Libri i Çmimeve i Botuar

7/30/2019 Libri i mimeve i Botuar

1/158

KAPITULLI I..................................................................................................................................................................5

OBJEKTI, KARAKTERISTIKAT DHE ROLI I MIMEVE TE PRODUKTEVE BUJQESORE.......................5

KARAKTERISTIKATDALLUESETMIMEVETPRODUKTEVEBUJQSORE.......................................................................................5ROLI I MIMEVETPRODUKTEVEBUJQSORE..........................................................................................................................5POLITIKAEMIMEVEENDJEKURN SHQIPR..........................................................................................................................5

ELEMENTETETRANZICIONIT NGAPLANIFIKIMINTREGUNELIR...............................................................................................5NDIKIMI I LIBERALIZIMITTMIMEVENSHQIPRI..................................................................................................................5KARAKTERISTIKATDALLUESETMIMEVE TPRODUKTEVEBUJQSORE......................................................................................51.2. ROLI I MIMEVE TPRODUKTEVEBUJQSORE..................................................................................................................61.3. POLITIKAEMIMEVEBUJQSOREENDJEKURN SHQIPRI..................................................................................................71.4. ELEMENTETETRANZICIONIT NGAPLANIFIKIMINTREGUNELIR........................................................................................81.5. NDIKIMI I LIBERALIZIMITTMIMEVEN SHQIPERI........................................................................................................10

KAPITULLI 2...............................................................................................................................................................12

KERKESA PER PRODUKTE BUJQESORE............................................................................................................12

( LIDHJET E KERKESES ME MIMIN).................................................................................................................12

BAZATETEORISSKRKESS...........................................................................................................................................12

KRKESAEKONSUMATORITDHEETREGUT...........................................................................................................................12ASPEKTETSTATIKEDHEDINAMIKETKRKESS....................................................................................................................12NDRYSHIMETNKRKES..................................................................................................................................................12KRKESASPEKULATIVE......................................................................................................................................................12GJATSIAEAFATITNTEORINEKRKESS.........................................................................................................................12KONCEPTI I NJPRAPAMBETJETSHPRNDAR......................................................................................................................12KRKESARRJEDHSE.........................................................................................................................................................122.1. BAZATETEORISSKRKESS....................................................................................................................................122.2. KRKESAEKONSUMATORITDHEETREGUT....................................................................................................................122.3. ASPEKTET STATIKEDHE DINAMIKET KRKESS..........................................................................................................142.4. NDRYSHIMETN KRKES..........................................................................................................................................14KRKESA SPEKULATIVE.....................................................................................................................................................172.6. GJATSIA E AFATITN TEORINE KRKESS...............................................................................................................18

KONCEPTI I NJ PRAPAMBETJET SHPRNDAR....................................................................................................................19KRKESARRJEDHSE.........................................................................................................................................................19

KAPITULLI 3...............................................................................................................................................................20

ELASTICITETET E KRKESS DHE KOEFIENTT .............................................................................. ......20

Q LIDHEN ME T.....................................................................................................................................................20

ELASTICITETIIMIMIT.......................................................................................................................................................20ELASTICITETI I TARDHURS..............................................................................................................................................20ELASTICITETI I TRTHORT.................................................................................................................................................20ELASTICITETETDHENIVELETENDRYSHMETTREGUT..........................................................................................................20ELASTICITETITOTAL..........................................................................................................................................................20KOFIENTTELAKUESHMRISSMIMIT............................................................................................................................203.1. ELASTICITETIIMIMIT................................................................................................................................................203.2. ELASTICITETIITARDHURS......................................................................................................................................22ELASTICITETIITRTHORTIMIMITTKRKESS..................................................................................................................22LIDHJAMIDISELASTICITETEVENNIVELETNDRYSHMETREGU...............................................................................................243.4. ELASTICITETETDHENIVELETENDRYSHMET TREGUT.....................................................................................................27ELASTICITETITOTAL..........................................................................................................................................................303.6. KOEFIENTTELAKUESHMRISMIMIT......................................................................................................................32

USHTRIM NR1 .............................................................................................................................................................34

USHTRIM NR2..............................................................................................................................................................34

UBT mimet e Produkteve Bujqesore Gj. Uldedaj Botuar nga Projekti SARA

1


2/158

USHTRIM NR2..............................................................................................................................................................34

USHTRIMNR4.................................................................................................................................................................35USHTRIMNR5 ................................................................................................................................................................35

KAPITULLI I 4..............................................................................................................................................................39

LIDHJET OFERTE MIMI NE BUJQESI............................................................................................................39

BAZATTEORIKETFUNKSIONITTOFERTS..........................................................................................................................39ELASTICITETI I MIMITTOFERTS.....................................................................................................................................39

NDRYSHIMETNOFERT....................................................................................................................................................39LIDHJETEOFERTSPRGJEGJSE.........................................................................................................................................39LIDHJETMIDISPRODHIMITBUJQSORDHEMIMIT.................................................................................................................394.1. BAZATTEORIKETFUNKSIONITTOFERTS...................................................................................................................394.2.ELASTICITETI I MIMITTOFERTS...............................................................................................................................424.3.NDRYSHIMETNOFERT..............................................................................................................................................434.4. LIDHJAPRKATSEEOFERTSPRGJEGJSE...................................................................................................................474.5. LIDHJETMIDISPRODHIMITBUJQSORDHEMIMIT..........................................................................................................48

KAPITULLI I 5............................................................................................................................................................50

VENDOSJA E MIMIT TEORI DHE PRAKTIK....................................................................................................50

KLASIFIKIMI I TREGJEVE....................................................................................................................................................50VENDOSJAEMIMITNKONKURENCNELIR......................................................................................................................50VENDOSJAEMIMITNMONOPOL.......................................................................................................................................50MIMETDISKRIMINUESE.....................................................................................................................................................50SJEDHJAEMIMEVENKONKURENCNMONOPOLISTIKEDHEOLOGOPOL....................................................................................50METODATCAKTIMITTMIMEVEBUJQSORENISURNGAKOSTOJA.........................................................................................505.1. KLASIFIKIMI I TREGJEVE.............................................................................................................................................505.2. VENDOSJAEMIMITNKONKURENCNELIR...............................................................................................................525.3. VENDOSJAEMIMITNMONOPOL................................................................................................................................555.5. SJELLAEMIMITMEKONKURENCNMONOPOLISTEDHEOLIGOPOLI....................................................................................605.6. METODATECAKTIMITT MIMITBUJQSORNISURNGAKOSTOJA.....................................................................................62

KAPITULLI I 6..............................................................................................................................................................64

KUFIZIMET TREGTARE PR PRODUKTET BUJQSORE..............................................................................64

PERCAKTIMII KUFIZIMEVE TREGTAREPERPRODUKTE BUJQESORE...........................................................................................64NDRYSHIMETDHE KARAKTERISTIKATE NDRYSHIMEVENE KUFIZIMET TREGTARE......................................................................64STRUKTURAE TREGUT, KUFIZIMETDHE MIMET..................................................................................................................646.1. PERCAKTIMII KUFIZIMET TREGTAREPRPRODUKTET BUJQSORE....................................................................................646.2. NDRYSHIMETDHE KARAKTERISTIKATE NDRYSHIMEVEN KUFIZIMET TREGTARE...............................................................67

KAPITULLI I 7..............................................................................................................................................................74

DIFERENCAT E CMIMIT SHOQERUAR ME CILESINE....................................................................................74

.PRKUFIZIMIIGRADVE....................................................................................................................................................74

.KRKESATSIPASGRADVE................................................................................................................................................74

.OFERTATSIPASGRADVE..................................................................................................................................................74

.DIFERENCIALET EMIMIT..................................................................................................................................................74

.KONKURENCAEPAMJAFTUESHMEDHEDIFERENCAEMIMIT...................................................................................................747.1. PRKUFIZIMIIGRADVE..............................................................................................................................................747.2. KRKESATSIPASGRADVE..........................................................................................................................................757.3. OFERTATSIPASGRADVE ...........................................................................................................................................777.4. DIFERENCIALETEMIMIT ...........................................................................................................................................78

KAPITULLI I 8..............................................................................................................................................................80

VARIACIONI I NDRYSHIMIT T MIMIT GJAT KOHS.............................................................................80


2


3/158

NDRYSHIMIAFAT SHKURTR I MIMIT...............................................................................................................................80VARIACIONISEZONALNMIMETEPRODUKTEVEBUJQSORE...................................................................................................80MODELETEVARIACIONITTMIMIT....................................................................................................................................80DISAINTERPRETIMETFUNDITMBIVARIABILITETIN EPRKOHSHMTMIMIT...........................................................................808.1. NDRYSHIMIAFAT SHKURTR I MIMIT........................................................................................................................808.2. VARIACIONISEZONAL N MIMETEPRODUKTEVEBUJQSORE ........................................................................................818.3. MODELETEVARIACIONITTMIMIT.............................................................................................................................81

KAPITULLI 9...............................................................................................................................................................92

MIMET BUJQESORE DHE TE ARDHURAT BUJQESORE..............................................................................92

1. NDRYSHIMETNKUSHTETETREGUTTPRODUKTEVETFERMS.........................................................................................922. SJEDHJAEMIMEVETFERMSNTRSI. ........................................................................................................................923. MIMET EINPUTEVEDHEOUTPUTEVEBUJQSORE..............................................................................................................924. EFEKTETEINFLACIONITDHEDEFLACIONITNBUJQSI........................................................................................................929.2. SJELLJAEMIMEVETFERMS....................................................................................................................................939.3. MIMETEINPUTEVEDHEOUTPUTEVEBUJQSORE............................................................................................................949.4. EFEKTETEINFLACIONITDHEDEFLACIONITNBUJQSI.....................................................................................................98

KAPITULLI 10............................................................................................................................................................100

FLEKSIBILITETI DHE TENDENCAT N MIMET E KONSUMATORIT ..................................................100PR PRODUKTE AGROUSHQIMORE..................................................................................................................100

TENDENCATNMIMETEKONSUMATORITPRPRODUKTETBUJQSORE....................................................................................100INDEKSETEMIMEVEBUJQSORE......................................................................................................................................100ZGJEDHJAEKRITEREVETNDRTIMITTINDEKSEVE............................................................................................................10010.1. TENDENCATEMIMEVETKONSUMATORITPRPRODUKTEBUJQSORE...........................................................................10010.2. INDEKSETEMIMEVEBUJQSORE.............................................................................................................................10510.3. ZGJEDHJAEKRITEREVETNDRTIMITT INDEKSEVE..................................................................................................108

KAPITULLI I 11..........................................................................................................................................................110

MEKANIZMI PR ZBULIMIN DHE VENDOSJEN E MIMEVE BUJQSORE...........................................110

METODATENDRYSHMETPRCAKTIMITDHEVENDOSJESSEMIMEVE ...................................................................................110

KRITETETPRVLERSIMINEMARRVESHJEVETNDRYSHMETVENDOSJESSMIMEVE.............................................................110NDRYSHIMETNEMEKANIZMINEVENDOSJESSMIMEVE......................................................................................................110

KAPITULLI I 12..........................................................................................................................................................116

NDRHYRJA QEVERITARE N VENDOSJEN E MIMEVE T PRODUKTE BUJQSORE................116

SYNIMETDHE OBJEKTIVATE NDRHYRJES QEVERITARE.......................................................................................................116METODATE ZVOGLIMITT PAQNDRYESHMRIS S MIMIT................................................................................................116INSTRUMENTATE POLITIKSS MIMEVE..........................................................................................................................116

KAPITULLI I 13..........................................................................................................................................................127

ROLI I POLITIKAVE MAKRO- EKONOMIKE NE FORMIMIN E MIMEVE BUJQESORE...................127

POLITIKATMOKRO-EKONOMIKEDHEROLI I TYRE.................................................................................................................127

PRIVATIZIMIDHEREFORMAEMIMEVE..............................................................................................................................127MATRICAEANALIZSSPOLITIKSSMIMEVE..................................................................................................................127TRANSFERTATEFIKASITETIEKONOMIKDHEROLI I MIMEVEBOTRORE. ...................................................................................127FORMULIMI I POLITIKAVEPRMODIFIKIMINEMIMEVE........................................................................................................127

KAPITULLI I 14..........................................................................................................................................................135

SFONDI PR ANALIZN E MIMIT....................................................................................................................135

TEKNIKATENDRYSHMETPRDORURA..............................................................................................................................135ANALIZAEREGRESIONIT..................................................................................................................................................135


3


4/158

MODELEEKONOMIKETPRCAKTIMITTMIMEVE..............................................................................................................135EKUACIONETEKRKESSSTREGUTDHEMIMIT. ..............................................................................................................135TDHNATESERISKOHARE...........................................................................................................................................135FORMATENDRYSHMEALGJEBRIKETEKUACIONEVE............................................................................................................135

KAPITULLI I 15..........................................................................................................................................................152

PRDORIMI I REZULTATEVE T ANALIZS S MIMEVE.......................................................................152

INTERPRETIMIIPARAMETRAVETVLERSUAR. ...................................................................................................................152GABIMETSTANDARTE......................................................................................................................................................152VLERSIMIIREZULTATEVE. .............................................................................................................................................152LLOGARITJADHEVLERSIMIIELASTICITETEVE DHEPRKULSHMRIS......................................................................................152METODATEVLERSIMITTREZULTATEVE..........................................................................................................................15215.1. INTERPRETIMIIPARAMETRAVETVLERSUAR. ..........................................................................................................15215.2. GABIMETSTANDARTE ............................................................................................................................................15315.3. PRDORIMI I REZULTATEVETANALIZS...................................................................................................................15515.4. LLOGARITJADHEVLERSIMIIELASTICITETEVE DHEPRKULSHMRIS.............................................................................156


4


5/158

KAPITULLI I

OBJEKTI, KARAKTERISTIKAT DHE ROLI I MIMEVE TEPRODUKTEVE BUJQESORE

Karakteristikat dalluese t mimeve t produkteve bujqsore.

Roli I mimeve t produkteve bujqsore.

Politika e mimeve e ndjekur n Shqipr.

Elementet e tranzicionit nga planifikimi n tregun e lir.

Ndikimi I liberalizimit t mimeve n shqipri.

Objekti kryesor I ksaj lnd sht t sqaroj kuptimin e rnditjes komplekse t forcave qinfluencojn n nivelin dhe sjedhjen e mimeve t produkteve bujqsore, si dhe t prezantojstudimet empirike dhe teknikat analitike q jan prdorur n prcaktimin e ndryshimit t mimitn varsi t faktorve t ndryshm ekonomik.N kt cikl leksionesh do t trajtojm konceptet baz q jan n themel t vendosjes s mimitdhe si aplikohen ato n produktet bujqsore, duke prfshir probleme q merren mendryshyeshmrin e mimeve n nivelin e prodhuesit dhe konsumatorit n tregues t ndryshm nkoh dhe n zona t ndryshme tregtare. Vend t veant do ti kushtohet analizs s mimeve sidhe politikave t mbeshtetjes s mimit pr kto produkte.

Karakteristikat dalluese t mimeve t produkteve bujqsore.

Produktet bujqsore paraqesin nj mjet interesimi t jashtzakonshm pr studimin e faktorve tformimit t mimit. N trsin e tyre mimet e produkteve bujqsore kan disa karakteristikadalluese q influencojn n vendosjen e ktij mimi, t cilat po i permbledhim m posht:

Se pari: mimet e produkteve bujqsore jan shum m tepr t ndryshueshme se samimet e shum produkteve jo bujqsore dhe sherbimeve.N kt kontekst nuk sht i panjohur fakti q shum produkte bujqsore si vezt, perimet, frutat,mishi etj., ndrushojn deri n 50% brenda nj periudhe t shkurtr n varsi t sezonit t prodhimitdhe sasive t prodhuara.

Se dyti: Natyra biologjike e prodhimit bujqsor sht faktor kryesor q kushtzonpaqndrueshmrin e mimeve. N ndryshim nga shum deg jo bujqsore prodhimi i sotm nbujqsi, mund t tejkalohet ose t bie n kufij t konsiderueshm.Gjithashtu prodhimi bujqsor ndryshon nga nj vit n tjetrin edhe per shkak t kushteve klimatikedhe atmosferike, si dhe nga prania ose mungesa e smundjeve dhe infeksioneve t ndryshme.


5


6/158

Streti, Ndryshimet sezonale n prodhim, gjithashtu kontribojn n jostabilitetin e mimit nganj periudh n tjetrn. Vazhdueshmria n prodhimin e produkteve bujqsore sht e ndar nintervale kohe t dukshme,t rndsishme. Kshtu pr shum produkte ekziston nj mosprputhjen koh midis vendimit pr t prodhuar dhe realizimit t produktit final. Por mimet relativisht t

ulta ose t larta mund t qndrojn pr periudha t konsiderueshme edhe pr shkak t paaftsisdhe pamundsis s fermerve pr tiu prgjigjur shpejt dhe n kohn e duhur ndryshimeve tfavorshme n mim. Kjo e kushtzuar me faktin se krkohet nj koh e konsiderueshme ndispozicion t podhuesve q t ndryshojn prodhimet e tyre. P.sh pr kultivuesit e bimve t araven prgjithsi krkohet rreth 1vit t ndryshojn planet e mbjelljeve,ndrsa pr prodhuesit e mishitkrkohet spaku 1 vit q t ndryshojn ofertn e mishit t derrit, si dhe 2 vjet q t ndryshojnofertn e mishit t kaut. Gjithashtu pr prodhuesit e drufrutorve nevojitet nj koh m e gjat ndispozicion rreth 5-10 vjet t ndryshojn planet e prodhimit n prgjigje t ndryshimit t mimit.

Skatrti, Natyra e decentralizuar e prodhimit bujqsor dhe shprndarja e saj gjeografike, evshtirsojn problemin e vendosjes s mimeve. Bujqsia akoma sot sht nj deg ku dominojnnjsit e prodhimit t vogel t cilat prbjn rreth 80% t oferts s prgjithshme nga kjo deg.Sidoqoft prpunimi dhe shprndarja e produkteve bujqsore zotrohet prej firmash t mdha tcilat kan filialet e tyre t shumta. Ksht shprndarja gjeografike e ktyre prodhimeve I bn m tshtrejta kto produkte se t tjerat.

Spesti, faktort e vendosjes s mimeve n bujqsi nuk jan t kufizuar nga kufijt shtetror.Nj vshtrim botror n kt drejtim sht me rndsi pr t kuptuar prse mimet ndryshojn.P.sh rritja e mimit t vajit ushqimor mund t ndodh n saj t thatsirs n vendet prodhuese tlnds s par, ose psh mimet e drithrave n SH.B.A jan t ndikuara nga prodhimi nKanada, Argjentin, Australi etj.

1.2. Roli I mimeve t produkteve bujqsore

mimet luajn nj rol qndror n teorin ekonomike n shoqrin e prodhimit dhe t konsumit.Nga mendimi ekonomik I prparuar sht vrtetuar se mimet kryejn funksionin e kordinimit tprodhimit dhe t konsumit, duke ndikuar dhe influencuar edhe n sjedhjen e njerzve. mimikonsiderohet si I vetmi variabl I marketingut miks q shpreh t ardhurat. T gjith variablat etjer shprehin investimet ose shpenzimet e subjekteve ekonomike. sht vrtetuar gjithashtuse mimi jep efekte m t shpejta se variblet e tjer t marketingut miks. sht I njohur fakti sekrkesa dhe konkurentt reagojn m shpejt ndaj modifikimit t mimit se sa ndaj modifikimit timazhit t produktit.Duke e konsideruar mimin si komponenti m I rndsishm I marketingut I cili shpreh shumne parave q nj blers paguan n treg pr nj produkt, n t njjtn koh dalim me konluzionin secaktimi I mimit sht I rrethuar nga pasiguria n lidhje me at se far do t bj konkurenca dhesi do t reagojn blersit n lidhje me rritje apo me uljen e tij.

Dy element jan prcaktues me madhsin e mimeve t produkteve bujqsore: Krkesa e cila prcakton mimin maksimal q nj bisnez mund ti caktoj produktit t tij


6


7/158

Kostoja e cila I referohet mimit m t ult q nj prodhues do ti caktonte produktit t tij.

mimet dhe politikat e mimeve influencojn mbi prodhimin bujqsor, por edhe efekti I tyre mbikonsumin sht I rndsishm dhe evident. Kjo pr faktin se ndryshimet n mimet relative tprodukteve bujqsore kan nj efekt t fuqishm e t shpejt n strukturn e prodhimit bujqsor.

Nga disa studime sht vzhguar se nj rritje prej 10% t mimeve mund t oj normalisht n njrritje prej 2-5% t prodhimit. Ky elasticitet tregon se mimet kan nj ndikim real mbi prodhimin,por t mjaftueshme pr t siguruar nj rritje t rregullt.Fermert kan trguar n mnyr t prsritur se jan t prirur t prodhojn ato produkte bujqsoremimet e t cilave jan m t favorshme. Sidoqoft sht fakt se as prodhuesit as konsumatortnuk I prgjigjen ndryshimit t mimeve n mnyr mekanike. sht e rndsishme q mimet tnxisin fermert t rrisin prodhimin dhe tu lihet atyre koh e mjaftueshme pr t bler pajisje dhelnd t para pr t cilat kan nevoj.N kt kuadr politika e mimeve q disfavorizon sektorin bujqsor konsiderohet me pasoja dheon n ulje t ndjeshme t prodhimit bujqsor.N ekonomin e planifikuar qndrojn n themel dy karakteristika themelore por nga nj her

kontradiktore:-Sigurimi I furnizimit me ushqime baz

-mime t ulta dhe stabl.

Nisur nga objektivi I par n kundrshtim me vendet e ekonomis s tregut politika ka prballm shum konsumatorin se sa prodhuesin.Po ti referohemi situats konkrete n vendin ton, shkatrrimi I sistemit t planifikuar ku mimetluajtn nj rol sekondar u zvendsua me faktin q mimeve dhe trgut po u jepet nj rndsigjithnj m e madhe. Sot mimet po prdoren pr t dhn nj influenc t fuqishme si nprodhim ashtu dhe n konsum. Duke ju referuar fakteve n vendin ton, mimet bujqsore kanpatur nj tendenc t rriten. Kjo rritje ka konsistuar n dy drejtime:

-T bj m me fitim produktet bujqsore.

-T kompensoj rritjen e kostos s mjeteve t prodhimit.

Kjo e dyta pr faktin se mimet e inputeve kan patur nj rritje pothuajse paralel me mimetbotrore. sht pozitiv fakti se rritja e t ardhurave nga produktet bujqsore, rpovokuar nga rritjae mimeve, ka prmbushur edhe nj pjes t burimeve t nevojshme pr rritjen e nivelit tinvestimeve n bujqsi.N kto rrethana ekonomike, mimet e produkteve bujqsore jan t nj rndsie t veant, pasiato influencojn fuqishm n disa drejtime.

-n nivelin e t ardhurave n bujqsi

-n mirqnien e konsumatorve

-n rezultatet e fitimeve nga eksporti

Kjo sht e lidhur me faktin se t ardhurat e pothuajse gjysms s popullsis s bots jan tprcaktuara kryesisht nga mimet e vendosura e t pranuar pr produktet agro-ushqimore.1.3. Politika e mimeve bujqsore e ndjekur n Shqipri.


7


8/158

Gjat zbatimit t reformave ekonomike n vendin ton pas vitit 1990 ndryshuan n mnyr ttheksuar edhe strukturat dhe karakteristikat e ekonomis bujqsore, duke patur konseguenca edhen prodhimin bujqsor.N kt kuadr ndryshimet n mimet relative t produkteve bujqsore kan patur nj efekt tfuqishm dhe t shpejt n strukturn e prodhimit bujqsor.

N kt hapsir kohore mimet e produkteve bujqsore kan evoluar n mnyr komplekse dhen shum raste edhe t pa rregullta. Tendencat n rritjen e mimeve t ktyre produkteve kanpatur n pergjithsi prputhje me synimet e politiks s mimeve pr prkrahjen e produktevebujqsore.N kushtet e tranzicionit, n zbatim t reformave ekonomike sht mbajtur parasysh dhe ka gjeturzbatim ideja se aspekti m I rndsishm I politiks s mimeve nuk sht natyra e masavesanksionuese, por niveli dhe stabiliteti I mimeve n prodhim dhe n tregtim q ato sigurojn.Kjo periudh sht ballafaquar me disa objektiva:

T mbroj luhatjen vjetore t mimeve reale t prodhimit pr produktet bujqsore.Kjo pr tinkurajuar nj rritje t prodhimit proporcional n raport me rritjet e projektuar t konsumit.

T kufizoj sa t jet e mundur rritjen e mimeve me pakic pr produktet e domosdoshme.

T krijoj lidhje midis mimeve t prodhimit dhe t konsumit n prshtatje me evolimin ekrkess dhe oferts krahasuar me mimet n tregjet botrore.

T mbaj mimet e inputve bujqsore n nivele koresponduese me situatn e oferts dhekrkess.

Pr t realizuar kto objektive jan mbajtur parasysh disa kritere ekonomike q lidhenveanrisht me specifikat e sektorit bujqsor dhe q jan:

Prespektivat e krkess. Nivelet mimeve gjykuar si t domosdoshme pr nxitjen e prodhimit. Evolimi I mimeve bujqsore n tregjet botrore. Variacionet e kostove t prodhimit.

1.4. Elementet e tranzicionit nga planifikimi n tregun e lir

Asgj nuk sht m e rndsishme pr nj tranzicion t suksesshm drejt ekonomis s tregut se sareforma e mimeve dhe shprndarja e burimeve. Heqja e kontrollit mbi mimet sht elementim themeltar n dhnien fund si t mungesave, ashtu dhe t disekulibrit makro-ekonomik. Meheqjen e kontrollit ndaj mimeve, planifikimi qndror pushon s ekzistuari dhe dominon prshtatjaq bazohet n konkurencn e lir.


8


9/158

Me kt veprim hidhen bazat pr t mundsuar funksionimin e mimeve si sinjalizues kryesor nshprndarjen e resurseve. N tabeln e mposhtme po japim 4 elementet kryesore t tranzicionitdhe lidhjet midis tyre.

1 2

3 4 6 5

Duke iu referuar tabels shiqeta 1, tregon se reforma e mimeve sht kusht paraprak pr stabilitetekonomik. Me kt stabilitet do t kuptojm:

Bilanc t arsyeshm t buxhetit Nivel t qndrueshm t mimeve t brendshme Inflacion t moderuar si dhe nj shkall pozitive sa m reale t interesit.

Nj element I rndsishm I reforms s mimeve ka qn edhe ulja e konsiderueshme esubvencioneve, duke ndikuar n zhvendosjen e gjendjes fiskale t subjekteve shtetror. Nkushtet e vendit ton, Reforma e mimeve u kombinua me kufizime t forta pr ndrmarrjet emdha shtetrore, duke realizuar nj prdorim m t mir t burimeve dhe redaktimin e nevojs

pr subvencione qeveritare.Kalimi n vendosjen e lir t mimev nga vet subjektet prbn nj revolucion ekonomik nmnyrn e funksionimit t tyre.Shigjeta (2), tregon se stabiliteti makro-ekonomik prmirson mundsin e realizimit tsuksesshm t reforms s mimeve. Ndrsa shigjeta (3) tregon kalimin nga pronsia private nreformn e mimeve. Pervoja tregon edhe tek ne, se koordinimi I aktivitetit ekonomik prmestregut t lir dhe caktimit t mimeve ishte e vshtir t realizohej pa elementin pron private mbimjetet e prodhimit.N rrethanat e krijuara t ekzistencs s ktij elementi, reagimet e oferts dhe adaptueshmria eekonomis ndaj ndryshimit t mimeve n vendin ton u b pa pasoja dhe mund t themi eknaqshme. Pr t arritur n rrethana t tilla u hartua nj kuadr I besueshm ligjor, ku prve

ligjeve q mbrojn dhe kufizojn pronsin private, u hartuan edhe ligje t tjera q prcaktojnproedurat n lidhje me konfliktet n biznes dhe falimentimet.Rndsia e tregtis s lir pr stabilizimin makro- ekonomik shiqeta 5, mbshtetet n situatn qlidhet me konkurencn n vend, duke zvendsuar ekonomin e planifikuar.N rrethanat konkrete t vendit ton, ku privatizimi do t vazhdoj edhe pr disa vite, konkurencanga jasht do t jet e rndsishme. N kushtet e ksaj konkurence, konsumatort kanalternativn pr t zgjedhur.


9

Reforma e mimeve Stabiliteti makroekonomik

Pronesia private Tregu i lire


10/158

Pikrisht, ekzistenca e alternativave prbn thelbin e konkurencs. Pr shkak t ksaj konkurence,prodhuesve vendas ju duhet t shfrytzojn n maksimum dhe me efikasitet burimet e brendshmedhe t ruajn mimet konkuruese.N kto rrethana t krijuara edhe n vendin ton tregtia e lir bn presion t prgjithshm n uljene mimeve dhe n reduktimin e inflacionit. Nprmjet shiqets (6), jepet lidhja midis tregtis s

lir dhe reforms s mimeve. Kjo tregon se nj ekonomi q t prfitoj nga specializimi dheshkmbimi ndrkombtar I mallrave, duhet patjetr t lejoj q mimet ndrkombtare tprcaktojn mimet e brendshme. N kt mnyr vlera totale e asaj q do t prballohet n venddo t shkoj drejt maksimumit.

1.5. Ndikimi I liberalizimit t mimeve n Shqiperi.

Para reformave ekonomike t gjitha mimet n vendin ton vendoseshin dhe administroheshin ngashteti. Sistemi I planifikuar ekonomik karakterizohej nga tre element:

Objektivat e synuara pr prodhimin fizik si kriter pr realizimin e planit. Mungesa e falimentimeve si nj mekanizm q shrben pr shprndarjen dhe riorganizimine prodhimit.

Mungesa e mimeve si sinjal I mungesave relative, d.m.th, si nj mekanizm pr rregullimine tregut.

Por, q nj ekonomi tregu t funksionoj, tre gjra duhet t jen n vendin e tyre:

-Prona private.

-Konkurenca dhe shkmbimi I lir I mallrave.

-Kufizimi buxhetor I fort.

N kt kuadr liberalizimi I mimeve n vendin ton u b me faza dhe ka patur si objektivkryesor synimin e nj efiense n shprndarjen e burimeve nga rritja mimeve pr kto produktekrahasuar me nivelet e tregut botror.

Liberalizimi I mimeve n vendin ton filloj n vitin 1991 sipas ksaj rnditje:

Maj 1991, Liberalizimi I frutave dhe perimeve.

Nntor 1991, Liberalizim I t gjith produkteve me prjashtim t 26 mallrave.

Gusht 1992, Liberalizimi I mimeve t pjess tjetr me prjashtim t grurit, buks,miellit, sheqerit, orizit dhe vajit pr gatim.

Janar 1993, Liberalizimi I mimeve pr orizin, sheqerin dhe vajin dhe bukn ebardh.

Qershor 1993, Liberalizim I plot.


10


11/158

Nga kronologjia e sistemit t liberalizimit t mimeve n vendin ton vrehet se sht patur kujdest kalohet hap pas hapi n liberalizimin e plot, duke ln pr fazn e fundit produktete bujqsoreme karakter jetik pr popullatn.Politika e re e mimeve edhe pas periudhs s liberalizimit sht par e grshetuar me fuqizimin esektorit privat t tregtis, me restaurimin e tregut dhe krijimin e nj rrjeti t gjr proesesh, t

cilat kan patur si qllim rritjen e volumit t tregtimit pr produktet agro-ushqimore.

PYETJE:

1. Cilat jan disa nga karakteristikat dalluese t mimeve t produkteve bujqsore?

2. Prse sht mimi I vetmi variabl I marketingut miks q shpreh t ardhurat?

3. Cili sht dallimi midis reforms s mimeve dhe liberalizimit t mimeve t zbatuara n

Shqiperi.

4. Cilt jan elementt prcaktues n madhsin e mimit?


11


12/158

KAPITULLI 2

KERKESA PER PRODUKTE BUJQESORE.( Lidhjet e kerkeses me mimin)

Bazat e teoris s krkess.

Krkesa e konsumatorit dhe e tregut.

Aspektet statike dhe dinamike t krkess.

Ndryshimet n krkes.

Krkesa spekulative.

Gjatsia e afatit n teorin e krkess.

Koncepti I nj prapambetje t shprndar.

Krkesa rrjedhse.

Objektivi kryesor I ksaj teme sht paraqitja e elementve t teoris s krkess t lidhura ktoparime me krkesn pr produkte bujqsore. N kt kuadr kuptimi I teoris s krkess shtthemelor, jo vetm sepse ajo ndihmon t shpjegohet sjellja e mimit t produkteve bujqsore, porgjithashtu sepse ajo parashikon skeletin dhe kornizn pr studimet empirike t krkess.

2.1. Bazat e teoris s krkess.

Njsia baz e teoris s krkess sht konsumatori. do konsumator sht I ballafaquar meprobleme t ndryshme zgjidhjeje. Ai ka nj numr t madh dshirash q fillojn nga nevojat

baz, karakteristikat individuale, rrethanat si dhe ambjentin e tij shoqror dhe fizik. Kshtuproblemi shtrohet pr t zgjidhur mallrat dhe shrbimet e veanta q knaqin m mir dshirat e tijbrenda kufijve t imponuar nga t ardhurat.Ekonomistt kan prcaktuar si m t mirn n kufijt e prpjekjes s konsumatorit maksimumine dobis dhe t leverdis. Maksimumi I dobis n teorin e krkess mund t shpallet edhematematikisht. Kjo nnkupton maksimizimin e nj funksioni t dobis n vartsi t nj detyrimi tardhurash. Zbatimi n praktik I ksaj teorie paraqet vshtrsi dhe pr kt arsye sht prdorurkryesisht si nj projekt-plan nga ana konceptuale.N baz t ksaj teorie ne mund t konkludojm q nj konsumator ka tendenc t perferoj mshum ose m m pak nga nj mall, por ai do t realizoj m shum blerje vetm n nj mim mt ult.

Bazuar n kt kusht arrijm n konkluzionin tjetr se ekziston nj lidhje e zhdrejt mes sasis skrkuar dhe mimit.

2.2. Krkesa e konsumatorit dhe e tregut.


12


13/158

Krkesa e konsumatorit sht prcaktuar si sasira t ndryshme t nj malli t vecant t cilnnj konsumator ka dshir dhe mundsi ta blej, ndrkoh q mimi I ktij malli ndryshon, dukembajtur konstant t gjith faktort e tjer q ndikojn mbi krkesn.Varsia dhe lidhja e krkess konsumatore mund t prshkruhet n praktik n dy mnyra:

si nj tabel e mimeve dhe sasis(list krkese), si nj grafik ose funksion algjebrik I mimit dhe sasis(nj kurb krkese).

Varsia e krkess prcakton lidhjen e thjesht mes mimit dhe sasis s bler pr njsin e kohs,ndrkoh q mbajm t pandryshuar t gjith faktort e tjer.mimi dhe sasia ndryshojn n mnyr t anasjellt, t zhdrejt, prandaj kurba e krkess ka prirjepr pjerrsi negative. sht kjo arsyeja q lidhja e zhdrejt sht quajtur ndonjher edhe ligji Ikrkess dhe ai mund t shpjegohet me kushtet e efekteve t zvendsimit dhe t ardhurs ndaj njndryshimi mimi.

Efekti I zvendsimit, lind sepse konsumatort zhvendosin blerjet e tyre n drejtim t produkteverelativisht m t lira, kur mimet ndryshojn. P.sh n qoftse mimi I mishit t puls bie nkrahasim me mishin e viit , konsumatort tentojn t zvendsojn mishin e viit me mish pule.Kjo sht nj orvajtje e konsumatorit pr maksimizimin e dobis materiale t knaqsis, brendakufirit t t ardhurave q disponon, ndrkoh q mimet relative ndryshojn.

Efekti I t ardhurs, lind sepse nj ndryshim n mimin e nj produkti, duke mbajtur t gjithamimet e produkteve tjera konstante, ndryshon t ardhurat e konsumatorit. Nj rnie n mim,rrit fuqin blerse t konsumatorit pr nj sasi t dhn t ardhurash. Ndrsa nj rritje n mim kaefekte t kundrta. P.sh me 600 lek/kg mish vii, 10 kg kushtojn 6000lek. N rrethanat e njrnie mimi prej 10%, konsumatori do t blej t njjtn sasi me 5400 lek, dhe 600 lek tkursyera do ti shpenzonte n drejtim tjetr.Me nj sasi t caktuar t ardhurash ndryshimet n mim kan t njjtat efekte sikurse edhendryshimet n t ardhurat reale.Efekti I zvendsimit ndaj nj ndryshimi mimi pr nj mall t veant sht gjithmon negativ.Me nj rritje n mim efekti I zvendsimit sht t paksoj sasin e marr. E kundrta, sht evrtet pr nj rnie n mim.Efekti I t ardhurs ndaj nj ndryshimi mimi sht zakonisht negativ. Nj rritje n mim paksont ardhurat reale. Duke ju referuar varsis s lidhjes s drejt midis sasis dhe t ardhurave tfituara, n kt rast sasia dhe mimi do t lvizin n drejtime t kundra. N mnyr analogearsyetimi mund t bhet pr nj rnie mimi.Ka disa mallra pr t cilat ekziston nj lidhje dhe varsi e anasjellt mes t ardhurs dhe sasis.N kt rast nj rnie n t ardhurat reale, q vjen si rezultat I nj rritje n mim do t shoqrohetme nj rritje t sasis s bler. Ky sht rasti I rrall I paradoksit t Giffensit dhe quhet ndryshelidhja pozitive e krkess n zbritje. Sidoqoft, normalisht, efekti ndaj nj ndryshimimimi,sht t ndryshoj sasin e krkuar n drejtim t kundrt.

Krkesa e tregut, sht nj prgjithsim I krkess s konsumatore. Ajo sht prcaktuar sisasit e mundshme t nj malli ku t gjith konsumatort n nj treg, kan dshir dhe mundsi tblejn, kur mimi ndryshon dhe kur t gjith faktort e tjer jan mbajtur konstant.Nj ndryshim n mim ka si prfundim ndryshimet n numrin e konsumatorve blers si dhendryshimin n sasin e bler pr do person.


13


14/158

2.3. Aspektet Statike dhe Dinamike t Krkess.

Koncepti statik I krkess I referohet lvizjeve gjat nj kurbe krkese (kjo sht quajturndryshim n sasin e krkuar). Ai sht statik n kuptimin q ne marrim sasin q I prgjigjetmimit t produktit n fjal, duke I konsideruar t gjith faktort e tjer konstant(si jan tardhurat dhe mimet e produkteve konkuruese). Kshtu prcaktimi I prpikt I kurbs s krkessn teorin ekonomike prshkruan alternativat mim-sasi n nj moment t njjt n koh.Kjo nnkupton q konsumatort kan njuhuri t sakta rreth ndryshimeve t mimit dhe veprojnmenjher dhe n mnyr t arsyeshme me kto njuhuri. Ky prcaktim nuk lejon pritje tkonsumatorit rreth ndryshimeve t ardhshme n mim pr t ndikuar n blerjet.Ky prcaktim sht pjesrisht artificial, por konsiderohet I dobishm sepse ai veon dhe lironlidhjen logjike mes sasis dhe mimit. Nga ana tjetr teoria e krkess prcakton nj metodlogjike, t arsyeshme t klasifikimit dhe kuptimit t forcave t tjera ve mimit q influencojnnkrkes. Nga kjo kuptojm se supozimi I br sht metodologjik.

Termi dinamiksht prdorur n dy mnyra n teorin e krkess:spari, ai mund t referohet ndryshimeve n krkes t cilat zakonisht jan shoqruar mendryshime n t ardhura, popullsi, ose ndryshime t tjera q influencojn n krkes dhe qndodhin me kalimin e kohs.sdyti, ai mund ti referohet vonesave n prshtatje dhe rregullime. Prshtatjet e sasis nuk kryhenmenjher pr shkak t njuhurive jo t sakta, kohs s krkuar pr t kryer ndryshimet e kshtu merradh.

2.4. Ndryshimet n Krkes.

Esht e rndsishme t dallojm nj ndryshim n sasin e krkuar me nj ndryshim nkrkes( p.sh mes lvizjeve gjat nj kurbe krkese dhe dryshimeve n nivelin e prgjithshm tkurbs).Faktort kryesor q ndikojn n nivelin e krkess mund ti grupojm n 4 grupe:

1. Madhsia e popullsis dhe shprndarja e saj sipas grup moshave dhe zonave gjeografike

( ndryshimet n numrin e blersve).

2. E ardhura e konsumatorit dhe shprndarja e saj ( fuqia blerse).

3. mimet dhe disponimi I mallrave dhe shrbimeve t tjera q jan t mira t

zevendsueshme.4. Ndryshimet e prceptuara t nivelit t ardhshm t mimeve.

5. Ndryshimet n zakonet dhe traditat e konsumatorit.

6. Shijet dhe perferencat e konsumatorit.

Kta faktor jan quajtur vendimtar n krkes dhe jan supozuar konstant pr nj nivel t dhnt funksionit t krkess. sht e rndsishme t theksohet se ndryshimet n krkes pr produktebujqsore jan nj aspekt I rndsishm I ndryshimit t mimit pr kto produkte.


14


15/158

Para se t trajtojm efektet specifike t faktorve prcaktues n krkes sht e nevojshme t bhetdallimi midis zhvendosjeve t thjeshta ose paralele n kurbn e krkess dhe ndryshimevestrukturale n krkes.

Ndryshimin e ktyre koncepteve po e ilustrojm nprmjet nj ekuacioni t thjesht krkese n t

cilin sasia (Q) sht nj funksion linear I drejt I mimit (P) dhe t ardhurs s konsumatorit(Y).

Q = - P + Y.

ku, ( , ) jan parametraq trgojn se si jan lidhur variablat midis tyre.

Nj grafik ose (kurb krkese) I (Q) dhe (P) mund t jet ndrtuar pr nj nivel fix t caktuar t(Y). N.q.s niveli I (Y) ndryshon ather funksioni I P-Q zhvendoset n nj nivel t ri. Kjo ilustronnj zhvendosje paralele n kurbn e krkess. sht gjithashtu e mundshme q edhe parametrat(kofientt) q lidhin kto variabla t ndryshojn. Nj ndryshim n nj nga kto parametra shtnj ndryshim struktural dhe ka si prfundim nj ndryshim n formn algjebrike t ekuacionit.

Nj kurb krkese supozon nj drejtim t dhn t shijeve dhe preferencave t konsumatorit.Prsa koh shijet dhe perferencat mbeten t pa ndryshueshme, lidhjet midis mimit, sasisdhe t ardhurave nuk ndryshojn.Pr nj kurb krkese t konsumatorit, burim kryesor I ndryshimit struktural jan ndryshimet nshijet dhe perferencat e konsumatorit. N kt kontekst sht e qart se kurbat e krkess skonsumatorit jan teorikisht rrjedhoj e funksionit t dobis s tij. N.q.s funksioni I dobisndryshon , edhe kurbat e krkess do t ndryshojn. N rrethanat e nj krkese tregu, burime ttjera t ndryshimeve strukturale jan:

Ndryshimet n shprndarjen e faktorve vendimtar n krkes (p.sh. t ardhurat), Hyrja e nj malli t ri ose grup mallrash.

Nj zhvendosje ose ndryshim t thjesht n krkes pr mish vii po e paraqesimgrafikisht.

P

D2D1

Q

Nj rritje n krkes do t thot se kurba e krkess ka lvizur djathtas. N kt rast konsumatortkan dshir t blejn m shum nga malli me t njjtin mim ose ato dshirojn t blejn tnjjtn sasi me nj mim m t lart. Nj ulje n krkes ka efekt t kundrt.Rritja n krkes si pr ushqimet n trsi ashtu dhe pr produkte t veanta jan t lidhura

ngusht me ritmin e rritje s popullsis. Gjithashtu shprndarja sipas grup moshave ndikon n


15


16/158

krkesn e prgjithshme si dhe n krkesn pr produkte t ndryshme. Kjo e lidhur me faktin sedisa grupe moshash konsumojn n mnyr t diferencuar produkte t ndryshme. P.sh. moshat13-19 vje konsumojn m shum kalori se grup moshat e tjera.Ndryshimet n shprndarjet sipas zonave t popullsis, gjithashtu mund t influencoj n krkesnpr lloje t ndryshme ushqimesh. Kshtu familjet fshatare kan tendenc t konsumojn m

shum qumsht se familjet qytetare. Zhvendosjet n krkes pr mallra t tilla si oriz, mish derrietj.,mund t ndodhin edhe si rezultat I prbrjes racore dhe besimeve fetare t popullsis.Pr shumicn e produkteve bujqsore e ardhura dhe krkesa jan t lidhura dhe t varurapozitivisht, q do t thot se nj rritje n t ardhura e zhvendos krkesn djathtas. Pr disamallra t tjera edhe e kundrta sht e vrtet. Kto jan quajtur mallra inferiore, jo pr shkak tpamjaftueshmrive ushqyese, por thjesht se konsumatort blejn m pak nga kta mallra, ndrsat ardhurat rriten. P.sh konsumi I buks, fasuleve, lakrave e disa llojeve t tjera perimesh uletndrsa t ardhurat rriten. Kshtu,n parim lidhja midis t ardhurs dhe krkess mund t luhatetnga pozitive nprmjet 0 n negative.Ndryshimet n krkes gjithashtu mund t ndodhin si rezultat I rishprndarjes s t ardhuravendrmjet shtresave t ndryshme t popullsis. P.sh sht e mundur t rritet krkesa pr mish dhebylmet nga transferimi t ardhurave pa e ndryshuar nivelin e prgjithshm dhe mesatar t tardhurave.Nga ana tjetr si rezultat I rishprndarjes s t ardhurave mund t paksohet krkesa pr produktebujqsore t cilsive t larta si ver, fruta etj.N prgjithsi sasia e nj malli (jo produkte inferiore) t bler rritet me rritjen e t ardhurs, porme nj ritm n rnie.Shpenzimet e prgjithshme rriten, sepse konsumatort zhvendosjen n blerjen e produkteve mecilsira m t larta dhe me vlera ushqyese. Lidhja midis t ardhurs s prgjithshme dhe sasis sshpenzuar pr nj produkt ose grup produktesh shpesh I referohet kurbs s Engelit. Engeli ishte Ipari q studjoj raportin midis t ardhurave t harxhuara pr ushqime baz, ndrsa kto t ardhurarriten. Ligji I Engelit n mnyr thelbsore konstaton se : ndrsa t ardhurat rriten, % e tardhurs s harxhuar pr ushqime ulet. Kjo supozon se faktort e tjer jan konsideruarkonstant.

Ndryshimet n shijet dhe perferencat e konsumatorit jan faktor kryesor q ndikojn n

zhvendosjen e krkess pr produkte bujqsore, megjithse efektet dhe ndikimet e tyre sht

vshtir pr ti veuar sepse si dihet ato shoqrohen si me ndryshime n t ardhura ashtu dhe

me ndryshime t tjera .

Krkesa pr vez n Shqipri nuk sht e qart a sht rritur si rezultat I shijeve dhe preferencave,I t ardhurave apo I t dyjave s bashku, tendencat afatgjat t konsumit pr frym jan prdorurshpesh si nj stimulues I ndryshimeve n shijet dhe preferencat, megjithat nj tendenc e till nuksht domosdoshmrisht nj udhheqs drejt zhvendosjeve n krkes.Kjo pr faktin se nj tendenc n rnie n konsumin pr frym mund t ndodh thjesht edhe ngandryshimet n prodhim pr frym. P.sh n.q.s kultivuesit e perimeve dhe frutave prodhojn mpak n nj vit t keq bujqsor, si rezultat edhe konsumi pr frym do t bjer pa vn re se farndodh me krkesn.Krkesa pr do produkt sht nj funksion jo vetm I vet mimit t tij, por edhe I mimeve tmallrave dhe shrbimeve t tjera.T gjitha mimet e mallrave jan t lidhura me nj sistem varsie reciproke midis tyre. Njndryshim n mimin e njrit nga produktet, shkakton zhvendosje n krkes pr produktet e tjera.Drejtimi I ndryshimit n krkes varet nga drejtimi I ndryshimit t mimit t produkteve m tafrt t lidhur me t.


16


17/158

Pr zvendsuesit ndryshimi n mimin e zvendsimit dhe ndryshimet n krkes jan

zakonisht t lidhura pozitivisht..P.sh n.q.s mimi I mishit t viit rritet krahasimisht me mishin e derrit, ather krkesa pr mishderri do t rritet.Pr plotsuesit, ndryshimi n mimin e mallit m t afrt t lidhur me t dhe ndryshimet n

krkes jan zakonisht t lidhura n mnyr inverse t zhdrejt.Nj zhvendoss I rndsishm I krkess pr disa produkte bujqsore sht zhvillimi dhe hyrja eprodukteve t reja. P.sh detergentt e ndryshme kan zvendsuar sapunin q prodhohet ngadhjami ose krkesa pr prodhim portokallesh sht rritur nga zhvillimi I industris prpunuese tkoncentratove t ndryshme t lngut t portokallit.

Krkesa Spekulative

Krkesa spekulativeprfaqson at tip t krkess q lidhet me prdorimin e mimeve tparashikuara n krahasim me mimet n vazhdim. N rrethanat kur nj pjes e madhe e prodhimitbujqsor, prodhohet n mnyr sezonale dhe konsumohet gjat gjith vitit, koncepti I krkessspekulative sht I nj rndsie t veant pr ekonomistt e sistemit t bujqsis. Mbajtsit einventareve parashikojn t dalin n treg n momente t favorshme mimi pr produktet e tyre.Nj funksion krkese ka n vetvete si krkesn pr prdorim t vazhdueshm ashtu dhe krkesnpr qllime soditse (spekulative). Krkesa spekulative I sht bashkuar funksioni t krkess sifaktor shtes, duke kontribuar n zhvendosjen e krkess dhe mbi kt baz edhe n ndryshimin emimeve. P,sh parashikimi I nj prodhimi t vogl n vitin q vjen do t rriste krkesnspekulative pr inventarizuesit e vazhdueshm.Krkesa soditse ndodh n rrethanat e pritjes s luftrave, ose ngjarje t jashtzakonshme q pritent ndodhin n jetn ekonomike t nj vendi. Nj gj e till realizohet nga persona spekulant t

cilt shkojn deri atje sa trheqin prodhime me shumic nga tregu, pr t dal n treg n momentet favorshme pr ta me nj mim shum m t lart. Fenomene t tilla jan vrejtur n Shqipri nprag t liberalizimit t mallrave t shports dhe n rrethanat e gjendjes s jashtzakonshme tmarsit 97.Soditja ose (spekulimi) sht konsideruar si nj element kryesor q on n lkundjen e mimevepr produkte bujqsore. N.q.s ndodh nj rritje n krkesn spekulative, ajo do ti shtohet krkesss vazhdueshme, dhe pr nj ofert t dhn mimet do t rriten. N rast se parashikimet nukrealizohen ather lkundje mimi nuk do t kishim dhe si rezultat mund t kemi dhe rnie tmimit. Kjo pr faktin se tregu ballafaqohet me nj ofert m t madhe se krkesa pr ktoprodukte. Sidoqoft, soditja q parashikon sakt ngjarjet e ardhshme pakson lkundjet e mimit.Ka dy momente q ndikojn n ndryshimin e mimit:

blerja e produkteve dhe magazinimin depo n kohn e korrjes s prodhimit ( kjo rrit miminmbi nivelet normale ).

shitja e produkteve gjat gjith vitit pa marr parasysh sezonin e prodhimit ( kjo ul mimetnn nivelet normale ).

N prfundim mund t themi se nj funksion krkese mund t zhvendoset me ndryshimet nkrkesn soditse. Soditja q parashikon gabim ngjarjet e ardhshme mund t rris


17


18/158

ndryshueshmrin e mimit, por soditja q parashikon sakt ngjarjet e ardhshme zvoglonndryshueshmrin e mimit.

2.6. Gjatsia e Afatit n Teorin e Krkess.

Teoria statike e thjesht supozon dhe pranon prshtatje dhe rregullime t menjhershme t mimit.Por n rrethanat konkrete ka nj sr arsyesh prse nuk ndodhin prshtatje dhe rregullime tmenjhershme t mimit. Pengesa pr rregullime t shpejta n sasin e krkuar n prgjigje tndryshimit t mimit, prfshin faktor t till si:

njohuri t pasakta pasiguria, dyshimi I konsumatorit pengesat teknologjike dhe institucionale zakonet e konsumatorit etj.

Konsumatori nuk mund t pritet t kunderveproj ndaj ndryshimeve t mimit pr t cilat ai nuksht n dijeni. Kshtu mungesa e njohurive mund t pengoj rregullimet e shpejta.

Pasiguria ose ndryshimet e paparashikuara n mimet gjithashtu mund t veproj n sjedhjen ekonsumatorit. N.q.s konsumatori sht I pasigurt rreth ndryshimeve t ardhshme t mimeveblerjet mund t shtyhen apo nxitohen. N rethana t tjera kur mimi I nj artikulli bie,konsumatori mund ti shtyj akoma blerjet, duke parashikuar nj rnje t mtejshme mimi. Aimund t veproj n ann e kundrt n.q.s mimi rritet.

Pengesat teknologjike. Nga ky knd vshtrimi konsumatort tentojn t prdorin mallrat eshndosha para zvndsimit t tyre. Nj lloj I dyt I pengesave teknike sht mungesa emallrave plotsues t nevojshm pr t prfituar nj ndryshim relativ t mimit. P.sh nj fermersmund t ndryshoj menjher lndn djegse q prdor n sektorin e tij, n prgjigje t njndryshimi mimi.N afatin e shkurtr, t ardhurat e konsumatorve jan t rrezikuara n nj shkall t madhe. Kjopr faktin se e ardhura neto e veuar e konsumatorit ( pasi t zbriten t gjitha shpenzimet ), mundt jet e vogl dhe nuk mund t prfitoj nga ndryshimi I mimit. P.sh nj konsumator mund tvrej nj rnie mimi n nj lloj produkti, por ai nuk mund t veproj n kt moment n.q.s nukka t ardhura t mjaftueshme. Me kalimin e kohs e ardhura e veuar mund t rritet dhe blerjamund t realizohet.

Zakonet e konsumatorit, jan nj moment I rndsishm n proesin e blerjes. Konsumatorizakonisht blen nj far sasie t nj malli dhe si pasoj ai nuk I prgjigjet menjher nj ndryshimimimi. P.sh konsumi n shtpi sht nn ndikimin e formimit t nj zakonit, por ky zakonvjetrohet dhe zbehet shum shpejt.Afati I gjat dallon nga afati I I shkurtr n teorin e krkess, afati I gjat zakonisht shtprcaktuar si koh e krkuar pr nj prshtatje dhe rregullim t plot sasior q ndodh n prgjigjet nj njsie t ndryshimit t mimit.Periudha e afatit t gjat korespondon me periudhn e rregullimit dhe prshtatjes pr do mall tveant.


18


19/158

Skema e krkess afat shkurtr sht thjesht nj ast I krkess n nj tregues t dhn t kohspara se t ket ndodhur rregullimi dhe prshtatja e plot. N afatin e shkurtr prgjigja ndaj njrnie mimi mund t jet shum m e madhe se n afatin e mesm. Kjo sepse shum blers,blejn mallra q ti mbajn pr qllime spekulative.N nj afat t shkurtr krkesa pr ruajtje, duhet konsideruar si shtes e blerjeve pr konsum,

ndrsa n afatin e gjat krkesa do t vendoset pothuajse plotsisht nga prdorimi gjat periudhsndrmjetse. Prgjigja ndaj ndryshimit t mimit mund t jet e vshtir t vlersohet.

Koncepti I nj Prapambetje t Shprndar

Ideja e nj prshtatje dhe rregullimi ndaj nj ndryshimi mimi on n mnyr t natyrshme tekkoncepti I nj vonese t shprndar. Intervali I kohs midis nj shkaku dhe efektit t tij shtquajtur nj vones ose prapambetje e shprndar. N teorin e krkess, ndryshimi I mimit shtquajtur shkaku, ndrsa ndryshimi I sasis efekti.Efekti rrjedh nga nj prgjigje e vonuar dhe sht e shprndar gjat kohs. Pr nj ndryshim tdhn n variablin shkaksor (mimi), ka shum rrug alternative q variablat e tjer (sasia ekrkuar) t ndryshojn gjat kohs.N analizat empirike t bujqsis, modelet e vonesave t shprndara jan prdorur m shpesh prvlersimet e mardhnjeve dhe lidhjeve t oferts se sa pr lidhjet e krkess.

Krkesa rrjedhse

Konsumatori kryesor, sht ai q prcakton formn dhe pozicionin e kurbs s krkess. Prkt arsye lidhjet e krkess konsumatore shpesh I kemi quajtur krkesa kryesore.N analizne mimeve, mimi I shitjes me pakic dhe t dhnat sasiore jan prdorur zakonisht pr tprcaktuar lidhjet e krkess kryesore.Termi krkes rrjedhse I referohet shums s shpenzimeve q jan prdorur pr prprodhimin e produktit final.Termi krkes rrjedhse shtrihet tek shumica e niveleve t krkess pr produkte bujqsore tshitjes me shumic. Krkesa rrjedhse ndryshon nga krkesa e tregut prsa I prket sasis sshitur dhe mimeve t vendosura pr njsi t produktit.Nj kurb e krkess rrjedhse mund t ndryshoj edhe pr shkak t zhvendosjeve t kurbs skrkess kryesore ose pr faktin se ndryshojn nivelet e shitjes me pakic.

N praktik sasia e shitur me mimet e shitjes me shumic prdoret pr t prafruar krkesnrrjedhse, ndrsa mimet e shitjes me pakic I referohen krkess kryesore.

PYETJE

Cilt jan elementt prcaktues t krkess konsumatore dhe t tregut?

Si lindin efektet e zvendsimit dhe t ardhurs?

Csht gjatsia e afatit n teorin e krkess?


19


20/158

KAPITULLI 3

ELASTICITETET E KRKESS DHE KOEFIENTT

Q LIDHEN ME T.

Elasticiteti i mimit

Elasticiteti I t ardhurs.

Elasticiteti I trthort.Elasticitetet dhe nivelet e ndryshme t tregut.

Elasticiteti total.

Kofientt e lakueshmris s mimit.

3.1. Elasticiteti i mimit.

a). Prkufizimi dhe interpretimeKoncepti i nj kurbe krkese parashikon nj lidhje midis mimit dhe sasis q blersit kandshir dhe mundsi t blejn duke mbajtur faktort e tjer konstant.Teoria e mimit, sugjeron nj lidhje t anasjellt mes mimit dhe sasis, por ajo nuk thot asgjrreth prgjigjeve t sasis s krkuar ndaj nj ndryshimi mimi pr nj mall.Nj kurb e sakt krkese, prcaktohet nga ekuacioni i saj algjebrik me kushtin q variabli i sasissht shprehur n njsi fizike, kurse mimi n terma monetare pr njsi fizike. Por pr t lehtsuarkrahasimet, shpesh ekonomistt prdorin lidhjet n prqindje q jan t pavarura nga madhsia enjsive t matjes s mimit dhe sasis. M e zakonshmja e ktyre lidhjeve, sht koncepti indryshimit t vet mimit t krkess.Ky sht nj raport i cili shpreh ndryshimin n prqindje t sasis t shoqruar me nj ndryshim tdhn n prqindje n mimin e produktit kur faktort e tjer I kemi mbajtur konstant.

Prcaktimi matematik i elasticitetit t mimit sht :

Ep

DQQ

DPP

DQ

DP

P

Q= =


20


21/158

Nqs., funksioni i krkess sht shkruar si Q = f(p), athere pjerrsia, rnja e funksionit, sht

dQ/dP dhe elasticiteti i mimit n nj pik ( )Q P, sht EpdQ

dP

P

Q=

Nqs, grafikt e funksionit kan mim n boshtin vertikal, ekuacioni mund t shkruhet

P= (Q), n kt rast, pjerrsia sht dP/dQ dhe Ep dPdQ

PQ= 1

Nj ekuacion tjetr pr prcaktimin e elesticitetit t mimit sht hark formula :

Ep

Q Q

Q Q

P P

P P

Q Q

Q Q

P P

P P=

+

+

=

+

+

0 1

0 1

0 1

0 1

0 1

0 1

0 1

0 1

*

Pikat {0 dhe 1 }, prfaqsojn dy pika t ndryshme n nj kurb krkese. Ekuacioni hark, shtnj mekanizm pr t llogaritur nj elasticitet n nj mesatare midis dy pikave.Koefientt e elasticitetit t mimit te krkess, kan shenj negative dhe intervali i koefientit telasticitetit t mimit sht nga( 0 n - )Ky interval tradicionalisht ndahet n tri pjes:

1. Nqs., vlera absolute e koefientit sht m e madhe se 1, krkesa thuhet se sht elastike.Ndryshimi n prqindje n sasin e krkuar, sht m i madh se ndryshimi n prqindje imimit. Rasti kufi sht kurba horizontale e krkess, ku krkesa sht plotsisht elastike( K = . ).

2. Nqs., vlera absolute e koefientit sht


22/158

Nqs., krkesa sht elastike, n zonn prkatse t mimeve, athere mimi dhe t ardhurat eprgjithshme ndryshojn n mnyr t zhdrejt. Nj ulje e mimit rrit t ardhurn eprgjithshme, ndrsa nj rritje e mimit do t ul t ardhurn e prgjithshme. Kjo rrjedhnga prcaktimi i nj krkese elastike.

Nga ana tjetr n.q.s, krkesa sht jo elastike, n zonn prkatse t mimeve, athere mimi

dhe e ardhura e prgjithshme ndryshojn n mnyr t drejt. Nj rritje n mim do t rrist ardhurn e prgjithshme dhe anasjelltas.

3.2. Elasticiteti i t ardhurs.

Elasticiteti i t ardhurs s krkess, sht nj matse e sasis prkatse ndaj ndryshimeve n tardhurn, kur faktort e tjer mbahen konstant. Lidhja e t ardhurave me sasin, sht quajturfunksioni i konsumit ose i Engelit. Elasticiteti i t ardhurs sht prcaktuar n nj pik tfunksionit dhe ndryshon gjat zons dhe kufirit t kurbs n mnyr tipike.

Elasticiteti i t ardhurs pr ushqime n trsi dhe pr shum produkte ushqimore individuale nkushte normale ulet, ndrsa t ardhurat rriten.Le t themi q Y, prfaqson t ardhurn, mbi kt baz prcaktimi i elasticitetit t s ardhurs nnj pik sht :

Ey

DQ

QDY

Y

DQ

DY

Y

Q= = *

Kjo interpretohet si ndryshim n prqindje n sasi q i prgjigjet do 1 % ndryshim n t ardhurn,

kur faktort e tjer mbeten konstant. N shumicn e rasteve ky koefient sht pozitiv. Kjo shtn vazhdim t ides se ndrsa t ardhurt rriten, nj konsumator blen m shum nga shumica eprodukteve, dhe kur e ardhura ulet ndodh e kundrta.Ka disa mallra, t cilat kan elasticitete negative t t ardhurs n kufirin e zakonshm t tardhurave. Pra, ndodh q nj mall t ket nj elasticitet pozitiv, n nj kufi t ardhurash dheelasticitet negativ n t ardhura m t mdha.Kjo sht e arsyeshme se ndrsa t ardhurat rriten, konsumatort me sa duket blejn artikuj tcilsive m t larta (q ktej edhe artikuj me mim m t lart) si dhe sasira m t mdha.

Elasticiteti i trthort i mimit t krkess

Elasticitetet e trthorta t mimit t krkess, tregojn se si sasia e bler e nj malli i prgjigjetndryshimeve n mimin e nj malli tjetr. Pra, elasticiteti i trthort i mallit t(i ), n lidhje memallin e ( j ), sht prcaktuar si:


22


23/158

Eij

DQ

QDP

P

DQ

DP

P

Q

i

i

j

j

i

j

j

i

= = *

Kjo interpretohet si ndryshim n prqindje n sasin e mallit ( i ) t dhn pr do 1 % ndryshimn mimin e mallit ( j ), kur faktort e tjer jan mbajtur konstant.N praktik, ekzistojn tri tipe t lidhjeve t trthorta. Mallrat mund t jen:

a. Zvendsusb. Plotsuesc. Pavarur

Prcaktimi i tri tipeve t lidhjeve t trthorta, sht bazuar n efektin e zvndsimit t ndryshimitt mimit t mallit t ( j ).

a). Efekti i zvendsimit sht pozitiv pr mallrat zvendsues.

Rritet mimi ( j ) rritet sasia e krkuar e ( i ), Ulet mimi ( j ) ulet sasia e krkuar e ( i ). Kjo shtquajtur ndryshe edhe lidhja pozitive ,q do t thot lvizja n t njjtin drejtim.mimi i mallit t ( j ) dhe sasia e mallit t ( i ), lvizin n t njjtin drejtim. Nqs., mimi i ( j )rritet, athere konsumatort tentojn t zvendsojn ( j ) me sasine e ( i ). Nqs., mimi i ( j ) ulet,athere, konsumatort tentojn t zvendsojn ( i ) me ( j ), relativisht m t ult. N t dyjarastet, ka nj lidhje pozitive midis mimit t mallit t ( j ) me sasin e mallit t ( i ). Si p.sh( gjalp, margarine, vaj ose mish vii, pule, deri etj).

b). Efekti i zvendsimnit sht negativ pr mallra plotsuese.

mimi i mallit t ( j ) dhe sasia e mallit t ( i ), lvizin n drejtim t kundrt. Nj rritje me mim e( j ) do t thot se asia e krkuar e ( j ) ulet dhe q ktej sasia e mallit (i) gjithashtu ulet. Nj uljen mimin e ( j ), sasia e mallit plotsues ( j ) rritet dhe kjo do t thot se sasia e krkuar e mallit( i ) rritet. P.sh.(Buka me sallamin pr Sanduiet).

c). Efekti i zvendsimit sht zero pr mallrat e pavarura.

Me kt, kuptojm se nuk ekzistojn lidhje zvendsimi ose plotsimi midis dy mallrave. Pra, nbaz t t dhnave t argumentuara m sipr n mnyr t prmbledhur, themi se mallratzvendsuese kan elasticitet t trthort pozitiv, mallrat plotsuese kan elasticitet t trthortnegativ, kurse mallrat e pavarura kan elasticitet t trthort zero.

Ekziston gjithashtu efekti i t ardhurs t ndryshimit t mimit t mallit ( j). Efekti i t ardhursmbi krkesn pr sasin e ( i ) sht zakonisht, por jo gjithmon negativ pr elasticitet e trthort.Nj ulje n mim, rrit t ardhurn reale dhe q ktej tenton t rris sasit e blera. Nj rritje nmim, ul t ardhurn reale dhe tenton t ul sasit e blera. Efekti i t ardhurs zakonisht, tentont prforcoj efektin e zvendsimit pr mallrat plotsuese. Interpretimi i elesticiteteve t trthorta


23


24/158

sht vshtirsuar m tej nga fakti se efekti i t ardhurs nuk sht gjithmon n lidhje t kundrtme mimin. Ka mallra inferiore t cilat kan elasticitet t t ardhurave negative.

sht gjithashtu e mundur q lidhjet e sakta midis elesticiteteve t trthorta t shprehen edhematematikisht.

Lidhja midis elasticiteteve n nivele t ndryshme tregu.

a). Krkesa konsumatore

Kto lidhje prfshijn kushtet e Homogjenitetit, Slutsky dhe t Trsis s Engelit,secili nga ktokushte do t trajtohet i veant.Kushtet e elasticitetit t mbajtura pr nj konsumator individual me nj funksion dobie t dhn,knaqin nj sr supozimesh duke prfshir edhe supozimin q shijet dhe preferencat individualejan deri diku t arsyeshme. Gjithashtu, n mnyr t prafrt, konsumatori sht supozuar t jeti aft n klasifikimin e mallrave , por preferencat dhe klasifikimi duhet t shmang paqartsit dhet jet i vazhdueshm. Pr ve ksaj, konsumatori sht supozuar krkues dhe preferon m shummallra.

b). Kushti i homogjenitetit

Eii + Ei1 + Ei2 + + Eiy = 0 (1)

Ku : Eii - Elasticiteti i drejtprdrejt i mimitEi1 - Elasticitetet e trthorta t mimit

Ei2 - Elasticitetet e trthorta t mimit.

.Eiy - Elasticiteti i t ardhurs.

Ky ekuacion konsiston se shuma e elasticiteteve t vet mimit, mimeve t trthorta dhe tardhurs sht i barabart me zero.Domethnja e kushtit t homogjenitetit sht se efekti i zvendsimit dhe efekti i t ardhurs t njndryshimi n vet mimin e produktit baz duhet t jet n vazhdim me elasticitetet e trthorta dhet ardhurs pr kt mall. Nj elasticitet i madh i t ardhurs prpiqet t nnkuptoj nj elasticitett madh t vet mimit ( n vler absolute).Nqs., kemi nj numr t madh t zvendsuesve, do t kemi nj elasticitet relativisht t madh tvet mimit pr kt mall. Kt lidhje e ilustrojm me nj shembull , duke prdorur elasticitet e

nivelit t shitjes me pakic pr mish kau.

1 Elasticiteti I vete cmimit( mish kau) -0.95 Eii2 Elasticiteti I cmimit per mish vii 0.06 Ei13 Elasticiteti I cmimit per mish derri 0.10 Ei24 Elasticiteti I cmimit per mish gjingji 0.04 Ei35 Elasticiteti I cmimit per mish pule 0.07 Ei46 Te gjitha elasticitetet e tjera te terthorta 0.21 Ein


24


25/158

7 Elasticiteti I te ardhures 0.47 EiYShuma 0

Par nga nj knd tjetr vshtrimi del q shuma e elasticiteteve t trthorta sht e barabart me

diferencn midis elasticitetit t mimit dhe elasticiteteve t trthorta dhe t ardhurs.Nn supozimin q elasticiteti i t ardhurs sht pozitiv dhe elasticiteti i mimit negativ, arrijmn konkluzionin se kur kjo diferenc sht e vogl athere, efektet e trthorta, jan n trsi tvogla. Kjo presupozon pak zvendsues. N.q.s, diferenca sht e madhe do t aplikohet gjykimi ikundert. Nga Ekuacioni i Kushtit, ne mund t vem re se n q s, elasticitetet e trthorta dheelasticiteti i t ardhurs jan afr zeros, athere elasticiteti i vet mimit do t jet gjithashtu afr 0( pra jo elastik).Shembuj pr kt jan mallrat e kripura t cilat kan nj krkes jo elastike. Argumenti sht sekto mallra kan pak zvendsues dhe prbjn nj pjes shum t vogl t shpenzimeve tkonsumatorit.Kushti i homogjenitetit, tregon se vlera absolute e elasticitetit t vet - mimit ka mundsi t jet

m e madhe se vlera e elasticitetit t trthort t mimit.Supozimet jan q elasticiteti i t ardhurs sht pozitiv dhe mbi t gjitha lidhjet e trthorta janlidhje zvendsuese, nga kjo del q elasticitetet e trthorta jan numra pozitiv. Prandaj q shuma eelasticiteteve t jet 0, elasticiteti i vet - mimit, duhet t jet negativ dhe m i madh seelasticitetet e trthorta. N vazhdim, sht supozimi se nqs., shuma e elasticitetit t trthort shtpozitiv, athere elasticiteti i vet - mimit do t ishte m i madh ( n vler absolute) se elasticiteti it ardhurs.P.sh. supozojm q elasticiteti i t ardhurs pr drith sht 0.7, athere elasticiteti i mim krkesssht menduar t jet spaku -0.7, dhe pr shkak t zvendsimit q mund t ket ka t ngjar tjet lehtsisht m i madh.

c). Kushti slutsky.

Ky kusht, shprehet me ekuacionin q specifikon lidhjen midis elasticiteteve t trthorta: {E ij dheEji}.

Eij = Rj/Ri * Eji + Rj ( Ejy - Eiy ) (2)Ri - Shpenzimet pr mallin ( i ) si pjes e shpenzimeve gjithsejRj - Shpenzime pr mallin ( j ) si pjes e shpenzimeve gjithsejEij , Eji- Elasticitetet e trthortaEiy ,Rjy- Elasticitetet e t ardhurs.

Ky ekuacion sht quajtur ndryshe edhe lidhja simetrike.Duke supozuar q shpenzimi i konsumatorit, pr mallin ( j ), sht nj pjes e vogl e t ardhursgjithsej dhe se elasticitetet e t ardhurs pr dy mallrat zvendsues jan, prafrsisht t barabartathere :


25


26/158

(2) EijR

REji

j

i

* Ky raport sht nj prafrim i lidhjes slutsky.

Raporti Slutsky, tregon se si jan lidhur elasticitetet e trthorta. Nqs (Eij) sht e njohur, atehere(Eji), mund t vlersohet dhe anasjalltas.

Ky raport sht prdorur edhe pr t vendosur nj kufi pr max t lejuar t vlerave t elasticitetit ttrthort. Kjo sht me rndsi pr faktin sepse elasticitetet e trthorta kan paraqitur vshtirsipr vlersimin direkt nga t dhnat e disponueshme.Prgjigjja absolute e sasis s (i), ndaj ndryshimit t mimit n (j), sht prcaktuar nga derivimi ipjesshm QI / Pj. Ky derivat e pjesshm mund t ndahet n efektin e zvendsimit dheefektin e t ardhurs.

Q

PK Q

Q

yi

jij j

i=

Kij - efekti i zvendsimitY - e ardhura

Termi i fundit prcakton efektin e t ardhurs. Derivati i pjesshm

Q

Pi

j

, mund t dahet n

mnyr anologe.Simetria sht midis komponentve t efektit t zvndsimit dhe dy drivateve t pjesshme . mbikt baz Kij = Kji

Kjo nnkupton :

Qi

PjQj

Qi

Y+ =*

Qj

PiQi

Qj

Y+ *

Efekti I t ardhurs ndaj nj ndryshimi mimi do t jet m I madh pr mallin q z nj pjes mt madhe t shpenzimeve gjithsejt. Duke ju referuar shembullit me mish kau, arrijm nprfundimin se nj pjes shum e vogl e t ardhurave mesatare t konsumatorit sht harxhuarpr mish qingji krahasuar me mish kau. Mbi kt baz do 1% ndryshim n mimin e mishit tqingjit ka shum pak efekte n konsumin e mishit t kaut.Duke supozuar q nj konsumator mesatar shpenzon 2 % t shpenzimeve gjithsej pr mish kau (i )dhe 0.1 % pr mish qengji (j) dhe duke supozuar q elasticiteti i trthort i mishit t gjengjit nlidhje me at t kaut sht (Eji) = 0.6, athere nga ekuacioni

(2) Eij = (Rj/Ri)*Eji = (0.001/0.02)*0.6 = 0.05 x 0.6 = 0.03%


26


27/158

Me kushtin e supozuar do 1% , ndryshon n mimin e mishit t qingjit do t ket si prfundimvetm nj 0.03 % ndryshim n konsumin e mishit t kaut. Kjo sht e vrtet bile megjithse 1 %ndryshim n mimin e mishit t kaut do t ket si prfundim 0.6 % ndryshim n konsumin emishit t qengjit.

c) Kushti i tersis s Engelit

Shprehet me formulen:

R1E1y + R2E2y + RnEny = 1 ( 3 )

Ku: R1,R2 Rn, - na japin peshat specifike t t ardhurave pr do artikull n nj buxhetkonsumatori q sht marr 1 njsi, dhe E1y, E2y Eny - jan elasticitetet e t ardhurave.

Ky ekuacion, tregon se shuma e elasticiteteve t t ardhurs pr t gjith artikujt n nj buxhetkonsumatori sht i barabart me 1 njsi.Elasticiteti i t ardhurs sht pozitiv.Marrim nj shembull. Elasticiteti i t ardhurs pr mish, perime dhe vez sht prkatsisht 5, 1dhe 0.2. Ndrsa pesha specifike q z paraja pr do artikull, sht prkatsisht 0.1, 0.4 dhe 0.5.Duke zbartuar formuln nxjerrim :

(0.1)*5 + (0.4)*1 + (0.5)*0.2 = 1 njsi.

3.4. Elasticitetet dhe nivelet endryshme t tregut.

N kt shtje, trajtohet lidhja midis elasticiteteve t mimit t krkess si dhe mardhnjet meraportet e krkess kryesore dhe asaj rrjedhse n nivel t ndryshme tregu.

Nivelet e tregut

Shpesh sht e vshtir t vlersohen drejtprdrejt elasticitetet e mimit t krkess pr njprodukt n pika t ndryshme n zinxhirin tregtar pr faktin se elasticitetet jan t ndryshme si nshitjen me pakic ashtu dhe n nivelin e ferms. Lidhja e sakt midis elasticiteteve, varet nga ajose si jan raportet midis kurbave t krkess kryesore dhe rrjedhse.

P

Pr

Cmimi M

Pd Kerkesa kryesore

Kerkesa rrjedhese


27


28/158

QIlustrimi i kurbave t krkess kryesore dhe rrjedhse

Kurbat e krkess jan ndar n kufij tregtar. Kjo zon tregtare, sht nj shum konstanteabsolute, prandaj n kto kushte, kufiri sht nj mosmarrje parasysh e shums s tregtuar.

N kt rast, elasticiteti n nj nivel tregu mund t vlersohet nga elasticiteti n nivelin tjetr.Ed = Er (Pd / Pr)

d - niveli rrjedhs ( Ferma )r - niveli kryesor ( shitje me pakic )

*. N kto supozime e vetmja gj q ndryshon sht mimi.

ErDQ

DP Qdhe Ed

DQ

DP

Pd

Q=

=

Pr

Kshtu nqs., ( Er) sht e njohur edhe ( Ed ) mund t llogaritet.

Ed ErPd DQ

DP Q

Pd=

=

Pr

Pr

Pr

Le t jet M, kufiri tregtar.

M = Pr - Pd Nqs.,niveli primar i mimit do t jet gjithmon m i madh se niveli rrjedhs i mimit.

Kshtu raporti Pd /Pr< 1 (gjithmon). Niveli i elasticitetit rrjedhs do t jet gjithmon m i vogln vler absolute se niveli i elasticitetit primar. Nj kufi i madh, ka si rezultat nj diferenc tmadhe n elasticitetet n t dy nivelet. P.sh. nqs. vlera ( e ferms ) e nj malli sht sa 50 % emimit t shitjes me pakic, niveli i elesticitetit t ferms sht sa e mimit t shitjes mepakic.Nj alternativ tjetr sht prqindja fikse e kufirit tregtar. Kjo do t thot q kufiri sht nj %konstante e mimit t blerjes apo t shitjes. Duke supozuar nj kufi me nj % konstante pa marrparasysh sasin e tregtuar, elasticitetet e mimit n t dy nivelet e tregut do t ishin t njjta pr njsasi t tregtuar t dhn.Lidhjet e sakta midis elasticiteteve, varen nga natyra e kufirit tregtar. Kshtu, ekonomistt duhett ken disa njohuri pr sjelljen, ndikimin e kufirit pr t specifikuar lidhjen midis elasticiteteve.

Nj specifikim i thjesht i nj kufiri ( M ), sht kombinimi linear i nj sasie konstante ( C ) dhe inj % konstante ( a ) i mimit t shitjes me pakic.

M = C + aPr ku : C 0, 0 a < 1


28


29/158

Ky specifikim, tregon se do njsi e kufijve ulet me mimet m t ulta, ndrsa sasia e tregtuarrritet. Duke prdorur shnimin e mparshm, niveli i elasticitetit rrjedhs sht :

( )Ed Er

c

a=

*

Pr1

1

Elementi konstant n kufi do t thot se niveli i elasticitetit rrjedhs sht m shum jo elastik seniveli respektiv i elasticitetit kryesor. P.sh., supozojm q pr nj produkt bujqsor, fasule.

M = 0.4 + 0.2 PrKu: Pr = 150. dhe niveli i elasticitetit primar sht Er = -0.8.

Duke ditur kto t dhna, zbatojm formuln dhe gjejm elasticitetin rrjedhs

Ed = - 0.8 * (1 -0 4

1 0 2 150

.

. *

) = - 0.8* (1-0.0033)= - 0.7974

mimi n nivelin rrjedhs sht :

Pd = Pr - M = 150 - ( 0.4 + 0.2 x 150 leke) = 150 ( 0.4 + 30)= 119.6 leke.

Nqs., a = 0 , athere ekuacioni reduktohet n rastin e kufirit konstant absolut.

Ed Erc

=

1Pr

meqnse, C = Pr - Pd , athere Ed ErPd

=

Pr

Nqs., C = 0, athere Ed= Er Ky sht rasti i kufirit me prqindje konstante.

N rrethanat kur kemi t bjm me Produkte t prbashkta, t cilat jan pjes fikse t nj mallibaz dhe elasticitetet jan llogaritur t gjitha n t njjtin nivel tregu. Athere elasticiteti e mimitt mallit baz ( Ex ), sht nj mesatare e thjesht harmonike e elasticitetit t mimit tProduktitPrbashkt ( E1, E2 ) .

Lidhja simetrike midis dy elasticiteteve sht :

( ) ( )

ExPW P W

Ex PW Ex P W

=+

+

1 1 2 2

11 1

22 2

1 1

X - Malli bazX1, X2- Produkte t prbashktaW1 ,W2 - Sasia fikse pr njsi t x q i shkon x1 dhe x2 ,

X1 = W1x, x2 = W2xP1 ,P2. mimet pr njsi t produkteve t prbashkta.


29


30/158

Shembulli. Mund t prgjithsohet pr rastin e ( n ) produkteve t prbashkta. Nqs., njriprodukt p.sh. x2 sht hedhur si i paprshtatshm dhe P2 w2 = 0, athere Ex = E1. N nj rast, nqs., (x1 ) prfaqson pjesn m t shumt t vlers s ( x ), athere Ex ~ E1.Nj rast i till sht ndarja e kafshs n produkte t prbashkta, mish kau dhe lkur. Lkura,

paraqet nj vler relativisht t vogl gjithsej t kafshs. Q ktej, niveli i elasticitetit t ferms prkafshn dhe pr mishin e kaut do t ishte i ngjashm.Nj shembull me bath. Nga prpunimi jan kaluar n dy artikuj t prbashkt mielldhe vaj. Nkt rast , X sht 1 njsi = 1 kg.X1 = miell i bathveX2 = vaj i bathveW1 = 47.8 lekW2 = 10.4 lek

Shnim: mielli dhe vaji jan marr n pjes t fiksuara respektivisht nga 1 njsi.P1 = 2.9 lek ( mimi i miellit )P2 = 12 lek ( mimi i vajit )Ex1 = - 0.9 ( Elasticiteti i mimit t miellit )Ex2 = - 2.5 ( Elasticiteti i mimit t vajit )

Elasticiteti me shumic i dy produkteve X me an t formuls llogaritet

Ex =+

29 47 8 12 10 41

0 929 47 8

1

2 512 10 4

* , * ,

,* * ,

,* * ,

= - 1,3

Elasticiteti total

Nqs., mimi i nj malli ndryshon, mimet e zvendsuesve t tij, do t ndryshoj gjithashtu ( meprjashtim t rasteve kur ato jan fiksuar nga programe qeveritare). mimet e mallravekonkuruese tentojn t lvizin n t njjtin drejtim, por n varsi t sasive t ndryshme. Kshtu,nj ndryshim n mimin e nj malli v n lvizje forcat t cilat n fund t fundit, kan si rezultatvendosjen e nj strukture t re t mimeve.Ndrlidhja midis mimeve plotson iden e kurbs s krkess totale prkatse dhe elasticiteteve

totale. Kurba e krkess totale sht prcaktuar si lidhje e mimit me sasin q rezulton kur gjithndryshimet e tjera t rndsishme t krkess jan lejuar t veprojn dhe ndrveprojn, ndrsastruktura e tregut krkon t arrij nj nivel t ri ekuilibri.Elasticiteti total ( gjithsej ) sht prcaktuar si ndryshim neto n prqindje n sasine q rezultonnga 1 % ndryshim n vet mimin duke marr parasysh ndrveprimet e variablave t lidhura midistyre.


30


31/158

Duke supozuar q ndrlidhjet kryesore jan lidhje zvendsuese, athere, n grafikun q do tjapim m posht, paraqitet ideja e lidhjes totale prkatse dhe ilustron konceptin e elasticitetittotal.

Kurba prkatse e krkess totale hipotetike.

D1

D2

D3

Kurba pergjegjese

Duke supozuar vetm nj zvendsues ( j ), pr mallin ( i ), elasticiteti total pr (i) sht :

Ti = Ei + Eij * Sij

Ei - elasticiteti vet mimitEij - elasticiteti trthort i mimitSji - ndryshimi n prqindje n mimin ( j ) dhe pr do 1 % ndryshim n mimin e (i)

Nga pikpamja konceptuale, koefienti i elasticitetit, gjithnj mund t shikohet si shum e dytermave : Elasticitetit t vet - mimit Elasticitetit t trthort shumzuar nga elasticiteti i mimit ( j ), n lidhje me ndryshimin n

mimin e ( i ).Elasticiteti i vet mimit sht prshtatur pr efektet e trthorta. ( Eij ) dhe ( Sji ), jan zakonishtpozitiv dhe m t vegjl se sa ( 1 ), pr mallrat zvendsuese. ( E i ), sht natyrisht negativ dhem i madh n vler absolute se elasticitetet e trthorta. Kshtu, ( Ti ), sht negative por m evogl n vler absolute se ( E i ).Pr shembull.Nqs., mishi i kaut sht zvendses kryesor pr mishin e derrit, athere, elasticitetitotal i prafrt, pr mishin e derrit sht :

Ti = Ei + Eij x Sji, Ti = - 0.94 + ( 0.72 )( 0.29 ) = - 0.73

( i ) - mish derri( j ) - mish kau


31


32/158

Ei = - 0.94Eij = - 0.72Sji = 0.29

N kt rast, elasticiteti i vet mimit t krkess pr mish derri, sht vlersuar t jet (-0.94 ),por ndryshimi neto n prqindje n sasin e mishit t derrit q blersit do t dshironin t blininn prgjigje t 1 % ndryshim n mimin e mishit t derrit, pas marrjes parasysh t efekteve ttrthorta me mishin e kaut sht ( - 0.73 ).

3.6. Koefientt e lakueshmris mimit

Prkulshmria e mimit sht trajtuar shpesh si e kundrta e elasticitetit t mimit. Ky koefient,jep ndryshim n prqindje n mim shoqruar me 1 % ndryshim n sasin, kur faktort e tjer jankonstant.Koncepti i prkulshmris s mimit sht veanrisht i rndsishm pr produktet bujqsore prvet karakteristikat q kan kto produkte. Pr mallra t tilla, sasia e mundshme pr konsum shtprcaktuar n nj shkall t madhe nga madhsia e prodhimit. Mbi kt baz, ngapaqndrueshmria e tyre, e gjith sasia mund t konsumohet brenda nj periudhe t muajve paskorrjes s prodhimit. N kt rast, kemi t bjm m nj ofert t fiksuar dhe brenda periudhs skohs niveli i prodhimit smund t ndryshoj. shtja sht se far mimi do t prligj tregunoferta e dhn. Drejtimi i shkakut sht sasia tek mimi.Mollt e prodhuara pr prdorim t freskt, ilustrojn kt problem. Ato prodhohen do vit dhesmund t jen t magazinuara nga nj vit prodhimi tek tjetri. Niveli i prodhimit sht faktor

kryesor pr vendosjen e mimit mesatar pr vitin n fjal. Ndryshimet e mimit brenda vitit, kannj ndikim shum t vogl n madhsin e prodhimit.Koefienti i prkulshmris s mimit ( Fi ) sht prcaktuar si :

F

Dp

PDQ

Q

DP

DQ

Q

Pi= = *

N disa kushte, ai sht i prafrt me elasticitetin korespondues t mimit dhe ashtu si elasticiteti i

mimit t krkess, koefienti i prkulshmris s mimit ka shenj negative. Nj prkulshmrimimi prej ( - 3.0 ) do t thot se ka 3 % ndryshim mimi n prgjithsi t 1 % ndryshim n sasi.Kshtu, nqs., krkesa sht jo elastike, athere, koefienti i prkulshmris s mimit, ka t ngjart jet m i madh se 1 n vler absolute.Nj mim i prkulshmris sht i vazhdueshm me nj krkes jo elastike, prandaj nj ndryshimi vogl n sasi, ka nj prpjekje relativisht t madhe mbi mimin. Nqs. krkesa sht elastike,athere koefienti i prkulshmris s mimit ka t ngjar t jet m i vogl se 1 n vler absolute.Nj mim i paprkulshmris sht i vazhdueshm n nj krkes elastike.


32


33/158

Koefienti i prkulshmris s mimit nnkupton q mimi sht nj funksion i sasis t njprodukti t veant dhe t sasive t zvendsuesve. N t kundrtn, kemi sasin funksion tmimit t produktit dhe mimeve t produkteve t tjera.Koefientt e prkulshmris q jan analog me konceptet e elasticitetit t t ardhurs dheelasticitetit t trthort, m

Documents

Libri i Çmimeve i Botuar