‘

MS = Graz University Library 680VA = Vienna, Schottenkloster, Scotensis-Vindobonensis140 (61)LN = London, British Library Additional 18027

Prologus Libri Visionum Johannis de Moriginato

1.

[94r col1]Incipit liber apparicionum et visionumbeate et intemerate et sacratissime virginis Marie Deigenitricis, alma Maria procurante et eciam reuelante etsupremo Deo concedente. Incipit liber beate Virginisgloriose Marie qui Liber Florum Celestis Doctrineappellatur ad omnes artes sciendas. Et que in aliis librislongo tempore et maximis et fastidiosis librorumvoluminibus graviter et prolixe vix ingenio multum in secomprehenditur, in hoc libro prepaucis placidisqueorationibus, angelorum reuelacione ac inaudita uerborumeorum subtilitate, necnon et intemerate Dei genitricisvirginis Marie visione, apparicione, consolacione etprocuracione, secundum operantis merita, breui tempore,subtiliter et indubitanter et mirabiliter edocentur, a quo etper quem et in quo sunt omnia.

2.Incipit primus prologus. In nomine domini nostri IhesuChristi amen.

Nemo cum laternam accendit sub abscondito poniteam neque sub modio, ymmo pocius super candelabrum utingredientibus lumen appareat claritatis. [Mt 5:15; Mk 4:2;Lk 11:33] ¶ Nam cum gloriosa et intemerata Dei genitrix,

virgo Maria, que est lux peccatorum et sol eos illuminansnostris temporibus, michi tamquam abortiwo [1 Cor 15:8]quedam miracula ostenderit, me lumine gratie sueilluminando et a laqueis dyaboli subtrahendo [2 Tim 2:26],que nolens predictum lumen gratie sue sub abscondito poni,sed pocius super ca[n]delabrum ut a presentibus et posterisipsam esse indubitanter reginam celi gloriossissimam,dominarum mundi potentissimam, et inferni imperatricemmaximam, [94r col2] et specialiter ut assuis fidelibusagnoscatur.

3.¶ Et idcirco ego, frater Johannes de Moriginatoa ,

monachus indignus, eiusdem Virginis et eius filii domininostri Ihesu Christi seruus et minister humilis, que mihimiraculose meis temporibus dignata est ostendere et facere,amore, dileccione, caritate ipsius nimia succensus, in cordemeo abscondita non possum amplius retinere nec ecciamsubportare. Ymmo serenitati omnium, ad laudem etgloriam et honorem ipsius sacratissime virginis Marie, eteiusdem filii domini nostri Ihesu Christi, sanctorumangelorum ac tocius celestis curie, in salutem etperfectionem tam anime quam corporis omniumaudiencium seu legencium, et destrucionem inimiciinfestantis et querentis quem deuoret [1 Pet 5: 8], et om-nium seminum errorum suorum et fallaciarum antiquarumdestruccionem et eieccionem cum quibus multos sibi fecitheredes, et decepit et–prochdolor–in foueam perdicionisinduxit, in presenti codice proposui clarissime destinare, etspecialiter per uisiones spirituales amoniciones sacras quome ab antiquitis meis erroribus et fallaciis inimici rugientisobfuscatum dignata est mise[ri]corditer reuocare.

4.¶ Et qualiter presentem librum qui est de cognicione

127

et adoptione omnium scienciarum et arcium perreuelationem voluntatis sue et licenciam compilaui. ¶ Etnon miretur me aliquisb uisiones proposuisse scribendas,cum illud certum sit et probabile quod in visione redita fuitTheophilo ab tam gloriosa virgine Maria cartikula [94vcol1] quam idem Theophilus de obligacione sui creatoris etanime sue scripserat et dederat inimico. ¶ Preterea peruarias visiones remouetur et condempnatur heresis illorumqui dixerunt et dicunt animam esse mortalem, cum tamen inabsencia corporis futura uidentur tamquam presencia, quodnullo modo posset esse nisi esset et animac inmortalis. ¶Preter[e]a, quecumque de uisionibus in scriptisproposuimus declarare, eorum misteria nostris temporibussine dubio vidimus euenire.

5.Sed diceret aliquis, videtur esse presumcio et uana

gloria talia publicare, quod inuento thesauro celestiumreuelacionum, quem qui cum inuenit homo abscondit [cf.Mt 13:44] et abscondere debet. ¶ Respondeo quia quithesaurum in uia publice portat stulticia est, et vana gloria,et uidetur quod a latrunculis desideret depredari. ¶ Cuiushic fit contrarium: ergo male. Salomon: Thesaurum operumbonorum nostrorum semper debemus in publico portare.Secundum illud Mathei: “Sic luceat lux uestra coramhominibus ut uideantur opera uestra bona et glorificentpatrem uestrum qui est in celis.” [Mt 5:16] Intelligendum:sit autem sic opus uestrum in publico quatenus intenciosemper maneat in oculto, ut de bono opere proximisprebeamus exemplum, et tamen intencionem qua soli Deoplacere querimus semper portemus secretum.

6.Item posset aliquis fatue quere[re], nonne in

temporibus nostris multi erant alij homines religiosi

probiores et sanctiores? Et nulli ipsorum ista reuelatafuerunt. Hec enim questio fatua est et non estrespondendum.d ¶ Numquid in tempore Elisei multi erantleprosi infirmiores [94v col 2] et debiliores Naaman Syrie?Et tamene nullus sanatus factus fuit nisi ipse solus. [2 Kg 5]¶ Nonne duodecim erant apostoli? Et nullus uidit archananisi solus Paulus–Iohannes inter ceteros magis dilectus. [2Cor 12:1-4; Jn 21:20] Numquid de ipso solum dictum estad Petrum: “Sic eum uolo manere, quid atte?”[Jn 21:23] Etsi Petrus hoc scire non meruit, nos quomodo? Set sicutdicit Sanctus Paulus, “Ne magnitudo reuelationum extollatme, datus est michi stimulus carnis, angelus sathane ut mecolaphiset.” [2 Cor 12:7] Ita et michi ut non extollam menon solum stimulus carnis set ecciam omnium peccatorum.Unde minimum omnium religiosorum me esse profiteor.[Cf 1 Cor 15:9]

7.

Suppon[un]turf omnia quecumque in hoc libroscripta sunt penitencie sacramentis, scilicet ut septemsacramentis spiritualibus principalibus mistice supponantur.Mistice propter plures rationes diximus, et specialiter ex eoquod in omni visione semper figura uel misterium reperitur.Et cum gloriosa benedicta et intemerata Dei genitrix virgoMaria in persona mea dignata voluisset operari, etmanifestare (licet indigno et peccatori miserimo) tot et tantareuelacionum suarum et visionum misteria, conueniens fuitsecundum ewangelizancium consuetudinem ut themaoperis seu visionum primo ostenderet, ad quod omnesvisiones sequentes aduci mistice potuisset. Unde themavisionum, i.e. prima visio huius libri, primo ponenda est,quam ostendit et fecit michi illa dulcis virgo Maria, et postomnes alias prout melius potero eius auxilio suffragante perordinem declarabo. Quecumque enim in hoc libro scripta

128 129

sunt Domine canonisata fuerunt; inter apocriffa fideidiscernimus. Finit prologus.

8.Incipit [95r col1] liber visionum. Et primo de prima visioneque est quasi thema omnium sequencium visionum quamhabui existens quasi xii annorum.

Ego enim Iohannes, dum essem circa etate xiiijannorum et mora[r]er apud ciuitatem Carnocensium inclaustro beate Marie, satis prope ecclesiam, quasi periactum unius lapidis, michi tamquam abortiuo [1 Cor 15:8]talis visio est ostensa. ¶ Nota quadam enim nocte eramquasi in corpore vel extra corpus nescio Deus scit [2 Cor12:2-3] in extasi positus, et ecce, vidi quandam horribilemfiguram; walde et pro certo uidebatur michi quod eratinimicus humani generis. Et ecce, figura illa insurrexitcontra me, uolens et cupiens me sufocare. Qui cumvidissem tanto timore perterritus fugi a facie eius terribili,et persequabatur me huc et illuc, et comprehendere nonvalebat, et tamen me infestauit persequendo, quod domumg

in qua eram a facie persecucionis exiui. Et dum exiui noncessauit persequi me; et se surgendo maximo, areptus cursucucurri versus ecclesiam beate Marie. Et eam subintrauiper portam dexteram a latere maioris positam a parteoccidentis, et dum fui in ecclesia statim leuaui oculos meos— iuxta predictam portam positus a longe — uersusymaginem beate virginis Marie. Et ecce, statim pia virgoMaria cum signo brachii ut ad ipsam uenirem me dulciteradvocavit. Quo viso cicius ad ipsam cucurri et fugitamquam ad verum solamen et refugium peccatorum et subproteccione et manu sua me custodiens. Deinde ampliusdyabolum persecutorem meum non vidi; set omninoh evasimanus eius invocacione, auxilio, et proteccione beate Marieet intemerate genitricis Dei virginis gloriose. Et in tanta

tranquil[95r col2]litate positus fui continuo excitatus. Etdum fui excitatus visionem non intellexi, tamenaliquantulum ipsam consideraui, et in corde meo perpetuememorie commendaui cuius misterium in persona mea vidiproprij capitis oculis euenire.

9.Finit thema et quomodo a dyaboli deceptus. Incipit parsprima ipsius libri et quid accidit michi post hanc visionemprimam.

Cum ab ore Domini debebat esse exordium nostrisermonis [Col 4: 3], idcirco ego, Iohannes, uolens nequeaudens aliquid de me presumere (sicut quidam faciunt, dese presumentes, de quibus conqueritur Dominus dicens,“Os Domini non interrogauerunt”[Jos 9: 14]–id est,Dominum non consuluerunt; et in Ezechia scribitur “Nepresumas loqui que non audieris”), et ideo postquamvisiones sequentes ausus fuissem scribere, dum reuersusfuissemi a scolis et a dileccione reuerendi patris nostriGuillerm[i] de Ransignon abbatis anno incarnacionis m cccviii mensis Semptembris ab eodem Guillermo cum priorenostro claustrali fuissem una cum alijs canoniceconuocatus. Et non solum cum ipso, sed a beata etintemerata Dei genitrici virgine Maria, que michiapparuerat in mentis excessu et dixerat solummodo, “Hucveni,” et nichil plus. Et adhuc fuissem apud Moriginatum etquasi mansissem in claustro una cum alijs fratribus. In unadie, orans in capella beate Marie, rogaui eam per oracioneshuius libri; consului tres peticiones faciendo, quarumultima tangit propositum nostrum. Prima fuit, ut sibiplaceret ut quandoque dignaretur michi per suam gratiamreuelare si amplius uellet quod essem scolaris sicut fueram.Secunda, si in abacia [95v col1] remanerem, si aliquidj

130 131

officium haberem. Et tercia si uisiones quas in preteritistemporibus michi reuelauerat ad laudem et gloriam nominissui manifestarem et in scriptis redigerem. Quia sinevoluntate sua scribere non auderem. Quod quando sibiplacuit in una dierum excessum mentis in somnis anteunius ecclesie fores apparuit michi, et de quesitis dignatafuit michi misericorditer respondere et consulere dulcitermichi dicens, “Monachus eris, et mouebis te, et dic quoddixi tibi.”

10.Et audito hoc, nichil michi dixit set statim recessit a

me, et excitatus fui. Et amirans intellexi per reuelacionempredictam, “Monachus eris” quod s[ib]i placeret in abbaciamanerem (quod sick accidit) et officium mobile haberem inquo de loco ad locum sepius me mouerem, per hoc quoddicit “Mouebis te”–quod esse non posset si claustralispermansissem. Et hoc ita fuit, quia preposita nostre camerefactus fui infra octauam diem post predictam, quodofficiosum est, ualde laboriosum et mobile. Et sibi placeretut visiones meas in scriptis redigerem per hoc quod dixit,“Et dic quod dixi.” Et uos omnes ad quos presens liberdeuenerit, rogo vos et moneo, ut ait Augusti[n]us, “Noliteaduertere quis sim qui loquor set cuius sunt verba quedico,” scilicet beate et intemerate Dei genitricis virginisMarie, de quibus uerbis dicendis dixit michi “Et dic quoddixi.” Que solita pietate sua et consilio suo concedat michinomine suo dicere que sibi placent. Et nos per ea veniamusad uitam eternam. Amen.

11.De erroribus meis in [95v col2] scienciis nefariis etspecialiter in arte notoria que est dyabolo tradita.

Hec dixit omnia potentissima celi regina gloriosa etintemerata Dei genitrix virgo Maria, amica mea, auxiliatrixvelocissima, consiliatrix uerissima, et dulcissimaconsolatrix. Hec dixit quod scriberem ad laudem et gloriampresentibus et futuris temporibus celebrando. Postquamuero primam uisionem predictam que thema vocatur habui(ad qua[m] ut dictum est omnes subsequ[e]ntes misticereducuntur), incepi sub iugo religionis in ordine beatiBenedicti ordinare militare. Et circa quartum annuming[r]essus ordinis mei, delatus fuit michi quidam liber aquodam clerico in quo multa nephanda nigromancie artiscontinebantur. Et de illo quantum potui habui copiam etpostea clerico redidi. Et perscrutatus a dyabolo ettemptatus, et temptacione preualente cecatus, cepi cogitarequaliter ad perfeccionem illius sciencie nepharie attingerepotuissem. A quodam Lumberdo nomine Iacobo, medicoexperto, de hoc consilium quesiui. Quod cum ipsumconsulerem dixit michi, “Petas licenciam studiafrequentandi, et cum obtinueris quere quoddam librum quiars notoria nuncupatur. Et ideo non solum de hac scienciade qua queritur set de omnibus inuenies veritatem.” Quiasic feci, et obtinui librum diu quesitum et inuentum, quoinuento ad opus illius faciendum et effectum conseqendumproposse meo [96r col1] continuo ordinaui.

12.Quomodo ars notoria intus et extra fallacissime est contextaet fabricata.

Liber enim ille notoria prima facie, scilicetexterius, apparet quod sit sanctus, et omnium librorum

132 133

pulcherrimus et utilissimus, et eciam sanctissimus, quia ineo scriptura debet de diuersis coloribus scribi. In eo suntpulcherrime figure diuersis coloribus colorate. Breuissimusliber est, et omnium scienciarum scripturarum et arciumade[m]pcionem breui tempore Deus omnipotens per ipsumoperantibus promittit et tribuit. ¶ In ipso sunt orationessancte et mirabiles, et figure quarum misterium, ut in ipsodicitur, magisl miraculum est quam assuete erudicionisexemplar. ¶ O astucia serpentis antiqui! O furor leonisinuidi circuentis et querentis quem deuorat! [1 Pet 5:8] Illacalliditas lupi rapacis! O falsa ypocrisis inimici, qui investimentis ouium extrinsecus appares et intrinsecus eslupus rapax! Hoc michi negare non potes, celare non vales;te exprobaui, te inueni, et te vidi in dicto libroingeniosissime contineri. ¶ Ego enim, Johannes, in reiueritate, per me et per plures alios testes, exprobaui quiaille liber uel ars illa notoria est sine dubio capud malicie,principium deuiacionis, magister erroris, vas fallacie, fonsmalicie, riuus nequicie, et fallax gratia. In ipso est pax odiouincta, fides fraudi, spes timori, et cum ratione furormixtus. ¶ Ipsa enim ars est tempestas grata, nox lucida, luxtenebrata et mors uiuens, insipiens ratio, deuians prudencia.Estus prosperitas, mulcebrium infirmum, ungentum dulceexterius set venenum mortiferum interius. Tristis paradisusprimo mulcet, 2o verberat, 3o occidit. Extrinsecus agnusmitis set intrinsecus lupus rapax. Mel amaritudinis etdulcedo absinthij. Argumentum veritatis set soluciofalsitatis, primo patet dulcius et vera, 2o asserit amara etfalsa, 3o concludit omnia malo fine. ¶ Omnes ipsa [96rcol2] vtentes decipit et in foueam perdicionis inducit. ¶ Exipsa enim conglutinantur omnia mala, et quid plura, quiasine ipsa ex nigromancia nichil exerceri potest; set intantum subtilior est quantum decepcior. Est in quinquelingwis conpositus videlicet–Grece, Latine, Ebrayce,Caldaice, Arabice–ita quod ab aliquo non potest intelligi

nec exponi, et quantumcumque in illa plus studetur tantomagis obscura.

13.Sequitur visio secunda.

Postquam vero predictum librum artis notorie inprimo recepi et vidi, creditus deceptus quod in eo nullummalum esset, quadam die, ieiunio facto, quasdam orationesipsius que vocatur ars notoria in sero quodamm protuli. ¶ Etecce in nocte, quasi in excessu mentis positus, talem vidivisionem. Videbatur michi quod eram in pratello qui iuxtadomum matris mee in villa de Otroniaco, et erat nox, etluna lucebat, et lumen lune erat in muro predicti pratelli aparte occidentis. Et ego habebam faciem meam versuspartem illam, et ecce, in muro apparebat umbra quinquedigitorum cuiusdam manus. Et umbra illorum digitorumerat multum horribilis, quod singularis eorum erat itan

magnus et grossus quod fere cum quinque manibushumanis inpugillari non posset. Set conuersus erga lunamin firmamento aspexi ut viderem vnde veniret vmbraillorum digitorum. Et ecce, vidi figuram cuiusdam malignispiritus in firmamento, scilicet dyaboli, ita terribilem, itadeformem, ita turpem, quod nec auris audiuit nec in corhominis ascendit. [1 Cor 2:9] Et manum suam apertamtenebat ante lunam, et sic vmbra digitorum suorumapparebat in muro pratelli. Caput vero ipsius erat superzenith capitis nostri, et exteriora sua versus orientem, sederat figura illa ita magna quod a zenith capitis usque adorizontem meum durabat corpus suum usque ad [96 v col1]coxas–coxas vero et cetera ipsius exteriora videre nonpoteram quod erant vltra meum orizontem. Et cum ipsamfiguram aspicerem pre nimia turpitudine ipsius eam diu nonpotui aspicere, set ut ipsum non viderem pronus in terramcecidi dicens, “Vere, vere, inexplicabilis est figura

134 135

demoniorum.” Et cum hec dixissem surrexi et domummeam que erat iuxta pratellum intraui, et dixi hiis qui erantintus, “Venite et videte mirabilia in celo.” Et ascendens inquoddam solarium et quidam mecum ut predicta eisostenderem, et ecce, prospicientes per fenestram solarij,ostendi eis predictam figuram, terribilem sicut priusquam,cum parum aspicerem. Et ecce, subito illa descendit inpratellum vnde veneram in speciem sancti, et erat ibi valdesimplex indutus veste nigra, et dyadema nigra gerebat circacaput. Quem cum vidissem penitebam aliquantulum ipsamdixisse malignum spiritum, et continuo excitatus. Et cumexcitatus fuissem, multum de hoc admirans, cogitaui incorde meo quisnam esset.

14.De 3a visione que est exposicio precedentis.

Et cum aliquantulum ad aliquid videramcogitare[m] cepi in corde meo rogare Deum ut ostenderetmichi quidnam erat et significabat, et ad hoc sciendumprotuli quandam orationem que in eodem libro adintelligenciam scribitur. In qua non credebam aliquid maliesse, set quomodo diligentibus Deum omnia in bonumcooperantur, [Rom 8: 28] ex eo quod credebam quod innomine suo esset, noluit per ignoranciam defraudare.Secundum intencionem meam illam orationem meam adeffectum perduci. ¶ Vnde postquam predictam orationemprotuli, vertens me in alio latere, statim fui quasi in extasiet talem vidi visionem. Videbatur michi quod intrabamquandam ecclesiam et ecce, in [96v col2] choro illiusecclesie erat quidam de Fratribus Minoribus qui legebatpsalterium glosatum quibusdam scolaribus suis. Quivocauit me et dixit, “Veni huc,” et cum venissem ad eumdixit michi, “Sede hic iuxta me et lege in hoc libro.” Et

sedi et legi hec verba: ¶ “Vidi impium super exaltatum eteleuatum sicut cedros lybani: et ecce, non erat; quesiui, etnon est inventus locus eius.”[Ps 37:35-6] Et cum hocdixissem dixit michi hic, “Qui se ostendebat, quis fuit ille?”Quo dicto et audito statim euigilaui, et admirans Deumglorificaui et gratias reddidi qui interpretaciones visionismee michi ostenderet. Et ab illa hora cepi de illa scienciadubitare quod in ea esset aliquid mali. Et tamen proptermala bona que in illa prima facie esse apparebant, hecdubitatio in corde meo michi nominabatur.

15.Quomodo artem notoriam didici et quomodo per eamoperatus fui.

Ego enim, Johannes, dum essem scola scolaris,multas paupertates tam in libris quam in exempliso et inmultis alijs neccesitatibus paciebar, et supra modum totocorde desiderabam ad congnicionem omnium scienciarumdeuenire. Et cum esse non posset per doctrinamsuccessiuam propter meam paupertatem, et in predicto librocontinebatur qualiter ad propositum meum attingere perdoctrinam subitaneam potuissem, idcirco, omnibus alijsstudijs dimissis, cepi in ipsa frequencius studere, et intantum studui quod qualiter operari deberem sciui. ¶ Quocognito ad voluntatem meam propositam consequendamopus illius libri secundum ipsius doctrinam melius quampotui subintraui.

16.Quarta visio.

Opere vero illius libri incepto, cum iam in ipso

136 137

laborassem usque ad [97r col1] lunam vicesimam nonam,in quo die ipsa luna conplet cursum suum, et in nocte postcrepusculum, post prolationem cuiusdam orationis illiuslibri que uocatur “Signum Gratie,” statim intraui cubiculumcandela extincta, quod cum fuissem iacens cecidi inextasim. ¶ Et ecce, subito camera illa in qua iacebamrepleta est claritate magna, et apparuerunt michi duo hom-ines quos vidi set similitudines eorum recipere non potui, etinter illos aderat tercius, set non potui illum nec audire necvidere set sensi. Unus illorum quos videbam unusp stetitad capud cubiculi mei et alius ad pedes, et dixit michi illead capud, superbe loquendo, crudeliter, et arroganter, ¶ “Sime per octoginta dies et amplius deprecatus fuisses, fortead hoc quod queris atingere potuisses.” ¶ Et respondensalter stans ad pedes, “Audi, Iohannes, que dixit pater.”Statim credens quod Pater fuisset qui primo loquebatur, etFilius qui locutus fuerat secundo, et Spiritus Sanctus quodnon videbam set sensiebam, dixi, surgens et flens, manibusiunctis, ad Filium, ¶”Memento, domine, quia fuisti Deus ethomo simul, es, et eris.” Qui continuo respondit, “Et egodico tibi quod in octo diebus habebis visionem.” Et cumdixisset continuo excitatus. ¶ Et cogitando ad uisionem,statim non intellexi, credens ipsam bonam et veram et exDeo factam (cum ita non esset, set ex dyabolo qui se vsquein angelum lucis ut me magis deciperet transformauit). [2Cor 11:14] Tamen feci sicut dictum fuerat, et rogaui [97rcol2] Deum per tantum tempus sicut michi dictum fuerat(quia secundum doctrinam illius libri sciencie notorie) perorationem que incipit, ¶ “In nomine sancte et indiuiduetrinitatis.”

17.Quinta visio nota.

Et postquam librum incepi, ecce, in quarta luna

operis mei vidi talem visionem. Videbatur michi quodquidam superbus magnus, arrogans et dedignans, camerammeam in qua iacebam non per hostium set fenestramcamere subintrauit, et circuendo cubiculum meum hecuerba superbe loquendo dixit, ¶ “Si uis me adorare ethomagium facere, habebis omnia quecumque petis.” Cuidixi, “Nullo modo hoc agam.” Ego enim non credebamquod illa sciencia esset talis. Et cum hoc dicerem, ecce,intrauerunt duo alij homines religiosi vestimentis FratrumMinorum per eandem fenestram, et astantes iuxtacubiculum meum rogabant me etq dicebant “Domine,faciatis quod dixit uobis dominus ille magnus.” ¶ Quibusrespondi, “Hoc esse non potest.” Et dixit ille superbus quiprimo intrauerat, “Nisi hoc egeris, accipiam plumbumcalide liquefactum et fundam per os tuum et sic morieris.”Et dixi quod si mori deberem hoc non agerem.

18.Inter hec omnia erat quidam Frater Minorum iuxta

cameram meam, et sedebat in quodam scamno quod eratiuxta hostium illius camere,r qui audiebat et uidebat omniaquecumque indicebantur et fiebant. Cogitabam in cordemeo, “Hoc modo scietur in domo nostra inter fratres meosquod illa sciencia erit in me ex parte dyaboli, quia iste hicvidet; nunciabit alijs.” ¶ Et dum hec cogitarem semper illiduo incesanter rogabant me illius magni domini faceremvoluntatem. Nullomodo concordare volebam. Quod cumdixisset [97v col1] ille magnus dominus quod nec perminas nec blandimenta voluntati eius acquiscerem, perhostium recessit, alijs duobus remanentibus incessanter merogantibus quod agerem illud quod dixit michi ille domi-nus. ¶ Et in fine, tedio afectus, dixi, ¶ “Conuocate eum utreuertatur et ego faciam.” Quo audito ipsumconuocauerunt set reuerti noluit. Et cum vidissem quodreuerti noluit,s dixi ad eos, “Ostendite michi quomodo

138 139

volebat homagium sibi fecisse.” Qui dixerunt, “Surge decubiculo tuo et ostendemus tibi.” Et surrexi et ostenderuntquomodo homagium illud debebat fieri, quo viso perpetuememorie comendaui. ¶ Et admirans in corde meo de visioneilla, tunc valde dubitaui de sciencia illa quod veraciter essetmala. Et dixi, “Domine Ihesu Christe, si est aliquid in istasciencia vel arte quod tibi uel tuis aut fidei Christiane sitcontrarium, nolo in ea aliquem invenire efectum.” Et opusmeum adhuc non dimisi set ipsam persecutus fui, dicendot

in corde meo “Forte dyabolus ita me molestat–etpersequitur tamen Dominus–ad illum finem ut efectumh[u]ius libri, cum valde sit bonum, non obtineam. Etpropter hoc non dimittam opus, set finem expectabo etvidebo.”

19.Sexta et septima visio.

Et cum opus meum persecutus fuissem, antequamad finem perducerem, bis michi reuelatum fuit ab omnibusspiritibus angelicis quod in oracionibus extranee lingueillius libri erat invocacio malignorum spirituum interclausa,ita subtiliter et ingeniose quod nullus de mundoquantumcumque esset subtilis eam percipere potuisset. ¶ Et[97v col2] hiis auditis adhuc de illa scentia magis dubitaui.

20.Nota tamen adhuc propter hoc opus meum ratione nondimissi qua prius. ¶ Sequitur visio octaua.

Cum igitur hanc scienciam predictam exerceremmultas alias visiones mirabiles vidiu que non tangunt

propositum nostrum, per quas nigromanciam sciui inutraque specie cum ipsius artis librorum adiutorio. ¶Similiter geomanciam, piromanciam, ydromanciam,aromanciam, cyromanciam, et geogoneam, et fere omneseorum partes. Quas quomodo sciui longum esset narrare.Et cum per uisiones predictas adhuc ab illa scienciarecedere noluissem, talem aliam vidi visionem. Quadamnocte videbatur michi quod in camera mea venit unus exangelis cherubim indutus tunica nigra et iussit me decamera descendere. Et cum noluissemv putabam quod ipsemecum comunicaret, et cum fui super gradus ad hostiumcamere, pulsauit me per scapulas et cecidi super gradusdescendendo cadens usque in inferiorem gradum. Et dumvolebamw surgere affuit malignus spiritus presens, scilicetdiabolus, et accepit et tenuit me. ¶ Cumque vidissem me inmanibus eius lapsum et captum,x non valens me ab ipsoeripere, dixi clamando ad angelum, “O cherubin, ego noncredebam hoc!” Qui respondens ait, “Quare priusy nondixisti michi?” Et hoc dicto recessit, et ego remansi inmanibus inimici, qui accipiens me et quasi tenendo duxitme extra domum matris mee. Quia valde minabatur etvalde timebam interficeret me–dicens me manus suas non[98r col1] posse euadere, set in fine interficiet me. Etquerebat semper locum oportunitatis ad hoc implendum,ducendo me per angulos et quasdam domos, set inuenirenon poterat. Dum reduceret ita huc et illuc, rogaui illumaliquociens ne interficeret me, et semper respondebat quodsic faceret. Et tunc cogitaui in corde meo quod si potuissemconfessorem inuenire, ego confiterer et peniterem mepeccasse et talia fecisse, et quod de cetero non facerem necpeccarem. Et statim ut hoc cogitaui, et ecce, ille inimicusdimisit me et aliquantulum elongauit se a me, et continuoaudiui angelos ita dulciter et melodiose cantantes quod intota vita mea tamz dulce cantum uel canticum non audiui.Set eos videre non poteram.

140 141

21.Deinde querebam oportunitatem qualiter euadere

possem societatem illius inimici, et tunc de cetero paulatimet paulatim elongabatur a me. ¶ Et ecce, quedam turbahominum in obuiam nobis venit, et ego, longe iam, ipsumpost me dimiseram et intraui turbam illam. Et statim ut fuiintra illam, amplius ipsum inimicum non vidi; tamen egotimebam ne iterum inveniret me. Cucurri ad quemdamepiscopum qui erat de turba illa et ad ipsum confesus sumpeccata mea, et hoc facto amplius ipsum inimicum nontimui ecciam si ipsum invenissem. Et dum a predictoconfesore recederem, quandam eclesiam subintraui a partemeridiei, et ecce, iuxta quoddam altare quod in parteseptentrionis erat et stabat super gradus altaris predicteeclesie dulcisima et intemerata Dei genitrix virgo [98r col2]Maria, uestibus candidissim[i]s adornata. Cuiuspulchritudo erat talis et tanta quod ad eius uisionem etdelectacionem non potest humana lingua sufficere. Etadmiratus fui nec inmerito cum sol et luna mirantur insocietate vero ipsius. Iuxta eam stabat beatus Iohanesewangelista indutus Iacobitoa a mire pulchritudinis vltramodum, quibus visis, omnibus cogitacionibus remotis,tanta leticia exultarat cor meum quod nunquam senseramsimilem. Et tanto gaudio repletus cucurri ad illos, et ecce,in obuiam venit ipse Iacobitab b beatus Iohanes. Amplexatuset osculatus est me et ego ipsum, et dixit michi, “Johannes,tu es insipiens et male fecisti. Vide ne amplius facias.” Etpre nimio gaudio non sciebam respondere nisi “Misereremei.” Et hoc dicto illum dimisi, et ad beatam Mariamueniens illam amplexatus sum, et dixit sicut beatusIohannes, et ego similiter respondi, et hijs dictis statimreceserunt. Et cumc c recessissem, intraui chorum eclesie,et ecce in choro erat altare et quidam in eo celebrabat. Eterat infra accionem misse; et in circuitu altaris ipsius

quat[u]or erant ewangeliste indutis albis, et ecce, vnusipsorum capud aquileum habens et corpus et alia membraeius erant hominis uenit ad me et amplexatus sum eum. Etipsum tenendo in gremio meo sedi ibi, et sedendo mecumloquebatur, et in tanta requie positus statim euigilaui. Etadmirans nec inmerito, gratias Deo redidi, qui tanta secretasua michi dignatus est ostendere; et in perpetuam memo-riam ipsius visionis conposui et feci oracionem illam quamsic incepi, ¶ “Aue salue etc.” [98v col1] ¶ Et tunc vere sciuiquod ars predicta notoria penitus erat mala, et aliquantulumipsam dimisi set non in toto.

22.Nonad d visio de inhibicione artis notorie. ¶ ¶ ¶ ¶

Postquam autem nonam visionem vidi: acciditmichi quedam maxima tribulacio, et in ista tribulacionepersistens visiones multas horribiles ego singulari dievidebam. Et quadam die volui scire quid significabant, etad hoc sciendum protuli quandam oracionem de prefatolibro artis notorie que “ad Memoriam,” sicut mos est. Etecce, in nocte sequente talem vidi visionem. Videbaturmichi quod in cubiculo meo erat iacens circa latus meumquidam malignus spiritus. Quo viso, surgens cito ibi ipsumarrepto gladio fugaui violenter, et percussi ete e recessit.Quo fugato, et ecce, quidam homo adueniens in cameramea, statura satis magna, longam habens faciem et longumnasum in medio altum, indutus vestimento non recte alb[o]set quasi incinerat[o]f f–i.e. vestis sua colorem cinerishabebat–et uocauit me et dixit michi, “Interpreta michivisionem.” et tunc ad memoriam reducans quid quooracionem predixeram, et dixi, “A domine, set tu michiinterpretaris.” Qui respondit, “Nichil est. Et amplius nonintromittas te de talibus quia tibi non pertinent quod si

142 143

amplius feceris te obmutescere faciemus.”23.

Et hoc dicto, iterum dixit michi: “Veni huc, quiatecum volo confiteri.” Et accipiens me per manus et duxitme usque ad scampum quod erat iuxta cubiculum meum, etambo prostrauimus [98v col2] nos super scampnum illud utmodus est confitencium. Et incepit confiteri dicens, “Egosum homo magnus et fortis et potens, et ego feci misericor-diam vbi debuissem facere iudicium, et de hoc volo utabsoluas me.” ¶ Cui dixi, “Domine, videtur michi quod nonsit peccatum.” Qui dixit, “Consciencia mea mereprehendit. Absolue me cito.” Et ego dixi, “Et ex quoconsciencia vestra vos de hoc accusat, ego absolvam vos.”Et cum voluissem ipsum absoluere uerbis absolucioniscommunis, et dixit michi “Non dicas hec, set aperi os tuumet implebo illud.” [Cf. Ezek 2:8] Et cum apperuissem oshec verba protuli ad ipsum absolvendum ac si in librouidissem: ¶ “Rex regum, princeps principum et dominusdominancium, homo Deus filius Marie natus ex virgine.”Et cum hoc ultimum vocabulum dixissem, exclamaui uocemagna et dixi, ¶ “O maledicti Iudei,” dicendo sic et illumabsoluendo: “Ipse uos absoluat ab hijs que michi nuncconfessus fuisti, ex quo de hijs consciencia uestra uosaccusat.” Et hoc dicto a me recessit, et continuo excitatus.Et tunc cognoui, et sine dubio sciui, et expertus fui, quodille liber artis notorie omnino erat malignus, et quodcreatori non placeat quod amplius per ipsum operari, et ineo quod feceram sibi displicebat. Et propter hoc opus illiuslibri seu artis predicte nepharie de hinc omnino dimisi et dehoc quod feceram co[n]fessus fui et penituit.

24.Contra artes nigromancie decima visio. [99r col1]

Ego, frater Iohannes, postquam dimisi artemnotoriamg g declinaui ad artes nigromancie, et in ipsapreualui tantum quod nouam nigromanciam componerem etquod Annulos Salomonis fabricarem. Ego, dum quodammane vigilarem–ut sine dubio mihi videbatur–et de lectomeo surgerem et quartum anulum Salomonis ad finemducerem, audivi vocem ad aures meas dicentem, “Stulte etstulte et stulte!” Et admirans timui, dicens “Vere, stultussum.” Et iterum illa vox dixit, “Vere, stultus es, et si sciresquanta oportet te pati pro hijs que ag[i]s,h h numquam eafaceres pro nulla re.” Et hijs auditis, vox recessit. Neminemvidi. Et valde perterritus timui cum annulos fabricaui, setipsos propter hoc non fui ausus confirmare. Et artesnigromancie non in parte set in toto dimisi–ymo semperlibrum magistratus noue nigromancie componebam.

25.Undecima visio: qualiter operatus verberatus fui per bonumangelum coram omnipotente Domino Creatore.

Cum autem vidisset Deus Creator omnium quodtimor eius mei i a malo non reuocaret, per seueritatemecclesiastice discipline coherecendo me voluit reuocare. ¶Vnde quadam nocte extaseo s[o]pore dormiens, vidi hom-inem in quodam solario ubi eram venientem indutum togarubea, uel ephitogium, cum quibusdam alijs similiter habituindutis.j j Et sedit ibi in katedra tamquam magister. ¶ Etego, videns spiritus sancti reuelacione in corde meo, [99 rcol2] agnoui ipsum esse dominum Ihesum. Et ego, veniensante eum prostratus, veniam pecij, sicut mos est religiosiset in capitulo coram magistris ordinis. Et tunc dominusIhesus, magister meus, precepit cuidam de societate sua ut

144 145

me acriter verberaret. Et surgens quidam ipsorum et incepitme cum pugno acriter verberare, dicens, “Tene, quia fecistiet facis que sunt contraria Creatori tuo.” Et multumverberauit me, et in tantum quod pre nimia pena et dolorequas paciebar excitatus fui. Et admirans multum, dolensscapulas [et] alia loca in quo vapulatus fueram, et dolui perunam horam fere. ¶ Et sic castigans castigauit me Dominus,et morti non tradidit me. Et propter hoc artes nigromancieet librum componendum ipsius artis dimisi et penitui etconfessus sum. Explicit prima pars visionis.

26.Incipit 2a pars de visionibus quas habui post confessionemfactam et reuelacionem huius libri. Et hec visio prima aDeo procedens.

Mira res et admiracione digna nimiumquestupenda et humanis ingenijs inopinabile gratiecondime[n]tum. ¶ Quod postquam de operacione libri etartis notorie penitui et confessionem feci, me fugante afacie inimici, et quasi a longe vocante cum signo brahij medulcissima virg[ine] Maria et intemerata Dei genitri[ce]k k,talem et sequitur vidil l visionem. Videbatur enim mihiquod eram in eclesia magna Carnocensy beate Marie antemagnum altare ipsius eclesie, et rogabam ibi Virginemgloriosam. Et cum aliquantulum rogassem [99v col1] eam,¶ Ecce, ymago argentea, in ipsa Virgine carnaliter etcorporaliter transmutata, desuper descendit de altari et venitad me, accipiens me per manus et duxit me per mediumgradus ante altare, et dixit mihi, “Hic sta, et Deum adora, etrede ei gratias.” Et cum noluissem orare orationibuscommunibus, non set sic ¶ “Gracias ago tibi.” Et cumm m

fuissem ibi, genibus flexis, manibus conplosis, omnischorus cantabat ¶ “Te deum laudamus” propter miraculum

quod in persona mea fecerat beata virgo Maria et inconspectu omnium. Et dum cantabant, ego cogitaui incorde meo, et dicebam, “Maria, si liber istius artisnephandissime nigromacie apud me invenietur,n n diceturquod hoc non esset miraculum set per artem illam feciymaginem ita descendere et transmutare? Et quid faciamo o

libris istius sciencie? De societate mea remouebo etabscondam?” Et dum hec cogitarem euigilaui, et in memo-riam illius visionis orationem illam composui ¶ “Gratiasago tibi,” “Gloriose flos celorum,” et aliam que sequitur.

27.Nota visio secunda: Qualiter fui in societate angelorum.

Aliam vidi iterum visionem in quadam altera die.Videbatur michi quod ego eram in eadem eclesiaCarnocensy magna a parte septentrionis versus portam. ¶ Etecce, a parte meridie coram me veniebat quidam angelusmire pulchritudinis vltra modum, indutus dalmatika rubea,cuius ale a scapulis usque ad pedes retro se clausehonestissime et decenter dependebant. Et ipsum [99v col2]sequebatur angelorum multitudo qui erant induti albis. ¶ Etcum ipsum vidissem venire contra me, secessi ad partempropter eius reverenciam ut darem ei et suis locumtranseundi, et transiuit ultra me dulciter respiciendo setnichil loquendo. Et cum vidissem societatem suam sicordinatam, ita dulcem, ita pulchram valde quam dicerepossem, valde desiderabam in corde meo intrare societatemillam–et libenter intrassem, set non audebam. ¶ Et vidensiuuenis unus ex illis qui illum sequebantur mirepulchritudinis ultra modum, relictis alijs, venit ad me etdixit, “Veni nobiscum.” Et dixi, “A domine, non egoaudeo.” Qui respondit, “Veni secure. Placet Domino, namet precepit nobis ut te nobiscum ducamus.” Et apprehendit

146 147

me per manum et duxit me ad illam beatam societatem ame tam diu desideratam. ¶ Et cum fuissem inter eos, vnacum eis, et in simul de ecclesia exiuimus per portamseptemtrionis, circu[i]endo ecclesiam usque dum venimusante maiorem portam in occidente, et dum essem inter eostanto gaudio eram repletus quod semper uoluissem manerecum eis, et caritate tanta succensus quod ipsos in genibustenerrimus osculabar. Et ita equaliter quemlibet diligebamquod nesciebam quem plus. Et in tanta nobili etdelectabilip p societate permanens, nesciens intra uel extracorpus, Deus scit, [2 Cor 12:2-3] euigilaui. Et admiransvnde veneram, gratias Deo redidi.

28.Tercia visio de confirmacione prose que incipit ¶ “Auegloriosa virginum regina,” quam [100r col1]lariusParisiensis composuit.

Aliam vidi visionem ego. Habebam apud me unamprosam de beata virgine Maria que incipitur ¶ “Auegloriosa virginum reginam,” et maximam habebamvoluntatem ipsam pronuncciandi et dicendi et in honorebeate Marie virginis. Set non audebam quia quidam sociusmeus michi dixit quod omnes qui eam dicerentexcomunicati essent, ex eo quod ille qui eam primocomposuit condempnatus fuit. Et capitula subsistere nonpossunt quorum condempnatur auctores. Et proptereadubitaui. Et ad hoc dubium remouendum, talem vidiuisionem. Videbatur enim michi quod eram in predictaecclesia Carnocensi inter altare et chorum, et audiuicanonicos illius ecclesie in choro cantantes predictamprosam. Tunc dixi in corde meo, “Si illa prosa essetinhibita, excomunicati essent qui eam decantarent. Etpropterea ego bene possum dicere, sicutq q et isti, quia non

displicet eidem Virgini, ymo placet.” Et cum hoc audiremet cogitarem, euigilaui, et amplius non dubitaui de prosaista, quia bene placebat Virgini quod ipsam dicerem. Quodsic feci, et comiscui illam in illa oracione “Gloriosa floscelorum.”

29.Nota de quibusdam alijs visionibus ac orationumquarumdam compositionibus.

Multas visiones gloriosas et pulcherrimas ego vidique de uerbo ad uerbum longe esset enarrare. Vidiciuitatem supra nubes positam, vidi celum clarum sicutcristallum, et in circuitu et in eo, velud tabernaculumcollegij, vidi aduentum Antichristi, iusti vero pauperes eicontradicebant, [100r col2] ut inferius hec visior r apparebit.Orationem primam huius libri composui post nonamvisionem predictam, factam in memoriam illius visionisdictam. Orationem que incipit ¶ “Excellentissima”conposui dum exercerem artem notoriam post primamvisionem. Orationem “Propositii” compossui postquamartem notoriam dimisi per reuocacionem. Orationem veroque dicitur ¶ “Invocacio sancte Marie” conposui similiterpostquam penitui de predicta scientia operasse. Postquamautem ipsam conposui accidit michi quedam magnatribulacio, et volui videre utrum istam tribulacionempotuissem euadere. Oracionem istam dixi ter cum lacrimisin quodam sero.s s Et cum fui in cubiculot t cecidi in extasi,et audiui vocem tamquam aquarum multarum et tanquamvocem tube loquentis mecum, “Johannes numquid scisquod aurum in fornace probatur?[Pr 7: 21, Wis 3: 6] Quareergo quesiuisti hoc?” Et continuo excitatus de uoce adhucmeis auribusu u tinnientibus, et cognoui sic quod illamtribulacionem euadere non possem, set quod illam pacienter

148 149

sustinerem–quare oratio illa quare recommendabilior factaest michi. Multa et alia vidi et audiui et sciui secreta.

30.Nota visio ultima de licencia debita et habita utcomponerem hunc librum pro vtilitate multorum.

Cum ego, Iohannes, vidissem et percepissem mereuocatum esse et elapsum quodam modo a persecucioneinfestantis inimici, et essem quasi omnino sub proteccioneet custodia beate et intemerate virginis Dei genitricis Marie,et sciuissem me secundum illam que videram adpropositum meum me non posse pertingere. Consideransitaque amissionem operis mei, inhibicionem que michifactam sicut dictum est, nesciebam [100v blank 101r col1]quod ad bonum propositum meum consequendum ageredebuissem, nisi in hoc quod ut per sacras visiones mihividebatur quod beata virgo Maria valde erat amica mea etfamiliaris in omni bono salutis anime mee, non meis meritisset sola sui pietate, misericordia, gratia preueniente, et intantum quod tantam fidem, spem, et caritatem habebam, ethabui, et habiturus sum in eternum, quod quidquid boniapud ipsam quererem asidue, deuote, et mente certebam, etsperabam, quod sine dubio libenter mihi daret etconcederet. Vnde cogitaui quod quando iterum mihiappareret, sicut consueuerat, sibi licenciam peteremconponendi vnum librum tantummodo de triginitaorationibus simplicibus per quas propositum meumpotuissem ad effectum perducere, ad destrucionem alteriuslibri, artis notorie, et omnium errorum antiquorum fallacisinimici.

31.Et cum sepius rogassem coram ymaginem Virginis

in ecclesia eiusdem, audiuit orationem meam in noctequadam talem habui visionem. Videbatur enim mihi quodessem in ecclesia de Otroniaco coram altari beate virginisMarie eiusdem ecclesie a parte meridiei–que ecclesiafundata erat et est de sancto Petro. Et stans ego anteymaginem beate Marie in parte meridiei rogabam etorabam eam ut si sibi placeret talem librum quem predixicomponeremv v, si vellet mihi hoc dicere et licenciam dare,dicens ei sic: “Domina mea et amica mea, si vobis placet utunum librum componam de triginta orationibus simplicibustantummodo, per quem possim ad cognicionem omniumscripturarum, [101r col2] arcium, scienciarum peruenire,nomine vestro, de quo ita est quod per artem notorie vobisnon placet quo deueniam.” Et ecce, ymago illa lignea inhumana specie eiusdem virginis intemerate transmutata, etlocuta est mecum dicens, quasi invitus et grauiter et quodse tederet loquendo, “Placet mihi quod talem librum sicutme rogasti conponas.” Et dixi ei, ¶ “Eya, Domina mea, etquomodo sciam illum et potero componere?” Que repondit,“Quando illum facias, do tibi talem facundiam quod beneillum facias.” Et hoc dicto euigilaui, et gratias redidi beateMarie, virgini gloriose. Et librum incepi non statim, setquando potui ordinare et conponere ad finem debitumapparere deduxi eius auxilio suffragante. ¶ Finit secundapars visionum.

32.Incipit tercia pars de secunda teste ad condempnandumartem notoriam ¶ ¶ ¶ ¶

Et ut in ore duorum uel trium testium stet omneverbum [2 Cor 13:1], idcirco dominus noster Ihesus Christeet beata virgo Maria pia eius mater ambos testes contraartem notoriam, que maleficta est, voluit michi manifestare

150 151

et inducere quam eam, ut de maleficijs ipsius artis notorieego et successores mei de cetero nullatenus dubitaremus.

33.¶ Ego enim, Johannes, quandam sororem habebam

nomine Gurgetam, quew w circa xvm annum etatis sue, tunciam potens, voluntate sua spontanea non coacta, rogabat mecottidie et sepius quod literas eam adiscerem. Cuius etatemconsiderans ita magnam, dixi ei se in eis de cetero nonposse perficere. ¶ Et illa semper contrarium affirmabat, etcum diu me rogaret, [101v col1] eius desiderium videns, etdesiderans quo spiritu duceretur et voluntate, secundumapostolum dicentem “probate spiritus si ex Deo sunt,” [1 Jn4:1] approbaui secundum quod potui hec omnia ex bonospiritu prouenire. Et iterum consideraui quod per artemnotoriam breui tempore ad cognicionem literarum, nonobstante etata sua ita magna, sine dura, posset peruenire. Etideo tunc primo ad artem notoriam ipsam posui ut mos estpueros qui nichil didicerunt adiscere, et postea literas eiostendi, et in tantum didicit ipsa que numquam vidit literasinfra computacionem dimidi anni quod legebat ubiquescribebat. Et quod plus est, in ecclesia coram omni populosine defectu vnum alleluia sola sine adiutorio graciosissimetamquam angelus decantabat. Set quid interim accidit ecce.

34.De visione sororis mee contra artem notoriam factam.

Postquam predicta soror mea Gurgeta artis notorieut mos est ingressa fuit, multas vidit visiones horribilesinter quas vnam sepius videbat sequentem. Videbat, eciamsenciebat, dormiendo in extasi venire quemdam spiritummalignum et iuxta latus suum in lectox x suo stabat, et tuncille malignus spiritus illam puellam ita per latera et dorsumstringebat fortiter ita quod nec loqui nec clamare non

poterat. Dicebatque semper ad ipsam, minando quod ipsaminterficeret et molestaret nec eam in pace dimitteret. Et hocsibi multociens dixit, et minatus in multis, et in tantumperterrita fuit ab eo, et tantum timorem incurrit, quodamplius iam non audebat sola de nocte iacere.

35.¶ Vnde accidit in vna nocte quod ipsa iacebat in

camera in qua [101v col2] iacebat, vna cum quadam aliasecum iacente puella, et circa mediam noctem dum ipsavigilaret sensit spiritum malignum aduenire. Et timorepercussa clamauit ad me et dixit, “Frater michi, adestspiritus ille, sensio illum, pro Deo fugetis eum si potestis!”¶ Cui respondi “Soror mea, quod habes tu? Comendes teDeo, et signes te, et dicas Pater noster, Credo in Deum, AueMaria,y y et nullum malum tibi faciet que cum dixisset.” ¶Et ecce spiritus ille magis apropinquabat ei, et eam incepitmolestare et flagellare ita quod ipsaz z quasi amens in altumclamabat, et dixit mihi flendo lacrimabiliter, “A frater mihi,ecce iam tenet me!” Et cum dixisset tacite maximumincurri dolorem et timorem, cogitans quod hec patereturpropter opus artis notorie. Tunc dixi ei, “Soror cara,renunccia arti notorie et pompis eius et operibus, et craspromitte Deo et beate Marie coram ymagine in ecclesiaquod de cetero per ipsam artem non operaberis si remoueritatte beata virgo Maria timorem illius spiritus.” Quod sicpromisit se facturam, et statim recessit ab ei longealiquantulum ille spiritus. Et ego, surgens de lectoa aa meo,feci lumen accendere in camera, et cum vidissem in lectosuo nichil vidi. ¶ Et dixit mihi, ¶ “Et ecce, ad[h]uc sencioillum penes me, set aliquantulum elongatus est a me.” ¶ Etego nichil uidebam, set ipsam co[n]fortabam melius quampotui, loquens ei de fiducia Dei et de amore ipsius, et in illaconfortacione omnino recessit spiritus et in crastino fecit utsibi dixeram.

152 153

36.Et de cetero spiritum illum ad timorem non vidit.

Cum ipsum tantum vidit et [102r col 1] lectum suumtangere nec intrare audebat, set, ut ipsa narrauit, quocienssibi postea apparebat fortis erat contra eum, et contra euminsurgebat et flagellabat et sub pedibus suis concuscabateum, [Cf Ps 91:13] et uerberabat ita quod ille malignusspiritus ad eam aliquociens misericordiam proclamabat. ¶Ad hec fui et vidi et ea testificor esse vera. [Jn 21:24; 1 Jn4:14] ¶ Ob quam causam notoriam artem per me et pervnum testem maleficam indicaui.

37.De visionibus bonis sororis mee postquam dimisi[t] artemnotoriam ¶

Postquam vero predicta mea soror ab opere art[i]snotorie recessit omnino, tunc cepit visiones Dei videre. ¶Vidit in una nocte in extasi posita Creatorem omnium intribus personis ad mensam magnam in quadam ecclesiasedentem, et ipsa erat tota nuda ante eum. Quelacrimabiliter flexis genibus dixit ei, “Miserere mei quia dome ipsam tibi integra[m].” ¶ Cui respondens ait, “Habes tupotestatem dandi te?” Respondit, “Domine mihi, habeo.”Et ait illi ¶ “Et Ego te recipio, filia mea.” Et statim excitatafuit et hec indicauit.

38.Alia visio eiusdem ¶

Post hec alia dierum vidit in sompnis quod sibiapparuit beata et intemerata Dei genitrix virgo Maria etdixit ei, “Filia, tu eris in seruicio filij mei. ¶ Et in ecclesianostra de Roseto Minorib bb et ibi nobis seruies.” Et istam

vidit sepius visionem. ¶ Item vidit pluries in sompnis quodbeata Maria dixit ei, “Filia, remove capillos tuos” (quiahabebat pulcherrimos capillos), quod sic fecit. [102r col2] ¶Item dictum fuit sibi quod si vellet loqui ad uoluntatemsuam cum gloriosa virgine Maria quod ageret penitenciam,que sic fecit, quia primo hic quod usa fuit pannis lineis. ¶Item vidit nauim ecclesie cuiusdam in sompnis quod in aereplena angelorum choris.

39.¶ Item quod dixit beata virgo Maria, “filia ad

impetrandum locum tuum in abacia Roseto predicta oportetquod alterc cc quam ego loquor.” Et cum narrasset dixitmihi, “Pro Deo, frater mihi, rogo vos ut eatis ad Rosetum etlocum meumd dd petatis, quia apparet ut scio vere quod alterquam virgo Maria loquatur, et scio et credo sine dubio quoddum ipsum locum meum impetrabitis, et nobis concedeturet dabitur.” ¶ Cui dixi, “Et quomodo esse potest, cum necego nec tu nec aliquis de parentela nostra tota aliquamnoticiam ibi habemus?” ¶ Quee ee dixit, “Non facio fieri, setpro Deo faciatis que rogo.” Cuius precibus acquiescens,solus apud Rosetum perexi, ubi nunquam fueram etneminem cognoscebam, et ut ipsa mihi dixerat sinecontradicione aliqua seu excusacione, ac si Spiritus Sanctusoperaretur (quod in rei veritate sic faciebat) locum suum,scilicet tercium vacantem, impetraui. Quam impetracionemseu concessionemf ff ipsa sciui[t] incontinenti ac si presensfuisset. ¶ Vnde quando ad ipsam reuersus fui, dixit mihi,“Vos inpetrastis locum meum die Martis.” Cui dixi, “Quo-modo sciuisti?” Hecque respondit, “Reuelatum fuit mihi.”Et de hoc multum in me miratus sum.

154 155

40.Item alia visio.

Item postea apparuit mihi virgo Maria et dixit michipetenti eciam de hoc–quomodo posset esse quod ipsamonialis esset, cum tanta temporalia sibi oportet habere etabbacie predicte dare antequam posset eam [102v col1]intrare, cum de predictis temporalibus pauca uel nullavidebatur habere?–que respondit, “Sibi de necessarijsprovidebo.” Quam promissionem et locum deuote a tem-pore illo expectauit predicta sorror mea ad hoc. Expectabattempore illog gg quo paginam istam scripsi (scilicet annoh hh

incarnacionis dominice m.ccc.3o decimo, kalendis Junij)quod sibi concedere et in ea adimplere dignetur dulcissimavirgo Maria, vti ii sibi et mihi promisit. Alia multa ipsa viditet ego similiter que non sunt scripta in hoc libro, et hocscripsimus et diximus ut sciatis et credatis quod ars notoriaest malefica et quod ars presens bonifica.

41.De tercio teste contra artem notoriam.

Viso de secundo teste sequitur de tercio teste. Egoenim, Iohannes, quemdam monachum ordinis sanctiBernhardi, ab ipso multociens rogatus et in fine deuictus,docui qualiter per artem notoriam operari deberet. Etpostquam ipsum docui opus subintrauit illius. Et cum iamdiu operatus fuisset in ea, tandem querens per eam ut mosest de quadam interpretacione nominum uel verborum illiusartis talem vidit visionem. Ut ipse narrauit, videbatur enimsibi quod ipse erat in claustro abbacie sue, scilicet FontisSancti Johannis, et quod ipse intrabat locum in quo libri suide hac arte et alij iacebant. Et invenit ibi unum monachumtenentem unum psalterium. Legebat in eo illum psalmum: ¶

“Deus iudicium tuum regi da, etc.” [Ps 72:1] Et tunc illemonachus incepit respicere in illo psalterio cum eo quilegebat, et videns ille qui legebat dixit ei–quasi indignanterrespiciendo illum–“Quid respicis et quid queris? Hoc quodqueris non est hic.” ¶ (Et quidam [102v col2] dixit ei quenon tangunt propositum nostrum.) Et cum illud quodquesierat esset de opere artis notorie, dictum fuit sibi illudquod querebat non erat in psalterio; et cum psalterium sit delege diuina et placabilis, apparet manifestissime quod arsnotoria non est de lege diuina nec Deo placabilis.

42.Quam et merito ipsam artem notoriam omnino

falsam, maleficam, nephariam, damnatam, etanathematizatam, et tales ammodo hijs visis omnes ipsamutentes, experiencia mei, duorumque fidelium testiumaliorum auctoritate et consilio, iudicamus, pronunciamus,atque specialiter duximus reprobandam. Qui ergo per eamet in ea decepti estis et fuistis, afferte Deos alienos demedio uestri.[Jos 24:23] Et conuertimini ad dominumDeum ex toto corde uestro, et ad gloriosam et intemeratameius genitricem virgine Marie, et queratis et petatis ab eis infide per artem presentem que per aliam reprobatamsuperius extra fidem a dyabolo ac angelis eius quesiuistisdecepti — secundum quod dixit beatus Iacob in canonicasua capitulo primo: ¶ “Si quis autem vestrum indigetj jj

sapiencia, postulet a Deo qui dat omnibus affluenter, et noninproperat, et dabitur ei. Postulat autem in fide nichilhesitans.” [Js 1:5] Finit liber visionum qui est dereprobacione artis notorie et de presentis artis revelacione.

156 157

43.¶ Sequitur tunc liber virginis Marie et primo deexhortacione lectorum et quali[ta]te ellectorum.

Nox precessit, dies autem apropinquabit: abiciteergo opera tenebrarumet induite vos arma lucis; vt [103r col1] in die honesteambuletis.[Rom 13:12] Ambulate ergo in luce dum lucemhabetis; ut filij lucis sitis, ne tenebre artis notorie ampliusuos comprehendant. [cf Eph 5:8] ¶ Obsecro ergo vos qui inea decepti estis, venite ad aquas. Non vos magnates huiusmundi, non superbi, non diuites, non vani, non luxuriosi;non fornicarij, non molles; non iracundi, non contenciosi,non homicide; non fures, non cupidi, non auari; nonydolatores, non infideles, non scismatici, non heretici. Quiascriptum est, ¶ “In malivolam animam non introibitsapiencia, neque habitabit in corpore subdito peccatis.”[Wis1: 4] ¶ Set venite o vos pacifici, venite fideles, venitemites, venite casti; venite pauperes, venite humiles, venitevirtuosi; properate, emite absque argento et absque ullacommutacione vinum et lac. [Is 55:1]

44. <font color = “#FF0000”>De intencione

operacionum quam debent habere volentes hanc artemingredi et mundicia ipsorum.</font>

Ego, frater Iohannes, quadam nocte dum postorationes queriuissem, ostendit mihi virgo Maria perreuelacionem qualem inte[n]cionem debeant habere inpronuncciandis et dicendis figuris, orationibus, etymaginacionibus huius libri conpositis. Videbatur enimmihi quod essem in ecclesia magna Carnocensi interchorum et altare, et ecce super altarek kk apparuit mihi beata

virgo Maria, iacens in lecto vno et tenens filium suumdominum nostrum Ihesum Christum inter brachia, eodemmodo sicut in partu ipsius Virginis et natiuitate dominiIhesu. Et accedens ad eam ante altare dixi, “Domina mea etamica, ego valde de vobis miror quia vos estis celi regina,domina mundi, imperatrix inferni, et ubi est gloria [103rcol2] vestra? Ubi corona vestra?l ll Quia sicut vos mihiapparuistis, demonstrastis que in tali simplici forma. Etmultotiens alias.” ¶Que dulcissime respondens ait ¶ “Si tibi,Iohannes, simpliciter apparui, et simplicibus f[i]delibusmeis alijs, quia multum preparatum meum congesiuammeam sum honorata.” Et adiecit dicens ¶ “Respice et vide.”

45. ¶ Et ecce, vidi abhominaciones quas faciunt hodie

multi religiosi secrete in cordibus suis quas nullus vidit nisisolus Deus et cui voluerit reuelare. Et ibi sic agunt, et uidihec in persona unius religiosi; etenim vnum vidi religiosumecclesie nostre et ordinis, et ipse erat ad altare quasi volenscelebrare diuina. Et tamquam monstrum innaturaliter habet[c]apud preposterum, quia pedes, pectus, brachia eius erantin ordine suo, scilicet in oriente versus faciem altaris, faciesautem capitis eius et totum cum gutture versus portam etpopulum. Hoc idem similiter de vno religoso eodemsecundo ad maiorem confirmacionem ostendit mihi virgoMaria retro ad altare. ¶ Et tercio vidi de [e]odem quod ipsepetebat aliquid apud gloriosam virginem Mariam, et ipsanoluit ipsum audire, nec impetrare potuit quod querebat. Ettunc dixit mihi virgo Maria, “Iohannes, numquidm mm tumihi seruis sicut et ipse? Qui verbis me et filium meumhonorat, cor autem eius longe est a nobis, qui ecciam,tractando diuina, cogitat et cor habet ad temporalia, etpropter hoc capud habet preposterum. Et talis, ut uides,abhominabilis est coram nobis.” ¶ Et ego admirans timensdixi “A, domina mea, iam non adueniat quod uobis

158 159

seruiam!” ¶ Tunc dixit, “Et ego dico tibi quod nolooraciones neque figuras necque yma[103v col1]ginacionesnisi cor.” Et hijs visis et auditis, excitatus fui. Et propterhoc notandum sit omnibus, auctoritate beate et intermeratevirginis Dei genitricis Marie, quod si cor non h[a]beatur inbeata gloriosa virgine Maria, oratio, figura, ymaginationullius erant valoris. Si autem cor integrum operantisn nn inipsa applicetur et ponatur, tunco oo oratio, figure, ymaginatiooptatum Dei donum consequitur effectum.

46.Qualiter et ubi consueuit apparere et ut plurimum virgoMaria.

Quia vero gloriosisima dei genitrix virgo Maria,per ineffabilem misericordiam nostris vndique ocurrenspericulis et saluti prouidens, dignata modernis temporibuserg[a] nos peccatores innouare de signa, facere miracula etprodigia inmutare, [Sir 36:6] ut superius aliqualiter estostensum, idcirco, ad laudem et gloriam Dei eiusquematris, decreui scribere qualiter et ubi consueuit ipsa Virgobenedicta (sui bonitate mihi licet indigno dignantep pp ) invisionibus apparere.

47.Et ut plurimum in ecclesia, quandoque vero extra

super fores ecclesie et in sua venerabili ymagine lapidea,lignea, metallica sculpta, fabricata et depicta quasi viuifica.Quandoque in specie matrone venerabilis ac religiose;aliquando in specie regine decoris et pulchritudinisammirabilis.q qq ¶ Quandoque cum suo bendicto filio,aliquando sola in introitu ecclesie, nunc ante ecclesiam–rarissime alibi. Nunc vultu [s]ereno, nunc irato respiciens;blando sermone ridens, uel indignanter castigans. ¶

Quandoque uero tacens, aliquando prebens manum uelpedem ad osculandum. Preces non spectantes ad salutemdirecte uel [a]ccidentaliterr rr non exaudiuit; iustas vero ethonestas [103v col2] quandoque concedit. Quandoqueprorogat et quandoque dissimulat exaudire, non ut denegetpenitus, set ut inflammet magis uel reddat solicitum adpetendum. ¶ Item aliquando apparet Christus pendens incruce, aliquando sancti, aliquando angeli beati apparentesiustis precibus et honestis respondent gratulanter. Multisetiam alijs modis apparent visiones, de mera liberalitate Deimiser[e]ntis.

48.Set quod magis uel minus petens se apptauit, viuens

sine crimine inflamatus karitate, verumtamen summooperes ss est cauendum operanti ne rationibust tt physicis seunaturalibus qualiter hoc fieri possit perquirat, ne difidenciacor vacillet et in errorem prolabatur. Nam tunc affectuspeccatis oratione inpletus priuaretur effectu. Etenim don[a]Dei gloriosi pij et misericordis ac eius opera humanissensibus nequeunt comprehendi. ¶Solis igitur fidei, spei,karitatis operibus, oratione deuotissima, iugique gratiarumaccione fiducialiter est insistendum, ut autem fides etconstancia operantis conprobetur.

49.Interdumu uu diuina permissione apparet spiritus

malignus in angelum lucis transformatus [2 Cor 11:14] etsuadebit contraria queque per beatam Virginem uel perbonos angelos fuerant ante dicta uel monstrata. Quandoqueeciam apparente Virgine gloriosa aderit et ipse malignusspiritus preueniens uerba illius, ea permittente, sempercontra salutem fallaciter persuadens. Interdum solusapparet in specie Virginis gloriose ut decipiat et perdat. ¶Etenim serpens antiquus, draco inniquitatis, hostis humani

160 161

generis, quos non potest de[104r col1]cipere sua falsitatedolosa, simulata specie veritatis subuertere nititur adperdendum. Set signa vero quibus ipse cognoscitur, proutmelius notare potui, sunt hec: primum quia in ecclesia uelin alio loco Sathanas nunquam potest solusv vv apparere,quin et beata Virgo appareat uel bonus angelus illoapparente. Alias licet specie Virginis appareat, hoc erit inloco immundo uel obscuro (non ad plenum claro) aut inloco diffamat[o] ut in lupanari uel taberna, quandoque infossa uel in antro. ¶ Tercium signum est antequam recedatsemper temptabit te de aliquo peccato, et maxime deluxuria, uel aliquam molestia[m] nititur inferre, et dequesitis semper falsum enim respondit aut dubium. ¶Quandoque etiam cognosces ipsum alijs signis SpirituSancto reuelante ut igitur tutus et inmaculatus permaneas.Omnibus visionibus leuiter non credas uel aquiescas, setconsilio saluatoris proba spiritus si ex Deo sint, etdiscrecionem ipsorum precibus impetres a Spiritu Sancto.

50.

Incipit liber visionum beate et intemerate virginis Mariegenitricis Dei que dedit famulo suo Johanni annoincarnationis domini mo ccc viiio post reprobacionemnephande artis notorie et aliarum partium nigromancie.

Cogita hic quod tu sis in itinere paradisi. ¶ Nota paginadebet esse in principio libri ante illud nemo accendit.

a Moriginato] MS moriginantob aliquis]VA/LN; MS aut quiscet anima] VA/LNdHec...respondendum] VA/LNetamen] VA; MS/LN cumf Supponuntur] MS supposicioni/ LN Supponitur/VA supponitg domum]VA/LN; MS domus

h omnino] VA/LN; MS omnesiscribere...fuissem]VA/LN; MS dum reuersus fuissem scriberejaliquid]VA/LN; MS autem quodksic] VA/LNlmagis]VA/LN; MS maiusmquodam]LN; MS/VA quandamnita] VA/LNoexemplis] MS/LN; VA expensisp unus] thus all manuscriptsqiuxta...et] VA/LNrmeam, et...illius camere]VA/LNsEt cum...noluit] VA/LNtdicendo] VA/LN; MS dedeouvidi]VA/LNvnoluissem]VA; MS clearly voluissem/LN perhaps eitherwvolebam] VA; MS clearly nolebam/LN perhaps eitherxcaptum]VA/LN; MS capudyprius]VA/LNztam]VA/LNaaiacobito]VA/LN; MS iacintinusbbIacobita]VA/LNcccum]VA/LNddNona]VA;MS/LN notaeeet]VA/LNffalbo...incinerato]MS/VA/LN alba...incinerataggartem notoriam]LN; MS artem in notoria/VA artem in notoriamhh agis]MA/VA/LN agesiime]VA/LNjjindutis]VA/LN; MS indutuskkvirgine...genitrice]MS/VA/LN virgo...genitrixllvidi]VA/LNmmcum] VA/LNnninvenietur]VA; LN/MS invenienturoofaciam]VA/LNpp delectabili] MS/VA/LN delectabilisqqsicut]VA/LN; MS sicrrvisio]VA/LNsssero]LNttcubiculo]VA/LN; MS tabernaculouumeis auribus]VA/LNvvcomponerem]VA; MS/LN componerewwque]VA/LN; MS quam

162 163

xxlecto]VA/LN; MS locoyyCredo ... Maria] VA/LNzzipsa]VA; MS/LN ipsamaaalecto]VA/LN; MS locobbbminori]VA/LN; MS miroricccalter]VA/LN; MS aliterdddmeum]LN; VA/MS mecumeeeQue]VA/LN; MS quifffconcessionem]VA/LN; MS confesionemgggad hoc... tempore illo]VA/LNhhhanno]VA/LNiiivt]VA/LNjjjindiget]LN/VA;MS digetkkket ecce super altare]VA/LNlllUbi corona vestra]VA/LNmmmNumquid]MS/LN; VA numquamnnnoperantis]VA/LN; MS operanturoootunc]VA/LN; MS cumpppdignante]VA; LN/MS dignanturqqqammirabilis]MS/LN; VA amabilisrrr[a]ccidentaliter]MS/LN have occidentaliter; VA accionaliterssssummo opere]VA/LN; MS sumoperetttrationibus]VA/LN; MS erroribusuuuInterdum]LN; MA/VA intervvvsolus]VA/LNwwwIncipit etc] with this rubric begins the ritual text as recorded in theBayerische Staatsbibliothek manuscript Clm 276.xxx que dedit famulo suo Johanni ...et aliarum partium nigromancie]this phrase occurs in VA only, where it is a marginal insertion.

164