Lich su Ba Son - Mr.pdf

8/19/2019 Lich su Ba Son - Mr.pdf

1/50


2/50

LỊCH SỬ PHẦN I – Xưởng Thuỷ thành Gia Định

1791 - 1884

PHẦN II – Từ xưởng Thuỷ đến Ba Son1884 - 1888

PHẦN III – Dấu ấn Công hội bí mật1925 - 1993

PHẦN IV – Di tích trong đất vàng

1993 - 2009

Khải Hoàn Land – Thủ Thiêm Liên hệ để Nhận ngay Ưu tiên khi có nhu cầu đặt chỗSố 6 đường Trần Não, P. An Phú, Q.2, TP. HCM Hotline : 0938.368.517 / 0988.412.303 – Mr. Phúc Ngọc

PHẦN V – Di dời Cảng Ba SonSố 46/2010/QĐ-TTg ngày 24/06/2010


3/50

PHẦN I – Xưởng Thuỷ thành Gia Định1791 - 1884



4/50

Xưởng Thuỷ trên bản đồ Gia Định năm 1815 của Trần Văn Học



5/50

Tại đây, cách nay 90 năm, ngày 4-8-1925, một sự kiện mang tính biểu tượngcủa giai cấp công nhân đã diễn ra và thời điểm đó cũng được chọn làm ngày

truyền thống Ba Son.Trong Gia Định thành thông chí, Trịnh Hoài Đức chép: “Sông Tân Bình (tứcsông Sài Gòn - PV), ở đất phủ Tân Bình, trước thành Gia Định, tục gọi là sôngBến Nghé, rộng lớn trong sâu.Tàu buôn của nước nhà cùng các nước, thuyền biển thuyền sông, ghe xuồng

nối nhau, buồm chèo chen chúc, là một nơi đại đô hội...”.

Bước dài của nghề đóng tàuĐến hôm nay, khu vực bến sông Sài Gòn vẫn nguyên tính chất “đại đô hội”,trên bến dưới thuyền.Và ngay ở đó, năm 1791, song song với việc xây dựng thành Gia Định, chúa Nguyễn Ánh đã lập một xưởng chu sư, mà người dân thường gọi là xưởngthủy, để phục vụ cho sở trường thủy chiến của mình trong cuộc chiến với nhàTây Sơn.



6/50

Gia Định thành thông chí chép: “Xưởng chu sư ở phía đông thành, cách một

dặm theo bờ sông Tân Bình, quanh sông Bình Trị (tức rạch Thị Nghè - PV),gác và che các đồ thuyền hải đạo. Xưởng giăng dài 3 dặm”.Trong tập Tư liệu dùng cho lịch sử Sài Gòn, tác giả Jean Bouchot mô tả vị tríxưởng chếch lên phía Thảo cầm viên và cho biết ở đó vẫn còn những dấu vết ụđóng và sửa tàu khi xưa. Trong gia phả họ Phan vùng Thị Nghè lại cho biết

xưởng chu sư được lập ở ngã ba rạch Văn Thánh và Thị Nghè.

Bản đồ tỉnh Gia Định năm 1815 của Trần Văn Học ghi rõ chữ “Xưởng Thủy”và cho thấy xưởng rất rộng, Ba Son ngày nay chỉ là một phần trong khu vực phía đông của xưởng xưa.Ở xưởng thủy, lần đầu tiên nghề đóng thuyền lâu đời của người Việt đượcchuyên môn hóa: đội mộc đĩnh chuyên khai thác gỗ sao, kiền kiền để đóngthuyền, đội biệt nạp khai thác lá buông để đan buồm, các nậu khai thác dầu rái,trám, sơn...



7/50

Với sự giúp sức của người Pháp, các thợ đóng thuyền giàu kinh nghiệm vàkhéo léo người Việt đã có những bước tiến vượt bậc về kỹ thuật và trình độ tổchức, nhiều loại tàu thuyền mới đã được đóng, ngoài các ghe bầu hải sư vàthuyền chiến trước đây. Năm 1792, xưởng hạ thủy năm chiếc thuyền hiệu: Hoàng Long, Xích Nhạn,Thanh Tước, Bạch Yến, Huyền Hạc. Năm 1793, chúa Nguyễn Ánh mua một chiến hạm cũ của châu Âu về tháo ra

từng mảnh để lấy mẫu, đích thân chỉ đạo thợ theo đó mà chế tác ra các loạichiến hạm mới gọi là Tây dương dạng thuyền.Thủy xưởng đã đóng được chín chiến hạm kiểu châu Âu mang tên Loan Phi,Ưng Phi, Long Ngư, Long Phượng, Long Hưng, Long Phi, Bằng Phi, PhụngPhi và Hùng Phi.

Lịch sử nội chiến Việt Nam của Tạ Chí Đại Trường dẫn lời tác giả PhápLelabousse ca ngợi: “Các xưởng thủy quân và quân cảng của ông làm ngườingoại quốc ngạc nhiên và chắc sẽ khiến cả Âu châu thán phục nếu Âu châu cóthể chứng giám.



8/50

Một bên người ta thấy các thứ súng tay, súng lớn đủ mọi cỡ, dụng cụ, giá súng,

đạn... phần lớn đẹp đẽ chỉ nhường kiểu mới nhất thôi. Một bên, vô số cácthuyền chiến, những chiến hạm đủ mọi cỡ, mọi hình thức rất chắc chắn.Tất cả là công trình của ông hoàng ưa hoạt động này, được các sĩ quan ngườiPháp luôn luôn giúp đỡ vì nghệ thuật và công nghệ ở xứ này còn xa mới đuổikịp châu Âu”.

Tác giả John Barrow ghi: “Một người Anh đã thấy ở Sài Gòn vào năm 1800một hạm đội chiến thuyền của Nguyễn Ánh bao gồm 1.200 chiếc, do chínhông chỉ huy nhổ neo xuôi dòng theo một đội hình gồm ba đội trong tư thế sẵnsàng ứng chiến, rất có trật tự...”.Hạm đội với những chiếc tàu chắc chắn, vũ khí dồi dào, hiệu suất cao, kỹ thuậtvà chiến thuật Tây phương này hẳn nhiên đã đóng góp phần rất lớn vào sựhình thành vương triều nhà Nguyễn, thống nhất Bắc - Nam và hơn thế nữa,chính thức xác lập chủ quyền Việt Nam ở Hoàng Sa, Trường Sa.



9/50

Một chiếc tàu nhỏ của thủy quân nhà Nguyễn - Ảnh tư liệu



10/50

Đưa Long tinh kỳ đến Hoàng SaCuộc chiến với nhà Tây Sơn chấm dứt, Nguyễn Ánh lên ngôi và lập kinh đô ởPhú Xuân (Huế - PV). Xưởng chu sư được giao cho quân thứ Gia Định quảnlý, tiếp tục công việc đóng và sửa chữa tàu thuyền, nhịp độ giảm đi nhưng vềkỹ thuật lại phát triển.Xưởng bắt đầu đóng được tàu đồng, phỏng theo thiết kế những tàu đồng thuêcủa Bồ Đào Nha, nguyên là các tàu buôn được cải tạo vũ trang thành chiến

hạm. Việc trao đổi, buôn bán với nước ngoài đã cung cấp nguồn kim loại dồidào cho việc đóng tàu.Đặc biệt hơn nữa, xưởng còn đóng và hạ thủy thành công tàu chạy bằng hơinước không thua kém gì tàu nước ngoài, mở ra bước đột phá quan trọng đầutiên trong hiện đại hóa kỹ thuật và công nghệ đóng tàu.

Đội hải thuyền ngày một lớn mạnh nối liền đường ra Bắc vào Nam, mở rachân trời thênh thang về phía Biển Đông. Các đội dân binh Hoàng Sa, Bắc Hảiđược lập từ các đời chúa Nguyễn, khai thác sản vật tại Hoàng Sa bằng thuyền buồm.



11/50

Sau khi thành lập vương triều, vua Gia Long tiếp tục nhiệm vụ này và bằng hảiđội mạnh mẽ của mình, mở rộng thêm những hoạt động khác như vãng thám,đo đạc, khảo sát thủy trình, vẽ bản đồ... Năm 1816, một hải đội hùng hậu xuất phát và đưa vua đích thân đến đảo, làmlễ thượng Long tinh kỳ và cắm mốc chủ quyền Việt Nam.

Trong cuốn Thế giới, lịch sử và mô tả các dân tộc Nhật, Đông Dương, Ceylan(1850), tác giả M.A Dubois de Jancigny ghi chép tỉ mỉ sự kiện này:“Chúng tôi quan sát thấy rằng từ 34 năm nay, quần đảo Paracels (người An Nam gọi là Cát Vàng), một mê hồn trận thật sự của các đảo nhỏ, các đá hoangdã, đã được người Nam kỳ (Cochinchine) chiếm hữu.

Chúng tôi không để ý liệu họ có tạo nên một công trình nào trên đó không (cóthể nhằm bảo vệ nghề cá), nhưng chắc chắn rằng vua Gia Long đã gắn thêmvòng hoa này vào vương miện của người. Ngài đã thân chinh tới đó vào năm1816 và long trọng kéo cờ của Nam kỳ lên đó”.



12/50

Giám mục Jean-Louis Taberd trong Ghi chép về địa lý Nam kỳ cũng xác nhận:“Paracels (bãi cát vàng), mặc dù quần đảo này buồn bã và không có gì ngoàicác bãi đá, bãi, độ sâu hứa hẹn nhiều bất tiện, vua Gia Long cũng đã nghĩ tớiviệc mở rộng lãnh thổ bằng cách chiếm thêm vùng đảo này. Năm 1816 ngài đã tới đây, long trọng cắm cờ, chính thức chiếm hữu các đảođá, và không có ai tranh giành cả”.

Tới triều Minh Mạng, nhờ có nhiều tàu thuyền lớn mạnh, thủy quân chính thứcđược giao các nhiệm vụ tại Hoàng Sa, Trường Sa: vãng thám, kiểm tra, kiểmsoát, khai thác hóa vật và hải sản, tổ chức thu thuế và cứu hộ tàu bị nạn, khảosát đo vẽ bản đồ, dựng miếu thờ, lập bia chủ quyền, dựng bài gỗ để ghi nhớ,trồng cây cho tàu thuyền qua lại dễ nhận biết, ứng chiến với kẻ xâm phạm...

Các loại tàu thuyền sản xuất ở xưởng thủy Gia Định thời kỳ này như hải đạothuyền, đa sách thuyền, thuyền mông đồng, lâu thuyền... và hình ảnh BiểnĐông cùng quần đảo Hoàng Sa, Trường Sa được khắc họa rất rõ nét trên CửuĐỉnh, bảo vật quốc gia, hiện đặt tại Thế miếu - Đại nội Huế.



13/50

Cửu Đỉnh – Thừa Thiên Huế



14/50

PHẦN II – Từ xưởng Thuỷ đến Ba Son1884 - 1888



15/50

Xây ụ tàu lớn Ba Son năm 1886 - Ảnh tư liệu



16/50

Không phải ai cũng có dịp tham quan Ba Son, nhưng những ai đã đến Ba Sonthì không thể không ấn tượng với chiếc ụ tàu chìm dài hàng trăm mét, rộng và

sâu, nguyên vẹn từng viên đá được đẽo hình lục lăng, từng đường ghép nốikhít chặt.Cây thước đo mực nước vẫn rõ ràng từng nấc, dòng chữ ghi dấu ngày khởicông, khánh thành hiện mồn một: “1884 - 1888”, và vẫn hoạt động tốt... Ụ tàulà biểu tượng kỹ thuật và công nghệ của ngày xưởng thủy tiếp cận với công

nghiệp hiện đại, trở thành Ba Son.Ụ tàu trăm năm Năm 1859, quân Pháp và Tây Ban Nha đánh chiếm Sài Gòn lần thứ nhất.Trong tập Ngày Pháp chiếm Nam kỳ có ghi lại tờ trình của đô đốc Rigault deGenouilly với Bộ Hải quân:“Việc chiếm được thành Sài Gòn và các pháo đài dọc sông đã thu được một sốchiến lợi phẩm đáng kể: 200 khẩu đại bác bằng đồng hay sắt, một tàu chiến lớnvà bảy, tám thuyền chiến đang đóng trong xưởng. Trong thành có một công binh xưởng đầy đủ...”.



17/50

Jean Bouchot chú thích thêm: “Các xưởng này đặt trên rạch Thị Nghè. Trên bờ phải của rạch còn tìm thấy hai ụ tàu đã được đào từ lâu...”.Sau trận tấn công vào đại đồn Chí Hòa, chiếm hoàn toàn Sài Gòn - Gia Địnhngày 25-2-1861, việc đầu tiên quân Pháp thực hiện tại Sài Gòn là khảo sát địachất để xây dựng xưởng đóng và sửa chữa tàu biển cùng với ụ chìm.Sau khi hiệp ước Nhâm Tuất (1862) nhượng ba tỉnh miền Đông Nam kỳ được

triều đình Huế ký kết, Pháp quyết định chính thức xây dựng arsenal de Saigon(xưởng đóng tàu Sài Gòn).Vị trí được lựa chọn chính là khu vực thủy xưởng của Nguyễn Ánh năm xưa,nơi còn chiếc ụ đất ghép ván đã được sử dụng tạm những ngày còn chiến sự.Vì một lý do nào đó, như đọc chệch từ tiếng Pháp, bassin - ụ sửa tàu, hay

poissons - nhiều cá (theo Eugène Bonhoure trong Indo-Chine 1900 - PV), haylà tên một ông đốc công Nam bộ (theo học giả Vương Hồng Sển trongSài Gònnăm xưa - PV), mà ngay từ những ngày đầu, người Việt đã gọi xưởng này làBa Son.



18/50

Lần lượt các công trình được thi công: ụ tàu nhỏ, đốc nổi lớn, xưởng gạchngói, xưởng nồi hơi, xưởng buồm dây, xưởng vỏ tàu, xưởng tời - mái chèo,xưởng gò - hàn, rèn - đúc, cần cẩu, máy công cụ được lắp ráp liên tục...Xưởng sửa chữa và đóng tàu Ba Son đã thành hình với những công cụ và hoạtđộng công nghiệp lần đầu xuất hiện ở Việt Nam. Các tàu nhỏ, tàu lớn, tàu

chiến cũng như tàu buôn lần lượt nối nhau vào Ba Son nằm ụ để sửa chữa.

Nhu cầu phát triển kinh tế thuộc địa, mở rộng chiến sự để xâm chiếm thêm đấtđai của thực dân Pháp càng thúc đẩy sự lớn mạnh của xưởng.Các trại xưởng bằng gỗ được thay bằng gạch, máy móc ngày một hiện đại hơn,

hàng loạt cuộc thăm dò địa chất được tổ chức để tìm địa điểm xây dựng ụ tàulớn nhằm phục vụ nhu cầu sửa chữa các tàu lớn, chiến hạm Pháp từ khắp nơitrên thế giới.



19/50

Sau nhiều thất bại và hàng loạt biện pháp khảo sát: đào giếng, đóng cọc, khoansâu, vị trí nơi xây dựng ụ lớn đã được xác định trên mỏm đất giữa kênh Thị Nghè và sông Sài Gòn. Nơi đây không có lớp đá tự nhiên để làm nền nhưng lạicó tầng đất sét dày, sâu tới mấy chục mét, bền vững và không thấm nước.Kỹ sư Berrier Fontaine cho rằng như vậy là đủ điều kiện để xây dựng mộtcông trình đồ sộ và bền vững. Kỹ sư Pavillier nghiên cứu thiết kế và chỉ đạothi công.

Một công trường khai thác đá được thành lập ở Biên Hòa. Sắt, thép, ximăng,gỗ được chở từ Pháp sang. Hàng ngàn tấn vật liệu và năm năm thi công liêntục, khẩn trương, năm 1888 chiếc ụ lớn đã hoàn thành dài 156m, rộng 21m,sâu hơn 10m.

Gần 130 năm, phục vụ liên tục cho công xưởng hải quân qua mấy cuộc chiếntranh binh lửa, ụ tàu ấy hôm nay vẫn còn nguyên vẹn như ngày khánh thành.



20/50

Đóng tàu Albert Sarraut tại xưởng Ba Son



21/50

Bước đi Ba Son

Năm 1890, các xưởng của Ba Son bắt tay vào đóng chiếc tàu đầu tiên. Đếnnăm 1894, Ba Son hạ thủy thành công bốn chiếc sà lan và một tàu thủy nhỏ. Năm 1899, được giao đóng thử một chiếc tàu phóng ngư lôi hạng nhất, xưởngđã nhanh chóng hoàn thành và tiếp tục đóng thêm bốn tàu phóng ngư lôi nữa,được các kỹ sư Pháp nhận xét: “Kết quả rất tốt, đúng quy cách, đạt các tiêu

chuẩn kỹ thuật, thời gian thi công nhanh và tiết kiệm nhiều so với mua hoặcđóng ở Pháp”.

Ba Son đã thật sự trở thành một xưởng đóng tàu lớn, hiện đại.Sản xuất, sửa chữa tàu thuyền trong thời đại của giao thông, vận chuyển đườngthủy, lại kiêm thêm vai trò binh công xưởng trong thời gian Pháp nỗ lực mởrộng lãnh thổ bằng vũ lực, Ba Son mau chóng trở thành bộ phận công nghiệpmang tính sống còn với sự hiện diện của người Pháp tại Đông Dương. Chínhvì vậy, Ba Son được đầu tư một cách đặc biệt.



22/50

Ba Son, sớm nhất Sài Gòn và Đông Dương, được tiếp cận với những thành tựukhoa học kỹ thuật của châu Âu: sử dụng nước máy, máy hơi nước, điện... trongsản xuất.

Sau Ba Son, các nhà máy, cơ sở công nghiệp ở Sài Gòn lần lượt ra đời: năm

1866 - bến tàu Sài Gòn, năm 1869 - nhà máy sợi, máy cưa bằng hơi nước, năm1877 - nhà máy xay lúa, năm 1885 - nhà máy rượu, năm 1886 - Bưu điện SàiGòn, năm 1900 - Công ty Nước và điện Đông Dương... Sài Gòn đã trở thànhmột thành phố thương mại phồn vinh, một thương cảng có sức thu hút đặc biệt.

Trong một cuốn sách hướng dẫn du lịch Đông Dương năm 1913, arsenal deSaigon được quảng cáo: “Vị trí của arsenal hải quân tại ngã ba rạch Thị Nghèvà sông Sài Gòn, trên khu vực hải quân công xưởng An Nam cổ.



23/50

Cơ quan này là căn cứ chính của hạm đội tàu Pháp ở khu Viễn Đông, có diệntích 22ha, bao gồm ụ tàu 156m. Các xưởng lò rèn và búa máy tại đây được sửdụng để thực hiện việc sửa chữa lớn, thậm chí để xây dựng tàu khu trục. Nhânviên của arsenal de Saigon gồm 1.500 công nhân An Nam và Trung Hoa...”.(Claudius Madrolle, Vers Angkor - Saigon - Phnom Penh, 1913).

Buổi đầu, tham gia đóng, sửa tàu chỉ có những công nhân người Pháp hoặcngười Hoa được thuê từ Macau, Hương Cảng, Thượng Hải, Singapore. Nhâncông người Việt chỉ được thuê chặt cây, dựng lán trại, đào kênh, đắp đường...

Sau vài năm phát triển, Ba Son đã có những công nhân công nghiệp người Việt

đầu tiên. Những người thợ đóng thuyền Việt Nam đã đi từ những kỹ thuật cổtruyền: mộc, rèn, sơn, xảm... đến làm quen với các kỹ thuật mới: điện, tiện,nguội, phay, bào, hàn, lắp ráp động cơ, máy móc...



24/50

Hình thức đào tạo nghề cũng ngày một chuyên nghiệp hơn: từ thợ chính đàotạo thợ phụ, Trường Bá nghệ (nay là Trường cao đẳng Kỹ thuật Cao Thắng -PV) được mở ra, trường dạy nghề riêng của xưởng Ba Son cũng được thànhlập.

Công nhân kỹ thuật của Ba Son ngày một lành nghề hơn, được đào tạo bài bảnhơn, truyền nghề cho nhau không chỉ trong công xưởng mà cả trong gia đình,hình thành nên những thế hệ công nhân truyền đời. Đến nay, ở Ba Son, có giađình công nhân đã truyền đến đời thứ sáu.Lịch sử hình thành và đấu tranh của giai cấp công nhân Việt Nam cũng khởi đichính từ xưởng Ba Son này với tiếng tăm của một người thợ: Tôn Đức Thắng.



25/50

PHẦN III – Dấu ấn Công hội bí mật04 – 08 - 1925



26/50

Xưởng tiện, phay, bào của arsenal de Saigon đầu thế kỷ XX - Ảnh tư liệu



27/50

Nằm ngay cạnh ụ tàu, gian nhà của xưởng cơ khí 323 được coi là trái timcủa Ba Son. Nơi này đã được gắn bảng di tích lịch sử quốc gia, đặt tượng Chủ tịch TônĐức Thắng, thường xuyên diễn ra các lễ đặt hoa, dâng hương, hoạt độngtruyền thống...Tại đây, cách nay 90 năm, ngày 4-8-1925, một sự kiện mang tính biểu tượngcủa giai cấp công nhân đã diễn ra tại Ba Son, và thời điểm đó cũng được chọn

làm ngày truyền thống Ba Son.

4-8-1925

Giáo sư Trần Văn Giàu viết trong Giai cấp công nhân Việt Nam:“Xí nghiệp đầu tiên mà Pháp lập ở Việt Nam là sở Ba Son... Không bao lâu, sở

Ba Son đã tập hợp gần nghìn thợ và “cu-li”.Các công việc xây dựng, đóng thuyền ở đây đã làm nảy sinh một lớp côngnhân ở Sài Gòn”. Từ “thợ thuyền” để chỉ công nhân đã sinh ra chính ở đây, lúcnày.



28/50

Cùng với cuộc khai thác thuộc địa của chế độ thực dân, số lượng công nhântăng nhanh trong các vùng nhượng địa, dưới chế độ làm việc hà khắc và đồng

lương rẻ mạt.

Đầu thế kỷ XX, công nhân trở thành một lực lượng xã hội đông đảo, bắt đầutiếp xúc với những tư tưởng cách mạng tiến bộ thông qua những tài liệu, sách báo do các nhà yêu nước ở hải ngoại gửi về, và nhất là qua “đồng thợ, đồng

thuyền” là những người Việt bị bắt đi lính, làm công cho Pháp trong Thế chiếnthứ nhất nay được hồi hương. Một trong số đó là Tôn Đức Thắng.

Tôn Đức Thắng vào làm ở xưởng Ba Son, mau chóng được những người thợgọi là anh Hai. Hơn một năm, anh chuyển đi nơi khác và uy tín của “anh Hai”

trong giới công nhân cứ cộng thêm, nhân lên cùng với đời thợ.

Một tổ chức công hội theo hình thức Công hội Đỏ của công nhân Pháp được“anh Hai” thành lập, hoạt động bí mật trong giới công nhân, tuyên truyền lòngyêu nước, tinh thần chống thực dân, chống áp bức bóc lột...



29/50

Góc nhìn Cảng Ba Son



30/50

Hội viên nhanh chóng được nhân rộng từ Trường Bá nghệ sang nhà đèn ChợQuán, xưởng Ba Son, hãng xăng dầu Soloni, hãng FACI...

Cuối tháng 7-1925, chiến hạm Jules Michelet, đang trên đường từ châu Âusang Trung Quốc để tham gia trấn áp các cuộc đấu tranh cách mạng của dânvùng tô giới, bị hỏng hóc phải kéo vào ụ tàu Ba Son sửa chữa.Để tỏ tình đoàn kết công nhân quốc tế, “anh Hai” Tôn Đức Thắng giao nhiệmvụ: “Anh em thợ Ba Son tận dụng thời cơ làm ngưng trệ, kéo dài thời gian sửa

chữa chiến hạm”. Ngoài Lê Văn Lưỡng, đốc công phân xưởng đồng ống, nhận nhiệm vụ trựctiếp chỉ huy công nhân, hoạt động lần này của Công hội còn có sự tham gia lầnđầu nhưng rất tích cực của Ngô Văn Năm, một họa đồ viên có uy tín lớn tronghàng ngũ viên chức Ba Son.

Cơ hội để có một lý do kinh tế cho cuộc bãi công chính trị đến vào ngày 3-8,ngày công nhân lĩnh lương đầu tháng. Chính phủ Pháp trước đó đã có quy định bằng văn bản: ngày lĩnh lương, công nhân được nghỉ sớm 30 phút.



31/50

Viên giám đốc mới của Ba Son Courthial ra lệnh bỏ lệ này, yêu cầu công nhân phải làm bù 30 phút. Lĩnh lương xong, công nhân được các thành viên Cônghội rỉ tai: “Ngày mai tất cả công xưởng nghỉ việc”.Lịch sử Ba Son ghi lại rất chi tiết: “Sáng sớm ngày 4-8-1925, khi tiếng còi tầmhú vang gọi thợ làm việc, trong xưởng hầu như vắng teo. Chủ, cai xếp và mộtsố thợ ăn lương tháng ngơ ngác.

Ban lãnh đạo đình công đưa yêu sách: bỏ lệ làm bù ngày lĩnh lương, tănglương cho tất cả công nhân lên 20%, gọi trở lại những công nhân đã bị đuổitrong cuộc đình công trước đó”.

Các ông chủ Pháp đương nhiên không có gì phải lo lắng. Đồng lương của thợ

chẳng đủ ăn mấy ngày, tự chén cơm manh áo sẽ gọi họ về làm việc.Thế nhưng lần này công nhân Ba Son không đơn độc. Công hội đã vận độngcông nhân các xưởng khác, nhân dân lao động Sài Gòn tương trợ cho họ. Cácxưởng ở Ba Son cứ im lìm tới ngày thứ 7, thứ 8, 9, 10.



32/50

Giới chủ Sài Gòn xôn xao: “Bọn thợ lấy tiền ở đâu, ai giúp để chúng bãi côngkéo dài tới 9, 10 ngày?”.Báo Impartial viết: “Chúng ta biết rằng chiến hạm Michelet phải được sửachữa gấp rút để sang Trung Quốc giúp việc củng cố tô giới. Hiện giờ cuộc bãicông ở Ba Son vẫn tiếp tục...”. Toàn quyền Đông Dương quở trách chính phủ Nam kỳ. Chính phủ Nam kỳ quở phạt giám đốc Ba Son.

Ngày 13-8, giám đốc Ba Son thông báo: “Bỏ lệ làm bù ngày lĩnh lương, thợđược tăng lương 10%, các thợ bị đuổi được quay lại làm việc, những ngàyđình công cũng được trả lương”.

Thợ quay lại làm việc và tiếp tục các hành động lãn công khác để giam chân

chiến hạm Michelet tới tận cuối tháng 11.Cuộc đấu tranh đã thành công vang dội cả khía cạnh kinh tế lẫn chính trị, ghidấu một bước chuyển mình của phong trào công nhân non trẻ từ tự phát sangtự giác, có tổ chức, và hơn thế nữa, còn lần đầu thể hiện tình đoàn kết quốc tế.



33/50

Chiếc máy mà công nhân Tôn Đức Thắng đã từng sử dụng



34/50

Di tích sống

Dành nhiều trang trong tác phẩm của mình viết về cuộc bãi công Ba Son theo“lời thuật lại của hai lão đồng chí Tôn Đức Thắng và Lê Văn Lưỡng”, giáo sưTrần Văn Giàu còn trích lời báo Impartial số ra ngày 6-8-1925:“Cuộc bãi công xảy ra trong lúc mà bạn đồng nghiệp ở Pháp Le Quotidien báotin rằng viên chủ tịch của Quốc tế cộng sản vừa mới tuyên bố rằng: ngày nayTrung Quốc đang nổi dậy, ngày mai sẽ tới phiên Đông Dương, Ấn Độ nổidậy”.

Quả vậy. Cuộc bãi công Ba Son đã mở đường cho giai đoạn mới: phong tràocông nhân trở thành cốt lõi, động lực của phong trào dân tộc.Tháng 1-1926, nhân viên Sở Bưu điện Sài Gòn bãi công, đòi tăng thêm người

làm việc. Chủ sở phải ký cam kết chấp nhận yêu sách trước mặt nhân viên.Tháng 4-1926, công nhân nhà in Trung ương Ấn quán Sài Gòn bãi công đòithanh toán lương mà chủ trả chậm mấy tháng.



35/50

Tháng 5-1925, công nhân Ba Son lại sát cánh cùng học sinh Trường thợ máySài Gòn bãi công đòi trả lương tương xứng với sức lao động...

Năm 1929, Tôn Đức Thắng bị bắt, bị tra tấn, bị kết án 20 năm khổ sai và đàyra Côn Đảo, nhưng Công hội mà ông đã thành lập thì vẫn ngày một lớn mạnhtrong công nhân.

Cùng với Công hội, Hội Ái hữu Ba Son ra đời, sau đó là Hội Việt Nam cách

mạng thanh niên, công nhân Ba Son chính thức bước vào con đường đấu tranhcách mạng với nhiều người dẫn đầu phong trào.

Nhiều con đường ở TP.HCM hôm nay mang tên họ: Tôn Đức Thắng, Ngô Văn Năm, Trần Đình Xu, Lý Chính Thắng, Đoàn Văn Bơ, Nguyễn Đình Chính,

Nguyễn Thị Nhỏ, Nguyễn Văn Nghi, Nguyễn Bảo, Nguyễn Văn Lượng.Mang dấu ấn sâu đậm như vậy, xưởng cơ khí số 323 trên đường số 12 trongkhuôn viên Tổng công ty Ba Son được công nhận là di tích lịch sử văn hóa cấpquốc gia lưu niệm Chủ tịch Tôn Đức Thắng năm 1993.



36/50

Đây là một trong số rất ít những di tích vẫn đang tiếp tục duy trì hoạt động nhưnhững ngày đầu thành lập. Một di tích sống.

Chiếc máy mà người thợ Tôn Đức Thắng đã từng thao tác, sử dụng những

ngày đầu thế kỷ trước đang được lưu giữ trong nhà truyền thống Ba Son, cònnhững anh em công nhân đời sau của ông vẫn đang miệt mài và nỗ lực từngngày trong gian xưởng xưa.

Không di tích nào về giai cấp công nhân có độ dày thời gian, nhân chứng và

giàu sức sống như vậy.



37/50

PHẦN IV – DI TÍCH TRONG ĐẤT VÀNG2009



38/50

Năm 2009, Sở Văn hóa - thể thao và du lịch TP.HCM đề nghị được bổ

sung ụ tàu lớn với tuổi đời hơn 120 năm vào di tích lịch sử xưởng cơ khí -địa điểm lưu niệm Chủ tịch Tôn Đức Thắng.

Cục Di sản văn hóa đồng ý và yêu cầu lập hồ sơ trình lên Bộ Văn hóa - thểthao và du lịch. Hồ sơ đã được lập nhưng việc xếp hạng di tích thì dừng ở đó...

Lối vào di tíchCách cụm di tích Ba Son 500m, chếch bên kia đường Tôn Đức Thắng là Bảotàng Tôn Đức Thắng, một trong số những bảo tàng được đánh giá là có hoạtđộng tích cực và sáng tạo trong việc đưa các bài học lịch sử vào cuộc sống.Ở đây thường xuyên diễn ra những chuyên đề triển lãm: từ cuộc đời bôn ba,

bước đường cách mạng của Bác Tôn đến phong trào công nhân Sài Gòn, lịchsử nhà tù Côn Đảo, quê hương An Giang;



39/50

Toàn cảnh khu vực Ba Son Q.1, TP.HCM



40/50

Từ những bức ảnh, mô hình được người xem cảm nhận bằng mắt đến các láthư trong gia đình được đọc lên bằng chính nỗi thương nhớ của con gái, con

trai, cháu ngoại, cháu nội của Bác Tôn.Bảo tàng còn tổ chức để thiếu nhi thi vẽ tranh, thi kể chuyện, ca hát sau nhữngchuyến tham quan...Thế nhưng vẫn là chưa đủ. Tiến sĩ Trần Xuân Thảo, giám đốc Bảo tàng TônĐức Thắng, không đợi hỏi mà nói ngay nỗi mong mỏi của chị: “Giá như bảo

tàng được kết nối với di tích thì tính thực tiễn và ý nghĩa những câu chuyệnlịch sử sẽ được nâng lên rất nhiều.Còn ở đây vì di tích xưởng cơ khí và ụ tàu nằm trong khuôn viên Ba Son,thuộc quyền quản lý của Bộ Quốc phòng nên bản thân tôi muốn đến thăm cũngrất khó.

Tổng công ty Ba Son đã tổ chức nhiều hình thức hoạt động: dựng tượng đàiChủ tịch Tôn Đức Thắng tại xí nghiệp, xây dựng nhà truyền thống Ba Son,xuất bản sách truyền thống, lập học bổng Tôn Đức Thắng, tổ chức “Cúp đuaxe đạp đồng bằng sông Cửu Long” nhân ngày sinh Bác Tôn...



41/50

Nhưng điều chúng tôi muốn là phối hợp với Bảo tàng Tôn Đức Thắng để thựchiện tuyến tham quan di tích, mang trải nghiệm sinh động cho khách thăm bảo

tàng, tổ chức đưa công nhân đến tìm hiểu lịch sử giai cấp mình qua di tích BaSon... thì vẫn chưa thể thực hiện”.Trong hội thảo khoa học tổ chức nhân kỷ niệm 125 năm ngày sinh Chủ tịchTôn Đức Thắng, tất cả những nhà nghiên cứu lịch sử, văn hóa đều đồng tìnhvới ý tưởng “phát huy sức sống cho “di tích sống” Ba Son” này.

Thạc sĩ Phạm Lan Hương, Trường ĐH Văn hóa, bổ sung cho lập luận bằng lýthuyết “tính xác thực của di sản”: “Tôi cho rằng bảo tồn và phát huy giá trị ditích này nên xem xét trước hết trên khía cạnh bối cảnh, sự toàn vẹn của địađiểm.Đó là một bức tranh sống động minh chứng cho ngành công nghiệp, nền kinh

tế biển ở Việt Nam, một dấu ấn của sự ra đời giai cấp công nhân Việt Namcùng phong trào đấu tranh của họ...”. Nhưng từ khi được đề xuất và đồng ý đến nay đã sáu năm, ụ tàu trăm năm củaBa Son, của Sài Gòn vẫn chưa được xếp hạng di tích.



42/50

Di dời ? Ở lại ? Rồi lại di dời... Năm 2008, Thủ tướng có quyết định di dời các cảng trên sông Sài Gòn và Nhà

máy đóng tàu Ba Son ra khỏi TP.HCM.“Bao năm sống và làm việc với Ba Son, tôi đã phải nghe câu chuyện di dờinày rất nhiều lần...” - đại tá Ngô Long Minh, nguyên tổng giám đốc Xí nghiệpLiên hợp Ba Son, kể.Đầu tiên là những lời phàn nàn về đốc nổi của Ba Son chắn ngay đầu những

ngọn gió thổi về thành phố. Sau đó đến lượt kế hoạch di dời Ba Son để nhườngđất mở rộng Thảo cầm viên. Rồi lại yêu cầu Ba Son di dời để bắc cầu qua sôngSài Gòn.

Bây giờ là kế hoạch di dời các cảng và nhà máy đóng tàu ra khỏi thành phố,xây dựng Ba Son mới ở Thị Vải - Cái Mép (Bà Rịa - Vũng Tàu).

Gắn bó với Ba Son từ ngày tiếp quản Hải quân công xưởng của Việt Nam cộnghòa năm 1975, không có gì lạ khi đại tá Ngô Long Minh là một trong nhữngngười xót xa trước diễn biến mới này. Nói về Ba Son, ông nhắc đến các người thợ gắn với xưởng cả cuộc đời, nhữnggia đình thợ gắn với xưởng suốt mấy thế hệ.



43/50

Ông kể về chuyến cùng các “anh em Ba Son” sang Pháp, trầm mình trong thưviện để sưu tầm hồ sơ, tư liệu về arsenal de Saigon. Ông Minh đã mừng hơn

bắt được vàng khi tìm thấy tài liệu về những ụ tàu Ba Son, từ ụ đầu tiên chođến ụ tàu lớn tới nay vẫn còn hiện hữu nguyên vẹn:“Tất cả còn nguyên từ phương án, luận chứng thiết kế, bản vẽ cấu trúc, thiết kếthi công, số liệu thuyết minh... Mừng đến rùng mình khi nhớ lại ở Ba Son từngcó những ý tưởng, dự định, quyết định chủ quan, mạo hiểm về phương pháp

thi công có thể xâm hại, gây nguy hiểm cho ụ”.Cũng chuyến đi ấy, ông Minh còn tìm được tài liệu, bản vẽ về chiến hạmFrance, chiếc tàu mà người thợ máy Tôn Đức Thắng đã theo làm thủy thủ, đãtham gia phản chiến.“Từ tài liệu đó, chúng tôi đã thực hiện chính xác mô hình chiến hạm France để

đặt tại Bảo tàng Tôn Đức Thắng, cũng như trước đó đã làm mô hình tàuAmiral Latouche Tréville mà Nguyễn Ái Quốc làm thủy thủ đặt tại Bảo tàngHồ Chí Minh. Tất cả đều là vô giá với chúng tôi, với Ba Son” - ông Minh lặplại lần nữa.



44/50

PHẦN V – Di dời Cảng Ba SonSố 46/2010/QĐ-TTg ngày 24/06/2010



45/50

Sông Sài Gòn mang trên mình hệ thống cảng tính đến nay đã trên 150 tuổi nằm

dọc hai bờ. Di dời hệ thống cảng ra xa khu vực trung tâm thành phố, không chỉgóp phần kéo giảm sự ùn tắc giao thông tại các khu vực cửa ngõ thành phố đangquá tải, mà còn để lại cho thành phố một diện tích “đất vàng” rộng 123ha nằmven bờ Tây sông Sài Gòn, tương lai sẽ trở thành những khu đô thị, thương mại,công viên tuyệt đẹp.

Nhiều năm trước, kế hoạch di dời hệ thống các cảng biển thành phố ra khỏi khuvực trung tâm đã được tính đến với các cảng: Tân Cảng, Sài Gòn, Khánh Hội,Tân Thuận Đông, cảng Rau Quả…

Theo Quyết định 46/2010/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ, TP Hồ Chí Minh

có 5 cảng phải di dời ra khỏi nội thành trước năm 2010, song đến nay mới chỉ cóTân Cảng, Sài Gòn đã di dời đến Cát Lái, còn những cảng khác vẫn đang trongquá trình di dời. Các dự án đã từng được nâng lên, đặt xuống nhiều lần nhưng dothiếu vốn đầu tư mọi thứ lại quay trở về điểm xuất phát.



46/50

Ngày 24 tháng 06 năm 2010, Thủ Tướng Chính phủ đã có Quyết định số46/2010/QĐ-TTg Về việc Ban hành quy chế tài chính phục vụ di dời các Cảngtrên Sông Sài Gòn và Nhà máy đóng tàu Ba Son

Quyết định di dời hệ thống cảng biển trên sông Sài Gòn ra khỏi nội thành làmột quyết định mang tầm nhìn chiến lược, đồng thời giải quyết được hai vấnđề nan giải hiện nay:+ Hệ thống cảng biển trên sông Sài Gòn dời ra vùng đất mới sẽ có điều kiện phát triển, mở rộng hơn nữa và tích cực góp phần làm giảm tình trạng ùn tắcgiao thông, không đảm bảo trật tự an toàn giao thông.

+ Mặt khác, khi di dời các cảng biển ra khỏi nội thành, phần đất vàng tại cáccảng sẽ là những khu đô thị, thương mại hiện đại cho tương lai gần.



47/50

Trong khi đó, tình trạng kẹt xe, ùn ứ từng đoàn xe tải nối nhau ra vào các cảng

lấy hàng trên các tuyến đường vành đai quan trọng, tại cửa ngõ phía Đôngthành phố càng ngày trở nên nghiêm trọng hơn. Mặc dù các cơ quan CSGT,Thanh tra giao thông đã nỗ lực hết sức mình vẫn chưa thể giải quyết căn cơtrình trạng kẹt xe thường xuyên, kéo dài như hiện nay trên các đường ra vàocác cảng.

Theo quy hoạch về di dời cảng biển trên sông Sài Gòn và Nhà máy Ba Son rakhỏi nội thành, các cảng biển sẽ di dời ra hai khu vực là Cát Lái (quận 2) vàHiệp Phước (huyện Nhà Bè). Cảng biển đã di dời thành công và đang pháttriển tốt ở nơi xây dựng mới là Tân Cảng Cát Lái. Sở GTVT TP cho biết, trung bình mỗi ngày có đến 12.000 container lưu thông trên Liên tỉnh lộ 25 đi vào

Tân Cảng Cát Lái. Hiện Tân Cảng Cát Lái là cảng có khối lượng containerđược bốc xếp lớn nhất Việt Nam chiếm đến khoảng 50% lượng container ravào trên toàn bộ hệ thống cảng biển toàn quốc.



48/50

Cảng Cát Lái



49/50

Cảng Hiệp Phước



50/50

Cảng Cái Mép

Documents

Lich su Ba Son - Mr.pdf