1

Arhitektura

Arhitektura u užem smislu je nauka i umetnost planiranja i izgradnje zgrada, dok se za uređenje krajolika čiji deo je i okolina brine se pejzažna arhitektura. Čovek koji se ozbiljno bavi arhitekturom zove se arhitekta. Pojam "arhitektura" koristi se i za opšti ustroj složenih stvari, npr. informatička arhitektura. Takođe se koristi za proizvode arhitektonske delatnosti, npr. arhitektura Novog Beograda.)

Razvojni put istorije istorije čovečenstva sa njihovim borbama i stvaralaštvom i potreba za iznailaženje adekvatnog izraza biva zabeležena u širokom vremenskom rasponu.Ni jednog trenutka u ljudskom postojanju ma koliko taj momenat bio mučan nije bio takav da se ne odrazi u umetničkom stvaranju i arhitekturi. Dugo u vremenskom sledu gradili su svoj put različiti načini stvaranja i gradnje koji su prozvani stilovi odnosno stilske epohe i njihov razvoj biva zavistan od klimatskih, tehničkih, religioznih i kulturnih parametara. Oni su bili priznati i njihovo trajanje je bilo određeno kroz dugi vremenski period da bi se promenili i da bi se gradnja nastavila u drugačijem stilu i na drugi način. Sa industrijalizacijom ovaj proces se nagomilava i ubrzava i u 19. veku dolazi se do novih stilova u arhitekturi i u posleratnim godinama biva vremensko i prostorno razgraničavanje sve teže i u modernom svetu se sve teže određuju prostorne i vremenske granice između pojedinih stilova u arhitekturi koji uzajamno egzistiraju jedan pored drugog. U raznoj literaturi naći ćemo razne nazive za imenovanje pojedinih stilova u arhitekturi starog veka srednjeg veka i novog veka ali se svaki stil jednostavno i najispravnije može podeliti na rani srednji i kasni.

Urbanizam

Urbanizam je naučna disciplina, veština i tehnika uređenja i organizacije naselja koja uzima u obzir estetske, higijenske i praktične potrebe stanovnika. Aktivnosti iz oblasti urbanizma se realizuju na osnovu izrade urbanističkih planova i projekata. Reč urbanizam potiče od latinske reči urbs sa značenjem grad.

Iako su aktivnosti iz oblasti uređenja naselja prisutne kroz istoriju čovečanstva od pojave prvih gradova u starom veku, kao naučna disciplina urbanizam se konstituiše tek u XX veku sa ubrzanjem procesa urbanizacije.

Ildefons Cerda koji je tvorac urbanističkog plana Barselone objavljuje 1867. godine knjigu Teorija urbanizacije. Iste godine je izrađen i prvi urbanistički plan Beograda čiji je tvorac Emilijan Josimović, a u istom periodu se sprovodi i veliko urbanističko sređivanje Pariza pod nadzorom barona Osmana.

1

Kao značajan urbanistički koncept na početku XX veka može se navesti vrtni grad čiji je tvorac Ebenezer Hauard – prvi vrtni grad je realizovan 1903. godine u Engleskoj.

Urbanističko planiranje ipak ostaje specifična oblast uređenja prostora s obzirom da se odnosi na naselja koja predstavaljaju mesta koncentracije stanovništva i aktivnosti. Planiranje naselja kroz urbanizam se ostvaruje putem urbanističkih planova. Urbanizacija sa sobom dovodi ceo niz problema, pogotovo kada se iskazuje kao nagla koncentracija velikog broja stanovnika na relativno malom prostoru. Zbog toga je potrebna posebna primena posebnih mera i postupaka u svrhu izgradnje i organizacije gradskih naselja. Veliki gradovi zahtevaju posebno organizovan vodovod, kanalizaciju, obezbeđivanje hrane i drugih namirnica, elektroenergetsku i telekomunikacijsku mrežu. Pored toga se posebna pažnja mora posvetiti kvaliteti života u gradu, uključujući borbu protiv zagađenja, kriminala i raznih oblika društvene patologije.

Urbanisticki plan

Urbanistički plan je dokument kojim se usmerava i regulište organizacija prostora u naseljima

Osnovni principi urbanističkog planiranja su:

prosotrna organizacija naselja kojom se ostvaruju kvalitetniji uslovi života očuvanje i unapređenje tradicije graditeljstva i stvorenih vrednosti naselja

dopuna postojećih i stvaranje novih urbanih vrednosti

obnova i rekonstrukcija istorijskih i ambijentalnih celina

očuvanje zemljišta pogodnog za poljoprivredu, prirodnih vrednosti i životne sredine tog naselja, susednog naselja i regiona

usklađenost izgradnje infrastrukture i građevinskog zemljišta koje opslužuje

Dve osnovne vrste urbanističkih planova su:

opšti urbanistički planovi – rade se za cela naselja (generalni plan) regulacioni urbanistički planovi – rade se za manja naselja (plan generalne regulacije) i

delove naselja (plan detaljne regulacije)

Urbanistički planovi sadrže podelu određenog naselja na zone za koje se određuju pravila uređenja i građenja unutar zone.

Pravila uređenja određuju: bliže odredbe o postrojenjima, objektima i mrežama infrastrukture i uslove za priključenje novih objekata, posebne zahteve, uslove i propise za izdavanje odobrenja

1

za izgradnju, ambijntalne celine od kulturno-istorijskog ili urbanističkog značaja, lokacije propisane za dalju plansku razradu, zaštitu životne sredine, osnovne mere bezbodnosti ljudi od nepgodoa, požara itd.

Pravila građenja određuju: vrstu i namenu objekata koji se mogu graditi, položaj objekata koji treba da se grade, dozvoljenu spratnost, međusuobnu udaljenost i izgled objekata, uslove i način pristupa građevinskoj parceli i prostor za parkiranje vozila, uslove zaštite susednih objekata, obnovu i rekonstrukciju objekata itd.

Urbanistički planovi sadrže karte na kojima je predstavljena podela na zone i predstavljeno je postojeće i planirano stanje prostora prema različitim namenama. Razmera u kojoj se rade karte je sitnija za opšte urbanističke planove (do 1:20 000), a krupnija za regulacione planove (1:500 – 1:5000).

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

1

……………………

Slikarstvo

Materijali koji se koriste pri stvaranju dvodimenzionalnog likovnog djela (slike) neodvojivi su od samog stvaralačkog procesa. Odabirajući određeni materijal, umjetnik čini prvi korak prema ostvarenju svoje unutarnje slikarske vizije. Izražavajući se u njemu, pokazuje svoju osjetljivost prema svojstvima tog materijala. Vrste materijala direktno utječu na formalne karakteristike djela, ali ipak, neovisno o svojstvima materijala, postoji umjetnikovo htijenje koje ih može preinačiti u čak posve suprotne.

Pod tehnikama podrazumijevamo materijal i način uporabe materijala. Razlikujemo slikarske tehnike u užem smislu riječi, kod kojih je boja u prahu (pigment) vezana različitim vezivnim sredstvima, i druge slikarske tehnike kod kojih su nosioci boje različiti materijali (kamen, staklo itd.)

Za sve slikarske tehnike osim grafičkih kažemo da su direktne jer slika nastaje tako da se boja neposredno nanosi na dvodimenzionalnu podlogu. Pod pojmom slikarskih tehnika općenito se smatraju i crtačke, kao i grafičke tehnike, obzirom na dvodimenzionalni karakter crteža, slike i grafike. Ipak sve umjetničke škole i Akademije likovnih umjetnosti razdvajaju odsjeke slikarstva i grafike, obzirom na likovne tehnike i vrste materijala (medije) u kojima nastaju likovni radovi.

Boja se može nanositi na slikarsku podlogu na više načina: kao ploha (likovna umjetnost), mrlja, potez itd. Plošno slikarstvo je ono kada se kretnja kojom je boja nanošena ne može pročitati; nastale plohe kontinuirano se nastavljaju jedna u drugu stvarajući sliku plošnog karaktera. Kada se boje nanose potezima koji su vidljivi tragovi kretanja kista, može se dobiti gusta površina (tzv. impasto) što nazivamo Pastozno slikanje. Suprotno od ovog načina slikanja je kada je boja toliko rijetka da se kroz jedan sloj vidi boja ispod njega, ili čak površina slikarske podloge (npr. tkanje platna); to nazivamo lazurno slikanje. Iluzionističko slikarstvo je naziv za slikarstvo u kojem se s pomoću perspektivnih rješenja i uz uporabu arhitektonskih elemenata, te uz primjenu svjetla i sjene (kjaroskuro) ostvaruje iluzija trodimenzionalnosti.

Slikarske tehnike

Mozaik je odavna poznata slikarska tehnika, koja se izvodi slaganjem raznobojnih, manje ili više pravilnih kockica kamena, obojenog stakla, glazirane keramike. Poznate su italijanske mozaičke kockice (teserae) proizvedene u muranskim staklarnicama u više dimenzija i velikom broju različitih boja i tonova. Kamene kockice dobivaju se usitnjavanjem (čekićem, kliještima, itd.) različitih vrsta obojenog kamena. Tako usitnjene, kockice se koriste ovisno o svom obliku i boji. Kockice se utiskuju u svježu žbuku, cement, masu na bazi disperzije umjetne smole, razna ljepila,

1

poliesterske smole (od koje se mogu praviti i kockice) i slično. Mozaikom se oslikavaju zidne, podne ili svodne površine. Podni mozaici su uglavnom od kamenčića, a zidni mogu biti i od drugih materijala. Zlatno razdoblje mozaik je doživio u Bizantu (prije toga je široku upotrebu imao u Grčkoj i Rimu), pa iako se kasnije koristio, manje je bivao zastupljen nego neke druge, jednostavnije slikarske tehnike. Još od drevnih (antičkih) vremena poznata su nam dva načina izvedbe mozaika:

1. opus tesselatum - sastavljen od kamenih kockica (nisu uvijek istih dimenzija) a između kockica vidljiv je vezivni materijal (tzv. fuge)

2. opus vermiculatum - sastavljen od sitnijih kockica, međusobno tijesno povezanih, tako da se jedva vide ivice i međuprostori između njih. Kockice su uglavnom iste veličine, a izrađene su od kamena, stakla ili glaziranih odlomaka keramike.

Osim „običnog“ mozaika, postoji i tehnika mikromozaika, mnogo složenija, iste osnove, no puno dojmljivijih rezultata, rezervirana samo za iznimno uporne i strpljive, koji ne žale izgubiti vrijeme kako bi postigli što dojmljiviji rezultat.

Tehnologija izrade

Počinje kad je skica u boji prenesena na karton. Slika na kartonu je bez suvišnih i sitnih detalja jer se oni u mozaiku vrlo teško mogu izvesti. Kockice se tada biraju po pravilu najpogodnije boje i oblika i svojom najpovoljnije obrađenom (uglavnom najravnijom stranom) lijepe na određeno mjesto slike ljepilom topivim u vodi (metilceluloza - ljepilo za zidne tapete, tutkalo...). Između kockica se ostavljaju razmaci do 1 mm u koje će kasnije ući vezivo.

Kad se slaganje završi, pripremi se okvir dimenzija mozaika, s letvicama višim od debljine kockica za jedan centimetar, na čijoj je unutrašnjoj strani razapeta žičana mreža, koja ima ulogu armature za žbuku (ili bilo koje vezivo koje kasnije ispunjava taj prostor). Pripremljeni mozaik treba prethodno navlažiti da ne bi naglo povukao vlagu iz veziva i time ga oslabio, što bi dovelo do pucanja. Kao vezivo mozaičkih kockica obično se koristi cementna pasta miješana u omjeru 2:1 (2 dijela opranog suhog pijeska i 1 dijela cementa). Voda se dodaje dok se ne dobije masa koja je toliko mokra da se na površini izlučuje tanak sloj vode ako je tučemo zidarskom žlicom. Kad se radi s tanjim kockicama, kao vezivo se može koristiti i keramičko ljepilo. Vezivom se mozaik prelije do visine okvira.

Kad se vezivo stvrdne mozaik se okrene, očisti od papira i ljepila toplom vodom i četkom. Kod ugrađivanja mozaika na zid potrebno je zidnu površinu učiniti hrapavom, ako ona takva već sama po sebi nije. Zatim je potrebno nanijeti cementno vezivo pripremljeno od cementa i suhog pijeska u omjeru 1:3, u debljini većoj od debljine mozaičkih kamenčića. Složeni mozaik ili dijelove mozaika premažemo cementnom pastom pripremljenom od cementa i vode u omjeru 1:1. Mozaik se potom utiskuje u svježu cementnu žbuku. Kad je cijeli mozaik postavljen na zid, papir se navlaži vodom i skine, a tek drugi dan ispire se četkama i vrše se korekture. Suhi mozaik se moguće je i polirati, a to se izvodi voštanom pastom.

1

Freska je tehnika slikanja na zidu. Slika se bojama, koje se rastapaju u vodi, po svježem sloju žbuke. Boja se suši istovremeno s podlogom i tako se nerazdvojno povezuje s njom. Rad na svježoj žbuci zahtijeva brzinu i sigurnost jer se naknadne promjene mogu izvršiti tek tako sa se ukloni čitav sloj žbuke i da se zamijeni novim slojem. Zato su slikari prethodno izrađivali crtež na kartonu koji se u mjeri slagao s konačnim djelom i prenosili obrise na svježu žbuku.

Postoji još jedna varijanta fresko- tehnike, a ona se zove secco (tal. suho). Boja se nanosi na osušenu žbuku, koja se prije slikanja osvježi gašenim vapnom. Stapanje boje s podlogom nije tako potpuno i zato dolazi do znatnih oštećenja.

Gvas je vrsta vodenih boja. Priprema se tako da se napravi tutkalna otopina te doda kreda kao punilo i odgovarajući pigment. Tako nastaje gušća boja koja nema više onu prozirnost akvarela. Boje budu svjetlije pod utjecajem bijelog pigmenta. Gvaš (gouache) se kao termin počeo koristiti u Francuskoj u 18. stoljeću, ali tehnika se upotrebljavala u Europi već u 16.stoljeću.

Akvarel (lat. aqua "voda") slikarska je tehnika koja upotrebljava vodene boje, tj. boje koje su vezane ljepilom koje se razgrađuje u vodi. Tehnikom akvarela slika se prozirno da se vidi podloga. Često se prije slikanja crta olovkom ono što se želi naslikati, pa se onda to vidi ispod prozirne (prozračne) boje.

Prilikom slikanja akvarelom podloga ima izutetno važnu ulogu jer se vidi ispod prozirnog (lazurnog) tankog sloja boje, stoga se pri radu često koristi poseban akvarelni papir sa zrnatom teksturom.

Akvarelom su slikali poznati impresionistički slikari među kojima su najpoznatiji: Claude Monet, Pierre-Auguste Renoir, Edgar Degas, Vincent van Gogh...

Akrilik je univerzalna slikarska tehnika. Posjeduje obilježja raznih slikarskih tehnika: tempere - postojanost, vodenih boja - lazurnost akvarela, punoća i pastelnost gvaša, te uljanih boja - dubinska svjetlost boje. Tehnika se sastoji od pigmenta pomješanog s akrilatima (esterima poliakrilne i metakrilne kiseline) kao vezivnim sredstvom. Boje su topljive u vodi i relativno se brzo suše, pa su zato vrlo praktične.

Pastel je bijela kreda pomiješana s bojom u prahu. Postoje razne vrste pastela, npr. voštani ili uljni pastel, ali samo suhi pastel je pastel u pravom smislu riječi. Obično se oblikuje u štapiće. Njihov se suhi trag može razmazati prstima, trljačima od papira ili nekim drugim sredstvom. Profesionalni pastelisti uobičajeno nanese pastel naknadno, kao prašina.

Pastelom se nazivaju i slike naslikane tom slikarskom tehnikom. Njihova je glavna osobina suhoća. Poneki ljudi smatraju kako je površina modernog pastela slična površini enkaustike.

Glavni pastelisti su: Edgar Degas (koji je pastel počeo koristiti tek kad mu se vid počeo oslabjeti), Quentin de la Tour, Pablo Picasso, Edouard Manet, Odilon Redon, Rosalba Carriera itd.

1

Plošno slikarstvo je način slikanja kod kojega dominiraju linije kojima su ocrtani oblici, a boje se nanose ravnomjerno na podlogu tako da se ne mogu pročitati potezi. Tako nastaju likovi plošnog karaktera, a slike se pokoravaju plošnosti podloge. Takva djela nazivamo i dekorativnima jer ne stvaraju bilo kakvu iluziju dubine prostora ili igre svjetla i sjene, nego samo ističu dvodimenzionalnost slike. Ako se svjetlo i sjena i pojavi na takvim djelima, ono je ograničeno na ponavljanje obrisa oblika.

Takav način slikanja je odlika dječjeg slikanja, te primitivnih umjetnosti ili pretpovijesnih kultura, ali i azijskog slikarstva, kao i nekih vremenskih razdoblja u povijesti umjetnosti (Egipatska, Egejska umjetnost, Etrurska umjetnost, Bizantska umjetnost i Romanika), ali i nekih pravaca moderne umjetnosti 20. stoljeća (Fovizam, Kubizam, i dr

Olovka spada u slikarske tehnike, grupa crtaćih tehnika. Kroz historiju se znatno mijenjala. Postoje također i olovke u boji. Prvi materijal od kojeg se materijal uloška olovke bio je srebro.

Srebro je ostavljalo sivi trag, no problem je bio u skupoći materijala. Zatim ga zamjenjuje olovo. Ono je mekše pa je ostavljalo postojaniji trag od srebra. No olovo je teško pa su ljudi ponovno prisiljeni pronaći materijal za pisanje, pa su pronašli grafit. Grafitna olovka je izumljena 60-tih godina 16. vijeka. On se miješa s glinom pa može biti različitih tvrdoća - od jako mekanog do tvrdog, stoga danas razlikujemo mekane i tvrde olovke.

Ipak, za razliku od srebrenke, grafit se brže troši jer je mekan. Olovka može ponuditi debelu, tanku, tamniju i svjetliju crtu. Ona daje više mogućnosti i ona je neujednačena. Ona je jedna od daleko mogućnosti nego srebrenka, baš zbog toga što je grafit u olovci mekši. S olovkom se može lako sjenčanti, pa se zbog toga brzo postiže punoća oblika. Čistoća olovke daje njezin suhi trag.

Klasicizam (na prijelazu sa 18. na 19. st.) pokušava obnoviti vrijednosti klasične umjetnosti i zamjenjuje srebrenku. Klasicisti oponašaju prirodu, što znači da stvaraju fotografsku sličnost. Umjetnik je olovku maksimalno znao prilagoditi tom materijalu kojega je prikazivao.

Vrste olovki

Tehničke olovke Olovke u boji (drvene bojice)

1

Vajarstvo

Vajarstvo ili skulptura (lat. sculpere - klesati, urezivati) je umetnost oblikovanja trodimenzionalnih oblika (kipova) u materijalima kao što su kamen, mermer, drvo, metal, glina, staklo, plastika i mnogi drugi. Vajarstvo, kao slikarstvo i arhitekturu ubrajamo u likovnu, ali i u plastičnu ili prostornu umetnost, jer vajar - čovek koji kreira sklupturu - umetnički oblikuju prostor.

Većina skulptura ima čisto estetski ili umetnički cilj. Kada trodimenzionalni objekat - skulptura ima, osim umetničkog i upotrebni aspekt, možemo ga nazvati skulpturom samo ukoliko je umetnički aspekt predominantan, a kada su upotrebni i umetnički aspekt balansirani, nazivamo ga funkcionalnom skulpturom, a kako umetnički aspekt prepušta više mesto upotrebnom, vajarstvo postaje dizajn.

Veliki broj vajara smatra da su samo linija, površina i volumen, i kada se tome pridoda simetrija, proporcija i ritam, dovoljni da se izrazi misao i da se pretoči u skulpturu. Takve skulpture pripadaju nefigurativnom - apstraktnom vajarstvu.

Tipovi skulpture

Svaku skulpturu koja stoji u prostoru nazivamo puna plastika, a od pune plastike se razlikuje reljef.

Reljef su ispupčenja i udubljenja izvedene na ravnoj površini koja služi kao podloga, tako da se reljef može promatrati samo sa prednje strane.

Skulptura se može, po tipu podeliti na: Biste - Minijaturne figure - Statue

Bista je skulptorsko delo koje prikazuje trodimenzionalni gornji deo čoveka, od pojasa pa na gore, a to podrazumeva, grudi, ramena i glavu. Ovaj tip skulpture se najčešće radi u prirodnoj veličini, a materijali su: mermer, kamen, drvo, bronza...

Minijaturna figura - figurina, statueta je skulptorsko delo (Biste i Statue) manjeg formata koje prikazuje ljude, božanstva, predmete ili životinje. Ovaj tip skulpture je i najstariji oblik skulptorskog dela - Vilendorfska Venera, a materijali od kojih se rade su: terakota, keramika, metal, staklo, porcelan, drvo, kamen, plastika...

Statua je skulptorsko delo koje prikazuje trodimenzionalni prikaz jedne celine, bilo da su u pitanju ljudi, božanstva, predmeti ili životinje. Statue se mogu biti sastavni deo nekog enterijera ili da se nalaze u slobodnom prostoru - spomenici, fontane, spomen obeležja...

1

Skulptura koja prikazuje samo trodimenzionalni lik čoveka se može podeliti na:

Statua, Kip, Figura - Trodimenzionalni prikaz celokupna čovekova figura Portret - Trodimenzionalni prikaz glave

Bista ili Poprsje - Trodimenzionalni prikaz od pojasa na gore

Konjanik - Trodimenzionalni prikaz ljudske figure na konju

Skulptorski elementi u arhiktekturi - fasada, friz, stub, - se nazivaju fasadna plastika i to se kao elementi mogu naći:

figura reljef

bista

ornamentarna plastika

Dva najbitnija elementa vajarskog dela (ili skulpture), masu i prostor, jedino je moguće virtuelno razdvojiti. Svako vajarsko delo je nastalo od materijala koji imaju masu i egzistiraju u trodimenzionalnom prostoru.

Masa skulpture je materija koja zauzima određeni dio prostora. Prostor kao element skulpture se manifestuje na tri osnovna načina: materijalne komponente skulpture šire se i prostiru u i kroz prostor; materija zatvara ili omeđuje neki prostor, stvarajući šupljine i praznine u skulpturi; i materijalne komponente skulpture se povezuju u i preko prostora u jednu skulpturalnu, odnosno umetničku celinu.

Količina važnosti koja se pridaje masi ili prostoru prilikom stvaranja skulpture značajno varira. U egipatskim skulpturama, ali i u većini skulptura, na primer modernog vajara Konstantina Brankuzija, masa je od velike, ili gotovo apsolutne važnosti, i većina ideja egipatskih umetnika i Brankuzija su usko povezane sa traženjem određenih, jasno definisanih oblika forme mase materijala. U delima nekih drugih modernih vajara, kao što su Antoan Pevzner ili Naum Gabo, s druge strane, masa je svedena na minimum, i čine je transparentne plastične ploče ili tanki metalni štapovi. Čvrsta forma samih komponenti je od manje važnosti, pošto je njihov glavni zadatak da stvore utisak kretanja kroz prostor, ili da zatvore, omeđe, određeni prostor. U delima vajara kao što su Henri Mur i Barbara Hepvort, elementi kao što su prostor i masa su tretirani kao više ili manje ravnopravni partneri.

Nemoguće je odjednom, u potpunosti sagledati trodimenzionalnu formu skulpture. Posmatrač jedino može sagledati celinu, ako obiđe oko skulpture, ili se okrene oko sebe, u slučaju da se nalazi u unutrašnjosti nekog od monumentalnih modernih vajarskih dela. Iz tog razloga, ponekad se pogrešno podrazumeva, da skulpturu treba konstruisati s ciljem predstavljanja serije zadovoljavajućih projekcija ili pogleda, kao i da višestruki pogledi predstavljaju glavnu razliku između vajarstva i slikarstva. Takav pristup ignoriše činjenicu da je moguće shvatiti čvrste forme kao zaobljene volumene, koncipirajući ideju

1

zaobljenja iz bilo koje projekcije ili ugla pogleda. Veliki dio skulptura je kreiran tako da na prvom mestu bude shvaćen kao volumen.

Volumen je fundamentalna jedinka trodimenzionalne čvrste forme koju je moguće koncipirati. Neke skulpture se sastoje od samo jednog volumena, druge čini više njih. Ljudska figura je među vajarima obično shvaćena kao kompozicija više volumena, svaki od kojih odgovara nekom od većih delova tela, kao što su glava, vrat, torzo i ekstremiteti.

Šupljine i udubljenja u skulpturi, koje su pažljivo definisane kao i čvrste forme, su od jednake važnosti za celinu, i ponekad ih se naziva negativnim volumenom.

Površine skulpture su u suštini, ono što je vidljivo. Preko promena forme površina dolazimo do zaključaka o unutrašnjoj strukturi skulpture. Stoga, površina ima dva aspekta: obuhvata i definiše unutrašnju strukturu masa skulpture i ujedno je deo skulpture koji je povezuje sa prostorom.

Ekspresivni karakter različitih vrsta površina je od najveće važnosti za skulpturu. Konveksne površine sugerišu punoću, uzdržanost, zatvaranje, spoljašnji pritisak unutrašnjih sila. U indijskom vajarstvu, takve površine imaju posebno metafizičko značenje. Predstavljanjem „invazije“ prostora u masu skulpture, konkavne površine sugerišu delovanje spoljašnjih sila koje su indikator kolapsa i erozije. Ravne površine imaju tendenciju da daju utisak tvrdoće i rigidnosti materijala. Ravne površine su striktne i nefleksibilne, i ne daju utisak unutrašnjih i spoljašnjih pritisaka. Površine koje su konveksne u jednoj krivini, a konkavne u drugoj, mogu sugerisati uticaj unutrašnjih sila i pritisaka, ali u isto vreme su receptivne za spoljašnje sile i pritiske. Asociraju na rast forme, odnosno ekspanziju volumena u prostoru.

Za razliku od slikara koji stvara svetlosne efekte u svom delu, vajar oblikovanjem formi skulpture indirektno manipuliše svetlost. Distribucija svetlosti i sene preko formi skulpture zavisi od pravca i intenziteta svetlosti iz spoljašnjih izvora. Tako da, do određene granice vajar može odrediti vrstu efekata koju će ta spoljašnja svetlost imati na njegovu skulpturu. Ako zna mesto gde će njegovo delo biti izloženo, vajar može adaptirati forme skulpture vrsti svetlosti kojoj će biti izložena. Na primer, briljantna sunčeva svetlost Egipta i Indije, zahteva drugačiji tretman od slabe svetlosti interijera jedne srednjovekovne katedrale na severu Evrope. Moguće je stvoriti efekte svetlo-sena (ili klaroskuro), usecanjem ili modeliranjem dublje, gde usečene forme stvaraju utisak duboke sene, a izbočenja primaju svetlost. Mnogi vajari Gotike su u svojim delima koristili svetlo i senu kao upečatljiv ekspresivni elemenat, potencirajući misterioznu tamnoću, sa formama koje se lome preko sene koja dolazi iz tamne pozadine. Grčki, indijski i mnogi skulptori italijanske Renesanse, modelirali su forme svojih skulptura tako da prime svetlost na način na koji će volumen i masa skulpture da ostave utisak radijantne svetlosne jasnoće.

Boja skulpture može biti prirodna, ili nastala veštačkim putem, odnosno bojenjem materijala koji čine skulpturu. U bliskoj prošlosti, preciznije sa počecima moderne skulpture, vajari su više nego ikada ranije u istoriji, postali svesni lepote mnogih materijala koji se koriste u vajarstvu, pokušavajući da iskoriste njihove prirodne osobine,

1

boju i teksturu. U savremeno doba, postoji tendencija korišenja čistih veštačkih boja i industijski već obojenih materijala, kao bitnog elementa skulpture.

Vajarske tehnike

Razlika između tehnika modeliranja, klesanja i izlivanja je od fundamentalne važnosti za vajarstvo, koje ujedno kroz istoriju predstavljaju tri osnoven tehnike vajarstva. Konstruisanje sklapanjem istih ili različitih materijala, kao i sklapanje varenjem delova metala, takođe pripadaju osnovnim tehnikama, ali su one nastale u 20. veku. Modeliranje je tehnika u koju se odlično uklapaju glina i vosak, pošto se radi o materijalima koje je zbog njihoih prirodnih karakteristika, moguće lako oblikovati, dodavanjem, ili skidanjem materije.

Klesanje je vajarska tehnika koja se koristi sa materijalima, koje zbog njihove trvdoće nije moguće oblikovati bez upotrebe alata i vajarskog oruđa. Materijali koji se najčešće oblikuju ovom metodom su: kamen, drvo, marfil i mermer.

Izlivanje je vajarska tehnika u kojoj završene skulpture nastaju preko kalupa koji se prave na osnovu prethodno urađenih modela, obično u glini.

Kada se napravi model u glini, u glinu se zabadaju tanke limene pločice da bi se napravilo više odvojenih komada kalupa. Za portret, kalup je obično sastavljen od pet delova. Gornji deo glave, zadnji deo glave, i prednji deo iz dva ili tri dela. Nakon toga, model prekrijemo tekućim gipsom kako bi nakon stvrdnjavanja dobili gipsani kalup. Kalup tako postaje negativ modela. Nakon što smo iz gotovog kalupa izvadili suvišnu glinu i očistili ga, unutrašnji dio se premaže specijalnom smesom (vazelin, sapunica), koja onemogućava da se materijal od koga lijemo skulpturu ne lepi za podlogu kalupa.

Najčešće korišćen materijal za izlivanje kroz istoriju skulpture su bronza i gips, mada postoje primerci u gvožđu, a u moderno doba razvojem industrije i tehnologije i novih materijala, ovom metodom se prave i skulpture u rezini i plastici.

Vajarski materijali

Vajarski materijali: Glina - Glinamol - Gips - Legure - razni metali - Bronza - Drvo - Kamen - Mermer - Žica - Cevi - metalne i plastične - Metal - Staklo - Slonova kost - Lim, aluminijska i bakrena folija - Papir - Papir maše - papir-plastika - Plastika - Akril - Klirit - Bitumen i drugi materijali - Pesak - Led - Sneg - So - Kombinovana tehnika - razni materijali

Glina - zemlja, ilovača, je najjednostavniji, ali istovremeno i najsuptilniji vajarski materijal. Glina se oblikuje rukama i dodatnim alatkama i sa njom započinju svoj vajarski izraz predistorijski i primitivni narodi, kao i deca, ali i sami vajari koji pravljenjem glinenog modela, i uzimanjem gipsanog kalupa sa njega, izlivaju svoje sklupture u raznim materijalima, kao što su bronza, plastika itd.

1

Glinu, kao vajarski materijal su upotrebljavali Egipćani, Grci, Ertrurci, Indijci, Kinezi, Japanci, Asteci, Maje, ali svaka kultura na sebi svojstven način. Glina kao vajarski materijal, raznovrsnom termičkom obradom poprima nove karakteristike, tako da su Grčki vajari na terakotama - „pečena glina“, prikazivali prizore iz svakodnevnog života, a Etrurčani su celo svoje vajarstvo, posebno likove na reljefima sarkofaga, modelirali u glini.

Majolika i fajansa je pečena, bojena i glazirana Glina. Majoliku su poznavale već mezopotamska i kasnije, islamska arhitektura.

Porcelan nastaje pečenjem posebne vrste bele gline na vrlo visokoj temperaturi. Tehnika pravljenja porcelana potiče iz Kine i Japana. U doba rokokoa u Evropi je porcelan postao popularan i tražen, a industrije porcelana su se razvila u francuskom gradu Sevresu i nemačkom gradu Majsenu.

Kamen i mermer su skupi skulptorski materijali, a spadaju u sam vrh plastičnih materijala. U kamenom dobu čovek je klasao kamen peščar i napravio prvu kamenu figurinu u čast žene. Mesopotamci su likove svojih vladara klesali u granitu, Egipćani u bazelitu. Grci su svoja božanstva klesali od kamena, a Rimljani svoje careve. Klesanje kamena je zamrlo u srednjem veku, ali su se vajari gotike ponovo vratili kamenu, kamenu slabije tvrdoće i u njemu su radili reljefe, frizove i sklupture u katedralama.

Vajarski alati i oruđa

Da bi se jedno vajarsko delo - skulptura - izvelo, postoje neophodni vajarski alati koji su potrebni za rad. Kada je u pitanju modelovanje skulpture (glina, vosak), neophodno je imati vajarski štafelaj na kome se vaja model koji se kasnije odliva.

Na štafelaj se postavlja „armatura“ - obično je to komad drveta obavijen i obložen žicom - koja će da drži materijal sa kojim se vaja, a zatim se nanosi, deo po deo, vajarski materijal. Za nanošenje materijala se koriste drvene i žičane špahtle, raznih veličina i oblika sa kojima se dodaje ili skida materijal u kome se radi. Vajarski štafelaj se koristi za modelovanje bista i figurina, a za modele većih dimenzija se koriste drveni podijumi na kojima se, u zavisnosti od oblika i veličine figure, postavlja armatura.

Moderna skulptura

Koreni moderne umetnosti se obično vežu za drugu polovinu 19. veka, kada se javlja otpor i žestoka kritika klasicizma i akademskog shvatanja umetnosti, kako od strane umetnika tako i od strane kritičara umetnosti. Prvi umetnički pokret koji je praksom iskazao svoje nezadovoljstvo prema akademskim učenjima i shvatanjima, bio je Impresionizam, kasnih 1860-ih godina. Impresionisti su zagovarali oslobađanje umetnika od tiranije podređivanja umetničkog dela temi ili predmetu predstavljanja i takođe slobodu u istraživanju likovnih elemenata, kao što su boja, potez, kompozicija i forma. Taj stav je ostvario snažan, revolucionaran uticaj i na vajarstvo. Francuski vajar Ogist Roden bio je prvi koji je usvojio neke od stavova impresionista u svom delu, naročito po pitanju slobode forme i krenuo u istraživanje preko studija živih modela, za

1

razliku od prethodne skoro dvovekovne akademske tradicije koja se bazirala pre svega na studijama klasika grčke, rimske i umetnosti Renesanse, sa tačno definisanim kanonima o tome kako treba da izgleda završeno umetničko delo.

Roden je uspeo da bude novi i drugačiji, bez prekidanja sa tradicijom vajarstva. Ali, ipak su njegova dela izazivala silovite diskusije među kritičarima, mnogi od kojih su ih svrstavali u impresionistička. Razlog zbog kojih se to dešavalo, nalazi se u činjenici da je Roden nekada samo sugerisao forme, ostavljajući mašti posmatrača da ih dopuni, a u nekim slučajevima je ostavljao netaknute delove kamena, (na primer, skulptura u mermeru „Božija ruka“ iz 1898. godine). [7]

Rumunski vajar Konstantin Brankuzi, jedno vreme pomoćnik Rodena, a kasnije zajedno s njim, smatran začetnikom moderne skulpture, takođe je u svojim delima iskazao kostantno interesovanje za formalne probleme vajarstva. Istražujući ideju krajnje jednostavnosti forme, duži niz godina je radio na skulpturi „Poljubac“, koja se sastoji od grupe u formi kubusa. Iako je ideja bila radikalna za vreme u kojem je delo nastalo i čak nas može podsetiti na karikaturu, u suštini problem koji je naizgled pokušavao da reši Brankuzi i nije tako nov. Još je Mikelanđelo imao ideju po kojoj je zadatak vajarstva „oslobađanje forme koja je zatvorena u mermernom bloku“. Verovatno je Brankuzi hteo da priđe problemu sa suprotne pozicije, pokušavajući da definiše oblike figure, ali zadržavajuću što je više moguće prvobitnu formu mermernog bloka.