Lingwistika at Balarila

8/11/2019 Lingwistika at Balarila

1/47

Gramar

atLinggwistika


2/47

Balarila

Tumutukoy ang balarila sa pagsulat o pananalitang

inihahambing sa wastong paggamit (ayon sa balarila). Ito

rin ang kaalaman hinggil sa mga salita, parirala, sugnay at

mga pangungusap na nagtuturo ng wastong

kabalangkasan, palakahuluganan, palabigkasan, at

palaugatan ng mga salita. Kung minsan, tumukoy din ang

salita sa mga aklat na pambalarila, na nagiging batayangsimulain, pamatagan o saligan ng mga kaalaman.

Mula sa salitang

Bala at dila

Gramar at Linggwistika 1

Gramar

atLinggwistika


3/47

Ang BALARILA ay angpag-aaral hinggil sa isang wika nakinabibilangan ng mga sumusunod:

ng morpolohiya o pagsusuri sa

pakakabalangkas ng mga salita

(morpolohiya); ng sintaks(syntax) o

pagsasaayos upang ang mga salita

ay maging makabuluhang mga

pangungusap; ng ponolohiya owastong pagbigkas; ng semantika

o kahulugan ng mga salita at

parirala; at ng etimolohiyao ugat o

palaugatan ng mga salita.


Gramar

atLinggwistika
http://tl.wikipedia.org/wiki/Morpolohiyahttp://tl.wikipedia.org/wiki/Sintakshttp://tl.wikipedia.org/wiki/Ponolohiyahttp://tl.wikipedia.org/wiki/Semantikahttp://tl.wikipedia.org/wiki/Etimolohiyahttp://tl.wikipedia.org/wiki/Etimolohiyahttp://tl.wikipedia.org/wiki/Semantikahttp://tl.wikipedia.org/wiki/Ponolohiyahttp://tl.wikipedia.org/wiki/Sintakshttp://tl.wikipedia.org/wiki/Morpolohiya


4/47

Ponolohiya o Fonoloji

-ang pag-aaral ng makabuluhang tunog sa wika.

-makabuluhan ang tunog kung may kakayananitong baguhin ang kahulugan ng isang salita.

Fonema o ang palatunugan-ang yunit ng tunog o ang pinakamaliit na bahaging pananalita.

28 ang titik ng Alfabetong

Filipino

25 ang fonema


Gramar

atLinggwistika


5/47

a, b, c, d, e, f, g, h, i, j, k, l, m, n,

, ng, o, p, q, r, s, t, u, v, w, x, y,z

Walo ang nadagdag na letra sa lumang ABAKADA

c , f, j, q , v, x, z at

Apat lamang sa wala ang may fonomic status

f, j, v at z

pag may fonemic status ang ibig sabihin ay may

kinatawang tunog ang mga letra

Ang ng letrang c , , q at z ay redundant

Ayon sa Rebisyon ng Alfabetong Filipino 2001


Gramar

atLinggwistika


6/47

Redundant ang tunog kungponema/tunog ay di

kumakatawan sa iisang yunit ngtunog

Halimbawa:

c - /s/ = cingco singkoc - /k/ = cabinet kabinet

- /ny/= bao banyo

q - /k/ = queso keso

q - /kw/= quintet kwintet

x - /ks/ = extra ekstra


Gramar

at

Linggwistika


7/47

Fonemang Segmental- ang foneman katinig at fonemang patinig aypwedeng pagsamahin upang makabuo ng isang

tunog.Halimbawa:

b + a = ba

k + o = ko

s + i = si

Diptonggo- Kapag isinudlong ang alin man sa fonemangpatinig sa unahan ng malapatinig na fonemang watyna karaniwang nasa huling pantig ng salita.

Halimbawa:

a + w = aw

o + y = oy

sawsaw, nguyngoy, aruy, al iw, beysb ol


Gramar

at

Linggwistika


8/47

Pares Minimal

- mga pares ng salita na magkatulad na magkatuladang bigkas maliban sa isang fonema na siyangipinagkakaiba ng kahulugan.


Gramar

at

Linggwistika


9/47

Mga Fonemang Nagpapalitan

May mga pagkakataong ang ponemang e at i,gayundina ng o at u, ay nagkakapalitan nang

hindi nababago ang kahukugan ng salita

halimbawa:

babae babai

kunsume kunsumi

lalaki lalake

no te: hin di sa lahat ng pagkakataon ay nagaganap ito

may pagkakataong ganap ang p agpapal i tan dahi lan upang

mabago ang kahulugan ng sal ita

misa mesa

oso usoGramar at Linggwistika 8

Gramar

at

Linggwistika


10/47

Morpema at Morpolohiya

Morpolohiya- ang pag-aaral ng pinakamaliit na yunit

na bumubuo sa salita na may kahulugan.

Morpema- ang pinakamaliit na yunit na bumubuo

sa salita na may kahulugang kaagad nanaihahayag kahit ang ilan sa kanila aypangkayarian at di kahulugang leksikal angbinibigay (Villanueva at Villanueva, 1971) aymaaaring salita o salitang-ugat.


Gramar

at

Linggwistika


11/47

Anyo ng Morpema


Halimbawa:

ba pa na din rin raw daw po ho nga man pala

naman

1. Morpemang Kataga

- ang kataga ay isang morpemang iisahaningpantig lamang at ang mga itoywalang

kahulugan kung nag iisa maliban na lamang

kung isasangkap sa pangungusap.

Ang mga ingklitiko ay mga katagang iisahingpantig na sa gawang sarili ay walang kahulugan

ngunit kapag ginagamit sa pangungusap ay

nakaradagdag ng diwa nito. Cruz, et.al. 1978

Gramar

at

Linggwistika


12/47

2. Ang Morpemang Panlapi

a. May malakas na sistema ng panlapi ang

wikang Filipino. Ito ang dahilan kung bakit

napakadali nating manghiram sa banyagang

salita at gawing tunogFilipino. Sa ibang salitaay nagiging Filipinized na salita

Anyo ng Morpema

Halimbawa:

mag-jet in-ambush nagpa-xerox nag-smuggle ni-rape ni-raid

nag-administer ni-research i-promote nag-coach naka-cortina


Gramar

at

Linggwistika


13/47

b. dahil sa kahulugang taglay ng panlapi

nagkakaroon ng ibatibang kahulugan ang

isang salitang-ugat na pinagkakapitan nito.


Halimbawa:

nagtubig - nagkaroon ng tubig

matubig - maraming tubig

natubig - naparami ang inom

tubigan - tapayan o lalagyan ng tubig tubigan - lagyan ng tubig

tinubig - pinarusahan ng tubigpatubig - padaloy na tubig/irigasyonpantubig - gamit sa tubig

- Subuking lagyan ng ibatibang panlapi ang salitangtao, bahay, balita, bayan at tignan kung ano angmabubuong salita.

G A W A I N

Gramar

at

Linggwistika


14/47

Anyo ng Panlapi

3. Morpemang Salitang-Ugat

- ang salitang-ugat ang maituturing na

pinaka-ina ng mga salita dahil ito ay

nagtataglay ng kahulugang leksikal na

karaniwang binubuo ng dadalawahing pantig.

Alam nyo ba na kung pakasususriinay galing sa iisang pantig lamangang ating wika? Itoyayon sa haka

ni Dr. E. Arsenio Manuel atmapapansin ito sa kayarian ng mgasalitang inuulit.


Gramar

at

Linggwistika
http://rds.yahoo.com/_ylt=A0PDoX_E7D1OmWEAGe.JzbkF;_ylu=X3oDMTBqMjZqMWxsBHBvcwMyMwRzZWMDc3IEdnRpZAM-/SIG=1kdkpehn2/EXP=1312709956/**http:/images.search.yahoo.com/images/view?back=http://images.search.yahoo.com/search/images?p=albert+einstein+cartoon&b=22&ni=21&ei=utf-8&xargs=0&pstart=1&fr=sfp&w=400&h=400&imgurl=www.dreamstime.com/albert-einstein-thumb6105120.jpg&rurl=http://www.dreamstime.com/albert-einstein-image6105120&size=22KB&name=ALBERT+EINSTEIN+...&p=albert+einstein+cartoon&oid=7f7d158c5961754dd86bf8e4c5e97cb4&fr2=&no=23&tt=6500&b=22&ni=21&sigr=11mat55c4&sigi=11jeu8gru&sigb=13iouakk9&.crumb=4fjsgLjsIU5


15/47Gramar at Linggwistika 14

Gramar

at

Linggwistika


16/47

- Ang morpemang kataga at morpemang

salitang-ugat ay napagsasama rin ngun i t ang

kani lang kabuuan ay hind i mai tutr ing na

dalawang morpema kundi iisang mo rpemalamang.


Halimbawa:

ma + itim = maitim

ka + hapon = kahaponin + ibig = iniibig

taga + lungsod = tagalungsod

HOMOFONUS-Ang tawag sa salitang-ugat

na nag-iiba-iba ng kahulugan ayon sa bigkas

ngunit pareho ng ispeling.Halimbawa:

baga (ember) sala (sin) paso (pass)

baga (lungs) sala (seive) paso (burn)

baga (particle) sala (seived) paso (Flower pot)

Gramar

at

Linggwistika


17/47

Pagbabagong Morpoponemiko

- Ang pagbabago ng anyo ng

morpema dahil sa impluwensya ngkaligiran nito.

1. Asimilasyonang ponemang /ng/ samga panlaping pang-, mang-, hing-, sing- ay

nagbabago depende sa unang tunog ngsalitang-ugat.

Gramar

at

Linggwistika

a. pang na nagiging pam

- ang tunog kapag ang palabing /p/ at /b/ angumpisang titil ng salitang-ugat.

halimbawa:

pangbabae = pambabae

pangpamanhid = pampamanhid



18/47

b. pang na nagiging pan

- ang tunog kapag ang pangipin /d/, /l/, /r/, /s/ at /t/ang umpisang titil ng salitang-ugat.

halimbawa:

pang+dalawa = pandalawa

pang+laro = panlaro

pang+regalo = panregalo

pang+sala = pansala

pang+tawid = pantawid

Ganap kung nagbago ang baybay ng salitang-ugat

(hal., panakip sa halip na pantakip)

Parsyalkung nanatili naman ang baybay ngsalitang-ugat (hal., pambura)



Gramar

at

Linggwistika


19/47


2. Pagpapalit ng ponema

- nagpapalitan ang ponema sa loob ng salita

a. ang /d/ ay nagiging /r/

b. ang /e/ ay nagiging /i/

c. ang /o/ ay nagiging /u/

halimbawa:

lakad+an lakadan lakaran

ma-+dunong madunong marunong

ka-+dagat+an kadagatan karagatan

hubad+in hubadin hubarin

babae+ka+in kababaehan kababaihan

sige+han sigehan sigihanlaro+an laroan laruan

biro+an biroan biruan


Gramar

at

Linggwistika


20/47


3. Pagkawala ng ponema / pagkakaltas ng ponema

nawawala ang huling ponemang patinig (a, e, i, o,u) kapag nilalagyan ng hulapi.

halimbawa:

tupad+ -in tupadin tupdin

kuha+ -in kuhanin kunin

takip+ -an takipan takpan

4. Metatesis

nagpapalit ng posisyon ang mga tunog sa isangsalita kapag nilapian.

halimbawa:

tanim+ -an taniman tamnan

atip+ -an atipan aptan

lutas+ in linutas lutasin

lakad+ -in lakadin lakarin

yari+ in yinari niyari


Gramar

at

Linggwistika


21/47

5. Paglilipat-diinnaiiba ang diin (stress) sa pagbigkas ng salita dahil sa

paglalagay ng hulapi.

halimbawa:

luto (to cook) + -an = lutuan (cooking place)

/lu:to/ /lutoan/

lakad + ka- -an = kalakaran

/la:kad/ /kalakaran/



Gramar

at

Linggwistika


22/47

Paano nga ba nabubuo ang mgaSalita?

a. Inuulitang mga salitang unuulit ay binubuosa pamamagitan ng buong pag-uulit ng

salitang-ugat at pinaghihiwalay lamang ng

gitling. Ang ganitong pag-uulit ay tinatawag na

ganap na pag-uul i t .


Halimbawa:

sama-sama araw-araw agam-agam

utay-utay sintu-sinto kuru-kuro

akay-akay ipit-ipit halu-halo baku-bako luku-luko lubak-lubak

Gramar

at

Linggwistika


23/47

1. Ang alaala, paruparo, sarisari, gunamgunam at

guniguni ay hindi ginigitlingan dahil walangsalitang-ugat na ala, paro, sari, ganam, at guni.

2. Ang salitang-ugat na nagtatapos sa patinig na o

kapag-unuulit ay pinapalitan ng u.

3. Sa pag-uulit ng salitang-ugat na unaangkupan oginagampanan ng pang-angkop upang ipakita

ang kasidhiang kahulugan at nagtatapos sa

patinig nae, itoypinapailitan ng isa gayoy

mabilis ang pagbigkas at upang lubos na

mabigyang diin ang unang hati ng salita. Ang

gitling ay ginagamit


Halimbawa:

torpe torping-torpe

salbahe salbahing-salbahe

lalake lalaking-lalake

Gramar

at

Linggwistika


24/47

Ang di-Ganap na Pag-uulit

1. Pag-uulit ng huling pantig sa salitang-ugat

Halimbawa:

lamikmik luningning alit-it

langitngit kuliglig kaluskos

2. Pag-uulit ng una o unang dalawang pantig ng

salitang-ugat o una o unang dalawang tunog ng

salitang-ugat.

Halimbawa:

iikot tatakbo sisilip-silip

aakyat lilima sisiga-sigarilyotatali-talilis


Gramar

at

Linggwistika


25/47

b. TambalanNagiging tambalan ang salitakung ang dalawang salita na may kani-

kaniyang kahulugan ay punagsasama at

nananatili ang kahulugan, minsaybumubuo ng

ikatlong kahulugan at mayroon din namangnagpapakita ng kasalungtan ng bawat isa.



Halimbawa:

taong-bundok dalagang-bukid

panhik-panaog isdang-tabangdaang-bakal humigit-kumulanghanap-buhay kapos-paladkahoy-gubat lumubog-lumitaw

bungang-araw malaon-madali

Gramar

at

Linggwistika


26/47

c. MaylapiKung ang salitang-ugatpinapanlapian. Maaring sa unahan, sa gitna, sa

magkabila o sa laguhan.



1. Unlapi

umalis, umibig, umawit, igatong, isama, pautang

2. Gitlapi

kinain, sumampa, tinaga, tumuka, sinita

3. Hulapi

isipin, diktahan, tamaan, ingatan, bilihin

4. Kabilaan

magtampuhan, pagtulungan, panatilihin, paraanin

5. Laguhan

ipagsumigawan, paghumiyawin, magginataan.

Gramar

at

Linggwistika


27/47

Kahulugan ng mga Panlapi

1. Panlaping Makangalan


a. an at han

1. lalagyan ng marami sa bagay na isinasaad ngsalitang-ugat

hal.:

aklatan, bigasan, manukan, palayan

2. pook na ginaganapan ng kilos ng salitang-ugat

hal.:

aralan, lutuan, laruan, labahan

3. panahon na maraming pagganap sa isinasaad ngsalitang-ugat

hal.:

pistahan, anihan, taniman, uwian

Gramar

at

Linggwistika


28/47

4. gantihang kilos

hal.:

barilan, balitaan, sulatan, suntukan

5. di karaniwang laki o labis na dami

hal.:

pangahan, duguan, uluhan, sugatan, duguan

Panlaping Makangalan


b. in o hin

1. relasyong isinasaad ng salitang-ugat

hal.:

tiyuhin, amain, inapo

2. kahugis ng isinasaad ng salitang-ugathal.:

inubas, pinalay, sinampalok

Gramar

at

Linggwistika


29/47

Panlaping Makangalanb. ka

1. kasama sa pangkat

hal.:

kalahi, kagrupo, katropa, kabayan

2. relasyon na isinasaad ng salitang-ugat

hal.:

kalaro, kagalit, kaaway, kasuyo, kalambingan

c. kaan1. nagsasaad ng pinakasentro na salitang-ugat

hal.:

kabayanan, kanayunan, kabahayan

2. nagsasaad ng kasukdulan ng pangyayari.

hal.:katanghalian, kainitan, kasasalan


Gramar

at

Linggwistika


30/47

d. mag

1. nagsasaad ng relasyong tinutukoy sa salitang-ugat.

hal.:

maglolo, mag-ama, magkapatid, magbayaw

2. mag-na may pag-uulit ng unang pantig ng salitang-ugat nanagsasaad ng gawain o propesyon.

hal.:

manggagamot, manbibigkas, manananggol

e. tagnagsasaad ng panahon

hal.:

tag-ulan, tag-araw, taglagas, tagsibol

f. taganagsasaad ng gawaing isinasaad ng salitang-ugat

hal.:tagaluto, tagalinis, tagawalis, tagabasa

g. an/hannagsasaad ng pinaggalingan

hal.:

talasalitaan, talaarawan, talatinginan


Panlaping Makangalan

Gramar

at

Linggwistika


31/47


32/47


33/47

Ang mga Bahagi ng Pananalita

- Ang istruktura ng wika

I. Mga Salitang Pangnilalaman (Content Word)

A. Nominal

1. Pangalan

2. Panghalip

B. PandiwaC. Panuiring

1. Pang-uri

2. pang-abay

II. Mga Salitang Pangkayarian (Function Word)

A. Ang mga Pang-ugnay

1. Pangatnig

2. Pang-angkop

3. Pang-ukol

B. Mga Pananda

1. Pantukoy

2. pangawil


Gramar

at

Linggwistika


34/47

Siya agad bumili lapis papel malapit

tindahan

- May nilalaman ang pahayag ngunit walangganap na kayarian ang pangungusap sapagkat kulang itosa mga salitang mag-uugnay sa mga salita para sa isangbuong kayarian.

Siya ay agad na bumili ng lapis at papel

sa malapit na tindahan.


Bahagi ng Pananalita

Gramar

at

Linggwistika


35/47

siya

ay

agadna

bumili

ng

lapisat

papel

sa

malapit

na

tindahan

panghalip

pangawil

pang-abaypang-angkop

pandiwa

pantukoy

pangalanpangatnig

pangalan

pang-ukol

Pang-uri

Pang-angkop

pangalan



Gramar

at

Linggwistika


36/47



Gramar

at

Linggwistika


37/47

Ang Pangungusap

Salita o lipon ng mga salita na may buong diwa. Sa

katuturang ito ang isang salita ay maaaring isangpangungusap kung ito ay may isang buong diwa. Gayundinang mga sambit la.

1. Sambitlang panawag

hal.:

Nanay! Ate!Neneng! Lolo!

`- Sa sambitlang panawag Neneng! para nang sinabing Neneg,ikaw ay tinatawag ko. o kayaysa Lolo! Lolo, kayo poytinatawag ko.

2. Sambitlang nagsasaad ng damdamin

hal.:

Aruy! Naku po! Aba!

- Sa sambitlang Aray! para na rin sinabing Ako ay nasaktan


Gramar

at

Linggwistika

A P


38/47

3. Sambitlang sagot sa tanong

hal.:

Opo! Oho! Hindi po!

`- Sa sambitlang panawag Opo! ay isinagot sa tanong na Sasamaka ba? para na rin sinabing Ako ay sasama.

4. Sambitla ng pagtawag

hal.:

Halika!Halina ! halikayo!

- Sa sambitlang Halika!para nang sinabing Lumapit ka sa akin

5. Sambitla ng Matinding Damdamin

hal.:

Sunog!

- Sa sambitlang Sunog! para nang sinabing Nasusunog angbahay.

6. Sambitlang Pautos

hal.:

Layas! Takbo!

Ang Pangungusap


Gramar

at

Linggwistika

Ang Pangungusap


39/47

7. Pormulasyong Panlipunan

hal.:

Magandang umaga po!

Tao po! Salamat!

8. Pangungusap na Pamanahon

hal.:

Umuulan. Bumabagyo.

Kumikidlat.

- Sa sambitlang Halika!para nang sinabing Lumapit ka sa akin

9. Pangungusap na eksistensyal

hal.:

May magandang tanawin doon.Walang tao sa kubo.

Maraming pananim dito.

Ang Pangungusap


Gramar

at

Linggwistika

Ang Pangungusap


40/47

10. Pangungusap na may panaguri at paksa.

hal.:

Guro ang nanay ko.

Nagtuturo siya sa aming baryo.

Ang Pangungusap

Gramar

at

Linggwistika Ang Pangauri ng Pangungusap-Ang bahagi ng pangungusap na

nagsasabi tungkol sa paksa.

1. PangalanPilipinasang bayan ko.

Filipinoang ating wikang pambansa.

2. Panghalip

Tayoang bagong Pilipino.

Sila ang dapat maging huwaran ng mga kabataan.


Ang Pangungusap


41/47

Gramar

at

Linggwistika

3. Pang-uri

Magigitingang ating mga bayani.

Mapagmahalsa kanilang kapwa ang mga tao noon.

4. Pang-abayBukasang araw ng pagdiriwang.

Dito ang sentro ng kasiyahan.

5. Pandiwa

Nagmamanoang mga bata sa magulang nila.

Magpapasalamattayo sa poong Maykapal.

6. Panguring Parirala

Pagbabasang aklat at magasin ang nakalibang sa kanya.

Pagtatanimng gulay ang libangan niya.

Ang Pangungusap


Ang Pangungusap


42/47

Paksa

Ang bagay na pinag-uusapan sa

pangungusap. Simuno ang dating katawagan dito.

Gramar

at

Linggwistika

Ang Pangungusap


1. Pangalan

Mahalin natin ang ating bansa.

Gamitin ang sariling wika.

2. Panghalip

Tayo ay mga Pilipino.

Ikaway pag-asa ng mga magulang mo.

3. Pang-uri

Ang masipag at matiyaga ay nagtatagumpay.Ang mga maralita at dukha ay ating tulungan.

4. Pag-abay

Ang ditoay maiiwanan na sa silid na iyan.

Angdiyan ay ipapadala ko sa inyo.

Ang Pangungusap


43/47

Gramar

at

Linggwistika

Ang Pangungusap


5. Pandiwa

Ang gumagawanang mabuti ay pinagpapala.

Ang nagsisikapay nagtatagumpay.

6. Pawatas

Ang magdamayanay magandang kaugalian.

Ang mamatayay ganap na pamamahinga.

Aspekto at pokus ng Pandiwa

3 Aspekto ng Pandiwa (Banghay sa ibang aklat)

a. Pangnagdaan

b. Pangkasalukuyan

c. Panghinaharap

Ang Pangungusap


44/47

Gramar

at

Linggwistika

Ang Pangungusap


Pokus

Ang relasyon ng pandiwa at paksa ngpangungusap ay tinatawag na pokus. Madaling malamanang pokus kung alam ang paksa ng pangungusap. Bukoddito, may mga panlaping sadyang ginagamit sa bawatpokus. Upang makilala sa loob ng pangungusap angpaksa, tandaan na ang paksa ay pinangungunahan ngmga panandang paksa, gaya ng ang, ang mga, at si at

sina.

1. Pokus sa Tagaganap o Aktor

- ang paksa sa pangungusap ang gumaganap ngkilos

Halimbawa:

1. Nagsayaw ng cha-cha ang panauhin.

2. Mabilis na umalis si Raul.

3. Magtatanim sila ng gulay sa bakuran.

4. Sumulat ng liham si Maria.

2. Pokus sa Layon o Gol Ang Pangungusap


45/47

2. Pokus sa Layon o Gol

- ang paksa sa pangungusap ang tumatanggapng kilos.

Halimbawa:

1. Pinitas ni Jose ang mangga.2. Binabalot ni ate ang mga regalo.

3. Iluluto no nanay ang ulam.

3. Pokus sa Sanhi o Kausatibo

- Ang paksa ng pangungusap ang sanhi ng

pagkaganap ng kilos ng pandiwa.Halimbawa:

1. Ikinatuwa ni Lola ang pagkatuwa ng apo

2. ikinasira ng panamin ang baha.

3. Ikinagalit ni Tatay ang paglalasing ni Ronie.

4. Pokus sa Kagamitan o Instrumental-Ang paksa ng pangungusap ay kagamitan sa

kilos ng pandiwa.

Halimbawa:

1. Ipinaghiwa niya ng karne ang kutsilyo.

2. Ipanghahalo niya ang sandok sa nilugaw

3. Ang palakol ay ipansibak mo ng kahoy.

Ang Pangungusap

Gramar

at

Linggwistika



46/47


47/47

Documents

Lingwistika at Balarila