170

ABR form

AD

ADAS-COG

aMREC

ApoE

BDNF

CaRe

CBO

CESD

CNS

DAD

DLB

DQOL

DSM-IV-TR

EEG

EF

EMGO

EOD

EOAD

EXERCISE-ON

FTD

GES

GIT

(i)ADL

IGF

IS

IV

LMM

• General assessment and registration form

• Alzheimer’s disease

• Alzheimer Disease Assessment Scale-cognition

• Accredited Medical Review Ethics Committee

• Apolipoprotein E

• Brain derived neurotrophic factor

• Dutch School of Primary Care Research

• ”Centrum voor Beweging en Onderzoek” (Dutch):

Centre for Movement and Research

• Center for Epidemiologic Studies Depression scale

• Central nervous system

• Disability Assessment for Dementia

• Lewy body dementia

• Dementia-Quality of Life

• Diagnostic and Statistical Manual of Mental

Disorders-IV-text revision

• Electroencephalogram

• Executive functioning

• Extramural Medicine Institute

• Early-onset dementia

• Early-onset Alzheimer’s disease

• EXERcise and Cognition In Sedentary adults with

Early-ONset dementia.

• Frontotemporal dementia

• General Self-efficacy Scale

• Groningen Intelligence Test

• (instrumental) activities of daily living

• Insuline-like growth factor

• Interdaily Stability

• Intradaily Variability

• Linear Mixed Models

List of Abbreviations

171

LOD

LOAD

MCI

MMSE

(f)MRI

NGF

NINCDS-ADRDA

NINDS-AIREN

NT-3/4

NTR

PASE

PET

PS1/2

QOL

RA

RBMT

RCT

SCWT

SPECT

SPSS

TMT

VaD

VO2max

VUmc

WAIS-R

WASO

• Late-onset dementia

• Late-onset Alzheimer’s disease

• Mild cognitive impairment

• Mini Mental State Examination

• (functional) magnetic resonance imaging

• Nerve growth factor

• National Institute of Neurological and

Communicative Disorders and Stroke and the

Alzheimer’s Disease and Related Disorders Association

• National Institute of Neurological Disorders and

Stroke and the Association Internationale pour la

Recherche et l’Enseignement en Neurosciences

• Neurotrophin-3/4

• The Netherlands National Trial Register

• Physical Activity Scale for the Elderly

• Positron emission tomography

• Presenilin 1/2

• Quality of life

• Relative Amplitude

• Rivermead Behavioural Memory Test

• randomized controlled trial

• Stroop Color Word Test

• Single-photon emission computed tomography

• Statistical Package for the Social Sciences

• Trail Making Test

• Vascular dementia

• maximal oxygen uptake

• VU University medical centre

• Wechsler Adult Intelligence Scale-Revised

• Wake after sleep onset

172

List of publications

Hooghiemstra AM, Eggermont LHP, Scheltens P, van der Flier WM, Scherder

EJA. The rest-activity rhythm and physical activity in early-onset dementia.

Alzheimer Disease & Associated Disorders. 2014. In press.

Hooghiemstra AM, Eggermont LHP, Scheltens P, van der Flier WM, Bakker

J, de Greef MHG, Koppe PA, Scherder EJA. Study protocol: EXERcise and

Cognition In Sedentary adults with Early-ONset dementia (EXERCISE-ON).

BioMed Central Neurology. 2012; 12:75.

Hooghiemstra AM, Eggermont LHP, Scheltens P, van der Flier WM,

Scherder EJA. Exercise and Early-Onset Alzheimer’s Disease: Theoretical

Considerations. Dementia and Geriatric Cognitive Disorders Extra. 2012; 2:132-

145.

Scherder EJA, Eggermont LHP, Achterberg WP, Plooij B, Volkers KM,

Weijenberg RAF, Hooghiemstra AM, Prick AE Pieper M, Blankevoort CG,

Zwakhalen SMG, van Heuvelen MJ, Harmers J, Lobbezoo F, Swaab DF, Pot

AM. Pain and physical (in)activity in relation to cognition and behaviour in

dementia. Tijdschrift voor Gerontologie en Geriatrie. 2009; 40:270-278.

173

Hall of fame: list of theses

VU UNIVERSITY, DEPARTMENT CLINICAL NEUROPSYCHOLOGY M van der Schoot: Dyslexia and Inhibition: A Behavioral and Electrophysiological Exam-ination (6 -11-2001)

SCJ Huijbregts: Attention and Information Processing in Early and Continuously Treated Phenylketonuria (30 -5 -2002)

APJ Scheres: Inhibitory control and cognitive energetic factors in AD/HD (10 -9-2002)

SWD Smit-Glaudé: An investigation into the precursors of P- and L-dyslexia and the effects of neuropsychological, preventive intervention (12-6 -2003)

HM Geurts: Executive functioning profiles in ADHD and HFA (11-11-2003)

L Gootjes: Hemispheric connectivity and laterality of language processing (14-9-2004)

MB de Ruiter: Neural correlates of nonclinical dissociation (28-6 -2005)

KRA van Dijk: Peripheral electrical nerve stimulation in Alzheimer’s Disease (6 -9-2005)

CS van Meel: Adaptive control in attention deficit / hyperactivity disorder (25-10 -2005)

AE Goudriaan: Self regulation in pathological gambling and related disorders (18-11-2005)

TM Horsley: Not all dyslexics are created equal: neurocognitive evidence (24-11-2005)

MW Luijpen: Transcutaneous electrical nerve stimulation in mild cognitive impairment (8-12-2005)

AM Boonstra: Aspects of ADHD in adults: neurocognitive functioning, actigraphy, ef fects of methylphenidate, and association with genetic polymorphisms (3-4-2006)

JM Oosterman: Aging matters (25-5 -2007)

LHP Eggermont: Neurorehabilitation in dementia on the move: Influences of physical ac-tivity on cognition, mood, and the rest-activity rhythm (21-12-2007)

M Luman: ADHD: can reinforcement resolve the problem? (15-2-2008)

NNJ Lambregts-Rommelse: Do endophenotypes bring us closer to understanding ADHD? : Neuropsychological endophenotypes and their molecular genetic underpinnings in ADHD (30 -5 -2008) (Cum Laude)

R van Mourik: A novel perspective on interference control and distraction in ADHD (16-2-2010)

B Plooij: (Under)treatment of pain in dementia (8-11-2012)

KM Volkers: Physical (in)activity and cognition in cognitively impaired older people (17-12-2012)

CGW Alderlieste-de Jong: Attention Deficit/Hyperactivity Disorder and reading disorder more alike than dif ferent: The neurocognitive underpinnings of their comorbidity (20 -3-2012)

JF de Kieviet: Growing into a dif ferent brain: The outcome of very preterm birth at school age (18-6 -2013) (Cum Laude)

RAF Weijenberg: Mastification and oral health in elderly persons with dementia (18-12-2013)

AM Hooghiemstra: Early-onset dementia: With exercise in mind (03-12-2014)

174

VUMC ALZHEIMER CENTER

L Gootjes: Dichotic Listening, hemispheral connectivity and dementia (2004)

K van Dijk: Peripheral Nerve Stimulation in Alzheimer’s Disease (2005)

R Goekoop: functional MRI of cholinergic transmission (16 -01-2006)

R Lazeron: Cognitive aspects in Multiple Sclerosis (03-07- 2006)

NSM Schoonenboom: CSF markers in Dementia (10 -11-2006)

ESC Korf: Medial Temporal Lobe atrophy on MRI: risk factors and predictive value (22-11-2006)

B van Harten: Aspects of subcortical vascular ischemic disease (22-12-2006)

B Jones: Cingular cortex networks: role in learning and memory and Alzheimer’s disease related changes (23-03-2007)

L van de Pol: Hippocampal atrophy from aging to dementia: a clinical and radiological perspective (11-05-2007)

YAL Pijnenburg: Frontotemporal dementia: towards an earlier diagnosis (5 -7-2007)

A Bastos Leite: Pathological ageing of the Brain (16 -11-2007)

ECW van Straaten: Vascular dementia (11-1-2008)

RLC Vogels: Cognitive impairment in heart failure (11-4-2008)

J Damoiseaux: The brain at rest (20 -5 -2008)

GB Karas: computational neuro-anatomy (19-6 -2008)

FH Bouwman: Biomarkers in dementia: longitudinal aspects (20 -6 -2008)

AA Gouw: Cerebral small vessel disease on MRI: clinical impact and underlying pathology (20 -03-2009)

H van der Roest: Care needs in dementia and interactive digital information provisioning (12-10 -2009)

C Mulder: CSF Biomarkers in Alzheimer’s disease (11-11-2009)

W Henneman. Advances in hippocampal atrophy measurement in dementia: beyond diagnostics (27-11-2009)

SS Staekenborg: From normal aging to dementia: risk factors and clinical findings in rela-tion to vascular changes on brain MRI (23-12-2009)

N Tolboom: Imaging Alzheimer’s disease pathology in vivo: towards an early diagnosis (12-02-2010)

E Altena: Mapping insomnia: brain structure, function and sleep intervention (17-03-10).

NA Verwey: Biochemical markers in dementia: from mice to men. A translational ap-proach (15-04-2010)

MI Kester: Biomarkers for Alzheimer’s pathology; Monitoring, predicting and understand-ing the disease (14-01-2011)

JD Sluimer: longitudinal changes in the brain (28-04-11)

SD Mulder: Amyloid associated proteins in Alzheimer’s Disease (07-10 -11)

SAM Sikkes: measuring IADL in dementia (14-10 -11)

A Schuitemaker: Inflamation in Alzheimer’s Disease: in vivo quantification (27-01-2012)

K Joling: Depression and anxiety in family caregivers of persons with dementia (02-04-2012)

W de Haan: In a network state of mind (02-11-2012) (Cum Laude)

175

D van Assema: Blood-brain barrier P-glycoprotein function in ageing and Alzheimer’s disease (07-12-2012)

JDC Goos: Cerebral microbleeds: connecting the dots (06 -02-2013)

R Ossenkoppele: Alzheimer PEThology (08-05-2013)

HM Jochemsen: Brain under pressure: influences of blood pressure and angiotensin-con-verting enzyme on the brain (04-10 -2013)

AE van der Vlies: Cognitive profiles in Alzheimer’s disease: Recognizing its many faces (27-11-2013)

I van Rossum: Diagnosis and prognosis of Alzheimer’s disease in subjects with mild cogni-tive impairment (28-11-2013)

EIS Møst: Circadian rhythm deterioration in early Alzheimer’s disease and the preventative effect of light (03-12-2013)

MAA Binnewijzend: Functional and perfusion MRI in dementia (21-03-2014)

H de Waal: Understanding heterogeneity in Alzheimer’s disease: A neurophysiological perspective (25-04-2014)

W Jongbloed: Neurodegeneration: Biochemical signals from the brain (08-05-2014)

ELGE Poortvliet-Koedam: Early-onset dementia: Unravelling the clinical phenotypes (28-05-2014)

AC van Harten: The road less traveled: CSF biomarkers for Alzheimer’s Disease, predicting earliest cognitive decline and exploring microRNA as a novel biomarker source (07-11-2014)

AM Hooghiemstra: Early-onset dementia: With exercise in mind (03-12-2014)

176

Aquarel geschilderd door een deelnemer aan dit onderzoek.

177

Dankwoord

Onderzoek doe je nooit alleen, dat is waarom het dankwoord doorgaans

het best gelezen stuk is in een proefschrift. Ik heb er erg naar uitgekeken om

iedereen die heeft bijgedragen aan de totstandkoming van dit proefschrift

(én iedereen die ik vergeet!) nu te kunnen bedanken.

Allereerst, wil ik de deelnemers aan dit onderzoek bedanken voor hun

deelname. Een voordeel van de lastige werving was dat ik de relatief kleine

groep deelnemers goed heb leren kennen, wat het onderzoek voor mij

persoonlijk en bijzonder heeft gemaakt. De prachtige aquarel, die u op de

linkerpagina ziet, is geschilderd door een deelnemer aan dit onderzoek.

Het schilderij geeft weer wat dementie op jonge leeftijd voor deze persoon

inhoudt. Als ik dat zou mogen proberen te vangen in woorden zou ik het

omschrijven als een kleurrijk geheel met een lach en een traan. Het schil-

derij staat voor mij symbool voor waar het in patiëntgebonden onderzoek

om draait: de patiënt van vandaag draagt bij aan betere zorg voor de

patiënt van morgen.

Zonder goede begeleiding ben je nergens.

Prof. dr. Scherder, beste lieve Erik, wat is het bijzonder om een promotor

te hebben die zo hartelijk, positief en enthousiast is als jij. Elke promotie

kent zijn dippen, dit project was zeker geen uitzondering, maar daar was jij

dan weer met een inspirerende speech over wat de waarde was van het

project, van mij en over wat er allemaal wél goed ging. Je kan altijd nog

een carrière als lifecoach beginnen. Ik bewonder de manier waarop jij een

groep onderzoekers tot een familie weet te kneden. Bedankt dat je het mo-

gelijk hebt gemaakt dat ik binnen deze familie als postdoc kan blijven.

Dr. Eggermont, lieve Laura, wat heb ik geboft met een copromotor die zo

intensief betrokken was bij mijn project als jij. Bedankt voor je heldere visie

en je antwoorden op al mijn vragen. Dat dit project is afgerond is voor een

groot deel aan jou te danken. Jij hebt van mij een onderzoeker gemaakt.

178

Nu de professionele relatie is weggevallen blijft er een vriendschap over.

Wie kan zeggen dat zijn copromotor z’n favoriete stapmaat is? Dat had ik

nooit durven dromen. Nu hoeven we niet meer ons best te doen om werk

en privé te scheiden (lukte toch al niet), alleen nog maar lachen, gieren,

brullen.

Prof. dr. Scheltens, beste Philip, bedankt dat je me vanaf het begin van

mijn project in het team van het VUmc Alzheimercentrum hebt opgenomen.

Het klinische werk tijdens mijn promotietraject was een fijne afwisseling en

heeft van mij een meer allround onderzoeker gemaakt. Daarnaast was (en

is) het heel waardevol om in aanraking te komen met de rijke variëteit aan

onderzoek(ers) van hoog niveau. Ik heb veel geleerd onder de vleugels van

jouw Alzheimercentrum en ik ben er trots op dat ik de komende jaren als

onderzoeker bij het VUmc Alzheimercentrum mag blijven.

Dr. van der Flier, beste Wiesje, ook al geen officieel copromotor meer, zo

ben je wel begonnen en zo voelt het ook voor mij. Bedankt voor de kritische

noot; jouw feedback en medische insteek heeft mijn papers beter ge-

maakt, dank daarvoor. Ik vind het ongelofelijk hoe jij die vele promovendi

weet te begeleiden en nooit de focus verliest. Ook wil ik je heel erg bedan-

ken voor de gouden kans om als postdoc bij het VUmc Alzheimercentrum te

komen werken. Ik kijk uit naar onze samenwerking de komende jaren.

De leden van de leescommissie: prof. dr. J. Bouma, prof. dr. P. Cuijpers,

prof. dr. A. Maier, prof. dr. E. van Someren, prof.dr. H. Weinstein en

prof. dr. L. van der Woude, bedankt voor de tijd die jullie in mijn proefschrift

hebben gestoken.

Heel veel dank gaat uit naar Manon Cornet, Herman Jan Kessler, Mathieu

de Greef, Rob van Marum, Frank van Eijkeren en Jos van Campen, voor de

hulp bij de uitvoering van het onderzoek. Bedankt voor de immer prettige

samenwerking en jullie input. In het bijzonder wil ik hier graag Jet Bakker

noemen. Jouw persoonlijke benadering en warme hart heeft zowel de deel-

nemers als mij veel goed gedaan.

179

Alzheimer Nederland wil ik bedanken voor de hulp bij de werving en hun

financiële bijdragen aan internationaal congresbezoek.

Leuke collega’s zijn goud waard. Ik heb er nogal wat bij verschillende

afdelingen:

Van de Vrije Universiteit, afdeling Klinische Neuropsychologie:

Annabeth, Anne Fleur, Ans, Artur, Bart, Betty, Carlijn, Evelien, Frank, Gerdine,

Gwenda, Hanneke, Hester A, Hester F, Jaap, Jan Berend, Jesse, Karin,

Madeleine, Marjolein, Marleen, Marsh, Martin, Maud, Nanda, Roxane,

Pieter Jelle, Siri, Suzan, Wouter, Tarik en Tieme. Jorrit bedankt voor het kritisch

lezen van mijn inleiding en discussie! Marloes, Rosa, Christiaan, Lot en

Kathleen, de ‘schrijfkamer’, two down, four to go!

Mijn collega’s van het VUmc Alzheimercentrum, zo leuk om nu ook ‘echt’

deel uit te maken van het team. Inmiddels met bijna teveel om op te noe-

men: Aafke, Alida, Anita, Anne Catrien, Annefloor, Annelies, Argonde, Bart,

Christiane, Daniela, Eddy, Elisa, Elizabeth, Ellen, Elles, Els, Eva, Evan, Evelien,

Femke, Floor, Flora, Freek, Hanneke, Henne, Ilona, Ilse, Lotte, Karin, Maartje,

Maja, Marije, Marissa, Marjolein, Naomi, Nicole, Nicolle, Niels, Nienke,

Pieter Jelle, Rik, Rosalinde, Salka, Samantha, Sander, Sandra, Saskia, Sofie,

Tanja, Ted, Welmoed, Wesley, en Yolande bedankt! Lieke, wat was het fijn

om de afgelopen maanden naast een lotgenoot te zitten. Annebet, ik heb

heel veel zin om nog jaren met jou samen te werken aan het hart-brein

project. Betty, Sietske, Lieke en Femke, mijn nieuwe kamergenoten, wat een

gezelligheid, uuuh productiviteit ;-).

Tijdens dit project heeft een klein leger studenten mij geholpen bij de

dataverzameling en -invoer. Aura, Bente, Betty, Britt, Claartje, Dorien,

Eveline, Froukje, Jamila, Jocelyn, Jonne, Hellen, Karlijn, Leonie, Linda,

Marcella, Marjam, Marloes, Mechteld, Muriël, Nikki, Sannie, Sarah,

Stephanie en Wendy bedankt voor het monnikenwerk dat jullie hebben

verricht!

180

Zonder vrienden zou mijn leven de afgelopen jaren ontzettend saai zijn ge-

weest. Roeli, Silvia en Iris, 12 jaar geleden kunstmatig ontstaan als jaarclub

(Iduna ****!) en nog steeds dikke vriendinnen. Bedankt voor jullie vriend-

schap, steun en afleiding de afgelopen jaren. Saskia en Sofie is het alweer

tijd voor wijntjes en slap ouwehoeren op het terras/balkon/park?

Vriendjes komen en gaan, maar echte vriendschap blijft altijd bestaan

(haha, hè lekker cheesy)! Mijn paranimf en dierbare vriendin, Karlijn. Wat

een geluk dat wij op een blauwe maandag naast elkaar kwamen te zitten

op de VU. In voor- en tegenspoed, dat klinkt als een getrouwd stel, maar zo

is het wel. Wat kan je een hoop meemaken in 5 jaar! Ik wil je voor van alles

bedanken, maar vooral voor: de slappe lach, je nuchterheid, je steun in

moeilijke tijden en dat ik af en toe met Kippie en mr. Sniffles mag

knuffelen. Ik bewonder je keuze om je eigen weg te gaan. Je bent een

topper, vergeet dat nooit.

Mark, Lorna, and Midge, thank you for welcoming me in your Scottish home

during the writing period of my thesis. It made the writing that much more

fun. Hereby, I want to give Mark full credit for inventing the title of this thesis.

Mark, thank you for sending me updates about dementia related news in

the UK, keep them coming! Midge, you are the best cousin in the whole

wide world.

Papa en mama, wat kan ik me nog meer wensen dan dat jullie mijn

ouders zijn. Ik voel me geliefd en gesteund door jullie in alles wat ik doe. Ik

grijp deze kans dan ook aan om jullie in het bijzonder te bedanken. Mama,

bedankt dat ik altijd thuis terecht kan voor een ‘relax weekend’ en sorry dat

papa en ik het altijd over dementie hebben tijdens het eten. Papa, wat fijn

dat wij in hetzelfde vakgebied zitten. Helaas was de plek van copromotor al

vergeven, maar gelukkig wilde je mijn papanimf zijn. En Bas, we zien elkaar

weinig (druk, druk, druk), maar bier drinken met jou is een van mijn favoriete

bezigheden. Ik ben trots op wat jij allemaal bereikt hebt!

181

About the author

Astrid Hooghiemstra was born on June 5th

1983 in Leiderdorp, the Netherlands. Already

at a young age she came into contact with

persons with early-onset dementia, because

her father worked as a physician in a nurs-

ing home with a specialized unit for patients

with early-onset dementia. At Christmas time,

Astrid and her father went round the nursing

home to wish the patients a merry Christmas.

After graduating high school at the Da Vinci

College in Leiden, she started her study

Psychology at the University of Leiden. During

her studies her interest in neuropsychological disorders, in particular neuro-

degenerative disorders, grew. She finished her clinical and scientific intern-

ship at the department of Neuropsychology at Leiden University Medical

Center. After her graduation in 2008, she worked one year as a teaching

and research assistant at the University of Leiden.

In March 2009, she started her PhD trajectory at the department of Clinical

Neuropsychology at VU University and the VUmc Alzheimer Center,

which has led to this thesis. After finishing her thesis she was excited to

perform some more research. She started her postdoctoral research in

the VUmc Alzheimer Center in January 2014, where she is participating

in the Heart-Brain Study. Also, she remains as a postdoctoral researcher

at the VU University where she coordinates courses in the Master Clinical

Neuropsychology.

Photograph: © Tess Evenboer