Literatuur - Springer978-90-313-7804-3/1.pdf · ... K., Sutton, L., Haw, C., Sinclair, J. & Decks, ... H.M., Harris, E.C. & Barraclough, B. ... Literatuur 345 Williams, J.M.G., Watts,

Literatuur

Hoofdstuk 1 – Terminologie en defi nities

Claes, L., Vandereycken, W. & Vertommen, H. (2004). Zelfverwondend gedrag: een over-

zicht van de verschillende varianten en betekenissen. Psychopraxis, 6 (5), 181-187.

De Leo, D., Burgis, S., Bertolote, J., Kerkhof, A.J.F.M. & Bille Brahe, U. (2006). Defi nitions

of suicidal behaviour: lessons learned from the WHO/EURO Multicentre Study. Crisis,

27 (1), 4-15.

Duker, P.C.C. & Didden, R. (Red.) (1998). Behandelingsstrategieën bij zelfverwondend gedrag.

Houten: Bohn Stafl eu Van Loghum.

Grimland, M., Apter, A. & Kerkhof, A.J.F.M. (2006). The phenomenon of suicide bombing:

a review of psychological and nonpsychological factors. Crisis, 27 (3), 107-118.

Reinders, U.J.L. & Das, C. (2007). De lijkschouw in de praktijk . Maarn: Prelum Uitgevers.

Hoofdstuk 2 – Epidemiologie van suïcidaal gedrag

Arensman, E., Kerkhof, A.J.F.M., Hengeveld, M.W. & Mulder, J.D. (1995). Medically treated

suicide attempts: a four year monitoring study of the epidemiology in The Netherlands.

Journal of Epidemiology and Community Health, 49 , 285-289.

Burger, I., Hemert, A.M. van, Schudel, J.W. & Middelkoop, B.J.C. (2009). Suicidal behaviour

in four ethnic groups in The Hague, 2002-2004. Crisis, 30 (2), 63-67.

Centraal Bureau voor de Statistiek. Web Magazine, 22-12-2003, Jan Hoogenboezem.

Dullaert, A., Kerkhof, A. & Graafsma, T. (2006). Suïcide bij Hindoestanen: mogelijke verkla-

ringen voor een verhoogd suïciderisico. CMG Cultuur Migratie Gezondheid, 3, 200-210.

Garssen, M.J., Hoogenboezem, J. & Kerkhof, A.J.F.M. (2006). Zelfdoding onder migran-

tengroepen en autochtonen in Nederland. Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde, 150,

2143-2149.

Garssen, M.J., Hoogenboezem, J. & Kerkhof, A.J.F.M. (2007). Zelfdoding onder Neder-

landse Surinamers naar etniciteit. Tijdschrift voor Psychiatrie, 49 (6), 373-381.

Graafsma, T., Kerkhof, A., Gibson, D., Badloe, R. & Beek, L.M. van de (2006). High rates of

suicide and attempted suicide using pesticides in Nickerie, Suriname, South America.

Crisis, 27 (2), 77-81.

A. J. F. M. Kerkhof, J. B. van Luyn (Red.), Suïcidepreventie in de praktijk, DOI 10.1007/978-90-313-7804-3, © 2010 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Uitgeverij

342 Suïcidepreventie in de praktijk

Have, M. ten, Graaf, R. de, Dorsselaer, S. van, Land, H. van ‘t, Verdurmen, J. & Vollebergh,

W. (2006). Suïcidaliteit in de algemene bevolking: gedachten en pogingen . Utrecht: Trimbos-

instituut.

Hawton, K. & Heeringen, K. van (2009). Suicide. Lancet , 373, 1372-1381.

Hemert, A.M. van & Kruijf, M. de (2009). Dalende incidentie van zelfdoding en verande-

rende methoden. Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde , 153, B384.

Kerkhof A.J.F.M. (2007). Vierennegentigduizend suïcidepogingen? Boekbespreking. M.

ten Have, Suïcidaliteit in de algemene bevolking. Maandblad Geestelijke Volksgezondheid,

62 (5), 438-440.

Kerkhof, A.J.F.M. & Kunst, A.E. (1994). A European perspective on suicidal behaviour. In:

R. Jenkins, S. Griffi ths, I. Wylie, K. Hawton, G. Morgan & A. Tylee (Eds.), The prevention of

suicide (p. 22-33). Londen: Her Majesty Stationery Offi ce.

Kerkhof, A.J.F.M., Mulder, S. & Draisma, C. (2007). Suïcidepogingen behandeld in Neder-

landse ziekenhuizen: epidemiologie en behandeling. Tijdschrift voor Gezondheidsweten-

schappen, 85, 48-53.

Platt, S. & Hawton, K. (2000). Suicidal behaviour and the labor market. In: K. Hawton & K.

van Heeringen (Red.), The international handbook of suicide and attempted suicide (p. 309-

384). Chichester: Wiley.

Internet

www.statline.cbs.nl/statweb 2007.

Hoofdstuk 3 – Verklaringen

Ahrens, B. & Linden, M. (1996). Is there a suicidality syndrome independent of specifi c

major psychiatric disorder? Results of a split half multiple regression analysis. Acta Psy-

chiatrica Scandinavica , 94 , 79-86.

Arsenault-Lapierre, G., Kim, C. & Turecki, G. (2004). Psychiatric diagnoses in 3275 suicides:

a meta-analysis. BMC Psychiatry, 4, 37.

Beck, A., Kovacs, M. & Weissman, A. (1975). Hopelessness and suicidal behavior: an over-

view. Journal of the American Medical Association, 234 , 1146-1149.

Beck, A.T., Brown, G., Berchick, R.J., Stewart, B.I. & Steer, R.A. (1990). Relationship bet-

ween hopelessness and ultimate suicide. A replication with psychiatric outpatients. Ame-

rican Journal of Psychiatry, 1472 , 190-195.

Beck, A.T., Brown, G.K., Steer, R.A., Dahlsgaard, K.K. & Grisham, J.R. (1999). Suicide idea-

tion at its worst point: a predictor of eventual suicide in psychiatric outpatients. Suicide

and Life Threatening Behavior, 29 , 1-9.

Bijl, R.V., Ravelli, A. & Zessen, G. (1998). Prevalence of psychiatric disorder in the general

population: results of the Netherlands Mental Health Survey and Incidence Study

(NEMESIS). Social Psychiatry and Psychiatric Epidemiology, 33 , 587-595.

Borkovec, T.D., DePree, J.A., Pruzinsky, T. & Robinson, E. (1983). Preliminary exploration

of worry: some characteristics and processes. Behaviour Research and Therapy, 21 , 9-16.

Deisenhammer, E.A., Ing, C.M., Strauss, R., Kemmler, G., Hinterhuber, H. & Weiss, E.M.

(2009). The duration of the suicidal process: how much time is left for intervention bet-

ween consideration and accomplishment of a suicide attempt? Journal of Clinical Psychia-

try , 70 , 19-24.

343Literatuur

Frijda, N.H. (1988). De emoties . Amsterdam: Bert Bakker.

Harris, C.E. & Barraclough, B.M. (1997). Suicide as an outcome for mental disorders. British

Journal of Psychiatry , 170 , 205-228.

Have, M. ten, Graaf, R. de, Dorsselaer, S. van, Verdurmen, J., Land, H. van ‘t & Vollebergh,

W. (2006). Suïcidaliteit in de algemene bevolking: gedachten en pogingen . Utrecht: Trimbos-

instituut.

Hawton, K., O’Grady, J., Osborn, M. & Cole, D. (1982). Adolescents who take overdoses: their

characteristics, problems and contacts with helping agencies. British Journal of Psychiatry ,

140 , 118-123.

Hawton, K., Sutton, L., Haw, C., Sinclair, J. & Decks, J.J. (2005). Schizophrenia and suicide:

systematic review of risk factors. British Journal of Psychiatry , 187 , 9-20.

Heeringen, K. van (2007). Biologische en genetische oorzaken van suïcidaal gedrag. In: C.

van Heeringen (Red.), Handboek suïcidaal gedrag (p. 65-76). Utrecht: De Tijdstroom.

Heeringen, K. van & Kerkhof, A.J.F.M. (2008). Depressie en suïcidaliteit. In: J. Huyser,

A.H. Schene, B. Sabbe & Ph. Spinhoven (red.), Handboek depressieve stoornissen (p. 317-329).

Utrecht: De Tijdstroom.

Inskip, H.M., Harris, E.C. & Barraclough, B. (1998). Lifetime risk of suicide for affective dis-

order, alcoholism, and schizophrenia. British Journal of Psychiatry , 172 , 35-37.

Kerkhof, A.J.F.M. (2003). Chronische depressie en suïcide. In: M. Blom, J. Spijker & R. van

Dyck (Red.), Behandelstrategieën bij chronische depressie en dysthymie (p. 45-61). Houten:

Bohn Stafl eu Van Loghum, Cure and Care Development.

Kerkhof, A.J.F.M. (2007a). Piekeren, een zelfhulpboek . Amsterdam: Boom.

Kerkhof, A.J.F.M. (2007). De psychologie van suïcide en suïcidepogingen. In: C. van Hee-

ringen (red.), Handboek suïcidaal gedrag (p. 49-64). Utrecht: De Tijdstroom.

Kerkhof, A.J.F.M., Hermans, D., Figee, A., Laeremans, I., Pieters, G. & Aardema, A. (2000).

De Penn State Worry Questionnaire en de Worry Domains Questionnaire: eerste resul-

taten bij Nederlandse en Vlaamse klinische en poliklinische populaties. Gedragstherapie,

33 (2), 135-146.

Kerkhof, A.J.F.M. & Spijker, B.A.J. van (2010). Worrying and rumination as proximal

risk factors for suicidal behaviour: evidence and opportunities for prevention. In: R.

O’Connor & S. Platt (Eds.), International handbook of suicide prevention . Oxford: Oxford

University Press.

Lazarus, R.S. (1991). Emotion and adaptation . Oxford: Oxford University Press.

Levenson, M. & Neuringer, C. (1971). Problem-solving behavior in suicidal adolescents. Jour-

nal of Consulting and Clinical Psychology , 37 , 433-436.

Linehan, M.M., Camper, P., Chiles, J.A., Strohsahl, K. & Shearin, E. (1987). Interpersonal

problem solving and parasuicide. Cognitive Therapy and Research , 11 , 1-12.

Lönnqvist, J. (2000). Psychiatric aspects of suicidal behaviour: depression. In: K. Hawton &

K. van Heeringen (Eds.), The international handbook of suicide and attempted suicide (p. 107-

120). Chichester: Wiley.

Lönnqvist, J. (2009). Major psychiatric disorders in suicide and suicide attempters. In: D.

Wasserman & C. Wasserman (Eds.), The Oxford textbook of suicidology and suicide prevention

(p. 275-286). Oxford: Oxford University Press.

MacLeod, A.K., Pankhania, B., Lee, M. & Mitchell, D. (1997). Parasuicide, depression and

the anticipation of positive and negative future experiences. Psychological Medicine , 27 ,

973-977.


MacLeod, A.K., Rose, G.S. & Williams, J.M.G. (1993). Components of hopelessness about

the future in parasuicide. Cognitive Therapy and Research , 17 , 441-455.

MacLeod, A.K. & Tarbuck, A.F. (1994). Explaining why negative events will happen to

oneself: parasuicides are pessimistic because they can’t see any reason not to be. British

Journal of Clinical Psychology , 33 , 317-326.

Maltsberger, J.T. (1986). Suicide risk: the formulation of clinical judgment . New York: New York

University Press.

Morrison, R. & O’Connor, R. (2008). A systematic review of the relationship between rumi-

nation and suicidality. Suicide and Life Threatening Behavior, 38 (5), 523-538.

Neuringer, C. (1961). Dichotomous evaluations in suicidal individuals. Journal of Consulting

Psychology , 25 , 445-449.

Neuringer, C. (1964). Rigid thinking in suicidal individuals. Journal of Consulting Psychology ,

28 , 54-58.

Neuringer, C. (1976). Current developments in the study of suicidal thinking. In: E.S.

Schneidman, (Ed.), Suicidology: contemporary developments (p. 234-252). New York: Grune

& Stratton.

Neuringer, C. & Lettieri, D.J. (1971). Affect, attitude and cognition in suicidal persons. Life-

Threatening Behavior , 1 , 106-124.

Oquendo, M.A., Baca-Garcia, E., Mann, J.J. & Giner, J. (2008). Issues for DSM-V: Suicidal

behaviour as a separate diagnosis on a separate axis. American Journal of Psychiatry , 165 (11),

1383-1384.

Orbach, I., Bar-Joseph, H. & Dorr, N. (1990). Styles of problem solving in suicidal individu-

als. Suicide and Life Threatening Behavior , 20 , 56-64.

Pompili, M., Mancinelli, I., Girardi, P, e.a. (2004). Suicide in anorexia nervosa. A meta-ana-

lysis. International Journal of Eating Disorders , 36 , 99-103.

Sareen, J., Cox, B.J., Afi ti, T.O., Graaf, R. de, Asmundson, G.J.G., Have, M. ten & Stein, M.B.

(2005). Anxiety disorders and risk for suicidal ideation and suicide attempts: a popula-

tion based longitudinal study of adults. Archives of General Psychiatry , 62 , 1249-1257.

Slee, N., Garnefski, N., Spinhoven, P., & Arensman, E. (2008). The infl uence of cognitive

emotion regulation strategies and depression severity on deliberate self-harm. Suicide

and Life Threatening Behavior, 38 (3), 274-286.

Tanney, B.L. (2000). Psychiatric diagnoses and suicidal acts. In: R.W. Maris, A.L. Berman &

M.M. Silverman (Eds.), Comprehensive textbook of suicidology (p. 311-341). New York: The

Guilford Press.

Watkins. E.R. (2008). Constructive and unconstructive repetitive thought. Psychological Bul-

letin, 134 (2), 163-206.

Williams, J.M.G. (1996). Depression and the specifi city of autobiographical memory. In:

D.C. Rubin (Ed.), Remembering our past – Studies in autobiographical memory . Cambridge:

Cambridge University Press.

Williams, J.M.G. (1997). Cry of pain: understanding suicide and self-harm . Londen: Penguin.

Williams, J.M.G., Crane, C., Barnhofer, T., Does, A.J.W. van der & Segal, Z.V. (2006). Recur-

rence of suicidal ideation across depressive episodes. Journal of Affective Disorders, 91 , 189-

194.

Williams, J.M.G., Ellis, N., Tyers, C., Healy, H., Rose, G. & MacLeod, A.K. (1996). The speci-

fi city of autobiographical memory and image ability of the future. Memory and Cognition ,

24 , 116-125.

345Literatuur

Williams, J.M.G., Watts, F.N., MacLeod, C. & Matthews, A. (1997). Cognitive psychology and

emotional disorders . 2nd edition. Chichester: John Wiley & Sons.

Williams, J.M.G. & Pollock, L.R. (2000). The psychology of suicidal behaviour. In: K. Haw-

ton & K. van Heeringen (Eds.), The international handbook of suicide and attempted suicide (p.

79-94). Chichester: John Wiley & Sons.

Young, M.A., Fogg, L.F., Scheftner, W., Fawcett, J., Akiskal, H. & Maser, J. (1996). Stable trait

components of hopelessness: baseline and sensitivity to depression. Journal of Abnormal

Psychology , 105 , 155-165.

Hoofdstuk 4 – Richtlijnen voor de behandeling van suïcidale patiënten

AAS, American Association of Suicidology (2005). AAS recommendations for inpatient and

residential patients known to be at elevated risk for suicide ( www.suicidology.org ).

Ahrens, B. & Linden, M. (1996). Is there a suicidality syndrome independent of specifi c

major psychiatric disorders? Results of a split half multiple regression analysis. Acta Psy-

chiatrica Scandinavica , 94, 79-86.

American Academy of Child and Adolescent Psychiatry (2001). Practice parameter for the

assessment and treatment of children and adolescents with suicidal behavior. Journal of

the American Academy of Child and Adolescent Psychiatry , 40 (7), 24S-51S.

APA, American Psychiatric Association (2003). Practice guideline for the assessment and

treatment of patients with suicidal behaviors ( www.psychiatryonline.com ).

Appleby, L., Shaw, J., Kapur, N., Windfuhr, K., Ashton, A., Swinson, N., While, D., Lowe,

R., Bickley, H., Flynn, S., Hunt, I.M., McDonnell, S., Pearson, A., Da Cruz, D., Rodway,

C., Roscoe, A., Saini, P., Turnbull, P., Burns, J., Hadfi eld, K. & Stones, P. (2006). Avoidable

deaths. Five-year report of the national confidential inquiry into suicide and homicide by people

with mental illness . Londen: UK Department of Health.

Beck, A.T., Kovacs, M., Weissman, A. (1979). Assessment of suicidal intention: the scale for

suicide ideation. Journal of Consulting & Clinical Psychology , 47 (2), 343-352.

Beck, A.T., Schuyler, D. & Herman, I. (1974). Development of suicidal intent scales. In: A.T.

Beck, H.L.P. Resnik & D.J. Lettieri (Eds.), The prediction of suicide (p. 45-48). Bowie, Mary-

land: Charles Press.

Bool, M., Blekman, J., Jong, S. de, Ruiter, M. & Voordouw, I. (2007). Verminderen van suïcida-

liteit. Beleidsadvies. Utrecht: Trimbos-instituut.

CBO (1991). Opvang van suïcidepogers in algemene ziekenhuizen . Utrecht: Centraal Begelei-

dingsinstituut voor de Intercollegiale Toetsing.

CBO (1998). Verpleegkundige zorg b de suïcidale patiënt . Utrecht: Centraal Begeleidingsorgaan

voor de Intercollegiale Toetsing.

Cukrowicz, K.C., LaRicka, R., Wingate, K., Driscoll, A. & Joiner, T.E. (2004). A standard of

care for the assessment of suicide risk and associated treatment: the Florida State Univer-

sity Psychology Clinic as an example. Journal of Contemporary Psychotherapy , 34 , 87-100.

Deutsche Gesellschaft für Suizidprävention (2005). Empfehlungen zur Diagnostik und

zum Umgang mit Suizidalität in der stationären psychiatrisch-psychotherapeutischen

Behandlung. Krankenhauspsychiatrie , 16 , 51-54 ( www.suizidprophylaxe.de ).

Fergusson, D., Doucette, S., Cranley Glass, K., Shapiro, S., Healy, D., Hebert, P. & Hutton, B.

(2005). Association between suicide attempts and selective serotonin reuptake inhibitors:

systematic review of randomised controlled trials. British Medical Journal , 330 (Feb.), 396.


Hawton, K., Arensman, E., Townsend, E., Bremner, S., Feldman, E., Goldney, R., Gunell, D.,

Hazell, Ph., Heeringen, C. van, House, A., Owens, D., Sakinofsky, I. & Träskman-Bendz,

L. (1998). Deliberate self harm: systematic review of effi cacy of psychosocial and pharma-

cological treatments in preventing repetition. British Medical Journal , 317 (Aug.), 441-447.

Hennen, J. & Baldessarini, R.J. (2005). Suicidal risk during treatment with clozapine: a

meta-analysis. Schizophrenia Research , 73 , 139-145.

International Association Suicide Prevention (2000). IASP Guidelines for suicide prevention

( www.med.uio.no/iasp/english/guidelines.html ).

Kellner, C.H., Fink, M., Knapp, R., Petrides, G., Husain, M., Rummans, T., Mueller, M.,

Bernstein, H., Rasmussen, K., O’Connor, K., Smith, G., Rush, A.J., Biggs, M., McClintock,

S., Bailine, S. & Malur, C. (2005). Relief of expressed suicidal intent by ECT: a consortium

for research in ECT study. American Journal of Psychiatry , 162 , 977-982.

Kessing, L.V., Søndergård, L., Kvist, K. & Andersen, P.K. (2005). Suicide risk in patients trea-

ted with lithium. Archives of General Psychiatry , 62 , 860-866.

Mann, J.J., Apter, A., Bertolote, J., Beautrais, A., Currier, D., Haas, A., Hegerl, U., Lonnqvist,

J., Malone, K., Marusic, A., Mehlum, L., Patton, G., Phillips, M., Rutz, W., Rihmer, Z.,

Schmidtke, A., Shaffer, D., Silverman, M., Takahashi, Y., Varnik, A., Wasserman, D., Yip,

P. & Hendin, H. (2005). Suicide prevention strategies: a systematic review. Journal of the

American Medical Association , 294 (16), 2064-2074.

Meijel, B. van, Meerwijk, E., Bout, J. van den & Grypdonck, M. (2008). Effectief omgaan met

suïcidaliteit bij patiënten met schizofrenie of een aanverwante psychotische stoornis: een richt-

lijn voor verpleegkundigen . Hogeschool INHOLLAND/ Universitair Medisch Centrum

Utrecht: Utrecht/Amsterdam ( www.inholland.nl ).

National Institute for Clinical Excellence. Self-harm (2004). The short-term physical and

psychological management and secondary prevention of self-harm in primary and secondary care .

Londen: NICE.

Nederlands Huisartsen Genootschap (2003). NHG-Standaard Depressieve stoornis (depressie)

( www.nhg.artsennet.nl ).

New Zealand Guidelines Group/Ministry of Health (2003). Best practice evidence-based gui-

deline: the assessment and management of people at risk of suicide ( www.nzgg.org.nz/guideli-

nes/0005/ACF50E.pdf ).

Offi ce of the Ombudsman for Mental Health & Mental Retardation (2002). Suicide Preven-

tion Alert ( www.ombudmhdd.state.mn.us/alerts/suicidepreventionalert.pdf ).

Risk Management Foundation of the Harvard Medical Institutions, Inc. (1996). Decision

support outline emergency/crisis coverage of a suicidal patient ( www.rmf.harvard.edu/patient-

safety-strategies/guidelines-algorithms/suicide-prevention/index.aspx ).

Risk Management Foundation of the Harvard Medical Institutions, Inc. (1996). Guidelines

for identification, assessment, and treatment planning for suicidality ( www.rmf.harvard.edu/

patient-safety-strategies/guidelines-algorithms/suicide-prevention/index.aspx ).

Tiihonen, J., Lonnqvist, J., Wahlbeck, K., Klaukka, T., Tanskanen, A. & Haukka, J. (2006).

Antidepressants and the risk of suicide, attempted suicide, and overall mortality in a

nationwide cohort. Archives of General Psychiatry , 63 (12), 1358-1367.

Verwey, B., Waarde, J. van, Rooij, I, van, Gerritsen, G. & Zitman, F. (2006). Availability, con-

tent and quality of local guidelines for the assessment of suicide attempters in university

and general hospitals in the Netherlands. General Hospital Psychiatry , 28 , 336-342.

Wohlfarth, T., Zwieten, B.J. van, Lekkerkerker, F., Gispen-De Wied, Chr.C., Ruis, J., Elfe-

rink, A.J.A. & Storosum, J.G. (2005). Gebruik van antidepressiva bij kinderen en ado-

347Literatuur

lescenten en het risico van suïcide. Zijn er verschillen tussen de diverse antidepressiva?

Maandblad Geestelijke volksgezondheid , 60 (3), 289-298.

Hoofdstuk 5 – De wanhoop bespreekbaar maken en systematische risicotaxatie

Bech, P. & Awata, S. (2009). Measurement of suicidal behaviour with psychometric scales.

In: D. Wasserman & C. Wasserman (Eds.), Oxford textbook of suicidology and suicide preven-

tion (p. 305-311). Oxford: Oxford University Press.

Beck, A.T. (1979). Assessment of suicidal ideation: the Scale for Suicide Ideation. Journal of

Consulting and Clinical Psychology , 47 , 343-352.

Beck, A.T., Weissman, A., Lester, D. & Trexler, L. (1974). The measurement of pessimism: the

Hopelessness Scale. Journal of Consulting and Clinical Psychology , 42 , 861-865.

Heeringen, C. van (2000). Psychiatrische aspecten van suïcidaliteit. In: C. van Heeringen &

A.J.F.M. Kerkhof (Red.), Behandelingsstrategieën bij suïcidaliteit (p. 53-62). Houten: Bohn

Stafl eu Van Loghum.

Heeringen, C. van (2007). Handboek suïcidaal gedrag . Utrecht: De Tijdstroom.

Jobes, D.A. (2006). Managing suicidal risk. A collaborative approach . New York: The Guilford

Press.

Kerkhof, A.J.F.M. (1985). Suïcide en de Geestelijke Gezondheidszorg . Lisse: Swets & Zeitlinger.

Kerkhof, A.J.F.M. & Blaauw, E. (2009). Suicide in prisons and remand centres. In: D. Was-

serman & C. Wasserman (Eds.), Oxford textbook of suicidology and suicide prevention (p. 267-

272). Oxford: Oxford University Press.

Hoofdstuk 6 – De wanhoop behandelen

Beskow, J., Salkovskis, P. & Palm Beskow, A. (2009). Cognitive treatment of suicidal adults.

In: D. Wasserman & C. Wasserman (Eds.), Oxford textbook of suicidology and suicide preven-

tion (p. 413-420) . Oxford: Oxford University Press.

Brown, G.K., Have, T. ten, Henriques, G.R., Xie, S.X., Hollander, J.E. & Beck, A.T. (2005).

Cognitive therapy for the prevention of suicide attempts. A randomized clinical trial.

Journal of the American Medical Association, 294 , 563-570.

Cipriani, A., Pretty, H., Hawton, K. & Geddes, J.R. (2005). Lithium in the prevention of

all-cause mortality in patients with mood disorders: a systematic review of randomized

trials. American Journal of Psychiatry, 162 , 1805-1819.

Fawcett, J. (2009). Severe anxiety and agitation as treatment modifi able risk factors for

suicide. In: D. Wasserman & C. Wasserman (Eds.), Oxford textbook of suicidology and suicide

prevention (p. 407-411). Oxford: Oxford University Press.

Goodwin, F.K., Fireman, B., Simon, G.E., Hunkeler, E.M., Lee, J. & Revicki, D. (2003). Sui-

cide risk in bipolar disorder during treatment with lithium and divalproex. Journal of the

American Medical Association, 290 (11), 1467-1473.

Grunze, H., Kasper, S., Goodwin, G., Bowden, C. & Möller, H.J. (2002). The world federa-

tion of societies of biological psychiatry (WFSBP) guidelines for the biological treatment

of bipolar disorders, part III: Maintenance treatment. World Journal of Biological Psychia-

try, 5 (3), 120-135.

Gunnel, D., Saperia, J. & Ashby, D. (2005). Selective serotonin reuptake inhibitors (SSRI’s)

and suicide in adults: meta-analysis of drug company data from placebo controlled, ran-


domised controlled trials submitted to the MHRA’s safety review. British Medical Journal ,

330 , 385.

Hennen, J. & Baldessarini, R.J. (2005). Suicidal risk during treatment with clozapine: a

meta-analysis. Schizophrenia Research , 73 , 139-145.

Kerkhof, A.J.F.M. (1997). Een onvrije toekomst, over vooruitzien in de klinische psychologie . Ora-

tie Amsterdam: Vrije Universiteit Amsterdam.

Kerkhof, A.J.F.M. (2007). Piekeren . Amsterdam: Boom.

Meltzer, H.Y., Alphs, L., Green, A.I. e.a.(2003). Clozapine treatment for suicidality in schi-

zophrenia: International Suicide Prevention Trial (InterSePT). Archives of General Psychi-

atry , 60 , 82-91.

Möller, H.J. (2009). Pharmacological and other biological treatments of suicidal indivi-

duals. In: D. Wasserman & C. Wasserman (Eds.), Oxford textbook of suicidology and suicide

prevention (p. 395-405). Oxford: Oxford University Press.

Rijkeboer, M., Genderen, H. van & Arntz, A. (2009). Schemagerichte therapie. In: E.H.M.

Eurelings-Bontekoe, R. Verheul & W.M. Snellen (Red.), Handboek persoonlijkheidspatholo-

gie (p. 301-319). 2e herziene druk. Houten: Bohn Stafl eu van Loghum.

Spivak, B., Shabash, E., Sheitman, B. e.a. (2003). The effects of clozapine versus haloperidol

on measures of impulsive aggression and suicidality in chronic schizophrenia patients:

an open, non-randomized, 6-month study. Journal of Clinical Psychiatry , 64 , 755-760.

Verkes, R.J., Mast, R.C. van der, Hengeveld, M.W., Tuyl, J., Zwinderman, A.H. & Kempen,

G.M.J. van (1998). Reduction by paroxetine of suicidal behavior in patients with repeated

suicide attempts but not major depression. American Journal of Psychiatry, 155 , 543-547.

Williams, J.M.G. (1996). Depression and the specifi city of autobiographical memory. In:

D.C. Rubin (Ed.), Remembering our past. Studies in autobiographical memory (p. 244-267).

Cambridge, New York: Cambridge University Press.

Williams, J.M.G. (1997). Cry of pain: understanding suicide and self-harm . Londen: Penguin.

Williams, J.M.G., Ellis, N., Tyers, C., Healy, H., Rose, G. & MacLeod, A.K. (1996). The speci-

fi city of autobiographical memory and imageability of the future. Memory and Cognition ,

24 , 116-125.

Williams, J.M.G. & Pollock, L.R. (2000). The psychology of suicidal behaviour. In: K. Haw-

ton & K. van Heeringen (Eds.), The international handbook of suicide and attempted suicide (p.

79-94). Chichester: John Wiley & Sons.

Williams, J.M.G., Watts, F.N., MacLeod, C. & Matthews, A. (1997). Cognitive psychology

and emotional disorders. 2nd edition. Chichester: John Wiley & Sons.

Young, J.E., Klosko, J.S. & Weishaar, M.E. (2003). Schema therapy: a practitioner’s guide . New

York: Guilford Press.

Hoofdstuk 7 – Uitdagingen in de behandeling van suïcidale patiënten: oplossin-

gen vanuit de praktijk van de cognitieve gedragstherapie

Joiner, T.E., Orden, K.A. van, Witte, T.K. & Rudd, D.M. (2009). Interpersonal theory of suicide:

guidance for working with suicidal clients. Washington: APA.

Rudd, M.D., Joiner, T., & Rajab, M.H. (2001). Treating suicidal behaviour. An effective, time-

limited approach . New York: The Guilford Press.

Slee, N. (2008c). Cognitive behavioural therapy for deliberate self-harm . Proefschrift. Leiden:

Universiteit Leiden.

349Literatuur

Slee, N., Garnefski, N., Leeden, R. van der, Arensman, E. & Spinhoven, Ph. (2008a). Outco-

mes of a randomized controlled trial of a cognitive behavioural intervention for delibe-

rate self-harm patients. British Journal of Psychiatry, 192 , 202-211.

Slee, N., Garnefski, N. & Spinhoven, Ph. (2008b). Protocollaire behandeling voor jongeren

met zelfbeschadigend gedrag: Cognitieve gedragstherapie. In: C. Braet & S. Bögels (Red.),

Protocollaire behandelingen voor kinderen met psychische klachten (p. 527-550). Amsterdam:

Boom.

Wenzel, A., Brown, G.K. & Beck, A.T. (2009). Cognitive therapy for suicidal patients. Scientific

and clinical applications. Washington: APA.

Hoofdstuk 8 – ‘Bezint eer gij begint’: DGT en suïcidaliteit

Bosch, L.M.C. van den (2005). Dialectische gedragstherapie bij Nederlandse vrouwen met

een borderline persoonlijkheidsstoornis, met en zonder verslavingsproblemen. Tijd-

schrift voor Psychiatrie, 47 (3), 127-137.

Bosch, L.M.C. van den, Koeter, M., Stijnen, T., Verheul, R. & Brink, W. van den (2005).

Sustained effi cacy of dialectical behaviour therapy for borderline personality disorder.

Behaviour Research and Therapy , 43 (9), 1231-1241.

Bosch, W. van den & Meijer, S. (2002). Zoeken naar balans: dialectische gedragstherapie van A tot

Z. Lisse: Swets & Zeitlinger.

Bosch, W. van den, Meijer, S. & Backer, H. (Red.) (2007). Handboek dialectische gedragstherapie,

de klinische praktijk. Amsterdam: Harcourt Assessment.

Linehan, M.M. (1996). Borderline persoonlijkheidsstoornis. Handboek voor training en therapie.

Lisse: Swets & Zeitlinger.

Linehan, M.M. (2002). Dialectische gedragstherapie bij borderline persoonlijkheidsstoornis: theorie

en behandeling. Lisse: Swets & Zeitlinger.

Linehan, M.M., Comtois, K.A., Murray, A.M., Brown, M.Z., Gallop, R.J., Heard, H.L., Kor-

slund, K.E., Tutek, D.A., Reynolds, S.K. & Lindenboim, N. (2006). Two-year randomized

controlled trial and follow-up of dialectical behavior therapy vs. therapy by experts for

suicidal behaviors and borderline personality disorder. Archives of General Psychiatry, 63 ,

757-766.

Verheul, R., Bosch, L.M.C. van den, Koeter, M.W.J., Brink, W. van den & Stijnen, Th. (2003).

Effi cacy of dialectical behavior therapy: a dutch randomized controlled trial. British Jour-

nal of Psychiatry, 182 , 135-140.

Hoofdstuk 9 – Tijd, toekomst en suïcidaliteit

Beek, W. van, Kerkhof, A.J.F.M. & Beekman, A.T.F. (2009). Future oriented group training

for suicidal patients: a randomized clinical trial. BMC Psychiatry , 9 (65). DOI:10.1186/1471-

244x-9-65.


Cognitive therapy for the prevention of suicide attempts: a randomized controlled trial.

Journal of the American Medical Association, 294, 563-570.

Ellis, T.E. (2006). Cognition and suicide: theory, research, and therapy . Washington: APA.

Levi, P. (2007). Is dit een mens ? Amsterdam: Meulenhoff.


MacLeod, A.K., Pankhania, B., Lee, M. & Mitchell, D. (1997). Parasuicide, depression and

the anticipation of positive and negative future experiences. Psychological Medicine , 27 (4),

973-977.

Williams, J.M.G., Barnhofer, T., Crane, C. & Beck, A.T. (2005). Problem solving deteriorates

following mood challenge in formerly depressed patients with a history of suicidal idea-

tion. Journal of Abnormal Psychology, 114, 421-431.

Internet

www.toekomstgerichtetraining.nl

www.timeorientation.com

www.113online.nl

Hoofdstuk 10 – Behandeling van suïcidaal gedrag bij jongeren

American Academy of Child and Adolescent Psychiatry (2001). Practice parameter for the

assessment and treatment of children and adolescents with suicidal behavior. Journal of

the American Academy of Child and Adolescent Psychiatry , 40 (7 Suppl): 24S-51S.

Backer, H.S., Miller, A.L. & Bosch, L.M. van den (2009). Dialectische gedragstherapie bij

adolescenten; een literatuuronderzoek. Tijdschrift voor Psychiatrie , 51 (1), 31-41.

Elling, M.W. & Minderaa, R.B. (2009). Zicht op kennis. Beschikbare diagnostische instrumenten

en interventies voor de jeugd-ggz. Deel I, beschrijving . Amsterdam: Landelijk Kenniscentrum

Kinder- en Jeugdpsychiatrie.

Linehan, M.M. (1993), Skills training manual for treating borderline personality disorder. New


Miller, A.L. (1999). DBT-A: A new treatment for parasuicidal adolescents. American Journal

of Psychotherapy , 53 , 413-417.

Moller, H.J., Baldwin, D.S., Goodwin, G., Kasper, S., Okasha, A., Stein, D.J., e.a. (2008). Do

SSRIs or antidepressants in general increase suicidality? WPA section on pharmacopsy-

chiatry: Consensus statement. European Archives of Psychiatry and Clinical Neuroscience , 258

Suppl 3, 3-23.

Nicolai, N. & Ferber, M. (2007). Langs de grenzen van de zorg . Utrecht: De Tijdstroom.

Oenen, F.J. van, Dam, A. van, Bernardt, C. & Post, L. van der (2007). Spoedeisende ambu-

lante hulp bij suïcidepogingen en levenstwijfel. In C. van Heeringen (Red.), Handboek

suïcidaal gedrag (p. 189-230). Utrecht: De Tijdstroom.

Slee, N. (2008). Cognitive-behavioral therapy for deliberate self-harm . Proefschrift. Leiden: Uni-

versiteit Leiden.

Tandt, H., Audenaert, K. & Heeringen, C. van (2009). SSRI’s en suïcidaliteit bij volwasse-

nen, adolescenten en kinderen. Tijdschrift voor Psychiatrie , 51 (6), 387-393.

Hoofdstuk 11 – Huilen zonder tranen: suïcidaal gedrag bij allochtone jongeren

Bhugra. D. (2004). Culture and self-harm. Attempted suicide in South Asians in London . Hove

and New York: Psychology Press.

Boedjarath, I. (2002). Gender en etniciteit. Hulpverlening aan zwarte, migranten- en vluch-

telingenvrouwen. In: E. van Meekeren, R. May & A. Limburg-Okken (Red.), Culturen

351Literatuur

binnen psychiatriemuren. Geestelijke gezondheidszorg in een multiculturele samenleving (p. 204-

214). Amsterdam: Boom.

Boedjarath, I. & Ferber, M. (2006). Verborgen verdriet. Parasuïcide en zelfbeschadiging bij

allochtone jongeren. Cultuur Migratie en Gezondheid, 3 (1), 2-13.

Burger, I., Hemert, A.M. van, Bindraban, C.A. & Schudel, W.J. (2005). Parasuïcides in Den

Haag. Meldingen in de jaren 2000-2004. Epidemiologisch bulletin, 40 (4), 2-8.

Ferber, M. (2004). ‘Het is een soort praten zonder woorden, juf.’ Achtergronden van zelfbe-

schadiging. Epidemiologisch bulletin, 29 (4), 15-19.

Garssen, M.J., Hoogenboezem, J. & Kerkhof, A.J.F.M. (2007). Zelfdoding onder Neder-

landse Surinamers naar etniciteit. Tijdschrift voor Psychiatrie, 49 (6), 373-381.

Looij-Jansen, P. van de (2003). Rotterdamse jeugdmonitor . Rotterdam: GGD.

Mikado (2006). Suïcidaal gedrag migrantenjongeren: taboes, verborgen leed en praktische

hulp ( www.mikado-ggz.nl ).

Nicolai, N. (2004). Informatiefolder Suïcide en zelfmoordpogingen . Den Haag: GGD.

Nicolai, N. & Ferber, M. (2007). Langs de grenzen van de zorg. Omgaan met psychosociale proble-

men van jongeren op en rondom school. Utrecht: De Tijdstroom.

Wilde, E.J. de (2005). Een onderzoek naar zelfbeschadigend gedrag onder jongeren . Rotterdam:

GGD.

Hoofdstuk 12 – Behandeling van suïcidaliteit bij persoonlijkheidsstoornissen

APA, American Psychiatric Association (2001). Practice guidelines for the treatment of

patients with borderline personality disorder. American Journal of Psychiatry , 158 (10

Suppl), 1-52.

Bateman, A. & Fonagy, P. (2004). Psychotherapy for borderline personality disorder, mentalization

based treatment . Oxford: Oxford University Press.

Betan, E., Heim, A.K., Zittel Conklin, C. & Westen, D. (2005). Countertransference pheno-

mena and personality pathology in clinical practice: an empirical investigation. American

Journal of Psychiatry , 162 (5), 890-898.

Clarkin, J.F., Yeomans, F.E. & Kernberg, O.F. (2006). Psychotherapy for borderline personality

disorder, focusing on object relations . Washington: American Psychiatric Publishing.

Dattili, F.M. & Freeman, A. (2000). Cognitive-behavioral strategies in crisis intervention . 2nd

edition. New York: Guilford Press.

Gunderson, J.G. (2001). Borderline personality disorder, a clinical guide . Washington: American

Psychiatric Publishing.

Gunderson, J.G., Daversa, M.T., Grilo, C.M., McGlashan, Th.H., Zanarini, M.C., Tracie

Shea, M. e.a. (2006). Predictors of 2-year outcome for patients with borderline persona-

lity disorder. American Journal of Psychiatry , 163 (May), 822-826.

Kernberg, O.F. (1984). Severe personality disorders . New Haven LT: Yale University Press.

Landelijke Stuurgroep Multidisciplinaire Richtlijnontwikkeling (2008). Richtlijn voor de

diagnostiek en behandeling van volwassen patiënten met een persoonlijkheidsstoornis . Utrecht:

Trimbos-instituut.

Linehan, M.M. (1993). Cognitive-behavioral treatment of borderline personality disorder . New


Luyn, J.B. van (2001). Crisisinterventie bij borderline patiënten. Tijdschrift voor Directieve

Therapie en Hypnose, 21 (3), 286-307.


Luyn, J.B. van (2007). Severe cases: management of the refractory borderline patient. In:

J.B. van Luyn, S. Akhtar & W.J. Livesley (Eds.), Severe personality disorders, everyday issues in

clinical practice (p. 164-180). Cambridge: Cambridge University Press.

Luyn, J.B. van & Kaasenbrood, A. (2009): Crisisinterventie en persoonlijkheidsstoornissen.

In: E.H.M. Eurelings-Bontekoe, R. Verheul, W.M. Snellen (Red.), Handboek Persoonlijk-

heidspathologie (p. 369-381). 2e druk. Houten: Bohn Stafl eu van Loghum.

Meekeren, E. van (2000). De regievoering in de behandeling van borderlinepatiënten;

context en eenheid van behandeling. Tijdschrift voor Directieve Therapie en Hypnose , 21 (1),

216-228.

Oldham, J.M. (2006). Borderline personality disorder and suicidality. American Journal of

Psychiatry , 163 (1), 20-26.

Paris, J. (2004). Personality disorders over time, precursors, course and outcome . Washington:

American Psychiatric Publishing.

Paris, J. (2004a). Is hospitalization useful for suicidal patients with borderline personality

disorder. Journal of Personality Disorders , 18 , 240-247.

Stone, M.H. (1990). The fate of borderline patients: successful outcome and psychiatric practice.

New York: Guilford Press.

Yeomans, F.E., Selzer, M.A. & Clarkin, J.F. (1992). Treating the borderline patient: a contract

based approach . New York: Basic Books.

Young, J.E. (1999). Cognitieve therapie voor persoonlijkheidsstoornissen . Houten: Bohn Stafl eu

Van Loghum.

Hoofdstuk 13 – Verpleegkundige zorg voor suïcidale patiënten

APA, American Psychiatric Association (2003). Practice guidelines for the assessment and treat-

ment of patients with suicidal behaviors . Arlington: APA.

Bowles, N., Dodds, P., Hackney, D., Sunderland, C. & Thomas, P. (2002). Formal observati-

ons and engagement: a discussion paper. Journal of Psychiatric and Mental Health Nursing,

9 , 255-260.

Cutcliffe, J.R. & Barker, P. (2002). Considering the care of the suicidal client and the case

for ‘engagement and inspiring hope’ or ‘observations’. Journal of Psychiatric Mental Health

Nursing, 5 , 611-621.

Cutcliffe, J.R. & Barker, P. (2006). Considering the care of the suicidal client and the case

for ‘engagement and inspiring hope’ or ‘observations’. In J.R. Cutcliffe & M.F. Ward

(Eds.), Key debates in psychiatric/mental health nursing (p. 242-256). Philadelphia: Churchill

Livingstone Elsevier.

Cutcliffe, J.R. & Stevenson, C. (2008). Feeling our way in the dark: the psychiatric nursing

care of suicidal patients – A literature review. International Journal of Nursing Studies, 45 ,

942-953.

Cutcliffe, J.R., Stevenson, C., Jackson, S. & Smith. P. (2006). A modifi ed grounded theory

study of how psychiatric nurses work with suicidal people. International Journal of Nur-

sing Studies, 43 , 791-802.

Department of Mental Health (2005). National suicide prevention strategy for England.

Annual Report. Londen: HMSO.

Fletcher, R.F. (1999). The process of constant observation: perspectives of staff and suicidal

patients. Journal of Psychiatric and Mental Health Nursing, 6 , 9-14.

353Literatuur

Gilje, F., Talseth, A.G. & Norberg, A. (2005). Psychiatric nurses’ response to suicidal psychi-

atric inpatients: struggling with self and sufferer. Journal of Psychiatric and Mental Health

Nursing, 12 , 519-526.

Jobes, D.A. (2006). Managing suicidal risk: a collaborative approach . New York: The Guilford

Press.

Meijel, B. van, Meerwijk, E., Bout, J. van den & Grypdonck, M. (2008). Effectief omgaan met

suïcidaliteit bij patiënten met schizofrenie of een aanverwante psychotische stoornis. Richtlijn

verpleging en verzorging . Amsterdam/Utrecht: Hogeschool INHolland/UMC-Utrecht

(beschikbaar via: www.ggzverpleegkunde.nl ).

Moore, P., Berman, K., Knight, M. & Devine, J. (1995). Constant observation: implications

for nursing practice. Journal of Psychosocial Nursing and Mental Health Services, 33 , 46-50.

Standard Nursing and Midwifery Advisory Committee (1999). Practice guidance: safe and

supportive observation of patients at risk: mental health nursing – addressing acute concerns .

Londen: Department of Health.

Stuart, G. & Laraia, M.T. (2006). Principles and practice of psychiatric nursing . 6th ed. Phila-

delphia: Mosby.

Ward, M.F. & Jones, J. (2006). Close observations: the scapegoat of mental health care? In:

J.R. Cutcliffe & M.F. Ward (Eds.), Key debates in psychiatric/mental health nursing (p. 257-

271). Philadelphia: Churchill Livingstone Elsevier.

Yonge, O. & Stewin, L.L. (1992). What psychiatric nurses say about constant care. Clinical

Nursing Research, 1 , 80-90.

Hoofdstuk 14 – Suïcidaliteit in de acute en sociale psychiatrie

Beerthuis, R.J. (2006). Suïcide en suïcidepogingen. In: R.A. Achilles, R.J. Beerthuis & W.M.

van Ewijk (Red.), Spoedeisende psychiatrie (p. 215-255). Amsterdam: Benecke N.I.

Gutheil, Th.G. (2004). Suicide, suicide litigation, and borderline personality disorder. Jour-

nal of Personality Disorders , 18 (3), 240-247.

Kaasenbrood, A.J.A. (2009). Hoe ervaren zelfbeschadigende patiënten de zorg in het zie-

kenhuis? Maanblad Geestelijke volksgezondheid , 64 (7/8), 682-685.

Koekkoek, B.W. & Kaasenbrood, A.J.A. (2008). Behandelen van chronische suïcidaliteit

vraagt om risico nemen. Tijdschrift voor Psychiatrie, 50 (5), 283-287.

Kuipers, T. (2000). ‘Ik wil dood’ en wat wil jij? Maandblad Geestelijke volksgezondheid, 55 , 451-

460.

Luyn, J.B. van (2006). Spoedeisende psychiatrie: hoe leer je het vak? In: R.A. Achilles, R.J.

Beerthuis & W.M. van Ewijk (Red.), Spoedeisende psychiatrie (p. 621-636). Amsterdam:

Benecke N.I.

Paris, J. (2004). Is hospitalization useful for suicidal patients with borderline personality

disorder? Journal of Personality Disorders , 18 (3), 204-207.

Sadock , B.J., Sadock, V.A. & Ruiz , P. (2009). Kaplan and Sadock’s comprehensive textbook of psy-

chiatry. 2 Vol Set . 9th rev. edition. Lippincott: Williams and Wilkins.

Hoofdstuk 15 – De opvang van nabestaanden na een suïcide

Boelen, P. & Bout, J. van den (2008). Complicated grief and uncomplicated grief are distin-

guishable constructs. Psychiatry Research, 157, 311-314.


Boelen, P.A., Bout, J. van den, Keijser, J. de & Hoijtink, H. (2003). Reliability and validity of

the Dutch version of the inventory of traumatic grief (ITG). Death Studies, 27, 227-247.

Bonanno, G.A., Wortman, C.B. & Nesse, R.M. (2004). Prospective patterns of resilience and

maladjustment during widowhood. Psychology and Aging, 19, 260-271.

Bool, M., Blekman, J., Jong, S. de, Ruiter, M. & Voordouw, I. (2007). Verminderen van suïci-

daliteit. Actualisering van het Advies inzake Suïcide Gezondheidsraad 1986. Utrecht: Trimbos-

instituut.

Brown, E., Amaya-Jackson, L., Cohen, J., Handel, S., Thiel de Bocenegra, H., Zatta, E. e.a.

(2008). Childhood traumatic grief: a multi-site empirical examination of the construct

and its correlates. Death Studies, 32, 899-923.

CBS, Centraal Bureau voor de Statistiek (2009). Website ( www.statline.nl ).

Cerel, J., Fristad, M.A., Weller, E.B. & Weller, R.A. (2000). Suicide-bereaved children and

adolescents: II. Parental and family functioning. Journal of the American Academy of Child

and Adolescent Psychiatry, 39, 437-444.

College Bescherming Persoonsgegevens (2008). Geheimhouding van medische gegevens. Col-

lege Bescherming Persoonsgegevens ( www.cbpweb.nl).

Erve, M. van ‘t & Fiddelaers-Jaspers, R. (2008). Om alles wat er niet meer is. Jongeren over achter-

blijven na zelfdoding. Kampen: Ten Have.

Erve, M. van ‘t & Fiddelaers-Jaspers, R. (2009). Jij slaat af, ik ga verder. Jong zijn en achter-

blijven na een zelfdoding. Pedagogiek in Praktijk, 4 , 26-29.

Fiddelaers-Jaspers, R. (2005). Jong verlies. Rouwende kinderen serieus nemen . Kampen: Ten

Have.

Fiddelaers-Jaspers, R. & Erve, M. van ‘t (2007). Weg van mij. Werkboek voor kinderen die achter-

blijven na zelfdoding. Kampen: Ten Have.

Groot, M. de (2008). Bereaved by suicide. Family-based cognitive-behavior therapy to prevent

adverse health consequences among first-degree relatives and spouses. Groningen: Rijksuniver-

siteit Groningen.

Groot, M. de & Keijser, J. de (2005). Verlies door suïcide. Werkboek voor nabestaanden . Kampen:

Ten Have.

Groot, M.H. de, Neeleman, J., Meer, K. van der & Burger, H. (2010). The effectiveness of

cognitive-behavioral grief therapy to prevent complicated grief in relatives bereaved by

suicide. The mediating role of suicide ideation. Suicide and Life-Threatening Behavior.

Hawton, K. & Heeringen, K. van (2009). Suicide. Lancet, 393, 1372-1381.

Heeringen, C. van (2004). Leren van een suïcide. Tijdschrift voor Psychiatrie, 46, 619-620.

Heyn, E. de, Pieters, G., Joos, S. & Gucht, V. de (2004). Ervaringen van psychiaters in oplei-

ding in Vlaanderen met suïcide van patiënten. Tijdschrift voor Psychiatrie, 46, 579-587.

Hulzebos, B. & Bakker, B. (2004). Loden last . Amsterdam: Contact.

Keijser, J. de, Boelen, P. & Bout, J. van den (1998). Behandelingsstrategieën bij gecompliceerde

rouw en verliesverwerking . Houten/Diegem: Bohn Stafl eu Van Loghum.

KNMG (2002). De dokter en de dood. Utrecht: Koninklijke Nederlandsche Maatschappij tot

bevordering der Geneeskunst.

Latham, A.E. & Prigerson, H.G. (2004). Suicidality and bereavement: complicated grief as

psychiatric disorder presenting greatest risk for suicidality. Suicide and Life-Threatening

Behavior, 34, 350-362.

McMenamy, J., Jordan, J. & Mitchell, A. (2008). What do suicide survivors tell us they need?

Results of a pilot study. Suicide Life-Threatening Behavior, 38, 375-389.

355Literatuur

Melhem, N., Moritz, G., Walker, M., Shear, M.K. & Brent, D. (2007). Phenomenology and

correlates of complicated grief in children and adolescents. Journal of the American Aca-

demy of Child and Adolescent Psychiatry, 46, 493-499.

Prigerson, H.G., Bridge, J., Maciejewski, P.K., Beery, L.C., Rosenheck, R.A., Jacobs, S.C. e.a.

(1999). Infl uence of traumatic grief on suicidal ideation among young adults. American

Journal of Psychiatry, 156, 1994-1995.

Prigerson, H.G., Horowitz, M.J., Jacobs, S.C., Aslan, M., Parkes, C.M., Raphael, B. e.a.

(2009). Prolonged grief disorder: psychometric validation of criteria proposed for DSM-V

and ICD-11. Plos Medicine, 8, 6 ( www.plosmedicine.org).

Santbergen, K. (2009). Weg was ze. Zoektocht van een vader nadat zijn dochter geen uitweg meer

zag. Kampen: Ten Have.

Stroebe, M.S., Hansson, R.O., Schut, H. & Stroebe, W. (2008). Handbook of bereavement

research and practice . Washington DC: American Psychological Association.

Szanto, K., Prigerson, H., Houck, P., Ehrenpreis, L. & Reynolds, C.F. (1997). Suicidal idea-

tion in elderly bereaved: the role of complicated grief. Suicide Life-Threatening Behavior, 27,

194-207.

Valente, S.M. (2003). Aftermath of a patient’s suicide: a case study. Perspective of Psychiatric

Care, 39, 17-22.

Hoofdstuk 16 – Algemene preventie van suïcide in GGZ-instellingen

Beautrais, A. (2007). Suicide by jumping. A review of research and prevention strategies.

Crisis: The Journal of Crisis Intervention and Suicide Prevention , 28 (Suppl. 1), 58-63.

Beck, A.T., Kovacs, M. & Weissman, A. (1979). Assessment of suicidal ideation: The Scale for

Suicidal Ideation. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 47 , 343-352.

Bool, M. (Red.) (2007). Verminderen van suïcidaliteit. Beleidsadvies . Utrecht: Trimbos-insti-

tuut.

Brunenberg, W., Kruyt, S. & Schnabel, P. (1991). Doodsoorzaak: suïcide . Utrecht: Nederlands

centrum Geestelijke volksgezondheid.

Clarke, R.V. & Lester, D. (1989). Suicide: closing the exits . New York, Berlin: Springer.

Goekoop, J.G. & Kerkhof, A.J.F.M. (aangeboden). Doorstroming van suïcidale patiënten

naar GGZ-centrum beperkt het aantal suïcides in de regio.

Houwelingen, C.A.J. van, Kerkhof, A.J.F.M. & Beersma, D.G.M. (2010). Train suicides in

The Netherlands. In: C.A.J. van Houwelingen, Train suicides in The Netherlands . Acade-

misch Proefschrift. Amsterdam: Vrije Universiteit.

Huisman, A. (2010). Leren van suïcides . Academisch Proefschrift. Amsterdam: Vrije Univer-

siteit.

Huisman, A., Houwelingen, C.A.J. van & Kerkhof, A.J.F.M. (2009). Psychopathology

and suicide method in mental health care. Journal of Affective Disorders , doi:10.1016/

j.jad.2009.05.024.

Huisman, A. & Kerkhof, A.J.F.M. (2008). Preventie van suïcide na ontslag uit klinische

opname: een inventarisatie. Tijdschrift voor Psychiatrie , 50 (4), 197-203.

Kerkhof, A.J.F.M. (2007). Matig beleid inzake suïcidepreventie. Tijdschrift voor Psychiatrie,

49 (3), 167-168.

Verwey, B. (2007). Don’t forget . Proefschrift. Leiden: Universiteit Leiden.

Vries, P. de, Huisman, A., Kerkhof, A.J.F.M. & Robben, P.B.M. (2008). Het non-suïcidecon-

tract: een riskant ritueel. Tijdschrift voor Psychiatrie , 50 (10), 667-671.


Hoofdstuk 17 – Opvang, beoordeling en behandeling van suïcidepogers in het

algemeen ziekenhuis

APA, American Psychiatric Association (2003). Practice guidelines for the assessment and

treatment of patients with suicidal behaviors. American Journal of Psychiatry, 160, 1-60.

Appleby, L., Shaw, J., Amos, T., McDonnell, R., Harris, C., McCann, K. e.a. (1999). Suicide

within 12 months of contact with mental health services: national clinical survey. British

Medical Journal, 318, 1235-1239.

Barnes, L.S., Ikeda, R.M., & Kresnow, M.J. (2001). Help-seeking behavior prior to nearly

lethal suicide attempts. Suicide and Life Threatening Behavior, 32, 68-75.

Beautrais, A.L. (2004). Further suicidal behavior among medically serious suicide attemp-

ters. Suicide and Life Threatening Behavior, 34, 1-11.

Bergen, H. & Hawton, K. (2007). Variations in time of hospital presentation for deliberate

self-harm and their implications for clinical services. Journal of Affective Disorders, 98, 227-

237.

Carter, G.L., Clover, K., Whyte, I.M., Dawson, A.H. & D’Este, C. (2007). Postcards from the

EDge: 24-month outcomes of a randomised controlled trial for hospital-treated self-poi-

soning. British Journal of Psychiatry, 191, 548-553.

Cedereke, M., Monti, K., & Ojehagen, A. (2002). Telephone contact with patients in the year

after a suicide attempt: does it affect treatment attendance and outcome? A randomised

controlled study. European Psychiatry, 17, 82-91.

Cedereke, M. & Ojehagen, A. (2002). Patients’ needs during the year after a suicide attempt.

A secondary analysis of a randomised controlled intervention study. Social Psychiatry and

Psychiatric Epidemiology, 37, 357-363.

Cooper, J.B., Lawlor, M.P., Hiroeh, U., Kapur, N. & Appleby, L. (2003). Factors that infl u-

ence emergency department doctors’ assessment of suicide risk in deliberate self-harm

patients. European Journal of Emergency Medicine, 10, 283-287.

Dieserud, G., Roysamb, E., Ekeberg, O. & Kraft, P. (2001). Toward an integrative model of

suicide attempt: a cognitive psychological approach. Suicide & Life Threatening Behavior,

31, 153-168.

Evans, J., Williams, J.M., O’Loughlin, S. & Howells, K. (1992). Autobiographical memory

and problem-solving strategies of parasuicide patients. Psychological Medicine, 22, 399-

405.

Fleischmann, A., Bertolote, J.M., Wasserman, D., De Leo, D., Bolhari, J., Botega, N.J. e.a.

(2008). Effectiveness of brief intervention and contact for suicide attempters: a randomi-

zed controlled trial in fi ve countries. Bulletin of the World Health Organization, 86, 703-709.

Gibb, S.J., Beautrais, A.L. & Fergusson, D.M. (2005). Mortality and further suicidal behavi-

our after an index suicide attempt: a 10-year study. Australian and New-Zealand Journal of

Psychiatry, 39, 95-100.

Hawton, K., Houston, K., Haw, C., Townsend, E. & Harriss, L. (2003a). Comorbidity of axis

I and axis II disorders in patients who attempted suicide. American Journal of Psychiatry,

160, 1494-1500.

Hawton, K., Zahl, D. & Weatherall, R. (2003b). Suicide following deliberate self-harm: long-

term follow-up of patients who presented to a general hospital. British Journal of Psychia-

try, 182, 537-542.

Heeringen, C. van, Jannes, S., Buylaert, W., Henderick, H., Bacquer, D. de & Remoortel, J.

van (1995). The management of non-compliance with referral to out-patient after-care

357Literatuur

among attempted suicide patients: a controlled intervention study. Psychological Medicine,

25, 963-970.

Hickey, L., Hawton, K., Fagg, J. & Weitzel, H. (2001). Deliberate self-harm patients who

leave the accident and emergency department without a psychiatric assessment: a

neglected population at risk of suicide. Journal of Psychosomatic Research, 50, 87-93.

Kapur, N., Cooper, J., Hiroeh, U., May, C., Appleby, L. & House, A. (2004). Emergency

department management and outcome for self-poisoning: a cohort study. General Hospi-

tal Psychiatry, 26, 36-41.

Kapur, N., Cooper, J., King-Hele, S., Webb, R., Lawlor, M., Rodway, C. e.a. (2006). The repe-

tition of suicidal behavior: a multicenter cohort study. Journal of Clinical Psychiatry, 67,

1599-1609.

Magne-Ingvar, U. & Ojehagen, A. (1999). Signifi cant others of suicide attempters: their

views at the time of the acute psychiatric consultation. Social Psychiatry and Psychiatric

Epidemiology, 34, 73-79.

National Institute of Clinical Excellence (2004). Self-harm. The short-term physical and psy-

chological management and secondary prevention of self-harm in primary and secondary care.

Londen: NICE.

Olfson, M., Gameroff, M.J., Marcus, S.C., Greenberg, T. & Shaffer, D. (2005). Emergency

treatment of young people following deliberate self-harm. Archives of General Psychiatry,

62, 1122-1128.

Owens, D., Wood, C., Greenwood, D.C., Hughes, T. & Dennis, M. (2005). Mortality and sui-

cide after non-fatal self-poisoning: 16-year outcome study. British Journal of Psychiatry, 187,

470-475.

Pirkis, J., Burgess, P., Meadows, G. & Dunt, D. (2001). Self-reported needs for care among

persons who have suicidal ideation or who have attempted suicide. Psychiatric Services, 52,

381-383.

Suokas, J. & Lonnqvist, J. (1991). Outcome of attempted suicide and psychiatric consulta-

tion: risk factors and suicide mortality during a fi ve-year follow-up. Acta Psychiatrica

Scandinavica, 84, 545-549.

Verwey, B. (2006). Don’t forget. Contributions to the assessment and management of suicide

attempters in the general hospital. Proefschrift. Leiden: Universiteit Leiden.

Verwey, B., Bozdag, M.A., Waarde, J.A. van, Rooij, I.A. van, Beurs, E. de & Zitman, F.G. (aan-

geboden). Reassessment of suicide attempters at home, shortly after discharge from the

hospital. Crisis .

Verwey, B., Eling, P., Wientjes, H. & Zitman, F.G. (2000). Memory impairment in those who

attempted suicide by benzodiazepine overdose. Journal of Clinical Psychiatry, 61, 456-459.

Verwey, B., Muntendam, A., Ensing, K., Essink, G., Pasker-de Jong, P.C., Willekens, F.L. e.a.

(2005). Clinically relevant anterograde amnesia and its relationship with blood levels of

benzodiazepines in suicide attempters who took an overdose. Prog. Neuropsychopharmacol.

Biological Psychiatry, 29, 47-53.

Verwey, B., Waarde, J.A. van, Rooij, I.A. van, Gerritsen, G. & Zitman, F.G. (2006). Availabi-

lity, content and quality of local guidelines for the assessment of suicide attempters in

university and general hospitals in the Netherlands. General Hospital Psychiatry, 28, 336-

342.

Zahl, D.L. & Hawton, K. (2004). Repetition of deliberate self-harm and subsequent suicide

risk: long-term follow-up study of 11,583 patients. British Journal of Psychiatry, 185, 70-75.


Hoofdstuk 18 – Behandeling van suïcidepogers met cognitieve gedragstherapie


Cognitive therapy for the prevention of suicide attempts. A randomized controlled trial.

Journal of the American Medical Association, 294 , 563-570.

Janssens, M. & Swinkels J. (2008). Een tweede leven. Ware verhalen over zelfmoordpogingen.

Schiedam: Scriptum.

Keller, D.P., Schut, J.L.A., Puddy, R.W., Williams, L., Stephens, R.L., McKeon, R. & Lubell,

K. (2009). Tennessee lives count: statewide gatekeeper training for youth suicide preven-

tion. Professional Psychology – Research & Practice , 40 (2), 126-133.

Tarrier, N., Taylor, C. & Gooding, P. (2008). Cognitive-behavioral interventions to reduce

suicide behavior: a systematic review and meta-analysis. Behavior modification , 32 (1), 77-

108.

Tompkins, T.L. & Witt, J. (2009). The short-term effectiveness of a suicide prevention

gatekeeper training program in a college setting with residence life advisers. Journal of

Primary Prevention , 30 (2), 131-149.

Williams, J.M.G., Duggan, D.S., Crane, C. & Fennell, M.J.V. (2006). Mindfulness-based

cognitive therapy for prevention of recurrence of suicidal behavior. Journal of Clinical

Psychology , 62 (2), 201-210.

Wyman, P.A., Brown, C.H., Inman, J., Cross, W., Schmeelk-Cone, K., Guo, J. & Pena, J.B.

(2008). Randomized trial of a gatekeeper program for suicide prevention: 1-year impact

on secondary school staff . Journal of Consulting & Clinical Psychology, 76 (1), 104-115.

www.113online.nl

www. GGZ Friesland.nl/voorkomsuicide

Hoofdstuk 19 – Preventie in de samenleving

Alao, A.O., Soderberg M., Pohl, E.L. & Alao, A.L. (2006). Cybersuicide: Review of the role of

the internet on suicide. Cyberpsychology & Behavior, 9 , 489-493.

Ballegooijen, W. van, Spijker, B.A.J. van & Kerkhof, A.J.F.M. (2009). De kwaliteit van online

suïcidepreventie in Nederland en Vlaanderen 2007. Tijdschrift voor Psychiatrie , 51 , 117-122.

Barak, A. (2007). Emotional support and suicide prevention through the internet: a fi eld

project report. Computers in human behaviour , 23 , 971-984.

Biddle, L., Donovan, J., Hawton, K., Kapur, N. & Gunnel, D. (2008). Suicide and the inter-

net. British Medical Journal , 336 , 800-802.

Bossarte, R.M., Simon, T.R. & Barker, L. (2006). Characteristics of homicide followed by

suicide incidents in multiple states 2003-04. Injury Prevention , 12 , 33-38.

Liem, M.C.A.L. (2010). Homicide followed by suicide. An empirical analysis . Proefschrift.

Utrecht: Universiteit Utrecht, faculteit Recht, Economie, Bestuur en Organisatie.

Recupero, P.R., Harms, S.E. & Noble, J.M. (2008). Googling for suicide: surfi ng for suicide

information on the internet. Journ al of Clinical Psychiatry , 69 , 878-888.

Westerlund, M. & Wasserman, D. (2009). The role of the internet in suicide prevention.

In: D. Wasserman & C. Wasserman (Eds.), Suicidology and suicide prevention (p. 525-532).

Oxford: Oxford University Press.

359Literatuur

Hoofdstuk 20 – De dood als uitkomst? Omgaan met suïcidaliteit en doodsgedach-

ten bij ouderen

Feinberg, J. (1986). Harm to self . Oxford: Oxford University Press.

Hondius, A.J.K., Zuijderhoudt, R.H. & Honig, A. (2005). Wilsonbekwaamheid vaststellen.

Maandblad Geestelijke volksgezondheid , 60 (6), 597-607.

Mast, R.C. van der, Kat, M.G., Heeren, T., Stek, M.L. & Verhey, F.R.J. (red.) (in druk). Hand-

boek ouderenpsychiatrie . Utrecht: De Tijdstroom.

Onwuteaka-Philipsen, B.D., Vrakking, A.M., Rietjens, J.A.C., Keij-Deerenberg, I., Koper,

D., Muller, M.T., Maas, P.J. van der, Heide, A. van der, Rurup, M.L., Wal, G. van der &

Georges, J.J. (2003). Euthanasie en andere medische beslissingen rond het levenseinde in

Nederland in 1990, 1995 en 2001. Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde, 147 , 1793-1799.

Pot, A.M., Kuin, Y. & Vink, M. (red.) (2007). Handboek ouderenpsychologie . Utrecht: De Tijd-

stroom.

Rurup, M.L., Muller, M.T., Onwuteaka-Philipsen, B.D., Heide, A. van der, Wal, G. van der

& Maas, P.J. van der (2005). Euthanasie en ‘klaar-met-leven’ zijn. Huisarts & Wetenschap,

48 (11), 537.

Tholen, A.J., Berghmans, R.L.P., Huisman, J., Legemaate, J., Nolen, W.A., Polak, F. & Scher-

ders, M.J.W.T. (2009) (NVvP-commissie Hulp bij zelfdoding). Richtlijn omgaan met het

verzoek om hulp bij zelfdoding door patiënten met een psychiatrische stoornis. Nederlandse Ver-

eniging voor Psychiatrie. Utrecht: De Tijdstroom.

Verbakel, F. (2009). Hier had ik geen antwoord meer. Psychiater Cornelis van Houwelingen

gaf hulp bij zelfdoding. Relevant , Tijdschrift van de NVVE (aug.) (www.NVVE.nl).

Verlinde, A.A. (1998). Autonomie in de psychiatrie, theorie en praktijk. GGZWetenschap-

pelijk , 2 (3), 4-18.

Visser, J.H. (2009). Euthanasie bij beginnende dementie, race tegen de klok. Medisch Con-

tact , 64 (aug.), 1372-1375.

Visser, J.H. (2009). Denk bij euthanasie vanuit de ander. Ethicus, Govert den Hartogh over

dood en doodsverlangen. Medisch Contact , 64 (41), 1669-1671.

Widdershoven, G.A.M., Berghmans, R.L.P. & Molewijk A.C. (2000). Autonomie in de psy-

chiatrie. T ijdschrift voor Psychiatrie, 42 (6), 389-398.

World Health Organisation (1997). Measuring Quality of Life (WHOQOL). WHO, division of

Mental Health and Prevention of Substance Abuse.

Hoofdstuk 21 – Suïcidaliteit en verslaving

Heeringen, C. van & Kerkhof, A.J.F.M. (red.) (2000). Behandelstrategieën bij suïcidaliteit . Hou-

ten/Diegem: Bohn Stafl eu Van Loghum.

Jong, M. de & Jong, C. de (2006). Suïcide in de verslavingszorg, richtlijn voor preventie, handelen

na suïcide en nazorg voor hulpverleners. Amersfoort: GGZ Nederland.

Kerkhof, A.J.F.M. (2007). Afhankelijkheid van middelen en suïcidaliteit. In C. van Heerin-

gen (red.), Handboek suïcidaal gedrag (p. 177-188). Utrecht: De Tijdstroom.

Murphy, G.E. (1992). Suicide in alcoholism . New York/Oxford: Oxford University Press.

Pype, G. (2005). Suïcide en klinische persoonlijkheidsproblematiek. Vereniging voor alco-

hol en drugsproblemen België. Masterclass 15 december 2005.

Over de auteurs

Drs. Wessel van Beek, GZ-psycholoog/psychotherapeut, is werkzaam als behandelaar in het programma Persoonlijkheidsstoornissen van de Rem-brandthof Hilversum, onderdeel van de Symfora groep. Hij heeft ruime erva-ring met patiënten in de acute klinische en poliklinische psychiatrie, onder wie veel mensen met low level borderline problematiek en suïcidaliteit. Hij is geschoold in en heeft ervaring met onder andere DGT, VERS-training en schematherapie. Momenteel is hij bezig met promotieonderzoek naar toe-komstgerichte behandeling van suïcidegedachten.

Drs. Indra Boedjarath heeft zich als psycholoog-psychotherapeut toegelegd op de transculturele en genderspecifi eke psychotherapie en seksuologie. Zij werkt in het Mental Health Center Beeklaan, Praktijk voor Psychiatrie en Psy-chotherapie. Tevens is zij directeur van Mikado, het landelijk kenniscentrum interculturele zorg. Zij verzorgt regelmatig lezingen, trainingen en colleges over interculturele hulpverlening.

Dr. Wies van den Bosch is klinisch psycholoog, psychotherapeut en trainer/supervisor. Zij werkt als klinisch psycholoog en onderzoeksadviseur bij de Gelderse Roos, onderdeel van Pro Persona, en bij het centrum voor Specialis-tische Psychotherapie in Oegstgeest, onderdeel van Rivierduinen. Zij heeft Dialexis Advies opgericht, het traininginstituut voor dialectische gedrags-therapie (DGT) in de Nederlandstalige gebieden. Zij heeft DGT in Nederland geïntroduceerd en geïmplementeerd. Ook onderzocht zij de effectiviteit van DGT in de forensische psychiatrie. Zij heeft verschillende artikelen en boeken gepubliceerd over DGT, forensische psychiatrie, verslaving en persoonlijk-heidsstoornissen.

Drs. Marion Ferber was dertig jaar docent en leerlingbegeleider in het voortgezet onderwijs. Sinds vijf jaar is zij projectleider SuNa (Suïcidepoging Nazorg) bij de GGD Den Haag. Zij adviseert professionals vanuit het ken-niscentrum (GGD) bij vragen rondom zelfbeschadigend gedrag bij jongeren. Tevens verzorgt zij landelijk trainingen en lezingen. Als gastdocent geeft zij

A. J. F. M. Kerkhof, J. B. van Luyn (Red.), Suïcidepreventie in de praktijk, DOI 10.1007/978-90-313-7804-3, © 2010 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Uitgeverij


op hogescholen en universiteiten gastcolleges. In 2007 is het boek Langs de grenzen van de zorg (Nelleke Nicolai en Marion Ferber) verschenen.

Dr. Marieke de Groot doet postdoctoraal onderzoek bij de afdeling Psychia-trie en Huisartsgeneeskunde van het Universitair Medisch Centrum Gronin-gen naar gezondheidsrisico’s van nabestaanden en de verbetering van nazorg na een suïcide. Zij ontwikkelde en onderzocht de effectiviteit van een nazorg-protocol voor familieleden van suïcideslachtoffers. Verder heeft zij een prak-tijk voor onderzoek, advies en training op het gebied van suïcidepreventie.

Drs. Cornelis van Houwelingen is werkzaam als psychiater bij de Stichting Geestelijke Gezondheidszorg Eindhoven en de Kempen (GGzE ) . Hij functi-oneerde in de jaren 2000-2008 tevens als Eerste Geneeskundige. Naast zijn werk in de patiëntenzorg verricht hij wetenschappelijk onderzoek naar suï-cide op spoorwegen.

Dr. Annemiek Huisman was assistent in opleiding bij de afdeling Klinische Psychologie van de VU te Amsterdam. Zij promoveerde op een onderzoek naar de meldingsprocedure van suïcides in de GGZ aan de Inspectie voor de Gezondheidszorg . Momenteel is zij wetenschappelijk onderzoeker bij de stichting 113Online.

Dr. Ad Kaasenbrood is psychiater bij het ACT-team van de Gelderse Roos in Arnhem. Daarnaast is hij bij die organisatie hoofd van het Zorgprogramma Persoonlijkheidsstoornissen en senior onderzoeker. Zowel in zijn dagelijks werk als in het onderzoek richt hij zich voornamelijk op lastige therapeuti-sche relaties met chronisch psychiatrische patiënten. Hij publiceerde onder andere over substitutie van zorg, richtlijnen voor goed psychiatrisch han-delen (waaronder zijn proefschrift Consensus als criterium in 1995) en lastige therapeutische relaties.

Prof.dr. Ad Kerkhof is hoogleraar bij de afdeling Klinische Psychologie van de VU Amsterdam en heeft daarnaast een eigen praktijk voor klinische psy-chologie en psychotherapie in Leiden. Hij was hoofdredacteur van het tijd-schrift Crisis . Op dit moment NIP-lid van de werkgroep die de nieuwe multi-disciplinaire richtlijnen voorbereidt voor de beoordeling en behandeling van suïcidale patiënten.

Dr. Jos de Keijser werkt bij de GGZ Friesland als klinisch psycholoog en pro-jectleider van ‘Voorkom suïcide’. Daarnaast is hij als hoofdopleider, klinisch psycholoog en psychotherapeut verbonden aan de Postacademische Psy-Opleidingen, Rijksuniversiteit Groningen. Op dit moment is hij NIP - lid van de werkgroep die de nieuwe multidisciplinaire richtlijnen voorbereidt voor de beoordeling en behandeling van suïcidale patiënten. Drs. Bauke Koekkoek is sociaalpsychiatrisch verpleegkundige en onderzoe-ker bij Altrecht GGZ en De Gelderse Roos. Hij verricht momenteel onderzoek

363Over de auteurs

naar de sociaalpsychiatrische begeleiding van chronische niet-psychotische patiënten in de GGZ. In 2010 gaat hij op dit onderwerp promoveren.

Drs. Bert van Luyn , klinisch psycholoog, is als manager zorg verbonden aan Dimence, regio Hanzestreek. Ook is hij bij Dimence voorzitter van het Zorg-programma Persoonlijkheidsstoornissen. Hij geeft al jarenlang onderwijs op het gebied van crisisinterventie, suïcidepreventie en de behandeling van persoonlijkheidsstoornissen. Hij publiceerde op elk van deze terreinen. Hij is betrokken bij de werkgroep die de nieuwe multidisciplinaire richtlijnen voorbereidt voor de beoordeling en behandeling van suïcidale patiënten

Drs. Esther Meerwijk is onderzoekster/promovenda aan de University of California/School of Nursing te San Francisco. Zij is medeauteur van de richt-lijn voor verpleegkunde Effectief omgaan met suïcidaliteit bij patiënten met schi-zofrenie of een aanverwante psychotische stoornis .

Dr. Berno van Meijel is lector GGZ-verpleegkunde aan de Hogeschool INHolland te Amsterdam/Alkmaar. Hij is programmaleider van de onder-zoekslijn Effectiviteit van verpleegkundige interventies in de GGZ , die wordt uitgevoerd in een samenwerkingsverband van INHolland en de Vrije Univer-siteit. Hij is medeauteur van de verpleegkundige richtlijn Effectief omgaan met suïcidaliteit bij patiënten met schizofrenie of een aanverwante psychotische stoornis .

Dr. Nadja Slee is cognitief gedragstherapeut bij het programma Persoonlijk-heidsstoornissen van Zuiderpoort in Haarlem, onderdeel van GGZ inGeest. Zij promoveerde op onderzoek naar de effectiviteit van cognitieve gedrags-therapie bij zelfbeschadigend en suïcidaal gedrag.

Drs. Bregje van Spijker is assistent in opleiding op de afdeling Klinische Psychologie van de VU Amsterdam en verricht promotieonderzoek naar de ontwikkeling van een online zelfhulpcursus voor suïcidale mensen.

Drs. Martin Steendam is klinisch psycholoog en P-opleider bij GGZ Fries-land, medewerker van het project ‘Voorkom suïcide’, hoofddocent persoon-lijkheidsstoornissen bij de Postacademische Psy-Opleidingen te Groningen en columnist voor de Leeuwarder Courant . Als inhoudelijk expert was hij ver-bonden aan de projectgroep van het Trimbos-instituut die in opdracht van GGZ Nederland in 2009 een Kwaliteitsdocument Ketenzorg bij suïcidaliteit heeft opgesteld.

Drs. Cassandra Steenkist is psychiater op de afdeling Dubbeldiagnose van Dimence in Zwolle. In die functie begeleidt ze, zowel klinisch als polikli-nisch, mensen met verslavingsproblematiek en psychiatrische problematiek, en heeft ze te maken met suïcidaliteit bij mensen met een verslavingspro-bleem.


Drs. Barbara Stringer is onderzoekster/promovenda bij GGZ inGeest te Amsterdam en lid van het lectoraat GGZ-verpleegkunde van de Hogeschool INHolland. Zij doet momenteel promotieonderzoek naar collaborative care bij patiënten met een ernstige persoonlijkheidsstoornis.

Drs. Lia Verlinde is bioloog en psychiater. Ook is zij psychiatermanager van de specialistische afdeling Ouderenpsychiatrie in Altrecht. Zij heeft als bioloog geleerd om gedrag zowel in relatie tot de fysiologie als de context te zien. In het onderwijs heeft zij het belang van duidelijkheid en transparantie leren kennen. Zij put uit deze bagage in de benadering van de patiënt en in de verbetering van de kwaliteit van zorg. Naast onderwijs en kwaliteitsverbe-tering is een van haar aandachtsgebieden: hoe om te gaan met patiënten met doodswensen.

Dr. Bas Verwey is als psychiater werkzaam op de afdeling Psychiatrie van de Alysis Zorggroep, locatie Ziekenhuis Rijnstate te Arnhem, waar hij in 1996 de psychiatrisch-medische unit oprichtte. Jarenlang was hij bestuurslid van de sectie Consultatieve en Ziekenhuispsychiatrie van de Nederlandse Vereni-ging voor Psychiatrie, waarvan zeven jaar als voorzitter. Hij is coördinator van de Werkgroep ECT Nederland en medebestuurslid van de Nederlandse Werkgroep ter bevordering van de ontwikkeling van psychiatrisch-medische units. Hij promoveerde in 2007 in Leiden op onderzoek naar de opvang van suïcidepogers in het algemeen ziekenhuis. Op dit moment NVP lid van de werkgroep die de nieuwe multidisciplinaire richtlijn voorbereidt voor de beoordeling en behandeling van suïcidale patiënten.

Drs. Jeroen van Waarde is als psychiater werkzaam bij de Alysis Zorggroep, locatie Ziekenhuis Rijnstate, waar hij onder meer leiding geeft aan de consul-tatieve psychiatrische dienst. Hij is bestuurslid van de Nederlandse Vereni-ging voor Psychiatrie.

Dr. Erik Jan de Wilde is klinisch psycholoog en werkzaam als programma-leider bij het Kenniscentrum van het Nederlands Jeugdinstituut te Utrecht. Hij promoveerde op suïcidaliteit onder adolescenten. Sindsdien heeft hij meegewerkt aan interventies en onderzoek naar emotionele problematiek en opzettelijke zelfbeschadiging bij jongeren.

Documents

Literatuur - Springer978-90-313-7804-3/1.pdf · ... K., Sutton, L., Haw, C., Sinclair, J. & Decks, ... H.M., Harris, E.C. & Barraclough, B. ... Literatuur 345 Williams, J.M.G., Watts,