Living & working in Ireland - api.ning.comapi.ning.com/files/...gAyjkrV4tq64r4AHOWg3utZK1M4teYH/...EN.pdf · gaz, itp.) lub zawartej przez Ciebie umowy najmu lokalu.. ) 1

1

Living & working in IrelandWhat you need to know about this new country?

Życie i praca w Irlandii Co powinieneś wiedzieć

o nowym kraju?

2P l . Start Modu le 01Życ ie i p raca w I r land i i Co powin ieneś w iedz ieć o nowym k ra ju?

Spis Treści Irlandia w skrócie

Geografia 4Kultura i Społeczeństwo 6System Polityczny 8

Informacje o usługach w Irlandii

Zatrudnienie 8Numer PPS 8Wynagrodzenie i podatki 10Ubezpieczenia społeczne 12Prawa pracownicze i bezpieczeństwo pracy 12Szukanie pracy 16

Świadeczenia Socjalne

Świadczenia w ramach pomocy społecznej 18Uzupełniające świadczenia socjalne (SWA) 22Inicjatywy edukacyjno-szkoleniowe 24

Usługi na rzecz społeczności lokalnych

Usługi informacyjne 26 Opieka zdrowotna 26Policja 26Ruch drogowy 28Zakwaterowanie 30Transport 32Głosowanie w wyborach 34System edukacji 38Kluby i stowarzyszenia 38

Ciekawe strony internetowe 38

3Eng. Start Modu le 01L i v ing and work ing in I re land What you need to know about th i s new count r y?

Contents Overview of Ireland

Geography 5Culture and Society 7The Political System 9

Information about Services in Ireland

Employment 9PPS Number 9Wages and Taxes 11Social Insurance 13Employment Rights and Safety at Work 13Finding a job 17

Social Services

Social Welfare Payments 19Supplementary Welfare Allowance 23Training and Education Support Payments 25

Community

Information Services 27Health 27Police 27Driving 29Accommodation 31Transport 33Voting 35Educational System 35Associations and Clubs 39

Interesting Websites 39


Irlandia w skrócieTen rozdział stanowi krótki przegląd informacji na temat Irlandii. W Internecie znajdziesz wiele interesujących stron na temat różnych aspektów życia w Irlandii, które naprawdę warto odwiedzić.

Geografia

Wyspa rozciąga się na długość 485km z północy na południe, oraz szerokość 275 km ze wschodu na zachód. Powierzchnia Irlandii wynosi 70,273 km2 (27,133 mil2). Irlandia podzielona jest na cztery prowincje – Ulster, Leinster, Munster i Connaught a każda prowincja podzielona jest na hrabstwa. Łącznie Irlandia składa się z 32 hrabstw. Republika Irlandii składa sie z 26 hrabstw natomiast Irlandia Północna z 6. Każde hrabstwo ma swoje barwy. Stolicą Republiki Irlandii jest Dublin; władze Irlandii Północnej swoją siedzibę mają w Belfascie. Największym hrabstwem Irlandii jest hrabstwo Cork, usytuowane na połudnowo-zachodnim wybrzeżu.

LeinsterLouthMeathWestmeathLongfordDublinKildareOffalyLaoisWicklowCarlowKilkennyWexford

MunsterWaterfordTipperaryClareLimerickKerryCork

ConnaughtGalwayMayoSligoLeitrimRoscommon

UlsterDerryAntrimDownArmaghTyroneFermanaghDonegalCavanMonaghan

Czy wiesz, żeIrlandia jest trzecią

największą wyspą w Europie i dwudziestą

szóstą co do wielkości wyspą na świecie.

Podczas sezonu rozgrywek GAA (Gaelic Athletic Association), w

szczególności, kiedy rozgrywane są mecze futbolu irlandzkiego czy

hurlingu na poziomie krajowym, wiele miasteczek udekorowanych jest barwami reprezentującymi dane

hrabstwo. Niektórzy nawet malują swoje domy czy stare samochody

barwami hrabstwa .


Overview of IrelandThis section will give you a very brief overview of Ireland. There are many interesting sites on the internet dedicated to introducing you to living in Ireland and they are well worth visiting.

Geography

The island is 485km from North to South and 275km from East to West. Ireland has an area of 70,273 sq km (27,133 sq miles). Ireland is traditionally divided into four provinces – Ulster, Leinster, Munster and Connaught. Each province is divided into counties. Ireland has 32 counties. The Republic of Ireland consists of 26 counties and Northern Ireland consists of six counties. Each county has its own specific county colours. The Capital City of the Republic of Ireland is Dublin while Belfast is the seat of power in Northern Ireland. The largest county on the island of Ireland is Cork, situated on the South Western coast.

LeinsterLouthMeathWestmeathLongfordDublinKildareOffalyLaoisWicklowCarlowKilkennyWexford

MunsterWaterfordTipperaryClareLimerickKerryCork

ConnaughtGalwayMayoSligoLeitrimRoscommon

UlsterDerryAntrimDownArmaghTyroneFermanaghDonegalCavanMonaghan

FactIreland is the third largest island in Europe and the

twenty sixth largest island in the world.

During the GAA (Gaelic Athletic Association) season when football and hurling are played at national

level you will see many towns decorated in their county colours. Some even go so far as to paint their houses or old cars in the

county colours


Kultura i Społeczeństwo

Flaga IrlandiiFlaga Irlandii składa się z trzech pionowo ulożonych kolorów: zielonego, białego i pomarańczowego. Kolor zielony symbolizuje celtycką (Gealic) tradycję Irlandii reprezentowaną przez katolików. Kolor pomarańczowy symbolizuje protestancką mniejszość wyspy. Kolor biały pośrodku symbolizuje pokojową koegzystencję pomiędzy mieszkańcami obu wyznań.

Święto narodoweŚwiętem narodowym Irlandii jest dzień 17 marca , znany jako Dzień Świętego Patryka. Św. Patryk był mnichem, który schrystianizował Irlandię, a dzień 17 marca przyjmuje sie jako oficjalny dzień jego śmierci.

JęzykJęzyk angielski jest najbardziej popularnym językiem w Irlandii, ale to „Gaeilge” – język irlandzki jest pierwszym językiem urzędowym tego kraju. Jest to także oficjalny język Unii Europejskiej.

PopulacjaIrlandię zamieszkuje ponad 5 milionów krów, ponad 5 milionów owiec i ponad 4 miliony ludzi!

SportNajbardziej znaną organizacją sportową w Irlandii jest „Gaelic Athletic Association”, w skrócie GAA. Jest to największa amatorska organizacja sportowa w tym kraju. Jej głównym celem jest promocja tradycyjnych gier takich jak: „hurling”, „camoige”, Gaelic football, piłka ręczna i „rounders”. Największą popularnością cieszą się Gaelic football, hurling i camoige. Na Wyspie znajduje się około 2500 klubów GAA. Więcej informacji na temat tych sportów można znaleźć na stronie www.gaa.ie. Inne popularne sporty w Irlandii to piłka nożna, rugby oraz wyścigi konne.

Kilka irlandzkich zwrotów

Dia duit CześćConas atá tu? Jak się masz?Tá mé go maith W porządkuGo raibh maith agat DziękujęSlán Do widzenia, cześć

W Irlandii jest więcej telefonów komórkowych niż

mieszkańców.

Najnowsze doniesienia mówią, że w Irlandii obecnie więcej osób mówi po polsku

niż po irlandzku. Polacy stanowią ponad 5% populacji w Irlandii.

17 marca, w dniu św. Patryka, w Dublinie odbywa się jeden z

największych i najbardziej znanych festiwali na świecie. Na ulicach Dublina gromadzi

sie wtedy nawet 500,000 ludzi, aby zobaczyc paradę.

Witajac sie z Irlandczykiem często usłyszysz zwrot “how are ye(you)? (Jak się

masz?). Jest to zwrot grzecznościowy, który bynajmniej nie uprawnia do

szczegółowego opisu stanu zdrowia. Zwyczajowa odpowiedź na to pytanie

brzmi np. “not too bad now, and yourself?” albo “can’t complain now, thanks.” Możesz

również usłyszeć pytanie “how ye keeping?”, które w praktyce oznacza to

samo, co wymienione wcześniej pytanie i zasługuje na taką samą odpowiedź.

Czy wiesz, żeHymn Irlandii to pieśń “Anthem

is Amhrán na bhFiann”. Anglojęzyczna nazwa tej pieśni

to “A Soldier’s Song” (Pieśń żołnierza). Słowa hymnu

można znaleźć na stronie www.taoiseach.gov.ie

7Eng . Start Modu le 01L i v ing and work ing in I re land What you need to know about th i s new count r y?

Culture and Society

The Irish FlagThe Irish flag is a vertical tricolour of green, white and orange. The green symbolises the gaelic tradition of Ireland mainly made up of Roman Catholics, the orange symbolises the minority Protestant population while the white in the centre signifies a truce between the two cultures.

The National HolidayThe National Holiday in Ireland is March 17th – St. Patrick’s Day. St. Patrick was credited with bringing Christianity to Ireland and March 17th is the day he is supposed to have died.

LanguageEnglish is the language spoken by the majority of Irish people but Irish is the first official language of the Republic and it is an official European Language.

PopulationIreland has over 5 million cows, over 5 million sheep and over 4 million humans!

SportsThe most popular and most distinctly “Irish” sporting organisation is the GAA (Gaelic Athletic Association). It is the largest amateur sporting organisation in Ireland. The aim of the GAA is to promote the Gaelic games of hurling, football, camoige, rounders, handball and rounders. The most popular of these sports are football, hurling and camoige. There are approximately 2500 GAA clubs in Ireland. For more information visit www.gaa.ie. Other sports such as soccer, rugby and horse racing are also very popular in Ireland.

Some Irish Phrases

Dia duit HelloConas atá tu? How are you?Tá mé go maith I’m fineGo raibh maith agat Thank youSlán Bye

There are more mobile phones in Ireland than there

are people.

Interesting facts recently released show that there are now more Polish speakers in

Ireland than native Irish Speakers. Over 5% percent of the population of Ireland

is Polish.

One of the largest and most famous festivals in the world

starts on St. Patrick’s Day, March 17th when over 500,000 people will throng the streets

of Dublin to watch the St. Patrick’s Day Parade.

An Irish person will often greet you with the expression “how are

ye(you)?, the simple fact is that they are being polite, they do not want

your medical history, the normal reply would be along the lines of, “not too

bad now ,and yourself?” or “can’t complain now, thanks.” You might

also be asked “how ye keeping?” this means the same thing as above and

merits the same reply.

FactThe Irish National Anthem is

Amhrán na bhFiann. The English translation is “A

Soldier’s Song” For the words of the national anthem go to

www.taoiseach.gov.ie


System polityczny

Irlandia jest demokracją parlamentarną. Parlament (Oireachtas) składa się z Prezydenta i dwóch izb: Izby Sejmowej (Dáil Éireann) i Senatu (Seanad Éireann). Na czele rządu stoi premier (po irlandzku -Taoiseach co oznacza przywódcę), a jego zastępca nazywany jest z irlandzkiego Tánaiste. Niższa izba parlamentu- „Dáil Éireann” składa się z 166 posłów nazywanych TD (Teachta Dála - wym. czokte doile). Posłowie wybierani są przez społeczeństwo w wyborach powszechnych, które odbywają się co pięć lat. Bierne prawo wyborcze w wyborach do parlamentu (Dáil Éireann) ma każdy, kto ukończył 21 lat i jest obywatelem irlandzkim.

Prawo do głosowania w wyborach w Irlandii zależy od posiadanego obywatelstwa:• Obywatele irlandzcy mają prawo głosować w każdych wyborach i referendach• Obywatele innych krajów Unii Europejskiej mają prawo głosu w wyborach europejskich i lokalnych.• Obywatele innych krajów mają prawo głosu tylko w wyborach lokalnych.Aby skorzystać z tego uprawnienia należy pamiętać o wpisie na listę wyborców tzw. ”Electoral Register”. Formularze zgloszeniowe na listę wyborców są dostępne w urzędach County Councils, w urzędach pocztowych i bibliotekach. Aby sprawdzić, czy jesteś zarejestrowany na liście wyborców wejdź na stonę www.checktheregister.ie

Więcej informacji na temat systemu politycznego Irlandii znajdziesz na stronie www.irlgov.ie Źródło: Living in Ireland: A Guide for new Residents.

Informacje o usługach w IrlandiiTa część zawiera ogólną charakterystykę szerokiego spektrum usług dostępnych dla osób mieszkających w Irlandii. Informacje tutaj przedstawione nie wyczerpują tematu i nie mogą służyć jako interpretacje przepisów prawa, ale stanowią przydatny przewodnik umożliwiający dotarcie do osób i organizacji, które mogą udzielić bardziej szczegółowych informacji na interesujące Cię tematy.

Zatrudnienie

Obywatel kraju członkowskiego UE/EOG podejmujący pracę w Irlandii ma dokładnie takie same prawa do opieki społecznej, prawa pracownicze i prawa społeczne jak obywatele Irlandii. Zaraz po przybyciu do Irlandii, należy dokonać rejestracji podatkowej i ubezpieczeniowej wnioskując o nadanie numeru PPS (Personal Public Service).

Numer PPS

Numer PPS (Personal Public Service) to indywidualny i unikalny numer, którym będziesz posługiwać się we wszelkich kontaktach z organami administracyjnymi i publicznymi (np. wydziałem ds. spraw społecznych i rodzinnych czy urzędem skarbowym).

Aby uzyskać numer PPS, należy udać się do lokalnego biura opieki społecznej (Social Welfare Office) i wypełnić odpowiedni formularz. Niezbędne będzie potwierdzenie tożsamości poprzez okazanie następujących dokumentów:• Aktualnego paszportu lub dowodu osobistego• dokumentu stanowiącego potwierdzenie miejsca urodzenia / pracy / statusu bezrobotnego / zamieszkania

/ podlegania zobowiązaniom podatkowym / kształcenia w kraju członkowskim UE/EOG lub w Szwajcarii• dokumentu potwierdzającego Twój adres na terytorium Irlandii (np. rachunku za prąd, telefon,

gaz, itp.) lub zawartej przez Ciebie umowy najmu lokalu.Adres lokalnego biura opieki społecznej znajdziesz na stronie: www.welfare.ie lub korzystając z wyszukiwarki usług publicznych w Irlandii: http://findaddress.citizensinformation.ie/service_finder//

Czy wiesz, żeObecnym prezydentem Irlandii

jest Mary Mc Aleese, która sprawuje ten urząd już drugą

kadencję a objęła to stanowisko po Prezydent Mary

Robinson. Jest to pierwszy przypadek na świecie kiedy

dwie kobiety zostały wybrane na stanowisko głowy panstwa

w następujących po sobie kadencjach


The Political System

Ireland has a parliamentary democracy. The National Parliament (Oireachtas) consists of the President and two houses: Dáil Éireann (House of Representatives) and the Seanad (the Senate). The government is headed by the Taoiseach (Prime Minister) and the Tánaiste (Deputy Prime Minister). Dáil Éireann has 166 members known as TD (Teachta Dála). All TDs are elected by the people. General elections take place once every 5 years. Essentially if you are 21 years of age or older and an Irish citizen you are entitled to run for election in Dáil Éireann. There are currently 15 government departments each headed by a Minister.

Your right to vote in Ireland depends on your citizenship. The right to vote in Ireland is as follows:• Irish Citizens can vote in every election and referendum• Other European Union (EU) citizens can vote at European and local elections• Non EU citizens may vote at local elections onlyIn order to vote you must ensure that you are on the electoral register. Application forms for entry onto the electoral register are available from County Councils, Post Offices and Libraries. To check if you are on the electoral register visit www.checktheregister.ie

For more information on the Irish political system visit www.irlgov.ie Information from: Living in Ireland: A Guide for new Residents

Information about Services in IrelandThe following section will give you an overview of the wide range of services available for people living in Ireland. The information provided is not exhaustive and is not a legal interpretation either but should guide you in finding more details from relevant people and organisations.

Employment

As an EU/EEA national working in Ireland, you are entitled to exactly the same rights as Irish citizens with regard to social welfare, employment rights and social rights in general. As soon as you come to Ireland you should register for tax and social insurance by applying for a Personal Public Service (PPS) number.

PPS Number

PPS (Personal Public Service) number is your unique reference number for all dealings with Government Departments and public bodies (for example Department of Social and Family Affair’s or the Revenue Commissioners).

To get a PPS No. you must go to a local social welfare office and fill out an application form there. You’ll also be asked to give evidence of your identity by showing the following documents:• Current Valid Passport or National Identity Card• Evidence of either birth /work /unemployment /residency /tax liability /education in an EU/EEA

country or Switzerland• Evidence of address in Ireland (e.g. electricity, telephone, gas bill) or rental agreement in your name. You can find address of your local social welfare office on the website www.welfare.ie or through a search engine for all public services in Ireland at: http://findaddress.citizensinformation.ie/service_finder//

FactIreland’s president at the

moment is Mary Mc Aleese who is serving her second term

after having succeeded President Mary Robinson - the first instance worldwide where

one woman has followed another as an elected head of

state.


Wynagrodzenie i podatki

WynagrodzeniePracownicy w Irlandii najczęściej otrzymują wynagrodzenie co tydzień lub co dwa tygodnie. Okres, za który wypłacane jest wynagrodzenie nie może być dłuższy niż miesiąc.

Potrącenia od wynagrodzenia (podatki i ubezpieczenie społeczne)Pracodawca może potrącać od należnego wynagrodzenia następujące zobowiązania:• wszelkie potrącenia wymagane lub dozwolone przez prawo (np. zobowiązania podatkowe czy

składki na ubezpieczenie społeczne);• wszelkie potrącenia wynikające z warunków umowy o pracę (np. składki na fundusz emerytalny

czy kwoty ewentualnego manka);• wszelkie potrącenia, na które pracownik wyraził uprzednio pisemną zgodę (np. opłaty za

program opieki zdrowotnej, opłaty za członkostwo w klubie sportowym, itp.)

Podatek dochodowy (PAYE)Pracodawca potrąca kwoty zobowiązań podatkowych pracownika bezpośrednio od jego zarobków, zgodnie z zasadą PAYE („Pay As You Earn”: podatek odliczany jest od faktycznie zarobionych kwot).

Osoby samozatrudnione (tzn. prowadzące własną działalność gospodarczą) zobowiązane są do odliczania i płacenia podatków samodzielnie.

Przed podjęciem pracy w Irlandii, należy zarejestrować się do celów podatkowych.Proces rejestracji składa się z 2 głównych etapów.1. Wniosek o nadanie numeru PPS przez biuro opieki społecznej (Social Welfare Office) oraz

przekazanie numeru PPS pracodawcy po jego uzyskaniu.2. Wypełnienie formularza podatkowego 12A w celu uzyskania zaświadczenia o wysokości ulgi

podatkowej oraz wysokości podstawowego progu podatkowego (Certificate of Tax Credits and Standard Rate Cut-Off Point).

Konieczne może okazać się poproszenie pracodawcy o pewne dane niezbędne do wypełnienia formularza, np. numer identyfikacyjny czy nazwa handlowa pracodawcy (nazwa handlowa i nazwa spółki mogą się różnić). Należy wykonać powyższe czynności, aby uniknąć obciążenia tzw. podatkiem zastępczym (emergency tax).

Podatek zastępczy jest naliczany pracownikom, od których pracodawca nie otrzymał następujących dokumentów lub danych w bieżącym roku podatkowym:• zaświadczenia o wysokości ulgi podatkowej oraz wysokości podstawowego progu podatkowego

(Certificate of Tax Credits and Standard Rate Cut-Off Point) wydanego pracownikowi lub karty podatkowej (Tax Deduction Card) lub formularza P45 za bieżący rok podatkowy, lub

• pracownik dostarczył pracodawcy wypełniony formularz P45 ze wskazaniem podstawy do naliczania podatku zastępczego, lub

• pracownik dostarczył pracodawcy wypełniony formularz P45 bez numeru PPS i bez wskazania podstawy do naliczania podatku zastępczego.

Ważne formularzeP45Formularz P45 jest wystawiany pracownikowi przez pracodawcę na koniec zatrudnienia. Formularz P45 może być przydatny:

• przy ubieganiu się o zwrot podatku w okresie pozostawania bez pracy,• przy ubieganiu się o świadczenia socjalne,• przy zatrudnianiu przez nowego pracodawcę, w celu uniknięcia podatku zastępczego.


Wages and taxes

Wages It is most common in Ireland that an employee is paid on a weekly or fortnightly basis. However, the pay reference period cannot be longer than a month.

Deduction from your wages (Taxes and social insurance) An employer is allowed to make the following deductions from an employee’s wage: • Any deduction required or authorised by law (e.g. income tax and social insurance) • Any deduction authorised by the term of an employee’s contract (e.g. pension contributions,

or particular till shortages) • Any deduction agreed to in writing in advance by the employee (e.g. health insurance

subscription, sports and social club membership subscription)

PAYEAn employee’s tax is deducted by their employer, through the Pay As You Earn (PAYE) system.

Self-employed individuals (i.e. people carrying on their own business), are responsible for paying their own tax through the Self Assessment system.

When you start working in Ireland you need to register for tax purposes. There are 2 main steps in this process; 1 Applying for PPS No. with Social Welfare Office and notifying your employer of your PPS Number

once you have received it.2 Completing a Form 12A from Revenue in order to receive a Certificate of Tax Credits and Standard

Rate Cut-Off Point. You may need to ask your employer for any information that you may need to complete the form, such as the Employer’s Registered Number and Employer’s Trading Name. (The Trading Name and the Company name may differ). It is essential to complete these steps in order to avoid being charged “emergency tax”.

Emergency Tax is the basis of tax deduction used by an employer where he/she has not received for the current tax year either: • A Certificate of Tax Credits and Standard Rate Cut-Off Point in respect of the employee, or a Tax

Deduction Card or a Form P45 for the current year, or • The employee has given the employer a completed Form P45 indicating that the emergency basis

applies, or • The employee has given the employer a completed P45 without a PPS number and not indicating

that the emergency basis applies.

Important forms:P45Form P45 is the form you receive from your employer when you leave an employment. You may need it for the following:• Claiming a refund of tax during unemployment, • Claiming Social Welfare Benefits, • To give to your new employer to avoid paying emergency tax.


P60Formularz P60 jest wystawiany pracownikowi przez pracodawcę jako potwierdzenie zarobków pracownika, wpłaconych zaliczek na podatek dochodowy oraz składek ubezpieczenia społecznego. Każdy zatrudniony pracownik musi dostać formularz P60 wystawiony na dzień 31 grudnia.

Ulgi podatkoweUlgi podatkowe umożliwiają zmniejszenie należnych kwot podatków. Uprawnienia do ulg podatkowych zależą od indywidualnych okoliczności. Można otrzymać zwrot podatku z tytułu określonych kosztów, np. kształcenia wyższego, leczenia, czynszu czy kredytu hipotecznego. W tych przypadkach zwrot zależy od faktycznie poniesionych kosztów. W niektórych przypadkach, np. odliczania odsetek od kredytów hipotecznych, maksymalne kwoty odliczeń podatkowych podlegają określonym limitom.

Szczegółowa lista ulg podatkowych oraz odpowiednie formularze dostępne są w urzędach skarbowych oraz na stronie internetowej: www.revenue.ie.

Ubezpieczenia społeczne

Większość pracodawców i pracowników (powyżej 16 roku życia) w Irlandii płaci składki ubezpieczeniowe irlandzkiemu krajowemu zakładowi ubezpieczeń społecznych (Social Insurance Fund). Mówiąc ogólnie, ubezpieczenie społeczne jest w Irlandii obowiązkowe.

Oprócz składek na ubezpieczenie społeczne, należy także opłacać składki na ubezpieczenie zdrowotne. W celu uzyskania dodatkowych informacji na temat wysokości składek odwiedź stronę: http://www.citizensinformation.ie/categories/money-and-tax/supplementary-budget-2009.

Wysokość składek na ubezpieczenie społeczne zależy od zarobków i rodzaju wykonywanej pracy. Składki na ubezpieczenie społeczne w Irlandii określane są w skrócie jako PRSI, czyli Pay Related Social Insurance (ubezpieczenie społeczne zależne od dochodów).

Jeżeli jesteś pracownikiem, Twoje składki na ubezpieczenie społeczne są potrącane przez pracodawcę i wpłacane do urzędu skarbowego. Do opłacania tych składek prawo zobowiązuje pracodawcę, choć pracownik też czasem jest zobowiązany do pokrycia części składki. Osoby samozatrudnione płacą składki na ubezpieczenie społeczne Klasy S bezpośrednio do urzędów skarbowych.

Więcej informacji:www.revenue.ie (informacje o podatkach i ulgach podatkowych oraz formularze do pobrania)www.citizensinformation.ie

Prawa pracownicze i bezpieczeństwo pracy

Pracownicy w Irlandii mają określone prawa pracownicze, ustanowione przez i podlegające szczegółowym przepisom prawa pracy. Choć możliwe są pewne różnice w przysługujących prawach pracowniczych pomiędzy poszczególnymi branżami, prawa wymienione poniżej to minimum, które zawsze musi być spełnione.

• Warunki zatrudnienia sporządzone w formie pisemnej. O ile pełny kontrakt czy umowa nie muszą mieć formy pisemnej, niektóre warunki zatrudnienia muszą zostać określone na piśmie w ciągu dwóch miesięcy od rozpoczęcia stosunku zatrudnienia. Takie warunki to, między innymi, sposób obliczania wynagrodzenia oraz określenie istnienia i ewentualnych warunków planu wypłat za okres zwolnienia chorobowego (w przypadku zatrudnienia na czas określony, należy także określić okoliczności, w jakich stosunek zatrudnienia zostanie rozwiązany).


P60Form P60 is the form issued by an employer to an employee certifying details of an employee’s Pay, Tax and PRSI contributions for the tax year. At the end of each tax year your employer must give you a P60 which is a statement of your pay and of the tax deducted by your employer during the year.

Tax ReliefsTax reliefs reduce the amount of tax that you have to pay. The tax reliefs to which you are entitled depend on your personal circumstances. You can get a tax refund for specific expenses, for example, third level education, medical expenses, rent paid or mortgage interest. In these cases your refund is based on the amount that you actually pay out. In some cases, such as mortgage interest, there is a limit on the maximum amount that you can claim.

The detailed list of tax reliefs and forms are available from the Revenue Commissioners offices or website www.revenue.ie.

Social Insurance

Most employers and employees (over 16 years of age) in Ireland pay social insurance contributions into Ireland’s national Social Insurance Fund. In general, the payment of social insurance is compulsory.

As well as paying into the Social Insurance Fund, you will also be expected to pay what is called the Health Contribution. To find out more about current tax rates please visit: http://www.citizensinformation.ie/categories/money-and-tax/

If you are in employment, the amount of social insurance you pay depends on your earnings and the type of work you do. Your social insurance contributions in Ireland are referred to as PRSI (Pay Related Social Insurance).

If you are an employee, your social insurance contributions are deducted by your employer and collected by the Revenue Commissioners. In fact, the law makes your employer responsible for PRSI, though you may have to pay an ‘employee’s share’. If you are self-employed, you pay Class S social insurance contributions directly to the Revenue Commissioners.

Further information:www.revenue.ie (information about taxes, tax reliefs and forms for downloading)www.citizensinformation.ie

Employment Rights and Safety at Work

Employees in Ireland are entitled to receive certain basic employment rights. These rights are governed by a range of detailed employment legislation.Although some industries entitle employees to different rights, the list below is the minimum you should receive.

• A written statement of terms and conditions of employment. Whilst the full contract does not have to be in writing, certain terms and conditions of your employment must be stated in writing within two months of starting employment. These would typically include the method of calculating pay and whether or not there is a sick pay scheme in operation. (For fixed term employees it would also include in what circumstances your employment will come to an end.)


• Pisemne potwierdzenie wypłat: tzw. „payslip”Pasek wypłaty powinien zawierać kwotę wynagrodzenia brutto oraz wyszczególnione kwoty wszystkich dokonanych potrąceń.

• Minimalne wynagrodzenieMinimalna stawka wynagrodzenia dorosłego pracownika o największym doświadczeniu to 8,65 za godzinę (2007). Są jednak określone wyjątki od zasad minimalnego wynagrodzenia, m.in. w przypadku zatrudnienia członków najbliższej rodziny, osób poniżej 18 roku życia, stażystów i praktykantów.

W niektórych branżach obowiązują w Irlandii wyższe minimalne stawki wynagrodzenia, m.in. w branży budowlanej. Więcej informacji o takich branżach znajdziesz na stronie internetowejhttp://www.employmentrights.ie/

• Maksymalnie 48 godzin pracy tygodniowoMaksymalna liczba 48 godzin pracy tygodniowo obliczana jest w okresie cztero, sześcio lub dwunastomiesięcznym, w zależności od branży. Twój pracodawca powinien prowadzić ewidencję przepracowanych przez Ciebie godzin.

• Bezpłatne przerwy w godzinach pracyMasz prawo do 15 minut przerwy na każde cztery i pół godziny pracy oraz 30 minut przerwy na każde sześć godzin pracy.

• Coroczny urlopPracownicy zatrudnieni na pełny etat mają prawo do czterech tygodni płatnego urlopu rocznie. Pracownicy zatrudnieni na część etatu mają prawo do krótszego urlopu, proporcjonalnie do części etatu, na jaki są zatrudnieni.

• Minimalny okres wypowiedzenia w przypadku zwolnienia z pracyMasz prawo do minimalnego okresu wypowiedzenia w przypadku rozwiązania stosunku zatrudnienia, zależnego od długości zatrudnienia.

Więcej informacji:National Employments Rights Authority: http://www.employmentrights.ie/

Święta państwoweCo roku, w Irlandii obchodzonych jest 9 świąt państwowych. W dniu święta państwowego (nazywanego public holiday lub bank holiday), większość firm i szkół nie pracuje. Niektóre przedsiębiorstwa, np. transport publiczny, pracują w święta państwowe, ale często w ograniczonym wymiarze. Lista obchodzonych co roku świąt państwowych w Irlandii:

• Nowy Rok (1 stycznia)• Dzień Świętego Patryka (17 marca)• Poniedziałek Wielkanocny• Pierwszy poniedziałek maja, czerwca i sierpnia• Ostatni poniedziałek października• Boże Narodzenie (25 grudnia)• Dzień Świętego Szczepana (26 grudnia)

Wielki Piątek nie jest świętem publicznym. Choć niektóre szkoły i firmy nie pracują, pracownik nie ma automatycznego prawa do dnia wolnego w Wielki Piątek..


• A written statement of pay or ‘payslip’. Your payslip should set out gross pay and list all deductions made from it.

• A minimum wageMost experienced adult workers in Ireland are entitled to be paid €8.65 per hour (in 2007). There are however, some exceptions to the minimum wage, including those employed by close relatives, those aged under 18 and trainees or apprentices.

There are also certain industries in Ireland where a higher minimum wage applies, including the construction industry. Further information on these industries is available from http://www.employmentrights.ie/

• A maximum working week average of 48 hours a weekThe maximum 48 hour week is based on an average calculated over a four, six, or twelve-month period depending on the industry. Your employer must keep a record of how many hours you work.

• Unpaid breaks during working hoursYou have the right to a 15-minute break if working four and a half hours of work and a 30-minute break if working six hours of work.

• Annual leave from workFull-time workers have the right to four working weeks paid annual leave per year. Part-time workers have the right to a proportional amount of annual leave based on the amount of time they work.

• A minimum amount of notice before dismissalYou are entitled to a minimum amount of notice if your employment ceases. The minimum amount of notice depends on the length of service.

More information:National Employments Rights Authority: http://www.employmentrights.ie/

Public HolidaysThere are 9 public holidays in Ireland each year. On a public holiday, sometimes called a bank holiday, most businesses and schools close. Other services, for example, public transport still operate but often with restricted schedules. The list of public holidays in Ireland each year is as follows:

• New Year’s Day (1 January) • St. Patrick’s Day (17 March) • Easter Monday • First Monday in May, June, August • Last Monday in October • Christmas Day (25 December) • St. Stephen’s Day (26 December)

Good Friday is not a public holiday. While some schools and businesses close on that day, you have no automatic entitlement to time off work on that day.


Więcej informacji o świętach publicznych znajdziesz w broszurce dotyczącej świąt w Irlandii dostępnej do pobrania na stronie: http://www.employmentrights.ie/en/media/annual_leave.pdf lub w biurze informacyjnym organizacji National Employment Rights Authority.

Jeżeli Twoje prawa nie są przestrzegane lub uważasz, że zostałeś niesprawiedliwie zwolniony z pracy, istnieje wiele organizacji, które mogą pomóc Ci w wyegzekwowaniu Twoich praw, m.in. National Employment Rights Authority, Employment Appeals Tribunal, Labour Relations Commission, Rights Commissioner Service, Equality Tribunal czy sądy pracy. Jeżeli nie masz pewności, do której organizacji zgłosić się po pomoc, skontaktuj się z organizacją NERA dzwoniąc pod numer 1890 808090 (koszt połączenia: rozmowa krajowa Lo-Call) lub pisząc na adres [email protected]

Szukanie pracy

Jeżeli szukasz pracy, możesz skorzystać z pomocy różnych organizacji i źródeł informacji, które pomogą Ci w poszukiwaniach.

FÁS – Organizacja ds. Szkoleń i ZatrudnieniaFÁS to rządowa organizacja ds. szkoleń i zatrudnienia, oferująca programy szkoleń i zatrudnienia, a także usługi rekrutacyjne dla osób poszukujących pracy. Każdy obywatel kraju członkowskiego UE/EOG lub Szwajcarii może zarejestrować się w FÁS i skorzystać ze szkolenia lub usług doradcy zawodowego. Informacje o ofertach pracy dostępnych poprzez FÁS można znaleźć na stronie internetowej FÁS Jobs Ireland: http://www.fas.ie/ oraz w punktach informacyjnych FÁS.

FÁS prowadzi sieć 66 biur zatrudnienia oraz 20 ośrodków szkoleniowych na terenie całego kraju. Każde biuro FÁS oferuje usługi tłumaczeń językowych. Dane kontaktowe biur FÁS znaleźć można na stronie internetowej http://www.fas.ie/ lub w irlandzkich książkach telefonicznych.

Prywatne agencje pośrednictwa pracyPrywatne agencje pośrednictwa pracy nie mogą pobierać żadnych opłat od osób poszukujących pracy za podstawową usługę rejestracji w bazie danych. Każda agencja musi mieć licencję Wydziału Przedsiębiorczości, Handlu i Zatrudnienia (Department of Enterprise, Trade and Employment).Prywatne agencje pośrednictwa pracy znaleźć można w irlandzkich książkach telefonicznych w kategorii „Employment Agencies” („Agencje pośrednictwa pracy”) lub na stronie internetowej stowarzyszenia agencje, czyli National Recruitment Federation (http://www.nrf.ie/).

Wyszukiwarki ofert pracyAgencje pośrednictwa pracy oraz pracodawcy zamieszczają oferty pracy na specjalnych stronach internetowych. Zwykle możliwe jest przesłanie aplikacji bezpośrednio przez takie strony, załączając CV i list motywacyjny.

Niektóre irlandzkie portale rekrutacyjne:www.irishjobs.iewww.jobs.iewww.loadzajobs.iewww.monster.ie

Oferty pracy w sektorze publicznym:www.publicjobs.ie

Możliwości zatrudnienia w sektorze non-profit ww.activelink.ie

Oferty pracy można także znaleźć w ogólnokrajowych i lokalnych gazetach lub stronach internetowych tych gazet:

The Independent www.independent.ieThe Irish Times www.irishtimes.comThe Evening Herald www.herald.ieThe Irish Examiner www.irishexaminer.com


You can find out more about public holidays in an explanatory booklet on holidays and public holidays downloadable from: http://www.employmentrights.ie/en/media/annual_leave.pdf or from the Information Services of the National Employment Rights Authority.

If you are not getting your rights or entitlements or if you lose your job and consider your dismissal was unfair, there are various organisations which can assist you to enforce your rights. Organisations involved in employment rights enforcement include the National Employment Rights Authority, the Employment Appeals Tribunal, the Labour Relations Commission, the Rights Commissioner Service, the Equality Tribunal and the Labour Court. If you are unsure where to go you can contact NERA on Lo Call 1890 808090 or email [email protected]

Finding a job

When you are looking for a job in Ireland there is a range of information sources and supports to help you in your search.

FÁS – Training and Employment AuthorityFÁS is the Irish Government’s Training and Employment Authority, which provides training and employment programmes, and a recruitment service for those seeking employment. Citizens from EU/EEA Member States and Switzerland are entitled to register for employment or training and can avail of guidance and counselling services. Information on jobs can be accessed on the FÁS Jobs Ireland website at http://www.fas.ie/ and via FÁS information kiosks.

FÁS has a network of 66 Employment Services Offices and 20 Training Centres throughout the country. FÁS provides a facility for language interpretation in all of its offices nationwide. Contact details and locations of FÁS offices are available on http://www.fas.ie/ or in the Irish Telephone Directory.

Private Recruitment AgenciesPrivate recruitment agencies cannot charge jobseekers for the basic service of registering on their databases. All agencies must be licensed by the Department of Enterprise, Trade and Employment. Private agencies are listed under “Employment Agencies” in the Telephone Directory, on the agencies’ association website, the National Recruitment Federation (http://www.nrf.ie/)

Job search enginesRecruitment Agencies and employers post their vacancies online on special websites. Usually, you will be able to apply for jobs through these websites by attaching CV and cover letter.

Examples of Irish job search portals:www.irishjobs.iewww.jobs.iewww.loadzajobs.iewww.monster.ie

Jobs in public sector:www.publicjobs.ie

Employment opportunities in the non profit sectorwww.activelink.ie

Job vacancies are often listed in national and local newspapers and also on their websites:

The Independent www.independent.ieThe Irish Times www.irishtimes.comThe Evening Herald www.herald.ieThe Irish Examiner www.irishexaminer.com


Świadczenia socjalne Świadczenia w ramach pomocy społecznej w Irlandii podzielone są na cztery kategorie: • Świadczenia składkowe • Świadczenia bezskładkowe • Świadczenia uniwersalne • Świadczenia dodatkowe

Aby móc ubiegać sie o niektore świadczenia pomocy socjalnej trzeba spełnić warunek stalego pobytu w Irlandii oraz dodatkowe warunki określone indywidualnie dla każdego świadczenia. Są one krótko opisane pod każdym wymienionym poniżej świadczeniem.

Świadczenia składkowe Świadczenia te wiążą się ze składkami na ubezpieczenie społeczne opłacanymi przez pracodawców oraz pracowników.

Świadczenia bezskładkowe oparte są na kryterium dochodowym i przeznaczone są dla osób, które nie mają wystarczającej liczby składek, by kwalifikować się do świadczeń składkowych lub osób, które już swoje świadczenia wykorzystały, np. Dodatek dla osób poszukujących pracy (Jobseeker’s Allowance) odpowiednikiem Zasiłku dla osób poszukujących pracy, przyznawanym w oparciu o kryterium dochodowe.

Świadczenia uniwersalne nie zależą ani od składek ani od osiąganego dochodu. Przyznawane są osobom spełniającym określone kryteria osobiste.

Świadczenia dodatkowe mogą być przyznane jako dodatek do otrzymywanych podstawowych świadczeń pomocy społecznej. Jednak nie są przyznawane wszystkim osobom otrzymującym wsparcie z pomocy społecznej. Często są przyznawane osobom spełniający określone kryterium dochodowe lub osobiste.

Poniżej wymienione są niektóre z dostępnych świadczeń pomocy społecznej w Irlandii.

1. Świadczenia dla osób bezrobotnych/poszukujących pracy • Jobseekers Benefit (JB) / Zasiłek dla poszukujących pracy – jest to świadczenie wypłacane

tygodniowo osobom, zależne od wysokości opłaconych składek na ubezpieczenie społeczne • Jobseekers Allowance (JA) Dodatek dla poszukujących pracy jest to również świadczenie

wypłacane tygodniowo ale w oparciu o kryterium dochodowe.

2. Świadczenia chorobowe oraz dla osób niepełnosprawnych • Illness Benefit/ Zasiłek chorobowy - świadczenie wypłacane tygodniowo osobom ubezpieczonym,

które z powodu choroby są niezdolne do pracy • Disability Allowance / Dodatek dla osób niepełnosprawnych – długoterminowe świadczenie,

oparte na kryterium dochodowym, dla osób niezdolnych do pracy, powyżej 16-go i poniżej 66-go roku życia.

• Invalidity Pension / Renta inwalidzka – długoterminowe świadczenie, zależne od wysokości opłaconych składek, wypłacane osobom trwale niezdolnym do pracy na skutek choroby lub niesprawności.

• Blind Pension / Renta dla osób niedowidzących: świadczenie, dla osób niedowidzących, spełniających kryterium dochodowe

• Occupational Injuries Scheme/ System zasiłków z tytułu niezdolności do pracy wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej.


Social servicesThe social welfare system in Ireland is divided into four main types of payments. These are: • Social insurance payments • Means tested payments/Social Assistance Payments• Universal payments• Extra Income Supports

With all social welfare payments, you must satisfy specific personal circumstances that are set out in the rules for each scheme. As well as satisfying the necessary circumstantial criteria, other rules also apply which are briefly explained under the headings for the different types of payments. You must be habitually resident to qualify for social assistance payments in Ireland.

Social insurance payments Social insurance payments are given to people who satisfy specific social insurance contribution conditions (PRSI conditions), in addition to the necessary circumstantial conditions.

Means tested payments are primarily designed for people who have insufficient PRSI contributions to qualify for the equivalent social insurance-based payments. An example would be a person who becomes unemployed, applies for Jobseeker’s Benefit but fails to qualify because he or she has insufficient contributions. He or she can instead apply for Jobseeker’s Allowance, which is the means tested equivalent payment.

Universal payments are paid regardless of a person’s income or social insurance record. They are only dependent on the claimant satisfying specific personal circumstances.

Extra Income Supports are supports that are provided in addition to your main social welfare payment. These supports are not available to everyone on a social welfare payment. They are often means tested, have rules regarding personal circumstances and may be dependent on a person receiving a particular payment.

Some of the social welfare payments and supports that are available include:

1. Support payments for people in unemployment• Jobseekers Benefit (JB) is a weekly payment based on insurance contributions.• Jobseekers Allowance (JA) is also a weekly payment but is means tested.

2. Illness and disability • Illness Benefit - a payment made to insured people who are unable to work due to illness• Disability Allowance - a Long-Term, means tested payment for people with a disability who are

aged 16 or over and under age 66.• Invalidity Pension - a long term, contribution based payment made to people who are

permanently incapable of work because of an illness or incapacity.• Blind Pension: A means tested payment for visually impaired people.• Occupational Injuries Scheme: Payments for insured workers who have an accident at work or

have a disease due to the work they do


3. Świadczenia dla opiekunów• The Carer’s Allowance / Dodatek opiekuńczy jest to świadczenie dla osób, które spełniają wymogi

kryterium dochodowego i chcą się opiekować osobami, które tej opieki potrzebują. • Carer’s Benefit / Zasiłek opiekuńczy jest świadczeniem wypłacanym osobom ubezpieczonym,

które rezygnują z pracy by zapewnić pełną opiekę potrzebującej osobie(osobom). • The Respite Care Grant / Zapomoga z tytułu opieki zastępczej. wypłacane corocznie dla

opiekunów sprawujących opiekę w pełnym wymiarze godzin nad osobami wymagającymi stałej opieki. Świadczenie wypłacane jest niezależnie od dochodów uzyskiwanych przez opiekuna, jednak jest zależne od określonych warunków.

4. Świadczenia w przypadku śmierci członków rodziny.• Widow/Widower’s Contributory Pension / Renta dla wdów/wdowców (składkowa) może być

wypłacana jeśli zmarła osoba lub jej małżonek/małżonka mają wystarczająco dużo opłaconych składek PRSI.

• Widow/Widower’s Non-Contributory Pension / renta dla wdów/wdowców (bezskładkowa): jest świadczeniem podlegającym kryterium dochodowemu i wypłacana wdowomi wdowcom, którzy nie mają prawa do renty składkowej dla wdów/wdowców.

• Widowed Parent Grant/Zapomoga dla owdowiałego rodzica: Jednorazowa dotacja dla rodzin z dziećmi o niskich dochodach po śmierci jednego z rodziców.

• Funeral Grant /Zasiłek pogrzebowy: Jednorazowa dotacja na pokrycie kosztów pogrzebu

5. Wsparcie dla rodzin, dzieci, zasiłek macierzyński • Adoptive Benefit / Zasiłek adopcyjny - to świadczenie wypłacane osobie, która zdecydowała się na

adopcję dziecka. Może być przyznany osobom zatrudnionym na etat, a także osobom pracującym w systemie samozatrudnienia, które spełnią wymagane warunki ilości opłaconych składek na PRSI.

• Child Benefit / Zasiłek rodzinny/na dziecko – (wcześniej znany jako Children’s Allowance) wypłacany jest rodzicom lub prawnym opiekunom dzieci, które razem z nimi mieszkają i pozostają na ich utrzymaniu. Świadczenie przysługuje na dziecko poniżej 16 roku życia lub w wieku od 16 do 19 lat, uczące się w trybie dziennym, uczestniczące w kursie Youthreach organizowanym przez FÁS lub upośledzone fizycznie lub psychicznie. (Zasiłek rodzinny wypłacany jest rodzicom, których dziecko przebywa w innym kraju Unii Europejskiej)

• Early Childcare Supplement / Dodatek na opiekę dla małych dzieci –świadczenie na dziecko poniżej 6-go roku życia wypłacane automatycznie osobom otrzymującym Zasiłek rodzinny

• Family Income Supplement / Dodatek dla rodzin o niskich dochodach (FIS) jest wolnym od podatku świadczeniem, wypłacanym tygodniowo dla tych osób (także osób samotnie wychowujących dziecko), które pracują i osiągają niskie dochody. Dziecko spełniające wymogi tego świadczenia to każde dziecko poniżej 18 roku życia lub dziecko w wieku od 18 do 22 lat uczące się w trybie dziennym.

• Zasiłek dla opiekuna prawnego sieroty (z tytułu opłacanych składek)oraz Dodatek dla opiekuna prawnego sieroty (bezskładkowy) jest wypłacany opiekunom dzieci osieroconych w wieku do 18 roku życia lub do 22 roku życia, jeśli dziecko uczy się w trybie dziennym w szkole lub uczelni wyższej.

• Health and Safety Benefit / Zasiłek dla kobiet w ciąży i karmiących piersią, narażonych na szkodliwe warunki pracy to wypłacane co tydzień świadczenie dla kobiet, które mają zagwarantowane prawo do urlopu z tytułu ochrony zdrowia w czasie ciąży lub karmienia piersią.i

• Maternity Benefit / Zasiłek macierzyński - Zasiłek macierzyński jest świadczeniem dla kobiet przebywających na urlopie macierzyńskim, które opłaciły pewną ilość składek PRSI ubezpieczenia społecznego). Podanie o zasiłek musisz złożyć na 6 tygodni przed pójściem na urlop macierzyński (12 tygodni, jeśli jesteś samozatrudniona). Kwotą, jaką będziesz otrzymywać w ramach zasiłku, zależna będzie od Twoich zarobków. Jeśli otrzymujesz już jakieś świadczenia socjalne, Twój zasiłek macierzyński będzie wypłacany w kwocie o 50% niższej.

• One Parent Family Payment / Zasiłek dla rodzica samotnie wychowującego dzieci - Zasiłek ten jest świadczeniem przeznaczonym dla mężczyzn lub kobiet, którzy samotnie wychowują dzieci.


3. Caring • The Carer’s Allowance is a payment for carers on low incomes who live with and look after certain

people in need of full-time care and attention.• Carer’s Benefit is a payment made to insured persons who leave the workforce to care for a

person(s) in need of full-time care and attention.• The Respite Care Grant is an annual payment for carers who look after certain people in need of

full-time care and attention. The payment is made regardless of the carer’s means but is subject to certain conditions.

4. Bereavement If your spouse dies, you may be entitled to one the following payments:• Widow/Widower’s Contributory Pension is a social insurance payment for both widows and

widowers.• Widow/Widower’s Non-Contributory Pension: is means tested payment for both widows and

widowers.• Widowed Parent Grant: A once off payment to help with the income support of families after a

spouse dies.• Funeral Grant: once-off payment based on PRSI contributions to help with funeral expenses.

5. Family, Children and Maternity support• Adoptive Benefit is a social insurance based payment issued for a person adopting a child

and taking adoptive leave from employment.• Child Benefit – (previously known as Children’s Allowance) is payable to the parents or

guardians of children under 16 years of age, or under 19 years of age if the child is in full-time education, FÁS, Youthreach training or has a disability. (Migrant workers from EEA Member States may get Child Benefit if their dependent child is resident in another EEA Member State.)

• Early Childcare Supplement - payment that is issued automatically in addition to Child Benefit for a child under 6.

• Family Income Supplement is a weekly tax-free payment available to married or unmarried employees with children. It is designed to offer assistance to people on low pay. Your child must be under 18 years of age or between 18 and 22 years of age and in full-time education.

• Guardian’s Payment (Contributory) and Guardian’s Payment (Non-Contributory) is paid to the child’s guardian up to the child’s 18th birthday or 22nd birthday if he or she is in full-time education.

• Health and Safety Benefit is a weekly payment, granted to an employee by her employer when the employer cannot remove a risk to her health or safety during her pregnancy or whilst breastfeeding, or cannot assign her alternative ‘risk-free’ duties.

• Maternity Benefit - a payment made to women on maternity leave from work and who have paid a certain amount of PRSI. You need to apply for the payment 6 weeks before you intend to go on maternity leave (12 weeks if you are self-employed). The amount of money paid to you each week will depend on your earnings. If you are already on certain social welfare payments then you will receive half-rate Maternity Benefit.

• One Parent Family Payment - is paid to men and women in Ireland who are bringing children up without the support of a partner.


6. Emerytury• State Pension (Transition) / Emerytura pomostowa. Emerytura pomostowa wypłacana jest w

Irlandii osobom, które ukończyły 65 rok życia, przestały pracować i opłaciły wystarczającą ilość składek na ubezpieczenie społeczne.

• State Pension (Contributory) / Emerytura składkowa Emerytura składkowa jest wypłacana w Irlandii osobom, które osiągnęły 66 rok życia i zgromadziły na swoim koncię ystarczającą ilość składek. Nie podlega ona kryterium dochodowemu

• State Pension (Non-Contributory) / Emerytura bezskładkowa jest świadczeniem podlegającym kryterium dochodowemu i jest przeznaczona dla osób, które nie mają prawa do emerytury pomostowej lub emerytury składkowej ze względu na zbyt małą ilość opłaconych składek na ubezpieczenie społeczne (PRSI).

Świadczenia dodatkowe • Treatment Benefit / Świadczenia na pokrycie kosztów leczenia: wypłacane osobom ubezpieczonym

na pokrycie części kosztów usług dentystycznych, okulistycznych oraz aparatów słuchowych • Free Travel/Companion Free Travel Pass - Bezpłatne przejazdy • Household Benefits: pomoc przy pokrywaniu opłat za prąd/gaz, abonament telefoniczny i tv. • National Fuel Scheme/ Narodowy program opałowy: pomoc przy pokrywaniu opłat za opał. • Smokeless Fuel Scheme / Dodatek na paliwo bezdymne: pomoc przy pokrywaniu opłat za paliwo

w obszarach o wysokiej populacji • Living Alone Allowance/ Dodatek dla osób mieszkających samotnie (w wieku 66 lat i starszych)

Uzupełniające świadczenia socjalne(SWA)

System uzupełniających świadczeń socjalnych jest administrowany przez urzędników służby zdrowia (Health Service Executive) w lokalnych ośrodkach zdowia, z ramienia Ministerstwa Spraw Rodzinnych i Socjalnych (Department of Social and Family Affairs).

System uzupełniających świadczeń socjalnych uprawnia do następujących świadczeń: • Basic SWA/ Podstawowe uzupełniające świadczenie socjalne: przyznawane w oparciu o

kryterium dochodowe i warunek stałego pobytu. Wypłacany jest osobom, które nie mają pieniędzy a czekają na kolejny zasiłek lub nie kwalifikują się do zasiłku.

• Rent/Mortgage Supplements / Dodatek mieszkaniowy / Dodatek na spłatę odsetek od kredytu hipotecznego: przyznawane w oparciu o kryterium dochodowe i warunek stałego pobytu.

• Exceptional Needs Payments / Świadczenia nadzwyczajne: jednorazowe świadczenia wypłacane w wyjątkowych sytuacjach. Przykładem może być pomoc finansowa przy wpłacie depozytu na mieszkanie w sytuacji braku innych dochodów.

• Urgent Needs Payments / Świadczenia w nagłych sytuacjach: świadczenia przyznawane w sytuacjach wyjątkowych mogą otrzymać osoby, którym normalnie nie przysługuje prawo do jakiegokolwiek świadczenia w ramach Programu Dodatkowych Świadczeń Społecznych. Świadczenia te są przyznawane osobom w sytuacji wyjątkowej, np. pogorzelcom czy powodzianom, w celu zaspokojenia podstawowych potrzeb.

• Diet Supplement / Dodatek z tytułu specjalnej diety• Back to School Clothing and Footwear Allowance /Wyprawka dla dziecka na nowy rok szkolny:

świadczenie wypłacane raz do roku rodzinom o niskich dochodach, posiadających dzieci w wieku szkolnym.


6. Retirement and older people supports:• State Pension (Transition) is paid to people aged 65 who have retired from work and who

have enough social insurance contributions• State Pension (Contributory) is paid to people from the age of 66 who have enough Irish

social insurance contributions. It is not means-tested.• State Pension (Non-Contributory) is a means-tested payment available to people in Ireland

aged 66 and over who do not qualify for a contributory pension.

Extra income supports• Treatment Benefit: Insurance rules apply. Assistance with some of the costs of optical/ dental

care and hearing aids.• Free Travel/Companion Free Travel Pass.• Household Benefits: Assistance with electricity/gas, telephone and TV licence.• National Fuel Scheme: Assistance with the cost of fuel.• Smokeless Fuel Scheme: Assistance with the cost of fuel in areas of high population.• Living Alone Allowance.

Supplementary Welfare Allowance (SWA)

This is a social welfare scheme that is administered by the Health Service Executive in local Health Centers of behalf of the Department of Social and Family Affairs.

The scheme may entitle you to the following:• Basic SWA: Means testing rules and the Habitual Residence Condition apply. Paid if you have

no money and either are waiting for another social welfare payment or do not qualify for a payment.

• Rent/Mortgage Supplements: Means testing and Habitual Residence Conditions apply.• Exceptional Needs Payments: These are once off payments for situations of exceptional

need. An example would be assistance with the cost of a deposit on a flat if you had no other income.

• Urgent Needs Payments: These are payments for people in a crisis situation such as fire or flood who would not normally qualify for a social welfare payment. These payments can be made in the form of a repayable loan.

• Diet Supplement: This is a weekly supplement for people who need a special diet because of their medical condition.

• Back to School Clothing and Footwear Allowance: This is a once yearly payment made to families on low incomes with children.


Inicjatywy edukacyjno-szkoleniowe

są przyznawane przez Wydział Spraw Społecznych i Rodzinnych oraz inne Agencje.

• Dodatek w ramach programu Powrót do edukacji (BTEA) jeśli chcesz podjąć naukę w trybie dziennym na poziomie średnim lub wyższym.

• Dodatek w ramach programu Powrót do pracy - Jest to świadczenie wypłacane w systemie tygodniowym osobom długotrwale bezrobotnym, które podejmują pracę. Umożliwia ono zachowanie przez 3 lata części pobieranego dotychczas świadczenia bez konieczności płacenia podatku ani składek na PRSI.

• Doradcy - Służą pomocą osobom pragnącym uczestniczyć w inicjatywach zawodowych i edukacyjnych dostępnych z ramienia Departamentu i innych agencji, np. FÁS.

• The Vocational Training Opportunities Scheme / System możliwości kształcenia zawodowego jest skierowany dla osób bezrobotnych i jest finansowany przez Departament Edukacji i Nauki z wsparciem finansowym Europejskiego Funduszu Społecznego. System jest wdrażany przez Komitety Edukacji Zawodowej (VEC) i oferuje szeroki wachlarz kursów i szkoleń przeznaczonych do osób bezrobotnych.

Jeśli chciałbyś ubiegać się o któreś z wymienionych świadczeń skontaktuj się z lokalnym urzędnikiem pomocy społecznej i poproś go o odpowiedni formularz lub ulotkę informacyjną. Adres i numer telefonu do lokalnego urzędu pomocy społecznej można znaleźć w książce telefonicznej. Dodatkowo, można skorzystać z wyszukiwarki usług (Service Finder) na stronie internetowej www.welfare.ie. Niektóre formularze dostępne są na stronie internetowej Departamentu Spraw Społecznych i Rodzinnych lub dzwoniąc pod numer 1890 20 23 25 (Locall Leaflet Line).

Większość świadczeń pomocy społecznej wypłacanych jest przez Departament Spraw Społecznych i Rodzinnych, jednak są wyjątki. O uzupełniające świadczenia socjalne, dodatek mieszkaniowy, dodatek na spłatę odsetek od kredytu hipotecznego i inne należy ubiegać się w lokalnym ośrodku zdrowia.


Training and Education Support Payments are also available from the Department of Social and Family Affairs and other Agencies.

• Back to Education Allowance (BTEA) if you wish to pursue a full-time second or third level course.

• Back to Work Allowance - this programme allows people who have been on social welfare payments for a long period of time to return to employment or self-employment and keep some of their social welfare payments.

• Job Facilitators - These are social welfare staff based in local social welfare offices. They help to advise you of back to education/work options.

• The Vocational Training Opportunities Scheme is an educational opportunities scheme for unemployed persons, which is funded by the Department of Education and Science with assistance from the European Social Fund. The Scheme is operated through the Vocational Education Committees and provides a special range of courses designed to meet the education and training needs of unemployed people.

If you wish to apply for a particular social welfare payment or scheme, you should contact your local social welfare office for an application form and an information leaflet. The address and phone number of your local social welfare office is also available in the telephone directory. In addition, you can find your local social welfare officer using Service Finder from the www.welfare.ie . Some application forms are available from the Department of Social and Family Affairs website or telephone the Local Leaflet Line: 1890 20 23 25.

Most social welfare payments are paid by the Department of Social and Family Affairs, but there are exceptions to this. To apply for Supplementary Welfare Allowance, Rent Supplement, Mortgage Interest Supplement or other supplementary welfare payments you must apply to your local HSE office.

Source: A Short Guide to the Irish Social Welfare System, available in English, Polish and Lithuanian to download from the website: http://www.welfare.ie/publications/shortguidetosws.htmlwww.welfare.iewww.citizensinformation.ie


Usługi na rzecz społeczności lokalnychUsługi informacyjne

Biura informacyjne Citizens Information Offices oferują darmowe, poufne, niezależne i bezstronne informacje o różnego rodzaju usługach dostępnych w Irlandii.

Informacje możesz uzyskać na trzy sposoby:• przez stronę internetową: www.citizensinformation.ie zawiera kompleksowe informacje o

wszelkich aspektach życia w Irlandii,• przez linię telefoniczną Citizens Information Phone Service:1890 777 121 (koszt połączenia:

rozmowa krajowa Lo-Call), od poniedziałku do piątku, w godz. 9:00 – 21:00,• udając się osobiście do lokalnego biura Citizens Information Centre.

Opieka zdrowotna

Irlandzki system opieki zdrowotnej jest połączeniem usług prywatnych i publicznych. W zależności od osiąganego, dochodu może przysługiwać nam karta medyczna (Medical Card) upoważniająca do bezpłatnych usług medycznych.

Usługi dla społeczności związane z publiczną opieką zdrowotną w Irlandii mogą obejmować leczenie i opiekę pielęgniarską, wizyty lekarza w domu, fizjoterapię, opiekę lekarza medycyny pracy, opiekę psychologa, opiekę dzienną i opiekę zastępczą.

Usługi związane z publiczną opieką zdrowotną świadczone są przede wszystkim przez instytucję HSE (Health Service Executive). Mogą być także oferowane przez organizacje wolontariuszy we współpracy lub w imieniu HSE.

Posiadacze karty medycznej (Medical Card) mają prawo do korzystania z wyżej wymienionych usług nieodpłatnie. Osoby, które nie posiadają karty medycznej także mogą być uprawnione do korzystania z tych usług, jednak czasem może okazać się to utrudnione.

Informacje o dostępności takich usług w Twojej okolicy uzyskasz od Twojego lekarza rodzinnego lub w lokalnym ośrodku zdrowia.

Sprawdź czy kwalifikujesz się do otrzymania Medical Card: http://www.hse.ie/eng

Policja

Garda Síochána to irlandzka policja, pełniąca wszelkie obowiązki charakterystyczne dla policji w całym kraju. Ponadto, Garda Síochána dba o bezpieczeństwo państwowe i egzekwuje przepisy kodeksu karnego i kodeksu ruchu drogowego. Nazwa Garda Síochána oznacza „strażnicy pokoju”.

Więcej informacji uzyskasz w lokalnym posterunku „Gardy” lub na stronie internetowej www.garda.ie


Community servicesInformation services

Citizen Information Offices provide free, confidential, independent and impartial information on variety of services available in Ireland.

You can get information in three ways: • On the website: www.citizensinformation.ie provides comprehensive information on all aspects of

Public Citizens Information • By phone through the Citizens Information Phone Service. Lo-Call 1890 777 121,

Monday to Friday, 9am – 9pm • In person by calling to a Citizens Information Centre near you.

Health

The Irish health service is a mixture of public and private services. Depending on your actual income, you may be entitled to receive a Medical Card, which will entitle you to free of charge medical services.

Public health services provided in the community in Ireland are sometimes referred to as ‘Community Care Services’. They can include the public health nursing service, home help service, physiotherapy, occupational therapy, chiropody service, day care and respite care service.

Community Care Services are generally provided by the Health Service Executive (HSE). Community care services may also be provided by voluntary organisations in conjunction with, or on behalf of the HSE.

In general, medical card holders are entitled to community care services free of charge. Non-medical card holders may also be entitled but it is not always possible to actually get the services.

Your family doctor (GP) or your local health centre can provide you with information about the services available in your area.

To check if you are entitled to get Medical Card please visit: http://www.hse.ie/

Police

The Garda Síochána is the Irish national police force. It has responsibility for carrying out all policing duties in the Irish State. In addition, it provides State security services and carries out all criminal and traffic law enforcement. The name Garda Síochána in English means ‘guardians of the peace’.

More information at local Garda station or at www.garda.ie


Ruch drogowy

Prawo jazdyMając krajowe lub międzynarodowe prawo jazdy wydane w Twoim kraju, możesz poruszać się samochodem po Irlandii przez okres nie dłuższy niż 12 miesięcy. Jeżeli mieszkasz w Irlandii dłużej niż 12 miesięcy, musisz poddać się pełnej procedurze kwalifikacyjnej na irlandzkie prawo jazdy. Od 1 stycznia 2003, każdy kierowca prowadzący pojazd na terytorium Irlandii musi mieć przy sobie prawo jazdy.

Podatek drogowyAby prowadzić samochód po drogach publicznych w Irlandii, niezbędne jest opłacenie podatku drogowego. Podatek drogowy pobierany jest przez lokalne władze w imieniu rządu centralnego.

Wysokość należnego podatku drogowego od pojazdu zarejestrowanego przed lipcem 2008 jest proporcjonalna do pojemności silnika pojazdu. W przypadku nowych pojazdów, zarejestrowanych 1 lipca 2008 lub po tym dniu, wysokość podatku drogowego jest określana na podstawie siedmiu przedziałów CO2.

Ponadto, prawo zobowiązuje posiadacza pojazdu do wyeksponowania na przedniej szybie samochodu dowodu wpłaty podatku drogowego (w postaci winiety zwanej tax disc). Brak ważnej winiety potwierdzającej zapłatę podatku drogowego stanowi wykroczenie przeciw przepisom drogowym karane grzywną nakładaną przez funkcjonariusza służby drogowej lub policji.

Należny podatek drogowy możesz opłacić w biurze ds. podatku drogowego (Motor Taxation Office) w lokalnym urzędzie miasta; można także opłacić podatek przez Internet, poprzez stronę http://www.motortax.ie

Podatek od rejestracji pojazdu: VRT (Vehicle Registration Tax)Podatek od rejestracji pojazdu, czyli VRT (Vehicle Registration Tax), to podatek, który musisz zapłacić rejestrując pojazd w Irlandii po raz pierwszy. Każdy pojazd na terytorium kraju, z wyjątkiem pojazdów przebywających w Irlandii tymczasowo, musi zostać zarejestrowany w urzędzie skarbowym. Jeżeli importujesz pojazd do Irlandii, musisz zapłacić podatek VRT oraz uzyskać dowód rejestracyjny pojazdu potwierdzający zapłatę podatku VRT. Wszelkie opóźnienia w rejestracji pojazdu lub uregulowaniu podatku VRT mogą wiązać się z poważnymi konsekwencjami, łącznie z konfiskatą pojazdu i procesem sądowym.

Możesz zarejestrować samochód i opłacić podatek VRT w lokalnym biurze rejestracji pojazdów (VRO - Vehicle Registration Office). Pracownik biura obliczy za Ciebie kwotę należnego podatku. W przypadku samochodów osobowych i małych vanów, kwota podatku VRT obliczana jest jako procent sugerowanej ceny detalicznej wraz z wszelkimi podatkami, zwanej wolnorynkową ceną zbytu (OMSP - Open Market Selling Price).

Więcej informacji:http://www.transport.ie http://www.citizensinformation.ie/categories/moving-country/moving-to-ireland/coming-to-live-in-ireland/importing_car_into_irelandwww.environ.ie

UbezpieczenieW Irlandii jest prawny obowiązek ubezpieczenia każdego samochodu użytkowanego na drogach publicznych; polisa ubezpieczeniowa jest ponadto niezbędna przy opłacaniu podatku drogowego. Prowadzenie na terenie Irlandii nieubezpieczonego pojazdu stanowi bardzo poważne wykroczenie i może być karane grzywną, punktami karnymi lub nawet odebraniem prawa jazdy.


Driving

Driving licenceIf you hold a national driving licence or an international driving permit from your own country, you can drive in Ireland for up to 12 months. If you are a resident in Ireland for more than 12 months, you will need to go through the full driving licensing procedures. Since 1 January 2003, you are required to carry your driving licence with you at all times when motoring in Ireland.

Motor TaxIt is a legal requirement in Ireland to have motor tax if you want to drive your vehicle in a public place. Motor tax is collected by your local authority on behalf of the Government.

The amount of motor tax you pay for a vehicle registered before July 2008 is proportionate to the size of your vehicle’s engine. For new cars registered since 1 July 2008, motor tax charges are determined on the basis of seven CO2 bands.

Moreover, you are required to display evidence that you have paid (a current tax disc) on the windscreen of your vehicle. Failure to display evidence that you have paid motor tax on your vehicle is considered a motoring offence and will result in a fine issued by a traffic warden or a Garda.

You can pay your motor tax in Motor Taxation Office of your local authority office or online on http://www.motortax.ie

Vehicle Registration Tax (VRT)Vehicle Registration Tax (VRT) is a tax you must pay when you first register a motor vehicle in Ireland. Every motor vehicle in the State, with the exception of one brought in temporarily by a visitor, must be registered with the Revenue Commissioners. If you have imported a vehicle, you must pay VRT and receive the vehicle’s registration certificate showing that you have paid VRT. Any delay in registering your vehicle or paying Vehicle Registration Tax will make you liable to substantial penalties - including forfeiture of your vehicle and prosecution.

You can register the car and pay the VRT at your local Vehicle Registration Office (VRO). The Vehicle Registration Office will calculate the VRT for you. In the case of cars and small vans, the amount of VRT payable is based on a percentage of the recommended retail price, which includes all taxes. This price is known as the Open Market Selling Price (OMSP).

More information: http://www.transport.ie http://www.citizensinformation.ie/categories/moving-country/moving-to-ireland/coming-to-live-in-ireland/importing_car_into_irelandwww.environ.ie

InsuranceIt is a legal requirement in Ireland to have motor insurance if you want to drive your car in a public place and you must produce a current Certificate of Insurance to pay motor tax. Failure to have motor insurance when driving in Ireland is a very serious offence and drivers will incur fines, penalty points and may be disqualified from driving.


Państwowy przegląd stanu technicznego pojazdu (NCT - National Car Test) Państwowy przegląd stanu technicznego pojazdu to niezbędny w Irlandii przegląd mający na celu sprawdzenie czy pojazd spełnia najwyższe normy bezpieczeństwa w ruchu drogowym oraz ochrony środowiska. Od 2002 roku, obowiązkowi przeglądu podlegają wszystkie pojazdy w wieku 4 lat i starsze. Pojazdy, które pomyślnie przejdą przegląd, muszą być ponownie oddawane do przeglądu co 2 lata. Do ośrodka przeprowadzającego przegląd należy zabrać książkę rejestracyjną pojazdu lub dowód rejestracyjny.Centralny ośrodek odpowiedzialny za przeglądy znajduje się w Citywest Business Campus pod Dublinem; instytucja posiada także 43 ośrodki lokalne na terenie całego kraju.Tel:1890 200670 Tel. (koszt połączenia: rozmowa krajowa Lo-Call:1890 200670 Oficjalna strona internetowa: http://www.nct.ieOgraniczenia prędkości i punkty karnewww.lireland.comwww.penaltypoints.ie

Zakwaterowanie

Dostępnych jest wiele różnych możliwości zakwaterowania. Na krótki pobyt możesz zatrzymać się w hotelu, hostelu lub pensjonacie, jednak jeżeli planujesz zostać w Irlandii nieco dłużej, możesz rozważyć wynajęcie lub zakup mieszkania lub domu.

Wynajem nieruchomościOferty nieruchomości do wynajęcia znajdziesz w ogólnokrajowych i lokalnych gazetach, na tablicach ogłoszeniowych w sklepach oraz w Internecie. Najpopularniejsze strony z ogłoszeniami wynajmu: www.daft.iewww.let.iewww.myhome2let.ieNa tych stronach możesz poszukać odpowiedniego dla Ciebie domu, mieszkania lub pokoju do wynajęcia. Wynajmując nieruchomość, należy dobrze poznać prawa i obowiązki najemcy, wynikające przede wszystkim z ustawy o właścicielach i najemcach lokali, jak również z pisemnej lub ustnej umowy najmu zawartej pomiędzy Tobą a właścicielem nieruchomości. Obowiązki obejmują płacenie czynszu, utrzymywanie lokalu w dobrym stanie, zapobieganie powstawaniu szkód i unikanie zachowania uciążliwego dla innych oraz stosowanie się do wszelkich szczegółowych warunków określonych w pisemnej lub ustnej umowie najmu

Twoje prawa jako najemcy obejmują:• prawo do otrzymania książeczki opłat

czynszowych lub pisemnej umowy najmu, zawierającej informacje i warunki takiego najmu,

• prawo do zwrotu pełnej kwoty wpłaconej właścicielowi kaucji; właściciel lokalu może zatrzymać całą kaucję lub jej część w przypadku 1) zaległości w należnych opłatach czynszowych lub 2) poniesienia kosztów naprawy szkód poważniejszych niż spowodowanych standardową eksploatacją lokalu,

• prawo do szczegółowego wyszczególnienia mebli, urządzeń i elementów wyposażenia lokalu w książeczce opłat czynszowych lub umowie najmu,

• prawo do zachowania okresu wypowiedzenia w razie rozwiązania umowy najmu,

• prawo do prywatności,• prawo do przyjmowania gości,

• prawo do określonych standardów lokalu,• prawo do obciążenia właściciela lokalu

obowiązkiem przeprowadzania określonych napraw,

• prawo do rejestracji w komisji ds. prywatnego najmu lokali mieszkalnych (PRTB - Private Residential Tenancies Board),

• prawo do korzystania z ulgi podatkowej z tytułu najmu (aby uzyskać więcej informacji, skontaktuj się z lokalnym urzędem skarbowym),

• jeżeli ubiegasz się o zasiłek, jesteś objęty programem FÁS lub pracujesz na niepełny etat, możesz ubiegać się o dofinansowanie na potrzeby czynszu u pracownika opieki społecznej (Community Welfare Officer) w lokalnej przychodni. W wyjątkowych okolicznościach, możesz także otrzymać pomoc na potrzeby wpłacenia kaucji. Dofinansowanie nie przysługuje studentom studiów dziennych ani osobom zatrudnionym na pełen etat.


NCT - National Car Test in Ireland The National Car Test is a compulsory test in Ireland that ensures your vehicle meets the highest standards of road safety and environmental protection.All cars 4 years and over are tested. Vehicles that pass the test will have to undergo repeat tests every 2 years. You must also bring your vehicle registration book or registration certificate with you to the test centre.The central testing operation is based in City west Business Campus, outside Dublin, with 43 operating centres nationwide. Tel:1890 200670 Locall:1890 200670 Homepage: http://www.nct.ieSpeed limits & Penalty Pointswww.lireland.comwww.penaltypoints.ie

Accommodation

There is a wide variety of accommodation options available for you. For a short term you can stay in hotels, hostels and B&Bs but for a long term residency you might consider renting or buying a place to live.

Private Rented AccommodationAccommodation rental offers are advertised in national or local newspapers, shops and in the Internet. The most popular websites are: www.daft.iewww.let.iewww.myhome2let.ieYou can search for a house, apartment or room to rent there. When renting a property it is important to know the rights and duties related to tenants. The legal rights derive from general landlord/tenant law as well as from any written or verbal tenancy agreement between you and your landlord. Duties include paying your rent, keeping the place in good order, avoiding damage or nuisance and complying with any special terms set down in your tenancy agreement, verbal or written.

As a tenant you have the right to: • A rent book or written letting agreement or

lease which must contain other information about the tenancy

• Have any deposit returned in full amount. The deposit may be retained or deductions made where there are 1) rent arrears or 2) costs incurred to repair damage above normal wear and tear

• Have details of furnishings and appliances provided in your rent book or letting agreement

• Notice to leave • Privacy• Visitors • Good standards of the living places

• Have certain repairs carried out by the landlord

• Be registered with the Private Residential Tenancies Board.

• claim tax relief on rent (contact your local tax office)

• If you claim social welfare, are on a FÁS scheme or working part-time, you may qualify for help towards your rent from the Community Welfare Officer at your local health centre. In exceptional circumstances, you may also get help with a deposit. If you are a full-time student or in a full-time job you are not normally eligible for rent supplement.


Więcej informacji: www.threshold.ie

Threshold to organizacja non-profit, z którą możesz skontaktować się w razie kłopotów z właścicielem lokalu lub łamania przysługujących Ci praw.

Mieszkania socjalneZa udzielanie schronienia i zakwaterowania osobom, które nie mają gdzie mieszkać i nie stać ich na zakup własnego lokum odpowiedzialne są w Irlandii władze lokalne. Mieszkania socjalne przydzielane są według potrzeb, a czynsze są adekwatne do możliwości finansowych lokatora.

Stowarzyszenia mieszkaniowe (czasem nazywane także „wolontaryjnymi stowarzyszeniami mieszkaniowymi”) oraz spółdzielnie mieszkaniowe także oferują mieszkania socjalne dla osób, których nie stać na zakup własnego mieszkania.

Inicjatywa tanich mieszkań ma na celu umożliwienie rodzinom o niskich dochodach zakupu własnych miejsc zamieszkania. Dzięki temu programowi, nabywcy o niższych dochodach mają możliwość zakupu nowych domów i mieszkań na osiedlach, w których ceny zakupu nieruchomości są szczególnie korzystne. Nieruchomości oferowane są zakwalifikowanym do programu nabywcom po cenach niższym niż ich wartość rynkowa. http://www.affordablehome.ie

Bezdomność Informacje o możliwościach zakwaterowania dla osób bezdomnych można uzyskać od władz lokalnych oraz od lokalnej Służby Ochrony Zdrowia (HSE; należy poprosić o rozmowę z urzędnikiem ds. pomocy mieszkaniowej: „Housing Welfare Officer”). W Dublinie za koordynację pomocy dla osób bezdomnych odpowiada agencja ds. osób bezdomnych (Homeless Agency), która opracowała internetowy przewodnik po schroniskach, miejscach dla osób wymagających specjalnej pomocy, ośrodkach doradztwa i opieki medycznej i innych formach pomocy dla bezdomnych w Dublinie. Homeless Agency Parkgate Hall Conyngham Road, Dublin 8 Telefon: 01 7036100 www.homelessagency.ie

Transport

Usługi transportu publicznego w Irlandii świadczone są przez przedsiębiorstwa państwowe i prywatne.

Poniższa lista nie jest listą kompletną i wymienia jedynie największe przedsiębiorstwa transportowe w całym kraju oraz w rejonie Dublina. Więcej informacji na ten temat znaleźć można w Internecie, w lokalnych ośrodkach informacyjnych czy w książkach telefonicznych; można także zawsze dowiedzieć się więcej od sąsiadów.

Koleje www.irishrail.ie – strona zawiera informacje o pociągach Intercity, DART oraz kolejach podmiejskich

Autobusy krajowe przedsiębiorstwo transportu autobusowego www.buseireann.ie Lokalny transport autobusowy: np. Dublin Bus: www.dublinbus.ie Przewoźnicy prywatni Luas sieć tramwajowa w Dublinie: www.luas.ie


Further information: www.threshold.ie

Threshold is a not-for-profit organisation that you can contact if you have problems with your landlord or you feel that your rights are not executed.

Local Authority HousingLocal authorities in Ireland are the main provider of social housing for people who need housing and cannot afford to buy their own homes. Local authority housing is allocated according to housing need, and rents are based on your ability to pay.

Housing associations (sometimes called “voluntary housing” or “voluntary housing associations”) and housing co-operatives also provide social housing for people who cannot afford to buy their own homes.

Affordable housing aims to help lower income households to buy their own homes. It allows lower-income house buyers the chance to buy newly constructed homes and apartments in areas where property prices have created an affordability gap. These properties are then offered for sale to eligible first-time purchasers at prices significantly less than their actual market value. http://www.affordablehome.ie

Homelessness Information on accommodation available to homeless people is available from your local authority and HSE Area. (Ask to speak to a ‘Housing Welfare Officer’). In Dublin, the Homeless Agency is responsible for the co-ordination of services for homeless people. They have produced an online guide to hostels, supported housing, advice, health and other services for homeless people in Dublin.

Homeless Agency Parkgate Hall Conyngham Road, Dublin 8 Telephone: 01 7036100 www.homelessagency.ie

Transport

Public transport services in Ireland are provided by state or private companies.

The examples below are not comprehensive and list only the biggest transport service providers in Ireland and Dublin area. You might find more information on the Internet, local citizen information centres, golden pages or from your neighbours.

Rail www.irishrail.ie – provides information about Intercity, DART and suburban train servicesBus national services www.buseireann.ie Local services: e.g. Dublin Bus, www.dublinbus.ie Private operators Luas Dublin’s Light Rail Tram System www.luas.ie


Udział w wyborach

Jako osoba na stałe zamieszkująca w Irlandii, masz prawo do udziału w wyborach do parlamentu europejskiego oraz do władz lokalnych. Aby jednak skorzystać z tego prawa, upewnij się, że Twoje nazwisko jest wpisane do spisu wyborców. Taki spis lub jego wstępna wersja jest dostępna do wglądu w lokalnym urzędzie, biurze sądowym, bibliotece publicznej, urzędzie pocztowym lub komisariacie policji. Możesz także sprawdzić czy jesteś w spisie wyborców przez Internet na stronie www.checktheregister.ie. Ostatecznym terminem rejestracji w spisie wyborców jest 25 listopada roku poprzedzającego wybory.

Rejestracji można dokonać wyłącznie pod jednym adresem i należy mieszkać pod tym adresem w dniu 1 września zanim rejestr wejdzie w życie. Jeżeli wyprowadzisz się spod adresu, pod którym uprzednio zarejestrowałeś się w spisie wyborców, skontaktuj się z urzędem dokonującym rejestracji i podaj nowy adres.

W chwili wejścia rejestru w życie 15 lutego, musisz mieć ukończone 18 lat.

System edukacji

System edukacji w Irlandii możemy podzielić na trzy odrębne poziomy, czyli szkolnictwo podstawowe, średnie i wyższe. Szkolnictwo w Irlandii jest bezpłatne na wszystkich poziomach (także na uczelniach wyższych).

Całkowitą kontrolę nad polityką edukacyjną, finansowaniem szkolnictwa oraz zarządzaniem edukacją sprawuje Departament Edukacji Narodowej i Nauki przy Ministerstwie Edukacji Narodowej i Nauki. Na szczeblu lokalnym, instytucjami odpowiedzialnymi za edukację są Komitety Edukacji Zawodowej (VEC - Vocational Education Committees). Inne ważne organizacje związane z systemem edukacji to Irlandzki Krajowy Urząd ds. Kwalifikacji (NQAI – National Qualifications Authority of Ireland) oraz Urząd Szkolnictwa Wyższego (HEA – Higher Education Authority). Poza wyżej wymienionymi, istnieje wiele innych ustawowych lub nieustawowych organizacji i urzędów spełniających określone funkcje w systemie kształcenia.

Obowiązek szkolny w Irlandii obejmuje dzieci w wieku od sześciu do szesnastu lat lub do ukończenia trzech klas szkoły średniej. Bezpłatne szkoły państwowe dostępne są na każdym poziomie kształcenia; rodzice mają także możliwość wysłać dzieci do szkół prywatnych.

Szkolnictwo podstawowe:Chociaż obowiązek szkolny w Irlandii nie obejmuje dzieci poniżej szóstego roku życia, większość dzieci rozpoczyna naukę po ukończeniu czterech lat w przedszkolach (Junior & Senior Infant Classes) przy szkołach podstawowych. Szkoły podstawowe to przede wszystkim szkoły państwowe (National Schools), szkoły wielowyznaniowe (Multidenominational Schools; szkoły kształcące dzieci wszystkich religii i kultur) oraz szkoły z wykładowym językiem irlandzkim, czyli Gaelscoil.

Szkolnictwo średnieNa tym poziomie kształcenia, możemy wyróżnić różne szkoły ponadpodstawowe, czyli szkoły średnie (Secondary Schools), szkoły zawodowe (Vocational Schools), szkoły społeczne (Community Schools) i szkoły ogólnokształcące (Comprehensive Schools). Szkoły średnie są prywatne i zarządzane przez niezależne podmioty, najczęściej przez organizacje religijne lub rady administracyjne (Boards of Governors). Państwowe szkoły zawodowe są zarządzane przez Komitety Edukacji Zawodowej (VEC).


Voting

As a resident in Ireland you have the right to vote at European and local elections. In order to exercise that right, you must ensure that your name has been entered on the Electoral Register. You can inspect the register or draft register during working hours at the offices of your local authority or county registrar and at public libraries, post offices and Garda stations. You can also check if you are registered by entering your details on the Register of Electors online enquiries website www.checktheregister.ie. The deadline for registering is 25 November in a year before the elections.

You must be registered at one address only and you must live at that address on 1 September before the register comes into force. If you live away from the address at which you are registered, you will need to contact the registration authority and give them your new address.

You must be at least 18 years of age on 15 February, the day the register comes into force.

Educational System

The Republic of Ireland’s Educational system has three distinct levels of education in Ireland. The three levels are Primary, Second Level and Further/Higher Education. Education in Ireland is free at all levels, including College (University).

The Department of Education and Science, under the control of the Minister for Education and Science, is in overall control of policy, funding and direction. At a local level Vocational Education Committees (VEC’s) are considered the statutory education provider in the county. Other important organisations are the National Qualifications Authority of Ireland and the Higher Education Authority. There are many other statutory and non-statutory bodies which have a function in the education system.

Education is compulsory for children in Ireland from the ages of six to sixteen or until students have completed three years of second level education. State funded education is available at all levels, unless you choose to send your child to a private institution.

Primary Education:Children do not have to attend school until the age of six but it is usual for children to begin school the September following their fourth birthday. Four-year-olds and five-year-olds are enrolled in the junior or senior infant classes. Primary education is generally completed at a National School, a Multidenominational School (Students from all Religions and Backgrounds are welcome) or a Gaelscoil (Taught through the Irish language).

Second Level Education:Second level education is provided by different types of Post-Primary Schools. That is, Secondary, Vocational, Community and Comprehensive Schools. Secondary Schools are privately owned and managed. In most cases the trustees are religious communities or boards of governors. Vocational Schools are established by the State and administered by Vocational Education Committees (VEC). Community and Comprehensive Schools are managed by boards of management of differing compositions.

Second Level Education consists of a Junior Cycle (First to Third Year), Transition Year (optional or compulsory in some schools) and the Senior Cycle (Fifth and Sixth Year). In Third and Sixth Year students are required to sit a state examination. The Sixth Year examination is called the Leaving Certificate.


Szkoły społeczne i ogólnokształcące są zarządzane przez odpowiednie rady nadzorcze o różnym składzie osobowym.

Ten poziom kształcenia podzielony jest na następujące etapy: Junior (1-3 rok kształcenia średniego), Transition (etap opcjonalny lub obowiązkowy, w zależności od szkoły) oraz Senior (5-6 rok kształcenia średniego). Trzeci rok nauki w szkole średniej kończy się obowiązkowym egzaminem państwowym, a szósty rok nauki kończy się obowiązkowym egzaminem Leaving Certificate (odpowiednik polskiej matury).

Uczniowie mają do wyboru trzy programy Leaving Certificate:

Leaving CertificateNajczęściej wybierany program przez uczniów szkół średnich. Uczniowie zdają egzaminy z co najmniej pięciu przedmiotów. Wyniki tego egzaminu są podstawowym kryterium w procesie rekrutacji na uniwersytety, politechniki i kolegia.

Leaving Certificate VocationalEgzamin zawodowy, koncentrujący się na przedmiotach technicznych i obejmujący dodatkowe moduły przygotowania do zawodu.

Leaving Certificate AppliedNadrzędnym celem tego programu jest przygotowanie uczniów do dorosłego życia i pracy zawodowej. Program ten ma na celu rozwój uczniów w różnych obszarach życia duchowego, intelektualnego, społecznego, emocjonalnego, estetycznego i fizycznego. Certyfikat potwierdzający zdanie egzaminu Leaving Certificate Applied nie uprawnia do wstępu na uczelnie wyższe, ale umożliwia podjęcie różnych kursów i szkoleń po ukończeniu szkoły średniej.

Szkolnictwo wyższeMożliwości kształcenia wyższego oferują państwowe uniwersytety, uczelnie techniczne i kolegia, a także kolegia prywatne.

W Irlandii działa siedem autonomicznych i samorządnych uniwersytetów, oferujących studia licencjackie, magisterskie i doktoranckie.

Uczelnie techniczne obejmują instytuty politechniczne (Institutes of Technology) oferujące studia i programy szkoleniowe w takich dziedzinach, jak biznes, nauki ścisłe, inżynieria, lingwistyka czy muzyka, kończące się otrzymaniem odpowiedniego certyfikatu, dyplomu lub stopnia naukowego. Za zarządzanie tymi uczelniami odpowiedzialny jest Departament Edukacji Narodowej i Nauki przy Ministerstwie Edukacji Narodowej i Nauki.

Ponadto, istnieje pięć kolegiów (Colleges of Education), specjalizujących się w szkoleniu przyszłych nauczycieli szkół podstawowych. Kolegia oferują trzyletnie studnia licencjackie oraz 18-miesięczne studia podyplomowe.

Na większość dziennych programów kształcenia wyższego pierwszego stopnia (licencjackich lub pomaturalnych) można zapisać się poprzez Centralne Biuro Przyjmowania Wniosków (CAO – Central Applications Office). CAO udostępnia pakiety dokumentów aplikacyjnych wraz z wykazem oferowanych programów studiów oraz informacjami dotyczącymi procedur rekrutacyjnych.

Strona internetowa CAO: www.cao.ie


Students can choose one of three Leaving Certificate Programmes:

The Leaving CertificateThis is the most widely taken programme. Students must study at least five subjects. This established Leaving Certificate is the main basis upon which places in Universities, Institutes of Technology and Colleges of Further Education are allocated.

The Leaving Certificate Vocational Programme This differs from the established Leaving Certificate in placing a concentration on technical subjects and including additional modules which have a vocational focus.

The Leaving Certificate Applied Programme This has as its primary objective the preparation of participants for adult and working life through relevant learning experiences. It aims to develop the following areas of human endeavor: spiritual, intellectual, social, emotional, aesthetic and physical. The Leaving Certificate Applied is not recognized for direct entry to third level courses but it can enable students to take Post-Leaving Certificate courses.

Third Level EducationThird Level Education is made up of a number of sectors. The University Sector, the Technological Sector and the Colleges of Education which are substantially funded by the State. In addition there are a number of Independent Private Colleges.

There are seven Universities and they are autonomous and self-governing. They offer degree programmes at Bachelor, Masters and Doctorate level.

The Technological sector includes Institutes of Technology which provide programmes of education and training in areas such as Business, Science, Engineering, Linguistics and Music to Certificate, Diploma and Degree levels. The Department of Education and Science has overall responsibility for the sector.

There are five Colleges of Education. These specialize in training for primary school teachers. They offer a three-year Bachelor of Education Degree and an 18-month Post-Graduate Diploma.

Applications for most full-time Undergraduate courses are made through a Central Applications Office (CAO). The CAO provides an applications pack with a handbook which lists all the courses on offer and gives information on how to apply.

The CAO website is: www.cao.ie


Ciekawe strony internetowe

www.library.ie

Lista organizacji non-profit oraz agencji wolontariatu w Irlandii: www.activelink.ie www.volunteer.ie

Przewodniki po ciekawych wydarzeniach www.entertainment.ie www.eventguide.ie www.ireland.com/theticket www.hotpress.com

Kultura irlandzka www.heritageireland.ie www.cultureireland.ie

Kształcenie ustawiczneSystem kształcenia ustawicznego obejmuje formy kształcenia i szkoleń dostępne po ukończeniu nauki na szczeblu szkolnictwa średniego, ale nie objęte systemem szkolnictwa wyższego. Są to takie programy edukacyjne, jak kursy pomaturalne (PLC - Post-Leaving Certificate), program szkoleń zawodowych dla bezrobotnych (VTOS – Vocational Training Opportunities Scheme), programy Youthreach i Senior Traveller Training dla osób, które zbyt wcześnie zakończyły edukację, naukę pisania, czytania i innych umiejętności podstawowych, a także wieczorowe szkoły średnie dla osób dorosłych.

Kursy pomaturalne PLC odbywają się w szkołach, kolegiach i lokalnych ośrodkach edukacyjnych w całym kraju. Kursy te są zwykle organizowane w pełnym wymiarze czasowym i trwają od jednego do dwóch lat. Oferują kombinację praktycznej nauki różnych umiejętności, naukę teoretyczną i praktyki zawodowe, a ich celem jest rozwój kwalifikacji zawodowych lub umożliwienie podjęcia dalszego kształcenia. Wiele kursów PLC jest akredytowanych przez Radę ds. Kształcenia Ustawicznego i Doskonalenia Zawodowego (FETAC – Further Education and Training Awards Council).

Dodatkowe informacjePrzed zapisaniem się na kurs lub szkolenie, należy sprawdzić jakie kwalifikacje zapewnia ukończenie tego kursu lub szkolenia.

Uczniowie mogą ubiegać się w komitetach VEC o przyznanie zasiłków na utrzymanie, zgodnie z obowiązującymi warunkami przyznawania takich zasiłków.

Kluby i stowarzyszenia

Sport i rekreacjaWiele miast ma własne obiekty sportowe, na których możesz uprawiać sport i korzystać z innych możliwości rekreacji. Aby dowiedzieć się jakie obiekty i możliwości znajdziesz w Twojej okolicy, skontaktuj się z lokalnym urzędem miejskim.

W lokalnej bibliotece możesz wypożyczać książki, płyty CD z muzyką lub DVD z filmami, a także skorzystać z komputera z dostępem do Internetu.

Muzea i galerie to doskonały sposób na lepsze poznanie lokalnej społeczności i jej historii.W większości miejscowości działają biura informacji turystycznej, udzielające informacji o lokalnych usługach, ciekawych wydarzeniach i środkach transportu publicznego.

Kościoły i miejsca kultu religijnego – znajdziesz je kontaktując się z lokalną biblioteką lub urzędem miasta.


Further and Adult EducationFurther education comprises of education and training which takes place after Second Level schooling but which is not part of the Third Level System. It includes programmes such as Post-Leaving Certificate (PLC) Courses; the Vocational Training Opportunities Scheme (second-chance education for the unemployed); programmes in Youthreach and Senior Traveller Training Centres for early school leavers; other literacy and basic education; and self-funded evening adult programmes in Second-Level Schools

PLC courses take place in schools, colleges and community education centers around the country. The courses are generally full-time and last for one to two years. They offer a mixture of “hands-on” practical work, academic work and work experience. They are designed as a step towards skilled employment or further education. Many courses are accredited by the Further Education and Training Awards Council (FETAC)

Additional InformationIt is important to check out the qualification attached to a particular course before you decide to enroll.

Maintenance Grants are available for students through your local VEC. Terms and Conditions apply.

Associations and clubs

Sports and LeisureMany councils run local sport and leisure facilities, where sports facilities and other recreational resources are available. Contact your local council to see what services are available in your area.

Local libraries are also a good source for borrowing books, music and DVDs. In addition to this, they also have computer suites with Internet access.

Museums and Galleries are a useful way to learn about your community and its historyMost towns and cities also have tourist information offices or citizen information offices which can provide information on local services, events and public transport

Places of worship – these can be found by contacting your local library or town council.

Interesting Websites

www.library.ie

List of non profit organisations and volunteering opportunities in Ireland: www.activelink.ie www.volunteer.ie

Event guides www.entertainment.ie www.eventguide.ie www.ireland.com/theticket www.hotpress.com

Irish culture www.heritageireland.ie www.cultureireland.gov.ie

Project Number: 134275-LLP-1-2007-1-IE-GRUNDTVIG-GMP The Migrant ICT project has been funded with support from the European Commission under the Lifelong Learning Programme. This publication reflects the views only of the author, and the Commission cannot be held responsible for any use which may be made of the information contained therein.

1

Documents

Living & working in Ireland - api.ning.comapi.ning.com/files/...gAyjkrV4t*q64r4AHOWg3utZ*K1M4teYH/...EN.pdf · gaz, itp.) lub zawartej przez Ciebie umowy najmu lokalu.. ) 1

Living & working in Ireland - api.ning.comapi.ning.com/files/...gAyjkrV4tq64r4AHOWg3utZK1M4teYH/...EN.pdf · gaz, itp.) lub zawartej przez Ciebie umowy najmu lokalu.. ) 1