Logaldallan 16.06. 2014 Johkamohkis

Logaldallan 16.06. 2014 Johkamohkis

1Torkel Rasmussen: Johkamohkis 16.06. 2014

Mas bat mun hálan

Hva skal dette dreie seg om?

Torkel Rasmussen: Johkamohkis 16.06. 2014

3

Sisdoallu/Innhold

• Giela ceavzinnávccat ja ealáskahttin

• Mo sáhttá mihtidit giela ceavzinnávccaid?

• Mo lean dutkan• Maid lean gávnnahan

• Mii doaibmá, mii ii doaimma ja gokko livččii buoridanmunni

• Språkets vitalitet og revitalisering

• Hvordan undersøke et språks vitalitet

• Hvordan forsket• Hva har jeg funnet ut

• Mye bra, men alt er nå ikke like bra. Det er en del forbedringspotensiale i Sápmi


4

Ealáskahttinmeroštallan• Giellaealáskahttin leat buot

dihtomielalaš viggamušat eastadit giela jávkama go giela geavaheapmi lea geahppána dannego juohke ođđa buolvvas leat uhcit geavaheaddjit ja/dahje uhcit giellašiljut gos sáhttá geavahit giela.

• Ulbmil lea addit gillii ođđa eallima ja návccaid.– Eanet hállit ja eanet

vejolašvuođat geavahit giela.

• Språklig revitalisering er alle målrettede forsøk på å forhindre at språket forsvinner når bruken av språket blir mindre fordi det for hver ny generasjon er færre brukere og/eller færre domen der språket kan bli brukt

• Målet er å gi språket nytt liv og nye krefter– Flere talere og flere muligheter

til å bruke språket


5

Lihkostuvvan ealáskahttin?Vellykket revitalisering?

• Buohkat geat máhttet sámástit– sámástit mánáiguin ja nuoraiguin– sámástit eará sámegiela hálliiguin

• Olles servodat ovddida sámegielaid– Measta buohkat atnet

sámegielaid seailuma dehálažžan ja barget dan ovddas

– Servodagas leat ortnegat mat dahket sámegielaid seailuma vejolažžan

• Alle som kan snakke samisk– Snakker samisk med barn og

unge– Snakker samisk med andre

samiskspråklige

• Hele samfunnet fremmer samiske språk– Nesten alle mener at bevaring

av samisk er viktig og jobber med det som mål

– Samfunnet har ordninger som gjør bevaringen av samiske språk mulig


6

Ceavzinnávccat/Vitalitet

Mat bat gielalaš čeavzinnávccat leat?

• Mihttu mii čájeha giela duohta dili

• Eallinfápmu• Rámmaeavttut mat

mearridit ceavzinnávccaid

Hva er språklig vitalitet?

• Et mål på hva den faktiske situasjonen er

• Livskraft• Rammebetingelser

bestemmer vitaliteten


7

Ceavzinnávžžat/Vitalitet

Okta meroštallanvuohki Giela stáhtus+ Vehádatálbmoga demografiija+ Ásahuslaš doarjagat-----------------------------------------= Vehádatgiela etnolingvisttalaš ceavzinnávccat

En modell Språkets status+ Minoritetens demografi+ Institusjonalisert støtte------------------------------------= Minoritetsspråkets etnolingvistiske vitalitet


8

Sámegielaid ceavzinnávccat

• Guorahallat dálá dili obbalaččat ja dihto guovllus. Ovdamearkka dihte– Hálliid lohku– Hálliid ahkejuohku– Doaladumit, jáhkut ja

ovdagáttut– Media, oahpahus, giella- ja

kulturásahusat– Láhka ja njuolggadusat– Politihka čađaheapmi

• Man kan undersøke dagens situasjon generelt eller i et bestemt område. F.eks– Antall talere– Talerenes aldersspredning– Holdninger, tro og

fordommer– Media, undervisnings, språk-

og kulturinstitusjoner– Lov og bestemmelser– Implementering av politikken


9

Sámegiela makrodásis

• Guovddáš lágat ja mearrádusat– Sápmelaččat vuođđolágas– Sámediggelágat– Sámi giellalágat– Sámegiella oahpahuslágain– Sámegiella beaivedivššus/mánáidgárddiin


10

Manne galggašii dovdat dili?Hvorfor bør man kjenne situasjonen?

• Gielalaš doaibmabijuin lea hirarkiija. Deháleamos vuos.

• Eará dárbbut dál go dolin• Geahča 50-60 jagi maŋos.

Makkár infrastruktuvra lea sámi gielain?– Moadde minuhta radios,

biibbal ja eanet sámegiela hállit???

– Giellamolsun juo jođus masá miehta Sámi

• Det finnes et hirarki av språklige tiltak. Det viktigste først. (Leena Huss)

• Andre behov nå enn før• 50-60 år tilbake. Hva hadde

vi da av infrastruktur for samiske språk?– Noen minutter radio, bibelen

og flere som snakket samisk???

– Et språkskifte på gang over store deler av Sápmi


11

Dábálaš gáibádusat/Vanlige krav

• Mat bat leat dábálaš gáibádusat dán dilis álgoálbmogiin ja gielalaš unnitlohkoálbmogiin?

– Dohkkeheapmi álbmogin, álgoálbmogin ja/dahje gielalaš unnitlohkoálbmogin - minoritehttan

– Muhtinlágan iešstivrejupmi– Giellalágat– Giella geavahuvvo mánáidgárddiin,

skuvllain, mediain, báikkálaš ja guovllulaš hálddahusain.

– EARÁ??

– Leatgo sápmelaččat olahan daid gáibádusaid?

• Hva er vanlige krav fra et urfolk eller en språklig minoritet i en presset situasjon?

– Aksept som folk, urfolk og/eller språklig minoritet

– En form for selvbestemmelse– Språklover– Språket i bruk i barnehager, skoler,

media, lokal og regional administrasjon

– ANNET?

Har samene oppnådd mye av dette?


12

Sámegielaid ceavzinnávccat/ De samiske språkenes vitalitet

• Hyltenstam, Straud, Svonni: – Språkbyte, språkbevarande, revitalisering. Samiskans stälning i

svenska Sápmi• UNESCO:

– Language Vitality and Endangerment.• Martin Ehala:

– An Evaluation Matrix for Ethnolinguistic Vitality• (Fishman):

– Reversing language Shift: Theory and Practice of Assistance to Threatened Languages.

• Rasmussen, T: – Nákkosgirji/Dr.gr avhandling


13

Skuvllaid rolla vehádatgiela ceavzimis/ Skolenes rolle for minoritetspråks

• overlevelse

• Baker, Colin: Bilingual Education– Beaktilis guovttegielat hupman- ja

čállinoahpahusmállet– Láivves guovttegielalaš hupman- ja

čállinoahpahusmállet


14

UNESCO mihttára


15

UNESCO málle árvvoštallat gielladili

1. Buolvvaidgaskasaš giellasirdaseapmi2. Giellaservodaga lahtuid guottut iežaset giela hárrái3. Eiseválddiid oaidnu, almmolaš stáhtus ja geavaheapmi4. Nuppástusat giellašiljuid giellageavaheamis5. Dokumentašuvdna 6. Ođđa giellašiljuid ja media geavaheapmi7. Oahppomateriála ja girjjálašvuohta8. Hálliidjoavkku sturrodat iežas álbmogis9. Hálliid lohku


16

Buolvvaidgaskasaš sirdáseapmi-Áittadássi

• 5 Dorvvolaš Buot ahkásaččat geavahit giela, mánáid rájes.

• 4 Dorvvuheapmi Muhtin mánát hállet giela buot domenain. Buot mánát hállet giela muhtin domenain.

• 3 Čielgasit áitojuvvon Giela hállet ovddimusat ollesolbmot váhnenbuolvva rájes.

• 2 Hirbmadit áitojuvvon Giela hállet ovddimusat vuoras olbmot áddja-/áhkkobuolvvas rájes

• 1 Ollásit áitojuvvon Giela hállá muhtun boares olmmoš máttarváhnenbuolvva rájes

• 0 Jávkan Ii leat oktage hálli• Gáldu: UNESCO 2003: 8 (Mu jorgaleapmi)


17

Hyltenstam & Straud

• Man muddui ovttaskas vehádatlahtut geavahit vehádatgiela, ii leat dušše gažaldat ovttaskas olbmui, gulahallamii dahje doaladumiide huksejuvvon válljemis.

• Giellaválljen baicce speadjalastá stáhtusa mii gielas lea joavkkus ja servodagas oppalaččat


18

Servodat váikkuha giellaválljema

• Man muddui ovttaskas vehádatlahtut geavahit vehádatgiela, ii leat dušše ovttaskas olbmos gitta

• Giellaválljen speadjalastá stáhtusa mii gielas lea joavkkus ja servodagas oppalaččat


19

Fishman

• Gávcci ceahkki gokko giella sáhttá leat. Ferte ealáskahttit giela nu ahte álo joavdá ođđa ceahkkái


20

Martin Ehala

• Ceavzinnávccain objektiiva ja subjektiiva bealli• objektiiva etnolingvisttalaš ceavzinnávccat leat

čilgehusat gielladilis nugo gielladilli objektiivvalaččat lea.

• Subjektiiva ceavzinnávccat leat mo vehádat ieš ádde iežas gielladili ja mo majoritehta álbmot ádde vehádaga gielladili


21

Subjektiiva etnolingvisttalaš ceavzinnávccat

• ... buotlágan gielalaš infrastruktuvra, ásahusat ja eará fáktorat eai sáhte dáhkidit giellaservodaga joatkevašvuođa, jos dan lahtuide lea cieggan dakkár jurdda, ahte sin giella lea hehttehussan mobiila ja gilvaleaddji birrasis. Ehala (2009: 128)

• Danne ideologalaš ja symbolalaš fáktorat, regionála solidaritehta, alla dahje vuollegis kultuvrralaš iešdovdu, medias ráhkaduvvon ja viidát muitaluvvon boahtteáiggi višuvnnat, sáhttet šaddat mealgat dehálabbo fáktoran giellaseailuma dáfus go ledje ovdal. Ehala (2009: 128)

«Go ealáska, de lea váttis dápmat»

Davvisámegiela etnolingvisttalaš ceavzinnávccaid guorahallan guovtti gránnjágielddas Deanus ja Ohcejogas

2000-logu álggus


23


24

1970 lohku Deatnu• Dutkit almmuhedje 1970-logu

álggus, ahte giellamolsun lei joavdan guhkás sihke Deanus ja Ohcejogas.

• Sámegiella molsašuvai dárogiellan Norgga bealde ja suomagiellan Suoma bealde.

• Vuollel 30-jahkásaš sápmelaččain njiedjá sámegiela eatnigiellan hálliid oassi johtilit. Sullii goalmmadasas vuollel logijahkásaš sámemánáin lei sámegiella vuosttašgiellan Deanu gielddas 1970

• På begynnelsen av 1970-tallet kom det rapporter om at språkskiftet hadde kommet langt både i Tana og Utsjoki

• Samisk ble byttet ut med norsk på norsk side av grensen og med finsk på finsk side

• Fra 30-årene og nedover synker frekvensen av samisk morsmål nokså bratt og jevnt, skjønt mer enn tredjeparten av barn under 10 år har samisk som førstespråk. (Aubert 1978: 45)


25

1970-lohku Ohcejohka

• Ohcejoga gielddas sámegiela dilli lea hedjoneamen. Dasa leat guokte váldosiva: suomagielat skuvla ja ásodat ja guvlui fárren suopmelaččat. Suomagiela stáhtus lea sakka loktanan, nu ahte olbmot leat suomastišgoahtán čeavláivuođain gaskaneaset ja iežaset mánáiguin. – (Lindgren ja Aikio 1973: 290)

• I Utsjoki kommune blir situasjonen for samisk språk dårligere. Det er to grunner til det: den finskspråklige skolen og internatet, og finlendere som har flyttet til området. Statusen for finsk har blitt mye høyere slik at folk med stolthet har begynt å snakke finsk med hverandre og med barna sine.– (Lindgren ja Aikio 1973: 290)


26

1999 bajilčállagat

• Deatnu: – Sámegiella vuoitá fas Deanu– Giellariiddu ja ealáskahttima guovddáš– Mánáid gielladuogáš molsašuvvá

• Ohcejohka:– Heaittihit skuvllaid ja (sámegielat) beaiveruovttu– Gáđan go rivvejin mánáin giela– Sámegiella jávká Ohcejogas


27

Sámi politihka nuppástusat

• 1970 rájes, muhto erenoamážit 1990 rájes politihkka nuppástuvai– Sámi álbmotválljejuvvon ásahusat válljejuvvon– Sámi giellalágat ásahuvvon. • Sámegiella lea almmolaš giella guovttegielat guovlun

– Oahpahuslágat ja mánáidgárdelágat• Sámegiella šaddan máná individuála vuoigatvuohtan

- Sámegiela sajádat median lassánan (sakka)


28

Davvisámegiela guovddášguovlu

– Guovttegielat hálddahusat. Vuoigatvuohta geavahit sámegiela báikkálaš eiseválddiid oktavuođas ja dearvvasvuođa fuolahusas.

– Vuoigatvuohta sámegielat mánáidgárddiide, ovdaskuvlla oahpahussii ja vuođđoskuvlla oahpahussii 1.-10. luohkká mas sámegiella lea oahpahusgiellan dahje sámegiella oahpahuvvo amas giellan.


29

Guorahallama váldooasitUndersøkelsens hoveddeler

• Sápmelaččaid ja sámegiela sajádat. Riikkaidgaskasaš dásis, riikkadásis ja gielddadásis

• Mánáid ja nuoraid giellaguorahallan: – Kvantitatiiva guorahallan

gažadanskoviin. Gávcci skuvllas, 193 informántta agis 10-16 jagi

– 13 nuora fárus kvalitatiiva jearahallanmetodaiguin

• Váhnemiid jearahallan: – Kvalitatiiva dutkanjearahallamat 19

váhnemiin

• Sámers og samisks posisjon

• Barn- og ungdommers språkundersøkelse– Kvantitativ undersøkelse med

spørreskjema. – Åtte skoler. 193 informanter 10-

16 år– 13 ungdommer med kvalitative

intervjumetode

• Foreldreintervju– Kvalitative forskningsintervje

med 19 foreldre


30

Dutkančuolbma

• Mii dáhpáhuvvá mikrodásis maŋŋá go politihkka lea nuppástuvvan ja šaddan miehtemielalažžan mákrodásis?– Dát lea giellaplánenbargu.

Giellaservvodagat dárbbašit dárkilis dieđuid iežaset gielladilis vai sii sáhttet bidjat beaktilis doaimmaid johtui duohta gielladili hárrái

• Hva skjer med samisk på mikronivået når politikken forandrers og blir positivere på makronivå

• Dette er språkplanleggingsarbeid. Språksamfunnene trenger nøyaktig informasjon om sine egne språkforhold for å kunne reagere rasjonelt


31

Maid mun jerren oahppiin/Spørsmål til elevene

– Golmma buolvva giellamáhttu

– Giellageavaheapmi ruovttus, oappáiguin ja vieljaiguin, ustibiiguin, skuvllas ja olggobealde skuvlla, fulkkiiguin ja eará ollesolbmuiguin

– Mediageavaheapmi ja giellaválljemat

– Giellaguottut– Identitehtta

• Tre generasjoners språkkunnskaper

• Språkbruk i hjemmet, med søsken, venner på skolen og i fritida, med slekt og andre voksne

• Bruk av media og språkvalg

• Språkholdninger• Identitet


32

Oahpahusgiella ja riika5-10 (4-9) luohkká. Ahki 10-16 jagi• 192 oassálasti 241 oahppis = 76 %

Dáro-giella

Sáme- giella

Suoma- giella

Oktii-buot

Norga 93| 45 0 138

Suopma 0 26 28 54

Oktiibuot 93 71 28 192


33

Gažaldagaid hápmiMun hálan bures

Mun hálan viehka bures

Mun hálan veaháš

Mun in hála

Dárogiela

Eangalsgiela

Sámegiela

Suomagiela

Mun lean dušše

Mun lean ollu

Mun lean veaháš

Mun in leat

Dáža

Suopmelaš

Sápmelaš

EARÁ


34

Mánáid ja nuoraid sámegiela máhttuBarn og ungdommers samiskkunnskap

24%

25%28%

23%

Sámegiela 1Sámegiela 2Sámegiela 3Sámegiela 4


35

Bohtosat 1. oassi

• Sámegielat mánáid sámegiela máhttu ja sámegiela geavaheapmi

• Čielga erohus dutkanguovllu gielddaid gaskkas

• Áidna čielga erohus gielddaid gaskkas lea gielddaid skuvlavuogádagain

• Samiskspråklige barns kunnskaper i samisk og bruk av samisk språk

• Klar forskjell mellom kommunene i forskningsområdet

• Eneste klare forskjell mellom kommunene ligger i kommunenes skolesystem


36

Gielddaidgaskasaš erohusForkjell mellom kommunene

Deatnu Ohcejohka0

10

20

30

40

50

60

7057

32

43

68

Sámegiela 1Sámegiela 2


37

Skuvlavuogádat

• Deanu gielddas:– Guokte sámegielat skuvlla– Golbma dárogielat skuvlla

• Ohcejoga gielddas:– Golbma guovttegielat

skuvlla mas suomagiella lea váldogiellan ja oahpahus sáme- ja suomagillii sierra luohkáin

• Tana kommune:– To samiskspråklige skoler– Tre norskspråklige skoler

• Utsjok kommune– Tre tospråklige skoler der

finsk er hovedspråk og underviningen er på samisk og finsk i separate klasser


38

Váhnemiid sámegiela máhttu

27

13

22

38Two Sámi speakersMother speakerFather SpeakerNon speakers


39

Buot mánát ja sámegielat mánát vrd Hyltenstam demografiija

1970 1980 1990 2000 20100

100

200

300

400

500

600

Antall barnSamisktalende

40

Váhnemat: Guokte sámegielagaTo samiskspråklige foreldre


Tana Utsjoki0

10

20

30

40

50

60

70

8073

3327

58

0

9

Fluent speakers

Less fluent speakers

Non Speakers


41

Badjedási oahppi OhcejogasUngdomsskoleelev fra Utsjok

• Skuvllas leat eanet suomagielat olbmot, ja lean hárjánan suomastit doppe.

• Mii lávet skuvla áigge diimmuiguin nu go mu luohkálaččaiguin sámástit. Diimmuid áigge hálan daiguin sámegiela, muhto in baljo eará sajis.

• På skolen er det mest finskspråklige, og jeg er vant til å snakke finsk der. Jeg pleier å snakke samisk i skoletiden med klassekameratene mine.

• I timene snakker jeg samisk med dem, men nesten aldri noen andre steder.


42

Deanu sámegielat skuvlla oahppiElev fra samiskspråklig skole i Tana

• Go mis lea dákkár sámegielat skuvla, de ferte doppe sámástit.

• Muhtimin han sáhttit álgit dárostit, muhto de mii gávnnahit olggos ahte dál mii leat jorgalan dárogillii. De fas álgit sámegillii hállat.

• Når vi har en slik samiskspråklig skole, så må man snakke samisk der.

• Noen ganger begynner vi å snakke norsk, men så oppdager vi at nu har vi bytta til norsk. Så begynner vi å snakke samisk igjen

43

Sámegiela nana hálddaš. skihpáraiguin skuvllasSterke samiske språkb. med venner på skolen


Tana Utsjoki0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

91

36

9

64

Main languageSeldom or never

44

Skihpáraiguin skuvllasSvakere språkbrukere med venner på skolen

• Sámegiela heajut giellahálddašeaddji giellageavaheapmi skihpáriiguin skuvllas


Series10

500

1000

1500

2000

2500

1970 1980

500 500

Series1Antall barn

45

Oappáiguin ja vieljaiguinSterke språkbrukere: Med søsken

• Sámegiela nana hálddašeaddjiid giellageaheapmi oappáiguin ja vieljaiguin


Tana Utsjoki0

10

20

30

40

50

60

70

80

9082

50

18

50Main languageSeldom or never

46

Oappáiguin ja vieljaiguinSvakere språkbrukere med søsken

• Sámegiela heajut giellahálddašeaddji giellageavaheapmi oappáiguin ja vieljaiguin


Tana Utsjoki0

10

20

30

40

50

60

7063

3937

61

Main languageSeldom or never


47

Čielga minsttarKlart mønster

• Skuvlla vuogádat váikkuha mánáid sámegiela geavaheami

• Ovttagielat skuvlla mánát sámástit eanebut skihpárii-guin skuvllas, skihpáriiguin skuvlla olggobealde ja oap-páiguin ja vieljaiguin go guovttegielat skuvlla oahppit

Manne Sámis eai leat eanet ovttagielat skuvllat?

• Skolenslaget påvirker barnas bruk av samisk språk

• Barn som går på enspråklige skoler snakker oftere samisk med venner på skolen, med venner utenfor skolen og med sine egne søsken enn elever fra tospråklige skoler

Hvorfor er det ikke flere enspråklige skoler i Sápmi?


48

Bohtosat 2. oassi/Del 2• Riikkagielat mánát eai šatta

doaibmi guovttegielagin sámegiela oahpahusas mánáidgárddiin ja skuvllas

• Dutkanguovllus 31 proseantta lohket sámegiela skuvllas

• Vuollánit ja heitet:

Muhtimat heitet go álget viđát luohkkái, muhto stuorámus eretgahččan dáhpáhuvvá go álget nuoraidceahkkái (skuvlahoavddat Ohcejogas ja Deanus)

• Finsk og norskspråklige barn blir ikke funksjonelt tospråklige av undervisningen i samisk i barnehagen og skolen

• I forskningsområdet har 31 prosent av dem samisk på skolen.

• De fleste gir opp og slutter

• En del slutter ved overgangen til 5. klasse, men det store frafallet skjer ved overgangen til ungdomstrinnet


49

Riikkadásisge Tendens i hele landet• Davvisámegiela nuppigiela

oahppi mearri geahppána

• Mánát heitet oahpahallamis sámegiela skuvlla váccedettiin

• Muhtimat heitet go álget viđát luohkkái, muhto stuorámus eretgahččan dáhpáhuvvá go álget nuoraidceahkkái

• Antallet andrespråkselever i nordsamisk går kraftig tilbake

• Ungene slutter med samisk i løp av skoletida

• ”En del slutter ved overgangen til 5. klasse, men det store frafallet skjer ved overgangen til ungdomstrinnet”


50

Hva nevnes som feil? Mii namuhuvvo boasttuvuohtan

• Áššit mat leat boahtán ovdan medias ja eará dutkamušain

• Oahpahanvuogit• Oahpponeavvut• Organiseren• Oahpahallanmokta

• Forhold som har kommet fram i media og i annen forskning

• Opplæringsmetoder• Læremidler• Organisering• Motivasjon


51

Iežan dutkamušasFra min egen avhandling

• Lean jearran:• Man olu sámegiela leat

oahppan?• Mii caggá sámegiela

oahppama?• Váhnemiid ja mánáid

oahpahallanmovtta

• Buot informánttat lea oahpahallan sámegiela

• Jea har spurt:• Hvor mye samisk har de

lært?• Hvilke hindre er det for

opplæringen?• Foreldre og barns

motivasjon for å lære samisk

• Alle informantene har hatt samisk på skolen


52

Oahpahanvuogit Opplæringsmetoder

• Čilgehusat spiehkastit goabbat guvlui

• Muhtimat (váhnemat ja nuorat) moitet oahpaheaddjiid ja daid vugiid maid geavahit

• Earát atnet oahpaheaddjiid čeahppin ja lohket ahte váilevaš bohtosat eai leat oahpaheaddji sivvan

• Forklaringene spriker

• Noen (foreldre og ungdom) kritiserer samisklærerne og de metodene de bruker

• Andre synes lærerne er flinke og sier at mangel på gode resultater ikke er lærernes feil


53

Ovtta váhnema oaidnuEn foreldres syn på saken

– Buohkat geat barget sámegielain leat čeahpes olbmot.– Vuogádagas ja ulbmiliin lea juoga boastut– Dain geat barget eai dáidde leat doarvái buorit reaiddut?

• Men synes jo, uten å klandre noen, for alle som har jobbet med samisk her er dyktige folk, det er ikke dem det står på. Det har mer med systemet og målsetningen å gjøre. For man jobber jo etter læreplaner, og det er jo lagt føringer for hvordan opplæringa i samisk i grunnskolen skal være. Så at de kanskje ikke har redskaper gode nok til å gjennomføre det egentlig. (Eadni H)


54

Čilgehusat Forklaringer

• Oahpahus lei menddo álki vuosttaš 6-7 skuvlajagi! Mánát lávlo, sárgo ja duhkoradde. Eai dárbbašan čállit, eai lean leavssut. Lei šohkka álgit nuoraidskuvlii gos vásihedje gáibádusaid hirbmat garasin. (váhnen)

• Oahpahus lei heittot. Lei beare grammatihkka. Eat oahppan sámástit. (oahppi)

• Undervisninga var altfor lett de første 6-7 årene! Ungene sang, tegnet og lekte. De trengte ikke å skrive, fikk ikke lekser. Det var et sjokk å begynne på ungdomsskolen der de oppdaget at kravene var fryktelig strenge. (mor)

• Undervisninga var dårlig. Det var bare grammatikk. Vi lærte ikke å snakke samisk. (elev)


55

Organiseren Organisering

• Muhtin oahppiide sámegiela oahpahus dovdo dego ráŋggáštus. Sii fertejit leat eanet skuvllas go earát. Sii fertejit guođđit eará fágaid oahpahusa, ja ruovttus leat eanet leavssut.

• “Mun in oahppan maidege, ja de galgen vel leat skuvllas njeallje diimmu eanet go earát. Mun heiten.”

• 13-jahkásaš nieida

• For noen elever føles samisk-undervisninga som en straff. De må være lengere på skolen enn andre, de må forlate andre fag, og de må jobbe mer med lekser hjemme.

• “Jeg lærte jo ingenting, og så skulle jeg enda være på skolen fire timer mer enn de andre. Jeg sluttet.”

• (Jente 13 år)


56

Oahpahallanmokta Motivasjon

• Muhtimat dadjet ahte váhnemiin ja mánáin váilu mokta oahppat sámegiela. Dain ii leat motivašuvdna

• Muhto:• Sii leat ieža válljen oahppat

sámegiela ja:• Buot informántamánát

háliidit máhttit sámegiela. Ja váhnemat dorjot sin.

• Noen sier at foreldrene og ungene mangler motivasjon for å lære samisk.

• Men:• De har selv valg samisk som

fag og:• Alle informantene mine er

positive. barn vil lære samisk, og foreldrene støtter dem


57

14 jahkásaš nieida Jente 14• Heaitán sámegiela oahpahusas,

muhto háliida oahppat

• Lea han somá gullat go sii (eará Deanu nuorat) sámástit. Mun háliidan oahppat eambbo go gulan earáid sámásteamen

• Šattatgo goassige oahppat sámástit:

• Gal mun jáhkán dan. Áhčči lea dál oahpahallagoahtán sámegiela ja hásttuha mu oahppat olu eambbo sámegiela. Ja áddjá han máhttá sámegiela ja muhtin čeazit.

• Sluttet med samisk, men vil lære det.

• det er artig å høre når de (andre ungdommer i Tana) snakker samisk. Jeg får lyst til å lære mer når jeg hører andre snakke samisk.

• Kommer du noen ganger til å lære og snakke samisk?

• Ja, jeg tror det. Pappa har begynt å lære seg samisk nu og han prøver å få meg til å lære mye mer samisk. Og bestefar kan jo samisk og noen onkler.


58

Manne heitet Hvorfor slutter de

• Sii heitet dannego eai leat oahppan giela. Eai ge dannego eai háliit máhttit

• Galbma árvvoštallan. Jos joatkkán, de oaččun fuones árvosáni loahpaduođaštussii.

• Dat váikkuha joatkkaskuvlla beassama. Dat váikkuha mu vejolašvuođaid eallimis.

• De slutter fordi de ikke har lært samisk. Ikke fordi de ikke vil kunne samisk.

• Iskald beregning. Hvis jeg fortsetter får jeg en dårlig karakter på vitnemålet.

• Det har innvirkning ved inntak til videregående skole. Det påvirker mulighetene mine i livet.


59

Váldočuolbma Hovedproblem

• Ii leat leamaš oktavuohta oahpahusa ulbmila ja oahpahusa diibmomeari gaskkas.

• Ii šatta doaibmi guovttegielagin sámegiela nubbingiela oahpahusas. Ii leat obba vejolaš. Leat menddo uhccán oahpahus. Menddo uhccán input.

• Det har ikke vært sammenheng mellom målet for undervisninga og det timetallet som brukes.

• Man blir ikke funksjonelt tospråklig av samisk som andrespråk. Det er ikke mulig. Det er altfor lite undervisning og altfor lite input.


60

Láivves guovttegielat oahpahusmálletEn svak tospråklig undervisningsmodell

• Mu dutkanguovllus geavahit skuvllaid láivves guovttegielat oahpahus-málle riikkagielat mánáid sámegiela oahpahusa!

– Riikkagiella geavahuvvo oahpahusgiellan ja sámegiella oahpahuvvo fágan. Servodaga ulbmil lea muhtin muddui gielalaš riggodat ja boađus lea ráddjejuvvon guovttegielatvuohta.• Colin Baker 2001: 194

• I mitt forskningsområde bruker skolene en svak tospråklighetsmodell for undervisningen i samisk for majoritetsspråklige barn

• Norsk/finsk er undervisningsspråk og samisk et fag. Samfunnets mål er en viss grad av språklig mangfold. Resultatet er en begrenset tospråklighet.

• Colin Baker 2001: 194


61

Čoavddus Løsningen

• Skuvlamáilmmi ođđasit organiseret Sámis

• Galggašedje leat golbma vejolašvuođa:– Sámegiella 1.giellan ja

buot oahpahus sámegillii– Sámegiella 2. giellan

giellalávgunluohkás– Sámegiela 3. giellan

riikkagielat luohkáin

• En omorganisere skoleverden i Sápmi

• De bør være tre alternativ:– Samisk som førstespråk

med all undervisning på S– Samisk som 2. språk i

språkbadsklasser– Samisk som 3. språk i

norskspråklige klasser


62

3. giela oahpahus 3. språksunderv.

• Fágas ferte ulbmil mii heive diibmomearrái

• Čielga gáibádusat skuvllaide mo sii organiserejit dán oahpahusa

• Heivehuvvon oahpponeavvut

• Oahpahus oahpaheaddjiide mo sámegiela oahpahit amasgiellan.

• En målsetning for faget som er tilpasset timetallet

• Klare krav til skolene om hvordan de skal organisere undervisninga

• Tilpassede læremidler• Undervisning for lærere i

hvordan man underviser samisk som fremmedspråk


63

Loahppaboađus - Konklusjon• Sámegielat mánáid oahpahussii lea

gávdnan buori málle Deanus, muhto ii Ohcejogas

• Dáro- ja suomagielat mánáide sámegiela oahpahussii ii leat gávdnan dohkálaš málle– Lea riikkaviidosaš váttisvuohta

• Mánáidgárddiin lea maid potensiála doaibmat buorebut daid mánáid oahpahallanšilljun

• Dárbu politihkalaš mearrádusaide stáhta- ja gielddadásis. Sámedikkis berre leat aktiiva rolla

• God løsning for undervisningen for de samiskspråklige ungene i Tana, men ikke i Utsjoki

• Ikke akseptabel løsning for norsk- og finskspråklige barns samisk undervisning

• Barnehagene har potensiale til å fungere bedre som språkinnlæringsarena

• Behov for politiske beslutninger på stats- og kommunalt nivå. Sametingene bør ha en aktiv rolle


64

Láivves guovttegielat hállan- ja čállinoahpahusmállet

• Majoritehtagielat mánáid sámegiela oahpahusa oahpahusmálle dutkanguovllus– Majoritehtagiella geavahuvvo oahpahusgiellan ja

vehádatgiella oahpahuvvo fágan. Servodaga ulbmil lea muhtin muddui gielalaš riggodat ja boađus lea ráddjejuvvon guovttegielatvuohta.• Colin Baker 2001: 194


65

Láivves guovttegielalaš hupman- ja čállinoahpahusmállet

Prográmmamálle Mánná-kategoriija

Luohkkálanja giella Servodaga oahpahusulbmil

Gielalaš bohtosa ulbmil

GIELLAHÁVKADAN Gielalašminoritehta

Majoritehtagiella Assimileren Ovttagielalašvuohta

GIELLAHÁVKADAN Gielalašminoritehta

Majoritehtagiella mii oahpahuvvo veaháš 2. giellan

Assimileren Ovttagielalašvuohta

ČUOLDIN Gielalašminoritehta

Minoritehtagiella (ii leat vejolaš válljet)

Apartheid

Ovttagielalašvuohta

GASKABODDASAŠ MODEALLA Gielalašminoritehta

Minoritehtagiella álggos, ja maŋŋil majoritehtagiella

Assimileren Buoremudduiovttagielalašvuohta

DÁBÁLAŠ MAJORITEHTA-OAHPAHUS JAVIERROGIELLA

Gielalašmajoritehta

Majoritehtagiella, muhto minoritehtagiella fágan

Muhtun muddui gielalaš riggodat

Ráddjejuvvonguovttegielalašvuohta

SIRREN Gielalašminoritehta

Minoritehtagiella (ii leat vejolaš válljet eret)

Stuorát friddjavuohta/Iešstivrejupmi

Ráddjejuvvonguovttegielalašvuohta


66

Beaktilis guovttegielat hupman- ja čállinoahpahusmállet

Prográmmamálle Mánná-kategoriija

Luohkkálanja giella

Servodaga oahpahusulbmil

Gielalaš bohtosa ulbmil

GIELLALÁVGUN GielalašMajoritehta

Guokte giela ja deaddu lea nubbigielas

Pluralisma ja gielalaš riggodat

Guovttegielalašvuohta hupmamis ja čállimis

BISUHANMODEALLA GielalašMinoritehta

Guokte giela ja deaddu lea vuosttaš gielas

Bisuheapmi,pluralisma ja gielalaš riggodat


GUOVTTEGUVLLOTMODEALLA

Gielalašminoritehtaja majoritehta seahkálaga

Sihke majoritehta-giella ja minoritehtagiella.



GUOVTTEGIELALAŠ MAJORITEHTA-MODELLA

Gielalašmajoritehta

Guokte majoritehtagiela




67

Mii geavahuvvo dutkanguovllus? Hva brukes i forskningsområdet?

• Bisuhanmodealla guovtti hámis – Ovttagielat skuvllas– Guovttegielat skuvllas

• Dábálaš majoritehta-oahpahus ja vierrogiella

• Gaskaboddasaš modealla

• Bevaringsmodell i to former– Enspråklige skoler– Tospråklige skoler

• Vanlig majoritets-undervisning og samisk som fremmedspråk

• Overgangsmodell


68

Mii doaibmá ja mii ii?Hva fungerer og hva fungerer ikke

• + Bisuhanmodealla ovttagielat skuvllas

• (+) Bisuhanmodealla guovttegielat skuvllas

• Sámegiella vierisgiellan

• Bevaringsmodell på enspråklige skoler

• Bevaringsmodell på tospråklige skoler

• Samisk som fremmedspråk


69

Ii gávdnon/Ikke tilstede

• Giellabeassi uhcit mánáide ii gávdnon dutkanguovllus

• Giellalávgunluohkát eai gávdno

• Beaktilis oahpahusmállet eai geavahuvvo mánáide geat eai máhte sámegiela

• Språkreir for små barn fantes ikke i forskningsområdet

• Språkbadsklasser finnes ikke

• Ikke sterke modeller for ikke-samiskspråklige barn


71

Gažaldagat

• Leago máŋggabealát etnihkalaš identitehtta dábálaš din guovllus?

• Maid jáhkkibehtet ahte mánát/nuorat vástidit etnisitehta gažaldagaide?


72

Máŋggabealát identitehtta

22

45

26

6

OneTwoThreeFour or more


73

Sámi identitehtta

16

3725

22

I am onlyI am lotI am a littleI am not


74

Loahppaboađus

• 80 % lea máŋggabealát etnihkalaš identitehtta

• Sámi identehtta gávdno njealját buolvvas giellamolsuma maŋŋá.

• Sámi identitehtta geahnuhuvvo giellamolssuma maŋŋá

• 80 prosent av informantene har en multietnisk identitet

• Samisk identitet finnes i den fjerde generasjon etter språkskiftet

• Samisk identitet blir svekket av språkskiftet


75

Nuorat, media ja gielat

• Musihkkateavsttat• Elektrovnnalaš spealut• TV-prográmmat• Filmmat• Rádio prográmmat• Interneahttasiiddut• Giehtatelefovnna teakstadieđut

Language choice on internet

Torkel Rasmussen: Johkamohkis 16.06. 2014 76

English National Neighbor Sámi0%

10%20%30%40%50%60%70%80%90%

100%

OftenSeldomNeverDon't use

Conclusion

• According to Fishman North Sámi has entered the big league

• Accourding to Unesco it is robust or active

• But media is a critical factor to the ethno-linguistic vitality of Sámi languages because it takes space from the minority language

Torkel Rasmussen: Johkamohkis 16.06. 2014 77


78

Ođđa giellašillju

• Although no existing

domains of the endangered

language may be lost, the

use of the dominant

language in the new domain

has mesmeriz-ing power, as

with television. • UNESCO Ad Hoc Expert Group on

Endangered Languages 2003: 11

• Máilmmi kulturorganisašuvdna UNESCO áitojuvvon gielaid áššedovdiidjoavku ges váruha ahte interneahtta ja ođđa mediat oktan áibmomediaiguin dušše lasihit fámolaš gielaid fámu ja geavaheami, dannego vehádatgielaid geavaheapmi dušše geahppána ja vuoittahallá. (2003: 11)

Documents

Logaldallan 16.06. 2014 Johkamohkis