LOKAEINTAK BREEAM Olga Árnadóttir · 2018-10-15 · Vistvottunarkerfið/BREEAM/ Greining’á’aðlögunarhæfni’matskerfisins’að’ ’íslenskumaðstæðum’! / OlgaÁrnadóttir!!!!!

Vistvottunarkerfið BREEAM Greining á aðlögunarhæfni matskerfisins

að íslenskum aðstæðum

Vistvottunarkerfið BREEAM Greining á aðlögunarhæfni matskerfisins að

íslenskum aðstæðum

Olga Árnadóttir

Lokaverkefni til MS-‐gráðu í Umhverfis-‐ og auðlindafræði

Leiðbeinendur:

Dr. Lára Jóhannsdóttir, lektor

Helga Jóhanna Bjarnadóttir, efnaverkfræðingur hjá EFLU verkfræðistofu

Viðskiptafræðideild

Félagsvísindasvið Háskóla Íslands

Júní 2017

iii

Vistvottunarkerfið BREEAM. Greining á aðlögunarhæfni matskerfisins að íslenskum aðstæðum. Þessi ritgerð er 30 ETCS eininga lokaverkefni til MS prófs í Umhverfis-‐ og auðlindafræði frá Viðskiptafræðideild Háskóla Íslands © 2017 Olga Árnadóttir Ritgerðina má ekki afrita nema með leyfi höfundar. Prentun: Háskólaprent ehf. Reykjavík, 2017

iv

Formáli

Skrif á meistararitgerð og framkvæmd rannsóknar sem þessarar er umtalsverð vinna sem

krefst einbeitingar og skipulags. Slíkt verkefni verður ekki til fyrir tilstuðlan einnar

manneskju, það eru iðulega ýmsir hlutaðeigandi aðilar sem koma að ferlinu á einn eða

annan hátt. Góð leiðsögn er undirstaða þess að ferli sem þetta gangi upp á sem

farsælastan hátt.

Fyrst og fremst langar mig að þakka leiðbeinendum mínum þeim Láru Jóhannsdóttur

og Helgu Jóhönnu Bjarnadóttur fyrir góða leiðsögn og stuðning meðan á skrifum stóð.

Láru vil ég þakka sérstaklega fyrir hvatningu og hjálp við mótun, uppbyggingu, efnistök og

frágang ritgerðarinnar. Þekking hennar og reynsla á rekstri og viðskiptaháttum,

samfélagsábyrgð fyrirtækja, aðferðafræði og fleiru reyndist mér góður vegvísir. Helgu

Jóhönnu vil ég þakka sérstaklega fyrir fræðslu og hjálp varðandi BREEAM og notkun þess

á Íslandi, sem ég þekkti lítið til áður en skrif hófust. Reynsla hennar og þekking á kerfinu

og íslenskum byggingariðnaði hjálpuðu mér við að móta áherslur og umfang

tilviksrannsóknarinnar og gerðu mig staðfastari í að þörf væri á að rannsaka innleiðingu

BREEAM á Íslandi. Þá kann ég þeim báðum bestu þakkir fyrir vandaðan yfirlestur og

gagnlegar athugasemdir. Sigfús Helgi Kristinsson á einnig þakkir skyldar fyrir

fagmannlegan prófarkalestur á ritgerðinni. Viðmælendunum fimm sem tóku þátt í

rannsókninni vil ég einnig þakka kærlega fyrir jákvætt viðmót og að vera til í að veita mér

innsýn í þeirra reynsluheim og framtíðarsýn. Án þeirra framlags hefði lítið orðið úr

rannsókninni.

Síðast en ekki síst vil ég þakka mínum nánustu fyrir hvatningu og umburðarlyndi í

minn garð meðan á skrifum stóð. Mamma og pabbi eiga sérstakar þakkir skyldar fyrir allan

stuðninginn og aðstöðuna í Kúldshúsi meðan á stærstum part skrifa stóð, ómetanlegt.

Takk.

v

Útdráttur

Áhrif loftslagsbreytinga eru ótvíræð. Greina má áhrifin hvarvetna í heiminum en losun

gróðurhúsalofttegunda út í andrúmsloftið hefur aldrei mælst meiri en um þessar mundir.

Tölur sýna að rekja megi um helming auðlindanýtingar og allt að 30-‐40% orkunotkunar og

útblásturs til byggingariðnaðarins, sem gerir hann að þeim iðnaði sem losar mest af

gróðurhúsalofttegundum á heimsvísu. Sjálfbær þróun í byggingariðnaðinum er ein af

stóru áskorunum samtímans og getur falið í sér margskonar ávinning fyrir menn og

umhverfi. Til að svara þessari þörf hefur þróun og notkun svokallaðra vistvottunarkerfa

færst í aukana. Vistvottunarkerfi fyrir byggingar og skipulag eru matstæki sem stuðla að

því að markmið um sjálfbæra þróun náist við byggingarframkvæmdir.

Viðfangsefni þessarar rannsóknar er breska vistvottunarkerfið BREEAM. BREEAM er

fyrsta vistvottunarkerfið fyrir byggingar og skipulag sem tekið var í notkun á Íslandi.

Markmið rannsóknarinnar er tvíþætt. Annars vegar að útskýra uppbyggingu og eiginleika

BREEAM. Hins vegar að varpa ljósi á aðlögun kerfisins að íslenskum aðstæðum, sem er

gert með því að framkvæma tilviksrannsókn á íslenskum byggingariðnaði. Meginmarkmið

tilviksrannsóknarinnar er að draga fram álit og reynslu fagaðila í byggingariðnaðinum

hvað varðar innleiðingu BREEAM á Íslandi. Einnig að greina hvaða hindranir og hvatar eru

í byggingariðnaðinum hérlendis með tilliti til þeirra krafna sem settar eru fram í BREEAM.

Rannsóknin byggir á eigindlegri aðferðafræði. Rannsóknargagna er aflað með hálf-‐

stöðluðum viðtölum við fimm fagaðila sem starfa innan byggingariðnaðarins á Íslandi og

hafa komið að BREEAM vottuðum verkefnum hérlendis. Tólf meginþemu voru greind

með innihaldsgreiningu. Þemun eru: persónuleg reynsla af BREEAM, hvatar fyrir aðlögun

BREEAM á Íslandi, hindranir fyrir aðlögun BREEAM á Íslandi, hönnun og ákvarðanataka,

félagsleg áhrif BREEAM, vottun, fræðsla og miðlun, þverfræðilegt samtal,

umhverfisáhrifaflokkar og tæknileg atriði, virði BREEAM, íslensk útgáfa af BREEAM og

umbætur og frekari aðlögun BREEAM að íslenskum aðstæðum. Í umræðukafla

rannsóknar er stuðst við þemagreininguna til að svara rannsóknarspurningum. Þá eru

svörin við rannsóknarspurningunum einnig borin saman við niðurstöður þeirra erlendu

rannsókna sem gert var grein fyrir í fræðilega hluta rannsóknar.

vi

Niðurstöður rannsóknarinnar varpa ljósi á innleiðingu og notkun BREEAM á Íslandi og

áhrif kerfisins á fagfólk innan byggingariðnaðarins. Þær gefa vísbendingar um það hvernig

BREEAM hentar íslenskum aðstæðum og hvort aðlaga þurfi kerfið betur að hérlendum

aðstæðum. Einnig gefa niðurstöðurnar innsýn í þær hindranir og hvata sem fyrirfinnast í

íslenskum byggingariðnaði hvað varðar þær kröfur sem gerðar eru í BREEAM. Þannig

stuðlar rannsóknin að þekkingarsköpun og umræðu varðandi sjálfbærar aðferðir innan

byggingariðnaðarins á Íslandi og gefur vísbendingar um það hvar þurfi að gera betur

varðandi umhverfismál í byggingariðnaðinum almennt. Það skortir rannsóknir á

vistvottunarkerfum og notkun þeirra á Íslandi. Fræðilegt gildi rannsóknarinnar er að þróa

tillögur til frekari athugana/rannsókna á viðfangsefninu.

Lykilorð: BREEAM, umhverfisvottun, aðlögun, sjálfbær þróun, loftslagsbreytingar,

samfélagsábyrgð, byggingariðnaður, græn bygging, sjálfbær bygging

vii

Abstract

Earth's climate is changing, with the global temperature constantly rising. The impacts of

climate change are happening worldwide. According to statistics, 30–40% of all primary

energy in the world is used for buildings and the sector is held responsible for 40–50% of

green house gas emissions. Sustainability is therefore a pressing concern for this sector

and can have various benefits for mankind and nature if issues related to the sector are

solved. To address this need the utilization of comprehensive environmental building

assessment systems within the sector have increased lately. Such assessment systems

provide a comprehensive assessment of the environmental characteristics of a building

using a common and verifiable set of criteria to achieve higher environmental standards.

The subject of this paper is the British environmental assessment system BREEAM

(Building Research Establishment Environmental Assessment Method). BREEAM is the

most common building assessment method used in Iceland so far and the first one that

was adapted within the Icelandic building industry. The aim of the paper is twofold. First,

to explain the structure and characteristic of BREEAM. Second, to analyse how BREEAM

has been adapted within the Icelandic building industry by conducting a case study. The

main aim of the case study is to highlight the professions opinions and experience

regarding the adoption of BREEAM, and to analyse the main drivers and hindrances that

can be found within the Icelandic building industry regarding the BREEAM standards.

This paper is based on qualitative research methods. Five semi-‐structured interviews,

with construction professionals familiar with the adaption of BREEAM in Iceland, were

conducted. Twelve key themes were identified using content analysis, they are: personal

experience with BREEAM, drivers for the adaption of BREEAM in Iceland, hindrances for

the adaption of BREEAM in Iceland, design and decision making, social effects of BREEAM,

certification, education and dissemination, interdisciplinary discourse, environmental

categories and technical issues, value of BREEAM, Icelandic version of BREEAM and

improvements and further adaption of BREEAM in Iceland. In the discussions chapter the

themes are used to help out answering the research questions. The answers are then

compared to other research findings on related topic that were accounted for earlier in

the research.

viii

The results shed light on the adaption and use of BREEAM within the Icelandic building

industry and it ́s effects on construction professionals. The results also provide ideas

about the the main drivers and hindrances that can be found within the Icelandic building

industry regarding the adoption of BREEAM. The research seeks to explain and contribute

to understanding and discourse about BREEAM and sustainable development in the

building industry in general and points out where there are gaps for improvements

concerning environmental affairs in the Icelandic building industry. Research on

environmental assessment systems are lacking in Iceland, thus the theoretical aim of this

study is to propose further studies related to the research topic.

Keywords: BREEAM, environmental assessment systems, adaption, sustainable

development, climate change, corporate social responsibility, building industry, green

building, sustainable building

ix

Efnisyfirlit

Myndaskrá ............................................................................................................. xi

Töfluskrá ................................................................................................................ xi

1 Inngangur ......................................................................................................... 1

1.1 Markmið, rannsóknaraðferð og rannsóknarspurningar ....................................... 3

1.2 Fræðilegt gildi rannsóknar .................................................................................. 4

1.3 Uppbygging ritgerðar .......................................................................................... 5

2 Fræðileg umfjöllun ........................................................................................... 7

2.1 Sjálfbær þróun – skilgreining ............................................................................... 7

2.2 Græn bygging/sjálfbær bygging .......................................................................... 9

3 Samfélagsábyrgð fyrirtækja og byggingariðnaður ........................................... 12

3.1 Samfélagsábyrgð fyrirtækja .............................................................................. 12

3.1.1 Saga samfélagsábyrgðar ................................................................................ 13

3.1.2 Staða samfélagsábyrgðar á Íslandi ................................................................. 14

3.2 Byggingariðnaður og loftslagsmál ..................................................................... 16

3.2.1 Samfélagsábyrgð í byggingariðnaði ............................................................... 18

3.3 Vistvottunarkerfi fyrir byggingar ....................................................................... 20

4 Vistvottunarkerfið BREEAM ........................................................................... 24

4.1 Upphaf og markmið .......................................................................................... 24

4.2 Alþjóðlegi hluti BREEAM ................................................................................... 27

4.3 Uppbygging BREEAM ........................................................................................ 27

4.3.1 Vottun ............................................................................................................ 31

4.4 Erlendar rannsóknir á BREEAM ......................................................................... 32

4.4.1 Virði BREEAM ................................................................................................. 32

4.4.2 Áhrif BREEAM á fagfólk, notendur bygginga og byggingarframkvæmdir ...... 37

4.4.3 Aðlögun BREEAM-‐NOR í Noregi ..................................................................... 41

4.5 Notkun og aðlögun BREEAM á Íslandi ............................................................... 43

5 Rannsóknaraðferð .......................................................................................... 47

5.1 Viðtöl ................................................................................................................ 48

5.2 Framkvæmd rannsóknar ................................................................................... 49

5.2.1 Markmið rannsóknar ..................................................................................... 49

x

5.2.2 Áreiðanleiki gagna .......................................................................................... 50

5.2.3 Val á viðmælendum ....................................................................................... 50

5.2.4 Viðtöl .............................................................................................................. 52

5.3 Greining gagna .................................................................................................. 52

6 Niðurstöður ................................................................................................... 53

6.1 Persónuleg reynsla af BREEAM .......................................................................... 53

6.2 Hvatar fyrir aðlögun BREEAM á Íslandi .............................................................. 55

6.3 Hindranir fyrir aðlögun BREEAM á Íslandi .......................................................... 57

6.4 Hönnun og ákvarðanataka ................................................................................ 60

6.5 Félagsleg áhrif BREEAM .................................................................................... 62

6.6 Vottun .............................................................................................................. 63

6.6.1 Hlutverk matsmannsins ................................................................................. 64

6.7 Fræðsla og miðlun ............................................................................................ 65

6.8 Þverfræðilegt samtal ......................................................................................... 66

6.9 Umhverfisáhrifaflokkar og tæknileg atriði ......................................................... 67

6.9.1 Tæknileg atriði sem krefjast úrbóta ............................................................... 68

6.10 Virði BREEAM ................................................................................................... 70

6.11 Íslensk útgáfa af BREEAM .................................................................................. 72

6.12 Umbætur og frekari aðlögun BREEAM að íslenskum aðstæðum ........................ 75

7 Umræður ....................................................................................................... 79

7.1 Rannsóknarspurningum svarað ......................................................................... 79

7.2 Annmarkar rannsóknar og mögulegt framhald .................................................. 90

8 Lokaorð .......................................................................................................... 92

Heimildaskrá ......................................................................................................... 95

Viðauki A ............................................................................................................ 105

xi

Myndaskrá

Mynd 1. Vistferill byggingar (Irish Green Building Council, e.d)………………………………….16

Mynd 2. Hagsmunaaðilar og viðskiptatengsl í byggingariðnaði (UNEP, 2014, bls. 18)..19

Mynd 3. Níu umhverfisáhrifaflokkar BREEAM (Parker, 2012, bls.1)…..……………………..28

Mynd 4. Vægi þriggja þátta sjálfbærrar þróunar í BREEAM (Parker, 2012, bls. 15).......34

Mynd 5. Efnahagslegur ávinningur BREEAM (Parker, 2012, bls.18)…………………………..35

Mynd 6. Áhrif BREEAM á verkefni (Parker, 2012, bls. 21)…………………………………………..36

Mynd 7. Framhaldsskólinn í Mosfellsbæ (A2F Arkitektar, 2017)..................................45

Mynd 8. Snæfellsstofa Vatnajökulsþjóðgarði (FSR, 2017)............................................46

Mynd 9. Sjúkrahótelið, Landsspítali Hringbraut (Gláma-‐Kím Arkitektar, 2017).......... 46

Mynd 10. Fangelsið á Hólmsheiði (FSR, 2017)..............................................................46

Töfluskrá

Tafla 1. Helstu hvatar í íslenskum byggingariðnaði með tilliti til þeirra krafna sem settar

eru fram í BREEAM, að mati viðmælenda rannsóknar.................................................83

Tafla 2. Helstu hindranir í íslenskum byggingariðnaði með tilliti til þeirra krafna sem settar

eru fram í BREEAM, að mati viðmælenda rannsóknar................................................. 86

1

1 Inngangur

Við lifum á tímum loftslagsbreytinga sem hafa þær afleiðingar í för með sér að hnattræn

hlýnun fer vaxandi. Milliríkjanefnd Sameinuðu þjóðanna um loftslagsbreytingar IPCC (The

Intergovernmental Panel on Climate Change) gefur út úttektarskýrslu á nokkurra ára

fresti þar sem vísindaleg þekking á loftslagsbreytingum er tekin saman. Samkvæmt

nýjustu skýrslu nefndarinnar eru áhrif loftslagsbreytinga ótvíræð og má greina þau

hvarvetna í heiminum. Hnattræn hlýnun hefur nú þegar haft, og mun áfram hafa, víðtæk

áhrif á menn og náttúru (IPCC, 2015). Athafnir manna spila stóran þátt í þeim

loftslagsbreytingum sem við stöndum frammi fyrir og er brennsla á jarðefnaeldsneyti einn

veigamesti áhrifaþátturinn hvað varðar losun gróðurhúsalofttegunda út í andrúmsloftið

(IPCC, 2015). Þessa losun af mannavöldum má að stórum hluta rekja til efnahags-‐ og

mannfjöldaþróunar í heiminum undanfarna áratugi, en losun gróðurhúsalofttegunda

hefur aldrei mælst meiri en nú (IPCC, 2015; Younger, Morrow, Vindigni og Dannenberg,

2008).

Byggingariðnaðurinn einn og sér hefur margvísleg áhrif á menn og umhverfi. Byggingar

nýta töluvert magn orku og hefur byggingariðnaðurinn afgerandi áhrif á auðlindanýtingu

í heiminum (Younger o.fl., 2008). Hönnun bygginga, staðsetning, efnisnotkun og orku-‐ og

vatnsnotkun íbúa hefur mikið að segja varðandi losun gróðurhúsalofttegunda út í

andrúmsloftið (Younger o.fl., 2008). Tölur sýna að rekja megi um helming

auðlindanýtingar og allt að 30-‐40% orkunotkunar og útblásturs gróðurhúsalofttegunda til

byggingariðnaðarins, sem gerir hann að þeim iðnaði sem losar mest af gróðurhúsa-‐

lofttegundum á heimsvísu (UNEP-‐SBCI, 2014; UNEP, 2011). Þessar tölur sýna að vistspor

byggingariðnaðarins er stórt og undirstrikar jafnframt mikilvægi umhverfisvænni lausna í

iðnaðinum.

Sjálfbær þróun í byggingariðnaðinum er ein af stóru áskorunum samtímans og getur

falið í sér margs konar ávinning ef tekist er á við vandann (UNEP-‐SBCI, 2014). Slíkar

áherslur eru til þess fallnar að draga úr orkunotkun, auka líftíma og draga úr viðhaldi

bygginga, minnka eiturefnanotkun og stuðla að heilnæmu umhverfi (UNEP-‐SBCI, 2014).

Sjálfbær þróun er aðkallandi verkefni í þessum iðnaði, líkt og í flestum atvinnugreinum nú

2

til dags. Frekari þróun í byggingariðnaðinum krefst nýrri og skilvirkari lausna sem geta

mætt ört vaxandi samfélögum og byggðaþróun (Celik, 2013). Til að svara þessari þörf

hefur notkun svokallaðra vistvottunarkerfa færst í aukana undanfarið (Celik, 2013).

Vistvottunarkerfi fyrir byggingar og skipulag eru skilvirk matstæki sem stuðla að því að

markmið um sjálfbæra þróun náist við byggingarframkvæmdir (Celik, 2013). Kerfin skapa

viðmiðunarramma um það hvað teljist vistvænt mannvirki/skipulag og stuðlar að

sjálfbærri þróun innan byggingariðnaðarins (Ding, 2008). Vistvottunarkerfi eru þróuð með

það í huga að draga úr efnisnotkun og neikvæðum umhverfisáhrifum á öllum stigum

vistferils bygginga (Celik, 2013). Notkun slíkra kerfa getur því haft margs konar ávinning í

för með sér fyrir verkefni og þá sem standa að verkefnum (Ding, 2008). Vottunarkerfin

hjálpa til við stjórnun og skipulagningu, stuðla að agaðri vinnubrögðum og þverfræðilegu

samtali meðal þeirra sem koma að byggingarframkvæmdum (Ding, 2008).

Fyrsta heildstæða vistvottunarkerfið fyrir byggingar og skipulag sem kom á markað var

BREEAM (Building Research Establishment Environmental Assessment Method). BREEAM

var þróað og sett á laggirnar í Bretlandi árið 1990 og er í dag á meðal útbreiddustu

vistvottunarkerfa heims (BREEAM, 2017a; Larsson, 1998). BREEAM er þó langt því frá eina

vistvottunarkerfið á markaði. Frá því að BREEAM kom á markað hefur þróun

vistvottunarkerfa verið ör og í dag má finna breytileg kerfi sem hafa verið þróuð fyrir ólík

svæði og fyrir mismunandi gerðir bygginga (Cole, 2005; Bragança, Mateus og Koukkari,

2010; Darko og Chan, 2016). Samt sem áður skortir rannsóknir á vistvottunarkerfum

(Haapio og Viitaniemi, 2008; Zuo og Zhao, 2014; Li, Chen, Wang, o.fl., 2017). Slíkar

rannsóknir eru mikilvægur liður í framþróun kerfanna og frekari staðlavinnu á sviði

bygginga (Haapio og Viitaniemi, 2008; Kim, Oh og Kim, 2013). Þau vistvottunarkerfi sem

eru á markaði eru misfær um að endurspegla sjálfbærni bygginga, því er nauðsynlegt að

endurmeta og betrumbæta þá staðla og aðferðir sem kerfin miðla reglulega til þess að

auka trúverðugleika og koma í veg fyrir stöðnun kerfanna (Kim, Oh og Kim, 2013). Kanna

þarf betur uppbyggingu kerfanna og virkni, og hvað megi betur fara við útfærslu þeirra

(Haapio og Viitaniemi, 2008; Kim, Oh og Kim, 2013; Zuo og Zhao, 2014; Li, Chen, Wang,

o.fl., 2017)

3

1.1 Markmið, rannsóknaraðferð og rannsóknarspurningar Í rannsókninni er breska vistvottunarkefið BREEAM tekið til greiningar. Markmið

rannsóknarinnar er tvíþætt. Annars vegar að útskýra uppbyggingu og eiginleika

vistvottunarkerfisins BREEAM. Hins vegar að varpa ljósi á aðlögun og notkun kerfisins á

Íslandi, sem er gert með því að framkvæma tilviksrannsókn á íslenskum byggingariðnaði.

Rannsóknin skiptist því í fræðilega umfjöllun og tilviksrannsókn.

Fræðilega umfjöllunin um BREEAM inniheldur heimildagreiningu á kerfinu þar sem

leitast er við að útskýra kerfið. Byggt er á heimildum frá eigendum kerfisins, BRE Global

Ltd., nýlegum erlendum rannsóknum á kerfinu og þeim gögnum sem eru aðgengileg um

notkun BREEAM á Íslandi. Markmiðið er að útskýra uppbyggingu, eiginleika og rekstur

kerfisins á ítarlegan hátt, auk þess að gera grein fyrir því hvaða ávinning kerfið hefur í för

með sér og hvað má betur fara við útfærslu þess og notkun.

Markmiðið með framkvæmd tilviksrannsóknar er að varpa ljósi á aðlögun og notkun

BREEAM kerfisins á Íslandi. Rannsóknin er tilviksrannsókn (e. case study) á tilteknu tilviki.

Til þess að skilja eðli slíkra rannsókna er ágætt að styðjast við skilgreiningu Yins (2009) á

hugtakinu. Samkvæmt Yin (2009) er tilviksrannsókn hentug þegar rannsaka á aðstæður

eða fyrirbæri sem gefa ekki endilega skýrar niðurstöður. Markmið rannsakanda er því að

þróa tillögur til frekari athugana/rannsókna á viðfangsefninu. Þessi rannsókn fellur undir

slíkt rannsóknarsnið að því leyti að hún leitast við að útskýra ákveðið viðfangsefni í

rauntíma, sem er í þessu tilviki vistvottunarkerfið BREEAM og aðlögun þess að íslenskum

aðstæðum. Viðfangsefni rannsóknarinnar afmarkast við hérlendar aðstæður og

viðmælendur rannsóknarinnar, sem varpa ljósi á þær aðstæður.

Rannsóknargagna er aflað með fimm hálf-‐stöðluðum viðtölum við aðila sem starfa

innan byggingariðnaðarins á Íslandi og hafa komið að BREEAM vottuðum verkefnum hér

á landi. Meginmarkmið tilviksrannsóknarinnar er að draga fram álit, reynslu og

framtíðarsýn fagaðila í byggingariðnaðinum hvað varðar aðlögun og notkun BREEAM á

Íslandi. Einnig að greina hvaða hindranir og hvatar eru í byggingariðnaðinum hérlendis

með tilliti til þeirra krafna sem settar eru fram í BREEAM kerfinu, og reyna þannig að varpa

ljósi á það hvernig BREEAM hentar íslenskum aðstæðum og hvort aðlaga þurfi kerfið

betur. Þá er kerfið skoðað sem félagslegt tæki og hvaða áhrif það hefur á þau

verkefnateymi sem vinna að BREEAM vottuðum verkefnum hérlendis. Ítarlegar er fjallað

4

um rannsóknaraðferðina í fimmta kafla þar sem gert er grein fyrir rannsóknaraðferðum

og vali á þeim.

Leitast verður við að svara eftirfarandi rannsóknarspurningum í rannsókninni:

• Hvernig hentar vistvottunarkerfið BREEAM til þess að stuðla að, útfæra og meta

sjálfbærar lausnir í íslenskum byggingariðnaði?

• Hverjir eru helstu hvatarnir í íslenskum byggingariðnaði með tilliti til þeirra krafna

sem settar eru fram í vistvottunarkerfinu BREEAM?

• Hverjar eru helstu hindranirnar í íslenskum byggingariðnaði með tilliti til þeirra

krafna sem settar eru fram í vistvottunarkerfinu BREEAM?

• Hvernig áhrif hefur BREEAM á fagaðila í byggingariðnaði og verkefnateymi sem

vinna að BREEAM vottuðum byggingum á Íslandi?

1.2 Fræðilegt gildi rannsóknar Rannsóknin er sú fyrsta sinnar tegundar á Íslandi. Engin sambærileg viðtalsrannsókn hefur

verið framkvæmd, eftir því sem rannsakandi best veit, sem miðar að því að kanna álit og

reynslu fagaðila í byggingariðnaði á vistvottunarkerfinu BREEAM og innleiðingu þess

hérlendis. Lítið hefur verið skrifað um BREEAM á Íslandi fram til þessa þar sem notkun

kerfisins er tiltölulega nýtilkomin. Því er ekki við fyrirfram gefnar kenningar og niðurstöður

að styðjast, að undanskilinni einni rannsókn sem hefur verið gerð á BREEAM hér á landi.

Um er að ræða skýrslu starfshóps Vistbyggðarráðs Íslands um vottunarkerfi fyrir

byggingar sem unnin var fyrir styrk frá Umhverfisráðuneytinu, og gefin var út árið 2013.

Vistbyggðarráð Íslands er sameiginlegur vettvangur fyrir þróun á vistvænum áherslum í

mannvirkjagerð og skipulagi hér á landi. Öll fyrirtæki, stofnanir og sveitarfélög geta verið

aðilar í Vistbyggðarráði (Vistbyggðarráð, 2017). Skýrslan inniheldur greiningu á

5

hagkvæmni og aðlögunarhæfni erlendra vottunarkerfa fyrir íslenskan byggingariðnað. Þar

eru ólík kerfi borin saman, þar á meðal BREEAM. Skýrsla þessi kom að góðum notum við

gerð þessarar rannsóknar.

Samkvæmt ofangreindri skýrslu starfshóps Vistbyggðarráðs (2013) þurfa Íslendingar

að stuðla að sjálfbærri þróun í byggingariðnaðinum með því að þróa betri leiðbeiningar

hvað varðar ýmis öryggis-‐ og umhverfisvandamál í byggingariðnaði. Það þarf að fylla upp

í ákveðnar eyður á þessu sviði og þróa samhæfðari aðferðir eins og þekkjast víða í

nágrannalöndum okkar (Vistbyggðarráð, 2013). Ætlunin er að þessi rannsókn leggi að

mörkum ákveðnar vísbendingar um hvar þessar eyður er helsta að finna varðandi

innleiðingu BREEAM á Íslandi, og hvar þurfi að gera betur varðandi umhverfismál í

byggingariðnaðinum almennt. Rannsókninni er einnig ætlað að stuðla að auknum

skilningi fagaðila og almennings á vistvottunarkerfinu BREEAM, hvernig kerfið virkar og

hvað getur áunnist með notkun kerfisins og frekari aðlögun þess að íslenskum aðstæðum.

Segja má að fræðilegt gildi rannsóknarinnar felist í því að varpa ljósi á notkun BREEAM í

íslenskum aðstæðum. Rannsókninni er ætlað að leggja til nýja þekkingu og hagnýtar

niðurstöður fyrir íslenskan byggingariðnað hvað það varðar.

Rannsóknin er einnig innlegg í umræðu og aukna vitundarvakningu um umhverfismál

og vistvænar áherslur í byggingariðnaðinum á Íslandi almennt. Rannsóknin ætti að nýtast

stjórnvöldum við stefnumótun verði farið í að þróa íslenska útgáfu af BREEAM á komandi

árum, eða hjálpa til við að taka slíka ákvörðun. Hún ætti einnig að geta nýst þeim sem

starfa innan byggingariðnaðarins og langar til að kynna sér BREEAM og uppbyggingu þess.

En fyrst og síðast er tilgangur rannsóknarinnar að varpa ljósi á aðlögun BREEAM að

íslenskum aðstæðum og leggja af mörkum til þekkingarsköpunar og umræðu varðandi

sjálfbærar aðferðir innan byggingariðnaðarins, í þeirri viðleitni að ná árangri í átt að

aukinni sjálfbærni og frekari aðlögun BREEAM hér á landi.

1.3 Uppbygging ritgerðar Á eftir inngangi, í öðrum kafla, er gerð grein fyrir fræðilegum grunni rannsóknarinnar sem

er byggður á kenningum um sjálfbæra þróun og útfærslu þess hugtaks innan

byggingariðnaðarins. Gerð er grein fyrir hugtökunum sjálfbær þróun, græn bygging og

sjálfbær bygging. Einnig er komið inn á hvernig auka megi sjálfbærni innan

byggingariðnaðarins.

6

Þriðji kafli fjallar um samfélagsábyrgð og sjálfbærnimál í byggingariðnaði. Í kaflanum

er farið yfir skilgreiningar á samfélagsábyrgð, sögu samfélagsábyrgðar, íslenskar

rannsóknir á samfélagsábyrgð og hvað felst í samfélagsábyrgð innan byggingariðnaðarins.

Einnig er fjallað um orknunotkun í byggingariðnaði og hlutverk og tilgang

vistvottunarkerfa fyrir byggingar.

Fjórði kafli inniheldur heimildagreiningu á vistvottunarkerfinu BREEAM. Gerð er grein

fyrir upphafi og markmiðum kerfisins, alþjóðlegum hluta þess, uppbyggingu kerfisins og

vottunarferlinu. Þá er farið yfir erlendar rannsóknir á BREEAM og þannig reynt að varpa

ljósi á reynslu fólks af kerfinu, kostum þess og göllum. Í lok kaflans er farið stuttlega yfir

notkun BREEAM á Íslandi fram til þessa.

Í fimmta kafla hefst rannsóknarhluti ritgerðarinnar þar sem gert er grein fyrir vali á

rannsóknaraðferð. Auk þess verður farið yfir markmið rannsóknar og rannsóknar-‐

spurningar, áreiðanleika gagna, val á viðmælendum, gagnasöfnun og greiningu gagna.

Í sjötta kafla eru niðurstöður rannsóknarinnar kynntar. Þar er gerð ítarleg grein fyrir

tólf meginþemum sem komu fram við úrvinnslu viðtalsgagna. Niðurstöður eru styrktar

með tilvitnunum úr viðtölum við viðmælendur.

Sjöundi kafli inniheldur umræður. Þar er rannsóknarspurningum svarað með hjálp

þemagreiningarinnar úr niðurstöðkaflanum. Þá eru svör við rannsóknarspurningum borin

saman við niðurstöður þeirra rannsókna sem gert var grein fyrir í fræðilega hluta

ritgerðarinnar, sem fjallað er um í öðrum, þriðja og fjórða kafla. Að endingu eru lokaorð

ritgerðarinnar í áttunda kafla.

7

2 Fræðileg umfjöllun

Fræðilegur bakgrunnur rannsóknarinnar er byggður á kenningum um sjálfbæra þróun og

útfærslu þess hugtaks innan byggingariðnaðarins. Í því samhengi eru skoðaðar

skilgreiningar á grænum og sjálfbærum byggingum. Til þess að gera nánar grein fyrir þeim

kenningum sem liggja til grundvallar rannsókninni er gott að byrja á að skilgreina hvað

felst í hugtakinu sjálfbær þróun.

2.1 Sjálfbær þróun – skilgreining Hugtakið sjálfbær þróun er gjarnan túlkað á mismunandi hátt. Hugtakið á rætur að rekja

til sjöunda áratugar tuttugustu aldar, en segja má að fræðileg umfjöllun um hugtakið hafi

hafist í kjölfar útgáfu „The Limits to Growth“ sem samtökin Club of Rome gáfu út árið

1972 (Meadows, Meadows, Randers o.fl., 1972). Sama ár héldu Sameinuðu þjóðirnar

fyrstu alþjóðlegu ráðstefnuna um sjálfbæra þróun á heimsvísu. Umræður í kjölfar

ráðstefnunnar leiddu svo til stofnunar UNEP (e. United Nations Environment Programme)

sem beitti sér fyrir því að skilgreina hugtakið þannig að tekið væri tillit til komandi

kynslóða (Cocoyoc Declaration, 1974).

Sú skilgreining á sjálfbærri þróun sem náð hefur hvað mestri útbreiðslu er skilgreining

Sameinuðu þjóðanna sem sett var fram undir forystu Gro Harlem Brundtland, fyrrum

forsætisráðherra Noregs, í skýrslunni „Our Common Future“ sem kom út árið 1987. Þar

er sjálfbær þróun skilgreind á eftirfarandi hátt: „Sjálfbær þróun er þróun sem fullnægir

þörfum samtíðarinnar án þess að skerða möguleika komandi kynslóða til að fullnægja

sínum þörfum“ (WCED, 1987, bls. 41). Sjálfbær þróun byggir á samþættingu þriggja þátta,

en þeir eru efnahagslegir, félagslegir og umhverfislegir þættir (WCED, 1987). Jafnvægi

verður að ríkja á milli þessara þátta eigi markmið sjálfbærrar þróunar að nást (WCED,

1987). Brundtland-‐skilgreiningin á sjálfbærri þróun hefur þó verið túlkuð á mismunandi

hátt, og hefur hugtakið sjálfbær þróun þótt fela í sér margræðni (IPCC, 2007). Þessar

fjölbreyttu túlkanir eru af sumum taldar vera styrkleiki hugtaksins (IPCC, 2007). Til að

mynda stungu Bagheri og Hjorth (2007) upp á því að þróuð yrði breytileg nálgun á

hugtakið sjálfbær þróun, en þannig yrði hugtakið aðlagað að þekkingu hvers tímabils fyrir

8

sig. Hvað sem því líður hefur myndast aukin krafa um opinbera og heildstæða

skilgreiningu á hugtakinu sjálfbær þróun síðustu áratugi (Fowke og Prasad, 1996;

Martens, 2006).

Vistvottunarkerfi á borð við BREEAM byggja í grunninn á sömu lögmálum og sjálfbær

þróun. Þeim er ætlað að samþætta umhverfislega, félagslega og efnahagslega þætti í

þeim tilgangi að samþætta áherslur og ná fram markmiðum sjálfbærrar þróunar innan

byggingariðnaðarins (Berardi, 2012). Mismunandi vistvottunarkerfi deila sameiginlegum

viðmiðum og mælieiningum varðandi sjálfbærni bygginga (Berardi, 2012). Samkvæmt

flestum vistvottunarkerfum er bygging sjálfbær ef hún er byggð samkvæmt

vistfræðilegum viðmiðum sem stuðla að því að dregið sé úr neikvæðum áhrifum

byggingar á umhverfið (Berardi, 2012). Það þykir vera galli á vistvottunarkerfum hversu

mikið vægi efnislegi hluti byggingar fær (Berardi, 2011). Matið á vottaðri byggingu

takmarkast við efnislega þætti byggingarinnar, sem eru fyrst og fremst metnir út frá

umhverfislegum sjónarmiðum, og því hafa vistvottunarkerfi verið gagnrýnd fyrir að stuðla

ekki að jafnvægi á milli allra þriggja þátta sjálfbærrar þróunar (ISO 15392, 2008).

Orkusparnaður og losun gróðurhúsalofttegunda hafa lengi verið álitin helstu

mælieiningar til að mæla sjálfbærni bygginga (Lowe, 2007). Því þykja vistvottunarkerfi oft

og tíðum ekki fullnægjandi mælikvarði á sjálfbærni bygginga (ISO 15392, 2008). Þetta

undirstrikar að gefa þurfi félagslegum og efnahagslegum þáttum varðandi byggingar

meira vægi (Berardi, 2013). Sjálfbærni bygginga á ekki að afmarkast við byggingarnar

sjálfar heldur verður að taka með í reikninginn samspil umhverfis og bygginga (Berardi,

2013).

Þessi samantekt á fræðilegum bakgrunni rannsóknarinnar gefur til kynna að þörf er á

að ræða og skilgreina hugtakið sjálfbær þróun og túlkun þess enn frekar, bæði í víðu

samhengi sem og innan byggingariðnaðarins. Þessari rannsókn á vistvottunarkerfinu

BREEAM er ætlað að bæta við fræðilega umfjöllun um sjálfbærar lausnir í byggingariðnaði

á Íslandi, varpa ljósi á það hvernig BREEAM hentar íslenskum aðstæðum og auka á

þekkingu og skilning á vistvottunarkerfum almennt. Rannsóknin endurspeglar

hugmyndafræði sjálfbærrar þróunar með því að rannsaka samspil og útfærslu

efnahagslegra, félagslegra og umhverfislegra þátta eins og þeir koma fyrir í BREEAM, og

hvernig þessir þættir hafa verið aðlagaðir að íslenskum byggingariðnaði.

9

2.2 Græn bygging/sjálfbær bygging Hugmyndafræði sjálfbærrar þróunar hefur verið heimfærð yfir á byggingariðnaðinn til

þess að hjálpa til við að skilgreina sjálfbæra byggingu (Berardi, 2013). Samt sem áður

hefur reynst erfitt að komast að einróma samkomulagi um það hvað sé sjálfbær bygging

og hvað slík bygging þurfi að hafa til að bera (Berardi, 2013). Einnig hefur borið á því að

hugtökin sjálfbær bygging og græn bygging séu notuð og túlkuð sem eitt og sama

hugtakið, þó það sé grundvallarmunur á hugtökunum (Cassidy, 2003; EPA, 2008). Séu

mismunandi skilgreiningar á hugtökunum skoðaðar eru þær þó flestar svipaðar í grunninn

eða byggja að hluta til á sömu lögmálum, sem gefur til kynna að hugtökin tengist og skarist

jafnvel að einhverju leyti. Hér verður farið yfir nokkrar skilgreiningar á hugtökunum til

nánari glöggvunar.

Samkvæmt Kibert (2016) er bygging sjálfbær ef hún byggir á vistfræðilegum viðmiðum,

stuðlar að heilnæmu manngerðu umhverfi og nýtir auðlindir á hagkvæman hátt.

Samkvæmt hvítbók um sjálfbærni í byggingariðnaði (Cassidy, 2003) skilgreinir OFEE

(The Office of the Federal Environmental Executive) sjálfbæra byggingu á eftirfarandi

hátt: „sem byggingaraðferð þar sem 1) orka, vatn, byggingarefni og landnotkun eru nýtt

á hagkvæman hátt, og 2) neikvæð áhrif á heilsu manna og umhverfi eru lágmörkuð með

ráðstöfunum er varða staðsetningu, hönnun, framkvæmd, viðhald og niðurrif í gegnum

allan vistferil byggingarinnar“ (Cassidy, 2003, bls. 4).

Samkvæmt skilgreiningu EPA (The U.S. Environmental Protection Agency, 2017) er

græn bygging byggð á aðferðum sem eru umhverfisvænar, nýta auðlindir á hagkvæman

hátt og draga úr neikvæðum umhverfisáhrifum byggingarinnar í gegnum allan vistferil

hennar, allt frá vali á staðsetningu til niðurrifs (EPA, 2017). Þar segir jafnframt að grænar

byggingar bæti hefðbundnar byggingaraðferðir með tilliti til hagkerfis, notagildis,

endingar og þæginda. Hjá EPA kemur einnig fram að hægt sé að setja grænar byggingar

og sjálfbærar byggingar undir sama hatt, að oft sé talað um bæði hugtökin í sama skilningi

(EPA 2008; EPA, 2017). Samkvæmt Fischer (2010) eiga lýsingar á grænum byggingum það

yfirleitt sameiginlegt að snúast um staðsetningu, orku, vatn, byggingarefni, úrgang og

heilsu. Grænar byggingar eiga það sameiginlegt að draga úr neikvæðum

umhverfisáhrifum umfram hefðbundnar byggingar (Fischer, 2010). Samkvæmt

10

ofangreindu virðist margt sameiginlegt með hugtökunum græn bygging og sjálfbær

bygging en þó virðist misjafnt hvernig þessi hugtök eru skilgreind og túlkuð.

Í rannsókn Berardi (2013) eru nýjustu skilgreiningar á sjálfbærni innan

byggingariðnaðarins kannaðar. Berardi telur að erfitt sé að komast að einróma

samkomulagi um skilgreiningu á sjálfbærri byggingu vegna breytilegra þátta sem hafa

áhrif á hugtakið á hverjum tíma. Þetta eru þættir á borð við tíma, rými, völd og félagslegar

hindranir (Berardi, 2013). Samkvæmt athugun Berardi (2013) er grundvallarmunur á

grænni byggingu og sjálfbærri byggingu. Segja má að græn bygging sé hver sú bygging

sem dregur úr neikvæðum umhverfisáhrifum á einhvern hátt, en sjálfbær bygging er

víðara hugtak. Samfélag er órjúfanlegur partur af sjálfbærri byggingu (Berardi, 2013).

Berardi tók saman nýlegar túlkanir á hugtakinu sjálfbær bygging, og út frá þeirri

samantekt má skilgreina sjálfbæra byggingu sem heilnæm húsakynni sem eru hönnuð

með hagkvæma auðlindanýtingu að leiðarljósi í gegnum allan vistferil byggingar (Berardi,

2013). Sjálfbær bygging er hönnuð út frá vistfræðilegum viðmiðum og félagslegu jafnrétti,

og stuðlar þannig að sjálfbæru samfélagi (Berardi, 2013). Engu að síður virðist sem

hugtakið sjálfbær þróun feli óhjákvæmilega í sér ákveðna óvissuþætti og því leggur

Berardi til að horft sé á skilgreininguna á sjálfbærri byggingu sem breytilegt hugtak frekar

en að meta sjálfbærni byggingar út frá þeirri einkunn sem byggingin fær við vistvottun

(Berardi, 2013).

Í skýrslu Sameinuðu þjóðanna (UNEP-‐SBCI, 2014) um hvernig auka megi sjálfbærni

innan byggingariðnaðarins er farið yfir þá þætti sem hindra útbreiðslu og þróun grænna

og sjálfbærra bygginga, og hvað aðgerðir eru mögulegar til að yfirstíga þessar hindranir.

Helstu hindranirnar eru taldar vera skortur á stefnumörkun, fjárhagsleg áhætta sem getur

fylgt grænum byggingum og skortur á þekkingu og trausti á grænum byggingum, bæði hjá

hagsmunaaðilum og almenningi (UNEP-‐SBCI, 2014). Opinberar stefnur fjalla oft og tíðum

aðeins um orkusparnað bygginga, það vantar að horfa til hagkvæmari auðlindanýtingar í

gegnum allan vistferil bygginga (UNEP-‐SBCI, 2014). Oft vantar einnig að hrinda

stefnumálum er varða sjálfbærni bygginga í framkvæmd. Ástæðan fyrir því getur verið

vanþekking hjá hinu opinbera á þessum málum og forgangsröðun annarra stefnumála

(UNEP-‐SBCI, 2014). Byggingarframkvæmdir eru kostnaðarsamar og fjárfestar vilja sjá

hagnað þegar ráðist er í stórar framkvæmdir. Þegar kemur að grænum byggingum ríkir

11

ákveðin fjárhagsleg óvissa og einnig getur verið skortur á viðmiðum um slíkar

framkvæmdir og afkomu þeirra. Þetta dregur úr vilja fjárfesta og hagsmunaaðila til að

fjárfesta í grænum byggingum. Eftirspurn á markaði skiptir miklu máli hvað þetta varðar

(UNEP-‐SBCI, 2014). Hönnuðir og ráðgjafar eru yfirleitt jákvæðir gagnvart því að takast á

við hagkvæma auðlindanýtingu í verkefnum, en þurfa oft að beygja sig undir vilja þeirra

sem eiga verkefnið (UNEP-‐SBCI, 2014). Einnig virðist sem skortur á fræðslu og þekkingu

hagsmunaaðila um grænar bygginar standi í vegi fyrir því að fólk sækist eftir því að festa

kaup á slíkum byggingum eða ráðist í að byggja þær. Það vantar upp á viðurkenningu og

forystu frá byggingariðnaðinum í heild um ágæti hagkvæmari auðlindanýtingar og forystu

í þeim efnum. Einnig vantar viðmiðunargögn og sameiginlegt viðskiptalíkan til að ná fram

bættri auðlindanýtingu innan byggingariðnaðarins, til þess að skapa traust á slíkum

aðferðum (UNEP-‐SBCI, 2014).

Ýmislegt er þó hægt að gera til að yfirstíga þessar hindranir og auka þar með vægi

sjálfbærrar þróunar innan byggingariðnaðarins. Samkvæmt Sameinuðu þjóðunum

(UNFCCC, 2006) og IEA (International Energy Agency, 2005) eru eftirfarandi hvatar

vænlegir til árangurs. Auka þarf lagasetningu og reglugerðir sem stuðla að sjálfbærri

þróun innan byggingariðnaðarins. Þetta má útfæra í byggingarreglugerðum, með

endurmenntun fagfólks og stjórnunarnámskeiðum svo að dæmi séu tekin (IEA, 2005;

UNFCCC, 2006). Fjárhagslegir hvatar geta einnig verið hjálplegir í þessum efnum. Sem

dæmi um slíka hvata má nefna græna skatta sem miða að því að draga úr neikvæðum

umhverfisáhrifum, veita undanþágu frá skatti til að hrinda verkefnum í framkvæmd, styrki

og afslætti (IEA, 2005; UNFCCC, 1999). Stuðningur, upplýsingagjöf og sjálfboðavinna getur

einnig hjálpað til við að auka vægi sjálfbærrar þróunar innan byggingariðnaðarins. Með

því að taka dæmi um vel heppnaðar framkvæmdir er hægt að sannfæra almenning og

notendur bygginga um ágæti grænna bygginga og mikilvægi sjálfbærrar þróunar. Þetta

má t.d. gera með kennslu, fræðsluverkefnum og í gegnum ýmis félagasamtök (IEA, 2005;

UNFCCC, 2006). Að auki er mikilvægt að efla rannsóknir á grænum byggingum og þeim

vistvottunarkerfum sem eru á markaði í dag. Gera þarf grein fyrir því hvað virkar vel við

notkun vistvottunarkerfa og hvað þarf að bæta til þess að tryggja framþróun þeirra. Einnig

þarf að aðstoða verkefnateymi og hagsmunaaðila betur við notkun og innleiðingu

vistvottunarkerfa svo að útkoman verði sem best fyrir alla (UNEP-‐SBCI, 2014).

12

3 Samfélagsábyrgð fyrirtækja og byggingariðnaður

Í þessum kafla verður farið yfir skilgreiningar á hugtakinu samfélagsábyrgð og sögu þess í

stuttu máli. Einnig verður farið yfir nokkrar nýlegar rannsóknir á samfélagsábyrgð á

Íslandi. Í seinni hluta kaflans verður fjallað um orkunotkun og samfélagsábyrgð innan

byggingariðnaðarins, og hvers vegna það er mikilvægt að stunda ábyrg viðskipti í

byggingariðnaði.

3.1 Samfélagsábyrgð fyrirtækja Áhersla á samfélagsábyrgð fyrirtækja nú til dags eykst jafnt og þétt. Víða um heim eru

gerðar kröfur um að fyrirtæki axli aukna ábyrð á starfsemi sinni og stundi örugg viðskipti

(Snjólfur Ólafsson, Brynhildur Davíðsdóttir og Lára Jóhannsdóttir, 2014; Dagný Kaldal,

2013). Þessa þróun má meðal annars merkja í því að stór erlend fyrirtæki eru farin að

senda frá sér opinberar skýrslur um starfshætti sína í auknum mæli. Þetta bendir til þess

að fyrirtækjum sé annt um orðspor sitt og ímynd, og vilji sýna það í verki (Dagný Kaldal,

2013). Þessa þróun má einnig heimfæra upp á aukið upplýsingaflæði nú til dags.

Almenningur og neytendur eru meðvitaðri um starfshætti fyrirtækja og samfélagsleg

málefni á borð við velferð fólks og dýra og umgengni við auðlindir jarðar (Dagný Kaldal,

2013). Með auknum kröfum frá hagsmunaðilum um gagnsæa starfshætti myndast aukinn

þrýstingur á að fyrirtæki sýni fram á að þau starfi á ábyrgan hátt (Dagný Kaldal, 2013).

Í stuttu máli má segja að samfélagsábyrgð fyrirtækja og stofnana felist í því að þau axli

ábyrgð á þeim áhrifum sem þau hafa á menn og umhverfi, og stuðli þannig að

gagnkvæmum ávinningi af rekstri þeirra fyrir samfélagið og fyrirtækin sjálf (FESTA, 2017).

Fyrirtæki sem innleiða samfélagsábyrgð leitast við að skipuleggja starfsemi sína á

gagnsæan hátt með siðferði að leiðarljósi svo að jákvæð áhrif hljótist af starfsemi þeirra

á sama tíma og viðskiptalegum árangri er náð (International Organization for

Standardization, 2010). Til frekari glöggvunar á hugtakinu samfélagsábyrgð fyrirtækja er

gagnlegt að skoða skilgreiningar mismunandi fræðimanna. Caroll (2008) fjallar um að

upphaf nútímafræða um samfélagslega ábyrgð fyrirtækja megi rekja til útkomu bókar

Howard R. Bowen, „Social Responsibilities of the Businessman“, árið 1953. Þar skilgreinir

Bowen samfélagsábyrgð fyrirtækja á eftirfarandi hátt: „Samfélagsábyrgð fyrirtækja vísar

til þeirrar skyldu viðskiptamanna og fyrirtækja að fylgja eftir stefnu, taka ákvarðanir eða

framkvæma athafnir í samræmi við viðhorf og gildi samfélagsins“ (Bowen, 1953, bls. 6).

13

Henningfeld, Phol og Tolhurst (2006) skilgreina samfélagsábyrgð sem viðleitni fyrirtækja

til að stuðla að sjálfbærri þróun, ekki aðeins á efnahagslegum forsendum heldur einnig á

sviði samfélags-‐ og umhverfismála. Ætli fyrirtæki að njóta velgengni verði þau að hverfa

frá því að einblína einungis á skammtímagróða og fjárhagslegt virði á kostnað annarra

þátta á borð við náttúru og samfélags (Henningfeld, Phol og Tolhurst, 2006).

Með því að leggja áherslu á samfélagsábyrgð taka fyrirtæki þátt í að stuðla að sjálfbærri

þróun, svara þörfum ólíkra hagsmunaaðila, fara að lögum og starfa samkvæmt

alþjólegum viðmiðum (International Organization for Standardization, 2010). Fjöldi

alþjóðastofnana hefur skilgreint samfélagsábyrgð og beitt sér fyrir innleiðingu slíkra

áherslna, þar á meðal Evrópusambandið. Evrópusambandið hefur sett fram stefnu um

samfélagsábyrgð fyrirtækja (European Commission, 2011). Í stefnunni er meðal annars

lögð áhersla á að fyrirtæki samþætti væntingar sem gerðar eru til reksturs þeirra varðandi

umhverfi, siðferði, mannréttindi og neytendamál í þeirri viðleitni að skapa sameiginlegt

virði fyrir eigendur og samfélög, og fyrirbyggja skaðleg áhrif (European Commission,

2011). Segja má að samfélagsábyrgð virki því bæði sem bremsa ef óvarlega er farið og

sem aflgjafi og hvati nýrra viðskiptatækifæra (FESTA, 2017). Með nýsköpun og vöruþróun

getur fyrirtæki skapað verðmæti fyrir bæði sig og hagsmunaaðila sína (FESTA, 2017).

3.1.1 Saga samfélagsábyrgðar Hugtakið samfélagsábyrgð á sér langa sögu (Caroll, 1999). Samfélagsábyrgð fyrirtækja er

í senn ný og gömul fræðigrein. Rekja má hugmyndir og aðgerðir varðandi samfélagslega

ábyrgð fyrirtækja allt aftur til iðnbyltingarinnar (Caroll, 1999). Það fór þó fyrst að bera á

fræðilegri umfjöllun um hugtakið samfélagsábyrgð upp úr miðri 20. öldinni þegar

fræðimenn fóru að láta sig hugtakið varða. Orðræðan um samfélagsábyrgð þróaðist út frá

orðræðu um viðskiptasiðferði og var þungamiðja orðræðunnar í Bandaríkjunum (Caroll,

1999). Sem dæmi um fræðimenn sem létu sig málefnið varða má tiltaka áðurnefndan

Bowen (1953), Davis (1960) og Frederick (1960), en þeir lögðu áherslu á að stjórnendur

fyrirtækja þyrftu að horfa meira á þau samfélagslegu áhrif sem rekstur fyrirtækja þeirra

hefði. Bowen (1953) setti fram hugmyndir út frá þeirri forsendu að stærstu fyrirtækin á

markaði hefðu mikil völd og ákvarðanataka innan þeirra og athafnir þeirra snertu líf fólks

á margs konar hátt (Caroll, 2008). Við þetta urðu ákveðin vatnaskil í umræðunni um

samfélagsábyrgð og við tekur tímabil breyttra viðhorfa þar sem farið var að leggja aukna

14

áherslu á samfélagsábyrgð fyrirtækja (Caroll, 2008). Á þessum tíma var viðurkennd

skilgreining á hugtakinu sú að samfélagsábyrgð fæli í sér ábyrgð á því að skapa arð og

uppfylla lagalegar skyldur, en jafnframt væri það siðferðileg skylda fyrirtækja að ganga

lengra en lágmarks samfélags-‐ og lagaleg viðmið kvæðu á um (Caroll, 1999). Umræðan

var þó fyrirferðarmeiri en efndirnar fyrst um sinn, ef frá er talin hefðbundin

góðgerðarstarfsemi. Viðskiptalífið þurfti tíma til að tileinka sér nýja nálgun varðandi

viðskiptahætti (Caroll, 2008). Orðræðan hefur síðan þá verið margslungin og ýmsir

fræðimenn hafa gagnrýnt hugtakið samfélagsábyrgð (Caroll, 1999).

Nýleg orðræða um samfélagsábyrgð nær yfir mun breiðara svið en hún gerði áður,

svið sem erfitt er að skilgreina nákvæmlega (Garriga og Melé, 2004). Það eru á lofti

kenningar, nálganir og leiðbeiningastaðlar sem ná að einhverju leyti utan um það sem

skilgreint er sem samfélagsábyrgð fyrirtækja nú til dags (Garriga og Melé, 2004). Í dag

snýst samfélagsábyrgð fyrirtækja um annað og meira en styrki til góðgerðarmála,

íþróttastarfsemi og menningarmála (Dagný Kaldal, 2013). Áherslur og væntingar frá

ýmsum hagsmunahópum hafa komið til sögunnar og aukið kröfur varðandi

samfélagsábyrgð fyrirtækja til muna (Dagný Kaldal, 2013). Samkvæmt Garriga og Melé

(2004) má segja sem svo að samfélagsábyrgð fyrirtækja snerti alla þá þætti þar sem

rekstur fyrirtækja tengist samfélaginu, hvort sem um ræðir náttúru, fólk, dýr eða annað

sem skilgreina má sem hluta af samfélagi (Garriga og Melé, 2004). ISO 26000, sem gefinn

er út af alþjóðlegu staðlasamtökunum ISO, er sá alþjóðlegi leiðbeiningastaðal um

samfélagsábyrgð sem er nýttur víðast í dag sem stjórnunarkerfi fyrir samfélagsábyrgð

(ISO, 2017). ISO 26000 felur í sér leiðbeiningar fyrir stofnanir og fyrirtæki til að móta og

innleiða stefnu um samfélagsábyrgð og starfa þannig á samfélagslega ábyrgan hátt.

Staðallinn kom út haustið 2010 eftir margra ára vinnu hagsmunaaðila frá mismunandi

menningarsvæðum (ISO, 2017). Staðallinn hentar fyrir allar gerðir fyrirtækja, stofnana og

félagasamtaka og gerir ráð fyrir að þau aðlagi leiðbeiningarnar að eigin starfsumhverfi í

samræmi við þau viðmið sem settu eru fram undir staðlinum. Viðmiðin taka mið af

mismunandi menningarheimum og starfsgreinum (ISO, 2017).

3.1.2 Staða samfélagsábyrgðar á Íslandi

Líkt og komið hefur verið inn á er áhersla á samfélagsábyrgð í örum vexti víðsvegar í

heiminum um þessar mundir og er Ísland engin undantekning þar á (Snjólfur, Brynhildur

15

og Lára, 2014). Þróunin virðist þó hafa verið hægari hér á landi en víða annars staðar

(Halldór Reynisson, 2005). Segja má að það sé bæði löng og stutt hefð fyrir

samfélagsábyrgð á Íslandi. Markviss orðræða um samfélagsábyrgð og framkvæmd hennar

er tiltölulega nýtilkomin hér á landi. Aftur á móti hafa mörg íslensk fyrirtæki óafvitandi

látið til sín taka á þessu sviði í gegnum árin (Halldór Reynisson, 2005).

Samkvæmt rannsókn Dagnýjar Arnarsdóttur (2009) á umræðu um samfélagsábyrgð í

íslenskum fjölmiðlum hefur áhersla á samfélagsábyrgð fyrirtækja hér á landi aukist jafnt

og þétt undanfarin ár, sérstaka aukningu mátti þó greina í kjölfar efnahagshrunsins 2008.

Svo virðist sem orðræðan um samfélagsábyrgð hérlendis hafi breyst við efnahagshrunið

úr því að snúast að mestu um góðgerðarmál og stuðning fyrirtækja við ýmis málefni yfir í

áherslu á ábyrgð við sköpun arðs. Þessi umbreyting er í takt við þá þróun sem átt hefur

sér stað innan landa Evrópusambandsins hvað varðar samfélagsábyrgð (Dagný

Arnarsdóttir, 2009). Sem dæmi um framþróun í þessum efnum hérlendis má nefna

stofnun Festu árið 2011. Festa er miðstöð um samfélagsábyrgð sem hefur þau markmið

að auðvelda fyrirtækjum að innleiða stefnur um samfélagsábyrgð, stuðla að

vitundarvakningu og hvetja til rannsókna á samfélagsábyrgð (Festa, 2017). Stofnaðilar

Festu eru eftirfarandi sex fyrirtæki: Síminn, Landsvirkjun, Landsbankinn, Rio Tinto Alcan,

Íslandsbanki og Össur. Í dag eru um 80 íslensk fyrirtæki aðilar að Festu (Festa, 2017).

Ástæður þess að fyrirtæki leggja aukna áherslu á samfélagsábyrgð geta verið

margvíslegar. Fáar rannsóknir hafa verið gerðar á stöðu samfélagsábyrgðar hjá íslenskum

fyrirtækjum fram til þessa en fer þó fjölgandi. Í rannsókn þeirra Snjólfs Ólafssonar,

Brynhildar Davíðsdóttur og Láru Jóhannsdóttur (2014) voru könnuð viðhorf til

samfélagsábyrgðar hjá íslenskum fyrirtækjum sem standa framarlega hvað varðar

samfélagsábyrgð. Til þess að kanna viðhorf fyrirtækja sem eru leiðandi á þessu sviði var

leitað til fyrirtækja sem eru aðilar að Festu, en alls tóku 16 fyrirtæki þátt í rannsókninni.

Niðurstöðurnar sýndu að öll fyrirtækin virtust skynja einhver jákvæð áhrif af því að vera

samfélagslega ábyrg, flest töldu mestan ávinning fjárhagslegan, bætta ímynd út á við og

jákvæð áhrif á starfsfólk og fyrirtækið í heild (Snjólfur Ólafsson, Brynhildur Davíðsdóttir

og Lára Jóhannsdóttir, 2014). Svo virðist sem helstu hvatar til innleiðingar

samfélagsábyrgðar komi frá fyrirtækinu sjálfu, svo sem ímynd fyrirtækis, til þess að auka

arðsemi og laða að hæft starfsfólk. Ytri hvatar skipti þó líka máli, þar á meðal þrýstingur

16

frá samfélaginu. Þá leiddi rannsókn þeirra Snjólfs, Brynhildar og Láru (2014) einnig í ljós

að þrýstingur stjórnvalda virðist lítill hérlendis, sem samsvarar ekki þeirri þróun sem á sér

stað í nágrannalöndum okkar þar sem gerð er krafa til stærri fyrirtækja um að þau geri

grein fyrir samfélagsábyrgð sinni. Hindranir fyrir innleiðingu samfélagsábyrgðar sem

nefndar voru í þessari rannsókn voru einna helst fjárhagslegar, tímaskortur, vöntun á vilja

starfsfólks og skortur á stuðningi stjórnvalda. Heilt yfir virðast íslensk fyrirtæki fyrst og

fremst hugsa um samfélagsábyrgð út frá eigin hagsmunum, minni áhersla er lögð á þau

áhrif sem starfsemi þeirra getur haft á samfélag og umhverfi (Snjólfur Ólafsson,

Brynhildur Davíðsdóttir og Lára Jóhannsdóttir, 2014). Það má því segja að

vitundarvakningar sé þörf í þessum málum og nægt svigrúm sé til þess að gera betur.

3.2 Byggingariðnaður og loftslagsmál Byggingaiðnaðurinn er talinn vera á meðal þeirra atvinnugreina sem valda hvað mestum

umhverfisspjöllum á heimsvísu en byggingaiðnaðurinn hefur afgerandi áhrif á nýtingu

auðlinda og losun gróðurhúsalofttegunda (Celik, 2013). Byggingar hafa margvísleg áhrif á

umhverfið í gegnum vistferil þeirra. Þegar talað er um vistferil byggingar (e. life cycle) er

átt við allt byggingarferlið, frá efnistöku til niðurrifs, nánar tiltekið hugmynd, hönnun,

aðföng, byggingarvinnu, notkun og niðurrif (UNEP-‐SBCI, 2014 bls. 9; Sartori og Hestnes,

2007, bls. 250). Vistferill byggingar er útskýrður nánar á mynd 1 hér að neðan.

Mynd 1. Vistferill byggingar (Irish Green Building Council, e.d.; íslenskað af höfundi)

17

Mikil orka er nýtt við framkvæmdir og rekstur bygginga, ekki síst í framleiðsluferlinu þegar

hráefnum er breytt yfir í nýtanlegar byggingarvörur (Sartori og Hestnes, 2007; Younger

o.fl., 2008). Þá hefur hönnun bygginga, staðsetning, efnisnotkun og orku-‐ og vatnsnotkun

íbúa einnig mikið að segja varðandi losun gróðurhúsalofttegunda út í andrúmsloftið. Á

sama hátt hefur nærumhverfi bygginga áhrif á orkunotkun, en þar má nefna þætti á borð

við birtu, vind, vatn og gróður. Meðallíftími bygginga er langur og því hafa þær alla jafna

áhrif á umhverfi sitt í langan tíma (Sartori og Hestnes, 2007; Younger o.fl., 2008).

Tölur sýna að þrátt fyrir að einungis um 7% fólks í heiminum starfi við byggingariðnað

megi rekja um helming auðlindanýtingar og allt að 30-‐40% orkunotkunar og útblásturs

gróðurhúsalofttegunda til starfsgreinarinnar, líkt og komið var inn á í inngangskafla

ritgerðarinnar (UNEP-‐SBCI, 2014; UNEP, 2011). Áætlað er að byggingariðnaðurinn noti um

þrjár billjónir (ein billjón eru milljón miljónir skv. Vísindavef Háskóla Íslands, 2000) tonna

af hráefnum árlega, sem samsvarar um 40-‐50% af heimsveltunni (UNEP-‐SBCI, 2014). Þá

er rekstur bygginga talinn ábyrgur fyrir um 12% af vatnsnotkun á heimsvísu (Crawford,

2011). Úrgangur frá iðnaðinum er einnig mikill, en rekja má um 40% af úrgangi í

þróunarríkjum til byggingarframkvæmda (UNEP, 2011). Hið byggða umhverfi,

loftslagsbreytingar og heilsa manna eru nátengd (Younger o.fl., 2008).

Mengun frá byggingariðnaði getur haft margvísleg áhrif á heilsu fólks. Þessi áhrif koma

oftar en ekki harðast niður á minnihlutahópum á grundvelli kynþáttar eða þjóðernis,

börnum, eldri borgurum og fötluðu fólki (Younger o.fl., 2008). Þessir hópar eru oft og

tíðum viðkvæmastir fyrir áhrifum loftslagsbreytinga (Younger o.fl., 2008). Sem dæmi má

nefna að í þróunarríkjum eru áhrif bygginga á heilsu fólks yfirleitt ekki tekin með í

reikninginn við hönnun þeirra. Ýmsir þættir við hönnun bygginga hafa bein áhrif á

notendur, til að mynda loftgæði, birta, staðsetning með tilliti til náttúru og samgangna,

gæði vatns og fleiri þættir (Younger o.fl., 2008). Þá getur loftmengun ein og sér valdið

fólki margvíslegum heilsukvillum á borð við lungnasjúkdóma, öndunarfærasjúkdóma,

hjarta-‐ og æðasjúkdóma, fæðingargalla og áfram mætti telja (Younger o.fl., 2008). Með

því að draga úr losun frá byggingariðnaðinum og hvetja til umhverfisvænni hönnunar

bygginga er bæði stuðlað að bættri heilsu almennings og notenda bygginga (Younger o.fl.,

2008; Celik, 2013). Það er aðkallandi að leita nýrra og sjálfbærari lausna í þessum efnum,

18

sem segja má að sé ein stærsta áskorun samtímahönnunar og arkitektúrs (Younger o.fl.,

2008; Bilge, 2013).

3.2.1 Samfélagsábyrgð í byggingariðnaði

Mikilvægi þess að fyrirtæki innan byggingariðnaðarins stundi samfélagsábyrgð hefur

aukist undanfarið. Í mörgum löndum skilar byggingariðnaður ríflegu framlagi til

þjóðarbúsins (e. national economy) (Barthorpe, 2010). Á sama tíma er iðnaðurinn

orkufrekur og felur í sér ýmiss konar efnahagslegar, umhverfislegar og félagslegar

áskoranir. Byggingariðnaðurinn hefur löngum verið ásakaður um að vera ónærgætinn

gagnvart umhverfi og samfélagi (Barthorpe, 2010). Einnig hefur geirinn verið gagnrýndur

fyrir slæman aðbúnað verkamanna, eins og Barthorpe (2010) bendir á.

Byggingariðnaðurinn skapar fjölda starfa, en hluti þessara starfa eru áhættusöm og

vinnuskilyrði eru oft og tíðum slæm á byggingarstað (Shen o.fl., 2010). Öryggi starfsmanna

virðist ekki alltaf í hávegum haft. Tölfræðin sýnir að hlutfall dauðsfalla í

byggingariðnaðinum er almennt töluvert hærra en í flestum öðrum greinum (Shen o.fl.,

2010). Áframhaldandi framfarir og vöxtur innan byggingariðnaðarins stendur því frammi

fyrir margvíslegum áskorunum hvað varðar öryggismál og sjálfbæra þróun (Shen o.fl.,

2010). Enn vantar heilmikið upp á vitund um samfélagslega ábyrg vinnubrögð innan

byggingariðnaðarins (Teo og Loosemore, 2003). Vandamál af þessum toga hafa fangað

athygli stjórnvalda og umhverfisverndarsinna víða um heim, sem hefur leitt af sér aukinn

þrýsting á fyrirtæki innan byggingariðnaðarins um að stuðla að sjálfbærri þróun með því

að innleiða ábyrgari stjórnunaraðferðir og stunda öruggari viðskipti (Teo og Loosemore,

2003). Samkeppni innan starfsgreinarinnar er að aukast um allan heim sem gerir það að

verkum að fyrirtæki eru í auknum mæli farin að innleiða áherslur á samfélagsábyrgð til

þess að bæta ímynd sína og öðlast forskot á markaði (Zhao o.fl., 2009). Töluverður fjöldi

fyrirtækja hefur innleitt alþjóðlega gæðastjórnunarstaðla í sinn rekstur til að auka

umhverfisframmistöðu sína. Sem dæmi um slíka staðla má nefna ISO 14001

umhverfisstjórnunarkerfi, ISO 9001 gæðastjórnunarkerfi og ISO 26000 stjórnunarkerfi

fyrir samfélagsábyrgð (ISO, 2017). Slíkir staðlar hjálpa til við að innleiða og stunda

samfélagslega ábyrg viðskipti (Tam o.fl., 2006).

Samkvæmt Porter og Kramer (2006) felst samfélagsábyrgð fyrirtækja innan

byggingariðnaðarins í siðferðislegum skyldum þeirra til þess að breyta rétt með því að

19

verða við þörfum nútímans án þess að skaða möguleika komandi kynslóða til þess að

njóta þess sama. Til þess að gera þessum fyrirtækjum kleift að bregðast við auknum

kröfum um örugg viðskipti er þörf á þróa heildstæðari ramma (e. indicator framework)

fyrir samfélagsábyrgð innan byggingariðnaðarins (Porter og Kramer, 2006). Samkvæmt

rannsókn þeirra Zhao, Zaho, Davidson og Zuo (2012) á samfélagsábyrgð fyrirtækja innan

byggingariðnaðarins virðast þeir mælikvarðar sem stuðst er við í dag ekki nægilega

samræmdir. Það sem einna helst vantar upp á er að taka alla hagsmunaaðila með í

reikninginn þegar kemur að því að innleiða samfélagsábyrgð. Fjöldi hagsmunaaðila

tengdur byggingarframkvæmdum er allnokkur. Sem dæmi má nefna arkitekta,

verkfræðinga, verktaka, faglærða iðnaðarmenn, verkamenn, hluthafa, lánastofnanir,

birgja, fulltrúa frá umhverfis-‐ og auðlindaráðuneytum, sveitarfélög, stjórnvöld,

samkeppnisaðila og félagasamtök (Zhao o.fl., 2012). Þróa þarf samstætt kerfi til að

innleiða samfélagsábyrgð sem byggist á þátttöku allra hagsmunaaðila (Zhao o.fl., 2012).

Gerð er nánari grein fyrir helstu hagsmunaaðilum og viðskiptatenglsum í byggingariðnaði

á mynd 2. Með því að greina hagsmunaaðila á skipulegan hátt verður til flokkunarkerfi

sem hjálpar til við að skipuleggja og innleiða samfélagsábyrgð. Slíkt skapar líka

þekkingarfræðilega tengingu á milli hugtaksins samfélagsábyrgðar og þeirra

vísa/mælitækja sem heyra undir það (Zhao o.fl., 2012). Slík nálgun veitir fyrirtækjum

aukinn skilning á meginþáttum samfélgasábyrgðar, auk þess að efla samkeppnislegan

ávinning fyrirtækja hvað varðar skuldbindingar til sjálfbærrar þróunar (Zhao o.fl., 2012).

Mynd 2. Helstu hagsmunaaðilar og viðskiptatengsl þeirra á milli í byggingariðnaði (UNEP-‐SBCI, 2014, bls.

18; íslenskað af höfundi).

20

3.3 Vistvottunarkerfi fyrir byggingar Verðmæti sem liggja í hinu byggða umhverfi eru mikil, byggt er til langs tíma og

nauðsynlegt er að slíkar fjárfestingar nýtist yngri og ókomnum kynslóðum, og að neikvæð

umhverfisáhrif séu lágmörkuð eftir fremsta megni (UNEP-‐SBCI, 2014). Áherslur á

sjálfbæra þróun innan byggingariðnaðarins ern álitin aðkallandi verkefni víðast hvar í dag,

og meðvitund um þessi mál er sífellt að aukast (UNEP-‐SBCI, 2014). Vaxandi

þéttbýlismyndun hefur aukið kröfur til byggðs umhverfis og hefur þörfin fyrir aukin

samskipti innan borga og flutningsgetu skapað nýjar kröfur um skilvirkari lausnir og

hönnun. Samhliða þessari þróun er í vaxandi mæli gerð krafa um að stefnt skuli í átt að

aukinni sjálfbærni í byggingariðnaði, sem og í öðrum starfsgreinum (UNEP-‐SBCI, 2014). Sé

rétt staðið að hönnun, skipulagi og byggingarframkvæmdum getur byggingariðnaðurinn

spilað lykilhlutverk í því að stuðla að sjálfbærri þróun til framtíðar, samhliða því að svara

þörfinni fyrir ólíkar gerðir bygginga og tæknilausna (UNEP-‐SBCI, 2009). Þannig getur

byggingariðnaðurinn einnig stuðlað að arðbærri efnahagsþróun (UNEP-‐SBCI, 2009). Með

aukinni áherslu á sjálfbæra þróun stuðlar byggingariðnaðurinn ekki aðeins að heilnæmara

umhverfi heldur kemur hann þannig til móts við önnur hnattræn vandamál, t.d. með því

að auka orkuöryggi, draga úr loftslagsbreytingum og stuðla að þróun í átt að

hringrásarhagkerfi (e. circular economy) (UNEP-‐SBCI, 2009). Með hringrásarhagkerfi er

átt við hagkerfi sem stuðlar að skilvirkri auðlindanýtingu og endurmyndandi hringrás

(Ellen MacArthur Foundation, 2017). Þetta er gert með með því að draga úr

auðlindanotkun, sorpmyndun og sóun fjármuna með því að nýta hluti til fulls og stuðla að

endurnýtingu. Í hringlaga hagkerfi hugsa framleiðendur um framleiðslu sína sem hringrás

en ekki línulegt ferli (Ellen MacArthur Foundation, 2017). Sökum þess hve víðtæk áhrif

byggingaiðnaðurinn hefur á aðrar atvinnugreinar getur hann með áherslu á sjálfbæra

þróun einnig stuðlað að skilvirkari auðlindanýtingu á öðrum sviðum (UNEP-‐SBCI, 2014).

Það hefur verið tilhneiging manna hingað til að leggja höfuðáherslu á að draga úr

útblæstri gróðurhúsalofttegunda frá byggingum í notkun, og reyna að stemma stigu við

þeim neikvæðu áhrifum sem útblásturinn veldur í þeirri viðleitni að stuðla að heilnæmu

umhverfi. Minni áhersla hefur verið lögð á að skilja vistferil bygginga í heild og hvernig

draga megi úr auðlinda-‐ og hráefnanotkun frá upphafi til enda, út í gegnum allan vistferil

bygginga (UNEP-‐SBCI, 2014; Berardi, 2011; ISO 15392, 2008). Slíkar vistferilsgreiningar

eru þó að ryðja sér til rúms innan byggingariðnaðarins og taka þær til umhverfisáhrifa á

21

öllum stigum vistferilsins. Markmið slíkra greininga er að varpa ljósi á þá umhverfis-‐,

félags-‐ og hagfræðilegu þætti í vistferlinum sem geta skilað hvað mestum samfélagslegum

ávinningi, og draga þar með úr neikvæðum áhrifum framkvæmda (UNEP-‐SBCI, 2014).

Byggingarframkvæmdir eru flóknar í eðli sínu, en aukin meðvitund um umhverfisáhrif

þeirra hefur aukið kröfur í byggingarferlinu enn frekar. Vaxandi þéttbýlismyndun hefur

leitt af sér aukinn skort á auðlindum um heim allan og er ekki talið verða neitt lát á þessari

þróun nema gripið verði í taumana. Sem dæmi má taka að efnisnotkun í heiminum

áttfaldaðist á 20. öldinni (Krausmann o.fl., 2009). Þessi öra þróun mun setja hagvexti

skorður og hafa ýmiss konar áskoranir í för með sér fyrir byggingariðnaðinn (Dobbs,

Oppenheim, Thompson, o.fl., 2011). Til þess að bregðast við þessu ástandi og draga úr

auðlinda-‐ og hráefnisnotkun þarf að eiga sér stað umbreyting í byggingaiðnaðinum

(World Green Building Council, 2013). Umbreyting sem felur í sér hagkvæmari

byggingaraðferðir, nýjar tæknilausnir og skynsamlegra val á byggingarefnum sem getur

bæði skilað auknum hagvexti og stuðlað að sjálfbærri þróun

(World Green Building Council, 2013).

Fagfólki sem starfar í byggingariðnaði hefur löngum verið umhugað um umhverfislega

frammistöðu bygginga, en segja má að málefnið sé í brennidepli hvað varðar sjálfbæra

þróun innan byggingariðnaðarins í dag, og er sífellt aukin áhersla lögð á notkun

vistvottunarkerfa (Celik, 2013; Cole, 1998; Cooper, 1999; Berardi, 2012; Zuo og Zhao,

2014; Li, Chen, Wang o.fl., 2017). Umtalsverðri vinnu hefur verið varið í að þróa matskerfi

til að mæla umhverfislega frammistöðu bygginga í gegnum vistferil þeirra síðustu áratugi

(Clements-‐Croome, 2004; Bragança, Mateus og Koukkari, 2010; Celik, 2013; Markelj,

Kitek Kuzman, Grošelj o.fl., 2014). Kerfin eru hönnuð með það í huga að meta hversu

árangursríkt tiltekið verkefni er með tilliti til orku, umhverfis og vistfræði, auk þess sem

félagslegir og efnahagslegir þættir eru teknir með í reikninginn (Clements-‐Croome, 2004;

Bragança, Mateus og Koukkari, 2010; Markelj, Kuzman og Zbasnik-‐Senegacnik, 2013).

Markmiðin með notkun vistvottunarkerfa eru almennt þau sömu, að auka gæði bygginga

með því að byggja heilnæmar byggingar, að draga úr neikvæðum umhverfisáhrifum og að

draga úr heildarkostnaði og viðhaldi yfir allan vistferil bygginga (Vistbyggðarráð, 2013).

Með vistvottunarkerfum eru gæði bygginga metin út frá viðmiðum um sjálfbærni sem

endurspegla mismunandi svið og alþjóðlega staðla og hjálpa þannig til við að skapa

22

alþjóðlegt samkomulag um ákjósanlegar aðferðir til að draga úr orkunotkun og losun

gróðurhúsalofttegunda frá byggingariðnaðinum (Markelj, Kuzman og Zbasnik-‐

Senegacnik, 2013; Attia, Gratia, De Herde o.fl., 2012). Undanfarin ár hefur verið lögð

síaukin áhersla á að vistvottunarkerfin meti allan vistferil bygginga með hjálp

vistferilsgreininga sem er framþróun frá því að meta fyrst og fremst umhverfisþætti

tengda byggingarframkvæmdum líkt og gert var þegar slík kerfi voru að ryðja sér til rúms

(Bragança, Mateus og Koukkari, 2010; Attia, Gratia, De Herde o.fl., 2012).

Vistvottunarkerfi eru þó ekki nauðsynleg til þess að draga úr neikvæðum

umhverfisáhrifum bygginga, vel er hægt að reisa vistvænar byggingar án þess að

vistvottunarkerfi sé notuð. Reynslan hefur þó sýnt að notkun vottunarkerfa eykur

skipulag og aðhald í byggingarferlinu sem kemur í veg fyrir að það slakni á kröfum þegar

líður á framkvæmdina (Vistbyggðarráð, 2013).

Til er fjölbreytt úrval kerfa til vistvottana sem hafa verið þróuð í mismunandi tilgangi.

Á meðal vistvottana á markaði í dag eru eftirfarandi kerfi: British Research Establishment

Environmental Assessment Method (BREEAM, Bretland), Leadership in Energy and

Environmental Design (LEED, Bandaríkin), Miljöbyggnad (Svíþjóð), EcoProfile (Noregur),

German Sustainable Building Council (DGNB, Þýskaland), Comprehensive Assessment

System for Built Environment Efficiency (CASBEE, Japan), Hong Kong Building

Environmental Assessment Method (HK BEAM), Green Mark (Singapore), Green Star

(Ástralía), SBTool (The international Sustainable Building Tool), Green Building Index

(Malasya), LEnSE ( Methodology Development towards a Label for Environmental, Social

and Ecolomic Buildings, Evrópa) (Green Building Council of Australia, 2017;

Vistbyggðarráð, 2013; Alyami og Rezgui, 2012; Markelj, Kuzman og Zbasnik-‐Senegacnik,

2013; Zuo og Zhao, 2014). Kerfin henta ýmist til staðbundinnar notkunar eða fyrir

alþjóðlegan markað. Hvert kerfi býr yfir ákveðnum eiginleikum og aðferðafræði og hentar

fyrir mismunandi tegundir bygginga (Cole, 2005; Alyami og Rezgui, 2012; Markelj, Kuzman

og Zbasnik-‐Senegacnik, 2013). Vistvottunarkerfin BREEAM, LEED, DGNB, CASBEE, SBTool

og Green Star eru þau kerfi sem virðast hafa náð mestri útbreiðslu á heimsvísu (Forsberg

og Malmborg, 2003; Cole, 2005; Ding, 2008; Haapio og Viitaniemi, 2008 og Yu og Kim,

2011; Markelj, Kuzman og Zbasnik-‐Senegacnik, 2013; Markelj, Kitek Kuzman, Grošelj o.fl.,

2014).

23

Í rannsókn Markelj, Kuzman og Zbasnik-‐Senegacnik (2013) um vistvottunarkerfi fyrir

byggingar kemur fram að það megi skipta slíkum vistvottunarkerfum gróflega í kerfi af

fyrstu og annarri kynslóð. Vistvottunarkerfi af fyrstu kynslóð eru þau sem komu á markað

um og upp úr 1990. BREEAM, LEED, CASBEE og Green Star flokkast þar á meðal (Markelj,

Kuzman og Zbasnik-‐Senegacnik, 2013). Kerfin eiga það sameiginlegt að hafa að mestu

miðað að því að meta orkunotkun-‐ og neikvæð umhverfisáhrif bygginga til að byrja með.

Þá var síður horft til þess að meta áhrif í gegnum allan vistferil bygginga (Markelj, Kuzman

og Zbasnik-‐Senegacnik, 2013). Kerfi af annarri kynslóð eru nýlegri, en þar er allur vistferill

byggingar tekinn með í reikninginn og yfirleitt er gerð krafa um vistferilsgreiningar. Einnig

er lögð meiri áhersla á jafnvægi á milli efnahagslegra-‐, tæknilegra-‐ og félagslegra þátta við

vottun með nýrri vistvottunarkerfum (Markelj, Kuzman og Zbasnik-‐Senegacnik, 2013).

Það er þó ekki svo að vistvottunarkerfi af fyrstu kynslóð leggi ekki áherslu á

vistferilsgreiningar og jafnvægi milli umhverfislegra-‐, félagslegra-‐ og efnahagslegra þátta

í dag (Zuo og Zhao, 2014). Flest kerfanna er í stöðugri þróun og eru uppfærð reglulega

samkvæmt nýjustu viðmiðum. Sem dæmi má taka að í LEED, BREEAM og Green Star hafa

vistferilsgreiningar verið innleiddar í nýrri uppfærslum kerfanna (Zuo og Zhao, 2014). Í

sumum tilvikum eru slíkar greiningar enn sem komið valkvæmar er, líkt og í BREEAM, en

þar fæst aukastig sé stuðst við vistferilsgreiningar (Zuo og Zhao, 2014)

24

4 Vistvottunarkerfið BREEAM

Í þessum kafla er gerð heimildagreining á BREEAM kerfinu. Leitast er við að útskýra

uppbyggingu, eiginleika og rekstur kerfisins á ítarlegan hátt auk þess að gera grein fyrir

því hvaða ávinning kerfið hefur í för með sér og hvað má betur fara við útfærslu þess og

notkun samkvæmt nýlegum erlendum rannsóknum.

4.1 Upphaf og markmið BREEAM var stofnað í Bretlandi árið 1990 og hefur verið í notkun allar götur síðan (Cole,

2005). BREEAM var fyrsta heildstæða vottunarkerfið sem kom á markað sem sérstaklega

var ætlað byggingum (Cole, 2005). BREEAM vottunarkerfið er í eigu og rekstri BRE Global

Ltd. Til að byrja með var BRE (The Building Research Establishment) rekið sem vísindaleg

rannsóknarstofnun á vegum bresku ríkissjórnarinnar. Undir lok 10. áratugarins var BRE

svo einkavætt og er nú í eigu BRE Trust (Courtney, 1997). BRE Trust eru góðgerðarsamtök

í Bretlandi sem tileinkuð eru rannsóknum á hinu byggða umhverfi. BRE og BRE Global Ltd.

eru dótturfyrirtæki BRE Trust (BRE, 2017a). Rekstur BREEAM vottunarkerfisins er helsti

tekjustraumur BRE Global Ltd. og því er rekstur vottunarkerfisins óhjákvæmilega

viðskiptalegs eðlis. Samkvæmt rannsókn Schweber (2013) á BREEAM hefur ekki enn verið

sýnt fram á hvaða áhrif viðskiptalegt eðli BREEAM hefur haft á þróun kerfisins.

Til að byrja með var BREEAM valfrjálst fyrir þá sem stóðu í byggingarframkvæmdum í

Bretlandi. Meginhvatarnir fyrir notkun kerfisins voru fyrst og fremst stefnumál og

eftirspurn frá viðskiptavinum (DEFRA, 2005; DEFRA, 2007). Útbreiðsla kerfisins var því

frekar hæg fyrstu árin. Árið 2000 var farið að vekja athygli á BREEAM og mæla með notkun

þess á vegum stjórnvalda í Bretlandi (DEFRA, 2005; DEFRA, 2007). Í kjölfarið gerðu bresk

stjórnvöld þá kröfu að allar nýbyggingar á vegum ríkisins skyldu verða BREEAM vottaðar

(DEFRA, 2005; DEFRA, 2007). Efndir voru takmarkaðar næstu árin samkvæmt NAO

(National Audit Office, 2007). Árið 2005 fóru hlutirnir að færast í betra horf hvað varðar

notkun BREEAM á opinberum vettvangi í Bretlandi, ráðuneyti fóru að fylgja eftir

lagasetningu um notkun BREEAM og setja BREEAM vottun sem skilyrði fyrir fjármögnun

byggingarframkvæmda á þeirra vegum. Um svipað leyti fóru bresk stjórnvöld að aðlaga

og samræma BREEAM að reglugerðum ríkisins (NAO, 2007).

25

BRE Global Ltd. kynna BREEAM á eftirfarandi hátt:

BREEAM (BRE Environmental Assessment Method) er það vistvottunarkerfi fyrir

byggingar og skipulag sem hefur náð mestri útbreiðslu á heimsvísu og er leiðandi

á markaði í dag. Kerfið setur staðla fyrir aðferðir sem stuðla að sjálfbærri hönnun

og er orðið viðurkenndur mælikvarði á umhverfisframmistöðu bygginga.1

Samkvæmt BRE Global Ltd. er markmiðið með kerfinu að draga úr neikvæðum

umhverfisáhrifum yfir líftíma bygginga með því að stuðla að umhverfisvænni hönnun og

heilsusamlegra umhverfi fyrir notendur (BRE Global Ltd., 2016). BREEAM er einnig ætlað

að stuðla að betri umhverfisstjórnun á verk-‐ og rekstrartíma bygginga og skapa

trúverðugan umhverfisstimpil á markaði samkvæmt BRE Global Ltd. (2016).

BREEAM hentar fyrir skipulag og allar tegundir bygginga: nýbyggingar, endurgerð

bygginga og byggingar í rekstri (BRE Global Ltd., 2009). BREEAM er í stöðugri þróun, hver

útfærsla er uppfærð á nokkurra ára fresti til að samsvara nýjum byggingarreglugerðum

og tryggja framþróun í mannvirkjagerð (Atkinson, 2009). BREEAM hefur verið þróað

sérstaklega fyrir alþjóðlegan markað og mismunandi lönd þar sem aðstæður eru ólíkar

(BRE Global Ltd., 2009). Í dag er BREEAM nýtt í um 80 löndum (BREEAM, 2017a). Alls hafa

um 560 þúsund byggingar fengið BREEAM vottun og um 2,3 milljónir bygginga eru í

vottunarferli (BREEAM, 2017a). Flestar vottaðar byggingar er að finna í Bretlandi en

notkun BREEAM utan Bretlands eykst hratt. Til að mynda hafa nokkur Evrópulönd ákveðið

að aðlaga kerfið að eigin aðstæðum og reglugerðum, en þar má nefna Holland, Þýskaland,

Austurríki, Noreg, Spán, Svíþjóð og Frakkland (Vistbyggðarráð, 2013; Sustainable Building

Alliance, 2017).

Norðmenn hafa þróað norska útgáfu af BREEAM sem kallast BREEAM-‐NOR í samræmi

við lög og reglugerðir þar í landi. BREEAM-‐NOR er rekið af norska vistbyggðaráðinu

(NGBC) sem var stofnað árið 2010 og er í eigu fjölda aðila úr norska byggingar-‐ og

fasteignageiranum. Alls eru um 250 norsk félög og fyrirtæki aðilar að norska

vistbyggðaráðinu (Norwegian Green Bulding Council, 2016). Með BREEAM-‐NOR er hægt

1 Orðréttur frumtexti: BREEAM (BRE Environmental Assessment Method) is the leading and most widely used environmental assessment method for buildings and communities. It sets the standard for best practice in sustainable design and has become the de facto measure used to describe a building's environmental performance (BRE, 2017b, mgr. 1; þýtt af höfundi).

26

að votta nýbyggingar, endurgerð eldri bygginga, viðbyggingar, umbætur á byggingum eða

rýmum innan þeirra og byggingarframkvæmdir þar sem um samsetningu nýbygginga og

endurgerðar er að ræða (Norwegian Green Bulding Council, 2012). Eigi að votta byggingu

sem fellur ekki undir kröfuramma BREEAM-‐NOR er hún vottuð samkvæmt BREEAM

International Bespoke, þar sem kröfuramminn er sérsniðinn að tilteknu verkefni í samráði

við BRE Global Ltd. (Norwegian Green Bulding Council, 2012). Í Noregi hafa um 200

verkefni verið skráð í BREEAM-‐NOR vottunarferli. Þar í landi hafa um 2.000 aðilar sem

starfa í byggingariðnaðinum sótt námskeið um BREEAM-‐NOR og alls hafa um 350 aðilar

öðlast réttindi sem viðurkenndir BREEAM-‐NOR matsmenn (Norwegian Green Bulding

Council, 2017). Nýjasti BREEAM-‐NOR leiðarvísirinn er BREEAM-‐NOR New Construction

2016 sem þróaður var og gefinn út fyrir tilstilli um 100 aðila úr byggingar-‐ og

fasteignaigeiranum víðsvegar um Noreg (Norwegian Green Bulding Council, 2016).

Svíar hafa einnig þróað sænska útgáfu af BREEAM í samræmi við lög og reglugerðir þar

í landi og kallast hún BREEAM-‐SE og kom á markað árið 2013 (Sweden Green Building

Council, 2017). Líkt og í Noregi sér sænska vistbyggðaráðið um þróun og rekstur BREEAM-‐

SE í samráði við eigendur BREEAM, BRE Global Ltd. Sænska vistbyggðaráðið var stofnað

árið 2009 af þrettán sænskum fyrirtækjum og er opið öllum aðilum sem starfa í

byggingariðnaði þar í landi (Sweden Green Building Council, 2013). Aðlögun BREEAM að

sænskum aðstæðum var styrkt af sænsku orkustofnuninni (e. Swedish Energy Agency) og

SBUF (e. Development Fund of the Swedish Construction Industry). Nýjasti BREEAM

leiðarvísir Svía er BREEAM-‐SE for New Construction and Refurbishment 2013 sem þróaður

var af um 30 fulltrúum sænska vistbyggðaráðsins með sérfræðiþekkingu á mismunandi

sviðum (Sweden Green Building Council, 2013). Með BREEAM-‐SE, líkt og með BREEAM-‐

NOR, er hægt að votta nýbyggingar, endurgerð eldri bygginga, viðbyggingar, umbætur á

byggingum eða rýmum innan þeirra og byggingarframkvæmdir þar sem um samsetningu

nýbygginga og endurgerðar er að ræða. Falli bygging ekki undir BREEAM-‐SE

kröfurammann er hún vottuð samkvæmt BREEAM International Bespoke

kröfurammanum líkt og í Noregi (Sweden Green Building Council, 2013). Alls hafa um 400

verkefni verið skráð í BREEAM vottunarferli í Svíþjóð samkvæmt GreenBookLive (2017c)

en aðeins hefur hluti þeirra verkefna verið vottuð samkvæmt BREEAM-‐SE þar sem sú

útgáfa er tiltölulega nýtilkomin þar í landi.

27

4.2 Alþjóðlegi hluti BREEAM Alþjóðlegi hluti BREEAM nefnist BREEAM International. Allar byggingar sem eru vottaðar

utan Bretlands eru vottaðar samkvæmt BREEAM International að undanskyldum þeim

löndum þar sem BREEAM hefur verið aðlagað að þarlendum aðstæðum, líkt og nefnt er

hér að ofan. Í þeim tilvikum eru byggingar vottaðar undir National Scheme Operator (BRE

Global Ltd., 2016). Undir alþjóðlega hlutanum hefur verið skilgreindur kröfurammi sem

nefnist BREEAM International New Construction 2016. Kröfuramminn hentar til að votta

eftirfarandi byggingargerðir: íbúðarhúsnæði, viðskiptahúsnæði (skrifstofur,

iðnaðarhúsnæði, verslanir), skólabyggingar, vistheimili, hótel og gistiheimili (BRE Global

Ltd., 2016). Sé fyrirhugað að fá BREEAM vottun á byggingu sem fellur ekki undir þessa

flokka eða fellur undir fleiri en einn flokk er kröfuramminn sérsniðinn að viðkomandi

byggingu undir svokölluðu BREEAM International Bespoke kerfi (BRE Global Ltd., 2012).

Hefðbundnir BREEAM kröfurammar hafa fyrirfram ákveðin viðmið. Þegar um Bespoke

vottun er að ræða útbýr BRE Global Ltd. viðmið sem eiga sérstaklega við um tiltekna

byggingu, í samstarfi við þá sem koma að byggingarframkvæmdinni (BRE Global Ltd.,

2012). Það er dýrara að fá Bespoke vottun en að fá hefðbundna BREEAM International

vottun, en að öðru leyti fer vottunarferlið eins fram í báðum tilvikum (BRE Global Ltd.,

2012). Sem dæmi um byggingar sem algengt er að fái BREEAM Bespoke vottun eru

gestastofur, íþróttamiðstöðvar, bókasöfn, spítalar, fangelsi, lestarstöðvar,

lögreglustöðvar og söfn (BRE Global Ltd., 2012).

4.3 Uppbygging BREEAM BREEAM kerfið er með skilgreindan kröfuramma fyrir mismunandi tegundir bygginga, eins

og komið hefur fram hér á undan. Hver krafa er skilgreind samkvæmt lagalegum

viðmiðum á því sviði sem krafan á við um (BRE Global Ltd., 2016). Kröfunum er skipt upp

í 10 umhverfisáhrifaflokka sem hver um sig hefur ákveðið vægi. Segja má að BREEAM

kerfið byggi á þessum 10 umhverfisáhrifaflokkum. Sjálfbært gildi byggingar er metið út

frá þessum flokkum sem spanna ólíkar hliðar byggingarframkvæmda (BREEAM, 2017a).

Undir hverjum flokki eru settar fram ákveðnar kröfur sem verkefnateymi fá stig fyrir séu

þær uppfylltar. Þar sem hver flokkur hefur mismikið vægi er einnig misjafnt hversu mörg

stig er hægt að fá fyrir hvern flokk. Hver flokkur getur einnig haft misjafnt vægi eftir

byggingartegund sem verið er að votta hverju sinni (BREEAM, 2017a; BRE Global Ltd.,

28

2016). Heildarfjöldi stiga við verklok ákvarðar svo einkunnina sem bygging fær. Það er BRE

Global Ltd. sem gefur út lokaeinkunn fyrir verkefni. Einkunnarskalinn er eftirfarandi:

Staðið (pass), gott (good), mjög gott (very good), frábært (excellent) og framúrskarandi

(outstanding) (BREEAM, 2017a). Til þess að ná framúrskarandi einkunn fyrir verkefni þarf

að ná 85% stiga, 70% stiga þarf til að ná frábærri einkunn og 55% stiga þarf til að ná mjög

góðri einkunn (BRE Global Ltd., 2016). Til að standast vottun þarf að ná að minnsta kosti

30% stiga. Af nýbyggingum sem nú þegar hafa hlotið fullgilda BREEAM vottun á heimsvísu

hafa aðeins um 1% fengið einkunnina framúrskarandi, um 10% verkefna hafa fengið

einkunnina frábært, um 25% verkefna hafa fengið einkunnina mjög gott og um 50%

verkefna hafa fengið einkunnina gott (BRE Global Ltd., 2016). Þessar tölur sýna að það er

nægt svigrúm til úrbóta.

Umhverfisáhrifaflokkarnir og vægi þeirra eru eftirfarandi (sjá á mynd 3):

Mynd 3. Níu umhverfisáhrifaflokkar vistvottunarkerfisins BREEAM og vægi þeirra samkvæmt

BREEAM New Construction Non-‐domestic buildings 2011 kröfurammanum sem samsvarar vægi

flokkana í BREEAM International Bespoke 2010 kröfurammanum sem stuðst hefur verið við á

Íslandi. Á myndina vantar tíunda flokkinn, nýsköpun (10%), sem er valfrjáls. (Parker, 2012, bls.1;

íslenskað af höfundi).

29

Orka (19%):

Flokkurinn, sem hefur mesta vægið í BREEAM stuðlar að hönnun á orkusparandi lausnum

í byggingariðnaði sem miða að því að draga úr orkunotkun yfir líftíma bygginga og losun

gróðurhúsalofttegunda. Flokkurinn hvetur einnig til sjálfbærrar stjórnunar á

byggingartíma (BREEAM, 2017a; BRE Global Ltd., 2016).

Heilsa og vellíðan (15%):

Flokkurinn stuðlar að bættri heilsu og auknu öryggi fyrir íbúa bygginga jafnt sem aðra

notendur. BREEAM matið miðar að því að bera kennsl á þá þætti sem stuðla að

heilnæmara umhverfi fyrir íbúa (BREEAM, 2017a; BRE Global Ltd., 2016).

Byggingarefni (12,5%):

Flokkurinn miðar að því að draga úr neikvæðum áhrifum byggingarefna með því að huga

að notkun þeirra við hönnun á byggingartíma og við viðhald. Þetta er gert með því að

stuðla að notkun efna sem eru framleidd með ábyrgum hætti. Leitast er við að nota efni

sem hafa sem minnst neikvæð umhverfisáhrif í gegnum vistferil þeirra. Reynt er að draga

úr notkun kemískra efna (BREEAM, 2017a; BRE Global Ltd., 2016).

Umhverfisstjórnun (12%):

Flokkurinn stuðlar að aðlögun sjálfbærra stjórnunarhátta frá hönnun bygginga til niðurrifs

til að tryggja að markmiðum um sjálfbæra þróun sé framfylgt frá upphafi til enda

(BREEAM, 2017a; BRE Global Ltd., 2016).

Landnotkun og vistfræði (10%):

Flokkurinn stuðlar að sjálfbærri landnotkun, verndun búsvæða og líffræðilegs

fjölbreytileika á byggingarsvæðum og svæðum umhverfis þau. Áhersla er lögð á

endurnýtingu mengaðra svæða og uppbyggingu á svæðum sem skortir vistfræðilegan

fjölbreytileika með því að stuðla að verndun og sjálfbærri stjórnun á svæðunum (BREEAM,

2017a; BRE Global Ltd., 2016).

30

Mengun (10%):

Flokkurinn miðar að því að draga úr og stjórna mengun og ofanvatni í tengslum við

staðsetningu og notkun bygginga. Reynt er að draga úr neikvæðum áhrifum bygginga á

umhverfi þeirra, svo sem ljósmengun, hávaða og losun gróðurhúsalofttegunda út í

andrúmsloftið (BREEAM, 2017a; BRE Global Ltd., 2016).

Nýsköpun (10%):

Þessi flokkur skapar möguleika fyrir nýsköpun umfram þær kröfur sem gerðar eru í

stigakerfi BREEAM. Innan flokksins er hægt að ná í aukastig fyrir nýbreytni í vöruþróun og

eftirtektarverða frammistöðu í ákveðnum flokkum, af því gefnu að BRE Global Ltd.

samþykki nýbreytnina (BREEAM, 2017a; BRE Global Ltd., 2016).

Samgöngur (8%):

Flokkurinn hvetur til betra aðgengis að sjálfbærari samgöngum fyrir notendur bygginga.

Áhersla er lögð á aðgengi að almenningssamgöngum og almennt skipulag umhverfis

byggingar sem dregur úr notkun einkabílsins (BREEAM, 2017a; BRE Global Ltd., 2016).

Úrgangur (7,5%):

Flokkurinn stuðlar að sjálfbærri stjórnun og endurnýtingu úrgangs á öllum líftíma

byggingar. Hvatt er til góðrar hönnunar og byggingarframkvæmdar þar sem hugað er að

því að draga úr úrgangi frá upphafi til enda ferlis (BREEAM, 2017a; BRE Global Ltd., 2016).

Vatn (6%):

Flokkurinn stuðlar að sjálfbærri vatnsnotkun í byggingum og á lóðum umhverfis þær, þar

með talið á byggingartíma. Skilgreindar eru aðferðir til að draga úr vatnsnotkun í

byggingum, stuðla að ofanvatnslausnum og lágmarka vatnsleka (BREEAM, 2017a; BRE

Global Ltd., 2016).

31

4.3.1 Vottun Í BREEAM vottunarferlinu er lagt mat á hönnun, smíði og notkun bygginga út frá

viðmiðum sem sett eru í kerfinu (BREEAM, 2017a). Vottunarferlið er í umsjón matsmanna

sem hafa öðlast sérstök réttindi sem slíkir hjá BRE Global Ltd. (BREEAM, 2017a).

Vottunarferlinu er skipt í tvo áfanga. Fyrst fer fram úttekt á hönnunarstigi (e. Design

Stage) og svo fer fram lokaúttekt á fullbúinni byggingu (e. Post-‐Construction Stage). Þegar

framkvæmd er úttekt á hönnunarstigi þá er hönnun byggingar metin með tilliti til þeirra

krafna sem gerðar eru í BREEAM (BRE Global Ltd., 2009). Hönnunin þarf að vera komin á

það stig að matsmaður geti sýnt fram á að hún standist kröfur sem settar eru fram í

BREEAM leiðarvísinum (e. technical manual). Matsmaður útbýr í framhaldinu matsskýrslu

sem send er til BRE Global Ltd. Úttektin fer vanalega fram áður en framkvæmdir hefjast á

byggingarsvæði (BRE Global Ltd., 2009). Í lokaúttekt er byggingin tekin út og metið hvort

að tekist hafi að uppfylla kröfur sem lagt var upp með á hönnunarstigi og hvort að hægt

sé að sýna fram á að lokaútkoman sé í samræmi við viðmiðin sem sett eru fram í

leiðarvísinum frá BREEAM (BRE Global Ltd., 2009). Að lokum gerir matsmaður endanlega

matsskýrslu sem send er til BRE Global Ltd. sem gefur út vottunarskjal. Aðeins matsmenn

hafa réttindi til að skila inn slíkri skýrslu (BRE Global Ltd., 2009).

Umfang BREEAM vottunar er töluvert og getur þátttaka í vottunarferli krafist mikillar

vinnu af þátttakendum og matsmanni (Vistbyggðarráð, 2013). BREEAM vottun er

samvinnuverkefni sem segja má að skiptist í tvo meginþætti, annars vegar er það vinna

matsmannsins og hins vegar vinna verkefnateymis sem samanstendur yfirleitt af

hönnunarteymi, verktaka og eiganda byggingar, auk allra þeirra sem koma að verkefninu

á einn eða annan hátt (Vistbyggðarráð, 2013). Hlutverk matsmannsins er veigamikið í

ferlinu. Meðal helstu verkefna hans er að halda utan um vottunarferlið, aðstoða

verkefnateymi eftir þörfum, sjá um úttektir og öll samskipti við BRE Global Ltd., safna

saman sönnunargögnum úr ferlinu frá hönnuðum og eiganda og meta hvort þau uppfylli

BREEAM kröfurnar, og í lok vottunarferlis þarf matsmaður að taka saman matsskýrsluna

og leggja til einkunnargjöf fyrir verkefnið (Vistbyggðarráð, 2013). Matsmaðurinn byggir á

leiðarvísi frá BRE Global Ltd. allt frá upphafi verks. BREEAM leiðarvísirinn inniheldur

tæknilega leiðsögn til þess að hjálpa matsmönnum að votta verkefni (BRE Global Ltd.,

2011). Þar er að finna útskýringar á viðmiðunarramma verkefnisins, einkunnagjöf og

32

stigaskori, og nákvæmar leiðbeiningar um það hvernig á að uppfylla tæknilegar kröfur

sem settar eru fram í BREEAM (BRE Global Ltd., 2011).

Vinna verkefnateyma sem taka þátt í BREEAM vottun felst í því að hanna og útfæra

verkefnið í samræmi við þær BREEAM kröfur sem ákveðið hefur verið að uppfylla í byrjun

verks (Vistbyggðarráð, 2013). Þar að auki þurfa þessir aðilar að skila sönnunargögnum á

ensku til matsmanns fyrir hverja einstaka kröfu. Til þess að viðhalda samræmi verða allar

ákvarðanir tengdar vottuninni að byggjast á sannreyndum gögnum frá verkefnateymum

sem hægt er að rekja, svokölluðum sönnunargögnum (BRE Global Ltd., 2016). Þetta getur

verið tímafrek aukavinna fyrir verkefnateymi (Vistbyggðarráð, 2013). Það kann einhver að

spyrja sig hvaða hlutverki sönnunargögnin gegni í stóra samhenginu, en benda má á að

BREEAM kerfið fylgir alþjóðlegum kröfum sem eykur áreiðanleika þess (BRE Global Ltd.,

2016). Sönnunargögnin sem verða til í vottunarferlinu eru liður í því að tryggja

trúverðugleika kerfisins (BRE Global Ltd., 2016). Matsmaðurinn byggir svo matsskýrsluna

á þessum gögnum. Matsskýrslan frá matsmanninum, og gæðatrygging á vegum BRE

Global Ltd., eru undirstöðuatriði þegar kemur að því að tryggja áreiðanleika gagna við

endanlega einkunnargjöf fyrir BREEAM vottaða byggingu (BRE Global Ltd., 2016).

4.4 Erlendar rannsóknir á BREEAM Yfirlýsingar frá BRE Global Ltd. um gagnsemi og ávinning sem hlýst af notkun BREEAM eru

eitt, raunveruleg virkni vistvottunarkerfisins er svo annað. Það er ekki sjálfgefið að

BREEAM vottun uppfylli alla þá þætti sem lagt er upp með í byrjun vottunarferlis. Því er

mikilvægt að greina kosti og galla sem felast í vottun bygginga (Turner og Arif, 2012). Hér

verður farið stuttlega yfir niðurstöður nokkurra erlendra rannsókna sem fjalla um

BREEAM, kosti kerfisins og galla, áhrif á verkefnateymi og notendur bygginga. Þetta er

gert til þess að varpa ljósi á það hver raunveruleg upplifun fólks af BREEAM vottunarferli

og BREEAM vottuðum byggingum er, og hvort að vottaðar byggingar standi undir

væntingum.

4.4.1 Virði BREEAM

Samkvæmt eigendum BREEAM kerfisins var kerfið þróað sem hagkvæm leið til þess að ná

fram sjálfbærri þróun í byggingaiðnaðinum (BREEAM, 2017b). Því að fá BREEAM vottun

fylgir ákveðinn stofnkostnaður en á, samkvæmt eigendum kerfisins, að auka verðmæti

33

bygginga og þeirra fyrirtækja sem nýta sér BREEAM, þ.e. kaupa þjónustu BREEAM.

(BREEAM, 2017b). Það er athyglisvert að skoða hvort þetta fái staðist í raun. Til þess að

reyna að fá raunverulega mynd af ávinningi kerfisins er hjálplegt að skoða erlendar

rannsóknir á BREEAM þar sem komin er meiri reynsla á notkun kerfisins en hér á landi.

Árið 2012 vann James Parker rannsókn fyrir BSRIA (Building Services Research and

Information Association í Bretlandi), þar sem hann kannaði viðhorf til gilda BREEAM innan

byggingariðnaðarins í Bretlandi. Meginmarkmið rannsóknarinnar var að kanna viðhorf til

BREEAM og verðmæti þess út frá sjónarhóli viðskiptavina BREEAM kerfisins, bæði úr

opinbera geiranum og viðskiptalífinu í Bretlandi. Rannsóknin byggði á um 50 viðtölum við

viðskiptavini BREEAM kerfisins, þ.e. aðila sem hafa reynslu af notkun BREEAM. Úr

opinbera geiranum var talað við starfsfólk sem starfar í BREEAM vottuðum

háskólabyggingum og aðila frá stjórnvöldum, úr viðskiptalífinu var talað við þróunaraðila

og eigendur fasteigna sem hafa fengið BREEAM vottun. Alls höfðu viðmælendur reynslu

af um 1.300 BREEAM verkefnum í Bretlandi (Parker, 2012). Þar að auki var send út stutt

netkönnun til meðlima BSRIA til að fá almennt viðhorf fagaðila innan byggingariðnaðarins

gagnvart BREEAM. Alls svöruðu 94 aðilar sem allir höfðu reynslu af BREEAM vottuðum

verkefnum. Í þeim hópi voru BREEAM matsmenn í meirihluta (37%) og þar á eftir aðilar

úr BREEAM hönnunar-‐ og ráðgjafateymum (35%) (Parker, 2012).

Samkvæmt niðurstöðum rannsóknarinnar voru um 88% viðmælenda jákvæðir í garð

BREEAM, en 76% sögðu þó að úrbóta væri þörf á kerfinu. Hvað umbætur á BREEAM

varðar var algengast að viðmælendur nefndu að það sé þörf á að einfalda kerfið og auka

sveigjanleika í BREEAM vottunarferlinu. Samkvæmt þátttakendum rannsóknarinnar,

bæði viðskiptavinum og fagaðilum, eru ákvæði í skipulagslögum í Bretlandi helsti hvatinn

fyrir því að fá BREEAM vottun, þar á eftir koma stefnumál fyrirtækja og sveitarfélaga.

Þetta kemur ekki á óvart þar sem meira en helmingur af sveitarfélögum í Bretlandi hefur

innleitt BREEAM í stefnur og reglugerðir sem varða skipulag á þeirra vegum (Parker,

2012). Hér verður farið stuttlega yfir helstu niðurstöður rannsóknarinnar, út frá sjónarhóli

viðskiptavinarins.

34

Rannsóknin sýndi fram á að notkun kerfisins hefur ýmsa kosti í för með sér frá

sjónarhóli viðskiptavina (Parker, 2012). Af þremur þáttum sjálfbærrar þróunar, þ.e.

umhverfislegrar, efnahagslegrar og félagslegrar, telja viðskiptavinir félagslegan ávinning

veigamestan í BREEAM (sjá mynd 4) (Parker, 2012).

Mynd 4. Mismunandi vægi þriggja þátta sjálfbærrar þróunar í BREEAM að mati viðskiptavina

(Parker, 2012, bls. 15; íslenskað af höfundi)

Þetta kemur fram í bættri stöðu fyrirtækja á markaði í kjölfar BREEAM vottunar, orðstír

fyrirtækja virðist batna og virðing eykst með því að sýna samfélagsábyrgð í verki. Þetta

virðist bæði eiga við um fyrirtækin sem eiga byggingarnar og fyrirtækin sem starfa í þeim.

Þetta er sérstaklega mikilvægt fyrir háskóla þar sem BREEAM vottunin hefur leitt til þess

að nemendur verða meðvitaðri um umhverfismál (Parker, 2012). Einnig var aukin vellíðan

notenda bygginga nefnd sem félagslegur ávinningur í BREEAM vottuðum byggingum

(Parker, 2012).

Umhverfislegur ávinningur sem hlýst af BREEAM vottun kemur að mestu leyti fram

undirflokknum landnotkun og vistfræði, og hefur að gera með staðsetningu byggingar og

verndun líffræðilegs fjölbreytileika (Parker, 2012). Hátt stigaskor í þessum flokki byggist

fyrst og fremst á því að vistfræðingur komi að ferlinu. Flokkurinn mengun var einnig

nefndur í þessu samhengi og þeir þættir þar undir sem draga úr losun

gróðurhúsalofttegunda. Þá sérstaklega lausnir á borð við ofanvatnslausnir, sólarsellur,

tjarnir, sjálfbært timbur, endurvinnsla og endurvinnslubúnaður (Parker, 2012).

35

Samkvæmt niðurstöðum viðtalanna var efnahagslegur ávinningur af BREEAM vottun

ekki tengdur við sérstaka umhverfisáhrifaflokka, fremur heilt yfir. Það má skipta

efnahagslegum ávinningi í tvo þætti að mati viðmælenda: minni viðhaldskostnað og þann

gróða sem BREEAM vottuð bygging skapar í gegnum sölu-‐ og leigutekjur (Parker, 2012).

Aðeins 12% viðmælenda töldu BREEAM vottun hækka leigutekjur af byggingu en aftur á

móti taldi um þriðjungur viðmælenda að það væri auðveldara að fá leigjendur í BREEAM

vottaða byggingu (Parker, 2012). Þetta geti þó verið flókið og fyrir þróunaraðila er þetta

heldur þunnur markaður, og lítið um spákaupmennsku þar sem búið er að leigja út flestar

vottaðar byggingar fyrirfram. Viðmælendur töldu sparnað í rekstri byggingar helsta

efnahagslega ávinning af BREEAM (sjá mynd 5) (Parker, 2012).

Mynd 5. Efnahagslegur ávinningur BREEAM samkvæmt viðskiptavinum (Parker, 2012, bls. 18;

íslenskað af höfundi)

Viðskiptavinir voru einnig inntir eftir því hvar þeir teldur áhrifa BREEAM á byggingar helst

gæta, þ.e. hvar áhrifin væru greinilegust. Samkvæmt viðmælendum virðist BREEAM ekki

hafa mikil áhrif á staðsetningu og legu bygginga. Áhrifa þess virðast öllu greinlegri þegar

kom að tæknilegum þáttum á borð þjónustu og stýringu í vottuðum byggingum. BREEAM

virðist einnig hafa áhrif á aðstöðu starfsfólks, þar má til dæmis nefna aðstöðu fyrir hjól og

sturtur fyrir starfsfólk (sjá mynd 6) (Parker, 2012).

36

Mynd 6. Áhrif BREEAM á verkefni samkvæmt viðskiptavinum (Parker, 2012, bls. 21; íslenskað af höfundi)

Í rannsókn Chegut, Eichholtz og Kok (2014) var fjárhagslegur ávinningur af

umhverfisvottun viðskiptahúsnæðis í London kannaður. Áhersla á sjálfbærni og

orkusparnað á fasteignamarkaði í Bretlandi hefur aukist síðustu ár. Almennt eru flest ný

eða endurbætt viðskiptahúsnæði í London í dag með áherslu á orskusparnað og sjálfbæra

þætti (Chegut o.fl., 2014). Þessa þróun má meðal annars rekja til þess að orkusparnaður

er hluti af lagasetningu í Bretlandi og húsráðendur þannig beittir ákveðnum þvingunum

(Chegut o.fl., 2014). Algengt er að viðskiptahúsnæði fái BREEAM vottun og því er komin

mikil reynsla á vottun bygginga í Bretlandi. Þrátt fyrir þessa þróun í átt að sjálfbærari

byggingariðnaði er hagfræðilega hlið þessara umbreytinga ennþá nokkuð óljós (Chegut

o.fl., 2014). Þörfin á frekari rannsóknum og upplýsingum um efnahagslegan ávinning

verður sífellt meiri með aukinni eftirspurn eftir umhverfisvottun bygginga (Chegut o.fl.,

2014). Þetta styður rannsókn þeirra Fishers og Bradshaws (2011) varðandi þróun grænna

bygginga. Þar kemur fram að litlar sannanir séu fyrir jákvæðum fjárhagslegum áhrifum

umhverfisvottaðra bygginga fram til þessa. Viðskiptakostnaður tengdur vottun, ráðgjöf,

hönnunarkostnaði, áhættu og þróun er enn á huldu og ekki hægt að gera nákvæma

áætlun um þann kostnað (Fisher og Bradshaw, 2011).

Rannsókn Chegut og félaga (2014) sýndi fram á að aukið framboð vottaðra bygginga

hefur marktæk áhrif á fasteignaverð viðskiptahúsnæðis almennt, sem og á stakar vottaðar

byggingar. Á tímabilinu 2000-‐2009 reyndist fasteigna-‐ og leiguverð vottaðra bygginga

hærra en hefðbundinna bygginga í hverfi sem tekið var til skoðunar. Þessi ávinningur af

vottuðum byggingum virtist einnig ná til venjulegra bygginga á svæðinu í gegnum hærra

37

meðal leigu-‐ og fasteignaverð (Chegut o.fl., 2014). Þó virtist ávinningur af vottuðum

byggingum minnka því fleiri sem þær urðu á tilteknu svæði, þ.e. þeir sem fjárfesta í

vottuðum byggingum snemma græða meira en þeir sem fjárfesta í slíkum húsum þegar

mikið er orðið af þeim á tilteknu svæði samkvæmt rannsókninni (Chegut o.fl., 2014).

Þessar niðurstöður styðja aðrar rannsóknir einnig. Eichholtz og fleiri (2010) sýndu fram á

að umhverfisvottun skrifstofuhúsnæða hefur jákvæð áhrif á fasteigna-‐ og leiguverð. Enn

fremur virðast þessi jákvæðu áhrif vottaðra bygginga á fasteigna-‐ og leiguverð halda sér

þrátt fyrir sveiflur á húsnæðismarkaði (Fuerst og McAllister, 2011; Miller, Spivey og

Florance, 2008). Af þessum rannsóknum að dæma virðast samfélög græða á þróun

vottaðra bygginga. Sífellt fleiri byggingar munu þurfa að keppa við vottaðar byggingar þar

sem þeim fjölgar ört, sem ætti að hjálpa til við að draga úr neikvæðum umhverfisáhrifum

bygginga almennt. Aftur á móti er vert að taka það fram, þó rannsóknin hafi ekki leitt það

í ljós, að hækkun á leigu-‐ og húsnæðisverði í kjölfar umhverfivottunar er neikvæð frá

sjónarhorni þeirra sem eru á leigumarkaði eða í fasteignahugleiðingum. Það ber þó að

taka með í reikninginn að þessi þróun gæti breyst þegar slíkar byggingar fara að verða

algengari.

4.4.2 Áhrif BREEAM á fagfólk, notendur bygginga og byggingarframkvæmdir Líkt og fram hefur komið er BREEAM vistvottunarkerfið til þess fallið að hafa áhrif á marga

ólíka þætti byggingarframkvæmda, sem og á fagfólk sem vinnur samkvæmt kerfinu og þá

sem starfa/búa í BREEAM vottuðum byggingum. Spurningunni um áhrif BREEAM á ólíka

þætti bygginga er ekki auðsvarað. Þó má horfa til tveggja nýlegra rannsókna sem fjalla um

áhrif BREEAM kerfisins á byggingarframkvæmdir, fagfólk innan byggingargeirans og

notendur vottaðra bygginga.

Fyrri rannsóknin er rannsókn Schweber (2013) þar sem áhrif BREEAM á fagfólk innan

byggingargeirans eru könnuð. Algengt er að umfjöllun um umhverfisvottanir fyrir

byggingar fjalli ýmist um tæknilega eða efnislega þætti vottana til þess að reyna að svara

til um áhrif kerfisins á viðkomandi byggingu. Með þessu er litið framhjá þeim áhrifum sem

kerfið hefur á þá sem taka þátt í vottunarferli og kerfinu oft og tíðum umbunað fyrir meiri

áhrif en það kann að hafa í raun (Schweber, 2013). Í rannsókn Schweber er BREEAM tekið

til greiningar sem félagslegt kerfi þar sem notast er við viðtalstækni til að kanna áhrif

BREEAM á sýnileika, þekkingu, tækni og fagfólk. Þátttakendur í rannsókninni voru aðilar

38

frá fyrirtækjum sem bjóða upp á BREEAM vottun. Niðurstöðurnar leiddu í ljós ýmis atriði

varðandi BREEAM sem ekki er gefinn nægilegur gaumur, sem verður gerð nánar grein fyrir

í síðar í þessum kafla (Schweber, 2013).

Seinni rannsóknin er tilviksrannsókn Turner og Arif (2012) þar sem áhrif byggingar, sem

nýlega hafði hlotið matið frábært við BREEAM vottun, á starfsanda og afköst starfsfólks

sem þar vinnur eru könnuð. Byggingin sem um ræðir er sex hæða skrifstofubygging í

Glasgow sem byggð var árið 1920. Ytra byrði og kjarni (sameiginlega rými) byggingarinnar

hafði, þegar rannsóknin fór fram, nýverið hlotið matið gott við BREEAM vottun.

Tilviksrannsókn þeirra Turners og Arifs (2012) beindi sjónum að einni hæð í byggingunni

sem hafði nýlega undirgengist endurgerð samkvæmt BREEAM og fengið matið frábært.

Hæðin er leigð út sem skrifstofurými. Tilgangur rannsóknarinnar var að kanna hvort að sú

umbreyting að fara frá venjulegu skrifstofurými frá sjöunda áratugnum yfir í BREEAM

vottað rými hafi áhrif á hegðun starfsmanna sem þar vinna og hvort að kostir BREEAM

skili sér til notenda byggingarinnar á áhrifaríkan hátt. Rannsóknin byggði á hálfstöðluðum

viðtölum við sex starfsmenn sem vinna í rýminu. Allir þátttakendurnir höfðu unnið í

rýminu fyrir BREEAM vottun og störfuðu í vottaða rýminu í meira en tvö ár. Viðtölin

snérust um eftirfarandi sex þemu: þjónustu, starfsemi, þjálfun, byggingarefni, samgöngur

og áhrif á hegðun heima fyrir (Turner og Arif, 2012). Fáar sannanir virðast vera til fyrir því

að þættir BREEAM vottunar, sem er ætlað að skila aukinni vellíðan innandyra, hafi í raun

og veru tilætluð áhrif á notendur bygginga (Turner og Arif, 2012). Ekki er hægt að

heimfæra niðurstöður þessara rannsókna á almenna upplifun fólks af BREEAM, né heldur

yfir á önnur lönd, en þær ættu þó að gefa ákveðnar vísbendingar um áhrif BREEAM

vottunar á byggingar og notendur bygginga.

Kostir BREEAM

Samkvæmt niðurstöðum rannsóknar Schweber (2013) virðast kostir BREEAM einna helst

liggja í því samtali sem skapast í kringum kerfið og því skipulagi sem það felur í sér.

Viðmælendur virtust flestir jákvæðir í garð þessara þátta. Rannsóknin leiddi í ljós að

BREEAM hvetur til aukins samtals um sjálfbærni á meðal aðila í hönnunarteymum annars

vegar og þeirra sem byggja húsin hins vegar, og kynnir þannig fagfólk fyrir ýmsum atriðum

sem varða sjálfbæra þróun sem ekki tengjast beint inn á þeirra svið (Schweber, 2013). Þá

virðist kerfið einnig hjálpa þeim sem fara með umsjón byggingarframkvæmda að ná fram

39

betra skipulagi á verktíma og hafa aukna yfirsýn yfir ferlið. BREEAM hjálpar einnig til við

að þróa tæknileg viðmið sem geta átt við margar hönnunarákvarðanir sem eiga það

sameiginlegt að draga úr neikvæðum umhverfisáhrifum bygginga, hvort sem byggingin er

vottuð eða ekki (Schweber, 2013). Það hefur einnig komið í ljós að kerfið virðist hreyfa við

viðurkenndum aðferðum innan byggingariðnaðarins, sem ef til vill leiðir til framþróunar

og nýjunga á markaði (Schweber, 2013). Þegar kemur að beinum áhrifum á notendur

BREEAM vottaðra bygginga virtust notendur jákvæðastir gagnvart þeim þáttum þar sem

þeir sjá áhrif gjörða sinna, samkvæmt rannsókn Turners og Arifs (2012). Besta dæmið um

þetta er flokkun og endurvinnsla innan bygginga. Flestir viðmælendur töldu það hafa

jákvæð áhrif á hegðun þeirra varðandi flokkun í vinnunni og heima. Eins voru

viðmælendur spurðir hvort að þeir væru meðvitaðir um mælingar sem fram færu í

byggingunni, t.d. varðandi vatns-‐ og rafmagnsnotkun. Sögðu viðmælendur svo ekki vera

en töldu að ef þau myndu sjá tölur um sparnað eða ávinning í þessum efnum gæti það vel

haft jákvæð áhrif á hegðun þeirra (Turner og Arif, 2012)

Annmarkar BREEAM Samkvæmt niðurstöðum þessara tveggja rannsókna virðast helstu annmarkar BREEAM

vistvottunarkerfisins í meginatriðum snúa að eftirfarandi atriðum: skorti á upplýsingagjöf

og fræðslu til notenda vottaðra bygginga, ósamræmi á milli hönnunar-‐ og notkunarstigs

bygginga, of flóknu og tæknilegu viðmóti kerfisins og ósamræmi í mælikvörðum og mati

á milli verkefna (Schweber, 2013; Turner og Arif, 2012). Í stuttu máli benda niðurstöður

þessara rannsókna til þess að það sé ákveðið ósamræmi á milli ætlana og væntinga

hönnunarteyma byggingar samanborið við raunverulegan ávinning þegar byggingin er

komin í notkun, og skynjunar notenda hennar á þeim kostum. Margir af eiginleikum

BREEAM vottunarkerfisins virðast glatast í ferlinu eða virðast ekki hafa þau áhrif á

notendur bygginga sem lagt er upp með (Turner og Arif, 2012). Ein ástæðan fyrir þessu er

talin vera skortur á upplýsingagjöf til notenda um það hvernig BREEAM vottuð bygging

virkar (Schweber, 2013; Turner og Arif, 2012). Hér verður farið yfir nokkra þætti sem

úrbóta er þörf á samkvæmt ofangreindum rannsóknum.

Í rannsókn Schweber (2013) kom skýrt fram að uppbygging og viðmót BREEAM

kerfisins væri helst til of tæknilegt og flókið. Sem dæmi má nefna að skilgreiningarnar á

því hvernig eigi að öðlast stig í umhverfisáhrifaflokkunum eru mjög tæknilegar. Til að fá

40

ákveðið stig þarf að styðjast við mismunandi markmið og mælikvarða, allt eftir því hvernig

byggingu á að votta í hvert sinn (Schweber, 2013). Mismunandi mat virðist einnig eiga sér

stað um ákveðna þætti í BREEAM vottunarferlinu. Skoðanir og þekking fagaðila í

verkefnateymum koma ekki alltaf heim og saman við þær kröfur sem eru settar fram í

BREEAM, og er þetta talið draga úr trausti fagaðila á kerfinu (Schweber, 2013). Þá er

skrifræðið sem einkennir kerfið talið draga úr skýrleika þess út á við og þar með skilningi

fólks á vottuðum byggingum (Schweber, 2013).

Báðar rannsóknirnar leiddu í ljós að miðlun upplýsinga, þjálfun og raunverulegur

ávinningur virtist ekki vega þungt í vottunarferlinu. Það virðist vanta upp á skilning

fagfólks og almennings á BREEAM (Schweber, 2013; Turner og Arif, 2012). Samkvæmt

rannsókn Turners og Arifs (2012) virtist sem svo að eiginleikum BREEAM væri ekki komið

nægilega vel áleiðis til notenda vottaðra bygginga, og því átti fólk erfitt með að bera

kennsl á kosti þess að starfa í BREEAM vottaðri byggingu (Turner og Arif, 2012). Sem dæmi

má nefna að notendur byggingar virtust almennt ekki meðvitaðir um BREEAM leiðarvísinn

sem inniheldur upplýsingar um það hvernig BREEAM vottuð bygging virkar. Þetta gæti

tengst því að hluti af þjónustu BREEAM vottaðra bygginga er sjálfvirkur og annarri

þjónustu er mestmegnis stjórnað af húsverði og þeim sem sjá um bygginguna (Turner og

Arif, 2012). Þetta getur valdið því að notendum finnst þeir ekki þurfa að skilja hvernig

byggingin virkar þar sem þeir bera enga ábyrgð á því. Þá virtust notendur einnig skilja lítið

í mánaðarlegri skýrslu sem þeir fengu um orkunotkun byggingarinnar (Turner og Arif,

2012). Samkvæmt þessum niðurstöðum er hætt við að notendur fari á mis við upplýsingar

sem gætu haft jákvæð áhrif á hegðun þeirra ef þetta væri útskýrt betur fyrir

starfsmönnum. Þetta heimfærist á skort á upplýsingagjöf og fræðslu.

Rannsókn þeirra Turners og Arifs (2012) leiddi einnig í ljós að ákveðins ósamræmis

gætir á milli ákvarðana sem teknar eru á hönnunarstigi og þess hvernig hlutirnir virka í

raun. Þetta má útskýra með því að taka sem dæmi þá ákvörðun á hönnunarstigi að koma

fyrir aðgengi og aðstöðu fyrir hjólandi vegfarendur í og við BREEAM vottaða byggingu.

Þessi ákvörðun gefur ákveðin stig í vottunarferlinu. Samkvæmt viðmælendum í rannsókn

þeirra Turners og Arifs (2012) virtist hjólaaðstaða og sturtur í viðkomandi byggingu ekki

skila tilætluðum árangri. Skýringuna á því má eflaust að hluta til finna í því að notendur

virtust ekki meðvitaðir um samgöngustefnu viðkomandi fyrirtækis. Fyrirtækið útvegaði

41

þó starfsmönnum árskort í almenningssamgöngur og völdu flestir þá leiðina fram yfir að

hjóla til vinnu. Þetta undirstrikar að ákvarðanir sem teknar eru á hönnunarstigi eru ekki

alltaf teknar með notendur byggingarinnar í huga þegar verið er að sækjast eftir stigum

(Turner og Arif, 2012). Í þessu má greina ósamræmi sem væri hægt að bæta úr með

fræðslu og hvatningu. Þetta getur einnig haft öfug áhrif að því leyti að vel ígrundaðar

ákvarðanir sem teknar eru á hönnunarstigi um hagkvæmni í orku-‐ og vatnsnotkun geta

auðveldlega orðið að engu ef að notendur eru ekki upplýstir um það hvernig tæknin virkar

(Turner og Arif, 2012).

4.4.3 Aðlögun BREEAM-‐NOR í Noregi

Í rannsókn Nesteby, Aarrestad, Lohne o.fl. (2016) er notkun BREEAM-‐NOR við norskar

byggingarframkvæmdir könnuð. Vistbyggðaráð Noregs hefur þróað BREEAM-‐NOR í

samræmi við regluverk og viðmið í umhverfis-‐ og orkugeiranum þar í landi. Sökum þess

hve nýtilkomið BREEAM-‐NOR er eru rannsóknir á notkun þess í Noregi af skornum

skammti. Eftirspurn eftir BREEAM-‐NOR vottun á mannvirki í Noregi eykst þó jafnt og þétt

um þessar mundir (Nesteby, Aarrestad, Lohne o.fl., 2016). Þó hefur verið framkvæmd

tilviksrannsókn þar sem teknar voru fyrir þrjár BREEAM-‐NOR vottaðar byggingar á vegum

eins byggingarfyrirtækis í Noregi. Byggingarnar þrjár sem voru hannaðar með hliðsjón af

BREEAM-‐NOR höfðu allar verið byggðar þegar rannsóknin fór fram. Rannsóknargögn

samanstóðu af tólf ítarlegum viðtölum við lykilaðila sem komu að

byggingarframkvæmdunum. Aðila á borð við byggingarstjóra, umsjónarmenn bygginga,

sérfræðinga sem komu að framkvæmdunum, verkstjóra, yfirmenn á byggingarstað o.fl.

(Nesteby, Aarrestad, Lohne o.fl., 2016). Í stuttu máli sýndu niðurstöður rannsóknarinnar

fram á að það gangi misvel að uppfylla BREEAM-‐NOR kröfurnar við norskar

byggingarframkvæmdir. Samkvæmt heimildum virðast þeir sem standa að

byggingarframkvæmdum mæta ýmsum áskorunum þegar votta á byggingar samkvæmt

BREEAM-‐NOR (Nesteby og Aarrestad, 2015). Samkvæmt rannsókn þeirra Nesteby,

Aarrestad, Lohne o.fl. (2016) má heimfæra flestar þær áskoranir sem komið hafa í ljós við

notkun BREEAM-‐NOR á það hvernig verkefnastjórnun byggingarframkvæmdanna er

háttað. Svo virðist sem að byggingarframkvæmdirnar í þeim BREEAM vottuðu verkefnum

sem könnuð voru hafi stjórnast að mestu af tilsettum skiladegi verkefnis. Allar aðgerðir á

byggingartíma hafi miðast við skiladag og þátttakendur verið beittir þrýstingi samkvæmt

42

því. Í rannsókninni eru slíkir stjórnarhættir kallaðir þrýstistefna (e. push strategy).

Samkvæmt niðurstöðum rannsóknarinnar þarf að breyta þessum stjórnarháttum til að

hámarka árangur í BREEAM-‐NOR vottuðum verkefnum (Nesteby, Aarrestad, Lohne o.fl.,

2016). Á meðal annarra annmarka á notkun BREEAM-‐NOR sem rannsóknin sýndi fram á

má nefna eftirfarandi þætti: mismikil þekking virðist vera á BREEAM-‐NOR á meðal

þátttakenda í vottunarferli, dreifing ábyrgðar í vottunarferlinu eru ójöfn sem verður til

þess að sumum þátttakendum finnst þeir ekki bera neina ábyrgð á vottuninni og eins

vantar að kalla alla hlutaðeigandi aðila að borðinu við upphaf verks til að ná sem mestum

árangri (Nesteby, Aarrestad, Lohne o.fl., 2016).

Í rannsókninni er lögð til ný nálgun við verkstjórn BREEAM-‐NOR vottaðra verkefna sem

á að getað leyst úr hluta þeirra áskorana sem komið hafa upp að mati rannsakenda.

Samkvæmt rannsókninni þarf að innleiða BREEAM-‐NOR betur við skipulagningu verkefna,

sem má gera með því að samþætta notkun BREEAM-‐NOR og svokallaðs LPS (e. The Last

Planner System) kerfis betur við byggingarframkvæmdir (Nesteby, Aarrestad, Lohne o.fl.,

2016). LPS er framleiðslukerfi sem hannað var fyrir Lean Construction og byggir á

ákveðinni skipulagningu á verktíma (Lean Construction Institute, 2017). Lean Construction

er nálgun í verkefnastjórnun sem byggir á framleiðslustjórnun (e. production-‐

management) og er að ryðja sér til rúms í auknum mæli í norskum byggingariðnaði

(Nesteby, Aarrestad, Lohne o.fl., 2016; Lean Construction Institute, 2017). Markmið LPS

er að skapa fyrirsjáanlegt verkferli og stuðla að þekkingarsköpun, aukinni samvinnu og

minni úrgangi meðan á verkferli stendur. LPS byggir í grunninn á tveimur þáttum, þ.e. að

hafa stjórn á afurð og verkferli (Lean Construction Institute, 2017). Í þeim BREEAM-‐NOR

verkefnum sem tekin voru fyrir í rannsókninni var notast við LPS aðferðafræðina.

BREEAM-‐NOR var aftur á móti ekki tekið með sem hluti af verkskipulagi og fundarhöldum.

Litið var á BREEAM-‐NOR og LPS sem tvo aðskilda þætti. Með því að samþætta notkun

þessara kerfa má bæta til muna allt skipulag í ferlinu og ná fram verkstjórn sem byggir

ekki á settum skiladegi heldur taka athafnir mið af stöðu verkefnis og möguleikum hverju

sinni (Nesteby, Aarrestad, Lohne o.fl., 2016). Í niðurstöðum rannsóknarinnar voru

jafnframt tiltekin fleiri atriði sem þarf að bæta úr til að ná sem bestum árangri í BREEAM-‐

NOR vottun. Eftirfarandi þættir voru nefndir: auka þarf þekkingu allra hlutaðeigandi aðila

í BREEAM vottunarferli, hvetja þarf þátttakendur áfram og verðlauna þegar ákveðin stig

nást í ferlinu, dreifa þarf ábyrgð í ferlinu jafnar á milli þátttakenda, kalla þarf alla

43

hlutaðeigandi aðila að borðinu við upphaf verkefnis og passa þarf upp á að BREEAM-‐NOR

sé alltaf hluti af skipulagsfundum (Nesteby, Aarrestad, Lohne o.fl., 2016).

4.5 Notkun og aðlögun BREEAM á Íslandi Í skýrslu starfshóps Vistbyggðarráðs Íslands (2013) um vistvottunarkerfi fyrir byggingar

kemur fram að BREEAM sé það vistvottunarkerfi sem komin er mest reynsla á hérlendis.

Hér á landi er stuðst við BREEAM International útgáfuna, eða Bespoke útgáfuna þegar

þess þarf (Vistbyggðarráð, 2013). Á síðustu árum hefur byggst upp töluverð þekking og

reynsla af notkun BREEAM International hér á landi, þó lítið sé til af rannsóknum á

BREEAM hérlendis enn sem komið er. Hér á landi er stuðst við BREEAM International

Bespoke kröfurammann og uppfærðar útgáfur af honum hverju sinni, nýjasta útgáfan af

þeim kröfuramma kom út árið 2016( Vistbyggðaráð, 2013; BRE Global Ltd., 2016). Um

tuttugu hönnunarteymi hafa komið að BREEAM vottuðum verkefnum og hafa þessir

hópar, sem samanstanda í megindráttum af arkitektum, landslagsarkitektum og

verkfræðingum, lagt töluverða vinnu í að kynna sér kröfur BREEAM og aðlaga þær að

íslenskum aðstæðum (Vistbyggðaráð, 2013). Einnig hefur byggst upp reynsla hjá

starfsmönnum Framkvæmdasýslu ríkisins sem sér um öll BREEAM vottuð verkefni á

vegum hins opinbera (Vistbyggðarráð, 2013). Reykjavíkurborg er einnig farin að krefjast

BREEAM vottunar á nýbyggingar og eru tvær byggingar í slíku ferli á vegum borgarinnar,

Úlfarsárdalsskóli og viðbygging við Sundhöll Reykjavíkur. Hjá borginni er því einnig farin

að byggjast upp reynsla á notkun BREEAM (Reykjavíkurborg, 2015; Verkís, 2015).

Samkvæmt GreenBookLive (2017) hafa alls 25 verkefni verið skráð í BREEAM

vottunarferli á Íslandi og eru um 17 aðilar komnir með réttindi sem BREEAM matsmenn

(GreenBookLive, 2017). Af þessum verkefnum hafa þrjár byggingar hlotið fullnaðarvottun

BREEAM (e. Post Construction certification) og aðrar þrjár byggingar hlotið

hönnunarvottun eða millibilsvottun eins og það er orðað á GreenBookLive vefnum. Þá

hefur norðurhluti skipulagsins í Urriðaholti einnig hlotið fullnaðarvottun samkvæmt

BREEAM communities (GreenBookLive, 2017b). Af þeim þremur byggingum sem hlotið

hafa fullnaðarvottun hlutu Hús Náttúrufræðistofnunar Íslands og Snæfellsstofa, sem er

gestastofa í Vatnajökulsþjóðgarði við Skriðuklaustur, einkunnina gott og endurgerð

skrifstofuhúsnæðis EFLU á Höfðabakka 9 hlaut einkunnina mjög gott (GreenBookLive,

2017b). Vistvæn endurhönnun skrifstofu EFLU er jafnframt fyrsta verkefnið þeirrar

44

tegundar til að hljóta BREEAM vottun hér á landi. Verkefnið var samvinnuverkefni EFLU

og Reita fasteignafélags sem á húsnæðið sem um ræðir. Verkefnið var unnið samkvæmt

Europe Commercial 2009 leiðarvísinum fyrir skrifstofubyggingar og endurhönnun (EFLA,

2010). Af þeim þremur byggingum sem hlotið hafa hönnunarvottun BREEAM hérlendis

hlutu Snæfellsstofa að Skriðuklaustri og Framhaldsskólinn í Mosfellsbæ einkunnina mjög

gott og Sjúkrahótelið hlaut nýverið einkunnina frábært við hönnunarvottun

(GreenBookLive, 2017b). Sjúkrahótelið er fyrsta verkefnið sem hlýtur einkunnina frábært

við BREEAM vottun hérlendis sem sýnir að það eru framfarir að eiga sér stað í þessum

efnum (GreenBookLive, 2017b).

Samkvæmt skýrslu starfshóps Vistbyggðarráðs (2013) hefur ekki verið tekin ákvörðun

um það hvort farið verði í að þróa íslenska útgáfu af BREEAM kerfinu. Smæð markaðarins

og kostnaður við vottun hefur áhrif á hvaða vistvottunarkerfi hentar best fyrir íslenskar

aðstæður, markaðurinn er lítill og fáar byggingar rísa árlega (Vistbyggðarráð, 2013). Að

þróa íslenska útgáfu væri kostnaðarsamt en hefði ýmsa kosti í för með sér, t.d. þá að tekið

væri mið af íslenskum reglugerðum og kerfið yrði því aðgengilegra fyrir vikið. Þörfin á að

bæta aðgengi að vottunarkerfum er veruleg hér á landi samkvæmt skýrslunni og ýmsir

þættir sem má bæta og kanna betur varðandi notkun þeirra (Vistbyggðarráð, 2013). Hér

á landi er almennt ekki gert ráð fyrir því að vistvottun kosti aukalega, sem hún þó gerir.

Þetta hefur leitt til þess að kostnaður og aukavinna vegna þróunar BREEAM kerfisins

hérlendis hefur verið vanmetin og lent að miklu leyti á þeim aðilum sem tóku þátt í fyrstu

BREEAM vottuðu verkefnunum á Íslandi (Vistbyggðarráð, 2013). Samkvæmt skýrslu

starfshópsins (2013) kemur tvennt til greina varðandi frekari þróun og notkun á BREEAM

hérlendis. Annars vegar væri hægt að halda áfram að nota BREEAM International, en þá

þarf að leysa úr þeim vandamálum sem komið hafa upp við notkun kerfisins hérlendis.

Kerfið yrði þá áfram á ensku og umsjón í höndum BRE Global Ltd. Hins vegar væri hægt

að fara í íslenska aðlögun þar sem BREEAM kröfurnar yrðu þýddar og aðlagaðar betur að

íslenskum aðstæðum. Ef farið verður í aðlaga kerfið færist umsjón kerfisins til

Vistbyggðarráðs, en vottunin yrði áfram á vegum BRE Global Ltd. (Vistbyggðarráð, 2013).

Framtíðin verður svo að leiða í ljós hvaða leið verður fyrir valinu, önnur kerfi gætu

mögulega reynst betur í nánustu framtíð. Eftirspurn kaupenda og vilji markaðarins kemur

líklega til með að hafa áhrif á þá þróun (Vistbyggðarráð, 2013). Í þessu samhengi er vert

45

að geta þess að nú er í byggingu fyrsta umhverfisvottaða einbýlishúsið á Íslandi að

Brekkugötu 2 í Urriðaholti (Visthús, 2017). Skipulag Urriðaholts er fyrsta hverfið hér á

landi sem er vottað samkvæmt BREEAM Communities. Húsið sem um ræðir verður vottað

með norræna umhverfismerkinu Svaninum. Samkvæmt viðmiðum Svansins er hægt að

umhverfisvotta einbýli, raðhús, fjölbýli, leikskóla og skóla (Visthús, 2017).

Óháð því hvaða vottunarkerfi munu henta best hér á landi í nánustu framtíð verða

Íslendingar að stuðla að sjálfbærri þróun í byggingariðnaðinum í takt við það sem er að

gerast í nágrannalöndum okkar. Þróa þarf betri leiðbeiningar varðandi umhverfismál í

byggingariðnaðinum og stuðla að frekari rannsóknum á þessu sviði hérlendis

(Vistbyggðaráð, 2013). Hér á eftir gefur að líta myndir af fjórum byggingum á Íslandi sem

hafa fengið BREEAM vottun eða eru í vottunarferli.

Mynd 7. Framhaldsskólinn í Mosfellsbæ (A2F Arkitektar, 2017)

46

Mynd 8. Snæfellsstofa Vatnajökulsþjóðgarði, hannað af Arkís (FSR, 2017)

Mynd 9. Sjúkrahótel, Landspítali Hringbraut (Gláma-‐Kím Arkitektar, 2017)

Mynd 10. Fangelsi Hólmsheiði, hannað af Arkís (FSR, 2017)

47

5 Rannsóknaraðferð

Rannsóknin er eigindleg. Meginsástæða þess að eigindleg rannsóknaraðferð var valin er

sú að slíkt rannsóknarsnið getur gefið rannsakanda innsýn í rannsóknarefnið sem byggir

á tilfinningu, upplifun og skilningi þátttakenda, og nýtist því vel til að rannsaka skilning á

ferlum eða afmörkuðum einingum (Berg, 2009; Hennink, Hutter og Bailey, 2013).

Viðfangsefni rannsóknarinnar, þ.e. aðlögun og notkun vistvottunarkerfisins BREEAM á

Íslandi, afmarkast við hérlendar aðstæður og viðmælendur rannsóknarinnar, sem varpa

ljósi á þær aðstæður. Tilgangur rannsóknarinnar er að kanna reynslu fagaðila af aðlögun

að íslenskum byggingariðnaði og því hentar eigindleg aðferðafræði vel í þessu tilviki. Til

að varpa ljósi á það hvernig BREEAM hefur verið aðlagað að íslenskum bygginariðnaði er

framkvæmd stök tilviksrannsókn (e. single-‐case study) á aðlögun og notkun BREEAM á

Íslandi og reynslu fagaðila af notkun þess. Rannsóknartilvikið er því vistvottunarkerfið

BREEAM, aðlögun þess og notkun á Íslandi.

Til þess að gera nánar grein fyrir rannsóknarsniðinu er hér um svokallaða könnunar

tilviksrannsókn að ræða (e. exploratory case study). Samkvæmt Yin (2009) má skilgreina

tilviksrannsókn sem útskýrandi rannsókn sem rannsakar eitt eða nokkur tilvik í

smáatriðum til að þróa ítarlegan skilning á tilvikinu/tilvikunum. Slíkar rannsóknir eru vel

til þess fallnar að svara hvernig (how) og af hverju (why) spurningum auk þess að vera

hentugar til að rannsaka tilvik í rauntíma. Tilvikið getur til dæmis verið einstaklingur,

hópur, samfélag, samtök, aðstæður eða afmarkað samhengi (Yin, 2009, bls. 4-‐5; þýtt af

höfundi). Ætlunin með þessari rannsókn er að fá ítarlegan skilning á aðlögun og notkun

BREEAM á Íslandi. Rökstuðningur fyrir því að tilviksrannsókn var valin sem rannsóknarsnið

byggir á eftirfarandi þremur atriðum.

Í fyrsta lagi þá ræðst val á rannsóknaraðferð yfirleitt af þeim rannsóknarspurningum

sem lagðar eru til grundvallar fyrirhugaðri rannsókn samkvæmt Yin (2009).

Tilviksrannsókn er viðeigandi í þessu tilfelli vegna þess að rannsóknarspurningarnar leitast

við að útskýra aðstæður í rauntíma, þ.e. aðlögun BREEAM að íslenskum byggingariðnaði.

Í öðru lagi vildi Yin (2009) meina að tilviksrannsóknir kæmu að góðum notum þegar

lítið hefur verið skrifað um rannsóknarefnið, sem er einmitt tilfellið hvað varðar

aðgengilegar upplýsingar um notkun BREEAM á Íslandi. Tiltölulega stutt er síðan notkun

BREEAM hófst hér á landi og fáir hafa komið að aðlögun kerfisins enn sem komið er. Fáar

48

rannsóknir hafa verið framkvæmdar og önnur gögn sem tengjast notkun BREEAM

hérlendis eru ekki mjög aðgengileg. Þar sem innleiðing BREEAM hér á landi hefur fyrst og

fremst verið í höndum sérfræðinga innan ákveðinna fyrirtækja er einna helst að finna

gögn og þekkingu hjá þessum fyrirtækjum. Í slíku tilfelli getur tilviksrannsókn komið að

góðum notum til þess að fá aðgang að upplýsingum og öðlast þar með dýpri skilning á

viðfangsefninu.

Í þriðja lagi þá er tilgangur rannsóknarinnar ekki einungis að kanna tæknilegu eiginleika

BREEAM heldur einnig að skoða hvernig BREEAM virkar sem hjálpartæki við

ákvarðanatökur og hvaða félagslegu áhrif kerfið hefur á þá sem koma að BREEAM

vottuðum byggingum. Sjónarmiðum þeirra sem nota kerfið hefur ekki verið gefinn mikill

gaumur hingað til og þykir oft og tíðum vanta í rannsóknir sem snúa að BREEAM (Cole,

2005. Samkvæmt Yin (2009) er einn af kostum tilviksrannsókna sá að með notkun þeirra

er hægt beina sjónum að ákveðnum ferlum og skilningi. Þannig getur tilviksrannsókn

hjálpað til við skoða BREEAM sem félagslegt kerfi.

5.1 Viðtöl Viðtöl eru gagnleg þegar ætlunin er að fá innsýn í ákveðið viðfangsefni, sér í lagi ef lítið

hefur verið skrifað um tiltekið rannsóknarefni. Samkvæmt Berg (2009) má skilgreina viðtöl

sem samtöl sem fela í sér ákveðinn tilgang. Tilgangurinn er vanalega sá að safna

upplýsingum og oft og tíðum að gefa fólki rödd um ákveðin málefni. Til þess að fá sem

bestan skilning á reynslu fólks af notkun BREEAM hér á landi voru framkvæmd hálfstöðluð

viðtöl við fimm aðila sem starfa innan byggingariðnaðarins á Íslandi. Viðmælendur hafa

allir komið að BREEAM vottuðum verkefnum með ólíkum hætti, ýmist sem hönnuðir,

BREEAM matsmenn, ráðgjafar, umsjónarmenn hönnunarhópa, hafa séð um að safna

sönnunargögnum og fleira. Með viðtölum gefst skilningur á mati og reynslu fagfólks á

BREEAM hér á landi, hvaða áhrif kerfið hefur á fólk sem vinnur að BREEAM vottun og hvað

viðmælendur hafa lært af því að taka þátt í BREEAM vottuðum verkefnum. Eins varpa þau

ljósi á helstu hindranir og hvata varðandi notkun kerfisins á Íslandi, sem gefur

vísbendingar um það hvernig kerfið hentar íslenskum aðstæðum og hvort aðlaga þurfi

það betur.

Berg skilgreinir hálfstöðluð viðtöl á eftirfarandi hátt: „viðtöl sem byggjast á fyrirfram

ákveðnum spurningum og efnisatriðum um ákveðið viðfangsefni. Rannsakandi spyr

49

viðmælanda spurninganna á skipulegan hátt og í ákveðinni röð, en spyrjandi hefur frelsi

til þess að fara út fyrir efnið og móta spurningar í ferlinu.“ 2 Viðtalsáætlun sem leyfir

ákveðið svigrúm hentar þessari rannsókn vel þar sem rannsakandi tekur viðtöl við fólk

með ólíkan bakgrunn frá mismunandi fyrirtækjum og því geta ný sjónarmið komið upp í

hverju viðtali fyrir sig. Hálfstaðlað viðtalsform gerir rannsakanda kleift að nálgast

viðfangsefnið frá sjónarhóli viðfangsefnisins (Berg, 2009). Þar sem ætlun rannsóknarinnar

er meðal annars að varpa ljósi á reynslu fagaðila af notkun BREEAM er mikilvægt að

rannsakandi hafi svigrúm til að breyta og þróa ákveðnar spurningar í samræmi við

þekkingu viðmælenda.

Í viðtölunum er notast við opnar spurningar. Samkvæmt Berg (2009) henta opnar

spurningar vel þegar viðmælendur eru sérfræðingar á ákveðnu sviði því slíkar spurningar

gefa viðmælendum kost á að miðla þekkingu sinni á ítarlegan hátt. Spurningarnar voru

hannaðar út frá ákveðnum þemum sem tengjast rannsóknarefninu, líkt og Berg (2009)

leggur til. Byrjað var á því að lista upp ákveðin atriði sem hafa þýðingu fyrir

rannsóknarefnið, sem síðan urðu að þemum sem ákvörðuðu spurningarnar. Hver

spurning heyrir undir ákveðið þema og rannsakandi reynir þannig að ná fram skoðunum

viðmælenda á hverju þema fyrir sig. Viðtalsrammann sem lagður var fyrir viðmælendur

má finna í viðauka A.

5.2 Framkvæmd rannsóknar Í þessum kafla er farið yfir framkvæmd rannsóknarinnar, markmið hennar, áreiðanleika

gagna, val á viðmælendum, framkvæmd viðtala og greiningu gagna.

5.2.1 Markmið rannsóknar Í inngangi rannsóknar er gerð ítarleg grein fyrir markmiðum rannsóknar og

rannsóknarspurningum. Hér verða meginmarkmið rannsóknarinnar aðeins endurtekin á

2 Orðréttur frumtexti: This types of interview involves the implementation of a number of predetermined

questions and special topics. These questions are typically asked of each interviewee in a systematic and

consistent order, but the interviewers are allowed freedom to digress; that is, the interviewers are

permitted to probe far beyond the answers to their prepared standardized questions. (Berg, 2009, bls. 107;

þýtt af höfundi)

50

hnitmiðaðan hátt til ítrekunar. Markmið rannsóknarinnar er tvíþætt. Annars vegar að

útskýra uppbyggingu og eiginleika vistvottunarkerfisins BREEAM. Hins vegar að varpa ljósi

á aðlögun og notkun kerfisins á Íslandi, sem er gert með því að framkvæma

tilviksrannsókn á íslenskum byggingariðnaði. Rannsóknin skiptist í fræðilega umfjöllun og

tilviksrannsókn.

5.2.2 Áreiðanleiki gagna Til þessa að tryggja áreiðanleika tilviksrannsókna er þess krafist að gagnaöflun sé byggð á

að minnsta kosti þremur gerðum af gögnum, svo koma megi í veg fyrir mögulega

hlutdrægni og skekkjur sem geta hlotist af einhæfri gagnanotkun (Yin, 2009).

Gagnaöflunin fyrir þessa rannsókn byggir á eftirfarandi gögnum: heimildum frá BRE

Global Ltd. sem eiga og reka BREEAM, erlendum rannsóknum á kerfinu, gögnum sem til

eru um BREEAM á Íslandi og hálfstöðluðum viðtölum við fagaðila sem komið hafa að

BREEAM vottuðum byggingum á Íslandi. Gögnin nýttust til sannprófunar að því leyti að

þau studdu hver við önnur að hluta til. Að því leyti nýttust gögnin til að draga fram reynslu

og sýn ólíkra aðila á BREEAM.

5.2.3 Val á viðmælendum Við val á viðmælendum var horft til þess að þeir hefðu komið að BREEAM vottuðum

verkefnum hér á landi með ólíkum hætti og á vegum mismunandi fyrirtækja til þess að

gefa sem breiðasta mynd af innleiðingu BREEAM hér á landi. Einnig var leitast við að hafa

uppi á viðmælendum sem hefðu komið að nýlegum BREEAM vottuðum verkefnum og

verkefnum sem væru í vinnslu. BREEAM er í stöðugri þróun og því þótti mikilvægt að fá

viðmælendur sem hafa komið að nýlegum verkefnum til þess að reyna að koma í veg fyrir

að upplýsingar væru úreltar. Helga Jóhanna Bjarnadóttir sviðsstjóri umhverfissviðs EFLU

Verkfræðistofu og BREEAM matsmaður, annar leiðbeinandinn í þessari rannsókn, kom

með góðar ábendingar um ákjósanlega viðmælendur fyrir rannsóknina. Helga Jóhanna

hefur komið að aðlögun BREEAM hér á landi, hún kom einnig að stofnun Vistbyggðarráðs

Íslands og hefur gegnt stjórnarformennsku þar, og þekkir því vel til þessara mála.

Haft var samband við viðmælendur með tölvupósti þar sem rannsóknin var útskýrð og

formleg beiðni um þátttöku var borin upp. Gert var grein fyrir uppbyggingu

rannsóknarinnar, framkvæmd hennar og tilgangi. Skemmst er frá því að segja að allir sem

51

haft var samband við voru jákvæðir í garð rannsóknarinnar, töldu málefnið þarft og

samþykktu þátttöku án nokkurra málalenginga. Tekin voru viðtöl við fimm aðila frá fimm

fyrirtækjum og stofnunum sem eiga það sameiginlegt að hafa unnið að BREEAM

vottuðum verkefnum á Íslandi undanfarin ár. Fyrirtækin og stofnanirnar eru: A2F

arkitektar, Framkvæmdasýsla ríkisins, LNS Saga verktakafyrirtæki, Verkhönnun rafmagns-‐

verkfræðistofa og Verkís verkfræðistofa. Þá ber að geta þess að formlegt samþykki fékkst

frá öllum viðmælendum um að koma fram undir nafni við úrvinnslu viðtalsgagna.

Viðmælendur í rannsókninni eru eftirtaldir aðilar:

Aðalheiður Atladóttir: Arkitekt og einn af eigendum arkitektastofunnar A2F Arkitektar.

Hún hefur séð um fullnaðarhönnun á einu BREEAM vottuðu verkefni, en einnig komið að

öðrum hliðum vottaðra verkefna hér á landi, svo sem eftirliti, öryggismálum og bókhaldi.

Elín Vignisdóttir: Landfræðingur og BREEAM matsmaður síðan 2010. Hún lagði áherslu á

umhverfisstjórnun í meistaranáminu í landfræði og starfar hjá Verkís verkfræðistofu. Elín

hefur komið að þremur BREEAM vottuðum verkefnum hér á landi, sem og verkefnum í

Noregi.

Kristín Ósk Þórðardóttir: Rafmagnsverkfræðingur og BREEAM matsmaður síðan 2012.

Hún er einn af eigendum rafmagnsverkfræðistofunnar Verkhönnunar. Kristín hefur

sérþekkingu á orkusparandi sérlausnum vegna rafmagns-‐ og lýsingarbúnaðar. Hún hefur

komið að fimm BREEAM vottuðum verkefnum hér á landi.

Örn Erlendsson: Umhverfis-‐ og byggingarverkfræðingur. Áherslusvið hans í námi var

vistvæn hönnun og kerfi. Örn starfar sem verkefnastjóri hjá Framkvæmdasýslu ríkisins og

hefur komið að fimm BREEAM vottuðum verkefnum hérlendis á vegum

Framkvæmdasýslunnar. Verkefni hans hjá Framkvæmdasýslunni eru meðal annars

samskipti og ráðgjöf til verktaka og hönnuði, gerð verklýsinga með hliðsjón af BREEAM og

að rýna vistvænar áherslur í verkefnum með tilliti til BREEAM.

52

Sólveig Björk Ingimarsdóttir: Byggingarverkfræðingur sem starfar sem umsjónarmaður

BREEAM skráninga fyrir Sjúkrahótelið við Landspítalann Hringbraut hjá

verktakafyrirtækinu LNS Saga. Sjúkrahótelið er fyrsta BREEAM verkefni Sólveigar.

5.2.4 Viðtöl Viðtölin sem rannsóknin byggir á voru tekin á tímabilinu 31. ágúst 2016 til 19. september

2016 af rannsakanda. Hvert viðtal tók á bilinu 30 til 60 mínútur. Heildartímalengd viðtala

er um þrír klukkutímar og tuttugu mínútur. Viðtölin fóru öll fram í þeim fyrirtækjum sem

viðmælendur reka/starfa í, að einu frátöldu sem fór fram skriflega í gegnum tölvupóst.

Viðtölin fóru fram í fundarherbergjum hjá hverju fyrirtæki og var næði því mjög gott

meðan á viðtölum stóð og gott flæði myndaðist í samræðum. Viðmælendur voru

samvinnuþýðir, sýndu efninu athygli og áhuga, og svöruðu öllum spurningum sem lagðar

voru fyrir þá samviskusamlega. Ef hik kom á viðmælendur varðandi ákveðnar spurningar,

eða ef eitthvað var óskýrt, reyndi rannsakandi að leiða viðmælanda áfram með nánari

útskýringum. Þess var þó gætt að halda öllum spurningum opnum. Rannsakandi hafði

engin persónuleg tengsl við viðmælendur og hafði ekki hitt neinn viðmælenda áður.

Viðtölin voru hljóðrituð á síma, að frátöldu því sem fór fram skriflega í gegnum tölvupóst.

Einnig tók rannsakandi niður vettvangsnótur í hverju viðtali, þar sem skráð voru niður

aðalatriði, atriði sem komu á óvart og stikkorð. Að lokum voru viðtölin afrituð frá orði til

orðs. Afrituð viðtalsgögn voru í heildina 92 blaðsíður.

5.3 Greining gagna Við greiningu gagna var notast við eigindlega innihaldsgreiningu (e. qualitative content

analysis). Eigindleg innihaldsgreining er aðferð innan félagsvísinda sem notuð er til að

greina innihald eigindlegra gagna á kerfisbundinn hátt. Oft eru þetta gögn sem byggja á

samskiptum (Berg, 2009). Eigindleg innihaldsgreining felur í sér markvissa greiningu á

rannsóknargögnum sem miðar að því að bera kennsl á þemu, skekkjur og merkingu gagna

(Berg, 2004). Að greina rannsóknargögn með þessu hætti auðveldar lesanda að meta

gögnin, eykur áreiðanleika og réttmæti gagna, og hjálpar rannsakanda að setja fram

sannfærandi röksemdir byggðar á gögnunum (Berg, 2009). Með þessum hætti bar

rannsakandi kennsl á þau meginþemu sem lesa má úr þeim viðtalsgögnum sem liggja til

grundvallar þessari rannsókn og gerð er nánari grein fyrir í 6. kafla.

53

6 Niðurstöður

Í niðurstöðunum er gerð grein fyrir tólf meginþemum sem komu fram við greiningu

viðtalsgagna, en þau tengjast því hvernig viðtalsramminn var byggður upp. Leitast er við

að greina sameiginleg þemu í viðtölunum, atriði sem viðmælendur voru almennt sammála

um og eins þá þætti sem viðmælendur voru ekki sammála um, þ.e. atriði sem stungu í

stúf eða komu á óvart. Greiningin er studd með beinum tilvitnunum úr viðtölum sem

þykja lýsa hverju þema fyrir sig. Þemun eru: Persónuleg reynsla af BREEAM, hvatar fyrir

aðlögun BREEAM á Íslandi, hindranir fyrir aðlögun BREEAM á Íslandi, hönnun og

ákvarðanataka, félagsleg áhrif BREEAM, vottun, fræðsla og miðlun, þverfræðilegt samtal,

umhverfisáhrifaflokkar og tæknileg atriði, virði BREEAM, íslensk útgáfa af BREEAM og

umbætur og frekari aðlögun BREEAM að íslenskum aðstæðum.

6.1 Persónuleg reynsla af BREEAM Viðmælendurnir fimm eiga það sameiginlegt að hafa komið að BREEAM vottuðum

verkefnum á Íslandi. Aðkoma þeirra hefur þó verið ólík og reynsla þeirra er mismikil.

Viðmælendur hafa ýmist komið að verkefnum sem hönnuðir, matsmenn, ráðgjafar eða

að þeir hafi sinnt verkefnum á borð við gerð verklýsinga, rýnt vistvænar áherslur með tilliti

til BREEAM krafna við upphaf verkefna, haldið utan um sönnunargögn og leitt

hönnunarhópa í BREEAM vottunarferli. Reynsla þeirra af BREEAM vottuðum verkefnum

spannar frá einu ári upp í fjögur til fimm ár hér á landi. Alls hafa viðmælendur

rannsóknarinnar komið að tíu BREEAM vottuðum byggingum hérlendis og einnig

nokkrum vottuðum byggingum í Noregi og Svíþjóð. Byggingarnar sem viðmælendur hafa

komið að hér á landi eru eftirfarandi: Dalskóli í Úlfarsárdal, Fangelsið á Hólmsheiði,

Framhaldsskólinn í Mosfellsbæ, Hakið á Þingvöllum, Hús Náttúrufræðistofnunar Íslands,

Snæfellsstofa Vatnajökulsþjóðgarði, Sjúkrahótelið við Hringbraut, Veröld hús Vigdísar,

Sundhöll Reykjavíkur (viðbygging) og Urriðaholtsskóli.

Viðmælendurnir fimm voru almennt jákvæðir í garð BREEAM. Í öllum fimm viðtölunum

kom fram að þeir væri hlynntir notkun vistvottunarkerfa fyrir byggingar og að slík

aðferðafræði væri þörf nú til dags til að stuðla að aukinni sjálfbærni í byggingariðnaðinum.

Hvað BREEAM varðar kom þó fram hjá flestum viðmælendum að innleiðing kerfisins væri

enn á byrjunarstigi hér á landi og það reynist mörgum þungt í vöfum ennþá. Samkvæmt

Elínu er mjög misjafnt hversu auðvelt er að fá fagfólk til að tileinka sér þær kröfur sem

54

settar eru fram í BREEAM, margir halda ennþá að þeir komist létt í gegnum það ferli sem

BREEAM vottun er. Það vantar upp á leiðbeiningar með að mati Elínar, það er einnig mjög

mikilvægt að matsmaður komi inn á hönnunarfundi snemma í ferlinu:

Það þarf að hamra á því sem matsmaður að fólk skoði BREEAM kröfurnar í

upphafi og fylgi þeim eftir í ferlinu. [Það] kemur oft í ljós þegar að verið er

að búa til sönnunargögnin að það var bara verið að nota mælikvarða sem

fólk er vant að nota, ekki BREEAM mælikvarðana. (Elín Vignisdóttir,

landfræðingur)

Þær Aðalheiður og Kristín Ósk hafa svipaða upplifun af viðmóti og innleiðingu kerfisins

hér á landi. Aðalheiður nefnir að það hafi komið sér á óvart hversu mikil skriffinnska fylgir

BREEAM vottun. Þar af leiðandi hafi þetta krafist mikillar aukavinnu í fyrsta verkefninu.

Þó hafi hún lært heilmikið af ferlinu og væri til í að taka slíkt verkefni að sér aftur.

Kristín Ósk talar um að BREEAM kröfurnar geti verið mjög flóknar og lítill sveigjanleiki

sé í boði. Það geti því tekið tíma að finna út úr því hvernig eigi að framkvæma hlutina

samkvæmt þessum kröfum sem getur leitt til neikvæðni á meðal þeirra sem taka þátt í

BREEAM vottunarferli:

Það er stundum svolítil neikvæðni í bransanum. Maður þarf að pressa á

þátttakendur og vera jákvæður. Sem hönnuður geturðu orðið neikvæður

af því að þetta er mikil skriffinnska og tekur þar af leiðandi mikinn tíma og

þú þarft að setja þig vel inn í þetta. (Kristín Ósk, verkfræðingur)

Af ummælum Aðalheiðar og Kristínar má ráða að BREEAM kerfið geti reynst flókið í

notkun til að byrja með og að innleiðing kerfisins hér á landi sé ennþá í þróun. Svo virðist

sem skriffinnskan sem fylgir kerfinu sé helsti tímaþjófurinn við notkun þess og að

kröfurnar mættu vera einfaldari og skýrari, og það vanti upp á betri leiðbeiningar. Aftur á

móti töluðu viðmælendur flestir um að þrátt fyrir ákveðna tregðu gagnvart kerfinu eins

55

og staðan er núna verði þetta auðveldara með hverju verkefninu. Þeir sem hafa tekið þátt

í einu BREEAM vottuðu verkefni eiga mun auðveldara með næsta verkefni. Þetta á bæði

við um hönnunarteymi og verktaka.

6.2 Hvatar fyrir aðlögun BREEAM á Íslandi Þegar fjallað er um hvata fyrir innleiðingu BREEAM á Íslandi, í þessari rannsókn, er átt við

BREEAM kröfur og tækniatriði sem hefur reynst auðvelt að útfæra hérlendis, sem og

annað í íslenskum byggingariðnaði sem hefur reynst hvetjandi við innleiðingu og notkun

BREEAM. Þegar viðmælendur eru spurðir út í helstu hvatana að baki því að fyrirtæki

sækist eftir BREEAM vottun á Íslandi nefndu allir viðmælendur ímynd fyrirtækja og

umhverfismál sem veigamikla áhrifaþætti. Byggingariðnaðurinn sé að menga mjög mikið

og því sé mikilvægt að grípa til aðgerða. Viðmælendur voru almennt sammála um að

ímyndin skipti máli og að sá stimpill sem BREEAM vottuð bygging fær virki jákvæður út á

við fyrir fyrirtæki og sýni að fyrirtækið leggi áherslu á samfélagsábyrgð:

Þó þú getir hannað byggingu sem er ekki vottuð en uppfyllir jafn mikið og

BREEAM vottuð bygging, þá ertu samt ekki með þennan stimpil og þessa

auglýsingu sem hvetur fólk til að kynna sér þetta og hvetur fleiri til að vinna

eftir þessu. (Aðalheiður Atladóttir, arkitekt)

Sólveig tekur undir sjónarmið Aðalheiðar. Hún nefnir þá miklu umhverfisvakningu sem sé

í gangi og vill meina að notkun vottunarkerfa sé góður undirbúningur fyrir það sem koma

skal í byggingaiðnaðinum. Hún segir það líta vel út fyrir fyrirtækið ef byggingin sem það

er að vinna að fái háa einkunn í BREEAM:

Þá náttúrulega sýnir það að við erum umhverfisvæn og erum að leggja

okkur fram í þessum málum. (Sólveig Björk, verkfræðingur)

Önnur atriði voru einnig nefnd sem hvatar fyrir BREEAM vottun. Kristín Ósk nefnir til

dæmis eftirspurn á markaði. Hún hafi fengið fyrirspurnir frá ýmsum heildsölum sem eru

að spyrja út í vottanir á vörum. Heildsölurnar vilji selja vottaðar vörur til þess að vera

56

leiðandi á markaði varðandi umhverfisstefnu. Það sé því greinilega einhver vitundar-‐

vakning í gangi. Menn bakki oft út þegar farið er að ræða um tölur og kostnað.

Örn dregur svo ofangreinda þætti saman og gott betur með eftirfarandi upptalningu á

helstu hvötunum sem liggja að baki því að fá umhverfisvottun á mannvirki hér á landi:

Helsti hvatinn fyrir því að fá BREEAM vottun eða annars konar

umhverfisvottun á mannvirki á íslenskum byggingarmarkaði er að stuðla að

endingarbetra húsnæði, minnka vistfræðilegt spor byggingargeirans og

stuðla að nýsköpun og framþróun. BREEAM hjálpar til við að ná fram

markmiðum um menningar-‐ og hönnunarstefnu í mannvirkjagerð og

stuðlar að sjálfbærri þróun, velferð til framtíðar og betra umhverfi fyrir

notendur bygginga. (Örn Erlendsson, verkfræðingur)

Þegar kemur að umhverfisáhrifaflokkum BREEAM eiga Íslendingar mis auðvelt með að

uppfylla kröfusetningarnar undir hverjum flokki fyrir sig að mati viðmælenda. Þar hafa

staðsetning landsins, íslenskar aðstæður og aðferðir töluvert að segja.

Þegar viðmælendur voru inntir eftir því hvað hafi reynst auðvelt/hvetjandi við útfærslu

BREEAM krafnanna hér á landi var einn umhverfisáhrifaflokkur sem skar sig áberandi úr í

svörum meirihluta viðmælenda, það er flokkurinn heilsa og vellíðan. Það er margt í þeim

umhverfisáhrifaflokki sem auðvelt er að ná hér á Íslandi, þetta eru þættir á borð við

heilnæmt loft, hitavist og dagsbirtu:

Við fáum alltaf öll stig frekar auðveldlega í flokknum heilsa og vellíðan, þar

erum við að skora hátt. Loftgæði, dagsbirta, lýsing og hljóð. Við erum að

byggja góðar byggingar á Íslandi hvað þetta varðar. (Kristín Ósk,

verkfræðingur)

Elín nefnir að það sé einnig margt sem krafist er í BREEAM sem er nú þegar komið inn í

íslensku byggingarreglugerðina, sem sýnir að á sumum sviðum er staðan góð og því

57

auðvelt að uppfylla þær kröfur. Örn kemur inn á sérstöðu Íslands hvað varðar kröfur sem

settar eru fram í BREEAM, t.d. varðandi ódýra orku og gott aðgengi að vatni.

Nokkrir viðmælenda höfðu orð á því hversu viljugt fólk væri til að hjálpa hvert öðru

hvað varðar innleiðingu BREEAM á Íslandi. Það eru allir í þessu saman, þvert á fyrirtæki

og stofnanir. Þeir sem hafa tekið þátt í vottunarferlum eru duglegir að miðla sinni

þekkingu áfram og auðvelt er að sækja aðstoð ef þess þarf. Það er ekki samkeppni ríkjandi

í þessum skilningi. Eins nefndi Elín að hún skynjaði meiri jákvæðni hjá verktökum gagnvart

umhverfisstjórnun á verkstað en var áður. Þó þeir geti bætt sig eru málin að þróast í rétta

átt. Þessir þættir geta talist til félagslegs hvata.

Í BREEAM er orka sá umhverfisáhrifaflokkur sem fær mesta vægið. Flestir gætu haldið

að Íslendingar ættu auðvelt með að skora hátt þar, með alla þá endurnýjanlegu orku sem

í boði er. Það er þó ekki alveg svo einfalt. Stigin fyrir það hvaðan orkan kemur eru

auðfengin á Íslandi samkvæmt viðmælendum, nánast gefins. Sem getur vissulega talist til

hvata. Þau stig hafa hins vegar svo lítið vægi í orkuflokknum, þetta snýr meira að orkunýtni

byggingarinnar, þ.e. hvernig húsið er að nýta orkuna. Þar eiga Íslendingar langt í land

samkvæmt viðmælendum þessarar rannsóknar. Það verður komið nánar inn á það í kafla

6.3 um hindranir.

6.3 Hindranir fyrir aðlögun BREEAM á Íslandi Þegar talað er um hindranir fyrir innleiðingu BREEAM á Íslandi, í þessari rannsókn, er átt

við þær BREEAM kröfur og tækniatriði sem hefur reynst erfitt að útfæra og skora hátt á

vegna ákveðinna aðstæðna-‐ og/eða umhverfisþátta hér á landi. Viðmælendur gátu allir

nefnt slíkar hindranir án vandræða og áttu í flestum tilvikum auðveldara með að nefna

hindranir en hvata, sem gefur vísbendingu um að ýmsa þætti í BREEAM kröfunum þurfi

að aðlaga betur að íslenskum aðstæðum. Greina má ákveðnar meginhindranir sem komið

hafa upp við innleiðingu BREEAM hér á landi samkvæmt svörum viðmælenda.

Viðmælendur voru nokkuð samhljóma hvað helstu hindranir varðar. Hindranirnar sem

viðmælendur nefna virðast að mestu leyti heimfærast á ákveðnar aðstæður (umhverfi)

eða aðferðir í íslenskum byggingariðnaði sem erfitt er að samræma BREEAM kröfunum.

Viðmælendur lögðu áherslu á einn umhverfisáhrifaflokk BREEAM umfram aðra, sem

reynst hefur erfitt að uppfylla hér á landi. Það er flokkurinn byggingarefni. Að auki voru

umhverfisáhrifaflokkarnir orka, samgöngur, landnotkun og vistfræði títt nefndir í þessu

58

samhengi. Allir fimm viðmælendurnir voru sammála um að við ættum erfiðast með

byggingarefnin hér á landi. Að baki því liggja ýmsar ástæður samkvæmt viðmælendum.

Örn nefnir staðsetningu Íslands og mikla notkun á steinsteypu og steinull meðal

ástæðna fyrir því að erfiðlega gengur að uppfylla kröfur sem settar eru fram um notkun

byggingarefna í BREEAM:

Staðsetning Íslands með tilliti til erlendra birgja getur virkað sem hindrun

ef sækja á byggingarefni út fyrir landsteinana, en BREEAM gerir kröfu um

það að horft sé til þess hvaðan byggingarefni koma. Eins er gerð krafa á

umhverfisstjórnunarkerfi og vottanir ýmissa byggingarefna. Eitthvað sem

hefur verið að ryðja sér til rúms smám saman á íslenskum

byggingarmarkaði. Þó eru mörg íslensk fyrirtæki sem ekki hafa vottað

umhverfisstjórnunarkerfi, eins og t.d. steypustöðvarnar (Örn Erlendsson,

verkfræðingur).

Örn kemur einnig inn á að mikil áhersla sé lögð á orku-‐ og vatnssparandi aðgerðir í

BREEAM, sem eru þættir sem ekki hefur verið lögð mikil áhersla á við hönnun bygginga á

Íslandi fram til þessa. Því sé lítil áhersla á orkusparnað. Sem dæmi um það má nefna þá

íslensku venju að kynda rými í botn og opna svo glugga til að fá inn ferskt loft. Þó þetta

geti virkað sem ákveðin hindrun lítur Örn á þetta sem tækifæri til að taka upp nýjar og

vistvænni áherslur sem eru meira í takt við nútímann. Það þarf að huga að því að

auðlindirnar eru ekki óþrjótandi þó þær séu endurnýtanlegar að hluta. Aðalheiður tekur

undir þetta með auðlindanýtinguna, það vantar meiri meðvitund um sparnað þar. Til

dæmis sé jarðvarmi ekki eins endurnýjanlegur og vatnsorka í mörgum tilfellum.

Elín nefnir, varðandi byggingarefnin, að of mikið sé flutt inn af efnum og að ekki sé

reynt að sækja allt sem hægt er í flokknum byggingarefni. Hún nefnir að

vistferilsgreiningar vanti á byggingarefnin hér á landi til að ná að uppfylla almennilega

kröfurnar um byggingarefni:

Við erum náttúrulega með einhverja innlenda framleiðslu á

byggingarefnum en það sem háir okkur með að nota þau til að fá stig í

59

BREEAM er að það vantar allar vistferilsgreiningar á byggingarefnin, þ.e. að

sýna fram á umhverfisáhrif vörunnar sem þú ert með. Við þurfum að hafa

vistferilsgreiningar og geta sýnt fram á gögn sem við getum svo notað til að

staðfesta það. Til þess að getað notast við BIM kerfi „building information

system“ þarftu að hafa allar upplýsingar um byggingarefni og

vistferilsgreininar á þeim. Þetta er skammt á veg komið á Íslandi. (Elín

Vignisdóttir, landfræðingur)

Samkvæmt Elínu eru vistferilsgreiningar valfrjálsar í BREEAM. Þær séu komnar inn sem

möguleiki en það sé einnig hægt að fara auðveldari leið, en þá fást færri stig fyrir kröfuna.

Slíkar greiningar séu þó að ryðja sér til rúms á Íslandi og til dæmis sé stuðst við

vistferilsgreiningar í vottuðum verkefnum á vegum Reykjavíkurborgar. Elín vekur einnig

máls á því að flokkurinn landnotkun og vistfræði í BREEAM sé nánast alltaf hunsaður í

þeim verkefnum sem hún hefur komið að eða, tekinn inn of seint. Það sé mikilvægt að

leggja upp með það frá byrjun. Hún nefnir þó eitt verkefni þar sem vistfræðingur var

fenginn til að gera úttekt á byggingarsvæðinu áður en farið var að grafa. Hann hafi skilað

inn ítarlegri skýrslu sem reyndist hönnuðum mjög vel í ferlinu.

Þær Kristín Ósk og Sólveig Björk nefna báðar að steypunotkun við húsbyggingar á

Íslandi og framleiðsla á steypunni geri það að verkum að ekki sé hægt að skora hátt undir

flokknum byggingarefni vegna þess að steypustöðvarnar eru ekki með vottun. Steypan

þurfi að vera með upprunavottun 14001 til að skora í BREEAM. Þannig fellur krafan um

sjálfa sig. Þetta sé í raun hvati fyrir steypustöðina að sækjast eftir slíkri vottun. Það kom

einnig fram í svörum viðmælenda að hér á landi þyrfti að bæta orkunýtni húsa, þar væri

hægt að horfa til frænda okkar í Noregi, til dæmis, sem hafa þróað norska útgáfu af

BREEAM. Kristín Ósk nefnir að í Sjúkrahótelinu hafi verið farin ný leið til að reyna að skora

hærra í orkuflokknum:

Í staðinn fyrir að fara í BREEAM tékklistann þá var norskur sérfræðingur

fenginn til að setja upp módel af húsinu og reikna þannig út orkunýtni

hússins alveg frá a-‐ö, eins og þeir gera í Noregi. Þar af leiðandi vorum við

að vonast til að við gætum fengið fleiri stig en ég held að við höfum aðeins

fengið átta af fimmtán mögulegum stigum (Kristín Ósk, verkfræðingur).

60

Þær Aðalheiður og Kristín Ósk höfðu einnig báðar orð á því að sú tregða og það neikvæða

viðmót sem fyrirfinnst sums staðar innan bygginariðnaðarins gagnvart BREEAM gæti

stundum virkað sem hindrun. Það þarf að ganga á eftir upplýsingum frá sumum aðilum

og hamra á því að fylgja kröfunum í gegnum allt byggingarferlið. Það veldur töfum og

getur hindrað notkun og innleiðingu BREEAM.

6.4 Hönnun og ákvarðanataka Þegar viðmælendur voru spurðir út í það hvaða áhrif BREEAM hafi á hönnun og

ákvarðanatöku í byggingarferli eru áhrifin fyrst og fremst talin vera sú að fylgja þarf þeim

BREEAM kröfum sem ákveðið er að uppfylla í byrjun verkefnis, og útfæra hlutina í

samræmi við þær. Þetta geti krafist þess að fagaðilar þurfi að breyta verklagi og áherslum

sem þeim er tamt að nota. Í öðrum tilvikum hefur þetta minni áhrif og fellur ágætlega að

því verklagi sem fólk er vant að nota. Allir viðmælendur voru sammála um að BREEAM

kröfurnar setji ákveðnar áherslur inn í ferlið. Viðmælendur höfðu þó mismunandi sögu að

segja varðandi hvar áhrifanna gætti einna helst, sem skýrist meðal annars að því að þau

hafa komið að vottuðum verkefnum með ólíkum hætti.

Samkvæmt Aðalheiði, sem hefur séð um fullnaðarhönnun á byggingu samkvæmt

BREEAM, breyttu BREEAM kröfurnar ekki grunnhönnuninni. Hún segir að það kunni að

skýrast af því að þau sem hönnuðu bygginguna séu meðvituð um hagkvæmni og

vistvænar áherslur fyrir. Hagkvæmni og vistvæni haldist oftast í hendur, ef maður hugsar

hagkvæmt þá er það oftast vistvænt líka nefnir Aðalheiður. Þannig var margt í þeirra

hönnun sem passaði inn í BREEAM kröfurnar fyrir. Sem dæmi má taka að magn af

dagsbirtu stóðst BREEAM kröfurnar og byggingarefnin komu vel út í vistferilsgreiningum.

Þau hafi valið lerki, sem er viðhaldsfrítt og endingargott. BREEAM fái arkitekta þó

vissulega til að leiða hugann að vali á umhverfisvænum byggingarefnum í auknum mæli.

BREEAM hafi krafist ákveðinna hluta sem þau hefðu ef til vill ekki gert ráð fyrir í

hönnuninni annars. Þar má nefna ákveðinn fjölda hjólastæða, drykkjarfonta á hverri hæð

og ýmsar tæknilegar lausnir eins og orkumæla.

Kristín Ósk þarf að huga að annars konar atriðum til að verða við BREEAM kröfum í

starfi sínu sem rafmagnsverkfræðingur. Hún nefnir atriði á borð við ljósmengun, val á

lömpum og birtuútreikninga. Hún segist þurfa að vanda sig sérstaklega þegar kemur að

lampavali, það er ekki nóg að huga að ljósgjafanum sjálfum heldur þarf að huga að

61

straumfestunum líka, það má ekki suða í þeim. Eins þarf hún að reikna út birtuna alls

staðar og hafa ákveðin samskipti við arkitektinn þegar verið er að hanna rýmin. Þá þarf

hún að huga sérstaklega að því hvar hún staðsetur rafmagnstöflurnar, vera með fleiri

mæla og annað. Hún segir að samt sem áður breyti þetta hönnuninni ekki mikið í

grunninn, það séu meiri viðbrigði og aukavinna að útbúa sönnunargögnin fyrir hverja

kröfu, það sé það sem sé tímafrekt í þessu ferli.

Örn nefnir sérstaklega það þverfræðilega samtal sem BREEAM skapar í vottunarferlinu:

Kerfið dregur alla hlutaðeigandi í verkefni að borðinu mun fyrr í ferlinu

heldur en oft tíðkast. BREEAM leggur áherslu á að samráð eigi sér stað

meðal hönnuða, verkkaupa, notenda o.s.frv. Fyrir vikið er hægt að hafa

áhrif á verkið og ákvarðanir mun fyrr í verkinu. (Örn Erlendsson,

verkfræðingur)

Í tilviki Sólveigar er ekki verið að hanna byggingu heldur byggja hana. BREEAM hefur

einnig áhrif á það sem fer fram á verkstað. Samkvæmt Sólveigu felast þau áhrif fyrst og

fremst í því að verktakarnir þurfa að uppfylla kröfurnar sem hönnuðurinn setur um kaup

á réttri vöru, og svo þarf að huga að því að draga úr mengun og vera hagkvæm í ferlinu:

Eins og með vélarnar að vera ekki að nota þær of mikið. Spara orku

varðandi vélar og vatn. Verktakarnir eiga að flokka sorp, þeir eiga að

slökkva á vélum þegar þær eru ekki í notkun og slökkva á vatninu líka.

(Sólveig Björk, verkfræðingur)

Sólveig segir að margir verði hissa á þessum auknu kröfum á verkstað til að byrja með en

svo venjist þetta fljótt. Henni hafi þótt mjög lærdómsríkt að fylgjast með tölum um

orkunotkun og sorp í ferlinu, en sem dæmi má taka að Sorpa vigtar allt sorp frá þeim og

sendir tölur um hvað þau séu að henda miklu á verkstað. Hún segir þetta vera góða

hvatningu til að gera betur í þeim málum og gaman sé að sjá þegar tölur fara niður á við.

Þegar viðmælendur eru spurðir út í það hvort þeir telji BREEAM vera lausnarmiðaða

aðferð hvað varðar vandamál á hönnunar-‐ og byggingarstigi voru nokkrir sem nefndu að

eins og staðan væri í dag þá flækti kerfið stundum hlutina frekar en að auðvelda þá eða

62

leysa. En vissulega hefði það kosti líka. Aðalheiður nefnir að BREEAM eigi það til að flækja

hlutina á byrjunarstigi en það skilar sér í bættri hönnun þegar uppi er staðið. Kerfið virki

sem gæðastýring í byggingarferli. Öðrum fannst BREEAM ekki flækja hlutina. Sólveig

nefnir að sé BREEAM kröfunum komið rétt til skila af þeim sem eru að sjá um ferlið þá

telji hún kerfið hjálpa til. Það skipti öllu máli að taka þetta inn snemma í ferlinu. Séu þessi

ummæli dregin saman má segja að viðmælendur séu almennt þeirrar skoðunar að

BREEAM sé hjálplegt, þó svo að það geti reynst flókið að útfæra það.

6.5 Félagsleg áhrif BREEAM Líkt og komið hefur verið inn á í þessari ritgerð er BREEAM þannig uppbyggt að það kallar

á þverfræðilegt samtal á milli hlutaðeigandi aðila. Miðlun og útfærsla kerfisins í tilteknum

verkefnum byggir að stórum hluta á samskiptum og fundarhöldum. Það gefur því augaleið

að án samstarfs ólíkra aðila sem standa að byggingarframkvæmdum yrði lítið úr áhrifum

BREEAM. Það verður ekki framhjá því horft að kerfið felur í sér ákveðna félagslega

stýringu.

Viðmælendur voru almennt sammála um að þátttaka í BREEAM vottunarferli krefðist

meira samtals við ólíka aðila sem standa að byggingarframkvæmd, en ef ekki væri fyrir

BREEAM. Þær Elín og Kristín Ósk, sem báðar eru matsmenn, segjast almennt upplifa þessi

félagslegu samskipti jákvæð þó vissulega geti þetta verið strembið á köflum, og oft þurfi

að ýta á eftir hlutunum í slíku vottunarferli:

Þetta er oft þannig að það er hópur af ólíkum einstaklingum að koma

saman í byrjun verks og allir þurfa að hafa skoðanir og láta skoðanir sínar

mismikið í ljós. Yfirleitt hefur þetta gengið vel og fólk er tilbúið að leggja á

sig þessa vinnu en svo er yfirleitt einhver sem er neikvæður og finnur að

hlutunum. Þá reynir þetta svolítið á félagslegu tengslin og lendir á

matsmanninum að hvetja fólk. (Kristín Ósk, verkfræðingur)

Elín kemur einnig inn á að allir aðilar séu mikilvægir í þessu ferli og maður komi þessu ekki

áfram nema með samskiptum. Elín og Kristín Ósk leggja einnig báðar áherslu á mikilvægi

þess að vinna jafnt og þétt yfir allt ferlið þar sem þetta sé töluverð aukavinna sem fylgir

63

BREEAM vottun. Kristín telur það skilvirkast að skilgreina ábyrgðaraðila fyrir hverja kröfu,

sem fær svo hjálp frá öðrum sem koma að því að uppfylla þá kröfu. Elín er aftur á móti

þeirrar skoðunar að gerð sönnunargagna eigi ekki að lenda á einum aðila. Af þessum

ummælum má ætla að aukavinna vegna BREEAM dreifist ekki alltaf reglulega á milli aðila

sem taka þátt í slíku ferli.

Aðalheiður segist ekki hafa upplifað vottunarferlið öðruvísi félagslega en hefðbundið

ferli við byggingarframkvæmdir. BREEAM sé bara hluti af ferlinu. Hún nefnir þó eitt sem

hún myndi vilja bæta ef hún tæki aftur þátt í svona verkefni:

Ef ég myndi gera þetta alveg upp á nýtt þá myndi ég byrja á að skipuleggja

þetta betur, byrja á byrjunarreit. Hönnunarfundir eru eitt, en BREEAM ætti

alltaf að vera hluti af hönnunarfundi. Við tókum sér BREEAM fundi.

(Aðalheiður Atladóttir, arkitekt)

Sólveig nefnir að henni finnist almennt hafa ríkt jákvæðni í vottunarferlinu þó það séu

alltaf aðilar inn á milli sem sé alveg sama um umhverfismál. Henni finnst auðvelt að leita

sér aðstoðar þegar eitthvað er að vefjast fyrir henni og samstarfsfólki hennar varðandi

BREEAM.

6.6 Vottun Þegar viðmælendur eru spurðir út í hvaða þætti sjálfbærrar þróunar þeim hafi fundist

lögð mest áhersla á í vottunarferlinu er svörin nokkuð samhljóma. Umhverfisþátturinn

vegur þyngst í BREEAM að þeirra mati. Einn viðmælandi nefnir að sérstakt vægi sé lagt á

atriði tengd orku á Íslandi. Hagræna hlið sjálfbærrar þróunar fylgi svo fast á eftir

umhverfisþættinum. Þó tilgangur og viðmót BREEAM sé mjög umhverfislega miðað snúist

þetta í raun og veru um krónur og aura á endanum. Félagslegi þátturinn fái minnst vægi,

líkt og algengt er í umhverfismálum.

Elín nefnir að fjármunir hafi mikið að segja varðandi BREEAM vottun og hversu langt

er hægt að fara. Stundum séu þó ákvarðanir teknar út frá því sem er gott fyrir ímyndina

eða verkefnið, þannig stjórni peningar ekki alltaf för. Hún talar jafnframt um að þó að

félagslegi þátturinn fái ekki mesta vægið í vottunarferlinu megi ekki gleyma því að

64

útkoman á vottaðri byggingu er mjög félagslega miðuð. Sem dæmi má taka að allar

stýringar í vottaðri byggingu eru aðlagaðar að notendum hennar í þeim tilgangi að þeim

líði vel í byggingunni. Kristín Ósk talar einnig um að hagræna hliðin á BREEAM verkefni

geti sett umhverfislegu hliðinni skorður. Verkkaupi ætlar sér bara að setja ákveðið

fjármagn í verkefnið og hann sé þá kannski bara á bremsunni. Verkaupinn vilji gjarnan sjá

kostnaðargreiningar, hver sé munurinn á því að sækjast eftir einkunninni gott eða mjög

gott í BREEAM til dæmis. Kristín segir að slíkar kostnaðargreiningar séu ekki til hér á landi

eins og er, það verði bara að miða við reynslutölur úr öðrum svipuðum verkefnum

hérlendis.

6.6.1 Hlutverk matsmannsins

Það virðist ekki ríkja mikill efi hjá viðmælendum um mikilvægi matsmannsins í BREEAM

vottunarferli. Það mátti greina mjög jákvætt viðhorf í garð matsmannsins hjá þeim

viðmælendum sem ekki starfa sem matsmenn:

Hlutverk matsaðila er gífurlega mikilvægt í ferlinu. Matsaðilinn hefur besta

yfirsýn yfir BREEAM ferlið og er sá aðili sem hefur samskipti beint við BRE

og leiðbeinir ráðgjöfum um útfærslu sönnunargagna. (Örn Erlendsson,

verkfræðingur)

Viðmælendur voru almennt sammála um að þeir matsmenn sem þau höfðu starfað með

væru mjög hjálplegir og duglegir að miðla þekkingu sinni á BREEAM áfram til þátttakenda

í vottunarferli. Verkefnateymi hafi fengið þá aðstoð sem þurfti og kallað var eftir í

vottunarferlinu. BREEAM leiðarvísirinn sé mikill doðrantur og það hafi komið sér vel að

hafa matsmann til að hjálpa til við að leysa kröfurnar.

Matsmennirnir tveir sem rætt var við í þessari rannsókn, þær Elín og Kristín Ósk, lýstu

hlutverki matsmannsins sem samræmingaraðila í ferlinu. Þeir þurfi einnig að passa vel

upp á eftirlit í ferlinu, að það sé verið að fylgja BREEAM kröfunum. Það sé mjög misjafnt

hversu mikið þarf að hjálpa verkefnateymum. Þeir sem hafa farið í gegnum BREEAM

vottun einu sinni eigi yfirleitt frekar auðvelt með þetta og séu duglegir að miðla þekkingu

sinni. Öðrum þurfi að hjálpa mikið. Samkvæmt Elínu er mesta vinnan að taka saman öll

gögnin í lokinn, gera matsskýrsluna og sýna fram á að byggingin hafi verið byggð

65

samkvæmt BREEAM kröfunum. Kristín nefnir að matsmenn geti líka verið í vandræðum

með ákveðna umhverfisáhrifaflokka, hún nefnir sérstaklega byggingarefnin, en þá sé

alltaf auðvelt að leita til annarra sem hafi meiri þekkingu á málaflokknum.

6.7 Fræðsla og miðlun Af svörum viðmælenda að dæma er þátttaka í BREEAM vottun ákveðið lærdómsferli. Hér

verður reynt að varpa ljósi á það hvers konar þekkingu og tækni er miðlað til þeirra sem

taka þátt að mati viðmælenda og hvað viðmælendur telja sig hafa lært af þátttöku í slíku

ferli.

Starfsfólk Framkvæmdasýslu ríkisins eru umsjónaraðilar allra BREEAM vottaðra

bygginga á vegum hins opinbera og gegna þar að auki ákveðnu hlutverki hvað varðar

fræðslu og miðlun upplýsinga um BREEAM. Örn kemur inn á að reglulega í BREEAM ferlinu

séu haldnar kynningar á þeirra vegum til þess að miðla áherslum og aðferðafræði BREEAM

kerfisins til allra sem aðild eiga að verkefninu s.s. verkkaupa, hönnuða, eftirlitsaðila og

fleiri. Sérfræðingar FSR (Framkvæmdasýslu ríkisins) sjá oftast um þessar kynningar en fá

einnig stundum til sín utanaðkomandi sérfræðinga til að halda kynningar, svo sem

matsaðila. Sólveig Björk nefndi að hún hafi farið á slíka kynningu hjá FSR þegar vinna við

Sjúkrahótelið hófst og það hafi jafnframt verið hennar fyrstu kynni af BREEAM.

Aðalheiður nefnir að henni hafi þótt lögð einna mest áhersla á val á efnum í

vottunarferlinu og að láta þátttakendur spá ítarlega í það. Þætti á borð við framleiðslu,

endingu, viðhald og styrkleika efna. Hún hafi lært ýmislegt í þessu ferli, til þess hafi

leikurinn einmitt verið gerður.

Þær Elín og Kristín Ósk nefna báðar að þátttaka í BREEAM vottunum hafi aukið skilning

þeirra á öðrum þáttum byggingarframkvæmda en sem snúi að þeirra sérsviði, sem dýpki

skilning á heildarferlinu.

Sólveig Björk talar um að hún hafi lært margt nýtt í vottunarferlinu, þó vinnan við

Sjúkrahótelið sé rétt um hálfnuð þegar viðtalið er tekið. Hún nefnir sérstaklega að það sé

búið að vera lærdómsríkt að reikna og áætla orkunotkun á byggingartímanum, og fylgjast

með orkunotkuninni í kjölfarið. Þessir útreikningar eru hluti af kröfum úr orkukaflanum

og hafi staðist nokkuð vel hingað til hjá þeim.

66

Viðmælendur voru allir þeirrar skoðunar að sérfræðiþekking sem þau hafa í grunninn

hafi hjálpað þeim í BREEAM ferlinu, við að útfæra og leysa þær kröfur sem settar eru fram.

Menntunin hafi meðal annars hjálpað til við að hugsa rökrétt og í lausnum. Elín segir

landfræðina þverfræðilegt nám og hún sé því vön að vinna þvert á svið. Nám í

umhverfisstjórnun hafi hjálpað henni mikið þar sem BREEAM sé í raun umhverfisstjórnun

á byggingu. Kristín Ósk segir að góður grunnur hjálpi vissulega til en það geti samt sem

áður reynst erfitt að skilja kröfurnar sem settar eru fram í BREEAM. Það sé auðvelt að

misskilja kröfu og gera hana vitlausa. Þá þurfi að senda fyrirspurn út til þess að fá skýrari

leiðbeiningar.

6.8 Þverfræðilegt samtal Þegar viðmælendur eru spurðir út í það þverfræðilega samtal sem BREEAM er ætlað að

ýta undir eru allir viðmælendurnir sammála um að BREEAM auki samtal milli fagaðila sem

koma að vottaðri byggingu á einhverjum stigum verkefnis. Það lýsi sér fyrst og fremst í

fundarhöldum, hópvinnu og því að mismunandi aðilar þurfa að tala saman mun fyrr í

ferlinu en tíðkast:

Ég held að oft á tíðum þurfi þeir sem koma að verkefninu að tala saman fyrr

í ferlinu. Þetta ýtir þeim svolítið í það. Alls konar aðilar þurfa að koma fyrr

að borðinu. (Elín Vignisdóttir, landfræðingur)

Aðalheiður segir kerfið auka allt samtal:

Ég held að BREEAM skili meiri skilningi á milli fagaðila því þú ert neyddur til

þess að skoða hjá öðrum. Þetta skarast allt, vinna hönnuða, verktaka og

eftirlitsaðila. (Aðalheiður Atladóttir, arkitekt)

Kristín Ósk nefnir sérstaklega samvinnu á hönnunartímanum með öllum hópnum, það sé

lögð mikil vinna í það. Þar sé verið að miðla þekkingu til allra og allir leggi sitt að mörkum.

Sem hlýtur að skila sér í betri byggingu fyrir vikið, að hennar mati.

67

Sólveig aftur á móti, sem starfar fyrir verktaka, hefur ekki upplifað eins mikið samtal

við mismunandi fagaðila sem koma að byggingunni. Hún segist aðeins hafa hitt hönnuði

byggingarinnar á kynningarfundi sem haldinn var hjá FSR við upphaf verkefnisins. Hún hafi

ekki farið á fleiri BREEAM fundi en þennan eina. Matsmaðurinn og byggingarstjórinn séu

hennar helstu tengiliðir í þessu ferli, það sé ekki gert ráð fyrir því að hún tali beint við

hönnuði. Hún kynnist í raun ekki öðrum fagaðilum sem koma að byggingunni en þeim sem

starfa hjá verktakafyrirtækinu og verði því minna vör við þverfræðilegt samtal.

6.9 Umhverfisáhrifaflokkar og tæknileg atriði BREEAM er til þess fallið að hafa áhrif á ólíkar hliðar verkefna í gegnum

umhverfisáhrifaflokkana. Hver flokkur hefur mismunandi vægi í vottunarferlinu og því

mætti ætla að áhrif umhverfisflokka BREEAM væru misgreinileg í vottaðri byggingu. Til

þess að fá einhvers konar mynd af þessum áhrifum hér á landi voru viðmælendur spurðir

út í það undir hvaða umhverfisflokki BREEAM þeir teldu áhrifin greinilegust. Það er, hvaða

þættir BREEAM virðast hafa fengið mest vægi í vottuðum byggingum á Íslandi?

Viðmælendur virtust eiga erfitt með að meta undir hvaða umhverfisáhrifaflokki áhrif

BREEAM væru greinilegust í vottuðum byggingum hér á landi. Þetta kann að skýrast af því

að áhrif BREEAM eru ekki alltaf sýnileg notendum bygginga þar sem ýmsum þáttum er

sjálfstýrt. Viðmælendur yfirfærðu þetta á þá umhverfisáhrifaflokka sem hefði gengið vel

að uppfylla og svo þá sem erfiðlega hafi gengið að útfæra og verða við. Þannig reyndu

viðmælendur að svara til um hvar áhrif BREEAM væru greinilegust.

Svörin voru nokkuð mismunandi og í mörgum tilvikum ákveðin endurtekning á helstu

hindrunum og hvötum fyrir innleiðingu BREEAM, sem komið var inn á fyrr í

niðurstöðunum. Viðmælendur voru gjarnir á að eyða meiri tíma í að ræða það sem hefur

gengið illa og þurfi að bæta. Séu svör viðmælenda tekin stuttlega saman var það

flokkurinn heilsa og vellíðan sem flestir töldu að auðveldast hafi verið að fá stig fyrir og

því ættu þau áhrif að vera greinileg í BREEAM vottuðum byggingum. Eins voru flokkarnir

orka og byggingarefni nefnd í þessu samhengi. Sólveig Björk nefnir byggingarefnin sem

einn af sýnilegustu flokkum BREEAM þar sem þau séu uppistaðan í byggingum, þó svo að

erfitt sé að uppfylla þær kröfur. Hún nefnir að steinullin sem framleidd er í Skagafirði sé

ISO vottuð og allt timbrið sem þau noti sé upprunavottað. Viðmælendur höfðu

68

mismunandi skoðanir á orkuflokknum og hversu greinileg áhrifin væru þar undir. Örn

telur okkur Íslendinga standa vel að vígi í orkuflokknum:

Það er erfitt að segja til um hvar áhrifin eru greinilegust. Mest vægi er sett

á orkukaflann og hefur almennt gengið vel að uppfylla þau skilyrði sem þar

eru sett fram. Kaflinn um efnisnotkun hefur reynst erfiður og krefst hann

oft strangara utanumhalds heldur en tíðkast hefur. (Örn Erlendsson,

verkfræðingur)

Elín er ekki sammála Erni hvað orkuflokkinn varðar. Hún segir að okkur gangi því miður

ekki vel að uppfylla kröfurnar undir orkukaflanum í BREEAM. Íslendingar séu komnir

skammt á veg varðandi aðferðafræði til að reikna orkunýtni húsa. Aftur á móti gangi okkur

oft vel með flokkana umhverfisstjórnun, mengun, úrgang og vatn. Það séu góð skilyrði á

Íslandi til að uppfylla kröfurnar undir þeim flokkum. Það fáist til dæmis stig með því að

setja upp vatnsmæla og það er yfirleitt auðsótt. Kristín Ósk tekur í svipaðan streng og talar

um að þeir sem þekki lítið til BREEAM kerfisins telji eflaust að flest stig fáist í orkukaflanum

hér á landi, en það sé ekki alveg svo séu kröfurnar skoðaðar til hlítar.

6.9.1 Tæknileg atriði sem krefjast úrbóta

Þegar viðmælendur voru spurðir út í tæknileg atriði varðandi BREEAM sem væri hægt að

bæta hér á Íslandi stóð ekki á svörum. Allir viðmælendur komu með ábendingar um hvað

væri hægt að bæta í íslenskum byggingariðnaði til að hjálpa til við að skora hærra á

ákveðnum umhverfisáhrifaflokkum í BREEAM, og hvernig megi bæta og útfæra tiltekin

atriði á árangursríkari hátt. Viðmælendur lögðu sérstaka áherslu á ákveðna

umhverfisáhrifaflokka umfram aðra í þessu samhengi. Þetta eru flokkarnir byggingarefni,

samgöngur, orka og landnotkun og vistfræði.

Líkt og komið hefur verið inn á áður í niðurstöðunum virðist ganga verst með flokkinn

byggingarefni hér á landi. Allir viðmælendur voru sammála um að það væri mikilvægt að

fá umhverfisvottun á íslenska steypuframleiðslu. Örn nefnir að BREEAM geri kröfu um

vottað umhverfisstjórnunarkerfi hjá framleiðendum byggingarefna, og því hafi efnis-‐

tengdar kröfur í vissum tilfellum fallið á þeim forsendum hérlendis. Kristín Ósk tekur undir

69

þetta og nefnir sem dæmi að sementið sé umhverfisvottað, þaðan fari það svo í

steypuverksmiðjuna og þar með sé þetta búið spil, BREEAM krafan sé fallin vegna þess að

það vantar umhverfisvottun á steypuna. Nokkrir viðmælendur nefna að einhvers konar

ívilnanir gætu hjálpað í þessu tilviki. Ef ríkið myndi til dæmis setja kröfu um vottaða steypu

hérlendis þá yrðu steypuframleiðendur að verða við því. Sólveig Björk nefnir að það gæti

líka verið árangursríkt að fræða birgja og almenna starfsmenn í byggingargeiranum um

umhverfismál og vottanir. Einnig þá sem selji byggingarvörur, aðila á borð við

Húsasmiðjuna, Byko og Bauhaus.

Samkvæmt nokkrum viðmælendum er erfitt að uppfylla ákveðnar kröfur undir

orkukaflanum. Samkvæmt Elínu þyrfti að þróa og útfæra orkuútreikninga betur:

Við höfum ekki innleitt þessar orkutilskipanir Evrópusambandsins varðandi

aðferðafræði til að reikna orkunýtni húsa. Það sofnaði í ráðuneytinu, fór

ofan í skúffu. Okkur vantar einhvers konar staðal eða aðferðafræði

varðandi þetta. Við þurfum að hafa viðmið um það hvað meðalhúsnæði

notar af orku. (Elín Vignisdóttir, landfræðingur)

Hún nefnir að hún hafi komið að BREEAM vottuðum verkefnum á vegum Verkís í Noregi.

Norðmenn séu ekki heldur í Evrópusambandinu en hafi samt innleitt orkutilskipanir hjá

sér sem séu að virka vel. Þar sé orkunýtni húsa reiknuð og merkt A+, A, B, C eftir því hversu

orkufrekt húsið er. Þannig geti kaupendur valið hvaða týpu af húsi þeir vilja. Elín telur að

íslenski markaðurinn gæti farið að kalla eftir þessu í nánustu framtíð með aukinni

meðvitund. Hún nefnir jafnframt að lítið sé reynt að sækja nýsköpunarstigin í BREEAM,

sem hafa mikið vægi. Það mættum við reyna meira á okkur.

Samkvæmt meirihluta viðmælenda væri hæglega hægt að bæta samgönguþáttinn, og

þar með að skorað hærra í þeim flokki í BREEAM. Eins og staðan er í dag sé það erfitt

sökum lélegra almenningssamgangna og aðgengismála víða. Elín nefnir að sem dæmi um

þetta megi nefna tíðni strætóferða, sem sé of lág hér á landi. Það er atriði sem ekki væri

mikið tiltökumál að bæta úr. Aðalheiður tekur undir þetta, að samgöngumálin séu

eitthvað sem Íslendingar þurfa að bæta:

70

Þetta er allt aðeins í áttina núna. En við getum án efa bætt okkur í

samgöngum, bara að tryggja hjólastæði, betri göngu-‐ og hjólastíga og

samgöngur almennt. (Aðalheiður Atladóttir, arkitekt)

Það mátti túlka úr svörum nokkurra viðmælenda að landnotkun og vistfræðiflokkurinn hafi svolítið orðið út undan hingað til. Hægt væri að gera betur og gefa þeim flokki meiri

gaum. Aðalheiður nefnir að henni hafi þótt erfitt að uppfylla hann. Eins fannst henni

undarlegt að þurfa að fá vistfræðiskýrslu um landsvæði sem hafði ekkert til að bera. Ef til

vill er þetta flokkur sem þarf að gera betur grein fyrir og undirstrika mikilvægi

vistfræðigreininga, til verndar fjölbreyttu lífríki og landslagi.

6.10 Virði BREEAM Það er ekki hlaupið að því að meta verðmæti BREEAM á Íslandi þar sem kerfið er nýlegt á

markaði og innleiðing þess enn í gang. Eins eru rannsóknir á notkun BREEAM á Íslandi afar

takmarkaðar og hagrænu þættirnir enn óljósir, að því er virðist. Til þess að fá hugmynd

um gildi BREEAM fyrir íslensk fyrirtæki voru viðmælendur rannsóknarinnar inntir eftir því

hvaða ávinning þau teldu BREEAM hafa haft fyrir þeirra fyrirtæki, og hvort það hafi

stuðlað að verðmætasköpun fyrir viðkomandi fyrirtæki sem tekur þátt í BREEAM

vottunarferlinu á einhvern hátt. Viðmælendur létu allir í ljós að BREEAM hafi nú þegar

aukið verðmæti fyrirtækisins eða kæmi til með að gera það að verki loknu. Þessi

verðmætasköpun endurspeglast fyrst og fremst í eftirfarandi þáttum að mati

viðmælenda: aukin þekking á vistvænum áherslum meðal starfsmanna, bætt ímynd sem

skilar sér í möguleika á fleiri verkefnum og aukin reynsla og þekkingarsköpun um sjálfbæra

þróun og byggingarferli í heild sinni.

Viðmælendur töldu almennt að fyrirtæki þeirra myndu halda áfram að sækjast eftir

BREEAM vottuðum verkefnum í nánustu framtíð. Ákveðin þekking hafi byggst upp á

notkun kerfisins hjá viðkomandi fyrirtækjum og vistvænar áherslur séu í flestum tilvikum

hluti af stefnu fyrirtækjanna. Örn nefnir að notkun BREEAM hjálpi FSR við að framfylgja

stefnumálum.

71

BREEAM hefur hjálpað FSR í að móta vistvænar áherslur í sínum verkefnum

í takt við markmið stjórnvalda með stefnumörkun á sviði mannvirkjagerðar

og aukið þekkingu stofnunarinnar á umhverfisþáttum tengdum

mannvirkjagerð. (Örn Erlendssson, verkfræðingur)

Þá segist Örn fullviss um að Framkvæmdasýsla ríkisins muni halda áfram að sækjast eftir

umhverfisvottunum fyrir hönd verkkaupa. Hann geti þó ekki sagt til um hvort að BREEAM

verði alltaf fyrir valinu. Vissulega sé komin langmesta reynslan á BREEAM á íslenskum

byggingarmarkaði hvað varði umhverfisvottunarkerfi, og töluverð vitundarvakning um

vistvænar áherslur hafi átt sér stað. Framkvæmdasýsla ríkisins leggi mikla áherslu á

vistvæn málefni og muni halda áfram að beita sér fyrir þeim í takt við markmið stjórnvalda

á sviði mannvirkjagerðar.

Elín er einnig jákvæð í garð BREEAM og telur það hafa aukið verðmæti fyrirtækisins og

stuðlað að þekkingarsköpun:

BREEAM hefur aukið þekkingu innanhúss á vistvænni hönnun sem ég held

að sé bara af hinu góða, ég get þó ekki staðfest að hönnuðir breyti sínu

verklagi. Það kæmi mér ekkert á óvart að smám saman yrði margt af

þessum bara hluti af því hvernig þú hannar þegar fram líða stundir. Þetta

hefur hjálpað fyrirtækinu að þróast í vistvænni átt og bætt ímynd

fyrirtækisins. (Elín Vignisdóttir, landfræðingur)

Elín segir að vitund um umhverfismál sé góð fyrir þar sem fyrirtækið sé einnig með ISO

vottanir. Hún segir jafnframt að fyrirtækið muni sækjast eftir fleiri BREEAM verkefnum.

Hún sem matsmaður vilji gjarnan nýta þá þekkingu áfram. Hönnuðirnir innanhúss séu

einnig farnir að þekkja BREEAM kröfurnar sem geri þetta auðveldara. Annars segir hún

BREEAM ekki hafa aukið félagslega samheldni frekar en önnur verkefni.

Kristín Ósk segir að fyrirtækið hennar hafi fengið fleiri verkefni út á þetta. Eins safni

maður góðri reynslu í hverju BREEAM verkefni. Aftur á móti sé dýrt fyrir fyrirtæki að bjóða

upp á BREEAM vottun og vera með BREEAM matsmann. Aðalkostnaðurinn liggi í þeirri

72

háu tryggingu sem matsmaðurinn þarf að hafa til að halda sínu leyfi frá BRE Global Ltd.

Hún segir þetta ekki beint hafa aukið grænt bókhald innanhúss en þau flokki þó sorp.

Þetta hafi meira með ímynd og samkeppnisstöðu að gera í þeirra tilviki. Hún segir

fyrirtækið ekki stefna að því að sækjast sérstaklega eftir BREEAM verkefnum, þetta komi

meira til þeirra þar sem allir vita af öllum sökum smæðar markaðarins. Hún sé eini

matsmaðurinn innanhúss, en hennar aðalstarf sé fyrst og fremst lýsingar-‐ og

raflagnahönnun.

Þær Aðalheiður og Sólveig Björk eru báðar jákvæðar fyrir því að taka þátt í fleiri

BREEAM vottuðum verkefnum. Aðalheiður segist gjarnan vilja stuðla að umhverfisvænni

byggingum og læra meira, en hún sé þó alveg til í að prufa önnur vistvottunarkerfi. Sólveig

segir erfitt að segja til um það hvort að BREEAM vottunin hafi skapað verðmæti fyrir LNS

Saga þar sem verkinu sé ekki lokið, en telur að svo muni vera. Hún telur jafnframt að

fyrirtækið sé viljugt til að taka að sér fleiri svona verkefni til þess að nýta þá þekkingu sem

hefur byggst upp í Sjúkrahótelinu og bæta ímynd sína.

6.11 Íslensk útgáfa af BREEAM Þegar viðmælendur eru beðnir um að meta núverandi stöðu og viðhorf innan

byggingargeirans á Íslandi varðandi aðlögun og notkun BREEAM eru svörin mismunandi.

Hluti viðmælenda telur ennþá ríkja tregðu gagnvart kerfinu í byggingariðnaðinum, aðrir

upplifa jákvæðni gagnvart kerfinu en almennt séð voru flestir viðmælendur sammála um

að töluverð vitundarvakning hafi átt sér stað varðandi þessi mál síðustu ár og viðmótið sé

orðið jákvæðara en það var í byrjun, þegar notkun BREEAM hér á landi hófst. Þessu miði

í rétta átt.

Kristín Ósk talar um að hún upplifi bæði jákvæðni og neikvæðni gagnvart BREEAM.

Henni finnist svolítið vanta gulrótina, að fólki sé gerð almennilega grein fyrir því af hverju

það sé verið að sækjast eftir vottun á byggingar og hvað ávinningur geti falist í því að nota

vistvottunarkerfi. Aðalheiður upplifir ennþá ákveðna tregðu gagnvart BREEAM:

Þetta er dýrt og þungt í vöfum þetta kerfi, myndi segja að viðhorfið væri

svolítið þannig ennþá. Það er bara almenn tregða fyrir svona

vistvottunarkerfum. Fólk kannski þekkir ekki nógu vel til þeirra. (Aðalheiður

Atladóttir, arkitekt)

73

Sólveig segist almennt ekki hafa upplifa mikla neikvæðni meðal verktaka og verkamanna

í garð BREEAM, nema hjá einstaka aðila. Fólk sé frekar hissa á kröfunum af því að það

þekki ekki þetta kerfi. Örn telur upp þá þætti sem átt hafa þátt í að bæta vitund og viðhorf

fólks til BREEAM:

Töluverð vitundarvakning hefur átt sér stað varðandi vistvænar áherslur

innan byggingageirans á Íslandi. Aukin fræðsla, umtal og breyttar áherslur

verkkaupa hafa haft jákvæð áhrif hvað þetta varðar. Staðan í dag er klárlega

betri heldur en þegar fyrsta BREEAM verkefnið á Íslandi fór af stað. Sá

hópur sem býr yfir reynslu af BREEAM fer ört stækkandi. Til að mynda er í

dag stór hópur vottaðra BREEAM matsmanna á Íslandi. (Örn Erlendsson,

verkfræðingur)

Í framhaldi af þessu voru viðmælendur spurðir út í það hvort þeir væru fylgjandi því að

þróa íslenska útgáfu að BREEAM, og ef svo væri hvaða ávinning þeir teldu hljótast af því.

Viðmælendurnir voru sammála um að íslensk útgáfa af BREEAM, sem taka myndi mið af

íslenskum lögum og reglugerðum, yrði mjög gagnleg. Íslenskar leiðbeiningar myndu

einfalda margt og auðvelda fólki að skilja og nota BREEAM. Elín segist ekki vera í vafa um

að íslensk útgáfa myndi hjálpa mikið:

Nú tala ég bara sem stjórnarmaður í Vistbyggðarráði og hafa farið í gegnum

margar umræður varðandi þetta. Ég held að það væri klárlega ávinningur

að hafa kerfi sem væri meira aðlagað að okkar aðstæðum. Þá væri t.d. búið

að koma þar inn þeim stöðlum sem við erum að nota. (Elín Vignisdóttir,

landfræðingur)

Elín nefnir einnig að það hafi verið kallað eftir meiri fræðslu til hönnuða og verktaka hér

á landi um BREEAM. Það myndi hjálpa ef til væru gögn á íslensku. Kristín Ósk telur að

íslensk útgáfa af BREEAM myndi gefa raunhæfari mynd að því sem væri verið að gera, það

væri rökréttara að hafa íslensk viðmið, að vera ekki að bera íslenskar byggingar saman við

74

breskar byggingar. Örn er heldur ekki í nokkrum vafa um að það fælist ávinningur í því að

þróa íslenska útgáfu af BREEAM:

Ég tel mikinn ávinning í því að þróa íslenska útgáfu af BREEAM. Oft á tíðum

eru ýmis túlkunaratriði eða kröfur sem eiga ekki við íslenskar aðstæður, lög

eða reglugerðir og getur það stundum verið tímafrekt og jafnvel í

einhverjum tilfellum kostnaðarsamt að ná slíkum atriðum í gegn. Íslensk

útgáfa að BREEAM myndi koma í veg fyrir slík atriði. (Örn Erlendsson,

verkfræðingur)

Viðmælendur voru aftur á móti ekki eins hlynntir því að innleiða BREEAM í íslensku

byggingarreglugerðina eins og staðan er í dag. Það væri ekki lausnin að þvinga fagaðila til

að nota vistvottunarkerfi:

Ef fólk er þvingað til að nota eitthvað sem það vill ekki nota þá verður það

bara reitt og pirrað. Það væri kannski hægt að innleiða BREEAM í

byggingarreglugerðina eftir einhver ár, ekki núna. (Sólvegi Björk,

verkfræðingur)

Eins var hluti viðmælenda þeirrar skoðunar að BREEAM væri ekki endilega framtíðar-‐

lausnin fyrir Ísland, önnur vistvottunarkerfi kæmu einnig til álita. Örn nefnir að þó svo að

BREEAM sé mjög öflugt tól til að meta byggingar og auka gæði þeirra þá henti það ekki

fyrir allar byggingar. Markaðurinn sé lítill og fáar stórar byggingar rísi árlega. Elín tekur

undir þetta, hún myndi ekki mæla með BREEAM vottun fyrir einbýlishús hér á landi eins

og staðan er í dag:

BREEAM er ofsalega stórt og mikið kerfi, þetta er stór biti þannig að þótt

þú farir að byggja einbýlishús þá myndi ég ekki ráðleggja þér að fara með

það í gegnum BREEAM vottun. Þetta er fyrir stærri byggingar en það skiptir

máli að þú getir tekið vistvæn skref. (Elín Vignisdóttir, landfræðingur)

75

Kristín Ósk kemur inn á svipaða hluti. Að hennar mati er óþarfi að skylda fólk til að

nota BREEAM á Íslandi, þó notkun kerfisins skapi vissulega gott fordæmi:

Ég held að við séum ekki að byggja þannig byggingar að við þurfum að hafa

þetta sem skyldu. Þú sérð eins og með hús Náttúrufræðistofnunar Íslands,

sú bygging var byggð eins og hefðbundin bygging, fékk BREEAM vottunina

eftir á og fékk að ég held einkunnina gott. Í rauninni eru þessar kröfur sem

eru settar fram í BREEAM ekkert miklu betri en í íslensku

byggingarreglugerðinni, hvað varðar ljósmagn, loftskipti og svoleiðis þætti.

(Kristín Ósk, verkfræðingur)

Aftur á móti voru viðmælendur almennt sammála um að íslenska byggingarreglugerðin

gæti orðið mun skarpari hvað umhverfismál varðar. Það mætti byrja á því að innleiða

eitthvað af þeim vistvænu áherslum sem settar eru fram í BREEAM inn í

byggingarreglugerðina. Hins vegar þyrfti að fara varlega í slíka aðlögun svo að það yrði

ekki of íþyngjandi. Það væri skynsamlegast að taka þetta í litlum skrefum.

6.12 Umbætur og frekari aðlögun BREEAM að íslenskum aðstæðum Í lok hvers viðtals voru viðmælendur beðnir um að nefna hvað þeir teldu að mætti bæta í

íslenskum byggingariðnaði til þess að auðvelda innleiðingu BREEAM á Íslandi.

Sé byrjað á að skoða svör viðmælenda í víðu og almennu samhengi leggja allir

viðmælendur áherslu á að þörf sé á aukinni fræðslu um umhverfismál og sjálfbæra þróun,

bæði í stóra samhenginu sem og innan byggingariðnaðarins. Fyrsta skrefið er að stuðla að

aukinni vitundarvakningu hér á landi. Það sé þörf á hugarfarsbreytingu, bæði hjá

stjórnvöldum og almenningi varðandi umhverfismál. Þannig að viðhorfið verði þannig að

almenning langi til að kaupa vistvænt hús. Stjórnvöld þurfi að stuðla að sjálfbærri þróun

innan byggingariðnaðarins af meiri festu og alvöru. Elín kemur inn á að stjórnvöld séu búin

að skrifa undir alls konar skuldbindingar og stefnur varðandi loftslagsmál, það sé minna

talað um hvernig eigi að framfylgja þessum skuldbindingum. Það vantar einnig upp á að

76

einkaaðilar sækist eftir BREEAM vottun, þrátt fyrir góðæri. Auka þarf vitund um þetta hjá

fasteignafélögum og fjárfestum samkvæmt Elínu.

Aðalheiður talar einnig um að meiri hvatning eða stuðningur frá ríkinu gæti verið

hjálplegur til að auka á sjálfbæra þróun innan byggingariðnaðarins. Vissulega sé

Framkvæmdasýsla ríkisins að beita sér fyrir þessum málum, þau borgi þó ekki brúsann.

Það vanti einhvers konar sjóði eða styrki á vegum hins opinbera til þess að ýta undir þessa

þróun. Þannig að þú fáir einhvern afslátt eða umbun fyrir leggja þetta á þig, því á endanum

kemur sjálfbær þróun innan byggingariðnaðarins okkur öllum til góða.

Hvað frekar aðlögun og umbætur á BREEAM varðar voru viðmælendur almennt á því

að kerfið væri langt því frá gallalaust, og fóru varlega í að meta framtíðarhorfur BREEAM

á Íslandi. Hér í lok niðurstaðna verður farið yfir hvaða umbóta er þörf á BREEAM kerfinu

til að bæta kerfið, að mati viðmælenda rannsóknarinnar. Viðmælendur áttu auðvelt með

að telja upp atriði sem mætti bæta, þetta eru ýmist atriði sem snúa að viðmóti kerfisins í

heild eða ákveðnum umhverfisáhrifaflokkum og kröfum sem settar eru fram í BREEAM.

Kristín Ósk nefnir að það þurfi að auglýsa vistvottunarkerfi á borð við BREEAM meira

út á við og halda fleiri kynningar og fundi um þessi málefni. Eins skorti á leiðbeinandi gögn

við útfærslu BREEAM hér á landi:

Þegar að það kemur nýr hópur að vinna BREEAM vottað verkefni fyrir FSR

þá þarf hann yfirleitt að byrja á byrjunarreit og læra allt frá grunni. Það væri

gott ef það væri til eitthvað verklag sem gengur á milli BREEAM vottaðara

verkefna. Þannig að sú þekking og reynsla sem þegar hefur myndast

hérlendis skili sér áfram í næstu verkefni. (Kristín Ósk, verkfræðingur)

Kristín Ósk talar jafnframt um að henni þyki það galli á notkun BREEAM hér á landi að

þurfa að vinna eftir breskum gagnagrunni og stöðlum, og reyna að búa til eitthvað fyrir

íslenskan markað sem er sambærilegt bresku módeli. Bara það að módela upp einn vegg

eða glugga verði flókið því það þurfi að gera það samkvæmt einhverjum gagnagrunni sem

á ekki við Ísland. Maður sé í raun alltaf bara að gera eitthvað sambærilegt, þetta verði

aldrei nákvæmlega eins þar sem aðstæður séu ólíkar í þessum löndum. Þetta þurfi að vera

raunhæft, sumar af BREEAM kröfunum eiga einfaldlega ekki við á Íslandi að mati Kristínar.

77

Hún tekur sem dæmi orkukaflann og hversu lítið við séum að skora þar, það þurfi bara að

aðlaga þær kröfur betur, eins og gert var í Noregi. Svo taki það alltaf um tvær vikur að fá

svar við einni fyrirspurn að utan ef maður er strand með eitthvað. Þetta sé þungt í vöfum.

Sólveg Björk talar einnig um að henni finnist sumar af BREEAM kröfunum ekki bara

eiga við Ísland. Stundum sé einfaldlega ekki horft út fyrir rammann hvað þessar

kröfusetningar varðar. Hún tekur sem dæmi þá kröfu að nota byggingarefni úr

heimabyggð sem þú færð aukastig fyrir í BREEAM. Þau kaupi til dæmis efni í BYKO af því

það er við hliðina á þeim, en efnið er svo e.t.v. komið þangað frá Kína, þá missir þetta

marks að hennar mati. Þá finnst henni alveg eins að þau megi kaupa efnið sjálf frá

Þýskalandi, þetta sé nákvæmlega sami hluturinn. Eins varðandi orkunotkunina, það sé

alltaf verið að passa að spara orkuna en við eigum nóg til af henni hér á Íslandi. Það mætti

aðlaga þetta betur.

Örn talar um að það sé galli á BREEAM kerfinu hversu óaðgengilegur BREEAM

leiðarvísirinn sé:

BREEAM kerfið er sífellt að þróast og reglulega koma út nýjar útgáfur. Það

sem hefur verið ábótavant í fyrri útgáfum er að handbókin sé gerð

aðgengilegri. Þetta atriði hefur vissulega lagast í nýjustu útgáfum en ég tel

að enn frekari einföldun á handbókinni muni auka skilvirkni þeirra sem nota

handbókina (Örn Erlendsson, verkfræðingur).

Bæði Aðalheiður og Elín tala um það sem galla á BREEAM hversu ósveigjanlegar BREEAM

kröfurnar séu. Kröfurnar séu stífar og það sé oft krafist mikilla smáatriða og boðið upp á

lítinn sveigjanleika við að leysa kröfurnar:

Það mætti vera meiri sveigjanleiki. Það er stundum þannig að ef þú

uppfylltir ekki allt undir ákveðnum flokki þá bara færðu ekki stigin. Það

mætti vera möguleiki á því að gera eitthvað sem vegur upp á móti öðru,

sem er vistvænt þó það standi ekki endilega í leiðarvísinum. (Aðalheiður

Atladóttir, arkitekt)

78

Elín er sammála hvað þetta varðar. Það þurfti að einfalda kröfurnar og bjóða upp á meiri

sveigjanleika. Hún segir að þeir hjá BRE Global Ltd. hafi reynt að einfalda kröfurnar með

því að fækka þeim. Þetta geri þeir með því að sameina nokkrar kröfur í eina sem gerir þá

kröfu bara ennþá flóknari, þá þarftu að skoða miklu fleiri atriði í hverri kröfu. Þetta sé í

raun ekki einföldun þegar uppi er staðið. Hún myndi persónulega vilja sjá

markmiðakröfur:

Ég væri alveg til í að sjá meira af markmiðakröfum. Að þú fáir kannski

svolítið víðara svið til þess að leysa kröfurnar. Að þú setjir þér markmið um

að byggingin eigi að nota ákveðna orku og svo geturðu leyst það á svo

margan hátt. (Elín Vignisdóttir, landfræðingur)

Að lokum spáir Elín í framtíðarhorfur BREEAM á Íslandi. Hún segir að það sé erfitt að meta

hvaða kerfi muni henta best. Hún telur að það sé ef til vill ódýrara að vera með hérlent

kerfi, það sé dýrt að fara í gegnum BREEAM Bespoke vottun með allar byggingar á Íslandi.

Aftur á móti séu ekki byggðar nógu margar byggingar á ári til að það borgi sig að þróa

íslenska útgáfu af BREEAM eins og staðan er í dag. Hún segir að ef til vill væri best fyrir

Íslendinga að byrja á því að íslenska eitthvað minna kerfi, sem fyrsta skref. Þeir sem vildu

hafa alþjóðlegan viðurkenndan stimpil gætu notað BREEAM. Hún telur þó að BREEAM sé

ekki á förum, þar sem það sé komin svo mikil reynsla á kerfið og það sé það kerfi sem

bjóði upp á mestan sveigjanleika enn sem komið er.

Að þessu sögðu er þó ekki svo að skilja að viðmælendur séu almennt neikvæðir út í

BREEAM, það sé hins vegar mikilvægt að greina kosti og galla kerfisins til að stuðla að

umbótum og frekari aðlögun þess í íslenskum byggingariðnaði.

79

7 Umræður

Meginmarkmið tilviksrannsóknarinnar er, eins og komið hefur verið inn á, að draga fram

álit, reynslu og framtíðarsýn fagaðila í byggingariðnaðinum hvað varðar aðlögun og

notkun BREEAM á Íslandi, og bera kennsl á hvaða hindranir og hvatar eru í

byggingariðnaðinum með tilliti til þeirra krafna sem settar eru fram í BREEAM. Með

framkvæmd tilviksrannsóknar á borð við þessa er ætlunin að reyna að leggja mat á það

hvernig hefur tekist til með aðlögun BREEAM og hvort að aðlaga þurfi BREEAM betur að

íslenskum aðstæðum, og hvernig þá. Til þess að segja til um það hvort að rannsókninni

hafi tekist að varpa ljósi á hvernig BREEAM henti til að stuðla að, meta og útfæra

sjálfbærar lausnir í íslenskum byggingariðnaði verður hér í umræðum leitast við að svara

rannsóknarspurningunum út frá rannsóknarniðurstöðum og umræðum um þemun þar

undir. Tilgangurinn með þemagreiningunni var meðal annars sá að hjálpa til við að svara

rannsóknarspurningunum.

Að auki verða svörin við rannsóknarspurningum sett í samhengi við fræðilega

umfjöllun rannsóknarinnar úr öðrum, þriðja og fjórða kafla. Leitast er við að greina

samsvörun á milli rannsóknarniðurstaðna og niðurstaðna þeirra rannsókna sem farið var

yfir í fræðilega hluta ritgerðarinnar, og hvar niðurstöður eru á skjön við fræðin. Í

umræðunum er lögð megináhersla á að máta niðurstöður rannsóknarinnar við þær

erlendu rannsóknir á BREEAM sem gert var grein fyrir í fjórða kafla. Með þessum

samanburði er ætlunin að varpa ljósi á það hvort að notkun BREEAM á Íslandi endurspegli

útfærslu og notkun kerfisins erlendis, og ef ekki, hvað er frábrugðið við notkun þess

hérlendis.

7.1 Rannsóknarspurningum svarað Í inngangi rannsóknarinnar voru settar fram fjórar rannsóknarspurningar. Þær afmörkuðu

rannsóknina og stýrðu meðal annars vali á rannsóknarðferðum og áherslum í ritgerð,

hverju sjónum skyldi beint að og hvað þótti síður mikilvægt að skoða. Segja má að komið

hafi verið inn á svörin við þessum spurningum í niðurstöðum rannsóknarinnar nú þegar

að mestu leyti. Hér verða þessi atriði dregin saman og sett fram á hnitmiðaðan hátt í þeim

tilgangi að varpa ljósi á það hvort að rannsóknargögn og niðurstöður hafi leitt til

fullnægjandi svara við þessum spurningum, og ef ekki, hvað þyrfti að skoða nánar til að fá

viðunandi svör.

80

Segja má að fyrsta rannsóknarspurningin sé meginspurning rannsóknarinnar, og

jafnframt sú opnasta. Hinar þrjár má líta á sem undirspurningar sem er ætlað að skerpa á

þeirri fyrstu og hjálpa til við svara henni með nánari hætti. Þeim er ætlað að varpa ljósi á

þá þætti sem gefa vísbendingar um það hvort og þá hvernig BREEAM hentar íslenskum

aðstæðum.

Er vistvottunarkerfið BREEAM vel til þess fallið að stuðla að, útfæra og meta sjálfbærar

lausnir í íslenskum byggingariðnaði?

Það er ekki hlaupið að því að meta aðlögunarhæfni kerfisins hér á landi svo vel sé, enda í

mörg horn að líta þar sem BREEAM er viðamikið kerfi og stórt skref fyrir íslenskan

byggingariðnað að meðtaka. Þessi rannsókn er ekki nægilega víðtæk til að svara þessari

spurningu með afgerandi hætti. Rannsóknin gefur þó ákveðnar vísbendingar og innsýn í

það hvernig kerfið hefur reynst á Íslandi hingað til, og hvað megi betur fara við aðlögun

þess og útfærslu hér á landi.

Samkvæmt niðurstöðum rannsóknarinnar er BREEAM hjálplegt verkfæri til þess að

stuðla að sjálfbærum lausnum í íslenskum byggingariðnaði. Það hefur sýnt sig að kerfið er

vel til þess fallið að skapa viðmiðunarramma fyrir sjálfbæra þróun innan

byggingariðnaðarins og stuðla að nýjum aðferðum og mælikvörðum í þeim efnum. Kerfið

skapar vettvang fyrir þverfræðilegt samtal og hjálpar þannig fagaðilum að samræmast um

sjálfbærar aðferðir í byggingariðnaði hér á landi. Sú eftirfylgni og skipulag sem BREEAM

felur í sér tryggir að markmiðum, sem sett eru í upphafi verkefna, sé náð fremur en ef

kerfisins gætti ekki við. Niðurstöður rannsóknarinnar benda einnig til þess að kerfið stuðli

að þekkingarsköpun, hreyfi við rótgrónum aðferðum og leiði þannig til framþróunar á

markaði. Þessar niðurstöður varðandi gagnsemi BREEAM við útfærslu og eftirfylgni

sjálfbærra lausna í byggingariðnaði eiga samvörun við rannsóknir þeirra Scwebers (2013)

og Turners og Arifs (2012). Samkvæmt þeim eru helstu kostir BREEAM taldir vera

ímyndarsköpun, þverfræðilegt samtal og skipulag á verktíma. Samkvæmt rannsókn

Scweber (2013) er BREEAM einnig talið hjálpa til við að þróa tæknileg viðmið sem draga

úr neikvæðum umhverfisáhrifum bygginga, og hreyfa þannig við viðurkenndum aðferðum

innan byggingariðnaðarins (Scweber, 2013).

81

Sú þekkingarsköpun sem kerfið leiðir af sér hér á landi virðist þó að mestu leyti

einskorðast við þá sem taka þátt í vottunarferli eða koma að byggingarframkvæmdum á

annan hátt. Þekkingin virðist ekki skila sér í eins miklum mæli út á við, til almennings og

hins opinbera. Það skortir á betri miðlun og upplýsingagjöf hvað þetta varðar. Það virðist

einnig vanta að byggja upp grunnþekkingu á sjálfbærri þróun hjá þeim sem starfa innan

byggingariðnaðarins, svo fólk sjái tilgang með því að sækjast eftir umhverfisvottun á

mannvirki. Þetta virðist einnig vera raunin erlendis. Skortur á fræðslu og upplýsingagjöf

varðandi BREEAM virðist álitinn einn af helstu annmörkum kerfisins þegar kemur að

útfærslu þess (Scweber, 2013; Parker, 2012; Turner og Arif, 2012). Samkvæmt

rannsóknum Scwebers (2013) og Turners og Arifs (2012) virðist miðlun upplýsinga, þjálfun

og raunverulegur ávinningur ekki vega þungt í BREEAM vottunarferlinu. Svipað viðhorf

má einnig greina í skýrslu Sameinuðu þjóðanna (2014) um það hvernig auka megi

sjálfbærni innan byggingariðnaðarins. Þar kemur fram að skortur á fræðslu um grænar

byggingar sé á meðal þess sem hindri útbreiðslu slíkra bygginga á markaði. Almenningur

og hagsmunaaðilar eigi þar af leiðandi erfitt með að treysta slíkri aðferðafræði (UNEP-‐

SBCI, 2014). Þetta mætti að vissu leyti heimfæra yfir á útfærslu og notkun BREEAM.

Þegar kemur að útfærslu og mati á þeim sjálfbæru aðferðum sem BREEAM stuðlar að

virðist víða pottur brotinn hér á landi. Samkvæmt niðurstöðum rannsóknarinnar eru ýmsir

þættir sem varða þær kröfur sem settar eru fram í BREEAM sem virðist þurfa að útfæra

betur. Viðmót kerfisins reynist mörgum þungt í vöfum sem einfaldar ekki notkun þess hér

á landi. Af niðurstöðum rannsóknarinnar að dæma yrði notkun BREEAM skilvirkari ef

kerfið yrði íslenskað eða farið yrði í að aðlaga ákveðnar kröfur betur að íslenskum

aðstæðum. Þar ber helst að nefna kröfur sem settar eru fram undir flokkunum

byggingarefni og orka. Aftur á móti vantar að skoða hagrænu hliðar þeirrar aðlögunar

betur. Mat viðmælenda á því hvort þróa eigi íslenska útgáfu af BREEAM á margt skylt við

það sem kom fram um íslenska útgáfu af BREEAM í skýrslu starfshóps Vistbyggðarráðs

(2013). Samkvæmt þeirri skýrslu hefur smæð markaðarins og kostnaður við vottun áhrif

á það hvaða vottunarkerfi hentar best fyrir íslenskar aðstæður. Að þróa íslenska útgáfu

væri kostnaðarsamt en myndi bæta aðgengileika kerfisins til muna, sem ekki er vanþörf á

hérlendis (Vistbyggðarráð, 2013).

82

Frekari aðlögun BREEAM hér á landi gerist þó ekki af sjálfu sér, heldur virðist ákveðinna

aðgerða þörf svo að ná megi betri árangri með notkun BREEAM. Svo virðist sem það séu

helst tæknileg atriði sem þarf að bæta og aðlaga betur að íslenskum aðstæðum til að

skora hærra í BREEAM. Eins vantar upp á stuðning og hvata frá ríkinu, t.a.m. aðgerðir á

borð við ívilnanir, stefnumál, reglugerðir og fræðslu. Viðmælendur rannsóknarinnar voru

þó almennt á því að BREEAM sé hjálplegt tæki þó svo að það geti reynst flókið að útfæra

það hér á landi. Þegar uppi er staðið skilar sú vinna sér í betri byggingum sem er öllum til

hagsbóta. Kerfið virkar sem gæðastýring í byggingarferli og það sé því ekki aðeins

lokaeinkunnin sem bygging fær við vottun sem skipti máli fyrir viðskiptavini kerfisins.

Svörin við næstu tveimur rannsóknarspurningum greina nánar frá þeim hvötum og

hindrunum sem fyrirfinnast í íslenskum byggingariðnaði varðandi kröfur sem eru settar í

BREEAM. Þar er leitast við að útskýra nánar hvernig BREEAM hentar íslenskum aðstæðum

og hvað þarf að bæta til að auðvelda og bæta notkun kerfisins á Íslandi.

Hverjir eru helstu hvatarnir í íslenskum byggingariðnaði með tilliti til þeirra krafna sem

settar eru fram í vistvottunarkerfinu BREEAM?

Rétt er að undirstrika að þegar fjallað er um hvata fyrir innleiðingu BREEAM á Íslandi, í

rannsókninni, er átt við þær BREEAM kröfur og tækniatriði sem hefur reynst auðvelt að

útfæra hérlendis, sem og annað í íslenskum byggingariðnaði sem hefur reynst hvetjandi

við innleiðingu og notkun BREEAM. Matið á helstu hvötunum í íslenskum byggingariðnaði

hvað varðar innleiðingu BREEAM byggist á reynslu/mati þeirra viðmælenda sem tóku þátt

í þessari rannsókn.

Meginhvatarnir í íslenskum byggingariðnaði hvað varðar aðlögun BREEAM virðast snúa

að ákveðnum umhverfisáhrifaflokkum BREEAM fremur en öðrum. Þar ber einn flokkur

höfuð og herðar yfir aðra þegar kemur að því hversu auðvelt er að skora stig í BREEAM,

það er flokkurinn heilsa og vellíðan. Það hefur reynst auðvelt að uppfylla kröfurnar undir

þeim flokki hér á landi. Þá virðist ímynd fyrirtækja einnig veigamikill hvati fyrir því að fá

BREEAM vottun á mannvirki hérlendis. Sá stimpill sem fylgir BREEAM vottun virðist bæta

ímynd ráðgjafafyrirtækja og verktaka sem bjóða upp á slíka þjónustu. Með því að bjóða

upp á ráðgjöf við BREEAM vottun sýnir viðkomandi fyrirtæki samfélagsábyrgð í verki.

83

Aðrir þættir sem viðmælendur telja til hvata hvað varðar aðlögun og útfærslu BREEAM

eru ódýr orka, íslenska byggingarreglugerðin og félagslegir hvatar. Þeir meginhvatar sem

finna má í íslenskum byggingariðnaði varðandi aðlögun BREEAM, að mati viðmælenda,

eru teknir saman og útskýrðir í töflu 1, sem sjá má hér að neðan. Í kjölfarið eru hvatarnir

settir í samhengi við erlendar rannnsóknir úr fræðilega hluta rannsóknar.

Tafla 1. Helstu hvatar í íslenskum byggingariðnaði með tilliti til þeirra krafna sem settar eru fram í

BREEAM, að mati viðmælenda rannsóknar.

Þeir meginhvatar sem nefndir eru hér að ofan eru ekki alls óskyldir þeim hvötum sem

nefndir eru í rannsókn Parkers (2012) á viðhorfi til BREEAM innan byggingariðnaðarins á

Bretlandi, þó meginhvatarnir séu ekki taldir þeir sömu og má segja að þar liggi stærsti

munurinn. Í Bretlandi eru meginhvatarnir fyrir umhverfisvottun á mannvirki taldir vera

ákvæði í skipulagslögum og stefnumál fyrirtækja, sem kemur ekki heim og saman við þá

Hvatar Nánari*útskýring:*

Heilsa*og*vellíðanÞað$er$margt$$sem$er$auðvelt$að$uppfylla$undir$þeim$umhverfisáhrifaflokki$á$Íslandi.$Þættir$á$borð$við$$loftgæði,$dagsbirta,$lýsing$og$hljóð.

Samfélagsábyrgð*og*ímynd*ráðgjafarfyrirtækja

Ímynd$fyrirtækja$og$ábyrg$viðskipti$eru$veigamiklir$hvatar$fyrir$því$að$sækjast$eftir$BREEAM$vottun$hér$á$landi.$Sá$stimpill$sem$BREEAM$vottuð$bygging$fær$virkar$jákvæður$út$á$við$fyrir$ráðgjafarfyrirtæki$sem$veita$slíka$þjónustu$og$sýnir$að$lögð$er$áhersla$á$samfélagsábyrgð.$

Félagslegir*hvatar

Samstaða$og$miðlun$þekkingar.$Fagaðilar$eru$viljugir$til$að$hjálpa$hver$öðrum$við$innleiðingu$og$útfærslu$BREEAM$hér$á$landi,$þvert$á$fyrirtæki$og$stofnanir.$

Íslenska*byggingarreglugerðin

Ákveðin$atriði$sem$krafist$er$í$BREEAM$eru$nú$þegar$komin$inn$í$íslensku$byggingarreglugerðina.$Íslendingar$eiga$auðvelt$með$að$uppfylla$þær$kröfur.

OrkaGott$aðgengi$Íslendinga$að$vatni,$fersku$lofti$og$endurnýjanlegri$orku$auðveldar$úrlausn$ákveðinna$krafna$sem$settar$eru$fram$í$BREEAM.$

Eftirspurn*á*markaði

Í$kjölfar$umhverfisvakningar$á$Íslandi$undanfarið$hefur$eftirspurn$eftir$vottuðum$vörum$aukist$á$markaði.$Heildsölur$leitast$í$auknu$mæli$eftir$því$að$selja$vottaðar$vörur$til$þess$að$vera$leiðandi$á$markaði$varðandi$umhverfisstefnu.

84

hvata sem nefndir eru í íslensku samhengi. Þetta gefur til kynna að lagarammi og umgjörð

í kringum BREEAM sé skýrari á Bretlandi en á Íslandi og jafnframt að kerfið njóti meiri

stuðnings hins opinbera þar í landi. Þetta undirstrikar jafnframt hvað stuðningur af hálfu

hins opinbera getur skipt miklu máli við að ýta undir þróun í átt að aukinni sjálfbærni í

byggingariðnaði. Væru ákvæði í skipulagslögum á Íslandi varðandi notkun BREEAM væri

það án efa áhrifamesti hvatinn fyrir því að fá vottun á mannvirki, bætt ímynd fyrirtækis

myndi svo ef til vill fylgja í kjölfarið.

Það vægi sem ímynd ráðgjafarfyrirtækja og samkeppnisstaða virðist fá hérlendis leiðir

óneitanlega að þeirri spurningu hvort að hagsmunir, fyrirtækjaímynd og

samkeppnisforskot ráði för þegar kemur að notkun BREEAM, umfram þann umhverfislega

ávinning sem getur hlotist af notkun kerfisins. Sé þetta skoðað í ljósi rannsóknar þeirra

Snjólfs, Brynhildar og Láru (2014) á stöðu samfélagsábyrgðar hjá íslenskum fyrirtækjum,

má segja að niðurstöður þeirrar rannsóknar gefi svipaðar vísbendingar um þá hvata sem

liggja að baki samfélagsábyrgð fyrirtækja á Íslandi. Þar kom fram að flest fyrirtækin töldu

mestan ávinning af samfélagsábyrgð vera fjárhagslegan, bætta ímynd út á við og jákvæð

áhrif á starfsfólk (Snjólfur, Brynhildur og Lára, 2014). Heilt yfir virðast íslensk fyrirtæki

fyrst og fremst hugsa um samfélagsábyrgð út frá eigin hagsmunum enn sem komið er,

minni áhersla er lögð á þau áhrif sem starfsemi þeirra getur haft á samfélag og umhverfi

(Snjólfur, Brynhildur og Lára, 2014). Þetta endurspeglast að vissu leyti í því sem komið

hefur fram hér að ofan um þá hvata sem stuðla að notkun BREEAM hér á landi. Eigin

hagsmunir og ímynd fyrirtækja virðast vega þungt hvað það varðar. Af þessu má ætla að

það ríki ekki fullt jafnvægi á milli félagslegra, umhverfislegra og efnahagslegra þátta við

útfærslu og notkun BREEAM.

Hverjar eru helstu hindranirnar í íslenskum byggingariðnaði með tilliti til þeirra krafna

sem settar eru fram í vistvottunarkerfinu BREEAM?

Þegar talað er um hindranir fyrir innleiðingu BREEAM á Íslandi er átt við þær BREEAM

kröfur og tækniatriði sem hefur reynst erfitt að úfæra hérlendis, sem og annað í íslenskum

byggingariðnaði sem hefur hindrað aðlögun og notkun BREEAM á einhvern hátt.

Viðmælendur gátu allir nefnt slíkar hindranir og áttu í flestum tilvikum auðveldara með

85

að nefna hindranir en hvata, sem gefur vísbendingu um að þörf sé á að aðlaga ýmsa þætti

varðandi BREEAM kröfurnar betur að íslenskum aðstæðum.

Hindranirnar sem viðmælendur nefna virðast að mestu leyti yfirfærast á tilteknar

aðstæður, aðferðir eða framleiðslu í íslenskum byggingariðnaði sem erfitt er að samræma

BREEAM kröfunum. Viðmælendur lögðu allir áherslu á einn umhverfisáhrifaflokk BREEAM

umfram aðra sem reynst hefur erfitt að uppfylla hér á landi, það er flokkurinn

byggingarefni. Of mikið er flutt inn af byggingarefnum og það vantar umhverfisvottun á

það byggingarefni sem framleitt er mest af hér á landi, steypuna. Aðrar hindranir sem

nefndar voru snúa að staðsetningu Íslands með tilliti til erlendra birgja, vöntun á

vistferilsgreiningum á byggingarefni, landnotkun og vistfræði, orkunýtni húsa,

samgöngum, neikvæðu viðmóti gagnvart BREEAM í íslenskum byggingariðnaði, flóknu

tæknilegu viðmóti, skorti á fræðslu um þessi málefni og stuðningi frá ríkinu í formi

einhvers konar styrkja eða sjóða.

Þær meginhindranir sem finna má í íslenskum byggingariðnaði varðandi aðlögun

BREEAM, að mati viðmælenda, eru teknar saman og útskýrðar í töflu 2. Í kjölfarið eru

hindranirnar settar í samhengi við niðurstöður erlendra rannnsókna sem fjallað var um í

fræðilega hluta rannsóknar. Með slíkum samanburði er reynt að varpa ljósi á hvað megi

betur fara við útfærslu kerfisins hjá eigendum þess, BRE Global Ltd., annars vegar, og

hverjar af þeim hindrunum og annmörkum sem viðmælendur nefna megi heimfæra

sérstaklega á íslenskar aðstæður.

86

Tafla 2. Helstu hindranir í íslenskum byggingariðnaði með tilliti til þeirra krafna sem settar eru

fram í BREEAM, að mati viðmælenda rannsóknar

Hindranir Nánari)útskýring:)

Byggingarefni

Það$hefur$gengið$erfiðlega$að$uppfylla$kröfur$um$byggingarefni$hér$á$landi.$BREEAM$gerir$kröfu$um$vottað$umhverfisstjórnunarkerfi$hjá$framleiðendum$byggingarefna$og$því$falla$efnistengdar$kröfur$í$vissum$tilfellum$á$þeim$forsendum.$Einnig$er$verið$að$flytja$of$mikið$að$efnum$inn.

Íslensk)steypuframleiðsla

Steypuframleiðsla$á$Íslandi$stendur$illa$hvað$varðar$þær$kröfur$sem$settar$eru$fram$um$upprunavottun$byggingarefna$í$BREEAM.$Það$vantar$umhverfisvottun$á$íslenska$steypuframleiðslu.$

Vöntun)á)vistferilsgreiningum

Það$vantar$upp$á$vistferilsgreiningar$á$byggingarefni$á$Íslandi.$Það$er$að$sýna$fram$á$umhverfisáhrif$vörunnar.$Innlend$byggingarefni$fá$oft$ekki$stig$í$BREEAM$vegna$þessa.$Slíkar$greiningar$eru$þó$að$ryðja$sér$til$rúms.

Landnotkun)og)vistfræði

Umhverfisáhrifaflokkur$sem$virðist$ekki$hafa$verið$lögð$mikil$áhersla$á$við$innleiðingu$BREEAM$hingað$til$á$Íslandi,$eða$verið$tekinn$inn$í$verkefni$of$seint.$Það$þarf$að$huga$að$þessum$flokki$við$upphaf$verks$og$vanda$betur$til$verka.$

Orkunýtni)húsaÞað$hefur$reynst$erfitt$að$uppfylla$ákveðnar$kröfur$undir$orkukaflanum$í$BREEAM.$Þörf$er$á$að$þróa$og$útfæra$aðferðafræði$til$að$reikna$orkunýtni$húsa$hér$á$landi.

Samgöngur

Staða$samgöngumála$á$Íslandi$er$ekki$góð$með$tilliti$til$þeirra$krafna$sem$settar$eru$fram$í$BREEAM.$Almenningssamgöngur$og$aðgengismál$mætti$víða$bæta.$Tryggja$þarf$hjólastæði,$betri$gönguN$og$hjólastíga$og$samgöngur$almennt.

Neikvætt)viðmót

Sú$tregða$sem$fyrirfinnst$sums$staðar$innan$bygginariðnaðarins$gagnvart$BREEAM$getur$virkað$sem$hindrun$við$innleiðingu$kerfisins.$Það$þarf$að$ganga$á$eftir$upplýsingum$frá$sumum$og$hamra$á$því$að$fólk$fylgi$kröfunum$út$í$gegnum$allt$byggingarferlið.$

Skortur)á)fræðslu)og)miðlun

Þrátt$fyrir$þá$vitundarvakningu$sem$átt$hefur$sér$stað$varðandi$umhverfismál$á$Íslandi$undanfarið,$vantar$ennþá$mikið$upp$á$fræðslu$um$umhverfisvottanir$fyrir$byggingar$og$sjálfbærar$lausnir$innan$byggingariðnaðarins.

Flókið)tæknilegt)viðmót

Tæknilegt$viðmót$kerfisins$virðist$vefjast$fyrir$notendum$BREEAM$kröfurnar$eru$taldar$ósveigjanlegar,$leiðarvísirinn$flókinn$og$það$þykir$horft$of$mikið$í$smáatriði$við$BREEAM$vottun.$

Skortur)á)stuðningi)frá)ríkinu

Aukinn$stuðningur$frá$ríkinu$getur$verið$hjálplegur$til$að$auka$á$sjálfbæra$þróun$innan$byggingariðnaðarins.$Það$vantar$einhvers$konar$sjóði$eða$styrki$á$vegum$hins$opinbera$til$þess$að$ýta$undir$þessa$þróun.$

87

Þær meginhindranir sem komið hafa upp við aðlögun og notkun BREEAM hér á landi eiga

margt skylt við þær hindranir og annmarka á kerfinu sem nefndar voru í þeim erlendu

rannsóknum sem fjallað var um í fræðilega hluta rannsóknarinnar. Samkvæmt

rannsóknum virðast helstu vankantar BREEAM snúa að skorti á upplýsingagjöf og fræðslu

til notenda vottaðra bygginga, of flóknu og tæknilegu viðmóti kerfisins, ósamræmi í

mælikvörðum og mati á milli verkefna og slakri verkstjórn meðan á vottunarferli stendur

(Schweber, 2013; Turner og Arif, 2012; Parker, 2012; Nesteby, Aarrestad,Lohne o.fl.,

2016). Það mátti greina þvert á rannsóknir að það flókna og tæknilega viðmót sem

einkennir BREEAM er kerfinu síst til framdráttar (Schweber, 2013; Turner og Arif, 2012;

Parker, 2012). Meirihluti viðmælenda í rannsókn Parkers (2012) nefndi að þörf væri á að

einfalda kerfið og auka sveigjanleika. Skrifræðið sem einkennir kerfið er einnig talið draga

úr skýrleika þess út á við (Schweber, 2013).

Þetta bendir til þess að viðmót kerfisins reynist fólki almennt torskilið og flókið.

BREEAM leiðarvísirinn virðist vefjast fyrir Bretum líkt og Íslendingum, þó svo að hann sé

á móðurmáli Breta og allar kröfur séu aðlagaðar og úfærðar í samræmi við breskar

aðstæður. Það er því ekki að undra að leiðarvísirinn flækist fyrir þeim sem nota kerfið á

Íslandi þar sem þarf að útfæra hverja kröfu til samræmis við íslenskar aðstæður.

Samkvæmt rannsóknum virðist ákveðið ósamræmi loða við kerfið (Turner og Arif,

2012; Scweber, 2013). Það lýsir sér meðal annars í ákveðnu ósamræmi á milli ætlana og

væntinga hönnunarteyma byggingar samanborið við raunverulegan ávinning þegar

byggingin er komin í notkun og skynjunar notenda hennar á þeim ávinningi sem BREEAM

er ætlað að skila (Turner og Arif, 2012; Scweber, 2013). Sumir eiginleikar BREEAM

vottunarkerfisins virðast glatast í ferlinu eða virðast ekki hafa þau áhrif á notendur

bygginga sem lagt er upp með (Turner og Arif, 2012). Einnig virðist eiga sér stað

mismunandi mat um ákveðna þætti í BREEAM vottunarferli sem lýsir sér meðal annars í

því að styðjast þarf við mismunandi mælikvarða eftir því hvernig byggingu á að votta í

hvert sinn (Scweber, 2013). Viðmælendur þessarar rannsóknar töluðu einnig um ákveðið

ósamræmi sem gætt hefur við notkun og útfærslu BREEAM á Íslandi, þó það snúi að

öðrum þáttum en nefndir eru hér að ofan. Hluti viðmælenda nefndi það ósamræmi sem

getur falist í því að heimfæra breskar kröfur yfir á íslenskar aðstæður, kröfurnar eigi oft

einfaldlega ekki við. Slíkt geti bæði verið kostnaðarsamt og tímafrekt. Þetta myndi að

88

öllum líkindum ekki vera raunin yrði farið í að þróa íslenska útgáfu af BREEAM. Ástæða

þess að viðmælendur rannsóknarinnar nefndu ekki ósamræmi milli hönnunarstigs

byggingar og notkunar hennar gæti verið sú að rannsóknin tók ekki til notenda BREEAM

vottaðra bygginga hér á landi.

Svo virðist sem þörf sé á að samræma ákveðna þætti í BREEAM betur. Hætt er við að

ósamræmi við útfærslu og mælikvarða grafi undan áreiðanleika kerfisins og trausti

fagaðila á því. Líkt og komið var inn á hér að ofan getur þetta ósamræmi lýst sér í því að

styðjast þarf við mismunandi mælikvarða og kröfur eftir byggingartegundum og skoðanir

og þekking fagaðila í verkefnateymum koma ekki alltaf heim og saman við kröfur sem eru

settar fram í BREEAM. Að stærstum hluta virðast þeir annmarkar sem nefndir eru á

BREEAM í þessari tilviksrannsókn, og þeim erlendu rannsóknum sem fjallað var um, lúta

að svipuðum þáttum. Það bendir til þess að heimfæra megi helstu hindranir við notkun

kerfisins á uppbyggingu, og útfærslu þess. Vandinn liggur því að hluta til hjá eigendum

kerfisins sem sjá um þá þætti. Aftur á móti er aukin fræðsla um vistvottunarkerfi og

sjálfbærar lausnir í byggingariðnaði samvinnuverkefni allra hlutaðeigandi aðila. Kerfið er

aftur á móti í stöðugri þróun og uppfærslu sem sýnir viðleitni eigenda til þess að gera

betur og fylgja gildandi stefnum og reglugerðum hverju sinni. Hvað íslenskar aðstæður

varðar virðast vandamálin liggja í því að það vanti að aðlaga kröfurnar betur að íslenskum

aðstæðum. Eins vantar skýrari ramma um notkun BREEAM hér á landi og meiri eftirfylgni

og hvatningu af hálfu hins opinbera.

Hvernig áhrif hefur BREEAM á fagaðila í byggingariðnaði og verkefnateymi sem vinna

að BREEAM vottuðum byggingum á Íslandi?

Samkvæmt viðmælendum og reynslu þeirra af þátttöku í BREEAM vottunarferli virðast

áhrif kerfisins á fagaðila og verkefnateymi vera tvíþætt. Annars vegar er aðkoma að

BREEAM vottuðu verkefni ákveðið lærdómsferli sem leiðir af sér þekkingarsköpun fyrir

þátttakendur. Hins vegar setur BREEAM ákveðnar áherslur inn í byggingarferlið sem

útheimtir oft og tíðum auka vinnu af hálfu þátttakenda í slíku ferli.

Viðmælendur voru almennt sammála um að BREEAM auki þverfræðilegt samtal á milli

ólíkra aðila sem koma að vottaðri byggingu. Þetta samtal lýsir sér fyrst og fremst í

fundarhöldum, hópvinnu og því að kerfið kallar hlutaðeigandi aðila mun fyrr að borðinu

89

en tíðkast. Þetta skilar auknum skilningi á milli fagaðila og þannig skarast vinna allra sem

koma að byggingarframkvæmd á einhverjum stigum verkefnis. Samtalið eykur einnig

þekkingu þátttakenda á öðrum þáttum byggingarframkvæmda en snúa að þeirra sérsviði,

sem dýpkar skilning á heildarferlinu, sem ætti að vera öllum til góða og skila betri

byggingum fyrir vikið. Þetta kemur heim og saman við niðurstöður úr rannsókn Schwebers

(2013) þar sem komið er inn á það samtal sem BREEAM hvetur til á meðal aðila í

hönnunarteymum annars vegar og þeirra sem byggja húsin hins vegar, sem leiðir af sér

þverfræðilega þekkingarsköpun (Schweber, 2013).

Þátttaka í BREEAM vottunarferli getur reynst íþyngjandi fyrir þátttakendur að mati

viðmælenda. Kerfið er þungt í vöfum, BREEAM leiðarvísirinn er flókinn og kerfið útheimtir

skriffinnsku hjá þeim sem útbúa sönnunargögnin til að uppfylla kröfur sem BREEAM setur.

Þau félagslegu samskipti sem fylgja BREEAM vottun geta verið strembin þegar á reynir,

þó oftast hafi fólk jákvæðni að leiðarljósi. Það þarf eftirlit með því að BREEAM kröfunum

sé fylgt og oft þarf að ýta á eftir hlutunum, aukavinnan sem fylgir BREEAM á það til að

dreifast misjafnt niður á þátttakendur. Allir aðilar eru þó mikilvægir í slíku ferli, þetta er

fyrst og fremst samvinna og slíkri vottun á mannvirki er ekki komið áleiðis nema með

samskiptum. Viðmælendur tala almennt um að þeir hafi upplifað jákvæðni í BREEAM

vottunarferli og auðvelt hafi verið að leita aðstoðar ef eitthvað hafi verið óljóst. Það megi

koma í veg fyrir óþarfa pirring og neikvæðni í einhverjum tilfellum með betra skipulagi og

verkaskiptingu. Auk þess þarf að fræða fólk um tilgang þess að taka þátt í svona ferli, hvers

vegna sé verið að þessu í stóra samhenginu, svo að þátttakendur sjái tilgang með þátttöku

í vottunarferli.

Þessar niðurstöður má tengja við rannsóknir Porters og Kramers (2006) og Zhaos,

Zahos, Davidsons o.fl. (2012) á samfélagsábyrgð fyrirtækja innan byggingariðnaðarins.

Samkvæmt þeim rannsóknum er þörf á heildstæðari ramma fyrir samfélagsábyrgð innan

byggingariðnaðarins til þess að gera fyrirtækjum kleift að bregðast við auknum kröfum

um örugg viðskipti. Það sem einna helst vantar upp á er að taka alla hagsmunaaðila með

í reikninginn þegar kemur að því að innleiða samfélagsábyrgð í byggingariðnaði (Porter

og Kramer, 2006; Zhao o.fl., 2012).

BREEAM ætti að vera vel til þess fallið að stuðla að víðtækara samtali og aðkomu allra

hlutaðeigandi hagsmunaaðila að byggingarframkvæmd samkvæmt þessari tilviks-‐

90

rannsókn á íslenskum byggingaiðnaði, og þeim erlendu rannsóknum sem farið var yfir.

Það má segja að BREEAM feli í sér ákveðna verkstjórn meðan á framkvæmd stendur.

Kerfið virðist greina og kalla til hlutaðeigandi hagsmunaaðila á skipulegan hátt, sem ætti

að hjálpa til við að innleiða samfélagsábyrgð í byggingariðnaði með áhrifaríkum hætti.

7.2 Annmarkar rannsóknar og mögulegt framhald Vert er að nefna að afmörkun rannsóknarinnar hefur áhrif á rannsóknina og

rannsóknarniðurstöður. Einnig ber að hafa í huga að rannsóknin er eigindleg og því

markast niðurstöður hennar af sýn viðmælenda, og þar af leiðandi er ekki hægt að alhæfa

um rannsóknarniðurstöður. Þegar tilviksrannsóknir eru annars vegar ber alltaf að hafa

stöðu rannsakanda og áreiðanleika gagna í huga (Yin, 2009). Hönnun, framkvæmd og

úrvinnsla rannsóknargagna er alfarið í höndum rannsakanda og því er alltaf hætt við því

að hlutdrægni rannsakanda hafi áhrif á rannsóknina. Rannsakandi þarf að gæta fyllsta

hlutleysis við gagnaöflun og úrvinnslu (Yin, 2009). Í þessari rannsókn var þess gætt að

nálgast rannsóknina með hlutleysi og fróleiksfýsn að leiðarljósi. Gætt var að því að spyrja

viðmælendur opinna spurninga til þess að koma í veg fyrir að leiða þá að ákveðnum

svörum. Eins er spurningin um áreiðanleika gagna í tilviksrannsóknum algeng (Yin, 2009).

Erfitt getur verið að segja til um hvenær rannsakandi hefur safnað nægilegum gögnum til

þess að tryggja áreiðanlegar niðurstöður þegar ekki er við tölfræði að styðjast. Í þessari

rannsókn var tekin ákvörðun um fjölda viðmælenda út frá þeim upplýsingum sem komu

fram í viðtölunum og tengingu þeirra við rannsóknarspurningarnar sem lágu til

grundvallar. Svör viðmælenda voru oftar en ekki keimlík hvað ákveðna þætti varðar, því

var álitið að ákveðin mettun hafi náðst í gagnasöfnun fyrir þetta tilvik. Hvað áreiðanleika

gagna varðar var einnig horft til fjölda vottaðra bygginga sem viðmælendur hafa komið

að. Alls hafa 23 byggingar verið skráðar í BREEAM vottunarferli á Íslandi samkvæmt

GrenBookLive (2017). Viðmælendur þessarar rannsóknar hafa komið að tíu þessara

bygginga. Svör viðmælenda ættu því að gefa niðurstöður sem hægt er að styðjast við.

Rannsóknin er ekki stór í sniðum og gefur því aðeins vísbendingar um mat fagaðila í

byggingariðnaðinum á BREEAM. Það er ekki hægt að heimfæra niðurstöðurnar yfir á

íslenskan byggingariðnað í heild. Það hefði eflaust gefið ítarlegri mynd af innleiðingu

BREEAM hér á landi að hafa viðmælendur fleiri og ræða einnig við iðnaðarmenn og

ófaglærða sem hafa komið að BREEAM vottuðum verkefnum hér á landi. Það er ekki

91

ólíklegt að það séu aðilar sem starfa innan byggingariðnaðarins á Íslandi sem hafa aðra

sýn á BREEAM en komið hefur fram í þessari rannsókn. Það væri einnig gagnlegt að ræða

við sveitarfélög sem setja skipulagsskilmála og byggja stóran hlut opinberra bygginga, sem

og eigendur bygginga og rekstraraðila vottaðra bygginga. Það gæti verið verkefni í aðra

rannsókn, eða framhald af þessari, að kanna nánar viðhorf til kerfisins í íslenskum

byggingariðnaði. Rannsóknin gefur því ekki endanlegar niðurstöður um innleiðingu og

notkun BREEAM á Íslandi.

Ekki gafst rými í þessari 30 eininga rannsókn til þess að kanna alla þætti er varða

aðlögun og notkun BREEAM á Íslandi. Hér verða nefndir nokkrir þættir sem vert væri að

kanna betur til þess að fá aukinn skilning á því hvernig BREEAM hentar íslenskum

aðstæðum. Þau áhrif sem BREEAM hefur á notendur vottaðra bygginga hér á landi voru

undanskilin í þessari tilviksrannsókn. Það væri athyglisvert að kanna þau áhrif í sérstakri

rannsókn. Reynsla notenda bygginga hérlendis gæti gefið góðar vísbendingar um

raunverulega virkni BREEAM, og hvort að vottaðar byggingar standi undir væntingum.

Ekki voru skoðuð sönnunargögn úr BREEAM vottunum hérlendis, eða matsskýrslur við

gerð þessarar rannsóknar. Það væri gagnlegt að taka slík gögn til greiningar og setja í

samhengi við niðurstöður þessarar rannsóknar í þeirri viðleitni að útskýra nánar hvað felst

í BREEAM kröfunum. Sér í lagi þeim kröfum sem reynst hefur erfitt að uppfylla hér á landi.

Þannig væri hægt að greina þær hindranir sem komið hafa upp við notkun kerfisins á

ítarlegri hátt, skoða stigaskor og hvar þarf að gera betur varðandi stigaskor í ákveðnum

flokkum. Efnahagslega hlið BREEAM var ekki tekin fyrir í þessari rannsókn en skiptir engu

að síður miklu máli hvað varðar framtíð BREEAM og frekari aðlögun kerfisins á Íslandi. Það

virðist ríkja ákveðin óvissa um þá hlið BREEAM hérlendis og því full ástæða til að rannsaka

þann þátt betur. Það er efni í sér rannsókn sem gæti komið að góðum notum varðandi

áframhaldandi aðlögun og notkun kerfisins hér á landi.

Að lokum verður að líta til þess að rannsóknin er sú fyrsta sinnar tegundar á Íslandi og

því var ekki við margt að styðjast varðandi samanburðarrannsóknir og ákjósanlegt

rannsóknarsnið fyrir viðfangsefnið. Erlendar rannsóknir á BREEAM reyndust þó vel við

gerð þessarar rannsóknar. Ekki er um auðugan garð að gresja hérlendis hvað varðar

heimildaöflun og fræðileg skrif um BREEAM og notkun þess. Segja má að rannsóknin sé

liður í að safna saman fræðilegri þekkingu á BREEAM hér landi.

92

8 Lokaorð

Aukin sjálfbærni í byggingariðnaði um heim allan er ekki aðeins skynsamleg þróun heldur

aðkallandi sé horft til loftslagsbreytinga og mannfjöldaþróunar sem eru að eiga sér stað.

Sjálfbærar lausnir í byggingariðnaði eru að ryðja sér til rúms og eru eflaust það sem koma

skal í byggingariðnaði þegar fram líða stundir. Slík þróun er þó hvorki sjálfgefin né einföld

í útfærslu af niðurstöðum þessarar rannsóknar að dæma. Alþjóðlegar vistvottanir fyrir

mannvirki, á borð við BREEAM, virðast vera hjálpleg tæki til að skapa samræmdan

viðmiðunarramma varðandi slíkar aðferðir og leiða þróun í átt að aukinni sjálfbærni innan

byggingariðnaðarins. Slík kerfi auka skipulag í byggingarferli, veita aðhald og tryggja

þannig að sett markmið náist.

Svo virðist sem það viðmót og verklag sem tengist sjálfbærum lausnum í

byggingariðnaðinum sé heldur tæknilegt og formlegt enn sem komið er, sem hjálpar ekki

til við framgang slíkra aðferða. Til þess að sjálfbærar lausnir í byggingariðnaði nái aukinni

útbreiðslu virðist þörf á að auka á skilning og vitneskju um sjálfbæra þróun almennt, bæði

hjá fagaðilum sem og almenningi. Það dugar ekki að einblína aðeins á að fólk skilji kröfur

og tæknilegar úrlausnir til að ná ákveðnum stigum í vistvottunarkerfum, það virðist þörf

á að byggja upp grunnþekkingu svo að heildarsamhengi náist og fólk sjái tilgang með

notkun vottunarkerfa annars vegar og notkun bygginga hins vegar. Það gæti eflaust verið

gagnlegt fyrir byggingariðnaðinn að reyna að einfalda þær aðferðir sem stuðst er við til

að útfæra sjálfbæra þróun í greininni og þróa skýrari leiðbeiningar, án þess þó að þær

missi marks. Af niðurstöðum rannsóknarinnar að dæma virðist skýrara viðmót geta

auðveldað framgang aðferða sem stuðla að sjálfbærri þróun, þar á meðal notkun

BREEAM.

Af þessari rannsókninni að dæma má ætla að BREEAM kerfið feli í sér ávinning þegar

kemur að því að skapa viðmiðunarramma fyrir sjálfbær mannvirki og stuðla að þróun

mælikvarða og nýrra aðferða í þeim efnum. Í þeim skilningi stuðlar BREEAM að sjálfbærri

þróun innan byggingariðnaðarins, hreyfir við aðferðum og skapar samtal um nýjar og

tæknilegar lausnir. Töluverðra umbóta virðist þó vera þörf á BREEAM til að notkun og

miðlun kerfisins skili þeim árangri sem því er ætlað. Þetta snýr bæði að uppbyggingu og

viðmóti kerfisins, og að því hvernig miðlun um virkni kerfisins fer fram. Hvað notkun

BREEAM varðar virðast stærstu hindranirnar vera of tæknilegt viðmót og skortur á

93

upplýsingagjöf. Það gæti þurft að innleiða kerfisbundnari þekkingu á kröfum kerfisins og

hvernig eigi að útfæra þær. Þetta má gera með aukinni fræðslu og aðstoð við notkun og

innleiðingu BREEAM. Þá yrði kerfið ekki eins þungt í vöfum og áhrif þess yrðu ef til vill

meiri ef allir hefðu betri skilning á því sem þeir væru að gera. Aukin fræðsla og miðlun

þekkingar á milli verkefna myndi einnig draga úr þeirri vinnu sem hvert hönnunarteymi

fyrir sig virðist þurfa að inna af hendi til þess að læra hvernig BREEAM virkar. Þannig mætti

einnig draga úr kostnaði. Það má þó velta því upp hvort að sú aðferðafræði sem BREEAM

miðlar, og þykir flókin í dag, verði orðin almennari og viðteknari þegar fram líða stundir

og meiri reynsla verður komin á þessar aðferðir almennt.

Þessi rannsókn varpar ljósi á það hvernig hefur tekist til með aðlögun BREEAM hér á

landi og hvar þarf að gera betur varðandi ákveðnar kröfusetningar og umhverfismál í

íslenskum byggingariðnaði almennt. Með þeim hætti gefur rannsóknin innsýn í þá

möguleika sem eru fyrir hendi til að sækja fram og tryggja skilvirkari þróun í átt að aukinni

sjálfbærni í byggingariðnaði á Íslandi. Þá ætti rannsóknin að vera gagnlegt innlegg í

umræðu um vistvottunarkerfi og sjálfbærar lausnir í byggingariðnaði hérlendis.

Rannsóknin stuðlar að þekkingarsköpun og leggur til hagnýtar niðurstöður fyrir íslenskan

byggingariðnað, sem og íslensk stjórnvöld. Stjórnvöld þurfa að ganga fram með góðu

fordæmi og tryggja að þær ákvarðanir sem teknar eru á vegum hins opinbera hafi sem

minnst neikvæð áhrif á umhverfi, samfélag og efnahag Íslendinga þegar til lengri tíma er

litið. BREEAM er kjörið verkfæri fyrir stjórnvöld til að skapa ramma um sjálfbæra þróun í

byggingariðnaði og til að láta efndir fylgja orðum í þeim efnum. Kerfið virðist vel til þess

fallið að bæta gæði, verkstjórn og eftirfylgni í byggingarferli, og skapar um leið

sameiginlegan vettvang til að sammælast um og útfæra sjálfbærar lausnir í íslenskum

byggingariðnaði. Til þess að aðlögun og notkun BREEAM á Íslandi eigi að ná fram að ganga

með skilvirkari hætti þurfa að koma til frekari hvatar frá hinu opinbera og sveitarfélögum.

Eins og er eru engir fjárhagslegir hvatar fyrir því að byggja vistvænt á vegum hins

opinbera. Segja má að sóst sé eftir umhverfisvottun mannvirkja af ákveðinni hugsjón í von

um betri og heilsusamlegri byggingar og fjárhagslegan ávinning þegar fram líða stundir.

Þar hafa ráðgjafafyrirtæki og FSR dregið vagninn samkvæmt niðurstöðum þessarar

rannsóknar. Það vantar beinu fjárhagslegu hvatana og þar með umbun fyrir því að ráðast

í slík verkefni. Fjárhagslegir hvatar geta verið beinir styrkir og niðurgreiðslur, hagkvæmari

94

lán, lægri fasteignagjöld, lægri lóðagjöld, lægri vátryggingaiðgjöld og lægri VSK á

vistvænum byggingarvörum svo fátt eitt sé nefnt.

Að endingu má draga þann lærdóm af þessari rannsókn að sjálfbær þróun í

byggingariðnaði krefst samvinnu og þekkingar. Slík þróun er verkefni sem að allir

hlutaðeigandi aðilar verða að hjálpast að við ef vel á að vera, þar með talið ríki og

sveitarfélög. Auka þarf þverfræðilegt samtal innan byggingariðnaðarins, skapa

heildstæðan ramma um samfélagsábyrgð og stuðla að fræðslu um umhverfismál og

sjálfbæra þróun. Þróunarstarf og aðlögun aðferða og lausna í eins rótgrónum iðnaði og

byggingariðnaðurinn er langtímaverkefni. Öll viðleitni og tilraunir til framfara og þróunar

í rétta átt eru af hinu góða. Rannsóknir og miðlun er mikilvægur liður í slíkri framþróun.

95

Heimildaskrá

Alyami, S. H. og Rezgui, Y. (2012). Sustainable building assessment tool development approach. Sustainable Cities and Society, 5, 52-‐62.

Asif, M., Muneer, T. og Kelley, R. (2007). Life cycle assessment: a case study of a dwelling home in Scotland. Building and Environment, 42(3), 1391-‐1394.

Atkinson, G. (2009). Sustainable development and policy: a brief review of the literature & current practice. Final Report to the Government Economic Service Group on Sustainable Development, 1-‐48.

Attia, S., Gratia, E., De Herde, A., & Hensen, J. L. (2012). Simulation-‐based decision support tool for early stages of zero-‐energy building design. Energy and buildings, 49, 2-‐15.

Bagheri, A. og Hjorth, P. (2007). Planning for sustainable development: A paradigm shift towards a process-‐based approach sustainable development. Sustainable Development, 15(2), 83-‐96.

Barthorpe, S. (2010). Implementing corporate social responsibility in the UK construction industry. Property Management, 28(1), 4-‐17.

Berardi, U. (2011). Beyond sustainability assessment systems: Upgrading topics by upscaling the assessment. International Journal of Sustainable Building Technology and Urban Development, 2(4), 276-‐282.

Berardi, U. (2012). Sustainability Assessment in the Construction Sector: Rating Systems and Rated Buildings. Sustainable Development, 20(6), 411-‐424.

Berardi, U. (2013). Clarifying the new interpretations of the concept of sustainable building. Sustainable Cities and Society, 8, 72-‐78.

Berg, L. (2009). Qualitative Research Methods for the Social Sciences (7. útg.) Boston: Pearson Education.

Bowen, H. R. (1953). Social responsibilities of the businessman. New York: Harper Row.

Bragança, L., Mateus, R. og Koukkari, H. (2010). Building sustainability assessment. Sustainability, 2(7), 2010-‐2023

BRE. (2017a). BRE Trust -‐ About the BRE Trust. Sótt af http://www.bre.co.uk/bretrust/page.jsp?id=2052

BRE. (2017b). BREEAM. Sótt af https://www.bre.co.uk/page.jsp?id=829

96

BRE Global Ltd. (2009). BREEAM Europe Commercial 2009 Assessor Manual (SD 5066A: Issue 1.1). Sótt af http://www.breeam.com/filelibrary/Technical%20Manuals/BREEAM_Europe_Commercial_2009.pdf

BRE Global Ltd. (2012). BRREAM Bespoke 2008 (Scheme Document 5067 Issue 2.1). Sótt af http://www.breeam.com/filelibrary/Technical%20Manuals/SD5067_2_1_BREEAM_Bespoke_2008.pdf

BRE Global Ltd. (2016). BREEAM International New Construction 2016: Technical Manual (Version: SD233 – Issue: 1.0). Sótt af http://www.breeam.com/BREEAMInt2016SchemeDocument/

BREEAM. (2017a). What is BREEAM? Sótt af http://www.breeam.com/

BREEAM. (2017b). Why BREEAM? Sótt af http://www.breeam.com/why-‐breeam

Carroll, A. B. (1999). Corporate social responsibility: Evolution of a definitional construct. Business & Society, 38(3), 268-‐295.

Carroll, A. B. (2008). A History of Corporate Social Responsibility – concepts and practices. Í Crane, A. McWilliams, A. Matten, D. Moon og J. Sieger, D. (ritstj.), The 87 Oxford Handbook of Corporate Social Responsibility (bls. 19-‐46). Oxford: Oxford University Press.

Garriga, E. og Mele, D. N. (2004). Corporate Social Responsibility theories: Mapping the territory. Journal of Business Ethics, 53(1-‐2), 51-‐71.

Cassidy, R. (2003). White paper on sustainability: Building Design and Construction, 10. Sótt af https://archive.epa.gov/greenbuilding/web/pdf/bdcwhitepaperr2.pdf

Celik, B. G. (2013). Exploring sustainable development and its interpretation in the built environment. Journal of Sustainable Development, 6(12), 83-‐91.

Chegut, A., Eichholtz, P. og Kok, N. (2014). Supply, Demand and the Value of Green Buildings. Urban Studies, 51(1), 22-‐43.

Clements-‐Croome, D. (2004). Intelligent Buildings Design, Management and Operation. London: Thomas Telford.

Cooper, I. (1999). Which focus for building assessment methods — environmental performance or sustainability? Building Research and Information, 27(4/5), 321-‐331.

Cole, R. J. (1998). Emerging trends in building environmental assessment methods. Building Research and Information, 26(1), 3-‐16.

Cole, R. J. (1999). Building environmental assessment methods: clarifying intentions. Building Research and Information, 27(4/5), 230-‐246.

97

Cole, R. J. (2005). Building environmental assessment methods: redefining intentions and roles. Building Research and Information, 35(5), 455-‐467.

Cooper, I. (1999). Which focus for building assessment method -‐ environmental performance or sustainability? Building Research and Information, 27(4/5), 321-‐331.

Cocoyoc Declaration. (1974). United Nations Conference on Trade and Development (UNCTAD) symposium in Cocoyoc, (útgefið í Development Dialogue, Nr. 2). Uppsala: Dag Hammarskjöld Foundation.

Conrad, M. (2016). Case studies. Fyrirlestur haldinn í námskeiðinu STJ203F Qualitative Research Methods. Reykjavík: Háskóli Íslands.

Courtney, R. (1997). Building Research Establishment past, present and future. Building Research & Information, 25(5), 285-‐291.

Crawford, R. H. og Pullen, S. (2011). Life cycle water analysis of a residential building and its occupants. Building Research & Information, 39(6), 589-‐602.

Crawley, D. og Aho, I. (1999). Building environmental assessment methods: application and development trends. Building Research and Information, 27(4/5), 300-‐308.

Dagný Arnarsdóttir. (2011). Samfélagsleg ábyrgð fyrirtækja: grunnlínurannsókn á CSR umræðu í íslenskum fjölmiðlum (útgefin MS-‐ritgerð). Háskóli Íslands, Reykjavík. Sótt af http://skemman.is/item/view/1946/10238

Dagný Kaldal Leifsdóttir. (2013). Samfélagsleg ábyrgð 50 stærstu fyrirtækja Íslands; Fylgja athafnir orðum? (útgefin MS-‐ritgerð). Háskóli Íslands, Reykjavík.

Darko, A. og Chan, A. P. (2016). Critical analysis of green building research trend in construction journals. Habitat International, 57, 53-‐63.

Davis, K. (1960). Can Business Afford to Ignore Social Responsibilities? California Management Review, 2(3),70-‐76.

DEFRA, Department for Environment, Food and Rural Affairs. (2005). Securing the future: Delivering UK sustainable development strategy. London: HMSO. Sótt af https://www.gov.uk/government/publications/securing-‐the-‐future-‐delivering-‐uk-‐sustainable-‐development-‐strategy

DEFRA, Department for Environment, Food and Rural Affairs. (2007). UK Government Sustainable Procurement Action Plan: Incorporating the Government response to the report of the Sustainable Procurement Task Force. London: HMSO. Sótt af http://www.sustainabilityexchange.ac.uk/files/sustainableprocurementactionplan.pdf

Ding, G. K. C. (2008). Sustainable construction – The role of environmental assessment tools. Journal of Environmental Management, 86(3), 451-‐464.

98

Dobbs, R., Oppenheim, J., Thompson, F., Brinkman, M. og Zornes, M. (2011). Resource Revolution: Meeting the world's energy, materials, food, and water needs. McKinsey & Company, New York.

Efla verkfræðistofa. (2010). Vistvæn endurhönnun Höfðabakka 9: kynning á opnum fundi Vistbyggðaráðs. Sótt af http://www.vbr.is/files/EFLA_H%C3%B6f%C3%B0abakki%209_%20Vistv%C3%A6n%20h%C3%B6nnun_211010.pdf

Eichholtz, P. M. A., Kok, N. og Quigley, J. M. (2010) Doing well by doing good: green office buildings. American Economic Review, 100, 2494-‐2511.

Ellen MacArthur Foundation. (2017). What is circular economy? Sótt af https://www.ellenmacarthurfoundation.org/circular-‐economy

EPA, Environmental Protection Agency. (2008). Green Building Strategy. Sótt af https://archive.epa.gov/greenbuilding/web/pdf/greenbuilding_strategy_nov08.pdf

EPA, Environmental Protection Agency. (2017). Green building. Sótt af https://archive.epa.gov/greenbuilding/web/html/about.html

European Commission. (2011). Communication from the Commission to the European parliament, the council, the European economic and social committee and the committee of the regions: A renewed EU strategy 2011-‐14 for Corporate Social Resoponsibility (COM (2011) 681 final). Brussel. Sótt af http://eur-‐lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=COM:2011:0681:FIN:en:PDF

European Commission. (2006). Communication from the Commission concerning Corporate Social Responsibility: Implementing the Partnership for Growth and Jobs: Making Europe a pole of excellence on CSR (COM (2006) 136 final). Brussel. Sótt af http://eur-‐lex.europa.eu/legal content/EN/TXT/?uri=CELEX%3A52006AE1576

FESTA, Samfélagsábyrgð fyrirtækja. (2017). Um Festu: Um Samfélagsábyrgð. Sótt af http://festasamfelagsabyrgd.is/um-‐samfelagsabyrgd/

Fischer, E. A. (2010). Issues in green building and the federal response: An introduction. DIANE Publishing, Collingdale.

Fisher, L. M. og Bradshaw, W. (2010). Green building and the organization of development. 46th Annual AREUEA Conference Paper. Sótt af https://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=1717093

Fowke, R. og Prasad, D. (1996). Sustainable development, cities and local government: Dilemmas and definitions. Australian Planner, 33(2), 61-‐66.

Frederick, W. C. (1960). The growing concern over business responsibility. California Management Review, 2, 54-‐61.

Fuerst, F. og McAllister, P. (2011) Green noise or green value? Measuring the effects of environmental certification on office values. Real Estate Economics, 39, 45-‐69.

99

Garriga, E. og Melé, D. (2004). Corporate social responsibility theories: Mapping the territory. Journal of Business Ethics, 53(1), 51-‐71.

GreenBookLive. (2017a). Scemes. Sótt af http://www.greenbooklive.com/search/advancedsearchresults.jsp?from=0&companyame=&addressPostcode=&productName=&certNo=&countryId=352&id=217&results_pp=10

GreenBookLive. (2017b).Certified BREEAM Assessments: Iceland. Sótt af http://www.greenbooklive.com/search/buildingsearch.jsp?partid=10023&subschemeid=0&subsubschemeid=0&companyName=&developer=&productName=&buildingRating=&certNo=&certBody=&assessorAuditor=&countryId=352&addressPostcode=&standard=&notes=&projectType=&id=202

GreenBookLive. (2017c). Certified BREEAM Assessments: Sweden. Sótt af http://www.greenbooklive.com/search/buildingsearch.jsp?id=202&sectionid=0&partid=10023&projectType=&certNo=&productName=&companyName=&developer=&buildingRating=&certBody=&assessorAuditor=&addressPostcode=&countryId=34&postcode=&scale=7.5

Green building council Australia. (2017). Green Star: The what and why of certification. Sótt af http://new.gbca.org.au/green-‐star/

Haapio, A. og Viitaniemi, P. (2008). A critical review of building environmental assessment tools. Environmental Impact Assessment Review, 28(7), 469-‐482.

Halldór Reynisson. (2005). Borgar sig að breyta rétt?: Um siðferði í viðskiptum. Glíman, 2, 13-‐19.

Hennik, M., Hutter, I og Bailey, A. (2013). Qualitative Research Methods. London: Sage.

Henningfeld, J., Phol, M. og Tolhurst, N. (2006). The ICCA Handbook on Corporate Social Responsibility. Chichester: John Wiley & Sons.

Holmes, J. og Hudson, G. (2000). An evaluation of the objectives of the BREEAM scheme for offices: a local case study. Proceedings of cutting Edge, 1-‐16.

Hueting, R. og Reijnders, L. (2004). Broad sustainability contra sustainability: the properconstruction of sustainability indicators. Ecological Economics, 50(3-‐4), 249-‐260.

IEA, International Energy Agency. (2005). Evaluating Energy Efficiency Policy Measures & DSM Programmes: A useful step for demonstrable progress and impacts of policies and measures to reduce CO2 emissions. Sótt af http://www.ieadsm.org/wp/files/Task1-‐ST9_evaluation.pdf

IPCC, Intergovernmental Panel on Climate Change. (2007). Summary for policy makers: climate change, (IPCC WG1 fjórða matsskýrsla). New York: Cambridge University Press.

100

ISO, International Organization for Standardization 15392 (2008). Sustainability in building construction – General principles. Sótt af https://www.iso.org/standard/40432.html

ISO, International Organization for Standardization ISO 26000. (2010). Guidance on social responsibility (First edition). Sótt af http://www.cnis.gov.cn/wzgg/201405/P020140512224950899020.pdf

ISO, International Organization for Standardization. (2017). Standards: ISO 26000 Social responsibility. Sótt af https://www.iso.org/iso-‐26000-‐social-‐responsibility.html

Kibert, C. J. (2016). Sustainable construction: green building design and delivery. John Wiley & Sons, New York.

Kim, M. J., Oh, M. W. og Kim, J. T. (2013). A method for evaluating the performance of green buildings with a focus on user experience. Energy and Buildings, 66, 203-‐210.

Krausmann, F., Gingrich, S., Eisenmenger, N., Erb, K. H., Haberl, H. og Fischer-‐Kowalski, M. (2009). Growth in global materials use, GDP and population during the 20th century. Ecological Economics, 68(10), 2696-‐2705.

Larsson, N. (1998). Green Building Challenge '98: International strategic considerations. Building Research and Information, 26(2), 118-‐121.

Li, Y., Chen, X., Wang, X., Xu, Y. og Chen, P. H. (2017). A review of studies on green building assessment methods by comparative analysis. Energy and Buildings, 146, 152-‐159.

Lean Construction Institute. (2017). What is Lean Design & Constrution? Sótt af https://www.leanconstruction.org/about-‐us/what-‐is-‐lean-‐design-‐construction/

Lowe, R. (2007). Addressing the challenges of climate change for the built environment. Building Research & Information, 35(4), 343-‐350.

Markelj, J., Kuzman, M. K. og Zbašnik-‐Senegačnik, M. (2013). A review of building sustainability assessment methods. AR Arhitektura, Raziskave, 1, 22-‐31.

Markelj, J., Kitek Kuzman, M., Grošelj, P. og Zbašnik-‐Senegačnik, M. (2014). A simplified method for evaluating building sustainability in the early design phase for architects. Sustainability, 6(12), 8775-‐8795.

Martens, P. (2006). Sustainability: Science or fiction? Sustainability: Science, Practice, & Policy, 2(1), 36-‐41.

Meadows, D. H., Meadows, D. L., Randers, J. og Behrens III, W. W. (1972). The limits to growth: a report to the club of Rome. New York: Universe Books.

Miller, N., Spivey, J. og Florance, A. (2008). Does green pay off? Journal of Real Estate Portfolio Management, 14, 385-‐400.

101

NAO, National Audit Office. (2007). Building for the future: Sustainable construction and refurbishment on the government estate (Report by the Comptroller and Auditor General, HC 324 session 2006 – 2007). Sótt af https://www.nao.org.uk/wp-‐content/uploads/2007/04/0607324.pdf

Nesteby, I., og Aarrestad, M. E. (2015). LPS som verktøy for å redusere påvirkningene av push-‐strategi i BREEAM-‐prosjekter. Project paper, Department of Civil and Transport Engineering, NTNU, Trondheim, Norway.

Nesteby, Å. I., Aarrestad, M. E., Lohne, J., og Bohne, R. A. (2016). Integration of BREEAM-‐NOR in Construction Projects: Utilizing the Last Planner System. Energy Procedia, 96, 100-‐111.

Norwegian Green Bulding Council. (2012). BREEAM-‐NOR New Construction (version 1.1). Sótt af https://ngbc.no/wp-‐content/uploads/2015/09/BREEAM-‐NOR-‐Engl-‐ver-‐1.1_0.pdf

Norwegian Green Bulding Council. (2016). BREEAM-‐NOR New Construction 2016: Technical Manual (SD5075NOR). Sótt af https://ngbc.no/wp content/uploads/2016/08/BREEAM-‐NOR-‐2016_New Construction_GODKJENT_AV_BRE_250816.pdf

Norwegian Green Bulding Council. (2017).BREEAM-‐NOR. Sótt af http://ngbc.no/breeam-‐nor/

Pachauri, R. K., Meyer, L., Plattner, G. K. og Stocker, T. (2015). IPCC, 2014: Climate Change 2014: Synthesis Report. Contribution of Working Groups I, II and III to the Fifth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change. IPCC. Sótt af https://www.ipcc.ch/report/ar5/syr/

Parker, J. (2012). The Value of BREEAM: A BSRIA report. BSRIA. Sótt af http://www.breeam.com/filelibrary/BREEAM%20and%20Value/The_Value_of_BREEAM.pdf

Porter, M. E. og Kramer, M. R. (2006). Strategy and society: the link between competitive advantage and corporate responsibility. Harvard Business Review, 84(12), 78-‐92.

Reykjavíkurborg. (2015). Uppbygging og framkvæmdir í Úlfarsárdal: Skýrsla starfshós til borgarráðs. Sótt af http://reykjavik.is/sites/default/files/framkvaemdasja/skjol_2014/skyrsla_21sept_2015_ulfarsardalur.pdf

Sartori, I. og Hestnes, A. G. (2007). Energy use in the life cycle of conventional and low-‐energy buildings: A review article. Energy and Buildings, 39(3), 249-‐257.

Schweber, L. (2013). The effect of BREEAM on clients and construction professionals. Building Research and Information, 41(2), 129-‐145.

102

Schweber, L. og Haroglu, H. (2014). Comparing the fit between BREEAM assessment and design processes. Building Research & Information, 42(3), 300-‐317.

Shen, L. Y., Tam, V. W., Tam, L. og Ji, Y. B. (2010). Project feasibility study: the key to successful implementation of sustainable and socially responsible construction management practice. Journal of Cleaner Production, 18(3), 254-‐259.

Snjólfur Ólafsson, Brynhildur Davíðsdóttir og Lára Jóhannsdóttir. (2014). Samfélagsábyrgð íslenskra fyrirtækja. Í Auður Hermannsdóttir, Ester Gústavsdóttir og Kári Kristinsson (ritstj.), Vorráðstefna Viðskiptafræðistofnunar Háskóla Íslands mars 2014 (bls. 139-‐148). Sótt af http://ibr.hi.is/sites/ibr.hi.is/files/vorradstefna/Vorr%C3%A1%C3%B0stefna%202014/16Samf%C3%A9lags%C3%A1byrg%C3%B0.pdf

Sustainable Building Alliance. (2017). Schemes Library: Building Research Establishment Environmental Assessment Method (BREEAM). Sótt af http://www.sballiance.org/our-‐work/libraries/building-‐research-‐establishment-‐environmental-‐assessment-‐method-‐breeam/

Sweden Green Building Council. (2013). BREEAM-‐SE English Manual for New Construction and Refurbishment. (Version 2.0, edition 160222). Sótt af https://www.sgbc.se/docman/breeam-‐2016/645-‐breeam-‐se-‐engelsk-‐manual-‐v2-‐0/file

Sweden Green Building Council. (2017). Om BREEAM-‐SE. Sótt af https://www.sgbc.se/om-‐breeam-‐se-‐meny

Tam, V. W., Tam, C. M., Zeng, S. X. og Chan, K. K. (2006). Environmental performance measurement indicators in construction. Building and Environment, 41(2), 164-‐173.

Teo, M. og Loosemore, M. (2003). Changing the environmental culture of the construction industry. In Construction Research Congress: Wind of Change: Integration and Innovation, 1-‐8.

Turner, N. og Arif, M. (2012). BREEAM excellent: business value vs employee morale. Journal of Physics: Conference Series, 364(1), 012116.

UNEP. (2007). Buildings and Climate Change: Status, Challenges and Opportunities. Sótt af http://www.unep.org/sbci/pdfs/BuildingsandClimateChange.pdf

UNEP. (2011). Buildings: Investing in energy and resource efficiency. (In Part II of Towards a Green Economy: Pathways to Sustainable Development and Poverty Eradication), 331-‐374. Sótt af http://eprints.lse.ac.uk/47895/1/__Libfile_repository_Content_Burgett,%20R_Burdet_Buildings_%20investing_energy%20_2011_Rode_Buildings_2011.pdf

UNEP-‐SBCI. (2009). Sustainable Buildings and Climate Initiative: Buildings and Climate Change. Sótt af http://www.unep.org/sbci/pdfs/SBCI-‐BCCSummary.pdf

103

UNEP-‐SBCI. (2014). Sustainable Buildings and Climate Initiative: Greening the Building Supply Chain. Sótt af http://www.unep.org/sbci/pdfs/greening_the_supply_chain_report.pdf

UNFCCC, United Nations Framework Convention on Climate Change. (2006). UNFCCC Handbook (FCCC/ CP/1999/7). Sótt af https://unfccc.int/resource/docs/publications/handbook.pdf

Verkís verkfræðistofa. (2015). Sundlaugarhönnun Verkís. Sótt af http://www.verkis.is/um-‐okkur/frodleikur/frettir/sundlaugarhonnun-‐verkis

Vistbyggðarráð. (2013). Vistvottunarkerfi fyrir byggingar: Greining á hagkvæmni og aðlögunarhæfni erlendra vottunarkerfa fyrir íslenskan byggingamarkað. Sótt af http://www.fsr.is/media/frettir/Vistvottunarkerfi-‐fyrir-‐byggingar.pdf

Vistbyggðarráð. (2017). Um vistbyggðaráð. Sótt af http://www.vbr.is/efni/fyrirtaekid

Visthús. (2017). Um verkefnið. Sótt af af http://visthus.is/category/um-‐verkefnid/

Visthús. (2017). Vottunarkerfi. Sótt 5. maí 2017 af http://visthus.is/category/vottunarkerfi/

Vísindavefur Háskóla Íslands. (2000). Hvaða tölur koma á eftir milljón og milljarði? Sótt af https://www.visindavefur.is/svar.php?id=446

Von Malmborg, F. B. og Forsberg, A. (2003). Choice of energy data in environmental assessment of the built environment. Journal of Environmental Assessment Policy and Management, 5(01), 83-‐97.

WCED, World Commission on Environment and Development. (1987). Our CommonFuture. New York: Oxford University Press.

WGBC, World Green Building Council. (2013). The Business Case for Green Building: A Review of the Costs and Benefits for Developers, Investors and Occupants. Sótt af http://www.worldgbc.org/news-‐media/business-‐case-‐green-‐building-‐review-‐costs-‐and-‐benefits-‐developers-‐investors-‐and-‐occupants

Yin, R. K. (2009). Case Study Research: Design and Methods (4. útg.). London: SAGE Publications.

Yin, R. K. (2014). Case Study Research: Design and Methods (5. útg.). London: SAGE Publication.

Younger, M., Morrow, H. R., Vindigni, S. M. og Dannenberg, A. L. (2008). The Built Environment, Climate Change, and Health: Opportunities for Co-‐Benefits. American Journal of Preventive Medicine, 35(5), 517-‐526.

Yu, C. W. og Kim, J. T. (2011). Building environmental assessment schemes for rating of IAQ in sustainable buildings. Indoor and Built Environment, 20(1), 5-‐15.

104

Zhao, Z. Y., Shen, L. Y. og Zuo, J. (2009). Performance and strategy of Chinese contractors in the international market. Journal of Construction Engineering and Management, 135(2), 108-‐118.

Zhao, Z. Y., Zaho, X. J., Davidson, K. og Zuo, J. (2012). A corporate social responsibility indicator system for construction enterprises. Journal of Cleaner Production, 29-‐30, 277-‐289.

Zuo, J. og Zhao, Z. Y. (2014). Green building research–current status and future agenda: A review. Renewable and Sustainable Energy Reviews, 30, 271-‐2.

105

Viðauki A

Viðtalsrammi rannsóknar

Vistvottunarkerfið BREEAM.Greining á aðlögunarhæfni matskerfisins að

íslenskum aðstæðum

Rannsóknarspurningar

Spurningunum er skipt í þemu sem tengjast rannsóknarefninu. Stykkorðin í svigunum eru

atriði sem reynt er að koma inn á í hverri spurningu.

Persónulega reynsla af BREEAM

1. Hvaða BREEAM vottaða verkefni hefur þú komið að og hvert var þitt hlutverk í

vottunarferlinu?

2. Hver er reynsla þín af því að taka þátt í BREEAM vottuðu verkefni? (Tæknileg atriði,

félagslegi þátturinn, umhverfisleg atriði, stjórnun, þekking, teymisvinna, hindranir,

vinnuálag, kröfur)

3. Hverja myndir þú telja helstu hvatana fyrir því að fá BREEAM vottun hérlendis? (Ákvæði

í skipulagslögum, samfélagsábyrgð, ímynd, umhverfisvandamál)

Aðlögun BREEAM að íslenskum byggingariðnaði

4. Hverja myndir þú telja helstu hvatana í íslenskum byggingariðnaði hvað varðar þær

kröfur sem settar eru fram í BREEAM?(Auðlindir, byggingarefni, þekking, félagslegi

þátturinn, fjármögnun, stuðningur, stjórnvöld, stefnur)

5. Hverja myndir þú telja helstu hindranirnar í íslenskum byggingariðnaði hvað varðar þær

kröfur sem settar eru fram í BREEAM?(Auðlindir, bygginarefni, loftslag, þekking,

félagslegir þættir, fjármögnun, stuðningur, stjórnvöld, stefnur)

106

Hönnun og ákvarðanataka

6. Með hvaða hætti hefur BREEAM áhrif á ákvarðanatöku í ferlinu, frá hugmynd til

útfærslu?

7. Hvers konar áhrif hefur BREEAM á hönnun bygginga? Myndir þú telja BREEAM

lausnarmiðaða aðferð hvað varðar vandamál á hönnunar-‐ og byggingarstigi?

Félagsleg áhrif BREEAM

8. Með hvaða hætti hefur BREEAM áhrif á daglegt verklag/rútínu verkefnateyma sem taka

þátt í BREEAM vottunarferli?

9. Hvers konar þekkingu og tækni er miðlað til þeirra sem taka þátt í vottunarferli? Hvað

lærðir þú af þáttöku í slíku ferli?

Vottunarferlið

10. Hvaða atriði sjálfbærrar þróunar er lagt mest áhersla á í vottunarferlinu?

11. Myndirðu segja að að sú sérfræðiþekking sem þú hefur í grunninn hafi hjálpað til við

ná tilsettum kröfum sem gerðar eru í BREEAM?

12. Hvernig upplifðir þú hlutverk og þáttöku matsmannsins í ferlinu? Fannst þér teymið

fá nægilegar leiðbeiningar og aðstoð í ferlinu?

13. Fannst þér vottunarferlið á einhvern hátt ýta undir breiðara og þverfræðilegra samtal

meðal ólíkra starfsgreina/aðila sem komu að verkefninu?

Umhverfisáhrifaflokkar og tæknileg atriði

14. BREEAM er til þess fallið að hafa áhrif á ýmsar hliðar verkefna í gegnum

umhverfisáhrifaflokkana, hvar myndir þú segja að áhrifa BREEAM gætti einna helst? (þ.e.

undir hvaða flokki eru áhrifin greinilegust)

15. Geturðu nefnt einhver tæknileg atriði sem væri hægt að bæta hér á landi til þess að

skora hærra í ákveðnum umhverfisáhrifaflokkum í BREEAM?

107

Verðmæti/gildi BREEAM

16. Hvaða gildi hefur BREEAM haft fyrir þitt fyrirtæki, hefur það aukið virði/verðmæti

fyrirtækisins á einhvern hátt?(CSR, ímynd, stjórnun, félagslegir-‐, hagfræðilegir-‐ og

umhverfislegir þættir, grænt bókhald, samkeppnisstaða)

17. Telurðu að fyrirtækið muni halda áfram að sækjast eftir BREEAM vottunum í komandi

verkefnum? Af hveru/af hverju ekki?

Umbætur og frekari aðlögun

18. Hvað mætti bæta í íslenskum byggingariðnaði til þess að auðvelda aðlögun BREEAM

að aðstæðum hérlendis?(Menntun, leiðbeiningar, stjórnýsla, stuðningur, fjárhagslegar

ívilnanir, vitundarvakning, rannsóknir, íslensk útgáfa, fjármagn)

19. Hvernig myndirðu meta núverandi stöðu og viðhorf innan byggingargeirans á Íslandi

varðandi aðlögun og notkun BREEAM?

20. Telur þú að Íslendingar ættu að þróa íslenska útgáfu af BREEAM, sem tekur mið af

íslenskum lögum og reglugerðum? Ef svo er, hvað telurðu að getið áunnist með því?

(Stjórnun, stuðningur stjórnvalda, aðgengi, bættur árangur)

21. Ætti að innleiða BREEAM í íslensku byggingarreglugerðina og aðrar stefnur sem við á?

Ef svo er, hvernig myndi það styrkja og auðvelda aðlögun BREEAM að íslenskum

aðstæðum?

22. Að lokum, er breytinga þörf á BREEAM kerfinu til að bæta það? Ef svo er, hvaða

breytingar eru áríðandi að þínu mati?

Documents

LOKAEINTAK BREEAM Olga Árnadóttir · 2018-10-15 · Vistvottunarkerfið/BREEAM/ Greining’á’aðlögunarhæfni’matskerfisins’að’ ’íslenskumaðstæðum’! / OlgaÁrnadóttir!!!!!