LOKALNI PROGRAM ZAŠTITE ŽIVOTNE SREDINE (LEAP

LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI

1

LOKALNI PROGRAM ZAŠTITE ŽIVOTNE SREDINE (LEAP) OPŠTINE MILIDI 2014-2020


2

SADRŢAJ

1. Uvod..........................................................................................................................................7 2. Šta je LEAP...............................................................................................................................8 3. Osnovni podaci o opštini........................................................................................................9

3.1. Poloţaj................................................................................................................................9 3.2. Geografski poloţaj...........................................................................................................11 3.3. Reljef ................................................................................................................................11 3.4. Nagib terena .....................................................................................................................12 3.5. Ekspozicija reljafa ...........................................................................................................13 3.6. Klima .................................................................................................................................13 3.7. Temperatura vazduha .....................................................................................................13 3.8. Padavine...........................................................................................................................14 3.9. Vlaţnost vazduha.............................................................................................................14 3.10. Vjetar...............................................................................................................................15

4. Ţivotna sredina – Voda, tlo, vazduh......................................................................................15 4.1. Teritorija i veze sa susjednim prostorima......................................................................15

4.1.1. Teritorija...............................................................................................................15 4.1.2. Veze sa susjednim prostorima...........................................................................16

4.2. Prirodni resursi.................................................................................................................17 4.2.1. Leţišta ruda i minerala........................................................................................17 4.2.2. Šumsko zemljište.................................................................................................17 4.2.3. Poljoprivredno zemljište......................................................................................18 4.2.4. Vodni potencijal....................................................................................................19 4.2.5. Turistiĉki potencijal..............................................................................................19

4.3. Stanovništvo......................................................................................................................19 4.3.1. Kretanje broja stanovnika i domaćinstava.........................................................19 4.3.2. Strukture stanovništva.........................................................................................22

4.3.2.1. Polna struktura ..............................................................................................22 4.3.2.2. Starosna struktura.........................................................................................22

4.4. Gustina naseljenosti.........................................................................................................23 4.5. Privreda..............................................................................................................................25

4.5.1. Brojno stanje malih i srednjih preduzeća po djelatnosti .................................27 4.5.2. Brojno stanje zaposlenih u malim i srednjim preduzećima po djelatnosti.....28

5. Organizacija ţivotnih potreba.................................................................................................31 5.1. Komunalije..........................................................................................................................31 5.2. Putna isaobraćajna infrastruktura ...................................................................................31 5.3. Civilno društvo...................................................................................................................32 5.4. Informisanje........................................................................................................................32 5.5. Obrazovanje........................................................................................................................32 5.6. Zdravstvena zaštita............................................................................................................32 5.7. Socijalna zaštita..................................................................................................................33 5.8. Vodosnabdjevanje..............................................................................................................33 5.9. Kanalizaciona mreţa...........................................................................................................34 5.10. Odvoz otpada................................................................................................................34

6. Mjesne zajednice ekološki problemi i potrebe........................................................................40 6.1. MZ. Milići I.............................................................................................................................42 6.2. MZ. Milići II............................................................................................................................43 6.3. MZ. Milići III...........................................................................................................................43 6.4. MZ. Dubniĉki Most...............................................................................................................44 6.5. MZ. Rajići..............................................................................................................................45 6.6. MZ. Vukovići i Vrtoĉe..........................................................................................................45 6.7. MZ. Mišići ............................................................................................................................46 6.8. MZ. Derventa.......................................................................................................................47 6.9. MZ. Koprivno.......................................................................................................................47 6.10. MZ. Milića Brdo.............................................................................................................48 6.11. MZ. Štedrić....................................................................................................................48 6.12. MZ. Đile i Rupovo Brdo ...............................................................................................49 6.13. MZ. Nova Kasaba .........................................................................................................49


3

6.14. MZ Skugrići ..............................................................................................................51 6.15. MZ. Maćesi ...............................................................................................................51 6.16. Rovaši ......................................................................................................................51 6.17. MZ. Raševo ..............................................................................................................52 6.18. MZ. Zaklopĉa............................................................................................................52 6.19. MZ. Podgora.............................................................................................................53 6.20. MZ. Gornji Zalukovik ..............................................................................................54

7. Sektor voda...........................................................................................................................56 7.1. Slivna podruĉja...............................................................................................................56 7.2. Podzemne vode..............................................................................................................56 7.3. Erozije i bujice ................................................................................................................56 7.4. Odbrana od poplava i ureĊenje vodotokova ...............................................................58 7.5. Vodomjerne stanice .......................................................................................................58 7.6. Kvalitet voda ...................................................................................................................58 7.7. Vodna zemljišta ..............................................................................................................59 7.8. Podzemna voda...............................................................................................................59 7.9. Izvorište Nikolina Voda ..................................................................................................59 7.10. Izvorište Banjica .......................................................................................................60 7.11. Ostala izvorišta ........................................................................................................61 7.12. Hidrotehniĉka infrastruktura ...................................................................................61 7.13. ZagaĊivaĉi .................................................................................................................61

7.13.1. Privredni subjekti ...............................................................................................61 7.13.2. Kanalizacione vode ............................................................................................62 7.13.3. Ĉvrsti otpad .........................................................................................................62 7.13.4. Poljoprivreda .......................................................................................................63

7.14. Snabdjevanje vodom .................................................................................................63 7.15. Zone sanitarne zaštite za izvorišta ...........................................................................64 7.16. Zone sanitarne zaštite izvorišta Nikoline Vode .......................................................64

7.16.1. Geografski poloţaj i geomorfološke karakteristike istraţnog terena .............64 7.16.2. Padavine ...............................................................................................................66 7.16.3. Hidrogeografske karakteristike ..........................................................................67 7.16.4. Odnos površinskih i podzemnih voda ...............................................................71 7.16.5. Opšti bilans kartsne izdani ..................................................................................71 7.16.6. Reţim karstnih izdanskih voda u slivu vrela Nikolina voda i rezervi izdanskih

voda........................................................................................................................72 7.16.7. Reţim izdašnosti vrela .........................................................................................72 7.16.8. Reţim fiziĉkih i hemijskih svojstava izdanskih voda ........................................73 7.16.9. Prikaz rezervi izdanskih voda po kategorijama .................................................74

7.16.9.1. Kategorije B rezervi ..........................................................................74 7.16.9.2. Kateorije C1 rezervi ...........................................................................74 7.16.9.3. Kategorije C2 rezervi .........................................................................75

7.16.10. Kvalitativna svojstva kastnih izdanskih voda .............................................75 7.16.10.1. Kvalitet izdanskih voda u pogledu fiziĉkih i hemijskih svojstava...75 7.16.10.2. Kvalitet izdanskih voda u pogledu bakterioloških svojstava ........76

7.16.11. OdreĊivanje zona snitarne zaštite na izvorištu Nikolina voda ...................76 7.16.11.1. Zona neposredne zaštite ...................................................................77 7.16.11.2. Zona uţe zaštite .................................................................................78 7.16.11.3. Zona šire zaštite .................................................................................79 7.16.11.4. Pojasevi sanitarne zaštite .................................................................80

7.16.12. Mjere zaštite u zonama i pojasevima sanitarne zaštite ...............................81 7.16.12.1. Mjere zaštite u neposrednoj zoni sanitarne zaštite ........................81 7.16.12.2. Mjere zaštite u uţoj zoni sanitarne zaštite ......................................81 7.16.12.3. Mjere zaštite u široj zoni sanitarne zaštite ......................................82 7.16.12.4. Mjere zaštite u pojasu zaštite sliv Studenog Jadra do kaptaţe Nikolina

voda..................................................................................................................83 7.16.13. Trenutne i potrebne koliĉine vode za planski period 2010-2015 godina....84 7.16.14. Problemi zamućenja i bakteriološkog zagaĊenja izdanskih voda ............86 7.16.15. Prijedlog sanacionih i drugih mjera..............................................................88


4

7.16.16. Naĉin obiljeţavanja zona sanitarne zaštite i obavještavanje javnosti o rezultatima provoĊenja programa sanitarne zaštite.............................................94

7.17. Zonesanitarne zaštite za izvorište Jama .....................................................................94 7.17.1. Geomorfološkekarakteristike terena .....................................................................95 7.17.2. Hidrogeografske i klimatske karakteristike ..........................................................96 7.17.3. Korištenje zemljišta uslivu vrela Jama ................................................................101 7.17.4. Reţim izdašnosti vrela Jama.................................................................................103 7.17.5. Reţim fiziĉkih i hemijskih svojstava vodaizvorišta Jama ..................................103 7.17.6. Prikaz rezervipitkih voda izvorišta Jama po kategorijama .................................107 7.17.7. Sanitarna zaštita izvorišta Jama –odrĊivanje zona sanitarne zaštite ................107

7.17.7.1. Zona neposredne zaštite ....................................................................108 7.17.7.2. Zona uţe zaštite ..................................................................................109 7.17.7.3. Zona šire zaštite ..................................................................................109 7.17.7.4. Pojasevi zaštite....................................................................................109

7.17.8. Mjere zaštte u zonama i pojasevima sanitarne zaštite ........................................110 7.17.9. Potencijalni zagagaĊivaĉi u podruĉju sliva vrela Jama ......................................112 7.17.10. Prijedlog sanacionih i drugih mjera ...............................................................114 7.17.11. Naĉin obiljeţavanja zona sanitarne zaštite i obavještavanja javnosti o

rezultatima provoĊenja ..........................................................................................115 7.18. Pregled dijela seoskih vodovoda.................................................................................115 7.19. Disperzija ostalih otpadnih voda .................................................................................122

7.19.1. Kanalizacija .............................................................................................................122 7.19.2. Otpadne vode...........................................................................................................122

7.20. Voda ................................................................................................................................123 7.21. Poslednji rezultati analiza vode iz gradskog vodovodnog sistema...........................126 7.22. Rezime sektora Voda (Analize i zakljuĉci)....................................................................131

8. Sektor zemljište............................................................................................................................132 8.1. Sektor poljoprivrednog zemljišta ........................................................................................132 8.2. Pedološke karakteristike zemljišta .....................................................................................133 8.3. Zemljište.................................................................................................................................133 8.4. Podaci civilne zaštite iz 2013. O zagaĊenosti minama ......................................................135 8.5. Upravljanje otpadom..............................................................................................................137

8.5.1. ProizvoĊaĉi otpada iz privrede ................................................................................137 8.5.2. ProizvoĊaĉi otpada- Javne ustanove .....................................................................139 8.5.3. Pravni okvir za upravljanje otpadom ......................................................................140

8.5.3.1. Planski dokumenti za upravljanje otpadom ....................................................140 8.5.3.2. Zakonska regulativa ..........................................................................................140

8.5.4. Postojeći kapaciteti za prikupljanje i odvoz otpada .............................................146 8.5.4.1. Opremljenost za pruţanje usluge prikupljnja i odvoz otpada ......................146

8.5.5. Dinamika, naĉin odvoza i prikupljanja otpada .....................................................147 8.5.6. Anlaize i zakljuĉci....................................................................................................148 8.5.7. Nelegalna odlagališta..............................................................................................149 8.5.8. Trenutne i buduće koliĉine ....................................................................................151 8.5.9. Ukupno proizvedeni otpad.....................................................................................151 8.5.10. Prikupljeni mješani otpad.......................................................................................152 8.5.11. Finansiranje sistema upravljanja otpadom ..........................................................152 8.5.12. Tarife i naĉin naplate ..............................................................................................152

8.5.12.1. Tarife za domaćinstva .........................................................................152 8.5.12.2. Tarife zaprivredni sektor ....................................................................153

8.5.13. Stepen naplate .........................................................................................................153 8.5.14. Bilans uspjeha 2010-2012 .......................................................................................154

8.6. Gradske zelene površine .....................................................................................................155 8.6.1. Sve druge zelene površine ĉija površina nije taĉno definisana ..........................155 8.6.2. Nova Kasaba i Derventa – ruĉno ĉišćenje javnih površina .................................156 8.6.3. Dinamika realizacije programa ...............................................................................157

8.7. ZagaĊivaĉi ............................................................................................................................157 8.7.1. Privredni subjekti ....................................................................................................157 8.7.2. Kanalizacija ..............................................................................................................158 8.7.3. Poljoprivreda ............................................................................................................158


5

8.8. Rezime sektora zemljište (Analize i zakljuĉci) ................................................................158 9. Sektor vazduh ...........................................................................................................................159

9.1. Vazduh..................................................................................................................................159 9.1.1. Linijski izvori zagaĊenja vazduha ........................................................................160 9.1.2. Površinski izvori zagaĊenja vazduha...................................................................160 9.1.3. Taĉkastiizvori zagaĊenja vazduha........................................................................161 9.1.4. Rezime problema u oblasti atmosfere na podruĉju opštine Milići....................164

9.2. Buka.....................................................................................................................................164 9.3. ZagaĊivaĉi...........................................................................................................................166 9.4. Rezime za sektor vazduh (analize i zakljuĉci) .................................................................167

10. Sektor biodiverzitet...................................................................................................................168 10.1. Šume i šumska zemljišta ............................................................................................168

10.1.1. Opšte ekološke karakteristike...............................................................................168 10.1.2. Stanje šumskog fonda ..........................................................................................168 10.1.3. Ugroţenost šuma ..................................................................................................168

10.2. Zaštićena podruĉja prirode..........................................................................................169 10.3. Prirodne vrijednosti......................................................................................................169 10.4. Ljekovito bilje ...............................................................................................................171 10.5. Ţivotinjski svijet ...........................................................................................................172 10.6. Postanak lovišta ...........................................................................................................175 10.7. Osnovni podaci o lovišta..............................................................................................176

10.7.1. Opis granica lovišta ...............................................................................................177 10.7.2. Osnovne vrste divljaĉi ...........................................................................................177 10.7.3. Objekti u lovištu .....................................................................................................177 10.7.4. Terenska i prirodna cjelina ...................................................................................178 10.7.5. Prehrambene mogućnosti ....................................................................................178 10.7.6. Uslovi zaštite prirode ............................................................................................178 10.7.7. Mir u lovištu ...........................................................................................................179 10.7.8. Vrste, brojnost i zdravstveno stanje pojedinih vrsta zaštićene i nezaštićene

divljaĉi. ...................................................................................................................179 10.7.8.1. Stalno zaštićene vrste divljaĉi ..........................................................179 10.7.8.2. Lovostajem zaštićene vrste divljaĉi .................................................179

10.7.9. Srna ........................................................................................................................180 10.7.10. Mrki medvjed...................................................................................................180 10.7.11. Zec ...................................................................................................................180 10.7.12. Divlja svinja .....................................................................................................181 10.7.13. Nezaštićena divljaĉ .........................................................................................181

10.8. Ostale zanimljiveţivotinjske vrste ..............................................................................182 10.9. Rezime sektora biodiverzitet .......................................................................................183

11. Sektor kulturno istorijska dobra ..............................................................................................184 11.1. Arheološki lokaliteti .....................................................................................................186

11.1.1. Praistorija................................................................................................................186 11.1.2. Rimsko doba...........................................................................................................186 11.1.3. Srednji vijek ...........................................................................................................186 11.1.4. Kasni srednji vijek .................................................................................................186

11.2. Srednjevijekovni grad Komić ......................................................................................188 11.3. Rezime sektora Kulturno istorijska dobra (Analize i zakljuĉci) ...............................190

Vizija opštine Milići ................................................................................................................................191 Akcioni planovi .......................................................................................................................................192

12. Prioritetni problemi – sektor voda ...........................................................................................193 Akcioni plan - Sektor voda.....................................................................................................................195 Projekti za sektor voda...........................................................................................................................199

13. Prioritetni problemi – sektor zemljište.....................................................................................217 Akcioni plan – Sektor zemljište..............................................................................................................218 Projekti za sektor zemljište ....................................................................................................................220

14. Prioritetni problemi – Sektor vazduh........................................................................................226 Akcioni plan – sektor vazduh.................................................................................................................228 Projekti za sektor vazduh.......................................................................................................................229

15. Prioritetni problemi – Sektor biodiverzitet..............................................................................233


6

Akcioni plan – Sektor biodiverzitet .....................................................................................................235 Projekti za sektor biodiverzitet ............................................................................................................237

16. Prioritetni problemi – Sektor kulturno-istorijska dobra........................................................244 Akcioni plan- Sektor kulturno istorijska dobra...................................................................................245 Projekti za sekror kulturno istorijska dobra .......................................................................................247

17. Monintoring i evaluacija ..........................................................................................................252 18. Literatura ..................................................................................................................................253

7

1. UVOD

Problem ugroţenosti i oĉuvanjaţivotne sredine sve više dobija na znaĉaju. Svjedoci smo razliĉitih aktivnosti koje su praćene što politiĉkim odlukama na najvišim nivoima što medijskom promocijom i kampanjama za podizanje javne svijesti. Uprkos stalnim naporima problemi ţivotne sredine su sve izraţeniji i kompleksniji. Globalni pristup sagledavanja problema ţivotne sredine je opšte prihvaćen te postoje elementi pritiska i motivacije na sve zemlje svijeta da slijede opšte odluke koje se tiĉu oĉuvanja prirode. Trenutno opredjeljenje je da se problemi prepoznaju i rješavaju na lokalnom nivou tamo gdje i nastaju i gdje su najizraţeniji (razmišljaj o cijelom svijetu djeluj u svojoj okolini). Zakonskom regulativom, taĉnije Zakonom o zaštiti ţivotne sredine („Sl. glasnik RS“ broj: 53/02), u odredbama ĉlana 51., navodi se da jedinice lokalne samouprave donose lokalne programe zaštite ţivotne sredine za period od 6. godina , koji usvajaju skupštine lokalne samouprave. Naĉelnik opštine Milići donio je Rješenje broj : 02-020-49/13 od 15.10.2013 o imenovanju tima za izradu LEAP-a opštine Milići . Povod za izradu Plana pored zakonske obaveze je potreba za ureĊenjem ove oblasti kako od strane graĊana tako i od neophodnosti za rješenje ove problematike. Lokalni program zaštite ţivotne sredine treba da obradi sledeće oblasti : Ĉistoća ţivotne sredine, Drenaţa bujiĉnih voda, Tretiranje, prikupljanje, drenaţa i preĉišćavanje kanalizacije na podruĉju grada Tretiranje otpada na podruĉju opštine, Zaštita od buke, vibracija i zagaĊenosti vazduha nastale kao rezultat aktivnosti javnosti i

javnih usluga, npr ugostiteljstva, postrojenja, veleprodaje... Organizovanje lokalnog transporta, Snabdjevanje vodom za piće, Lokalno upravljanje energijom, Upravljanje zelenim površinama i lokalnim prirodnim zaštićenim podruĉjima.

Izrada plana vrši se u saradnji sa nadleţnim organima uprave, predstavnicima privrednih organizacija i udruţenja koje se bave pitanjima zaštite ţivotne sredine. LEAP se donosi na period od šest godina (2014-2020.) i moţe se revidirati, a stavlja se na uvid javnosti svake godine. Plan je izradila radna grupa, imenovana od strane naĉelnika opštine Milići, u sastavu:

1. Marko Savić 2. Rada Đokanović 3. Rajko Dukić 4. Zoran Stjepanović i 5. Mirsad Ĉizmić

Ukljuĉenje javnosti predviĊeno je kroz javnu raspravu o dokumentu. Grupa za izradu će napraviti plan javne rasprave kada će sa dokumentom upoznati sve zainteresovane strane na lokalnom nivou.


8

2. Šta je LEAP

Na Konferenciji Ujedinjenih Nacija o ţivotnoj sredini i razvoju koja je odrţana 1992. godine u Rio

de Ţaneiru usvojena je "Agenda 21" koja odrţava globalni konsenzus i visok stepen politiĉke

saglasnosti o neodvojivosti razvoja i ţivotne sredine i obraĊuje najznaĉajnije globalne ekološke

probleme sa kojima se ĉovjeĉanstvo suoĉava.

Na ministarskoj konferenciji "Ţivotna sredina Evrope", odrţanoj 1993. godine u Lucernu potpisan je "Ekološki akcioni program za centralnu i istoĉnu Evropu". Osnovni princip ovog dokumenta je da se pitanja zaštite ţivotne sredine neposredno ukljuĉe u proces ekonomske obnove. EAP(Environmental Action Program - program ekoloških akcija za centralnu i istoĉnu Evropu) se smatra privremenim, srednjoroĉnim programom, sa ciljem da pomaţe zemljama centralne i istoĉne Evrope da dostignu zapadne standarde u oĉuvanju i unapreĊenju ţivotne sredine. On donosi okvire za utvrĊivanje prioriteta i za razvoj realnih, efikasnih i ekonomsko racionalnih rješenja. Jedan od osnovnih zadataka EAP-a je da osnaţi planiranje zaštite ţivotne sredine na lokalnom nivou. U većini zemalja centralne i istoĉne Evrope u toku je proces uspostavljanja Nacionalnih ekoloških akcionih planova (NEAP - National Environmental Action Program).

Ovaj proces se odvija uz manje ili veće prepreke koje su posledica nagomilanih ekoloških problema kao i trenutnog društveno - ekonomskog stanja tih zemalja, odnosno opštih teškoća da se planovi prevedu u konkretnu akciju. I pored ĉinjenice da EAP potencira lokalne inicijative, nije usledilo adekvatno uobliĉavanje programa za lokalne zajednice. Sve je to navelo pojedine lokalne zajednice da pristupe izradi sopstvenih planova za zaštitu i unapreĊenje ţivotne sredine, zasnovane, pre svega, na prioritetima tih zajednica i metodologiji EAP-a. Pokazalo se da se na lokalnom nivou mogu lakše identifikovati i primeniti preporuke i metodologija za izradu planova i programa ekoloških akcija.

Postupajući po ovoj metodologiji mnogi gradovi u zemljama istoĉne Evrope donijeli su svoje ekološke akcioni programe: Trojan i Stara Zagora - Bugarska, Elk i Radom - Poljska, Šatoraljaujhelji - MaĊarska, Sveti Nikola i Kavadarci - Makedonija. Donošenje ovih programa i njihova realizacija bila je pomognuta od meĊunarodne zajednice. Ovo su bili prvi lokalni planovi, a danas veliki broj opština i gradova ovog regiona ima usvojene lokalne planove .

Lokalni ekološki akcioni plan donosi:

▪ poboljšanje razumjevanja ekoloških problema na lokalnom nivou,

▪ rangiranje problema u odnosu na ljudsko zdravlje, eko - sisteme, kvalitet ţivota uopšte,

▪ racionalno usmjeravanje ograniĉenih sredstava na prioritetne probleme,

▪ uobliĉavanje LEAP-a koji u potpunosti ukljuĉuje tehniĉka, politiĉka i upravljaĉka rješenja

Razlozi za sprovoĊenje LEAP-a su:

▪ unapreĊenje saradnje unutar sektora i meĊu-sektorski,

▪ doprinos stvaranju partnerskih odnosa na lokalnom nivou,

▪ unapreĊuje mogućnost uĉestvovanja gradjana u donošenju odluka koje se tiĉu ţivotne sredine

▪ povećava nivo informisanosti i znanja o ekološkim problemima,

▪ donosi više struĉnosti u kreiranju ekološke politike,

▪ pomaţe procesu uspostavljanja prioriteta,

▪ otkriva nedovoljno istraţena i ugroţena podruĉja u oblasti ţivotne sredine,

▪ povećava mogućnost lokalnih zajednica da se suoĉe sa ekološkim problemima,

▪ doprinose izgradnji konsenzusa o ekološkim prioritetima,

▪ ohrabruje ekonomski racionalno donošenje odluka,

▪ doprinosi oĉuvanju i poboljšanju ekoloških uslova.

Donošenje Ekološkog akcionog plana podrazumeva aktivno uĉešće javnosti tokom cijelog procesa, a uspješnim ukljuĉivanjem javnosti u proces ostvaruje se dvosmjerna komunikacija:


9

▪ uĉešće javnosti znaĉi podizanje svijesti kroz informisanje i obrazovanje ĉlanova zajednice o obimu i ciljevima donošenja, ekološkim temama i prioritetima i mogućim akcijama za rad na najvišim prioritetima,

- LEAP obuhvata traganje za idejama, razmišljanjima i mišljenjima graĊana, ĉime se osigurava da prioriteti i rješenja odraţavaju ono što smatra zajednica kao cjelina. Proces donošenja, prema dosadašnjim iskustvima, traje oko 2 godine. Njima se sistematišu saznanja o stanju ţivotne sredine i utvrĊuju prioriteti za rješavanje najznaĉajnijih ekoloških problema. On predstavlja, novi kvalitativni pristup ţivotnoj sredini i planiranju razvoja. Njegovom izradom se ne zaustavlja realizacija postojećih planova, već se uĉešćem i pritiskom javnosti njihova realizacija podstiĉe.

Faze LEAP-a su:

▪ Planiranje i poĉetak projekta,

▪ Prepoznavanje i rangiranje ekoloških problema sredine,

▪ Izrada programa ekoloških akcija,

▪ SprovoĊenje programa ekoloških akcija i

▪ Praćenje i vrednovanje lokalnih programa ekoloških akcija.

Prva faza LEAP-a ukazuje na osnovne probleme ţivotne sredine, planirane promene tehnoloških procesa, potrebu modernizacije opreme, prostornog planiranja, vodosnabdjevanja, razvoja odrţive poljoprivrede i turizma, oĉuvanja prirodnih i kulturnih vrijednosti, ekološkog obrazovanja i na druga pitanja od vaţnosti za kvalitet ţivota.

Druga faza projekta predviĊa izradu Procjene uticaja zagaĊenosti na ţivotnu sredinu koju radi struĉni tim.

Nakon procjene rizika i rangiranja ekoloških problema pristupa se izradi Ekološkog plana.

Plan definiše prioritetne probleme i za svaki prioritet utvrĊuje ciljeve, zadatke i pokazatelje.

Primjer :

Jedan od ciljeva akcionog plana "Svetog Nikole" (primer Makedonije) je: "Nedostatak vode za piće koja je kvalitetna", a za taj identifikovan problem cilj je: "Zdrava i ĉista voda za piće".Da bi se ciljevi ostvarili, zadaci su: "Uklanjanje izvora zagaĊenja do 2003.god." a pokazatelji uspješnosti realizacije zadataka: - 90% stanovništva u zahvatu gradskog vodovoda koristi vodu za piće; - optimalno korišćenje hemikalija za obradu vode: Al2(SO4)3 10 - 20 mg/l, Cl2 - 0,2 - 1mg/l;veći broj sistema za snabdjevanje sela vodom od sadašnjeg za 8 do 16novih sistema. Za svaki cilj utvrĊuju se akcije. Tako je za zaštitu jezera Elk u Poljskoj utvrĊeno 3 cilja, a do ostvarenja svakog cilja treba realizovati ĉitav niz akcija. Za prvi cilj: "Uklanjanje uticaja zagaĊenja poreklom iz domaćinstva u jezero" utvrĊeno je 9 akcija na sanaciji postojećih i postavljanju novih kanalizacionih kolektora sa svim potrebnim tehniĉkim podacima.

BiH je kasnije pristupila ovom planu i veći broj opština i gradova ĉesto potpomognut donatorskim sredstvima donosio je lokalne planove zaštite ţivotne sredine. Na drţavnom nivou 2011 godineusvojen je dokument „Pregled pravnog i institucionalnog okvira za zaštitu okoliša u BiH “ . U Republici Srpskoj nosilac procesa je Ministarstvo za prostorno ureĊenje stambeno komunalne poslove i ekologiju . Zakonom o zaštiti ţivotne sredine data je obaveza i okvir za izradu Plana .

3. Osnovni podaci o Opštini

3.1. Položaj Opština Milići je locirana u istoĉnom dijelu Bosne i Hercegovine u entitetu Republika Srpska i zauzima centralni dio regije Biraĉ. Nalazi se na magistralnom putu M-19 Sarajevo – Beograd, ĉini tranzitnu vezu izmeĊu sarajevsko-romanijsko-birĉanske i sembersko-majeviĉke regije i saobraćajnu vezu preko Zvornika i Bratunca sa Srbijom.


10

Kroz podruĉje opštine prolazi i regionalni put Milići-Srebrenica preko Zelenog Jadra i sa ove saobraćajnice se ostvaruje veza sa Srbijom. Sa ove dvije komunikacije raĉvaju se lokalni putevi koji povezuju skoro sva sela i zaseoke na opštini. Opština se prostire na površini od 285 km

2 brdsko-planinskog zemljišta od 200-1500 m nadmorske

visine. - Površina285 km

2

- Stanovištvo - Procjena 13.500 - Popis 1991 16.030 - Gustina naseljenosti 47 st./km

2

- Klima / umjereno- kontinentalna - Geografke koordinate 44

o10`12`` SGŠ

19o05`24`` IGD

-Vremenska zona CET(UTC+1) CEST(UTC+2) - Procjena broja stanovnika dobijena od MZ. 2013 10.891 - Gustina naseljenosti 47 st./km

2


11

- GEOGRAFSKI POLOŢAJ, RELJEF, KLIMA I DRUGE PRIRODNE KARAKTERISTIKE PROSTORA

3.2. GEOGRAFSKI POLOŢAJ Podruĉje opštine Milići se nalazi izmeĊu 44° 00' 55" i 44° 18' 59" S.G.Š. i 18° 58' 30" i 19° 12' 20" I.G.D. Najjuţnija taĉka obuhvata nalazi se na podruĉju naseljenog mjesta Đile (jugozapadno od vrha Paleţić), dok je najsjevernija taĉka locirana u meandru rijeke Drinjaĉe na podruĉju naseljenog mjesta Raševo. Najzapadnija taĉka je u predjelu Gornjeg Zalukovika (u neposrednoj blizini male hidroelektrane"Zalukovik"), na podruĉju naseljenog mjesta Podbiraĉ, a najistoĉnija taĉka je na podruĉju naseljenog mjesta Gunjaci (jugoistoĉno od vrha Grabik).Opštinska teritorija se proteţe u pravcu sjever – jug 21 – 33.5 km, a istok – zapad 4 – 16 km. Opština Milići se nalazi u istoĉnom dijelu Bosne i Hercegovine i Republike Srpske. Prostor opštine predstavlja centralni dio regije Biraĉ koja se proteţe od planine Javor do rijeke Drine u srednjem Podrinju. Ova regija u širem smislu obuhvata opštine Bratunac, Vlasenica, Zvornik, Milići, Osmaci, Srebrenica i Šekovići. U skladu sa vrstom regionalizacije, podruĉje opštine je smještano u razliĉite regionalne cjeline. • PobrĊe i srednjogorje Srednje Bosne (A. Melik iz 1949. godine), • Oblast planinskog stoĉarstva (T. Kanaet iz 1954. godine), • Srednjevisoka dinarska regija Bosne (R. Petrović iz 1957. godine), • Srednjebosanska makroregija, mezoregija Istoĉna Bosna (S. Ilešiĉ iz 1961. godine), • Istoĉna komlementarna zona razvoja BiH, subregija Istoĉna Bosna (regionalizacija na zone razvoja iz 1963/64. godine), • Istoĉni planinsko – šumski pojas BiH (regionalizacija na ekonomsko -geografske pojaseve iz 1963/64. godine), • Planinsko – kotlinska regija, subregija Istoĉna Bosna (Jovan Đ. Marković iz 1967. godine), • Makroregija Sjeveroistoĉna Bosna, regija Zvornik (I. Bošnjović iz 1969. godine), • Srednja Bosna sa Sarajevsko – zeniĉkom zavalom i Gornjim Podrinjem (V. Rogić iz 1973. godine), • Istoĉnobosanska ili Tuzlanska makroregija, regija Zvornik (K. Papić iz 1977. godine), • Podruĉje Osnovne privredne komore Tuzla (1977. godina), • Sjeveroistoĉna Bosna (Leksikografski zavod Zagreb iz 1983. godine). Prostor opštine graniĉi sa 6 opština. Na sjeveru opština Milići graniĉi sa opštinom Zvornik, na zapadu sa opštinom Vlasenica, na sjeveroistoku i istoku sa opštinama Bratunac i Srebrenica i na jugoistoku i jugu sa opštinama Han Pijesak i Rogatica. Lokalitet ušća rijeke Jadar u Drinjaĉu na sjevernoj granici opštine je udaljen svega oko 5 km vazdušne linije od drţavne granice sa Republikom Srbijom na Zvorniĉkom jezeru (Maĉvanski okrug). Na drugoj strani, najjuţnija taĉka opštine je udaljena oko 6 km od drţavne granice sa Republikom Srbijom na Perućaĉkom jezeru (Zlatiborski okrug). Najbliţi regionalni centar u Srbiji je Uţice koje je u novom Prostornom planu Republike Srbije definisano kao "urbani centar drţavnog znaĉaja". Preko podruĉja opštine prelazi najznaĉajnija drumska saobraćajnica kroz istoĉni dio BiH i RS koja povezuje centralnu Bosnu i Srbiju: Sarajevo – Sokolac – Vlasenica – Milići - Zvornik – Loznica.

3.3. RELJEF Moţe se izdvojiti više fiziĉko - geografskih cjelina: doline Studenog Jadra, Zelenog Jadra i Jadra; kompozitna dolina Drinjaĉe; planina Udrĉ sa visokim i srednje visokim pobrĊem na sjeverozapadu, planinski masiv Javora na jugozapadu (planina Biraĉ) i jugu opštine, kao i niska planina Ludmer i njeni obronci na istoku opštine. Iz samih naziva ovih fiziĉko - geografskih cjelina je vidljiva znaĉajna vertikalna i horizontalna rašĉlanjenost reljefa. Najniţa taĉka opštine Milići je na ušću Jadra u Drinjaĉu, istoĉno od centra naseljenog mjesta Raševo i iznosi 165 m. Najviša taĉka


12

se nalazi na planini Javor. Rijeĉ je o vrhu Mehovac koji ima visinu od 1490 m i lociran je u ataru naseljenog mjesta Đile. Prosjeĉna nadmorska visina podruĉja opštine Milići iznosi 625 m. Geomorfološki razvoj uslovio je razliĉite oblike reljefa. Zastupljena su dva glavna genetska tipa reljefa: fluvijalni i kraški tip reljefa. Kraški tip reljefa je dominantan u juţnom dijelu opštine - na podruĉju planine Javor, kao i u širem podruĉju planine Udrĉ na sjeverozapadu. U reljefu se što se tiĉe morfologije reljefa razlikuju rijeĉne doline (Studeni Jadar, Zeleni Jadar, Jadar, Drinjaĉa i njihove pritoke: Tabahana, Lukavica, Vaganjski potok, Štedrić, Bukoviĉka rijeka, Koprivski potok, Dragošnica, Paluĉak, Dubnica, Radinja, Skugrićka rijeka, Cerski potok, Slanska rijeka) okruţene planinom Udrĉ na sjeverozapadu, Ludmerom na istoku i planinskim masivom Javora na jugu (planina Biraĉ na jugozapadu). Rijeke Jadar i Drinjaĉa predstavljaju erozionu bazu i dren ĉitavog prostora opštine. U morfologiji reljefa posebno se izdvajaju klisurske doline u gornjem dijelu toka Zelenog Jadra, kao i na pojedinim dijelovima toka Drinjaĉe (kompozitna dolina). Na podruĉju opštine najveće uĉešće ima visinski pojas 400 – 500 m sa 19.25 %. Visinski pojas do 200 m uĉestvuje u površini opštine sa svega 0.58 %. Gotovo 59 % površine opštine ima visinu do 600 m. Uĉešće terena sa nadmorskom visinom iznad 1000 m iznosi 14.48 %, a preko 1400 m svega 0.24 % površine opštine Milići. Sledeća tabela pokazuje morfometrijske karakteristike opštine Milići.’

Visinski pojasevi Površina (ha) Procentualno uĉešće (%)

Do 200 m 160,64 0,58

200-300 m 1894,70 6,79

300-400 m 4187,56 15,02

400-500 m 5368,93 19,25

500-600 m 4817,67 17,28

600-700 m 3425,20 12,28

700-800 m 1734,58 6,22

800-900 m 1168,32 4,19

900-1000 m 1089,51 3,91

1000-1100 m 941,66 3,38

1100-1200 m 965,51 3,46

1200-1300 m 1520,48 5,45

1300-1400 m 543,54 1,95

1400 m ˃ 67,24 0,24

Ukupno 27885,53 100

3.4. Nagib terena Nagib terenana još bolje pokazuje morfološke karakteristike odreĊenog terena koje sama morfometrija ne moţe prikazati na kvalitetan naĉin. Tabela : Struktura površina prema uglovima nagiba na podruĉju opštine Milići

Kategorija uslova nagiba Površina (ha) Procentualno uĉešće

0-20 1152,25 4,13

2-50 1233,55 4,42

5-70 1081,63 3,88

7-150

7965,14 28,56

15-250

10437,63 37,43

25-400

5503,90 19,74

400 ˃ 511,43 1,83

Ukupno 27885,53 100

Ravni tereni (0 - 2°) ĉine svega 4.13 % ukupne površine opštine Milići. Povoljni nagibi za ratarstvo i urbanizaciju (0 - 7°) iznose svega 12.43 % površine opštine. Ovi tereni se prvenstveno prostiru u dolinskom (ravniĉarskom) dijelu opštine. Najveće uĉešće na podruĉju opštine imaju strmi tereni (15 - 25°) sa ĉak 37.43 %. Prostori sa nagibom preko 25° (veoma strmi i vrletnitereni) se mogu


13

koristiti za mali broj namjena, prvenstveno za šumarstvo i zimski turizam. Na podruĉju opštine Milići ovi nagibi pokrivaju ĉak 21.57 % površine. To su prije svega padine Javora i Udrĉa. Najveći nagibi su prisutni u klisurskoj dolini Zelenog Jadra.

3.5. Ekspozicije reljefa Eksponiranost reljefa prema razliĉitim stranama svijeta je znaĉajna karakteristika reljefa koja utiĉe na sve naĉine korišćenja prostora, prije svega na stanovanje, poljoprivredu i zimski turizam. Tako npr. sjeverne ekspozicije generalno nisu povoljne za poljoprivredu i stanovanje, ali se preporuĉuju za skijaške terene. Najveće uĉešće u strukturi površina prema eksponiranosti imaju sjeverno eksponirani tereni (osojni tereni) sa 44.88 %. Juţne „tople“ ekspozicije su zastupljene sa 30.04 %. Ravni neeksponirani tereni zauzimaju svega 0.61 % površine opštine. Od pojedinaĉnih ekspozicija najveću površinsku zastupljenost imaju sjeveroistoĉna i sjeverna ekspozicija. Ovakva struktura površina koincidira sa generalnim pravcem pruţanja reljefa na podruĉju obuhvata opštine Milići.

3.6. KLIMA Opština Milići se nalazi gotovo u središtu umjerenog pojasa (izmeĊu 44

o0' i 44

o19' SGŠ odnosno

izmeĊu 18o58' i 19

o12' IGD), u podruĉju istoĉne Bosne.

Klimatske karakteristike ove opštine odreĊuje uticaj intenzivne razmjene tropskih i polarnih vazdušnih masa i znatne ciklonske aktivnosti, naroĉito na Jadranskom moru. Pored toga, ove karakteristike su uslovljene odlikama atmosferske cirkulacije makro nivoa iznad Evrope i Atlantskog okeana, dok je zimi zbog otvorenosti prostora opštine prema sjeveroistoku, ĉitava teritorija izloţena uticaju hladnih vazdušnih masa koje prodiru sa podruĉja Rusije i Ukrajine pri formiranju jakog Sibirskog anticiklona. Planinski vijenac Dinarida spreĉava znaĉajniji uticaj Mediterana na klimu ovog prostora. Usljed svih ovih uticaja veći dio opštine Milići (sjeverni i centralni dio –gotovo cjelokupne doline Studenog Jadra, Zelenog Jadra i Jadra) ima umjereno kontinentalnu klimu sa oštrim zimama i toplim ljetima, koju znatno modifikuju morfologija terena i drugi lokalni faktori. Sa povećanjem nadmorske visine, na jugozapadu, jugu i istoku opštine klima prelazi u pretplaninsku umjereno kontinentalnu klimu. Na krajnjem jugozapadu opštine, u širem podruĉju planine Javor (potez Đipa – Petrovaĉka greda) vlada planinska klima. U ovom planinskom prostoru ljeta su svjeţa, a zime hladne sa obilnim snjeţnim pokrivaĉem. Opštinski centar Milići je smješten na sutoku Studenog Jadra i Zelenog Jadra, u aluvijalnoj dolini, na 260 m nadmorske visine. Naseljeno mjesto okruţuju uzvišenja Goloĉevina, Gradina i Galovića brdo sa nadmorskom visinom 470 – 560 m. Naţalost, na podruĉju opštine Milići nikad nije postojao meteorološki monitoring putem stalne meteorološke stanice. Kao najbliţa stanica do 1992. godine je funkcionisala meteorološka stanica Vlasenica, udaljena od naseljenog mjesta Milići 11 km vazdušne linije (ϕ = 44

011' N , λ

= 18o57' E, H = 680 m). Meteorološka stanica u Srebrenici je povremeno funkcionisala u periodu

prije 1992. godine, a danas je u mreţi meteoroloških stanica RS, dok je meteorološka stanica u Zvorniku u stalnoj funkciji od 1980 - ih godina. Inaĉe, u susjednoj opštini Han Pijesak je nakon rata uspostavljena nova meteorološka stanica koja

funkcioniše u mreţi Hidrometeorološkog

zavoda RS. Osnovne klimatske karakteristike

Osnovne klimatske karakteristike

3.7. Temperatura vazduha Termiĉki reţim atmosfere iznad podruĉja opštine Milići se zbog geografske blizine najbolje moţe analizirati na osnovu podataka sa meteorološke stanice Vlasenica. Pošto visinska razlika izmeĊu dolinskog (nizijskog) dijela opštine Milići i centralnog podruĉja opštine Vlasenica iznosi preko 400 m, osnovano se moţe pretpostaviti da je prosjeĉna godišnja temperaturom vazduha u dolinskom podruĉju opštine i naseljenom mjestu Milići u periodu 1970 – 1990. godina iznosila oko 10.0

0 C. U planinskom podruĉju, na jugu i jugozapadu opštine, prosjeĉna godišnja temperatura


14

vazduha je znaĉajno manja i u najvišim podruĉjima iznad 1000 m nadmorske visine iznosi oko

6.00C.

Srednja mjeseĉna i godišnja temperatura u preiodu od 1970-1979 godine (

0C)

Meterološka stanica

Mjeseci Ukupno

Vlasenica I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII 9,5 0,6 2,0 5,4 8,9 13,8 16,9 18,3 17,9 14,3 9,3 5,1 1,6

Proces globalnog zatopljavanja u posljednje dvije decenije svakako je uticao na porast prosjeĉne godišnje temperature vazduha i na podruĉju opštine Milići, tako da se prosjeĉna godišnja temperatura vazduha u dolinskom podruĉju u sadašnjem trenutku moţe procjeniti na oko 10.5

o C.

Po podacima iz perioda 1970 – 1979. godina za meteorološku stanicu Vlasenica u toku godine ima oko 88 dana sa temperaturom ispod 0

o C.

3.8. Padavine Prostorna raspodjela godišnjih koliĉina padavina ukazuje da se na analiziranom podruĉju opštine Milići u toku godine u prosjeku izluĉuje oko 1000 mm vodenog taloga, dok se u juţnom planinskom podruĉju, na krajnjem istoku i sjeverozapadu opštine u toku godine izluĉuje od 1000 - 1250 mm vodenog taloga. Iznad 1250 mm padavina prisutno je u najjuţnijem dijelu opštine (predio oko vrhova Paleţić i Mehovac). U dolini Jadra prosjeĉna godišnja koliĉina padavina pada ispod 950 mm vodenog taloga. Sljedeća tabela pokazuje vrijednosti srednjih mjeseĉnih koliĉina i srednje godišnje koliĉine padavina na meteorološkoj stanici Vlasenica u periodu 1970 – 1979. godina.

Srednja mjeseĉna i godišnja koliĉina padavina u preiodu od 1970-1979 godine (mm)

Meterološka stanica

Mjeseci Ukupno

Vlasenica I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII 1133,2 81,4 79,5 62,2 102,7 109,1 130,6 109,0 95,1 101,6 95,8 96,4 69,8

U godišnjoj raspodjeli padavina jesen biljeţi nešto veću koliĉinu padavina u odnosu na proljeće što pokazuje izvjestan uticaj Mediterana. Po podacima iz perioda 1970 – 1979. godina za meteorološku stanicu Vlasenica u toku godine snijeţni pokrivaĉ se prosjeĉno zadrţava oko 63 dana, dok se osnovano moţe pretpostaviti da je u sadašnjem trenutku, u dolinskom podruĉju opštine Milići prosjeĉna duţina trajanja snjeţnog pokrivaĉa oko 45 dana. Po podacima iz klimatoloških karata (Klimatološki atlas SFR Jugoslavije) za period 1931 – 1960. godine najveća duţina trajanja snjeţnog pokrivaĉa (10 – 40 dana sa snjeţnim pokrivaĉem preko 50 cm) je bila prisutna u krajnjem juţnom, planinskom dijelu opštine. Duţina trajanja snjeţnog pokrivaĉa iznad 50 cm u najjuţnijem i najvišem dijelu opštine (predio oko vrhova Paleţić i Mehovac) je iznosila i preko 40 dana godišnje.

3.9. Vlaţnost vazduha, oblaĉnost i magla Po podacima iz perioda 1970 – 1979. godina za meteorološku stanicu Vlasenica prosjeĉna godišnja relativna vlaţnost vazduha iznosi 77.7 %. Na osnovu ovih podataka moţe se reći da je vazduh na podruĉju opštine Milići umjereno vlaţan. Što se tiĉe oblaĉnosti u istom periodu, prosjeĉna godišnja vrijednost iznosi 5.3 (maksimalno 10). U toku godine, po podacima iz perioda 1970 – 1979. godina na istom lokalitetu pojava magle se prosjeĉno registruje tokom 31 dana (najviše tokom jesenjih i zimskih mjeseci).


15

3.10. Vjetar Analogno po osnovu podataka sa meteorološke stanice Vlasenica, preovlaĊujući vjetrovi u toku godine u dolinskom dijelu opštine su sjeverni, sjeverozapadni i zapadni vjetrovi, a najveću srednju brzinu imaju vjetrovi iz juţnih pravaca. Tišine nisu previše izraţene.

4. ŢIVOTNA SREDINA VODA, TLO, VAZDUH Proces planiranja i izrade planske dokumentacije je jedan od najbitnijih faktora razvoja društva. Analizirajući postojeće stanje i sagledavajući potrebe, a u skladu sa najvišim kriterijumima, LEAP predstavlja srednjeroĉni plan razvoja u smislu unapreĊenja ţivotne sredine . LEAP-om, kao jednim od osnovnih planskih dokumenata u oblasti upravljanja ţivotnom sredinom, definišu se osnovne potrebe, ciljevi i koncepcija zaštite i unapreĊenja ţivotne sredine. Stanje ţivotne sredine prikazano je po pojedinaĉnim elementima (voda, vazduh, zemljište, biodiverzitet, kulturno-istorijski lokaliteti) i na osnovu njihove meĊusobne povezanosti i uslovljenosti. Analiza postojećeg stanja ţivotne sredine predstavlja osnov za njenu dalju zaštitu, unapreĊenje kvaliteta i planiranje razvoja budućih aktivnosti u skladu sa odrţivim razvojem, potencijalima i ograniĉenjima datog prostora, kao i potrebama stanovništva. Ciljevi strategija i prostornih planova, definisani kao odrţivi razvoj i unapreĊenje kvaliteta ţivotne sredine, podrazumijevaju uspostavljanje ravnoteţe izmeĊu prirodnih faktora i resursa na jednoj strani i ljudskih potreba, na drugoj strani. To se odnosi na razvoj ţivotne sredine i infrastrukture, upotrebu obnovljivih izvora energije, razvoj saobraćajne infrastrukture, odrţivo i kontrolisano korištenje vodnih resursa, razvoj poljoprivrede i ruralnih podruĉja uporedo sa jaĉanjem razliĉitih ekonomskih aktivnosti, zaštitu prirode i njenih vrijednosti, zaštitu biološke raznovrsnosti, zaštitu i ureĊenje kulturnih predjela i ukupno poboljšanje kvaliteta ţivota stanovništva. Izdvajanje zaštite ţivotne sredine u poseban plan, izmeĊu ostalog, ima za cilj da u širem razmatranju pojedinaĉnih komponenti sredine eksplicitno prezentira i objasni pojavu ugroţenosti prirodne sredine na konkretnom podruĉju i u konkretnim okolnostima u svrhu sticanja opšteg saznanja o potrebi i znaĉaju zaštite i unapreĊenja ţivotne sredine. Prilikom izrade ovog ekološkog plana korištena metodologija je usklaĊena sa vaţećim zakonskim aktima, što podrazumijeva da je i oblast zaštite ţivotne sredine izraĊena u saglasnosti sa legislativom koja u Republici Srpskoj pravno reguliše ovu oblast i kojom su integrisane odgovarajuće direktive i principi EU u nacionalno zakonodavstvo.

4.1. TERITORIJA I VEZE SA SUSJEDNIM PROSTORIMA

4.1.1. TERITORIJA Obuhvat plana predstavlja podruĉje opštine Milići. Ukupna površina opštine Milići iznosi 278.86 km

2 ili 27885.53 ha. U površini Republike Srpske opština Milići uĉestvuje sa 1.13 %, a u površini

BiH sa 0.54 %.

Podruĉje opštine se sastoji od 57 naseljenih mjesta odnosno 22 katastarske opštine. U sastav opštine ulaze 53 cjelovita naseljena mjesta, manji dijelovi tri naseljena mjesta (Bakići, Vrli Kraj i NeĊeljišta) i veći dio naseljenog mjesta Podbiraĉ. Sliĉno je i kod katastarskih opština. Tako u sastav opštine ulazi 18 cjelovitih katastarskih opština – Derventa, Dubnica, Vitići, Vrsinje, Vrtoĉe, ZabrĊe, ZagraĊe, Zaklopaĉa Koprivno, Lukavica, Maćesi, Milići, Nova Kasaba, Raševo, Rovaši, Rupovo Brdo, Sebioĉina i Skugrići, manji dijelovi tri katastarske opštine – NeĊeljišta, Gornji Zalukovik i Donji Zalukovik i veći dio katastarske opštine Podbiraĉ.


16

Tabela : Naseljena mjesta i njihova površina na području opštine Milidi Redni broj NASELJENO MJESTO

POVRŠINA (km2)

Redni broj NASELJENO MJESTO

POVRŠINA (km2)

1 Baĉići 2.78 30 Jeremići 0.47

2 Bakići* 0.56 31 Kokanovići 1.74

3 Bešići 3.20 32 Koprivno 5.36

4 Bijelo Polje 5.03 33 Kostraĉa 2.24

5 Bišina 5.06 34 Krajĉinovići 2.79

6 Bukovica Gornja 0.82 35 Lukavica 2.66

7 Bukovica Donja 3.64 36 Lukići 3.64

8 Buljevići 2.93 37 Maćesi 7.10

9 Vitići 1.28 38 Milići 2.40

10 Višnjica 12.87 39 Mišići 2.00

11 Vrli Kraj* 0.07 40 NeĊeljišta* 0.92

12 Vrtoĉe 4.76 41 Nova Kasaba 6.51

13 Vukovići 3.92 42 Nurići 4.40

14 Vukšići 4.26 43 Pavkovići 3.52

15 Gerovi 5.16 44 Podbiraĉ** 7.37

16 Glušac 4.60 45 Podgora 2.03

17 Golići 1.57 46 Pomol 3.69

18 Gornje Vrsinje 15.33 47 Rajići 4.35

19 Gunjaci 4.95 48 Raševo 13.40

20 Derventa 2.38 49 Raškovići 2.45

21 Donje Vrsinje 4.45 50 Ristijevići 1.09

22 Dubaĉko 2.95 51 Rovaši 7.48

23 Dubnica 2.73 52 Rupovo Brdo 8.95

24 Dukići 1.91 53 Sebioĉina 3.02

25 Đile 31.79 54 Skugrići 11.64

26 ĐurĊevići 1.83 55 Supaĉ 2.27

27 ZabrĊe 4.74 56 Toljevići 2.50

28 ZagraĊe 13.17 57 Štedra 6.00

29 Zaklopaĉa 8.10 UKUPNO 278.86

U administrativno – politiĉkom pogledu opština Milići je u podjeljena na 20 mjesnih zajednica. Podruĉje opštine graniĉi sa 6 opština u Republici Srpskoj – Bratunac, Vlasenica, Zvornik, Rogatica, Srebrenica i Han Pijesak.

4.1.2. VEZE SA SUSJEDNIM PROSTORIMA Veze sa susjednim prostorima proistiĉu iz geografskog poloţaja odreĊenog prostora. Pod vezama se podrazumijevaju odnosi odreĊene teritorije sa teritorijama u okruţenju, na razliĉitim teritorijalnim nivoima. Tako kada govorimo o vezama opštine Milići sa susjednim prostorima, to se prvenstveno odnosi na geografski poloţaj opštine i relacije prema razliĉitim vrstama i nivoima politiĉkih entiteta u okruţenju. Na prvom mjestu opština Milići predstavlja jedinicu lokalne samouprave u okviru Republike Srpske i BiH, sastavni dio mezoregije Bijeljina i subregije Zvornik po Prostornom planu Republike Srpske do 2015. godine. Inaĉe, u subregiji Zvornik se nalaze pored opštine Milići i opštine Bratunac, Vlasenica, Zvornik, Osmaci, Srebrenica i Šekovići. Samo gradsko naselje Milići je po Prostornom planu Republike Srpske do 2015. godine definisano kao primarni lokalni centar. Opština Milići i njeno opštinsko sjedište su veoma jakim funkcionalnim vezama povezani sa subregionalnim centrom Zvornik i mezoregionalnim centrom Bijeljina. Pored toga, podruĉje opštine Milići je funkcionalnim vezama višeg ranga naroĉito vezano za entitetski centar Banju Luku. Inaĉe, opština Milići ima svoju znaĉaj i u okviru Bosne i Hercegovine. MeĊuentitetska granica je u prošlosti smatrana tzv. "zatvorenom granicom", sa barijernom ili frontovskom funkcijom. MeĊutim, stvarnost je pokazala da je u meĊuvremenu ova granica dobila filtrirajuću i kontaktnu funkciju. Protok ljudi i robe i s tim vezano gubljenje barijerne funkcije granice je uĉinilo da se krene u zajedniĉke meĊuentitetske projekte. Stvaranje ekonomskih regija u BiH koje prelaze entitetsku granicu se moţe shvatiti kao naĉin ekonomske integracije BiH. Prostor opštine Milići u ekonomskoj regionalizaciji BiH pripada Ekonomskoj regiji Sjeveroistoĉna BiH, ĉija je operativna institucija Regionalna razvojna asocijacija Sjeveroistoĉne BiH (NERDA), koja je


17

osmišljena da koordinira razliĉite meĊuentitetske razvojne projekte, prvenstveno vezane za infrastrukturu i privredu ali u praksi ovo nikada nije zaţivilo. U Ekonomsku regiju Sjeveroistoĉne BiH, pored opštine Milići ulaze još opštine Bijeljina, Brod, Bratunac, Donji Ţabar, Han Pijesak, Lopare, Modriĉa, Osmaci, Pelagićevo, Petrovo, Srebrenica, Šamac, Šekovići, Ugljevik, Vlasenica, Vukosavlje i Zvornik iz RS, a iz Federacije BiH sve opštine Tuzlanskog kantona (Banovići, Ĉelić, Doboj-Istok, Graĉanica, Gradaĉac, Kalesija, Kladanj, Lukavac, Sapna, Srebrenik, Teoĉak, Tuzla i Ţivinice) i Posavskog kantona (Domaljevac - Šamac, Odţak i Orašje), uz Brĉko distrikt BiH. Pored teškoća u organizacionom funkcionisanju ove regije javlili su se i problemi politiĉke prirode koji su umnogome sputali ovaj vid regionalnog organizovanja . Sjeveroistoĉna i jugoistoĉna granica opštine Milići je udaljena 5 – 6 km od drţavne granice sa Republikom Srbijom i njenih administrativno – teritorijalnihjedinica - Maĉvanskog i Zlatiborskog okruga. Ova dva okruga u novoj statistiĉkoj regionalizaciji Srbije karakteriše treći nivo kategorizacije - nacionalna statistiĉka teritorijalna jedinica 3 (NSTJ 3) i nešto drugaĉiji nazivi - Maĉvanska oblast i Zlatiborska oblast. Saradnja sa susjednom drţavom i njenim administrativno – teritorijalnim jedinicama (okruzi - oblasti), kao i sa pograniĉnim opštinama u njihovom sastavu (Bajina Bašta, Ljubovija i Mali Zvornik) nije na zadovoljavajućem nivou ni u jednom privrednom i društvenom segmentu. Veliki nedostatak predstavlja i ĉinjenica da se do sada nije krenulo u transgraniĉnu saradnju kroz formiranje transgraniĉnih regija ili razliĉite zajedniĉke razvojne inicijative i projekte, što bi sveukupno doprinijelo inteziviranju meĊusobnih veza i interakcija na svim poljima i obostrano pospješilo razvoj podruĉja sa obe strane granice. Maĉvanska oblast i Zlatiborska oblast nemaju izraĊene prostorne planove. U sadašnjem trenutku (2013. godina) u toku je izrada regionalnih prostornih planova koji obuhvataju i ove dvije oblasti. Jedini aţurni prostorno - planski dokument višeg ranga koji pokriva ove dvije oblasti odnosno pograniĉna podruĉja Republike Srbije prema BiH i RS jeste Prostorni plan Republike Srbije od 2010. do 2020. godine. U ovom dokumentu preko pograniĉnog podruĉja prema BiH i RS je planirana izgradnja gasovoda do Ljubovije iz pravca Beograda preko Valjeva. Na rijeci Drini je planirana izgradnja akumulacija i pratećih hidroelektrana na srednjem toku -Dubravica i Tegare. Saradnja i veze sa ostalim prostorima na podruĉju bivše Jugoslavije, Evropske unije i ostalih evropskih zemalja su u posljednje vrijeme sve intezivnije (opštine i gradovi partneri). TakoĊe, u saradnji sa razliĉitim meĊunarodnim agencijama realizuju se projekti iz oblasti obnove stambenog fonda i infrastrukture. UnapreĊenje ovih odnosa mogli bi da unaprijede kontinuirani pozivi prekograniĉne saradnje EU kao i ĉinjenica da Republika Srbija pravi krupne korake ka EU i evropskim Integracijama .

4.2. Prirodni resursi Opština Milići raspolaţe znaĉajnim prirodnim resursima, prije svega rudnim i šumskim bogatstvima, obradivim zemljištem, pašnjacima i livadama, vodnim i turistĉkim potencijalom.

4.2.1. Leţišta ruda i minerala Pored rude boksita koja je dominantna kao resurs, opština raspolaţe i drugim mineralnim sirovinama, kao što su: Kreĉnjak, kvarcni pijesak, siga, sigasti pijesak, zeleni tuf i dr. Istraţivaĉko – eksploatacioni prostor rude boksita se proteţe u duţini od oko 30 km, od granice sa opštinom Vlasenica na zapadu, pa do granice sa opštinom Srebrenica na istoku. Procjenjuju se rezerve rude boksita na oko 15.000.000 tona, a eksploatacione rezerve kreĉnjaka oko 3.500.000 tona.

4.2.2. Šumsko zemljište Podruĉje opštine je pokriveno sa 17.722 ha šume od kojih su 12.053 ha u drţavnom vlasništu, a 5.219 ha u privatnom vlasništvu. U strukturi šuma visoke šume sa prirodnom obnovom su zastupljene sa 50%, dok su sve ostale vrste šuma zastupljene takoĊe sa 50%. Ukupna drvna zaliha svih kategorija šuma iznosi 2.234.724 m

3 (85% lišĉari i 15% ĉetinari), a

prosjeĉan godišnji zapreminski priras svih kategorija šuma je 10 m3/ha.

Šume zauzimaju 62% ukupne površine opštine.


18

Relizacijom republiĉkog programa izvršena je sertifikacija šuma što bi trebalo da doprinese boljoj ekološkoj situaciji šuma (uklanjanje otpada i sl.)

4.2.3.Poljoprivredno zemljište Poljoprivredno zemljište kao prirodni resurs zauzima znaĉajno mjesto u provrednom razvoju opštine. Prema katastarskim podacima opština Milići raspolaţe sa sledećom strukturom poljoprivrednog zemljišta: - Oranica .............. 4548 ha 43% - Livada ............. 2951 ha 27% - Pašnjaci ........... 1750 ha 16% - Voćnjaci ........... 631 ha 6% - Neplodno........... 910 ha 8% 10790 ha 100%

Privatne šume32%

Državne šume68%

Četinar15%

Lišdari85%

Oranice43%

Livade27%

Pašnjaci16%

Vodnjaci6%

Neplodno

8%


19

Iz strukture prikazanog zemljišta vidi se da opština ima znaĉajan poljoprivredni potencijal, a i mogućnosti za intenzivniji razvoj ratarske proizvodnje, stoĉarstva i voćarstva.

4.2.4. Vodni potencijal Opština Milići raspolaţe znaĉajnim vodnim potencijalom, koji se još uvijek nedovoljno i neefikasno koristi. Podruĉje opštine presjeca pet rijeka, puno izvora, potoka i potoĉića koji omogućavaju kvalitetno snadbijevanja stanovništva pitkom vodom, snabdijevanje vodom za potrebe poljoprivredne proizvodnje, podizanje ribnjaka za uzgoj pastrmke, a i znaĉajan su potencijal za izgradnju mini hidrocentrala. Ĉisti prirodni izvori vode se vrlo malo koriste u fabriĉkoj proizvodnji pakovanje pitke vode,izuzev Fabrike „Vivija“ Raševo.

4.2.4. Turistiĉki potencijal Pogodnosti za razvoj turizma proizilaze iz bogatog biljnog i ţivotinjskog svijeta, hidrografskog potencijala, reljefa opštine (200-1500 m nadmorske visine) , prirodnih ljepota, vjerskih, kulturno-istorijskih i drugih vrijednosti. Na pojedinim dijelovima opštine nalazi se veliki broj stećaka, ĉija starost datira iz dvanaestog vijeka, a koji svjedoĉe o ţivotu na ovim prostorima iz tog vremena. Poseban adut za razvoj turizma mogla bi da bude i ţivotna sredina . Za ozbiljniji razvoj turizma neophodno je izvšiti povezivanje svih turistiĉkih potencijala, organizacija, privrednih subjekta radi formiranja zajedniĉke turistiĉke ponude .

4.3. Stanovništvo Stanovništvo sa svojim obiljeţima predstavlja osnovni planski parametar prema kome se usklaĊuju sva ostala planska rješenja. Kao i sa svim planovima i strategijama koji se rade ili su uraĊeni u posljednjih 15 godina, kljuĉni problem predstavlja nedostatak popisa stanovništva.Popis je izvršen u ovoj godini (2013) ali će nam zvaniĉni podaci biti na raspolaganju tek sledeće godine . Kada ovi podaci budu dostupni moćićemo izvršiti aţuriranja koja se odnose na broj stanovnika . Opština Milići je nakon posljednjeg rata (1997. godina) uradila nezvaniĉan popis stanovništva sa nekoliko obiljeţja (broj stanovnika, broj domaćinstava, pol, starost, zanimanje), što je predstavljalo osnovu za kvalitetne demografske procjene za 2010. godinu. Pored ovog nezvaniĉnog opštinskog popisa korišćeni su statistiĉki podaci iz raznih drugih izvora (biraĉki spiskovi, broj uĉenika u osnovnim školama). U tekstu o kretanju stanovništva i domaćinstava biće korišćeni podaci iz zvaniĉnih popisa stanovništva (1948 – 1991. godina), popisa RS iz 1993. godine (tzv. "ratni popis"), anajnovijipodacibićedatiuvidurezultata popisa za 2013. godinu. Sliĉan princip biće korišćeni u dijelu koji će govoriti o strukturama stanovništva (polna, starosna i nacionalna). Kao najbolji prostorni indikator vezan za stanovništvo pokazala se gustina naseljenosti i ona će biti prikazana u posljednjem dijelu teksta o stanovništvu.

3.3.1. KRETANJE BROJA STANOVNIKA I DOMAĆINSTAVA Kretanje broja stanovnika po naseljenim mjestima na podruĉju opštine Milići pokazuje sljedeća tabela. Redni broj NASELJENO MJESTO

BROJ STANOVNIKA

1948 1953 1961 1971 1981 1991 1993 2010

1 Baĉići 106 142 139 186 267 502 122 675

2 Bakići* 5 5 5 9 8 7 7 6

3 Bešići 121 148 193 275 333 390 188 61

4 Bijelo Polje 89 119 117 105 47 25 14 10

5 Bišina 115 149 140 135 76 54 58 30

6 Bukovica Gornja 82 98 106 112 185 178 0 0

7 Bukovica Donja 173 206 193 171 119 139 0 25

8 Buljevići 279 342 355 342 286 220 111 87

9 Vitići 78 81 88 96 71 41 40 29


20

10 Višnjica 198 235 185 242 163 79 30 35

11 Vrli Kraj* 0 0 0 0 0 0 0 0

12 Vrtoĉe 279 276 503 588 542 579 396 443

13 Vukovići 196 216 210 190 213 219 263 188

14 Vukšići 191 248 246 241 228 218 212 212

15 Gerovi 109 139 188 247 243 262 0 22

16 Glušac 209 241 268 232 152 87 81 61

17 Golići 143 134 133 129 94 84 71 62

18 Gornje Vrsinje 185 200 228 234 271 252 0 20

19 Gunjaci 95 119 158 154 21 1 0 0

20 Derventa 152 181 226 255 249 324 380 433

21 Donje Vrsinje 178 193 214 267 273 327 35 121

22 Dubaĉko 132 146 179 138 102 81 85 44

23 Dubnica 95 105 129 91 117 195 163 194

24 Dukići 84 98 99 110 65 48 47 37

25 Đile 97 104 176 216 227 288 0 44

26 ĐurĊevići 33 51 66 100 137 161 162 190

27 ZabrĊe 102 129 166 186 136 83 71 34

28 ZagraĊe 190 192 239 214 164 89 59 29

29 Zaklopaĉa 226 278 321 331 373 437 242 280

30 Jeremići 66 73 92 68 64 50 0 24

31 Kokanovići 80 94 115 104 75 108 146 109

32 Koprivno 252 322 336 338 278 169 203 109

33 Kostraĉa 99 116 98 127 96 82 117 53

34 Krajĉinovići 143 162 163 197 218 196 191 124

35 Lukavica 114 127 121 94 91 94 100 125

36 Lukići 101 116 142 133 203 224 172 228

37 Maćesi 360 412 521 415 562 687 0 107

38 Milići 169 258 315 506 1546 2414 3168 2983

39 Mišići 115 120 187 102 192 247 243 305

40 NeĊeljišta* 5 6 16 24 27 26 0 10

41 Nova Kasaba 398 467 540 652 875 1042 39 310

42 Nurići 107 133 154 198 221 241 0 37

43 Pavkovići 166 204 198 150 130 127 106 79

44 Podbiraĉ** 188 209 198 203 151 111 89 69

45 Podgora 106 104 112 98 75 106 110 172

46 Pomol 140 177 229 261 371 459 0 72

47 Rajići 261 276 282 231 185 170 154 117

48 Raševo 267 324 368 444 431 464 0 140

49 Raškovići 135 149 165 164 151 79 68 47

50 Ristijevići 77 83 77 77 65 56 49 31

51 Rovaši 451 535 670 797 116 1236 0 194

52 Rupovo Brdo 98 122 327 134 132 125 0 45

53 Sebioĉina 147 180 232 251 332 332 0 30

54 Skugrići 578 685 804 952 986 1144 0 207

55 Supaĉ 112 150 170 140 137 132 112 138

56 Toljevići 175 195 199 168 134 93 92 83

57 Štedra 55 68 89 118 146 168 0 28

UKUPNO 8907 10442 12190 12742 14152 15752 7996 9348

Iz tabele je vidljivo da je broj stanovnika opštine Milići kontinuirano rastao od Drugog svjetskog rata do 1991. god. (stalno stanovništvo - 15752, stanovništvo u zemlji - 15500). Prosjeĉna godišnja stopa rasta u tom periodu je bila 13.3 ‰. Popis iz 1993. god. pokazuje drastiĉan pad broja stanovnika za ĉak 48.41 % u periodu 1991 – 1993. godina (ako se poredi stanovništvo u zemlji), da bi u sljedećih 17 godina došlo do rasta broja stanovnika po prosjeĉnoj godišnjoj stopi rasta od oko 9.1 ‰. Potrebno je podsjetiti da je popis iz 1993. god. popisivao samo stanovništvo u zemlji, a procjena iz 2010. god. se takoĊe temelji na konceptu stanovništva u zemlji. Drastiĉan pad broja stanovnika u periodu 1991 – 1993. godina je posljedica prvenstveno ratnih migracija. Procjena iz 2010. godine daje podatke o rastu broja stanovnika, što je posljedica pozitivnog migracionog salda (izbjeglice i raseljena lica i povratniĉko stanovništvo) i pored krajnje niskog prirodnog priraštaja.


21

Dijagram : Dinamika stanovništva opštine Milidi u periodu 1948 – 2010. Godina

Generalno gledajući, osnovni faktor koji je uticao na kretanje broja stanovnika u prošlosti, odnosno dinamiku stanovništva bilo je mehaniĉko kretanje. Do tog zakljuĉka se moţe doći uporeĊujući godišnje stope kretanja broja stanovnika i godišnje stope prirodnog priraštaja. Stope prirodnog priraštaja su gotovo uvijek bile veće od stopa kretanja broja stanovnika. Negativni migracioni saldo u periodu 1948 – 1993. godina uslovio je manju stopu rasta stanovništva, nego što je mogla biti u uslovima pozitivnog migracionog salda ili migracionog salda oko nulte vrijednosti. Kretanje broja stanovnika po naseljenim mjestima pokazuje stvarne demografske procese (heterogenost dinamike stanovništva po naseljenim mjestima). Kontinuirani rast u periodu 1948 – 1991. godina je imalo 12 naseljenih mjesta (od 57 naseljenih mjesta). To su bila naseljena mjesta Bešići, Donje Vrsinje, Đile, ĐurĊevići, Zaklopaĉa, Milići, Nova Kasaba, Nurići, Pomol, Rovaši, Skugrići i Štedra. Gotovo kontinuirani rast populacije u ovom periodu su imala još naseljena mjesta Baĉići, Bukovica Gornja, Gerovi, Gornje Vrsinje, Derventa, Dubnica, Lukići, Maćesi, Mišići, Raševo i Sebioĉina. Primjetno je da je u oba sluĉaja rijeĉ prvenstveno o naseljenim mjestima koja su opštinski centar (Milići), lokalni centri (Derventa i Nova Kasaba), prigradska naselja (Baĉići, ĐurĊevići, Lukići i Mišići), te naseljena mjesta koja se naslanjaju na lokalne centre. U odnosu na 1948. godinu, po popisu iz 1991. godine 32 naseljena mjesta je imalo veći broj stanovnika. Kontinuirani pad populacije u periodu 1948 – 1991. godina je zabiljeţilo jedino naseljeno mjesto Golići. Gotovo kontinuirani znaĉajniji pad populacije u ovom periodu je karakterisao i naseljena mjesta Bijelo Polje, Bišina, Bukovica Donja, Pavkovići, Podbiraĉ i Ristijevići. Drastiĉan pad broja stanovnika u periodu 1991 – 1993. godina na nivou opštine odrazio se i na naseljskom nivou. Ĉak 46 naseljenih mjesta je u ovom periodu zabiljeţilo populacioni pad. Zanimljivo je da su rast u ovom periodu prije svega zabiljeţila seoska naselja u unutrašnjosti opštine. Porast broja stanovnika u periodu 1993 – 2010. godina zabiljeţilo je 28 naseljenih mjesta (većinom lokalni centri, prigradska naselja i naseljena mjesta sa bošnjaĉkim stanovništvom), a porast broja stanovnika u periodu 1991 – 2010. godina prisutan je u naseljenim mjestima Baĉići, Derventa, ĐurĊevići, Kokanovići, Lukavica, Lukići, Milići, Mišići, Podgora i Supaĉ (preteţno prigradska naselja Milića i naseljena mjesta u blizini opštinskog centra). Ostala naseljena mjesta u opštini su u istom periodu doţivjela pad populacije. Kod kretanja broja domaćinstava je prisutna sliĉna situacija kao kod kretanja stanovništva, s tim da je stopa rasta broja domaćinstava bila iznad stopa rasta stanovništva u većem dijelu perioda 1948 – 1991. godina. Jedini znaĉajniji pad je zabiljeţen u periodu 1991 - 1993. godina (stagnacija u periodu 1961 - 1971. godina). Objašnjenje za gotovo kontinuirani rast broja domaćinstava u periodu 1948 – 1991. godina je u porastu broja stanovnika i smanjenju prosjeĉne veliĉine domaćinstva od 1971. godine. U ovom periodu je broj stanovnika stalno rastao, a na drugoj strani se prosjeĉna veliĉina domaćinstva


22

konstantno smanjivala od 1971. godine. Primjera radi 1953. godine prosjeĉna veliĉina domaćinstva je bila 5.34 ĉlana, dok je 1991. godine iznosila 3.93 ĉlana. U popisu 1993. godine biljeţi se nagli pad broja domaćinstava (smanjenje za 1556 domaćinstava) i pad prosjeĉne veliĉine na 3.25 ĉlanova. Procjene za 2010. godinu govore o porastu broja domaćinstava na 3024 domaćinstva, uz dalji pad prosjeĉne veliĉine domaćinstava na 3.08 ĉlanova. Nedavno odrţani popis 2013. godine daće jasnu sliku broja stanovnik koja je neophodna sa konteksta planiranja, odreĊivanja prioriteta i drugih vaţnih parametara . Za potrebe drugih planskih dokumenata poĉetkom 2013. godine izvršena je procjena broja stanovnika od strane predsjednika MZ. i prema ovoj procjeni u opštini Milići ţivi : 10.891 stanovnik . Kada je rjeĉ o drugim parametrima što se stanovništva ali i mnogih drugih oblasti, tiĉe uglavnom ćemo se bazirati na procjenama iz ranije usvojenih planskih dokumenata u prvom redu Prostornog plana opštine Milići kao sveobuhvatnog dokumenta .

4.3.2. STRUKTURE STANOVNIŠTVA Strukture stanovništva su znaĉajan segment svake demografske analize i ukazuju na kvalitet odreĊene populacije. Kod struktura stanovništva su prisutne još veće teškoće u odnosu na osnovne demografske podatke, pošto podaci o pojedinim strukturama stanovništva iz popisa 1991. godine nisu publikovani, tako da će se u tim sluĉajevima koristiti podaci iz popisa 1981. godine.

4.3.2.1. Polna struktura Polna struktura na podruĉju opštine Milići je 1991. godine znaĉajnije odstupala od prosjeka BiH. Te godine, u odnosu na prosjek BiH (više ţenskog stanovništva), podruĉje opštine je karakterisalo nešto veće uĉešće muškog stanovništva - 50.16 %. U 2010. godini okvirno se procjenjuje da je došlo do povećanja udjela ţenskog stanovništva (ratni gubici muškog stanovništva), tako da je odnos muškog i ţenskog stanovništva – 49.5 % : 50.5 %.

4.3.2.2. Starosna struktura Starosna struktura predstavlja veoma znaĉajnu strukturu stanovništva i na njoj sezasnivaju razne druge vrste planiranja. Starosna struktura 1991. godine na podruĉju opštine Milići je bila povoljnija od prosjeka BiH. Prosjeĉna starost stanovništva 1991. godine na podruĉju opštine je iznosila 29.15 godina. Prema starosnoj dobi stanovništvo opštine se 1991. godine nalazilo u fazi demografske zrelosti.

Procjena za 2010. god. govori o pogoršanju starosne strukture, izraţenom u porastu stanovništva iznad 65 godina (staro stanovništvo) na oko 13 % i smanjenju uĉešća mladog


23

stanovništva (0 – 14 godina) na svega 14 %, dok je uĉešće zrelogstanovništva (15 – 64 godina) povećano na 73 % ukupne populacije. Prosjeĉna starost stanovništva opštine Milići u 2010. god. se procjenjuje na oko 39 godina i stanovništvo opštine se nalazi u fazi demografske starosti. Alarmantna ĉinjenica je da se gotovo izjednaĉio broj mladog i starog stanovništva.

4.4. GUSTINA NASELJENOSTI Gustina naseljenosti je jedan od najznaĉajnijih indikatora u prostornom planiranju, jer spaja prostor i stanovništvo. Gustina naseljenosti obuhvata plana je i 1991. god. i 2010. godine bila ispod prosjeĉnegustine naseljenosti RS i BiH za te godine. Tako je gustina naseljenosti (stalno stanovništvo) na podruĉju opštine Milići 1991. godine iznosila 56.5 st/km

2 (RS 63.67 st/km

2, BiH

85.49 st/km2), a 2010. godine (stanovništvo u zemlji) 33.45 st/km

2(RS oko 52.4 st/km

2, BiH oko 68

st/km2). Moţe se

zakljuĉiti da je gustina naseljenosti 1991. godine na ovom podruĉju bila 88.7 % prosjeka RS (66.09 % prosjeka BiH), a 2010. godine oko 64 % prosjeka RS (oko 49 % prosjeka BiH). Ipak, analiza gustine naseljenosti na nivou naseljenih mjesta daje najbolje rezultate i pribliţno pokazuje distribuciju stanovništva u prostoru. Sljedeća tabela pokazuje distribuciju gustine naseljenosti prema popisu iz 1991. godine.

Distribucija gustine naseljenosti na podruĉju opštine Milići prema popisu iz 1991. godine.

Kategorija naseljenog mjesta (st/km

2)

Površina (km2) %

0,00 0,07 0,03

0,01-9,99 67,82 24,32

10-19,99 46,62 16,72

20-49,99 53,18 19,07

50-99,99 71,65 25,69

100-199,99 36,29 13,01

200-499,99 0,82 0,30

Iznad 500 2,40 0,86

Ukupno 278,86 100

Letimiĉan pogled na ovu tabelu ukazuje da su i pored pada broja stanovnika 2010. godine, u odnosu na 1991. godinu nastavljeni paralelni procesi demografskog praţnjenja i demografske koncentracije. Površina rijetko naseljenih prostora (sa gustinom naseljenosti ispod 20 st/km

2

površine atara naseljenog mjesta) je povećana na ĉak 66.28 % ukupne teritorije. Rijeĉ je preteţno o prostranim podruĉjima u jugozapadnom, juţnom, jugoistoĉnom i istoĉnom dijelu opštine na kojima ţivi svega 1228 stanovnika. Inaĉe, na 3.95 % teritorije, odnosno u 4 naseljena mjesta (Bukovica Gornja, Vrli Kraj, Gerovi, Gunjaci) uopšte nema stanovništva (nenastanjeno podruĉje). S druge strane, povećana je površina teritorija sa gustinom naseljenosti 20 - 50 st/km

2.

Površine svih ostalih kategorija gustine naseljenosti po naseljenim mjestima su smanjene u odnosu na 1991. godinu. MeĊutim, znaĉajno se povećala koncentracija – na 4.09 % opštinske teritorije 2010. god. ţivi ĉak 4586 stanovnika ili 49.17 % ukupne populacije opštine Milići. Ta teritorija su gradsko naselje Milići i prigradska naselja (Baĉići, ĐurĊevići i Mišići), kao i naseljeno mjesto Derventa.

Do još realnije gustine naseljenosti moglo bi se doći korišćenjem kartografskog metoda koji eliminiše stvarno nenaseljena podruĉja, poput planinskih masiva i šumskih podruĉja. Korišćenjem kartografskog metoda dolazi se do podatka da je 75.61 km

2 (27.11 %) podruĉja

opštine realno nenaseljeno 2010. godine. Sliĉan procenat je bio prisutan i 1991. godine. Rijeĉ je o planinskom masivu Javora u juţnom dijelu opštine, kao i planini Udrĉ na sjeverozapadu opštine.Republika Srpska ne posjeduje novu klasifikaciju naseljenih mjesta na gradska i ostala naselja. Ovdje treba napomenuti da je kod definisanja pojma gradsko naselje u periodu prije 1992. godine korišćen administrativno – upravni kriterijum, odnosno republiĉka statistika je u gradskanaselja ubrajala sva naseljena mjesta koja su bila opštinska sjedišta u SR BiH. Ukoliko bi se primjenila ova klasifikacija iz 1970 –ih godina, naseljeno mjesto Milići se ne bi moglo smatrati zvaniĉnim gradskim naseljem.MeĊutim, upotreba kombinovanog demografsko – statistiĉkog kriterijuma (M.


24

Macura, 1954.) za klasifikaciju naseljenih mjesta daje nešto drugaĉiju sliku. Ova tipologija naseljenih mjesta, na osnovu broja stanovnika naseljenog mjesta i uĉešća nepoljoprivrednog stanovništva, naseljena mjesta djeli na gradska, mješovita i seoska naselja. Da bi se izvršila klasifikacija naseljenih mjesta potrebno je imati podatke o uĉešću poljoprivrednog stanovništva, a posljednji takvi podaci su publikovani u Popisu stanovništva iz 1981. godine. U sklopu aktivnosti vezanih za javnu raspravu o prostornom planu Republike Srpske, pokrenute su aktinosti na izmjeni granica naseljenog mjesta Milići ĉime bi se aţurirao postojeći status i izvršio prikaz stanja na realnim osnovama .

Prema tim podacima i na osnovu prethodno navedenih kriterijuma na podruĉju opštine Milići je 1981. godine bilo prisutno samo 3 mješovita naselja – Vrtoĉe, Milići i Nova Kasaba. Te godine nijedno naseljeno mjesto nije ispunjavalo kriterijume za gradsko naselje (jedino se naseljeno mjesto Milići pribliţilo ovoj kategoriji). Ostala 54 naseljena mjesta opštine Milići su se te godine mogla svrstati u seoska naselja. Iz ove analize za 1981. godinu primjetno je da su se mješovita naselja nalazila u dolinskom dijelu opštine i duţ opštinske osovine razvoja. Nedostatak podataka o nepoljoprivrednom stanovništvu u današnje vrijeme onemogućava da se uradi ovakva tipologija naseljenih mjesta. Na osnovu odreĊenih procesa kao što su pad populacije, pad ukupne zaposlenosti, pad zaposlenosti u nepoljoprivrednim djelatnostima u periodu poslije 1981. godine moţe se pretpostaviti današnja tipologija naseljenih mjesta prema demografsko -statistiĉkom kriterijumu. Tako se osnovano moţe pretpostaviti da jedino naseljeno mjesto Milići ima status gradskog naselja po demografsko - statistiĉkom kriterijumu (iznad 3000 stanovnika i preko 90 % nepoljoprivrednog stanovništva), dok je naseljeno mjesto Baĉići preraslo u mješovito naselje po ovoj tipologiji. Naseljena mjesta Vrtoĉe i Nova Kasaba su u meĊuvremenu promjenila tip i zajedno sa ostalih 53 naseljena mjesta u opštini Milići u sadašnjem trenutku predstavljaju seoska naselja po demografsko - statistiĉkom kriterijumu. Od ovih 55 naseljenih mjesta jedino se naseljena mjesta Derventa i Vrtoĉe pribliţavaju kategoriji mješovitih naselja. Ukoliko se primjeni urbanistiĉki kriterijum koji pored broja stanovnika i aktivnosti stanovništva u obzir uzima i morfološke karakteristike naseljenog mjesta, stepen izgraĊenosti, funkcije i opremljenost naseljenog mjesta tehniĉkom i društvenom infrastrukturom, jedino naseljeno mjesto Milići u ovom trenutku ima sve urbane karakteristike. Od ostalih naseljenih mjesta samo naseljena mjesta Nova Kasaba i Derventa imaju pojedine urbane odlike (veća gustina izgraĊenosti, opremljenost javnim sluţbama i tehniĉkom infrastrukturom). Urbane karakteristike naseljenog mjesta Nova Kasaba su bila izraţenije 1991. godine. U gradskom naselju Milići 2010. godine ţivi 2983 stanovnika ili 31.99 % stanovništva opštine Milići (15.33 % 1991. godine), a površina koju zauzima gradsko naselje iznosi svega 2.4 km

2 ili

0.86 % ukupne površine opštine. Gradskonaselje Milići je doţivjelo znaĉajan rast broja stanovnika (23.57 %) u odnosu na 1991. godinu, kao i većina prigradskih naselja – Baĉići, ĐurĊevići i Mišići.Inaĉe, veći dio naseljenog mjesta Milići, kao i manji dijelovi naseljenih mjestaBaĉići, Vrtoĉe, ĐurĊevići, Kokanovići, Krajĉinovići, Mišići i Podgora ĉine urbano podruĉje Milići iz 1984. godine.

Organizacija ESPON (European Spatial Planning Observation Network) iz Luksemburga je razvila urbano – ruralnu tipologiju na NUTS 5 nivou (statistiĉka teritorijalna jedinica u rangu naših opština). Ova metodologija se bazira na gustini naseljenosti, postojanju funkcionalnog urbanog podruĉja i korišćenju zemljišta. Na osnovu gustine naseljenosti opštine i postojanja funkcionalnog urbanog podruĉja odreĊuje se da u opštini postoji visok ili nizak urbani uticaj. Kriterijumi su gustina naseljenosti iznad entitetskog prosjeka i postojanje funkcionalnog urbanog podruĉja. Indikator korišćenje zemljišta (projekat CORINE LC 2006) se koristi da bi se odredionivo ljudske intervencije u prostoru. Kriterijum je korišćenje zemljišta na entitetskom nivou. Za BiH bi vrijednosti kriterijuma za urbani uticaj izgledale na sljedeći naĉin: • Gustina naseljenosti iznad 68.3 st/km

2,

• Postojanje funkcionalnog urbanog podruĉja (17500 stanovnika, 0.5 % nacionalne populacije). Vrijednosti kriterijuma za nivo ljudske intervencije za BiH izgleda na sljedeći naĉin: • Velika ljudska intervencija – udio «vještaĉkih površina» (osim vještaĉkihakumulacija) iznad prosjeka BiH (1.48 %), • Srednja ljudska intervencija - udio poljoprivrednog zemljišta iznad prosjeka BiH (36.7 %), • Mala ljudska intervencija - udio ostalih zemljišta (šumsko – zajedno sa planinskim travnjacima, vodno, ostalo neplodno) iznad prosjeka BiH (oko 61.82 %).Sljedeća tabela daje vrijednosti ovih indikatora za opštinu Milići. Vrjednost indikatora u 2010. Godini za urbano-ruralnu tipologiju za opštinu Milići


25

Vrjednost indikatora u 2010. Godini za urbano-ruralnu tipologiju za opštinu Milići

Gustina naseljenosti

(st/km2)

Gunkcionalno urbano podruĉje

Udio vještaĉkih površina (%)

Udio poljoprivrednog zemljišta (%)

Udio ostalih zemljišta (%)

33,44 Ne 1,57 30,04 68,39

Na osnovu vrijednosti iz tabele moţe se zakljuĉiti da podruĉje opštine Milići karakteriše nizak urbani uticaj i velika ljudska intervencija u prostoru.Morfološko – fizionomske karakteristike naseljske strukture. Morfološko – fizionomske karakteristike naseljenih mjesta u opštini Milići pokazuju veliki stepen raznovrsnosti koji je uslovljen djelovanjem brojnih faktora (istorijski faktor i tradicija, reljef i ostali fiziĉko – geografski faktori). Ruralna naselja su većim dijelom razbijenog tipa, sastavljena od više zaseoka meĊusobno udaljenih 0.5 – 2.5 km. Brojni zaseoci, a i neka naseljena mjesta imaju nazive po prezimenima (patronimi). Ovaj tip ruralnih naselja je prisutan u brdsko -planinskom dijelu opštine. Naseljena mjesta razbijenog tipa na podruĉju opštine Milići su Bijelo Polje, Bukovica Donja, Buljevići, Višnjica, Vukovići, Gerovi, Glušac, Golići, Gornje Vrsinje, Donje Vrsinje, Dubaĉko, Dubnica, Dukići, ZabrĊe, ZagraĊe, Jeremići, Kokanovići, Koprivno, Kostraĉa, Krajĉinovići, Lukavica, Maćesi, Pavkovići, Podbiraĉ, Rajići, Raševo, Raškovići, Rovaši, Rupovo Brdo, Skugrići, Supaĉ i Toljevići. Sljedeća grupa naseljenih mjesta ima znaĉajne dijelove koji su zbijeni, odnosno ĉestosu dijelovi naseljenog mjesta «ušoreni» uz bitne lokalne saobraćajnice, regionalne i magistralne puteve (linearnog tipa). Rijeĉ je o poluzbijenim naseljenim mjestima. Ovaj tip naseljenog mjesta prisutan je preteţno u dolinskom i brdskom podruĉju opštine Milići i po brojnosti dolazi iza razbijenog tipa naseljenog mjesta. Ovom tipu pripadaju naseljena mjesta Bešići, Vitići, Vrtoĉe, Vukšići, Đile, Zaklopaĉa, Lukići, NeĊeljišta, Nurići, Podgora, Pomol, Ristijevići, Sebioĉina i Štedra. Zbijena naseljena mjesta na podruĉju opštine Milići pored gradskog naselja Milići su još i naseljena mjesta Baĉići, Bišina, Bukovica Gornja, Derventa, ĐurĊevići, Nova Kasaba i Mišići. MeĊutim, niti ova naseljena mjesta nemaju potpuno zbijenu strukturu, pošto su pojedini dijelovi naseljenog mjesta odvojeni od glavnine zbijene fiziĉke strukture naseljenog mjesta. Tako npr. glavnina fiziĉke strukture naseljenog mjesta Baĉići se pruţa u dolini Studenog Jadra i ima zbijenu strukturu, dok juţni brdski dio naseljenog mjesta (zaseoci Baĉići i Gradina) ima dosta difuznu strukturu. Centri vangradskih naseljenih mjesta u opštini Milići se u većini sluĉajeva nalaze uz školu (ĉesto napuštenu), ambulantu, mjesnu kancelariju, otkupnu stanicu, vjerski objekat, poštu ili trgovinu. Ove vrste javnih sluţbi i privrednih objekata su osnovni objekti javnih sluţbi i privrednih objekata u vangradskim naseljenim mjestima. Najveći broj vangradskih naseljenih mjesta u sadašnjem trenutku posjeduje barem jedan objekat javnih sluţbi ili privredni objekat (trgovina, zanatska radnja, pilana itd.). U naseljenom mjestu Milići i pored znaĉajno zastupljene višeporodiĉne izgradnje(preteţno potiĉe iz 1980 – ih godina) dominira individualna izgradnja. Gustina naseljenosti kompaktno izgraĊenog dijela (oko 55 st/ha) i izgraĊenost su više nego zadovoljavajući. Samo naseljeno mjesto Milići (odnosno njegov izgraĊeni dio) ima dosta pravilanoblik, iako je primjetna urbanizacija duţ saobraćajnica. Centralni dio gradskog naselja na sutoku Studenog i Zelenog Jadra karakteriše dosta homogena fiziĉka struktura sa najvećim brojem višeporodiĉnih stambenih objekata. Podaci o broju, strukturi, gustini naseljenosti i naseljenim mjestima sa aspekta zaštite ţivotne sredine imaju veliki znaĉaj . Ĉovjek je osnovni ĉinilac zaštite i zagaĊenja ţivotne sredine. Pregledom iznjetih podataka vidljivo je da je stanovništvo većinski pozicionirano u gradskim i prigradskim naseljima . seska naselja su razuĊena i slabo naseljena . posebno se to odnosi na ruralni dio sa većim nadmorskim visinama . Najiši djelovi opštine su uglavnom ne naseljeni ili slabo naseljeni.

4.5. Privreda Privreda opštine je bazirana najvećim dijelom na eksploataciji i preradi prirodnih bogatstava. Intenzivan razvoj opština doţivljava u zadnje ĉetiri decenije i to prvenstveno kao rudarski centar.


26

Nosilac ekonomskog razvoja opštine je Kompanija AD „Boksit“ ĉija je osnovna djelatnost bazirana na proizvodnji rude boksita, proizvodnji i preradi nemetalnih sirovina, preradi drveta, proizvodnji hrane, usluţnim djelatnostim iz oblasti saobraćaja, mašinstva, graĊevinarstva, ugostiteljstva i turizma i na prometu energenata i ostalih roba. Iskorištavanje šumskog potencijala zasnovano je najvećim dijelom na primarnoj preradi drvnih sortimenata organizovanoj u nekoliko privatnih preduzeća, a u zadnje vrijeme sve veća paţnja se poklanja višim fazama prerade drveta (AD „Intal“- proizvodnja montaţnih kuća, AD „Boksit“-proizvodnja parketa i podova, D.O.O. „Savox“ – proizvodnja graĊevinske stolarije, montaţnih kuća,D.O.O. „Samatini“- proizvodnja troslojnog parketa). sektor drvoprerade je najrazvijeniji sektor u opštini gledajući a broj privrednih subjekata . pored nabrojanih eksploatacijom i primarnom obradom drveta bave se : Wood Inpex doo, Prmil doo, DOO 6. maj, kao i veći broj manjh preduzetnika koji se bave sjeĉom i izvozom drveta . Jedan dio privrednih subjekata se bavi usluţnim djelatnostima iz oblasti prometa roba i usluga na veliko i malo, ugostiteljstvom i proizvodnjom hrane. Proizvodnjom hrane u ovom trenutku intenzivnije se bave D.O.O „Mileks“ i Sektor poljoprivrede A.D. „Boksit“ Milići, kao i veći broj individualnih proizvoĊaĉa. Poljoprivreda je vrlo perspektivna grana privrede i u veoma kratkom vremenu zauzeće odgovarajuće mjesto u privrednoj hierarhiji Za uspješan razvoj privrede i dovoĊenje novih investitora potrebno je na podruĉju opštine formirati i urediti industrijsku zonu pojednostaviti procedure za dobijanje dozvola za rad na nivou RS, ojaĉati institucionalne mehanizme za podršku biznisu, a banke i MKO da svoje usluge pojeftine i prilagode ih razvojnoj funkciji privrede. Osnovni uslov ipak predstavlja obezbjeĊenje sirovine interesantne za preradu . Trenutno ovaj potencijal ima poljoprivreda gdje treba usresrediti napore kako bi se obezbedile dovoljne koliĉine sirovina interesantnih za dalju obradu i korištenje što će sigurno biti najveći adut za privlaĉenje proizvoĊaĉkih kapaciteta . Pored navedenih većih privrednih kapaciteta postoji i veći broj zanatskih, usluţnih i trgovinskih preduzeća i preduzetnika . U svjetlu ovog plana privredna aktivnost pored razvojnog karaktera ima i veliki uticaj na zagaĊenje ţivotne sredine . U skladu sa duhom principa izrade LEAP-a plan će dati prjedlog aktivnosti koje je potrebo provesti kako bi se napravila ravnoteţa izmeĊu privrednog razvoja i oĉuvanja ţivotne sredine. O uticaju pojedinih privrednih subjekata na pojedie elemente ţivotne sredine biće rijeĉi u narednim oblastima plana .


27

4.5.1. Brojno stanje malih i srednjih preduzeća po djelatnosti

Red.

br. Vrsta preduzeća

Broj preduzeća po godinama Index %

2007 2008 2009 2010 2011 2008/07 2009/08 2010/09 2011/10

1. Poljoprivreda 2 1 1 1 1 50 100 100 100

2. Šumarstvo 2 1 1 1 1 50 100 100 100

3. Vadjenje rude metala 1 1 1 1 1 100 100 100 100

4. Vadjenje ruda i ost.kamena 1 1 1 1 1 100 100 100 100

5. Proizvodnja prehrambenih proizvoda 1 1 1 1 1 100 100 100 100

6. Obrada i prerada drveta 13 12 12 11 12 92 100 92 109

7. Ostala proizvodnja 7 9 9 10 15 129 100 111 150

8. Sakupljanje,preĉišćavanje i distribucija vode 1 1 1 1 1 100 100 100 100

9. Trgovina na veliko 6 5 5 5 6 83 100 100 120

10. Trgovina na malo 8 7 7 7 7 88 100 100 100

11. Ostale usluge 6 10 10 10 11 167 100 100 110

12. Preduzetnici 116 131 110 118 120 113 84 107 102

UKUPNO 164 180 159 167 177 110 88 105 106


28

4.5.2. Brojno stanje zaposlenih u malim i srednjim preduzećima po djelatnosti

Red.

br. Vrsta preduzeća

Broj zaposlenih Index %

2007 2008 2009 2010 2011 2008/07 2009/08 2010/09 2011/10

1. Poljoprivreda 2 1 1 1 1 50 100 100 100

2. Šumarstvo 35 16 4 4 4 46 25 100 100

3. Vadjenje rude metala 786 771 686 764 810 98 89 111 106

4. Vadjenje ruda i ost.kamena 7 7 7 7 7 100 100 100 100

5. Proizvodnja prehrambenih proizvoda 41 40 39 39 39 98 98 100 100

6. Obrada i prerada drveta 249 278 268 268 288 112 96 100 107

7. Ostala proizvodnja 67 51 54 54 60 76 106 100 111

8. Sakupljanje,preĉišćavanje i distribucija vode 33 32 31 31 31 97 97 100 100

9. Trgovina na veliko 61 29 27 27 27 48 93 100 100

10. Trgovina na malo 29 18 17 17 17 62 94 100 100

11. Ostale usluge 109 94 94 94 100 86 100 100 106

12. Preduzetnici 240 285 263 263 275 119 92 100 105

UKUPNO 1659 1622 1491 1569 1659 98 92 105 106


29

Dati su podaci o broju privrednih subjekata do 2011. godine koji su preuzeti iz strategije razvoja . Spisak poslovnih subjekata koji imaju ekološke dozvole u našoj opštini izgleda ovako :

Oznaka registratora: 1 Broj registratora: 08-03 Naziv registratora: EKOLOŠKE DOZVOLE RB Vrsta dokumenta Naziv Oznaka Datum Revizija

1. Ekološke dozvole a.d. ”Vitinka” Kozluk PJ “Vivia” u Raševu,

05-360-8/ 07 30.08.2007 2012

2. Ekološka dozvola D.O.O. „6. MAJ“ Milići 05-360-19 /07 20.12.2007 2012

3. Ekološka dozvola AD „Intal“ Milići 05-360-1 /08 20.10.2008 2013

4. Ekološka dozvola D.O.O „SAVOX“ Milići 05-360-2/ 08 15.02.2008 2013

5. Ekološka dozvola D.O.O“Promil“ Milići 05-360-3/ 08 27.02.2008 2013

6. Ekološka dozvola D.O.O. „WOOD IMPEX“ Milići 05-360-4/ 08 10.03.2008 2013

7. Ekološka dozvola D.O.O. „MIGENT“ Milići 05-360-5/ 08 13.05.2008 2013

8. Ekološka dozvola AD „Boksit“ benziska stanica i stanica za TNG u Vukšić Polju

05-360-6 / 08 22.10.2008 2013

9. Ekološka dozvola Bast Co S &N Bratunac 05-360-7/ 08 22.10.2008 2013

10. Ekološka dozvola D.o.o „6 MAJ“ Milići 05-360-8/ 08 31.10.2008 2013

11. Ekološka dozvola „Elektro Jovana“ Milići 05-360-9/ 08 18.11.2008 2013

12. Ekološka dozvola D.o.o „Mileks“ Mješaona hrane 05-360-10 /08 15-12.2008 2013

13. Ekološka dozvole AD“Boksit“ Betonjara 05-360-2/ 09 05.11.2009 2014

14. Ekološka dozvola AD“Boksit“ Separacija 05-360-1 /09 04.02.2010 2015

15. Ekološka dozvola P Petrol Istoĉno Sarajevo ad B.Luka (NESTRO PETROL)

05-360-3/09 16.03.2010 2015

16. Ekološka dozvola BiH Telekom –Direkcija Tuzla 05-360-2/10 05.07.2010 2015

17. Ekološka dozvole Bi H Telekom –Direkcija Tuzla 05-360-3/10 13.07.2010 2015

18. Ekološka dozvole AD“ Boksit“ Drvoprerada 05-360-4/10 24.09,2010 2015

19. Ekološka dozvola AD „Boksit“ Protektirnica 05-360-4/11 24.11,2011 2016

20. Ekološka dozvola AD „Elektro-Bijeljina“ TC 35/10kv 05-360-6/11 24.01.2012 2017

21. Ekološka dozvola AD“ Elektro-Bijeljina“ TC 35/10kv 05-360-5/11 24.01.2012 2017

22. Ekološka dozvola AD „SAVOX“ Milići 05-360-7/11 25.01.2012 2017

23. Ekološka dozvola DOO“ Mileks“ Milići 05-360-1/12 14.02.2012 2017

24. Ekološka dozvola SZR „Ĉopa“ 05-360-2/12 26.032012 2017

25. Obnovljena ekološka dozvola (broj:05-360-8/ 07 od 30.08.2007.)

a.d. ”Vitinka” Kozluk PJ “Vivia” u Raševu,

opština Milići

05-360-5/ 12 25.09.2012 2017

26. Ekološka dozvola DOO“ Mileks“ Milići 05-360-6/12 23.10.2012 2017

27. Obnovljena i objedinjena ekol.dozv.(br.05-360-19/ 07 od 20.12.2007. i br.05-360-8/08 od 31.10.2008.)

D.O.O. „6. MAJ“ Milići

05-360-7/12 30.11.2012. 2017.


30

28. Ekološka dozvola Opština Milići, za rezervoar TNG i kotlovnicu u Supaĉ Polju za potrebe objekata škole i sportske dvorane

05-360-8/12 22.02.2013. 2018.

29. Obnovljena i objedinjena ekol.dozv.(br.05-360-12/ 08 od 15.02.2008. i br.05-360-7/11 od 25.01.2012.)

D.O.O „SAVOX“ Milići 05-360-1/ 13 06.03.2013. 2018.


D.O.O. „WOOD IMPEX“ Milići 05-360-2/ 13 26.04.2013. 2018.


D.O.O. „MIGENT“ Milići 05-360-3/ 13 12.06.2013. 2018.

32. Ekološka dozvola Avdić Murat Farma za uzgoj i tov pilića

05-360-5/13 17.09.2013. 2018.


AD „Boksit“ benziska stanica i stanica za TNG u Vukšić Polju

05-360-6 / 13 10.10.2013. 2018.

Posjedovanje ekoloških dozvola je vaţno sa aspekta oĉuvanja ţivotne sredine po više osnova . Ispnjavanjem uslova za dobijanje ekološke dozvole je vaţno u smislu neophodnosti ispunjavanja standarda kada je rjeĉ o odlaganju otpada, nivou buke, emisiji polutanata u vazduh i odlaganja otpadnih voda . Na prvi letimiĉan pregled je više nego oĉigledno da nije veliki broj subjekata koji iaju ekološke dozvole . Jasnija slika se moţe dobiti kada se uporedi sa pregledom industrijskog i usluţnog sektora koji je dat u daljem toku ovg plana.


31

5. Organizacija ţivotnih potreba 5.1. Komunalije

Komunalna infrastruktura pokušava da isprati potrebe opštine . Postoji više problema kda je rjeĉ o : upravljanju otpadom, vodosnabdjevanjem i kanalizacionoj mreţi o ĉemu će više rjeĉi biti u nastavku plana.

5.2. Putna i saobraćajna infrastruktura U Milićima se ukrštaju dva vaţna putna pravca . Na prvi pomenuti magistralni put M19 u Milićima se ukljuĉuje regionalni Put Milići – Zeleni Jadar (raskrsnica Srebrenica - Skelani) . Magistralni put kroz opštinu Milići prolazi u duţini od 17,5 km a na njemu se nalaze naseljena mijesta : Zaklopaĉa, Kopnjaĉa, Podgora, Milići, Dubniĉki Most, Vukšić Polje, Nova Kasaba i Kaldrmica . Nabrojania naseljena mjesta pripadaju MZ : Zaklopaĉa, Vukovići, Podgora, Milići I, Milići II, Dubniĉki Most, Nova Kasaba i Skugrići . Regionalni put Milići – Zeleni Jadar prolazi kroz opštinu u duţini od 19 km kroz naseljena mjesta Milići, Mišići, Lukić Polje, Derventa, Ţutica i Đile . Nabrojana naseljena mjesta pripadaju sledećim MZ.: Milići I, Milići II Mišići, Derventa Štedrić i Đile i Rupovo Brdo . Samo naselje Milići smiješteno je u kotlinskoj aluvijalnoj ravni na ušću dvije rijeke : Studeni i Zeleni Jadar . Prosijeĉna nadmorska visina na kojoj su smiješteni Milići je oko 250 mnv. Magistaralni i regionalni put su uvijek prohodni a odrţavanje istih je u nadleţnosti AD Zvornik-Putevi Zvornik . Od ukupnog broja ulica u naselju asfaltirano je preko 90 % dok je manji broj povezan makadamskim putevima (Jovana Cvijića, Jadarska, Semberska i manji dio Romanijske u ukupnoj duţino od oko 3 km). Pored pomenutih puteva više vaţnosti postoje mreţa od 40 km asfaltiranih lokalnih puteva sa tendencijom rasta : Asfaltni lokalni putevi postoje u sledećim naseljenim mjestima :

R/br Putni pravac Naseljena mjesta koja povezuje

Ukupna duţina (km)

MZ koje povezuje

1. Kušlat Gornje - Raševo Gornje Raševo 2,3 Raševo

2. Kaldrmica – Cerska Kaldrmica , Rţište, Cersska (dio koji pripada opštini Milići)

5,0 Skugrići, Maćesi, Rovaši

3. Kaldrmica - Skugrići Skugrići 7,0 Skugrići

4. Raţište - Maćesi Raţište- raskršće Maćesi –Tumaĉe i krak do Maćeha

3,2 Maćesi

5. OŠ Cerska - Hurići Cerska dio koji pripada Milićima, Hurići....

3,5 Rovaši

6. Nova Kasaba - Mravinjci Mravinjci 0,35 Nova Kasaba

7. Nova Kasaba Sebioĉina Sebioĉina (djelimiĉno) 2.5 Nova Kasaba

Nova kasaba – ulice u naselju

Nova Kasaba 0,3 Nova Kasaba

8. Vukšić Polje - Crkvine Crkvine 0,9 Dubniĉki Most

9. Dubniĉki Most – Rajići - Buljevići

Dubniĉki Most, Rajići, Buljevići

5,8 Dubniĉki Most i Rajići

10. Milići - ĐurĊevići ĐurĊevići 1,1 Milići I

11. Supaĉ –Vagan - Podgora Vagan , Podgora 1,6 Milići II , Podgora

12. Supaĉ - Gradina Gradina 0,5 Milići II

13. Podgora - Lukavica Lukavica Donja 1,0 Podgora

14. Kopnjaĉa - Vukovići Vukovići-Brdo 2,0 Vukovići

15. Lukić Polje- Vrsinje Vrsinje 1,5 Milići III

16. Lukić Polje naselje Lukić Polje 0,4 Mišići

17. Mišići naselje Mišići (dio) 0,7 Mišići

18. Derventa - Ivanpolje Ivanpolje 0,8 Derventa

19. Derventa- Koprivno Dio puta prema Koprivnu 1,0 Koprivno

20. Ţutica - Štedrić Štedrić 2,2 Štedrić

21. Sjenokos - Babići Babići, 2,92 Rovaši


32

Iz date tabele moţe se vidjeti da je najrazvijenija putna mreţa u sjeverozapadnom djelu opštine taĉnije na širem podruĉju Cerske na kome se nalazi ukupno 21,62 km od ukupno 46,57 km ukupne asfaltne mreţe raĉunajući i novoizgraĊene ulice u prigradskim naseljima . Uzimajući u obzir samo lokalne puteve na ovom podruĉju nalazi se preko 50 % mreţe asfaltnih loklanih puteva .

5.3. Civilno društvo Civilno društvo je bitan faktor za razvoj demokratije. Organizacije civilnog društva u opštini Milići se smatraju relativno dobro organizovanim i aktivnim. MeĊutim, njihova uloga u dijalogu vlasti i stanovništva, kao njihova primarna funkcija, još je nedovoljno razvijena.

Organizacije civilnog društva još uvijek nemaju definisane mehanizme za odnose sa vlastima. Djelovanje civilnog društva je takoĊe oteţano s obzirom na percepciju o politiĉkoj pripadnosti, kao odluĉujućem faktoru za obavljanje i uĉešće u javnim poslovima.

Budţetska sredstva za finansiranje projekata civilnog društva su priliĉno ograniĉena, a i za ono sredstava što se obezbjedilo ne postoje definisani kriteriji za njihovu raspodjelu.

Opština Milići je u cilju što bolje saradnje i koordinacije sa mladima i NVO sektorom imenovala koordinatora za ova pitanja. Uspostavom asocijacije „Budni posmatraĉ“ NVO sektoru je omogućeno prisustvo sjednicama SO-e i na taj naĉin upoznavanje sa radom iste kao i sa radom lokalne zajednice. Za ovaj plan posebno su intresantne organizacije civilnog društva koje se u osnovi bave zaštito ţivotne sredine . Kada je rjeĉ o ovim organizacijama na opštini Milići bitisale su dvije organizacije : Ekološko društvo Biraĉ Milići i Flora i Fauna Milići. Naţalost Flora i Fauna je ugašena dok je Ekološko društvo Biraĉ Milići ne aktivno i ne realizuje aktivnosti . Oganizacije koje su srodne ekološkim a imaju provedene aktivosti su Sportsko ribolovno društvo i Lovaĉko društvo mada skoro sve NVO u svojim statutima imaju i dio koji se odnosi a provoĊenje ekoloških akcija .

5.4. Informisanje Dvije radio stanice („Biraĉ“ i „Medţik“) su u funkciji informisanja graĊana o svim dešavanjima na podruĉju opštine i regiona. GraĊani opštine Milići nemaju dobar TV signal drţavne televizije, pa koriste lokalnu kablovsku televiziju. Opština Milići je dobro snabdjevena dnevnom ilustrovanom štampom iz Republike Srpske, BiH i Srbije. skoro cjelo podruĉje opštine je pokriveno je internet vezom razliĉitih operatera . Opština Milići i većina privrednih i javnih subjekata posjeduju web stranice na kojima postoji mogućnost objave informacija . Od nedavno podruĉje grada je pokriveno zonama sa besplatnim internetom . U smislu provoĊenja ovog plana informativni kanali su vaţni kada je rijeĉ o informisanju i promociji aktivnosti .

5.5. Obrazovanje Obrazovni proces u opštini Milići se ostvaruje veoma kvalitetno u predškolskoj ustanovi „Poletarac“, osnovnoj školi „Aleksa Jakšić“ i nekoliko podruĉnih škola i u srednjoškolskom centru „Milutin Milanković“. Predškolska ustanova „Poletarac“ poĉela je sa radom 1983. godine i radila je desetak godina vrlo uspješno, da bi poĉetkom rata u ovoj ustanovi bio obustavljen proces rada sve do poĉetka 2001. godine, kada se vrši adaptacija i opremanje ovog objekta i njegova predaja najmlaĊima na korištenje. Od tada pa do danas u ovoj obrazovnoj ustanovi boravi preko 40 mališana rasporeĊenih u dvije vaspitne grupe – jasliĉku (od 1-3 godine) i stariju mješovitu (od 3-6 godina).


33

Osnovno obrazovanje u opštini Milići je organizovano kroz rad matiĉne škole „Aleksa Jakšić“ i nekoliko podruĉnih škola u kojima znanja ovog nivoa obrazovanja stiĉe cca 680 uĉenika, a nastavu vrlo uspješno izvode 45 prosvjetnih radnika. Nastava se izvodi po planu i programu Republike Srpske, osim u povratniĉkim zajednicama u kojima se nastava iz nacionalne grupe predmeta izvodi prema planu Federacije BiH. U 2009. godini OŠ „Aleksa Jakšić“ obiljeţila je stogodišnjicu svog postojanja i uspješnog poslovanja. U prošloj godini izvršena je zamjena stolarije na centralnom školskom objektu a u sklopu ovih radova stavljena je i termo fasada . Srednjoškolski centar „Milutin Milanković“ je osnovan školske 1996/1997. godine i tada je bio smješten u priliĉno neuslovnom objektu Osnovne škole u Derventi. Novi objekat Srednjoškolskog centra je izgraĊen i stavljen u funkciju 2005/2006. školske godine koji, raspolaţe sa 3.300 m

2 korisne površine. U ovom

objektu izgraĊeno je 14 kabineta, amfiteatar, biblioteka sa ĉitaonicom, radionicama za praktiĉnu nastavu, restoran, zbornica i kancelarijski prostor za administraciju centra. Kabineti su opremljeni sa najsavremenijom opremom, a biblioteka raspolaţe sa knjiţnim fondom od cca 9000 knjiga. U Srednjoškolskom centru nastava je organizovana u ĉetiri oblasti – gimnazija, ekonomska škola, drvopreraĊivaĉka i elektro struka, koje pohaĊa cca 450 uĉenika, a nastavu izvodi 44 profesora. Škole mogu biti vaţni partneri u implementaciji plana .

5.6. Zdravstvena zaštita Zdravstvena zaštita za stanovnike opštine Milići je organizovana u Dom zdravlja „Sveti Nikola“ i manifestuje se kroz rad timova porodiĉne medicine. Terenske ambulante u Derventi, Novoj Kasabi i Skugrićima nisu u funkciji zbog toga što trenutno ne zadovoljavaju standarde zdravstva ni graĊevinski, niti su adekvatno opremljene, a nisu kadrovski osposobljene. U prvoj polovini 2010. godine u Domu zdravlja je izvršena adaptacija dijela prostora za potrebe porodiĉne medicine, izvršeno opremanje, instaliranje softvera i obuke zaposlenih. Usluge zdravstvene zaštite po ovom modelu trenutno obavlja pet ljekara i jedan stomatolog, prateće medicinsko osoblje i jedan broj speciojalista koje angaţuje Fond zdravstva iz susjednih Domova zdravlja. U Domu zdravlja graĊanima se pruţaju osnovne usluge ljekara porodiĉne medicine (prevencija, dijagnostika, lijeĉenje i rehabilitacija), lijeĉenje u kući, palijativna njega, hitna medicinska pomoć, konsultativno-specijalistiĉki pregledi iz oblasti pedijatrije i ginekologije, zaštita i unapredjenje mentalnog zdravlja, stomatološke usluge(preventivna, djeĉija i opšta stomatologija, usluge laboratorijske i rendgen dijagnostike, druga funkcionalana i morfološka dijagnostika, imunizacija protiv zaraznih bolesti, higijensko-epidemiološka zaštita, sanitarni pregledi i hitan sanitetski prevoz. Specijalistiĉke i zdravstvene usluge pacijentima opštine Milići pruţaju specijalisti (hirurg, kardiolog, internista, gastroentrolog, urolog, dermatolog, ORL, oftalmolog itd.) u domu zdravlja Vlasenica , koje angaţuje Fond zdravstvenog osiguranja RS. Dom zdravlja i opština Milići će preduzeti sve aktivnosti da se usluge navedenih specijalista obezbjede pacijentima u Domu zdravlja u Milićima. U toku 2007. godine u okviru Doma zdravlja registrovan je Centar za zaštitu mentalnog zdravlja sa neuropsihijatrom i psihologom.

5.7. Socijalna zaštita Socijalna zaštita na nivou opštine se realizuje preko Centra za socijalni rad koji je tehniĉki dosta dobro opremljen i kadrovski osposobljen (nedostaje psiholog) da moţe sve poslove iz oblasti socijalne zaštite kvalitetno i na vrijeme izvršavati. Da bi se iskazale stvarne potrebe za socijalnom zaštitom, mora se što prije aţurirati socijalna karta opštine Milići, koja je raĊena 2000. godine, a koja se više ne moţe smatrati pouzdanom osnovom za rad Centra. Iz tih razloga u toku je izrada ankete na terenu koja bi trebala da posluţi kao osnov za izradu socijalne karte . Prema pokazateljima kojima raspolaţe Centar za socijalni rad u opštini se stalno


34

povećava broj lica kojima je potrebna jednokratna pomoć, a i tuĊa njega, a jedan broj ih koristi i smještaj u ustanovama socijalne zaštite za osobe sa poteškoćama u razvoju. Centar za socijalni rad svoju djelatnost obavlja primjenjujući odredbe Zakona o socijalnoj zaštiti, Zakona o djeĉijoj zaštiti, Porodiĉnog zakona, Zakona o zaštiti od nasilja u porodici, kao i odredbe nekih drugih zakonskih i podzakonskih akata. U svom radu Centar ostvaruje saradnju sa javnim ustanovama i institucijama, udruţenjima graĊana, humanitarnim organizacijama, te drugim domaćim i stranim fiziĉkim i pravnim licima koja se bave socijalnom zaštitom. Pored zdravstvene i socijalne zaštite stanovništva opštine, znaĉajnu paţnju treba posvetiti zaštiti ţivotinja i bilja, preko nadleţnih veterinarskih stanica i poljoprivrednih apoteka.

5.8. Vodo-snabdjevanje

Stanovnicima urbanog dijela opštine, kao i u većini sela i zaseoka obezbjeĊeno je uredno snabdijevanje vodom za piće. Nisu obezbijeĊeni svi potrebni uslovi za filtriranje i dobijanje hemijski i bakteriološki potpuno ispravne vode za piće, kao ni za racionalizaciju u potrošnji iste što će biti osnovni zadatak lokalne zajednice u narednom periodu. Pored gradskog vodovoda na podruĉju opštine izgraĊena su još dva veća vodovoda(Vukovići i Derventa) koja snadbijevaju vodom za piće više naselja, kao i više manjih vodovoda koji podmiruju skoro kompletno stanovništvo pitkom vodom. Podruĉje opštine Milići je pokriveno preko 90 % vodovodnom mreţom.

5.9. Kanalizaciona mreţa

Kanalizaciona mreţa je uraĊena u većem djelu gradskog naselja i nekim djelovima urbanih prigradskih naselja.Preĉišćavanje otapadnih i fekalnih voda nije riješeno,pa se otpadne vode ispuštaju u recipijente ili uvale bez ikakve obrade . Da problem bude još veći i postjećoj kanalizacionoj mreţi je potrebna rekonstrukcija jer je davno izgraĊena . Loše po opštinu Milići je što od republiĉkog nivoa odgovornost i obaveza za rješavanje ovih problema od strane Ministarstva za upravu i lokalnu samoupravu stavlja se u nadleţnost opština . Na ovaj naĉin se od opština oĉekuje rješenje ovog i sliĉnih problema za šta su neophodna velika sredstva bez direktne obaveze Vlade RS ili BiH da uĉestvuje u finansiranju aktivnosti .

5.10. Odvoz otpada

Opština je već preuzela odreĊene aktivnosti i u saradnji sa opštinama iz regije pristupila organizovanju regionalne deponije ĉime će ovaj problem biti riješen kvalitetno na duţi period. Komunalno preduzeće je privredni subjekat koji se bavi obezbjeĊenjem vode za piće i odrţavanjem vodovoda, odrţavanjem kanalizacione mreţe,odvoz i deponovanje ĉvrstog otpada i ureĊenje prostora. Odvoz opada vrši se iz urbanih – gusto nasljenih dijelova u kojima postoji dobar pristupni put u toku cijele godine. Kada je rijeĉ o naseljenom mjestu Milići odvozom otpada pokriven je najveći dio. Kada je rijeĉ o ostalim dijelovima opštine (u tabeli objašnjeno kao da - dijelimiĉno) odvoz se vrši iz centralnih urbano naseljenih dijelova MZ. Ostali dio MZ. Nije pokriven odvozom zbog loše konfiguracije terena, velike razuĊenosti, nedostatka sudova za sakupljanje ... Iz 12 od 20 MZ odvoz otpada se uopšte ne vrši iz istovjetnih razloga kao u sluĉaju napred navedenih dijelova MZ. Odnos ruralnog i urbanog dijela Opštine Tabela Odnos ruralnog i urbanog dijela opštine

R/br Mjesna zajednica

Naseljena mjesta

Broj stanovnika u naseljenom mjestu

Ukupno stanovnika u MZ.

Urban-ruralno/udaljeno od centra km

1. Milići I Grdski dio 3006 3339 Urbano/0-2


35


Naseljena mjesta




ĐurĊevići 218 Urbano/0,5-2

Jovac (dio koji pripada MZ)

115 Urbano/1-2,5

2. Milići II 2306 Urbano/1,5-3 Gradina 32

Urbano/0,6-3 Goloĉevina 450

Gradski dio 1824 Urbano/0-2

3. Milića Brdo Manovići 12 231 Ruralno/9-10

ZabrĊe 9 Ruralno/9-9,5

Rogaĉ 38 Ruralno/7-8,5

Bišina 26 Ruralno/6-8

Orašje 39 Ruralno/6-7,5

Golići 43 Ruralno/5,5-7

Pavkovići 25 Ruralno/4-6,5

Stankovići 9 Ruralno/5-6

Bara 14 Ruralno/3,5-4,5

Kamenjak 16 Ruralno/1,5-4

4. Gornji Zalukovik

ZagraĊe 40 120 Ruralno/20-25

Gornji Zalukovik 80 Ruralno/13-18

5. Rajići Rajići 160 250 Urbano/3-5

Raškovići 28 Ruralno/7-8

Buljevići 62 Ruralno/6-8

6. Koprivno Koprivno 65 155 Ruralno/9-12

Durmići 5 Ruralno/10-11

Pavlovići 5 Ruralno/9-10,5

Krunići 21 Ruralno/10,5-12

Kostraĉa 37 Ruralno/12-13

Radići 3 Ruralno/13-14

Toljevići 11 Ruralno/11,5-13

Jeremići 8 Ruralno/9-11

7. Maćesi Maćesi 68 92 Ruralno/17-19

Tumaĉe 24 Ruralno/17-18

8. Mišići Golići 15 475 Ruralno/5-5,5

Krajĉinovići 19 Ruralno/7-9,5

Marinkovići 20 Ruralno/6-7,5

Kokanivići 12 Ruralno/4-6

Mišići 391 Urbano/2,5-4

9. Rovaši Luke 31 371 Ruralno/12-13,5

Cerska (centar - škola)

25 Ruralno/12-13

Talovići 29 Ruralno/15-18

Sejmenovići 27 Ruralno/16-18


36


Naseljena mjesta




Grbići 27 Ruralno/14-16

Selimovići 27 Ruralno/14-18

Hurići 20 Ruralno/17-18

Ţigići (Amidţići) 17 Ruralno/17-19

Jojići 14 Ruralno/15-17

Kurtići 61 Ruralno/16-19,5

Babići 45 Ruralno/18-19

Turnadţići 12 Ruralno/17-18

Udoviĉići 28 Ruralno/14-16

Mustabašići 8 Ruralno/14-17

10. Dubniĉki Most Gostelja 19 684 Urbano/3-3,5

Dubnica 39 Ruralno/5-7

Glušac 45 Ruralno/5-6,5

Johovac 30 Urbano / 2-2,5

Dubniĉki Most 278 Urbano/2,5-3,2

Vukšić Polje 240 Urbano/3,5-4

Pavkovići 33 Ruralno/4-6

11. Нова Касаба Мравињци 36 383 Urbano/7,5-8

Себиочина 48 Ruralno/5-8,5

Бутковићи 9 Ruralno/7,5-9

Нова Касаба 290 Urbano/7-8

12. Скугрићи Калдрмица 56 366 Urbano/10-11,5

Скугрићи 290 Ruralno /12-19

Metaljka 20 Ruralno/16-18

13. Štedrić Bešići 48 166 Ruralno/16-18

Štedrić 42 Ruralno/13-14,5


37


Naseljena mjesta




Štedra 46 Ruralno/14,5-16 Ruralno/18-20

Nurići 30

14. Đile i Rupovo Brdo

Đile 43 75 Ruralno/20-23

Rupovo Brdo 32 Ruralno/15-26

15. Milići III Zilići 25 138 Ruralno/6-8

Vujadini 30 Ruralno/7-8

Vrsinje 26 Ruralno/6-10

Ogojĉe 7 Ruralno/9-12

Bijelo Polje 23 Ruralno/8-12

Baĉići 27 Ruralno/3-6

16. Raševo Gornje Raševo 87 119 Ruralno/16-18

Donje Raševo 32 Ruralno/18-22

17. Derventa Ivanpolje 120 796 Urbano/7,5-8

Derventa 150 Urbano/7-8

Dukića Most 100 Ruralno/4-8

Lukić Polje 170 Urbano/3,5-4

Kostići 25 Ruralno/10-13

Dukići 30 Ruralno/8-10

Vitići 26 Ruralno/5-6

Boţići 30 Ruralno/8-10

Toljevići 20 Ruralno/11-13

Ristijevići 50 Ruralno/9-13

Višnjica 25 Ruralno/6-8

Johovaĉa 30 Ruralno/8,5-10

Pomol 20 Ruralno/6-10

18. Vukovići Kopnjaĉa 40 243 Urbano/5-6

Vukovići (Brdo) 162 Ruralno/6-8

Vrtoĉe 41 Ruralno/2-12

19. Zaklopaĉa Zaklopaĉa 70 150 Urbano/5-6

Podbiraĉ 40 Ruralno/7-11

Miloševina 40 Ruralno/11-15


38


Naseljena mjesta




20. Podgora Lukavica 118 432 Ruralno/4-7

Supaĉ 89 Ruralno/2-7

Podgora 192 Urbano/2,5-3,5

Gerovi 24 Ruralno/10-15

Mapa Opštine sa granicom urbanog podruĉja


39


40

Urbani dio opštine ĉini gradski dio kao i veća prigradska naselja te naselja uz magistralni i regionalni put.

Ostali dio opštine ĉine sela karakteristiĉna za ovaj dio BiH – sela razuĊenog tipa . Urbana mjesta su : Milići, ĐurĊevići, Mišići, Lukić Polje, Derventa, Ivanpolje, Dubniĉki Most, Vukšić Polje, Nova Kasaba, Kaldrmica, Podgora, Gradina, Vagan i Zakolpaĉa . Veću gustinu od ostalih sela imaju (polu urbani oblik): Rajići – dio uz asfaltni put,Vukovići –Brdo, Koprivno, Rovaši dio kod škole i Ţutica .

Broj stanovnika i domaćinstava po mjesnim zajednicama po procjeni predsjednika MZ

Tabela Broj stanovnika i domaćinstava po mjesnim zajednicama

Red. br.

Naziv MZ-e Procjena broja stanovnika Broj domaćinstava

1 Milići I 3339 878

2 Milići II 2306 624

3 Milići III 138 49

4 Derventa 796 259

5 Nova Kasaba 383 119

6 Rovaši 371 143

7 Skugrići 366 135

8 Štedrić 166 67

9 Zalukovik 120 50

10 Dubniĉki Most

684 180

11 Raševo 119 44

12 Rajići 250 78

13 Đile i Rupovo Brdo

75 31

14 Vukovići 243 71

15 Koprivno 155 67

16 Mišići 475 125

17 Milića Brdo 231 95

18 Zaklopaĉa 150 50

19 Podgora 432 162

20 Maćesi 92 36

UKUPNO 10891 3263

6. MJESNE ZAJEDNICE EKOLOŠKI PROBLEMI I POTREBE U opštini Milići definisano je 20 MZ ĉiji je pregled dat u tabeli :

Red. br.

Naziv MZ-e

Procjena broja stanovnika

Centar MZ Postoji li objekat MZ

Pojašnjenje

1 Milići I 3339 Milići – dom rudara

Ne MZ zahvata dio grada kao i prigradska naselja : ĐurĊevići, Luĉica i Jovac.

2 Milići II 2306 Milići -opština

Ne MZ zahvata dio grada Goloĉevinu kao i prigradsko naselje Gradinu


41

3 Milići III 138 Vrsinje Da MZ obuhvata naseljena mjesta Baĉići,Vujadini Vrsinje,Ogojĉe, Bijelo Polje i Ziliće

4 Derventa

796 Derventa Da Prostorno najveća MZ. obuhvata naseljena mjesta Ivanpolje,Derventa Dukića

Most,LukićPolje,Kostići,Dukići,Vitići,Boţići,Toljevići,Ristij

evići,Višnjica,Johovaĉa i Pomol 5 Nova

Kasaba

383 Nova Kasaba

Da MZ obuhvata naseljena mjesta NovaKasaba, Sebioĉina,Butkovići i Mravinjci

6 Rovaši 371 OŠ. Cerska

MZ. obuhvata naseljena mjesta Mustabašići, Cerska (centar - škola),Talovići, Sejmenovići, Grbići, Selimovići Hurići, Ţigići (Amidţići), Jojići Kurtići, Babići, Turnadţići, Udoviĉići i Luke MZ obuhvata veliki broj naseljenih mjesta od podnoţja Udrĉa do škole u Cerskoj .

7 Skugrići

366 Škola u Skugrićima

Da MZ obuhvata naseljena mjesta

Metaljka, Skugrići i Kaldrmica

8 Štedrić 166 Štedrić Da MZ obuhvata naseljena mjesta : Štedrić, Nurići, Bešići i Štedra

9 Zalukovik

120 Zalukovik Ne MZ obuhvata naseljena mjesta : Gornji Zalukovik ZagraĊe MZ. ima malu gustinu naseljenosti. Graniĉi sa opštinom Vlasenica .

10 Dubniĉki Most

684 Dubniĉki Most (Škola)

Ne MZ obuhvata naseljena mjesta :

Pavkovići,Dubnica,Glušac Johovac,Dubniĉki Most Vukšić Polje,Gostelja

11 Raševo

119 Gornje Raševo(Škola)

Da MZ. se nalazi na krajnjem sjevernom djelu opštine. Obuhvata naseljena mjesta Gornje i Donje Raševo . U MZ se nalazi fabrika vode „Vivia“ . Prirodna granica sa opštinom Zvornik je rijeka Drinjaĉa .

12 Rajići 250 Rajići (objekat MZ)

Da (ne dovršena izgradnja)

MZ. obuhvata naseljena mjesta: Buljevići, Raškovići, Rajići

13 Đile i Rupovo Brdo

75 Đile Ne (postoje temelji i plato starog doma)

MZ zahvata veliki prostor sa malom gustinom naseljenosti. MZ ukljuĉuje naseljena mjesta : Đile, Rupovo Brdo, Ovu Mz karakteriše veliko planinsko podruĉje i kopovi rudnika Boksita .

14 Vukovići

243 Vukovići - Brdo

Da MZ. obuhvata neseljena mjesta : Vukovići i Vrtoĉe

15 Koprivno

155 Koprivno - crkva

Da MZ. obuhvata neseljena mjesta : Koprivno, Toljevići,Radići,Kostraĉa


42

Krunići,Pavlovići,Durmići Jeremići

16 Mišići 475 Mišići (sportski centar)

Da Centralni dio MZ je prigradsko naselje Mišići . MZ obuhvata naseljena mjesta : Mišići, Kokanovići, Kitanići, Krajĉinovići, Borići, Marinkovići i Golići .

17 Milića Brdo

231 Milića Brdo - Škola

Ne MZ. obuhvata neseljena mjesta : Kamenjak, ZabrĊe, Rogaĉ, Bišina, Orašje, Golići, Pavkovići, Stankovići, Bara,Manovići

18 Zaklopaĉa

150 Zakolpaĉa - škola

Ne MZ. obuhvata neseljena mjesta : Zaklopaĉa, Podbiraĉ i Mileševina

19 Podgora

432 Podgora Ne MZ. obuhvata neseljena mjesta : Gerovi, Supaĉ Podgora, Lukavica

20 Maćesi 92 Maćesi Ne MZ. obuhvata neseljena mjesta : Maćesi i Tumaĉe

UKUPNO 10891

U svim MZ postoji savjeti MZ i predsjednici savjeta preko kojih se vodi korespodencija i realizuju odluke donjete na sastancima savjeta i zborovima graĊana . Veliki problem u motivisanju ljudi za većim uĉešćem je ograniĉenost u donošenju odluka i ne postojanje budţeta koji im se stavlja na raspolaganje za realizaciju prioriteta . Trenutno se vrše odreĊene aktivnosti u smislu ukrupnjavanja MZ. koje će se najvećim djelom vršiti spajanjem susjednih MZ u jednu .

6.1. MZ Milići I Granica MZ (opisno)

Granica MZ Milići I polazi od ušća Osojskog i Đurića potoka (tromeĊa ranije opisana), nastavlja nizvodno Osojskim potokom do mjesta gdje potok sijeĉe put iznad Transporta, zatim ide granicom drţavne šume i privatnog posjeda i nastavlja istim pravcem padinom do iznad Magacina, zatim se izmeĊu kuće Petković Sneţana i Magacina spušta na raskršće Magistralnog i Regionalnog puta i nastavlja regionalnim putem (Ulica „Cara Dušana“) do skretanja za Novo groblje (tromeĊa Milići I; Milići II; Mišići) gdje prelazi rijeku Zeleni Jadar i nastavlja granicom parcela izmeĊu Ćirkovića i Zadruge. Zatim prelazi lokalni put prema Borićima i dalje granicom posjeda izmeĊu Mimić Radojka i Mimić Radisava izlazi na lokalni put za Milića Brdo (TromeĊa Milića Brdo, Milići I, Mišići) , odakle iznad kuće Ćirković Rajka prolazi pravo do kote 243 (Relej) i spušta se u Duboki potok izmeĊu ĐurĊevića i Pavkovića (tromeĊa MZ Milića Brdo; Dubniĉki Most i Milići I), odakle nastavlja granicom MZ Dubniĉki Most i Vukovići do poĉetne taĉke. MZ. Milići I je najmnogoljudinija MZ. u opštini Milići . MZ obuhvata dio gradskog naslja (gotovo sve stmbene zgrade) kao i okolna prigradsk naselja . Granica sa MZ Milići II proteţe se duţ ulice Cara Dušana (Regionalni put Milići-Zelani Jadar) do granice sa MZ Mišići . MZ prostorno obuhvata dio naseljenih mjesta koja se nalaze u podnoţju jugozaoadne padine Milića Brda, ĐurĊeviće sve do naseljenog mjesta Jovac gdije je granica sa MZ Dubniĉki Most . Sama MZ je najvećim svojim djelom u alovijalnoj ravni rijeka Zeleni Jadar, Studeni Jadar i Jadar . Na njenom podruĉju Studeni Jadar i Zeleni Jadar obrazuju Rijeku Jadar . Kroz MZ prolaze i ukrštaju se dva glavna putna pravca na opštini : Magistralni put M19 Šepak-Sarajevo i regionalni putni prvac Milići - Zeleni Jadar . MZ se vodosnabdjeva sa gradskog vodovoda i manjim djelom pojedinaĉnim vodovodima ili bunaima . U gradskom djelu u većoj mjeri postoji izgraĊena kanalizaciona mreţa ali se sva kanalizacija ispušta bez trtmana direktno u recipijent . Većina ulica je asfaltirana ali postoji i veći broj makadamskih puteva i platoa. Od privrednih subjekata Dominira veći broj trgovinskih radnji i ugostiteljskih objekata, apoteka, veterinarska stanica, pekara (Mileks doo), Savox doo (drvoprerada) Transport (radionica u sektoru Boksit AD), Mješaona stoĉne hrane (Mileks doo), Pogon za uzgoj pilenki (Boksit AD) . Gradsko podruĉje pokriveno je uslugom odvoza otpada ali u samoj MZ postoji veći broj divljih deponija. Dosta smeća gomila se i na obalama rijeka .


43

Sa ekološkog aspekta kao najozbiljniji problemi su istaknuti : Kanalizacija koja se bez tretmana ispušta u vodotoke . Svojevremeno osamdesetih godina prošlog vijeka pokušalo se sa izgradnjom preĉistaĉa ali se ovaj projekat nikada nije završio . Jedan od porblema kada je zgaĊenje tla i vodotoka u pitanju je i nelegalno odlaganje otpada . na obalama vodotokova ali i po šumama i uvalama gdje postoji veći broj divljih deponija od ĉega nekoliko njih već tradicionalno i u samom gradu. Kvalitet vazduha se ne prati redovno ali po podacima kojima se raspolaţe isti je zadovoljavajući . Na kavlitet vazduha uiĉe i sam reljef MZ. koja je najvećim djelom smještena u kotilinu te je pojava magle veoma ĉesta . U zimskom periodu postoji veliki broj pojedinaĉnih dimnjaka iz kojih se emituju produkti sagorjevanja . Stanovništvo za ogrijevuglavnom koristi drvo a u znatno manjoj mjeri zemni gas i ugalj. Buka koja se proizvodi dolazi od saobraćaja i ugostiteljskih objekata . Nivo buke po podacima kojima se raspolaţe ne prelazi dozvoljene vrijednosti . Šume na podruĉju MZ nemaju veliki privredni znaĉaj ali su ugroţene ĉestim poţarima i sjeĉom zbog blizine naseljenim mjestima . Za divlje ţivotinje koji u ovim šumama ţive veliki problem predstavljaju psi i maĉke koji iz naseljenih mjesta dolaze i progone divlje ţivotinje . Iste predstavljaju latentnu opanost i u smislu šitenja zaraznih bolesti s obzirom da se kreću i po naseljima i po šumi .

6.2. MZ Milići II Granica MZ (opisno) Granica MZ Milići II polazi iz tromeĊe Milići I, Mišići i Milići II (ranije opisana , skretanje za novo groblje ) i nastavlja putem prema novom groblju do novog groblja, nastavlja granicom drţavnih šuma i privatnih posjeda , zatim preko kote 473 izlazi na lokalni put prema Bijelom Polju preko kog prelazi i spušta u sklopove potoka i nastavlja pravcem preko izvora Velike vode (TromeĊa MZ Mišići , Milići II i Vrsinje), preko Male vode do raskrsnice puteva za Supaĉ i Baĉiće, i dalje nastavlja putem prema Supĉu do tromeĊe (MZ Vrsinje- Milići II – Podgora) i nastavlja granicom MZ Podgora – Vukovići – Milići I (ranije opisano) i završava u poĉetnoj taĉci. MZ. Milići II djeli gradski dio sa MZ Milići I i zauzima prostor sa desne strane ulice Cara Dušana (regionalni put Milići – Zeleni Jadar) Pored graskog dijela MZ obuhvata prigradska naselja : Gradina, Vagan, Naselje Goloĉevinu ... Na prostoru ove MZ pozicionirane su obe škole (osnovna i srednja), Dom zdravlja ... Sliĉno kao i MZ Miići I i za ovu MZ vaţe sliĉni problemi taĉnije većina su zajaeniĉki . Kroz MZ protiĉe rijeka Studeni Jadar a samom granicom sa MZ. Podgora (jednim djelom) i Lukaviĉka rijeka . MZ je najvećim dijelom pokrivena odvozom otpada . Zbog loše konfiguracije terena postoje preoblemi sa odvozom otpada u naseljenim mjestima Goloĉevina i Gradina . Domaćinstva u ruralnim podruĉjima nisu pokrivena uslugom pa i ovdje imamo pojave divljih deponija . Vodosnabdjevanje se uglavnom vrši sa gradskog vodovoda ali i iz pojedinaĉnih sistema . Kanalizacija se bez predhodnog tretmana ispušta u recipijent ili u septiĉke jame koje u najvećem broju ne zadovoljavaju potrebne standarde. Gradski dio u najvećoj mjeri pokriven je kanalizacionom mreţom. Većina ulica i puteva su asfaltirani mada ima i makadamskih komunikacija posebno prema selima i sporednim uliĉnim ograncima. Ne postoji stalna kontrola kvaliteta vazduha i buke ali kao i za MZ Milići I i ovdje su parametri bili zadovoljavajući kada su vršena probna mjerenja . Stanje šuma i zemljišta je sliĉno kao i kod MZ Milići I .

6.3. MZ Milići III Granica MZ (opisno) Granica MZ Milići-III polazi od kote Đipa 1328 odakle se spušta u izvor potoka ispod ove kote i dalje nizvodno do sastava potoka koji ĉine rijeku Štedrić (tromeĊa MZ Milići III, Derventa i Štedrić) iz te taĉke izlazi na kosu i produţava izmeĊu Kipića i Krušĉika do izvorišta rijeke Dragošnice. kojom nastavlja nizvodno u duţini od 2 km do prodole ispod Brekinje, izlazi iz korita Dragošnice i nastavlja prodolom izmeĊu Hera i Brekinje i ispod Donjeg Vrsinja i spušta se u Sutorinski potok na mjesto gdje poĉinje da teĉe pored drţavne šume, dalje nastavlja nizvodno Sutorinskim potokom do 100 m iznad boksitove Farme svinja odakle izlazi iz korita i


44

produţava pravo na kotu Prosjeka 564 (tromeĊa MZ Mišići-Milići III- Derventa). Dalje nastavlja ranije opisanim granicama sa MZ Mišići, Milići-III, Podgora i Gornji Zalukovik i zatvara u polaznu taĉku. MZ. obuhvata mahom ruralne djelove opštine . dominantna naseljena mjesta su dio sela Baĉići (dio pripada MZ Milići II), Vrsinje, Zilići i Bijelo Polje . Po strukturi stanovništva MZ je multietniĉka . Od vodenih tokova MZ. ukljuĉuje Lukaviĉki rijeku i Dragošnicu kao i veći broj potoka . Putna mreţa je najvećim djelom makadamska mada postoje asfaltirani dijelovi puta za Vrsinje (oko 2 km) . Na prostoru MZ nema fabriĉkih postrojenja . Glavana privredna aktivnost je poljoprivreda i korištenješumskih potencijala . Kao i naprostoru cijele opštine nema kontinuiranog praćenja kvaliteta vazduha mada slobodno moţemo reći da nema ni potrebe za kontinuiranim praćenjem . Naseljena mjesta su daleko odizvora buke te i u tom smislu nema potrebe zakontinuiranim praćenjem . Na podruĉju ove MZ na lokalitetu u blizini Vrsinja nalazi se lokalno pozajmište kamena za nasipanje puteva . Opština je izradila i plan eksploatacije ali kako nije niko od privrede investirao u otvaranje pogona postoji bojazan od nestruĉne eksploatacije i pojave erozije na ovom terenu . Poljoprivredna proizvodnja zasnovana je uglavnom na skromnom korištenju agrotehnike i mehanizacije tako da trenutno nema uoĉljivog zagaĊenja zemljišta . MZ nije pokrivena odvozom otpada pa postojedivlje deponije na koje lokalno stanovništvo odlaţe otpad . Pozitivna ĉinjenica u ovom sluĉaju je što seoska domaćinstva odlaţu manje koliĉine otpada nego gradska . Sela uovoj MZ.prate trend u seoskim sredinama u opštini pa je broj stanovnika u njima mali . Uvelikom broju sluĉajeva to su staraĉka domaćinstva . U poslednje vrijeme razvojem mljekarastva u opštini Milići u MZ osnovano je nekoliko mini farmi muznih krava .

6.4. MZ Dubniĉki Most Granica MZ (opisno) Granica MZ Dubniĉki Most poĉinje u mjestu gdje se potok ispod Brezove glave uliva u Skugrićku rijeku, dalje nizvodno Skugrićkom rijekom do padine Radnja (1 km od ušća Skugrićke rijeke u Jadar). Odatle padinom Radnja do mjesta gdje meĊuopštinska granica sa opštinom Bratunac izlazi iz korita Jadra. Iz te taĉke nastavlja uzvodno rijekom Jadar do taĉke gdje se Vukšićki potok uliva u rijeku Jadar, od te taĉke pravo na kotu 521, iz kote 521 pravo do taĉke gdje se potok u Jatarištu uliva u Jadar. Dalje nastavlja nizvodno niz rijeku Jadar do taĉke gdje se rijeka Radinja uliva u rijeku Jadar. Zatim uzvodno uz rijeku Radinju do mjesta gdje se potok izmeĊu Bišine i Glušca uliva u rijeku Radinju, pa uzvodno potokom do iznad sela Glušac, zaseoka Maksimovići (ukljuĉuje zaseok Maksimoviće), iz tog potoka dalje se proteţe izmeĊu zaseoka Maksimovići i Vagurići i prelazi u Hrastinski potok. Hrastinskim potokom nizvodno se spušta 1,5 km i iz te taĉke presjeca gornjim rubom Pavkovića groblja (izmeĊu Gornjih i Donjih Pavkovića) i nastavlja u pravcu Releja (kota 501) do taĉke presjeka sa Dubokim potokom koji teĉe izmeĊu Pavkovića i ĐurĊevića (tromeĊa M. Brdo, D. Most, Milići-I), dalje se spušta nizvodno potokom do mjesta gdje potok sjeĉe lokalni put, nastavlja lokalnim putem ĐurĊevići – Pavkovići do raskršća ovog puta sa lokalnim putem koji ide od Releja. Sa ove raskrsnice granica silazi u rijeku Jadar kod stovariša AD „Boksit“, dalje nastavlja nizvodno rijekom Jadar do ušća potoka kroz Johovac, pa uzvodno potokom u duţini od 500 m (tromeĊa MZ D.Most, Milići-I i Vukovići), iz te taĉke proteţe se pravo na kotu 471 na Humcu i odatle se spušta u ušće potoka ispod Metale u Vukovićanski potok (tromeĊa MZ Vukovići, Rajići, Dubnica), dalje nastavlja opisanom granicom sa MZ Rajići do uliva potoka sa Brezove glave u Skugrićku rijeku (poĉetna taĉka). Kao centralno naseljeno mjesto uovoj MZ dominiranaselje Dubniĉki Most koje jesmješteno na magistralnom putu M19 na udaljenostiodoko 2,5 km od Milića . Ovo je jedno od većih prigradskih naselja sa tendecijom porasta broja stanovnika kao veće naselje u ovoj MZ izdvaja se i Vukšić Polje koje se takoĊe nalazi na magistralnom putu i gusto je naseljeno . Ostali dijelovi MZ su seoska naselja ruralnog karaktera . Od privrednih subjekata na prostoru ove MZ prisutna je farma koka nosilja kao i benzinska pumpa u Vukšić Polju koji posluju u sastavu kompanije Boksit . Od javnih objekata postoji petogodišnja osnovna škola u Dubniĉkom Mostu i crkva u Vukšić Polju . Jedna od najvećihdivljih deponija locirana je na Jatarištu u blizini granice sa MZ Nova Kasaba . Deponija je nastala odlaganjem velikih koliĉina izmeta sa


45

farme koka nosilja koje pored neprijatnog mirisa u sebi sadrţi hormone i antibiotike koje koke uzimju sa hranom a izluĉuju preko izmeta . Od rjeĉnih tokova najdominantniji je svakako Jadar zatim Dubniĉka rijeka u svom donjem toku do ušća u Jadar te rijeke Radinja i Skugrićka rijeka koje su ujedno prirodne granice sa MZ Nova Kasaba i Skugrići . Pored ovih rijeĉica veliki broj potoka (Duboki potok, Hrastinski potok, Vukovićanski potok ...) Kanalizacioni sistemi izgraĊeni su na privrednim i javnim objektima a ostali suindividualni ili se za tu svrhu koriste primitivne septiĉke jame . Ne vrši se nikakav tretman otpadnih voda osim voda i otpada koji nastaje u radu benzinske stanice gdje je angaţovano pravno lice koje zbrinjava ovaj opani otpad . Urbani dijelovi uz magistralni put pokriveni su odvozom otpada dok ostali dijelovi nisu pokriveni ovom uslugom . Veliki broj divljh deponija stacioniran je uz rijeĉne obale, potoke i vrtaĉe u ruralnom djelu . Šumski kompleksi su prisutni na prostoru cijele MZ sa nešto povoljnijom strukturom u ruralnom dijelu MZ. Seoska domaćinstva prate trend smanjenja broja stanovnika . Poljoprivreda je grana kojom se bavi veliki broj stanovnika ove MZ posebno ako imamo u vidu da postoje veći kompleksi plodne zemlje (alovijalne ravni uz rijeku Jadar i Dubniĉki rijeku ) koja je većim djelom u vlasništvu poljoprivredne zadruge koja je propala pa stari vlasnici uglavnom koriste ove površine . U ruralnom dijelu veći akcenat je na stoĉarstvu i voćarastvu, mada je zbog smanjenja broja stanovinka u ovom dijelu sve prisutnija pojava zarastanja pašnjaka i njiva . Kao i na podruĉjuopštine i ovdje se kontinuirano ne prati kvalitet vazduha i nivo buke . Nešto ugroţeniji dijelovi u ovoj MZ. su uz magistralni put .

6.5. MZ Rajići Granica MZ (opisno) Granica MZ Rajići polazi od meĊuopštinske granice sa opštinom Vlasenica kod Hajdarevića odakle silazi na izvor Skugrićke rijeke i nastavlja Skugrićkom rijekom nizvodno do mjesta gdje se potok sa Brezove glave uliva u Skugrićku rijeku, dalje nastavlja uzvodno potokom do kote 562 na Brezovoj glavi i dalje pored puta i groblja, ukljuĉujući selo Gake do kote 405 i spušta u Raškovljanski potok koji teĉe izmeĊu Dubnice i Raškovića, zatim nizvodno potokom do ušća u rijeku Dubnica, produţava rijekom Dubnicom do taĉke gdje se u Dubniĉku rijeku uliva Vukovićanski potok. Dalje nastavlja uzvodno Vukovićanskim potokom do ušća potoka ispod Metala u Vukovićanski potok i nastavlja uzvodno potokom ispod Metale do Debeljca i meĊuopštinske granice sa Vlasenicom kojom se proteţe sve do polazne taĉke kod Hajdarevića na meĊuopštinskoj granici. MZ karakteriše urbani dio naselja Rajići, Buljevići i Raškovići uz Dubniĉku rijeku i lokalni asfaltni put Dubniĉki Most- Donji Zalukovik i ruralni dio u ostatku MZ. Najznaĉajniji vodotk u ovoj MZ je svakako Dubniĉka rijeka mada teritorijalno se na prostoru ove MZ jednim graniĉnim djelom proteţe i Skugrićka rijeka . Od privrednih subjekata na podruĉju MZ nalazi se kamenorezeaĉka radnja . Pored ove proizvodnje stanovništvo se bavi i poljoprivrednom proizvodnjom a koriste se i šumski potencijali . Na podruĉju ove MZ. Nalazi se i leţište zelenog tufa . Zemljište uzDubniĉki rijeku je zaravnjenju i pogodno za obradu . Ruralni dijelovi uglavnom su pogodni i koriste se za stoĉarstvo i voćarstvo . Sama poljoprivredna proizvodnja je primitivna uz malo korištenje mineralnih Ċubriva i hemijskih sredstava zazaštitu tako da u ovom momentu nema opasnosti od zagaĊenja i zakiseljavanja zemljišta . Vodosnabdjevanje se vrši sa individualnih vodovoda i jednim manjim dijelom sa vodovoda Alpro-Vukovići-Rajići . Uskoro bi u upotrebu trebao biti pušten i novoizgraĊeni gradski vodovod . za urbani dio uz asfaltni put . ureĊena kanalizaciona mreţa ne postoji . Uglavnom seradi o individualnim odvodima u recipijente ili pojedinaĉnim septiĉkim jamama . Prostor MZ nije pokriven odvozom otpada pa tako da je prirodna pojava divljih odlagališta . Kvalitet vazduha i nivo buke se kontinuirano ne prati, mada za isto i nema indicija s obzirom na poloţaj i moguće izvore zagaĊenja . Šumski kopleksi se sastoje od mješavine drţavnihi privatnihšuma kao i planski pošumljenih dijelova Seoska ruralna domaćinstva prati trend odlivaposebno mlaĊeg stanovništa .

6.6. MZ Vukovići i Vrtoĉe

Granica MZ (opisno) Granica MZ Vukovići – Vrtoĉe polazi iz tromeĊe MZ Milići-I, Vukovići, Dubnica (ranije opisana), iz ove taĉke granica se proteţe pravo u izvor potoka Zanoga, odakle se dalje proteţe pravcem u ušće Đurića potoka i


46

Osojskog potoka (tromeĊa Milići-I, Vukovići, Milići II) iz kojeg izlazi na brdo na veznu taĉku 169 (tromeĊa Milići-II, Podgora, Vukovići) i spušta na mjesto gdje dalekovodna trasa presjeca put za brdo Gradinu, nastavlja dalekovodnom trasom do mjesta gdje ova trasa presjeca Cjetkovaĉki potok, odakle se granicom drţavne šume i privatnog posjeda spušta do magistralnog puta, prelazi put i spušta se u rijeku Studeni Jadar (tromeĊa Vukovići, Podgora i Zaklopaĉa). Nastavlja uzvodno rijekom Studeni Jadar do ušća Bakićanskog potoka u rijeku Studeni Jadar, zatim uzvodno Bakićanskim potokom do meĊuopštinske granice sa opštinom Vlasenica i dalje se proteţe meĊuopštinskom granicom do Debeljca i granice sa MZ Rajići, nastavlja granicom sa ovom MZ i dalje granicom sa MZ Dubniĉki Most do poĉetne taĉke. Centralno naseljeno mjesto u ovoj MZ. je naseljeno mjesto Vukovići . Dijelovi naselja Vukovići (zaseok Brdo), Kopnjaĉa (Igrišta), Djelovi Vrtoĉa oko Milića i Magistralnog puta su gusto naseljeni . Ostatak MZ jeruralnog karaktera . Od privrednih subjekata na prostoru MZ. Nalaze se drvopreraĊivaĉki kapaciteti Samatini i Promil . Stanovništvo se bavi poljoprivredom mahom stoĉarstvom i voćarstvom . Poljoprivredna proizvodnja obavlja se sa minimoumom agrotehniĉkih mjera te za sadane predstavlja problem zazagaĊenje zemljišta . Od vodenih tokova najznaĉajniji je Studeni Jadar koji kroz ovu MZ protiĉe u manjem dijelu kroz naselje Kopnjaĉa . Od ostalih vodotokova kroz MZ protiĉe više potoka (Đurića potok, Osojski potok, cjetkovaĉi potok, Vukovićanski potok, Bakićanski potok, Zanoga...) Kao i u ostalom djelu opštine u MZ ne postoji kontinuiran proces praćenja kvaliteta vazduha i nivoa buke . Uzimajući u obzir poloţaj MZ aktivnost priverede... moţemo reći da nema ni vidljve potrebe za istim ali da i ovdje kao i na drugim mjestima treba uvesti kontrolna povremena mjerenja na kritiĉnim lokacijama (u ovoj MZ Kopnjaĉa) . U MZ ne postoje ureĊeni kanalizacioni sistemi već individualni ispusti i septiĉke jame . Vodosnabdjevanje MZ u najvećem djelu vrši se preko vodovoda Alpro – Vukovići dio uz magistralni put sa gradskog vodovoda a ostatak sa individualnih sistema . Voda sa vodovoda Alpro – Vukovići se ne hloriše iako rezultati analize vode pokazuju neophodnost ovog postupka .

6.7. MZ Mišići Granica MZ (opisno) Granica MZ Mišići polazi sa izvora Velike vode (tromeĊa MZ Milići-II, Mišići i Milići III) i proteţe se preko kote Presjeka 564 tromeĊa Dervente, Milići III i Mišića, prema ušću Ristijevićkog potoka u Zeleni Jadar ispod kuće Miće Vujadinovića (ne ukljuĉuje kuću), nastavlja uzvodno Ristijevićkim potokom do300 m ispod izvora potoka (tromeĊa MZ Mišići, Derventa, M. Brdo) od te taĉke nastavlja granicama MZ M. Brdo, Milići-I i Milići-II (ranije opisanih) i dolazi u poĉetnu taĉku. Centralno naselje uovoj MZ. je prigradsko naselje Mišići . Ovo je urbano naseljeno mjesto smješteno uz regionalni put Milići – Zeleni Jadar sa objestrane rijeke Zeleni Jadar . Urbano naseljeni su te Borići smješteni odmah uz Mišiće na desnoj obali rijeke Zeleni Jadar . Ostala naseljena mjesta su seoska naselja ruralnog tipa . Od privrenih subjekata uovoj MZ. smješteni su dok su u Mišićimapekara i drvopreraĊivaĉki pogon . Najznaĉajniji vodotok u MZ je ne sumnjivo rijeka Zeleni Jadar . Pored ovog vodotoka postoji i veći broj potoka . Zemljište uz rijeku je alovijalana ravan ipogodno je za obradu . Ostatak zemljišta je brdsko zemljište uglavnom pogodno za stoĉarstvo i voćarstvo . Poljoprivredna proizvodnja je uglavnom primarna bez velike primjene agrotehnike i mehanizacije pa trenutno nema bojazni od zagaĊenja usled bavljenja poljoprivredom . Šumski kompleksi sumješavna drţavnog i privatnog vlasništva . Pojedini dijelovi imaju izgraĊene kanalizacione sisteme ali se u većini sluĉajeva radi o pojedinaĉnim ispustima ili septiĉkim jamama . Ne postoji tretman kako fekalnih tako i ostalih otpadnih voda . Kada je rijeĉ o kvalitetu vazduha i nivou buke sliĉno ostalim MZ. i ovdje nema kontinuiranog praćenja ali priliĉno pouzdano moţemo reći da je najvećim djelom u granicama dozvoljenog . Urbanidjelovi obuhvaćeni su uslugom odvoza otpada dok ostali nisu obuhvaćeni uslugom . Vodosnabdjevanje se vrši sa gradskog vodovoda i više pojedinaĉnih i manjih sistema .


47

6.8. MZ Derventa Granica MZ (opisno) Granica MZ Derventa polazi iz taĉke sastava potoka koji ĉine rijeku Štedrić (ranije opisana tromeĊa MZ Milići III, Derventa-Štedrić), odatle se penje preko Ravne Gore na kotu 724, zatim nastavlja preko Ravne Gore na vis Koštan (kota 631) i odatle se pravo spušta u izvor „Vrela“, dalje nastavlja nizvodno potokom do ušća u rijeku Zeleni Jadar i dalje meĊuopštinskom granicom Milići-Srebrenica do iznad zaseoka Mušići u Teljevskom potoku, izlazi iz meĊuopštinske granice iznad pomenutog mjesta, nastavlja iznad zaseoka Nikolići, iznad Gornje i Donje Bukovice, nastavlja preko vrha Brezove Glavice do Cerovog Brda, sa Cerovog Brda presjeca put Derventa – Koprivno i istim pravcem se spušta u Kostraĉku rijeku. Nastavlja Kostraĉkom rijekom uzvodno u duţini 500 m odakle se proteţe pravo do kote Greda 561 , zatim nastavlja izmeĊu zaseoka Radići i Đurkovići, pa izmeĊu Vidovića i Gligorevića, i dalje pored naselja Kostići ukljuĉujući Kostiće, dolazi na tromeĊu MZ Milića Brdo, Derventa, Koprivno. Od te tromeĊe se proteţe granicama MZ Milića Brdo, Mišići i Milići III, dolazi do poĉetne taĉke (tromeĊa MZ Derventa, Milići III, Štedrić). MZ Derventa jeprostorno najveća MZ. u opštini Milići . Centralno naselje je svakako Derventa ka kojoj su orjentisana svasela koja ulaze usastav MZ. Pored same Dervente koja se nalazi uz regionalni put Milići – Zeleni Jadar na obalama rijeke Zeleni Jadar veća naselja su Lukić Polje (TakoĊe smješteno uz regionalni put), i Ivanpolje (smješteno uz Derventu na desnoj obali Jadra ). Sama Derventa je kao regionalni centar bila prepoznata od ranije . Od javnih objekata u Derventi nalaze se : škola, dom kulture, pošta, crkva ... Najznaĉajniji vodotoci u ovoj MZ. su Zeleni Jadar , Kostraĉka rijeka i Sastavci kao i veći broj potoka . Od privrednih subjekata u MZ nalaze se direkcija Boksita sa platom za mješanje rude, separacija kvarcnog pijeska te dvije stoĉne farme (u Lukić Polju ). Na prostoru MZ nalazi se i kop rude Boksita na lokalitetu Crvene stijene. Zemljište uz rijeku Zeleni Jadar je pogodno za obradu dok je ostali dio brdsko zemljište gdje se seosko stanovništvo uglavnom bavi stoĉarstvom i voćarstvom . Razvojem mljekarske proizvodnje osnovano je nekoliko farmi muznih krava sa otkupnom stanicom za ovo podruĉje . Kao i uostalim djelovima opštine i ovdje nema trenutne bojazni od zagaĊenja zemljišta poljoprivrednom proizvodnjom. Urbani dijelovi u Derventi i Lukić Polju imaju izgraĊenu kanalizaciju dok se ostatak zasnivanepojedinaĉnim ispustima i septiĉkim jamama . Sve fekalne i otpadne vode se ispuštaju bez predhodnog tretmana . Kao i u ostalim djelovimaopštine i ovdje ne postoji permanentno praćenja kvaliteta vazduha i nivoa buke mada sporadiĉni podaci kojima se raspolaţe govore da se ovi parametri kreću u zoni dozvoljenog. Kritiĉna taĉka u ovom smislu koju bi trebalo kontrolisati je svakako Lukić Polje u kome imamo sluĉajeve pojave prašine od mješanja rude i separacije kvarcnog pijeska, kao i buku koju proizvode mašine i mlinovi u radu . takoĊe u ovom dijelu se nalaze dvije stoĉne farme te se mogu javiti problemi sa odlaganjem izmeta ne samo zbogneprijatnogmirisanego i mogućnošću zagaĊenja zemljišta i voda što izmetom što otpatcima prilikom klanja stoke . Urbanidijelovi obuhvaćeni su odvozom ozpada dok ostali nisupokriveni ovom uslugom . Vodosnabdjevanje se vrši sa više manjih sistema ali i sa vodovoda Jama- Ţutica Derventa .

6.9. MZ Koprivno Granica MZ (opisno) Granica MZ Koprivno polazi od taĉke na meĊuopštinskoj granici i granici sa MZ Milića Brdo u Jasikovaĉkom potoku, nastavlja meĊuopštinskom granicom do iznad Mušića, odakle nastavlja ranije opisanom granicom MZ Derventa i MZ Milića Brdo, dolazi do poĉetne taĉke na meĊuopštinskoj granici. MZ Koprivno je ruralna MZ smještena u brdskom terenu . Na prostoru MZ: nema privrednih objekata . Jedini javni objekatje crkva . U ovoj MZ. razvijena je poljoprivredna proizvodnja posebno voćarstvo . Najveća naseljena mjesta su Koprivno i Kostraĉa . Najznaĉajniji vodotok je Kostraĉka rijeka . Osnovna privredna grana je poljoprivreda i korištenje šumskih potencijala . Poljoprivreda se vrši sa skromnom primjenom agrotehnike i mehanizacije pa trenutno nema opasnosti od zagaĊenja zemljišta . Putnu infrastrukturu uglavnom ĉine makadamski putevi . Na glavnim putu uraĊena je asfaltna dionica u duţini od 1 km. Na samom putu prisutna su dva veća klizišta koja predstavljaju opasnost ne samo za putnu


48

komunikaciju nego i za parcele iznad . Vodosnabdjevanje se vrši sa više lokalnih mreţa ali i dosta pojedinaĉnih sistema . Kanalizacija i ostale otpadne vode se bez tretmana ispuštajupojedinaĉnim ispustima ili u septiĉkim jamama . Kvalitet vazduha i nivo buke se ne kontrolišu permanentno ali ako se uzme u obzir poloţaj MZ. ne postoji ni opravdanost za isto .

6.10. MZ Milića Brdo Granica MZ (opisno) Polazna taĉka je tromeĊa izmeĊu MZ Mišići- Milića Brdo- Milići I na putu za Milića Brdo iznad starog groblja i ide do taĉke gdje se u Bešin potok ulivaju još dva manja potoka, zatim uzvodno Bešinim potokom do mjesta gdje se u Bešin Potok uliva potok ispod Bare, od te taĉke proteţe se pravcem do kote 622 koja se nalazi na lokalnom putu Milići-Milića Brdo odakle se dalje proteţe putem Milići – Milića Brdo (granica K.O. Milići – Sebioĉina) do ispod molitve na Milića Brdu, zatim ispod molitve spušta u izvor Kokanovića potoka kojim nastavlja nizvodno do mjesta gdje pomenuti potok sijeĉe lokalni put iz Kokanovića prema Kitanićima. Iz tog mjesta padinama Golića brda preko vezne taĉke 182 dolazi do mjesta gdje Radovaĉki potok sijeĉe lokalni put prema Golićima. Iz te taĉke nastavlja nizvodno Radovaĉkim potokom do mjesta gdje se Radovaĉki potok ulijeva u Golića potok. Iz te taĉke se penje do kote 635 ispod Kandića groblja odakle se spušta u Ristijevića potok ispod Stupa ( po 300 m od kote i izvora potoka – tromeĊa M.Z. Mišići-Derventa-Milića Brdo), zatim od te taĉke nastavlja luĉno ispod Stupa naspram Kostića i dalje do raskrsnice puteva Jeremići- Rogaĉ (tromeĊa MZ Milića Brdo, Dubniĉki Most i Koprivno), nastavlja putem za Jeremiće iznad sela Jeremići, pa do raskrsnice puta Rogaĉ-Manovići, zatim na trigonometar Borovac (kota 752), odakle se spušta u Jasikovaĉki potok na meĊuopštinsku granicu sa opštinom Bratunac. Dalje nastavlja meĊuopštinskom granicom sa opštinom Bratunac do ispod sela Dolova do granice sa MZ Nova Kasaba, a zatim opisanom granicom MZ Nova Kasaba- Dubniĉki Most i Milići I do poĉetne taĉke. MZ Milića Brdo smještena je u brdskom djelu opštine Milići . Sva sela u ovoj MZ su ruralnog tipa . Najvaţnija putna komunikacija je makadamski put Milići-Milića Brdo- Rogaĉ . Ovajputpovezujegotovo sva sela ove MZ. sa gradom . U samoj MZ nema većih vodotokova ali postoji veći broj potoka . Na prostoru MZ nema privrednih subjekata a sva sela imaju trend smanjenja broja stanovnika . Zbog odliva stanovništva ĉesta je pojava zarastanja pašnjaka i njiva kao i u većini ostalih seoskih podruĉja . Vodosnabdjevanje se vrši iz manjih i pojedinaĉnih sistema . MZ. nije pokrivena uslugom odvoza otpada pa je oĉekivana pojava stvaranja divljih deponija . Na podruĉju MZ. nema izgraĊenih kanalizacionih sistema niti se vrši tretman otpadnih voda . Stanovništvo se bavi poljoprivrednom proizvodnjom a najĉešće stoĉarastvom i voćarstvom . Naĉin korištenja i obrade zemlje trenutno ne prijeti zagaĊenju zemljšta . Ni ovdje kao ni u ostalim dijelovima ne prati se stalno kvalitet vazduha i nivo buke mada uzimajući u uobzir poloţaj MZ i nema potrebe za istim .

6.11. MZ Štedrić Granica MZ (opisno) Granica MZ Štedrić polazi sa kote Javornik 401 koji se nalazi na meĊuopštinskoj granici,sa Han pjeskom odakle se proteţe pravo na izvor potoka Donja ĉesma, odakle nastavlja nizvodno potokom do Suvodola na mjestu gdje presjeca put Štedrić – Rupovo Brdo. Odatle nastavlja 700 m putem prema Rupovom Brdu 700 m, zatim pravo nastavlja do kote 650 Velika Gradina, odakle se spušta pored prvog tunela u rijeku Zeleni Jadar (na meĊuopštinskoj granici), odakle nastavlja meĊuopštinskom granicom sa Srebrenicom, ranije opisanim granicama MZ Derventa, Vrsinje, G. Zalukovik i meĊuopštinskom granicom sa opštinom Han Pijesak, završava u poĉetnoj taĉki kote Javornik. MZ Štedrić smještena je u Brdsko planinskom dijelu opštine Milići . MZ obuhvata djelove od regionalnogPuta Milići Zeleni Jadar pa do planinskih dijelova prema planinama Lisini i dijelovima prema meĊuopštinskoj granici sa opštinom Han Pijesak . Od gušće naseljenih mjesta izdvajaju se Ţutica (na regionalnom putu) i Štedrić koje je lokalnim asfaltnim putem povezano sa regionalnim putem .


49

Dominantan vodotok u MZ je savkako rijeka Štedra . Najveći vodotok je rijeka Zeleni Jadar . Na podruĉju MZ nema privrednih subjekata . Na rijeci Štedri bio je izgraĊen ribnjak za uzgoj konzumne pastrmke koji trenutno nije u funkciji . Poljoprivreda sezasniva na malom korištenju agrotehnike i mehanizacije pa trenutno ne utiĉe na zagaĊenje zemljišta . Vodosnabdjevanje se vrši sa seoskog i više pojedinaĉnih i manjih vodovoda . U MZ nema ureĊenje kanalizacione mreţe pa se odvod fekalija vrši pojedinaĉnim ispustima i septiĉkim jamama . Od poljoprivrednih grana stanovništvo se uglavnom bavi stoĉarstvom i voćarstvom . MZ ima i površine pod šumom od kojih znaĉajan dio otpada na drţavne . Korištenje šume u drţavnoj svojini vrši se u skladu sa planom gazdovanja koji priprema i provodi ŠG. Kao i u ostalim djelovima opštine otpadne fekalne vode se ispuštaju bez predhodne obrade. U MZ se ne vrši kontinuiran proces praćenja kvaliteta vazduhai buke ali po podacima kojima se raspolaţe parametri se kreću u granicama dozvoljenih vrijednosti .

6.12. MZ Đile i Rupovo Brdo Granica MZ (opisno) Granica MZ Đile polazi od kote Javornik na meĊuopštinskoj granici sa Han Pijeskom, proteţe se ranije opisanom granicom sa MZ Štedrić, te nastavlja meĊuopštinskom granicom sa opštinama Srebrenica, Rogatica, Han Pijesak i završava u poĉetnoj taĉki kote Javornik. MZ obuhvata velikupovršinu brdsko – planinskog dijela opštine Milići . Geografski MZ je smještena na krajnjem juţnom dijelu opštine Milići . Samu MZ karakteriše mala gustina naseljenosti te veliki ne naseljeni djelovi u planinskom podruĉju . Od privrednih subjekata na podruĉju MZ nalaze se kopovi rude boksita sa radionicama i ostalim logistiĉkim objektima zaiskop rude . Na podruĉjuove MZ nalazi se i trenutna lokalna deponija smeća koja ne ispunjava potrebne ekološke standarde a nalazi se uz regionalni put Milići – Zeleni Jadar . Najznaĉajnija naseljena mjesta su Đile i Rupovo Brdo . Planinski predjeli raspolaţu i velikim šumskim potencijalom . Eksploatacija šume sa drţavnihposjeda vrši se uskladu sa planom gazdovanja od straneŠG Biraĉ . Glavna poljoprivredna grana je stoĉarstvo a razvojem mljekarstva uovoj Mzima više manjih farmi muznih krava . Vodosnabdjevanje se vrši pomoću lokalnih i pojedinaĉnih vodovoda . Ne postoji stalni proces praćenja kvaliteta vazduha i nivoa buke . Podaci kojima se raspolaţe govore da se parametri kreću u granicama dozvoljenih vrijednosti . Otvaranjem regionalne deponije stvoriće se uslovi zazatvaranje postojeće opštinske deponije . Na prostoru MZ kanalizacioni sistemi nisu izgraĊeni pa se kanalizacija i otpadne vode ispuštaju pojedinaĉnim ispustima bez predhodnog tretmana .

6.13. MZ Nova Kasaba Granica MZ (opisno) Granica MZ Nova Kasaba poĉinje u mjestu gdje meĊuopštinska granica sa opštinom Bratunac izlazi iz korita Jadra (presjeca magistralni put, kanal pored skladišta „Jašić-komerca“) i nastavlja meĊuopštinskom granicom sa opštinom Bratunac sve do taĉke u Crvanjskom potoku ispod sela Dolovi (opština Bratunac), odatle se proteţe pravolinijski izmeĊu sela Sebioĉina i ZabrĊe na kotu 675 iznad Orašlja i spušta se u izvor potoka izmeĊu sela Sebioĉina i Bišina, zatim nizvodno potokom do ušća u rijeku Radinju kojom nizvodno nastavlja do ušća u rijeku Jadar, pa uzvodno rijekom Jadar do mjesta gdje se potok ispod sela Pribinića (koji prolazi kroz Jatarišta) ulijeva u rijeku Jadar, odakle ide pravo na kotu 521 (Glavica), odakle se spušta pravo na ušće Vukšićanskog potoka u rijeku Jadar i meĊuopštinskom granicom sa Bratuncom dolazi u polaznu taĉku.

Mjesna zajednica Nova Kasaba se nalazi na sjeveroistoĉnom dijelu opštine Milići a obuhvata naseljena mjesta:Nova kasaba,Mravinjci,Pribinići,Butkovići i Sebioĉina.Sa istoĉne strane graniĉi sa opštinom Bratunac(podruĉja Mjesnih zajednica Konjević polje i Jeţestica),sa sjevera graniĉi sa MZ Skugrići,sa zapadne strane graniĉi sa MZ Dubniĉki most a sa juţne strane graniĉi sa MZ Milića brdo.Veĉi dio MZ se prostire uz rijeku Jadar i konfiguracija terena je ravniĉarska dok je manji dio brdskog karaktera prije svega Sebioĉina i Butkovići sa nadmorskom visinom preko 500m.


50

Na podruĉju MZ Nova Kasaba nema veĉih industrijskih postrojenja koja bi uticala na zagaĊenje vazduha,vode i tla tako da je s te strane situacija zadovoljavajuća. Što se tiĉe zagaĊenja vazduha najveĉi zagaĊivaĉi su motorna vozila koja prolaze magistralnim putem M-19. Od vodotokova najviše je zagaĊena rijeka Jadar kako od industrije na podruĉju ne samo opštine Milići nego i opština Srebrenica i Vlasenica tako i domaĉinstava na pomenutim opštinama jer veĉi dio divljih deponija je smješten uz rijeke pa u sluĉaju veĉih padavina Jadar izgleda kao tekuća deponija.Ostale manje rijeke i potoci su u boljem stanju.. Vodosnabdijevanje na podruĉju MZ-e: Opštinski vodovod koristi se u Novoj Kasabi,Mravinjcima kao i naselju Đugum (opština Bratunac) Seoski i privatni vodovodi u Sebioĉini,Butkovićima i Pribinićima. U Novoj Kasabi izvan funkcije su 2 stara vodovoda koja su snabdijevala samo naselje prije izgradnje današnjeg opštinskog vodovoda.Vodovod Pribinići bi se mogao aktivirati jer ima dobar dotok a potrebno je sanirati rezervoar i oko 300m dovodnog cjevovoda do glavnog vodovoda. Zadnjih godina primjetan je nedovoljan dotok vode ljetnih mjeseci u svim naseljima. Kanalizaciona mreţa je izgraĊena samo na lijevoj obali Jadra u Novoj Kasabi ali i ona nije po ekološkim standardima jer je raĊena prije 30-tak godina.U ostalim naseljima uglavnom se koriste septiĉke jame ili se optadne vode odvode do potoka i drugih vodotokova. Zadnjih godina zbog velikih padavina na podruĉju MZ bilo je i sluĉajeva poplava sa velikom materijalnom štetom.Dijelom samoorganizovanjem a dijelom u saradnji sa nadleţnim opštinskim sluţbama je raĊeno na proĉišĉavanju i regulaciji korita potoka tako da je moguĉnost plavljenja smanjena. Divlje deponije predstavljaju najveĉu opasnost za zagaĊenost tla a što se tiĉe zagaĊenosti tla minama i drugim NUS na podruĉju Sebioĉine postoje površine koje nisu još deminirane.Na podruĉju Nove Kasabe bilo je par sluĉajeva pronalaska NUS ali su one u saradnji sa policijom i deminerskim ekipama uklonjene. Na podruĉju MZ postoji nekoliko manjih klizišta uglavnom uz puteve i povremenim pokretanjem ugroţavaju iste.Klizišta se nalaze na lokacijama: Mirkova vodenica put Nova Kasaba –Sebioĉina Grebaĉevac put Nova Kasaba-Butkovići Kamen put Nova Kasaba -Vranovina Glavni uzrok za pokretanje ovih klizišta su neregulisane površinske vode Iako nije klasiĉno klizište put Nova Kasaba –Pribinići je dosta ošteĉen zbog neregulisanja površinskih voda.Površinske vode se uglavnom odnose na kišne padavine i vode nastale otapanjem snijega. Na podruĉju Nove Kasabe nalazi se Musa pašina dţamija sagraĊena 1643 a obnovljena 2010 koja se nalazi na listi Komisije za zaštitu kulturno-istorijskog nasleĊa BiH. Postoje i manje nekropole steĉaka na lokalitetima Grebaĉevac i Kovaĉevići kao i na još par mjesta na podruĉju opštine ali nisu detaljnije ispitivane da bi se znalo iz kog su perioda srednjeg vijeka. Uţe podruĉje Nove Kasabe je pokriveno sa odvozom smeća koje vrši AD Komunalno Milići ali bi nabavka još kontejnera i suĊa za odvoz istog dodatno poboljšala situaciju i omoguĉila da se pokriju podruĉja Pustopolja i Mravinjaca koja imaju dobar pristup za odvoz. U proteklih par godina u saradnji sa Opštinskim sluţbama,Komunalnim i još nekoliko NVO vršeno je nekoliko akcija uklanjanja divljih deponija i ĉišĉenja oko rijeke Jadar ali situacija nije još zadovoljavajuća. TakoĊe sa istim akterima rekonstruisan je park kod dţamije kao i park kod Doma kulture,zasaĊeno je cvijeće i isti se odrţavaju redovno od strane radnika Komunalnog kao i od strane graĊana. Predlaţemo i da se završi izgradnja pristupnog puta do rijeke Jadar za potrebe vatrogasaca jer postoji vodozahvat koji se moţe koristiti da se napune cisterne za gašenje istih.Ovo napominjemo jer je zabiljeţen veliki broj poţara proteklih godina koji su uništili kako poljoprivredno tako i šumsko zemljište a dešavali su se skoro na svim dijelovima opštine kao i na granici sa opštinom Bratunac gdje je prošle

godine šumski poţar harao danima i nanijeo je veliku materijalnu štetu a izazvao je i ekološku katastrofu.


51

6.14. MZ Skugrići Granica MZ (opisno) Granica MZ Skugrići polazi od ušća Ceranskog potoka u Jadar, dalje nastavlja uzvodno rijekom Jadar (meĊuopštinska granica sa opštinom Bratunac) do taĉke gdje meĊuopštinska granica izlazi iz korita Jadra (presijeca magistralni put, kanal pored skladišta „Jašić-komerc“), iz te taĉke nastavlja padinom Radnja do Skugrićke rijeke (1 km uzvodno od ušća Skugrićke rijeke u Jadar), zatim nastavlja Skugrićkom rijekom do izvora i dalje pravcem prema Hajdarevićima (do meĊuopštinske granice sa opštinom Vlasenica), zatim nastavlja meĊuopštinskom granicom do taĉke na kojoj Cerski potok presjeca meĊuopštinsku granicu sa Vlasenicom, odakle nastavlja Cerskim potokom do ušća u Jadar (granica sa MZ Maćesi-Rovaši) i završava u poĉetnoj taĉki. MZ Skugrići obuhvata podruĉje od rijeke Jadar i magistralnog puta u reonu naseljenog mjesta Kaldrmica pa brdsko planinsko podruĉje iznad ovog naseljenog mjesta sve do obronaka planine Udrĉ . Urbano naseljeno je mjeso Kaldrmica . Ostala naeljena mjesta su sela rurlnog karaktera koja se prostiru na veliko podruĉju u više zaselaka . Na prostoru MZ postoji jedan nedavo izgraĊeni objekat a rijeĉ je o farmi za uzgoj tovnih pilića . Naznaĉajniji i najveći vodotok je rijeka Jadar . Pored rijeke Jadar na podruĉju MZ je Skugrićka rijeka i veći broj potoka . Stanovništvo se uglavnom bavi poljoprivredom a najzastupljenije grane su voćarstvo i stoĉarstvo . Primjena mehanizacije i hemije u poljoprivredi je minimalna tako da trenutno nema opasnosti od zagaĊenja zemljišta od ove djelatnosti . Kvalitet vazduha i nivo buke se ne kontrolišu konstantno a prema podacima kojima se rspolaţe za to se nije ukazivala nuţna potreba . Vodosnabdjevanje se vrši uz pomoć nekoliko seoskih vodosistema i više pojedinaĉnih . Podruĉje MZ nije obuhvaćeno sistemom sakupljanja i odvoza otpada . Ovo za posledici ima obrazovanje divljih deponija . Na podruĉju MZ nema većih kanalizacionih sistema već se otpadne vode ispuštaju iz pojedinaĉnih ispusta i septiĉkih jama . Od javnih objekata na podruĉju MZ nalaze se škola i dţamija .

6.15. MZ Maćesi Granica MZ (opisno) MjesnazajednicaMaćesiobuhvatanaseljenamjesta: MaćesiiTumaĉe, tezaseokeJohići, Raţišta, SlanaiBilali. GranicaMjesneZajedniceMaćesipolazinamjestuulivanjaCeranskeRijekeuJadarnameĊuopštinskojgranicisaopštinomZvornikzatimideuzvodnoCeranskomRijekomdomjestaulivanjapotokazvanogRijekakodRaţišta, nastavljasjevernouzpotokprekovisoravnizvanojKlokotdogranicesaMZRaševo (većranijeopisanoj ) MZ se proteţe od lokalnog puta Kaldrmica – Cerska i Cerskog potoka u reonu naseljenog mjesta Raţšta ukljuĉujući naseljena mjesta i prostor sa desne strane puta prema oroncima planine Udrĉ . Na podruĉju MZ najznaĉajniji vodotok je rijeka Jadar . Pored rijeke Jadar koji ovom MZ protiĉe granicom na podruĉju MZ nalazi se više potoka . Naseljena mjesta su sela ruralnog tipa . Stanovništvo se uglavnom bavi poljoprivredom a najzastupljenije grane su voćarstvo i stoĉarstvo . Primjena mehanizacije i hemije u poljoprivredi je minimalna tako da trenutno nema opasnosti od zagaĊenja zemljišta od ove djelatnosti . Kvalitet vazduha i nivo buke se ne kontrolišu konstantno a prema podacima kojima se rspolaţe za to se nije ukazivala nuţna potreba . Vodosnabdjevanje se vrši uz pomoć nekoliko seoskih vodosistema i više pojedinaĉnih . Podruĉje MZ nije obuhvaćeno sistemom sakupljanja i odvoza otpada . Ovo za posledici ima obrazovanje divljih deponija . Na podruĉju MZ nema većih kanalizacionih sistema već se otpadne vode ispuštaju iz pojedinaĉnih ispusta i septiĉkih jama .

6.16. MZ Rovaši Granica MZ (opisno) Mjesna zajedica Rovaši obuhvata naseljeno mjesto Maćesi sa zaseocima; Sejmenovići, Turandţići i Amidţići.


52

Granica Mjesne Zajednice Rovaši poĉinje od mjesta gdje meĊuopštinska granice sa Vlasenicom presjeca Ceranski potok (kod Osnovne škole) i ide meĊuopštinskom granicom do kanjona Drinjaĉe izmeĊu naselja Smršanj i Medoš (granica sa MZ Raševo) odakle nastavlja granicom sa MZ Raševo do visoravni zvanoj Klokot skreće prema jugu do potoka zvanog Rijeka (granica KO Maćesi i KO Rovaši), do njegovog ulivanja u Ceransku Rijeku. Zatim uzvodno uz Ceransku Rijeku nastavlja do polazen taĉke odnopsno do meĊuopštinske granice sa Vlsenicom (Osnovne Škole u Cerskoj) MZ obuhvata prostor od meĊuopštinske granice sa Vlaenicom i podruĉja uz osnovnu školu (nalazi se u opštini Vlasenica) te prostr sa desne strane lokalnog puta Kaldrmica – Cerska prema obroncima planine Udrĉ . Na prostoru MZ od javnih objekata nalazi se Ċamija u Rovašima . U MZ nama većih vodotoka ali ima više potoka koji se sabiraju u Cerski potok . Stanovništvo se uglavnom bavi poljoprivredom a najzastupljenije grane su voćarstvo i stoĉarstvo . Na prostoru MZ je otkupna stanica za mlijeko za ovo podruĉje kao i veći broj manjih farmi . Primjena mehanizacije i hemije u poljoprivredi je minimalna tako da trenutno nema opasnosti od zagaĊenja zemljišta od ove djelatnosti . Kvalitet vazduha i nivo buke se ne kontrolišu konstantno a prema podacima kojima se rspolaţe za to se nije ukazivala nuţna potreba . Vodosnabdjevanje se vrši uz pomoć nekoliko seoskih vodosistema i više pojedinaĉnih . Podruĉje MZ nije obuhvaćeno sistemom sakupljanja i odvoza otpada . Ovo za posledici ima obrazovanje divljih deponija . Na podruĉju MZ nema većih kanalizacionih sistema već se otpadne vode ispuštaju iz pojedinaĉnih ispusta i septiĉkih jama . Na prostoru MZ nema industrijskih postrojenja .

6.17. MZ Raševo Granica MZ (opisno) Granica MZ Raševo poĉinje od meĊuopštinske granice sa opštinom Zvornik na rijeci Jadar ispod naselja Slana (ne ukljuĉuje naselje), zatim se iznad naselja spušta u Slansku rijeku kojom se uzvodno proteţe do izvora iz koga dalje ide na kotu Risnik 789 sa koje prelazi put Turnadţići-Gornje Raševo i penje se na najvišu kotu Udrĉa (1042 m) odakle se dalje pravo spušta preko Visa u kanjon Drinjaĉe izmeĊu naselja Smršanj i Medoš-meĊuopštinska granica sa opštinom Zvornik, kojom nastavlja do polazne taĉke ispod naselja Slana. MZ Raševo je najsjeverniji prostor na podruĉju opštine Miiići . MZ sa jedne strane leţi uz desnu obalu rijeke Drinjaĉe koja je i najveći vodotok u ovoj MZ i u opštini Milići. Sa druge strane proteţe se kompleks planine Udrĉ . MZ se proteţe i do rijeke Jadar i magistralnog puta M19 . Na podruĉju ove MZ je ušće Jadra u rijeku Drinjaĉu . Prostor MZ bogat je sa izvorištima vode uz pojavu dva termalna izvora što je pored banje u Višegradu jedina pojava termalne vode u istoĉnom dijelu RS . Od privrednih kapaciteta na podruĉju MZ nalazi se fabrika vode Vivia . Zemljište uz rijeku Drnjaĉu je alovijalna ravan pogodna za obradu . Sela su razbijenog tipa i proteţu se na velikom podruĉju . Primjena agrotehnike i mehanizacije nije velika te trenutno ne prijeti zagaĊivanje zemljišta u tom smislu . Podruĉje MZ nije pokriveno odvozo otpada . Otpad se odvozi jedino iz fabrike vode . Na podruĉju nama ureĊenog i umreţenog kanalizacionog sistema pa se otpadne vode bez predhodnog tretmana pojedinaĉnim ispustima izvode u rijeke ili druga mjesta . U manjem obimu ima i septiĉkih jama koje u najvećoj mjeri nisu izgraĊene po potrebni standardima . Kako prostor nije pokriven odvozom otpada neminovno je formiranje divljih deponija . Vodosnabdjevanje se vrši sa manjih seoskih i pojedinaĉnih vodovoda . Kvalitet vazduha i nivo buke se ne kontrolišu konstantno a prema podacima kojima se rspolaţe za to se nije ukazivala nuţna potreba . Zadnjih godina stanovnici Donjeg Raševa se ţale na koliĉinu prašine koju proizvode teretna vozila u saobraćanju makadamskim putem prema fabrici Vivia . Problem bi se mogao rješiti asfaltiranjem dionice u djelu kroz naseljene djelove .

6.18. MZ Zaklopaĉa Granica MZ (opisno) Granica MZ Zaklopaĉa polazi od ranije opisane tromeĊe MZ Vukovići – Podgora – Zaklopaĉa u Rijeci Studeni Jadar i proteţe se iznad Lukavice preko Brezovog polja do kote Mramorac 732 odakle nastavlja


53

izmeĊu zaseoka Podsikire i sela Gerova do planinskog vijenca Sikira izmeĊu vrhova Velika Sikira i Mala Sikira ( tromeĊa Zaklopaĉa, Podgora i Zalukovik). Od pomenute tromeĊe nastavlja vijencom preko Velike sikire (kota 1070), a dalje preko Vijenca Biraĉ i kota 998; 981; 907 do kote Orlovina 849 i silazi na most na rijeci Studeni Jadar ispod Kamenoloma, zatim se penje na meĊuopštinsku granicu sa opštinom Vlasenica iznad Kamenoloma, nastavlja meĊuopštinskom granicom do granice sa MZ Vukovići kojom nastavlja do poĉetne taĉke (tromeĊe). Centralno mjesto MZ je naselje Zaklopaĉa koje je smješteno na Magistralnom putu M19 Šepak – Sarajevo na putu od Milića prema Vlasenici . Naselje leţi na obalama Studenog Jadra u alovijalnoj ravni pored ove rijeke Ovo je urbano naseljeno mjesto i ujedno se u njemu odvajaju putevi prema Gornjem Zalukoviku i Podbirĉu i Sikiri . Pored samog naselja Zaklopaĉa ostala mjesta koja ulaze u sastav MZ su sela ruralnog tipa . Na podruĉju MZ glavni vodotok je Studeni Jadar . Od većih vodotoka tu su svakako Tabahana koja se u ovom mjestu i uljeva u Studeni Jadar . Na prostoru MZ nema privrednih objekata. Od javnih objekata tu je zgrada nekadašnje škole . U ovoj MZ nalazi se popularno izletište koje iako ima tradiciju jo nije ureĊeno . Stanovništvo se bavi poljoprivredom . Primjena agrotehnike i mehanizacije nije velika te trenutno ne prijeti zagaĊivanje zemljišta u tom smislu . Podruĉje MZ nije pokriveno odvozo otpada . Na podruĉju nama ureĊenog i umreţenog kanalizacionog sistema pa se otpadne vode bez predhodnog tretmana pojedinaĉnim ispustima izvode u rijeke ili druga mjesta . U manjem obimu ima i septiĉkih jama koje u najvećoj mjeri nisu izgraĊene po potrebni standardima . Kako prostor nije pokriven odvozom otpada neminovno je formiranje divljih deponija . Vodosnabdjevnje se vrši sa gradskog vodovoda i iz pojedinaĉnih sistema . Kvalitet vazduha i nivo buke se ne kontrolišu konstantno a prema podacima kojima se rspolaţe za to se nije ukazivala nuţna potreba . U ekološkom smislu najveći problem kada je zagaĊivanje voda u pitanju dolazi od rijeke Tabahane koja protiĉe kroz Vlasenicu i u koju se ispuštaju otpadne vode i fabrike Alpro kao i velika koliĉina kanalizacije.

6.19. MZ Podgora Granica MZ (opisno) Granica MZ Podgora polazi iz tromeĊe MZ Vukovići – Podgora i Milići II (vezna taĉka 169 na Srića Brdu) i spušta se u potok pored kuće Golić Dragana (Kreje) zatim prelazi Magistralni put i nastavlja potokom do ušća u Studeni Jadar, prelazi Studeni Jadar i uklapa u ušće potoka Ornica koji teĉe iz Bijelog Polja. Dalje nastavlja potokom uzvodno do taĉke gdje potok presjeca lokalni put Baĉići – Supaĉ ( tromeĊa MZ Milići II, Vrsinje i Podgora) što jeujedno i tromeĊa K.O. Lukavica-Milići i Vrsinje. Iz te taĉke preko vezne taĉke 344 silazi u kanjon Lukaviĉke rijeke i nastavja uzvodno Lukaviĉkom rijekom do taĉke gdje se ulijeva ZagraĊska rijeka koja teĉe izmeĊu Komića i Lisine (tromeĊa MZ Podgora, Zalukovik i Vrsinje) . Produţava uzvodno Lukaviĉkom rijekom do kanjona izmeĊu Komića i Sikire. Zatim se penje na kotu Hrasik 807 pa planinskim vjencom Sikira preko Male Sikire do pomenute tromeĊe izmeĊu MZ Zaklopaĉa – Podgora i Zalukovik. Odatle nastavlja granicom MZ Zaklopaĉa i Vukovići do poĉetne taĉke. Centralno naselje je Podgora . Ovo je prigradsko urbano naseljeno mjesto . Nalazi se na magistralno putu M19 Šepak – Sarajevo, na oko 2 km od Milića . Kroz samo naselje prolazi rijeka Studeni Jadar a baš u Podgori se u Studeni Jadar uliva Lukaviĉka rijeka. Pored dva navedena vodotoka i više potoka kroz MZ djelom protiĉe i ZagraĊska rijeka . Pored naselja Podgora veća naselja su Lukavica i Gerovi . Na prostoru MZ nema javnih objekata a od privrednih objekata u MZ se nalazi pekara i jedan drvopreraĊivaĉki pogon . Podgora i Donja Lukavica leţe u alovijalnim ravnima i poodni su za obradu . Ostali dio MZ je smješten na brdsko-planinskom terenu . Na prostoru naseljenog mjesta Podgora opštinskim planovima predviĊena je izgradnja industrijske zone . Primjena agrotehnike i mehanizacije nije velika te trenutno ne prijeti zagaĊivanje zemljišta u tom smislu . Podruĉje MZ nije pokriveno odvozo otpada . Otpad se odvozi jedino iz fabrike vode . Na podruĉju nama ureĊenog i umreţenog kanalizacionog sistema pa se otpadne vode bez predhodnog tretmana pojedinaĉnim ispustima izvode u rijeke ili druga mjesta . U manjem obimu ima i septiĉkih jama koje u najvećoj mjeri nisu izgraĊene po potrebni standardima . Kako prostor nije pokriven odvozom otpada neminovno je formiranje divljih deponija . Vodosnabdjevanje se vrši sa gradskog


54

vodovoda i više manjih i pojedinaĉnih sistema . Kvalitet vazduha i nivo buke se ne kontrolišu konstantno a prema podacima kojima se rspolaţe za to se nije ukazivala nuţna potreba .

6.20. MZ Gornji Zalukovik Granica MZ (opisno) Granica MZ Gornji Zalukovik polazi sa Đipske kose (kota 1172) na meĊuopštinskoj granici sa opštinom Han Pijesak preko kote Đipa 1328 tromeĊa MZ Vrsinje, Zalukovik, Štedrić, zatim preko kote Vrani kamen 1281 odakle se spušta u izvor ZagraĊske rijeke kojom nizvodno ide izmeĊu Lisine i Komića do ušća u Lukavaĉku rijeku (tromeĊa Gornji Zalukovik, Vrsinje i Podgora), odakle nastavlja ranije opisanim granicama MZ Podgora i Zaklopaĉa i meĊuopštinskom granicom sa opštinom Vlasenica i Han Pijesak u polaznu taĉku. MZ je smještena u brdsko-paninskom terenu . Na prostoru MZ nema većih urbanih naselja . Naselja su sela razbijenog tipa . Od privrednih subjekata na prostoru MZ nalazi se kamenolom . Stanovništvo se u velikoj mjeri bavi poljoprivredom a najĉešće stoĉarstvom . Od privrednih aktivnosti u ovoj MZ izraţeno je i korištenje šumskih potencijala koje vrši ŠG. Biraĉ u skaldu sa planom korištenja . Najznaĉajniji vodotoci u ovoj MZ su rijeka Studeni Jadar i ZagraĊska rijeka na kojoj se nalazi i ribnjak za uzgoj konzumne kalifornijske pastrmke . Podruĉje MZ nije pokriveno odvozom otpada . Na podruĉju nama ureĊenog i umreţenog kanalizacionog sistema pa se otpadne vode bez predhodnog tretmana pojedinaĉnim ispustima izvode u rijeke ili druga mjesta . U manjem obimu ima i septiĉkih jama koje u najvećoj mjeri nisu izgraĊene po potrebni standardima . Kako prostor nije pokriven odvozom otpada neminovno je formiranje divljih deponija . Vodosnabdjevanje se vrši sa gradskog vodovoda i više manjih i pojedinaĉnih sistema . Kvalitet vazduha i nivo buke se ne kontrolišu konstantno a prema podacima kojima se rspolaţe za to se nije ukazivala nuţna potreba . Primjena agrotehnike i mehanizacije nije velika te trenutno ne prijeti zagaĊivanje zemljišta u tom smislu .


55


56

7. SEKTOR VODA

7.1. Slivna podruĉja i površinske vode Opština Milići posjeduje znaĉajan hidropotencijal i ima dosta povoljan geografski i hipsometrijski poloţaj u odnosu na širi region. Znaĉajniji vodotoci koji se nalaze ili protiĉu jednim dijelom podruĉjem opštine Milići su: Studeni Jadar (8.2 km), Zeleni Jadar (18.7 km), Jadar (15.1 km) i Drinjaĉa (11.5 km). Sagledavajući hidrološke prilike, glavni vodotok je rijeka Jadar koja nastaje spajanjem Studenog i Zelenog Jadra. Studeni i Zeleni Jadar imaju vrlo razvijenu hidrografsku mreţu izvora i potoka od kojih se formiraju. Pored pomenutih većih vodotoka, podruĉje opštine raspolaţe sa puno ostalih (manjih) vodotoka (rjeĉica, potoka, potoĉića), izvora (vrela), koji omogućavaju kvalitetno snabdijevanje pitkom vodom, snabdijevanje vodom za potrebe poljoprivredne proizvodnje, podizanje ribnjaka za uzgoj pastrmke, a znaĉajan su potencijal za izgradnju mini hidroelektrana iizvorišta za flaširanje vode i sl. MeĊu ostale (manje) vodotoke mogu se ubrojiti: Cerski potok, Skugrića potok, Suhodaj, Dubnica, Crnobrnjski potok, Jahin potok, Mitrov potok, Sutorina, Duboki potok, Podmetala, Budinac, Dubnica, Vaganjski potok, Rijeka (Lukaviĉka rijeka), Tabahana, Duboki potok, Koprivski potok, Dragošnica, KaluĊerovac, Bešin potok, Paluĉak, Jahin potok, Mahnati potok, Radinja, Kostraĉka rijeka, Bukoviĉka rijeka, Vrelski potok, Đeviĉki potok, Studenaci Štedrić. Svi ovi vodotoci odvode svoje vode prema vodotoku Drinjaĉe, koja jednim dijelom teĉe granicom opštine Milići i Zvornik (sjeverna granica opštine) i teritorijalno pripada oblasnom rijeĉnom slivu rijeke Save, podslivu rijeke Drine. Rijeka Drinjaĉa odvodi vode sa gotovo ĉitavog podruĉja opštine i ima površinu sliva od 922 km

2.

Treba napomenuti da jedan dio vodotoka u najjuţnijem dijelu opštine svoje vode direktno odvode ka rijeci Drini odnosno Perućaĉkom jezeru.

Rijeĉ je o povremenim vodotocima - Baturski potok, Brloški potok i Suvi potok.

7.2. Podzemne vode Najznaĉajniji izvori su vrelo Nikolina voda - Zaklopaĉa (Qmin=18.5 l/sec, Qsr=60 l/sec), vrelo Banjicau Raševu (Qsr=32 l/sec) i istoĉno vrelo Bijelih vrela (Qsr=10 l/sec). Pored ovih izvora istiĉu se vrelo Štedrić i zapadno vrelo Bijelih vrela(prosjeĉna izdašnost oba izvora 3.5 l/sec). Izvora male izdašnosti (prosjeĉna izdašnost do 1.0 l/sec) ima jako mnogo, nisu registrovani, ni zaštićeni. Neki od njih su kaptirani i sluţe za snabdijevanje vodom okolnih naselja.

7.3. Erozije i bujice U slivu rijeke Jadar registrovan je veliki broj bujiĉnih tokova od kojih je najznaĉajniji Studeni Jadar, ukupne površine sliva oko 91 km

2, ukupne duţine 9.5 km, prosjeĉnog pada 8 % sa

srednjom godišnjom koliĉinom padavina od 900 mm. Maksimalni proticaj u Studenom Jadru je 99.75 m

3/sec. Sliv u pogledu poljoprivrednih površina ĉini 90 % pašnjaĉke površine slabe vegetativne

mase, a 10 % jednogodišnje kulture. Šumska vegetacija ĉini 75 % ukupne površine sliva. Po karakteristikama spada u podrivaĉe, a svrstana je u III kategoriju prema


57


58

Karta vodnih objekata - sekcija Zvornik 3, izdanje Zavoda za vodoprivredu Bosne i Hercegovine i Vojnogeografskog instituta Beograd Herhaulidzeu. Godišnja produkcija nanosa je 1552 m

3/km

2

Proces se odvija pojavom brazdica i jaruga na obradivim površinama, a u koritu se javlja linijska erozija praćena podizanjem obala, tako da je nanos razliĉitih dimenzija. Štete se odraţavaju na plodnost zemljišta usled ispiranja plodnih ĉestica i u jezeru hidroelektrane Zvornik usled donošenja nanosa. Sve ostale manje bujice imaju identiĉan karakter kao Studeni Jadar.

7.4. Odbrana od poplava i ureĊenje vodotoka Pri pojavi velikih voda vodotoci na podruĉju opštine Milići ugroţavaju dio priobalnih naselja. Na podruĉju uţeg urbanog dijela Milića izvršeno je ureĊenje korita Studenog Jadra. Uzrok poplavama su izlivanje rijeka i potoka u doba jaĉih padavina ili topljenja snijega, jer su korita nedovoljnog profila, neureĊena i zarasla, pa ne mogu da provedu povećane koliĉine vode. Brdski potoci koji se slivaju ka Jadru nose sa sobom znatne koliĉine nanosa koji se taloţi u donjim dijelovima vodotoka, te time dodatno umanjuje proticajnu moć korita vodotoka. U maju 2012. Godine opštinu Milići zadesile su velike poplave u smislu pojave stogodišnjih voda koje su naĉinile velike štete . Opština je na procjeni šteta angaţovala komisiju . Prema procjeni komisije

priĉinjene su štete :

1. Procijena štete u poljoprivredi – procjenjena vrijednost štete 140.307,50 KM

2. Lokalni putevi – procijenjena vrijednost štete 297.880,00 KM

3. Mostovi - procijenjena vrijednost štete 110.000,00 KM

4. GraĊevinski I gospodarski objekti graĊana - procijenjena vrijednost štete 161.800,00 KM

UKUPNO ::::::::::::::::::::::::::::::::: 716.987,50 KM Najviše šteta pretrpjeli su djelovi opštine na loklaitetu Cerske i uz Dubniĉku rijeku . Pored ove ekstremne situacije u opštini Milići postoji nekoliko kritiĉnih lokacija koje su podleţne poplavama i nanošenjem materijala i to na lokacijama u : Vukšić Polju (suvi potok iznad benzinske stanice) Nova Kasaba (lokalni potoci vrše plavljenje i nanos materijala Karića potok, potok sa Kika...) Mišići Derventa (potok koji nanosi materijal na ulazu u Derventu sa Crvenih stijena)

7.5. Vodomjerne stanice Na rijekama Jadar i Studeni Jadar u Milićima su 1966. godine formirane vodomjerne stanice na kojima se vršilo povremeno mjerenje proticaja. Od 2009. godine u funkciji je automatska mjerna stanica na rijeci Drinjaĉi, na podruĉju opštine Zvornik, u zoni pilane neposredno nakon ušća Jadra.

7.6. Kvalitet voda Uredbom o klasifikaciji voda i kategorizaciji vodotoka (Sl. glasnik RS br. 42/2001) uspostavljaju se kriterijumi za klasifikaciju i vrši klasifikacija kvaliteta površinskih i podzemnih voda, kao i kategorizacija vodotoka. Po ovoj Uredbi vodotoci Drinjaĉa i Jadar na podruĉju opštine Milići su svrstani u drugu kategoriju. Stvarno stanje kvaliteta voda je u skladu sa navedenom Uredbom. Fekalne vode naselja se u većini sluĉajeva direktno ispuštaju u vodotokove bez prethodnog preĉišćavanja. Vodotoci se po Uredbi svrstavaju u klase od 1 do 5 i prema uslovima korišćenja za razliĉite namjene, odgovaraju sledeće klase:


59

• Klasa 1: površinske i podzemne vode se u svom prirodnom stanju ili poslije dezinfekcije mogu koristiti za piće ili u prehrambenoj industriji, kao i površinske i podzemne vode za rast i razvoj plemenitih vrsta riba (pastrmki); • Klasa 2: vode koje se poslije odreĊenog tretmana (koagulacija, flokulacija, taloţenje, filtracija i dezinfekcija) mogu koristiti za piće; vode se u prirodnom stanju mogu koristiti za kupanje, za sportove na vodi, za rast i razvoj ciprinidnih vrsta riba; • Klasa 3: vode koje se mogu koristiti za piće nakon obimnog tretmana (koagulacija, flokulacija, taloţenje, filtracija, ozonizacija, adsorbcija naaktivnom uglju i dezinfekcija), vode koje se mogu koristiti u poljoprivredi i u industriji koja nema posebne zahtjeve u pogledu kvaliteta voda i za rast manje plemenitih vrsta riba; • Klasa 4: zagaĊene vode koje se u predjelima sa nedostatkom vode mogu koristiti u nekim industrijama poslije odgovarajućeg tretmana; • Klasa 5: jako zagaĊene vode koje se gotovo ne mogu koristiti ni za kakve namjene.

7.7. Vodna zemljišta Prema Zakonu o vodama, vodno zemljište oznaĉava skup zemljišnih ĉestica koje ĉine korita rijeka, jezera i akumulacija, kao i njihove obale do nivoa stogodišnjih voda, odnosno do nivoa najviše kote za akumulacije. Kada je u pitanju podruĉje opštine Milići (u kome nema većih akumulacija), površine pod vodama ĉine tokovi rijeka, rjeĉica i potoka.Generalno, ova vrsta zemljišta se moţe definisati kao zemljišta koja su stalno ili periodiĉno prekrivena vodama.

7.8. PODZEMNA VODA Podzemna voda predstavlja jedan od najznaĉajnijih resursa opštine Milići. Generalno se moţe reći da su podzemne vode na podruĉju opštine slabo istraţene. Zone sa većim stepenom istraţenosti su izvorište Nikolina voda koje se koristi za potrebe vodosnabdijevanja opštine, kao i izvorište Banjica i zona Udrĉa koje se koristi za potrebe flaširanja vode fabrike Vivia.

7.9. Izvorište ''Nikolina voda'' Kategorizacija rezervi podzemnih voda na izvorištu "Nikolina voda" provedena je na osnovu upoznatih geološko-hidrogeoloških karakteristika vrela i u skladu sa Pravilnikom o klasifikaciji i kategorizaciji rezervi podzemnih voda i voĊenjuevidencije o njima (Sluţbeni list SFRJ 34/79).Na osnovu ovog pravilnika odreĊene su rezerve podzemnih voda prikazane u narednoj tabeli (Program sanitarne zaštite izvorišta ''Nikolina voda'', 2008). Tabela : Rezerve podzemnih voda na izvorištu Nikolina voda

Rezerve Podzemna voda (l/s)

B 40

C1 60

C2 85

Temperature vode sa vrela su veoma ujednaĉene i kreću se oko 10

0C. Vode su bez boje, mirisa i ukusa,

sa povremenim zamućenjima u periodu najviših voda. pH vrijednost ukazuje na neutralne do slabo alkalne vode koje sa ovog aspekta odgovaraju postojećim normativima. Veliĉina mineralizacije vode sa vrela, kao i ostalihuzoraka u široj zoni redovno je ispod 1 g/l.Joni gvoţĊa i nitrati konstatovani su u malim koncentracijama, uvijek ispod dozvoljenih koncentracija, dok je amonijum jon konstatovan ispod dozvoljene koncentracije. Sadrţaj organske materije, na osnovu utroška KMnO4, je redovno u granicama dozvoljenog (ispod 12 mg/l). Od svih parametara jedino je mutnoća iznad MDK, dok su nitriti na granici.Vode vrela "Nikolina voda" spadaju u vode I-e klase ili veoma dobre vode sa nešto


60

povećanim sadrţajem Ca2+i Mg2+jona, koji su na granici izmeĊu I i II klase i povećanim sadrţajem karbonata (CO32-), koji je na prelazu izmeĊu II-e i III-e klase, a mjestimiĉno i IIII-e klase vode za piće. Kvalitet vode u široj zoni vrela takoĊe je u I-oj klasi vode za piće sa nešto uvećanim sadrţajem Mg2+(prelaz ka drugoj klasi) i povećanim sadrţajem jona CO32-(II-a klasa).Mikrokomponente imaju sadrţaj u opsegu prikazanom u narednoj tabeli. Tabela : Mikrokomponente podzemnih voda na izvorištu Nikolina voda

Element Koncentracija (mg/l)

Al 0,0379-0,2349

Fe 0,0067-0,0130

Ti Do 0,0026

Cu 0,0004-0,0010

Ni 0,0003-0,0004

Ag 0,0022-0,0024

V 0,0002-0,0010

S obzirom na fiziĉko-hemijske analize izdanskih voda na ispitivanom terenu, moţe se zakljuĉiti da su iste veoma dobre za piće u pogledu pomenutih svojstava.Na izvorištu Nikolina voda izvršen je veliki broj mikrobioloških analiza podzemnih voda. Prema rezultatima prije izgradnje kaptaţe 1973. godine ove vode su bile ispravne sa mikrobiološkog aspekta. MeĊutim analize koje su kasnije raĊene ukazuju na povišen sadrţaj bakterija izmeĊu ostalog i Escherichia soli, Klebsiella, Aerobacter, Pseudomonas aerugznosa, Bacillus cereus. U dva uzorka je naĊen i Streptococcus faecalis. I u toku izrade Programa zona sanitarne zaštite izvorišta Nikolina voda raĊeno je više mikrobioloških analiza i u većini tih analiza identifikovane su bakterije.Za ovo izvorište je uraĊen program sanitarne zaštite koji još uvijek nije usvojen od strane Skupštine opštine Milići.

7.10. Izvorište ''Banjica'' Izvorište ''Banjica'' se nalazi na sjevernom dijelu opštine u podnoţju planine Udrĉ. Ova planina predstavlja kreĉnjaĉki kompleks koji se drenira preko više izvora od kojih je za izvor Banjica uraĊen "Elaborat o klasifikaciji, kategorizaciji i proraĉunu rezervi pitke vode na izvorištu Banjica u Raševu sa stanjem 31.12.2007. godine" (I. Ivanović, 2007). Kategorizacija rezervi podzemnih voda na izvorištu "Banjica" provedena je na osnovu upoznatih geološko-hidrogeoloških karakteristika vrela i u skladu sa Pravilnikom o klasifikaciji i kategorizaciji rezervi podzemnih voda i voĊenju evidencije o njima (Sluţbeni list SFRJ 34/79).Na osnovu ovog pravilnika odreĊene su rezerve podzemnih voda, kao i granice eksploatacionog polja, što je prikazano u naredne dvije tabele. Tabela: Prikaz rezervi podzemnih voda na izvorištu Banjica U cilju sagledavanja fiziĉkog i hemijskog sastava pitke vode na vrelu "Banjica",

Rezerve Podzemna voda

(l/s)

A 15

B 21

C1 32

C2 50

uzeti su uzorci vode i uraĊene kompletne, proširene hemijske analize, analizeradioaktivnosti voda i mikrobiološke analize ispravnosti voda.Na osnovu rezultata ovih analiza, odnosno kompletne analize uraĊene 20.07.2007.godine, vode na vrelu su bez boje, mirisa i ukusa. Koncentracija vodonikovih jona(pH) je 7.4 što ukazuje na neutralne vode. Ispitivana voda pripada umjereno mekim vodama sa tvrdoćom od 13.2

0 dH. Isparni ostatak (105

0C) iznosi 225 mg/l.Predmetna voda po analizi je


61

hidrokarbonatno kalcijskog tipa. Koncentracija HCO3-jona iznosi 255 mg/l, dok je sadrţaj Cl-jona 0.8 mg/l. Posle hidrokarbonata najveću koncentraciju imaju Ca2+ joni i ona iznosi 83.0 mg/l. Joni Mg2+se pojavljuju u koncentraciji 6.6 mg/l. Temperatura vode iznosi 16.5

0C.Na ispitivanom uzorku sadrţaj mikrokomponenti (Fe i Mn) je manji od 0.01 mg/l.Iz rezultata

kompletne hemijske analize ispitivane vode po svojim fiziĉkim i hemijskim karakteristikama, odnosno po Pravilniku o higijenskoj ispravnosti vode za piće (Sluţbeni glasnik RS br. 40/03) odgovaraju vodama za piće i spadaju u prirodno slabomineralne vode.Na osnovu bakterioloških ispitivanja ispitivana voda odgovara Pravilniku o higijenskoj ispravnosti vode za piće.Kvalitet karstnih izdanskih voda na vrelu Banjica u toku reţimskih ispitivanja bio je postojan prema podacima iz Programa sanitarne zaštite izvorišta Banjica. Odnosno, fiziĉka svojstva i hemijsko-bakteriološki sastav bio je ujednaĉen bez promjena. Po hemijskom sastavu to su hidrokarbonatne vode kalcijumskog tipa (HCO3-Ca) sa mineralizacijom 250 mg/l. Temperatura vode kreće se od 13,5 - 17,0

0C što je iznad srednje godišnje temperature vazduha.

Odnosno, povišena temperaturakarstnih izdanskih voda na vrelu Banjica u Raševu nedvosmisleno ukazuje na njihovu sifonalnu aktivnost.Za vrelo Banjice izraĊene su i usvojene zone sanitarne zaštite (I. Ivanović, Z. Filipić: Program sanitarne zaštite izvorišta ''Banjica'' u Raševu, 2008). Odluku o uspostavi zona sanitarne zaštite Skupština opštine Milići je usvojila na desetoj sjednici odrţanoj 05.11. 2013. Godine .

7.11. Ostala izvorišta Pored ova dva izvorišta vaţno je napomeniti i znaĉajne koliĉine podzemnih voda koje se dreniraju preko Štedrovog vrela. MeĊutim ovo izvorište, kao i ĉitav juţni dio opštine Milići nije detaljnije istraţivan sa hidrogeološkog aspekta. Treba napomenuti da opština Milići s obzirom na poloţaj i geografsko geološke karakteristike ima veliki broj izvorarazliĉitog kapaciteta .Ne postoji registar ovih izvorišta na prostoru opštine kao i odreĊene karakteristike u smislu izdašnosti i hemijsko bakteriološkim karakteristikama . U smislu boljeg potencijalnog korištenja ovog resursa neophodno je napraviti katastar izvorišta odrediti koordinate i dati neke od osnovnih karakteristika .

7.12. HIDROTEHNIĈKA INFRASTRUKTURA Regulacija vodotoka Regulacija vodotoka Studenog Jadra izvršena je u centralnom urbanom podruĉju opštinskog centra Milići.

7.13. ZAGAĐIVAĈI ZagaĊenje vodenih tokova se vrši iz nekoliko izvora : privredne aktivnosti, poljoprivreda, komunalne vode i ĉvrsti otpad .

7.13.1. Privredni subjekti DrvopreraĊivaĉki kapaciteti : Savox, Wudinpex, Samatini, Promil, 6. maj, Boksit – drvoprerada Eksploatacija rude : Kopovi Braćan, Podbraćan, Crvene stijene, pozajmišta kamenog materijala : Vrsinje i Zaklopaĉa . Pekare : Mileks, San, Golić Praonice automobila : Ĉopa, Mišići (dvije praonice) Zanatske radnje : Mišić,Sušić Kamenorezac, .... Farme : farma koka nosilja, farma pilenki, farma svinja (u sklopu Boksita), Privatne farme muznih krava (više lokaliteta na podruĉju opštine), Farma za tov junadi (Lukić Polje), farma za tov brojlera (Kaldrmica) Proizvodnja stoĉne hrane (Mileks) Separacija kvarcnog pijeska (Lukić Polje) Prizzvodnja betona i betonske galanterije (Lukić Polje) Sušara za voće, ljekobilje i meso (Lukić Polje)


62

Privredni subjekti i aktivnosti koji oni vrše mogu imati i imaju uticaj na zagaĊenje vodenih tokova, podzemnih voda, izvorišta ... ZagaĊenje se vrši ispuštanjem otpadnih voda bez predhodne obrade, odlaganjem otpadnog materijala i nus produkata iz proizvodnje i distribucijom ĉvrstih ĉestica u vodene tokove kao i promjenom uslova za pojavu izvorišta ili otvaranjem podzemnih dţepova ĉime se utiĉe na disbalans u prozoku podzemnih voda . Kada govorimo o vodotocima na podruĉjuopštine Milići velika opterećenja trpi Zeleni Jadar u smislu velike disperzije ĉvrstih ĉestica kao posledica eksploatacije rude boksita . Naĉin na koji ovaj polutant utiĉe već smo opisala mada na ovom mjestu moramo još jednom objasniti . Usled erozije i nedostatka taloţnika za mulj prije korita Zelenog Jadra i rijeke Toluše velika koncentracija ĉvrstih ĉestica dospjeva u rijeku . Ovo prouzrokuje jake pomute posebno u proljeće i jesen kada se mrijesti najveći broj riblji vrsta . Pomut su dugotraje . Ovo za posledicu ima smanjenje ribljeg fonda i to na dva naĉina : Kada temperatura vode u nekim srednjim slojevima dostigne odreĊenu vrijednost riba dobija nalog i polaţe ikru . Velika koncentracija ĉvrstih ĉestica spreĉava prodor sunĉeve svjetlosti u dubljeslojeve vode tako da ona pri dnu ostaje podhlaĊena što za posledicu ima manji broj izleţene mlaĊi iz ikre . Velika koncentracija ĉestica u vodi direktno ugroţava mlaĊ što preko smetnji za disanje što preko loše vidljivosti (teţe pronalaţenje harane i izloţenostgrabljivicama) . Nemogućnost prolaska svijetlosti direktno utiĉe i na sadrţaj algi kojima je ona potreba za fotosintezu i rast a koja sliuţi i kao hrana za neke riblje vrste. TakoĊe treba napomenuti obzirom na porjeklo ĉvrstih ĉestica da u njima postoji i ĉesticakoje sadţe Ţeljezo koje spada u grupu teških metala . TakoĊe ova pojava ima uticaj i na sastav i koliĉinu algi jer je poznato da nekad karakteristiĉe zelene alge koje su uticale i na boju rijeke, zahtjevajusunĉevu svijetlost za svoj razvoj . Zbog pomuta smanjuje se prisustvo svijetlosti a povećava koliĉina mulja što odgovara za razvoj smeĊih algi . Otpadne vode iz ostalih sektora (Separacija, betonjara) mogu sadrţati odmašćivaĉe, ĉvrste ĉestice cement... Otpadne vode iz drvoprerade mogu sadrţavati ostatke lakova, boja, ljepila a najĉešće kiselina koje se proizvode u procesu sušenja i utiĉu na promjenu PH vrijednosti vode . Ranijih godina odbacivala se pilljevina koja je u procesu razlaganja takoĊe oslobaĊala kiselinu i uticala na poremećaj PH vrijednosti sredine i vodotokaova u ĉije blizine je deponovona. Danas se ona ne odlaţe već se koristi u proizvodnji briketa i kao gorivo u parionama . Sve farme ispuštaju ţivotinjske fekalije . Posebno su opasne fekalije ţivotnja koje kroz ishranu koriste hormone, antibiotike i druge stimulatore koji se kasnije naĊu u vodotocima . Radionice za popravku vozila, obradu metala i praonica automobila proizvode otpadne vode koje sadrţe motorna ulja, emulzije, naftu i deterdţente koji u zavisnosti od koliĉine vrše manje ili veće zagaĊenje kada preko ispusta završe direktno u vodotoku ili spiranjem sa tla posredno . Kada govorimo o industrijskim otpadnim vodama veliki uticaj na zagaĊenje Studenog Jadra i rijeĉice Tabahane ima fabrika Alpro koja se nalazi na podruĉju opštine Vlasenica a iz koje je u nekolko navrata u prošlosti izvršeno trovanje ribe i ţivih organizama u ovim vodotocima .

7.13.2. Kanalizacione vode Fekalije se preko ureĊenih ili individualnih kanalizacionih sistema provode u recipijent ili se odlaţu u septiĉke jame . Na podruĉju opštine Milići ne vrši se predhodni tretman fekalne kanalizacije pa se ona direktno ili posredno preko tla i oborinskih voda ispušta u recipijent . Posebno veliki uticaj imaju gusto naseljena urbana podruĉja koja emituju velike koliĉine kanalizacije . TakoĊe problem se dodatno usloţnjava površinom i brojem mjesta na kojima se vrši ispust jer se na ovaj naĉin povećeva površina zagaĊenja . Sistemi za preĉišćavanje i obradu voda su skupi i to je jedna od najvećih prepreka za njihovu upotrebu i smanjivanje ovog uticaja . Kanalizacija utiĉe na smanjenje kiseonika u vodi pojavu štetnih aligi i povećanje broja bakterija u vodi . Pored fekalija kanalizacija sa sobom nosi i ostale otpadne vode iz domaćinstva te i hemijski utiĉe na zagaĊenje vode .

7.13.3. Ĉvrsti otpad Odvoz ĉvrstog otpada vrši Komunalno preduzeće na gradsku deponiju kojase nalazi u reonu kopova rudnika Boksita . Odvoz otpada se vrši iz gradskog i prigradskih gušće naseljenih mjesta . Problem odlaganja otpada na ovaj naĉin ogleda se u podlozi tj. Zemljištu na koje se otpad odlaţe je po svojoj vrsti i strukturi karcit . Karcit kao podloga je izuzetno propustan tako da velika koliĉina teĉnosti nastale


63

raspadom otpada i spiranjem preko oborina završava u vodotocima i podzemnim rezervoarima vode . Izgradnjom i aktiviranjem regionalne deponije smanjiće se uticaj na zagaĊenje koji proizvodi gradska deponija. Aktivnostima na proširenju podruĉja sakupljanja otpada stvoriće se uslovi za smanjenje broja divljih deponija .

7.13.4. Poljoprivreda Poljoprivrednom proizvodnjom se bave privredni subjekti : Boksit (farma koka nosilja i farma za uzgoj pilenki), Mileks doo (farma svinja i obrada mesa) kao i individualni poljoprivredni proizvoĊaĉi . Od poljoprivrednih proizvoĊaĉa na opštini Milići najdominantniji su poljoprivrednici koji se bave mješovitom poljoprivrednom proizvodnjom sa manjim brojem krupne ili sitne stoke u konbinaciji sa obraĊivanjem manjih površina uglavnom sa malom primjenom hemijskih sredstava . Od ekonomski zanaĉajnijih proizvoĊaĉa izdvajaju se mljekari, malinari nekoliko domaćinstava koji imaju veća stada ovaca ili veće zasade voća . O uticaju farmi na zagaĊenje već je bilo rijeĉu u dijelu koji se odnosio na privredu . Poljoprivredna proizvodnja je trenutno na dosta primitivnom nivou sa maliom primjenim mehanizacije i upotrebom hemije u primjeni agrotehniĉkih mjera pa za sada nema izrazite opasnosti sa te strane .

7.14. Snabdijevanje vodom Glavna izvorišta za snabdijevanje Milića vodom su: • izvorište Nikolina voda u Zaklopaĉi; • izvorište Studeni Jadar u Gornjem Zalukoviku (sa vodozahvatom ispod hidroelektrane).Izvorište Nikolina voda (Qmin=18.5 l/sec, Qsr=60 l/sec) kaptirano je 1973. godine za potrebe tadašnjih oko 2000 stanovnika mjesne zajednice Milići, usputnih sela, remontne radionice "Boksit-trans" Milići, pilane "6. avgust" sa ostavljenom mogućnosti prikljuĉenja naselja Nova Kasaba. Od zahvata vode u Zaklopaĉi gravitacionim cjevovodom duţine 6350 m profila ø250 mm voda se dovodi do rezervoara neposredno iznad Milića - naselje Goloĉevina. Nagli privredno -ekonomski razvoj i urbanizacija tadašnje mjesne zajednice Milići zahtijevao je proširenje postojećeg sistema vodosnabdijevanja, pa se tako 1990. došlo do ideje o izgradnji vodozahvata ispod hidroelektrane uGornjem Zalukoviku (koja je izgraĊena 1949. godine) za ĉije potrebe je kaptirano izvorište Studenog Jadra. Od zahvata vode ispod hidroelektrane Zalukovik, voda se gravitacionim cjevovodom duţine 3782 mod PVC cijevi DN 250 mm dovodi do kaptaţe u Zaklopaĉi, gdje se miješa sa vodom izvorišta Nikoline vode i vrši tretman (dezinfekcija hlorom). Tako tretirana voda se distribucionim cjevovodom od ACC DN 250 mm odvodi do rezervoara neposredno iznad Milića - lokalitet Goloĉevina. Iz rezervoara Goloĉevina (zapremine 1500 m

3, kota 325 mnm) vrši se snabdijevanje vodom

oko 5000 stanovnika opštine Milići. Od rezervoara u Milićima vodom se snabdijeva naselje Nova Kasaba, kao i usputna naselja. Ovaj vodovod opskrbljuje vodom i dio naseljenog mjesta Rajići (ogranak od Dubniĉkog Mosta). IzgraĊeni sistem vodosnabdjevanja za naseljeno mjesto Rajići još uvjek nije profunkcionisao iako je odavno izgraĊen zbog problema sa ne rješeni imovinsko pravnim odnosima i neophodnim dozvolama za puštanje u rad. Prigradsko naselje Mišići je takoĊe prikljuĉeno na glavni vodovodni sistem (vodovodni sistem dolazi do Lukić Polja na jugoistoku).Rudniĉki objekti preduzeća AD "Boksit" u Gunjacima se snabdijevaju vodom sa lokalnog izvorišta Brestovik. Za potrebe ovog vodovoda izgraĊen je rezervoar zapremine 50 m

3, lociran na koti 678 mnm.Za

naselja Rupovo Brdo i Đile zahvaćena su tri vrela (lokalitet Kupusna), sagraĊen dovodni cjevovod i rezervoar zapremine 60 m

3(lokalitet Rudo brdo, kota 678 mnm).

Vodovod sela Nurići se sastoji od zahvata vrela, dovodnog cjevovoda, rezervoara zapremine 35 m3

i cjevovoda kroz naselje.Za vodovod naselja Derventa zahvaćeno je lokalno vrelo "Jama", sagraĊen rezervoar zapremine 50 m

3i cjevovod.U sluĉaju vodovoda sela Glušac zahvaćeno je lokalno vrelo,

izgraĊen rezervoar zapremine 10 m3 i cjevovod.

Vodovod sela Vukovići ĉini zahvat vode sa izvorišta rjeke Tišĉe od fabrike Alpro Vlasenica sa rezervoarom zapremine 60 m

3 lokalna vodovodna mreţa je proširena na dio naseljenog mjesta

Vrtoĉe, Naseljenog mjesta Bakići i Rajići. Sa vodovoda Klokot se snabdijeva vodom naselje Maćesi. Pored graĊevine na zahvatu vrela, izgraĊeni su odgovarajući cjevovodi, kao i rezervoar od 100 m

3.Pored

ovih na podruĉju opštine postoji izgraĊen veći broj manjih lokalnih vodovodnih sistema.


64

Za vodosnabdjevanje nselja Gornja Mahala i Metaljka izgraĊena su dva rezervoara zapremine po 25 m3

7.15. Zone sanitarne zaštite izvorišta Propisane mjere zaštite izvorišta treba da definišu naĉine korištenja zaštitnog podruĉja izvorišta kako u pogledu urbanizacije i industrijskog razvoja, tako u pogledu korištenja zemljišta za potrebe poljoprivrede, šumarstva i drugih djelatnosti. Skupština opštine je usvojila Program sanitarne zaštite izvorišta "Banjica" i Program sanitarne zaštite izvorišta ''Nikolina voda''.UraĊen je i elaborat za zone sanitarne zaštite Jama .TakoĊe je potrebno da se definišu zone i za ostala izvorišta koja se koriste za vodosnabdjevanje većeg broja ljudi ali i za potencijalna izvorišta kako bi se moglo upravljati prostorom i graĊenjem . Uspostava zona sanitane zaštite definisana je zakonskim regulativama i to : U skladu sa odredbama ĉlana 20. Pravilnika o mjerama zaštite, naĉinu odreĊivanja i odrţavanja zona i pojaseva sanitarne zaštite podruĉja na kome se nalaze izvorišta kao i vodni objekti i voda namjenjeni ljudskoj upotrebi (Sl. glasnik R.S. broj 07/ 03), a u kome se izmeĊu ostalog navodi: "Sa ciljem utvrĊivanja zona i pojaseva sanitarne zaštite, kao i obezbjeĊenja sprovoĊenja mjera higijenske ispravnosti vode koja je namijenjena ljudskoj upotrebi, donosi se program sanitarne taštite vode na nivou svake opštine ili grada,...", Zakonski okvir koji takoĊe odreĊuje okvirno ovu obavezu : Zakonom o vodama (Sl. glasnik R.S. broj 50/06), prije svega imajudi u viduĉlanove 70-75; Pravilnik o mjerama zaštite, naĉinu odreĊivanja i odrţavanja zona i pojasevasanitarne zaštite

podruĉja na kome se nalaze izvorišta kao i vodni objekti ivoda namjenjeni ljudskoj upotrebi (Sl. glasnik R.S. broj 07/03);

Pravilnik o higijenskoj ispravnosti vode za pide (Sl. glasnik R.S. broj 40/03).

7.16. Zone sanitarne zaštite za izvorište Nikoline vode 7.16.1. Geografski poloţaj i geomorfološke karakteristike istraţnog terena Istraţivano slivno podruĉje vrela „Nikolina voda“, vodosnabdijevanje opštine Milići, situirano je u istoĉnom dijelu Republike Srpske. Samo kaptirano vrelo udaljeno je oko 1 km od regionalnog puta Milići-Vlasenica u podruĉju sela Zaklopaĉa. Najveći dio istraţivanog terena nalazi se juţno od samog vrela. Podruĉje pripada brdsko-planinskom terenu sa prosjeĉnom nadmorskom visinom od oko 600 m. Najniţi dijelovi terena vezani su za rijeĉnu dolinu Studenog Jadra, sa nadmorskom visinom oko 400 m. Najveći vrhovi prelaze 1000 mnm, a to su Sikira (1071 mnm) i Ţeţenica (1222 mnm). Na nadmorskoj visini preko 800 mnm su vrhovi Biraĉ (982), Sjeĉina (954) i Vlakov grob (867). Osnovna odlika reljefa istraţnog terena su veoma strmi nagibi. Ovakvi topografski odnosi karakteristiĉni su i za samo zaleĊe vrela „Nikolina voda“. Vrelo se nalazi neposredno u dolini Studenog Jadra (na desnoj dolinskoj strani) na 350.89 mnm. Neposredno iza vrela diţu se veoma strme sjeverne padine Podbirĉa. Na oko 1200 m vazdušne linije jugozapadno uzdiţe se vrh Podbiraĉ sa 874 mnm, što daje gradijent pada od 0.47.


65

Slika 1. Geografska karta sa prikazom područja istraţivanja (crvenamarkacija), 1:100.000 U geomorfološkom smislu na istraţnom terenu jasno se izdvajaju dvije cjeline. Prva je izgraĊena od karbonatnih, a druga se izdvaja u okviru nekarbonatnih stijenskih masa. Karbonatni kompleks stijena mezozojske starosti zauzima više od 50% ispitivanog terena. Ove stijene se pruţaju dvjema paralelnim zonama pravca pruţanja SSZ-JJI, što pribliţno odgovara tzv. „dinarskom pravcu pruţanja“ stijenskih kompleksa, karakteristiĉnom za cijelu oblast unutrašnjih Dinarida. Ovaj kompleks duboko je zahvaćen procesom karstifikacije, ali nema tipiĉan izgled holokarstnog terena. Najveći površinski morfološki oblici su vrtaĉe, uglavnom ljevkastog i tanjirastog oblika. Dna vrtaĉa su zapunjena naslagama crvenice i obrasla travom, te niskim rastinjem. Najveći broj vrtaĉa pojavljuje se na manjim karstnim platoima na Birĉu i juţno od Gornjeg Zalukovika. Van terena od znaĉaja za problematiku zaštite vrela „Nikolina voda“ registrovani

su i veći oblici i uvale (Partizansko polje, Balina poljana itd.). Pored navedenih konstatovan je i ĉitav niz

manjih oblika kao što su škrape, muzge itd. Na ispitivanom terenu nije registrovan nijedan veći podzemni morfološki oblik (pećina, jama) ali su registrovane brojne kaverne. Evidentno je i prisustvo brojnih podzemnih karstnih kanala, što je logiĉno s obzirom na duboko razvijen proces karstifikacije. Druga cjelina, izgraĊena od nekarbonatnih stijena, ima najveće rasprostranjenje u centralnim i krajnjim sjevernim dijelovima terena , a predstavljene su preteţno kompleksom karbonskih škriljaca i jezerskih neogenih naslaga, sliĉnih geomorfoloških karakteristika. Ovaj dio terenakarakterišu blaţi nagibi terena, a što je


66

posljedica intenzivne erozije i zaobljavanja istaknutih i oštrih oblika. Posebno izraţeniprocesi supovršinsko oticanje, spiranje i jaruţanje, što je logiĉna posljedica slabe vododrţivosti ovih stijena. Posledice navedenog ogledaju se u pojavi brojnih dubokih jaruga i uskih dolina manjih površinskih tokova. Znatno je rasprostranjenje i tvorevina savremenih morfoloških procesa od kojih dominatnu ulogu imaju fluvijalni i siparsko-deluvijalni procesi. Aluvijalne naslage imaju veću debljinu samo u dolini Studenog Jadra, a moguće je uoĉiti prisutstvo i manjih rijeĉnih terasa (7-8 m relativne visine). U koritima manjih rijeĉnih tokova širina aluvijalnih naslaga rijetko prelazi 1 m. Za razliku od ovih tvorevina, karakteristiĉno je znatno prisustvo deluvijalnih i siparskih. Najĉešĉe su vezane za zone velikih visinskih razlika, koje odgovaraju kontaktu karbonatnih i nekarbonatnih stijena, odnosno zonama intenzivnijih tektonskih kretanja. Debljina ovih naslaga ĉesto prelazi 10 m. Materijal je uglavno nesortiran i nezaobljen, izgraĎen od odlomaka kreĉnjaka razliĉite veliĉine. S obzirom na karakter izvôra i njihovo pojavljivanje ĉesta je pojava taloţenja izvorskih bigrova. Nekada su oni vezani za zone savremenog, a nekada za zone starog isticanja, koje su procesom karstifikacije spuštene na veću dubinu (ispod lokalnog erozionog bazisa). Jedna od znaĉajnih pojava nalazi se na 1.5 km uzvodno od „Nikoline vode“ na lijevoj obali Studenog Jadra, odakle su se tokom vremena bigrovi povremeno eksploatisali za lokalne potrebe. Debljina ovih izvorskih sedimenata varira od 1 do 10 m. Od savremenih morfoloških pojava konstatovane su i pojave kliţenja terena, vezane za zone rasprostranjenja karbonskih škriljaca. Pojave su lokalnog karaktera i bez većeg znaĉaja. Ispitivano podruĉje karakteriše umjereno kontinentalna klima, s tim što se u višim dijelovima javlja prelaz ka planinskom tipu klime. Osnovne klimatske karakteristike su topla ljeta i duge hladne zime, sa velikim koliĉinama atmosferskog taloga tokom godine. Poznavanje klimatskih faktora kao što su padavine, temperatura vazduha i vlaţnost vazduha od velikog su znaĉaja za sagledavanje hidrogeoloških karakteristika terena, odnosno bilansa voda u slivu vrela "Nikolina voda" pa im se stoga i posvećuje adekvatna paţnja u ovom radu.

7.16.2. Padavine U cilju analize pluviometrijskog reţima i njegovog uticaja na reţim podzemnih voda iskorišteni su podaci osmatranja sa tri kišomjerne stanice, relevantne za istraţivano podruĉje: Han Pijesak (1090 mnm), Vlasenica (670 mnm) i Gunjaci (577 mnm). Sume padavina analizirane su za period 1966-1979 za kišomjernu stanicu Han Pijesak, 1969-1978. za kišomjernu stanicu Vlasenica i 1970-1979. za kišomjernu stanicu Gunjaci (prilog 2). Za kišomjerne stanice Han Pijesak i Vlasenica iz Hidrometeoroloških glasnika SFRJ preuzete su vrijednosti padavina za periode 1931.-1960. Ova vrijednost za kišomjernu stanicu Han Pijesak iznosi 1059 mm, a za stnicu Vlasenica 1168 mm. Padavine variraju od 1059 mm vodenog taloga godišnje (Han Pijesak) do 1168 mm (Vlasenica). Ovo ukazuje na neravnomjernost izluĉivanja padavina i specifiĉne mikroklimatske karakteristike, uzevši u obzir da je Han Pijesak na 420 m većoj nadmorskoj visini od Vlasenice. Srednja godišnja suma padavina za sve tri kišomjerne stanice iznosi 1112 mm, te se ista vrijednost usvaja kao orjentaciona za prosjeĉnu godišnju sumu padavina istraţivanog podruĉja. Ekstremne vrijednosti godišnjih suma padavina kreću se u granicama

Tabela.Ekstremne vrijednosti godišnjih padavina razmatranih kišomjernih stanica

Kišomjerna

stanica

Minimum

(mm)

Godina

Maksimum

(mm)

Godina

Han Pijesak 893 1971 1291 1970

Vlasenica 1042 1973 1335 1970

Gunjaci 821 1979 1597 1970

Prikazano u tabeli 1 ukazuje na to da su maksimalni rasponi godišnjih suma padavina skoro dvostruki (od 821 mm do 1597 mm). Srednje mjeseĉne vrijednosti padavina za sve tri stanice prikazane su u tabeli 2, te na slici 2.


67

Tabela2.Srednje mjesečne vrijednosti padavina za razmatrane trikišomjerne stanice

Mjesec I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII

Sr.vrijed. 74 80 69 91 121 124 110 101 101 84 88 83

Vrijednosti padavina imaju relativno kontinuiran trend rasta od januara do juna, a zatim lagano opadaju do kraja godine. Jasno se izdvaja jedan maksimum-kraj proljeća -poĉetak ljeta i jedan minimum – tokom zimskih mjeseci (decembar-januar). Maksimalne vrijednosti srednjih mjeseĉnih padavina variraju u širokom rasponu. Na kišomjernoj stanici Han Pijesak raspon srednjih mjeseĉnih suma padavina kreće se od 62 do 128 mm, na stanici Vlasenica od 76 do 127 mm, te na kišomjernoj stanici Gunjaci od 66 do 139 mm. U pogledu mjeseĉnih suma padavina takoĎe postoje znaĉajne razlike. Tokom pojedinih mjeseci padne svega do 5 mm vodenog taloga (decembar 1972). Suprotno tome, u pojedinim mjesecima padne preko 200 mm, pa i 300 mm vodenog taloga. Tako su na kišomjernoj stanici Han Pijesak rgistrovane padavine od 222 mm (jun 1969.), 249 mm (juli 1972.), ponovo 222 mm u novembru 1974.god. i 210 mm (septembar 1978). Na kišomjernoj stanici Vlasenice zabiljeţene su sljedeće vrijednosti mjeseĉnih padavina većih od 200 mm: 301 mm (jul 1972.), i 213 mm (oktobar 1974.). Na stanici Gunjaci maksimalne mjeseĉne padavine su registrovane u maju 1970.god. (251 mm) i oktobru 1974.god. (244 mm). Ovakav neravnomjeran rapored izluĉivanja atmosferskog taloga svakako ima uticaja i na reţim izdanskih voda. Svakako, veliki znaĉaj za vodni bilans imaju snijeţne padavine, odnosno njihovo topljenje, jer se period topljenja uglavnom poklapa sa periodima maksimalnih proticaja vrela tokom marta i aprila.

7.16.3. Hidrografske karakteristike

Dominantu ulogu u hidrografskom pogledu na istraţnom podruĉju ima rijeka Studeni Jadar, koja

nastaje od vrela u selu Odţak sa minimalnim registrovanim proticajem za period jednogodišnjih

osmatranja 1966/67 od 600 l/s. Od pritoka treba istaći desnu pritoku Rijeku, kao i Vlaku na krajnjem

sjeveroistoku terena. Ovi tokovi su svoja korita usjekli uglavnom u kreĉnjaĉkim stijenama, sa strmim

nagibima. Hidrografska mreţa (slika 3) na istraţnom podruĉju normalno je razvijena, s tim da u okviru

karbonatnog stijenskog kompleksa nema većih tokova. Poloţaj korita tokova predisponiran je

uglavnom rajednim strukturama, a sama hidrografksa mreţa ima dendritiĉan tip.

Kako je već navedeno najveći rijeĉni tok je Studeni Jadar. Glavni izvori ovog toka nalaze se

neposredno iznad sela Gornji Zalukovik. Od izvorišta teĉe pravcem S-J i na oko 2 km nizvodno

prima prvu veću pritoku Kulinu, a potom i najveću pritoku Rijeku, sa desne strane. Nakon ušća Rijeke

tok Studenog Jadra povija i teĉe pravcem SI-JZ, paralelno sa poloţajem regionalne rasjedne

strukture koja je predisponirala pravac toka. Nizvodno od ušća Rijeke tok je usjeĉen u karbonatne

stijene sa strmim dolinskim stranama. Do vrela „Nikolina voda“ konstatovano je nekoliko manjih

erozionih proširenja dekametarskog reda veliĉine, a tek nizvodno od vrela aluvijalne naslage širine

oko 70 m. Desna pritoka Rijeka formira se od niza manjih potoka koji teku preko škriljaca karbonske

starosti, a najveći su Ornica i Brezanski potok. Krajnji istoĉni dio ispitivanog terena pripada slivu

Lukavice. Formira se od niza manjih potoka i jednog jaĉeg vrela (van ispitivanog terena). Najveća

lijeva pritoka Vlaka formira se na sjevernim padinama Sikire. Krajnjim sjevernim dijelo

podruĉja teĉe rijeka Tabana. Dolazi iz pravca VVlaseniiccee ii kkodo ZZakklloopaĉe ssee uulliivvaa uu SSttuuddeennii Jadar.

Hidrografka mreţa šireg istraţnog podruĉja vidljiva je na slici


68

Slika. Hidrografska mreţa šireg istraţnog područja U nastavku teksta daju se rezultati hidrometrijskih ispitivanja provedenih na predmetnim tokovima tokom ljeta 1981.god, te ljeta 2008.god. Proticaji su 1981.god. odreĎivani metodom plovka, ponegdje samo procijenjeni, a 1982. i 2008. godine hidrometrijskim krilom (slika 5, prilog 7). Na Studenom Jadru 21.8.1981.god., neposredno prije ušća Rijeke konstatovan je proticaj od 220 l/s (broj vodomjernog profila 20 na prilogu ), na oko 1 km uzvodno od vrela 300 l/s (oznaka profila 3a), a pribliţno ista vrijednost proticaja konstatovana je i samog vrela (profil 3b). Tokom stacionarnih osmtranja elemenata reţima izdanskih voda na vrelu „Nikolina voda“, osmatrane su i veliĉine proticaja Studenog Jadra kod samog vrela. Procijenjene su sljedeće veliĉine:


69

Tabela Procijenjene vrijednosti proticaja Studenog Jadra sept.1981.–maj1982

Datum Proticaj (l/s)

21.9.1981. 1200

14.1.1982. 2000

7.5.1982. 3000

U cilju odreĊivanja proticaja rijeke Studeni Jadar i utvrĊivanja odnosa površinskih i izdanskih voda u ovoj zoni, 5.6.1982.god. izvršena su simultana hidrometrijska mjerenja na ukupno 5 vodomjernih profila. Rezultati ovih mjerenja, odnosno sraĉunate veliĉine proticaja prikazane su i na detaljnoj hidrogeološkoj karti 1:5.000 (prilog 7). Prvo mjerenje uraĊeno je na Studenom Jadru, neposredno kod vrela (kod mosta), stim što se „višak“ vode sa vrela uliva nizvodno oko 150 m od profila. Na ovom izlaznom profilu iz karstnog dijela terena dobijen je proticaj 1623 l/s (mjerni profil 1, prilog 7). Drugo mjerenje (2 na prilogu 7) izvršeno je na oko 450 m uzvodnije, u erozionom suţenju, a oko 50 m uzvodno od niza manjih izvora na lijevoj i desnoj strani. Na osnovu mjernih podataka sraĉunat je proticaj od 1550 l/s. To ujedno ukazuje na povećanje proticaja izmeĊu profila 2 i 1 od 73 l/s. Vodomjerni profil 3 nalazi se oko 1000 m uzvodnije od profila 2 (ispod mosta), a oko 300 m ispod kontakta karbonatnih i nekarbonatnih stijena. Dobijen je proticaj 1323 l/s, što ukazuje na priraštaj proticaja od 227 l/s do profila 2, odnosno 300 l/s do profila 1. Profil 4 na kome je mjeren proticaj nalazi se na oko 800 m uzvodnije od prethodnog (profila 3) u karbonskim škriljavim stijenama, odnosno oko 500 m prije kontakta sa trijaskim kreĉnjacima. Veliĉina proticaja na ovom profilu iznosila je 1542 l/s, što ukazuje na gubljenje vode od 219 l/s do profila 3. Dolazi se do zakljuĉka da je ispod kontakta, na kreĉnjaĉkom dijelu terena vjerovatno formirana aktivna ponorska zona. Uporedbom veliĉina proticaja na ulaznom profilu (profil 4) i izlaznom profilu (profil 1) uoĉava se priraštaj proticaja od 81 l/s, što bi se sa izdašnošću vrela mjerenim istog dana od 53 l/s iizdašnošću svih vrela u kreĉnjaĉkoj klisuri, moglo izravnati. U cilju kontrole taĉnosti izmjerenog proticaja na profilu 4 izmjereni su proticaji Studenog Jadra i Rijeke neposredno iznad sastava navedenih vodotoka. Na profilu 5 Studenog Jadra dobijen je proticaj od 1424 l/s, a na Rijeci na profilu oznaĉenom brojem 6 proticaj od 93.5 l/s. Sumarno proticaj na profilima 5 i 6 iznosi 1517.5 l/s i ukazuje na priraštaj proticaja od ušća Rijeke do profila 4 (600 m udaljenog), od 24.5 l/s. Ovo ukazuje na realnost izmjerenih proticaja na profilima 4, 5 i 6. Prosjeĉne greške koje se dobijaju mjerenjem proticaja metodom hidrometrijskog krila iznose prosjeĉno 5%. Uzimajući u obzir i mogućnost subjektivne greške pri mjerenju iproraĉunu, moţe se sa sigurnošću tvrditi da postoji aktivna ponorska zona na karbonatnom (kreĉnjaĉkom) dijelu terena, neposredno ispod kontakta sa nekarbonatnim stijenama. Uslovi cirkulacije ovih voda, te odnos izdanskih i površinskih voda bićeposebno analizirani. Na ostalim tokovima konstatovane su sljedeće vrijednosti proticaja, mjerene

izmeĊu 18. i 22. avgusta 1981.god.: - Rijeka je imala proticaj od 20 l/s neposredno prije ušća u Studeni

Jadar (broj profila 22 na prilogu 7), stim što je u nešto uzvodnijem dijelu proticaj iznosio oko 30 l/s (profil 36). Uzevši u obzir da je korito toka usjeĉeno u vodonepropusne stijene ovu razliku proticaja nije lako objasniti. Najvjerovatnije je rijeĉ o subjektivnoj grešci, s tim da postoji i mogućnost odreĊenog gubitka vode u aluvijalnim naslagama, koje su u zoni ušća u Studeni Jadar nešto povećane debljine. U cilju dopunskog razmatranja navedene nelogiĉnosti vezane za proticaje Rijeke, mjerenja su ponovljena 5.6.1982. Dobijeni proticaj na nizvodnom profilu bio je, kako je u ranijem tekstu pomenuto, 93.5 l/s (profil 6). Oko 650 m uzvodnije izmjeren je proticaj 94.5 l/s (profil 7). Razlika od 1 l/s ukazuje i na moguću subjektivnu grešku pri mjerenju. Proticaj bi na nizvodnom profilu morao biti veći, zbog većeg broja manjih pritoka i slabijih izvora. Moţe se zakljuĉiti da se radi o gubljenju odreĊene koliĉine vode u nanosu, ali o nekim većim koliĉinama ne moţe biti rijeĉi, usljed male vodopropusnosti karbonskih sedimenata. - Najveća dena pritoka Rijeke - Brezanski potok imao je 21.8.1981.god. proticaj 9 l/s.

- Rijeka Vlaka, desna pritoka Lukavice, nastaje od niza slabih izvora. Na oko 1.5 km od izvorišne zone izmjeren je proticaj od svega 5 l/s. Treba konstatovati da su proticaju mjereni u periodu najniţih voda. Usled registrovanih gubitaka vode izmeĊu mjernih profila 3 i 4 tokom izrade Programa sanitarne zaštite ponovljena su hidrometrijska mjerenja na ovim profilima. Poloţaj profila oznaĉenih sa I i II vidljivi su u prilogu 7. Elementi za proraĉun brzina površinskog toka, odnosno sraĉunatog proticaja dati su na slici 4.


70

Na uzvodnijem profilu (profil II, odnosno profil 4 1982.god.) sraĉunat je proticaj od 361 l/s, dok je na nizvodnijem profilu, nedaleko od kamenoloma (profil I na prilogu 7, 1982.godine. profil 3) sraĉunat proticaj od 325 l/s. Ovo dokazuje taĉnost ranijih pretposatvki o postojanju aktivne ponorske zone u koritu Studenog Jadra izmeĊu profila I i II, odnosno 3 i 4 (prilog 7) jer je i u ovom sluĉaju registrovan gubitak od 36 l/s.Mjerenja su kako je vidljivo izvedena u periodu minimalnih voda. Mjerenja su provedena 19.8.2008.god. S obzirom na navedene hidrogeološke uslove na ovom terenu, a posebno naznaĉajno prisutstvo karbonatnih stijena, prvenstveno kreĉnjaka, rijeĉni tokovi imaju velikeoscilacije proticajatokom hidrološke godine. Na ovom dijelu terena nema stalnih hidroloških profila pa su zakljuĉci uglavnom bazirani na povremenim osmatranjima proticaja Studenog Jadra. Odnos Qmin:Qmax u naliziranom periodu je oko 1:10, a maksimalna amplituda vjerovatno je i veća.

Slika. Studeni Jadar nakon ušća Rijeke


71

7.16.4. Odnos površinskih i podzemnih voda Na analiziranom terenu mogu se posmatrati odnosi površinskih voda sa podzemnim vodama u okviru karstnog, pukotinskog i zbijenog tipa izdani. Svakako, s obzirom na razmatranu problematiku najveći znaĉaj ima odnos površinskih voda sa podzemnim vodama u okviru karstne izdani. Sa druge strane, zbijeni tip izdani u aluvijalnim naslagama nalazi se u aktivnoj hidrauliĉkoj vezi sa površinskim vodama Studenog Jadra i Rijeke. Pitanje odnosa podzemnih voda i pukotinske izdani u donjotrijaskim sedimentima je otvoreno, s obzirom na gubljenje voda Studenog Jadra u dijelu gdje on teĉe preko ovih stijena. MeĊutim, ako uzmemo u obzir malu propusnost ovih stijena, mnogo je vjerovatnije da je gubitak posljedica infiltracije površinskog toka u karbonatnim stijenama. Rezultati hidrometrijskih mjerenja iz juna 1982.god., odnosno avgusta 2008.god. ukazuju na gubitak vode Studenog Jadra u karstnu izdan, neposredno po ulasku u kreĉnjaĉku klisuru. Ove vode najvjerovatnije direktno prihranjuju karstno leţište izdanskih voda „Nikolina voda“. Ukoliko razmotrimo i pojavu povećanja proticaja od profila 3 do vrela dolazimo do zakljuĉka da je moţda rijeĉ o plitkoj cirkulaciji u karstnoj izdani, odnosno ponovnom dotoku u površinski tok. To svakako ne iskljuĉuje pretpostavku da jedan diovoda direktno prihranjuje vrelo „Nikolina voda“, mješajući se sa karstnim izdanskim vodama. Za ovo razjašnjenje trebalo bi izvesti detaljna hidrometrijska mjerenja u periodu od najmnje jedne godine, što bi dalo podatke za analizu pri razliĉitom stanju nivoa karstne izdani. Primjena hidrometrijskih istraţivanja je daleko ekonomiĉnija od ostalih jer bi opit obiljeţavanja zahtjevao izvoĊenje skupihradova, kao što su bušenje, utiskivanje obiljeţivaĉa, prikupljanje podataka za kvantitativnu analizu itd.

7.16.5. OPŠTI BILANS KARSTNE IZDANI

Sagledavanje opšteg bilansa i rezervi izdanskih voda u okviru karstne izdani predstavlja veoma sloţen zadatak. U uslovima odsustva stacionarnih osmatranja izdašnosti vrela analiziraće se raspoloţivi fond podataka i njime pokušati izvjesna procjena u pogledu ovih karakteristika karstne izdani. Analizom je obuhvaćeno leţište karstnih izdanskih voda u slivu vrela „Đevanje“. Osnovni vid dreniranja karstne izdani jeste putem isticanja preko vrela, potom evapostranspiracija, dok se manji dio vode gubi podzemnim oticanjem. Osnovni vid prihranjivanja jeste infiltracija padavina. Opšta bilansna jednaĉina u prosjeĉnoj godini, na osnovu rapoloţivih podataka, moţe se predstaviti kao: P + QS.J. = Qvr + G gdje su: P – padavine u slivu QS.J – infiltracija voda površinskog toka Studenog Jadra Qvr- izdašnost vrela „Nikolina voda“ G- suma svih gubitaka: evapotranspiracija, površinski oticaj, izdašnost slabijih izvora u koritu Studenog Jadra i na istoĉnom obodu leţišta Na osnovu provedene analize slivno podruĉje vrela „Nikolina voda“ iznosi oko 5.2 km

2. Prosjeĉne godišnje padavine prema analizi na raspoloţivim relevantnim

kišomjernim stanicama iznose 1112 mm. Izdašnost vrela u jednogodišnjem periodu 18.8.1981.-5.6.1982.god. varirala je izmeĊu 18.5 l/s i 235 l/s. Svakako, iznos apsolutne amplitude kolebanja je i veći. Za prosjeĉan proticaj aproksimativno se usvaja vrijednost od 60 l/s. Ukoliko se bilansna jednaĉina analizira bez uĉešća infiltracije vode Studenog Jadra dobija se: 5.78x106 m

3 = 1.89x106 m

3 + 3.89x106 m

3

Ovo praktiĉno znaĉi da se na vrelu drenira oko 32% vode koja se formira u slivu infiltracijom vode atmosferkog taloga, dok na gore pobrojane gubitke otpada oko 68%. Ukoliko uzmemo u obzir infiltrirane vode Studenog Jadra, sa pretpostavkom da se u izdan infiltrira prosjeĉno 50 l/s onda bilansna jednaĉina ima sljedeći oblik: 7.36x106 m

3 = 1.89x106 m

3 + 5.47x106 m

3

U ovom sluĉaju veliĉina gubitka je i veća, odnosno efektivna infiltracija padavina je manja. Ukoliko bi se infiltracija vode Studenog Jadra još povećala, vrijednost efektivne infiltracije bila bi još manja. TakoĊe, veliĉina srednjeg proticaja koja jeusvojena moţe biti i manja, što takoĊe utiĉe na povećanje ĉlana G (gubici) desne strane bilansne jednaĉine. U pogledu rezervi izdanskih voda moglo bi se usvojiti da dinamiĉke rezerve leţišta pribliţno odgovaraju srednjoj godišnjoj izdašnosti vrela (60 l/s), što bi iznosilo 1.89x106 m

3/godišnje. Za proraĉun statiĉkih rezervi nedostaju podaci o dubini zalijeganja karstne izdani i

veliĉina koeficijenta karstifikacije, odnosno specifiĉne izdašnosti .


72

7.16.6. REŢIM KARSTNIH IZDANSKIH VODA U SLIVU VRELA „NIKOLINA VODA“ I REZERVE IZDANSKIH VODA Na osnovu dosada provedenih istraţivanja u slivu vrela „Nikolina voda“ moţe se dati odgovarajuća analiza kvantitativno-kvalitativnog reţima karstne izdani.

7.16.7. Reţim izdašnosti vrela

Za sada najduţi period kvantitativnih praćenja na vrelu jeste od avgusta 1981.god. do jula 1982.god. proveden od strane struĉnjaka Instituta za hidrogeologiju RGF-a iz Beograda. Dobijeni rezultati ukazuju na veoma neujednaĉen reţim izdašnosti i vrijednosti koje se ĉak dvostruko razlikuju u odnosu na projektovani kapacitet od strane „Energoinvest“-a iz Sarajeva. Već je navedeno da se za jednogodišnji period osmatranja izdašnost kretala od 18.5 l/s do 235 l/s, sa srednjom usvojenom izdašnošću pri bilansnom proraĉunu od 60 l/s. Odnos Qmin:Qmax je oko 1:13, stim da ovo treba uzeti sa rezervom jer je za donošenje preciznijih zakljuĉaka neophodno osmatranje proticaja od najmanje dvije hidrološke godine, a preporuĉljivo i više. U periodu osmatranja izdašnosti ona se kretala kako je to prikazano u tabeli 4 Tabela Proticaji vrela „Nikolina voda“ u periodu avg.1981.-jul 1982.

Rednibroj mjerenja Datm Vrsta podatka ProticajQ(l/s)

1.

18.8.1981.

mjereno

18.5

2.

30.8.1981.

mjereno

18.6

3.

21.9.1981.

procjena

180.0

4.

14.1.1982.

mjereno

125.0

5.

7.5.1982

mjereno

235.0

6.

5.6.1982.

mjereno

53.0

Ovi podaci govore o znaĉajnim oscilacijama izdašnosti i promjenama dinamiĉkih rezervi izdanskih voda u okviru leţišta. Za dalje analize biće neophodno uspostaviti stalna osmatranja na vrelu kao bi se u daljem tekstu date rezerve mogle prekategorisati u rezerve viših kategorija. Pored navedenih podataka osmatranja izdašnosti vrela postoje podaci jednomjeseĉnoih osmatranja februar-mart 1974, a koje prikazujemo u narednoj tabeli. Isti su prikupljeni za potrebe Glavnog projekta vodovoda Milići od strane inţenjera "Energoinvest"-a iz Sarajeva.

Tabela Proticaj vrela "Nikolina voda" za period 7.2.-14.3.1974.

Datum mjerenja

Nivo vode na prelivu(cm) Proticaj vrela" Nikolona voda"

(l/s)

07.02. 24 109.36

12.02. 20 81.44


73

13.02. 19 75.98

14.02. 19 75.98

15.02. 18 70.30

17.02. 17 64.82

20.02. 17 64.82

26.02. 17 64.82

02.03. 17 64.82

05.03. 17 64.82

06.03. 16 59.52

07.03. 17 64.82

09.03. 17 64.82

10.03. 16 59.52

14.03. 16 59.52

7.16.8. Reţim fiziĉkih i hemijskih svojstava izdanskih voda

Reţimska osmatranja kvalitativnih svojstava kartnih izdanskih voda vršena su u istom periodu kada i kvantitativnih svojstava. Dobijeni podaci sadrţani su na dijagramu promjene izdašnosti, temperature, pH, opšte tvrdoće i mineralizacije vode vrela (slika 10). Fiziĉka svojstva voda sa vrela „Nikolina voda“ su relativno stabilna. Voda je bez boje ukusa i mirisa, taĉnije povremeno se muti (u periodu velikih voda). Temperatura se kreće od 9.0 do 10.8

oC. Ukupna mineralizacija na osnovu raspoloţivih analiza se kreće u

rasponu od 245 do 290 mg/l, što ukazuje da su vode nisko mineralizovane. Vrijednost pH varira od 7.2 do 8.1. Opšta tvrdoća je ujednaĉena, u rasponu 13.58-14.84

odH. Joni Ca2

+ javljaju se u granicama 79.1-

85.1 mg/l. Mg2+ javlja se u manjoj koncentaciji 10.5-13-3 mg/l., a jonski zbir Na

+ + K

+ u granicama 2.0-7.0

mg/l. Od anjona najveći sadrţaj imaju anjoni HCO3-, a variraju u uskom raponu od 262.3 do 292.8 mg/l.

Maksimalno registrovana vrijednost Cl- je 19.1 mg/l, a jona SO4

2- 7.0 mg/l. Joni Fe

2+ i Fe

3+ se javljaju u

veoma malim koncentracijama, od 0.02 do 0.09 mg/l. Jon NH4 po zadnjoj analizi (07.08.2008.god.) registrovan je u ispitivanom uzorku sa 0.06 mg/l. Joni NO2 su konstatovani u koncentarciji od 0.03 mg/l što je na granici dozvoljenog (MDK=0.03 mg/l), a joni NO3 u koncentraciji od 2.52. Utrošak KMnO4 iznosi od 5.00 mg/l, po ranijim analizama i nešto više (do 6.90 mg/l) zavisno od uĉešća organske materije u podzemnoj vodi.


74

Slika. Dijagram promjene veličine mineralizacije, opšte tvrdoće, pH vrijednosti, temperature vodei izdašnosti vrela "Nikolina voda"

7.16.9. Prikaz rezervi izdanskih voda po kategorijama

Kategorizacija rezervi podzemnih voda na izvorištu "Nikolina voda" provedena je na osnovu upoznatih geološko-hidrogeoloških karakteristika vrela i u skladu sa Pravilnikom o klasifikaciji i kategorizaciji rezervi podzemnih voda i voĊenju evidencije o njima (Sluţbeni list SFRJ 34/79).

7.16.9.1. Kategorija B rezervi

U B kategoriju rezervi uvršćuju se rezerve podzemnih voda u nalazištima kod kojih su istraţeni i utvrĊeni: geološka graĊa i hidrogeološki parametri vodonosne sredine, rasprostranjenost i mogućnost obnavljanja rezervi , odnos prema drugim vodonosnim sredinama i površinskim vodama i u odreĊenom stepenu upoznati uslovi vještaĉkog prihranjivanja i njihove zaštite. Kod nalazišta u karstu i u stijenama pukotinske poroznosti rezerve se utvrĊuju istraţno-eksploatacionim bušenjem, testiranjem istraţno-eksploatacionih bunara, kao i prouĉavanjem hidrograma vrela. Reţim podzemnih voda za ovu kategoriju ispituje se u trajanju od najmanje jedne hidrološke godine Na osnovu dostignutog stepena istraţenosti mogu se izdvojiti rezerve B kategorije: Q = 40 l/s.

7.16.9.2. Kategorija C1 rezervi Rezerve C1 kategorije sluţe za utvrĊivanje mogućnosti eksplotacije vodonosne sredine. Na osnovu tih rezervi, planiraju se detaljna istraţivanja za prevoĊenje rezervi u višu kategoriju. Na osnovu dosadašnjih osmatranja vrela "Nikolina voda" i provedenih istraţivanja izdvajaju se rezerve C1 kategorije iznose: Q = 60 l/s.


75

7.16.9.3. Kategorija C2 rezervi

U C2 kategoriju uvršćuju se rezerve podzemnih voda na osnovu raspoloţivih podataka dosadašnjih istraţivanja. Rezerve C2 kategorije sluţe za perspektivno planiranje korištenja podzemnih voda, usmjeravanje istraţnih radova i izbor najpogodnijeg podruĉja za detaljna istraţivanja. Rezerve C2 kategorije iznose: Q = 85 l/s. 7.16.10. KVALITATIVNA SVOJSTVA KARSTNIH IZDANSKIH VODA

U cilju sagledavanja kvalitativnih svojstava izdanskih voda u okviru leţišta u slivu „Nikolina voda“ i pogodnosti iste za piće, analizirana su fiziĉko-hemijska, te bakteriološka svojstva vode vrela. Dobijeni rezultati komparirani su sa zahtjevima Pravilnika o higijenskog ispravnosti vode za piće (Sl. Glasnik RS 40/03). 7.16..10.1. Kvalitet izdanskih voda u pogledu fiziĉkih i hemijskih svojstava Dosada istraţene fiziĉko-hemijske analize ukazuju na povoljna svojstva, kako vode „Nikolino vrelo“ tako i uzorak u široj zoni leţišta. Temperature vode sa vrela su veoma ujednaĉene i kreću se oko 10

oC. Vode su

bez boje, mirisa i ukusa, sa povremenim zamućenjima u periodu najviših voda. Ova zamućenja su uglavnom kratkotrajna. pH vrijednost ukazuje na neutralne do slabo alkalne vode koje sa ovog aspekta odgovaraju postojećim normativima. Veliĉina mineralizacije vode sa vrela, kao i ostali uzoraka u široj zoni redovno je ispod 1 g/l. Joni gvoţĊa i nitrati konstatovani su u malim koncentracijama, uvijek ispod dozvoljenih koncentracija, dok je amonijum jon konstatovan ispod dozvoljene koncentracije. Sadrţaj organske materije, na osnovu utroška KMnO4, je redovno u granicama dozvoljenog (ispod 12 mg/l). Rezultati posljednje hemijske analize vidljivi su u prilogu 10 (analiza od 07.08.2008.god.). Od svih parametara jedino je mutnoća iznad MDK, dok su nitriti na granici. U mikrokomponentnom hidrohemijskom sastavu vaţi ista konstatacija – svi elementi su ispod MDK. Vode vrela „Nikolina voda“ spadaju u vode I-e klase ili veoma dobre vode sa nešto povećanim sadrţajem Ca

2+ i Mg

2+jona, koji su na

granici izmeĊu I i II klase i povećanim sadrţajem karbonata (CO32-

), koji je na prelazu izmeĊu II-e i III-e klase, a mjestimiĉno i III-e klase vode za piće. Kvalitet vode u široj zoni vrela takoĊe je u I-oj klasi vode za piće sa nešto uvećanim sadrţajem Mg

2+ (prelaz ka drugoj klasi) i povećanim sadrţajem jona CO3

2- (II-a

klasa). Mikrokomponente imaju sadrţaj u opsegu prikazanom u tabeli . Tabela. Koncentracija mikrokomponenata u vodama "Nikoline vode"

Element Koncentracija(mg/l)

Al 0.0379-0.2349

Fe 0.0067-0.0130

Ti do0.0026

Cu 0.0004-0.0010

Ni 0.0003-0.0004

Ag 0.0022-0.0024

V 0.0002-0.0010

S obzirom na fiziĉko-hemijske analize izdanskih voda na ispitivanom terenu, moţe se zakljuĉiti da su iste veoma dobre za piće u pogledu pomenutih svojstava. U toku izrade Programa sanitarne zaštite, u dogovoru sa Nadzorom, ispred opštine Milići Vasiljević Milijanom i Nadzorom ispred AD "Vodovod i komunalno" Bibić Markom, uzeti su uzorci za proširenu


76

hemijsku analizu 3.9.2008.god. iznad i ispod turbine HE "Gornji Zalukovik" (kao i 2 uzorka za bakteriološka ispitivanja na istim taĉkama uzorkovanja). Rezultati su prezentovani u prilogu 10. Na osnovu pregleda konstatovano je da vode spadaju u I klasu kvaliteta (ĉl. 14 i ĉl. 26 Uredbe o klasifikaciji voda i vodotoka, Sl. glasnik RS 42/2001). Svi fiziĉko-hemijski parametri odgovaraju MDK prema Pravilniku o higijenskoj ispravnosti vode za piće (Sl. glasnik RS 40/03) i praktiĉno su identiĉni na oba uzorka. 7.16.10.2. Kvalitet izdanskih voda u pogledu bakterioloških svojstava

U cilju sagledavanja bakteriološkog sastava voda ispitivane oblasti, na osnovu dosadašnjih hidrohemijskih ispitivanja, analizirano je prisustvo pojedinih vrsta bakterija i njihovo prisustvo u odnosu na norme dozvoljene ranije pomenutim Pravilnikom o higijenskoj ispravnosti vode za piće. Tokom istraţivanja provedenih poĉetkom 80-ih godina prošloga vijeka, na brojnim uzorcima iz kaptaţe (komore, petkomore i šahta), glavnog rezervoara, izvora u široj okolini, rijeke Studeni Jadar uraĊene su bakteriološke analize. Od ukupno 25 bakteriološki analiza iz kaptaţe 6 je bilo bakteriološki ispravno, a ĉak 19 bakteriološki neispravno. Prije same izrade kaptaţe, daleke 1973.god, od strane „Energoinvesta“ Sarajevo, za potrebe Investicionog programa „Vodovod Zaklopaĉa“ uraĊene su bekteriološke analize koje su ukazivale na potpunu ispravnost vode vrela u ovom smislu. U periodu 18.8.-21.9.1981.god. od strane laboratorija u Loznici i Beogradu (RGF, Laboratorija Instituta za hidrogeologiju) uraĊeno je ukupno 12 analiza od koji je ĉak 10 bakteriološki bilo neispravno. Od bakterija identifikovane su Escherichia coli, Klebsiella, Aerobacter, Pseudomonas aerugznosa, Bacillus cereus. U dva uzorka naĊen je i Streptococcus faecalis. Sliĉna situacija je bila i sa izvora u okolini. Posebno indikativni bili su rezultati bakterioloških nalaza vode Studenog Jadra, jer su ukazivali na veliku zagaĊenost svih uzoraka. Tokom izrade Programa, 22. avgusta, uzeto je pet uzoraka za bakteriološke analize od strane autora Programa iz preduzeća "Kriptos", te dva od strane ljudi iz AD "Vodovod i komunalno" Milići-jedan iz rezervoara "Goloĉevina Milići", a drugi sa javne ĉesme u novom zanatskom centru. Autori programa uzeli su uzorke netreretirane vode sa "Nikoline vode" i vode koja dolazi sa postrojenja MHE u Gornjem Zalukoviku, uzorke vode nakon hlorisanja sa novog i starog cjevovoda i uzorak vode Studenog Jadra sa hidrometrijskog profila I, koji se nalazi na oko 1 km uzvodno od kaptaţe "Nikolina voda", kod kamenoloma. Voda Studenog Jadra bakteriološki je jako kontaminirana. Pripada II klasi kvaliteta površinskih vodotoka, a u skladu sa ĉlanom 14 Uredbe o klasifikaciji voda i kategorizaciji vodotoka (Sl. glasnik RS 42/01). Mikroorganizmi su identifikovani kao: Escherichia coli, Enterococus, Klabsiella Enterobacter, Proteus spp, Bacillus cereus. Nijedan analizirani uzorak sirove i hlorisane vode koja se koristi za vodosnabdijevanje nije bio ispravan. U hlorisanim uzorcima identifikovani su mikroorganizmi: Escherichia coli, Enterococus, Bacillus cereus, a u uzorcima sirove vode pored navedenih i Klebsiella enterobacter. Tokom sastanka autora Programa sa nadzorom imenovanim ispred opštine Milići i AD "Vodovod i kanalizacija" Milići 29.8.2008.god. dogovoreno je da se ponovo uzmu uzorci za bakteriološke analize i to: sa vrela Odţak - prije i nakon turbine (ukupno 2 uzorka), posebno uzorak "Nikoline vode", te po jedan iz ranije pomenutog rezervoara i javne ĉesme. Uzorci sa navedenih lokacija uzeti su 3.9.2008.god. Rezultati bakterioloških analiza kao i u prethodnom sluĉaju nisu bili zadovoljavajući, odnosno svi uzeti uzorci bili su bakteriološki neispravni. 7.16..11. OdreĊivanje zona sanitarne zaštite na izvorištu "Nikolina voda"

U cilju zaštite izvorišta "Nikolina voda", vodosnabdjevanje opštine Milići, od zagaĊenja i drugih štetnih uticaja koji mogu nepovoljno djelovati na kvantitativno-kvalitativne karakteristike vode ovog izvorišta neophodno je uspostaviti odgovarajući reţim u uticajnim zonama oko izvorišta, u kojima se propisuju dozvoljene aktivnosti i mjere zaštite. Uslovi za uspostavljanje reţima zaštite propisani su Pravilnikom o mjerama zaštite, naĉinu odreĊivanja i odrţavanja zona i pojaseva sanitarne zaštite, podruĉja na kojima se nalaze izvorišta, kao i vodnih objekata i voda namjenjenih ljudskoj upotrebi (Sluţbeni glasnik RS 07/03), u daljem tekstu Pravilnik, te utemeljeni i na novom Zakonu o vodama (Sl. glasnik RS 50/06), posebno ĉlanovima 70 do 75, koji je usklaĊen sa Okvirnom Direktivom o vodama EU (WFD 2000/60/EC). Pravilnikom se bliţe propisuje sprovoĊenje mjera zaštite podruĉja na kojima se nalaze izvorišta, a koja se po koliĉini i kvalitetu mogu koristiti ili se koristite za snabdijevanje stanovništva vodom za piće, odnosno ukoliko je voda tog prostora namijenjena za ljudsku upotrebu, a koja moraju biti zaštićena od namjernog ili


77

sluĉajnog zagaĊivanja i drugih uticaja (koji mogu nepovoljno djelovati na zdravstvenu ispravnost vode), kao i naĉin odreĊivanja i odrţavanja zona i pojaseva sanitarne zaštite, vodnih objekata i glavnih vodova koji sluţe za snabdijevanje vodom za piće, odnosno ljudsku upotrebu, kao i uspostavljanje i sprovoĊenje mjera sanitarne zaštite takve vode. U skladu sa Pravilnikom ustanovljene su sljedeće zone sanitarne zaštite izvorišta “Nikolina voda”, vodosnabdijevanje opštine Milići: Zona neposredne zaštite

Zona uţe zaštite

Zona šire zaštite Pored zona sanitarne zaštite uspostavljaju se i pojasevi sanitarne zaštite oko transportnog cjevovoda u širini najmanje 2 m sa obje strane cjevovoda, te oko pumpne stanice (ili pumpnih stanica) i rezervoara. Uz ove standardne pojaseve, u konkretnom sluĉaju uspostavljena su još dva pojasa sanitarne zaštite, o ĉemu će biti više rijeĉi u nastavku ovog poglavlja. Zaštitne zone izvorišta "Nikolina voda" predstavljaju vaţnu preventivnu mjeru za sprjeĉavanje zagaĊenja ovog resursa od esencijalnog znaĉaja za vodosnabdijevanje stanovnika, industrije i javnih ustanova opštine Milići. ZagaĊenost karstnih izdanskih voda (posebno bakteriološka) zavisi od prirodnih uslova u slivu i postojanja potencijalnih zagaĊivaĉa. Ukoliko postoje, mogućnost zagaĊenja voda karstne izdani znaĉajno je veća nego što je to u poreĊenju sa drugim tipovima izdani (prije svega zbijenim). Navedeno je posljedica otvorenosti i dimenzija karstnih kanala i kaverni. Velike brzine kretanja izdanskih tokova, brze propagacije voda obilnijih padavina svakako utiĉu na brza prenošenja eventualnog zagaĊenja. Utakvim uslovima postoji mogućnost od znaĉajnih posljedica i prije otkrivanja uzroka, odnosno spreĉavanja neţeljenih efekata. Ovo je posebno naglašeno u periodu velikih voda, te maksimalna izdašnost moţe usloviti najslabiji kvalitet. On se pored bakteriološkog zagaĊenja oĉituje i u zamućenju izdanskih voda preko zakonski dozvoljenih granica (1 NTU). Zaštitne zone izvorišta "Nikolina voda" odreĊene su u skladu sa Zakonom o vodama (Sl. list RS br.50/06), Zakonom o zaštiti ţivotne sredine (Sluţbeni glasnik RS 53/02), Zakonom o ureĊenju prostora (Sl. glasnik R.S. broj 19/96, 25/96, 10/98) i Pravilnikom o mjerama zaštite, naĉinu odreĊivanja i odrţavanja zona i pojaseva sanitarne zaštite, podruĉja na kojima se nalaze izvorišta, kao i vodnih objekata i voda namjenjenih ljudskoj upotrebi (Sluţbeni glasnik RS 07/03), a sintetizovano sa provedenim istraţivanjima i geološko-hidrogeološkom analizom istraţnog terena. Odlukom o zaštiti izvorišta utvrĊuje se precizno geodetski poloţaj zona i pojaseva, te mjere zaštite koje imaju za cilj zaštitu i oĉuvanje kvantitativno-kvalitativnih karakteristika izvorišta i prostora na podruĉju zaštitnih zona, kako bi se omogućilo dugoroĉno korištenje izvorišta za potrebe snabdijevanja pitkom vodom stanovništva, javnih ustanova i indutrije opštine Milići.

7.16.11.1. Zona neposredne zaštite

Podruĉje zone neposredne zaštite izvorišta ”Nikolina voda" obuhvata prostor u kojem se izvorište, odnosno vodni objekti štite od direktnog zagaĎenja i oštećenja. U skladu sa ĉlanom 3. "Pravilnika o mjerama zaštite, naĉinu odreĊivanja i odrţavanja zona i pojaseva sanitarne zaštite", zona neposredne zaštite se odreĊuje da odgovara vremenu toka podzemne vode od 7 dana do vodozahvatnog objekta najbliţeg periferiji te površine, s tim da najmanja udaljenost granice zone od najbliţeg vodozahvatnog objekta ne moţe biti manja od 50 metara. Ovakav pristup, vezan za brzinu toka, moguće je primijeniti prije svega kod zbijenog tipa izdani, a s obzirom na konkretne uslove na vrelu "Nikolina voda" praktiĉnije je usvojiti zahtjev ĉlana 3. da granice ove zone ne smiju biti udaljene manje od 50 m od vodozahvata, konkretno kaptaţe karstnog vrela (prilog 11). Zona neposredne zaštite mora biti ograĊena zaštitnom ogradom. Prostor Zone neposredne zaštite moţe se koristiti u funkciji ĉišćenja prostora samo kao sjenokos bez upotrebe bilo kakve vrste prihranjivanja travnjaka ili upotrebe bilo kakvih zaštitnih sredstava za bilje i sliĉno. Zona neposredne zaštite izvorišta Nikolina voda nalazi se izmeĊu 350 i 370 mnm. Njene prelomne taĉke vidljive su na prilogu 11 i tabeli 10. Obilaskom terena sa ljudima iz AD "Vodovoda i komunalno" i opštine Milići konstatovano je sljedeće stanje u i oko kaptaţnog objekta: - zaštitna ograda trenutno ne postoji, postavljena je samo kapija

- odvodni kanal za višak vode je uredan i zatvoren

- prozori za ventilaciju na kaptaţi su uredno postavljeni


78

- kanali za odvod vode oko kaptaţe postoje i u upotrebi su

- teren iza kaptaţe ispravno je izbetoniran

- sporedna prostorija kaptaţe postoji sa opremom za ulazak u kaptaţu - ţeljezni elementi su zaštićeni (bez rĊe), osim komore u koju dolaze i vode sa vrela Odţak

- stanje zidova je dobro, bez osipanja materijala, osim u prethodno pomenutoj komori

- plafon je dobro uraĊen sa izolacionim sredstvima

- aparat za hlorisanje postoji, sa mjerenjem rezidualnog hlora, a postoji i posebna prostorija za ĉuvanje hlora. Stubove ograde je potrebno postaviti do zahtijevanih prelomnih taĉaka neposredne zone, te uredno ograditi po ĉitavom obimu, osim na juţnoj granici koja je prirodna (vertikalni kreĉnjaĉki odsjek). O svim neophodnim zaštitnim mjerama biće više rijeĉi u posebnom podpoglavlju vezanom za sanacione mjere. Obim i površina ove zone prikazani su u tabeli .

Tabela. Zona neposredne sanitarne zaštite sa površinom I obimom

Zona Površina(km2) Obim(km)

Zonaneposredne

sanitarnezaštite

0.85

0.376

Pravno lice koje upravlja sistemom vodosnabdijevanja koji se nalazi u okviru Zone neposredne zaštite mora biti nadleţno za iskljuĉivo korišćenje zemljišta te zone.

Slika . Stanje zaštitne ograde zone neposredne sanitarne zaštite, avgust 2008.god. 7.16.11.2. Zona uţe zaštite

Kriterijum minimalne udaljenosti zone uţe zaštite od zone neposredne zaštite od 250 m biće primjenjen na izvorištu "Nikolina voda". TakoĊe mjere zaštite Pravilnikom predviĊene za zonu uţe zaštite provodiće se i


79

na dijelu terena koji je izdvojen u pojas sanitarne zaštite "Duga stijena". Naime, tokom ranijih, a takoĊe i najnovijimhidrometrijskim mjerenjima rijeke Studeni Jadar konstatovan je gubitakodgovarajućih koliĉinavode u koritu izmeĊu vodomjernih profila 3 i 4 (ranija mjerenja,1982.god.) odnosno I i II (mjerenja iz avgusta mjeseca 2008.god., prilog 7). Dio infiltriranih voda , pretpostavlja se sa razlogom, prihranjuje i karstnu izdan "Nikolina voda", te se ovaj dio terena, na prelazu izmeĊu nekarbonatnog u karbonatni dio terena izdvaja u pojas sa mjerama zaštite i zabranama koje vaţe za uţu zonu sanitarne zaštite. Tabela . Uţa zona sanitarne zaštite po lokalitetima sa pripadajućim površinama i obimima Slivno podruĉje vrela se nalazi u okviru brdsko-planinskog terena. Nadmorska visina sliva predmetnog karstnog vrela krede se od 400 mnm (kota pojave vrele) do 860 mnm (Ţdrijelo). Od vrhova u široj okolini dominir aju Babin kamen (697) i Brda (796). Teren je u podruĉju pojave vrela veoma inkliniran, što se naroĉito odnosi na dio od vrela prema najznaĉajnijem površinksom toku ovog dijela opštine Milići - rijeci Zeleni Jadar.

Zona

Površina(km2)

Obim(km)

Uţa zona

sanitarne zaštite

Izvorište

0.25

2.19

Pojas sa mjerama zaštite

Uţe zone"Duge stijene"

0.24

1.96

UKUPNO

0.49

4.51

7.16.11.3. Zona šire zaštite Pošto je rijeĉ o karstnom vrelu u Zonu šire zaštite uvrstili smo kompletnu slivnu površinu vrela Nikolina Voda, a koja je definisana bilansnim proraĉunom datim u okviru poglavlja 5 i koja je u hipsometrijski višim juţnim dijelovima sliva, kao i na zapadu ograniĉena vodonepropusnim karbonskim škriljcima; na istoku u najvećem neogenim sedimentima, te podzemnom vododjelnicom ka sedimentima krede i konaĉno na jugu tokom Studenog Jadra (prilog 5, slika 12). Prelomne taĉke ove zone mogu se vidjeti u tabeli 13 , a površina i obim ove zone u narednoj tabeli. Tabela Šira zona sanitarne zaštite sa povšinom i obimom

Zona Površina(km2) Obim(km)

Šira zona sanitarne zaštite

5.20

10.53


80

Slika. Slivno područje vrela "Nikolina voda" površine 5.20 km

2, ujedno šira zona sanitarne zaštite izvorišta

(poligon sa bordo okvirom)

7.16.11.4. Pojasevi sanitarne zaštite

Pojasevi sanitarne zaštite su precizno geodetski i katastarski odreĊene i definisane vlastitim granicama površine zemljišta za koje se propisuju, u cilju zaštite kvaliteta vode, posebna pravila postupanja i gradnje i koji su namijenjeni za posebne aktivnosti ili radnje u nekoj od zona zaštite ili van zona zaštite, a u funkciji su zaštite kvaliteta voda , kao i objekti i postrojenja vodosnabdijevanja, ali i drugih objekata ĉija je gradnja na tom prostoru dozvoljena u skladu sa Pravilnikom, uz ispunjenje posebnih uslova za konkretan pojas u kome se takvi objekti nalaze. Pojas zaštite izdvaja se oko starog transportnog cjevovoda Ø 250 mm, odnosno novog Ø 315 mm i to u širini 2 m sa obje strane cjevovoda, koji idu od kaptaţe na vrelu "Nikolina voda" kroz naselja Zakopaĉa i Podgora do rezervoara "GoloĉevinaMilići". Pojas sanitarne zaštite u širini dva metra sa svake strane objekta izdvaja se i oko rezervoara "Goloĉevina Milići" zapremine 500 m

3 (prilog 13). TakoĊe, pojas

sanitarne zaštite sa mjerama zaštite i zabranama koje vaţe za uţu zonu sanitarne zaštite biće izdvojen i u dijelu terena gdje tok Studenog Jadra prelazi iz nekarbonatnog u karbonatni dio terena, gdje je konatatovan gubitak vode iz površinskog toka i koji dijelom prihranjuje karstnu izdan. Navedeno je detaljnije opisano u dijelu teksta koji se odnosi na uţu zonu sanitarne zaštite, jer mjere zaštite za uţu zonu vaţe i za ovaj pojas. Ovaj pojas nazvan je "Duga stijena". Pojas sa posebnim mjerama zaštite izdvaja se i za naseljeni dio sliva Studenog Jadra do kaptaţe "Nikolina voda" odnosno sela Zaklopaĉa. Grafiĉki je prikazan na prilogu 12, a koordinate prelomnih taĉaka ovog pojasa u okviru ranijeg podpoglavlja Ovaj pojas obuhvata 9.9 km2, a dio njegove površine se nalazi i na teritoriji opštine Vlasenica, što će zahtijevati saglasnost Skupštine opštine Vlasenica na Odluku o zaštiti izvorišra "Nikolina voda".


81

7.16.12. Mjere zaštite u zonama i pojasevima sanitarne zaštite Mjere zaštite normativno se odreĊuju Odlukom o zaštiti izvorišta "Nikolina Voda", ĉiji je prijedlog sastavni dio Programa sanitarne zašite, a koga usvaja Skupština opštine Milići. Ove mjere moraju se usaglašavati sa razliĉitim planskim dokumentima koji se izraĊuju u skladu sa razliĉitim opštinskim i republiĉkim propisima. Ti dokumenti, izmeĊu ostalog, ukljuĉuju prostorne, urbanistiĉke, regulacione planove, vodoprivredne osnove, kao i druge planove na svim administrativnim nivoima, koji su vezani za korištenje prostora na podruĉju zaštitnih zona izvorišta "Nikolina voda". 7.16.12.1. Mjere zaštite u neposrednoj zoni sanitarne zaštite Na podruĉju neposredne zone sanitarne zaštite, u skladu sa ĉlanom 12. "Pravilnika o mjerama zaštite, naĉinu odreĊivanja i odrţavanja zona i pojaseva sanitarne zaštite", primjenjuju se pored zabrana koje se odnose na zonu uţe zaštite i zonu šire zaštite i zabrane svih aktivnosti koje nisu vezane za plansko pruţanje usluga vodosnabdijebanja i odrţavanje zone. Imajući u vidu navedeno na podruĉju neposredne zone zaštite mogu se nalaziti samo objekti i oprema koji su neophodni za rad izvorišta. To ukljuĉuje sljedeće objekte na izvorištu "Nikolina Voda", sa njima pripadajućom opremom: Kaptaţni objekat

Dio transportnog cjevovoda Ø 250 mm i Ø 315 mm

Hlorna stanica na izvorištu "Nikolina Voda"

Zgrada za smještaj posade

Skladište vovovodnog materijala i hlora Unutrašnji pristupni put. Rad navedenih objekata i opreme mora se obavljati uz primjenu potrebnih mjera zaštite, kako ne bi došlo do ugroţavanja izvorišta tokom rada u normalnim i vanrednim situacijama. U cilju najstroţe kontrole ovog prostora, propisuje se da se ova zona mora na odgovarajući naĉin ograditi, kako bi se sprijeĉio pristup neovlaštenih osoba. Pored ograde ovaj prostor moţe se obezbjediti i drugim mjerama fiziĉke zaštite i osiguranja, što prvenstveno ukljuĉuje ĉuvarsku sluţbu na izvorištu. Podruĉje zone neposredne zaštite mora biti na odgovarajući naĉin obiljeţeno, kako bi graĊanstvo moglo znati da pristup ovoj zoni nije dozvoljen. Na tabli kojom se obiljeţava zona neposredne zaštite mora biti upisano da je zabranjen pristup, naziv izvorišta i zaštitne zone (prikazano u prilogu 14). Reţim kretanja ljudi i sredstava u zoni neposredne zaštite vrši se iskljuĉivo u skladu sa planom rada zaposlenih u objektima u toj zoni i u skladu sa potrebama odrţavanja zone, kao i nadleţnim inspekcijskim organima, te izuzetno licima koja se u okviru struĉnog usavršavanja upoznaju sa radom vodovoda, o ĉemu se vodi knjiga posebne evidencije. O svim posjetama lica i sredstava koja nisu radno angaţovana na poslovima vodosnabdijevanja mora se voditi posebna evidencija kroz Knjigu posjeta u koju se upisuju imena, adresa stanovanja, i svojstva lica koje trnutno borave u zoni, duţinu boravka i svrhu boravka u zoni. Prostor zone neposredne zaštite moţe se u funkciji ĉišćenja prostora koristiti samo kao sjenokos, ali bez upotrebe bilo koje vrste prihranjivanja travnjaka ili upotrebe bilo kakvih zaštitnih sredstava za bilje i sliĉno. 7.16.12.2. Mjere zaštite u uţoj zoni sanitarne zaštite Na podruĉju uţe zone sanitarne zaštite zabranjeno je: IzvoĊenje svih aktivnosti koje su zabranjene u zoni šire zaštite.

Izgradnja industrijskih pogona, zanatskih radnji, poljoprivrednih objekata i skladišta graĊevinskog materijala, osim manjih pogona koji ne upotrebljavaju i ne proizvode opasne materije, koje su navedene u "Pravilniku o uslovima ispuštanja otpadnih voda u površinske vode" i "Pravilniku o uslovima ispuštanja otpadnih voda u javnu kanalizaciju" (Sluţbeni glasnik RS, 44/01) i ukoliko dobiju vodoprivrednu saglasnost ili dozvolu Ministarstva poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede.

Izgradnja puteva, ţeljezniĉkih pruga, parkirališta i rezervoara bilo koje namjene, ukoliko se ne sprovedu mjere zaštite u skladu sa najbolje dostupnim tehnikama i ukoliko za tu dionicu ne dobiju vodoprivrednu saglasnost ili dozvolu Ministarstva poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede.


82

Izgradnja kolektora kanalizacije, osim nepropusnog, koji sluţi samo za objekte koji su na tom podruĉju.

Izgradnja ribnjaka.

Izgradnja terena za kampovanje, sportskih terena, turistiĉkih i stambenih objektata kolektivnog stanovanja. Transport radioaktivnih i drugih za vodu štetnih i opasnih materija, bez posebnih najava i sprovoĊenja mjera posebne pratnje i zaštite kroz ta podruĉja i uz sprovoĊenje plana za akcidentna zagaĊenja.

Svako uskladištenje nafte i naftnih derivata.

Svaka rudarska i graĊevinska djelatnost kojom se oštećuje zaštitni pokrov ili omogućuje otvoreno sakupljanje vode, osim aktivnosti ispitivanja koje su predviĊene i sluţe funkciji vodosnabdijevanja.

Otvaranje zasjeka, kamenoloma, preduzimanje bilo kojih poljoprivrednih i šumarskih zahvata kojima bi mogla biti oštećena aktivna zona tla ili smanjena debljina krovine, pospješila ili ubrzala eroziju tla, osim radnji koje to sprjeĉavaju.

Postavljanje torova, osim ispaše.

Otvoreno uskladištenje i primjena vještaĉkog Ċubriva i drugih pesticida.

Logorovanje.

Pranje vozila, radnih mašina i ureĊaja, kao i zamjena ulja, rezervnih dijelova i sl.

Eventualno otvaranje groblja.

Površinsko i dubinsko miniranje.

Upotreba tla u poljoprivredne svrhe, osim livada. 7.16.12.3. Mjere zaštite u široj zoni sanitarne zaštite Na podruĉju šire zone sanitarne zaštite zabranjeno je: Upuštanje otpadnih voda u tlo.

Izgradnja objekata bazne industrije koji ispuštaju radioaktivne ili druge za vodu štetne i opasne materije ili otpadne vode (rafinerije nafte, nuklearni reaktori, metalopreraĊivaĉki pogoni, hemijske fabrike i sl.).

Odlaganje, zadrţavanje ili uvoĊenje u podzemlje radioaktivnih materija. Odlaganje, zadrţavanje, uvoĊenje u podzemlje, za vodu opasnih i štetnih materija koje su navedena u "Pravilniku o uslovima ispuštanja otpadnih voda u površinske vode" i "Pravilniku o uslovima ispuštanja otpadnih voda u javnu kanalizaciju" (Sluţbeni glasnik RS, 44/01), osim ako se ne radi o materijama koje se mogu ispuštati u javnu kanalizaciju i ako su te štetne materije u potpunosti odvedene nepropusnom kanalizacijom izvan uticajnog podruĉja.

Izgradnja cjevovoda za teĉnosti koje su štetne i opasne za vodu.

Uskladištenje radioaktivnih i drugih za vodu štetnih i opasnih materija, osim uskladištenja loţ ulja za domaćinstvo i pogonskog goriva za poljoprivredne mašine, ako su sprovodene najbolje dostupne tehnike, kao i sigurnosne mjere za izgradnju, dovoz, punjenje, uskladištenje i upotrebu.

Izgradnja rezervoara i pretakališta za naftu i naftne derivate, radioaktivne i ostale za vodu opasne i štetne materije.

IzvoĊenje istraţnih i eksploatacionih bušotina za naftu, zemni gas, mineralnu vodu, radioaktivne materije i izrada podzemnih skladišta.

Otvoreno uskladištenje i primjena hemijskih sredstava štetnih za tlo i vodu, pesticida i sredstava za regulisanje i rast bilja. Izgradnja naselja, bolnica, odmarališta, industrijskih i zanatskih pogona, osim ako se otpadne vode iz njih ne odvode u cjelosti nepropusnom kanalizacijom izvan zone zaštite.

Izgradnja stoĉnih, peradarskih i drugih farmi i tovilišta.

Izgradnja vojnih skladišta i sliĉnih vojnih objekata.

Izgradnja ureĊaja za preĉišćavanje otpadnih voda i ureĊaja za spaljivanje smeća.

Izgradnja novih grobalja i proširenje eventualnih postojećih (humanih i stoĉnih).

Upotreba materijala štetnih za vodu kod izgradnje objekata (npr. smola, bitumenozni materijali, šljaka i sl.).

Praţnjenje vozila za odvoz fekalija.

Upuštanje u tlo rashladnih i termalnih voda.


83

Otvaranje iskopa u površinskom zaštitnom sloju osim na mjestima izgradnje objekata.

Krĉenje šuma i druge djelatnosti koje izazivaju eroziju tla.

Eksploatacija mineralnih sirovina

Formiranje deponije ĉvrstog otpada, planirki, mrciništa, autootpada i starog ţeljeza. 7.16.12.4. Mjere zaštite u pojasu zaštite "Sliv Studenog Jadra do kaptaţe "Nikolina voda" Na podruĉju ovog pojasa zaštite obavezno je da se: svi stambeni i drugi objekti budu sa nepropusnom kanalizacijom (slika 13), da svi budući objekti moraju biti graĊeni sa nepropusnom kanalizacijom, te ukoliko se fekalne vode uvode u Studeni Jadar, iste moraju biti uvedene na odgovarajući naĉin nizvodno od kaptaţnog objekta Nikolina Voda. Na podruĉju ovog pojasa zaštite zabranjeno je: Upuštanje otpadnih voda u tlo.




Uskladištenje radioaktivnih i drugih za vodu štetnih i opasnih materija, osim uskladištenja loţ ulja za domaćinstvo i pogonskog goriva za poljoprivredne mašine, ako su sprovodene najbolje dostupne tehnike, kao i sigurnosne mjere za izgradnju, dovoz, punjenje, uskladištenje i upotrebu. Izgradnja rezervoara i pretakališta za naftu i naftne derivate, radioaktivne i ostale za vodu opasne i štetne materije.


Otvoreno uskladištenje i primjena hemijskih sredstava štetnih za tlo i vodu, pesticida i sredstava za regulisanje i rast bilja.


84

Formiranje deponije ĉvrstog otpada, planirki, mrciništa, autootpada i starog ţeljeza.

Izgradnja vojnih skladišta i sliĉnih vojnih objekata.

Izgradnja ureĊaja za spaljivanje smeća.

Praţnjenje vozila za odvoz fekalija. Skupština opštine svojom Odlukom treba imenovati pravno lice kome povjerava upravljanje i korištenje vodovodnim sistemom, komunalnim objektima i ureĊajima koji su u funkciji vode za piće, odnosno pravno lice ĉije je izvorište, (što bi u konkretnom sluĉaju trebao biti AD "Vodovod i komunalno" Milići). Kod projektovanja objekata namjenjenih za crpljenje, transport i distribuciju vode moraju se poštovati odredbe vezane za sanitarnu zaštitu propisane ovim Programom. Program sanitarne zaštite donosi se za planski period od 4 godine (48 mjeseci). 7.16.13. Trenutne i potrebne koliĉine vode za planski period 2010. i 2015.god.

Ovom tematikom dosada se najkonkretnije bavio "Energoinvest" iz Sarajeva tokom izrade Galvnog projekta vodovoda-I faza iz 1974.god. U tadašnjim proraĉunima uzet je broj stanovnika za gradsko podruĉje od 2000, te prema proraĉunu za dvadesetogodišnji period (znaĉi 1994.god.) i uz potrošnju 200 l/st/dan dobijeno Qmax ĉas 36.90 l/s. TakoĊe proraĉu je uraĊen i za dio industrije, te manja okolna naselja. Na osnovu svih proraĉuna dobijeno je da je za vodosnabdijevanje opštine neophodno obezbijediti ukupno 41 l/s. Broj prikljuĉenih stanovnika za planski period Nb od 20 godina sraĉunat je prema formuli: Nb=N (1+ p/100)t, i iznosi 5300 stanovnika gdje su: N- sadašnji broj stanovnika (tada 2000) P- procenat prirasta na godinjem nivou (usvojeni 5%) t- broj godina - 20. Shodno aktuelnoj situaciji, danas se za prirast uzima svega 1%, tako da je danas broj prikljuĉenik stanovnika prema podacima ljudi iz vodovoda oko 4000, što ĉetrnaest godina nakon planskog perioda iznosi znaĉajno manje od sraĉunatih 5300. Prosjeĉna zahvaćena koliĉina vode tokom dana iznosi 75,00 l/s (podatak AD "Vodovod i komunalno" Milići). Ovo svakako ĉini enormno visok iznos zahvaćene vode za vodovodni sistem kojim se snabdijeva oko 4.000 stanovnika, dio industrije i javne ustanove. Pošto se ne planira znaĉajnije povećanje broj uvezanih


85

stanovnika na vodovodni sistem za 2015.god. uzeta je brojka od 4.500 za ovaj planski period. Planirani broj krupne stoke procijenjen je na 2500, a sitne na 3500 (na osnovu analogije sa sliĉnim opštinama). Usvojena specifiĉna potrošnja za sam grad je 200 l/stan/dan, a za prigradska naselja 150 l/stan/dan što se za trenutne trendove u potrošnji moţe smatrati visokom specifiĉnom potrošnjom. Ukoliko se uzme da gradsko stanovništvo uĉestvuje u strukturi potrošaĉa sa 70%, a seosko sa 30% dobija se prosjeĉno po stanovniku 175 l/s. Trenutno prihvaćena potrošnja gradskog stanovništva u razvijenim zemljama je 150-170 l/stan/dan sa trendom njenog smanjenja u narednom periodu. Odgovarajuće mjere (ugradnja vodomjera, smanjenje gubitaka na mreţi, pravilno formirana cijene vode, itd.) eksperimentalno provedene na pojedinim dijelovima nekih opština u RS pokazuju ispravnost navedene dnevne potrošnje od 150 l/stan/dan. Usvojena potrošnja za krupnu stoku je 45 l/grlu/dan, a za sitnu 12 l/grlu/dan. Uzimajući navedeno u obzir saĉinjena je tabela Proraĉun potrebnih koliĉina vode vršen je prema izrazu: Qsr = Sn x qsp + sks x qspks + sss x qspss ( l/s ). Sn – broj stanovnika qsp – specifiĉna potrošnja stanovništva (l/stan/ dan) sks – broj grla krupne stoke qspks– specifiĉna potrošnja krupne stoke (l/grlu/dan) sss – broj grla sitne stoke qspss– specifiĉna potrošnja sitne stoke (l/grlu/dan) Tabela Proračun srednje dnevne potrebne količine vode za planske periode 2010. i 2015. god. bez industrije i javnih ustanova

Planska

godina

Broj

Stanovnika

uvezanih

na

vodovodni

sistem

l/sta

n/d

an

Krupna

stoka

l/g

rlu

/dan

Sitna

stoka

l/g

rlu

/dan

Srednja

dnevna

potrošnja

(l/s)

2010.

4.000

185

2.500

45

3.500

12

10.40

2015.

4.500

170

2.700

45

3.780

12

10.80

Podaci za krupnu i sitnu stoku dati su na nivou procjene. Raĉunat je godišnji prirast krupne i sitne stoke od 1.6%. Ovdje treba uzeti i dodatnu koliĉinu od prosjeĉno 0.7 l/s za punjenje bazena za rekreaciju tokom ljetnih mjeseci, 1 l/s za vodosnabdijevanje javnih ustanova, te prosjeĉnu potrošnju industrije od oko 4 l/s. Ovo daje vrijednost ukupne prosjeĉne potrošnje za 2010.god. od 16.10 l/s. Maksimalna dnevna potrošnja raĉunata je kao: Qmax dn = Qsr x Kd ( l/s ), ,gdje je Kd koeficijent dnevne neravnomjernosti potrošnje. Prikaz dobijenih vrijednosti dat je u tabeli .


86

Tabela Proračun maksimalne dnevne potrebne količine vode za planske periode

Planska godina

Srednja dnevna

Potrošnja Qsr(l/s)

Kd Maksimalna dnevna

potrošnja Qmaxdn(l/s)

2010.

16.10

1.50

24.15

2015.

16.50

1.50

24.75

Maksimalne dnevna potrošnja vode za 2010.god. (moţemo reći i trenutna) je nešto manja od 24.15 l/s. UporeĊujući to sa podatkom od 75 l/s jasno je da se radi o enormnoj razlici potrebne, zahvaćene i isporuĉene koliĉine vode, odnosno gubicima od preko 60%. Sa pretpostavljenim gubitkom na mreţi (naravno uz neophodnu sanaciju) od 20% potrebna koliĉina vode za 2015.god. bila bi oko 29 l/s. Ukoliko se maksimalna ĉasovna potrošnja raĉuna kao: Qmax ĉas = Qmax dn x Kĉ ( l/s ), , a Kĉ kao koeficijent neravnomjernosti ĉasovne potrošnje uzme 1.7 dobija se maksimalna ĉasovna potrošnja od 41 l/s za 2010.god., odnosno 42.15 l/s za 2015. Navedeno znaĉi da bi se neophodne koliĉine vode mogle najvećim dijelom obezbijeĊivati sa vrela "Nikolina voda" i znaĉajno pojednostaviti problematiku zaštite (pošto bi za vodosnabdijevanje bile izuzete vode koje potiĉu sa vrela „Odţak“, odnosno koje se zahvataju kod MHE "Gornji Zalukovik"), a svavako bi se razmotrila mogućnost kaptiranja još nekih izvora koji bi se mogli lako uvesti u postojeći cjevovod zbog sigurnosti u sluĉaju povećanja potrebnih koliĉina vode. Na kraju ovog razmatranja mora se konstatovati, obzirom na nepouzdanost ulaznih parametara, da se trenutna i projektovana potrošnja moraju uzeti sa odgovarajućom rezervom. 7.16.14. Problem zamućenja i bakteriološkog zagaĊenja izdanskih voda Najznaĉajnijih problemi kvaliteta vode vrela "Nikolina Voda", kao i vode koji dolazi sa postrojenja MHE „Gornji Zalukovik“, a koristi se za vodosnabdijevanje Milića, vezani su za bakteriološko zagaĊenje i povremeno povećano zamućenje. Navedeni problemi dovode do kraće neupotrebljivosti vode za piće za stanovništvo Milića i okolnih naselja. Ovi problemi su gotovo redovno prisutni kod kaptiranih karstnih vrela, naroĉito onih sa većim slivnim površinama (preko 10 km

2) na teritoriji RS. Evidencija o zamućenju vode na

vrelu "Nikolina voda" ne postoji. Iz analize raĊene 07.08.2008.god. vidljivo je da mutnoća iznosi 1.67 NTU što je 0.67 iznad dozvoljene. O bakteriološkoj neispravnosti vode nešto je već reĉeno u ranijem poglavlju. Naroĉit problem u tom smislu predstavlja neispravnost uzoraka i nakon provedenog tretmana - hlorisanja, te uzoraka uzetih na rezervoaru i javnoj ĉemi u samim Milićima. Naime nakon dezinfekcije vode hlorom uzorci su ponovo bili bakteriološki neispravni. Identifikovani su identiĉni mikroorganizmi kao i u rijeci Studeni Jadar (uz izuzetak vrste Proteus spp). S obzirom na gubitke vode u koritu Studenog Jadra, na dijelu korita izmeĊu vodomjernih profila 3 i 4 (mjerenja iz 1982.god.), odnosno profila I i II (mjerenja iz avgusta 2008.god.) za pretpostaviti je odakle ovo podudaranje u smislu prisutnih mikroorganizama. Stoga je problematika kvaliteta vode u pogledu obezbjeĊenja bakteriološke ispravnosti vezana praktiĉno za ĉitav sliv rijeke Studeni Jadar do kaptaţe "Nikolina voda". S obzirom na karakter i vrste bakterija i i koliformnih klica, koje se primarno vezuju za crijevni kanal ĉovjeka i direktni su produkt fekalnih materija jasno je da je ljudski faktor dominantan izvor zagaĊenja u slivu Studenog Jadra što vjerovatno imadirektan impakt na kvalitet vode izvorišta "Nikolina voda". Interesantno je da su skoro identiĉni rezultati dobijeni i tokom istraţivanja kvaliteta vode vrela "Nikolina voda" poĉetkom osamdesetih godina prošlog vijeka. Uz Esherishia coli, identifikovane su Klebsiella, Aerobacter te svim uzorcima (ukupno 21 uzorak) Streptococcus fecalis. Ovo govori o permanentno istom izvoru zagaĊenja (fekalnog porijekla) tokom vremena. Vezano za sloţenost situacije neophodno je posvetiti veću paţnju analizi kvaliteta vode. Ovo se pored problema bakteriološke ispravnosti odnosi i na problem zamućenja vode, a o svemu bi mišljenje trebalo traţiti od neke relevantne institucije iz oblasti kvalitativnog tretmana izdanskih voda. Ovdje se konstatuje da je neophodno obezbijediti filtraciju vode (npr. brzi filtri) ili pak neki drugi tretman, npr.


87

hemijski (kao npr. aluminijum-sulfatom) za eliminaciju mutnoće sa redovnom dezinfekcijom nakon toga. Osvrt na ovaj problem dat je i prijedlogu sanacionih mjera.

Tabela Rezultatibakteriološkihanalizarađenihnauzorcimauzetim15.8.2008.god.

Datum

Mjesto

uzorkovanja

Ukupne

koliformne bakterije

(Membran- filter

metodom) u100ml

Koliformne bakterije fekalnog porijekla

(Membran- filter

metodom)u

100ml

Ukupan broj

aerobnih mezofilnih bakterijau

1ml

Streptokokus

fekalnog porijekla (Membran-filter

metodom)u

100ml

15.8.2008.

Izvorište-

dovodvodesa MHE-hlorisana voda

10

-

-

10

15.8.2008. Izvorište-

Nikolinav.-

hlorisanavoda

10

-

1

10

15.8.2008.

Izvorište-

vodasaMHE -

sirovavoda

150

30

10

50

15.8.2008.

Izvorište-

Nikolinav.-

sirovavoda

150

40

100

50

15.8.2008.

Studeni Jadar-

kamenolom

manje od

5000

80

50

-

15.8.2008.

Bazen

"Goloĉevina Milići"-stari cjevovod

20

-

-

-

15.8.2008.

Bazen

"Goloĉevina Milići"-novi cjevovod

20

-

10

-

15.8.2008.

Novitrţnicentar-

javnaĉesma

20

-

10

-


88

Tabela Rezultati bakterioloških analiza rađenih na uzorcima uzetim 3.9.2008.god.

Datum

Mjesto

uzorkovanja

Ukupne

koliformne bakterije

(Membran- filter

metodom)

u 100ml

Koliformne bakterije fekalnog porijekla

(Membran- filter

metodom)u 100ml

Ukupan broj

aerobnih mezofilnih bakterijau

1ml

Streptokokus fekalnog porijekla (Membran-filter

metodom)u

100ml

3.9.2008.

Iznad turbine

MHE"Gornji

Zalukovik"

<5000

40

100

-

3.9.2008. Ispod turbine

MHE"Gornji

Zalukovik"

<5000

30

10

-

3.9.2008. Kaptaţa"Nikolina

voda", novi cjevovod, hlorisan

uzorak

50

-

4

50

3.9.2008. Rezervoar

"Goloĉevina"

Milići

30

-

10

-

3.9.2008. Novitrţnicentar-

javnaĉesma

50

-

100

-

Preporuĉujemo da se što prije uzmu uzorci za bakteriološke analize, i to od strane predstavnika neke ovlaštene institucije: Zavoda za javno zdravstvo RS iz Banja Luke ili F.BIH iz Sarajeva, ili pak od strane neke druge struĉne ovlaštene institucije (nrp. Instituta za vode Bijeljina). Na tako uzetim uzorcima dobili bi se pouzdaniji podaci o bakteriološkoj ispravnosti vode, te još jednom sagledala neophodnost predloţenih mjera sanacije. TakoĊe, nismo bili u prilici uzeti za bakteriološku analizu samo vode sa kaptaţe "Nikolina voda", pošto se mogao uzeti samo kompozitni uzorak "Nikoline vode" i vode koja se dovodi sa zahvata ispod turbine MHE "Gornji Zalukovik" (vode potiĉu sa vrela "Odţak"). Neophodno je ĉim prije uzeti uzorak sa samog vrela "Nikolina voda", tako što će se iskljuĉiti dovod vode sa MHE "Gornji Zalukovik". Ovi rezultati daće dodatne mogućnosti za rasvjetljavanje problematike vezane za bakteriološko zagaĊenje kompozita vode sa kaptaţe "Nikolina voda".

7.16.15. Prijedlog sanacionih i drugih mjera

Kako je navedeno u dijelu teksta koji se odnosi na stanje kaptaţnog objekta konstatovano je da dio kaptaţe nije u adekvatno ureĊen. Tu se prije svega misli na unutrašnjost komore kaptaţnog objekta . Beton sa tavanice već dugo vremena otpada, a ţeljezni elementi su zarĊali (armatura, ograda, ţeljezni pod). Komadi betona direktno mogu otpadati u vodu što je neophodno sanirati. U tom smislu potrebno je unutrašnjost kaptaţe urediti, sliĉno kao što je sluĉaj sa hlornom stanicom. Plafon komore izbetonirati i izolovati, na zidovima polijepiti ploĉice, a ţeljezne elemente zaštititi od korozije. One potpuno propale


89

treba zamijeniti. Zaštitna ograda za zonu neposredne zaštite ne postoji, postavljena je samo ulazna kapija. Neophodno je postaviti zaštitnu ogradu duţ prelomnih taĉaka kojima je neposredna zona ograniĉena. Vode koje dotiĉu sa vrela Studenog Jadra (Odţak), odnosno sa zahvata MHE i koje se koriste za obezbjeĊenje dodatnih koliĉina vode ne trebaju se direktno uvoditi u kaptaţu, već ih treba odmah uvesti u uklopni šaht (već izraĊen) u kojem postoji predviĊen prikljuĉak uz prethodnu izradu prekidne komore (sa odgovarajućim filterom).

Slika Unutrašnjost suve komore kaptaţnog objekta izvorišta "Nikolina voda"

Vode koje dotiĉu sa MHE "Gornji Zalukovik" zahvataju se nakon korišćenja na turbini. Ovo treba odmah izmijeniti, te napraviti poseban zahvat prije postrojenja, zaobići MHE i potom vodu upustiti u cjevovod (šaht) kojim se ona dovodi do "Nikoline vode".


90

Slika Predviđena sanacija za dovod vode sa HE "Gornji Zalukovik" Neposredno iznad šahta u koji dolaze vode vela "Odţak", a koje se potom odvode na kaptaţu u Zaklopaĉi, nalazi se nesanirana septiĉka jama. Istu je potrebno oĉistiti i zatrpati, odnosno propisno sanirati. U ovom radu samo smo se dijelom dotakli problematike vrela "Odţak" sa koga se obezbjeĊuju odreĊen procenat pitke vode za vodosnabdijevanje Milića. Vode vrela "Odţak" moraju biti obrađene posebnim Programom sanitarne zaštite. Potebno je izvršiti totalnu hemijsku i biološku dezinfekciju kaptaţe "Nikolina voda", azbestno-cementnog cjevovoda 250 mm i novog cjevovoda 315 mm, rezervoara u Milićima, uz zatvaranje vodovoda tokom izvoĊenja radova. S obzirom na vrste mikroorganizama prisutne u analiziranim vodama i provedena hidrometrijskamjerenja, kako ranija tako i nova, od velikog znaĉaja je spreĉavanje zagaĊenja Studenog Jadra fekalnim materijama. Trenutni kapaciteta vrela „Nikolina voda“ (bilo maksimalni, minimalni ili srednji) nije egzaktno definisan. Prema rijeĉima odgovornih lica vodovoda on je znaĉajno manji u odnosu na period prije jedne decenije. U momentu izrade programa nije postojala mogućnostpojedinaĉnog mjerenja proticaja navedenog vrela, a i sam period izrade Programa je bio


91

priliĉno kratak za detaljnije analize kvantitativnih karakteristika vrela.Stoga su u skladu saprojektnim zadatkom dati pregledi ranijih mjerenja protoka vrela. S obzirom da je mjerenje protoka vrela „Nikolina voda“ u meĊuvremeno omogućeno, potrebno je vršiti svakodnevno osmatranje proticaja (na nivou zbirnog dnevnog, ĉasovnog i sl.). Stim u vezi na sastanku IzvoĊaĉa i Nadzornog tima opštine Milići dogovoreno je da predstavnici opštine, vodovoda i „Krtiptosa“ zajedniĉki izvedu registrovanje proticaja na vrelu u periodu april-maj 2010.god. (u tri do ĉetiri navrata) na novopostvaljenom vodomjeru. Time bi zapoĉelo kontinualno i organizovano mjerenje protoka, te će se u bliskom periodu dobiti jasnije predstave o sadašnjem proticaju vrela u razliĉitim hidrološkim uslovima (dogovoreni period zajedniĉkih osmatranja moţe se smatrati prelaznim, sa perioda maksimalnih ka periodu srednjih voda). S obzirom na iznesenu pretpostavku da je došlo na izvorištu znaĉajnijih promjena tokom posljednjih nekoliko godina (posebno kvantiteta) to se predlaţe da se izvrše i dopunska hidrometrijska mjerenja Studenog Jadra na dva mjerna profila: neposredno uzvodno i nizvodno od kaptaţnog objekta, kako bi se na osnovu toga dobio uvid postoji li isticanje vode iz izdani u korito Studenog Jadra u zoni kaptaţnog objekta. Ukoliko rezultati hidrometrijskih mjerenja ukaţu na povećanje priliva na nizvodnom u odnosu na uzvodni mjerni profil, predlaţe se da se saĉini Projekat sanacije kaptaţe, te da se istim da analiza mogućnosti zahvatanja dodatnih koliĉina vode (voda koje eventualno otiĉu ka Studenom Jadru, dijela statiĉkih rezervi i sl.). S obzirom na blizinu kamenoloma „Gradina“, struĉnjaci za miniranje ovog kamenoloma trebali bi najavljivati vodovodu kada se planira miniranje. Za tu svrhu zaposlenici vodovoda na izvorištu osmatrali bi proticaj na instalisanom vodomjeru, a bilo bi neophodno izbušiti barem jednu (po mogućnosti 2 ili 3) plitku osmatraĉku bušotinu u neposrednoj blizini kaptaţe kako bi se sagledalo ponašanje nivoa podzemne vode pri izvoĊenju miniranja, odnosno dobio zakljuĉak ima li ova pojava uticaj na promjene izdašnosti vrela i nivo podzemne vode karstne izdani (otvaranje novih sistema pukotina, promjene u pravcu cirkulacije podzemnih voda karstne izdani koji dovode do „bjeţanja“ vode iz kaptaţnog objekta i sl.). TakoĊe, neophodno je vršiti osmatranja parametara fiziko-hemizma kaptirane vode uporedo sa osmatranjima proticaja vrela, a radi dobijanja pokazatelja meĊusobne zavisnosti fiziko-hemizm-proticaj . Ovo podrazumijeva uporednu analizu reţima proticaja vrela i fiziĉko-hemijskih karakteristika, kako onih dobijenih na osnovu laboratorojskih nalaza, tako i putem mogućih terenskih metoda odreĊivanja dijela parametara (konkretno mutnoće). U tom smislu bilo neophodno da se za potrebe vododvoda nabavi minimalno terenski turbidimetar (po mogućnosti i neki drugi ureĊaji) kojim bi bilo omogućeno individualno, vremenski konstantno praćenje mutnoće, a gdje bi se uzimajući u obzir proticaj i eventualne druge faktore (nivo, odnosno proticaj Studenog Jadra, mutnoću ovog vodotoka, eventualne efekte miniranja i sl.) došlo do bitnih zakljuĉaka vezanih za reţim pojednih parametara kvaliteta, posebno mutnoću, kao i moguća bakteriološka oneĉišćenja. Ukoliko se kao neophodno za dobijanje pitke vode zahtijevanog kvaliteta (Pravilnik o higijenskoj ispravnosti vode za piće, Sluţbeni glasnik RS 40/03) pokaţe izvoĊenje sanacionih radova predlaţemo da se oni rade fazno. I faza Pošto je Gornji Zalukovik najveće naselje u dijelu sliva Studenog Jadra uzvodno od kaptaţe, njegovo stanoništvo ĉini najveći zagaĊivaĉ ovog površinskog toka. Na to ukazuje i bakteriološka analiza ovog vodotoka uraĊena tokom izrade Programa ( a i ranije analize), kao i vrste mikroorganizama odreĊenih analiziranjem bakteriološke ispravnosti. Treba izvršiti registrovanje, odnosno izraditi katastar zagaĊivaĉa, u dijelu sliva Studenog Jadra od izvorišta do kaptaţe, naroĉito detaljno u selu Gornji Zalukovik. Potrebno je prethodno registrovati sve kuće, WC, štale i druge objekte u odgovarajući katastar zagaĎivaĉa. Potom treba izraditi Projekat i izgraditi vodonepropunu kanalizaciji, a time sprijeĉiti nekontrolisano ispuštanje fekalija u Studeni Jadar iz ovog naselja. Otpadne vode iz nepropusne kanalizacije trebaju biti odvedene na jedan od dva naĉina: izradom nepropusnih septika i sabirnih jama (prema „Pravilnik o tretmanu i odvodnji otpadnih voda za podruĉja gradova i naselja gdje nema javne kanalizacije ("Sluţbeni glasnik Republike Srpske" broj 68/01) ili odvoĊenjem izvan zone uticaja na izdanske vode "Nikolina voda", odnosno u Studeni Jadar nizvodno od kaptaţnog objekta nakon zakonski definisanog dozvoljenog ispuštanja, a što je stvar tehno-ekonomske ocjene, odnosno optimalnog ekonomsko-graĊevinskog rješenja. U neposrednom slivu (zaleĊu) karstnog vrela "Nikolina voda" postoji samo manji broj stambenih i pratećih objekata (prilog 9, crveni poligon sa zelenim okvirom). Prije svega treba voditi raĉuna da se 10 stambenih i pratećih objekata oko 800 m jugoistoĉno od izvorišta iznad sela Zaklopaĉa obezbijedi nepropusnom kanalizacijom, kako je opisano u prvoj varijanti prethodnog pasusa. Nakon ovih radova provele bi se neophodne analize vode (sa naglaskom na bakteriološke) kojima bi se utvrdilo da li predloţene mjere sanacije daju rezultat u smislu traţenog bakteriološkog kvaliteta vode. II faza - prva varijanta Ukoliko prva faza ne bi dala ţeljeni efekat pristupilo bi se fazi dva. Serijom hidrometrijskih mjerenja na Studenom Jadru od ušća Rijeke do kaptaţe "Nikolina voda" bi se precizno definisala zona


92

gubljenja vode iz korita Studenog Jadra. Definisala bi se dionica površinkog vodotoka sa maksimalnom infiltracijom u izdan i na toj dionici izvršilo upuštanje obiljeţivaĉa podzemnog toka (najvjerovatnije izmeĊu vodomjernih profila 3 i 4, odnosno I i II, prilog 5). Tim putem bi se utvrdilo postojanje pretpostavljene veze Studeni Jadar - vrelo „Nikolina voda“ i koliĉine ponirućih voda u karstnu izdan, a rezultati iskoristili kao podloga za Projekat sanacije tog dijela korita Studenog Jadra. Na ovaj naĉin bi se sprijeĉila infiltracija površinskih voda (Studenog Jadra) u izdanske vode "Nikolina voda". II faza - druga varijanta Uproštena blok-šema prijedloga procesa preĉišćavanja podzemne vode na vodozahvatu „Nikolina Voda“ data je na slici 14. Ukoliko se prethodne mjere pokaţu nedovoljnim, biće neophodno ovoj mjeri posvetiti posebnu paţnju. Prije svega u smislu postavljanja dijela za otklanjanjanje povremene prekomjerne mutnoće (brzih gravitacionih filteri, sniţavanje vrijednosti mutnoće primjenom aluminijum-sulfata, a pri temperaturi vode manje od 10:C uz prethodno dodavanje aktivnog silicijuma i sl.)

pomoću kojih bi se mutnoća u peridu jaĉih padavina i intenzivnog topljenja snijega dovela do Pravilnikom o higijenskoj ispravnosti vode za piće zahtijevane vrijednosti, nakon ĉega bi u nastavku tretmana obavljala dezinfekcija na hlornoj stanici. Ipak, kako se to vidi iz rezultata pojednih bakterioloških analiza vode, u nekim sluĉajevima sam postupak dezinfekcije hlorom ne daje potrebne rezultate, te treba razmisliti i o nekom dopunskom tretmanu, odnosno tretmanu koji će se kombinovati sa dezinfekcijom hlorom, radi dostizanja bakteriološke ispravnosi vode nakon provedenog tretmana. Kod njegovog planiranja, prije svega treba uzeti u razmatranje segment dva blok šeme na slici 14 (a imati u vidu i segmet jedan). Navedeno treba biti detaljno razraĊeno posebnim Projektom od strane ovlaštene institucije. Ovu varijantu, prvenstveno zbog svoje cijene, treba razmatrati kao krajnje rješenje.

Slika Prijedlog blok-šeme prečišćavanja vode na izvorištu "Nikolina voda"

Osvrnućemo se još jednom i na problem vode koja se dovodi sa zahvata MHE „Gonji Zalukovik“ do kaptaţe, a koja je takoĊe povremeno bakteriološki kontaminirana. Ove vode, ukoliko se planira njihov ostanak u funkciji vodosnabdijevanja (što je trenutna realnost), a kako je i ranije reĉeno, moraju biti obrađene posebnim Programom sanitarne zaštite. Kako je vidljivo na hidrogeološkoj karti u prilogu 5, vode vrela Odţak koje se koriste za pomenutu MHE imaju direktnu vezu sa nezaštićenim brojnim ponorima u zoni Partizan polja (nedaleko od Han Pijeska) pa je povremena bakteriološka kontaminiranost realnost. O tome svjedoĉe rezulatati analiza od 3.9.2008.god. Stoga bi bilo znaĉajno razmotriti mogućnost zamjene koliĉina vode koje se sa njega obezbjeĊuju nekim drugim, odnosno pokušati obezbijediti neki drugi izvor (izvore) u vrijednosti ove koliĉina. Na karti u prilogu 7 vidljivo je da na lijevoj obali Studenog Jadra (veoma sliĉne geološke graĊe kao sliv vrela „Nikolina voda“)


93

postoji niz manjih izvora (prema raspoloţivim podacima oko 1 l/s u minimumu) koji bi se trebali dopunski hidrogeološki istraţiti, te ukoliko se pokaţe mogućim (zadovoljavajućim u smislu kvaliteta i kvantiteta) iskoristiti i veoma kratkim cjevovodom upustiti u postojeći cjevovod (kao i eventualno jedan izvor u Miloševini, iznad sela Zaklopaĉa). Na istim bi trebalo provesti detaljna osmatranja kvaliteta i kvantiteta, naći rješenje mogućnosti zajedniĉkog zahvatanja razbijenog izvorišta na lijevoj strani Studenog Jadra, kako bi se vode iskoristile za obezbjeĊenje dopunskih koliĉina vode. Isto vaţi i za drugi predloţeni izvor. Problem grupe izvora na lijevoj obali Studenog Jadra moţe predstavljati ĉinjenica da se izvori nalaze na kontaktu kreĉnjaka sa aluvionom (slika 15), odnosno da ove izdanske vode mogu imati direktan kontakt sa površinskim vodama, te su zato neophodna detaljna istraţivanja. Ostali izvori koji bi mogli biti prikljuĉeni na transportni cjevovod uglavnom su minimalne izdašnosti manje od 0.1 l/s i bez većeg praktiĉnog znaĉaja.

Slika Potencijalni izvori koji bi se nakon detaljnih hidrogeoloških istraţivanja mogli iskoristiti za obezbjeđenje dopunskih količina vode U svakom sluĉaju bilo bi potrebno uraditi kompleksnu analizu od strane releventne institucije mogućnosti zahvatanja dopunskih koliĉina vode sa nekog drugog izvorâ ili izvora koji bi se lako mogao ukljuĉiti u postojeći cjevovod. Navodimo još da je obilaskom terena konstatovano da pored ograde zone neposredne zaštite prolazi lokalni makadamski put duţ koga se vrši transport drobljenog kreĉnjaka kamionima sa obliţnjeg kamenoloma “Gradina”. U tom smislu treba upoznati radnike (vozaĉe i ostale operativce kamenoloma) o nedozvoljenom ispuštanja bilo kakvih ulja, nafte i sl. kako u sam tok Studenog Jadra, tako i na površinu terena. Za mogući sluĉaj ekcesnih zagaĊenja, teĉnim opasnim materijama predlaţemo sljedeće: unaprijed odrediti koja će deţurna sluţba vodovoda biti nadleţna za koordinaciju i sprovoĊenje aktivnosti sanacije u sluĉaju havarije, donijeti Pravilnik na nivou opštine kojim će biti odreĊene sluţbe i institucije (koje raspolaţu mehanizacijom i kadrovima sposobnim za obavljanje neophodnih aktivnosti) nadleţne za preuzimanje neposrednih aktivnosti u akciji sanacije nastale havarije, u sluĉaju nastanka havarije neophodne osnovne aktivnosti su sljedeće: - hvatanje teĉnosti koja istiĉe,

- spreĉavanje daljeg isticanja,

- prepumpavanje iz oštećenih rezervoara i kontejnera

- nanošenje i odstranjivanje sredstava za posipanje, upijanje i zaustavljanje istekle teĉnosti; odstranjivanje izlivene teĉnosti površinskim sakupljanjem,odvoţenje i zamjena natopljenih slojeva zemlje,

- utvrĊivanje opsega zagaĊenja i ugroţenosti izvorišta.


94

Neposredno kod ušća Rijeke u Studeni Jadar postoji manji bazen za kupanje (cca 5x15 m) koji nije u funkciji. Isti netreba koristiti iz razloga što bi se pri zamjeni vode prljava ispuštala u Studeni Jadar, a sa tim povećala mogućnost zagaĊenja bakterijama fekalnog i drugog porijekla. Svi radnici koji ulaze u kaptaţni objekat moraju imati sanitarne knjiţice i redovno vršiti sanitarne preglede. TakoĊe prilikom ulaska u kaptaţu radi ĉišĉenja i sl. radnici moraju koristiti dezinfikovanu opremu (ĉizme, rukavide, odijela i dr.). Obavezno: pošto do sada na vodama predmetnog izvorišta nisu urađene radiološke analize, a koje su Pravilnikom o higijenskoj ispravnosti vode za piće obavezne za utvrđivanje ispravnosti vode za javno vodosnabdijevanje neophodno je uraditi ove analize, lista VIII i to odmah.

7.16.16. Naĉin obiljeţavanja zona sanitarne zaštite i obavještavanja javnosti o rezultatima provoĊenja Programa sanitarne zaštite

Odgovorni organ duţan je putem javnih glasila, radio emisija, okruglih stolova i javnih rasprava sa uĉešćem zainteresovanih i struĉnih lica iz oblasti zaštite podzemnih voda, putem oglasne table i sl. obavještavati stanovništvo i druge subjekte o rezultatima provoĊenja Programa sanitarne zaštite izvorišta “Nikolina voda” i mjerama oĉuvanja kvaliteta vode. Potrebno je izvršiti upoznavanje stanovništva sa opasnostima koje proizilaze kao posledica nesavjesnog odnosa prema zaštitnim mjerama u okviru zona zaštite, te edukaciju u pogledu ponašanja kako stanovništva tako i pravnih i drugih lica. Pored toga duţan je vidno oznaĉiti, na mjestima koja su oznaĉena na prilozima 11 i 12 podruĉja zona sanitarne zaštite znacima koji su prikazani u prilogu 14. Na zaštitnu ogradu zone neposredne zaštite sa svih strana, osim juţne (prirodna granica), potrebno je postaviti znak tipa 4 koji je prikazan u okviru priloga 11. Na dijelu makadamskog puta prema Gornjem Zalukoviku na ulazu u pojas sanitarne zaštite i na izlazu iz šire zone prema selu Zaklopaĉa postaviti znakove obiljeţavanja kao na prilogu 12. Sama Odluka o sanitarnoj zaštiti izvorišta nakon usvajanja od strane opštinske Skupštine objavljuje se u opštinskom Sluţbenom glasniku.

7.17. Zone sanitarne zaštite za izvorište Jama Izvorište „Jama” locirano je na oko 11 km jugoistoĉno (vazdušne linije) od Milida. Vrelo „Jama” predstavlja jedan od drenova karstne izdani formirane u kreĉnjaĉkim stijenama srednjetrijaske starosti, putem koga se dijelom drenira ova izdana sa zonom prihranjivanja u podruĉje Polja . Kapacitet i kvalitet vode ovog vrela omogudili su njegovo racionalno iskorišdenje za snabdijevanje pitkom vodom stanovništva naselja Ţutica, Derventa, Štedrid i Lukid Polje, dok se ostatak stanovništva opštine Milidi pitkom vodom snabdijeva sa karstnih vrela „Nikolina voda” (u naselju Zaklopaĉa), te dijelom i vodam vrela „Odţak”. Sama zona prihranjivanja vrela „Jama” nalazi se u veoma rijetko naseljenom i teško pristupaĉnom podruĉju sela Ţedanjsko, što je posebno karakteristika neposrednog zaleĊa vrela. Ova ĉinjenica pozitivno utiĉe na uslove zaštite kvaliteta vode, te i na aspekt funkcionalnosti definisanih zona sanitarne zaštite izvorišta.


95

Slika Pregledna geografska karta sa pozicijom vrela „Jama“ Slivno podruĉje vrela se nalazi u okviru brdsko-planinskog terena. Nadmorska visina sliva predmetnog karstnog vrela krede se od 400 mnm (kota pojave vrele) do 860 mnm (Ţdrijelo). Od vrhova u široj okolini dominiraju Babin kamen (697) i Brda (796). Teren je u podruĉju pojave vrela veoma inkliniran, što se naroĉito odnosi na dio od vrela prema najznaĉajnijem površinksom toku ovog dijela opštine Milidi - rijeci Zeleni Jadar. 7.17.1. Geomorfološke karakteristike terena

Analizom predmetnog terena Izdvojeni su sljededi tipovi reljefa:

˃Padinski reljef - nastao procesima površinskog spiranja, denudacije i jaruţanja okolnog terena, te akumulacijom erodovanog materijala u podnoţju ili blago nagnutim dijelovima padina, starim erozionim udubljenima i sl. Ove naslage u uţem smislu izgraĊuju padinski reljef izgraĊen od deluvijalnih pjeskovitih ilovaĉa, pijeska, glina i drobine kreĉnjaka. Kartografski je teško odvajati ove naslage, te se svrstavaju u isti inţenjerskogeološki kompleks sedimenata sa izvjesnim varijacijama u pogledu sortiranosti zrna, konsolidovanosti, vodopropusnosti i sl.

˃Karstni reljef - U geomorfološkom smislu predstavlja karstne površi sa odlikama uglavnom mero karsta i samo lokalno holokarsta. Na terenu su registrovani karstni fenomeni od kojih su najdominantnijie vrtaĉe. Teren je razuĊen i diseciran, sa nagibima padina uglavnom 10:-30:, a u znaĉajnom dijelu terena, kao npr.


96

u neposrednom zaleĊu vrela i daleko više. Vegetacioni pokrivaĉ je šumskog karaktera, a u podruĉju Polja dominantno travnati. Šumski pokrivaĉ pozitivno utiĉe na spreĉavanje razvoja fiziĉko-geoloških procesa površinskog raspadanja stijena, erozije, denudacije, klizanja terena i sl.

˃Površine spiranja i izraţenog površinskog raspadanja stijena - u terenima sa strmijim nagibima padina i vede energije reljefa jako su izraţene pojave jaruga nastale bujiĉnom energijom povremenih tokova. Ova pojava karakteriše kako karbonatne tako i nekarbonatne dijelove terena. Nekarbonatni dijelovi terena velikim dijelom su pošumljeni listopadnom šumom i pokriveni travnatom vegetacijom što uveliko smanjuje destruktivan uticaj egzogenih geoloških procesa na analiziranom podruĉju. Sa aspekta ovoga rada najvedi znaĉaj imaju karstni tereni formirani u okviru kreĉnjaka trijaske (T2,T12) i kredne (1K22 i 2K22) starosti. Javljaju se na znaĉajnoj površini analiziranog terena. Kreĉnjaci se pojavljaju ili kao ĉisti kreĉnjaci ili pak kao kreĉnjaci sa muglama ili proslojcima pješĉara i laporaca (prilog 2). Pod uticajem tektonskih pokreta i fiziĉko-mehaniĉkog djelovanja na relaciji voda-stijena stvoreni su karakteristiĉni geomorfološki oblici za karstne terene: manje vrtaĉe, pedine, duboko usjeĉena korita stalnih i povremenih tokova i sl. Intenzitet procesa karstifikacije, odnosno njegove površinske manifestacije razliĉite su gustine na razliĉitim dijelovima terena. Znaĉajnija površinska manifestacija karstnog procesa (prvenstveno pojave vrtaĉa) prisutna je na lokalitetu Polje, u sklopu kreĉnjaka srednjetrijaske starosti. Na ostalom dijelu kreĉnjaĉkog terena vrtaĉe su rjeĊe, ali je na cjelokupnom karbonatnom terenu uoĉljiv visok stepen stijenske ispucalosti i raspadnutosti. Površinski tokovi su rijetki, obiĉno bujiĉnognog karaktera (najĉešde aktivni samo za vrijeme hidrološkog masimuma), a infiltracija vode od padavina, odnosno podzemno oticanje ĉini domininantan vid oticanja u slivu vrela. Pojave ponora nisu registrovane. Jedini stalni tok u neposrednoj blizini vrela je Zeleni Jadar koji u tom dijelu teĉe kroz duboko usjeĉeni kanjon i predstavlja lokalni erozioni bazis, odnosno dren za podzemne vode. Ostatkom terena koji uglavnom izgraĊuju ĉvrsto vezane stijene paleozojske, mezozojske i neogene starosti dominiraju procesi površinskog spiranja i u odgovarajudoj mjeri jaruţanja. Litološki je ovaj dio terena predstavljen uglavnom pješĉarima, filitima, konglomeratima i glinama. Pored njih javljaju se na malim površinama i sedimentne nevezane stijene. Uglavnos se radi o deluvijalnim naslagama manje rasprostranjenja i aluvijalnim sedimentima u dolini Jadra (nakon izlaza iz kanjskog dijela toka). To su stijene nastale otkidanjem fragmenata vezanih stijenskih masa promjenjive veliĉine, njihovim transportom i deponovanjem, od glinovitih i pjeskovito-šljunkovitih frakcija do grubozrnekreĉnjaĉke drobine. Na konkretnom prostoru materijal je nastao trošenjem preteţno srednjetrijeskih kreĉnjaka, te dijelom i djelovanjem egzogenih sila, gdje je gravitacionim transportom nataloţen u niţim, blaţe nagnutim dijelovima padina ili starim erozionim udubljenjima.

7.17.2. Hidrografske i klimatske karakteristike

Hidrografska mreţa u okviru slivnog podruĉja vrela je slabo razvijena (slika 5). Najznaĉajniji površinski tok izvan slivnog podruĉja vrela ”Jama” je rijeka Zeleni Jadar koja svoj tok zapoĉinje istoĉnije, na obroncima Ţbanjca. Dalje teĉe u pravcu zapada, a tok pod nazivom Zeleni Jadar (slika 4)završava u Milidima, gdje nakon spajanja sa Studenim Jadrom formira Jadar. Dalje pod nazivom Jadar teĉe do ušda u rijeku Drinjaĉu (slika 4). Proticaj Zelenog Jadra varira, logiĉno, u zavisnosti od mjernog profila i hidrološkog perioda. Tako je u namjeri da se izvrši procjena srednjeg protoka Zelenom Jadru napravljena korespondencija simultanih hidrometrijskih mjerenja proticaja na relaciji VS Umac - profil u Lukida polju (pošto su to bili jedini relevantni podaci do kojih se moglo dodi). Tabelarni pregled simultanih mjerenja proticaja priloţen je u tabeli 1.


97

Tabela Pregled simultanih mjerenja proticaja (Voding 92, 2008)

Datum

ProticajQ(m3/s)

VSU mac

ProticajQ(m3

/s)

Profil Lukić-Polje

30.10.1969. 1,68 0,651

01.11.1969.

1,87

0,724

10.08.1984.

5,85

2,400

Korespondencija izvršenih simultanih mjerenja prikazana je na slici

Slika Korespondencija izvršenih simultanih mjerenja (Voding 92, 2008) Kao rezultat prethodno prikazane korespondencije dobijen je sljededi odnos proticaja: Q profil Lukida Polje = 0,4128 x Q VS Umac – 0,0263 Uvrštavanjem srednjeg protoka na profilu VS Umac dobija se: Q profil Lukida Polje = 0,4128 x 9,197 - 0,0263 Q profil Lukida Polje = 3,896 m3/s


98

Slika Slivno područje rijeke Zeleni Jadar (violet poligon, crvene linije su granice opština Za potrebe izrade Programa izvršena su hidrometrijska mjerenja na rijeci Zeleni Jadar i to na dva mjerna profila: Profil MHE Jovana

Profil Ţutica Izmjerene vrijednosti proticaja na rijeci Zeleni Jadar na dan 18.7.2012.god. date su u narednoj tabeli. Iobzirom da izmeĊu mjernih profila sa obje strane toka Zelenog Jadra nema nikakvih pritoka izmjereni priliv vode (19 l/s) izmeĊu ova dva profila rezutat je djelimiĉnog dreniranja voda karstne izdani direktno u Zeleni Jadar. Tabela Pregled mjerenja proticaja na dan 18.07.2012.god. (male vode)

Datum Proticaj Q(l/s)

Profil MHE Jovana

Proticaj Q(l/s)

Profil Ţutica

18.07.2012. 286 305


99

Slika Prikaz reljefa sa hidrografskom mreţom i poloţajem vrela ”Jama” i mjernih profila (ţuti trokutidi) na rijeci Jadar 18.7.2012. Slivno podruĉje vrela situirano je u okviru prelaznog dijela izmeĊu srednjebosanskih planina (sa znaĉajno oštrijom klimom) i podruĉja sjeverno od Zvornika (sa blaţom klimom i osjetno manjom koliĉinom padavina). Odlikuje umjereno kontinentalna klima s tim da se u višim dijelovima javlja prelaz ka planinskom tipu. Osnovne klimatske karakteristike podruĉja su topla ljeta i duge hladne zime, sa znaĉajnim koliĉinama atmosferskog taloga tokom godine. S ciljem analize pluviometrijskog reţima, neophode i za ocjenu bilansa izdani, iskorišteni su podaci osmatranja sa šest najbliţih kišomjerne stanice, a ĉiji su podaci raspoloţivi za duţi vremenski period (u konkretnom sluĉaju period od najmanje 8 uzastornih godina). To su: -Zvornik (142 mnm), -Vlasenica (670 mnm) -Ljubovija (170) -Gunjaci (620) -Han Pijesak (1090) i -Uţice (440). Sume padavina analizirane su za period 1969-1984 za kišomjerne stanice Zvornik, Ljubovija i Han Pijesak, 1970-1979 za stanice Gunjaci i Uţice, te 1969-1978. za kišomjernu stanicu Vlasenica. Prosjeĉne godišnje padavine variraju od 907 mm (Ljubovija) do 1168 mm (Vlasenica). Ovo ukazuje na neravnomjernost izluĉivanja padavina na na širem prostoru što je i logiĉno uzevši u obzir da je kišomjerna stanica Vlasenica na 540 m vedoj nadmorskoj visini od Zvornika.


100

Tabela Pregled kišomjernih stanica na širem području izvorišta „Jama“ sa vrijednostima prosječnih godišnjih padavina

Stanica

Nadmorska

visina (mnm)

Period

osmatranja

Srednja godišnja

Vrijednost (mm)

Ljubovija

170

1969-1984

907

Zvornik

142

1969-1984

917

Vlasenica

670

1969-1978

1168

Gunjaci

620

1970-1979

1152

HanPijesak

1090

1969-1984

1060

Uţice

440

1970-1979

800

Visinski i lokacijski posmatrano slivu vrela Jama najviše odgovaraju vrijednosti registrovane na nekadašnjoj stanica u Gunjacima. Za osmogodišnji period prosjek za ovu stanicu iznosi 1152 mm. Za ocjenu visine padavina u slivu izvorišta „Jama" izvršena je i interpolacija vrijednosti navedenih kišomjernih stanica u tabeli, te dobijena karta izohijeta (e=20 mm) prikazana na slici.


101

Slika Karta padavina šireg prostora sa orjentacionim poloţajem sliva izvorišta (providna crvena markacija), e=20 mm Treba uzeti u obzir da su ovo podaci od prije tri. Do odreĊenih klimatskih promjena je svakako došlo, pogotovu u godišnjoj raspodjeli padavina, a i prosjeĉne vrijednosti su doţivjele odreĊene promjene. Prethodna analiza bazirana je na raspoloţivim podacima najbliţih stanica od kojih danas vedi broj nije u funkciji. Ipak, one daju dovoljno podataka za analizu bilansa, koja de biti data u nastavku. Srednja godišnja temperatura vazduha u podruĉju sliva vrela “Jama” krede se oko 9

oC.

7.17.3. Korištenje zemljišta u slivu vrela „Jama“

Za potrebe izrade Programa sagledano je u neophodnom obimu i korištenje zemljišta u slivu vrela „Jama“. Podaci su dijelom preuzeti sa karte korištenja zemljišta u slivu rijeke Save, odnosno njenih pritoka, a koji ĉine sastavni dio Nacionalnog izvještaja Bosne i Hercegovine za 2004.god. u okviru ICPDR projekta - Dio


102

B (podaci zasnovani na FAO Land Cover klasifikaciji). TakoĊe, tokom hidrogeološkog kartiranja sliva vrela konstatovano je stanje, koje u odgovara stanju prikazanom na slici. Slivno podruĉje prekriveno je u najvedem dijelu gustom šumom. Zemljišni pokrivaĉ, kako je konstatovano tokom kartiranja terena u zaleĊu vrela (na površinski degradiranim dijelovima terena i otvorenim profilima) male je debljine i uglavnom iznosi do 0.30 m, a ĉesto i manji od 0.10 m. Znatan dio slivnog podruĉja vrela (juţniji) obuhvaden je pašnjacima i livadama u okviru kojih nema znaĉajnije stoĉarske niti poljoprivredne aktivnosti (slika 8). Znaĉaj za predmetnu problematiku, u smislu korištenja zemljišta, prvenstveno ima eventualna eksploatacija šumskih resursa u zaleĊu vrela. To se mora imati u vidu kod propisivanja odgovarajudih zabrana, a neophodne mjere zaštite u tom smislu bide i sastavni dio nacrta Odluke o zaštiti, koja ĉini sastavni dio ovog Programa. Da se zakljuĉiti da upotreba zemljišta u slivu, odnosno znaĉajno odsustvo antropogenih aktivnosti, znaĉajno pogoduje zaštiti voda predmentog

Slika . Korištenje zemljišta u slivu vrela „Jama“


103

7.17.4. Reţim izdašnosti vrela "Jama"

Do momenta poĉetka izrade Programa nisu vršena osmatranja reţima isticanja na vrelu Jama. U ovom radu bazirademo se na rezultate mjerenja protoka uraĊenih za potrebe izrade predmetnog Programa. Mjerenju izdašnosti vrela pristupilo se u više navrata tokom izrade istog, u periodu od juna do septembra 2012.god. Moţe se konstatovati da je mjerenje vršeno u periodu minimalnih voda, ĉak vjerovatno ekstremno minimalnih od momenta probijanja tunela krajem devedesetih godina prošloga vijeka. Izdašnost vrela „Jama“ mjerena je kao zbir koliĉine vode koja otiĉe cjevovodom iz kaptaţe ka rezervoaru, uvedana za koliĉine vode koje otiĉu kao višak kroz odvodni betonski kanal.

Mjerenje koliĉina vode koje otiĉu kroz cijev izvršeno je elektromagnetnim mjeraĉem protoka, dok su se prelivene koliĉine („višak“) vode mjerile na prelivu koji postoji u betoniranom kanalu koji vode odvodi iz jame ka koritu rijeke Zeleni Jadar (slika 14). Prvo mjerenje protoka izvedeno 30.6.2012. i registrovano je oticanje kroz cijev od 7.6 l/s. Na prelivu je izmjeren proticaj od 2.2 l/s , odnosno isticanje iz vrela „Jama“ iznosilo je ukupno 9.8 l/s. Posljednje mjerenje izvedeno je 20.8.2012. Proticaj u cijevi je iznosio 3.3 l/s, a proticaj na prelivu 1.2 l/s, odnosno ukupni proticaj vrela iznosio je 4.5 l/s. Ovo govori da je u dugotrajnim recesionim uslovima (više od 90 dana) izdašnost vrela opala za više od 50%. Period izmeĊu posljednjeg i prvog mjerenja bio je izuzetno sušan, jedan od najsušnijih u zadnjih 50 godina, a trend bez padavina oĉekivan je i u nardnih mjesec dana, tako da je apasolutni miminum za sada nepoznat , ali je sigurno manji od 4 l/s. Obzirom da su mjerenja vršena u periodu minimalnih voda to se srednja vrijednost jedino moţe ocijeniti analogijom sa nekim drugim vrelima sa poznatima Qmin i Qsr , a koja geografski i po karakteru izdani koju dreniraju odgovaraju vrelu „Jama“ (npr. „Nikolina voda“ u Zaklopaĉi, , vrelo „Banjica“ u Raševu i sl.). Uzimajudi poznate vrijednosti minimalne i srednje izdašnosti prethodno navedenih vrela, te minimalnu izdašnost vrela „Jama“ vrijednost srednjeg proticaja za ovo vrelo moţe se procijeniti na 35 l/s. 7.17.5. Reţim fiziĉkih i hemijskih svojstava voda izvorišta "Jama"

U cilju sagledavanja fiziĉo-hemijskog sastava pitke vode na vrelu "Jama", uzeti su uzorci vode i uraĊene proširene fiziĉko-hemijske analize i mikrobiološke analize predmente vode. Uzorkovanje i izradu proširenih i bakterioloških hemijskih analiza uraĊene su od strane Instituta za javno zdravstvo Republike Srpske - Banja Luka, Regionalni centar Zvornik (rezultati fiziĉko-hemijskih i mikrobioloških ispitivanja). Na


104

osnovu rezultata ove analize, odnosno proširene analize uraĊene 13.07.2012.god. (uzorak V-692/12), vode na vrelu “Jama“ su bez boje, mirisa i ukusa (tabela 4). Koncentracija vodonikovih jona (pH) je 7.84 što ukazuje na neutralne vode. Isparni ostatak (105 oC) iznosi 242 mg/l. Predmetna voda po analizi je hidrokarbonatno kalcijskog tipa. Koncentracija HCO3- jona iznosi 258.68 mg/l, dok je sadrţaj Cl- jona 2.8 mg/l. Uz hidrokarbonate najvedu koncentraciju imaju Ca2+ joni i ona iznosi 80.16 mg/l. Joni Mg2+ se pojavljuju u koncentraciji 3.04 mg/l. Na ispitivanom uzorku sadrţaj mikrokomponenti je u dozvoljenim granicama. Pored analiziranja ovog uzorka vode uzetog za potrebe izrade Programa, uraĊena je proširena hemijska analiza pitke vode izvorišta “Jama” prilikom otvaranja izvorišta 27.12.2006.god. a u narednoj tabeli su prikazane vijednosti fiziĉko-hemijskih parametara obje analize vode. TabelaPrikaz vrijednosti fiziĉko-hemijskih parametara pitke vode izvorišta “Jama”

Parametar

UtvrĊena vrijednost

Referentna

vrijednost

Jedinica mjere

Boja bez do5oCoPtskale -

Ukus bez bez -

Miris bez bez -

Rezidualni hlor 0 do0.5 mg/l Cl2

Mutnoda 0 do1 NTU

pH-vrijednost 7.84-7.86 6.8-8.5 pH jedinica

Elektroprovodljivost 404-412 do1000 S/cm

PotrošnjaKMnO4 1.22-2.50 do8 mg/l KMnO4

Amonijak,NH4+

0.0-0.01 do0.1 mg/l NH4+

Nitriti,NO2- 0.00-0.003 do0.03 mg/l NO2

-

Nitrati,NO3- 1.05-2.59 do50 mg/l NO3

-

Hloridi,Cl- 2.80-4.40 do200 mg/l Cl

-

Bikarbonati,HCO3- 258.68 - mg/l HCO3

-


105

Sulfati,SO42-

3.00 do250 mg/l SO42-

Ortofosfati, PO43-

- do0.15 mg/l PO43-

Kalcijum,Ca2+

80.16 do200 mg/l Ca2+

Magnezijum,Mg2+

3.04 do50 mg/l Mg2+

Ukupna tvrdoda 11.9 - odH

Karbonatna tvrdoda 11.2 - odH

Ţeljezo,Fe 0 0.3 mg/l Fe

Mangan 0 0.05 mg/l Mn

Ostatak poslije

isparavanja(105oC)

242-268

-

Mg/l

Na osnovu bakterioloških ispitivanja (analiza broj 80 od 12.02.2007 i V-738/12 od 10.07.2012.god., analize broj V-856/12 i V-857/12 od 17.8.2012), koja su uraĊena u periodu izrade Programa (osim prve navedene koja je raĊena nakon puštanja vodovoda u rad) analiza broj 80 i anlaliza broj V-857/12odgovaraju Pravilniku, dok anliza broj V-857/12 i V-738/12 ne odgovaraju Pravilniku. U prvom sluĉaju radi se o netretiranoj (sirovoj) vodi u kojoj je registrovano slabo bakteriološko oneĉišdenje. MeĊutim, nakon tretmana voda u potpunosti odgovara zahtjevima kvaiteta vode za pide prema Pravilniku o higijenskoj ispravnosti vode za pide (Sl. Glasnik RS 40/03). U drugom sluĉaju je izolovana bakterija Bacillus spp. U tom uzorku su utvrĊene sljedede vrijednosti: - Ukupne koliformne bakterije u 100 ml 0, Koliformne bakterije fekalnog porijekla 0

- Streptokoke fekalnog porijekla 0

- Proteus vrste 0

- Prisustvo Pseudomonas aeruginosa u 100 ml - nema

- Broj aerobnih mezofilnih bakterija u 1 ml je 20,

- Broj sulfitoredukujude klostridije je 0,


106

Dijagram kvaliteta pitke vode vrela „Jama“ po Waterlou


107

Na osnovu svih labaratorijskih istraţivanja kvaliteta prirodne izvorske vode sa izvorišta „Jama“ zakljuĉuje se sljedede: Voda iz predmetne karstne izdani koja se pojavljuje na vrelu „Jama“, u hemijskom pogledu je veoma dobrog kvaliteta i moţe se koristiti za pide. Vode spadaju u hidrokarbonatno-kalcijske vode. Sve analizirane komponente fiziko-hemizma su znatno ispod maksimalno dozvoljenih koncentracija (MDK), tako da nije potreban nikakav tehnološki tretman vode u cilju dorade ili popravljanja njenog kvaliteta u tom smislu. Što se tiĉe mikrobiološkog, odnosno bakteriološkog sastava vode, dolazi do manjih odstupanja analizama dobijenih vrijednosti u odnosu na Pravilnik higijenskoj ispravnosti vode za pide (Sl. Glasnik RS 40/03). Kako je vidljivo iz bakterioloških nalaza priloţenih u prilogu 11 od 10.7.2012.god. povedan je broj aerobnih mezofilnih bakterija u odnosu na referentnu vrijednost (>10, taĉnije iznosi 20). Identifikovana je vrsta Bacillus spp. Iz ostatka anlalize je vidljivo da nema identifikovanih drugih vrsta. Pošto tada u nalazu vode nisu identifikovane vrste kao što su E. coli, Enterobacter spp. ,Klebsiella spp., Enerococcus spp., Salmonella spp., Shigella spp., Clostridium perfringens, to ukazuje da u vodi nije bilo prisutno fekalno zagaĊenje, odnosno da identifikovana vrsta (Bacillus spp.) dolaze iz nekog drugog izvora. Poznato je da je vrsta Bacillus prisutna u i u samom vazduhu, prašini i sl. Pojava u vodi u povedanom sadrţaju moţe biti uzrokovana i neogovarajudim hlorisanjem vodom putem automatskog hlorinatora. Na osnovu kasnije analize, od 17.8.2012. vidljivo je da je voda u mreţi bakteriološki ispravna, a da je sadrţaj rezidualnog hlora veoma nizak <0.1 mg/l . 7.17.6. Prikaz rezervi pitkih voda izvorišta "Jama" po kategorijama

Kategorizacija rezervi podzemnih voda na izvorištu "Jama" provedena je na osnovu upoznatih geološko-hidrogeoloških karakteristika vrela i u skladu sa Pravilnikom o klasifikaciji i kategorizaciji rezervi mineralnih resursa i voĊenju evidencije o njima (Sluţbeni Glasnik RS 99/08). Kategorija C1 rezervi Rezerve C1 kategorije sluţe za utvrĊivanje mogudnosti eksplotacije vodonosne sredine. Na osnovu tih rezervi, planiraju se detaljna istraţivanja za prevoĊenje rezervi u višu kategoriju. Na osnovu dosadašnjih osmatranja vrela "Jama" i provedenih istraţivanja izdvajaju se rezerve C1 kategorije iznose: Q = 7.25 l/s.

7.17.7. SANITARNA ZAŠTITA IZVORIŠTA "JAMA" OdreĊivanje zona sanitarne zaštite na izvorištu "Jama"

S ciljem zaštite izvorišta "Jama” od zagaĊenja i drugih štetnih uticaja koje mogu nepovoljno djelovati na kvantitativno-kvalitativne karakteristike voda izvorišta, neophodna je uspostava odgovarajudeg reţimima zaštite u uticajnim zonama oko izvorišta, u okviru kojih se propisuju dozvoljene aktivnosti i preciziraju mjere zaštite. Uslovi za uspostavljanje reţima zaštite propisani su Pravilnikom o mjerama zaštite, naĉinu odreĊivanja i odrţavanja zona i pojaseva sanitarne zaštite, podruĉja na kojima se nalaze izvorišta, kao i vodnih objekata i voda namjenjenih ljudskoj upotrebi (Sluţbeni glasnik RS 07/03), u daljem tekstu Pravilnik, te utemeljeni i na Zakonu o vodama (Sl. glasnik RS 50/06). Pravilnikom se bliţe propisuje sprovoĊenje mjera zaštite podruĉja na kojima se nalaze izvorišta, a koja se po koliĉini i kvalitetu mogu koristiti ili se koristite za snabdijevanje stanovništva vodom za pide, odnosno ukoliko je voda tog prostora namijenjena za ljudsku upotrebu, a koja moraju biti zaštidena od namjernog ili sluĉajnog zagaĊivanja i drugih uticaja (koji mogu nepovoljno djelovati na zdravstvenu ispravnost vode), kao i naĉin odreĊivanja i odrţavanja zona i pojaseva sanitarne zaštite, vodnih objekata i glavnih vodova, koji sluţe za snabdijevanje vodom za pide, odnosno ljusku upotrebu, kao i uspostavljanje i sprovoĊenje mjera sanitarne zaštite takve vode. U skladu sa Pravilnikom ustanovljene su tri zone sanitarne zaštite izvorišta “Jama”, sa kojeg se jednim dijelom vrši vodosnabdijevanje opštine Milidi, i to:

˃Zona neposredne zaštite

˃Zona uţe zaštite


108

˃Zona šire zaštite Pored pomenutih zona sanitarne zaštite uspostavljaju se i pojasevi sanitarne zaštite oko transportnog cjevovoda u širini najmanje 2.5 m sa obje strane cjevovoda, te sa svih strana u istoj širini oko rezervoara. Zaštitne zone izvorišta predstavljaju vaţnu preventivnu mjeru za sprjeĉavanje zagaĊenja pitkih voda. Formiranje zaštitnih zona zasnovano je na hidrogeološkim karakteristikama terena, utvrĊivanju granica prihranjivanja i dreniranja izdani, te fiziĉko-hemijskih i biološkim parametrima podzemnih voda, koje pored prirodnih uslova mogu biti i dijelom rezultat ljudske aktivnosti (pojava oneĉišdenja). Zaštitne zone odreĊene su u skladu sa Zakonom o vodama (Sl. list RS br.50/06) i Pravilnikom o mjerama zaštite, naĉinu odreĊivanja i odrţavanja zona i pojaseva sanitarne zaštite, podruĉja na kojima se nalaze izvorišta, kao i vodnih objekata i voda namjenjenih ljudskoj upotrebi (Sluţbeni glasnik RS 07/03), a shodno provedenoj geološkoj, hidrogeološkoj, hidrološkoj i geomorfološkoj analizi istraţnog terena. Odlukom o zaštiti izvorišta normativno se utvrĊuju mjere zaštite, koje imaju za cilj zaštitu i oĉuvanje kvantitativno-kvalitativnih karakteristika voda izvorišta i prostora na podruĉju zaštitnih zona, kako bi se omogudilo dugoroĉno korištenje izvorišta za potrebe snabdijevanja pitkom vodom naselja Ţutica, Derventa, Štedrid i Lukid Polje. Poloţaj zona sanitarne zaštite odreĊuje se u skladu sa ĉlanovima 3, 5 i 6 Pravilnika, odnosno kao tok podzemne vode do vodozahvatnog objekta od 7, 90 i 180 dana za zone neposredne, uţe odnosno šire zaštite. MeĊutim, s obzirom na specifiĉnosti zaštite u karstnim terenima, te samu specifiĉnost izvorišta „Jama“ praktiĉno se ne mogu primijeniti navedeni kriterijumi ved se koriste i dopunski kriterijumi (minimalnog odstojanja i veliĉine slivnog podruĉja što je uobiĉajena praksa za karstne terene, posebno za širu zonu) za odgovarajude zone. Pri odreĊivanju zona pored struĉne analize na bazi svih raspoloţivih podataka treba imati na umu odredbe ĉlana 9. predmetnog Pravilnika. 7.17.7.1. Zona neposredne zaštite Podruĉje zone neposredne zaštite izvorišta ”Jama" obuhvata prostor u kojem se izvorište, odnosno vodni objekti štite od direktnog zagaĊenja i oštedenja. U skladu sa ĉlanom 3 Pravilnika, zona neposredne zaštite se odreĊuje da odgovara vremenu toka podzemne vode od 7 dana do vodozahvatnog objekta najbliţeg periferiji te površine, s tim da najmanja udaljenost granice zone od najbliţeg vodozahvatnog objekta ne moţe biti manja od 50 m. Obzirom na specifiĉnost izvorišta, odnosno da se kompletna kaptaţa nalazi duboko ispod površine terena neporedna zona bide odreĊena u skladu sa tim. Prelomne taĉke neposredne zone vidljive su na prilogu i date u tabeli Kaptaţni objekat ujedno ĉini jedini objekat u funkciji vodosnabdjevanja koji se nalazi na izvorištu „Jama“. Neposredna zona sanitarne zaštite prostire se prelomnim taĉkama datim u tabeli 5 i na nadmorskoj visini 400 mnm, obzirom da se ovom zono štite objekti vodosnabdijevanja od direktnog oštedenja i zagaĊenja. Neposredna zona sanitarne zaštite se u skladu sa vaţedim propisima mora ograditi zaštitnom ogradom. Obzirom na konkretne uslove na izvorištu „Jama“, odnosno da je pojavljivanje vrela uslovljeno rudarskim radovima (probijanju jame) , a sam pristup kaptaţnom objektu kroz podzemne tunele, potrebno je samo na otvor koji vodi iz glavnog u boĉni tunel u kojem je situirana kaptaţa postaviti zaštitna vrata .


109

Slika Situacija oko kaptaţnog objekta na izvorištu „Jama“

Obilaskom terena i samog kaptaţnog objekta registrovano je da postoji postavljena ulazna kapija, tako da je time spreĉen ulazak neovlašdenim licima. Kako je naprijed navedeno kaptaţa se nalazi u tunelu, odnosno duboko ispod površine terena i time de biti nemogude izvršiti ograĊivanje neposredne zone zaštite po zahtjevanim prelomnim taĉkama, ali postojede stanje sa zaštitnom kapijom svakako zadovoljava uslove zaštite za neposrednu zonu. Pravno lice koje upravlja sistemom vodosnabdijevanja (a koje svojom odlukom mora imenovati Skupština opštine), što bi u konkretnom sluĉaju trebalo biti AD „Komunalno“ Milidi, nadleţno je za iskljuĉivo korišdenje zemljišta koje se nalazi u okviru zone neposredne sanitarne zaštite. 7.17.7.2. Zona uţe zaštite Poznato je da se shodno ĉlanu 3 Pravilnika poloţaj granica ove zone odreĊuje tako da one odgovaraju toku vode od 90 dana do vodozahvata. TakoĊe, jasno je da je ovaj kriterijum za konkretan sluĉaj nije adekvatan, te da se stoga za definisanje granice zone uţe sanitarne zaštite vrela „Jama“ prihvata drugi kriterijum, minimalne udaljenosti zone uţe zaštite od zone neposredne zaštite od 250 m, prema istom ĉlanu Pravilnika, a što je opet neophodno prilagoditi neophodnim specifiĉnim uslovima koji vaţe za predmetno izvorište poloţaj zone je vidljiv u prilogu. 7.17.7.3. Zona šire zaštite Pošto je rijeĉ o karstnom vrelu u zonu šire zaštite uvrstili smo kompletnu slivnu površinu vrela „Jama“. Ocjena slivne površine provedena je na osnovu prikazanog bilansnog proraĉuna i kompleksne geološke, hidrogeološke i geomorfološke analize u prethodnim poglavljima. Obuhvadena površina nešto je i veda od one dobijene bilansnim raĉunom, a radi sigurnosti i pojedinih ograniĉenja koja sa sobom nose pojedini parametri bilansa (prvenstveno podaci isticanja, a potom i evapotranspiracije). 7.17.7.4. Pojasevi zaštite Pojasevi sanitarne zaštite su odreĊene i definisane vlastitim granicama površine zemljišta za koje se propisuju, u cilju zaštite kvaliteta vode, posebna pravila postupanja i gradnje i koji su namijenjeni za posebne aktivnosti ili radnje u nekoj od zona zaštite ili van zona zaštite, a u funkciji su zaštite kvaliteta voda , kao i objekti i postrojenja vodosnabdijevanja, ali i drugih objekata ĉija je gradnja na tom prostoru dozvoljena u skladu sa Pravilnikom, uz ispunjenje posebnih uslova za konkretan pojas u kome se takvi objekti nalaze. Pojas zaštite izdvaja se oko glavnog transportnog cjevovoda koji vodi od kaptaţe „Jama“ do rezervoara. Pojas se izdvaja u širini 2 m sa obje strane cjevovoda. TakoĊe pojas se u širini 2 m sa svih strana izdvaja oko rezervoara. Rezervoar je ved obezbijeĊen na odgovarajudi naĉin .


110

Slika Rezervoar za vode vrela „Jama“, neposredno ispod ulaza u rudarsku jamu „Ţutica“

7.17.8. Mjere zaštite u zonama i pojasevima sanitarne zaštite

Mjere zaštite normativno se odreĊuju odlukom o zaštiti izvorišta "Jama". Ove mjere moraju se ugraditi i usaglasiti sa razliĉitim planskim dokumentima koji se izraĊuju u skladu sa razliĉitim opštinskim i republiĉkim propisima. Ti dokumenti, izmeĊu ostalog, ukljuĉuju i prostorne, urbanistiĉke, i regulacione planove, vodoprivredne osnove, kao i druge planove na svim administrativnim nivoima, koji su vezani za korištenje prostora na podruĉju zaštitnih zona izvorišta "Jama”. Odluka o sanitarnoj zaštiti izvorišta objavljuje se po usvajanju od strane opštinske Skupštine u Sluţbenom glasniku opštine Milidi. Mjere zaštite u zoni neposredne zaštite Na podruĉju zone neposredne zaštite, u skladu sa ĉlanom 12. "Pravilnika o mjerama zaštite, naĉinu odreĊivanja i odrţavanja zona i pojaseva sanitarne zaštite", primjenjuju se pored zabrana koje se odnose na zonu uţe zaštite i zonu šire zaštite, i zabrane svih aktivnosti koje nisu vezane za plansko pruţanje usluga vodosnabdijebanja i odrţavanje zone. Imajudi u vidu navedeno na podruĉju Zone neposredne zaštite mogu se nalaziti samo objekti i oprema koji su neophodni za rad izvorišta. To ukljuĉuje sljedede objekte na izvorištu "Jama", sa njima pripadajudom opremom: Kaptaţni objekat

Dio transportnog cjevovoda

Skladište vovovodnog materijala (trenutno ne postoji)

Unutrašnji pristupni put U cilju najstroţe kontrole ovog prostora, propisuje se da se ova zona mora na odgovarajudi naĉin ograditi, kako bi se sprijeĉio pristup neovlaštenim osobama. Pored ograde ovaj prostor moţe se obezbjediti i drugim mjerama fiziĉke zaštite i osiguranja. Podruĉje zone neposredne zaštite mora biti na odgovarajudi naĉin obiljeţeno, kako bi graĊanstvo moglo znati da pristup ovoj zoni nije dozvoljen. Na tabli kojom se obiljeţava zona neposredne zaštite mora biti upisano da je zabranjen pristup, naziv izvorišta i zaštitne zone (prilog 9). Reţim kretanja ljudi i sredstava u zoni neposredne zaštite vrši se iskljuĉivo u skladu sa planom rada zaposlenih u objektima u toj zoni i u skladu sa potrebama odrţavanja zone, kao i nadleţnim inspekcijskim organima i izuzetno licima koja se u okviru struĉnog usavršavanja upoznaju sa radom vodovoda, o ĉemu se vodi Knjiga posebne radne evidencije. O svim posjetama lica i sredstava koja nisu radno angaţovana na poslovima vodosnabdijevanja mora se voditi posebna evidencija kroz knjigu posjeta u koju se upisuju imena, adresa stanovanja, i svojstva lica koje trenutno borave u zoni, duţinu boravka i svrhu boravka u zoni. Mjere zaštite u zoni uţe zaštite Na podruĉju u zoni uţe zaštite zabranjeno je: IzvoĊenje svih aktivnosti koje su zabranjene u zoni šire zaštite.


111

Izgradnja industrijskih pogona, zanatskih radnji, poljoprivrednih objekata i skladišta graĊevinskog materijala, osim manjih pogona koji ne upotrebljavaju i ne proizvode opasne materije, koje su navedene u "Pravilniku o uslovima ispuštanja otpadnih voda u površinske vode" i "Pravilniku o uslovima ispuštanja otpadnih voda u javnu kanalizaciju" (Sluţbeni glasnik RS, 44/01) i ukoliko dobiju vodoprivrednu saglasnost ili dozvolu Ministarstva poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede. Izgradnja puteva, ţeljezniĉkih pruga, parkirališta i rezervoara bilo koje namjene, ukoliko se ne sprovedu mjere zaštite u skladu sa najbolje dostupnim tehnikama i ukoliko za tu dionicu ne dobiju vodoprivrednu saglasnost ili dozvolu Ministarstva poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede.

Izgradnja kolektora kanalizacije, osim nepropusnog, koji sluţi samo za objekte koji su na tom podruĉju.

Izgradnja ribnjaka.

Izgradnja terena za kampovanje, sportskih terena, turistiĉkih i stambenih objektata kolektivnog stanovanja.

Transport radioaktivnih i drugih za vodu štetnih i opasnih materija, bez posebnih najava i sprovoĊenja mjera posebne pratnje i zaštite kroz ta podruĉja i uz sprovoĊenje plana za akcidentna zagaĊenja.

Svako uskladištenje nafte i naftnih derivata.

Svaka rudarska i graĊevinska djelatnost kojom se ošteduje zaštitni pokrov ili omoguduje otvoreno sakupljanje vode, osim aktivnosti ispitivanja koje su predviĊene i sluţe funkciji vodosnabdijevanja.

Otvaranje zasjeka, kamenoloma, preduzimanje bilo kakvih poljoprivrednih i šumarskih zahvata kojima bi mogla biti oštedena aktivna zona tla ili smanjena debljina krovine, pospješila ili ubrzala eroziju tla.

Postavljanje torova, osim ispaše.

Otvoreno uskladištenje i primjena vještaĉkog Ċubriva i drugih pesticida.

Logorovanje.

Pranje vozila, radnih mašina i ureĊaja, kao i zamjena ulja, rezervnih dijelova i sl.

Eventualno otvaranje groblja.

Površinsko i dubinsko miniranje.

Upotreba tla u poljoprivredne svrhe, osim livada. Mjere zaštite u zoni šire zaštite Na podruĉju u zoni šire zaštite zabranjeno je: Upuštanje otpadnih voda u tlo.





112

Uskladištenje radioaktivnih i drugih za vodu štetnih i opasnih materija, osim uskladištenja loţ ulja za domadinstvo i pogonskog goriva za poljoprivredne mašine, ako su sprovodene najbolje dostupne tehnike, kao i sigurnosne mjere za izgradnju, dovoz, punjenje, uskladištenje i upotrebu.

Izgradnja rezervoara i pretakališta za naftu i naftne derivate, radioaktivne i ostale za vodu opasne i štetne materije.


Otvoreno uskladištenje i primjena hemijskih sredstava štetnih za tlo i vodu, pesticida i sredstava za regulisanje i rast bilja.

Izgradnja naselja, bolnica, odmarališta, industrijskih i zanatskih pogona, osim ako se otpadne vode iz njih ne odvode u cjelosti nepropusnom kanalizacijom izvan zone zaštite.

Izgradnja stoĉnih, peradarskih i drugih farmi i tovilišta.

Izgradnja vojnih skladišta i sliĉnih vojnih objekata. Izgradnja ureĊaja za preĉišdavanje otpadnih voda i ureĊaja za spaljivanje smeda.

Izgradnja novih grobalja i proširenje eventualnih postojedih (humanih i stoĉnih).

Upotreba materijala štetnih za vodu kod izgradnje objekata (npr. smola, bitumenozni materijali, šljaka i sl.).

Praţnjenje vozila za odvoz fekalija.

Upuštanje u tlo rashladnih i termalnih voda.

Otvaranje iskopa u površinskom zaštitnom sloju osim na mjestima izgradnje objekata. Krĉenje šuma i druge djelatnosti koje izazivaju eroziju tla.

Eksploatacija mineralnih sirovina

Formiranje deponije ĉvrstog otpada, planirki, mrciništa, autootpada i starog ţeljeza. Kod projektovanja objekata namjenjenih za crpljenje, transport i distribuciju vode moraju se poštovati odredbe vezane za sanitarnu zaštitu propisane ovim Programom iOdlukom o zaštiti izvorišta. 7.17.9. Potenciajlni zagaĊivaĉi u podruĉju sliva vrela „Jama“

Na razmatranom dijelu sliva vrela „Jama“ nema znaĉajnijih zagaĊivaĉa. U naselju Gornje Ţedanjsko trenutno je stalno naseljeno samo pet stambenih jedinica, a sliĉno je i u selu Donje Ţedanjsko. Ukupno u pomenutim selima ţivi oko 50 stanovnika, tako da je uticaj antropogenog faktora minimalan, ali mogud. Industrijska proizvodnja u slivu ne postoji, a poljoprivredna i stoĉarska je organizovano na nivou pojedinaĉnih domadinstava. U cilju obezbjeĊenja izvorišta od svakog mogudeg uticaja fekalnih voda potrebno je da se za stambene i pratede objekte u naseljima u okviru šire zone sanitarne zaštite ispoštuju i odredbe Pravilnika o tretmanu i odvodnji otpadnih voda za podruĉja gradova i naselja gdje nema javne kanalizacije ("Sluţbeni glasnik Republike Srpske" broj 68/01). Slika Vrtača na platou Polje, selo Donje ŢedanjskoPrethodno je reĉeno da su u okviru slivnog podruĉju vrela „Jama“ registrovane


113

površinske manifestacije procesa karstifikacije, manji broj vrtaĉa vrtaĉe, koje predstavljaju osjetljiva podruĉja u pogledu potencijalnog unosa zagaĊenja u izdan koja se drenira na vrelu „Jama“. Stoga je odlaganje bilo kakvog materijala (otpada, Ċubriva isl.) najstroţije zabranjeno u tim zonama. Kao potencijalni zagaĊivaĉ karstne izdani u podruĉju Ţedanjskog svakako treba spomenuti i eventualnu nekontrolisanu sjeĉu šuma usljed koje moţe dodi do povedane erozije u slivu i povedanja mutnode vode, ali i ostalih problema vezanih za kvalitet. Stoga se ovakva aktivnost mora strogo kontrolisana.


114

Slika. Potencijalni zagađivači u slivu vrela „Jama“ sa pooţajem vedih vrtača 7.17.10. Prijedlog sanacionih i drugih mjera

Kako je navedeno u dijelu teksta koji se odnosi na neposrednu zonu sanitarne zaštite stanje vodozahvata je zadovoljavajude. Potrebno je samo na ulaznim vratima postaviti tablu tipa 4 . Ono što pogoduje zaštiti izvorišta je i ĉinjenica da postoji jako mali broj stambenih i pratedih objekata u slivu (slika 19). Svi stambeni objekti u slivu nalaze se u okviru trijaskih kreĉnjaka, te je potrebno da se sve fekalne vode odvode u adekvatno izraĊene septiĉke jame, a kako to nalaţe Pravilnika o tretmanu i odvodnji otpadnih voda za podruĉja gradova i naselja gdje nema javne kanalizacije ("Sluţbeni glasnik Republike Srpske" broj 68/01). To se posebno odnosi na objekte u selu Donje Ţedanjsko. Potrebno je izvršiti kontrolu ureĊaja za hlorisanje, obzirom da pojava vrste Bacillus spp. u povedanom sadrţaju u pojedinim uzorcima moţe biti uzrokovana i neodgovarajudim radom instalisanog hlorinatora. Potrebno je vršiti redovnu dezinfekciju objekata sistema. Da bi sprijeĉilo eventualno zagaĊenje uzrokovano eksploatcijom šume u slivnom podruĉju, zabrane navedene u podpoglavlju 8.2 bide usmjerene, izmeĊu ostalog, i na ograniĉavanje ove aktivnosti u okviru zona sanitarne zaštite, kao i ograniĉenje svih drugih aktivnosti koje dovode do povedane erozije tla u slivnom podruĉju kao jednog od osnovnih razloga mogude degradacije kvaliteta voda karstnih vrela. Zone sanitarne zaštite potrebno je oznaĉiti u skladu sa zahtjevima Pravilnika, a što je detaljnije opisano u narednom podpoglavlju. Neophodno je nastaviti dalje osmatranja proticaja na vrelu „Jama“ odmah nakon završetka mjerenja koja se vrše u sklopu izrade Programa u cilju potpunijeg definisanja reţima isticanja i kasnije prekategorizacije rezervi podzemnih voda. Svi radnici koji su neposredno u dodiru sa eksploatacionim objektom moraju obavljati redovne zdravstvene preglede, odnosno posjedovati sanitarnu knjiţicu.


115

7.17.11. Naĉin obiljeţavanja zona sanitarne zaštite i obavještavanja javnosti o rezultatima provoĊenja Programa sanitarne zaštite

Odgovorni organ opštine Milidi duţan je putem oglasne table, javnih glasila, okruglih stolova i javnih rasprava sa uĉešdem zainteresovanih i struĉnih lica i sl. obavještavati stanovništvo i druge subjekte o rezultatima provoĊenja Programa sanitarne zaštite izvorišta “Jama” i neophodnim mjerama za oĉuvanja kvaliteta vode. Potrebno je izvršiti upoznavanje stanovništva sa opasnostima koje proizilaze kao posledica nesavjesnog odnosa prema zaštitnim mjerama u okviru zona zaštite. Pored toga duţan je vidno oznaĉiti, na mjestima koja su oznaĉena na prilozima 7 i 8 podruĉja zona sanitarne zaštite znacima koji su prikazani u okviru priloga 9. Na zaštitnu ogradu zone neposredne zaštite sa svih strana potrebno je postaviti znak tipa 4 prikazan u okviru priloga 9. Postavljanje znakova tipa 1, 2 i 3 vrši se na naznaĉenim mjestima gdje put ulazi u neku od zona sanitarne zaštite. Sama Odluka o sanitarnoj zaštiti izvorišta nakon usvajanja od strane Skupštine opštine Milidi objavljuje se u opštinskom Sluţbenom glasniku. Skupština opštine Milidi svojom Odlukom treba imenovati pravno lice kome povjerava upravljanje i korištenje vodovodnim sistemom, komunalnim objektima i ureĊajima koji su u funkciji vode za pide, odnosno pravno lice ĉije je izvorište, (što bi, ukoliko ved nije, u konkretnom sluĉaju trebao biti AD "Komunalno" Milidi). Kod projektovanja objekata namjenjenih za zahvatanje i distribuciju vode moraju se poštovati odredbe vezane za sanitarnu zaštitu propisane ovim Programom. Program sanitarne zaštite donosi se za planski period od 4 godine (48 mjeseci). NAPOMENA:Smjernice za projektovanje objekata u zoni uţe i šire zaštite zainteresovanom pravnom ili fiziĉkom licu pismeno izdaje Ministarstvo nadleţno za poslove vodoprivrede, prije poĉetka projektovanja, osim za sluĉaj iz ĉlana 52. Pravilnika, koje se izdaje u skladu sa tim ĉlanom.

Slika Donje Ţedanjsko, najznačajnije selo u slivu vrela „Jama“

7.18. Pregled dijela seoskih vodovoda Pored Gradskogvodovoda postojii veloki broj seoskihvodovoda kojima se stanovništvo snabdjeva vodom za svoje potrebe . Prema pozitivno pravnom regulativom svaki vodovod koji se koristi za vodosnabdjevanje više od5 domaćinstavatrebao bi se predati na upravljanje preduzeću koje ima kapacitete da ga odrţava i prati ispravnost vode . Problem u realizaciji ove aktivnosti predstavlja ĉinjenica da niti jedan odtihvodovodane posjeduje ni graĊevinsku a kamoli upotrebnudozvolu koja je uslov da se vodovod preuzme na gazdovanje . Sem graskog vodovoda i vodovoda Jama – Ţutica- Derventa ni na jednom ne postoji permanentna dezinfekcija vode niti se redovno uzimaju uzorci za analizu . Pregled nekih od ovih vodovoda po MZ. dat je usedećoj tabeli :


116


117

Lokacijavodovoda Zapremina bazena

Broj domaćinstava koje opsluţije

Investitor Vrijednost (KM) Napomena

Gradski vodovod Milići 2 x 500 25 Kik–N.Kasaba 20 Ĉelikovići – N. Kasaba (nisu u funkciji)

4.100 Izgradnja prve faze – Boksit –prije rata Druga faza opština prekoameriĉke vojske (USAID) 3. faza - Lokalna zajednica

Vrijednost u dinaraima 1.059.000,00 dolara 500.000,00 KM Izgradnja hlorne stanice : 65.333,27

Iz ovog vodovoda snabdjeva se najveći dio gradskog stanovništva te prigradskih naselja : D. Most, V. Polje, N. Kasaba, Mišići, L.Polje, Podgora . Znaĉajna sredstva su uloţena u rekonstrukciju ovog vodovoda .

MZ Dervnjnta :Jama – Ţutica - Derventa

150 250 Opština Milići

MZ Derventa :Crkveni vodovod - Derventa

Crkva + 14 domaćinstava

Mještani Prije rata

MZ Dervnjnta :Ivanpolje 20.4 16 Miještani Prije rata

MZ Dervnjnta :Ambulanta - Derventa

7 Ambulanta + 5. domaćinstava

Prije rata

MZ Dervnjnta :Vaganac 25 Škola + 15 domaćinstava

Prije rata

MZ Dervnjnta :Kostići 20 Miještani Prije rata

MZ Dervnjnta :Dukići

MZ Štedrić : Štedrić 25 15 UNDP , opština Milići


118

MZ Štedrić :Nurića Bašĉa 25 24 UNDP , opština Milići

55.000,00 Navedenim sredstvima uraĊena kaptaţa i bazen i dio magistralnog voda ostatak vodovodne mreţe izgraĊen prije rata .

MZ Štedrić :Štedra 30 UNHCR Vodovod obnovljen posle rata

MZ Štedrić :Bešići 25 20 Ameriĉka vojska i USAID

Milići 3. : Bijelo Polje – Baĉići - Gradina

10 30

Milići 3. :Vodovod Zilići 25 12 UNDP , opština Milići

Obnova 2004. godine

Milići 3. :Vujadini 2h6 15 Prije rata

Milići 3. :Gornje Vrsinje 18 13 Federalno Ministarstvo za izbjeglice

Obnovljen 2005.

Milići 3. :Ere 10 - Prije rata izgraĊeno nije se niko vratio

MZ Raševo : Gornje Raševo – izvorište Prćina voda

30 m3 22 domaćinstva i

mejtef UNDP, opština 20.000,00 Vodovod izgraĊen 2005 god.

MZ. Raševo – izvorište Raševac

2,5 m3 7 domaćinstva, škola

i objekat MZ. mještani Vodovod izgraĊen 1975 god.

MZ.Raševo – izvorište Bijela voda

10 m3 6 domaćinstva mještani Vodovod izgraĊen 1988 god.

MZ. Raševo – izvorište Vagani

10 m3 9 domaćinstva mještani Bazen obnovljen 2003 god.


119

MZ.Raševo – izvorište Banja - Vivia

16 domaćinstva Vivia i opština Milići Ova domaćinstva su prikljuĉena na izvorište fabrike vode .

MZ.Koprivno :Vodovod gornja i donja ploĉa - Koprivno

Opština i mještani

Skugrići – Vodovod Musići 20

Skugrići - Podgaj 20

Skugrići – Donja Mahala 15

Skugrići – škola Škola + 4 domaćinstva

Skugrići – Nukići 15

Skugrići – Avdići 10

Skugrići – Kladrmica 20

Skugrići – Kladrmica 20

Gornja Mahala - Metaljka – Vandţići

2 rezervoara po 25

Ministarstvo za izbjeglice i raseljena lica, Ministarstvo poljoprivrede i opština Milići

Metaljka – Gornja Mahala : 39.838,46 Metaljka – Vandţići : 49.990,19

Gornja Mahala - Metaljka – Vandţići

MZ.Podgora: Lukavica 3. kom.

Mještani GraĊani nisu htjeli da daju podatke jer ne ţele da predaju vodovod na upravljanje


120

MZ.Podgora : Gerovi Jedan vodovod sa koga se napaja cijelo selo

MZ. Rajići : Vodovod Rajići UNDP i opština Milići

Ukupno : 223.563,00 UNDP : 102.780,19 Opština i Ministarstvo poljoprivrede: 120.782,81

Vodovod još nije u funkciji

MZ.Maćesi i Rovaši: Vodovod Grbići - Sejmenovići

8 - trenutno Donacija 2.500 za rekonstrukciju – nezna se taĉno od koga + miještani

MZ.Maćesi i Rovaši: Vodovod Turnadţići - Babići

43 20 UNDP i opština Milići

Ukupno : 91.000,00 UNDP 48.428,28 Opština 42.571,72

IzvoĊaĉ Hidromont Srebrenik

MZ.Maćesi i Rovaši: Talovići

6 Miještani Prije rata

MZ.Maćesi i Rovaši: Kurtići 25 USAID + Miještani USAID donirao plastiĉni bazen i crijeva .

MZ.Đile i Rupovo Brdo bazen na Rudom Brdu

25 60 Donirana sredstva za rekonstrukciju vodovoda

GraĊani nisu htjeli da daju podatke jer ne ţele da predaju vodovod na upravljanje

MZ.Nova Kasaba: Sebioĉina

30 HELP - Njemaĉka

MZ.Mišići : Stari vodovod Mišići

19 Mještani uz pomoć Godina izgradnje 1971.

MZ.Vukovići : Vodovod Alpro-Vukovići

50 40 UNDP – materijal Opština - Radovi

Sekundarna mreţa Vrtoĉe 27.160,53 KM .U meĊuvremenu vodovod proširen do Rajića i djelova MZ Milići 2.

MZ.Zaklopaĉa : VDS Zakolopaĉa

Dio gradskog vodovoda sa pumpnom stanicom

30 Direkcija za vode i opština Milići

68.660,40 Projektovanje : 21.300,00 Izgradnja : 47.360,00


121

MZ. Dubnica :Vodovod za vodosnabdjevanje gornje Dubnice

17 mještani

MZ. Dubnica :Glušac 7 mještani

MZ. Dubnica :Vukšić Polje – Crkveni šor

5 mještani


122

7.19. Dispozicija otpadnih voda Prikupljanje i odvoĊenje otpadnih voda na podruĉju opštine Milići je slabo razvijeno. Javni kanalizacioni sistem postoji u uţem urbanom podruĉju opštinskog centra Milići, naselju Supaĉ Polje i Derventi (naselje Ivan Polje i dvije zgrade u centru naseljenog mjesta). Kanalizacija se upušta u obliţnje vodotoke bez prethodnog preĉišćavanja (tretmana). Tokom 1980 - ih godina je poĉela izgradnja ureĊaja za preĉišćavanje otpadnih na sutoku Studenog i Zelenog Jadra, ali ovaj objekat nikad nije završen. Privredni pogon "Bare" u Milićima posjeduje ureĊaj za preĉišćavanje upotrebljenih i oborinskih voda koji se sastoji od sledećih elemenata: taloţnik zapremine 86 m

3sa ureĊajem za zgrtanje mulja po dnu i ulja po

površini, pjeskolov, taloţnik za mulj, šaht za prihvatanje ulja i masti, obrada mulja u koliĉini 0,45 m

3/sat, jama za sakupljanje mulja u pjeskolovu 6 m

3, mamut pumpa za vaĊenje pijeska, silos zapremine

3 m3. Sektor "Drvoprerada" u sastavu AD "Boksit" posjeduje "Putox" postrojenje za preĉišćavanje voda

prije upuštanja u recipijent Zeleni Jadar.Ostala naselja nemaju izgraĊene kanalizacione sisteme. Otpadne vode se odlaţu u individualne septiĉke jame, mada nije rijedak sluĉaj da se otpadne vode domaćinstava upuštaju direktno u obliţnje vodotoke bez ikakvog prethodnog preĉišćavanja (tretmana).Korišćenje voda za ostale potrebeOd korišćenja voda za ostale potrebe, aktuelna je hidroenergetika, izgradnja manjih hladnovodnih ribnjaka za uzgoj pastrmke, flaširanje vode planinskih vrela, te korišćenje voda u svrhu rekreacije (kupanja u ljetnjem periodu).Od postojećih malih hidroelektrana, treba spomenuti hidroelektranu "Vlasenica" na Studenom Jadru (nalazi se u opštini Milići na samoj granici sa opštinomVlasenica). Za ovu hidroelektranu se ĉešće koristi naziv - hidroelektrana "Zalukovik". Karakteristike hidroelektrane su: instalisana snaga 2x0.65 MW, srednja godišnja proizvodnja 3.6 GWh, godina izgradnje 1949.Od ribnjaka uglavnom egzistiraju ribnjaci za uzgoj pastrmke: ribnjak u opštinskom centru Milića (površina 560 m

2), te ribnjaci na vodotocima Štedrić i

Lukavica. Ribnjak u Štedriću iako ima neophodnu infrastrukturu trenutno nije u funkciji . Kao najznaĉajnije korišćenje vode za potrebe rekreacije (kupanja u ljetnjem periodu) treba spomenuti gradski otvoreni bazen u opštinskom centru Milići. Aktuelno je takoĊe kupanje na pojedinim lokalitetima vodotoka na podruĉju opštine. Uglavnom se radi o neureĊenim lokalitetima (ne postoji odgovarajuća opštinska planska dokumentacija za korišćenje ovih lokaliteta). Na lokalitetu Raševo egzistira pogon za flaširanje vode "Vivia" u sastavu "Vitinke" iz Kozluka (Zvornik). Prosjeĉni kapacitet izvorišta Banjica je 32 l/sec. Sadašnji instalisani kapacitet postrojenja za flaširanje vode je oko 6.5 l/sec. Od vodozahvata (kaptaţe) do lokaliteta fabrike za punjenje vode, izvedena su dva dovodna cjevovoda preĉnika Ø125 mm. Za predmetni lokalitet su uraĊeni odgovarajući elaborati i donesena odluka o zonama sanitarne zaštite. Zone sanitarne zaštite su definisane koordinatama.

7.19.1. Kanalizacija

Ukupna duzina zatvorene kanalizacione mreze je fekalne vrste i iznosi 3600 metara.

Broj kanalizacionih prikljucaka je 210 (spoj objekata sa ulicnom kanalizacijom).

Na kanalizacioni sistem su prikljucena 873 domacinstva sto je oko 2500 stanovnika,kao i 34 privatna preduzetnika.

Vrsta kanalizacije je zajednicka dok je nacin odvodnje gravitacioni.

7.19.2. Otpadne vode

Domacinstva 211

Poljoprivreda,sumarstvo i ribolov 3

Industrija 81

Ostale djelatnosti 25

Ukupno 320

Ovi podaci su na godisnjem nivou i dati su u hiljadama m3.


123

7.20. VODA Stanje ţivotne sredine u opštini Milići je odreĊeno razliĉitim faktorima od kojih su najznaĉajniji postojanje urbanih podruĉja, rudarskih podruĉja, industrije i saobraćaja koje vrše pritisak na ţivotnu sredinu i prostor i imaju za posljedicu više ili manje ugroţen kvalitet ţivotne sredine. S druge strane, na podruĉju opštine, identifikovana su ruralna podruĉja, prirodna sredina, te podruĉja zaštićenog prirodnog nasljeĊa (podruĉja i pojedinaĉne faunistiĉke, botaniĉke iornitofaunistiĉke rijetkosti) u kojima je ţivotna sredina kvalitetna i oĉuvana.Na podruĉju opštine Milići se nalazi veći broj vodotoka. Rijeke Zeleni Jadar i Studeni Jadar su dominantni vodotoci, koji zajedno sa ostalim rijekama (Štedrić, Lukaviĉka rijeka, Drinjaĉa, Dubnica, Kostraĉka rijeka, Tabahana i druge), kao i brojnim potocima (Duboki, Vukovićanski, Vaganjski, Sokolski potok i dr.) i izvorimaĉine hidrografsku mreţu opštine. Pomenuti vodotoci razlikuju se po duţini toka, poloţaju, naĉinu korištenja, te uticaju koji ostvaruju na ţivotnu sredinu. Vodotoci se koriste za snabdijevanje stanovništva pitkom vodom, snabdijevanje vodom za potrebe poljoprivredne proizvodnje, podizanje ribnjaka, a znaĉajan su i hidropotencijal. Vodosnabdijevanje stanovnika urbanog dijela opštine i nekoliko okolnih sela pitkom vodom vrši se sa izvorišta potoka Nikolina voda i izvorišta rijeke Studeni Jadar (vodozahvat ispod hidroelektrane "Zalukovik"). Stanovništvo drugih djelova opštine snabdijeva se vodom iz lokalnih vodovoda (dva veća vodovoda Vukovići i Derventa) i privatnih bunara. Tabela : Zdravstvena ispravnost vode za piće u opštini Milići za 2008. Godinu Izvor: Publikacija o zdravstvenom stanju stanovništva za 2008. godinu, Institut za zaštitu zdravlja Republike Srpske Vrsta vodovodnog sistema

Naziv vodovodnog sistema

Broj kontrolisanih uzoraka

Broj ispravnih uzoraka

Broj uzoraka sa fiziĉko-hemijskom neispravnošću

Broj uzoraka sa mikrobiološkom neispravnošću

Broj uzoraka sa fiziĉko-hemijskom neispravnošću

Centralni vodovodni sistemi

Milići 31 13 1 0 17

Lokalni vodovodni sistemi

Raševo 7 5 0 2 2

Derventa 1 0 0 1 1

Skugrići 3 0 0 3 3

Ţutica 1 1 0 - -

Metaljka 1 1 0 0 0

Podravanje 2 2 0 0 0

Brestovik 1 1 0 0 0

Koprivno 4 3 0 1 1

Mišići 1 1 0 0 0

Podaci prikazani u tabeli ukazuju na to da se u ukupnom broju ispitivanih uzoraka pojavljivao odreĊen broj uzoraka koji su pokazali fiziĉko – hemijsku, mikrobiološku i fiziĉko - hemijsku i mikrobiološku neispravnost vode za piće, kako u centralnom vodovodnom sistemu, tako i u lokalnim vodovodnim sistemima. Najĉešći parametri fiziĉko – hemijske neispravnosti su povećana mutnoća i boja,te povišene koncentracije gvoţĊa, mangana, nitrita, i povećan utrošak kalijum –permanganata. Uzroĉnici mikrobiološke neispravnosti su povećan broj bakterija, aerobnih mezofilnih i ukupnih kolimfornih bakterija, bakterija E.Coli i streptokoka fekalnog porijekla.Na vodotocima Štedrić i Lukaviĉka rijeka izgraĊeni su mini ribnjaci koji se koriste kao ribogojilišta. Osim površinskih vodotoka vaţno je pomenuti i vodene površine nekoliko manjih akumulacija u okolini aktivnih kopova i u napuštenim rudnim kopovima. Ove akumulacije se u pojedinim sluĉajevima koriste kao izvori snabdijevanja industrijskom vodom ili kao recepijenti za ispuštanje vode prilikom odvodnjavanja sa kopova, gdje se radi odrţavanja potrebnog nivoa, koji raste usljed atmosferskih padavina, ispumpavana voda odvodi do obliţnjih vodotokova. Kanalizacioni sistem za prikupljanje i odvodnju otpadnih voda je djelimiĉno izgraĊen. Taĉnije, kanalizaciona mreţa uraĊena je u urbanim djelovima opštine, dok se u ostalim djelovima predmetnog


124

prostora odvodnja otpadnih i fekalnih voda vrši putem septiĉkih jama ili direktnim ispuštanjem u rijeke bez prethodnog preĉišćavanja. Duţina kanalizacione mreţe po podacima iz 2008. godine, na podruĉju predmetnog obuhvata, iznosi 3500 m, a broj kanalizacionih prikljuĉaka iznosi 160. Postrojenjeza preĉišćavanje otpadnih voda ne postoji. Koliĉine nepreĉišćenih otpadnih voda ispuštenih direktno u vodotoke iznose 189.000 m

3godišnje .

Podaci o osnovnim elementima ţivotne sredine u ekološkoj dokumentaciji pojedinih objekata, razliĉitih privrednih sektora, potvrĊuju da su u manjem broju sluĉajeva registrovana prekoraĉenja graniĉnih vrijednosti parametara kvaliteta vode, i to u sluĉajevima gdje se otpadne vode upuštaju u recipijent bez prethodnog tretmana. Manji broj privrednih subjekata posjeduje ureĊaje za predtretman sanitarno - fekalnih i tehnoloških otpadnih voda. Neriješeni sistemi za odvoĊenje otpadnih voda u krugu pojedinih pogona neposredno utiĉu na kvalitet tla, a posredno zajedno sa drugim faktorima (atmosferske padavine, geološki sastav tla) na kvalitet podzemnih voda, biološku vrijednost proizvedenih sirovina za prehrambenu industriju i druge ĉinioce ţivotne sredine. Septiĉke jame individualnih porodiĉnih objekata najĉešće su nepropisno izgraĊene, dok se samo u sklopu pojedinih proizvodnih pogona mogu pronaći propusne i pravilno izgraĊene septiĉke jame.Podaci iz Godišnjaka SR BiH o potrošnji vode i stepenu zagaĊenja otpadnih voda iz 1991. GodinepotvrĊuju da je na podruĉju opštine Milići, i ranijih godina, veliki izvor zagaĊenja voda bio privredni sektor (rudarstvo, proizvodno zanatstvo i dr.). ZagaĊivaĉi voda kojima je stepen zagaĊenja utvrĊen mjerenjem (1987. god.) su "Boksit –trans" Milići sa godišnjim opterećenjem koje je iznosilo 7309 EBS, dok suzagaĊivaĉi voda kojima je stepen zagaĊenja utvrĊen pomoću koeficijenta zagaĊenja:Šipad – „6. avgust“ Milići ĉije je godišnje opterećenje iznosilo 3043 EBS i Rudnici boksita, sa godišnjim opterećenjem od 1896 EBS. Produkcija zagaĊenja na podruĉju opštine Milići i danas potiĉe velikim djelom od industrijskih otpadnih voda, ĉiji je kvalitativni i kvantitativni uticaj na površinske i podzemne vode moguće odrediti kontrolom kvaliteta otpadnih voda. Uticaj koji otpadne industrijske vode, u procesu površinske eksploatacije rude, vrše na recipijent prikazan je rezultatima mjerenja kvaliteta otpadnih voda u toku 2007. godine. Laboratorijska analiza osnovnih fiziĉko – hemijskih parametarauzoraka otpadnih voda sa površinskih kopova PK Podbraćan i PK Crvene stijene dala je rezultate kojima je utvrĊeno da izmjerene vrijednosti za taloţivost, suspendovane materije, BPK5, HPK, ţeljezo i mangan ne zadovoljavaju Pravilnikom propisane vrijednosti, dok ostali parametri zadovoljavaju. Poseban problem na ţivi svjet prvenstveno riblji fond predstavlja velika koliĉina ĉvrstih ĉestica, jer na prostoru Rudnika ne postoje taloţnici koji bi sprjeĉili njihovo dospjeće u recipijent . Ove koliĉine su posebno izraţene u vrijeme kada su prisutne veće koliĉine padavina kada se Zeleni Jadar i Jadar zamute na duţe periode . Kada temperatura u srednjim slojevima vode postigne graniĉnu vrjednost ribe dobijaju nagon za mrijest i odlaţu ikru na dno . zbog veleike koncentracije ĉvrstih ĉestica sunĉevi zraci nemogu prodrijeti u donje slojeve vode koji ostaju podhlaĊeni . Kao rezultat ove pojave riblja ikra se kvari što utiĉe na riblji fond u tolikoj mjeri da su trenutno vodotoci Jadra i Zelenog Jadra gotovo na minimumu . Na ovu pojavu nešto su otpornije ribe dna (potoĉna mrena) i ribe ĉiji mrijest traje u toku cjele godine (zelenke) . Inaĉe, rijeka Zeleni Jadar predstavlja recipijent za sve otpadne vode koje se javljaju na površinskim kopovima boksita. Otpadne vode najĉešće su bujiĉnog karaktera u uslovima, pojaĉanih padavina i otapanja snijega. Na podruĉju opštine Milići, takoĊe, usljed većih atmosferskih padavina ili topljenja većih koliĉina snijega, dolazi do plavljenja odreĊenih površina. Naroĉito izraţeno plavljenje je na podruĉju Nove Kasabe gdje dolazi do izlijevanja nekoliko potoka: Karića potok, Ĉelikovića potok i potok sa Kika. Ispitivanja kvaliteta površinskih voda vrše se radi ocjene stanja kvaliteta vode vodotoka, praćenja trenda zagaĊenja i oĉuvanja kvaliteta vodnih resursa.


125

Tabela : Kvalitet površinskih voda prema rezultatima ispitivanja fiziĉko –hemijskih i mikrobioloških parametara za 2007 i 2008. godinu Izvor: Agencija za vode oblasnog rijeĉnog sliva Save, Bijeljina

Parametri Kvalitet površinskih voda

Dobar

Veoma dobar

Odliĉan

Rijeka Drinjaĉa – profil ušće u Drinu

Rijeka Studeni Jadar – profil

Zaklopaĉa

Godina 2007 2008 2007

Mjeseci V VI VII X IV VI IX X VI IX

Temperatura (○c) 21,00 20,20 24,30 9,20 11,00 15,10 17,40 11,90 10,20 10,20

pH vrijednost 8,46 8,10 8,34 8,37 7,32 8,13 8,10 8,25 7,90 8,34

Elektroprovodljivost (µs/cm)

320 347 308 367 217 267 344 344 365 274

Zasićenost kiseonikom (%)

98,80 92,40 92,60 104,50 205 102 122 131 86,90 98,80

BPK5 (mg/l) <1 <1 3,4 <0,5 3,6 1,2 1,9 0,6 <1 2,1

Suspendovane materije (mg/l)

8,80 9,30 2,80 9,00 111 23,20 7,60 9,00 9,30 3,50

Ukupni oksidi azota (mg/l)

0687 0,696 0,513 0,765 0,796 0,746 0,606 0,975 1,045 1,075

Ortofosfati (mg/l) 0,031 0,012 0,016 0,017 0,010 0,017 0,045 0,014 0,011 <0,01

Amonijum (mg/l) 0,13 <0,10 <0,10 <0,10 0,04 0,04 0,03 0,05 <0,10 <0,10

Koliformne bakterije (MPN u 100 ml)

14000 4000 11000 4500 4600 46000 24000 4600 - -

Kvalitet vode

Prema Uredbi o kategorizaciji vodotoka, odnosno, prema normativnim definicijama ekološkog statusa kvaliteta voda i dopuštenim graniĉnim vrijednostima parametara kvaliteta, rijeka Drinjaĉa sa pritokom Jadar je svrstana u drugu kategoriju. Kvalitet površinskih voda na podruĉju opštine Milići ocjenjen je na osnovu rezultata ispitivanja fiziĉko – hemijskih i mikrobioloških parametara na profilima rijeka Drinjaĉa – profil ušće u Drinu i rijeka Studeni Jadar na profilu Zaklopaĉa, kako je prikazano u prethodnoj tabeli. Vrijednosti fiziĉko – hemijskih i mikrobioloških parametara ukazuju na to da se pomenuti vodotoci nalaze u granicama dobrog do odliĉnog kvaliteta.Potvrdu o kvalitetu voda daju i rezultati kvalitativnih i kvantitativnih analiza faune dna. Kvalitet vode rijeke Drinjaĉe kretao se u okviru II klase boniteta, koja prema mjerenom indeksu saprobnosti iz aprila, juna i septembra 2008. godine, nije bitnije mijenjala svoj kvalitet. U vodama rijeke Drinjaĉe dominiraju jedinke koje su indikatori ĉistih ili slabo zagaĊenih vodotoka, sa velikom koncentracijom kiseonika. Prvu (I) i drugu (II) klasu boniteta, prema sastavu faune dna, u periodu jun – oktobar 2007. godine, imao je i vodotok Studeni Jadar (Zaklopaĉa). Kvalitet vode rijeke Drinjaĉe propisan Uredbom potvrĊen je i podacima nacionalnog monitoringa na lokalitetu Tišća, prema Programu radova ispitivanja površinskih voda u Republici Srpskoj za 2009. godinu. MeĊutim, na osnovu podataka dobijenih sa pomenutog mjernog profila nije bilo moguće donijeti adekvatne zakljuĉke o kvalitetu vodotoka - recepijenata na podruĉju opštine Milići. Potencijalno zagaĊenje reflektovalo bi se, ne samo na kvalitet, odnosno propisanu klasu vodotoka, nego i na kvalitet podzemnih voda. TakoĊe nedostajali su podaci ra rjeke Zeleni Jadar prije ušća i Jadar ispod ušća Zelenog i Studenog Jadra .Ipak, odreĊeni broj kvalitativnih i kvantitativnih parametara govore u prilog ĉinjenici da je zagaĊenje voda na podruĉju opštine Milići jedan je od kljuĉnih ekoloških problema, koji predstavlja rizik za zdravlje stanovništva, kao i za kvalitet ţivotne sredine. Glavne izvore zagaĊenja površinskih i podzemnih voda predstavljaju netretirane industrijske i komunalne otpadne vode, drenaţne vode iz poljoprivrede, kao i procjedne vode iz deponija. Negativnim uticajima mogu se dodati i zagaĊenje voda usljed neadekvatnog odlaganja ĉvrstog otpada u neposrednoj blizini vodotoka i u vodotoke (naroĉito izraţen problem odlaganja otpada iz pilana),


126

ugroţenost izvorišta vode usljed nepostojanja utvrĊenih zona sanitarne zaštite, te neobezbjeĊenosti potrebnih uslova i opreme za filtriranje i dobijanje hemijski i bakteriololški potpuno ispravne vode za piće, što uzrokuje zdravstvenu neispravnost vode većine seoskih vodovoda.Izvori zagaĊenja voda lokalizovani su na podruĉjima sa većom gustinom naseljenosti i na podruĉjima gdje se nalaze privredni objekti (znatno zagaĊenje voda nastaje usljed ispuštanja maziva i ulja radnih mašina i vozila sa manipulativnih površina bez separatora).

7.21. Poslednji rezultati analiza vode iz gradskog vodovoenog sistema Uprkos svim nabrojanim probelemima procesa vodosnabdjevanja sa gradskog vodovoda procesom stalnog praćenja i kontrole kvaliteta vode obezbeĊuje se uredno snabdjevanje ispravnom vodom za piće . U sluĉajevima pojave neispravnih uzoraka stanovništvo se obavještava putem javnih glasila a u isto vrijeme preduzimaju mjere da se kvalitet vode popravi . Kao primjer izdvajamo jedan primjerak uraĊene poslednje analize kvaliteta vode u gradskom vodovodnom sistemu .


127


128


129


130


131

7.22. REZIME SEKTORA VODA (ANALIZE I ZAKLJUĈCI) Ukratko o oblasti voda na opštini Milidi moglo bi se izdvojiti sledede . Opština Milidi ima veoma razvijenu hidrogeografsku mrežu . Sa sigurnošdu možemo redi jednu od najrazvijenijih u regionu . To svakako nisu velike rijeke ali se radi o velikom broju manjih rijeka, riječica i potoka . Na opštini nema jezera osim onih malih kojih se formiraju prilikom iskopa rude . Posebnu pažnju u razradi ovog sektora obratili smo na zone sanitarnih zaštita jer je izuzetno važno održati ovepotencijale . Pored izvora kojie se koriste za napajanje veliku vrijednost ima rijeka Štedra kao potencijalno najvedi izvor pitke vode u opštini Milidi . Vodotoci imaju potencijal i za instaliranje protočnih hidroelektrana u skladu sa normativima i ekološkim uslovima za postavljanje i korištenje istih . Ono zbog čega još uvijek nije izgrađen ni jedan ovakav objekat je činjenica da su ovoinvesticije koje se dugoročno otpladuju a i procedure dobijanja koncesija na iste su složene . Poseban problem je što sem graskog vodovodnog sistema ostali ne posjeduju potrebne građevinske i upotrebne dozvole i ne mogu se u potpunosti predati komunalnom preduzedu na upravljanje . Neki od vedih sistema kao što je vodovod Alpro – Vukovidi predat je na održavanje komunalnom preduzedu ali se ne vrši dezinfekcija vode u istom pa je praktično ova voda samo za tehničku upotrebu . Gubici na vodovodnom sistemusuizuzetno veliki astanje je haotično i zbog ne postojanja vodomjera za domadinstva pa su zloupotrebe veoma izražene i velike . Dosta manjihvodovoda koja u skladu sa zakonskim propisima služe za napajanje više od5 domadinstava, morali bi dobiti građevinske i upotrebne dozvole i predati se na upravljanje komunalnom preduzedu . Skoro nigdje se kod ovih manjih sistema ne vrši dezinfekcija vode niti postoje ugrađeni vodomjeri . Radiboljeevidencije i stvaranja prave slike o količinama i potencijalima neophodno bi bilo izvršiti popis svih značajnijih izvora po MZ. a zatim izvršiti bakteriološke i hemijske analize ovih izvora . Po prikupljanju ovih podataka izraditi katastar izvorišta sa kartografskim prikazom . Postoje urađeni elaborati zona snitarne zaštite za izvorišta : Nikoline vode, Banjica i Jama . Isto bi trebalo uraditi za sva izvorišta iz kojih se snabdjeva više od pet domadinstava ali i one koji su potencijalno interesantni za korištenje . Raditi na provedbi mjera na uspostavi zona sanitarnih zaštita izvorišta. Vedu pažnju trebalo bi posvetiti termalnim izvorištima u Raševu. Prikupiti dosadašnja istraživanja istih te napraviti elaborate za korištenje istih i uvrstiti ih u ponudu opštine za potencijalne investitore . Trebalo bi napraviti studiju za mogudnosti i lokacije protočnih hidroelektrana i njih uvrstiti u ponudu opštine za investiranje . Kada je riječ o zaštiti voda trebalo bi pokrenuti aktivnosti na izradi projekata i studija za izradu kolektorskih postrojenja za tretman otpadnih voda i fekalne kanalizacije i uz sufinansiranje privrede i opštine tražiti potencijalne investitore iz raspoloživih fondova za zaštitu životne sredine . Kroz apliciranje na zajedničke fondove davanjem subvencija i podršku inspekcijskih organa zajedno sa preduzedima rješavati najakutnije probleme zagađenja iz privrede . Raditi na proširenju područja sakupljanja otpada i ekološkim akcijama uklanjati divlje deponije i čistiti korita rijeka u partnerstvu sa NVO, medijima ... U istom modelu organizovati edukacije sa ciljem podizanja ekološke svijesti stanovništva . Uz podršku donatora iznadi mogudnost alternativog napajanja za gradski vodovod sa drugog izvorišta . Uz podršku donatora neophodno je utvrditi i eliminisati uska grla u vodosnabdjevanju (mjesta gdije se javljaju veliki gubici zbog dotrajalog ili loše projektovanog cjevovoda) .


132

8. SEKTOR TLA I ZEMLJIŠTA

8.1. STRUKTURA POLJOPRIVREDNOG ZEMLJIŠTA Po podacima iz katastarskog operata za 2003. godinu (zasnovani dijelom i na procjeni) ukupna površina poljoprivrednog zemljišta na podruĉju opštine Milići iznosi 10242.25 ha i ĉini 36.73 % površine opštine. U strukturi poljoprivrednog zemljišta po ovim podacima najveće uĉešće imaju njive i livade sa 76.61 %. Potrebno je naglasiti da je aţurnost podataka o strukturi korištenja zemljišta iz katastarskog operata dosta loša i da se u pogledu poljoprivrednog i šumskog zemljišta nalazi na nivou iz 1980 – ih godina. Tabela: Struktura poljoprivrednog zemljišta (procjena po podacima iz katastarskog operata za 2003. godinu)

Struktura poljoprivrednog zemljišta (procjena po podacima iz katastarskog operatera za 2003. godinu )

Kategorija poljoprivrednog zemljišta

Površina (ha) %

Njive 4705,90 45,95

Voćnaci 663,44 6,48

Livade 3141,17 30,67

Pašnjaci 1731,05 16,90

Ribnjaci 0,69 0,01

Ukupno 10242,25 100

Najveće uĉešće njiva u ukupnom poljoprivrednom zemljištu prisutno je u katastarskim opštinama (KO) Rovaši, Skugrići, Maćesi, NeĊeljišta i Nova Kasaba. Nadprosjeĉno uĉešće voćnjaka je prisutno u katastarskim opštinama Zaklopaĉa, Vrtoĉe, Dubnica, Nova Kasaba, Milići i Lukavica. Nadprosjeĉno uĉešće livada je prisutno u katastarskim opštinama Podbiraĉ, ZagraĊe, ZabrĊe, Vrsinje, Lukavica, Koprivno, Vitići, Dubnica i Vrtoĉe. Nadprosjeĉno uĉešće pašnjaka je prisutno u katastarskim opštinama Rupovo Brdo, Derventa, Podbiraĉ, Vrsinje, Dubnica i Sebioĉina. Po podacima iz projekta CORINE LAND COVER 2006, veliĉina poljoprivrednog zemljišta na podruĉju opštine iznosi 8376.05 ha i ĉini 30.04 % površine opštine. Ovdje se javlja znaĉajna razlika u poreĊenju sa katastarskim operatom od 1866.2 ha. Ova razlika se moţe objasniti metodološkim razlikama, ali i protokom vremena. Tabela : Struktura poljoprivrednog zemljišta (CORINE LC 2006)

Struktura poljoprivrednog zemljišta (Corine LC 2006)

Kategorija poljoprivrednog zemljišta

Površina (ha) %

Voćnjaci 30,96 0,37

Pašnjaci 1539,78 18,38

Kultivisano zemljište 3097,03 36,97

Ostalo poljoprivredno zemljište 3708,28 44,27

Ukupno 8376,05 100

Iz tabele je primjetno da kategorija "ostalo poljoprivredno zemljište" (poljoprivredne površine sa znaĉajnim udjelom prirodnog biljnog pokrova) ĉini 44.27 % poljoprivrednog zemljišta, što se moţe dovesti u vezu sa depopulacijom ruralnih podruĉja opštine Milići. Rijeĉ je preteţno o zapuštenim livadama i pašnjacima. Kategorija "kultivisano zemljište" (grupe obradivih parcela) odgovara najvećim dijelom njivama.


133

8.2. PEDOLOŠKE KARAKTERISTIKE ZEMLJIŠTA Iz tabele je primjetno da kategorija "ostalo poljoprivredno zemljište" (poljoprivredne površine sa znaĉajnim udjelom prirodnog biljnog pokrova) ĉini 44.27 % poljoprivrednog zemljišta, što se moţe dovesti u vezu sa depopulacijom ruralnih podruĉja opštine Milići. Rijeĉ je preteţno o zapuštenim livadama i pašnjacima. Kategorija "kultivisano zemljište" (grupe obradivih parcela) odgovara najvećim dijelom njivama.

PEDOLOŠKE KARAKTERISTIKE ZEMLJIŠTA Znaĉajna varijabilnost pedosfere na podruĉju opštine je posljedica raznovrsnosti pedogenetskih faktora. Najrasprostranjenija zemljišta su distriĉni kambisol i kalkokambisol sa gotovo 60 % uĉešća u površini opštine. Ova zemljišta su dominantna u ĉitavom sjevernom i sjeveroistoĉnom dijelu opštine, kao i podruĉju juţno od linije Zaklopaĉa - Milići. Rijeĉ je o zemljištima lošijeg kvaliteta. Na trećem mjestu po površini su eutriĉni kambisoli sa 12.09 % koji dominiraju u krajnjem jugozapadnom dijelu opštine (Podbiraĉ i ZagraĊe). Rankeri zauzimaju 9.09 % površine opštine preteţno u zapadnom dijelu opštine (Bakići, Vukovići, Podgora, Vrtoĉe, Rajići, Raškovići, NeĊeljišta i dio Skugrića i Zaklopaĉe). Kalkokambisol sa vertisolom (smonicom) je dominantno zemljište na potezu Pavkovići - Bukovica Gornja u istoĉnom dijelu opštine (8.57 % površine opštine). Kreĉnjaĉka crnica (kalkomelanosol) je prisutna izmeĊu Nove Kasabe i Sebioĉine (šire podruĉje naseljenog mjesta Bišina), lokalitetu Velimirovina u slivu Štedrića, kao i na potezu Vujadini - Here - Višnjica (5.23 %). Najkvalitetnije zemljište - aluvijalno tlo (fluvisol) ĉini 2.65 % podruĉja opštine i ograniĉeno je na doline većih rijeka - Studeni Jadar, Zeleni Jadar, Jadar i Drinjaĉa. Tabela : Struktura zemljišta po pedološkim karakteristikama na podruĉju opštine Milići

Tip zemljišta Površina (ha) %

Aluvijalno tlo (fluvisol) 737,96 2,65

Deposol 289,44 1,04

Eutriĉno smeĊe tlo (eutriĉni kambisol) 3372,25 12,09

Kalkokambisol 6772,49 24,29

Kalkokambisol-vertisol 2389,09 8,57

Kalkokambisol-Kalkomelanosol 124,91 045

Kalkokambisol-regosol 35,28 0,13

Kalkomelanosol 1458,12 5,23

Kiselo smeĊe tlo (distriĉni kambisol) 9854,64 35,34

Ranker 2533,65 9,09

Rendzina 317,70 1,14

Ukupno 27885,53 100

8.3. ZEMLJIŠTE Zemljište je jedno od najznaĉajnijih prirodnih resursa odreĊenog podruĉja. Podruĉje opštine Milići se odlikuje velikom heterogenošću kada je u pitanju zemljišni pokrivaĉ, zbog ĉega je od velike vaţnosti njegovo racionalno iskorištavanje uz maksimalno poštovanje naĉela zaštite ţivotne sredine. ZagaĊivanje zemljišta i njegova umanjena biološka i estetska vrijednost na podruĉju opštine Milići posljedica je intenzivnog antropogenog djelovanja na prirodno –ekološke vijednosti prostora. Degradacija zemljišta odnosi se prije svega na zagaĊenje zemljišta kao posljedice industrijskih, rudarskih, poljoprivrednih i saobraćajnih aktivnosti. Znaĉajni faktori izmjene zemljišta na predmetnom prostoru su emisije koje u zemljište dospijevaju putem taloţenja ĉestica iz atmosfere (tehnološki procesi, motorna vozila, individualna loţišta i dr.), pritisci na zemljište koji nastaju usljed ispuštanja otpadnih voda, kao i hemijska sredstva koja se koriste u svrhu poboljšavanja poljoprivredne proizvodnje, te neadekvatno odlaganje ĉvrstog otpada.


134

Poljoprivredno zemljište zagaĊuje se neadekvatnom upotrebom mineralnih Ċubriva, pesticida i drugih agrohemijskih sredstava. Gubici zemljišta posljedica su i eksploatacije mineralnih sirovina, kao i djelimiĉne erozije manjih razmjera izazvane sjeĉom šuma, djelovanjem vode ili nepravilnom obradom. Najznaĉajnije površine koje su izloţene djelovanju antropogenih faktora na podruĉju opštine Milići predstavljaju površine namijenjene eksploataciji mineralnih resursa. Površine (leţišta) na kojima se vrši eksploatacija ili istraţivanje mineralnih sirovina su Podbraćan (ruda boksita), Crvene stijene (ruda boksita), Gradina (tehniĉki graĊevinski kamen - kreĉnjak) i Megara (tuf). Glavni faktori destrukcije zemljišta su: površinski kop, odlagališta jalovinskog materijala, emisija prašine, moguće razlijevanje nafte, ulja i maziva radnih mašina, narušavanje uspostavljene ravnoteţe na zemljištu i u ukupnom ekosistemu. Prema procentu klasa naĉina korištenja zemljišta površinski kopovi (rudnici) imaju 1.41 % udjela u ukupnoj površini opštine (CORINE LC 2006.). Prema analizi mogućnosti razvoja poljoprivredne proizvodnje na površinama rudnika boksita (površine koje su u eksploatacionom polju, ali nisu zahvaćene eksploatacijom) koje je radio Institut za istraţivanje i razvoj u Sarajevu (1984. godine) konstatovano je da su ta zemljišta siromašna u pogledu humusa i lakopristupaĉnih hranljivih materija za biljke. Uzorci koji su uzimani sa površinskih kopova i odlagališta jalovine pokazali su da ta zemljišta imaju veoma loše fiziĉko – hemijske osobine, te je projektima rekultivacije predloţeno njihovo pošumljavanje. Urbani i privredni razvoj dovodi do opterećenja površinskih slojeva zemljišta velikom koliĉinom otpadnih materija. Narušavanje kvaliteta ţivotne sredine, ali i zdravlja stanovništva, uzrokuje postojanje nelegalnih i neadekvatno opremljenih odlagališta otpada. Kvalitet zemljišta narušava i otpadni materijal razliĉitog sastava (komunalni otpad, jalovišta, otpadni mulj, krupni i sitni drveni otpad, prašina, opasne teĉnosti) koji nastaje na lokacijama u okviru privrednih pogona, a usljed nepropisnog odlaganja i zbrinjavanja. Miniranost zemljišnih površina, pored opasnosti po ţivot ljudi, ĉini veliko opterećenje za kvalitet ţivotne sredine. Prostor zagaĊen sa minsko - eksplozivnim ubojnim sredstvima prvenstveno se odnosi na lokalitete u blizini granice sa opštinom Srebrenica i u okolini Nove Kasabe gdje su zvaniĉno registrovana minska polja (riziĉne minske površine) na podruĉju naseljenih mjesta Đile, Gunjaci, Bešići, Rupovo Brdo, Skugrići i Sebioĉina koja pokrivaju ukupno 48.91 ha. Inaĉe, prema podacima BH MAS – a iz 2008. godine na podruĉju opštine Milići nalazi se i 834.77 ha sumnjivih minskih površina. Znaĉajni zagaĊivaĉi zemljišta, pored pomenutih, na podruĉju opštine Milići su i koridori saobraćajnica (zagaĊivanje tla usljed aerosedimentacije produkata sagorijevanja motornih goriva, izlijevanja nafte i naftnih derivata, masti i ulja u neposrednoj blizini saobraćajnica). Najveće zagaĊenje ogleda se kroz povećanu koncentraciju proizvoda sagorijevanja motornih vozila što direktno zavisi od nekoliko faktora: dnevnog protoka vozila, sastava vozila i njihove starosne strukture, reţima voţnje i karakteristika saobraćajnice.

8.4. Podaci od civile zaštite iz 2013. O zagaĊenosti minama

Lista svih registrovanih zadataka

i pregled aktivnosti na odreĊenim projektima

R.br. Naziv lokacije Broj projekta

Površina m² Napomena

1. Đile-Jugoistočno 51812 21168 Zadatak završen 18.09.2009.godine

2. Đile-Tuk 51829 12330 Navedene lokacije su poljoprivredno zemljište i predstavljaju ogroman rizik za povratničku populaciju,te deminiranjem istih sve opasnosti bi bile uklonjene a ojačao samoodrživi povratak.

3. Rupovo brdo-Nasida brdo

51874 3890

4. Sebiočina-Prevlje 51900 62910

5. Sebiočina-Kule 51899 40290

6. Koprivno-Kudurine 51875 34360

7. Metaljka 51848 ???

8. Vandžidi 51847 ???

9. Gunjaci-Rudnik 51778 27280 Zadatak završen 26.03.2010.godine


135

boksita 3

10. Gunjaci-Rudnik biksita 4

51792 12130 Ekonomski resursi 11. Gunjaci-Nazda 51788 10960

12. Gunjaci-Jezero 51776 6939

13. Gunjaci-Rudnik boksita

51797 27498 Zadatak završen 02.10.2009.godine

14. Gunjaci-Rudnik boksita 2

51783 11300 Ekonomski resursi

15. Rupovo Brdo kota 612 52000 45338 Zadatak završen 30.03.2011.godine

16. Radava 51999 19186

17. Rupovo Brdo-Duboki Do

52022 58204

18. Vukšid Polje 52465 3036 Zadatak završen 07.09.2010.godine

19. Gunjaci-rudnik putni pojas

52002 24727 Zadatak zavrfšen 13.09.2010.godine

20. Đile-Južno 51818 11650 Zadatak završen 22.09.2008.godine

21. Đile-Istočno 51822 23190 Zadatak završen 12.12.2008.godine

Podaci navedeni u ovoj tabaeli su dobijeni od strane stručnih lica iz civilne zaštite Milidi koji rukovode i kordiniraju ovim aktivnostima


136


137

8.5. UPRAVLJANJE OTPADOM

8.5.1. ProizvoĊaĉi otpada iz privrede

Tabela ProizvoĊaĉi otpada iz privrede

Br. ProizvoĊaĉ Vrsta otpada Operater koji preuzima i

zbrinjava otpad

1. STR (broj subjekata :47) Ĉvrsti komunalni otpad

(Ambalaţni otpad) AD "KOMUNALNO" Milići

2.

Usluţne djelatnosti (radiji, banke, kladionice, auto škole, kablovska televizija, osiguravajuća društva, taksisti, prevoznici...) (53)

Ĉvrsti komunalni otpad AD "KOMUNALNO" Milići

3. SUR (kafići i kafane ) (broj subjekata 17)

Ĉvrsti komunalni otpad AD "KOMUNALNO" Milići

4. Gril (Broj subjekata 1)

Mješoviti otpad AD "KOMUNALNO" Milići

5. Motel Milići + ribnjak (1)

Mješoviti otpad AD „KOMUNALNO“ MILIĆI

6.

Automehaniĉarske radnje (4) - Mješoviti otpad - Automobilske gume - akumulatori* - preraĊena ulja* -zauljene krpe* - ambalaţa od sredstava za ĉišćenje i podmazivanje*

- AD "KOMUNALNO" Milići

7.

Auto-praonice (1) - Mješoviti otpad - ambalaţa od sredstava za pranje - Automobilske gume

AD „KOMUNALNO“ MILIĆI

8.

Mašinska radionica(2) Mješoviti otpad - preraĊena ulja*, - metalni opiljci

- AD „KOMUNALNO“ MILIĆI - Kompanija „Boksit“ a.d. ima ugovor sa rafinerijom iz Modriĉe o zbrinjavanju i preraĊenih ulja

9. Obrada i farbanje vune (1) -Mješoviti otpad

-Odmašćivaĉi, boje* AD „KOMUNALNO“ MILIĆI

10- RTV servis (1) -Mješoviti otpad

-Tehniĉki i elektronski otp.* AD „KOMUNALNO“ MILIĆI

11.

Benzinske pumpe (3) - Mješoviti otpad - Zauljene krpe* - Ulja i masti iz separatora*

AD "KOMUNALNO" Milići - Kompanija „Boksit“ a.d. ima ugovor sa „Green Tank“ d.o. Gradiška o zbrinjavanju otpada iz separatora ulja i masti

12.

Apoteke (2) -Mješoviti otpad - lijekovi i drugi farmaceutski otpad sa isteklim rokom vaţenja*

AD "KOMUNALNO" Milići - Moja apoteka“ je ispostava iz Banja Luke pa lijekove sa isteklim rokom vraća u Banja Luku, a oni ih dalje predaju ovlaštenom operateru -„Gradska apoteka“ jednom


138

godišnje predaje lijekove operateru koji je ovlašten od Ministarstva (i izabran na tenderu za opštine regije Zvornik) i za tu uslugu plaćaju naknadu zavisno od koliĉine otpada.

13.

Veterinarske stanice (2) -Farmaceutski otpad*, -Hemijska sredstva*, - lijekovi*,

AD "KOMUNALNO" Milići - Veterinarska ambulanta je ispostava iz Vlasenice i otpad vraća u glavnu veterinarsku stanicu- Vlasenica, -Veterinarske stanice „Zanum“ vakcine sa isteklim rokom vraća proizvoĊaĉu ili dobavljaĉu

14.

Pilane i obrada drveta (7)

Mješoviti otpad - otpadi od zaštite drveta, (ambalaţa i ostaci zaštitnih premaza*, boja i lakova*), -Pilotina i -ostaci od obrade drveta

AD „KOMUNALNO“ Milići - Piljevina se koristi za proizvodnju briketa i peleta - otpaci i okorci u kotlovnici za zagrijavanje objekata ili za sušenje drvne graĊe

15.

Pekare

Mješoviti otpad -Ambalaţa od brašna, aditiva i soli, - ostaci peciva, jestivih ulja i masti,

AD „KOMUNALNO“ Milići

16.

Mesara i obrada mesa (1)

Mješoviti otpad Otpad ţivotinjskog porijekla (otpad od ţivotinjskog tkiva, otpad od pripreme i obrade mesa)


17.

Farma koka nosilja (1) Mješoviti otpad - Ambalaţa od hrane, lijekova, vakcina*, - kokošiji izmet - uginule ţivotinje

AD „KOMUNALNO“ Milići - stajsko Ċubre privremeno se odlaţe u vodonepropusne, betonirane bazene do konaĉnog zbrinjavanja na poljopriv. parceli u Jatarištu,koja se povremeno zaorava, Ili se taj otpad daje stanovništvu za Ċubrenje njiva

18. Proizvodnja PVC stolarije (1) Mješoviti otpad

-otpadno staklo,. otpadna metal, plastika


19.

Fabrika vode (1) Komunalni otpad, otpad od ambalaţe

- A.D. „Vodovod i komunalije“ Zvornik za komunalni otpad, - za ambalaţni otpad: ugovor sa otkupljivaĉem “SARA“

20- Eksploatacija mineralnih sirovina

Jalovina Odlaţe se na terenu

21. Klaonica (1) Mješoviti otpad

Otpad ţivotinjskog porijekla AD „KOMUNALNO“ Milići


139

Većina proizvoĊaĉa opasnog otpada nema ugovor sa ovlašćenim preduzećem za zbrinjavanje ovog otpada. Od tri pumpe, samo pumpa AD Boksit ima ugovor sa Privrednim društvom Green Tank“ d.o. Gradiška o ĉišćenju separatora i odvozu opasnog otpada. Kada je rjeĉ o pilotini kao otpadu iz drvoprerade on se uglanom koristi za zagrijavanje objekata pogona, za sušenje drveta (sušare) ili se koristi za pravljenje briketa i peleta. Otpatci od drveta se prodaju i kao ogrevno drvo. Apoteke obrazlaţu da lijekove kojima istekne rok upotrebe vraćaju dobavljaĉu na dalje postupanje. Sliĉno objašnjenje dobili smo i od veterinarskih stanica kada je rjeĉ o lijekovima i medikamentima za ţivotinje. Na podruĉju opštine Milići nema poljoprivredne apoteke. Ambalaţe nakon korištenja pesticida završava u komunalnom otpadu. Pekare stari hljeb prodaju kao hranu za stoku. Poseban problem predstavlja veliki broj zanatskih radnji koje rade, ali nisu prijavljene ili su odjavile dijelatnost (automehaniĉari, autolimari, vulkanizeri, autopraonice).

8.5.2. ProizvoĎači otpada -javne ustanove

Tabela ProizvoĊaĉi otpada javne ustanove

ProizvoĊaĉ otpada Vrsta otpada Operator koji preuzima i zbrinjava otpad

Opasan otpad Drugi otpad

JU Dom zdravlja Sveti Nikola Medicinski otpad AD "KOMUNALNO" Milićinema ugovor o zbrinjavanju opasnog otpada

OŠ Aleksa Jakšić Elektronski otpad Otpatci hrane

Mješani komunalni otpad

AD "KOMUNALNO" Milići

JU Djeĉije obdanište Poletarac Elektronski otpad Otpatci hrane



JU Biblioteka Elektronski otpad Mješani komunalni otpad


JU Centar za socijalni rad Elektronski otpad Mješani komunalni otpad


JU SŠC Milutin Milanković Elektronski otpad Otpatci hrane



JU Sportska dvorana Milići Elektronski otpad Mješani komunalni otpad


Lokalna uprava opštine Milići Elektronski otpad Mješani komunalni otpad


Poreska uprava Elektronski otpad Mješani komunalni otpad


Republiĉka geodetska uprava Elektronski otpad Mješani komunalni otpad


Zavod za zapošljavanje Elektronski otpad Mješani komunalni otpad


Centar za socijalni rad Elektronski otpad Mješani komunalni otpad


Fond PIO Elektronski otpad Mješani komunalni otpad


Pošte Srpske Elektronski otpad Mješani komunalni otpad


ŠG Vlasenica ŠU Milići Elektronski otpad Mješani komunalni otpad


Elektro Bijeljina – elektrodistibucija Milići

Elektronski otpad Mješani komunalni otpad


Boraĉka organizacija Elektronski otpad Mješani komunalni otpad



140

Većina javnih ustanova bavi se usluţnom dijelatnošću tako da proizvodi ĉvrsti komunalni otpad sliĉan onom iz domaćinstva sa nešto većom koliĉinom papira. Opasan otpad proizvodi Dom zdravlja i to je medicinski otpad. Ne postoji ugovor sa ovlašćenim pravnim licima koja se bave odvozom i skladištenjem ovog otpada niti adekvatni uslovi za ĉuvanje ovog otpada. U razgovoru sa upravom Doma zdravlja dobijene su informacije da su upoznati sa ovim problemom i da su naĉelno definisali prostor u kom bi se ĉuvao opasan otpad ali da ĉekaju direktive Ministarstva za sklapanje ugovora sa operaterom koji će zbrinjavati otpad jer se moraju specificirati sredstva za plaćanje ove usluge. Sve ostale institucije posjeduju povremeno elektronski i elektroniĉki otpad koji je posljedica dotrajalosti raĉunarske i druge opreme koja se koristi kao sredstvo rada.Ovaj otpad iako predstavlja potencijalnu opasnost jer sadrţe alkalije, gasove, plastiĉne, metalne i staklene dijelove, hemijske elemente kao što su olovo, kadmijum, berilijum, ţiva i mnoge druge, usljed nedovoljno razvijene i neorganizovane mreţa otkupnih centara za odlaganje i reciklaţa ovakvih proizvoda u BiH, odlaţe se u kontejnere i zajedno sa komunalnim otpadom odlaţe na lokalnu deponiju. Školske ustanove imaju u vrijeme nastave i veće koliĉine otpadaka hrane od uţine uĉenika koja takoĊe zasluţuje poseban tretman i ĉešći odvoz otpada.

8.5.3. Pravni okvir za upravljanje otpadom

8.5.3.1. Planski dokumenti upravljanja otpadom

Nadleţnost za zaštitu ţivotne sredine u BiH, a samim tim i upravljanje otpadom, je prema Dejtonskom sporazumu na entitetskom nivou data Ministarstvu za prostorno ureĊenje, graĊevinarstvo i ekologiju RS. Delegacija EU u BiH je 1998. godine kroz PHARE program finansirala izradu “Strategije upravljanja otpadom u BiH”. Strategijom je po prvi put integralno sagledan problem upravljanja otpadom u cijeloj BiH te predloţen regionalni pristup rješavanja odlaganja otpada. U RS, Strategija je usvojena od strane Narodne skupštine RS 2003. godine i postala obavezujući dokument, kao i podloga za sve aktivnosti vezane za upravljanje otpadom. Zakon o upravljanju otpadom takoĊe nalaţe izradu entitetskih strategija upravljanja otpadom. U RS-u još uvijek nije izraĊena republiĉka strategija upravljanja otpadom. ĉlan 8. Zakona o upravljanju otpadom(Sl. gl. RS 53/02) propisuje da strategiju upravljanja ĉvrstim otpadom na period od 6 godina donosi Narodna skupština Republike Srpske na prijedlog Vlade RS odnosno nadleţnog Ministarstva. U skladu sa ĉlanom 9. Zakona o upravljanju otpadom jedinice lokalne samouprave su duţne donijeti lokalne planove upravljanja otpadom. Pored nabrojanih dokumenata problem upravljanja otpadom tretiran je i dokumentima:

- Prostorni Planopštine Milići 2011 - 2031. godina - Strategija razvoja opštine Milići 2011 - 2015. godina - Regulacioni plan

Prostorni plan opštine Milići na više mjesta obraĊuje ovu oblast sa stanovišta proizvodnje otpada, populacionih kretanja i lokacija za otpad. Strategijom razvoja opštine Milići definisana je aktivnost pristupa organizacije odvoza otpada na regionalnu deponiju kao i aktivnost podizanja kapaciteta komunalnog preduzeća.

8.5.3.2. Zakonska regulativa

U tabelama u nastavku dat je pregled relevatnih propisa svih administrativnih nivoa vezano za oblast upravljanja otpadom te nadleţnosti/obaveze iz ovih propisa koje su stavljene na teret opštinama.


141

Tabela Propisi od znaĉaja za upravljanje otpadom na nivou BiH

Zakon/Pravilnik Broj Sl. glasnika BiH

Nadleţnosti/Obaveze

Pravilnik o uslovima koje moraju ispunjavati pravna i fiziĉka lica za promet fitofarmaceutskim sredstvima 51/11

Pravilnikom se propisuju uslovi u pogledu prostorija, opreme i kadrova, koje moraju ispunjavati pravna i fiziĉka lica, koja obavljaju promet fitofarmaceutskim sredstvima- FFS. Promet FFS na malo (poljoprivredna apoteka), moraju imati odgovarajući skladišni prostor za ĉuvanje FFS, prostor za privremeno skladištenje otpada FFS, prodajni prostor i radni prostor za odgovorno lice. Prostor za privremeno skladištenje otpada FFS moţe se nalaziti i u sklopu skladišnog prostora namijenjenog za ĉuvanje FFS. Odgovorno lice se brine za skupljanje otpada FFS i otpadne ambalaţe u skladu s propisima koji ureĊuju opasni otpad.

Zakon o radijacijskoj i nuklearnoj sigurnosti u Bosni i Hercegovini

88/07

Ĉl 17: Propise za upravljanje radioaktivnim otpadom donosi direktor Agencije u skladu s meĊunarodnim standardima. Propis još nije donesen.

Pravilnik o medicinskim sredstvima 04/10

Ĉl 87: Medicinska sredstva koja više nisu u upotrebi zbrinjavaju se o trošku vlasnika odnosno pravne ili fiziĉke osobe kod koje je medicinsko sredstvo zateĉeno.

Pravilnik o zbrinjavanju farmaceutskog otpada

23/11

Ĉl 3: Definiše farmaceutski otpad Ĉl 6: Definiše obavezu proizvoĊaĉa farmaceutskog otpada da pripremi Plan upravljanja otpadom Ĉl 7: ProizvoĊaĉ otpada je duţan prikupljati otpad selektivno u skladu sa dogovorenim budućim tretmanom. Ĉl 9: Propisuje obavezu razvrstavanja otpada po vrstama Ĉl 12: Propisuje obavezu sklapanja ugovora radi prenosa obaveza upravljanja otpadom na operatera sistema i sadrţaj tog ugovora Ĉl 13: Transport opasnog otpada mora biti praćen odgovarajućom dokumentacijom.

Zakon o osnovama bezbjednosti saobraćaja na putevima u BiH 48/10, 75/06,

44/07, 6/06

Propisano je da je na javnim putevima zabranjeno podizati objekte, ureĊaje ili postrojenja, saditi sadnice ili postavljati predmete kojima se umanjuje preglednost puteva, kao i preglednost na raskrsnici, ili vršiti bilo kakve radnje koje bi mogle ugroţavati ili ometati saobraćaj na javnom putu ili oštećivati javni put i objekte na njemu

Tabela Propisi od znaĉaja za upravljanje otpadom RS

Zakon/Pravilnik Broj Sl. glasnika RS


Zakon o upravljanju otpadom

53/02

izmjene i

dopune 65/08

Ĉl. 8. Saradnja sa republiĉkim ministarstvom oko izrade Strategije upravljanja ĉvrstim otpadom. Ĉl. 9-10. Izrada regionalnih i lokalnih (opštinskih) planova upravljanja otpadom. Ĉl. 11-16. Obaveza dobijanja dozvole za obavljanja aktivnosti tretmana otpada i njegovog odlaganja (komunalna preduzeća) Ĉl. 22. Obavezuje sve djelatnosti da preduzimaju mjere tako da se smanji koliĉina štetni uticaj otpada na ţivotnu sredinu i ljudsko zdravlje, da se promoviše ponovna upotreba, reciklaţa i bezbjedno odlaganje otpada


142



Ĉl. 26. Obavezuje odgovorno lice postrojenja za koje je prema Zakonu o zaštiti ţivotne serdine potrebna ekološka dozvola da priprema i donosi Plan upravljanja otpadom Ĉl. 29. Daje mogućnost da proizvoĊaĉ i prodavaĉ prenesu obaveze upravljanja otpadom na operatera sistema za prikupljanje otpada putem ugovora ili sporazuma. Ĉl.30- 31. Definiše uspostavljanje sistema prikupljanja otpada od strane operatera za upravljanje otpadom, odgovornost proizvoĊaĉa i imaoca otpada Ĉl. 32-35. Definiše upravljanje komunalnim otpadom, donošenje odgovarajućih propisa i njihovog sadrţaja. Ĉl. 36-38 Definiše tretman otpada,sakupljanje otpada, korišćenje otpada, odlaganje otpada, spaljivanje otpada, naĉin transporta otpada Ĉl. 44. obavezuje svaku deponiju da se registruje u katastru nekretnina i katastru zagaĊivaĉa

Pravilnik o vrstama otpada i djelatnostima upravljanja otpadom za koje je potrebna dozvola

53/02 i 3/07

Propisuje obavezu komunalnih preduzeća da dobiju dozvolu za upravljanje otpadom

Pravilnik o uslovima za prenos obaveza upravljanja otpadom sa proizvoĊaĉa i prodavaĉa na odgovorno lice sistema za prikupljanje otpad

118/05

Pravilnikom se utvrĊuju uslovi pod kojima proizvoĊaĉ otpada mogu prenijeti svoje obaveze upravljanja otpadom na operatera sistema za prikupljanje otpada putem ugovora i sporazuma

Pravilnik o sadrţaju plana prilagoĊavanja upravljanja otpadom za postojeća postrojenja za tretman ili odlaganje otpada i aktivnostima koje preduzima nadleţni organ

39/05)

Ovim pravilnikom se ureĊuje sadrţaj Plana prilagoĊavanja za opštinske deponije (ĉl.2) i Plan prilagoĊavanja za postojeća postrojenja i ureĊaje koji nisu deponije (ĉl.3.) Zahtjev za odobrenje plana prilagoĊavanja vlasnik postrojenja ili lokacije podnosi organu nadleţnom za izdavanje dozvole za upravljanje otpadom ( Ministarstvo za prostorno ureĊenje, graĊevinarstvo i ekologiju). Po zahtjevu iz prethodnog stava nadleţni organ odluĉuje rješenjem.

Pravilnik o upravljanu medicinskim otpadom

90/06

Ovim pravilnikom se propisuje upravljanje medicinskim otpadom, sistem rukovanja i planiranja tretmana medicinskog otpada Ĉl.5 obavezuje zdravstvene ustanove da donesu Plan upravljanja otpadom koji je definisan ĉl. 6. Zakona o upravljanju otpadom

Zakon o apotekarskoj djelatnosti 119/08

Apoteka je obavezna da uspostavi sistem upravljanja farmaceutskim otpadom, što podrazumijeva uspostavljanje pisanih procedura kojim se reguliše upravljanje farmaceutskim otpadom u apoteci, a u skladu sa Zakonom o upravljanju otpadom (“Sluţbeni glasnik Republike Srpske”, br. 53/02 i 65/08). Troškovi zbrinjavanja farmaceutskog otpada idu na teret pravnog ili fiziĉkog lica kod kojeg je otpad zateĉen.

Uredba o upravljanju ambalaţom i ambalaţnim

otpadom 50/11

Ovom uredbom propisuje se naĉin postupanja sa ambalaţom i ambalaţnim otpadom (ambalaţa koja se proizvodi odnosno stavlja na trţište,uvezenu ambalaţu i sav ambalaţni otpad nastao u industriji,


143



zanatstvu,maloprodaji, usluţnim i drugim djelatnostima,u domaćinstvima ili nastao na neki drugi naĉin). Ĉl. 21-22. obavezuje oparetera koji obavlja aktivnosti upravljanja ambalaţom i ambalaţnim otpadom da pribavi dozvolu za upravljanje ambalaţnim otpadom od nadleţnog Ministarstva. Ĉl. 23 propisuje izradu Plana upravljanja ambalaţnim otpadom Ĉl. 28-30 propisuje naĉin izvještavanja o vrstama i koliĉinama ambalaţe i amb.otpada, nadleţnog Ministarstva

Pravilnik o smanjenju ambalaţnog otpada

46/12

Ovim pravilnikom propisuju se ciljevi upravljanja ambalaţom i ambalaţnim otpadom, sluĉajevi u kojima se ne osigurava propisano upravljanje ambalaţnim otpadom, koliĉina otpada za koji je neophodno osigurati prostor za preuzimanje, sakupljanje, razvrstavanje i privremeno skladištenje ambalaţnog otpada, kao i naĉin organizacije centara za sakupljanje, razvrstavanje i privremeno skladištenje ambalaţnog otpada

Pravilnik o naĉinu upravljanja otpadnim gumama

20/12

Propisuje se naĉin i postupak upravljanja otpadnim gumama. Pravilnik posebno tretira Dokument o kretanju otpada, koji popunjava vlasnik otpadnih guma, lice koje vrši transport, lice koje vrši sakupljanje i skladištenje i/ili tretman otpadnih guma prilikom njihovog preuzimanja, a u skladu sa posebnim propisom. Pravilnik propisuje naĉin skladištenja, obavezu recikliranja i iskorištavanja guma u energetske svrhe.

Pravilnik o upravljanju medicinskim otpadom

90/06

Upravljanje medicinskim otpadom vrši se na osnovu Plana upravljanja medicinskim otpadom. Zdravstvena ustanova duţna je donijeti Plan upravljanja medicinskim otpadom najkasnije do 2007. godine. Rukvodilac ustanove duţan je imenovati odgovorno lice za upravljanje medicinskim otpadom Odgovorno lice izraĊuje uputsvo za postupanje sa med. otpadom, provodu kontrolu i vodi evidenciju Ako ustanova zapošljava više od 50 radnika Rukovodilac je duţan da imenuje Odbor za UO Veoma infektivni otpad zahtjeva toplotnu ili hemijsku sterilizaciju u podruĉju gdje se otpad proizvodi prije nego što se isti pomiješa sa ostalim infektivnim otpadom Kategorije medicinskog otpada potrebno je drţati u kutijama ili ambalaţi na kojoj su jasno navedene karakteristike i obiljeţja kategorija i koje pruţaju odgovarajuću zaštitu za osobe iz medicinskih ustanova koje stupaju u kontakt prilikom rukovanja navedenom ambalaţom.

Uredba o naknadama za opterećenje ţivotne sredine

ambalaţnim otpadom 101/12

Ovom uredbom utvrĊuju se kriterijumi za obraĉun naknade za opterećivanje ţ.sredine amb. otpadom i oslobaĊanje od plaćanja te naknade, obveznici plaćanja naknade, visina naknade, naĉin oraĉuna i plaćanja naknade


144



Zakon o zaštiti ţivotne sredine

71/12

Ĉl. 30-31. Obaveze jedinica lokalne samouprave da uĉestvuju u širenju i unapreĊenju saznanja o ţivotnoj sredini preko institucija za obrazovanje, u saradnji sa udruţenjima i fondacijama i drugim struĉnim institucijama koje promovišu zdravu ţivotnu sredinu. Ĉlan 80. Ekološkom dozvolom nalaţuse mjere za spreĉavanje ili, kada to nije izvodljivo, smanjenje emisija u vazduh, vodu I zemljište I spreĉavanje stvaranja otpada, da bi se ostvario visok nivo zaštite ţiv. sredine kao cjeline. Ĉlan 85. zahtjev za izdavanje ekološke dozvole odgovorno lice podnosi zajedno sa dokazima, koji sadrše: k) plan upravljanja otpadom

Pravilnik o metodologiji i naĉinu voĊenja registra postrojenja i

zagaĊivaĉa

92/07

Jedinica lokalne samouprave vodi registar zagaĊivaĉa za postrojenja kategorije B. Jedinica lokalne samouprave dostavlja nadleţnom ministarstvu podatke o svim drugim izdatim dozvolama

Zakon o komunalnim djelatnostima

124/11

Ĉl. 2. kao djelatnost od posebnog društvenog interesa smatra se izmeĊu ostalog i «zbrinjavanje otpada iz stambenih i poslovnih prostora koje obuhvata odvoţenje, deponovanje,uništavanje i preradu otpadaka, osim industrijskog otpada i opasnih materija kao i odrţavanje deponija» . Ĉl. 2-12 propisuju obaveze i naĉin na koji lokalna samouprava ureĊuje odnosno organizuje pruţanje svih komunalnih usluga i davaoca svih komunalnih usluga pa samim time i usluga sakupljanja,odvoza i deponovanja otpada.

Uredba o davanju saglasnosti na cijene odreĊenih proizvoda

11/11

Ĉl. 2. Saglasnost na cijene proizvoĊaĉi i davaoci usluga su obavezni pribaviti pri formiranju cijena sledećih proizvoda i usluga:Ċ) Komunalnih usluga: grijanje, smeće, voda i kanalizacija Ĉl. 5. taĉka 3. Saglasnost na cijene proizvoda i usluga iz ĉl.2. taĉka Ċ) ove uredbe daje nadleţni organ jedinice lokalne samouprave

Zakon o komunalnoj policiji 85/03 Ĉl. 9.Policija vrši nadzor taĉka 11. «Odrţavanje ĉistoće na javnim površinama, odvoz kućnih otpadaka, kao i graĊevinskog i šut materijala»

Zakon o poštanskim uslugama Republike Srpske

30/10

Ĉl.9.Propisuje rezervisane poštanske usluge odnosno usluge koje moţe pruţati samo Pošta, a obuhvataju prenos pismonosnih pošiljki. Pismonosne pošiljka je svaka poštanska pošiljka koja sadrţi neko saopštenje u pisanoj formi na svakoj vrsti fiziĉkog medija, koju treba uruĉiti, kao i raĉuni za reţije, drugi raĉuni i sl.


145

Tabela Opštinski propisi od znaĉaja za upravljanje otpadom

Naziv odluke Broj Sluţbenog glasnika Opštine

Propisane obaveze

Odluka o komunalnom redu

Sluţbeni glasnik opštine Milići 01/07 i 03/10

Ovom odlukom propisano je da se otpad sa javnih površina sakuplja ( na neselektivan naĉin ) u posude za odlaganje otpada i definisane su obaveze pravnih i fiziĉkih lica u pogledu iznošenja, odvoza i deponovanje otpada sa javnih površina i kućnog otpada ĉlan 84.: korisnici usluga koje se odnose na odrţavanje ĉistoće, obavezni su da plaćaju naknadu davaocu usluga za odrţavanje ĉistoće po tarifi koju ona propisuje.

Sistematizacija radnih mjesta

Ovim aktom izvršena je preraspodjela nadleţnosti u okviru lokalne samouprave kada je rijeĉ o upravljanju otpadom . Prema vţećoj sistematizaciji ovaj referat pridruţen je sluţbeniku za komunalne poslove i ekologiju . Dio nadleţnosti nad procesom upravljanja otpadom ima i komunalna policija i ekološki inspektor u smislu kontrole i nadzora .

Odluka komunalnoj naknadi

Sluţbeni glasnik opštine Milići broj: 02/11

Odlukom se utvrĊuje obaveza plaćanja komunalne naknade za korišćenje objekata i ureĊaja zajedniĉke komunakne potrošnje i propisuju osnove i mjerila na osnovu kojih se odreĊuje visina komunalne naknade i korišćenje sredstava ostvarenih od komunalne naknade na podruĉju opštine Milići

Odluka o pristupanju osnivanja Javnog preduzeća „Regionaln deponija“ Zvornik

Broj:01-022-145/09 30.11.2009.god.

Ĉlan1. Opština Milići kao jedan od suosnivaĉa pristipa osnivanju Javnog preduzeća „Regionalna deponija“ Zvornik

Odluka o davanju garancija za kreditno zaduţenje JP “Regionala deponija“

br.:01-022-157/09 od 29.12.2009. i 01-022-51/10 od 29.04.2010.g

-Opština Milići javlja se kao izdavalac garancija za korisnike kredita, -Korisnik garancija za JP„Regional. deponija“ Zvornik: Ministarstvo Finansija RS (kreditna sredstva svjetske banke za obnovu i razvoj)

Sporazum o osnivanju MeĊuopštinskog vijeća za realizaciju projekta regionalne sanitarne deponije za ĉvrsti otpad

U Zvorniku, 21.07.2009. god

Vijeće ĉine: 1. Predstavnik Ministarstva za prost. ureĊenje, GraĊevinarstvo i ekologiju-Jedinice za upravljanje projektom i 2. Naĉelnici Opština:Zvornik, Bratunac, Milići, Srebrenica, Kalesija, Sapna, Vlasenica, Šekovići i Osmaci

Prоpisi kојi nеpоsrеdnо ili pоsrеdnо urеĊuјu оblаst uprаvlјаnjа оtpаdоm, uglavnom su usklaĊeni sa istim propisima u Evropskoj uniji. Njima sе urеĊuјu i prоpisuјu mjеrе zаštitе ţivоtnе srеdinе оd štеtnоg dејstvа оtpаdа. U Republici Srpskoj još uvijek nije izraĊena republiĉka strategija upravljanja otpadom, stoga je ovaj plan usklaĊen sa ciljevima i obavezama propisanim Strategijom upravljanja otpadom u BiH. Analizom navedenih propisa moţe se zakljuĉiti da se odreĊene odredbe nedovoljno primjenjuju, kao što su obaveza Komunalnih preduzeća za dobijanje dozvole za upravljanje otpadom, priprema Plana prilagoĊavanja i dobijanje ekološke dozvole za lokalnu deponiju. Odluka o komunalnom redu na podruĉju opštine Milići („Sl. glasnik opštine Milići“ br. 01/07 i 03/10) donesena je u skladu sa odredbama Zаkоnа о kоmunаlnim dјеlаtnostimа („Sl.glasnik RS“ broj:11/95,18/95 i 51/02). U


146

ĉlanovima 14-20. i 21. ove Odluke navodi se obaveza svih vlаsnika stаmbеnih оbјеkаtа, prаvnih i fiziĉkih licа kоја оbаvlјајu trgоvinsku, zаnаtsku, ugоstitеlјsku dјеlаtnоst i sl. da zаklјuĉe ugоvоr sа dаvаоcеm kоmunаlnih uslugа, ali da je odvoz otpada (obaveza komunalnog preduzeća) obavezan samo na gradskom podruĉju. Potrebno je dopuniti i izmijeniti Odluku o komunalnom redu na podruĉju opštine Milići, tako da odvoz otpada bude obavezan na podruĉju cijele opštine, a u skladu sa tehniĉkim i organizacionim mogućnostima davaoca komunalnih usluga. Ĉlanovi 13. 28. Odluke o komunalnom redu su u meĊusobnoj koliziji i potrebno ih je izmijeniti. Naime, ĉlan 13. utvrĊuje da je vlаsnik krupnog оtpаda isti duţаn sаm оdvеsti nа dеpоniјu, ili nаvеdеni pоsао uz nаdоknаdu trоškоvа pоvјеriti dаvаоcu uslugа, dok ĉlan 28. utvĊuje zabranu pristupa dеpоniјi licimа kоја nisu sluţbоm vеzаnа zа istu. U narednom periodu planirana je izmjena i dopuna Odluke o komunalnom redu, u cilju proširenja sistema upravljanja otpadom i usaglasiti sa novim zakonom o komunalnim djelatnostima na nivou RS(124/11). U cilju unapreĊenja ove oblasti potrebno je pojaĉati aktivnosti komunalne policije na provoĊenju propisa iz ove oblasti i u saradnji sa nadleţnim sudovima uspostaviti efikasne mehanizme za sankcionisanje pravnih i fiziĉkih lica koja krše odredbe ove Odluke. U skladu sa zakonskim odrebama vlasnici deponija su duţni izraditi Plan prilagoĊavanja za lokalne deponije i zahtjev za odobrenje istog podnose Ministarstvu za prostorno ureĊenje, graĊevinarstvo i ekologiju Republike Srpske. Plan prilagoĊavanja treba da sadrţi program sa fazama potrebnih mjera da bi se deponija uskladila sa zakonski definisanim minimalnim uslovima u roku od tri godine od dana odobrenja Plana. Za lokalnu deponiju na podruĉju opštine Milići nije izraĊen Plan prilagoĊavanja iako je zakonski rok istekao i neophodno je u što kraćem roku izraditi isti.

8.5.4. Postojeći kapaciteti za prikupljanje i odvoz otpada

8.5.4.1. Opremljenost za pruţanje usluge prikupljanja i odvoza otpada

Opština raspolaţe sa kontejnerima zapremine 1,1. OdreĊeni broj domaćinstava posjeduje kante, koje su u njihovom vlasništvu. Tabela Oprema za prikupljanje i transport otpada

R.br NAZIV OPREMEZA PRUŢANJE USLUGA

Godina Prizvodnje

Koliĉina

1. Metalni kontejneri 1.100l 2010 30

2. Kontejner pocinĉani 1.100l 2007 40

3. Kontejneri pocinĉani 1,1 2006 30

4. Kontajneri pocinĉani 1,1 2001 5 5. Smećara- mercedes 22-22 1997 1 6. Traktor IMT-539 1993 1

7. Unimag 1000 (mali kaion za nepristupaĉna podruĉja )

2007 1

Vozila za prikupljanje i transport otpada su velike starosti i u lošem su stanju. Iz naprijed navedenih podataka je vidljivo da je postojeća oprema dotrajala i zahtijeva neprekidna ulaganja za odrţavanje. S obzirom da se planira proširenje usluga odvoza otpada to je potrebno da se i postojeći vozni park obnovi i ojaĉa nabavkom novih vozila.


147

8.5.5. Dinamika i način odvoza i prikupljanja otpada

Tabela Dinamika i naĉin odvoza i prikupljanja otpada

Mjesna zajednica

Naĉin prikupljanja Broj Odvoz Pokrivenost uslugama

MZ Milići I KONTEJNERSKI 35 3x SEDMIĈMO

90%

MZ Milići II KONTEJNERI 30 3x SEDMIĈNO

60%

Dubniĉki most

KONTEJNER I INDIVIDUALNE POSUDE

4 3x SEDMIĈNO

50%

Nova Kasaba

KONTEJNER 13 3x SEDMIĈNO

40%

Mišići KONTEJNER I INDIVIDUALNE POSUDE

10 3x SEDMIĈNO

25%

Derventa KONTEJNER I INDIVIDUALNE POSUDE

8 3x SEDMIĈNO

30%

Zaklopaĉa INDIVIDUALNE POSUDE

40 3x SEDMIĈNO

25%

Podgora KONTEJNER I INDIVIDUALNE POSUDE

4+50 3x SEDMIĈNO

60%

MZ. U kojima se ne vrši servis sakupljanja i odvoza otoada

Mjesna zajednica

Naĉin prikupljanja Broj Odvoz Pokrivenost uslugama

Milići III - - - 0%

Milića Brdo - - - 0%

Gornji Zalukovik

- - - 0%

Rajići - - - 0%

Vukovići i Vrtoĉe

- - - 0%

Đile i Rupovo Brdo

- - - 0%

Koprivno - - - 0%

Štedrić - - - 0%

Skugrići - - - 0%

Maćesi - - - 0%

Rovaši - - - 0%

Raševo - - - 0%

Iz navedenih 8. Mjesnih zajednica vrši se odvoz otpada iz gušće naseljenih djelova . Ruralni dijelovi nabrojanih MZ. Kao i ukupan prostor preostalih 12. MZ. Nije obuhvaćen uslugom odvoza otpada . razlog ovakvog stanja je prije svega loša konfiguracija terena i nemogućnost pristupa u toku zimskog perioda godine . Sledeći razlog je finansijske prirode i tiĉe se cijene odvoza otpada iz udaljenih dijelova . U


148

predhodnom periodu postajalo je više pokušaja da se obuhvati veći dio opštine sa uslugom odvoza otpada ali graĊani nisu bili spremni da plate uslugu . Prema podacima kojima raspolaţe komunalno preduzeće dosta stanovnika odlaţe otpad na najbliţa mjesta ali nije spremno da plaća uslugu odvoza otpada pa komunalno preduzeće vrši uslugu odvoza veće koliĉine otpada od koliĉine za koju naplati uslugu .

8.5.6. Analiza i zaključci

Kapaciteti za odvoz otpada su nedovoljni. Komunalno preduzeće nema mogućnosti da sa ovim kapacitetima poveća obim ni poboljša uslugu koju pruţa. Oprema za sakupljanje komunalnog ĉvrstog otpada je stara i nedostaje odgovarajući broj kontejnera u gradskom i prigradskom dijelu opštine. Potrebno je proširiti teritoriju opštine i na ruralne M.Z. servisom sakupljanja i odvoza (ukoliko se poboljšaju - asvaltiraju prilazni putevi). Potrebno je postojeći odvoz obavljati ĉešće u odnosu na dosadašnji period zbog nedovoljnog broja kontejnera koji se vrlo brzo prepune. Pokrivenost opštine sa uslugom prikupljanja otpada nije na zavidnom nivou. Poseban problem je izraţen što veliki broj graĊana odlaţe smeće u kontejnere a ne plaća uslugu i izbjegava da sklopi ugovor o korišćenju ove usluge. Opasan otpad se na tretira na adekvatan naĉin, a stanovništvo nema izgraĊanu svijest o njegovom uticaju niti je informisano šta se sve ubraja u opasan otpad. U ruralnim M.Z. potrebno je sakupljati i na odgovarajući naĉin tretirati opasni otpad iz domaćinstva i specijalni otpad iz domaćinstva i iz privrede. Neophodno je ambalaţni otpad od upotrebljenih pesticida u poljoprivredi koji spada u opasni otpad odvajati od drugog otpada i posebno tretirati. (Sav ovaj otpad za sada završava na neureĊenim divljim odlagalištima) Veliki problem je što se otpad ne razdvaja pa opasni otpad zajedno sa ostalim završava na gradskoj deponiji. Proces recikliranja otpada se ne provodi sem sporadiĉnih sluĉajeva korištenja otpada za stvaranje novih vrijednosti (protektovanje guma, korištenje pilotine i otpada drveta). Poseban problem je zbrinjavanja medicinskog otpada, ţivotinjskog otpada, elektroniĉkog otpada i opasnog otpada iz privrede jer zbrinjavanje ovakvog otpada nije u nadleţnosti lokalne zajednice niti komunalnog preduzeća. Veliki problem u rješavanju ovih problema i provoĊenju zakonskih regulativa je nedostatak finansijskih sredstava i tranzicioni period gdje je potrebno pronaći prostor za rast ionako slabe privrede koja treba da obezbedi egzistenciju stanovništva. Na jedan dio pobrojanih problema moguće je odmah uticati a on se odnosi prije svega na obavezu graĊana da zakljuĉe ugovore o korištenju usluge uz informisanje istih o ovoj obavezi i primjenu kaznene politike . Izdavanjm ekoloških dozvola za rad pravna lica treba da su ispunila uslove za pravilno odlaganje i zbrinjavanje otpada . Treba provjeriti da li su ti uslovi ispunjeni te da li ih se pravna lica pridrţavaju . Pravna lica koja još nisu ispunila adekvatne uslove i ne odlaţu otpad na propisan naĉin treba putem inspekcijskih sluţbi usmjeriti da ih ispune . Pravnim licima je neophodno pruţiti informacije o operaterima koji mogu pruţiti uslugu zbrinjavanja specijalnog i opasnog otpada .

Iz predhodno navedenog moţemo izvesti sledeće zakljuĉke : Proces upravljanja otpadom još uvijek nije na tom stepenu da se koristi preostala vrijednost iz njega . Reciklaţa otpada jeste svjetski trend kako zbog ekonomskih tako i zbog ekoloških principa . Trenutno kod nas ne postoje izgraĊeni zeleni otoci koji su preduslov za iskorištenje onih dijelova otpada koji se mogu reciklirati . Ovaj vid odlaganja ĉak i kada još uvijek nema reciklaţe treba bar probno postaviti na odreĊenim lokacijama jer se na taj naĉin razvija i navika kod graĊana za razdvajanjem otpada i podiţe se svijest o znaĉaju razdvajanja otpada . Postoje sporadiĉni sluĉajevi korištenja otpada kao što je gore opisano u sluĉajevima protektovanja guma i korištenja pilotine i otpadi drveta . To su pozitivni primjeri koji mogu posluţiti kao dobre prakse u budućnosti . Kabasti otpad nema adekvatan tretman u budućnosti bi trebalo pokrenuti aktivnosti za definisanje lokacija za njegovo odlaganje kao i odrediti odreĊene dane i lokacije kada graĊani mogu odloţiti kabasti otpad a komunalno preduzeće moţe isti zbrinuti . Postojeća deponija je lokacija koja se nemoţe urediti niti moţe biti dugoroĉno rješenje za odlaganje otpada . Dobra strana je što se otpad zakriva inertnim materijalom . U narednom periodu neophodno je napraviti plan sanacije za istu. Planirano je da regionalna deponija na lokalitetu Crni Vrh, bude izgraĊena do kraja 2013. a da se otpad poĉne odlagati poĉetkom 2014. godine. Kada je rijeĉ o regionalnoj deponiji potrebno je izdefinisati detalje oko izgradnje pretovarne stanice .


149

8.5.7. Nelegalna odlagališta

R/br

Mjesna zajednica

Da li je organizovano sakupljanje otpada i koji %

Broj divljih deponija

1. Milići I Da 90 %

5

2. Milići II

DA 60% 5

3. Milića Brdo Nije organizovani prikupljanje otpada

3

4. Gornji Zalukovik

Nije organiz. prikupljanje otpada

3

5. Rajići Nije organiz. prikupljanje otpada

4

6. Koprivno Nije organiz. prikupljanje otpada

3

7. Maćesi

Nije organiz. prikuplj. otpad

3

8. Mišići Da 25%

3

9.

Rovaši

Nije organizovani prikupljanje otpada

2

10. Dubniĉki Most

DA 50% 4

11. Nova Kasaba

DA 40% 3

12.

Skugrići Nije organiz. prikupljanje otpada

2

13.

Štedrić


2

14. Đile i Rupovo Brdo

Nije organiz. prikuplj. otp.

2


150

R/br

Mjesna zajednica

Da li je organizovano sakupljanje otpada i koji %

Broj divljih deponija

15.

Milići III


3

16.

Raševo Nije organiz. prikupljanje otpada

2

17. Derventa

DA 30%

3

18.

Vukovići Nije organiz. prikupljanje otpada

2

19. Zaklopaĉa

DA 25%

2

20. Podgora

DA 60 %

3

Na podruĉju opštine Milići ne postoji ja popis divljih deponija. Većih divljih deponija registrovano je 58 mada postoji još odreĊen broj mikro divljih deponija . Najveći broj njih se nalazi uz vodotoke . Svaka ruralna sredina iz koje se ne vrši organizovan odvoz smeća posjeduje više mikro divljih deponija . Divlje deponije prisutne su i u samom gradu i to na lokacijama : Viseći most, ušće... Veće divlje deponije su uglavnom sanirane ali je još uvijek veliki broj malih divljh deponija . Jedna od većih divlji deponija nalazi se na lkaciji Jatarište gdije se vrši odlaganje prostirke i izmeta iz farme koka noilja . Naţalost ne postoje preciznije procijene koliĉina ovog otpada . Kroz akcije ureĊenja sanirane su divlje deponije u Mišićima , Novoj Kasabi i Višnjici . Akcije ureĊenja divljih deponija su se provodile kroz akcije ureĊenja u aprilu koje je iniciralo Ministarstvo a organizovale opštine ali i kao rezultat akcija ureĊenja koje su pokretale NVO. U narednom periodu neophodno je napraviti preciznu evidenciju svih divljih deponija sa procijenom koliĉina otpada koja se nalazi u njima . Nakon pravljenja evidencije neophodno je napraviti plan saniranja divljih deponija . Ono što su dosadašnja iskustva pokazala da akcije uklanajanja divljih deponija nisu efikasne ako se ne da alternativa odlaganju otpada na toj lokaciji i ako se ne preuzmu mjere na podizanju ekološke svijesti lokalnog stanovništva . Najĉešćelokacije divljih deponija su:u blizini naselja, putni pojas oko saobraćajnica, korita rijeka i potoka, šume, vrtaĉe, uvale i druga prirodna ili vještaĉki nastala udubljenja, kao i strme padine na kojima je teško organizovati ĉišćenje i odvoz deponovanog materijala. odredbe Odluke o komunalnom redu, posebno kaznene odredbe kako bi se kaţnjavali oni koji uĉestvuju u stvaranju divljih deponija. Nekontrolisano odloţen otpad utiĉe na zagaĊenje svih aspekata ţivotne sredine, a naroĉito površinskih i podzemnih voda, vazduha i zemljišta. Nelegalna odlagališta otpada su potencijalni izvor zaraznih oboljenja i predstavljaju direktnu opasnost po zdravlje ljudi.Neophodno je u saradnji sa nadleţnim institucijama i stanovništvom podizati javnu svijest i odgovornost stanovništva o pravilnom odlaganju otpada i rigoroznije sprovoditi .


151

8.5.8. Trenutne i buduće koliĉine

Kada je rjeĉ o trenutnim koliĉinama odloţenog otpada komunalno preduzeće posijeduje odreĊene podatke koje se zasnivaju na procijenama otpada koga oni odloţe na deponiju do procijene ovih koliĉina dolazi se na osnovu probnih mjerenja na kolskoj vagi koja se koristi za vaganje kamiona koji prevoze rudu . Na osnovu ovih probnih mjerenja došlo se do procijena sledećih koliĉina : mjeseĉno195 t, u 2011 godini odloţeno je 2028 t a u 2012 godini odloţiće se 2432 t . Uslugom je obuhvaćeno 1064 domaćinstva .

8.5.9. Ukupno proizvedeni otpad

Da bi došli do stvarne koliĉine proizvedenog otpada na ovaj otpad koji se prikupi treba dodati i otpad koji se proizvede a ne prikupi se . Da bi došlo do procijene ovog podatka uzeli smo za bazu broj stanovnika koji smo dobili procijenom od strane predsjednika MZ. a zatim na osnovu rezultata koje smo imali u ranijem istraţivanju o otpadu koje je provedeno sa Tehnološkim fakultetom uzeli da je prosjeĉnaproizvodnja 350 kg/g za jednog stanovnika . Na ovaj naĉin došli smo do vrijednosti koje su prikazane u sledećoj tabeli . Tabela Ukupna proizvodnja otpada

Zapremina u tonama /godinu 2011 2012 Procjena

Procjena 2017

Otpad iz domaćinstava 3811,85 3811,35 4000

Otpad iz privrede 468 561 841

Otpad iz javnih ustanova 468 561 841

Ukupno 4747,85 4747,85 5682


152

8.5.10. Prikupljeni miješani otpad

Do prikupljenih koliĉina otpada za 2011 i 2012. Godinu došli smo zahvaljujući procjenama komunalnog preduzeća koje vrši probna mjerenja otpada na kolskoj vagi rudnika boksita . Procjene koje po tvrdnji nadleţnih su priliĉo taĉne date su u tabelama . Do 2017. gdoine oĉekujemo porast proizvedenih koliĉina otpada (rast stanovništva i privrede) ali ţelimo i da veću koliĉinu otpada prikupimo i pokrijemo veći prostor opštine uslugom pa otuda i procijene kada je rjeĉ o 2017. godini koja predstavlja neki ţeljeni cilj . Tabela Koliĉine prikupljenog miješanog otpada

8.5.11. Finansiranje sistema upravljanja otpadom

Finansiranje komunalne djelatnosti vrši se iz prihoda ostvarenih od komunalnih usluga iz segmenta individualne komunalne potrošnje i segmenta zajedniĉke komunalne potrošnje. Većinski vlasnik AD „Komunalno“ je Opština Milići, koja direktno preko Skupštine akcionarskog društva definiše odluke i druga akta preduzeća. Cijena usluge prikupljanja i odvoza otpada se formira tako što struĉna sluţba komunalnog preduzeća saĉini prijedlog, nadzorni odbor razmatra isti i nakon usvajanja dostavlja Naĉelniku opštine na saglasnost. O datoj saglasnosti se obavještava Ministrastvo trgovine i turizma Republike Srpske u roku od 7 dana od dana davanja saglasnosti, u skladu sa Uredbom o davanju saglasnosti na cijene odreĊenih proizvoda i usluga („Sluţbeni glasnik Republike Srpske“, broj 51/08). UtvrĊena cijena za usluge prikupljanja i odvoza otpada nije usklaĊena sa stvarnim troškovima preduzeća, što pored drugih ĉinilaca, umanjuje poslovnu sposobnost preduzeća. Aktuelni cjenovnik usluga za odvoz otpada i drugih usluga preduzeća se primjenjuje od 31.03.2008. godine.

8.5.12. Tarife i način naplate

8.5.12.1. Tarifa za domaćinstva

Domaćinstva plaćaju utvrĊenu cijenu, koja je nezavisna od koliĉina prikupljenog otpada i površine

stambenog prostora. Obraĉun odvoza otpada za domaćinstva je utvrĊen u paušalnom iznosu. Cjenovnik usluga prikupljanja i odvoza komunalnog otpada za domaćinstva prikazan je u tabeli broj

Tabela Cjenovnik usluga prikupljanja i odvoza komunalnog otpada za domaćinstva

Domaćinstva Jedinica mjere Cijena bez PDV-a (KM)

Kuće i stanovi paušalno Od 5,00 do 8,00

Zapremina u tonama /godinu 2011 Procjena 2012

Procjena 2018

Otpad iz domaćinstava 1092 1310 2000

Otpad iz privrede 468 561 841

Otpad iz javnih ustanova 468 561 841

Ukupno 2028 2432 3682


153

8.5.12.2. Tarifa za privredni sektor

Obraĉun odvoza otpada za pravna lica se vrši na osnovu površine poslovnog prostora i izvršena je

podjela prema vrsti djelatnosti. Cjenovnik usluga prikupljanja i odvoza komunalnog otpada za privredni sektor dat je u tabeli.

Tabela Cjenovnik usluga prikupljanja i odvoza komunalnog otpada za privredni sektor

Korisnik usluge Jedinica mjere Površina Cijena bez PDV-a (KM)

Trgovine

Kiosci - prehrana paušal - 15,00

Kiosci-ostalo paušal - 15,00

Prodavnice i zanatske radnje

Mesara, prehrana m² - 0,70

Tekstil, parfimerija, autodijelovi, obućar, gvoţĊar, ordinacije, apoteke, ĉasovniĉar, zlatar, zubar, fotograf, videoteke, poslovne prostorije

m² - 0,80

Obućar, frizer, poslastiĉar, cvjećar

paušalno - 15,00

Automehaniĉar, tapetar, pekar, stolar, staklar, limar, sokare

paušalno - 17,00

Ugostiteljstvo

m²

-

0,80

Industrija

Poslovni prostor m² 1 0,85

Industrijski prostor m3

1 18,5

Prostor društvene ishrane m² 1 0,85

Trgovinske djelatnosti m² 1 0,70

Javne ustanove

Škola i obdanište m² 1 0,15

Dom zdravlja m² 1 0,15

8.5.13. Stepen naplate

Nizak stepen naplate potraţivanja jedan je od najvećih problema sa kojima se suoĉava AD

„Komunalno“ Milići. U narednim tabelama je dat uporedni prikaz fakturisane i naplaćene realizacije za fiziĉka i pravna lica za period 2009-2011. godina.


154

Tabela Fakturisana i naplaćena realizacija za fiziĉka lica

Fiziĉka lica

Godina Fakturisana realizacija (KM)

Naplaćena realizacija (KM)

Stepen naplate (%)

2009. 76.370 34.367 45

2010. 80.230 33.697 42

2011. 83.058 36.545 44

Tabela Fakturisana i naplaćena realizacija za pravna lica

Pravna lica

Godina Fakturisana realizacija (KM)

Naplaćena realizacija (KM)

Stepen naplate (%)

2009. 63.240 26.561 42

2010. 67.890 29.193 43

2011. 70.797 31.859 45

Iz naprijed navedenih tabela je vidljivo da se preduzeće suoĉava sa problemom niskog stepena naplate svojih potraţivanja i kao rezultat toga preduzeće pokreće tuţbe protiv fiziĉkih i pravnih lica zbog kašnjenja/neplaćanja obaveza.

8.5.14. Bilans uspjeha 2010 – 2012.

Bilans poslovnog uspjeha AD „Komunalno“ Milići prikazan je u tabeli broj 21.

Tabela Bilans poslovnog uspjeha

Prihodi 2009. 2010. 2011.

Fakturisana naknada iz domaćinstva i ekonomskog sektora

139.610 148.120 153.855

Prodaja recikliranog materijala 0 0 0

Drugi prihodi 0 0 0

Ukupan prihod 139.610 148.120 153.855

Rashodi

Osoblje 71.135 75.248 78.604

Materijal i sredstva 15.807 16.320 17.575

Ostali troškovi 33.702 34.648 36.904

Vanjske usluga 4.700 5.800 5.200

Drţavne takse 550 600 650

Provizija 380 400 420

Amortizacija 6.000 6.200 6.400

Ostali rashodi 0 2.000 2.800

Ukupno rashodi 137.224 141.216 148.553

OPERATIVNI REZULTAT 2.386 6.904 5.302

REZULTAT 2.386 6.904 5.302

*neto rashodi finansiranja kao razlika izmeĊu prihoda i rashoda finansiranja


155

Podaci prezentovani u uporednim bilansima su prikazani u skladu sa vaţećom bilansnom šemom,

koja podrazumjeva da se prihodi i rashodi u bilansu priznaju u momentu nastanka a ne u momentu naplate odnosno plaćanja.

U skladu sa Zakonom o poštanskim uslugama Republike Srpske („Sluţbeni glasnik Republike Srpske“, broj 30/10), obaveza komunalnog preduzeća je da raĉune za pruţene usluge dostavlja putem pošte što preduzeću stvara dodatne troškove.

8.6. GRADSKE ZELENE POVRŠINE Pod javnim površinama podrazumijevaju se površine definisane vaţećom Odlukom o odrţavanju ĉistoće i

uklanjanju snijega na podruĉju Opštine Milići,

1.1. ruĉno ĉišćenje površina na kojima se odvija javni kolski i pješaĉki saobraćaj

1.2. ĉišćenje javnih zelenih površina: parkova, zasada, travnjaka i parkovske opreme

1.3. odrţavanje saobraćajnica i pripadajuće opreme,

1.4. ruĉno ĉišćenje snijega.

Prva kategorija obuhvata površine uz glavne saobraćajnice u naseljima Milići, N. Kasaba i Derventa koje su

na većem nivou izgraĊenosti i sadrţe ranije podignute zasade ( grmlje, drveće, ţiva ograda i dr.) a druga

kategorija ostale zelene površine. Intenzitet pojedinih faza rada ( ĉišćenje, košenje travnjaka, izgrabljavanje i

sl.) nešto je veći na površinama iz prve kategorije u odnosu na površine iz druge kategorije.

U Tabeli 2. naznaĉen je prostorni obuhvat odrţavanja zelenih površina u 2014. godini.

ZELENE POVRŠINE KOJE SE UREĐUJU

R/Br NAZIVPOVRŠINE TRAVNJAK m2

1 POZORNICA - II - 4.900,70 2. DOMZDRAVLJA - II - 3.110,00 3. OBDANIŠTE - II - 700,00 4. ST.BLOKS-72 - II - 3.340,00 5. ST.BLOKS-80 - II - 1.520,00 6. OSNOVNAŠKOLA - II - 1.000,00 7. ST.BLOK I-VI - II - 4.530,00 8. ZELENILOKODOPŠTINE - II - 470,00

8.6.1. SVE DRUGE ZELENE POVRŠINE ĈIJA POVRŠINA NIJE TAĈNO DEFINISANA:

- Obale rijeke Jadar i sve površine oko zgrada S-19/1, S-19/2 i S-23, - Strmina od mosta u centru do kuće

Mitra MlaĊenovića, - Zeleni pojas od ušća ulicom M. Obilića do izlaza iz Milića ka Podgori, - Zeleni pojas

pored ulice Cara Dušana do Crkvenog mosta i dalje do ulaza u Pilanu, - Staro i Novo gradsko groblje, -

Površine oko objekata kod crkve, - Zeleni pojas od Motela ka Supaĉ Polju i pored svih ulica u Supaĉ Polju, i -

Sve druge zelene površine u gradu, - Zelene površine opremljene djeĉjim igralištima, na dvije lokacije. Broj

košenja zavisiće od vremenskih uslova i prirasta trave. PonuĊenim programom predviĊene su i mnoge druge

aktivnosti, koje ostavljaju mogućnost, ukoliko se ne realizuju da se planirana sredstva iskoriste za bilo koje

druge aktivnosti u gradu, a po nalogu Opštine Milići.


156

R.br.

AKTIVNOSTI

IZNOS (KM)

1.2.1. Proljetnoizgrabljavanjetravnjaka, sakupljanje i odvoz otpadaka tokom godine sa zelenih površina površina

4.200,00

1.2.2. Ĉišćenjekorita I obala Rijeka sauklanjanjemizraslogšiblja nanešenihneĉistoća(drva,kese,flaše...)

1.000,00

1.2.3. Košenjetravnjakamašinski, SakupljanjeI odvoztrave

8.500,0

1.2.4. Košenjetravnjakananepristupaĉnimterenimaruĉno

250,0

1.2.5. Sjeĉenje,orezivanjedrveća,ĉišćenjeodsuvihgrana I odvoz otpadaka

400,0

1.2.6. Pripremazemljištaza sadnjuruţaI ostalogukrasnogbilja (prekopavanje I nabavka I razastiranjestajnjaka)

1.000,0

1.2.7. Nabavka,doprema I zasad Višegodišnjihruţatipaĉajevke

8.000,0

0 1.2.8. OkopavanjeruţaI ostalogukrasnogbilja, zalivanje, prskanje Zaštitnimsredstvima I prihranjivanje.

1.800,0

UKUPNO:

25.150,0

0000

ODRŢAVANJEPARKOVSKIH REKVIZITA

Red.b AKTIVNOSTI J/M KOLIĈ. CIJENA IZNOSKM/GOD

1. Postavljanjenovihparkovskihklupa kom 5 110,00 550,00 2. Postavljanjenovihparkovskihkorpi kom 5 50,0

0 250,0

0 3. Odrţavanjepostojećihparkovskihklupa kom 12 60,00

720,00 4. Odrţavanjepostojećihparkovskihkorpi kom 10 25,0

0 250,00

5. Odrţavanjepostojećihdjeĉjihigrališta kom 2 200,00 400,00

UKUPNO: 2.170,00

8.6.2. NOVA KASABA I DERVENTA 1. RUĈNO ĈIŠĆENJE JAVNIH POVRŠINA U Derventi i Novoj Kasabi na: - ureĊenju, košenju i odrţavanju zelenih površina, - orezivanju grmlja i visokih

stabala, - saĊenju, okopavanju i orezivanju ruţa, - odrţavanju obala Jadra i potoka i svega drugog, zaposlen

je po jedan NK radnik. Sve poslove vezano za to, osim dogovorenih akcija ĉišćenja naselja kada se

angaţuje više radnika i traktor, radi po jedan radnik zaposlen u Komunalnom preduzeću. Poslovi se obavljaju

tokom cijele godine, sezonski i kontinuirano kako je to predviĊeno za radove u Milićima. Ako se ukaţe

potreba za obavljanjem posla koji ne mogu obaviti NK radnici, stalno zaposleni na poslovima ureĊenja i

odrţavanja Nove kasabe i Dervente, Komunalno preduzeće će kao ispomoć poslati radnike odgovarajućeg

profila. U vrijeme saĊenja ruţa, sadni materijal će se obezbijediti prema površinama koje će se zasaditi u

ovim naseljenim mjestima. Povremeno odvoţenje kabastog materijala sa podruĉja ovih ili drugih naseljenih

mjesta vrši se u dogovoru sa komunalnom policijom. Posao se obavlja po dogovoru izmeĊu rukovodstva

Komunalnog preduzeća i Komunalne policije koja prati rad prema ovom Programu.


157

8.6.3. DINAMIKA REALIZACIJE PROGRAMA

OPISAKTIVNOSTI

I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII

ODRŢAVANJEZELENIHPOVRŠI.

Proljetnočišćenjepovršina

Čišćenjeotpadakasapovršina

Košenjetravnjaka

Izgrabljavanjelišćasapovrši.

Okopavanjezasadagrmlja I ruţa

Orezivanjegrmlja I ruţa

Orezivanjedrveća

Ukrašavanjegradazapraznike

Postavljanjepark. rekvizita

Podaci o zelenim površinama, naĉinu I dinamici njihovog odrţavanja izdvojeni su iz Programa zajeniĉke

komunalne potrošnje za 2014. godinu .

8.7. ZAGAĐIVAĈI Sliĉno kao kod vodotokova zagaĊivanje zemljišta dolazi iz više izvora i to :

8.7.1. Privredni subjekti DrvopreraĊivaĉki kapaciteti : Savox, Wudinpex, Samatini, Promil, 6. maj, Boksit – drvoprerada Eksploatacija rude : Kopovi Braćan, Podbraćan, Crvene stijene, pozajmišta kamenog materijala : Vrsinje i Zaklopaĉa . Pekare : Mileks, San, Golić Praonice automobila : Ĉopa, Mišići (dvije praonice) Zanatske radnje : Mišić,Sušić Kamenorezac, .... Farme : farma koka nosilja, farma pilenki, farma svinja (u sklopu Boksita), Privatne farme muznih krava (više lokaliteta na podruĉju opštine), Farma za tov junadi (Lukić Polje), farma za tov brojlera (Kaldrmica) Proizvodnja stoĉne hrane (Mileks) Separacija kvarcnog pijeska (Lukić Polje) Prizzvodnja betona i betonske galanterije (Lukić Polje) Sušara za voće, ljekobilje i meso (Lukić Polje) Privredni subjekti i aktivnosti koji oni vrše mogu imati i imaju uticaj na zagaĊenje zemljišta. ZagaĊenje se vrši ispuštanjem otpadnih voda bez predhodne obrade na zemljište, odlaganjem otpadnog materijala i nus produkata iz proizvodnje. Poseban problem koji se javlja kod zemljišta su erozije koje nastaju ljudskim djelovanjem . Do erozije dolazi usled neplanske sjeĉe šuma iskopa zemljišta kod eksploatacije mineranih sirovina . Erozije prouzrokuju mješanje slojeva zemljišta i odnošenje plodnog humusa ĉime ti djelovi zemljišta ostaju neplodni . Otpad je veliki problem za zemljište . Pojava divljih deponija i nepravilnog odlaganja otpada je naţalost sagledavajući sve okonosti neminovan . Podruĉja koja nisu pokrivena uslugom odvoza otpada moraju sadrţavati divlje deponije . Odlagališta koja ispunjavaju usove za ekološko odlaganje otpada su veoma skupa . Lokalno odlagalište za Miliće nalazi se na prostoru na kome je izvršena eksploatacija otpada .


158

Otpad koji se odlaţe zagrće se inertnim materijalom što je zaista rijetkost u regiji pa i u Republici Srpskoj. Otpad zagaĊuje zemljište na naĉin da produkti koji nastaju raspadom otpada zavšavaju u zemljištu. Otpatci organskog porjekla povećavaju sadrţaj bakterija . Otpad moţe da sadrţi hemijske supstance, teške metale ... koji direktno truju zemljište na kome se nalaze . Pozitivna okolnost je što se proces izgradnje i stavljanja u funkciju regionalne deponije privodi kraju . Neophodno je u skladu sa usvojenim Planom upravljanja otpadom provoditi planirane mjere i proširivati podruĉja sakupljanja. Otpad iz drvoprerade mogu sadrţavati ostatke lakova, boja, ljepila a najĉešće kiseline koje nastaju u procesu obrade drveta. Kiseline utiĉu na promjenu PH vrijednosti zemljišta . Ranijih godina odbacivala se pilljevina koja je u procesu razlaganja takoĊe oslobaĊala kiselinu i uticala na poremećaj PH vrijednosti zemljišta na koje je deponovona. Danas se ona ne odlaţe već se koristi u proizvodnji briketa i kao gorivo u parionama . Sve farme ispuštaju ţivotinjske fekalije . Posebno su opasne fekalije ţivotnja koje kroz ishranu koriste hormone, antibiotike i druge stimulatore . Na podruĉju opštine Milići na lokalitetu Jatarište formirana je divlja deponija otpada izmeta iz farme koka nosilja u Vukšić Polju . Ovaj izmet sadrţi hormone i antibiotike zbog naĉina ishrane koka . Problem se još više multiplicira jer stanovništvo nije svijesno sadrţaja koje ovaj izmet pa ga koriste za naĊubravanje njiva . Na ovaj naĉin zagaĊuju se nove površine a kako se na tim površinama gaji povrće voće i druga hrana hormoni i antibiotici završavaju u plodovima a kasnije kroz ishranu plodova utiĉu na ljude . Radionice za popravku vozila, obradu metala i praonica automobila proizvode otpad u vidu motornih ulja, emulzije, naftu i deterdţente koji u zavisnosti od koliĉine vrše manje ili veće zagaĊenje kada preko ispusta završe u zemljištu. Poseban tip zagaĊenja su zemljišta u kojima su postavljena minsko eksplozivna sredstva . Ovo je za ljude izuzetno opasno . Ova sredstva se uklanjaju od strane struĉnih lica i vodi se evidencija o zagaĊenim i deminiranim površinama .

8.7.2. Kanalizacione vode Fekalije se preko ureĊenih ili individualnih kanalizacionih sistema provode u recipijent ali i u uvale na obale ili zemljište koje se nalazi dalje od izvora ili se odlaţu u septiĉke jame . Na podruĉju opštine Milići ne vrši se predhodni tretman fekalne kanalizacije. Posebno veliki uticaj imaju gusto naseljena urbana podruĉja koja emituju velike koliĉine kanalizacije . TakoĊe problem se dodatno usloţnjava površinom i brojem mjesta na kojima se vrši ispust jer se na ovaj naĉin povećeva površina zagaĊenja . Sistemi za preĉišćavanje i obradu voda su skupi i to je jedna od najvećih prepreka za njihovu upotrebu i smanjivanje ovog uticaja . Kanalizacija u zemljištu utiĉe na povećanje broja bakterija i na potencijalni izvor zaraze . Pored fekalija kanalizacija sa sobom nosi i ostale otpadne vode i toksine koji utiĉu na zagaĊenje zemljišta .

8.7.3. Poljoprivreda Poljoprivrednom proizvodnjom se bave privredni subjekti : Boksit (farma koka nosilja i farma za uzgoj pilenki), Mileks doo (farma svinja i obrada mesa) kao i individualni poljoprivredni proizvoĊaĉi . Od poljoprivrednih proizvoĊaĉa na opštini Milići najdominantniji su poljoprivrednici koji se bave mješovitom poljoprivrednom proizvodnjom sa manjim brojem krupne ili sitne stoke u konbinaciji sa obraĊivanjem manjih površina uglavnom sa malom primjenom hemijskih sredstava . Od ekonomski zanaĉajnijih proizvoĊaĉa izdvajaju se mljekari, malinari nekoliko domaćinstava koji imaju veća stada ovaca ili veće zasade voća . O uticaju farmi na zagaĊenje već je bilo rijeĉu u dijelu koji se odnosio na privredu . Poljoprivredna proizvodnja je trenutno na dosta primitivnom nivou sa maliom primjenim mehanizacije i upotrebom hemije u primjeni agrotehniĉkih mjera pa za sada nema izrazite opasnosti sa te strane .

8.8. REZIME SEKTORA ZEMLJIŠTA (ANALIZE I ZAKLJUĈCI) Zemljište je vaţan resurs u svakoj pa i u opštini Milići . Zemljište se koristi za prozvodnju hrane, uzgoj šuma, uzgoj stoke, graĊenje ... Na podruĉju opštine Milići zemljište je raznovrsno od alovijalnih ravni u dolinama rijeka, breţuljkasto i brdskom terenu te planinskim podruĉjima sa velikim strminama , visoravnima i prostranim pašnjacima . Logiĉno je da je i sastav zemljišta razliĉit u zavisnosti od poloţaja, strukture okoline i naĉina postanka . Opštinu Milići karakteriše eksploatacija mineralnih sirovina pa su rizici za pojavu erozije veliki . Planovima eksploatacije se to drţi pod kontrolom . Za vrijeme ratnih dešavanja u velikoj mjeri bila je


159

prisutna i nelegalna sjeĉa pa su pojedini tereni ogoljeni i izloţeni eroziji . Vrijeme i uspostava planskog gazdovanja je uĉinilo da se posledice ove sjeĉe polako saniraju . Već je napomenuto da će se izgradnjom regionalne deponije smanjiti uticaj zagaĊenja zemljišta u regionu lokalne deponije i stvoriti uslovi za njeno saniraje . ProvoĊenjem aktivnosti na realizaciji Plana upravjanja otpadom smanjivaće se i uticaj zagaĊenja zemljišta sa otpadom na podruĉjia proširenja sakupljanja ali će se u isto rijeme povesti paţnja na selektovanju opasnog otpada i njegovom tretmanu . Iako je od ratnih sukoba na ovom podruĉju pošlo više od dvadeset godina još uvjek nisu uklonjene sve minske naprave . Struĉne sluţbe vode evidenciju o otkrivenim i deminiranim podruĉjima . Razlog ove pojave je što je broj ovih površina veliki a broj struĉnih ljudi koji se bave deminiranjem mali . Divlje deponije sa farmi je potrebno hitno sanirati i sprijeĉiti širenje zagaĊenja . TakoĊe treba skrenuti paţnju stanovništvu o sastavu ovog otpada . Kako poljuprivredna proizvodnja nije sa velikim stepenom primjene hemije u proovoĊenju agrotehniĉkih mjera i sa skromnom upotrebom mehanizacije trenutno ne prijeti opasnost od zagaĊenja zemljišta na ovaj naĉin . Bez obtira na to treba rditi na edukaciji poljoprivrednika u primjeni hamije u pojoprivredi kao i da akcenat treba staviti a korištenje prednosti ne zagaĊenog zemljišta kroz proizvodnju zdrave hrane . Od strane opštine trebalo bi pokrenuti korake u smislu sertifikacije podruĉja za proizvodnju zdrave hrane i sakupljanje samoniklog bilja .

9. SEKTOR VAZDUHA

9.1. VAZDUH Ĉist vazduh predstavlja jedan od osnovnih uslova za ţivot na planeti Zemlji.Kvalitet vazduha zavisi od prirodnih (geografskih, morfoloških, klimatskih) i ljudskih faktora, uslovljen je emisijama SO2, NOx, CO, ĉvrstih materija i drugih zagaĊujućih materija koje potiĉu iz razliĉitih izvora, objekata ili procesa. Antropogeni izvori zagaĊenja mogu biti stacionarni i mobilni.

Vazduh je gasovit omotaĉ Zemlje i nepohodan uslov za ţivot na zemlji. Sadrţi 78% azota, 21 % kiseonika, oko 0.9 % plemenitih gasova, zatim nešto malo ugljen-dioksida, vodene pare, ozona, vodonika, dok se u gradovima mogu naći i industrijska jedinjenja kao što su sumpor-dioksid, amonijak, ugljen-monoksid i druga gasovita jedinjenja.U vazduhu postoje odreĊene koliĉine prašine. Prašina je ĉestica koja lebdi u atmosferskom vazduhu (nije gasovita) i javlja se u raznim oblicima. Moţe da se sastoji od sitnih ĉestica kamenja, pješĉanih i glinenih mrvica, sitnih dijelova biljaka, vunenih vlakana i dlaka, uglja, ĉaĊi i bakterija. Vazduh u kome ima prašine je štetan, vrlo ĉesto u prašini ima jako puno bakterija.

Hemijska jedinjenja prisutna u vazduhu nazivaju se ambijentalnim polutantima vazduha.Kada se pojavljuju

u neprirodno visokim koncentracijama imaju potencijalno štetan uticaj na zdravlje ljudi i ţivotnu sredinu.

Najveći zagaĊivaĉi vazduha su sumpor-dioksid, azotni oksidi, ugljen-monoksid, olovo, ĉestiĉne materije i isparljiva organska jedinjenja. Naroĉito opasni i štetni zagaĊivaĉi vazduha su: metali i metaloidi, kao što su kadmijum, ţiva i arsenik; mineralna vlakna koja mogu dospeti u respiratorni sistem kao što su azbest i mikro-fiberi stakla; neorganski gasovi kao što su fluoridi, hlor, cijanid i fozgen; i organska jedinjenja kao što su aldehidi, aromatiĉni ili polucikliĉni aromatiĉni hidrougljenici, dioksini, itd. alergeni polen, ambrozija Osnovni primarni polutanti nastali tokom ljudske aktivnosti su:

- (SOx) posebno sumpor-dioksid koji se emituje tokom sagorevanja fosilnih goriva. - (NOx) posebno azot-dioksid koji nastaje pri visokotemperaturnom sagorevanju. - CO je neiritirajući gas bez boje i mirisa, lakši od vazduha, ali izuzetno otrovan. Nastaje tokom

nepotpunog sagorevanja goriva tipa prirodnog gasa, uglja i drveta, a njegov najvaţniji izvor su motorna vozila.

- CO2, tzv. gas sa efektom staklene bašte koji nastaje tokom sagorevanja. - Isparljiva organska jedinjenja kao što su hidrokarbonatne zapaljive pare i rastvaraĉi - amonijak (NH3), metan (CH4) i azot-suboksid (N2O)( ZagaĊujuće materije koje se emituju iz

poljoprivrede – farme za uzgoj krupne i sitne stoke kao i vještaĉka Ċubriva) - supstance koje razgraĊuju ozon:

- Freon – u primjeni u sistemima za hlaĊenje i rashladnim ureĊajima;

- Haloni – primjenjuju se u protivpoţarnim ureĊajima i sistemima;

- Metil-bromid – koristi se u poljoprivredi; i


160

- razliĉiti rastvori i pesticidi.

Kvalitet vazduha u pojedinim djelovima opštine Milići, pored geografskih, klimatskih i meteoroloških faktora, uslovljen je emisijama SO2, NOx, CO, ĉvrstih materija i drugih zagaĊujućih materija koje potiĉu iz razliĉitih izvora, objekata ili procesa. Obzirom da se ne vrši kontinuirano mjerenje parametara kvaliteta vazduha, nije moguće dati preciznu ocjenu stanja kvaliteta vazduha na podruĉju cijele opštine.Glavni izvori zagaĊivanja vazduha na podruĉju opštine Milići su produkti sagorijevanja goriva u domaćinstvima, individualne kotlovnice i kotlovnice u proizvodnim objektima, saobraćaj, deponije otpada (isparavanje, nekontrolisano gorenje na smetljištima), emisije prašine kod površinskih kopova, transporta mineralnih sirovina i dr. Prema izvoru emisije polutanata u vazduh, u najširem smislu, razlikujemo linijske, taĉkaste i površinske izvore zagaĊenja.

9.1.1. Linijski izvori zagaĊenja vazduha Karakteristiĉne linijske zagaĊivaĉe vazduha u obuhvatu predmetnog plana predstavljaju magistralne, regionalne i lokalne saobraćajnice. Negativan uticaj linijskih zagaĊivaĉa se ogleda u emisiji polutanata sagorijevanja motornih goriva lošeg kvaliteta u atmosferu (olovni benzin i dizel gorivo sa visokim procentom sumpora i znaĉajnom emisijom ĉaĊi), upotrebi starih vozila, kao i neadekvatnim tehniĉkim standardima za vozila. Naroĉito izraţen uticaj pomenutih polutanata odnosi se na neposrednu blizinu saobraćajnica, ĉemu se mogu dodati i neadekvatno odvoĊenje atmosferskih padavina sa kolovoza (razliĉitih ulja i masti, nafte), odlaganje komunalnog otpada u neposrednoj blizini, kao i povišeni nivoi buke.Identifikovani linijski izvori zagaĊenja sa najintenzivnijim negativnim uticajem na predmetnom prostoru su: • Magistralni put M19 Sarajevo - Zvornik (17 km), • Regionalni put R452 Milići – Derventa - Srebrenica (19 km), Inaĉe, ukupna duţina saobraćajne mreţe (sa lokalnim i nekategorisanim putevima) iznosi 300 km. Duţina lokalnih i nekategorisanih puteva ĉini 80 % u ukupoj saobraćajnoj mreţi. Tabela : Pregled prosjeĉnog godišnjeg dnevnog saobraćaja (PGDS) za 2008. godinu na saobraćajnicama na podruĉju opštine Milići Izvor: Publikacija "Brojanje vozila na mreţi puteva u Republici Srpskoj - 2008. godina" u izdanju Javnog preduzeća Putevi Republike Srpske, Banja Luka, avgust 2010. Godine

Oznaka saobraćajnice Dionica Izvedeni PGDS (Vozila na dan)

M19 Konjević Polje - Milići 2594

M19 Milići - Vlasenica 2789

R452 Milići – Zeleni Jadar 932

Prema procjeni AMD „Milići“ prosjeĉna starost automobila na teritoriji opštine Milići iznosi 17-18 godina. Negativni uticaj ima i neadekvatno odvoĊenje atmosferskih padavina sa kolovoza (nafte, razliĉitih ulja i masti), odlaganje komunalnog otpada u neposrednoj blizini, kao i povišeni nivo buke.

Na odlagalištima komunalnog otpada (divljim deponijama) u neposrednoj blizini puteva ĉesto rastu korovske biljke (ambrozija) koje su uzrok mnogih alergija

9.1.2. Površinski izvori zagaĊenja vazduha Više pojedinaĉnih izvora emisije polutanata manjeg kapaciteta na odreĊenom prostoru predstavlja površinske izvore zagaĊenja. Polutanti površinskih izvora zagaĊenja u opštini Milići nastaju kao produkt sagorijevanja razliĉitih vrsta goriva za potrebe dobijanja toplotne energije za zagrijavanje objekata (individualna loţišta i kotlovnice) Površinski zagaĊivaĉi vazduha na podruĉju Milića potiĉu iz sledećih djelatnosti:


161

- pretovar rude i separacija kvarcnog pijeska (Lukić Polje), - proizvodnja betonske galanterije (Lukić Polje), - Drvna industrija ( Boksit, Savoks, Migent, 6.maj, Wood Impeks,Promil - Proizvodnja vode i sokova (Vivia) - Proizvodnja jaja ( Vukšić Polje) - uzgoj pilenki (Johovac) - Proizvodnja stoĉne hrane (Johovac) - benzinske pumpe (Boksit - Vukšić Polje, Bast-Podgora, Nestropetrol Milići) - eksploatacija rude i proizvodnja eksploziva (Gunjaci) - transport i opravka motornih vozila; proizvodnja bravarije i galanterije; protektirnica vanjskih guma (

Boksit) Tabela: PovršinskizagaĊivaĉivazduhanapodruĉjuopštineMilići

Proizvodno-poslovnazona/privredni

pogon

Naseljeno mjesto Djelatnosti Površina (ha)

Lukić Polje Lukići, Donje Vrsinje Pretovar rude i separacija pijeska

8,67

Lukić Polje Lukići, Donje Vrsinje Proizvodnja graĊevinskog materijala i galanterije

1,15

Pivnice ĐurĊevići Drvna industrija 9,47

Vivia Raševo Proizvodnja vode i sokova 0,95

Vud impex Podgora Drvna industrija 0,92

Vukšić Polje Vukšići Proizvodnja jaja i benzinska pumpa

6,26

Johovac Vrtoĉe Proizvodnja pilenki

Podbraćan gunjaci Eksploatacija rude i proizvodnja eksploziva

6,23

Promil Vukovići Drvna industrija 0,93

Savoks Vrtoĉe Drvna industrija 1,20

Samatini Vukovići, Lukavica Drvna industrija 070

Bare Milići Transport i opravka motornih vozila, proizvodnja bravarije i galanterije

4,21

6 maj Mišići Drvna industrija 0,54

Ukupno 41,23

9.1.3. Taĉkasti izvori zagaĊenja vazduha Pojedinaĉni izvori zagaĊenja vazduha koji emituju znaĉajne koliĉine polutanata u vazduh predstavljaju taĉkaste zagaĊivaĉe. U obuhvatu analiziranog podruĉja ne postoje kapaciteti koji bi se mogli svrstati u zagaĊivaĉe vazduha, poput onih kao što su termoenergetska postrojenja ili objekti teške industrije.Podaci o mjerenjima kvaliteta vazduha ukazuju na potencijalno zagaĊenje (emisije prašine, emisije dimnih gasova iz kotlovnica, SO2, NOx, CO) i odnose se iskljuĉivo na privredne kapacitete ĉiji nivo emisije polutanata u vazduh zavisi od primjenjivanog tehnološkog procesa i vrste goriva za dobijanje toplotne energije. Prikazani su rezultati emisije razliĉitih proizvodnih procesa koji su zastupljeni na podruĉju opštine Milići. Tabela : Rezultati mjerenja kvaliteta vazduha prema Pravilniku o monitoringu kvaliteta vazduha na podruĉju opštine Milići


162

Mjerno mjesto Polutant Perid uzorkovanja

Izmjerena vrijednost (µg/m

3)

Ciljna vrijednost (µg/m

3)

Graniĉna vrijednost (µg/m

3)

1. U krugu proizvodnog kompleksa – proizvodnja graĊevinske stolarije i elemenata, rezane graĊe i montaţnih objekata

SO2 1 ĉas - 60 90

24 ĉasa 58 60 90

NO2 1 ĉas - 60 60

24 ĉasa 44 40 90

CO 8 ĉasova 535 - Visoka vrijednost 10000

2. U krugu proizvodnog kompleksa- proizvodnja separisanog oplemenjenog kvarcnog pijeska

SO2 1 ĉas 31 60 90

24 ĉasa 23 60 90

NO2 1 ĉas 26 60 60

24 ĉasa 18 40 60

ULĈ 24 ĉasa 110 75 150


U krugu benzinske pumpe-trgovina motornim gorivima teĉnim naftnim plino (autogas), uljem za loţenje

SO2 1 ĉas 28 60 90

24 ĉasa 14 60 90

NO2 1 ĉas 19 60 60

24 ĉasa 6 40 60

ULĈ 24 ĉasa 24 75 150


Izvor: Ekološka dokumentacija – Plan aktivnosti i Dokaz uz zahtjev za izdavanje ekološke dozvole – za pojedinaĉne objekte (2007 – 2010. god.) Za ocjenu kvaliteta vazduha podruĉja koje se uporeĊuje sa graniĉnim ili ciljnim vrijednostima vazduha potrebno je promatrati jednogodišnji period. Za ocjenu kvaliteta vazduha minimalan period praćenja je pet godina. (Pravilnik o graniĉnim vrijednostima kvaliteta vazduha Sluţbeni glasnik br. 39/05, ĉlan 7.) ZagaĊivaĉi koji se pojavljuju pri odvijanju eksploatacije rude boksita na površinskim kopovima, kao najzastupljenijoj i najdominantnijoj privrednoj aktivnosti na predmetnom prostoru, mogu se podijeliti na štetne gasove koji se javljaju pri radu rudarskih i transportnih mašina (CO, CO2,SO2, SO3, NO2, NO3) i na propratne pojave pri homogenizaciji kao što su vibracije, buka i prašina.U zavisnosti od lokacijskih uslova, kao i klimatskih karakteristika vrijednosti parametara kvaliteta vazduha mogu biti promjenjivi. Prašina je prateći oblik zagaĊenja koji se na površinskim kopovima javlja u raznim fazama tehnološkog procesa eksploatacije mineralne sirovine. Najsitnije ĉestice prenose se vazdušnim strujanjem, a podruĉja na kojima su izvori prašine ĉesto su i element vizuelnog zagaĊenja. Pošto su u pitanju niski i prizemni izvori, distribucija suspendovanih ĉestica ograniĉena je na relativno male daljine.Ovome moţemo dodati oneĉišćenja vazduha (vode i zemljišta) koja su posljedica manipulacije (premještanja/pretovara) i transporta mineralnih sirovina. Prašina, lebdeće ĉestice i krupnija prašina, koja se tokom transporta rasipa i taloţi na saobraćajnicama i u neposrednoj okolini, vidljiva je duţ putnih pravaca kojima se ruda svakodnevno prevozi (putni pravac za transport rude boksita, Gunjaci – Milići– Zvornik). Mjerenje zagaĊenja vazduha na jednom od površinskih kopova rude boksita, pri normalnim uslovima rada, ukazuje na prisutnost štetnih hemijskih supstanci koje se kreću u dozvoljenim granicama. Tabela : Rezultati mjerenja prisutnosti štetnih hemijskih supstanci u vazduhu na podruĉju površinskog kopa "Braćan" u toku 2007. Godine Tabela : Rezultati mjerenja prisutnosti štetnih hemijskih supstanci u vazduhu na podruĉju površinskog kopa "Braćan" u toku 2007. Godine


163

Mjerni parametar Izmjerena vrijednost

MDK

Izmjerena vrijednost (µg/m

3)

MDK(µg/m3)

O 22,6 vol.% MDK 19vol.% - -

CO <5ppm 50 ppm <5,7·10-3

10 000

CO2 <0,1 vol% <0,5 vol% <1,8·10-4

500

SO2 <1 ppm 4 ppm <2,6·10-3

300

NO2 <2 ppm 5 ppm <3,8·10-3

-

Formaldehid < 0,2 ppm 0,8 ppm <2,4·10-4

-

˃Maksimalno dopuštene koncentracije škodljivih gasova, para, aerosola u atmosferi radnih prostorija i

radilišta (Sl. list SFRJ br.35/71)** Pravilnik o graniĉnim vrijednostima kvaliteta vazduha (SL. Glasnik RS br.39/05), GVV u cilju zaštite zdravlja ljudi ***mDK - minimalno dozvoljena koncentracija Dakle, vazduh na navedenoj lokaciji u pogledu kvaliteta nije prekograniĉno opterećen identifikovanim izvorima emisije. Rudarski institut Prijedor, "Studija uticaja na ţivotnu sredinu podzemne eksploatacije boksita na leţištu Braćan kod Milića", Prijedor, 2007. godine. Prema analizi i pregledu statistiĉkih pokazatelja kvaliteta vazduha, te uporeĊivanjem sa ciljnim i graniĉnim vrijednostima u Pravilniku o graniĉnim vrijednostima kvaliteta vazduha (Sluţbeni glasnik RS br. 39/05), moguće je zakljuĉiti da na predmetnim lokalitetima na kojima se obavljaju razliĉite aktivnosti, nije došlo do prekoraĉenja graniĉnih vrijednosti kvaliteta vazduha. Štetni uticaji na kvalitet vazduha od industrijskog zagaĊenja su: hemijski uticaji - emisije štetnih izduvnih gasova iz kotlovnica, eksploziva, i prevoznih sredstava (CO, CO2, NO2, SO2, H2SO4, HNO3, NaOH), kao i fiziĉki uticaji (podizanje prašine sa površinskih kopova i pretovara rude, separacije, sa manipulativnih površina, podizanje piljevineiz pogona za preradu drveta), Saobraćaj predstavlja izvor brojnih gasova, koji nastaju sagorijevanjem teĉnih goriva u motorima sa unutrašnjim sagorijevanjem (CO, oksidi azota i olovo u vazduhu) i imaju negativan uticaj nazdravlje ljudi.

Na teritoriji opštine Milići postoji farma koka nosilja u Vukšić Polju, pilenki u Johovcu, te nekoliko mini farmi (brojleri, pilenke, krave, ovce, svinje). Najvaţniji zagaĊivaĉi vazduha sa farmi su razliĉiti neprijatni mirisi, gasovi, prašina, mikroorganizmi i endotoksini pod nazivom bioaerosoli, koji se emituju putem izduvnog vazduha u ţivotnu sredinu iz staja, Ċubrišta za skladištenje i ĉuvanje ĉvrstog stajnjaka, bazena i laguna za ĉuvanje teĉnog stajnjaka i tokom skladištenja stajnjaka. Više od 130 razliĉitih gasovitih jedinjenja su identifikovani u vazduhu staja i objekata u kojima se drţe ţivotinje koje su glavni izvor ovih zagaĊivaĉa. Vazdušni zagaĊivaĉi mogu da daju razlog za zabrinutost iz nekoliko razloga. Opasni su, pre svega, za zdravlje farmera i postoje jaki epidemiološki dokazi da su dosta ugroţeni oni radnici koji rade najdirektnije u stajama pored ţivotinja. TakoĊe, ugroţeno je zdravlje, odnosno respiratorna funkcija, samih ţivotinja od istih zagaĊivaĉa. Prema nekim iskustvima polovina svih klanja svinja u nekom ĉoporu moţe da pokazuje znake pneumonije, pleuritisa ili druge respiratorne bolesti. ZagaĊenje vazduha iz stoĉarstva moţe doprineti zakišeljavanju zemljišta, (amonijak, NH3) i globalnom zagrevanju (npr. metan CH4, azot-suboksid,N2O). ZagaĊenje vazduha nastalo sagorijevanjem iz kotlovnica pojedinih objekata, individualnih loţišta i drugih objekata, predstavlja jedan od najvaţnijih ekoloških problema opštine Milići. Sistem centralnog grijanja nije u funkciji više od 20 godina tako da je ovaj problem naroĉito izraţen u zimskom periodu. Domaćinstva i javne ustanove griju se individualno i na razne naĉine Individualne kuće u zimskom periodu griju se većinom na peći sa ĉvrstim gorivom (uglavnom drvo, rjeĊe ugalj), loţ ulje, plin ili elektriĉnu energiju. Neka preduzeća ??? i ustanove imaju sopstvene kotlovnice na ugalj (Osnovna škola ?), na drvo (preduzeća za preradu drveta, individualne kuće ??) i TNG. U prosecu sagorijevanja fosilnih goriva nastaje oksidi sumpora, azota, ugljenika I mnogi drugi, koji štetno utiĉu na zdravlje ljudi.

Kada sagorevaju fosilna goriva, oslobaĊaju se sumpor, azot i vodonik koji sa kiseonikom stvaraju jedinjenja poznata kao oksidi. Kada ovi oksidi dospeju u atmosferu, hemijski reaguju sa vodenom parom i stvaraju sumpornu, azotnu i karbonsku kiselinu Kondenzovana atmosferska vodena isparenja sa ovakvim


164

kiselim sadrţajem, uobiĉajeno nazvana kisele kiše, ulaze u ciklus kruţenja vode i mogu da uzrokuju štetne posledice po biološki kvalitet šuma, zemljišta, jezera i vodenih tokova. Sagorevanje fosilnih goriva stvara nesagorjele ĉestice goriva i pepeo.

9.1.4. Rezime problema u oblasti atmosfere na podruĉju opštine Milići

- emisiji polutanata sagorijevanja motornih goriva lošeg kvaliteta u atmosferu (olovni benzin i dizel gorivo sa visokim procentom sumpora i znaĉajnom emisijom ĉaĊi), upotreba starih vozila(starosti u prosjeku 16-18 godina i više),koja se adekvatno odrţavaju i mnoga nisu prema sadašnjim standardima ekološki prihvatljiva;

- Postojanje zastarjelih i energetski neefikasnih i neprihvatljivih objekata i sistema grijanja stambenog, poslovnog i javnog prostora kao i korišćenje elektriĉne energije na energetski neefikasan naĉin, kako u sektoru stanovanja tako i u privredi i u javnoj administraciji.

- problem divljih deponija otpada (isparavanje, neprijatni mirisi i nekontrolisano gorenje na smetljištima);

- emisija prašine kod površinskih kopova i mješaone stoĉne hrane; - u oblasti poljoprivrede: prekomjerna i nekontrolisana upotreba hemijski sredstava i onemogućavanje

emisije štetnih supstanci; - ZagaĊenje vazduha sa farmi, razliĉiti neprijatni mirisi, prašina, mikroorganizmi, gasovi (amonijak,

NH3 metan CH4, azot-suboksid,N2O).

9.2. BUKA Naĉinom ţivota u urbanim sredinama, razvojem tehnike i primjenom automatizacije povećava se nivo buke ĉiji se negativan uticaj manifestuje na zdravstveno stanje stanovništva ili efikasnost njihovog rada i mogućnost koncentracije. Ograniĉena mjerenja, koja mogu ukazati na nivo komunalne buke na podruĉju opštine Milići, izvršena su na pojedinim lokalitetima, odnosno mjernim mjestima u krugu pojedinih pogona ili njihovoj neposrednoj blizini, a normiranje je izvršeno u skladu sa Pravilnikom o dozvoljenim granicama intenziteta zvuka i šuma (Sluţbeni list SR BiH br. 46/89) i ISO standardima. Tabela : Vrijednosti nivoa buke na lokalitetima na podruĉju opštine Milići u neposrednoj blizini saobraćajnih pravaca

Redni broj

Mjerno mjesto Izmjereni nivo buke Leq dB(A) Dozvoljeni nivo buke Leq dB(A) Zona, prema namjeni prostora

Dan Noć Dan Noć

1. Lokalitet uz magistralni put M19 Sarajevo-Zvornik

58 47 60 50 IV

2. Industrijski krug Lukić Polje uz regionalni put Milići-Srebrenica

58,2 - 60 50 IV

3. Industrijski krug Lukić Polje - plato za homogenizaciju

89,5 - 60 50 IV

4. Lokalitet uz regionalni put Milići- Derventa

75 - 80 85 VI

Izvor: Ekološka dokumentacija – Plan aktivnosti i Dokaz uz zahtjev za izdavanje ekološke dozvole – za pojedinaĉne objekte (2007 – 2010. god.) Prema poreĊenju izmjerenih rezultata nivoa buke sa graniĉnim vrijednostima propisanim Pravilnikom, utvrĊeno je da se nivo buke na lokalitetima u neposrednoj blizini saobraćajnica, kreće u dozvoljenim granicama, izuzev lokaliteta za homogenizaciju rude na kojem je veća koncentracija transportnih i radnih mašina koje zajedno sa saobraćajnom bukom imaju prekograniĉne vrijednosti. Lokaliteti potencijalnih prekoraĉenja nivoa buke, u odnosu na graniĉne vrijednosti propisane zakonom, najĉešće su poslovno-stambene zone sa visokom frekvencijom saobraćaja naroĉito u dnevnim ĉasovima, saobraćajnice na


165

kojima je veći intenzitet saobraćaja (naroĉito veliki broj teretnih vozila i autobusa) i lokaliteti u okviru proizvodnih i preraĊivaĉkih pogona (vozila za transport, radne mašine i dr.). Rudarstvo sa svojim specifiĉnostima, izmeĊu ostalih povećani nivoi buke, u velikom broju tehnoloških procesa dobijanja mineralnih sirovina, spada u grupu industrija visokog rizika sa stanovišta buke. Obzirom da se površinski kopovi nalaze u nenaseljenim podruĉjima, uticaj buke sveden je iskljuĉivo na radnu sredinu. Komunalna buka nije vremenski ograniĉena i djeluje neprekidno. Pored saobraćaja i lokalnih izvora postoji niz ĉinilaca koji negativno utiĉu na nivo buke kao što su nedovoljan monitoring, neadekvatni ili nepotpuni propisi u oblasti buke, neadekvatno lociranje objekata koji su izvor buke (industrijskih, ugostiteljskih i dr.), nepostojanje zona zaštite od buke, neadekvatna, te nedovoljna kontrola svih izvora.

U tabeli je dat pregled izmjerenih i graniĉnih vrijednosti parametara pokazatelja kvaliteta dimnog gasa ( Lokacija D.O.O. “6.MAJ” Mišići, Milići - Postrojenje za primarnu i finalnu preradu drveta, Juni , 2013. godine . Temperatura dimnih gasova : 90˚C, Gorivo: piljevina i otpadak drveta Dobijeni rezultati su uporeĊeni sa graniĉnim vrijednostima propisanim Pravilnikom o graniĉnim vrijednostima emisije u vazduh iz postrojenja za sagorijevanje i Pravilnikom o graniĉnim vrijednostima kvaliteta vazduha (Sluţbeni glasnik Republike Srpske broj 39/05)

Pregled izmjerenih i graniĉnih vrijednosti parametara pokazatelja kvaliteta vazduha ( Lokacija D.O.O. “6.MAJ” Mišići, Milići - Postrojenje za primarnu I finalnu preradu drveta , Juni , 2013. godine

Izvor: Ekološka dokumentacija – Plan aktivnosti i Dokaz uz zahtjev za izdavanje ekološke dozvole – za pojedinaĉne objekte (2007 – 2010. god.)

U tabeli je dat pregled izmjerenih i graniĉnih vrijednosti parametara pokazatelja kvaliteta dimnog gasa ( Lokacija D.O.O. “6.MAJ” Mišići, Milići - Postrojenje za primarnu i finalnu preradu drveta, Juni , 2013. godine . Temperatura dimnih gasova : 90˚C, Gorivo: piljevina i otpadak drveta Dobijeni rezultati su uporeĊeni sa graniĉnim vrijednostima propisanim Pravilnikom o graniĉnim vrijednostima emisije u vazduh iz postrojenja za sagorijevanje i Pravilnikom o graniĉnim vrijednostima kvaliteta vazduha (Sluţbeni glasnik Republike Srpske broj 39/05) Pregled izmjerenih i graniĉnih vrijednosti parametara pokazatelja kvaliteta vazduha ( Lokacija D.O.O. “6.MAJ” Mišići, Milići - Postrojenje za primarnu I finalnu preradu drveta , Juni , 2013. Godine

Parametar Mjerno mjesto 1 Mjerno mjesto 2 Jedinica mjere

Ciljne vrijednosti (μg/m

3)

Graniĉne vrijednosti (μg/m

3)

SO2 31 30 (μg/m3) 60 90

ULĈ 51 51 (μg/m3) 75 150

NO2 31 28 (μg/m3) 40 60

Redni broj Vrsta emisije Koncentracija Graniĉne vrijednosti emisije

1. 1.1. 1.2.

Ĉvrste ĉestice Ĉvrste ĉestice Ĉvrste ĉestice

20,2 mg/m3

20,2 mg/m3

150,0 mg/m

3

(0,3-2 MW)

2. 2.1. 2.2.

Ugljen-monoksid – CO Ugljen-monoksid – CO Ugljen-monoksid - CO

81,0 mg/m3

81,0 mg/m3

1000 mg/m

3

(0,35-1 MW)

4. 4.1. 4.2.

Azotni oksidi - NOx Azotni oksidi - NOx Azotni oksidi - NOx

2,1 mg/m3 2,1 mg/m3

400 mg/m3 (0,35-10 MW)


1. 1.1. 1.2.


20,2 mg/m3

20,2 mg/m3

150,0 mg/m

3

(0,3-2 MW)

2. 2.1. 2.2.


81,0 mg/m3

81,0 mg/m3

1000 mg/m

3

(0,35-1 MW)

4. 4.1. 4.2.


2,1 mg/m3 2,1 mg/m3

400 mg/m3 (0,35-10 MW)


1. 1.1. 1.2.


20,2 mg/m3

20,2 mg/m3

150,0 mg/m

3

(0,3-2 MW)

2. 2.1. 2.2.


81,0 mg/m3

81,0 mg/m3

1000 mg/m

3

(0,35-1 MW)

4. 4.1. 4.2.


2,1 mg/m3 2,1 mg/m3

400 mg/m3 (0,35-10 MW)


166

CO 107 108 (μg/m3) Visoka vrijednost

10000 (μg/m3)

Dobijeni rezultati su uporeĊeni sa graniĉnim vrijednostima propisanim Pravilnikom o graniĉnim vrijednostima kvaliteta vazduha (Sluţbeni glasnik Republike Srpske broj 39/05) Pregled izmjerenih i graniĉnih vrijednosti sadrţaja prašine u vazduhu ( Lokacija D.O.O. “6.MAJ” Mišići, Milići - Postrojenje za primarnu I finalnu preradu drveta , Juni , 2013. godine

Testirani parameter Izmjerena vrijednost Br.ĉestica prašine/cm

3 vazduha

Graniĉna vrijednost JUS.Z.BO.003 Br.ĉestica prašine/cm

3 vazduha

Mjerno mjesto 1 109 300

Mjerno mjesto 2 109 300

Izmjerene vrijednosti buke u ţivotnoj sredini ( Lokacija D.O.O. “6.MAJ” Mišići, Milići - Postrojenje za primarnu I finalnu preradu drveta , Juni , 2013. godine

Testirani parametar

Mjerno mjesto 1

Mjerno mjesto 2

Graniĉne vrijednosti

Zona

Buka dB(A) 62-68 63-69 80 VI ( industrijsko, skladišno, servisno i saobraćajno podruĉje bez stanova

Dobijeni rezultati su uporeĊeni sa graniĉnim vrijednostima propisanim Pravilnikom o dozvoljenim granicama intenziteta zvuka i šuma(Sluţbeni jist SRBiH broj 46/89)

9.3. ZAGAĐIVAĈI Privreda opštine bazirana je na eksploataciji i preradi prirodnih bogastava. Nosilac privrednog razvoja opštine i najveće preduzeće je AD“Boksit“. „ SAVOKS“ D.O.O. Milići, D.O.O. „Mileks“, D.O.O.“Wudimpex“, „SAMATINI“ D.O.O., „6.Maj“ D.O.O.“, „Promil“ D.O.O.“ ZagaĊivaĉe koji se pojavljuju pri odvijanju eksploatacije boksita na površinskom kopu „Podbraćan“ moţemo svrstati u dvije osnovne grupe: gasovi koji se javljaju pri radu rudarskih i transportnih mašina i propratne pojave pri miniranju kao što su vibracije, buka i prašina. Jonizirajućih i nejonizirajućih zraĉenja na navedenoj lokaciji nema. Štetni uticaji na kvalitet vazduha od industrijskog zagaĊenja su: hemijski uticaji - emisije štetnih izduvnih gasova iz kotlovnica, eksploziva, i prevoznih sredstava (CO, CO2, NO2, SO2, H2SO4, HNO3, NaOH), kao i fiziĉki uticaji (podizanje prašine sa površinskih kopova i pretovara rude, separacije, sa manipulativnih površina, podizanje piljevineiz pogona za preradu drveta), Saobraćaj predstavlja izvor brojnih gasova, koji nastaju sagorijevanjem teĉnih goriva u motorima sa unutrašnjim sagorijevanjem (CO, oksidi azota i olovo u vazduhu) i imaju negativan uticaj nazdravlje ljudi.

Na teritoriji opštine Milići postoji farma koka nosilja u Vukšić Polju, pilenki u Johovcu, te nekoliko mini farmi (brojleri, pilenke, krave, ovce, svinje). Najvaţniji zagaĊivaĉi vazduha sa farmi su razliĉiti neprijatni mirisi, gasovi, prašina, mikroorganizmi i endotoksini pod nazivom bioaerosoli, koji se emituju putem izduvnog vazduha u ţivotnu sredinu iz staja, Ċubrišta za skladištenje i ĉuvanje ĉvrstog stajnjaka, bazena i laguna za ĉuvanje teĉnog stajnjaka i tokom skladištenja stajnjaka. Više od 130 razliĉitih gasovitih jedinjenja su identifikovani u vazduhu staja i objekata u kojima se drţe ţivotinje koje su glavni izvor ovih zagaĊivaĉa. Vazdušni zagaĊivaĉi mogu da daju razlog za zabrinutost iz nekoliko razloga. Opasni su, pre svega, za zdravlje farmera i postoje jaki epidemiološki dokazi da su dosta ugroţeni oni radnici koji rade najdirektnije u stajama pored ţivotinja. TakoĊe, ugroţeno je zdravlje, odnosno respiratorna funkcija, samih ţivotinja od istih zagaĊivaĉa. Prema nekim iskustvima polovina svih klanja svinja u nekom ĉoporu moţe da pokazuje znake pneumonije, pleuritisa ili druge respiratorne bolesti.


167

ZagaĊenje vazduha iz stoĉarstva moţe doprineti zakišeljavanju zemljišta, (amonijak, NH3) i globalnom zagrevanju (npr. metan CH4, azot-suboksid,N2O). ZagaĊenje vazduha nastalo sagorijevanjem iz kotlovnica pojedinih objekata, individualnih loţišta i drugih objekata, predstavlja jedan od najvaţnijih ekoloških problema opštine Milići. Sistem centralnog grijanja nije u funkciji više od 20 godina tako da je ovaj problem naroĉito izraţen u zimskom periodu. Domaćinstva i javne ustanove griju se individualno i na razne naĉine Individualne kuće u zimskom periodu griju se većinom na peći sa ĉvrstim gorivom (uglavnom drvo, rjeĊe ugalj), loţ ulje, plin ili elektriĉnu energiju. Neka preduzeća i ustanove imaju sopstvene kotlovnice na ugalj (Osnovna škola ), na drvo (preduzeća za preradu drveta, individualne kuće ) i TNG. U prosecu sagorijevanja fosilnih goriva nastaje oksidi sumpora, azota, ugljenika I mnogi drugi, koji štetno utiĉu na zdravlje ljudi.

Kada sagorevaju fosilna goriva, oslobaĊaju se sumpor, azot i vodonik koji sa kiseonikom stvaraju jedinjenja poznata kao oksidi. Kada ovi oksidi dospeju u atmosferu, hemijski reaguju sa vodenom parom i stvaraju sumpornu, azotnu i karbonsku kiselinu Kondenzovana atmosferska vodena isparenja sa ovakvim kiselim sadrţajem, uobiĉajeno nazvana kisele kiše,ulaze u ciklus kruţenja vode i mogu da uzrokuju štetne posledice po biološki kvalitet šuma, zemljišta, jezera i vodenih tokova. Sagorevanje fosilnih goriva stvara nesagorjele ĉestice goriva i pepeo.

9.4. REZIME SEKTORA VAZDUH (ANALIZE I ZAKLJUĈCI) Podacima kojima se raspolaţe kvalitet vazduha na podruĉju opštine Milići je zadovoljavajući . Ne postoji stalni monintoring kvaliteta vazduha niti postoje mjerne stanice za praćenje koncentracija pojedninih supstanci (nije bilo oppravdane potrebe za instaliranjem istih) . Industrijski objekti imaju obevezu godišnje godišnje kontrole emisije, što je propisanu uslovima za posjedovanje ekološke dozvole . Što se zagaĊivaĉa vazduha tiĉe kao što je u predhodnom pregledu stanja i navedeno postoji nekoliko karakteristiĉnih izvora . Jedan od izvora su površinski kopovi i najveći problemi što se njihtiĉe je emisijaĉvrstih ĉestica i prašine u vazduh. Treba napomenuti da koncentracija prašine u vazduhu na ovom lokalitetu nije permenentna i zavisi od više faktora : vremenske prilike, intezitet i vrsta radova ... Sektor drvoprerade takoĊe emituje prašinu i ĉvrste ĉestice u vazduh . S obzirom da ovih postrojenja imamo i u sklopu naseljenih mjesta moţe se razmatrati i uticaj buke . Sektor proizvodnje hrane (štale- deponije Ċubreta) kada je o vazduhu rjeĉ stvaraju probleme u vidu neprijatnih mirisa, amonijaka kao i bakterija . Slabo razvijena svijest ljudi o ovom problemu uglavnom dovodi do toga da se ne sprovode sve mejre zaštite zagaĊenja vazduha na ovaj naĉin kako kod privrednih subjekata tako i kod fiziĉkih lica . Depnije otpada kada je rijeĉ o zagaĊenju vazduha stvaraju problem prilikom isparenja plinova koji su posledica raspada materijala . Neprijatni mirisi su skoro redovan pratilac ovih mjesta . Kada govorimo o prevenciji zagaĊenja (predloţenim mjerama) vazduha na ovaj naĉin moţemo zakljuĉiti da se odlaganje otpada na trenutnu gradsku deponiju vrši na odgovarajući naĉin jer se otpad periodiĉno zatrpava inertnim materijalom . Pozitivna okolnost je što bi od 2014. godine trebao da poĉne odvoz otpada na regionalnu deponiju . Veliki problem su divlje deponije jer se na njima ne vrši zatrpavanje otpada pa ne postoji prevencija zagaĊenja vazduha . U samom gradu pa samim tim i u cijeloj opštini ne postoje sistemi centralnog grijanja koji su u funkciji (osim individualnih) . Stanovništvo za zagrijevanje u najvećem obimu koristi drvo ali postoje primjeri upotrebe uglja (osnovna škola) kao i naftnog gasa . Ova pojava intezivna je u toku zimskog perioda . Linijski izvori zagaĊenja potiĉu od saobraćaja . Najveći intezitet saobraćaja je na magistralnom putu M19. Šepak-Sarajevo . Ne postoji stalni nivo mjerenja ali na probnim uzorcima vrijednosti emitovanih materija krću se u granicama dozvoljenih . Veliki problem u ovom smislu su ispravnost i staros vozila koja saobraćaju . Posebna osobenost gradskog dijela Milića i nekih prigradskin naselja je pojava magle . Ovu kaakteristiku prouzrokuje sam geografski pokoţaj jer je samo naseljeno mjesto smješteno u kotlinskoj zaravni pa je zadrţavanje magle duţe nego je to uobiĉajeno . Buka potiĉe iz industrijskih postrojenja, saobraćaja i ugostiteljskih radnji . Probnim mjerenjim nivo buke nije prekoraĉen . kada je rijeĉ o industrijskim postrojenjim oni imaju obavezu godišnjeg monintoringa vrijednosti buke . Ugostiteljski i zanatski objekti imaju dozvoljene limite i taj nivo buke ne smiju prekoraĉiti mada ne postoji stalni monintoring . Postoje i mjere ograniĉenja u smislu ograniĉenja vremena rada .


168

10. SEKTOR BIODIVERZITET

10.1. ŠUME I ŠUMSKA ZEMLJIŠTA

10.1.1. Opšte ekološke karakteristike Prema Ekološko – vegetacijskoj rejonizaciji šuma BiH, podruĉje opštine Milići se nalazi u okviru dvije velike ekološke oblasti. Sjeverni dio opštine /sjeverno od Pavković polja/ nalazi se u okviru Prelazne ilirsko mezijske oblasti/donjedrinsko podruĉje, srebreniĉki rejon/, dok se juţni dio opštine, u okviru kojeg se nalazi i naselje Milići nalazi u okviru oblasti unutrašnjih Dinarida/podruĉje istoĉno-bosanske visoravni, romanijski rejon/. U pedološkom smislu, kao najzastupljenija šumska zemljišta konstatovani su kalkokambisol, kalkomelanosol, eutriĉni i distriĉni kambisol /juţni dio opštine/, zatim uz pomenute tipove u centralnom dijelu opštine se pojavljuju zemljišne kombinacije kalkokambisola i vertisola, dok se na zapadnom dijelu pojavljuju rankeri na andenzitima.Sa aspekta fitogeografske pripadnosti prelaznu ilirsko – mezijsku oblast karakteriše prelaz dvije široko rasprostranjene klimazonalne zajednice: zajednica kitnjaka i graba /Querco – Carpinetum/ sa zapada i zajednica sladuna i cera/Quercetum confertae cerris/ sa istoka. U kontekstu realne vegetacije, u ovom podruĉjudominiraju šume bukve acidofilnog karaktera /Luzulo fagetum/, kao i neutrofilne bukove šume /Fagetum montanum/, dok znaĉajan dio zauzimaju i razliĉite fitocenoze hrastova.Juţni dio opštine, koji se nalazi u okviru oblasti unutrašnjih Dinarida /podruĉje istoĉnobosanske visoravni, romanijski rejon/, karakterišu sastojine bukve /Fagetum montanum illyricum/. kao i šume bukve, jele i smrĉe /Piceo – Abieti – Fagetum/ uz prisustvo razliĉitih sekundarnih fitocenoza. Poseban ekskluzivitet predstavlja stanište Panĉićeve omorike, kao refugijalnog staništa našeg najpoznatijeg tercijernog relikta.Bogatstvo biodiverziteta šumskih fitocenoza, kao i strukturni oblici koji se pojavljuju na podruĉju opštine Milići mogu se sagledati i kroz sljedeću tabelu.

10.1.2. Stanje šumskog fonda Podaci o stanju šumskog fonda dati su u odnosu na karakteristiĉne pokazatelje površina, zaliha, prirasta i etata. Tabela: Stanje površina šuma i šumskog zemljišta na podruĉju opštine Milići (ha) Kategorija Visoke

šume sa prirodnom obnovom

Visoke degradirane šume

Šumske kulture

Izdanaĉke šume

Površine podesne za pošumljavanje i gazdovanje

Površine nepodesne za pošumljavanje i gazdovanje

Ukupno nesporno šumsko zemljište

Uzurpacija Sveukupno

Drţavno 7289 1269 1129 856 83 993 11619 933 12553

Privatno 383 2 24 4089 0 0 4498 0 4493

Ukupno 7672 1271 1153 4945 83 993 16117 933 17051

Analizirajući predhodnu tabelu uoĉava se znaĉajan udio visokih šuma u drţavnom vlasništvu, gdje dominiraju visoke šume bukve i visoke šume bukve, jele /sa smrĉom/, ali i velika površina visokih degradiranih šuma koje zahtijevaju posebne šumsko – uzgojne mjere.Iz navedenog se vidi da je šumovitost opštine oko 61 % /prema zvaniĉnim evidencijama/, odnosno 1.83 ha po stanovniku, što je više nego zadovoljavajući podatak. Nešto bolja situacija je kada je rijeĉ o lišćarima dok se uzgojnim mjerama utiĉe na povećanje strukture i kvaliteta kada je rjeĉ o ĉetinarima .

10.1.3. Ugroţenost šuma


169

Opština Milići ima znaĉajne specifiĉnosti u kontekstu postojanja površinskih kopova boksita koji predstavljaju generator razvoja opštine, ali i šire regije. U tom smislu širenje kopova podrazumijeva znaĉajne zahvate u smislu promjene namjene površina, ĉime dijelom dolazi i do krĉenja šuma, što je konstatovano kao najznaĉajniji agens na šume i šumska zemljišta.

10.2. Zaštićena podruĉja prirode Na podruĉju opštine Milići, još u periodu prije 1992. godine, izdvojena je kao spomenik prirode sastojina Panĉićeve omorike na lokalitetu Crkvina – Tijesni dokoja se nalazi u okviru odjela 173 d, Privredne jedinice Gornji Jadar. Ova sastojina u površini od 1.39 ha izdvojena je i kao sjemenska sastojina. Na podruĉju opštine izdvojene su i sjemenske sastojine bukve i to u odjelu 147a, 148/2 a-d PJ Gornji Jadar u površini 30.66 ha, kao i sjemenska sastojina smrĉe u odjelu 138a PJ Ratak Devetak površine 6 ha. Prema FSC standardima lokalno šumsko gazdinstvo predloţilo je i znaĉajan broj lokaliteta za zaštitu u kontekstu zaštite zemljišta od erozije i zaštite voda.Podaci o stanju šumskog fonda preuzeti su iz vaţeće ŠPO (2000 – 2010)

10.3. PRIRODNE VRIJEDNOSTI Podruĉje opštine Milići karakteriše postojanje znaĉajnih prirodnih vrijednosti. Ĉitavo podruĉje ima atraktivnu prirodu, što je rezultat geološke razliĉitosti, horizontalne i vertikalne rašĉlanjenosti terena, kombinacije blagih i oštrih reljefnih oblika, raznovrsnosti flore i faune, postojanja velikih šumskih kompleksa, kanjonskih formacija i planinsko - pašnjaĉkih visoravni. Prije 1992. godine na podruĉju opštine Milići pod zaštitom Republiĉkog zavoda za zaštitu kulturno - istorijskog i prirodnog nasljeĊa SR BiH (Rješenje Zavoda za zaštitu spomenika kulture i prirodnih rijetkosti BiH broj 148/55) od prirodnih podruĉja je bio samo lokalitet Panĉićeve omorike Tisovljak i to u kategoriji botaniĉkih rezervata. Po ovoj dokumentaciji rezervat prirode - sastojina Panĉićeve omorike "Tisovljak" ima površinu od 10 ha (k.ĉ. 1480/1) i broji 300 stabala.MeĊutim, površina ovog lokaliteta dobijena vektorizacijom parcele sa geodetskepodloge iznosi 5.3 ha (0.019 % površine opštine), što je daleko ispod prosjeka BiH i RS (0.94 %) za zaštićena prirodna podruĉja. Nema taĉnog registra svih biljnih vrsta na opštini Milići ono što zasigurno znamo je postojanje lokaliteta sa endemskom vrstom (Panĉićeva omorika) na lokalitetu Tsovljak . Utisakda ova nastambina koja potiĉe još iz ledenog doba nije dovoljno ispromovisana . TakĊe malo se promoviše ĉinjenica da je bukva sa našeg podruĉja najkvalitetnija na svijetu i da pripada posebnoj podvrsti koja nastanjuje balkansko poluostrvo . Pored ovih drvnih vrsta sigurno je da postoji veliki broj rijetkog i emdeskog bilja za koje ne postoji evidencija o broju i lokalitetu rasprostranjenosti u opštini Milići . Panĉićeva omorika lokalitet Tisovljak odjel 173 Gornji Jadar


170

Panĉićeva omorika (Picea omorika) je endemit podruĉja Podrinja, zapadne Srbije i istoĉne Bosne (okolina

Višegrada). Ime je dobila po srpskom botaniĉaru Josifu Panĉiću koji ju je otkrio na planini Tari 1875. godine,

kod sela Zaovine i Rastišta.

Panĉićeva omorika je tanko, vitko, do 50 metara visoko ĉetinarsko drvo.

Omoriku moţemo smatrati ţivim fosilom u biljnom svetu, vrstom koja potiĉe iz tercijara. Gornje grane na

stablu omorike povijene su naviše, srednje su skoro horizontalne, a donje su povijene ka zemlji, ali su vrhovi

okrenuti uvis.

Omorika se spušta do oko 400m nadmorske visine, a penje se do 1700m. Uglavnom raste na kreĉnjaku,

ponekada i na serpentinu.

Panĉićeva omorika ima srodne vrste u istoĉnoj Aziji i na severu Evrope i Azije, iz ĉega sledi da je omorika

relikt iz tercijara. Praroditelji omorike bili su nekada široko rasprostranjeni u Evropi i Aziji. Ovo su potvrdili i

fosilni ostaci vrste koja je veoma sliĉna današnjoj omorici, te je nazvana Picea omorikoides. Nauĉni naziv

omorika potiĉe od lokalnog imena za ovu ĉetinarsku vrstu.

Raste i na prostoru opštine Milići, taĉnije u Rezervatu Panĉićeve omorike „Tisovljak“.


171

10.4. LJEKOVITO BILJE Tabela. Stanje ljekovitih biljnih vrsta na podruĉju opštine Milići Redni broj

Vrsta Status

Privredno vaţne Rijetke Ugroţene Zaštićene

1. Bokvica širokolisna, Plantago major *

Bokvica uskolisna, Plantago lanceolata

*

Borovnica, Vaccinium myrtillus *

Breza, Betula pendula *

Bršljan, Hedera helix *

Ĉiĉak, Arctium lappa

Divizma, Verbascum thapsus *

Divlji luk, Allium ursinum *

Djetelina crvena,Trifolium pratense

Djetelina bijela, Trifolium repens

Gavez, Symphytum officinale *

Glog, Crataegus monogyna *

Hren, Armoracia rusticana * ® Θ

Imela, Viscum album *

Iva, Teucrium montanum * ®

Jagoda šumska, Fragaria vesca *

Jagorĉevina, Primula officinalis * Θ Θ


172

Kantarion, Hypericum perforatum *

Kiĉica, Centaurium umbellatum *

Kleka, Juniperus communis *

Konjogriz, Cichorium intybus *

Kopitnjak, Asarum europaeum ®

Kopriva, Urtica dioica *

Kunica, Achillea millefolium *

Kupina, Rubus fruticosus *

Lijeska, Corylus avellana

Lipa bijela, Tilia tomentosa *

Lipa crna, Tilia plathyphyllos Scop. *

Ljubiĉica mirisna, Viola odorata *

Ljubiĉica trobojna, Viola tricolor * ® Θ Θ

Majĉina dušica, Thymus serpyllum *

Maslaĉak, Taraxacum officinale *

Matiĉnjak, Melissa officinalis *

Mrazovac, Colchicum autumnale *

Nana paprena, Mentha piperita *

Paprat slatka, Polypodium vulgare *

Pelin, Artemisia abshintium *

Pirika, Agropyrum repens *

Podbjel, Tussilago farfara *

Sljez bijeli, Althaea officinalis *

Rusomaĉa, Capsella bursa pastoris *

Šipurak, Rosa canina *

Zova, Sambucus nigra *

10.5. ŢIVOTINJSKI SVIJET Ţivotinjski svijet opštine Milići je veoma raznolik i u njemu obitava više rjetkih vrsta kao što su : mrki medvjed, divokoza, vidra, lještarka, jastreb kokošar, mišar, buljina, mladica... Na prostoruopštine ţive i trajno zaštićene vrste (vidra, lještarka) ali su ustanovljena i uzgojna podruĉja za mrkog medvjeda i divokozu . Raznolikost terena i biodiverziteta pruţa i raznolikost faune . Lokalne rjeke naseljavaju uglavom ciploidne vrste riba ali i salmonidne vrste od kojih se posebno istiĉe endemska vrsta mladica (Huco Huco). Najbrojnije vrste su : potoĉe mrene, zelenka, klen a za gonje tokove salmonide : pastrmka i lipljen. Pored ribljih za vodotokove su vezane i veliki broj ptica (voden kos, kos obiĉni...) . Uzimskom periodu usled migracija pojavljuju se i divlje patke (najĉešće gluvara) kao i sive ĉaplje rode... Faunu utpopunjuje i vidra ĉija je populacija u porstu, veliki broj insekata karakteristiĉan za ovu vrstu voda (vodeni moljac, ţuta kamenjarka, gamarusi...), vodozemaca, gmizavaca, mekušaca, zglavkara... Na kopovima rudnika pojavljujuse bare u depresijama koje naseljavaju male populacije patki i gnjuraca . Nakopnenom djelu obitava velikibroj ţivotinja u razredima mekušaca(sivi puţ, vinogradarski puţ, puţ golać, kišna glista ...), gmizavaca (Bosanski šargan – endemska vrsta, poskok, smukulja, slijepić...), glodara (poljski miš, voluharica, sivi miš, obiĉni pacov, zec, vjeverica, puh...), sisara (srna, lisica, vuk, mrki medvjed, divokoza, evropski tvor, mala lasica, jazavac, kuna zlatica, kuna bjelica, divlja maĉka...)i ptica (vrapci, sjenice, slavuji drozdovi-više vrsta, lještarka, šumska šljuka-povremeno, prepelica – povermeno, golub grivnaš, grlica, velika ušara, ćuk, kobac, vjetruška, jastreb kokošar, suri orao ...) .Gazdovanjem nad divljaĉi u opštini provodi lovaĉko udruţenje KomićMilići. U rijekama oštine Milići ţivi veliki broj ribljh vrsta . Dio njih je prikazan na slikama :


173

Potoĉna mrena

Potoĉna pastrmka

Peš


174

Lipljan

Krkuša

Klen


175

Pliska

Naravno na slikama je prikazan samo mali broj ribljih vrsta koje ţive u vodotocima opštine Milići . Niko nije prouĉavao naše vodotoke i dao precizana registar svih ribljih vrsta u našim vodama . Najveću vrijednost i posebno mjesto svakako zauzima mladica (Huco huco) . Rijeĉ je o endemskoj vrsti koja naseljava naše vode u gornjim tokovima koje pripadaju crnomorskom slivu . Najpoznatije su one iz Drine, Une, Sane i njihovih pritoka . Kao endemska vrsta zasluţuje bolji tretman od onog kojeg trenutno ima .

10.6. POSTANAKLOVIŠTA Lovište ''Komić'' ustanovljeno je rješenjem ministra poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede Republike Srpske broj: 04-332-38444/98 („Sluţbeni glasnik Republike Srpske“ broj 5/99 od 09.03.1999. godine).

Ugovorom br: 04-332-3472-13/02 od 27.06.2002. godine lovište je dodijeljeno na kopištenje i gazdovanje Lovaĉkom udruţenju „ Komić “iz Milića Osnovna djelatnost Lovaĉkog udruţenja ''Komić '' je gajenje, zaštita i korištenje divljaĉi i njenih dijelova u skladu sa Zakonom o lovstvu, Pravilnicima iz oblasti lovstva ,Statuta Lovaĉkog saveza Republike Srpske i Lovaĉkog udruţenja „ Komić“.


176

10.7. OSNOVNI PODACI O LOVIŠTU

Lovište „Komić“ Milići nastalo je iz dijela bivšeg lovišta „Biraĉ“ Vlasenica na osnovu rješenja Ministra poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede Republiie Srpske od 09.03.1999. godine.

Lovište se nalazi u sjeveroistoĉnom dijelu Republike Srpske na teritoriji Opštine Milići ĉija ukupna površina iznosi 27.879 ha, od ĉega je lovna 24.212 ha, a ne lovna površina 3.667 ha.

Lovište „Komić“ spada u kategoriju brdskih lovišta sa nadmorskom visinom od 150 m' do 1.500 m'. Glavni vodotok u lovištu „Komić“ je rijeka Jadar koja nastaje na ušću rijeka Studeni Jadar i Zeleni

Jadar. Teren je dosta „izlomljen“ sa izraţenim strmim padinama u tokovima rijeka, sa velikim brojem uvala i

kosa i kraškim platoom u sjevernom dijelu lovišta. Najveće naseljeno mjesto je opštinsko administrativno sjedište - Milići. Podruĉje lovišta „Komić“ uglavnom je obraslo šumom lišćarskih vrsta unutar kojih se nalaze manje

površine pod kulturama ĉetinara, dok je manji dio obrastao miješanim šumama jele, smrĉe, bukve i javora. Šume su ispresjecane njivama, livadama i pašnjacima.

Poljoprivreda je ekstezivnog karaktera tako da nema neki veći negativni uticaj na divljaĉ. Ovakva situacija omogućava dovoljnu koliĉinu hrane i dobra skloništa za divljaĉ u toku cijele godine.

Osnovne uzgojne vrste divljaĉi u lovištu „Komić“ su srneća divljaĉ, medvjeĊa divljaĉ, zeĉija divljaĉ i divlje svinje. Usled ratnih dejstava došlo je do raseljavanja stanovništva u ruralnom podruĉju što je pogodovalo migraciji divljaĉi divokoze na pravcu Sušica – Sokolina i njenom duţem zadrţavanju na podruĉju ovog lovišta , povratkom lokalnog stanivništva u stara naselja ovaj pravac kretanja divokoza je znatno oteţan. Naprijed navedeni razlog i malo stanišno podruĉje dovelo je do rijetke pojave i u mlom broju divljaĉi divokoze pa ovom osnovom nije ni obuhvaćena kao osnovna vrsta divljaĉi.

Brojno stanje osnovnih uzgojnih vrsta divljaĉi za protekli ureĊajni period: Vrsta divljaĉi Broj.stanje 31.03.2001 Broj. Stanje 31.03.2011. Srna(Capreolus capreolus) 240 304 Divlja svinj(Sus scrofa) 100 90 Medvjed(Ursus arctos) 6 3 Zec(Lepus europeus) 290 530 U proteklom ureĊajnom periodu korisnik lovišta vršio je lov i odstrel uzgojnih vrsta divljaĉi.

Odstreljeno je 152 grla srneće divljaĉi, 200 komada divljih svinja i 320 zeĉeva, dok odstrela medvjeda nije bilo.

TakoĊe je vršeno smanjenje brojnog stanja štetoĉina u lovištu prilikom ĉega je odstreljeno 250 lisica i21 vuk.

U lovištu „Komić“ nalazi se izvjestan broj izgraĊenih lovno-uzgojnih i lovno-tehniĉkih objekata koji je nedovoljan za uspješno gajenje i korišćenje divljaĉi, pa će korisnik lovišta morati uloţiti sredstva i napore za izgradnju novih i odrţavanje postojećih objekata.

Lovno uzgojni objekti: stanje 01.04.2001. planirano stanje31.03.2011. -Hpanilišta za srneću divljaĉ -- 8 8 komada -Hranolišta za divlje svinje 3 2 2 komada -Solila 20 50 55 komada -Pojilišta -- 1 1 komad Lovno tehniĉki objekti stanje 01.04.2001. stanje31.03.2011. -Lovaĉka kuća -- 1 1 zgrada -Lovaĉka koliba -- 2 1 zgrada -Visoka zatvorena ĉeka 3 komada 4 6 komada -Ostale ĉeke 4 komada 16 9 komada


177

Kroz lovište „Komić“ prolazi magistralni put Zvornik – Vlasenica i regionalni put Milići – Srebrenica na koje se naslanja mreţa lokalnih i šumskih puteva tako da postoji dobra mogućnost pristupa svim dijelovima lovišta.

Odnosi sa susjednim upravljaĉima lovišta su dobri, kao i sa privrednim subjektima i lokalnom vlasti

na podruĉju lovišta „Komić“, što daje dodatne mogućnosti razvoja lovstva i unapreĊenja stanja u lovištu. Svi detaljniji podaci o lovištu „Komić“ dati su u poglavlju „5. Katastar lovišta“.

10.7.1 Opis granica lovišta Granica lovišta polazi sa ušća Jadra u Drinjaĉu i ide uzvodno Jadrom sve do ušća potoka Lješina, produţava prema jugu na trigonometar 299, gde skreće prema jugo-istoku preko LoĊaka i trigonometra 539, izlazi na Previla, trigonometar 560. Odatle granica ide vododelnicom preko trigonometra 491 i Pavlovaĉe, silazi iznad mlina pod Pavlovaĉom u potok Crvanj, ide potokom uzvodno, a potom uvalom pravcem jugo-istok izlazi na Lisinu, trigonometar 802, odakle grebenom prema jugu silazi u potok, nastavlja niz potok do ušća sa Graniĉnom rijekom (kota 416), ide dalje nizvodno Bukovaĉkom rijekom do ušća u Jadar, a potom uzvodno Jadrom sve do pod Handţića orlije tj. Do kote 451. Ovde granica napušta Jadar i skreće prema jugu preko Handţića orlija, izlazi na put Nazde-Paleţ i njima preko Boksita i trigonometra 806 izlazi na Stublić. Sa stublića granica izlazi pravo na trigonometar 1291 Brestovik, potom vododelnicom na Mehovac, trigonometar 1490, odakle grebenom silazi u sastavke Radovskog potoka gde skreće prema severo-zapadu i preko Brloške planine grebenom izlazi na trigonometar 1264 Kliĉevac. Odavde granica zadrţava osnovni pravac severo-zapad i uglavnom grebenima ide preko Javornika, trigonometra 1401, prevrata, Koritne kose, trigonometra 1295, Ćipe, trigonometra 1328, Vran kamena, Vrhova, trigonometara 1315 i 1245 i Struga, izlazi na trigonometar 1195. Odatle granica skreće na sever, i izlazi na veliku okuku kamionskog puta Kraljeva gora – G. Zalukovik, nastavlja niz Kestenjsku kosu i Stankovo brdo, silazi na vrelo pod B. Sikirom, skreće u pravcu zapada i niz uvalu (potokom), a potom Rijekom do ispod serpentina, a potom pravcem severo-zapad iznad škole izlazi na vodotok Studeni Jadar, odakle nastavlja nizvodno do utoka Tabahane gde skreće prema severu i preko trigonometra 480, Gareţa, severo-zapadno od Prodanovića izlazi na vododelnicu, te vododelnicom i seoskim putem iznad Stanišića, preko Samara i Brda (trigonometar 479) i Reljića osoja silazi na Dubnicu, kota 294. Odatle granica nastavlja potokom prema severu od mlina kod Bećirovića gde skreće prema severo-istoku uvalom i izlazi na trigonometar 705 iznad Hajderovića, tu skreće prema istoku na Brestovu vodu, a potom seoskim putem prema severu i kod škole (313) silazi na Cerski potok. Odatle granica nastavlja potokom u pravcu severa preko kote 378 na kotu 686 gde skreće prema severo-zapadu i preko Radave izlazi na potok Prijode (402), nastavlja njime nizvodno do ušća u Drinjaĉu, a potom Drinjaĉom nizvodno do ušća Jadra na polaznu taĉku.

10.7.2. Osnovne vrste divljaĉi

Vrsta divljaĉi Lovno produktivna površina (ha)

Bonitet Kapacitet

Srna 15.000 III 304

Medvjed 10.000 - 5

Zec 9.000 III 530

Divlja svinja 10.000 III 102

10.7.3. Objekti u lovištu Lovno uzgojni objekti: 1.Hranilišta za srneću divljaĉ...............................................................................8 komada 2.Hranilišta za divlje svinje.................................................................................. 2 komada 3.Solila.............................................................................................................55 komada 4.Pojilišta...........................................................................................................1 komad


178

Lovno tehniĉki objekti: 1.Lovaĉke kuće........ .......................................................................................................1 zgrada 2.Lovaĉka koliba...............................................................................................................1 zgrada 3.Lovaĉke staze..............................................................................................................40 km 4.Visoka zatvorena ĉeka...................................................................................................6 komada 5.Ostale ĉeke i osmatraĉnice........................................................................................... 9 komada

10.7.4. TERENSKA I PRIRODNA CJELINA

Lovište „Komić“ predstavlja jednu terensku i prirodnu cjelinu. Unutar njega ne postoje nikakve prirodne prepreke koje bi bile smetnja za kretanje divljaĉi, odnosno spreĉavale njihovu migraciju unutar lovišta koja je vezana za godišnje doba ili za postizanje kvalitetnije ishrane divljaĉi. Šume ispresjecane pašnjacima, livadama i oranicama sa dovoljno izvora i tekućih voda ĉine jednu cjelinu koja pogoduje razvoju pojedinih vrsta divljaĉi.

10.7.5. Prehrambene mogućnosti Osnovne uslove za opstanak svake ţivotinjske vrste na nekom podruĉju odreĊuju prehrambene mogućnosti. One se obezbjeĊuju iz postojeće vegetacije i raznih ţivotinjskih organizama (insekti, gmizavci, sitni glodari, leševi uginulih ţivotinja). Na podruĉju lovišta „Komić“ u priliĉno velikoj mjeri izraţena je šumovitost sa indeskom od 61. U strukturi šumske vegetacije uglavnom su zastupljene lišćarske vrste sa blizu 80 procenata, dok su ĉetinarske vrste zastupljene sa cirka 20 procenata. Od lišćarskih vrsta najzastupljenija je bukva, a potom hrast cer, dok je uĉešće grupe plemenitih lišćara,bijelog i crnog graba, hrasta kitnjaka i mekih lišćara izraţeno u manjoj mjeri. Potrebno je istaći da su na većem dijelu lovišta zastupljene voćkarice poput divlje kruške, trešnje, jabuke i oraha, te grmovi koji plodonose kao što su dren, glog i crni trn. Od jagodiĉastog voća zastupljene vrste su kupina, jagoda i malina dok je borovnica zastupljena u manjoj mjeri. Raznovrsne vrste drveća nude izbojke, pupove, lišće i plodove koji omogućavaju divljaĉi veliki izbor hrane u toku godine, pogotovu ako se tome doda travna vegetacija i plodovi jagodiĉastog voća. Od zeljastih biljaka posebno treba istaći prisustvo srijemuša koji je zastupljen na velikim površinama. U šumskoj stelji ţivi veliki broj insekata, a tu su prisutni sitni glodari i gmizavci koji su veoma bitni za ishranu svejeda odnosno medvjeda i divljih svinja. Šume su ispresjecane oranicama, livadama, voćnjacima i pašnjacima koji su izvrsna mjesta za prehranu većeg broja uzgojne divljaĉi. Iz naprijed reĉenog jasno se vidi da su prehrambene mogućnosti lovišta „Komić“ za sve uzgojne vrste divljaĉi dobre. Prirodni uslovi u lovištu „Komić“ za sve uzgojne vrste divljaĉi su dobri.

10.7.6. USLOVI ZAŠTITE PRIRODE Na podruĉju koje obuhvata lovište „Komić“ nema ekstremno zagaĊivaĉke industrije koja bi svojim radom ugrozila ţivotnu sredinu prirodne zajednice biljaka i ţivotinja. Osnovne privredne djelatnosti na ovom podruĉju su: rudastvo, šumarstvo, drvna industrija, te poljoprivreda. Ostale djelatnosti se svode a nivo zajedniĉkih radnji koje nemaju bitan uticaj na prirodnu okolinu. Najveći uticaj na ţivotnu sredinu u kojoj se nalazi divljaĉ ima šumarstvo odnosno intenzivno gazdovanje šumama. Certifikacija šuma i šumskog zemljišta donijela je dodatni kvalitet u zaštiti prirode, a samim tim i poboljšala uslove za opstanak divljaĉi. Kod primjene propisa vezanih za certifikovane šume naroĉita paţnja je posvećena zaštiti prirode i oĉuvanje biodiverziteta svih ţivih organizama. Razvoj ekologije i povećanje svijesti lokalnog stanovništva vezanog za zaštitu prirode omogućavaju veći stepen njene zaštite i oĉuvanosti. Rudnici boksita imaju direktan uticaj na lovnu površinu dok svojim radom nemaju većeg uticaja na prirodu jer je nizak nivo primjene hemijskih sredstava u zaštiti poljoprivrednih kultura. Smeće iz podruĉja urbane sredine deponuje se na rudarskom kopu što spreĉava veći negativan uticaj na prirodu.


179

10.7.7. MIRULOVIŠTU Za divljaĉ tokom cijele godine neophodan je mir, a naroĉito u periodu reprodukcije, kada je leţenje na jajima, koćenje i odgajanje mladih. Teško je postići apsolutni mir u lovištu, ali je neophodno relativni mir pospješiti odnosno dići ga na što veći nivo, jer se bez njega, bez obzira na dobre ostale uslove, neće moći uspješno gazdovati lovištem. U lovištu „Komić“ stanje mira je na zadovoljavajućem nivou.

Na pogoršanje uslova u pogledu mira u lovištu, u daljem tekstu, navedeno je nekoliko faktora: - naselja koja se nalaze unutar lovišta negativno utiĉu na mir u lovištu, jer se tu radi o svakodnevnom kretanju

ljudi i stoke kroz lovište, kao i pojavi krivolova, bilo da se radi o zaštiti poljoprivrednih dobara ili iz koristi - putne komunikacije spreĉavaju nesmetano kretanje divljaĉi, a istovremeno doprinose velikoj buci - psi i maĉke lutalice predstavljaju veliku opasnost za mlade srneće i zeĉije divljaĉi, zbog ĉega je neophodno

uništavanje ovakvih štetoĉina - ostali predatori priĉinjavaju znatne štete i narušavaju mir u lovištu - krivolov kao jedan jako opasan i prisutan oblik uznemiravanja divljaĉi, koji se smanjuje u odnosu na raniji

period.

10.7.8. VRSTE, BROJNOST I ZDRAVSTVENO STANJE POJEDINIH VRSTA ZAŠTIĆENE I NEZAŠTIĆENE DIVLJAĈI Lovište „Komić“ naseljeno je uglavnom autohtonim vrstama zaštićene i nezaštićene divljaĉi. Brojno stanje divljaĉi koje je navedeno u ovom poglavlju odnosi se na brojno stanje u proljeće 2010. godine. Preraĉunavanjem tog brojnog stanja divljaĉi na bazi dinamike razvoja populacija osnovnih vrsta divljaĉi došlo se do poĉetnog brojnog stanja divljaĉi na poĉetku ureĊajnog perioda 2011/12 lovne godine. Za sve ostale vrste divljaĉi uzeto je procijenjeno brojno stanje iz 2010. godine vodeći raĉuna o godišnjem prirastu i prirodnim gubicima. 10.7.8.1. Stalno zaštićene vrste divljaĉi

U ovom lovištu ţive i borave sledeće trajno zaštićene vrste divljaĉi:

- vidra.................................................................................................................4 jedinke - vjeverica........................................................................................................105 jedinki - škanjac………………………………………………………..................……………...30 jedinki - jastreb……………………………………………….................…………………........25 jedinki - lještarka………………………………………………....................………….….…….35 jedinki - sova................................................................................................................20 jedinki

10.7.8.2. Lovostajem zaštićene vrste divljaĉi

Osnovne vrste divljaĉi:

31.03.2010 31.03.2011 - srneća divljaĉ..........................266.............................................................304 jedinke

- srndaća zrelih.............................42............................................................. 46 jedinki - srndaća mladih...........................56.......................................................... ..67 jedinki - srna.........................................108.............................................................114 jedinki - lanad.........................................60...............................................................77 jedinki

- medvjed…….............................2........................................................................3jedinke - zrelih medvjeda..........................1........................................................................1 jedinka - mladih medvjeda........................0...................................................................... .0 jedinki - zrelih meĉki................................1........................................................................1 jedinka - mladih meĉki..............................0........................................................................0 jedinki - meĉadi................................. .....0.........................................................................1 jedinka - zec.........................................372......................................................................530 jedinki


180

10.7.9. SRNA (Capreolus capreolus)

Srneća divljaĉ u ovom lovištu naseljava vrlo razliĉita staništa, poĉevši od velikih kompleksa šuma, preko šikara do šumaraka koji su ispresjecani pašnjacima, livadama i oranicama. Ne rijetko je srećemo i u

ruralnom podruĉju u neposrednoj blizini ljudskih naselja. Veliko uĉešće lišćarskih vrsta u šumama ovog podruĉja, od kojih veliki broj donosi i plodove koje srneća divljaĉ rado konzumira, te zeljasta vegetacija šuma, pašnjaka i oranica pruţaju odliĉnu prehrambenu bazu za ovu vrstu divljaĉi. Naseljava sva staništa ovog lovišta, kako ona sa najmanjom nadmorskom visinom tako i ona koja su sa najvećom nadmorskom visinom. U zimskom periodu kada na višim nadmorskim visinama padne visok snjeţni pokrivaĉ dolazi do migracije srneće divljaĉi iz viših u niţa podruĉja te njene veće koncentracije na manjem prostoru.

Glavni neprijatelj srneće divljaĉi su vukovi, psi skitnice i lisice. Nema registrovani oboljelih jedinki od zaraznih bolesti niti trovanja od hemijski preparata koji se ovdje koriste u vrlo maloj mjeri.

10.7.10. MRKI MEDVJED (Ursus arctos)

Mrki medvjed je najveća zvijer ovog lovišta, koja dostiţe teţinu i do 300 kg.

Hrana su mu razne vrste šumskog bilja, njihovi nadzemni zeljasti dijelovi (srijemuš), korijnje, plodovi kao i sve vrste ţitarica. Od hrane ţivotinjskog porijekla jede razne insekte i njihove razvojne forme, gmizavce sitne glodare i lešine svih vrsta. Napada i domaću stoku kada na drugi naĉin ne moţe da zadovolji potrebe za bjelanĉevinastim hranivima.

Ukoliko doĊe do pĉela jede larve pĉela i med. Poĉetkom zime medvjedi se povlaĉe u brloge, koje kreĉnjaĉka podloga nudi u velikom broju. U tom zimskom periodu meĉke

donose mlade na svijet. U ovom lovištu nisu primjećene jedinke sa simptomima oboljenja niti trovanja pa je njihovo

zdravstveno stanje dobro. Potrebno je napomenuti da na stabilnost broja jedinki u ovom lovištu veliki uticaj ima neposredna

blizina uzgojnog lovišta Sušica i Romanijskog platoa.

10.7.11. ZEC (Lepus europeus)

Najveća gustina populacije zeca je u niţim predjelima lovišta gdje je veće uĉešće livada i oranica koje su ispresjecane šumarcima. Hrani se iskljuĉivo hranom biljnog porijekla. Jede sve vrste trava, lišće, pupove, mlade izbojke i koru mladih drvenastih biljaka. Posebno voli djetelinu, kupus, repu, mrkvu i pasulj.

Zeca napadaju sve vrste dlakavih i pernatih grabeţljivaca. Uz to, vlaţno vrijeme u toku proljetnih i ljetnih dana uništi veliki dio podmlatka. Od zaraznih bolesti valja spomenuti tularemiju i zeĉiju bruzelozu, a od parazitskih oboljenja krpeljivost, metiljavost te plućnu crvljivost.


181

10.7.12. DIVLJA SVINJA (Sus scrofa)

Divlja svinja po Zakonu o lovstvu spada u grupu

nezaštićene divljaĉi ali zbog svoje brojnosti i atraktivnosti ona je jedna od osnovnih vrsta divljaĉi u lovištu „Komić“.

Naseljava šumovite dijelove lovišta, koristi hranu biljnog i ţivotinjskog porijekla. Od biljne hrane jede trave, korijenje, razne plodove, gljive, sve vrste ţitarica i gomolja. Od hrane ţivotinjskog porijekla konzumira razne insekte, gmizavce, sitne glodare, puţeve, ţabe, jaja iz gnijezda, ĉak i nejaku lanad i lešine svih vrsta. Zbog naĉina ishrane registrovani su pojedinaĉni sluĉajevi oboljelih jedinki od trihineloze, pa je neophodna kontrola mesa prilikom odstrela.

Zbog ĉestih i velikih šteta na poljoprivrednim kulturama koje priĉine divlje svinje neophodno je korištenjem odrţavati podnošljivu

brojnost i primjeniti što viši nivo uzgojnih mjera. Od ţivotinja neprijatelji su im vuk i medvjed.

10.7.13. Nezaštićena divljaĉ Ovo su autohtone vrste divljaĉi koje Zakon o lovstvu ne svrstava u kategoriju zaštićenih, ali su uglavnom prisutne kao stalna ili prolazna divljaĉ. Sobzirom da divlja svinja spada u osnovnu divljaĉ njena brijnost je predstavljena prema strukturi:

31.03.2010 31.03.2011 - Divlja svinja...........59..........................................................69 jedinki - Veprovi................14..........................................................20 jedinki - Krmaĉe................15..........................................................21 jedinki - Nazimad...............30..........................................................28 jedinki

Osim divljih svinja evidentirana je brojnost sledećih vrsta divljaĉi:

- lisica.........................................................................................................85 jedinki - vuk............................................................................................................4 jedinke - divlja maĉka .............................................................................................10 jedinki - jazavac.....................................................................................................30 jedinki - kuna zlatica..............................................................................................10 jedinki - kuna bjelica...............................................................................................10 jedinki

Evidentiranjem ovih vrsta divljaĉi ţelimo da kod planiranja mjera korišćenja u narednom periodu obezbjedimo njihov opstanak u podnošljivom brojnom stanju koji neće remetiti biološku ravnoteţu i ĉiniti pretjerano velike štete drugim vrstama divljaĉi u lovištu.

Mjere korišćenja u lovištu moraju biti primjenjene na naĉin koji će sprijeĉiti nestanak iz lovišta bilo koje autohtone vrste divljaĉi.


182

10.8. Ostale zanimljive ţivotinjske vrste Pored nabrojnih ţivotinjskih vrsta (divljaĉi i riba) postoji objektivna predpostavka da na prostoru naše opštine ţivi još jedna endemska vrsta . Rijeĉ je o bosanskom šarganu . U pitanju je zmija iz porodice ljutica koja zbog loše reputacije gmizavaca u narodu nema adekvatan tretman . Pored zmija iz porodice ljutica na našem podruĉju ţive ne otrovne vrste (belouška, smuk, ribarica...) . Na podruĉju naše opštine nisu ivršena istraţivanja i nije napravljen registar staništa bosanskog šargana . Poskok

Crna šarka


183

Bosanski šargan i obična šarka

1. Bosanski šargan 2. Obična šarka

10.9. REZIME SEKTORA BIODIVERZITET (ANALIZE I ZAKLJUĈCI) Podruĉje opštine Milići nije posebno prouĉavano u smislu posebnih biodiverziteta, ţivotinjskih i biljnih vrsta koji u njoj postoje . OdreĊenja pominjanja pojavljuju se u opštim staništima šireg obuhvata . Ono što se zna i što se sa velikom sigurnošću moţe predpostaviti je da ove prostore naseljava veliki broj endemskih i rijetkih biljnih, ţivotinjskih vrsta kao i mnogo vrsta gljiva . Naravno posmatramo kroz prizmu biodiverziteta jerje nemoguće bilo kojuvrstu izdvojiti izvan njenog prirodnog staništa i posmatrati je izdvojeno od svogprirodnog okruţenja. Na podruĉju opštine Milići posoji lokalitet Tisovljak na kome je registrovana panĉićeva omorika koja ovdje obitava još od ledenog doba . ŠG Biraĉ a ranije ŠG Milići u skladu sa obavezama koje proistiĉu prema ovom dobru odredili su poseban reon izvršili evidentiranje ovih stabala (300 stabala) i vrše zaštitu istih . Ne moţe se ne oteti utisku da je ovo nedovoljno ispromovisaniiskorišten resurs . Pored ove endemske vrste u našim vodama ţivi Mladica koja je takoĊe endemska vrsta . Ona se u vodama Jadra i Zelenog Jadra kao i u ostalim manjim pritokama mrijesti . Od ţivotinjskih vrsta tu su rijetke vrste : mrki medvjed, jastreb kokošar, divokoza, vidra, bosanski šargan (endemska vrsta) ... Na podruĉju opštine Milići se zna ili se sa velikom vjerovatnoćom predpostavlja za postojanje više vrsta rijetkog bilja i gljiva . Zajedno sa prirodnim ljepotama ovog kraja ovo je veliki resurs i bogastvo naše opštine . Neophodno je pokrenuti istraţivanja u smislu evidentiranja broja i rasprostranjenosti rijetkih vrsta. Po dobijanju rezultata potrebno je izvršiti mjere zaštite uz partnerstvo sa organizacijama koje upravljaju i gazduju sa njima (Šumsko gazdinstvo, Lovaĉko udruţenje, Ribolovaĉko udruţenje), a uisto vrijeme promovisati ove rijetkosti .


184

11. KULTURNO - ISTORIJSKA DOBRA Kulturno – istorijska dobra predstavljaju svjedoĉanstva egzistiranja ĉovjeka i njegovih civilizacija u vremenu i prostoru i veoma su vaţan dio ukupnog ĉovjekovog nasljeĊa.U okviru samih kulturno – istorijskih dobara razlikuju se arheološka dobra i ostala kulturno – istorijska dobra (graditeljsko nasljeĊe).Najvaţniji pravni akt RS u oblasti kulturno - istorijskog nasljeĊa RS predstavlja Zakon o kulturnim dobrima (Sl. glasnik RS 11/95, 103/08).Spomenici kulture Bosne i Hercegovine prije 1992. godine U SR BiH do 1992. godine je postojao registar spomenika kulture koji je obuhvatao i arheološke lokalitete i ostala kulturno – istorijska dobra (graditeljsko nasljeĊe). Na podruĉju opštine Milići jedini zaštićeni spomenik kulture do 1992. godine bila je Musa - pašina dţamija u Novoj Kasabi (od 1951. godine). Pored ove dţamije, republiĉki Zavod je evidentirao još nekoliko spomenika kulture iz osmanskog perioda. Rijeĉ je o sljedećim spomenicima: • Groblje Musa - pašine dţamije, Nova Kasaba; • Mezerluci – muslimansko groblje, Nova Kasaba; • Srpsko – pravoslavno groblje, Milići (preko 100 kamenih nadgrobnih spomenika – krstova). Ratna dešavanja na teritoriji BiH su uĉinila da jedan dio spomenika kulture bude uništen ili oštećen, što je bio sluĉaj i u opštini Milići (Musa pašina dţamija u Novoj Kasabi). Nacionalni spomenici Bosne i HercegovineKao rezultat Dejtonskog sporazuma (Aneks 8) na nivou Bosne i Hercegovine je utemeljena Komisija za oĉuvanje nacionalnih spomenika, ĉiji je osnovni zadatak zaštita kulturno – istorijskog nasljeĊa kroz proglašenje objekata kulturno –istorijskog nasljeĊa nacionalnim spomenicima.Na privremenoj listi nacionalnih spomenika BiH koju je formirala Komisija nema kulturno – istorijskih dobara sa podruĉja opštine Milići.Komisija za oĉuvanje nacionalnih spomenika je za samo jedan spomenik sa podruĉja opštine donijela konaĉnu odluku o proglašenju nacionalnim spomenikom BiH. Taj spomenik je Musa - pašina dţamija u Novoj Kasabi (podruĉje i ostaci graditeljske cjeline). Komisija za oĉuvanje nacionalnih spomenika nije identifikovala ugroţenost ovog spomenika. U meĊuvremenu, Musa - pašina dţamija je ponovo izgraĊena u izvornom obliku. Evidentirano graditeljsko nasljeĊe opštine Milići Republiĉki zavod za zaštitu kulturno - istorijskog i prirodnog nasljeĊa RS je 2000. godine uradio rekognisciranje podruĉja opštine Milići za graditeljsko nasljeĊe i na osnovu dokumentacije koja je tada uraĊena evidentirano je nekoliko kulturnih dobara: • Musa pašina dţamija u Novoj Kasabi (na listi odluka o proglašenju dobara nacionalnim spomenicima), • Crkva svetih apostola Petra i Pavla u Koprivnu sa pravoslavnim grobljem (objekat arhitektonske vrijednosti), • Crkva svetog Nikole u Milićima sa starim pravoslavnim grobljem (objekat arhitektonske vrijednosti). U Odluci o prostornom ureĊenju opštine Vlasenica iz 1980. godine identifikovano je graditeljsko nasljeĊe koje treba zaštititi. Rijeĉ je o sljedećim objektima: • Stari grad – zidina u ZagraĊu zvani „Kom“; • Stari grad utvrĊenje u Gornjem Zalukoviku; • Mustafpašina dţamija u Novoj Kasabi; • Pravoslavna crkva sv. Nikole u Milićima; • Pravoslavna crkva „Joakim i Ana“ u Novoj Kasabi; • Stari turski han u Novoj Kasabi na k.ĉ. br. 1/23; • Staro pravoslavno groblje u Milićima; • Uţiĉki grobovi na Vranom kamenu; • Spomen ĉesma palim borcima u Derventi. U sadašnjem trenutku (2011. godina) neki od ovih objekata graditeljskog nasljeĊa više ne postoje – npr. stari turski han u Novoj Kasabi. Inaĉe, dio graditeljskog nasljeĊa je u procesu sanacije i zaštite. Ovo se prvenstveno odnosi na sakralne objekte. Tako je Musa - pašina dţamija potpuno rekonstruisana i stavljena pod zaštitu, a pravoslavne crkve su u postupku sanacije. Stari gradovi u ZagraĊu (Jerinin grad) i Podbiraĉu, te groblje srpskih vojnika iz Prvog svjetskog rata na Vran kamenu nisu sanirani i zaštitarski tretirani, te su u lošem stanju.


185

Musa Pašina dţamija u Novoj Kasabi (spomenik kulture pod zaštitom UNESCO)

Crkva Svete trojice – Derventa


186

11.1. Arheološki lokaliteti Neka od arheoloških dobara su već navedena u gorepomenutim spiskovima (stari gradovi u ZagraĊu i Podbiraĉu). U narednom dijelu teksta su navedeni evidentirani arheološki lokaliteti iz Arheološkog leksikona BiH na podruĉju obuhvata plana. 11.1.1. Praistorija • Kik, Nova Kasaba. Praistorijska ostava. Nalaz bronzanih predmeta sadrţi tri ukrasne ploĉe i 434 dugmeta. Saĉuvani fragmenti keramiĉke posude u kojoj je ostava leţala. Starija faza kasnog bronzanog doba. • Rupovo Brdo, Velika gradina. Ostaci praistorijskog utvrĊenja od suhozida iz bronzanog ili gvozdenog doba. • Saĉ, Dubnica. Praistorijska humka i srednjovjekovni grobovi. Istraţivanja je vršila M. Kosorić 1975. Humka (dimenzija 30 x 30 m, visine oko 2,50 m) nasuta je zemljom. Na periferiji je imala kameni vijenac. Sahranjivanje je dvojako: skeletno i sa spaljivanjem. Otkriveno je i spalište. Grobni prilozi: kremene alatke, kamene sjekire, fragmenti keramike i fragmentirana statueta. Eneolit i srednje bronzano doba. Humka je znatno oštećena naknadnim ukopavanjem grobova koji najvjerovatnije potiĉu iz kasnog srednjeg vijeka. 11.1.2. Rimsko doba • Crkvina, Zaklopaĉa - Nikolići. Kasnoantiĉka bazilika. Probno iskopavanje izvršio M. Gabriĉević 1971. god. Otkrivena je apsida, dio juţnog zida i narteksa bazilike (duţina oko 20,30 metara). U apsidi je vidljiv subselium, ostaci cathedre i temelja oltarne pregrade, kao i pod od glaĉanog maltera i ostaci fresko maltera na zidu sa crveno bojenim ornamentom u obliku trake i malih krstova. Bazilika je imala epioskopalni karakter. Kasnoantiĉko doba, kraj 5. i poĉetak 6. vijeka. • Vranovina, Nova Kasaba. Ostaci rimske zgrade i stele. Iznad desne obale Jadra naĊena je rimska opeka i obraĊeni kvaderi, te gornji dio rimske stele sa prikazomţene i muţe u reljefu. Rimsko doba, 1 - 4. vijek. 11.1.3. Srednji vijek • Begina zaglavica, Vrsinje. Srednjovjekovna nekropola. U dvije grupe je saĉuvano 17 stećaka u obliku ploĉa i sarkofaga; ukras: polumjesec. Kasni srednji vijek. • Biraĉ, Podbiraĉ. Srednjovjekovni grad. Na istaknutom visu se vide slabi tragovi nekog starog utvrĊenja za koje se pretpostavlja da je to grad Biraĉ. Kasni srednji vijek. • Bregovi, Skugrići. Srednjovjekovno groblje. Saĉuvana ĉetiri stećka u obliku ploĉa, sanduka i sarkofaga. 11.1.4. Kasni srednji vijek. • Grebaĉevac, Nova Kasaba. Srednjovjekovna nekropola. Saĉuvano deset stećaka u obliku sanduka i stela. Kasni srednji vijek. • Jeremići, Jeremići. Srednjovjekovna nekropola. Saĉuvano 28 stećaka u obliku sanduka. Kasni srednji vijek.


187

• Jatina - Dolince, Vrsinje. Srednjovjekovna nekropola. Saĉuvana 44 stećka u obliku ploĉe, sanduka, sarkofaga i stele. Kasni srednji vijek. • Ilino brdo, Skugrići. Srednjovjekovno groblje. Saĉuvano šest stećaka u obliku sanduka, sarkofaga i stele. Kasni srednji vijek. • Komić, ZagraĊe. Srednjovjekovni grad. Ruševine se nalaze na vrlo istaknutom visu koji dominira dolinom potoka Lukavice. Kasni srednji vijek. Koprivno, Koprivno. Srednjovjekovna nekropola. U dvije grupe saĉuvano 14 stećaka u obliku sanduka. Kasni srednji vijek. • Kostići, Kostići. Srednjovjekovna nekropola. Saĉuvano 11 stećaka u obliku sanduka. Kasni srednji vijek. • Krajĉinovići, Krajĉinovići. Srednjovjekovna nekropola. Saĉuvano 17 stećaka u obliku sanduka, sarkofaga i stele. Kasni srednji vijek. • Luĉica, Lukići. Srednjovjekovna nekropola. U dvije grupe saĉuvana 33 stećaka u obliku sanduka i sarkofaga; ukras: polumjesec. Kasni srednji vijek. • Lukići 1, Lukići. Srednjovjekovna nekropola. Saĉuvano 37 stećaka u obliku ploĉa, sanduka, sarkofaga i stele, orijentisanih Z-I i S-J. Kasni srednji vijek. • Lukići 2, Lukići. Srednjovjekovna nekropola. Saĉuvano sedam stećaka u obliku sarkofaga, orijentisanih SZ-JI. Kasni srednji vijek. • Mramorje, Bešići. Srednjovjekovna nekropola. Saĉuvano 20 stećaka. Kasni srednji vijek. • Mramorje, Vukovići. Srednjovjekovna nekropola. Saĉuvan 31 stećak u obliku ploĉa, sanduka i sarkofaga. Kasni srednji vijek. • Petrovaĉa, Dubnica. Srednjovjekovna nekropola. Saĉuvano 16 stećaka u obliku ploĉa, sarkofaga istela. Kasni srednji vijek. • Podgora, Podgora. Srednjovjekovna nekropola. Saĉuvano 12 stećaka u obliku sanduka i sarkofaga. Kasni srednji vijek. • Pomol, Pomol. Srednjovjekovna nekropola. Saĉuvana 24 stećka, u nekoliko grupa, u obliku ploĉa, sanduka i sarkofaga. Kasni srednji vijek. • Rajići, Rajići. Srednjovjekovna nekropola. Saĉuvana tri stećka u obliku sanduka i stele. Kasni srednji vijek. • Rupovo Brdo, Rupovo Brdo. Srednjovjekovna nekropola. U dvije grupe saĉuvano 17 stećaka u obliku sanduka. Kasni srednji vijek. • Strana, Rovaši. Srednjovjekovna nekropola. Saĉuvano 10 stećaka u obliku sarkofaga i stela, orijentisanih Z-I; ukras: plastiĉno rebro, simboliĉni znaci. Kasni srednji vijek. • Toljevići, Toljevići. Srednjovjekovna nekropola. Saĉuvano 14 stećaka. Kasni srednji vijek. • Višnjica, Višnjica. Srednjovjekovna nekropola. U nekoliko grupa saĉuvano 114 stećaka u obliku sanduka. Kasni srednji vijek. • Vitići, Vitići. Srednjovjekovna nekropola. Saĉuvana tri stećka u obliku sanduka. Kasni srednji vijek. • Zaklopaĉa, Zaklopaĉa. Srednjovjekovna nekropola. Saĉuvano 12 stećaka u obliku sanduka, sarkofaga i stela. Kasni srednji vijek. U strukturi arheoloških lokaliteta dominiraju nekropole stećaka. Stećcima ovog kraja se dosta bavio Šefik Bešlagić koji je o njima objavio ĉlanak u ĉasopisu «Starinar» (izdanje Arheološkog instituta u Beogradu). Na prostoru opštine Milići postoji još nekoliko arheoloških lokaliteta koji nisu evidentirani u Arheološkom leksikonu BiH, a meĊu njima treba izdvojiti nekropolu sa humkama (tumulusi) u Šošarima (Vukšići), ostatke Srebrne ceste - «Via Argentaria» u ZagraĊu (rimsko doba) i Crkvinu u Vukšićima (srednji vijek). Za ostatke Srebrne ceste se ĉesto upotrebljava i narodni naziv "Jerinina kaldrma".Konzervacija arheoloških lokaliteta nije vršena, a takoĊe nisu utvrĊene njihove zaštitne zone. Arheološki lokaliteti i graditeljsko nasljeĊe su dosta ravnomjerno rasporeĊeni po podruĉju opštine.Nekoliko arheoloških lokaliteta (prvenstveno gradine) se nalaze na uzvišenjima, tako da bi na tim lokalitetima moglo doći do prostornog sukoba sa telekomunikacionom namjenom (postavljanje razliĉitih telekom. ureĊaja), što bi trebalo po svaku cijenu izbjeći. Generalno, najveći broj kulturnih dobara je smješten u ruralnom podruĉju, gdje nije u većoj mjeri ugroţen ljudskom djelatnošću (poljoprivreda i šumarstvo). Najugroţenija dobra su locirana u samim naseljenim mjestima (Milići i Nova Kasaba), kao i ublizini privrednih zona (Lukić Polje), gdje je najveći stepen antropogene promjene sredine i najveći pritisak na ova dobra.


188

11.2. Srednjovjekovni grad Komić Stari grad Komić se nalazi na Komiću ispod Kraljeve Gore. Najvjerovatnije je pripadao srednjovjekovnoj feudalnoj porodici Dinjiĉić-Kovaĉević, a u pisanim izvorima se pominje u prvom otomanskom popisu osvojene Bosne 1468/69 godine, kao pusta nahija u Kraljevoj zemlji sa potpuno pustim selima (od kojih se do danas odrţalo samo ime za selo Vrsinje), što govori da je u momentu pada pod Turke pripadao bosanskoj kraljevskoj porodici. Turci su grad najvjerovatnije zauzeli i razorili 1463. godine i odmah napustili, jer se u kasnijim izvorima ne pominje. Grad je u Birĉu poznat i kao Jerinin grad i vezuje se za “prokletu Jerinu”. Grad je sagraĊen na veoma nepristupaĉnom mjestu. UtvrĊenje se sastojalo od kule sa tlocrtom u obliku nepravilnog petougla, koja je bila smještena u oboru nepravilnog trougla. Dva ugla ovog trougla su zaobljena, a treći ugao je oštar. Kula se nalazi u središtu obora. UtvrĊenje je postavljenoa na najvišoj koti breţuljka podjednako pristupaĉnog sa sve ĉetiri strane. Da bi se oteţao pristup, izgraĊeni su zrakasti samostalni bedemi koji štite prilaz gradu na sjeveroistoĉnoj, sjeverozapadnoj i jugoistoĉnoj strani. Dimenzije obora su oko 25 x 25 x 18 m. Spoljašnje dimenzije kule iznose: 3,4 x 4 x 4,2 x 2 x 2,8 m. Debljina zidova varira u 0,8 m do 1,25 m.


189

Stećci – MlaĊenovići


190

Stećci - Udrĉ

11.3. REZIME SEKTORA KULTURNO ISTORIJSKI LOKALITETI (ANALIZE I ZAKLJUĈCI) Tragovi kulturno-istorijskog nasleĊa na podruĉjuopštine Milići seţu u daleku prošlost . Posebno karakteristiĉan i plodonosan u tom smislu bio je sredni vijek . Kroz više istraţivanja provoĊenih na nivou Bosne i Podrinja obuhvatali su kulturno istorijske spomenike sa naših prostora . Iako je dosta lokaliteta registrovano postoji i znaĉajan broj onih koji još uvijek nisu registrovani a prednjaĉe : stećci, stara groblja, vjerski objekti, poprišta velikih bitaka, zidine utvrĊenja ... U cilju njihove zaštite trebalo bi prvo izvršiti i na karti locirati sva mjesta na kojima se sliĉni lokaliteti nalaze . Odmah po njihovom lociranju neophodno je doći do istih i ona koja do sada nisu registrovana klasifikovati prema vrsti i starorti . Sve ĉešće se pokreću inicijative za obiljeţavanje znamenitih mjesta. Jedna od poslednjih je sigurno obiljeţavanje lokaliteta na Vranom kamenu kao velikom poprištu i bitci u prvom svijetskom ratu koje trenutno nije ni na koji naĉin obiljeţeno . Usito vrijeme sa lokacijom ovih nalazišta treba raditi na promociji istih a kroz brošure ponuditi ih i privrednim subjektima koja se bave turizmom . Uz podršku privrede te apliciranjem prema Ministarstvu kulture i drugim donatorima raditi na zaštiti našeg kulturno-istorijskog blaga . Poredzaštite trebaraditi na pristupu do istih jer suoni znaĉajan resurs u smislu turistiĉke ponude. Pored starin nalazišta sve znaĉajnija postaju i obiljeţja iz drugog svijetskog rata .


191

VIZIJA OPŠTINE MILIĆI : OAZA BIRĈA

Za nas su lokalni ljudi i naše mjesto bitni. Mi sanjamo da čuvajući naše priprodne i kulturne vrijednosti kreiramo opštinu Milići kao oazu netaknute prirode u ravnoteţi sa njenim privrednim napretkom . Našoj djeci ţelimo da predamo ne samo ono što smo imali mi nego da to što sačuvamo unaprijedimo i uljepšamo . Ţelimo da naša djeca budu ponosna na ono što će dobiti i da to sačauvaju za svoju djecu .


192

AKCIONI PLANOVI


193

12. PRIORITENI PROBLEMI- SEKTOR VODA Opština Milići ima izuzetno razvijenu hidrogeografsku mreţu . Analizom ovog sektora kao prioriteni istakli su se sledeći problemi : Ispuštanje kanalizacije i otpadnih voda bez predhodnog tretmana u recipijent Velika zamućenost Zelenog Jadra Ne racionalan odnos prema izvorištima Ne postojanje vodomjera na graskom i većim vodovodnim sistemima Izostanak dezinfekcije vode na seoskim vodovodnim sistemima Ne provoĊenje mjera sanacije predloţenih elaboratima zona sanitarne zaštite Mala iskorištenost vodnog potencijala Nedostatak svijesti o vaţnosti zaštite kod graĊana i privrednih subjekata .


194


195

AKCIONI PLAN

Plan implementacije 2014 – 2020.

Sektor 1: Voda

Projekti / mjere Problem koji se

rješava Cilj

Orijentacijski period realizacije (dinamika implementacije)

Nositelji implementacije

Ciljne grupe (korisnici) 2014. 2015. 2016. 2017 2018 2019 2020

1.1. Izrada elaborata o mogćnostima tretmana fekalnih voda za Miliće, Podgoru, Lukić Polje i Mišiće

Ispuštanje kanalizacije i otpadnih voda bez predhodnog tretmana u recipijent

Otpadne vode se tretiraju prije ispusta u vodotok

Opština Milići (Odjeljenje zaprostorno

ureĊenje graĊevinarstvo i

ekologiju)

Privreda i graĊani

1.2. Izrada projektne dokumentacije za izgradnju sistema za tretman otpadnih voda





ekologiju)

Privreda i graĊani

1.3. Izrada projektnog prijedloga za apliciranje prema donatorima za sistem za tretman otpadnih voda





ekologiju) i tim za izradu projekta

Privreda i graĊani

2.1. Uspostava modela saradnje sa privredom radi smanjenja disperzije

Velika zamućenost Zelenog Jadra

Smanjenje broja dana zamućenja Zelenog Jadra na godišnjem nivu



ekologiju)

Privreda (graĊani)


196

ĉvrstih ĉestica u Zeleni Jadar

2.2. Podrška u realizaciji aktivnosti na smanjenju disperzije ĉvrstihĉestica uZeleni Jadar

Velika zamućenost Zelenog Jadra

Smanjenje broja dana zamućenja Zelenog Jadra na godišnjem nivu



ekologiju)

Privreda (graĊani)

3.1. Izrada katastra izvorišta u opštini Milići

Ne racionalan odnos prema izvorištima

Poznavanje taĉnog broja, lokacija, izdašnosti i karakteristika izvorišta na opštini



ekologiju) i sluţbenik za MZ

MZ (graĊani i privreda)

3.2. Izrada elaborata zona sanitarnezaštite za izvorišta koja se koriste ili će se potencijalno koristiti za vodosnabdjevanje


Zaštićeni znaĉajni izvori pitke vode



ekologiju)

Privreda i graĊani

3.3. Dobijanje graĊevinskih dozvola za veće vodovodne sisteme i predaja komunalnom preduzeću na upravljanje


UnapreĊenje vodosnabdjevanja



ekologiju)

GraĊani i privreda

4.1. Popis potrebe za vodomjerima

Ne postojanje vodomjera na graskom i većim

Racionalno korištenje izvorišta

Komunalno preduzeće

Komunalno preduzeće (graĊani )


197

na vodovodima kojima upravlja komunalno preduzeće

vodovodnim sistemima

4.2. Apliciranje prema donatorima i ugradnja vodomjera na veće vodovodne sisteme

Ne postojanje vodomjera na graskom i većim vodovodnim sistemima

Racionalno korištenje izvorišta


Komunalno preduzeće (graĊani )

5.1. Izgradnja hlorinatora na vodovodu Alpro - Vukovići

Izostanak dezinfekcije vode na seoskim vodovodnim sistemima

Stanovništvo koristi kvalitetnu vodu



ekologiju) i Komunalno preduzeće

GraĊani – korisnici vodovoda

5.2. Izgradnja hlorinatora na ostalim vodovodnim sistemima koji se predaju komunalnom preduzeću na upravljanje

Izostanak dezinfekcije vode na seoskim vodovodnim sistemima






6.1. Provjera predloţenih mjera sanacije elaboratima o zonama sanitarne zaštite i prmjena opravdanih

Ne provoĊenje mjera sanacije predloţenih elaboratima zona sanitarne zaštite






7.1. Izrada Mala Bolje korištenje Opština Milići Potencijalni investitori


198

studije o potencijalima instaliranja protoĉnih hidroelektrana

iskorištenost vodnog potencijala

vodnih potencijala (Odjeljenje zaprostorno


ekologiju)

(graĊani)

7.2. Promocija vodnih potencijala opštine

Mala iskorištenost vodnog potencijala

Bolje korištenje vodnih potencijala



ekologiju)

Potencijalni investitori (graĊani)

8.1. Edukacije i edukativni materijali za privrednike i graĊane

Nedostatak svijesti o vaţnosti zaštite vodotokova kod graĊana i privrednih subjekata .

Visoka svijesto zaštiti i korištenju vodnih resursa


ureĊenje graĊevinarstvo i ekologiju) i NVO

Privrednici i graĊani


199

PROJEKTI ZA SEKTOR VODE


200

Sektor/Oblast:VODA

Sektorski cilj(evi): Otpadne vode se tretiraju prije ispusta u vodotok

Naziv programa/projekta:Izrada elaborata o mogćnostima tretmana fekalnih voda za Miliće, Podgoru, Lukić Polje i Mišiće

Opravdanost i kratak opis programa/projekta:Milići su naseljeno mjesto sa oko 5000 stanovnika . Sve fekalije se bez ikakvog tretmana ispuštaju u rijeĉne tokove (Jadra, Zelenog Jara i Studenog Jadra) . Pozitivna okolnost je što je kanalizacioni sistem pokriva većinu gradskog naselja ali mana je što je i on izgraĊen davno i potrebno mu je renoviranje . Pored Milića kao gradskog naseljenog mjesta postoji mogućnost ukljuĉenja svih okolnih naselja i objekata koji se nalaze na 2-3 km od Milić a iz kojih je prirpdnim padom moguće dovesti kanalizaciju . Pored fekalne kanalizacije obuhvatila bi se i kanalizacija iz privrednih subjekata koji se nalaze u Mišićima, Lukić Polju, Podgori... Kanalizacija je vema štetna za ţivi svijet i to na dva naĉina : Organski dio tokom razlaganja troši kiseonik iz vode i povećava sadrţaj bakterija i smeĊih algi u vodi dok hemiske supstance su toksiĉne i truju organizme i mjenjaju pH vrijednost sredine .

Ideja o tretmanu fekalnih i otpadnih voda prije ispusta u recipijent u Milićima nije nova . U okviru komanije Boksit osamdesetih godina dvadesetog veka izraĊena je projekta dokumentacija i zapoĉela je izgradnja kolektorskog postrojenja na lokaciji Ušće. Naţalost odustalo se od završetka izgradnje a objekat nikada nije pušten u rad . Sada dvadesetak godina kasnije neophodno se ponovo upustiti u analizu koja treba da da odgovore na sledeća pitanja :

- Koja koliĉina otpadnih voda i fekalne kanalizacije se trenutno proizvodi

-Kakvo je stanje postojećeg kanalizacionog sistema šta je neophodno dodatno izgraditi a koje dijelove renovirati

- Gdije je nabolja lokacija ili lokacije za postavljanje sistema za tretman

-Da li je nešto od izgraĊenog sistema kompatibilno sa novim tehnologijama obrade otpadne vode te da se moţe iskoristiti.

Završetkom ove studije stekao bi se jasan uvid u trenutno stanje i mogućnosti realizcije . Ovo je zapravo prvi korak iz kojeg bi se stvorie predpostavke za dalje rješavanje ovog problema .

Cilj/evi projekta:

Zapoĉeti rješavanje problema tretmana otpadnih voda u Milićima

Ciljna grupa:GraĊani i privredni subjekti u opštini

Oĉekivani rezultati:

IzraĊen elaborat (studija)

Indikatori:

Izvještaj o uraĊenom elaboratu

Zapisnik o primopredaji elaborata

Glavne aktivnosti:

Donošenje odluke o pristupanju izradi

Izbor kuće koja će izraditi elaborat

Prikupljanje neohodnih podataka

Izrada elaborata

Primopredaja uraĊenog dokumenta

Period implementacje:

Projekat bi se implementirao kada se steknu neophodni preduslovi u 2015 i 2016 godini

Glavni rizici:

Nedostatak novĉanih sredstava

Nedostatak koncezusa o donošenju odluke za poĉetak rješavanja ove problematike

PredviĎeni izdaci:

2.500,00 KM


201

Status spremnosti projekta: a) Spreman za implementaciju b) Pozitivna studija predizvodljivosti c) Tehniĉka dokumentacija i analiza izdataka d) Projektni prijedlog e) Projektna ideja

Izvori financiranja/sufinanciranja:

Izvori: Budţet opštine Milići

Partner(i) Nosilac projekta/implementacija/monitoring i

evaluacija:

Komunalno preduzeće Opština Milići /Odjeljenje za prostorno ureĊenje graĊevinarstvo i ekologiju/

Sektor/Oblast:VODA


Naziv programa/projekta: Izrada projektne dokumentacije za izgradnju sistema za tretman otpadnih voda


Ideja o tretmanu fekalnih i otpadnih voda prije ispusta u recipijent u Milićima nije nova . U okviru komanije Boksit osamdesetih godina dvadesetog veka izraĊena je projekta dokumentacija i zapoĉela je izgradnja kolektorskog postrojenja na lokaciji Ušće. Naţalost odustalo se od završetka izgradnje a objekat nikada nije pušten u rad . Izradom elborata (studije) koja će obuhvatiti analizu stanja i moguća rješenja za tretman otpadnih voda ispuniće se preduslov da se u skladu sa novim uputama krene u projektovanje za izgradnju sistema za tretman otpadnih voda . Izradom projekta slika bi bila još jasnija o tome šta je i na koji naĉin potrebno izgraditi te koja je sredstva neophodno obezbjediti za izgradnju . Pošto je realizacija ovog koraka finansijski zahtjevnija neophodno je pokušati iznaći pomoć donatora . Saznavanjem naĉina izvoĊenja radova i njihovog obima otvoriće se prostor za pribavljanje neophodnih saglasnosti i dozvola za izgradnju .

Cilj/evi projekta:




IzraĊen graĊevinski projekat za izgradnju postrojenja za tretman otpadnih voda

Indikatori:

Izvještaj o uraĊenom projektu

Zapisnik o primopredaji projektne dokumentacije

Izvještaj o reviziji projektne dokumentacije

Glavne aktivnosti:

Donošenje odluke o pristupanju izradi projekta

Izbor projektanta uz provoĊenje postupka javnih nabavki

Izrada projektne dokuentacije


Revizija uraĊenog projekta




202

Pribavljanje saglasnosti i dozvola

Glavni rizici:



PredviĎeni izdaci:

13.000,00 KM



Izvori: Budţet opštine Milići :3.000,00 KM

Donator : 10.000,00 KM


evaluacija:


Sektor/Oblast:VODA


Naziv programa/projekta: Izrada projektnog prijedloga za apliciranje prema donatorima za sistem za tretman otpadnih voda


Ideja o tretmanu fekalnih i otpadnih voda prije ispusta u recipijent u Milićima nije nova . U okviru komanije Boksit osamdesetih godina dvadesetog veka izraĊena je projekta dokumentacija i zapoĉela je izgradnja kolektorskog postrojenja na lokaciji Ušće. Naţalost odustalo se od završetka izgradnje a objekat nikada nije pušten u rad . Izradom elborata (studije) koja će obuhvatiti analizu stanja i moguća rješenja za tretman otpadnih voda i uraĊene projektne dokumentacije dobiće se neophodne informacije za pripremu prijedloga projekta sa kojim će se traţiti donatorska sredstva za izgradnju postrojenja za tretman voda . Izgradnja postrojenja je finansijski izuzetno zahtjevan projekat te bez podrške donatora nije ga moguće realizovati iz sopstvenih sredstava . Namjera je izraditi projektni prijedlog po formularu i metodologiji evropske komisije koji bi se mogao prilagoĊavati potencijalnim pozivima za apliciranje . Ova zamisao mogla bi se realizovati na dva naĉina formiranjem tima za izradu projekta iz sopstvenih kapaciteta ili angaţovanjem eksperata koji izraĊuju ove projektne prijedloge . I u sluĉaju angaţovanja eksperta neophodno je formirati tim koji će zajedno sa njim raditi . Varijanta sa angaţovanjem eksperata daje odreĊenu dozu sigurnosti da će aplikacija biti popunjena u skladu sa onim što donator oĉekuje ali i znaĉajno više košta . Izbor o naĉinu izrade aplikacije donijeće opštinsko rukovodstvo .


203

Cilj/evi projekta:




Pripremljen projektni prijedlog po metodologiji EU

Indikatori:

Izvještaj o izraĊenom projektnom prijedlogu po metodologiji EU

Projekat se aplicira na javne pozive

Glavne aktivnosti:

Donošenje odluke o pristupanju izradi prijedloga projekta

Imenovanje tima za izradu projektnog prijedloga (po odluci angaţovanje eksperta)

Izrada projektnog prijedloga


Dostavljanje izvještaja o uraĊenom poslu

Prevod projekta



Glavni rizici:



PredviĎeni izdaci:

10.000,00 KM




Donator : 7.000,00 KM


evaluacija:

Lokalni eksperti za pisanje projekata Opština Milići /Odjeljenje za prostorno ureĊenje graĊevinarstvo i ekologiju/

Sektor/Oblast:VODA

Sektorski cilj(evi): Smanjenje broja dana zamućenja Zelenog Jadra na godišnjem nivu

Naziv programa/projekta: Uspostava modela saradnje sa privredom radi smanjenja disperzije ĉvrstih ĉestica u Zeleni Jadar

Opravdanost i kratak opis programa/projekta:Kroz kop rudnika prolaze rijeĉni tokovi . Usled erozije i nedostatka taloţnika za mulj prije korita Zelenog Jadra i rijeke Toluše velika koncentracija ĉvrstih ĉestica dospjeva u rijeku . Ovo prouzrokuje jake pomute posebno u proljeće i jesen kada se mrijesti najveći broj riblji vrsta . Pomut su dugotraje . Ovo za posledicu ima smanjenje ribljeg fonda i to na dva naĉina : Kada temperatura vode u nekim srednjim slojevima dostigne odreĊenu vrijednost riba dobija nalog i polaţe ikru . Velika koncentracija ĉvrstih ĉestica spreĉava prodor sunĉeve svjetlosti u dubljeslojeve vode tako da ona pri dnu ostaje podhlaĊena što za posledicu ima manji broj izleţene mlaĊi iz ikre . Velika koncentracija ĉestica u vodi direktno ugroţava mlaĊ što preko smetnji za disanje što preko loše vidljivosti (teţe pronalaţenje harane i izloţenostgrabljivicama) . Nemogućnost prolaska svijetlosti direktno utiĉe i na sadrţaj algi kojima je ona potreba za fotosintezu i rast a koja sliuţi i kao hrana za neke riblje vrste. TakoĊe treba napomenuti obzirom na porjeklo ĉvrstih ĉestica da u njima postoji i ĉesticakoje sadţe Ţeljezo koje spada u grupu teških metala .


204

TakoĊe ova pojava ima uticaj i na sastav i koliĉinu algi jer je poznato da nekad karakteristiĉe zelene alge koje su uticale i na boju rijeke, zahtjevajusunĉevu svijetlost za svoj razvoj . Zbog pomuta smanjuje se prisustvo svijetlosti a povećava koliĉina mulja što odgovara za razvoj smeĊih algi . Radi popravljanja navedenog stanja a u skladu sa principima LEAP-a (ravnoteţa izmeĊu privrednog razvoja i oĉuvanja ţivotne sredine) neophodno je uspostaviti partnrrstvo sa korisnikom rudnika kompanijom Boksit kako bi se iznašla najbolja rješenja za popravljanje postojećeg stanja . Kroz zajedniĉku saradnju ostaje prostor za dfinisanje uloga svakog od partnra te definisanje strategije i koraka za smanjenje zamućenja . Opština moţe da preuzme na sebe privbavljanje donacija za rješavanje ovog problea a kompanija Boksit finansiranje i izvoĊenje radova na spreĉavanju i umanjenju efekata zamućenja .

Cilj/evi projekta:

Uspostaviti partnrrske odnose sa zainteresovanim straama u rješavanju problema .

Obnova flore i faune u Rijekama Zeleni Jadar i Jadar

Ciljna grupa: privredni subjekti u opštini


Uspostava partnerrstv opštine i kompanije Boksit

Zajedniĉki nastup u rješavaju problem

Indikatori:

Zapisnici sa sastanaka

Protokoli o saradnji

Zajedniĉko apliciranje donatorima za rješenje ekoloških problema

Glavne aktivnosti:

Zakazivanje sastanka na predmetnu temu

Utvrivanje prioritetnih aktivnosti i podjela uloga u realizaciji

Zajedniĉki nastup prema donatorima za obezbjeĊenje sredstava uz sufinansiranje .


Projekat bi se implementirao u toku 2014 godine

Glavni rizici:

Neprepoznavanje zajedniĉkih interesa od strane zainteresovanih strana

PredviĎeni izdaci:

1.000,00 KM



Izvori: Budţet opštine Milići :500,00 KM

Boksit : 500,00 KM


evaluacija:

AD Boksit Milići Opština Milići /Odjeljenje za prostorno ureĊenje graĊevinarstvo i ekologiju/


205

Sektor/Oblast:VODA

Sektorski cilj(evi): Smanjenje broja dana zamućenja Zelenog Jadra na godišnjem nivu

Naziv programa/projekta:Podrška u realizaciji aktivnosti na smanjenju disperzije ĉvrstih ĉestica u Zeleni Jadar

Opravdanost i kratak opis programa/projekta:Kroz kop rudnika prolaze rijeĉni tokovi . Usled erozije i nedostatka taloţnika za mulj prije korita Zelenog Jadra i rijeke Toluše velika koncentracija ĉvrstih ĉestica dospjeva u rijeku . Ovo prouzrokuje jake pomute posebno u proljeće i jesen kada se mrijesti najveći broj riblji vrsta . Pomut su dugotraje . Ovo za posledicu ima smanjenje ribljeg fonda i to na dva naĉina : Kada temperatura vode u nekim srednjim slojevima dostigne odreĊenu vrijednost riba dobija nalog i polaţe ikru . Velika koncentracija ĉvrstih ĉestica spreĉava prodor sunĉeve svjetlosti u dubljeslojeve vode tako da ona pri dnu ostaje podhlaĊena što za posledicu ima manji broj izleţene mlaĊi iz ikre . Velika koncentracija ĉestica u vodi direktno ugroţava mlaĊ što preko smetnji za disanje što preko loše vidljivosti (teţe pronalaţenje harane i izloţenostgrabljivicama) . Nemogućnost prolaska svijetlosti direktno utiĉe i na sadrţaj algi kojima je ona potreba za fotosintezu i rast a koja sliuţi i kao hrana za neke riblje vrste. TakoĊe treba napomenuti obzirom na porjeklo ĉvrstih ĉestica da u njima postoji i ĉesticakoje sadţe Ţeljezo koje spada u grupu teških metala . TakoĊe ova pojava ima uticaj i na sastav i koliĉinu algi jer je poznato da nekad karakteristiĉe zelene alge koje su uticale i na boju rijeke, zahtjevajusunĉevu svijetlost za svoj razvoj . Zbog pomuta smanjuje se prisustvo svijetlosti a povećava koliĉina mulja što odgovara za razvoj smeĊih algi . Radi popravljanja navedenog stanja a u skladu sa principima LEAP-a (ravnoteţa izmeĊu privrednog razvoja i oĉuvanja ţivotne sredine) neophodno je uspostaviti partnrrstvo sa korisnikom rudnika kompanijom Boksit kako bi se iznašla najbolja rješenja za popravljanje postojećeg stanja . Nakon uspostave saradnje te definisanjem zajedniĉkih aktivnosti pristupiti snimanju stanja i neophodnim zahvatima na smanjenju pomuta (taloţnici, ueĊenje korita , pozide za spreĉavanje erozije) Odmah po slektovanju potrebnih koraka krenuti u pripremu projektnih prijedloga i apliciranju prema donatorima za obezbeĊenje finansijskih sredstava za sufinansiranje neophodnih radova .

Cilj/evi projekta:

Zajedniĉko djelovanje zainteresovani strana u rješavanju problema .

Obnova flore i faune u Rijekama Zeleni Jadar i Jadar

Ciljna grupa: privredni subjekti u opštini


Uspostava partnerrstv opštine i kompanije Boksit

Definisanje potrebnih radnji za smanjenje zamućenja

Zajedniĉki nastup u rješavaju problem

Indikatori:

Zapisnici sa sastanaka

Zajedniĉko apliciranje donatorima za rješenje ekoloških problema

Glavne aktivnosti:

Definisanje neophodnih aktivnosti za smanjenje zamućenja

Imenovanje zajedniĉkog tima za izradu projekata

Zajedniĉki nastup prema donatorima za obezbjeĊenje sredstava uz sufinansiranje .


Projekat bi se implementirao od 2014-2020 godine

Glavni rizici:

Neprepoznavanje zajedniĉkih interesa od strane zainteresovanih strana

PredviĎeni izdaci:

10.000,00 KM


206




Boksit : 5.000,00 KM


evaluacija:

AD Boksit Milići Opština Milići /Odjeljenje za prostorno ureĊenje graĊevinarstvo i ekologiju/

Sektor/Oblast:VODA

Sektorski cilj(evi): Racionalno korištenje izvorišta

Naziv programa/projekta:. Izrada katastra izvorišta u opštini Milići

Opravdanost i kratak opis programa/projekta:Na podruĉju opštine Milići postoji veliki broj izvorišta . Neki od njih se koriste za vodosnabdjevnje a neki su ne iskorišteni . Kako je kriza za vodom sve izraţenija nameće se potreba sagledavanja sopstvenih resursa . Sagledavanjem postojećih resursa stvoriće se uslovi za plansko djelovaje u prevazilaţenju problema u budućem periodu ali i otvaranje mogućnosti za razvoj . Ideja je da se uz pomoć ljudi iz MZ. Prikupe podaci o svim znaĉajnijim izvorištima na opštini . Prikupljanjem ovih informacija opština e uz pomoć struĉnih sluţbi izraditi lokacijsku kartu izvorišta . Po obezbjeĊenju ovih podataka u saradnji sa struĉnim sluţbama opštine kojima su ovi poslovi u opisu radnog mjesta i uz partnerstvo sa komunalnim preduzećem koje ima potencijalni interes za ovim rezultatima, izvršiti mjerenja protoka u razliĉitim periodima godie te uzorkovati i anlaizirati vode pojedinaĉnih izvorišta . Dobijene podatke obraditi na karti u GIS sistemu . Kao tkve podatke prezentovati preko sajta oštine .

Cilj/evi projekta:

Bolji pregled raspoloţivih resursa

Promocija potencijala opštine

Ciljna grupa:privredni subjekti u opštini i graĊani


IzraĊen katastar izvorišta opštine

Promovisani rezultati

Indikatori:

IzraĊena lokacijska karta izvorišta opštine

IzraĊena karta u GIS sistemu la lejerima : Lokacije, izdašnosti i rezultata analize

Objava rezultata na sajtu opštine

Glavne aktivnosti:

Sastanak i davanje zadatka predsjednicima MZ

Obrada dobijenh podataka na geografskim i GIS kartama

Mjerenja protoka i uzorkovanje vode sa izvorišta u više razliĉitih perioda i godišnjih doba .

Obrada podataka u GIS kartama

Izrada katarstra sa opisnim tabelarnim i grafiĉkim rezultatima .

Objava rezultata putem sajta


Projekat bi se implementirao u toku 2014 godine


207

Glavni rizici:

Neprepoznavanje interesa od strane odgovornih

PredviĎeni izdaci:

10.000,00 KM





evaluacija:

Savjeti MZ


Sektor/Oblast:VODA


Naziv programa/projekta:. Izrada elaborata zona sanitarne zaštite za izvorišta koja se koriste ili će se potencijalno koristiti za vodosnabdjevanje

Opravdanost i kratak opis programa/projekta:Na podruĉju opštine Milići postoji veliki broj izvorišta . Neki od njih se koriste za vodosnabdjevnje a neki su ne iskorišteni . Kako je kriza za vodom sve izraţenija nameće se potreba sagledavanja sopstvenih resursa . Izvorišta koja se koriste za vodosnabdjevanje trebaju imati uraĊenje elaborate zona sanitarne zaštite. U opštini Milići uraĊena su tri elaborata (Banjica-Raševo, Nikoline vode-Zalukovik i Jama-Ţutica). Pored ovih izvorišta postoji veći broj njih koje za vodo-snabdjevanje koriste stanovnici opštine Milići ali i nekoliko potencijalnih izvorišta (Štedra u prvom redu) za koje bi trebalo izraditi elaborate. Izrada i uspostava zona su zakonska obaveza ali i neophodnost radi zaštite izvorišta i bezbednosti stanovništva. Dobijene podatke obraditi na karti u GIS sistemu .

Cilj/evi projekta:


Zaštita izvorišta



IzraĊeni elaborati

Primjena zaštite uzvorišta na osnovu definisanih zona

Indikatori:

IzraĊeni elaborati

IzraĊena karta u GIS sistemu la lejerima : Lokacije, izdašnosti i rezultata analize, pojasevi zona sanitarne zaštite

Glavne aktivnosti:

Definisanje izvorišta za koje će se raditi elaborati i postavljanje prioriteta

Definisanje projektnih zadataka

Izbor izraĊivaĉa elaborata u postupku javnih nabavki

Izrada elaborata



Projekat bi se implementirao u perodu od 2015-2020 godine


208

Glavni rizici:

Nedostatak sredstava

PredviĎeni izdaci:

100.000,00 KM




Donatori : 50.000,00 KM


evaluacija:

Savjeti MZ


Sektor/Oblast:VODA


Naziv programa/projekta:. Dobijanje graĊevinskih dozvola za veće vodovodne sisteme i predaja komunalnom preduzeću na upravljanje

Opravdanost i kratak opis programa/projekta:Na podruĉju opštine Milići postoji veliki broj izvorišta . Neki od njih se koriste za vodo-snabdjevnje . Zakonska obaveza je da se svi sistemi kojima se napaja više od pet domaćinstava daju na upravljanje komunalnom preduzeću . Da bi se ovo i realizovalo neophodno je da objekti koji se predaju na upravljanje imaju upotrebnu dozvolu . Uslov za dobijanje upotrebne dozvole je da objekat ispunjava sve potrebne standarde gradnje za vodovodne sisteme, da postoji odgovarajući tretman vode, da objekat ima potrebnu dokumentaciju (saglasnosti i dozvole)... Većina seoskih i vodovoda za prigradka naselja nema ispunjene potrebne uslove . Neophodno je ući u proces obezbjeĊivanja graĊevinskiha zatim i upotrebnih dozvola u skladu sa listom prioriteta koja bi se izradila na osnovu broja stanovnika koji se sa sistema napaja i kompleksnosti postupka dobijanja dozvola. Dobijene podatke obraditi na karti u GIS sistemu .

Cilj/evi projekta:


Zštita zdravlja ljudi



Dobijene graĊevinske i upotrebne dozvole za vodovodne sisteme

Vodovodi predati na upravljanje komunalnom preduzeću

Indikatori:

Dobijene potrebne dozvole za pojedine vodovodne sisteme

IzraĊena karta u GIS sistemu sa obiljeţenim vodovodima kojima upravlja komunalno preduzeće

Glavne aktivnosti:

Definisanje prioriteta vodovodnih sistemaza koje će se otpoĉeti procesi dobijanja dozvola

Prikupljanje saglasnosti i dokumentacije i podnošenje zahtjeva za izdavanje dozvola.

Izdavanje dozvola

Predaja sitema komunalnom preduzeću na upravljanje




209


Glavni rizici:


Komplikovane procedure

PredviĎeni izdaci:

40.000,00 KM





evaluacija:

Savjeti MZ

Korisnici vodovodnih sistema


Opština Milići /Odjeljenje za prostorno ureĊenje graĊevinarstvo i ekologiju/

Sektor/Oblast:VODA


Naziv programa/projekta: Popis potrebe za ugradnju vodomjera na vodovodne sisteme kojima upravlja komunalno preduzeće

Opravdanost i kratak opis programa/projekta:Nepostojanje vodomjera na vodovodnim sistemima a u prvom redu a gradskom vodovodu, dovodi do zloupoterbe i neracionalnog korištenja pitke vode . Zbog ne postojanja vodomjera nemoguće je odrediti ni stvarne gubitke u vodovodnom sistemu . Zbog zloupotrebe i neracionalnog korištenja izvorišta, isto se raubuje i dovodi se u opasnost vodosnabdjevanje . Kako bi se sve ovo preduprijedilo neophodno je izvršiti postavljanje vodomjera kako bi se iskorigovala potrošnja u domaćinstvima i privrednim subjektima . Realizacijom ideje djelovalo bi se na smanjenje prekomjerne potrošnje i mogućnosti da se utvrde mjesta na kojima se javlju veći gubici u sistemu . Da di se ušlo u projekat postavljanja vodomjera prije svega potrebno je izvršiti racionalnu i taĉnu potrebu za ugradnjom istih . Ovo snimanje situacije bi treblo da izvrši komunalno preduzeće i da taĉan pregled potreba i lokacija za svaki pojedinaĉni vodovodni sistem . Nakon dostavljanja podataka isti bi se obradili i u GIS sistemu tako da bi se dobio taĉan kartografski pregled .

Cilj/evi projekta:

Smanjenje nercinalne potrošnje vode iz sistema

Stvaranje uslova za lokalizaciju uskih grla u sistemu .



Definisan pregled koliĉine i lokacije za postavljanje vodomjera po svakom pojedinaĉnom vodovodnom sistemu

Obrada podataka u GIS sistemu .

Indikatori:

Lista potreba za postavljanje vodomjera

IzraĊene GIS mape sa podacima o potrebi za vodomjerima


210

Glavne aktivnosti:

Prikupljanje ulaznih podataka o trenutnom stanju i potrebi

Izrada liste potreba i lokacije vodomjera

Unos podataka na GIS kartama


Projekat bi se implementirao od 2014 godine

Glavni rizici:

Ne zainteresovanost za rješavanje ovog problema

PredviĎeni izdaci:

1.000,00 KM



Izvori: Budţet opštine Milići : 500,00 KM

Komunalno preduzeće : 500,00 KM


evaluacija:


Sektor/Oblast:VODA


Naziv programa/projekta: Apliciranje prema donatorima i ugradnja vodomjera na veće vodovodne sisteme

Opravdanost i kratak opis programa/projekta:Nepostojanje vodomjera na većim vodovodnim sistemima a u prvom redu a gradskom vodovodu, dovodi do zloupoterbe i neracionalnog korištenja pitke vode . Zbog ne postojanja vodomjera nemoguće je odrediti ni stvarne gubitke u vodovodnom sistemu . Zbog zloupotrebe i neracionalnog korištenja izvorišta isto se raubuje i dovodi se u opasnost vodosnabdjevanje . Kako bi se sve ovo preduprijedilo neophodno je izvršiti postavljanje vodomjera kako bi se iskorigovala potrošnja u domaćinstvima i privrednim subjektima . Realizacijom ideje djelovalo bi se na smanjenje prekomjerne potrošnje i mogućnosti da se utvrde mjesta na kojima se javlju veći gubici u sistemu . Kako su za realizaciju projekta potrebna velika finansijska sredstva ista bi se traţila apliciranjem prema donatorima . Za pripremu kvalitetnog projektnog prijedloga sastavio bi se rojektni tim koji bi naravio analizu problema i izradio aplikaciju . Od dobijenih sredstva izvršila bi se nabavka vodomjera i repromaterijala dok bi ugradnju i izvoĊenje potrebnih graĊevinskih radova izvelo komunalno preduzeće .

Cilj/evi projekta:

Smanjenje nercinalne potrošnje vode iz sistema

Stvaranje uslova za lokalizaciju uskih grla u sistemu .


Oĉekivani rezultati: Indikatori:

Imenovan tim za izradu aplikacije


211

IzraĊena aplikacija za donatora

Izvršena nabavka vodomjera i repromaterijala

Ugradnja opreme

Primopredaja izvedenih radova

Projekat apliciran prema donatorima

Zapisnik sa izbora dobavljaĉa opreme u postupku javnih nabavki

Protokol o zajedniĉkoj realizaciji projekta (opština -komunalno)

Zapisnik o primopredaji izvršenih radova .

Glavne aktivnosti:

Prikupljanje ulaznih podataka o trenutnom stanju i potrebi

Imenovanje tima za izradu projekta

Praćenje poziva donatora i apliciranje na iste

Potpisivanje ugovora i protokola o zajedniĉkoj realizaciji projekta (opština - komunalno)

Nabvka i izdavanje potrebnih saglasnosti i odobrenja za graĊenje

Postupak javnih nabavki opreme i repro-materijala

Ugradnja opreme


Izdavanje graevinske dozvole

Snimanje trase i biljeţenje novog stanja u GIS kartama


Projekat bi se implementirao od 2015-2020 godine kada se ispune potrebni preduslovi .

Glavni rizici:


Izostanak dgovora partnera o uslovima realizacije

PredviĎeni izdaci:

250.000,00 KM




Donator : 220.000,00 KM

Komunalno će izvršiti ugradnju


evaluacija:



212

Sektor/Oblast:VODA

Sektorski cilj(evi): Stanovništvo koristi kvalitetnu vodu .

Naziv programa/projekta:Izgradnja hlorinatora na seoskim vodovodima

Opravdanost i kratak opis programa/projekta:U opštini Milići hlorisanje i dezinfekcija vode se vrši na dva vodovodna sistema i to : Gradski vodovod i vodovod Jama – Derventa . Danas na našem podruĉju izuzetno su rijetke bakteriološki ispravna izvorišta posebno u vrijeme većih oborina . Sistemi za dezinfekciju vode su obavezni za dobijanje upotrebne dozvole za vodovod . Najveći vodovod na kome se još uvjek ne vrši dezinfekcija vode je vodovod Alpro- Vukovići-Vrtoĉe-Rajići . Za ovaj vodovod već postoji odreĊena projektno-tehniĉka dokumentacija kao i nagovještaj UNDP o sufinansiranju jednog djela sredstava . Pored ovog vodovoda neophodno je sliĉne sisteme izgraditi i na drugim vodovodima ali i dograditi sisteme na vodovodima koji neki vid dezinfekcije već posjeduju . Neophodno je napraviti listu prioriteta i polako poĉeti rješavanje ovog problema . Dobijene podatke unijeti u GIS karte .

Cilj/evi projekta:

Zaštita zdravlja korisnika

Ciljna grupa: graĊani


Napravljena lista prioriteta

Izgradnja sistema za dezinfekciju vode

Indikatori:

Lista prioriteta

Imenovan tim za izradu aplikacije

Projekat apliciran prema donatorima

Zapisnik sa izbora dobavljaĉa opreme i izvoĊaĉa radova u postupku javnih nabavki

Zapisnik o primopredaji izvršenih radova .

Glavne aktivnosti:

Izrada liste prioriteta za postavljanje sistema za dezinfekciju vode

Privlaĉenje donatorskih sredstava

Izbor izvoĊaĉa radova i dobavljaĉa opreme putem javnih tendera

Izgradnja sistema

Tehniĉki prijem objekata

Biljeţenje novog stanja u GIS kartama


Projekat bi se implementirao od 2014-2020 godine kada se ispune potrebni preduslovi .


213

Glavni rizici:


PredviĎeni izdaci:

350.000,00 KM




Donator : 300.000,00 KM


evaluacija:


Sektor/Oblast:VODA

Sektorski cilj(evi): Stanovništvo koristi kvalitetnu vodu

Naziv programa/projekta:. Ne provoĊenje mjera sanacije predlozenimelaboratima zona sanitarne zaštite za izvorišta

Opravdanost i kratak opis programa/projekta:Na podruĉju opštine Milići postoji veliki broj izvorišta . Neki od njih se koriste za vodosnabdjevnje a neki su ne iskorišteni . Kako je kriza za vodom sve izraţenija nameće se potreba sagledavanja sopstvenih resursa . Izvorišta koja se koriste za vodosnabdjevanje trebaju imati uraĊenje elaborate zona sanitarne zaštite. U opštini Milići uraĊena su tri elaborata (Banjica-Raševo, Nikoline vode-Zalukovik i Jama-Ţutica). Prilikom izrade elaborate zona sanitarne zaštite pored odreĊivanja zona daju se i preporuke za unapreĊenje zaštite i za otklanjanje nedostataka na sistemeima i okolini, radi unapreĊenja zaštite kvaliteta vode . Sve utvrĊenje preporuke treba provjeriti i ukoliko su one cjelishodne trebalo bi ući u proces provoĊenja istih .

Cilj/evi projekta:

Bolji kvalitet vode

Zaštita izvorišta

Zaštita zdravlja ljudi



Provjerene tvrdnje iz elaborata

Primjenjene preporukezaštite izvorišta

Indikatori:

Izvještaj o provjeri preporuka na terenu

Izvještaji o provedenim mjerama

Glavne aktivnosti:

Angaţovanje tima za provjere cjelishodnosti datih preporuka

Izrada izvještaja tima o izvršenoj provjeri

Izbor izvošaĉa za realizaciju korektivnih aktivnosti

IzvoĊenje korektivnih aktivnosti





214

Glavni rizici:


PredviĎeni izdaci:

300.000,00 KM






evaluacija:


Sektor/Oblast:VODA

Sektorski cilj(evi): Bolje korištenje vodnih potencijala

Naziv programa/projekta:. Izrada studije o potencijalima instaliranja protoĉnih hidroelektrana

Opravdanost i kratak opis programa/projekta: Opština Milići ima veoma razvijenu hidro mreţu . Potencijal ovih rijeka i vodotokova je veoma malo iskorišten. Na rijeĉnim tokovima trenutno imajuuzgraĊena tri ribnjaka za uzgoj konzumne pastrmke od kojih dva rade . Nedaleko od granice opštine Milići na rijeci Studeni Jadar izgraĊena je protoĉna hidroelektrana dok je u izgradnji jedna protoĉna hidro-elektrana na Zelenom Jadru . Za navodnjavanje se potencijali rijeka neznatno koriste . U cilju boljeg korištenja ovih prirodnih resursa neophodnoje napraviti studiju koja bi obuhvatila sve vodne potencijale kojima opština raspolaţe. Studijabi dala pregled mogućeg korištenja svih znaĉajnijih tokova usmislu izgradnje :protoĉnih hidroelektrana, izgradnja ribnjaka, termalne izvore ... Dobijeni podaci obradili bi se i u GIS sistemu i kao takvi koristili bi se u cilju promocije ekonomskih potencijala opštine Milići

Cilj/evi projekta:

Prezentacija vodnog potencijala opštine

Ciljna grupa:privredni subjekti - investitori


IzraĊena studija korištenja vodnog potencijala opštine Milići

ObraĊeni podaci u GIS sistemu

Indikatori:

Izvještaj o predaji studije

ObraĊeni podaci na GIS bazi karata

Glavne aktivnosti:

Izbor ustanove kaoja će raditi studiju

Izrada studije

Obrada podataka u GIS-u

Prezentacija dobijenih rezultata



Glavni rizici:


PredviĎeni izdaci:

20.000,00 KM


215





evaluacija:

Razvojne agencije, Ministarstva Opština Milići /Odjeljenje za prostorno ureĊenje graĊevinarstvo i ekologiju/

Sektor/Oblast:VODA

Sektorski cilj(evi): Povećanje svijesti o znaĉaju zaštite ţivotne sredine

Naziv programa/projekta:. Edukacije i edukativni materijal za privrednike i graĊane

Opravdanost i kratak opis programa/projekta: Ljudi ĉesto imaju otpor prema stvarima koji im se nameću kao obaveza ili model ponašanja . Ovaj otpor ĉesto ima izvor u ne znanju ili ne informisanosti o tome šta se nekom mjerom ţeli postići i koji efekti mjere treba da uslijede . U tom smislu neophodno je organizovati edukativne radionice štampati informativne i edukativne brošure i flajere koje treba dijeliti ciljnim grupama . Sve ove aktivnosti treba uskladiti i usmjeriti ka ciljnim grupama od djece u školama pa prema svim ostalim slojevima i profilima društva koji imaju neku vrstu uticaja na provoĊenje ciljnih mjera . Ove aktivnosti trebada prate odreĊene praktiĉne radnje koje se provode na terenu i da se meĊusobno dopunjavaju .

Cilj/evi projekta:

Podizanje svijesti i informisanosti ciljnih grupa

Ciljna grupa:privredni subjekti i graĊani


Napravljen plan edukacija po oblastima sa vremenskim rasporedom

Provedene edukacije

Podjela edukativnog i info materijala

Indikatori:

Plan edukacija u oblasti zaštite ţivotne sredine

Izvještaji sa provedenih edukacija

Izvještaji o podjeli štampanog materijala

Glavne aktivnosti:

Izrada plana edukacija sa oblastima za edukaciju i dinamiĉkim planom provoĊenja iz oblasti zaštite ţivotne sredine

Organizacija i provoĊenje edukacije

Štampanje i podjela materijala

Izvještavanje oprovedenim aktivnostima



Glavni rizici:


PredviĎeni izdaci:

50.000,00 KM


216






evaluacija:

NVO, Obrazovne ustanove Opština Milići /Odjeljenje za prostorno ureĊenje graĊevinarstvo i ekologiju/


217

13. PRIORITETNI PROBLEMI - SEKTOR ZEMLJIŠTA Sagledavajući rezultate analize podataka vezanih za zemljište moţemo izdvojiti sledeće prioritetne probleme: Postojanje površina zagĊenih minima Još nije otpoĉela realizacija plana upravljanja otpadom Deponija na Jatarištu opasna po zemljište a enanjm ljudi zagaenje se širi Gradske deponija ne ispunjava ekološke uslove Skromna znanja poljoprivrednika o primjeni hemijskih sredstava .


218


219

AKCIONI PLAN


Sektor 2: Zemljište


rješava Cilj




1.1. Deminiranje preostalih zagaĊenih površina

Postojanje površina zagĊenih minima

Bezbedno korištenje zemljišta

Opština Milići

(Civilna zaštita) Privreda i graĊani

2.1. Potpuna primjena Plana upravljanja otpadom

Ne primjenjivanje usvojenih planskih dokumenata

UnapreĊenje procesa upravljanja otpadom



ekologiju) i komunalno preduzeće

Komunalno preduzeće/Privreda i

graĊani

2.2. Uklanjanje deponije na Jatarištu

Zaustavljanje procesa širenja zagaĊenja zemljišta





Privreda / graĊani

2.3. Saniranje gradske deponije

Zaustavljanje procesa širenja zagađenja zemljišta

Unapređenje procesa upravljanja otpadom




Privreda (graĊani)

3.3. Edukacija Neznanje dovodi Prevencija Opština (sluţba za Poljoprivrednici/graĊan


220

poljoprivrednika o primjeni i doziranju hemijskih sredstva

do zagađenja potencijalnih zagađivača

pojoprivredu) i savjetodavne

sluţbe

i


221

PROJEKTI ZA SEKTOR ZEMLJIŠTE


222

Sektor/Oblast: ZEMLJIŠTE

Sektorski cilj(evi): Bezbedno korištenje zemljišta

Naziv programa/projekta: Deminiranje preostalih zagaĊenih površina

Opravdanost i kratak opis programa/projekta:Ratna dejstva voĊena devedesetih godina na prostoru opštine Milići za sobom su ostavila minska polja . Uprkos velikom poslu do sada odraĊenom i vremenu koje je proteklo od završetka rata još uvjek na više lokaliteta postoje zaostala minska sredstva . Prostor zagaĊen sa minsko - eksplozivnim ubojnim sredstvima prvenstveno se odnosi na lokalitete u blizini granice sa opštinom Srebrenica i u okolini Nove Kasabe gdje su zvaniĉno registrovana minska polja (riziĉne minske površine) na podruĉju naseljenih mjesta Đile, Gunjaci, Bešići, Rupovo Brdo, Skugrići i Sebioĉina koja pokrivaju ukupno 48.91 ha. Procesje usporen sloţenošću posla i malom brojustruĉnih ljudi koji se ovim poslom bave. Poslovi se koordiniraju preko opštinske sluţbe civine zaštite . Deminerski timovi dolaze iz oruţanih snaga BiH i rade po svom programu tako da obuhvate cjelo podruĉje BiH . Teba nastavitiiistrajati u deminiranju sve dok se minska polja u potpunosti ne uklone . Uklanjanjaem mina omogućiće se bezbedan pristup i korištenje zemljišta .

Cilj/evi projekta:

Bezbedno kretanje i korištenje zemljišta

Ciljna grupa: graĊani i privredni subjekti u opštini


Otklanjanje opasnostiod mina

Stvoreniusloviza korištenje zemljišta

Indikatori:

Izvještaji sluţbe civilne zaštite o uklanjanju minskih polja

Glavne aktivnosti:

Angaţovanje deminerskog tima

Deminiranje zagaĊenih površina

Izvještavanje od površinama koje su deminirane

Obiljeţavanje deminiranihpovršina nakartama

Unos svih raspoloţivih podataka u GIS karte



Glavni rizici:


Prezauzetost deminerskog tima

PredviĎeni izdaci:

350.000,00 KM




Oruţane snage BiH: 320.000,00 KM


evaluacija:

Oruţane snage BiH Opština Milići /Civilna zaštita/


223


Sektorski cilj(evi): UnapreĊenje procesa upravljanja otpadom

Naziv programa/projekta:Potpuna primjena Plana upravljanja otpadom

Opravdanost i kratak opis programa/projekta:Skupština opštine Milići krajem 2013. Godine usvojila je plan upravljanja otpadom . Ovo je jedan odplanova koji je trebao da proizaĊe i LEAP-a ali aktuelnost situacijeuslovila je da se prvo izradi Plan upravljanja otpadom a kasnijeLEAP. Otpad se trenutno odlaţe na gradsku deponiju na prostoru rudnika boksita . Od 2014godinetrebao bi da poĉne odvoz otpada na regionalnu deponiju Crni vrh koja ispunjava sve ekološke standarde za odlaganje otpada . Planom upravljanja otpadom definisani su svi neophodnikoraci koje je potrebnopreuzeti kako bi se ovaj proces spremno doĉekao te bio ekonomski odrţiv . Planom je definisano sve ono što je zasam proces bitno : Koliĉine i vrste otpada, plan proširenja podruĉja sakupljanja, proizvoĊaĉi otpada, pregled stanja u komunalnom preduzeću, edukativni programi i programi informisanja stanovništva ... Problem je što još uvjek nije došlo do suštinske realizacijeaktivnosti iz plana . Zapoĉinjanjem realizacije ativnosti i provoĊenjem istih rješiće se najveći broj problema vezanih za otpad .

Cilj/evi projekta:




ProvoĊenje aktivnosti predviĊenih planom

Indikatori:

Izvještaji o ralizaciji plana

Glavne aktivnosti:

Otpoĉinjanje realizacije aktivnosti i imanovanje odgovornihosobaza iste

Realizacija planiranih aktivnosti

Izvještavanje o provedenim aktivnostima



Glavni rizici:


Ne preuzimanje odgovornosti od strane osoba koje po prirodi posla treba da provode aktivnosti

PredviĎeni izdaci:

161.400,00 KM




Fond zazaštitu ţivotne sredine: 100.000,00 KM


evaluacija:



224



Naziv programa/projekta: Uklanjanje deponije na Jatarištu

Opravdanost i kratak opis programa/projekta:Deponije ţivotinjskog izmeta koje kroz ishranu koriste hormonske stimulanse i antibiotike su opasne i zagaĊuju zemljište ukoje dospiju . Na podruĉju opštine Milići na lokalitetu Jatarište formirana je divlja deponija otpada izmeta iz farme koka nosilja u Vukšić Polju . Ovaj izmet sadrţi hormone i antibiotike zbog naĉina ishrane koka . Problem se još više multiplicira jer stanovništvo nije svijesno sadrţaja koje ovaj izmet pa ga koriste za naĊubravanje njiva . Na ovaj naĉin zagaĊuju se nove površine a kako se na tim površinama gaji povrće voće i druga hrana hormoni i antibiotici završavaju u plodovima a kasnije kroz ishranu plodova utiĉu na ljude . Radi spreĉavanja ovakvevrste zagaĊenja neophodno je stupiti u kontakt sa rukovodstvom fabrike kako bi se iznašle druge mogućnosti za odlaganje ovog otpada . Dobro rješenje bi bilo da se ovaj otpad odlaţe u jame iz kojih je eksploatisana ruda i zagrnu sa inertnim materijalom .

Cilj/evi projekta:

Smanjenje zagaĊenja zemljišta



Zatvaranje deponije

Indikatori:

Izvještaji sluţbi o sanaciji divljih deponija

Glavne aktivnosti:

Uspostavljanje kontakta sa rukovodstvom farme

Sanacija deponije

Odlaganje budućih koliĉina na prihvatljiv naĉin



Glavni rizici:

Izostanak dogovora sa rukovodstvom farme

PredviĎeni izdaci:



Izvori: -


evaluacija:

Uprava farme koka nosilja Opština Milići / Odjeljenje za prostorno ureĊenje graĊevinarstvo i ekologiju /


225



Naziv programa/projekta: Sanacija gradske deponije

Opravdanost i kratak opis programa/projekta:Deponovanje otpada se vrši na gradskoj deponiji koja je smještena na prostoru rudnika Boksit Milići . Saradnja sa rudnikom omogućila je da se otpad deponuje u iskopana okna iz kojih je izvaĊenja ruda i da se otpad zagrne jalovinom što predstavlja koliko toliko prihvatljiv naĉin zbrinjavanja otpada . Gradska deponijanije ureĊenja nema ekološku i graĊevinsku dozvolu i ne moţe ih ni dobiti . Problem je karcitna podloga koja je izuzetno propustljiva i na taj naĉin se vrši zagaĊenje podzemnih tokova i zemljišta . Otvaranjem regionalne deponijestvoriće seuslovi za sanaciju i zatvaranje postojeće deponije . Ova aktivnostće se završiti uz pomoć Fonda za zaštituţivotne sredine koji pomaţe ovakve projekte .

Cilj/evi projekta:

Smanjenje zagaĊenja zemljišta



Zatvaranje i sanacija deponije

Indikatori:

Izvještaji o sanaciji deponije

Glavne aktivnosti:

Izrada i apliciranje projekta za sanaciju i zatvaranje deponije

Izbor izvoĊaĉa radova

Sanacija deponije

Zatvaranje deponije

Izvještaj o realizaciji aktivnosti



Glavni rizici:

Neodobravanje projekta

PredviĎeni izdaci: 100.000,00



Izvori: Donator : 80.000,00

Opština : 20.000,00


evaluacija:

Komunalno preduzeće Opština Milići / Odjeljenje za prostorno ureĊenje graĊevinarstvo i ekologiju /


226


Sektorski cilj(evi): Prevencija potencijalnih zagađivača

Naziv programa/projekta:Edukacija poljoprivrednika o primjeni i doziranju hemijskih sredstva

Opravdanost i kratak opis programa/projekta:Trenutni naĉin poljoprivredne proizvodnje na opštini milići ne prijetizagaĊenju zemljišta . Iako je trenutna situacija uovom smislu povoljna zagaĊenje zemljišta primjenom hemijskih sredstava pri provoĊenju agrotehniĉkih mjera je latentna opasnost. Ovaopasnost je utoliko veća ako se zna da većina našihpoljoprivrednika nema iskustvo u primjeni ovih sredstava kako u smislu doziranja tako i u smilu odabira preparata . Da bi se ova opasnost preduprijedila potrebno je organizovati edukacije za poljopruvrednike na ovu temu . Edukacije provoditi kroz koordinaciju opštinskih poljoprivrednih sluţbi i struĉnih savjetodavnih sluţbi . Pored edukacija izvršiti štampu brošura koje bi se dostavljale poljoprivrednicima

Cilj/evi projekta:

Prevencija potencijalnih zagađivača

Ciljna grupa:Poljoprivrednici /graĊani


Povećanja znanja poljoprivrednika o štetnosti doziranju i primjeni hemijskih sredstava

Indikatori:

Izvještaji poljoprivredne sluţbe o odrţanim edukacijama

Broj podjeljenih brošura

Glavne aktivnosti:

Angaţovanje edukatora

Organizacija edukacija

Štampanje i distribucija brošura



Glavni rizici:

Mala zainteresovanost poljoprivrednika

PredviĎeni izdaci:

6.000,00 KM





evaluacija:

Savjetodavne poljoprivredne sluţbe Opština Milići /sluţba za poljoprivredu/


227

14. PRIORITENI PROBLEMI - SEKTOR VAZDUHA Nedostatakmonintoringa zaprećenje kvaliteta vazduha i nivoa buke Velika koliĉina prašine na regionalnom putu Milići – Zeleni Jadar Promocija energetske efikasnosti u graĊenju objekata


228


229

AKCIONI PLAN


Sektor 3: Vazduh


rješava Cilj




1.1. UvoĊenje kontrolnog monintoringa za praćenje kvaliteta vazduha i nivoa buke

Nedostatakmonintoringa zaprećenje kvaliteta vazduha i nivoa buke

Osigurati dobar kvalitet vazduha i kontrola nivoa buke



ekologiju )

Privreda / graĊani

1.2.Izgradnja vodenih barijera na izlazu sa kopova na regionalni put radi spiranja toĉkova

Koliĉina prašine na regionalnom putu Milići – Zeleni Jadar

Smanjenje koliĉine prašine koja se na toĉkovima iznese na put



ekologiju )

Privreda

2.1. Pribliţavanje standarda energetske efikasnosti u graĊenju objekata

Ne primjenjivanje standarda energetske efikasnosti u graĊenju objekata na opštini Milići

Promocija energetske efikasnosti u graĊenju objekata



ekologiju)

Privreda i graĊani


230

PROJEKTI ZA SEKTOR VAZDUH


231

Sektor/Oblast: VAZDUH

Sektorski cilj(evi): Osigurati dobar kvalitet vazduha i kontrola nivoa buke

Naziv programa/projekta:UvoĊenje kontrolnog monintoringa za praćenje kvaliteta vazduha i nivoa buke

Opravdanost i kratak opis programa/projekta:Podaci sa kojima se raspolaţe a odnose se a kvalitet vazduha i nivo buke u opštini Milići potiĉu iz dva izvora . Prvi su publikovani podaci koji su izmjereni ili preuzeti za izradu nekih analiza ili planskih dokumenata . Drugi izvor su podaci mjerenja koju vrše sami privredni subjekti pri dobijanju ili reviziji ekoloških dozvola . Na osnovu ovih podataka koncentracija polutanata u vazduhu i nivo buke kreću se u granicama dozvoljenih vrijednosti . Uprkos ovim podacima povremeno se javljaju prituţbe graĊana na odreĊene pojave (nivo buke, konentracija prašine u vazduhu...) Radi olje kontrole i elevantnijih podataka neophodno je angaţovati neko lice koje bi bilo spremno nepristrasno izmjeriti traţene parametre u momentu kada postoji indicija ili prituţba da su neke od devijacija koje se odnose na kvalitet vazduha i nivo buke . Dobijanjem ovih rezultata svorii bi se uslovi za argumentovano djelovanje sluţbi u cilju zaštite graĊana .

Cilj/evi projekta:

Poboljšan siste kontrole

Ciljna grupa:Privreda i preduzetništvo /graĊani


Uspostavljena mogućnost za nezavisnu kontrolu

Poboljšana kontrola kvaliteta vazduha i nivoa buke

Indikatori:

Ugovor o angaţovanju lica za nezavisno mjerenje

Izvještaji o izvršenim mjerenjima

Glavne aktivnosti:

Angaţovanje nezavisnog lica za mjerenje

Djelovanje po potrebi



Glavni rizici:

Nedostatak interesa i sredstava za realizaciju projekta

PredviĎeni izdaci:

6.000,00 KM





evaluacija:

Opština Milići / Odjeljenje zaprostorno ureĊenje graĊevinarstvo i ekologiju/


Sektorski cilj(evi): Smanjenje koliĉine prašine koja se na toĉkovima iznese na put


232

Naziv programa/projekta: Izgradnja vodenih barijera na izlazu sa kopova na regionalni put radi spiranja toĉkov

Opravdanost i kratak opis programa/projekta:Prilikom kretanja kamiona za izvoz rude po kopu na toĉkove kamiona lijepi se velika koliĉina zemlje . Prilikom izlaska kamiona na cestu i povećanjem brzine njihovog kretanja velika koliĉina zemlje spadana kolovoz . Kada se ista osuši pretvara se u prašinui koju vozila podiţu i znaĉajno smanjuju kvalitet vazduha . Prevazilaţenje ove situacije moguće je preduprijediti spiranjem toĉkova kamiona ili izgradnjom vodenih barijera krozkoje bi kamioni prolazili priliko izlaska na asfaltni put . Na ovaj naĉin znaĉajno bi se smanjila koliĉina iznešene zemlje i blata a samim tim i prašine na kolovozu . Aktivnot bi se realizovala kroz zahtjev kompaniji Boksit da obezbedi spiranje toĉkova kamiona na dvije lokacije (izlazsa kopa Crvene stijene i Braćan )

Cilj/evi projekta:

Poboljšan kvalitet vazduha uz regionalni put Milidi – Zeleni Jadar

Ciljna grupa:Privreda


IzgraĊene barijere za spiranje toĉkova

Poboljšanje kvaliteta vazduha

Indikatori:

Izvještaj komunalnepolicije o izgraĊenim barijerama

Izvještaji o izvršenim mjerenjima kvaliteta vazduha

Glavne aktivnosti:

Kontaktiranje rukovodstva kompanije Boksit

Izrada vodenih barijera

Kontrola kvaliteta vazduha


Projekat bi se implementirao 2014 godine

Glavni rizici:

Izostanak dogovora sa kompanijom Boksit

PredviĎeni izdaci:

-



Izvori: -

Partner(i) Nosilac projekta/implementacija/monitoring i evaluacija:

AD Boksit Milići Opština Milići / Odjeljenje zaprostorno ureĊenje graĊevinarstvo i ekologiju/


233


Sektorski cilj(evi): Promocija energetske efikasnosti u graĊenju objekata

Naziv programa/projekta:Pribliţavanje standarda energetske efikasnosti u graĊenju objekata

Opravdanost i kratak opis programa/projekta:Enrgetskoj efikasnosti u svijtu se poklanja velika paţnja . Poboljšavanjem energetskih svojstava objekata ili drugih vidova potrošnje energije proizvode se uštede u energentu i novcu ali se štiti i šivotna sredina . Većina objekata za zagrijevanje koristi neko od goriva koje spaljuje u namjenskim kotlovima ili pećima . Ukoliko je energetska efiksnost objekta mala dolazi do veliih gubitaka toplotne energije što za posledicu ima veći utrošak goriva. Sagorijevanjem veće koliĉie goriva u atmosferu se emituje veća koliĉina otpadnih gasova koji zagaĊuju vazduh . loša finansijaska situacija ali i nedostatak projektne kuture utiĉe da se većina objekata koji se grade, grade sa niskom stopom energetske efikasnosti . Preko svojih slubi zaduţenih za gradnju opština treba da : promoviše , edukje i priblizava standarde gradnje i projektovanja energetski efikasnih objekata . Opština treba da prilikom graĊenja objekata gradi energetski efikasne objekte i na taj naĉin daje primjer drugima .

Cilj/evi projekta:

Veda primjena energtske efikasnosti u gradnji objekata i projektovanju

Ciljna grupa: graĊani i privreda


Promovisana energetska efikasnost u projektovanju i gradnji objekata

Indikatori:

Izvještaji o provedenim edukacijama

Broj podjeljenih brošura

Glavne aktivnosti:

Angaţovanje edukatora

Organizacija edukacija




Glavni rizici:

Mala zainteresovanost graĊana i privrede za ovu temu

PredviĎeni izdaci:

5.000,00 KM



Izvori: Budţet opštine Milići : 5.000,00 KM


evaluacija:



234

15. PRIORITETNI PROBLEMI - SEKTOR BIODIVERZITET Ne postoji istraţivanje koje je preciznije ustanovilo biljne i ţivotinjske vrste koje ţive na našem podruĉju te o njihovom lokacijskom rasporedu . Ne postoji strategija mjera ţaštite karakteristiĉnih biodiverziteta Sa sigurnošću zanamo da su na našem podruĉju prisutne endemske , ugroţene i rijetke vrste a da nije ništa preuzeto na njihovoj zaštiti. Nedovoljna promocija prirodnih vrijednosti


235


236

AKCIONI PLAN


Sektor 4: Biodiverzitet


rješava Cilj




1.1.Istraţivanje o prisutnosti i rasprostranjenosti boanskog šargana i srodnih vrsta ţivotinja

Ne postoji istraţivanje koje je preciznije ustanovilo biljne i ţivotinjske vrste koje ţive na našem podruĉju te o njihovom lokacijskom rasporedu .

Evidentiranje flore i faune opštine Milići



ekologiju)

Privreda i graĊani

1.2. Istraţivanje o vrstama ria i drugih organizama koje naseljavaju naše vode





ekologiju)

Privreda i graĊani

1.3. Istraţivanje o vrstama i rasprostranjenosti bilja i drveća u našoj opštini

Ne postoji istraţivanje koje je preciznije ustanovilo biljne i ţivotinjske vrste koje ţive na našem podruĉju te o




ekologiju)

Privreda / graĊani


237

njihovom lokacijskom rasporedu .

1.4. Istraţivanje o vrstama i rasprostranjenosti gljiva na našoj opštini





ekologiju)

Privreda (graĊani)

2.1. Izrada strategije zaštite flore i faune opštine Milići

Ne postoji strategija mjera ţaštite karakteristiĉnih biodiverziteta

Zaštita karakterstinih biodiverziteta



ekologiju)

Privreda (graĊani)

3.1. Poribljavanje vodotokova

Sa sigurnošću zanamo da su na našem podruĉju prisutne endemske , ugroţene i rijetke vrste a da nije ništa preuzeto na njihovoj zaštiti.

Optimalizacija broja biljnih i životinjskih vrsta i zaštita njihovih staništa



ekologiju)

Privreda (graĊani)

4.1.Promocija prirodnih vrijednosti opštine

Nedovoljna promocija prirodnih vrijednosti

Bolje iskorištenje prirodnog bogastva



ekologiju)

Privreda (graĊani)


238

PROJEKTI ZA SEKTOR BIODIVERZITET


239

Sektor/Oblast: BIODIVERZITET

Sektorski cilj(evi): Evidentiranje flore i faune opštine Milići

Naziv programa/projekta:Istraţivanje o prisutnosti i rasprostranjenosti boanskog šargana i srodnih vrsta ţivotinja .

Opravdanost i kratak opis programa/projekta:Za prisustvo bosanskog šargana na podruĉju opštine Milići nema zvaniĉne nauĉne potvrde. Razlog ovakve pojave leţi da je to malo poznat varijatet šarke koji se ĉesto i lako miješa sa drugim srodnim vrstma . Kao i ostale otrovnice izporodice ljutica ove ţivotinje su neopravdano omraţene u narodu . Postoji veoma vjerovatna predposavka o tome da ova endemska vrsta naseljava podruĉje opštine Milići . U prilog ovoj predpostavci ide i ĉinjenica da je ova vrsta zmije zvaniĉno registrovana na prostoru Jahorine i romanijskom platou . Postoje pouzdani dokazi njenog prisustva na prostoru i u široj okolini Partizanskog polja (Kraljevo polje) u susjednoj opštini Han Pijesak, koje se nalazi u blizini graice sa našom opštinom . TakoĊe postoje i kazivanja ljudi koji opisuju viĊene ili ubijene zmije za koje moţemo reći da se najvjerovatnije radi o bosanskom šarganu . Ovo je endemska vrsta i predstavlja prestiţ ukoliko se njeno stanište zvaniĉno potvrdi u našoj opštini . Ideja je da se u prvom koraku prikupe informacije o mogućim lokacijama na terenu a da se zatim izvrši istraţivanje i provjera u smislu evidentiranja postojaja i lokaliteta na kojima se ista pojavljuje . Ukoliko rezultati budu oĉekivani podatke o rasprostranjenosti ove endemske vrste ali i srodnih vrsta koji se uz put ustanove unesu u GIS karte . Dobijene podatke prezentovati pute medija i sajta opštine a ukoliko ostoji mogućnost urediti staze do njihovih staništa i ponuditi ih zainteresovanim turistiĉkim potencijalima opštine radi obogaćenja ponude i razvoja ove grane . TakoĊe kako se radi o vrsti prema kojoj postoje predrasude neophodno je raditi na edukaciji stanovništva i primjeniti zakonom propisane mjere zaštite .

Cilj/evi projekta:

Evidentiranje i zaštita rijetkih i ugroţenih vrsta

Proširenje turistiĉke ponude



IzraĊeno istraţivanje o postojanju i rasprostranjenosti

Obogaćena turistiĉka ponuda

Indikatori:

Izvještaji o istraţivanju

Objava rezultata na sajtu

Glavne aktivnosti:

Prikupljanje informacija sa terena

Istraţivanje o rasprostranjenosti šargana i srodnih vrsta

Objava dobijenih rezultata

Izrada GIS karata sa arealima rasprostranjenosti


Edukacija stanovništva



Glavni rizici:

Mala zainteresovanost za ovu temu

PredviĎeni izdaci:

5.000,00 KM


240





evaluacija:



Sektorski cilj(evi): Evidentiranje flore i faune opštine Milići

Naziv programa/projekta:Istraţivanje o prisutnosti i rasprostranjenosti biljnih i ţivotinjskih vrsta u opštini Milići .

Opravdanost i kratak opis programa/projekta: Na podruĉju opštine Milići ţivi veći broj biljnih i ţivotinjskih vrsta . Neke od njih su ugroţene rijetke ili endemske vrste . Za našu opštinu ne postoji nijedno istraţivanje koje daje pregled prisutne flore i faune a kamoli procjene broja i lokacija staništa . Radi oĉuvanja ovg eko-sistema neophodno je napraviti registre flore i faune opštine Milići sa procjenom brojnosti i lokacijom upeĉatljivih staništa (biljaka, kopnenih ţivotinja, gljiva i riba) . Nakon dobijanja podataka iste pohraniti na GIS kartama . Zanimljive i rijetke vrste mogu biti interesantne i kao turistiĉki potencijal pa se mogu ponusiti zainteresovanim subjektima iz oblasti turizma radi razvoja ove grane . Za rijetke i ugroţene vrste potrebno provesti mjere zaštite u skladu sa Zakonom .

Cilj/evi projekta:

Evidentiranje i zaštita rijetkih i ugroţenih vrsta




IzraĊeno istraţivanje o postojanju i rasprostranjenosti flore i faune opštine


Indikatori:



Glavne aktivnosti:


Istraţivanje o prisutnosti i rasprostranjenosti pojedinih vrsta flore i faune


Izrada GIS karata sa arealima rasprostranjenosti


Preuzimanje mjera zaštite za one vrste za koje se ukazuje potreba

Edukacija stanovništva




241

Glavni rizici:


PredviĎeni izdaci:

30.000,00 KM





evaluacija:



Sektorski cilj(evi): Zaštita karakterstinih biodiverziteta

Naziv programa/projekta:Izrada strategije zaštite flore i faune opštine Milići

Opravdanost i kratak opis programa/projekta:Nakon prikupljanja informacija o vrstama i rasprostranjenosti pojeednih biljnih i ţivotinjskih vrsta, neophodno je napraviti strategiju zaštite karaktristiĉnih biodiverziteta . Izradom strategje stekao bi se jasan uvid u postojeće stanje. Analizom postojećeg stanja utvrdilo bi se koji biodiverziteti i koje vrste ugroţeni te na koji naĉin ih je potrebno zaštititi . ProvoĊenjem mjera zaštite stvorili bi se uslovi za oĉuvanje ugroţenih vrsta . Strategijom bi se uspostavio planski i sistemski pristup ovom problemu . Svi podaci bili bi obraĊeni i unjeti u GIS karte . Dobijene podatke prezentovati pute medija i sajta opštine. Strategija bi prepoznala i koji su to turistiĉki interesantni potencijali. Kada se isti prepozaju ponuditi ih zainteresovanim turistiĉkim radnicima opštine radi obogaćenja ponude i razvoja ove grane .

Cilj/evi projekta:

Sistemski pristup zaštiti prirodnih vrijednosti




IzraĊena strategij zaštite biodiverziteta i ugroţenih vrsta opštine Milići


Indikatori:

Odluka o usvajanju strategije



242

Glavne aktivnosti:


Analiza stanja

Izrada i usvajanje strategije


Izrada GIS karata sa rezultatima

Promocija rezultata na sajtu



Glavni rizici:


PredviĎeni izdaci:

2.000,00 KM





evaluacija:

NVO Opština Milići / Odjeljenje zaprostorno ureĊenje graĊevinarstvo i ekologiju/


Sektorski cilj(evi): Optimalizacija broja biljnih i ţivotinjskih vrsta i zaštita njihovih staništa

Naziv programa/projekta:Poribljavanje vodotokova

Opravdanost i kratak opis programa/projekta: Djelovanjem raznih faktora (zagaĊenje, krivolov...) riblji fond je znaĉajno osiromašen . U proteklom periodu u manjim koliĉinama puštana je u vode Studenog Jadra mlaĊ potoĉne pastrmke . Ova poribljavanja nisu ni izbliza imala ni kvantitet ni kontinuitet za ozbiljnije poboljšanje postojećeg stanja . Uporedo sa aktivnostima na smanjenju zagaĊenja treba prići i aktivnostima na oţivljavanju vodotokova . Prije svega neophodno je napraviti plan poribljavanja na period do 2020 godine . u planu bi se nalazili svi referentni podaci o vrstama koliĉinama i lokacijama isputa mlaĊi . U partnerstvu sa lokalnim SRD uspostaviti efikasniju riboĉuvarsku sluţbu te dogovoriti obavezu izvoĊenja najmanje ĉetiri akcije ĉišćenja korita rijeka na lokacijama gdije će se mlaĊ ispuštati . Ovo je uslov da bi se odreĊeni revir poribio .

Cilj/evi projekta:

Obogaćivanje prirode




Obogaćen riblji fond


Indikatori:

Izvjetaji sa akcija poribljavanja



243

Glavne aktivnosti:

Izrada plana poribljavanja

Nabavka mlaĊi

Poribljavanje vodotokova

Uspostava posebnih revira





Glavni rizici:


PredviĎeni izdaci:

12.000,00 KM





evaluacija:

NVO- SRD Opština Milići / Odjeljenje zaprostorno ureĊenje graĊevinarstvo i ekologiju/


Sektorski cilj(evi): Bolje iskorištenje prirodnog bogatstva

Naziv programa/projekta:Promocija prirodnih vrijednosti opštine Milići .

Opravdanost i kratak opis programa/projekta: Na podruĉju opštine Milići ţivi veći broj biljnih i ţivotinjskih vrsta . Neke od njih su ugroţene rijetke ili endemske vrste . Prirodno bogastvo moţe biti znaĉajan turistiĉki potencijal . Rjetke i endemske vrste predstavljaju svojevrstan kuriozitet . Ĉiste i ribom bogate rijeke i bogatstvo divljaĉi je znaĉajan potencijal u lovnom i ribolovnom turizmu . Sve znaĉajniji je i takozvani mikološki urizam koji kroz organizacije dana gljiva i izloţbi gljiva privlaĉi veliki broj zaljub ljenika u ovaj hobi . Nakon prikupljanja podataka o prisutnosti i rasprostranjenosti prirodnog bogastva te unošenja ovih podataka u GIS karte, neophodno je raditi na promociji prirodnih vrijednosti . Promociju vršiti u partnerstvu sa zainteresovanim subjektima iz oblasti turizma . Promociju vršiti putem web stranice opštine na sajmovima , izradom posebnih prezentacija i štampanjem promotivnog materijala .

Cilj/evi projekta:

Promocija prirodnih vrijednosti




Sklapanje partnerstava za efikasniju promociju

Promocija prirodnih vrijednosti opštine

Indikatori:

Sporazumi o zajedniĉkom djelovanju

Izvještaji sa promotivnih akcija


244

Glavne aktivnosti:

Sklapanje partnerstava o zajedniĉkom djelovanju sa zainteresovanim stranama

Objava dobijenih rezultata kroz istraţivanja

Izrada GIS karata sa podacima o prirodnim vrijednostima

Štampanje i distribucija brošura i promo materijala

Izrada prezentacija

Posjeta sajmovima



Glavni rizici:


PredviĎeni izdaci:

30.000,00 KM




Privreda izoblasti turizma : 10.000,00


evaluacija:

Privredni subjekti iz oblasti turizma

SRD Milići

LU Komić Milići

Opština Milići / Odjeljenje zaprivredu i društvene djelatnosti/


245

16. PRIORITETNI PROBLEMI - SEKTOR KULTURNO ISTORIJSKI LOKALITETI Nisu evidentirani svi kulturno-istorijski lokaliteti na opštini Milići Ne provode se mjere zaštite kultuno-istorijskih vrijednosti Lokacije kulturno-istorijskih lokaliteta nisu ureĊeni pristupaĉnost je oteţana Potencijali kulturno-istorijskih lokacija se malo koriste Nepostoji strategija zaštite kulturno-istorijskih nalazišta


246

AKCIONI PLAN


Sektor 4: KULTURNO ISTORIJSKI LOKALITETI


rješava Cilj




1.1.Elaborat evidencije svih kulturno istorijskih lokaliteta

Nisu evidentirani svi kulturno-istorijski lokaliteti na opštini Milidi

Evidentiranje nepoznatih i sakupljanje informacija o svim poznatim istorijskim lokalitetima opštine Milići

Opština Milići (Odjeljenje za

privredu i društvene djelatnosti)

Privreda i graĊani

2.1.Izrada strategije zaštite i restauracije kultuno istorijskog nasleĊa

Nepostoji strategija zaštite kulturno-istorijskih nalazišta

Sistemski pristup zaštite kulturno istorijskih vrijednosti



ekologiju) i(Odjeljenje za


Privreda i graĊani

3.1.UreĊenje kulturno istorijskih lokaliteta i pristupa istim

Lokacije kulturno-istorijskih lokaliteta nisu uređeni pristupačnost je otežana

Zaštita uz otvatanje kulturno-istorijskih vrijednosti



ekologiju)

Privreda / graĊani

4.1.Promocija kulturno istorijskih vrijednosti

Potencijali kulturno-istorijskih lokacija se malo

Oplemenjivanje turistiĉke ponude



Privreda (graĊani)


247

koriste ekologiju) i (Odjeljenje za



248

PROJEKTI ZA SEKTOR KULTURNO ISTORIJSKI LOKALITETI


249

Sektor/Oblast: KULTURNO ISTORIJSKI LOKALITETI

Sektorski cilj(evi): Evidentiranje nepoznatih i sakupljanje informacija o svim poznatim istorijskim lokalitetima opštine Milići

Naziv programa/projekta:Elaborat evidencije svih kulturno istorijskih lokaliteta

Opravdanost i kratak opis programa/projekta:Na opštini Milići po podacima kojima se raspolaţe, postoji veliki broj kulturno istorijskih nalazišta iz raznih istorijskih perioda . Pored onih koji su evidentirani a navedeni su i u ovom dokumentu u djelu analize stanja . Pored onih koji su evidentirani na cijelom podruĉju opštine postoji veliki broj onih koji nisu evidentirani . Neophodno je uz podršku ljudi na terenu (MZ. Lokalnih istoriĉara ...) prikupiti sve informacije o lokacijama i objediniti ih sa već utvrĊenim . U elaboratu detaljno opisati stanje u kojem se nalaze napraviti fotodokuentacju i izvršiti procjenu starosti . Sve podatke obraditi kroz GIS baze .

Cilj/evi projekta:

Evidentiranje svih lokaliteta na opštini



IzraĊen elaborat

UreĊena GIS baza

Indikatori:


GIS karte sa podacima iz istraţivanja

Glavne aktivnosti:


Istraţivanje i prikupljanje svih dokaza za lokalitet

Aţurirati podatke sa poznati nalazištima

Izrada GIS karata sa raspoloţivim podacima



Projekat bi se implementirao od 2015 godine

Glavni rizici:


PredviĎeni izdaci:

2.000,00 KM





evaluacija:

MZ, lokalni istoriĉari Opština Milići / Odjeljenje zaprostorno ureĊenje graĊevinarstvo i ekologiju/

Sektor/Oblast:KULTURNO ISTORIJSKI Sektorski cilj(evi): Sistemski pristup zaštite


250

LOKALITETI kulturno istorijskih vrijednosti

Naziv programa/projekta:Izrada strategije zaštite i restauracije kultuno istorijskog nasleĊa

Opravdanost i kratak opis programa/projekta:Nakon prikupljanja informacija o lokalitetima kulturno istorijskih spomenika i njihovog trenutnog stanja, neophodno je napraviti strategiju zaštite i restauracije istorijskih spomenika. Izradom strategje stekao bi se jasan uvid u postojeće stanje. Analizom postojećeg stanja utvrdilo bi se koji spomenici i u kojoj mjeri su ugroţeni te na koji naĉin ih je potrebno zaštititi . ProvoĊenjem mjera zaštite stvorili bi se uslovi za oĉuvanje i korištenje ovih resursa . Strategijom bi se uspostavio planski i sistemski pristup ovom problemu . Svi podaci bili bi obraĊeni i unjeti u GIS karte . Dobijene podatke prezentovati pute medija i sajta opštine. Strategija bi prepoznala i koji su to turistiĉki interesantni potencijali. Kada se isti prepozaju ponuditi ih zainteresovanim turistiĉkim radnicima opštine radi obogaćenja ponude i razvoja ove grane .

Cilj/evi projekta:

Sistemski pristup zaštiti istorijskih vrijednosti




IzraĊena strategij zaštite i restauracije kulturno istorijskog nasleĊa opštine Milići


Indikatori:

Odluka o usvajanju strategije


Glavne aktivnosti:


Analiza stanja

Izrada i usvajanje strategije






Glavni rizici:


PredviĎeni izdaci:

2.000,00 KM





evaluacija:

NVO Opština Milići / Odjeljenje zaprostorno ureĊenje graĊevinarstvo i ekologiju/


251

Sektor/Oblast:KULTURNO ISTORIJSKI LOKALITETI

Sektorski cilj(evi): Zaštita i otvaranje kulturno istorijskih vrijednosti

Naziv programa/projekta:UreĊenje kulturno istorijskih lokaliteta i pristup istim

Opravdanost i kratak opis programa/projekta:Nakon evidentiranja kulturno istorijskih spomenika neophodno je pristupiti zaštiti i restauraciji istih . Pored radova na samim kulturno istorijskim spomenicima neophodno je raditi i na ureĊenu infrastrukture za pristup istim ali i obiljeţavanje i usmjeravanje ka ovim lokalitetima . Ovo je veoma velikiposao i zahtjeva znaĉajan sredstva pa je pored partnerstva opštinei zainteresovanih privrednih subjekata iz oblasti turizma neophodna je i podrška donatora . Radi efikasnosti samogprocesa potrebno je napraviti listu prioriteta za restauracijui zaštitu kao i za izgradnjuinfrastrukture za obiljeţavanje i pristup .

Cilj/evi projekta:

Zaštita kulturno istorijskih vrijednosti




Obnovljeni spomenici kulture

Olakšan pristup kulturno istorijskim spomenicima

Indikatori:

Potpisani sporazumi

Plan prioriteta

IzraĊeni projekti za donatore

Izvještaji o izvedenim radovima

Glavne aktivnosti:

Sklapanje sporazuma o partnerstvu sa turistiĉkim subjektima

Izrada plana prioriteta

Apliciranje za donatorska sredstva

Izbori izvoĊaĉa radova i usluga

Restauracija spomenika i izgradnja prateće infrastrukture

Primopredaja radova i izvještavanje



Glavni rizici:


Nedostatak finansijskih sredstava

PredviĎeni izdaci:

300.000,00 KM




Privredni potencijali u turizmu : 90.000,00 KM

Donatori 150.000,00 KM


evaluacija:

Privredni potencijali u turizmu Opština Milići / Odjeljenje zaprostorno ureĊenje graĊevinarstvo i ekologiju/


252

Sektor/Oblast:KULTURNO ISTORIJSKI LOKALITETI

Sektorski cilj(evi): Oplemenjivanje turistiĉke ponude

Naziv programa/projekta:Promocija kulturno istorijskih vrijednosti

Opravdanost i kratak opis programa/projekta:Kada se doĊe u situaciju da se kulturno istorijski spomenici urede i uĉine pristupaĉnim prirodan korak je korištenje ovih potencijala u korist lokalnog stanovništva . Promociju vršiti u partnrrstvu sa zainteresovanim privrednim subjektima u oblasti turizma . Prje samog poĉetka reklame i promocije napraviće se plan promocije . U centru aktivnosti je kampanja koja će deinisati sve korake (podjela štampanog materijala, medijska reklama, internet reklama, nastup na sajmovima...) . Promocija za cilj im razvoj sektora turizma i upošljavanje ljudi u ovom sektoru .

Cilj/evi projekta:




Promovisana turistiĉka ponuda

Indikatori:

Brošure i vodiĉi


Glavne aktivnosti:

Izrada plana prezentacije

Štampanje propagandnog materijala

Kampanja za promociju istorijskih turistiĉkih potencijala




Glavni rizici:


PredviĎeni izdaci:

12.000,00 KM




Privredni potencijali u turizmu : 6.000,00 KM


evaluacija:

Privredni potencijali u turizmu Opština Milići / Odjeljenje zaprostorno ureĊenje graĊevinarstvo i ekologiju/


253

17. MONINTORING I EVALUACIJA Nakon usvajanja plana od strane skupštine uspostaviće se tim za praćenje implementacije plana . Tim će plan pratiti i pripremati kvartalne izvještaje o implementaciji plana . Izvještaje će podnositi Skupštini koja će ih imenovati . U satav tima ući će : Sluţbenik za komunalno stambene poslove i ekologiju, komunalni policajac i ekološki inspektor . Pored praćenja realizacije tim će imati zadatak da vrši aţuriranje plana u smislu zamjene ne uĉinkovitih aktivnosti ili nerealno postavljenih rezultata i ciljeva . Monitoring podrazumijeva formiranje tijela u Opštini koje će pratiti indikatore i realizaciju plana, na godišnjem nivou. Praćenje implementacije LEAP-a u svim njegovim segmentima, prema utvrĊenoj dinamici i rokovima za realizaciju vršiti će Radna grupa za provedbu LEAP-a. Radnu grupu ĉine:

naĉelnik opštine, šefovi sluţbi zaduţenih za provoĊenje LEAP-a i to Odjeljenja za privredu i društvene

djelatnosti, Odjeljenja za finansije,Odijeljenja za opštu upravu, Odjeljenja za prostorno ureĊenje

graĊavinarstvo i ekologiju, Išefa inspekcijske sluţbe, Direktora komunalnog preduzeća, Naĉelnika

komunalne policije i sluţbenika iz nabrojanih sluţbi koji imaju udio u implementaciji

Radnu grupu Rješenjem imenuje naĉelnik opštine na planski period odreĊen LEAP-om u roku od 15 dana od usvjanja LEAP-a. Prvi osnivaĉki sastanak Radne grupe se planira u periodu maj 2014. radi planiranja aktivnosti i prijedloga proraĉuna u 2014. godini. Imenovana osobe mogu operativno delegirati odgovorne osobe za sudjelovanje u radu Radne grupe, pri ĉemu se ne iskljuĉuje potreba za njihovom nazoĉnošću i sudjelovanjem u procesu praćenja i ocjene postignutih ciljeva. Zadatak Radne grupe je da:

prikuplja podatke, odbraĊuje ih i analizira indikatore stanja ţivotne sredine,

analizira, ocjenjuje i sumira rezultate završenih aktivnosti u tekućoj godini,

planira aktivnosti i sredstva za narednu godinu,

utvrĊuje naĉin pristupanja vanjskim izvorima financiranja za one projekte za koje je to predviĊeno.

U planskom periodu, Radna grupa će se inaĉe sastajati najmanje dva puta godišnje i to:

Prvi radni sastanak u mjesecu maju radi evaluacije aktivnosti u tekućoj godini. Nakon prvog radnog

sastanka, Radna grupa priprema Prvi izvještaj o stupenu implementacije Plana koji se podnosi

Skupštini opštine na prvoj narednoj sjednici. Skupština usvaja ili odbija izvještaj i predlaţe korektivne

akcije u cilju postizanja uĉinkovitosti i djelotvornosti na implementaciji LEAP-a.

Drugi radni sastanak u mjesecu Septembru radi aţuriranja Akcionog plana i planiranja redoslijeda

implementacije aktivnosti, sredstava potrebnih za njihovu realizaciju u opštinskom budţetu za

narednu godinu i naĉina pristupanja vanjskim izvorima finansiranja za one projekte za koje je to

predviĊeno. Nakon drugog radnog sastanka, Radna grupa priprema Konaĉni izvještaj o

implementaciji LEAP-a za tekuću godinu te na osnovu njega i Revidirani akcioni plan za narednu

godinu sa prijedlogom budţeta. Svi dokumenti se podnose Skupštini na prvoj narednoj sjednici koje

usvaja ili odbija izvještaj i odobrava planiranje sredstava u budţetu za narednu godinu.

Ocjena uspješnosti projekata se vrši u skladu sa indikatorima postavljenim u Akcionom planu. Ocjena


254

LITERATURA Prostorni plan opštine Milići 2011-2031 Strategija razvoja opštine Milići 2011-2015 Plan upavljanja otpadom opštine Milići 2013-2018 Lovna osnova lovaĉkog udruţeja KOMIĆ Milići 2011-2021 Elaborat zone sanitarne zaštite za izvorište Nikoline vode Elaborat zone sanitarne zaštite za izvorište Jama Elaborat za zone sanitarne zaštite za izvorište Banjica Sluţbeni glasnik opštine Milići br10/2013

Documents

LOKALNI PROGRAM ZAŠTITE ŽIVOTNE SREDINE (LEAP