Upload
lamtruc
View
216
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
LOS GLOSARIOS DE RIPOLL POR EL REVERENDO
JUAN LLAURó, DOCTOR EN FILOSOFÍA y LETRAS
No es de aquí hablar del fondo ripollense existente en el Archivo de la Corona de Aragón, que investigadores como R. Beer, el P. G. Villada, Nicolau d'Olwer, etc., han puesto de manifiesto, ponderando su importancia. A su estudio pensamos dedicar nuestra actividad, si el favor divino nos dispensa su protección.
Séanos hoy permitido presentar a los lectores de ANALEC1'A las primícias de nuestro trabajo sobre fondos ripollenses, primícias concretadas en una l\'1emoria Doctoral, la cual, a su ·\'ez, es una parte del tema que nos hemos propuesto desarrollar.
Dicha Memoria la constituyen tres trabajos: el primero, la transcripción de los Glvsarios contenidos en los Mss. 59 y 74 de Ripoll; el segundo, la descripción de dichos Códices, y el tercero, un estudio filológico-comparativo de las 250 glosas más interesantes.
Publicamos parte de cada uno de los trabajos. De los Glosarios transcritos hemos escogido el primero del :Ms. 74, luego uno greco-latino del mismo l\fa y el primero del Ms. 59, para nosotros sin duda el más interesante. De la descripción publicamos algunos capítulos y luego unas tres o cuatro glosas, como a muestra del trabajo filológico, confiando que en la próxima edición nos será posible dar todo lo que falta para com!pletar dicha Tesis Doctoral
INTRODUCCIÓN
Llevábamos ya mucho tiempo trabajando sobre la "Morfología del verbo en la Crónica General de España'', atribuída a Alfonso el Sabio, y editada por don R. Menéndez Pida!, cuando se nos llamó la atención acerca de un Glosario latino medieval existente en un manuscrito del Archivo de la Corona de Aragón, cuyo Códice, señalado bajo el número 74, procede del antiguo fondo de Ripoll. No se nos ocultó la importancia que para nuestras lenguas re.manees podría ~ener Códice semejante si, como era de suponer, dada su época (siglo x), señalarse pudieran algunas formas ya fonéticas, ya semánti-
1
332 JUAN LLAURó
cas, muy en contacto con la lengua romance, por no decir completamente romanizadas.
Interés debía tenerlo sin duda la descripción de un manuscrito de tal antigüedad; pero nosotros, sin dejar de olvidar este extremo, fuírnos impulsados por el máximo que alcanzaría la publicación de su contenido; mas, como no todo el Ms. podía o puede lograrlo por igual, debido a la diversidad y más o menos originalidad de sus partes, determinamos ceñirnos solamente a la transcripción y estudio filológico-comparativo de los glosarios en él contenidos.
íbamos avanzando en el examen del Códice, su bibliografía y transcripción, cuando no pudimos menos de echar una ojeada general sobre aquellos otros códices ripollenses de cuyo contenido, teniendo por guía la descripción que de los mismos hizo el P. G. Villada ( 1 ), pudiéramos esperar la aparición de otros glosarios. Y así fué , en efecto. Al final del Cód. 59 de Ripoll, un Prisciano, según reza la descripción citada, nos encontramos con otros tres Glosarios, interesantísimos por su originalidad los dos primeros, toda vez que, a nuestro parecer, en Ripoll mismo fueron escritcs.
No hay que decir, a parte el interés filológico ya notado, lo mucho que puede contribuir su estudio y publicación a facilitar la aclaración de algunas cuestiones que los estudios glosográficos hasta el presente no han definitivamente resuelto. Sube de punto dicho interés al considerar que ninguno de ellos ha siclo publicado en el Corpus Glossariorum Lati11orum., editado por Goetz (2), y que el mismo Goetz no los ha visto siquiera, dando de segunda mano - suponemos sacada de los materiales que poseía R Beer-- Ja noticia de su existencia en el volumen I del Corpus, en el "Supplementum" de la página 293.
j Qué importancia no tendría, de otra parte, poder confirmar la opinión de Goetz de que el Liber Glossarum, uno de los Glosarios más nutridos que conocemos, fué compuesto en España! Y ¿qué diremos de la que ofrecen para el estudio del latín medieval español?
* * *
Dividiremos nuestro trabajo en dos partes: la primera. será un estudio paleográfico y general de los Códices 74 y 59; fuentes, autor, etc. ; y la segunda, abarcará el particular de los Glosarios en ellos contenidos, identificándolos en lo posible; investigando sus fuentes; comparando con otros glosarios, etc. ; acompañando un estudio fonético-morfológico de su latín, y otro, filológico, de las palabras más interesantes.
Ahora nos toca hablar de la primera parte a que se reduce el presente tra-
(1) Forin11larics de las bibliotecas '.\' archivos de Barcelo11a, en "Anuari de l'Jnstitut d'Estudis Catalans ", any IV, 1911-12, p. 534.
(2) Corpus Glossariorum latinori1m, 7 vol. Gottingen, 1882 ss.
2
LOS GLOSARIOS DE RIPOLL 333
bé:jo. En ella presentamos la transcripción de los Glosarios contenidos en los Mss. de referencia, transcripción que nos llevó algunos meses por las dificultades inherentes a todo trabajo de esta clase en que todo cuidado y meticulcsidad es poco, y por la impericia de todo novato, el que, no otro deseo tenía sino el de hacerla lo más exacta y perfecta posible.
* * *
Damos en la transcripción la lectura que más exacta nos ha parecido. Ello no supone irreprochabilidad, muy al contrario; estamos convencidos de que otros ojos encontrarían todavía algo para enmendar o corregir. Señalaremos en las notas las correcciones y enmiendas que hemos observado en los Códices.
Se notará que algunas glosas y palabras se presentan con sentido confuso o bien ininteligible. Preferiinos dejarlo así para el comentario filológico que vendrá en la segunda parte; pues, hay errores que no son tales sino manifestación de una época en que estaba corrompido el latín, ya fonética, ya sintácticamente. De ahí la importancia suma que nos complacemos en señalar. No renunciamos, con todo, a ilustrar en la segunda parte de este trabajo la grafía y el sentido de algunas palabras que lo merezcan.
PALEOGRAFÍA DEL CÓDICE 74
Separadas las dos partes que le fueron añadidas, o sea, los dos primeros cuadernos y los tres últimos, ofreciendo, la primera, una letra y disposición variada, al paso que en la última es más regular en su principio por lo que se refiere a la parte de Formularios, - aunque no deje de notarse cierta vacilación en los trazos, lo que hace suponer no fué el copista uno de los más brillante5 del "Scriptorium" de Ripoll, o bien no estaba todavía muy impuesto de los caracteres de la letra francesa - y observándose distintas manos en lo restante de los últimos cuadernos, queda la parte central del ]\.is. 74, la propiamente dedicada a Glosarios y Etimologías.
Difícil nos es persuadirnos de la continuidad de mano; la misma separación o división de la materia conspira en contra : para nosotros, la mano que trazara las glosas trilingües : hebreo-greco-latinas, o la que "Agathos-bonus " , nunca será la misma que trazó las otras glosas y etimologías. Un simple examen de folio y folio basta para convencerse de ello.
El Ms. 74 aparece corregido y enmendado por muchas manos, según se desprende de los innumerables vestigios que las raspaduras, correcciones, suplementos, enmiendas y aditamentos han dejado en casi todas sus páginas. Hay glosarios en que aquellos vestigios son más frecuentes; otros, en cam-
3
334 JUAN LLAURó
bio, apenas si los ofrecen. Citaremos entre los primeros los Glosarios I, III y "Glossa sexta" del Ms.; de entre los segundos el IV, V, ets. No hablamos del Códice 59 por su mínima dificultad paleográfica.
* * *
Tarea difícil para quien no esté versado en la lectura de manuscritos es señalar las diferentes manos que han intervenido en su corrección y enmienda. Ya precisamos en la parte de "Correcciones y enmiendas", aquello que nos ha parecido más exacto, referente a las distintas manos, atendido el carácter de letra de cada una de ellas. Una, la A 1
, es contemporánea al texto, mejor diríamos, es la del copista mismo, el cual, al repasar o releer lo escrito, observó algunos defectos corrigiéndolos. Ya no hablamos de aquellas letras, palabras o bien glosas tachadas por el mismo al ver que resultaban incorrectas o ilegibles, sino más bien de las adiciones de letras y palabras que vemos encima del renglón y al margen del folio.
La segunda mano, A 2, es algo posterior, aunque no en mucho al copista.
A ella pertenecen la mayor parte de las enmiendas. Diríase si era el monje encargado de la corrección de los códices transcritos.
La tercera, A 3, se distingue por haber cambiado el carácter de letra. Ya
no es la minúscula francesa la que priva, sino la cursiva, siendo la tinta de un color más pálido_ que la de lo restante del Códice. Ello es un dato para precisar la época, desde luego en mucho, más tardía, de tales correcciones.
Todavía se observan vestigios de otra mano, la tuarta: A~. Son ellos raros: tres o cuatro enmiendas, a lo sumo, en todo el Ms., acusando el tipo de letra un corrector del siglo XIII al XIV.
Abreviaturas para el aparato crítico
( .... ) < .... > =additur [ .... ] = delendum vel deletum / / / / = rasura ---- = lacuna < = procedit a A1, J\2, A.3 , = manus prior, altera, tertia, etc. . . 1.ras. = m rasura i.marg. =in margine sup. =super interp. = interpolatum corr. = correctum con f.= confusum
4
Ms. DE RIPOLL, 74
LOS GLOSARIOS DE RIPOLL 335
TíTCLO DEL LIBRO
Dicho libro, según se desprende de una inscripción del primer folio, estaba, no ha mucho, catalogado así: Estante tercero, cajón primero, número mcxlerno 16, antiguo 47. En el dorso puede leerse claramente: (Vide lámina adjunta).
LIBER GLOSARUM ET T .... LOGIARIB1.
En el f. 1r, se lee: "Líber Glosarum et timologiaru.m". Veamos lo que sobre el título han dicho los paleógra íos que del Códice
han hablado. a) Corminas, Heine, Beer: "y d'acord estan Corminas y Heine (1) al enunciar lo títol del Nr. 74
"Liber glossarum et tonologiarum" (exacte: etymologiarum)." Beer-Barnils, 9 (2).
" Les noves del tot incompletes sobre'Is manuscrits no són més que una repetició de les notícies ja de temps conegudes, junt amb los seus errors (liber tonologiarum)". Beer -Barnils, 9- refiriéndose al libro de Carini.
c) Artigas, M.: "Habrá que añadí~ a éstos (glosarios) el "Líber Glossarum et Nota
rum" de los códices del Monasterio de Ripoll, ahora en el Archivo de la Carena de Aragón, y los ... " - en el estudio prólogo a la publicación de un glosario latino (4).
d) Zacarías García Villada: "1. i. r r \Ton Hand s. XII "Líber Glosarum et Tonologiarum" (5). e) Del mismo autor: "En el dorso, lo mismo que en el primer folio, se lee Liber Glosarum et
tonologiarmn. El Dr. Beer es de opinión que la última palabra hay que corregirla pcr etimologiarwn" (6).
Pero a nosotros nos parece que no hay razón ninguna para hacerlo. La
(1) Corminas. Suple111e11to a Torres Ama.t. Burgos, 1849. (2) Beer-Barnils. Los ma1111scrits catala1r.s de S. Maria de Ripoll. Barcelona, 1910.
Traducción de Pedro Bornils de la obra de R. Beer Die. Handschriftm des Klosters Santa Maria de Ripoll von Rudolf Beer, Viena I, IQ07; II, lgo8.
(3) Carini, Isid. Gli Archivi e le Biblioteclie di Spagna. Palermo, 1884. (4) Artigas, M. Fragmento de uu Glosario latino, en Revista de Filología Española,
I, 1914, pág. 246. (5) García Villada, L. Biblioteca Pa.trum Latillorum Hi.spa11ietr.sis, 11, Viena, 1915, p. 39. (6) Beer, R. Die Hatidschriftcn, etc., pág. 6.
5
JUAN LLAURó
escritura del título Liber Glosarmn. et tonologiar11m del primer folio e'l de la misma época o poco posterior a lo demás del Códice. Además, este título responde perfectamente a su contenido. El número 74 de Ripoll encierra, entre otras cosas, una porción de glosarios, entre los cuales se cuenta uno trilingüe en hebreo, griego y latín, y un tratadito práctico de música sobre b manera de entonar las antífonas, los himnos, los salmos, etc., en el oficio divino. El título tonologiaru.m está, pues, paleográfica y realmente justificado" (7).
f) González Hurtebisse, Ed .. jefe que fué del Archivo de la Corona de Aragón, refiriéndose al Códice 74, y después de la referencia a G. Villada, dice:
"El libro de Glosas y Tonos. que comienza con un sucinto tratado de música y continúa con un Glosario (núm. 74)' ' (8).
g) Nicolau d'Olwer : No se atreve el señor Nicolau a opinar sobre el título. concretándose
sólo a anunciar el Códice así: "Ms. Ripoll 74 ... en el llom "Líber Glossarnm" (9).
Confirmando la opinión de Beer, y en contra de la sustentada por otros autores, nos atrevemos a sostener : 1. 0 Que la lectura del título que se halla en el dorso del libro se hace difícil en cuanto a la última palabra, la cual, desde luego, no puede decir "tonologiarum" por descubrirse más trazos que los correspondientes a las letras- " ono"-de "tonologiarum". La "T" y "logiarum" están bien patentes. Si debiéramos inclinarnos a favor de su más apropiada lectura, leeríamos "Timologiarum " mejor que "Tonologiarum". 2. 0 En el folio Ir se lee "Liber glosarum et timologiarum " y no, como afirma G. Villada, "tonologiarum ". Nuestro aserto está sostenido por tres pruebas : paleográfica, una; lógica, la segunda, y gramatical o etimológica, la última.
1.ª Paleográfica. Las o del Códice, a la manera de las de la escritura minúscula francesa en que viene escrito, son siempre cerradas. En todo el Ms. no hay una prueba en contrario. Es más: al mismo G. Villada no le pasa desapercibido este carácter ya que, por aparecer en el f. I 47 r B una e cerrada en la palabra "sane ci////ta ", interpreta "sanco ... ta " (sic) leyendo o por ci ( I o). Igualmente cerradas se presentan las dos o de "-ologiarum '' en la misma palabra. En tercer lugar los trazos ele la supuesta o, que es abierta, son rectos, estando solamente unidos por su parte inferior coma se unía una 1: a
(7) García Villada. Formularios, cte., pág. 534. (8) Gonzálcz Hurtcbise, E. G11ia Histórico-descriptivo dd Archivo dr fa. Corona dr
Aragó11; Madrid, 1920, pág. 1()0. (9) Nicolau d 'Olwer, L. L'escola Poilfica de Ripoll. en Anuari de l'Inst. d'Est. Cata·
lans, VI, 1915-20 ; p. 24. (10) García Villada. For111111arios, etc., pág. 7.
6
LOS GLOSARIOS DE RIPOLL 337
la u, m., n, etc., y viceversa. 4.º La o no está nunca unida a la letra siguiente: testimonio, entre mil, las dos de " -ologiarum " . Y 5.º Más bien parece ser e! primer trazo de la discutida letra, una i, unida por su parte superior a la t precedente, y el segundo el primer palo de la m, unido también por su parte supt:rior, a los otros dos trazos, que no cualquier otra letra. La i se une a veces por su parte inferior a la letra siguiente. Véanse las fotocopias adjuntas. El que esté unida a la t es debido a la prolongación del trazo horizontal de esta letra.
2.ª Lógica. El título no " responde perfectamente a su contenido", según lo leyeron G. \Tillada y Hurtebisse, pero sí, conforme a nuestra lectura Veamos : el P. G. \Tillada, para favorecer su teoría, destruye el orden del Ms : "el número 74 de Ripoll encierra, entre otras cosas, una porción de glosarios . .. y un tratadito de música". Según esto tenemos, pues, que la música está al final del Códice, siendo así que viene en los primeros folios. Luego el libro debía titularse lógicamente " Liber tonologiarum ( ! ) et glossarum " . ¿Por qué vienen los tonos al final? Sencillamente, porque no hay tal, y la lectura " tonologiarum " es una confusión de sus lectores.
Dice G. Villada, f. 7orB: Ein nahtru.1issenschaftlicher Traktat alphabetisch geordnet; zuerst de coniugiis ! ( I 1 ). Sin adelantar la descripción del Códice, podemos insinuar que se trata de su segunda parte, y ésta se halla constituída principalmente por los diez últimos libros de las Etimologías de San Isidoro; cosa que ha pasado desapercibida a cuantos hasta el presente se han vcupado del l\fa. ¡Si son precisamente isidorianos algunos glosarios y uno de ellos es la reproducción del libro X de las Etimologías !
El hallarse aquí los diez últimos libros de la obra isidoriana tiene su explicación por cuanto, ya en aquel tiempo, corría la obra dividida en dos partes o volúmenes, comprendiendo diez libros cada división; división que ofrece el "Cod. Toletanus"; era conocida desde el siglo VIII, y parece fué techa casualmente " fortasse quia alicubi Etymologiae in duo volumina divisae fuerunt" ( 12).
Si el fondo principal del Ms. lo constituyen en su primera parte " Glosarios" y en la segunda "Etimologías", ¿qué otra cosa sino "Liber glosarnm et [e J timologiarum debe decir su título ?
Demostrado, con lo antecedente, que dicho título "timologiarum " está, pues, "paleográfica y realmente justificado'', quédanos toda vía otra prueba que se escapó a la sagacidad de G. Villada y sectarios, y es la
3.ª Granwtical. ¿De dónde saca el referido paleógrafo la palabra "tonologiarum"? Todos los Vocabularios latinos que hemos consultado, especialmente los que nos merecen más crédito: el " Forcellini", ;'Georges" y "Qui-
(u) García Villada. Bib. Patrum, lat. etc., II, pág. 4r. (1 2 ) Arévalo, F. Isidoriana, Migne, PL, 81, vol. 888.
7 22
JUAN LLAURó
cherat", para citar ediciones italianas, alemanas y francesas, están ayunos de tal dicción. Si al P . G. Villada le fué dado consultar las cédulas del ' 'Thesaurus " , inéditas todavía, y ver, entre ellas, la que estudiamos, debía de decírnoslo para que no anduviéramos desconcertados con dicho vocablo. En todo el "Corpus Glossariorum Latinorum ", Goetz, no hemos podido tampoco hallar vestigios de " tonologiarum". Y no digamos del "tonarum " de " Artigas " . ¡Si hubiera cuando menos puesto "tonorum" ! ...
Y a que en el léxico latino nos ha sido imposible hallar tal palabra - factura desde luego la tiene greco-latina, v. gr. " Analogía, Theología " , etc., -hemos apelado al "" Alexandre " quien, asimismo, nos ha dejado a oscuras. ya que no existe tampoco en el Vocabulario griego la palabra Tcvo),oyda. Queda únicamente la siguiente deducción: para "tono" tenemos TÓvoc;; mas, para " -logia " únicamente puede corresponderle la dialectal .l.oyda, que significa " colecta, colección", pudiendo resultar de ello la TovoAoyda. " colección de tonos", cosa siempre muy distinta del "tratadito práctico de música ", de que nos habla G. Villada.
Finalmente, tiene explicación plausible el que venga así la palabra " et timologiarum " por dos razones: fonética una y literaria Ja otra. Fonéticamente puede suprimirse la e de " etimologiarum " en pronunciación vulgar, por ser átona, y además, por un fenómeno haplológico que consiste en la reducción de dos sílabas de iguales fonemas; literariamente por la cacofonía resultante del encuentro de dos "et " segu·idos, cosa que no se le escapó al c0pista que debió acomodarse a su manera de pronunciar.
8
LOS GLOSARIOS DE RIPOLL 339
GLOSARIO I
Ms. Ripoll 74
Incipit appericio sive declaratio genera verborum glosametarum.
Fol. 17 ra
l Quo magis-quanto magis Diminuitur-minoratur Augmentatur-crescit Diminutiva-<¡ui minoratur
5 Origo-inicium Cernitur-videtur Fabula-parabola ficta Ruga-macula vicium Vinculum-ligamen
ro Tenuista-nomen proprium ínsula Calipso-Nimphe
Fol. 17 rb
Pan--sensibilitas Pollux-nomen proprium Odisseus-nomen proprium
15 Nota-cognita Apellantur-nominantur Achilles-fortis uir Agameno-nomen fortis Omonima-nomen grecum quod latine
sonat una nomina que una dicta plura significent
20 Ut nepos-Nepos est filius filii. Nepos luxoriosus et prodigus quod est dissipator substancia.
Fol. 17 ua
Acies-<licitur acumen ferri et acumen oculorum et acumen sensu et pars exercitus
Aries-<l!citur animal et signum in caelo et machinamentum contra murorum destruccionum
Terra-<licitur Tellus
Humus-dicitur Terra 25 Ensis-<licitur gladius
!vlucro-<licitur gladius Adiecta-dicitur adiuncta sociata Sapiens-dicitur sollers excelsus Sagax-dicitur arduus ve! prudens
30 Conparationis-<licitur prelacionis Constituta-<licitur locata posita Sepe-<licitur frequenter Quamuis-<licitur licet Positus-<licitur missus locatus
35 Significat-<lemonstrat Virusque-dicitur uirtute plena Maiusculus-paruo maior Grandiusculus-paruo maior Adici-admitti adiungi
40 Oportet--expedit conuenit Adiciuntur-adiunguntur Rector-qui super fertur sui generi Interdum-aliquando Genus--exploratio masculini aud fe-
menini 45 Promiscuum-quod masculum et fe-
mínam per uno nomine apellant Incertum-dicitur indubium Silex-genus petra Stirps-origo Inflectere-inclinare
50 Nichili-qui nullam abens utilitatem Frugi-bonus parcus modestus Specu-antra spelunca Desinunt-terminant finiunt Diuersas-varias multas
55 Regu!as-rectitudines ordinationes stmilitudines equales
:Multip!ices-multas plurimas
Fol. 17 ub
Habent-possident tenent Astutus-prudens sapiens Quirites-a monte Quirino
6o Cancelli-semper astas inmanibus ~ undine-merci monie
27 A<d>iecta; d N.-37 tus; tu i.ras.
Ma<g>iusculus; g A'; "gi" A.2 i. m;:rg. - 58 Astu////
9
340 JUAN LLAURó
Ferie-festiuitates uel c:!ies festi Cuadrige-numero equorum et iuga
bouum et currus rotarum Kuptie--<licuntur quo tegant mulieres
capita sua 65 Kalende--<licuntur inicia mensuum
Nugigerulus-Inutilis portator \Tirus-venenum Saturnalis-festa Saturni Floralia-festa floridii
70 Compitalia-festa Diane Vulganalia-festa \Tulcani Consci~onuencio
lnsulsus-inconditus sale Pinnipotens-uelox ut pennatus
75 Inperterritus-sine terrore Animaduertere - inspicere adtendere
considerare ex utraque parte ex interiora et exteriora
Prouiden<lum-prospiciendum considerandum
Omnino-numquam iterum Obliqui-tortuosi non recti
80 Nonnulli-plurimi pulti Forme-exitus foris finis Frugi-temperatus bonus modestus Nichili-in nullo utilis Nequam-inutilis
85 Fas-licitum Nefas-inlicitum Nugas-inutilis Eques romanus-qui ex senatoria erat
proienie eques romanus uocabatur usque ad id quod senator fieri deberet
Prethor urbanus-preceptor urbis uel magíster
90 lgnarus dicitur-Incius qui nescit bellare
Securus amorum--qui non sustinet amorem
Fol. 18 ra
Dicione-potestate Mactus uirtute-dicitur maior fortitu-
di nis Emblema-res superuacua
95 Epigrama-superscriptio Stema--ornamentum Poema-unius libri metrici Scerna--dicitur figura Forme-unius similitudinis
100 Patefac--hostendit demonstrat Accidunt-eueniunt Existimant-putant credunt tenent Promissiuus-a promittendo dictus Pudet-verecundet
105 Tedet-pigritat Libet-placet Quarnuis-licet Meditatiua-a meditando Lecturio-id est legere uolo
I IO Frequentatiua-a frequentando Lectito-frequenter lego lncoatiua_:__incoando incipiendo Feruesco-incipio calere Calesco-incipio calere
II5 Incoantur--oriuntur nascuntur Patrissat-morern patris tenet Matrissat-morem matris tenet Sorbillo-sepe sorbeo Sugillo-sepe sugeo
120 Curro-uelociter curro Cursito-frequenter curro \T olito-frequenter uolo Compesco---comprimo conculco Consuesco-in consuetudine abeo
125 Quiesco-requiesco Vincior-ligor constringor Refutantes-respuentes reicientes Defectiua-rnarcencia Scrutor-exploro te, inuestigo te
l 30 Criminor---crimen inpono Criminor ad te-tu michi crimen in
ponis Fio-factus sum Fido---confido fiduciam abeo
Fol. 18 rb
Audeo-audax sum 135 Gaudeo-letus sum
\Tescor---comedo Feror-porto Medeor-medicamentum facio
63 n<v>mero; 1; N.-73 dunt [ere]
inconditu<s>sale; s A'.-Fru////gi : i i.ras. -102 ere-
10
LOS GLOSARIOS DE RIPOLL 341
Pando-a peri o 140 Faxo-facio
Sis-sicis Infit-dicit Inquam-dico Sto-sisto
145 Do-cedo Flo-acrem concucio Muruo-firmo Punio-uindico Munero-munera tribuo
150 Parcior-diuido Populo-deuasto Assencior-<:onsencio Adulor-adulacionem inpono Auguro-uoce uel uolatu auium di-
uino 155 Diferencie-distancie distincciones
Non eget-non indiget Verberor-percucior Suadeo--ortor Abscedo-discedo recedo
16o Auertor-abscedo fugio Pocior-fruor Irruo-inrumpo Libo-sacrifico Trao-distrao duco
165 lnpello-inpingo Scalpo-con frico Texo-ordino Triumpho-uictor glorior Liquet-patet
170 Adiecta-adiuncta Significacion~stensione
Tullius-nomen proprium Cursim-uelociter ueni Strictim-stricte ueni
175 Indulgens-parcens
Fol. 18 ua
Rite-dicitur recte dicitur more Paulatim-striccius ueni lnpune--sine uindicta Dificile--graue
18o Sedule-assidue Agiliter-uelociter
V surpauit-male usa F'also-mendose Sedulo-assiduus
185 Duriter-crudeliter Semel-vnum Bis-duo Obtandi-ut utinam Ortandi-ut eia
190 Proibendi-vetandi Separatim-semotim Aplicare-aiungere Repente-su bito Exinde-de inde
195 Dehinc-de isto loco Tegescens-tepiduscere incipiens Tunicatus-tunica indutus Galeatus-galea indutus Aplicanda-adiungenda
200 Furibundus-similis furenti Moribundus-similis morienti Ludibundus-similis ludendi Adnectens-adiungens Ordinans-stabiliens
205 Disiunctiue-quod sensum disiungat Quamobrem-quam oh causam Tecum-cum te Secum---cum se Nobiscum-<:um nobis
2JO Uobiscum-cum uobis Precedí t-antecedit Prefero-ante porto Expresse-exacte exquisite Precedens-ante pergens
215 Didduco-huc illuc duco Distrao-illucque trao Recipio-suscipio
Fol. 18 ub
Secubo-solus iaceo seorsum cubo Amplector-brachiis aprehendo
220 Congredior-simul gradior Infula-ueste sacerdotalis V tri usque-uidelicet Ante edes-ante domo sto uel discurro Cis renum-id est ex ista parte renis
sum uel ambulo
152 [consensio] consencio. - 16o abscedo <fugio> Aº muy posterior. - 164 du<c>o. -182 [vit].-200 <F>Furibundus; F N.-215 ////huc; hui.ras.
Il
JUAN LLAURó
225 Citra forum-ex ista parte foris sto uel locor
Circum uicinos-iusta moror uel abito Circa templum-lego uel oro Contra hostem-pergo uel pugno Erga propincos-iusta s11m misericors
230 Extra terminas-foras ambulo uel recedo
Intra moenia-intra ciuitais edilicia sum uel abito
Extra macellum-ubi uenduntur carnes
Pone tribunal-iusta tribunal sedeo Tribunal-est solium regale
235 Per parietem-iusta parietem curro Prope fenestram-scribo uel prospicio Propter amnem-iusta fluuium equito
uel ambulo Secundum fores-iusta ostium sto uel
ambulo Post tergum-percucior tergam id est
dorsum 240 Trans ripam~iacio petram
Vltra fines-ultra terminas Supra ceium-tesaurizo V sque oceanum - mare quod girat
mundum Penes arbitros-iusta iudices sedeo
245 Abs qollibet-absque ullo officio uiuit E iure-id est de lege accepi Pro clientibus-fideles nutritos Tenus-usque ad pubem alumnos nu-
tritos Eufoniam--bonam sonoritatem
250 Subicitur-suponitur Acturum-aquilonari parte cedí Postes--ostia uel fores Gradibus-ascensionibus Sidunt-consistunt
255 Ferre-portare Iuuat-adiuuat Densa-spissa Testudine-scutorum conexio
Fol. 19 ra
Ambiguas-bicipites uel ancipites 260 Ceterum-coniunccio
Mencionem-memoriam Priamo-nomen proprium Rogitans-deprecans Vim-uirtutem fortitudinem
265 Suffero-subporto Conficio-simul deficio Crurum tenus-usque crura Ius suum--suam subdicionem Coerentes-coniungentes
270 Annumerauimus conputamus Interiecta-interposita Exprimendos animi affectus~icien
dos hostendendos manifestandos animi uolumptates
Obtantis-desiderantis Huiuscemodi-huius significacionis
275 !uno-nomen dee Vates-prophete Expressum-purum Proferuntur-ostenduntur Liquide-deficientes
28o lmperitis-insipientes lnbecilli-sine uirtute lnterdum-aliquando Adspiracionis-ereccionis soni uel spi-
ritus Atuenus-nomen dea
285 Eacida-nomen proprium A plerisque-a multis Mox-statim Dualis-super dupla Metricos-uersificatores
290 Semipes-medius pes Certa-firma fixa difinita Dinumeracio-conputatio Arsis-eleuatio Thesis-posicio dimissio
295 Resolucio-diligacio Dissilabi-duarum sillabarum Contrarius- contra positus
226 ////lusta. -244 arbitros; r doble tamaño.-258 <T>est////udine; T del sig-lo XII. Sólo hallarnos un tipo parecido aunque no igual en el glosar!o correspondiente al libro X de las Etimologías; t i. ras. - 268 ius su< u> rn. - 267 crura ; a< e. - 259 ancipitis; corr. c. sup. i. de -lir. -277 expre<s>sum.-290 rnedius ////pes. -297 cont<r>a positus.
12
LOS GLOSARIOS DE RIPOLL 343
Fol. 19 rb
Spondeus-productus Trocheus-uolubilis rotatilis
300 Meta-mensura terminos Erato-nomen musa Moenalis-nomen montis Accates-nomen proprium comes fuit
henee Oratores--conditores hedificatores
305 Cantilena-modulacio cantacio Salominus-nomen proprium Armipotens-arma potens Diomedes-nomen proprium Colonia-nomen ciuitatis
310 Moenedomus-nornen proprium Demostenes-nomen proprium philo-
sophi Fecenninus-nornen propriurn Accutus-tonus eleuatus Barbarismus-barbaris gentibus
315 Metaplasmus-transformatio Peregrinus-alienus extraneus Barbarolexis-barbara !acucio Mastruga-sagum lingua sardorum Catega-astotolum lingua persarum
320 Magalia--case lingua afrorum Acinaces-gladium lingua medorum Detraccio--ablatio Fato-fataliter monitus Profugus-fugitiuus
325 Pernicies--crimen necem morsi N ota-dicitur cognita dicitur caracte-
rem uel imaginem Iotacismi-iota greca littera Hiatus-aperciocicio Prelocuti-ante locuti
330 Contrauersiam - contemcionem iurgium pugnam
Pertinacibus-rixosis contemciosis su-perbis
V rere-incendere ardere Adnotare-adscribere adsignare Obscena-turpis
335 Arrige-erige eleua Legati-missi
Vexasse--turbasse Rates-naues
Fol. 19 ua
Percensere--enumerare 340 Orion-signum celeste
Sincrisis--collisio id est confricacio Secuturarum---que sequi debent Continuo-statim subito Ingenti mole-magna magnitudine
345 Numina febi-deitate Apollonis Epanalempsis-repeticio uerbis Sceptrum-uirga regalis ~arsa----<le marsa regione [P]eligna cohors - multitudo peligna
regione uel opido Peligno 350 Festina-uelox
Virum uis-uirorum fortitudo Comiserantes-condolentes Titania-uia unde solero currit in
anno Dictio-oracio locutio
355 Sciti-ueloces Tela-lanceas astas Inpellite remos-inmitite remos Tiphin-gubernator equorum Atlantis-nomen montis
360 Quassatur-percutitur Sumerent- acciperent Abdidit-abscondit Atris-nigris Friget-frigescit
365 Venus-libido Arduus--excelsus lmpar-dissimil is Dira-pessima crudelis Faceta-iocunda decora
370 Satis-abunde V rban itate--excellencia pulcritudine Expolitum-ornatum decoratum Saucius-percussus uulneratus Aram-altare
375 Frigius----<le Frigia Lacedemonia-Grecia
319 [astotolum] ; con llamada al margen; astotolum A' i.marg. -324 Profug/ ///us; i, i.ras.-326 //// Nota.-349 <p>Eligna; p A".-349 [Perlgna pertigna] peligna. - 357 · inmitate; a tachado por i A'.
13
344 JUAN LLAURó
GLOSARIO II
Fol. 19 ua
Incipit purorum. Elucidatio glossametharum. Secunda glossa.
Fol. 19 ub
Concrepet-resonet Scita-mandata Sibolica-catholica Seua-pessima
5 Psallens-canens Hians-transiens Melodema-<lulcia cantica Omnigena-omnia Polorum-caelorum
ro Ast-coniunccio Vexilla-sigua Corea-caterua Vibrat-coruscat Ouans-gaudens
15 Vranica-celica Pontum-mare Triumphat-uincit En-e e ce Depromens--dicens
20 ::\.felos-cantica dulcia Personant-simul sonant F retus-adi u tus Simphonia-dulcis arm0nia Falanga-multitudo
25 Inclita--gloriosa Limpha-aqua Agon-certamen Trina ternarum-nouem ordines Mactus-magis auctus
30 Curia-intra curia residens Vim-fortitudo Dindima-sacra misteria Suma-magna Preconia-uox amonitiua
35 Orrida-orrenda Testis-martiris Agonista-luctator
Alitur-pascitur Trofea-uictoria
40 Girundia-comportatrix Reboans-bene sonans
Fol. 20 ra
Celitus--diuinitus Adleta-milex fortis in seruitio dei Augusta-sancta
45 Lanista-laniator Fera-ferus Dinamis-virtus Demum-deincebs Peruicax-pertinax
50 Inuicta-inuincibilis Terga--dorsa Nexum-ligatum Pollet-fulget Soma--corpus
55 Afta-anima Arua-terra Laureata--coronata Micat-lucet Odas-laudes
6o Sceptra-uirga regia Citra-ultra Fert-refert Moenia-ciuitas Caterua--congregatio
65 Redimita-decorata Hypo--sub Pignora--corpora Patrare--patrocinare Imologia-siínilitudo
70 Tellus-te1·ra Olim-iam Taxiarchica--episcopatus Pandens-exponens aperiens M unia-mandata
75 Iugaui-subiugaui Climata-cardines Ludiera-lubrica Teologica-diuina sermocinacio
. 23 ac<r>monia; r A1.-28 Tri<n>a. ·--35 o<r>renda.-38 pa<s>citur; s A". -6o [iurgia)uirga.-62 [fert] fert refer[t]t////; fcrt i.ras.-75 Ludiera; e supra.
LOS GLOSARIOS DE RIPOLL ·345
Opinans-adornans 8o Sat-satis
His-iste Geromista-adleta
Fol. 20 rb
Fortis-forte Tempsit---contempsit
85 Ancisus---circuncisus Cardiacus-pulsum cordis paciens Globus-rotunditas Y drus-serpens aquaticus Oblicus-distortus
90 Viuidus-pinguis uel plenus Brauium---corona Lucium-urina Erarium-ubi conduntur peccunia pu
blica Acitabolum-<iuarta pars emine
95 Compita-ubi uia coniunguntur Discidium-discordia Edictum-lex publica uel preceptum
regis Xenodochia-ubi colligunt pauperes Zelotipium-hodium
100 Stix-paludis inferni Cuspis-lancea Gaddir-tortuosus Compos-simul potens Scrobs-fouea defossa
105 Mauors-belligerator Propalare--mani festare Ano logia-regula Sedulus-assiduus Aduentare--aduenire
110 lndagare-inquirere Elicui-edocui Ignire--inluminare Karexantes-scribentcs Nisum---conatu
15 Liquido-puro Internare-demonstrare Pandere-demonstrare Scalatim-gradatim Preposterus-in feriar
120 Series--<>rdo Disserendum-aperiendum Quatenus--quousque Facultas-possibilitas
Fol. 20 ua
Ambiguitas-<lubietas 125 Crisostomis-hos aureum
Acrizimus-panis leuiter fermentatus Catasphus-explorator Gimnus-nudus Teologus-diuinus sermocinator
130 Zelus-amor dei et in alico loco ponitur pro inuidia
8.t Tem<p>sit contem<p>sit; p, p A'.-Xedono////; xia i.ras., chia supra.-102 tortuo [sis] sus.
15
346 JUAN LLAURó
GLOSARIO III
Ripoll 74, fol. 32 uA
Scolica Greca glossarum. Glossa tercia.
A
1 Apocriphus-grece latine dicitur secretalis. Quo nomine censetur liber aliquid secreti in se continens propter quod non est recitandus in publico. Siue qui auctoris nomine non pretitulatur ut sunt libri quorundam ueterum libri quoque hereticorum mendacia in se continentes propter que secretis sunt legendi qui et apocriphi uocantur. Apo quidem greca preposicio est. Crisis uero polisemum nomen non unum eundemque sensum semper retinens. Dicitur enim crisis aurum dicitur ex secretum.
Apocrisarius-minister secretorum uel legatus a secretis responsis. V nde beatus Gregorius apocrisarius romane eclesie fuisse legitur id est minister secretorum et legatus a secretis responsis.
Apologia-excusacio. Inde apologeticus liber dicitur excusatorius scribitur autem per unum l.
Archiater-princeps medicinae. Acroama-generale uocabulum est sonorum
qui instrumentis musicis armonica fiunt suauitate.
5 Aforismus--est breuis sermo. Integrum sensum proposite rei continens.
Anagogen-dicitur sensus ad superiora ducens ac per hoc spiritalis ana enim dicitur sursum.
Archimandrita - princeps ouium. Archon enim princeps mandros uero dicitur ouis. Licet eciam alio greco uocabulo probaton appelletur sancti ergo patres qui preerant in eremo quinqua genis et centenis uel eo am-plius fratribus archimandrite uocabant (F o 1 . . 3 2 u B) quasi principes et pastores ouium :spiritalium.
Aphoros-grece dicitur incaute Adyaphoros-inde ferrentur
16
Etymologi~e S. I sidori.
Apocrypha autem dicta, id est secreta, quia in dubium veniunt. ··.· ......... .. .... ......... ·"·· .. . .. . Nam multa sub nominibus prophetarum, et recentiora sub nominibus apostolorum ah haereticis proferuntur, quae omnia sub nomine apocryphorum auctoritate canonica diligenti examinatione remota sunt. VI. 2, 51-3.
•
LOS GLOSARIOS DE RIPOLL 347
10 Anaglyffum--uas sursum perscultum ana sursum glyffum perscultum.
Apodixen-probatio et experimentum. Asilum-templum refugii dem quo nemo
audebat reum illuc confugientem extrahere. Adelphe-soror quo nomine apellantur et
gemini fratres. Acharis-ingratus.
15 Amphiballus-birrus undique uillosus. Areastomachus-pars dorsi stomacho con-
traria. Apotuycis-informis materia. Amphobia--caligatio oculorum. Anteriothomia-defeccio uenarum.
20 Apoferasis-secundatio sanguinis. Anacholima-illinimentum. Apozima-aqua cocta cum uariis condimen
tis. Alalacmos-grece neque iubilum neque ulu
Iatum proprie significat set clamorem quo acies preliature se coartantur pro quo clamore in scriptura diuina iubilatio ponitur.
Anatropia-stomachi sursum uersio dum quicquid acceperit uomit.
25 Antebiblium-pignus librorum. Antiigraphus--cancellarius. Aspidopoieia-informatio scuti. Abdomen-pinguedo. Abbaso-infirma domus quasi sine base.
30 Abissus-profunditas aquarum inpenetrabilis siue spelunca latentium aquarum (Fo 1. 3 3 r a) e quibus fontes et ftumina procedunt uel que occulte sub terram eunt.
Absida-interprctatur lucida eo quod lumine accepto resplendeat.
Abstemius-sobrius a temeto id est uino . quasi abstinens a uino.
Academia-uila Platonis ubi ipse docebat .. Vnde academici dicti qui omnia inserta esse definiunt nec esse aliquid in rebus ita uerum ut non sit ambiguum.
Acephali-sine capite id est qui nullum secuntur. Nam cephal dicitur capud.
35 Acholitus-ceroferarius a deportandis cereis quando legendum est euangelium aut sacrificium offerendum.
17
Anaglypha, quod supes-ius sint sculta; Graeci enim yÁucpl¡ sursum sculpturam dicunt, id est sursum sculpta XX. 4, 8.
Absida Graeco sermone, Latine ... XV. 8, 7.
Acephali dicti id est sine capite nullus enim eorum reperitur auctor. VIII. 5, 66.
JUAN LLAURó
Acrizimus-panis lcuiter fermentatus quasi azimus.
Adrogenio-uermafroditus id est nec uir plenus nec mulier.
Aegilopium-uulnus quod intra occulum nascitur.
Alementum--uniuscuiusque Tei imcmm a quo sumitur incrementum et a qco resoluitur.
40 Alementum-uniuscuiusque rei inicium a quo sumitur incrementum et a quo resoluitur.
Aenormis-dictus eo qod mensuram et normam excedat. Aenonas~rece uocant cuius neque inicium
neque extremum noscitur quod nos per diri~ uationem euum uocamus.
Aenon-latine significat sempiternum uel seculum.
Aeuitas-perpetuitas et eteTnitas. 45 Ageauia-sunt loca in naui per que ad re-
miges ortator accedit. De quibus Ennius "Multas sero ageuia longa replentur".
Agoniteta-preliator uel premii auctor smc qui agoni presidet.
Alogia-conuiuiurn.
Fol. 33 rb
Alopicia-est que in capillorum locis nascitur et ingerit feditatem. Est autem .:apillorum fluor circumscriptorum que greci psiles uocant est autem passio stricture denique geTatur hec causa ex malis humoribus. Si fuerit .alopicia alba scias ex flegmate generata. Si uiridis ex felle rufo. Si nigra ex felle nigro. Item alopicia est capillorum fluoT circumscriptis pilis puluis eris qualitatem* habentibus uocata hoc nomine a similitudine animalis uulpicule que greci alopiciam uocant.
Ambro - luxuriosus profusus consumptor siue deuorator hcminum.
50 Ambusilla-uenter. Amphiboena-serpens dicta eo quod duo
ca.pita habeat unum in loco suo alterum in cauda currens ex utroque capite trahens corpori circulato. Hic solus serpentiurn frigori se comittit prima omnium procedens et grauis
48 quali[li]tatem. -49 <h>ominum; <h> A'.
18
Agea via ... XIX. 2, 4.
Alopicia est capillorum fluor circumscriptis pilis fulvis, aeris qualitatem habentibus; vocata hoc nomine a similitudine animalis vulpeculae, quam Graeci aJ.w~ixa. vocant. IV. 8, 1.
Amphisbaena dicta eo quod duo capita habeat; unum in loco suo alterum in cauda currens ex utroque capite tractu corporis circulato. Haec sola serpentium frigori
LOS GLOSARIOS DE RIPOLL 349
in cubili uergens capud. Cuius oculi lucent ueluti lucernae.
Amphibia sunt quidam genera p1sc1um dicta eo quod ambulandi in terris usum et natandi in aquis officium habent. Amphi er.im grece utrumqua dicitur id est quia et in terris et in aquis uiuunt ut foce cocodrilli ypotumi hoc est equi fluuiales.
Amphitapa--ex utraque parte uellosa tapecia: L. "supleatque amphitapi uillis gentibus molles".
Amphiteatrum-locus spectaculo ubi pugnabant gladiatores et inde ludum gladiatormn dictorum in eo iuuenes usu armorum diuerso motu condensant et modo contra se glacitis aut pugnis* certantes modo contra (Fo l . 3 3 u a) bestias incedentes ubi non odio .;et premio inlectum subeunt ferale certamen et amphiteatrum dictum quod ex duobus teatris sit factum. Nam amphi rotundum est. Teatrum autem ex medio amphiteatro et semicirculi figuram habens.
55 Analogium--dictum quod sermo inde pre-dicetur. Nam logo grece sermone dicitur.
Anodia-medicina qui dolores ad presens mitigat tantitm non sanat.
Aquintus---circu!us celi est uocatus eo quod contrarius set circulo que arcti connominamus.
Antecoenia-id est merenda quasi post meridiem edenda et proxime cene.
se committit prima omnium procedens. De qua idem Lucanus (9, ¡19):
Et gravis in geminum vergens caput amphisbaena.
Cuius oculi lucent veluti lucernae. XII. 4, 20.
Amphibia sunt quaedam genera piscium dicta eo quod ambulandi in terris usum et natandi in aquis officium habeant. ii!J.:pl enim Graece utrumque cÍicitur id est quia et in terra vivunt : ut phocae corcodilli hippopotami hoc est equi fluviales. XII. 6, 3.
Amphitapa ex utraque parte villosa ta peta. Lucilius ( 13):
Siplae atque amphitapi villis in gentibus molles. XIX. 26, 5.
Amphiteatrum locus est spectaculi ubi pugnant gladiatores. Et inde ludum gladiatorum dictum quod in eo iuvenes usum armorum diverso motu condiscant, et modo inter se aut gladiis aut pugnis certantes modo contra bestias incedentes : ubi non odio, sed praemio inlecti subeunt ferale certamen. Amphiteatrum dictum quod ex duobus teatris sit factum. Nam amphiteatrum rotundum est: theatrum vero ex medio amphitheatro est semicirculi figurara habens. XVIII. 52, 1-2.
Ana!ogium dictum quod sermo inde praedicetur: nam A6y!>~ Graece sermo dicitur. XV. 4, 17.
Merenda est cibus qui declinante die sumitur, quasi post meridie edenda et proximo cenae: unde et antecenia a quibusdam vocantur. XX. 2, 12.
54 aut p<v>gnis. - 54 non <odio> ; <odio>supra,-56 An<o>dia; o <o> supra A'. - 57 sit <circulo>; <circulo> A' supra. - 58 qua<si> <si> A'.
con f. post;
19
350 JUAN LLAURó
Antie-sunt c1cmni depentes prope auriculas greco uocabulo ab auribus dicte.
60 Antiphona-ex greco interpre~atur uox reciproca duobus scilicet choris alternatim psallentibus ordine comutato siue de uno ad unum quod genus psallendi greci inuenisse dicuntur.
Antipedes-genus monstn m libia. Plantas uersas habent post crura et octonos digitos in plantis.
Antistes--dictus sumus sacerdos quod ante altare stet primus est enim in ordine eclesie et supra se nullum habet.
Antitena - latine contraposita apellantnr que dum ex aduerso proponuntur sentencie pulcritudinem faciunt et in ornamento locutionis decentissime existunt ut Cicero "ex hac parte pudor pugnant illuc petulantia ema sanguis" inde (F o 1 . 3 3 u b) anima quasi .mema hoc est sine sanguine.
Antilepargosin--dicunt greci talionem. 65 Agape--caritas unde pastionem que causa
caritatis ·dei in pauperes aguntur agape uocantur.
Apotis thesei--dicuntur tesauri a positione. Anabola--ornamentum est mi:liebre a collo
dependens a quo primitiuo nomine diriuatur · anabolarium est autem similiter ornamentum
muliebre a eolio dependens quod uulgo alsfanonem dicunt. Ana siquidem sursum dicitur hule consilium. Vnde conponitur hoc nomen quod est anabola uel anabolarium eo quod a eolio sursum incipiens dependere pectus chooperiat ubi consilium gestatur. Scribitur uero per anabolarium non per d. anaboladium sicut in quibus codicibus corrupte legitur.
Agasones--dicuntur custodes equorum* quos rustici marscalcos uocant.
Anaphus-uas uinarium quod rustici appellant anappum per duo pp. rectius uero per unum p. et scribitur anaphus sicut et triumphus. Greci enim dicunt illud anapos et inophoros. Ana enim sursum. phos lux dicitur. Vn?e dicitur anaphos grece et latine anaphus
68 equo<rum>.
20
Antiae sunt cicinni dependentes prope aurículas: Graeco vocabulo, ab auribus. XIX. 31, 8.
Antiphona ex Graeco interpretatur vox reciproca duobus scilicet choris alternatim psallentibus ordine commutato sive de uno ad unum. Quod genus psallendi Graeci invenisse traduntur. VI. 3, 24.
Antipodes in Libya plantas versas habet post crura et octonos dígitos in plantis. XI. 3, 24.
Antistes sacerdos dictus ab eo quod ante stat. Primus est enim in ordine Ecclesiae et supra se nullum habet. VII. 12, 16.
Antitheta, quae latine contraposita appellantur quae dum ex adverso ponuntur sententiae pulchritudinem faciant et in ornamento locutionis decentissima existunt ut Cícero (Cat. 2, 25) :
"ex hac parte ¡_,udor pugnat illinc petulantia". II. 21, 5.
Anaboladium amictorium lineum feminarum quo hurneri operiuntur quod Graeci ve! Latini sindonem vocant. XIX. 25, 7.
LOS GLOSARIOS DE RIPOLL 351
eo quod labra habet pansa lucem que sursum plenissime accipiat ynophoros etiam potest apellari quasi uinum ferens quod grece ynon dicitur.
70 Agios-sanctus. Atanatos-sine morte id est inmortalis. Apagesis-significat discede uel dimitte et
cessa. Acrostichidis-in inicium uersus quia acron.
Fol. 34 ra
Atleta-luctator siue pugnator. 75 Aloxen-id est sine dulcedine quod proprie
est absintium. Apocatasticus-astans uno in loco scilicet
consistens sicut manifestum est_ planetas aliquando ante ire solem nunc retrogadas csse nunc stationarias unde soliti su!lt matematici dicere saturnus apocatasticus est.
Artos-panis. Analitica-resolutaria. Anomalum-inequale.
8o Allopaphya---extrinsecus ab aliis illata passio.
Anachoresis-officium super choros. Anachoreta---est princeps super choros que
nomine apellantur sancti patres que eremi uastitatem apetentes super omnes choros monachorum simul degentium primatum quodammodo spiritalis uite optinebant.
Anichos-inuictissime. Arsis-eleuatio.
85 .Apostrophos-reuersio.
B
Basileus-grecc latine dicitur rex. Basilica-aula regis. Vnde hominem quem
uulgo appellant palatinum greci basilidos uocant hoc est de aula regia. Unde liber regium basilion appellatur.
Bule--<:onsilium uel sermo inde bulotes consiliarius uel sermocinator.
Biotenathos-bis mortuus.
21
Anachoritae sunt ... VII. 12, 3.
Biothanatus, quod sit bis mortuus, X, 31.
352 JUAN LLAURó
Fol. 34 rb
90 Bilis-<:olera rubea. Bacaulus-in quo mortui efferuntur. Bali--emittere grece dicitur inde balene in
mense magnitudinis bestie maris ah emittendo et fundendo aquas uocate ceteris enim befays marinis altius iaciunt undas.
Fol. 34 ua
Balista-genus machine ah emittendo iaculo dicta quia bali dicitur grece emittere. Torquetur enim uerbere neruorum et magna uim iacit astas aut saxa.
Ilalneum-nomen est inditum a lauatione meroris. N am greci balaneon dixerunt quod ancxietatem animi tollat hec et gynnasia dicuntur quia ibi alhlete uncto corpore et perfricatum manibus exercebantur. Nam gymnasium grece latine exercitium dicitur Gymnas uero nudus.
95 Barones-greco nomine dicti quod sint for-tes in labores. V nde et barba dicta quod sit indicium uirtutis. Bari enim dicitur grauis quod est fortis cui contrarium est leuis id est infirmus et inbecilis.
Barritus-uox elefantis.
Baptismus-tinctio ipsam siquidem tinctionem spiritum gratie in melius permutamus cum exuta deformitate scelerum accipimus dealbationem uirtutum.
Baratrum-uorago precipicium ramie a~ti
tudinis profunditas.
Barbarus-tardus obtusus imperitus stolidus inconptus.
100 Bariptos-genus marmoris est ferrei colo-ris multeque duritie unde et ei nomen datum est inuenitur in Egypto atque Aetiopia.
Basilice--prius uocabantur regum habita-
Ballenae autem sunt inmensa magnitudinis bestiae ah emittendo et fundendo aquas vocatae ceteris enim bestiis maris altius iaciunt undas ; ~áU.sw enim graece emittere dicitur. XII. 6, 7.
Balista-genus tormenti ah emittendo iacula dicta; ~IÍA6Ív enim graece emittere dicitur Torquetur enim verbere nervorum et magni vi iacit aut astas aut saxa. XVIII. IO, 2.
Balneis vero nomen inditum a levatione maeroris: nam Graeci ~á:l11v6iov dixerunt quod anxietatem animi tollat. Haec et gymnasia dicuntur quia ibi athletae uncto corpore et perfricato manibus exercitantur : nam yuµ.vá:0"1ov Graece, Latine exercitium dicitur. XV. 2, 40.
Idem et barones Graeco nomine quod sint fortes in laboribus ~11po; enim dicitur gravis quod est fortis. Cui contrarius est levis, id est infirmus. IX. 4, 3r.
. .. Unde et vox eius barritus ... XII. 2, 14.
Baratrum nimiae altitudinis nomen est: et dictum baratrum quasi vorago atra, scilicet a profunditate. XIV. 9, 5.
Basilicae prius vocabantur re
90 [Bilis colera rubea] Bilis ... ; repetido. - 93 [Balista genus machine ab emitten////. .. J Balista ... ; repetido.
22
LOS GLOSARIOS DE RIPOLL 353
cula. V nde et nomen habent. N am basileus rex et basilice regi habitationes dicuntur. Nunc autem diuina templa ideo basilice nominantur quia ibi deo regi omnium cultus et sacrificia offeruntur. Basilei autem apud grecos oh (Fo 1. 3 4 u b) hanc causam reges uocantur quod tamquam bases populum sustineant.
Beniamin-ex duobus uerbis conpositum nomen habet filio et de..xtera be enim filius dicitur. Ianim dextera.
Bariona- in lingua nostra sonat filius columbe et est nomen sirum et ebreum.
Bar-quippe lingua sira filius iona hebraice columba.
105 Boyticus-secularis siue mundanus. Baen~rnamentum est colli ex auro et
gemmis preciosimum quod alio nomine torques potest dici quidam tamen dicunt ornamentum esse capitis.
Byrotum-genus ueiculi cum duabus rotis. Brauium~orona inde brareta qui brauium
accipit. Bauanola-lectus quod in itinere fertur.
110 Byblioteca-dicitur librorum comendatio id est conscriptio atque in unum coadunatio. Bybli siquidem dicuntur libri. Teche autem ciicitur mandatum siue comendatum est et aiiud nomen entole quod dicitur mandatum set tamen alium sensum obtinet cum dicitur entole mandatum pertinens ad preceptum et iussum atque aliud cu mdicitur teche mandatum pertinens ad comendationem ut ibi seruetur ad memoriam et diuturnitatem. Dicitur et a quibusdam quasi librorum positio. Set si ita esset nequaquam illud aspirationem admitteret quapropter quod primum diximus ratum esse uidetur.
e Cosmicos-dicitur ortus uel occasus mundi
id est illorum siderum que in firmamento habentur.
Cliote<lrum-sella plectilis.
Fol. 35 ra
Copa-uas uinarium quod uulgo per u et per duo p. p. proferunt cuppam set melius per o. et per unum p. profertur copa.
23
gum habitacula unde et nomen habent: nam ~~acAEa; rex et basilicae regiae habitationes. N une autem ideo divina templa basilicae nominantur, quia ibi regi omnium Deo cultus et sacrificia offeruntur. XV. 4, II.
Beniamin interpretatur filius dexterae quod est virtutis. Dextera enim appellatur iamin. VIL 7, 19.
Bibliotheca est locus ubi reponuntur libri: ~f~:Ao; enim Graece liber 67¡xl¡, repostorium dicitur. XV.
s. 5.
Bibliotheca a Graeco nomen accepit, eo quod ibi recondantur libri. Nam ~1~AÍwv librorum IH¡x-r¡ repositio interpretatur. VI. 3, 2 .
354 JUAN LLAURó
Copon siquidem dicunt greci profundum a quo copam dicimus uas uero balnetinum non copa per o. set cupa per u. eo quod nos intra se capiat.
115 Chele-brachia. Cata-secundum. Crisis-aurum uel secretum et est sermo
polisemus piures sensus continens. Cimiterium-locus dormitionis motron ergo
dicunt greci dormire. Chiragricus- est qui manuum uel digito
rum infirmitate Jaborat scribendum uero cum h. quia grece manus dicuntur xeira nam eandem uim tenet apud nos c. et h. aspiratio quam apud grecos x. ei uero pro "i. accipitur.
120 Chirografus.- est manus scriptio quando enim scriptura per medias litteras partitur et partero retinet qui feneratur partero qui accipit id dicitur cirographus.
Cloaca-Iocus uel fossim extra ciuitatern in quam publicarurn latrinarurn stercora egeruntur. In quem scilicet locum corpora sanctorum martirum causa despectionis iactabant pagani.
Condilornata-sunt nodositates quas patiuntur artetrici digitorum. Felix capella introduxit Tl)'..7JV ( TÚx_-r¡v) id est fortunam diuersarum capita conterentem conplicatis in condilos digitis id est in nodositates.
Climacterica-sunt incerta re:-um profugia. Cum enim mathematici in stellarum motu genituram hominum conputant quicquid extra XXX partes signi occurrerit illud scilicet spaciolum quo sol de uno signo exiens in aliud transit climacterium uocant id est incertum rei profugium. Scribitur autem in prima sillaba per l.
Fol. 35 rb
Campse-conuertibiliter 125 Cohors pretoria-<licitur que circa preto-
rem uigiliarum excubias agit. Centuri~ui centum milites preest.
Centuriatus-ordo militaris dignitas. Catapulta - machina emittendis tormentis
apta.
115 Chele //// brachia.
24
Cupos et cupas a capiendo, id est accipiendo, aquas ve! vinum vocatas; unde et caupones. XX. 6, 7.
Cloacae dictae quod bis percolantur aquae. XV. 2 25.
Centuriones dicti eo quod centum praesint militibus. IX. 3, JI.
LOS GLOSARIOS DE RIPQLL 355
Centones-filtra. 130 Catascopus-explorator.
Cataclismus--diluuium. Choicus-terrenus. Cicures-porci domestici . Cola-membrum.
135 Comatice--breuiter et cum quadam inci-sione.
Cameunu-dicumur sola humo cubantes. Cosmographus-mundi descriptor. Corographi-regionum descriptores. Ca.'1terus-equs castratus.
140 Catecizo--instruo. Inde catecumenus dicitur instructus uel potius qui instruitur scnbiturque per e.
Chirurgici-sunt qui manibus operantur secando aut operando aliquid ferramentis.
Culleum-uas pice oblitum. Cidarim-et tyara et mitra unum sunt pil
leus scilicet calamaucus capellus cufia siue galerum.
Colimbus-locus ubi mundantur uestimenta uel aquarum lacus fluentes.
145 Cacon-malum inde cacus horno dicitur maliclosus.
Colossi - statue magnitudinem excedentes humanam.
Fol. 35 ua
Camos-uilla. Comici-dicuntur quasi uillani poete qui
uillarum causas scribebant in ipsis uillis unde etiam turpia quoque conscribebant uel sicut quidam uolunt a comptis uerbis dicuntur comici. Vnde comedia dicitur illorum poetria uel a comis id est uillulis uel a comptis uerbis. uel etiam a comestione quia idcirco huiusmodi rebus studebant ut questum gule adipiscerentur unde comedie quasi commessorum odae.
Croma--color. 150 Choraula-princeps chori ludorum quo no-
mine potest dici totus chorus. Callionphone-bona uox. Cronos--tempus. Crisema-crassitudo. Comitie--populi conuentus dicte a comis
Catechumenus dictus pro eo quod adhuc doctrinam fidei audit, necdum tamen baptismum recepit VII. 14, 7.
Cidarim et ipsud sacerdotum erat, quod a plerisque mitra vocatur. XIX. 30, 6.
Comoedi appellati sive a loco, quia circum pagos agebant quos Graeci XWf1.!1; vocant, sive a comisatione. Solebant enim post cibum homines ad eos audiendos venire. Sed comici privatorum homin'lm praedicant acta ... VIII, 7, 6.
Itern et larvatici. lpse est et mor-
146 Calossi. - 148 a co<mi>s; mi con f. <mi> supra A'. - 148 unde -comedie. - 154 [populo] populi .. . ;
•
JUAN LLAURó
id est uillis quod ex uillis et ciuitatibus populus conueniret quo nomine dicuntur etiam nonores magistratuum id est comicie. Comitie autem fiebant rome ad creandos magistratus Kalendis ianuariis in campo martio ad quas omnis romanus et uniuerse dignitates coníluebant. Comitialis ergo---est morbus a comitiis dictus qui et diuinus quo caduci uel epilemtici tenentur cui tanta uis est ut horno ualens concidet spumetque. Comitialis autem dictus est quod apud gentiles si comitiarum die cuique accidisset comitie intermittebantur id est mutaciones ordinum usque in kalendas (F o 1 . 3 5 u b) februarii. Haec passio et caduca et epilemsia uocatur eoque morbo correptos uulgus lunaticos et barbatos uocabat.
D
155 Diocesis-propria gubernatio. Didasculus-magister. Didascalía--ars magistralis. Dyathne--dicunt omnes cibi pariter quia
infirmis conceduntur utendi. Dyamorom-moratum.
160 Dextrochirium - est ornamentum dexére manus idem est et armilla nam xeira manus.
Dulos-seruitus. Vnde a quisbusdam :licitur adolescens quasi sene seruitnte qui uiuide agens in ea aetate iugum seruitutis aut de eolio proicit aut etiam omnia dura pro nichilo deputet.
Doma-tectum siue domus. Dogma-doctrina.
bus comitialis , id est maior et divinus quo caduci tenentur. Cui tanta vis est ut horno valens conc1<lat spumetque. Comitialis autem dictus, quod apud gentiies cum comitiorum die cui quam accidisset, comitia dimittebantur. Erat autem apud Romanos comitiorum dies sollennis in kalendis Ianuarii. IV. 7, 6.
Diadema-ornamentum . capitis ex auro et Dia<lema est ornamentum capitis gemis hoc est corona. matronarum ex auro et gemmis
contextum, ... XIX. 31, l.
Fol. 36 ra
165 Dyptica-grece, latine apellantur tabelle quas ferimus.
Iametrum-medietas sphere linea illa uidelicet que spheram secat per medium hoc modo. Annus autem ex diametro suscipitur cum quis non a capite signiferi set a medio incipit conputare vnde cuidam dicitur "annu" tuus ex diametro susceptus est" .
Dekarcos-<lecanus.
164 gemi < s > ---
•
LOS GLOSARIOS DE RIPOLL 357
E
Ergastulus- est locus exilii custodia captiuorum atque reorum deputatus ubi non sunt tenebre set ibi <leputati diuersis operibus afligunt•r fodiendo scilicet metalla aut marmora secando erga enim opera ergia operatio dicitur stolon captiuus. Vnde in psalmo ubi nos cantamus quam magnificata sunt opera tua domine g recus habet, ói , i¡i.¡¡y:x),úv!h¡ d . En:r. a < o>u, K< ú¡¡i>~.
Emblema-polassemum nomen est . N am uno sensu dicitur anagliffum uas secundo superhabundantia tercio uar iatio lapillorum que fit in pauimento ex uarii s minutissimisque lapillis.
170 Emistichium-dimidius uersus. Ergakemeras-opera et dies. Elios-sol. Eliachos-ortus uel occasus solis. Elenchos siue elenchus-dicitur titulus li
brorum a sole qui grece helios apellatur sicuti a titane titulus. Sicut enim sol illuminat i:.uo iubare mundum ita capitula uel tituli illustrant sequentia librorum.
175 Aelemosina-dicitur Dei mei donum. Et est potius dicendum per e. eemosina a greco nio; quam elimosina per i. Nam eleos greco uocabulo dicitur Deus.
Fol. 36 rb
Ephyppia-ornamenta equorum pibate qui nauigaturis superueniunt et dato precio transportari solummodo cupiunt.
Emlema-figura. Ethos-moralitas. Emera-dies.
18o Ephemeris-dicitur unius diei digestio seu conputacio conpotus uidelicet matematici singulorum dierum uel siderum. De quo IuuenaIis. satyrarum secundo. "Illius occursus etiam uitare memento. In cuius manibus ceu pingua sucina tritas cernis ephemeridas". Greci enim diem lifLi¡¡11v dicunt. Ephemeris etiam dicitur anualis conputacio continens seriem tocius anni descriptam.
175 grec<o>; o conf. <o> supra.
Ergastula quoque et ipsa a Graeco vocabulo nuncupantur, ubi deputantur noxii ad aliquod opus iaciendum; ut solent gladiatores et exules, qui marmora secant et tamen vinculorum custodiis alligati sunt. XV. 6, 2 .
Epibata Graece nomine appellatur qui Latine dicitur superveniens. Hic nihil habet negotii sed anulo dato in alias terras transire disponit. XIX. I , 7.
Ephemeris n::mque appellatur unius diei gestio. Hoc apud nos <liarium vocatur. l. 44, J.
JUAN LLAURó
Ethesie-sunt blandissime aure naturali motu aeris concitate.
Entheca-pecunia ad commercium destinate.
Exomologesis-confessio. Emporium-mercatus.
185 Elogium proprie dicitur nota bona uel mala in bono enim dicitur elogium quando in monumento res laudabiles conscribuntur. Interdum in contrariam partem quanc!o notatur aliquis propria nota sicut cum dicimus sur>erbum et intelligitur 'farquinius istud est enim ei elogium.
Emispheria-medietas esphere uel circuli. Nam sphera circulus est.
Emiciclus-medietas cicli . Emiolia-sesqualtera seu diapente semis et
tantum hoc est tantum et medietas tanti. Embolismus-superaderescens.
Fol. 36 ua
190 Ephebus-inberbis inde dicitur ephebian locus constuprationis ubi habebantur pueri inberbes, ibique opus uenerie nefas perpetrabatur.
Emerinos-cotidianus. Epistographe-epistolarum superscnptto. Energia-imitatio uel imaginatio alicuius
rei verbi gratia ut est imitatio quam imitantur alios.
Epitome-supercisio que de maiore corpore librorum carptim hac defloratim excerpitur que alio nomine breuis expositio hac succincta potest apellari quo nomine solent grecorum auctores succinctas ac defloratas ex aliis áoctoribus expositiunculas apellare.
Etesiae autem flabra Aquilonis sunt, quibus nomen inditum est quod certo anni tempore flatus agere incipiunt ... XIII. 11, 15.
V nde et enthecam Graeco nomine repositam rei copiosam substantiam appellamus. XV. 5, 8.
Embolismus autem nomen Graecum est quod interpretatur Latine superaugmentum; eo quod expleat uumerum annorurn communium .. . VI. 17, 23.
Hi sunt ephebi, id est a Phebo dicti, necdum (pronati) viri, adolescentuli lenes. XI. 2, 10.
Epitoma quae de maiore corpore librorum carptum ac defloratum excerpitur quae alio nomine breuis exposito ac succinta potest apel!ari; quo nomine solent Graecorum auctores succintas ac defloratas ex aliis auctoribus expositiunculas appellare. C. Gloss. V. 584, 13.
185 bon<o>; o conf., <o> supra.--88 [Emilra) Glosa superior, Emiolia siguiente en otra línea ---Emiolia. - 191 Cotidian < v> ... ; v super o. - 194 expositi uinculas A.
LOS GLOSARIOS DE RIPOLL 359
F
195 Pronimos-sapiens. Parmacopulus-medicus qui medicamenta
proponit ad uendendum. Parmacopula-medicamenta <:iue proponun
tur ad uendendum. Pantasia-imaginatio.
G
Glossa-lingua quidam latinorum proferunt glosam per unum s. set corrupte. Grecum siquidem est ideoque melius per <luo ss. glossa profertur sicut apud grecos. Et bene proprietas uniuscuiusque uerbi glossa id est lingua illius dicitur quia sicuti nos per linguam ostendimus quid in animo conceptum habeamus, ita per proprietatem uerbi intelligitur sensus ipsius uerbi.
200 Geseripon-terre operatio. Gimnus-dicitur nudus. Gimnasium-locus exercizii ubi nudi lucta
bantur.
Gimnophiste-dicuntur philosophi qui nudi philosophabantur tecta pudenda corporis.
Ge-grece dicitur terra. 205 Graphia-scriptura.
Genethlion-natiuitas unde est genethlion -rou Kup¡ <o> u soter id est natiuitas huius domini saluatoris.
Genesis-natiuitas. Genitura-natura siue natiuitas. Grammatophoros-gerulus litteras ferens.
210 Gentare-ieiunium soluere. Vnde quidam. "Surgite iam pueri uendit gentacula pistor".
H
Horoscopus-Horarium inspector.
Hippotoxoti-funditores sunt qui neruum arcus ita conponunt ut sit in medio funde similis huc inmissi glandos ex argilla uel plum-
211 Horoscop<v>s. -212 f<v>ndit v sup. o.
Glossa Graeca interpretati-:me linguae sortitur nomen. I. 30.
Gymnasium enim ex eo dictum est quod iuuenes nudi exercerentur in campo ... VIII. 6, 17.
Gymnosophistae nudi per opacas Indiae solitudines perhibentur philosophari, adhibentes tantum genitalibus tegmina. VIII. 6, 17.
Horoscopi dicti, quod horas nativitatis hominum speculantur dissimili et diverso fato. VIII. 9, 27.
JUAN LLAURó
bo suma uiatactus postquam neruus remissus est in modum sagittarum fundit longissime glandes.
Hymnus-laus dei inde imnologus laudis dei narrator siue de laudibus dei sermonem faciens.
Homelia-popularis sermo. 215 Hypocrita - subauratus id est simulator.
Nam yppo sub crisis aurum dicitur. Hyalin-uitrum.
J Ierarchia-sacer principatus ieron siquidem
dicunt greci sacrum Archon uero dicitur princeps. lnde conponitur ierarchia et scribitur non per g. set per i.
[I]noforum-uas uinarium quia greci uinum inon dicunt.
Fol. 37 ra
Ictis-dicitur piscis. 220 Ictiophagi-dicuntur piscium conmessores.
Ierophantes-dicuntur sacerdotes sacra precepta fantes id est loquentes, quia ieron sacrum uel diuinum sonat, fari uero est loqui quo nomine censentur etiam diuini seu diuinat_ores quia diuinis rebus fantur.
K
Kategoro-predico. Inde categorie pred;camenta dicuntur.
Kalende-uocationes et ueniunt ab eo quod Quidam autem Kalendas a co-est calo id est uoco. lenlo appellari existimant. V .. 33,
13.
Kataroe-mundi idem dicuntur et c.i•ari iusti et mundi.
225 Karkesia-uasa sunt pontificum circa me-diam partero quoangustata dependentibus ansis a sumo usque ad infirmam partem.
Kere-aue uel salue unde est illud. Kere Cesar anicos id est aue siue salue cesar inuictissime.
L
Laos-populus. Inde laycus horno latine popularis dicitur.
30
LOS GLOSARIOS DE RIPOLL
Lagos-lepus inde lageum uinum punssimum hac tenuissimum citoque per membra discurrens sicut Jepus uelox habetur in currendo.
Lagena-quasi lagona id est leporarium uas ex alico metallo fusile factum instar leporis.
230 Lotium-est urina qui tantam dicitur habere uirtutem ut si perfusus fuerit ex ea magus aud incantator non possit aliquid magice artis exercere.
M
Moecus est adulter alterius. torum furtim polluens. Vnde a moeco dicitur moecanica ars ingeniosa atque subtilissa et pene quomocio facta uel administrata sit inuisibilis in tantum ut etiam uisum conspicientium quodammodo furetur dum non facile penetratur eius ingenositas quali ingenio artis candelabrum illud teodosianum factum fuisse Jegitur.
Fol. 37 rb
Moros-fatuus.
Moriones-fatui inde sicomorus ficus fatua.
Mathesis-stellarum inspeccio ars scilicet per quam geniture hominum colliguntur. Unde et matematica ars dicitur doctrinalis scientia.
235 Mantos-diuinatio. Metron-mensura. l\Ionadicon-singularis dictio. Machia-pugna inde dictus est iudas ma-
chabeus id est pugnator quia fortissimus preliator extitit.
Matites uel matita-discipulus inde sinmatites condiscipulus oratores advocati.
240 Miriades-mille. ::.\.laratrum-feniculum.
31
Lagoena et Sicula Graeca nomina sunt. XX. 6, 3.
Qui humor vulgo lotium dicitur quod eo lota id est munda, vestimenta efficiantur. XI. 1, 138.
Morus a Graecis ... eo quod fructus ve! virgulta eius rubet. Sycomorus eo quod sit folia similis moro. XVII. 7, 19 y 20.
Feniculum Latini vocant quod eius thyrsi se radicis sucus actuat visum : cuius virtus traditur ut serpentes annuam senectutem eius gustu deponant. Hoc olus Graeci µá.9110pov vocant. XVII. 11 , 4.
JUAN LLAURó
Marsuppa-saculus nummorum quo nomine et apud latinos marsuppium dicitur teste Plinio.
Mediastenus-incola medie urbis. Macharius--dicitur beatus.
245 Mimesis-imitatio et imaginatio. Mirodemata - calciamenta unde est illud
"dos miro demata" id est da michi calciamenta.
Metra phrasi n-translatiaaum. Mappe-forma hinc mapam mundi dicimus.
N
Neo-nouum. 250 Neotericus-nouellus.
Neofitus-nouiter ad fidem ueniens. Nemos-lex vnde anomia dicitur quasi sine
lege quam nos iniquitatem dicimus quo nomine consueuit sacra scriptura nominare quicquid contra legem fit.
o Oleon-totum. Oleo uitreum-totum uitreum.
255 Odon-uia. Odissia-liber omeri ubi continentur gesta
odyssei id est ulixis qui grece odisseus dicitur.
p
Paroechia - interpretatur adiacens domus par siquidem dicunt greci, adiacens oecos domus quod nomen quidam latinorum non recte pronunciant diuidentes oe diptongo et addentes unum r. superflue sicut enim proelium per oe quidem scribitur set per e. solum pronunciatur similiter per e. et per unum r. pronunciatur. Nam sicut paterfamilias illorum qui (Fo 1. 3 7 u a) domus sue adiacent curam habet ita episcopus curam debet habere omnium eclesiarum quod ad matrero eclesie sue ciuitatis pertinent.
Mar:mppium sacct:lus nummorum, quem Graeci µ.C1tpaÍ?t1011 appellant. XX. 9, 5.
Mappae convivii et epularum appositarum sunt quasi manupae atque ob id nominatae cuius diminutivum mapella · est. XIX. 26, 6.
244 beat<v > s; v sup. 0.-252 an<o>mia ; o conf.,<o> supra. - 252 iniquitatem <dicimus> quo ... dicimus, supra A'
32
LOS GLOSARIOS DE RIPOLL
Palinodian-laus iterata. Pegma-massa ferri.
:z6o Phiala-eo quod fiat ex yalia id est ex uitro, ialin enim greci dicunt uitrum.
Propoma-potio clara in linteo. Parentalia-sunt munuscula que pro reme
dio parentum deo in sacrificio offeruntur. Priuilegium-meritum speciale uel dignitas
singularis id est priuata !ex. Phagos-cibus unde est illud "phagos eme
rinos artos kei tyros keinon" hoc est dicere cibus cotidianus panis et caseum et uinum.
265 Peripetasmata-sunt uela dicta a circumducendo eo quod per funes circumdantur per ambitum domas peri enim dicitur circum. Petasma uelum.
Palos-uetus unde est illud. "Palos moros neon fronimon u pion" latine uetus stuaus nouum sapientem non facit.
Pronosticon-signum futurarum rerum quibusdam indiciis manifestatum.
Platon-latum unde platea a latitudine est dicta et plato a latitudo humerorum.
Perifrasticus-circumlocutiuus unde aduerbialiter dicimus perifrasticos id est circumlocutiue.
2¡0 Podas-pedes inde poderis uestis talaris usque ad pedes pertinens.
Penta-V-teuchos-liber uel uolumen inde pentateucum series V librorum sicut eptati· cum septem librorum. Nam epta VII.
Philacterium-seruatorium legis est autell\ conpositum ex duobus corruptis et ex duabus linguis. Philaxe siquidem grece <licitar seruatorium siue seruare-Thorat hebraíce <licitar !ex.
Pseudomenie-False conclusiones. Parergio-inefficax.
275 Pseudotirum-hostium remotum a publico Popine-dicuntur a pellendo famem a qua
et (F o 1 . 3 7 u b) originem ducit hoc nomen erant enim loca iuxta balnea ubi post lauationem reficiebantur.
Poderis est sacerdotalis linea, corpori adstricta et usque ad pedes descendens ; unde et nuncupata quam uulgo camisiam vocant. XIX. 21, r.
Propina graecus sermo est quae apud nos corrupte popina dicitur : est autem locus iuxta balnea publica ubi post lavacrum a fame et siti reficiuntur. XV. 2, 42·
259 yalin id est<ex uitro ialin enim> <ex uitro .. . > supra. - 265 circumducend<o>; o conf. <o> supra.
33
JUAN LLAURó
GLOSARIO I a
Ms. Ripoll 59
Fol. 504 r.
Consul--dicitur consiliarius per cuius consilium cuneta reguntur
Prefulgens-praelucens Prostibulum-ubi meretrices poneban
tur Celebrasse-coluisse
5 Stabulo-dispono quomodo stent Perspicatiores-acutiores in sensu Floruisse-creuisse uel splenduisse sa
pientia Valuisse--preualuisse Tibia-musa
I o Eruditissimorum-sapientium Nuo-signum fatio Certius-firmius Ador-sacrificii genus Scrupulosis-mirabilibus et admirandis
15 Enucleatius-apertius et manifestius et loculentius
In comentariis-in libris uel tractatis Expurgasse--emundasse ministrasse Comperio-inuenio Certis-firmis
20 Rationis-auctoritas Regulis-legibus Extitisse--fuisse Quippe-certe Propter inopiam-necessitatem uel
paucitatem 25 Audacter-presumptiue quia nullus
antea fuit qui hoc opus arriperet Inpudenter-inuenerande Prout potui-pro uiribus Arduam--excelsam magnam sublimem
eminentem Congrua-oportuna
30 Moderatoribus-magistris Altus-saginatus Elegantiora-honestiora uel certiora Coeant-conueniant Cum ueteres nostri-cum latini nostri
35 Aequiperantes-coequan~es uel 'assim1-
34
]antes siue consequentes Industria-sapientia Litteratorie--grammatice Latium-italia Proportione--conlatione
40 Namque-certe Edere--perficere Conpulerunt-coegerunt Subripientes-subtrahentes Infanda...-scelerata abhominanda nec
dicenda 45 Conatur-nituntur
Materia-magnitudo Spatiosa-lata Conpendiosa-breuiora unius anni an
niculo Sortitus-adeptus
50 Claritudo - periectio cuius mentem tuam o quisquis est
Constare--consistere Arcem-summitatem principatum Deuoueo-consecro dedico Presul-princeps
55 Annuerit-tribuerit Te comite--te socio uel comitante Dilucidius-splendidius uel clarius Subposui-apposui Discretis-separatis
60 Philosophi-amatores sapientiae dicun-tur
J ctum-percussum Suum-proprium A notione--definitione cognitione Ennoian-id est ab accidentibus
65 Coartata-constricta Facilius-leuius Tripertito-in tribus partibus diuiso Coeuntia-conuenientia K uncupauerunt-uocauerunt
70 Vere-certe In tenore--in accentu Con fundere--perturbare Alternos-mutuos Una-pariter
75 In conmento-in tractatu Conficiunt-perficiunt adimplent
LOS GLOSARIOS DE RIPOLL
Precipue-maxime Dictionibus-locutionibus Illatio-introductio interpositio
8o Informis-turpissima rusticissima Penitus--omnino II icet-statim Expers-alienus uel sine aliqua parte Minimo-parum
85 Carent-amittunt Ancipites-duplices dicrones Facile-uelociter et leuiter Modo-aliquando Inuentis-repertis
90 Vt puta-quasi Prepes-qui et que altum uolat Terea-rotundus et rotunda Metamorphoseon-transformatio Gnidon-fiuuius est ualde habens pi-
sces 95 Amathunta-tluuius est multum ha-
bens aurum Euripides-nomen proprmm CaUimachus - metricus optimus fuit
api.td grecos Prolationem-predictionem Dumtaxat-omnino et firmiter
100 Inuasit-conprehendit Adsciuimus-assumpsimus Nihilhominus-nihil minus Elementa - dicuntur pronuntiationes
litterarum Continuari--coniungi
105 Vim-potestatem Reuisus-iterum uisus Meo iuditio-sicut ego iudico Geminari-duplicari Profectum-productum
I IO Dimetrum-duos pedes habens Interendecasyllabos - decem syllabas
habens et quinque pedes Auceps-aues capiens Auspitium-auis capium Augurium-auis garrium
IIS Augustus-ab augenda republica dictus
Comicorum comici-illi sunt qui arte conposuerunt de conmestione
Hiatus-apertio Inexorolopho--insula est Bruges-fruges
35
120
125
130
135
140
145
Helena-helena Oratariarum-!ocutionum Prorsus-omnino Vnde-pro quare Modulantibus-ordinantibus siue ~on-
ponentibus Sinciput-sine ca.pite Occiput-pars capitis Pelium--ciuitas Conpesco-taceo Demo-deleo Sino-dimitto Arcesso-aduoco Alaurentibus-pars romanorum est Hominem exiuit-periit siue mortuus
est Adfines-proxime et propinque Aiax-nomen regis cuiusdam est Inermis-sine armis Togat-tegumentum Calliopea-nomen proprium Patronus-princeps super omnes Causidicus--causam dicens siue aduo-
catus V ulni ficus-uulnerator Tugurium-parua mansio Cornicen-cornu canens Tubicen-tubam canens Opifex-opera faciens Stelliger-stellam gerens Corniger-cornu gerens Sacrificus-sacrum faciens Florifer-fructum faciens questuari
150 Artifex-artem faciens Augustus-ab augendo dictus uictor Compos-assecutus uel adeptus lgnipotens-deus ignis Cungrum-piscis
155 Nectition-gigans habens nouem iugera in longitudine
• Fol. 304 u
Veredus-ueredarius Degerat-pegerat pro deiurat peiurat Cim-nomen est uici et est indeclina-
bile Faueo-assentio
l6o Quoque-quando Exilem-gracilem
JUAN LLAURó
Mala-maxilla ldentidem-item ítem Plinio--grammaticus
165 Nunquis-aliquis Anceps-duo capta habens
• Ancisus-ex omni parte incisus Anquiro--ex omni parte quero Intercipit-interponit
170 Ambitus-ambulatio est in giro Sensus autem-est concupiscentia que
uadit semper circumeundo Annalium-dicitur ubi scripta erant de
uno quoque anno gesta pugnatorum lgnosco--nescio lgnauus-inprudens
175 Ambesus-ex omni parte esus Ambages-ci rcumlocutiones lgnarus-indoctus Nominia-dicitur gloria Ignominia-non gloria
l 8o Gnarus-doctus Iggeret-inferet Aggens-tristans Actius-latinus auctor Nullus-non unus
185 Villum-paruum uinum Catella-parua catena Bonus bellus-diminutiuum Catinum-uas Catillum-similiter
190 Butus-dicitur indoctus et ins1p1ens Imbutus-prudens et sapiens In captiuis-in libris Imbellis-qui non potest pugnare Verror-rigam facio
195 Coisse-<:onuenisse Discernere--pugnare Birriha-ciuitas Phedria-nomen Sophista-uersi ficator
200 -Scytha-unus de gotis dicitur Sytia enim----<licitur gens gothorum Pistrix-serpens Corna-uu]go dicuntur cornolae. Nam
et ipsa arbor cornus <licitar Expeditior-]euior
205 Suppedium-auxi1ium Globus-rotunditas Suscipio--sus uel sursum capio Suspicor-sursum spicor
Suspicio--sursum asp1c10 210 Suffragor-adiuuo
Adscisco--aduoco Ango-tristo Per concisionem-per separationem Affari-alloqui
215 Vallestria-agrorum sicut et campe-stria dicuntur
Siccitas-psylen dicitur Dasia-abundantia Dipthongos-binos sonos Diheresis-discissio
220 Aulularia-ars quedam de aula facta Cedo-percutio Asclepius-nomen propnum Stipitibus-fustibus Agitur-pugnatur
225 Sudibus-palis Sulcos-rigas Dehiscit-aperitur C( on )uulsum-reuolutum Rostris-sumitas nauium
230 Aeschilus-grammaticus fuit Semis-dimidium Aufugiuo-de isto loco fugio Aufero--hinc fero Bacchas-generale est id est fructus
arborum agrestium 235 Flaccus-nomen proprium
Phenicheon-rubeum colorem l\foenio--moeniam facio Argia-nomen femine Alexandria-ciuitas
240 Nicomedia-similiter Langia-nomen est N itet-splendet Viles-turpes Doricum-gens grecorum
245 Optata-desiderata Lepos-eloquens uel laetus siue lu..xu-
riosus Pean-deus paganorum Abdira-nomen lapidis Glabrio--nomen propriurn
250 Cidnus-fluuius Ariadne-nomen proprie femine Drances-uassallus fuit latini Pelops-deus gentium Prínceps-prima capiens
255 Procliuior-inclinatior
LOS GLOSARIOS DE RIPOLL
Superat-uincit Comprehensio--conglutinatio et con
iunctio Prolata-pronunciata Indistanter-sine ulla differentia
26o Ab singulis--de singulis Obicitur-contraponitur Nusquam-in nullo loco Con fuse-conmixte Non paterentur-non sustinerent
.265 Desinere-determinare Subbibo--subtus bibo Succino--subtus canto Officio--contra facio musus--derisus
z¡o Omittas-dimittas Abdo--abscondo Obdo--circumdo Obnitor-conor Gnott:s- 1:0'.t:s
275 Alfenus-uanus Cambises-regina fuit Concinus-pariter cantans Congius-mensura Mantua---ciuitas
.:z8o Combibo--simul bibo Compitum-biuium Corfinium-terminus alicuius rei Spinter-aut fibulam in humeris aut
armillam significat Interlita-planata
285 Interlunium-tempus quando luna non apparet
~,arnus-fluuius est Arquitenens-arcum tenens Xerxes-rex persarum Pellicio--mentior
290 Asinaria-ars de asinis facta Age satage et adulor-unum signifi
cant et datiuum casum trahunt Singraphum-conscriptionem Vnicus-singularis potest acusatiuum
cum datiuo trahere Laterna punica-illa patria ubi laternc
fuerunt primitus inuente 295 Cosmus-nomen proprium
Cotta-nomen principis romanorum Emineo--excello Mendum-in mendacii significatione
dicitur
37
Menda-in culpa operis ucl corporis 300 Menda--deceptio uel fraus
Enitor-conor Desinere-finire
Fol. 305 r
Gaza-diuitiae Melanzophus-peregrinum nomen est
305 Tenor-accentus Munificus-munere largitus Spiritus-pronunciatio Distat--differt Insani-stulti
310 Sincere-puriter Examusln-pleniter copiose et abun
danter Tractari--definiri Congruam-conuenientem aliud cogi
tas quam Iegitur Generalis-uniuersalis
315 Rethoricus--eloquentissimus Lapsus-conuulsus Obsoleuit-id est inueterauit Saepe-non semper N uncupatur-apellatur
320 Ostendit--demonstrat Per se-separatim Styx-apellata quod illico potata in
terficit Purum-singularem Jure-merito
325 Excutienda - inquirenda et inuesti-ganda ,
Per eclypsin-per defectionem Dehortor-prohibeo Species-qualitas Deriuatiua--deductiua
330 Adsciuerunt-uocauerunt Nemo--nullus Omonima-uniuoca Ciuis-sotius iunguntur Pagos-prouincias
335 Compite-ubi multe uie iunguntur Telis-sagittis Ephimethida-nomen unius femine Extraneus--extra natus Sacrarium-sacratum locum
340 Armarium-ubi arma conduntur Getulius-qui Getam uicit
JUAN LLAURó
Creticus-qui Cretam Cardiacusin-firmum habens cor A professionibus-ab artibus
~5 Metanicus-dicitur inuentor artis ali-cuius cum aliquo ingenio
Mulio-<¡ui mulis preest Ilium-troia Penulam-uestimentum Inuidus-<)ui inuidiam habet
350 U(i)tabundus-similis uitanti Predabundus-similis predanti Errabundus-similis erranti Moribundus-similis morienti Furibundus-similis furenti
355 Laudandus-dignus laude Amande-dignus amari Curandus---dignus cura Ornandus-dignus omari Ordinandus-dignus ordinari
36o Legendus-dignus legi Loquendus-cle quo loquantur homines Pendulus-<Jui pendit Credulus-<Jui credit Honorus-dignus honore
365 Canorus-<Jui bene potest canere Impromptum esse-manifestum esse V sus---consuetudo Saxosus-plenus saxis Spumosus-plenus spumis
370 Vientosus-plenus uentis Harenosus-plenus arena Gratus-acceptus Manuleatus-anulum in manu habens Auitus-anticuus ab auo
375 Astutus-dicitur ingeniosus Sumptus-redditio agrorum Laxus-non strictus Fluxus-clecursio Luxus-luxuria
380 Nexus-adiunctus Conuertentibus---conuersantibus V enus-mater aeneae Uerbialia-a uerbis diriuati Pelliceo-fallo uel seduco
385 Pellax-fallax Sagio-prudenter facio Alternitatis-iteracionis tmms Concidit-occidit Municipiurn-ubi munera custodiuntur
390 Adsciscit-assumit
Bubo-auis Pantera-animal Fiber-fibra uena Arbuta
395 Cruenta-rubea Volubile-omatile Conprehendi-intellegi Leptes-dicitur ciuitas leptasta illi ho
mines qui habitant in ea Insimulatum-in fraude deceptum pa
ratus est ab alio 400 Contracta-diuisiones et conclusionem
uel separationes Lixa---coquus Peripetasma-adiectio Poema-opus poete Euterpe--femina fuit
405 Libie--similiter Stellio-lacerta Gurgulio-gula Cupido-] ibi<lo Deuexo-inclinato
410 Anio-flumen Caupo-uenditor uini Caupona - uenditrix mm significat
etiam domum ubi uinum uenditur Strabo-qui non potest recte respícere Hannibal-rex
415 Hiemsal-uir fuit Subtel---gracilis res Poenorum - africanorm01 da tempe
rancia Papicio-locus Flaminice-sacerdotaliter sol
420 Siren-bestia marina Lardom-ignis uel ager Hamilcar-nomen hominis Nar-fluuius Arar-similiter
425 Amor-apud anticos deus dicebatur Inpar-non equale Dispar-similiter Compar--equale Collumbar-genus uinculi
430 Suber-sucus arboris Ver-tempus Pouer-bestia September-septimus ab imbre l\folciber-mulcens imbrem
435 Siler-arbor
LOS GLOSARIOS DE RIPOLL 3&;
Laser-opius Uetuste-antiquae Reconcinnarier-rcconponere Bumasta
440 De morb~e in6rmitate Linter-nauis Potita-fruita Vber-abundans Curatos-securos
445 Ir-medietas palme. Auctore Virgilius id est attestante
Siler-herba est Matris Moderan-a.rboris Artenten---<lefensio
450 Arzeten-operator Astur-proprium nomen Capenas-<:iui tas Antias-proprium nomen As-unus
455 Uas-fide iussor Confusa-intennixta Panthera-bestia magna Trigener-qui tria genera habet Phoebes-sol
46o Gratior-acceptabilior Triuie-luna Prepes-Separ-qui se uolatile quod altum uo
lat Inquies-sine requie
465 Teres-rotunditas Curia-<:ongregatio dicitur Obtulit-prebuit Contermina--propinqua In externis-in extraneis
470 Trames-uia Seges-messis
Fol. 305 u
Ceres---<lea frumenti Teges cooperimentum capitis Cedes-percussiones
475 Locuples---<liues Labes-casus Corbis-mensura habet modios quin
decim Cuspis-summitas gladii Mulcet-blanditur
39
48o Cassis-galea Bilis-amaritudo Strigilis-piscis Tibris-fluminis Tigris-similiter
485 Thetis-dea maris Compos-qui potest Impos-qui non potest Scirus-nomen proprium Beri tus-si mil iter
490 Artus-strictus et breuis Emerita--expleta sua opera Acus aceris-quod grece dicitur scy
balon purgamentum frumenti id est palee
Actius-gramaticus fuit Poenus-substantia et cellarium et
poenus <licitar secretior pars domus 495 Clanculum-latenter
Rus-terra Adiectiua-apposita Supra syllabam-que plus habet quam
unam syllabam Contumax-qui se inflat
500 Peruicax-superbus Lanx--statera Ilex-arbor Merx-merces Atrum-nigrum
505 Carox-iuncus paruus Cordex-qui bonum cor habet Murex-rubeus color Phaetontiadas-patronimicum S'olo-terra
5 ro Proceras-altas Elixi-multum excocti Varix-uariola Clax sendix-conca qua signum ~n
gitur id est horologium Lodix-herba
515 Natrix-serpens Pernix-uelox Pernox-qui tota nocte uigilat Celox-qui celeriter uadit Pollux-nomen uiri
520 Velux-similiter Coniunx-a coniungendo dicitur Phryx-proprium nomen Erix-nomen uiri Styx-nomen paludis inferni
370 JUAN LLAURó
525 Sandix-serpens Tollit~onprehendite
Uerax-sumitas capitis Apex-sumitas litterae Exlex-sine lege
530 Fornix-arcus triumphalis Vibix-uirgultum Melan-aput grecos nigrum dicitur et
melancion nigra Expers-sine parte Frigibus-troianis
535 Fors-euentus Scrobs-rige ad uites plantare Ops-adiutorium Stips-substantia Arruns-nomen uiri
540 V feus-similiter Cinips-hyrcus Manceps-manu capiens Praes-fide iussor Rudens-funis
545 Histrum--danubius Intercus-aqua dicitur Dori-nomen oppidi N anci-putans nucis significare et pro
nihilo accipitur Iubar-radius solis
550 Annuus-paenus annua substantia Messala-regio messalas illi homines
qui ibi habitant Flagrata-succensa Figurate-non uere Merum-clarum uel splendidum
555 Conforta-repleta Discretionem-separationem Aptota-in casualia Numerus-a numerositate dicitur Pleraque-nomina
560 Collibuisset-conplacuisset Electrum--deauratio ex auro et ar-
gento Erbum-genus leguminum Conchis-similiter Manes--dii infernorum
565 Moenia-aedifitia ciuitatis Idus-diuisio mensis Compitalia-dicitur ille locus ubi ge
rebatur festa compitalis Menela-montes Menalus-mons
570 Argutum -clamosum Tartarus-nomen inferni Magnanimum-magnus animus Separatim-seiunctim Respublica-res imperialis
575 Prolate-pronunciatae Cedere--<>ccidere Pennirapus-qui cum pennis rapit ali
quid Extorris-extra terram natiuitatis sue Cacia-apud grecos duo significat et
malitiam et afflictionem 58o Plebis scitum-que plebs scit
Loetum-mors Specto-uideo Causidicus-causam dicens Septentrio-signum caeli
585 Tricabilis-dicitur morosus Omnipotens-omnia potens Ignipotens-de igne potens Labefactari-delere Compago-coni unctio
590 Enclitice-copulatiue coniunctiones Molestiam--tristitiam De ambitu-de cupiditate Plerus-totus et subinde Perdidit-occidit
595 Pessum datum est-id est morti Pictasis-appositio Collectiuam-conprehensiuam Enclisis-copulatio Declinatio-inflexio
6oo Casualium-qui casum rec1p1t Monoptata-unius casus Aptota-que non habet casus Diespiter-nomen est Obliqui-inclinatiui
605 Generalis-uniuersalis Patronomica-patrum nomina Hymeneo-thalamo Figurate-non regulariter Titali-orientales
6IO Gigantes-qui de terra sunt geniti Gressi0--<leambulatio Lepida-splendida et candida Syrma-longa dictio Punici-africani
615 Capsa-ciuitas Thala-similiter Adit-peruenit
LOS GLOSARIOS DE RIPOLL' 371
Himella--fluuius Allia--similiter
620 Graiugenum--in Grai genita id est in Grecia
Alite-uolatile Cyllene-dea Argi-greci Patera--uascula
625 Soracte-mons Turis--acerra arca turaria Teritur--conminuitur Alcedo-auis Almo-nomen proprium
630 Andabatur-<lefitiebat Mantos-nomen mulieris Autumant-aestimant Petaso-genus piscis Tanaquil-uxor tarquini superbi
635 Delphin--piscis cum uno cornu cum quo naues conterit
Abacus--nomen gentile Elephas--sine locutione
Fol. 306 r
Titanum--hominem orientalem Craterauit-s ad uinum fundendum
640 Tutus--protectus Imberbes-sine barba uocamus Gorgon--femina plena serpentibus Danai.:_greci Emulos--inuidos
645 Diffidit-partitus est Vatibus--sacerdotibus Panda--inclinata Amabo--uerbum est adulationis Congrus--piscis
650 Alea--tabulae unde iocantur homines. Periniurium-ualde iniuriosum Tantisper--solummodo Excipitur--segregatur Alacris-laetus
655 Augescit--increscit Viuis--fortissimis Aduersum--contrarium Opipare-cantare Mador-umor
66o Algum-frigorem Machor-macies Publipor--publii puer
41
Ador--frumentum Percitum--uelocem
665 Penolopa--femina operatrix opama Ramnes--ciuitas aegiptiaca Discepsin--Iocus Acris--fortissimis Aracne-aranea
670 lnpubis--sine barba Capis--a capiendo dicitur et est ge
nus uasis pontificibus <lignum Potis--potestas Conpos--ille qui potest omnia adipisci
quod cupit Leporis-dignitas eloquer.tie
675 Excors--sine corde Talio-uicissitudo Fastis-<lictis In efemerida--in memoratione Questus--Iucrum
68o Falerno--uino claro In uaticanis-Iocus in roma Cadis--uasis Densus--spissus Annona-<licitur quicquid horno man
dere potest 685 In paenum erile-in cellarium domi-
nicale Occulo-abscondo Angiportus--strictus portus Lenitum--mansuetum Dedo-dono
690 Arcet--constringit Centimanus--uir gigans qui centum
manus habebat Fragilissimus--nimis gracilis Cudo--plano F ucos--aculeos
Ó95 Herebo--inferno Chao--confusio et perturbatio omnium
rerum siue profunditas inferni N ebulones--latrones Argentigrauis--pro multo argento Coire--conuenire
700 Sidero-sidus fatio Pus-custodia siue morbos Prepropere-inordinate et peruerse Presagus--prescius futurorum signo-
rum Comes--sotius benignus
705 Lactes-partes sunt intestinarum
372 JUAN LLAURó
Frux-abstinens Nex-mors Canebant-splendebant Anceps-dubium caput habens
710 Securicula-bipennula Occumbunt-occidunt Sutale-consuete Habene-funiculus et retinaculum Glans glantis-petra et glans glandis
quaesus comedens 715 Tantum pluit-multum pluit
Minorca et Maiorca-insulae iuxta Hispaniam ubi pars grecorum est
Libripens-libra pendens Potitur-consequitur adipiscitur Comiculli--qui c!e comestione artem
fecerunt 720 Serius-tardius
Geta-gotus Iners-sinc arte Obducta-uelata Criniso-nomen fluuii
725 Nemea-nomen proprium Euoluere-cnumerare Vires-uictorias Effertur-pronunciatur Proportio-conlatio et conferentia
730 Solertia-astutia uigilantia uel solli-citudo
Chorus-continet modios XXX Artaba-uiginti Batus-tres amphoras Oephi-similiter tres amphoras id est
tres modios 735 Murenule-auri argentique texuntur
uirgulis Torques-ad pectus usque dependent Teristrum-pallium quo operiunt femi
nae capita sua usque ad scapulas Polibdicus-latine descriptio annalis
de uillis uel aliis rebus Creperum-dubium unde diminuitur
crepusculam id est dubia lux 740 Solers-ingeniosus astutus cautus et
efficax uel peritus Sophisma-figmentum uel sapientia Socordia-stultitia uel neglegentia Calpe-mons est Adspirate-canenti date sensum ut be
ne possit canere
745 Conicere-coniectare Trinundinum-tria mercata Monstra-signa Hiber-hispanus et hiber hiberis de
homine et de fluuio dicitur et de tota gente
Celtiber-ciuitas et celtiber ille horno qui habitat in ea
750 Conditor-aedificator Cedo-id est die Sinum-id est utrum an non Inclite-nobilissime Mercuri-deus mercatorum eloquentis
simus 755 Palestra-atletica congressio
Scenophegi-fabricatio uel constructio templi
Stridor-clamor Rudentium-funiurn N undinatis-uenundati sunt
760 Exequiae-prosecµtio funeris Esto-forsitan Scabros-quod de erugine ferri cadit Quadrans--quarta pars alicuius rei Dodrans-tres partes
765 Calibs-ferrum optimum Obligata-consecrata et dedicata Ops-ha.bundantia omnium rerum Copiosus-copulentus Flauos-splendidus
770 Patruus-auunculus Pelops-deus qui habuit bradium ebur-
neum Cinips-hyrcus Exlex-sin~ lege Bombix-uermis qui sericum facit
775 Dicronus-duo cornua habens Sandix-herba Stico-tonica Celemne-opidum Anceps-duo capita habens
78o Sicominus-si aliter quam dico
Fol. 306 u
Fax-fa cu la Scrupulus-dubius Honorum-diem festum Specimen-inditium uel signum
785 Stragio-inferno
LOS GLOSARIOS DE RIPOLL 373
Fabaris-fiuuius Strategi-principes Aggessit---congregauit Spectama-spectaculum
790 Satellites-spatarii dicuntur Acera-fortis Obruet---occidat sepeliat et perimat Demisi-de alto posui et dimísi laxaui Despicio-de alto aspicio et dispitio
sperno uel abhomino 795 Gausape---mantile quod ponitur m
mensa Reate---ci u itas Mersare---lauare et mergere Annalis-dicitur unaquaeque causa qui
in anno geritur Aerata-de aere parata
8oo Charybdi-umbilicus Tigris-bestia uelocissima Cana-alba Argo-nauis Saeuum---crudelem
805 Per estum-per magnum calorem Torquatus--dux romanorum Camillus-similiter Arpinas-nomen gentile Ditia-abundantia et copia
810 Sumlnates-principes Septitius-malux iudex Cena-mensa Victurae---perseuerature Suburra-silua
815 Numidae---gens A sacris patriis-a sacrificiis Siculus-habitator sicilie Donate---concedite Lustrare---inquirere
820 Iuuat-delectat Citato-ueloci Donati-ditati Gl;¡¡diatura-pugna Repagula-sparra
825 Penates-deos Uictos-superatos Aplustra-nauis Fluitantia-uacillantia Sontum-peccatorum
830 Fretus-auxiliatus Tutela-defensio Dimisso-prono et inclinato
43
Passim-ubique Sedasti-conpescuisti
835 Scafia-nauis pro scafa Cedo-dono et cedo percutio et cede
die Inconsonantia-que non bene sonant Absonum-sine sono Inconcina-que non bene sonant
840 For-loquor Numen-uoluntas dei Altius-firmius Per se---scparatim Aconita-herba uenenosa.
845 Epota-potata Offitio et noceo-unum est Veneo-uendo Polliceantur-promittantur Adipiscuntur-inueniuntur
850 Cumis-ciuitas Sti pulare---interrogare Demolitur-exoneratur et deletur Athos-insula in mari Cuspis-gladius aeneae
855 Labor-decurro Patior-sustineo Serentes-seminantes Uideor-cogitor Commodum-lucrum
86o Moror a te-tu nectis mihi moras Sanus sum-bene sapio Angor---contristo Eius uita etimeo-timeo ut ille uiuat Cuncto-interrogo
86 5 Proscri ptorum-damnatorum Alterco-causo Bocchum-nomen regís Ruo---cado Eurus-uentus
870 Notus-similiter Agger-fossatus Polus-caelum Jubas-capillos Dissimulo-fingo
875 Phicuncta---ciuitas Sparta-ciuitas Societas-amicitia Rumpitur-occiditur Patruus-frater patris
88o Amita-soror patris Auunculus--frater rnatris
374 JUAN LLAURó
Matertera-soror matris Libra-appensio Ferio-percutio
885 Sisto-statuo Aio-dico Furo-insanio Non solum-non tantum Lacerna-uestirnentum
89<> Caliburn-ferrum optimum Hio-aperio V ola-rnedietas palmae AdScita-assumpta Oportunum-commodum
895 Diram-terribilem Hidra-:--serpens Cudo-plano Occulo-celo Illiceo-suadeo
900 N exantem-ligantem Eripirnus-adprehendimus Enectus---occisus Conchilia-piscis V eronibus-flumen
905 Scarisi-similiter Constatura-perseueratura Siluia-mater romuli V estalis-dea Brumalis-bernum tempus est
910 Cieo-uoco Cient-prouocant Concibat-prouocabat Coniuere-consentire Concinere-prouocare
915 Excierat-prouocauerat U enis-uenderis Comparans-assirnilans Feruere--ebullire Leucaten-insula est in mari haben-.
aquas calidas 920 Densantur-spissantur
Lita-inuncta Stridunt-resonant Euphonie-dulci sonae Gauisus-laetus effectus
925 Acriter-fortiter Oroto-insula est in mari Pegnion-homo pessimus Iniurato-sine sacramento Cassum-occisu
930 Senecto-corpore sine effecto
44
Plus potus-inebriatus Turserat-inflauerat Mulceo-blandio Adoleuerit---creuerit
935 Inquino-contamino Calleo-ingeniosus sum Liqueo-decurro Polluceo-perluceo Calefacio-calere facio
940 Pellicio-uxorem eicio Elicitum---expressum Issenem-homo fuit Onustum-repletum Stinguens---occidens
945 Ningo-niuem emitto
Fol. 307 r
Interea--dum haec aguntur Setius-tardius Means-ambulans Annuit-consensit
950 Argutus---conuictus Teucris-troianis
Ratus---esti matus Sine honore-absque uerecundia Conquinosco-caput inclino
955 Descitum-separatum Axis-pars mundi Troigenas-in Troia nati Excudit.-percutit Paulo-paulatim
96o Sic contudit-sic percussit ~l\cerbo-amaro
Pertudit-percussit Peplum-stola uel pallium Silla-dux romanorum
965 Anelat-sufflat Susurros---consiliatores Tideus-malus gigans Porgo-porrigo Pango pepigi-id est pactum conpono
et pango pegi id est inpingo 970 Pangunt---conponunt
Offio-serpens Quoad-libet scribo Ringo-aperio Cynthus-malus deus
975 Como---orno
LOS GLOSARIOS DE RIPOLL 375
Vidus---dux itineris inde uidulus di-minutiuum
Auerrerunt-mundauerunt Lacessisse-prouocasse Pexisti--<:onposuisti
98o Sterto---dormio et runco Per dudum-iam dudum Demessiuit-secauit Perstiti-semper fui ibi Tenuata-defecta
g85 Retexuit--<:onpleuit Peranguste--nimium anguste Suffio--suffultio Operior-expecto Camilla-regina
990 Sancitum-confirmatum Annuerit-consenserit Inditum-inmissum et inpositum Infinitum---dicitur qui finem non habet Egomet-id est ego et mm alius
995 Allophatiam--<:onuersionem Dimisere-neci occiderunt eum Ambigo--dubito Osorem-odio habentem Meminens-recordans
1000 Ocior-uelocior Galeatus-galeam habens Scutatus-scutum habens Aminiculatus-adiutus Eminus-a longe
rno5 Comminus-a prope Satius-melius Efficax-affectum sapiens Sacrificium-sacrum factum Omnifariam--omnibus modis feren-
dam 1010 Queritur-plangitur
Hodi~uasi hoc die Pridie--quasi post tridie Mutina--<:iuitas in italia Tarenti--<:iuitas
1015 Rhodo--insula est Fauius-dux romanorum Perficio--totum facio Scitus-sapiens Perfidus-sine fide
rn20 Trans-ultra Dacus-rex Histro--ftuuius Vulsi--eradicaui
45
Contrauersia-contentio 1025 Apollonius-grecus magíster
Arduus--excelsus Certe--firme Inter est-distat Enucleatim-separatim
1030 Adscisciscunt-assumunt Resoluuntur-reuertuntur Cinedis-gens est Eigit-extorquet Sinheresís-abscísio
1035 Inficiatores-corruptores uel decepto-res
Expers-dicitur sine aliqua parte Semel-una uice Adeo--in tantum Sabium-osculum
rn40 Concidentibus-perturbatis Retruditur-reuertitur Incestus-non castus Adnititur-adiuuat Emathiamlis-patria est
rn45 Argis-grecis Hara-stabulum porcorum Coniectio--aestimatio similitudo Elisio--ablatio Toruus-crudelis
rn50 Auspitium-dicitur fatum Infaustum--infelicem Obeuncia-circumdantia Astu-astutia Inpositio--inscriptio
1055 Astianactis-nomen proprium pueri Hellenismo--more grecorum et est
pars grecia Uenusta-pulchra Penes-iuxta Egrege-nobilissime
106o Offuit-nocuit Obuius--<:ontra uiam Accomodatiua--<:onuenientia· Obumbro--circumumbro Concurro--cum illo curro
ro65 Conficio--cum illo facio Clanculum-occulte Contra-aduersitatem significat Circum-locum Clam--occultationem
rn70 Apud-iuxta Alpes-mons iouis
376 JUAN LLAURó
Padum-flumen Circa-iuxta Circiter-iuxta
1075 Intercapedo-spatium uel interuallilm Internuntius-qui uadit nuntiando Contrarius-inimicus Exlex--qui extra leges est Expes--extra spem
10~0 Exaro-paro Priuatiuum-ablatiuum Eneruus-resolutus a neruis Intentiuum-quod auget sensum Nectus-occisus
1085 Eludo--ualde iocor Explico-aperio Exoro-perficio orationem Despitio-abhorninor et pro nihilo
ducor Despitio-de alto asp(i)cio
1090 Maturasset-festinasset Curia-locus ubi hornines consilian-
tur Prouideo--anteuideo Proteruus-superbus Profectus-superfactus
1095 Salicto-ubi salices nascuntur Extirpo-eradico Hirudo-sanguis suga Perfectiuum-expletiuurn Crururn tenus-usque crura
I 100 Impulit-percussit Sub ipsurn-ante ipsurn Calathis-canistellis Recursat-remernorat Atrox-ferox
J 105 Iustus-dicitur quasi iuris custos Labo-infirmo Improbo-uitupero Mitia-porna rnatura et bona In poernatibus suis-in uersibus suis
1 I JO Sese--semetipsum Supprernus-ultimus Tutam-defensarn Secubo-seorsum cubo Securus-alienus a cura
I II 5 Ilerda-ciuitas Amplector-circumplector Conuenienter--oportune Aptissime--congruentissime
46
Fol. 307 u
Eclipsis-defectio JI 20 Grai-greci
lnpune--sine punitione uel sine damno
Actuturn-celeriter Singillatim--unus et unus Sinistrorsum--in sinistra parte
1125 Conferendus-assimilandus Sodes-si audes Sis-si uis Satis-pro sufficiens accipitur Pone--simul
J 130 Continuationem-perpetuitatem Haut secus-non aliter Busta-sepulchra M ulcere-mitigare Remex-nautor
J I 35 Serus-tardus Tandem-post rnultum tempus Conseas-diiudicas Rite--recte Obiurget-reprehendat
1140 Suffultus-repletus Lacessitus-prouocatus Mellitum--dulce compositum Belliger-bellum gerens Memorabilis-uiri preclari boniq:.ie
ll45 Idoneos-electos Generosas-nobiles Indolis-incrementis Probitas-iustitia Grandeuam--antiquam
1150 Inlustrior-nobilior Conspicuos-egregios Fungar-utar Septa-munimenta Anchoram-adfirmationem
1I55 Supercilium-animositas uel indigna-tio
N itidis-splendidis Cerea gemmatis-sermonibus ornatis Flauescunt-splendescunt Carpsimus-decerpsimus
ll6o Pompare-ornare Contagia-maculationes Monimenta-recordationes Biblis-Iibris Odas-cantus
LOS GLOSARIOS DE RIPOLL 377
1165 Verenter-honeste Tonantem-omnipotentem Perspicua-mani festa Arcibus-in aetereis m celestibus
trauis Constanter-firmiter
I 170 Laberintus-dictus eo quod qui ibi intrauerit non potest iter arripere exeundi foras uel quia labor est intrandi
Confinia-terre propinqua mare Torpenti--quiescenti Preuius-precedens Arere-siccare
1175 Canna-sex Situ-senectute Annoso-uetusto Tumuere-inflauere Algentes-frigidi efficientes
118o Opime-copiose Iugulis-uulneribus Tipici-mistici Discrimina-pericula Torrida--exusta
.1185 Superextat-superest Latex-aqua uel fons que latet in
uenis Anhelantem-festinantem Orbita-riga quam currus facit Feruidus--crudelis
1190 Achemenus-rex caldeorum fuit ad cuius iram refrenandam septem ui~ ri interficiebantur a quo ita achemenia ira dicta est
Cauerna-foramen Argolica-greissa Arx-turris Fidens-audax
l 195 Visendi-uidendi Ultr<r---sponte Occumbere-cadere Inermis-nudus uel sine armi11 Agmina-multitudo
1200 Heu-interiectio gemendi Circumspexit--circumuidit Infensi-irati uel modesti Restat-quod superest Impetus-uis
1205 Inficiatorem-mendacem Fando-narrando
47
Improba-inimica Mendax--est qui falsa dicitur crecii
bilia 0-interiectio est dol~ntis
1210 Sertrix-que sarcit Sarcinatrix-que sarci:iam seruat Encratistarum-id est abstinentium Enthisiaste-sacrificatores Magudarim-genus est frugis id est
caulis que nascitur ex ea parte cuius radix sirpis eucllitur
1215 In adelphis- in suis libris Taxus-arbor Quernus-similiter Colurnus-similiter Abiegenus-similiter
1220 Quernus uero-partes de quero facia Marcius-nomen possessiuum Arisius-similiter Herous-uir fortis Eous-oriens
1225 Cretheus-a Creta Nile-nomen femininum apud gre-
cos Euboea-patria Euboea-regio Alphea-possessiuum est
1230 Pisae-ciuitas Pithius-nomen proprium Dius---quasi deus Italides-patronimicum Ceuba-loca ubi uina nascuntur
1235 Alconchium-insula est in mari Cautes-petras Peantempla-templa deorum Lyrna-serpens Lyrcius-locus
1240 Ingens inacus-magnus fluuius Infaustos-infelices Deiphilen-nomen mulieris Langia-nomert fluuii Arinas-ciuitas
1245 Pecamas--ciuitas Arius-fluuius Fastus-superbus Thiphoea-gigans Temnis-dispicit
1250 Loetifere-mortaliter Rabiem-uenenum Anelant-respirant
JUAN LLAURó
Legatarius-qui legationem portat Stlattaria-nauis piratica
1255 Catilinarius-seruus Tabellarius-cancellarius Cerarius--qui ceras facit Questorius-qui questiones audit Pretorius-qui preest alicui
1260 Motoria-omne quod mouetur Auiarium-ubi aues sunt Rosarium-ubi rosae Viridiarium-ubi uiridae
sunt Aniena-flumen
1265 Horno--hoc armo
herbae
Tribunus-qui tribui preest Populnus--de populo id est de sa
lice In casina-in illa arte Cesarianus-Cesaris miles
1270 Commodum-oportunurn Placentinus-a placenta Nolanus-a nola ciuitate Camerinus-qui cameram ciuitatem
expugnavit N urnantinus--qui in numantia est
1275 Adrianus-ab adria ciuitate Coruinus-a coruo Vicinus-a uico Amatuta--dea Diurnus-unius diei
128o Noctumus-unius noctis Aeternus-ab aetate
Fol. 308 r
Antelucanus-ante lucero Antesignanus-eo quod signa portet
ante alios Humanus-ab hornine
1285 Terrenus-a terra A fortuna- ah euentu Libertinus-a libertate At ind~x alía parte Syrtibus-excelsis petris
1290 Aulestes-nomen proprium Sylla-homo Syllanus-eius possessio Perpenna--dux romanorum fuit Suessula-ciuitas
1295 Copsa-similiter
Acerre-similiter Thebe-similiter Cume-similiter Membrana-coriurn
1300 Stenius-nomen uiri Saticulus-parum satiatus Manchus-homo mancinus-seruus eius Pestum-nomen
1305 Spoletum-regio est Toletum-ciuitas A sole solinus-nomen proprium uiri Gadis-insula in mari Preneste-ciuitas
1310 Cakate-nomen est Taurominio-ciuitas tauro minitans
qui ibi habitat Regium-nomen proprium Metropolitas-mensuratio ciuitatum Oririer-conari
1315 Mediestinus-mcdium tcmpus Mutina-uacca sine comibus Ariminum-ciuitas fuit et fuerunt
ibi una die nouem terraernotus et cecidit
Veteranus-miles siue horno senex Caralibus-illi homines qui habitant
cara ciuitate 1320 Priuignus--qui post mortero patris
sui nascitur Ciuilis-qui in ciuitate habitat Hostilis-gladius Caelestis-qui in celis habitat Lunaris-circulus
1325 Castrensis-qui in castra habitat Equester-ab equo Pedester-qui in pedibus consistit Paluster--<1ui in palude habitat F ortior-magis fortior
1330 Ulterior-magis ultra quam ille qui ultra est
Interior-magis intra quam ille qui intus est
Pro manibus-pro diis infernalibus Incrementa-augmenta Potis-magnus
1335 Citer-celeriter Etnos fas--dignum est nobis Honesta-pulcherri ma Achilles-rex grecorum fuit
LOS GLOSARIOS DE RIPOLL 379
Superlatiuus--dicitur qui omnibus supereminet
1340 Maiusculus-parum maior quam h;te Minusculus-parum rninor Tardiusculus - parum tardior quam
is te Pignalion-frater didonis Inmanior-omnis plus crudelior quam
omnes 1345 Anomala-inequalia
Strenuus-dicitur prudens Arduius--excelsius De triumpho-de gloriatione Gracus-proprium nomen
1350 Strenuior-prudentior Fixo-immobiliter Ex aere-propter pretium Torco-in femo Non absurde-sed sapienter
1355 Androgeus-grecus fuit Didascalion-magistrorum Aceste-nomen regís Vlixes-similiter Silla-nomen proprium et fuit dux romanorum
136o Excipitur--extra capitur Comparare-emere Funera-sepultura a fune Celebris-frequens locus Ades-id est elementum
1365 Rudis - significat recentem quando commune est et neutrum in e facit hoc rude ablatiuum in i. Quando uero uirgam significat femininum est solum et ablatiuum in e terminat
Ennius-poeta Sub Marte pelasgo-sub pugna gre
corum Lepide-nomen uiri Lenitum-pacificatum
1370 A legislatoribus--qui legem fecerunt Vlpianus--qui legem romanam scri-
psit Citima terris-de ista parte Luce-idest luna lucea!: alie nec Telus-longitudo
1375 Compito-ubi multae u'.ae iunguntur M unit-claudit Apud dextinos-in dexteram partem
49
Dyrrachium-ciuitas Canusium-similiter
1380 Doriepy-nomina sunt ciuitatum Torax-pectus et lorica Tomum-incisio Ymermos--dies atque nox Apulie-patrie
1385 Ex quo-subauditur iure Detero-conquesso uel confringo Peruertit-peruortit Penissime-propissime Penitus-omnino
1390 Penitissima-paruassima uel profundissima
Quo ex penitis faucibus-id est in-terioribus
Par est-id est <iequalis Exporrecta--extenta Extima--extrema
1395 Absolute-manifeste V nde-quapropter Ex sese-ex semetipsis U rbanitatis-pulchrae 1 ocutionis Tantulos-paruulus tantus
1400 Capella-parua capra Corculum-paruum cor Laureolum-paruum laurum Lucellum-parua lux Melculum-paruum me!
1405 Rima-riga Crusculum-parua tibia Totinis-inflatis Tustusculum-paruum incensum Peccas-nomen proprium femine
1410 Plusculus-maior quam iste Pro cluentio-pro suo sotio Rumusculos--opiniones et laudes Amatorculos-paruus amator Sororcula-parua soror
1415 Palate-fice confecte Testiculus-paruus testis et testis c!i
citur horno qui testimonium fert et fractura de alico uase
Dulciculum-paruum dulcis Reticulum-paruum rete Lenticula-parua lens et lens signifi-
cat animal et legumen 1420 Securicula-parua securis
JUAN LL..l\URó
Fol. 308 u
Fidissidicula-parua corda Vnguis-de lapide dicitur Vngula-facit de homine et pecude Curriculum-diuersas habet signifi-
cationes 1425 Ceruicula-parua ceruix
Uulpecula-parua uu]pis Nubecula-parua nubes Dies-diecula Res recula-id est parua res
1430 Veprisculis-paruis uepris Nitedula-auis est lnfidi-dicuntur illi in quos non habet
horno ul1am fidutiam Congestum-co_ngregatum ueJ compa
ratum Frustum-particula quedara de . ali qua
re 1435 Tiro-nouel1us
Cum mortalibus--cum aliis hominibus
Corrogaret--dispergeret uel pariter rogaret
Corculio--uermis Virguncu]a-parua uirga
1440 Ratiuncu]a-parua ratio Offensio--magna iracundia Offensiuncula-parua offensio Lol1ico-piscis Lolliuncula-paruus piscis
1445 Lepidus-delectabilis Furunculus-paruus latro Leno--ful1o Penu]o--uestimento Teocor-Dei genetrix
1450 Triambus-triumphus Trimis-Iamentationibus. Tregma-sonus bucine Tyrides-fenestra Tia-soror matris
1455 Taumata-miracula Cocitus-locus inferí nomen accep
tum a greca interpretatione a luctu et gemitu
Periscelides - armille pedum mulierum
Teos-deus Sirguba-ci ~terna uetus·
50
1460 Emilitari-qui suam militiam habet completam
Orcadea-inferni Tignum-tectum Tigillum-paruum tectum F ores-ostia
1465 Fulte-firme Aenetes-nomen quidam agentis Luce11um-paruum lucrum Cerebum--cerebellum Fabrum-uentum
1470 Fabe11um-uenticulum Excipiuntur-superantur Lunucula-siue11a Erutius-nomen proprium Proculeus-nomen
1475 Dorido--greco Serrula-segratoria Acula-parua aqua Planetium-nomen mulieris Animula-parua anima
148o Equula-parua equa Caedo--aedifico Arcula-parua arca Age-satage Mensula-parua mensa
r485 Occuleus-splendor Caniculus--decursio aquarum Anniculus-unum annum habens Metellus-proprium nomen Camil1us-similiter
1490 Tibullus-similiter Fribolus-similiter Qualus--cofinus Nubilum-dicitur omne quicquid te
nebrosum cst Sub teminis-staminis
1495 Panus-trama Tymarchides-proprium nomen Aemilianus-similiter Obliqui-declinatiui Lacunar--decursio aque
1500 Arpinum-nomen proprium Arpinas-ciuitas Pauperies-res quam pauper sustinet Teges-tegumentum Vertex-qui conuertitur
1505 Picenum-ciuitas Picens-qui in illa habitat Tiburtum-ciuitas
LOS GLOSARIOS DE RIPOLL
Tiburs-homo Ligo-gladius
1510 Intcrcapedo-<iicitur spatium Testudo-serpens Lupercus-nomen gentile Stalmlo-id est firmo Tectum-a tegendo dictum
1515 Ferculum-a ferendo Solor-consolor Flamen-dicitur sacerdos idolorum l"idicen-qui in fidibus canit Timum-erba est quam aues apetunt
ad manducandum 1520 Denominatiua-de nomine deductiua
Honoratius-flaccus Obsceno-turpi Coloro-pingo Furo-irascor
1525 Per sincopam-per abscisionem Menae--genus est piscis Merges-coruus rnarinus Denominatiua-de aliis nominibus ue-
nientia Plerumque--subauditur non semper
1530 Iubatum-capillatum Lepos-leurarius Competo-pariter petit Compes-qui pariter pergit Bibulus-qui bibere potest
~535 Questus-lucrum Togatus-tectum Per rogitando-perquirendo De gnatis-de suis filiis Obliquo-curuo
1540 Arceo-stringo Arcus---strictus Intercedat-interueniat Vinetum-ubi multae sunt uineae Herbidus-qui habet herbas
1545 Turbidus-qui habet turba~ Timidus-qui habet timorem Rabidus-qui rabiem Maresuan-nouember Crater-calix cum duabus ansis
1550 Catasta-eculeus genus paene Cilia-uenter Cyra-manus Petalum-aurea lamina a fronte Virgultum-virgam
1555 Obsitus-circumdatus
51
Agat-ducat Inocciduas-maturas Carbassa-uela nauis' Diffuso-sparso
I 56o Messes-annos Glaucis-ceruleis Alfa-principium 0-finis Alta-superba
1565 Gerulum-portutorem Larnbere--osculari
,Extorsit-accepit Anhelis-deuotis uel intentis Missille--dicitur omne quod mitti po
test 1570 Occidui-mortales
Supplet-conplet Diriguit-obstipuit Dilituit-latuit Peniculo-spongia
1575 Manzerilr-adulteris Gestiens-mouens Ambages-circumlocutiones Cotidie--nos scribimus per q. sed per
c. quia sensum habet quasi omni die siue continuata die
Fol. 309 r .
Perhiodostota-sententia finita 158o Cola-membrum
Bufo-rana terrestris nimie magnitu-dinis
Commata-incisio Celeberrimos-clarissimos Asteriscus-dicitur quasi stellaris
1585 Iteratis-abditis Peresa-putrefacta Thesis-positio Iugulet-perforet Curculio-uermis
1590 Lirnniscus-finialis Antigraphus-contraria scriptore Paragraphus-similis scriptio Nitrum-erba est unde lauantur uesti-
menta dicta a niditate In agone--in certamine
1595 Premia-dona Arcturus---signum est quod significat
tempestates in suo ortu
JUAN LLAURó
Criphia-iuditiale Anti sima-contraria sima Dipleperstichon---duorum uersuum
1600 Diple perstigmine-<luplex adnotatio Pelusium-unum est de septem hostiis
nili ubi optima lens nascitur Siracusanus---de ciuitate syracusa Torrete-siccate Zenodotus-historigraphus fuit
16o5 Rubos-spinas Exhausto--euacuato In comediis-in comesationibus Tragoedus-rusticis Dumos-spinas
1610 Strophe--conuersio Hyrtas-pilosas uel setosas Mulctra-uas in quo mulgetur Antistrophus-iterum rcuersio l\.fonade-unum
1615 Fulmen-fulgur Cicade-uermiculi Mapalia-casas rusticas Vilissime-turpissime Cronis-ci rculata
1620 Alogus-non uerbialis Tribuli-rumice Chelidros-serpentes Commentatus est-tractatus est V erbi gratia-exempla causa
1625 Fibris-intraneis Fluuidus-sordidus Nigrum-mortis signum Perfigere--<lemonstrare Brutus-dux romanorum fuit
1630 Ambages-contentiones Peruellit-percutit Bi rro--uestis Pyrrum-fuscus Exultat-gloriatur
1635 Aequor-mare uel campus Fedus-pactum uel amicitia Calamitas-pestilentia Rimantur-fodiunt N octurnus-lupus
1640 Latores legis-datores legis Quesitum est-interrogatiuum est Hiadas-signum in fronte tauri quod
ortu suo efficit pluuias Tanti uiri-tam magni Oportet-conuenit decet
1645 Lappe-glires Crates-clidas Rastri-erptiae Vomis-soccus Onere-sarcinae
1650 Serra-unde ligna uel marmora secantur
Philomella-id est hirundo Asseres-pali uel paxilli seu Japilli id
est petre minutae siue lattas Proportio--conlatio Conparatio--consimilatio
1655 Anomala-inaequalis Trames-calles uel uia angusta Colligere-cognoscere Origo--fundamentum et principali-
tas Inspectio--inuestigatio
166o Placitum--uoluntatem Lotus-inmundus Edissere-explana Testor-iuro Opacus-obscurus uel densus siue
spissus 1665 Garrulus-loquax siue uerbosus
Rependam-narrem Sublapsa-in penis subducta Silon-apud grecos lignum dicitur Domus-ex greco est
¡670 Cymbae-naues Saburram-anchoram Hydaspes-flluuius Domata-greci tecta dicunt. Est au
tem domus unius familiae habentiae
Parces-misereberis 1675 Casses-retia
Stridet-sonat Sortitur-adipiscitur uel consequitur Sublucet-minus lucet Tignis-trabibus domorum
1680 Extudit-conposuit Vitemus-cauemus Admitier-admitti Audirier-audiri lmber-pluuia.
1685 Tedia-fastidia Labentia-currentia Legier-id est legi Orion-stella
LOS GLOSARIOS DE RIPOLL
Feton-sol 1690 Foeton-filius apollinis
Mantelia-manu tergia uel mappe ui-llosae in mensales
Donec-usque dum Ingenti mole-in magn;i magnitudinc Clausula-concl usio
1695 Fragorem-sonitum Specus-spelunca Adicere-adiungere Formas-speties Enoforus-uas uini
1700 Fulua-saura Styx-fluuius inferni Effusus-perditus Sulpitius--dux grecorum Cotta-dux romanorum
1705 Obsequium-seruitium Cocyti-in ferni Nec portitor orci-caron nauigator
inferni Parit-generat Superuacua-inutilis
1710 Longiloquium-fastidiosum Prestanti-pulcro Speluncis-concauis saxis J ubae-comae Gramineum--dicitur ubi gramina co
lliguntur id est adunantur sicut area dicitur ubi annona congregatur et graminosum dicimus illum campum
1715 Stagnum-dicitur aqua stans Cadis-uasis uinariis uel tonnis Annus--dicitur quasi anus id est anu
lus quod in se redeat ut est Rarinantes-rari natantes In gurgite-in profunditate cuius
cumque laci 1720 In conuexo--in concauo loco
Fol. 309 u
Uincere-ligare Vasto--magno Terga-posteriora Fatigamus-uerberamus
1725 Conmota-concitata
53
Vesper-stella que in initium noctis apparet
Dedignatur-respuitur A pplicemus-ponamus Conuulse-con f racte
1730 Agitabat-turbabat Sertis-coronis Mitia-dulcia et matura Pressi-mulsi Tytirus-pastor rusticus
1735 Fraglantia-lucentia Lucus- locus arboribus consitus Orpheus - cytharista siue magnus
cantor Delphinas-maritimi pisces Orion-dux
1740 Angitiae-locus Sic sic-nunc nunc Diuellere-disrumpere Limina-ianuae siue domos Permi>..--tum-coniunctuin
1745 Nubila-nubs Grando--petre Procellae-tempestates Fulmina-fulgor a Rapiauerat-traxerat
l 7 50 Cruentus-sanguinolentus Casandra-prophetissa filia priami Seua-mala Peplum-linciolum Peltis-scutis breuissimis in modum
lunae iam medie 1755 A pape-a patre
Continuate-conitmctae Tenorem-seriem Iuga-surnitates Oreades-nimphae montium
l76o Horrendis-densis Atrum-nigrum Nemus-silua Iminet-supereminet Sti pante-circumdante
l 765 Supereminet-superexcellit Amictibus-uelaminibus Adnotare-explorare Dispulerat-disperserat Solio--sella regali
1770 Obteguntur-operiuntur Subiit-conscendit Aligeros-uelocissimos
JUAN LLAURó
Pontum_:_mare Pinus-nomen nauis
1775 Sulcum-riga Alta carina-longa auis A uexerat-asportauerat Ater-niger Neptunae-id est maris
178o Tempora-templa Subnixa-suffulta uel sustentata Crispanti-fluctuanti Salo-mare Perornetur-ualde ometur
1785 Dissimulant-nescire se fingunt Ardebant-festinabant uel cupiei>ant Cimera-nauis Pristis-nauis Centaurus-nauis
1790 Reciprocare-petitio Orantes-postulantes Cerer~homo qui inuenit frumentum Libero--qui inuenit uinum Fandi-iusti uel liciti
1795 Nefandi-iniusti uel inliciti Vulcanus-nomen uiri qui inuenit
ignem Compulsus-adactus Arrecti-laetati et confortati Aurea frena - neptunus quasi ipse
fuisset inuentor aequorum 1800 Inprouisus-non ante uisus
Adsum-presens sum Arduus--excelsus Infelix pueri-id est troilis Obsceni-turpes
18o5 Titoni-mari Altos-profundos Vsquam-alicubi Qui tanti-tam summi Repidum-uelocem
1810 Per os-pulchritudo per humeros--excelsitas corporis Excedens-transcendens Eglogas--exceptiones Eolus--deus uentorum
1815 Opstipuit-miratus est Sopitum--somno grauatum Degenerem-ignobilem aut originis
suae dissimilem Lihies-africa Cominus-prope
54
1820 Lieum-uinum Paret-obedit Recubans-requescens Lucana-salsitia N ec non-nihil minus
1825 Resides-segnes Onagros-asinos saluaticos Cythara-lyra Crinitus~oronatus
'ferebrae--perforare 1830 Hiberos-hispanos Iatrunculos
Adultos--excretos Molosu~iuitas est eperi ubi nas
cuntur optimi canes V olutabrum-dicitur Iutum ubi uolu
tantur porci Nidore-odore
1835 Chelidros-serpentes 'fumentem--eleuantem Captam-deceptam Reice-respue Deice--expelle
1840 Innupta-uirgo Iuuat--delectat Notis-maculis Sublatus--subleuatus Ingluuiem-uoracitatem
1845 Refugit-uita uel pauet Exitialem-morti ferum Dehiscunt-aperiunt 'frifulcis-tribus fulcis Imber-pluuia uel tempestas
1850 Inlotus-inmundus Hyrsuti-spinosi Perfundunt-lauant Villis-uelleribus Rescindere-amputare
1855 Solidam-firmam Pruinis-niuibus Lucune-fosse Orbes-rotas Plaustris~arris
186o Precipitem-uelocem Sus pecta-suspensa Non setius-non tardus Aggeribus~umulis
Stiria-gutta unde diminutiue dicitur stilla
1865 Consert~ollecto Extant-apparent
LOS GLOSARIOS DE RIPOLL
Penne-sagittae Congesta-collecta Fermento-ceruisa
1870 Acidis-acris Y perboreo-aquilonali Instamus-perseueramus Inmemores--dementes Corilus-arbor nucis abellane
1875 Viburna-uirgulta Diuos--deos uel amicos Destituent-relinquent uel deserent Congestum-coopertum Per fumationem et umbram-intelle
gitur finis 188o Tigrin-fluuius partie
Fol. 310 r
Aristas-messes uel segetes Frondator-auis parua que in fron
dibus nascitur Freta-maria Acus aceris-purgamentum frumenti
1885 Acer aceris-arbor Celex-nauis Sinum-uas pontificalis quando est
neutrum Allia-herba Serpillum-peteium
18go Contundit-terit Ligustra-caprifolium e-st habens at-
bum florem Come--dicuntur summitates uineae V ncis--curuis Pruinae-gelate
1895 Adeo-multum Informis-stultus Letum-fecundum Placidum-serenum V rgerent-premerent
1900 Eniti-sustinere Castanee--omnia poma que durem
corticem habent Gelide-frigide Letior-fecundior Aptare-alligare
1905 Luteola-rubra Torua-furibunda Perditus--demens Liquidis-puris uet claris
55
Sudes-pati 1910 Conscindere-perscindere
Fossor--qui fossas facit Dementia-insania Parcius-minus Fertilis-fructum ferens
1915 Austrinos-meridianos Peruerse-inuide Carecta-rauseta Triuium-est ubi multae uie conue
niunt ibi solebant rustici pastores in roma musare et hoc erat signum ut uenisset quisquis uoluisset tac emere.
Fastigia-altitudines siue profundita.tes
1920 Abenis-ligaminibus Concretam-congelatam Tempestas-uis uenti Inuisa--odiosa Vincta--conglutinata
1925 Defigitur-ptantatur Iubas--comas Indegetes-quasi inde geniti Pignore-uuadio Celatum-scutptum
1930 Lenta-ptanata Acanto-herba Quidem-certe Congessere-nidificauere Mintius-fluuius est italie
1935 Thedae-faces Lenta-flexibil ia Exitium-pericutum Pressauimus-pressimus Boree-uentus orientalis
1940 Hirsute-spinose · Corilos-nuces Erbo-fertilis herba est ad pascen
dum Aiax-rex romanorum fuit qui se
metipsum interfecit de gladio hectoris et inde natus est flos ubi apparet quasi nomen ipsius scriptum
Inluuia-insanie 1945 Oleaster--oliua siluatica
Linceps-bestiae ex cane et tupo facte 0-aduerbium est execrantis Meandro-fluuius troiae
JUAN LLAURó
Vlnas-alnas 1950 Odigno-quasi indigno
Verbenas-herbas Litia-quibus tela ligantur Pedum-baculus pastoralis Claua-similiter
1955 Pan-deus pastorum de quo fingitur ut sit inuentor naturarum omnium rerum et dicitur pan quasi omne
Conseuimus-seminauimus Licista--canicula ex lupa et cane Aggrediar-adpropinquabo Equidem-ego quidem
1g6o Sybilla-dicitur dei meus quia diuinam deitatem interpretatur omnibus de futuris
Sentibus-spinis Haecco--responsio silue Formosus-spetiosus Pacatum-pacificatum
1965 Incultis-non cultis Sandix-herba unde uestimenta tin-
guntur Subulci-porcarii Naides-nimphae siluarum Orrida-rustica
1970 Extinctum-mortuum Ferrugine-nigredine Inpune-sine damno Amintas-pastor rusticuus Helas-bracia scorpii
1975 Inolescere-crescere Balsamum-est arbor ipsa opo balsa
mum sucus collectus ex arbore. Nam opos dicitur sucus. Probatio opo balsami haec est ut plinius dicit feratur contra solem statim manum ferentis exurit si corruptum non sit
Adsuesce-in usum habe Borim-robor uel pars curua que
aratro iungitur. Nam boris est curuamentum aratri
Dentale-est id in quod uomer inducitur
1g8o Stiua-gubernacula uel manica illius aratri qua regitur
Exta-intranea Imbrex-lignum cauatum per quod
aqua decurrit
Musco--erba mollissima Lieum-uinum
1985 Creta-glarea Dicto parens-precepto ob oediens Lihcni-cicyndeli Postposita-derelicta Castores-bestie que semetipsas ca-
strant quarum testiculi ad multas medicinas proficiunt
1990 Pliadas-signum est ante genu tauri quod ostendit quum debet nauta nauigare in suo ortu
Dolobella-uas Sura-pars tibiae Comedo--tinea Palpo--aulcula
1995 Pailas-filius euandri :rviagis bonus-melior Maxime bonus-optimus Minus bonus-peior Minime malus-optimus
2000 Censerentur-iudicarentur Lamiam-opus mulieris Cumulum-augmentum Toreuma-auerni lacus Agitabis-scrutabis
2005 Forum-tabidata Frugi-abstinens Exta-moenia per quam fit digestio Exposcat--expetat Temere-audacter
2010 Improbauit-abiecit Aenio--nomen fluminis Arduum-durum Ammodum-multum Compellitur-coegitur
Fol. 310 u
2015 Portio-pars Dicentiores-na rrationes Inspiciendum-inuestigandum Fundum-campum I ncessor-pul sor
2020 Di~cretio-dissensio
Etstat-placet Apparatus-uoluntas Sicilizat-similis siciliensibus Vacillo-tremo
2025 Substituatur-subrogetur
LOS GLOSARIOS DE RIPOLL
Sisfima-collectio Hirundo-auis est que tignis adheret Discrimen-periculum Caucasus-mons
2030 Hadriaticum-m;ire Spectatur-speculatur s1ue conproba-
tur Secreta-remota Inditas-impositas Dicrone-<luplici tempus
2035 Catalecton-una syllaba Libra plena-uiginti quattuor' solich Semuntias-dimidias untias Pentimemiris-quinque syllabae Gratum-aptum
2040 Concinnentia-respondentia Nequit-non ualet Districta-disiuncta Absorta-deuorata lntercepta-absumpta
2045 Episinalipham-coniunctionem Diheresin-disiunctione Labat-concutitur Inspichomachia-ir¡ libro qui scribí-
tur de pugna uitiorum et uirtutum Reor-estimo
2050 Melodia-suauitas Aluearia-uascula auium lndioma-proprietas Ocreae-<lictae sunt eo quod tibias te
gunt Lappe-glotones
2055 Aonie-montes Bi farie-<lupliciter Atomum-indiuisibile Fatendunr-dicendum Nonnumquam-interdum
2o60 Gaza-diuitiae Autumant-estimant N ostra ti bus-nostris Permisso--licentia Parcissime-rarisime
2o65 Affamina-uerba Absumunt-consumunt Gnarus-sciens Innuba-innupta Pronuba-qui officium nubentibus
exhibet 2070 Adit-accedit
Obit-transit
57
Init-incipit Subit-ascendit Adicit-apponit .
2075 Obicit-contraponit Inicit-imponit Subicit-subiectum facit Proauus-auus aui mei Pronepos-nepotis mei filius
2080 Faueo-adulor Sero-semino Cauo caeui-custodio Caueo-prouideo Clima-pars mundi
2085 Doma-tectum A pparentes-u identes A nisu-a uoluntate Leuigata-planata Moenia-muri ciuitates
2090 Far-genus frumenti Labes-inopia Tabes-pestilentia Torcular-pressorium Puluinar-lectus in templo
2095 Clades-aflictio Delos-in sula Siren-cantus sirenarum Carismata-dona gratiarum Abstrusa-occulta
2100 Liquet-manifestum est Mutuati-impetrati Fastigium-summitatem Lactibus-uiscera interiora Cattegas-hasta. siue telum apud per-
sos 2105 Magalia-casa apud afros
Accinacis-gladius apud medos Troiugena-in troia genitus Vrbanitate-uenustate Expolitum-decoratum
2110 Toruumque--terribiliter Temisto-sensibilis Calipso-rationabilis Athlas-magnus astrologus uel no
men montis Herinois-nomen mulieris uel inpa
tientia animi 21I5 Abtoton-id est indeclinabile
Bostar-mansio boum uel nomen gentile
JUAN LLAURó
Agger--collectio terre uel machina ciuitatis
Meridies-merus et purus dies Ecclesia--conuocatio
2120 Atauus-pater proaui Attanulo--genus uasis Atthala-fortia herculi
Suplementos que deben ser a,iiadidos al glosario anterior después de cqda. uno de los núme.-os indicadc.s en el margen
51 In manifesto-in promptu 662 Marcipor-marci puer 996 Tandem-aliquando
1219 Oleagínus-similiter (arbor) 1349 Factio--aliqua coniuratio
1349 Tube--proprium nomen 1534 Patulus-apertius 1635 Fedus--turpís vel defonnis 1934 Fu1igo--subia 2035 Agassippe-montes
58
LOS GLOSARIOS DE RIPOLL
Muestra de algunas glosas (Vide pág. I)
Ab singulis- de sitzgulis, Gloss. VI, 259.
De esta glosa se saca en claro la confusión que existía en la Edad Media entre "AB" y "DE" hasta tal punto que se sustituyen uno al otro y la tendencia románica de traducir el ablativo agente por de: cat.: fou estimat de molts, és llegit de tnolts. Adviértase que el Glosario VI, es puramente catalán.
Abligabat· euanescebat, Gloss. V, 152. ABLIGARE < AB LIGARE, desligar, "desliar" soltar. No se halla en Thes., REW, D u can ge, etc. Véase la significación privativa del ab- que se contrapone a la de de- también privativo o negatio'>·o; cat. deslligar < DISLIGARE, sentido impersonal o mejor reflexivo, aunque falta el "se". Significado figurado porque el que se desliga, desata, se escabulle o escapa.
AUec- pisciculu.m quem vulgo lottam dicunt ad liquore salsamentorum idltiens. Gloss. IV, 26o.
Allec- a liquore salsamentorum, Gloss. V, 56o, 34.
·1 si d. Etímol. XII, 639; D u -e a n ge Altee pro Ha/,ec, pisciculus ad salsamenta idonens, vel liquamen ex piscibus. P a p i a s , Gloss. Gr. Lat.
59
Meyer Lubke, REW; Iud .. Les noms de p·oissons du lac Lemar .. p. 6, I. Iota (Vaud, Frib. Genéve, Neuch.) sav. lota (Cont. et Des.) qtti existe concurrentment avec d'autres noms dans une grande partie de la France. Le mot, d'origine incertaine, semble attesté dans la glosse latine squilla gmus pisds est optimi et delicati quem vulgo vocamus iotam, que M. vV es s n e r , Arch. f. lat. Le. XIII, 279, propose de reconstituir en lotum.
Alimonia· substantia, Gloss. II, g8, conf. ALIMO, <ELERE.
Alimo11ia- esca.1n, cibum, Gloss. V, 438.
Catalán a/,moina "lo que se da de limosna para comer. " F onéticament~ no puede venir de ELEEMOSYNA porque no se explica la desaparición de la -s-; en cambio en al,únonia tenemos la caída de la primera -i- por átona, la segunda se metatiza evitando la palatalización de la n que hubiera dado ny. A tenor de lo que antecede, el francés auntone deriva fonéticamente de ALIMONIA y no de EL:EEMOSYNA como
quiere Me y e r L u b k e (REW, 2839) y de la misma procede también el rumano a/,mo jna y no del eslavo, como afirma el mismo :filólogo.