60
LOS GLOSARIOS DE RIPOLL POR EL REVERENDO JUAN LLAURó, DOCTOR EN FILOSOFÍA y LETRAS No es de aquí hablar del fondo ripollense existente en el Archivo de la Co- rona de Aragón, que investigadores como R. Beer , el P. G. Villada, Nicolau d'Olwer , etc., han puesto de manifiesto, ponderando su importancia . A su estudio pensamos dedicar nuestra actividad, si el favor divino nos dispensa su protección. Séanos hoy permitido presentar a los lectores de ANALEC1'A las primí- cias de nuestro trabajo sobre fondos ripollenses, primícias concretadas en una l\'1emoria Doctoral, la cual, a su ·\'ez, es una parte del tema que nos hemos pro- puesto desarrollar. Dicha Memoria la constituyen tres trabajos: el primero, la transcrip- ción de los Glvsarios contenidos en los Mss. 59 y 74 de Ripoll; el segundo, la descripción de dichos Códices, y el tercero, un estudio filológico-comparativo de las 250 glosas más interesantes. Publicamos parte de cada uno de los trabajos. De los Glosarios transcri- tos hemos escogido el primero del :Ms. 74, luego uno greco-latino del mis- mo l\fa y el primero del Ms. 59, para nosotros sin duda el más interesante. De la descripción publicamos algunos capítulos y luego unas tres o cuatro glosas, como a muestra del trabajo filológico, confiando que en la próxima edición nos será posible dar todo lo que falta para com!pletar dicha Tesis Doctoral INTRODUCCI ÓN Llevábamos ya mucho tiempo trabajando sobre la "Morfología del ver- bo en la Crónica General de España'', atribuída a Alfonso el Sabio, y editada por don R. Menéndez Pida!, cuando se nos llamó la atención acerca de un Glosario latino medieval existente en un manuscrito del Archivo de la Coro- na de Aragón, cuyo Códice, señalado bajo el número 74, procede del antiguo fondo de Ripoll. No se nos ocultó la importancia que para nuestras lenguas re.manees podría Códice semejante si, como era de suponer, dada su época (siglo x), señalarse pudieran algunas formas ya fonéticas, ya semánti- 1

LOS GLOSARIOS DE RIPOLL POR EL REVERENDO … · para el estudio del latín medieval español? * * * ... trilingüe en hebreo, griego y ... b manera de entonar las antífonas, los

  • Upload
    lamtruc

  • View
    216

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: LOS GLOSARIOS DE RIPOLL POR EL REVERENDO … · para el estudio del latín medieval español? * * * ... trilingüe en hebreo, griego y ... b manera de entonar las antífonas, los

LOS GLOSARIOS DE RIPOLL POR EL REVERENDO

JUAN LLAURó, DOCTOR EN FILOSOFÍA y LETRAS

No es de aquí hablar del fondo ripollense existente en el Archivo de la Co­rona de Aragón, que investigadores como R. Beer, el P. G. Villada, Nicolau d'Olwer, etc., han puesto de manifiesto, ponderando su importancia. A su estudio pensamos dedicar nuestra actividad, si el favor divino nos dispensa su protección.

Séanos hoy permitido presentar a los lectores de ANALEC1'A las primí­cias de nuestro trabajo sobre fondos ripollenses, primícias concretadas en una l\'1emoria Doctoral, la cual, a su ·\'ez, es una parte del tema que nos hemos pro­puesto desarrollar.

Dicha Memoria la constituyen tres trabajos: el primero, la transcrip­ción de los Glvsarios contenidos en los Mss. 59 y 74 de Ripoll; el segundo, la descripción de dichos Códices, y el tercero, un estudio filológico-comparativo de las 250 glosas más interesantes.

Publicamos parte de cada uno de los trabajos. De los Glosarios transcri­tos hemos escogido el primero del :Ms. 74, luego uno greco-latino del mis­mo l\fa y el primero del Ms. 59, para nosotros sin duda el más interesante. De la descripción publicamos algunos capítulos y luego unas tres o cuatro glosas, como a muestra del trabajo filológico, confiando que en la próxima edición nos será posible dar todo lo que falta para com!pletar dicha Tesis Doctoral

INTRODUCCIÓN

Llevábamos ya mucho tiempo trabajando sobre la "Morfología del ver­bo en la Crónica General de España'', atribuída a Alfonso el Sabio, y editada por don R. Menéndez Pida!, cuando se nos llamó la atención acerca de un Glosario latino medieval existente en un manuscrito del Archivo de la Coro­na de Aragón, cuyo Códice, señalado bajo el número 74, procede del antiguo fondo de Ripoll. No se nos ocultó la importancia que para nuestras lenguas re.manees podría ~ener Códice semejante si, como era de suponer, dada su época (siglo x), señalarse pudieran algunas formas ya fonéticas, ya semánti-

1

Page 2: LOS GLOSARIOS DE RIPOLL POR EL REVERENDO … · para el estudio del latín medieval español? * * * ... trilingüe en hebreo, griego y ... b manera de entonar las antífonas, los

332 JUAN LLAURó

cas, muy en contacto con la lengua romance, por no decir completamente ro­manizadas.

Interés debía tenerlo sin duda la descripción de un manuscrito de tal an­tigüedad; pero nosotros, sin dejar de olvidar este extremo, fuírnos impulsados por el máximo que alcanzaría la publicación de su contenido; mas, como no todo el Ms. podía o puede lograrlo por igual, debido a la diversidad y más o menos originalidad de sus partes, determinamos ceñirnos solamente a la trans­cripción y estudio filológico-comparativo de los glosarios en él contenidos.

íbamos avanzando en el examen del Códice, su bibliografía y transcrip­ción, cuando no pudimos menos de echar una ojeada general sobre aquellos otros códices ripollenses de cuyo contenido, teniendo por guía la descripción que de los mismos hizo el P. G. Villada ( 1 ), pudiéramos esperar la aparición de otros glosarios. Y así fué , en efecto. Al final del Cód. 59 de Ripoll, un Prisciano, según reza la descripción citada, nos encontramos con otros tres Glosarios, interesantísimos por su originalidad los dos primeros, toda vez que, a nuestro parecer, en Ripoll mismo fueron escritcs.

No hay que decir, a parte el interés filológico ya notado, lo mucho que puede contribuir su estudio y publicación a facilitar la aclaración de algunas cuestiones que los estudios glosográficos hasta el presente no han definitiva­mente resuelto. Sube de punto dicho interés al considerar que ninguno de ellos ha siclo publicado en el Corpus Glossariorum Lati11orum., editado por Goetz (2), y que el mismo Goetz no los ha visto siquiera, dando de segunda mano - supo­nemos sacada de los materiales que poseía R Beer-- Ja noticia de su exis­tencia en el volumen I del Corpus, en el "Supplementum" de la página 293.

j Qué importancia no tendría, de otra parte, poder confirmar la opinión de Goetz de que el Liber Glossarum, uno de los Glosarios más nutridos que conocemos, fué compuesto en España! Y ¿qué diremos de la que ofrecen para el estudio del latín medieval español?

* * *

Dividiremos nuestro trabajo en dos partes: la primera. será un estudio paleográfico y general de los Códices 74 y 59; fuentes, autor, etc. ; y la se­gunda, abarcará el particular de los Glosarios en ellos contenidos, identifi­cándolos en lo posible; investigando sus fuentes; comparando con otros glo­sarios, etc. ; acompañando un estudio fonético-morfológico de su latín, y otro, filológico, de las palabras más interesantes.

Ahora nos toca hablar de la primera parte a que se reduce el presente tra-

(1) Forin11larics de las bibliotecas '.\' archivos de Barcelo11a, en "Anuari de l'Jnstitut d'Estudis Catalans ", any IV, 1911-12, p. 534.

(2) Corpus Glossariorum latinori1m, 7 vol. Gottingen, 1882 ss.

2

Page 3: LOS GLOSARIOS DE RIPOLL POR EL REVERENDO … · para el estudio del latín medieval español? * * * ... trilingüe en hebreo, griego y ... b manera de entonar las antífonas, los

LOS GLOSARIOS DE RIPOLL 333

bé:jo. En ella presentamos la transcripción de los Glosarios contenidos en los Mss. de referencia, transcripción que nos llevó algunos meses por las difi­cultades inherentes a todo trabajo de esta clase en que todo cuidado y meticu­lcsidad es poco, y por la impericia de todo novato, el que, no otro deseo tenía sino el de hacerla lo más exacta y perfecta posible.

* * *

Damos en la transcripción la lectura que más exacta nos ha parecido. Ello no supone irreprochabilidad, muy al contrario; estamos convencidos de que otros ojos encontrarían todavía algo para enmendar o corregir. Señalaremos en las notas las correcciones y enmiendas que hemos observado en los Có­dices.

Se notará que algunas glosas y palabras se presentan con sentido confuso o bien ininteligible. Preferiinos dejarlo así para el comentario filológico que vendrá en la segunda parte; pues, hay errores que no son tales sino manifes­tación de una época en que estaba corrompido el latín, ya fonética, ya sintác­ticamente. De ahí la importancia suma que nos complacemos en señalar. No renunciamos, con todo, a ilustrar en la segunda parte de este trabajo la grafía y el sentido de algunas palabras que lo merezcan.

PALEOGRAFÍA DEL CÓDICE 74

Separadas las dos partes que le fueron añadidas, o sea, los dos primeros cuadernos y los tres últimos, ofreciendo, la primera, una letra y disposición variada, al paso que en la última es más regular en su principio por lo que se refiere a la parte de Formularios, - aunque no deje de notarse cierta vacilación en los trazos, lo que hace suponer no fué el copista uno de los más brillante5 del "Scriptorium" de Ripoll, o bien no estaba todavía muy impuesto de los caracteres de la letra francesa - y observándose distintas manos en lo res­tante de los últimos cuadernos, queda la parte central del ]\.is. 74, la propia­mente dedicada a Glosarios y Etimologías.

Difícil nos es persuadirnos de la continuidad de mano; la misma separación o división de la materia conspira en contra : para nosotros, la mano que trazara las glosas trilingües : hebreo-greco-latinas, o la que "Agathos-bonus " , nunca será la misma que trazó las otras glosas y etimologías. Un simple examen de folio y folio basta para convencerse de ello.

El Ms. 74 aparece corregido y enmendado por muchas manos, según se desprende de los innumerables vestigios que las raspaduras, correcciones, suplementos, enmiendas y aditamentos han dejado en casi todas sus páginas. Hay glosarios en que aquellos vestigios son más frecuentes; otros, en cam-

3

Page 4: LOS GLOSARIOS DE RIPOLL POR EL REVERENDO … · para el estudio del latín medieval español? * * * ... trilingüe en hebreo, griego y ... b manera de entonar las antífonas, los

334 JUAN LLAURó

bio, apenas si los ofrecen. Citaremos entre los primeros los Glosarios I, III y "Glossa sexta" del Ms.; de entre los segundos el IV, V, ets. No hablamos del Códice 59 por su mínima dificultad paleográfica.

* * *

Tarea difícil para quien no esté versado en la lectura de manuscritos es señalar las diferentes manos que han intervenido en su corrección y enmienda. Ya precisamos en la parte de "Correcciones y enmiendas", aquello que nos ha parecido más exacto, referente a las distintas manos, atendido el carácter de letra de cada una de ellas. Una, la A 1

, es contemporánea al texto, mejor diríamos, es la del copista mismo, el cual, al repasar o releer lo escrito, ob­servó algunos defectos corrigiéndolos. Ya no hablamos de aquellas letras, pa­labras o bien glosas tachadas por el mismo al ver que resultaban incorrectas o ilegibles, sino más bien de las adiciones de letras y palabras que vemos enci­ma del renglón y al margen del folio.

La segunda mano, A 2, es algo posterior, aunque no en mucho al copista.

A ella pertenecen la mayor parte de las enmiendas. Diríase si era el monje encargado de la corrección de los códices transcritos.

La tercera, A 3, se distingue por haber cambiado el carácter de letra. Ya

no es la minúscula francesa la que priva, sino la cursiva, siendo la tinta de un color más pálido_ que la de lo restante del Códice. Ello es un dato para pre­cisar la época, desde luego en mucho, más tardía, de tales correcciones.

Todavía se observan vestigios de otra mano, la tuarta: A~. Son ellos ra­ros: tres o cuatro enmiendas, a lo sumo, en todo el Ms., acusando el tipo de letra un corrector del siglo XIII al XIV.

Abreviaturas para el aparato crítico

( .... ) < .... > =additur [ .... ] = delendum vel deletum / / / / = rasura ---- = lacuna < = procedit a A1, J\2, A.3 , = manus prior, altera, tertia, etc. . . 1.ras. = m rasura i.marg. =in margine sup. =super interp. = interpolatum corr. = correctum con f.= confusum

4

Page 5: LOS GLOSARIOS DE RIPOLL POR EL REVERENDO … · para el estudio del latín medieval español? * * * ... trilingüe en hebreo, griego y ... b manera de entonar las antífonas, los

Ms. DE RIPOLL, 74

Page 6: LOS GLOSARIOS DE RIPOLL POR EL REVERENDO … · para el estudio del latín medieval español? * * * ... trilingüe en hebreo, griego y ... b manera de entonar las antífonas, los

LOS GLOSARIOS DE RIPOLL 335

TíTCLO DEL LIBRO

Dicho libro, según se desprende de una inscripción del primer folio, es­taba, no ha mucho, catalogado así: Estante tercero, cajón primero, número mcxlerno 16, antiguo 47. En el dorso puede leerse claramente: (Vide lámina adjunta).

LIBER GLOSARUM ET T .... LOGIARIB1.

En el f. 1r, se lee: "Líber Glosarum et timologiaru.m". Veamos lo que sobre el título han dicho los paleógra íos que del Códice

han hablado. a) Corminas, Heine, Beer: "y d'acord estan Corminas y Heine (1) al enunciar lo títol del Nr. 74

"Liber glossarum et tonologiarum" (exacte: etymologiarum)." Beer-Barnils, 9 (2).

" Les noves del tot incompletes sobre'Is manuscrits no són més que una repetició de les notícies ja de temps conegudes, junt amb los seus errors (liber tonologiarum)". Beer -Barnils, 9- refiriéndose al libro de Carini.

c) Artigas, M.: "Habrá que añadí~ a éstos (glosarios) el "Líber Glossarum et Nota­

rum" de los códices del Monasterio de Ripoll, ahora en el Archivo de la Ca­rena de Aragón, y los ... " - en el estudio prólogo a la publicación de un glo­sario latino (4).

d) Zacarías García Villada: "1. i. r r \Ton Hand s. XII "Líber Glosarum et Tonologiarum" (5). e) Del mismo autor: "En el dorso, lo mismo que en el primer folio, se lee Liber Glosarum et

tonologiarmn. El Dr. Beer es de opinión que la última palabra hay que co­rregirla pcr etimologiarwn" (6).

Pero a nosotros nos parece que no hay razón ninguna para hacerlo. La

(1) Corminas. Suple111e11to a Torres Ama.t. Burgos, 1849. (2) Beer-Barnils. Los ma1111scrits catala1r.s de S. Maria de Ripoll. Barcelona, 1910.

Traducción de Pedro Bornils de la obra de R. Beer Die. Handschriftm des Klosters Santa Maria de Ripoll von Rudolf Beer, Viena I, IQ07; II, lgo8.

(3) Carini, Isid. Gli Archivi e le Biblioteclie di Spagna. Palermo, 1884. (4) Artigas, M. Fragmento de uu Glosario latino, en Revista de Filología Española,

I, 1914, pág. 246. (5) García Villada, L. Biblioteca Pa.trum Latillorum Hi.spa11ietr.sis, 11, Viena, 1915, p. 39. (6) Beer, R. Die Hatidschriftcn, etc., pág. 6.

5

Page 7: LOS GLOSARIOS DE RIPOLL POR EL REVERENDO … · para el estudio del latín medieval español? * * * ... trilingüe en hebreo, griego y ... b manera de entonar las antífonas, los

JUAN LLAURó

escritura del título Liber Glosarmn. et tonologiar11m del primer folio e'l de la misma época o poco posterior a lo demás del Códice. Además, este títu­lo responde perfectamente a su contenido. El número 74 de Ripoll encierra, entre otras cosas, una porción de glosarios, entre los cuales se cuenta uno trilingüe en hebreo, griego y latín, y un tratadito práctico de música sobre b manera de entonar las antífonas, los himnos, los salmos, etc., en el oficio divino. El título tonologiaru.m está, pues, paleográfica y realmente justi­ficado" (7).

f) González Hurtebisse, Ed .. jefe que fué del Archivo de la Corona de Aragón, refiriéndose al Códice 74, y después de la referencia a G. Villa­da, dice:

"El libro de Glosas y Tonos. que comienza con un sucinto tratado de música y continúa con un Glosario (núm. 74)' ' (8).

g) Nicolau d'Olwer : No se atreve el señor Nicolau a opinar sobre el título. concretándose

sólo a anunciar el Códice así: "Ms. Ripoll 74 ... en el llom "Líber Glossa­rnm" (9).

Confirmando la opinión de Beer, y en contra de la sustentada por otros autores, nos atrevemos a sostener : 1. 0 Que la lectura del título que se halla en el dorso del libro se hace difícil en cuanto a la última palabra, la cual, desde luego, no puede decir "tonologiarum" por descubrirse más trazos que los correspondientes a las letras- " ono"-de "tonologiarum". La "T" y "logiarum" están bien patentes. Si debiéramos inclinarnos a favor de su más apropiada lectura, leeríamos "Timologiarum " mejor que "Tonologiarum". 2. 0 En el folio Ir se lee "Liber glosarum et timologiarum " y no, como afir­ma G. Villada, "tonologiarum ". Nuestro aserto está sostenido por tres prue­bas : paleográfica, una; lógica, la segunda, y gramatical o etimológica, la úl­tima.

1.ª Paleográfica. Las o del Códice, a la manera de las de la escritura mi­núscula francesa en que viene escrito, son siempre cerradas. En todo el Ms. no hay una prueba en contrario. Es más: al mismo G. Villada no le pasa des­apercibido este carácter ya que, por aparecer en el f. I 47 r B una e cerrada en la palabra "sane ci////ta ", interpreta "sanco ... ta " (sic) leyendo o por ci ( I o). Igualmente cerradas se presentan las dos o de "-ologiarum '' en la misma palabra. En tercer lugar los trazos ele la supuesta o, que es abierta, son rectos, estando solamente unidos por su parte inferior coma se unía una 1: a

(7) García Villada. Formularios, cte., pág. 534. (8) Gonzálcz Hurtcbise, E. G11ia Histórico-descriptivo dd Archivo dr fa. Corona dr

Aragó11; Madrid, 1920, pág. 1()0. (9) Nicolau d 'Olwer, L. L'escola Poilfica de Ripoll. en Anuari de l'Inst. d'Est. Cata·

lans, VI, 1915-20 ; p. 24. (10) García Villada. For111111arios, etc., pág. 7.

6

Page 8: LOS GLOSARIOS DE RIPOLL POR EL REVERENDO … · para el estudio del latín medieval español? * * * ... trilingüe en hebreo, griego y ... b manera de entonar las antífonas, los

LOS GLOSARIOS DE RIPOLL 337

la u, m., n, etc., y viceversa. 4.º La o no está nunca unida a la letra siguiente: testimonio, entre mil, las dos de " -ologiarum " . Y 5.º Más bien parece ser e! primer trazo de la discutida letra, una i, unida por su parte superior a la t pre­cedente, y el segundo el primer palo de la m, unido también por su parte su­pt:rior, a los otros dos trazos, que no cualquier otra letra. La i se une a veces por su parte inferior a la letra siguiente. Véanse las fotocopias adjuntas. El que esté unida a la t es debido a la prolongación del trazo horizontal de esta letra.

2.ª Lógica. El título no " responde perfectamente a su contenido", se­gún lo leyeron G. \Tillada y Hurtebisse, pero sí, conforme a nuestra lectura Veamos : el P. G. \Tillada, para favorecer su teoría, destruye el orden del Ms : "el número 74 de Ripoll encierra, entre otras cosas, una porción de glosarios . .. y un tratadito de música". Según esto tenemos, pues, que la música está al final del Códice, siendo así que viene en los primeros folios. Luego el libro debía titularse lógicamente " Liber tonologiarum ( ! ) et glossarum " . ¿Por qué vienen los tonos al final? Sencillamente, porque no hay tal, y la lectura " tono­logiarum " es una confusión de sus lectores.

Dice G. Villada, f. 7orB: Ein nahtru.1issenschaftlicher Traktat alphabe­tisch geordnet; zuerst de coniugiis ! ( I 1 ). Sin adelantar la descripción del Có­dice, podemos insinuar que se trata de su segunda parte, y ésta se halla consti­tuída principalmente por los diez últimos libros de las Etimologías de San Isidoro; cosa que ha pasado desapercibida a cuantos hasta el presente se han vcupado del l\fa. ¡Si son precisamente isidorianos algunos glosarios y uno de ellos es la reproducción del libro X de las Etimologías !

El hallarse aquí los diez últimos libros de la obra isidoriana tiene su explicación por cuanto, ya en aquel tiempo, corría la obra dividida en dos partes o volúmenes, comprendiendo diez libros cada división; división que ofrece el "Cod. Toletanus"; era conocida desde el siglo VIII, y parece fué techa casualmente " fortasse quia alicubi Etymologiae in duo volumina di­visae fuerunt" ( 12).

Si el fondo principal del Ms. lo constituyen en su primera parte " Glo­sarios" y en la segunda "Etimologías", ¿qué otra cosa sino "Liber glosa­rnm et [e J timologiarum debe decir su título ?

Demostrado, con lo antecedente, que dicho título "timologiarum " está, pues, "paleográfica y realmente justificado'', quédanos toda vía otra prueba que se escapó a la sagacidad de G. Villada y sectarios, y es la

3.ª Granwtical. ¿De dónde saca el referido paleógrafo la palabra "to­nologiarum"? Todos los Vocabularios latinos que hemos consultado, especial­mente los que nos merecen más crédito: el " Forcellini", ;'Georges" y "Qui-

(u) García Villada. Bib. Patrum, lat. etc., II, pág. 4r. (1 2 ) Arévalo, F. Isidoriana, Migne, PL, 81, vol. 888.

7 22

Page 9: LOS GLOSARIOS DE RIPOLL POR EL REVERENDO … · para el estudio del latín medieval español? * * * ... trilingüe en hebreo, griego y ... b manera de entonar las antífonas, los

JUAN LLAURó

cherat", para citar ediciones italianas, alemanas y francesas, están ayunos de tal dicción. Si al P . G. Villada le fué dado consultar las cédulas del ' 'Thesau­rus " , inéditas todavía, y ver, entre ellas, la que estudiamos, debía de decírnos­lo para que no anduviéramos desconcertados con dicho vocablo. En todo el "Corpus Glossariorum Latinorum ", Goetz, no hemos podido tampoco hallar vestigios de " tonologiarum". Y no digamos del "tonarum " de " Artigas " . ¡Si hubiera cuando menos puesto "tonorum" ! ...

Y a que en el léxico latino nos ha sido imposible hallar tal palabra - fac­tura desde luego la tiene greco-latina, v. gr. " Analogía, Theología " , etc., -hemos apelado al "" Alexandre " quien, asimismo, nos ha dejado a oscuras. ya que no existe tampoco en el Vocabulario griego la palabra Tcvo),oyda. Queda únicamente la siguiente deducción: para "tono" tenemos TÓvoc;; mas, para " -logia " únicamente puede corresponderle la dialectal .l.oyda, que sig­nifica " colecta, colección", pudiendo resultar de ello la TovoAoyda. " colección de tonos", cosa siempre muy distinta del "tratadito práctico de música ", de que nos habla G. Villada.

Finalmente, tiene explicación plausible el que venga así la palabra " et timologiarum " por dos razones: fonética una y literaria Ja otra. Fonética­mente puede suprimirse la e de " etimologiarum " en pronunciación vulgar, por ser átona, y además, por un fenómeno haplológico que consiste en la reducción de dos sílabas de iguales fonemas; literariamente por la cacofonía resultante del encuentro de dos "et " segu·idos, cosa que no se le escapó al c0pista que debió acomodarse a su manera de pronunciar.

8

Page 10: LOS GLOSARIOS DE RIPOLL POR EL REVERENDO … · para el estudio del latín medieval español? * * * ... trilingüe en hebreo, griego y ... b manera de entonar las antífonas, los

LOS GLOSARIOS DE RIPOLL 339

GLOSARIO I

Ms. Ripoll 74

Incipit appericio sive declaratio genera verborum glosametarum.

Fol. 17 ra

l Quo magis-quanto magis Diminuitur-minoratur Augmentatur-crescit Diminutiva-<¡ui minoratur

5 Origo-inicium Cernitur-videtur Fabula-parabola ficta Ruga-macula vicium Vinculum-ligamen

ro Tenuista-nomen proprium ínsula Calipso-Nimphe

Fol. 17 rb

Pan--sensibilitas Pollux-nomen proprium Odisseus-nomen proprium

15 Nota-cognita Apellantur-nominantur Achilles-fortis uir Agameno-nomen fortis Omonima-nomen grecum quod latine

sonat una nomina que una dicta plu­ra significent

20 Ut nepos-Nepos est filius filii. Ne­pos luxoriosus et prodigus quod est dissipator substancia.

Fol. 17 ua

Acies-<licitur acumen ferri et acu­men oculorum et acumen sensu et pars exercitus

Aries-<l!citur animal et signum in caelo et machinamentum contra mu­rorum destruccionum

Terra-<licitur Tellus

Humus-dicitur Terra 25 Ensis-<licitur gladius

!vlucro-<licitur gladius Adiecta-dicitur adiuncta sociata Sapiens-dicitur sollers excelsus Sagax-dicitur arduus ve! prudens

30 Conparationis-<licitur prelacionis Constituta-<licitur locata posita Sepe-<licitur frequenter Quamuis-<licitur licet Positus-<licitur missus locatus

35 Significat-<lemonstrat Virusque-dicitur uirtute plena Maiusculus-paruo maior Grandiusculus-paruo maior Adici-admitti adiungi

40 Oportet--expedit conuenit Adiciuntur-adiunguntur Rector-qui super fertur sui generi Interdum-aliquando Genus--exploratio masculini aud fe-

menini 45 Promiscuum-quod masculum et fe-

mínam per uno nomine apellant Incertum-dicitur indubium Silex-genus petra Stirps-origo Inflectere-inclinare

50 Nichili-qui nullam abens utilitatem Frugi-bonus parcus modestus Specu-antra spelunca Desinunt-terminant finiunt Diuersas-varias multas

55 Regu!as-rectitudines ordinationes st­militudines equales

:Multip!ices-multas plurimas

Fol. 17 ub

Habent-possident tenent Astutus-prudens sapiens Quirites-a monte Quirino

6o Cancelli-semper astas inmanibus ~ undine-merci monie

27 A<d>iecta; d N.-37 tus; tu i.ras.

Ma<g>iusculus; g A'; "gi" A.2 i. m;:rg. - 58 Astu////

9

Page 11: LOS GLOSARIOS DE RIPOLL POR EL REVERENDO … · para el estudio del latín medieval español? * * * ... trilingüe en hebreo, griego y ... b manera de entonar las antífonas, los

340 JUAN LLAURó

Ferie-festiuitates uel c:!ies festi Cuadrige-numero equorum et iuga

bouum et currus rotarum Kuptie--<licuntur quo tegant mulieres

capita sua 65 Kalende--<licuntur inicia mensuum

Nugigerulus-Inutilis portator \Tirus-venenum Saturnalis-festa Saturni Floralia-festa floridii

70 Compitalia-festa Diane Vulganalia-festa \Tulcani Consci~onuencio

lnsulsus-inconditus sale Pinnipotens-uelox ut pennatus

75 Inperterritus-sine terrore Animaduertere - inspicere adtendere

considerare ex utraque parte ex in­teriora et exteriora

Prouiden<lum-prospiciendum conside­randum

Omnino-numquam iterum Obliqui-tortuosi non recti

80 Nonnulli-plurimi pulti Forme-exitus foris finis Frugi-temperatus bonus modestus Nichili-in nullo utilis Nequam-inutilis

85 Fas-licitum Nefas-inlicitum Nugas-inutilis Eques romanus-qui ex senatoria erat

proienie eques romanus uocabatur usque ad id quod senator fieri de­beret

Prethor urbanus-preceptor urbis uel magíster

90 lgnarus dicitur-Incius qui nescit bel­lare

Securus amorum--qui non sustinet amorem

Fol. 18 ra

Dicione-potestate Mactus uirtute-dicitur maior fortitu-

di nis Emblema-res superuacua

95 Epigrama-superscriptio Stema--ornamentum Poema-unius libri metrici Scerna--dicitur figura Forme-unius similitudinis

100 Patefac--hostendit demonstrat Accidunt-eueniunt Existimant-putant credunt tenent Promissiuus-a promittendo dictus Pudet-verecundet

105 Tedet-pigritat Libet-placet Quarnuis-licet Meditatiua-a meditando Lecturio-id est legere uolo

I IO Frequentatiua-a frequentando Lectito-frequenter lego lncoatiua_:__incoando incipiendo Feruesco-incipio calere Calesco-incipio calere

II5 Incoantur--oriuntur nascuntur Patrissat-morern patris tenet Matrissat-morem matris tenet Sorbillo-sepe sorbeo Sugillo-sepe sugeo

120 Curro-uelociter curro Cursito-frequenter curro \T olito-frequenter uolo Compesco---comprimo conculco Consuesco-in consuetudine abeo

125 Quiesco-requiesco Vincior-ligor constringor Refutantes-respuentes reicientes Defectiua-rnarcencia Scrutor-exploro te, inuestigo te

l 30 Criminor---crimen inpono Criminor ad te-tu michi crimen in­

ponis Fio-factus sum Fido---confido fiduciam abeo

Fol. 18 rb

Audeo-audax sum 135 Gaudeo-letus sum

\Tescor---comedo Feror-porto Medeor-medicamentum facio

63 n<v>mero; 1; N.-73 dunt [ere]

inconditu<s>sale; s A'.-Fru////gi : i i.ras. -102 ere-

10

Page 12: LOS GLOSARIOS DE RIPOLL POR EL REVERENDO … · para el estudio del latín medieval español? * * * ... trilingüe en hebreo, griego y ... b manera de entonar las antífonas, los

LOS GLOSARIOS DE RIPOLL 341

Pando-a peri o 140 Faxo-facio

Sis-sicis Infit-dicit Inquam-dico Sto-sisto

145 Do-cedo Flo-acrem concucio Muruo-firmo Punio-uindico Munero-munera tribuo

150 Parcior-diuido Populo-deuasto Assencior-<:onsencio Adulor-adulacionem inpono Auguro-uoce uel uolatu auium di-

uino 155 Diferencie-distancie distincciones

Non eget-non indiget Verberor-percucior Suadeo--ortor Abscedo-discedo recedo

16o Auertor-abscedo fugio Pocior-fruor Irruo-inrumpo Libo-sacrifico Trao-distrao duco

165 lnpello-inpingo Scalpo-con frico Texo-ordino Triumpho-uictor glorior Liquet-patet

170 Adiecta-adiuncta Significacion~stensione

Tullius-nomen proprium Cursim-uelociter ueni Strictim-stricte ueni

175 Indulgens-parcens

Fol. 18 ua

Rite-dicitur recte dicitur more Paulatim-striccius ueni lnpune--sine uindicta Dificile--graue

18o Sedule-assidue Agiliter-uelociter

V surpauit-male usa F'also-mendose Sedulo-assiduus

185 Duriter-crudeliter Semel-vnum Bis-duo Obtandi-ut utinam Ortandi-ut eia

190 Proibendi-vetandi Separatim-semotim Aplicare-aiungere Repente-su bito Exinde-de inde

195 Dehinc-de isto loco Tegescens-tepiduscere incipiens Tunicatus-tunica indutus Galeatus-galea indutus Aplicanda-adiungenda

200 Furibundus-similis furenti Moribundus-similis morienti Ludibundus-similis ludendi Adnectens-adiungens Ordinans-stabiliens

205 Disiunctiue-quod sensum disiungat Quamobrem-quam oh causam Tecum-cum te Secum---cum se Nobiscum-<:um nobis

2JO Uobiscum-cum uobis Precedí t-antecedit Prefero-ante porto Expresse-exacte exquisite Precedens-ante pergens

215 Didduco-huc illuc duco Distrao-illucque trao Recipio-suscipio

Fol. 18 ub

Secubo-solus iaceo seorsum cubo Amplector-brachiis aprehendo

220 Congredior-simul gradior Infula-ueste sacerdotalis V tri usque-uidelicet Ante edes-ante domo sto uel discurro Cis renum-id est ex ista parte renis

sum uel ambulo

152 [consensio] consencio. - 16o abscedo <fugio> Aº muy posterior. - 164 du<c>o. -182 [vit].-200 <F>Furibundus; F N.-215 ////huc; hui.ras.

Il

Page 13: LOS GLOSARIOS DE RIPOLL POR EL REVERENDO … · para el estudio del latín medieval español? * * * ... trilingüe en hebreo, griego y ... b manera de entonar las antífonas, los

JUAN LLAURó

225 Citra forum-ex ista parte foris sto uel locor

Circum uicinos-iusta moror uel abito Circa templum-lego uel oro Contra hostem-pergo uel pugno Erga propincos-iusta s11m misericors

230 Extra terminas-foras ambulo uel re­cedo

Intra moenia-intra ciuitais edilicia sum uel abito

Extra macellum-ubi uenduntur car­nes

Pone tribunal-iusta tribunal sedeo Tribunal-est solium regale

235 Per parietem-iusta parietem curro Prope fenestram-scribo uel prospicio Propter amnem-iusta fluuium equito

uel ambulo Secundum fores-iusta ostium sto uel

ambulo Post tergum-percucior tergam id est

dorsum 240 Trans ripam~iacio petram

Vltra fines-ultra terminas Supra ceium-tesaurizo V sque oceanum - mare quod girat

mundum Penes arbitros-iusta iudices sedeo

245 Abs qollibet-absque ullo officio uiuit E iure-id est de lege accepi Pro clientibus-fideles nutritos Tenus-usque ad pubem alumnos nu-

tritos Eufoniam--bonam sonoritatem

250 Subicitur-suponitur Acturum-aquilonari parte cedí Postes--ostia uel fores Gradibus-ascensionibus Sidunt-consistunt

255 Ferre-portare Iuuat-adiuuat Densa-spissa Testudine-scutorum conexio

Fol. 19 ra

Ambiguas-bicipites uel ancipites 260 Ceterum-coniunccio

Mencionem-memoriam Priamo-nomen proprium Rogitans-deprecans Vim-uirtutem fortitudinem

265 Suffero-subporto Conficio-simul deficio Crurum tenus-usque crura Ius suum--suam subdicionem Coerentes-coniungentes

270 Annumerauimus conputamus Interiecta-interposita Exprimendos animi affectus~icien­

dos hostendendos manifestandos ani­mi uolumptates

Obtantis-desiderantis Huiuscemodi-huius significacionis

275 !uno-nomen dee Vates-prophete Expressum-purum Proferuntur-ostenduntur Liquide-deficientes

28o lmperitis-insipientes lnbecilli-sine uirtute lnterdum-aliquando Adspiracionis-ereccionis soni uel spi-

ritus Atuenus-nomen dea

285 Eacida-nomen proprium A plerisque-a multis Mox-statim Dualis-super dupla Metricos-uersificatores

290 Semipes-medius pes Certa-firma fixa difinita Dinumeracio-conputatio Arsis-eleuatio Thesis-posicio dimissio

295 Resolucio-diligacio Dissilabi-duarum sillabarum Contrarius- contra positus

226 ////lusta. -244 arbitros; r doble tamaño.-258 <T>est////udine; T del si­g-lo XII. Sólo hallarnos un tipo parecido aunque no igual en el glosar!o correspondiente al libro X de las Etimologías; t i. ras. - 268 ius su< u> rn. - 267 crura ; a< e. - 259 ancipi­tis; corr. c. sup. i. de -lir. -277 expre<s>sum.-290 rnedius ////pes. -297 cont<r>a positus.

12

Page 14: LOS GLOSARIOS DE RIPOLL POR EL REVERENDO … · para el estudio del latín medieval español? * * * ... trilingüe en hebreo, griego y ... b manera de entonar las antífonas, los

LOS GLOSARIOS DE RIPOLL 343

Fol. 19 rb

Spondeus-productus Trocheus-uolubilis rotatilis

300 Meta-mensura terminos Erato-nomen musa Moenalis-nomen montis Accates-nomen proprium comes fuit

henee Oratores--conditores hedificatores

305 Cantilena-modulacio cantacio Salominus-nomen proprium Armipotens-arma potens Diomedes-nomen proprium Colonia-nomen ciuitatis

310 Moenedomus-nornen proprium Demostenes-nomen proprium philo-

sophi Fecenninus-nornen propriurn Accutus-tonus eleuatus Barbarismus-barbaris gentibus

315 Metaplasmus-transformatio Peregrinus-alienus extraneus Barbarolexis-barbara !acucio Mastruga-sagum lingua sardorum Catega-astotolum lingua persarum

320 Magalia--case lingua afrorum Acinaces-gladium lingua medorum Detraccio--ablatio Fato-fataliter monitus Profugus-fugitiuus

325 Pernicies--crimen necem morsi N ota-dicitur cognita dicitur caracte-

rem uel imaginem Iotacismi-iota greca littera Hiatus-aperciocicio Prelocuti-ante locuti

330 Contrauersiam - contemcionem iur­gium pugnam

Pertinacibus-rixosis contemciosis su-perbis

V rere-incendere ardere Adnotare-adscribere adsignare Obscena-turpis

335 Arrige-erige eleua Legati-missi

Vexasse--turbasse Rates-naues

Fol. 19 ua

Percensere--enumerare 340 Orion-signum celeste

Sincrisis--collisio id est confricacio Secuturarum---que sequi debent Continuo-statim subito Ingenti mole-magna magnitudine

345 Numina febi-deitate Apollonis Epanalempsis-repeticio uerbis Sceptrum-uirga regalis ~arsa----<le marsa regione [P]eligna cohors - multitudo peligna

regione uel opido Peligno 350 Festina-uelox

Virum uis-uirorum fortitudo Comiserantes-condolentes Titania-uia unde solero currit in

anno Dictio-oracio locutio

355 Sciti-ueloces Tela-lanceas astas Inpellite remos-inmitite remos Tiphin-gubernator equorum Atlantis-nomen montis

360 Quassatur-percutitur Sumerent- acciperent Abdidit-abscondit Atris-nigris Friget-frigescit

365 Venus-libido Arduus--excelsus lmpar-dissimil is Dira-pessima crudelis Faceta-iocunda decora

370 Satis-abunde V rban itate--excellencia pulcritudine Expolitum-ornatum decoratum Saucius-percussus uulneratus Aram-altare

375 Frigius----<le Frigia Lacedemonia-Grecia

319 [astotolum] ; con llamada al margen; astotolum A' i.marg. -324 Profug/ ///us; i, i.ras.-326 //// Nota.-349 <p>Eligna; p A".-349 [Perlgna pertigna] peligna. - 357 · inmitate; a tachado por i A'.

13

Page 15: LOS GLOSARIOS DE RIPOLL POR EL REVERENDO … · para el estudio del latín medieval español? * * * ... trilingüe en hebreo, griego y ... b manera de entonar las antífonas, los

344 JUAN LLAURó

GLOSARIO II

Fol. 19 ua

Incipit purorum. Elucidatio glossametha­rum. Secunda glossa.

Fol. 19 ub

Concrepet-resonet Scita-mandata Sibolica-catholica Seua-pessima

5 Psallens-canens Hians-transiens Melodema-<lulcia cantica Omnigena-omnia Polorum-caelorum

ro Ast-coniunccio Vexilla-sigua Corea-caterua Vibrat-coruscat Ouans-gaudens

15 Vranica-celica Pontum-mare Triumphat-uincit En-e e ce Depromens--dicens

20 ::\.felos-cantica dulcia Personant-simul sonant F retus-adi u tus Simphonia-dulcis arm0nia Falanga-multitudo

25 Inclita--gloriosa Limpha-aqua Agon-certamen Trina ternarum-nouem ordines Mactus-magis auctus

30 Curia-intra curia residens Vim-fortitudo Dindima-sacra misteria Suma-magna Preconia-uox amonitiua

35 Orrida-orrenda Testis-martiris Agonista-luctator

Alitur-pascitur Trofea-uictoria

40 Girundia-comportatrix Reboans-bene sonans

Fol. 20 ra

Celitus--diuinitus Adleta-milex fortis in seruitio dei Augusta-sancta

45 Lanista-laniator Fera-ferus Dinamis-virtus Demum-deincebs Peruicax-pertinax

50 Inuicta-inuincibilis Terga--dorsa Nexum-ligatum Pollet-fulget Soma--corpus

55 Afta-anima Arua-terra Laureata--coronata Micat-lucet Odas-laudes

6o Sceptra-uirga regia Citra-ultra Fert-refert Moenia-ciuitas Caterua--congregatio

65 Redimita-decorata Hypo--sub Pignora--corpora Patrare--patrocinare Imologia-siínilitudo

70 Tellus-te1·ra Olim-iam Taxiarchica--episcopatus Pandens-exponens aperiens M unia-mandata

75 Iugaui-subiugaui Climata-cardines Ludiera-lubrica Teologica-diuina sermocinacio

. 23 ac<r>monia; r A1.-28 Tri<n>a. ·--35 o<r>renda.-38 pa<s>citur; s A". -6o [iurgia)uirga.-62 [fert] fert refer[t]t////; fcrt i.ras.-75 Ludiera; e supra.

Page 16: LOS GLOSARIOS DE RIPOLL POR EL REVERENDO … · para el estudio del latín medieval español? * * * ... trilingüe en hebreo, griego y ... b manera de entonar las antífonas, los

LOS GLOSARIOS DE RIPOLL ·345

Opinans-adornans 8o Sat-satis

His-iste Geromista-adleta

Fol. 20 rb

Fortis-forte Tempsit---contempsit

85 Ancisus---circuncisus Cardiacus-pulsum cordis paciens Globus-rotunditas Y drus-serpens aquaticus Oblicus-distortus

90 Viuidus-pinguis uel plenus Brauium---corona Lucium-urina Erarium-ubi conduntur peccunia pu­

blica Acitabolum-<iuarta pars emine

95 Compita-ubi uia coniunguntur Discidium-discordia Edictum-lex publica uel preceptum

regis Xenodochia-ubi colligunt pauperes Zelotipium-hodium

100 Stix-paludis inferni Cuspis-lancea Gaddir-tortuosus Compos-simul potens Scrobs-fouea defossa

105 Mauors-belligerator Propalare--mani festare Ano logia-regula Sedulus-assiduus Aduentare--aduenire

110 lndagare-inquirere Elicui-edocui Ignire--inluminare Karexantes-scribentcs Nisum---conatu

15 Liquido-puro Internare-demonstrare Pandere-demonstrare Scalatim-gradatim Preposterus-in feriar

120 Series--<>rdo Disserendum-aperiendum Quatenus--quousque Facultas-possibilitas

Fol. 20 ua

Ambiguitas-<lubietas 125 Crisostomis-hos aureum

Acrizimus-panis leuiter fermentatus Catasphus-explorator Gimnus-nudus Teologus-diuinus sermocinator

130 Zelus-amor dei et in alico loco poni­tur pro inuidia

8.t Tem<p>sit contem<p>sit; p, p A'.-Xedono////; xia i.ras., chia supra.-102 tortuo [sis] sus.

15

Page 17: LOS GLOSARIOS DE RIPOLL POR EL REVERENDO … · para el estudio del latín medieval español? * * * ... trilingüe en hebreo, griego y ... b manera de entonar las antífonas, los

346 JUAN LLAURó

GLOSARIO III

Ripoll 74, fol. 32 uA

Scolica Greca glossarum. Glossa tercia.

A

1 Apocriphus-grece latine dicitur secretalis. Quo nomine censetur liber aliquid secreti in se continens propter quod non est recitandus in publico. Siue qui auctoris nomine non pre­titulatur ut sunt libri quorundam ueterum li­bri quoque hereticorum mendacia in se con­tinentes propter que secretis sunt legendi qui et apocriphi uocantur. Apo quidem greca pre­posicio est. Crisis uero polisemum nomen non unum eundemque sensum semper retinens. Dicitur enim crisis aurum dicitur ex secretum.

Apocrisarius-minister secretorum uel le­gatus a secretis responsis. V nde beatus Grego­rius apocrisarius romane eclesie fuisse legi­tur id est minister secretorum et legatus a se­cretis responsis.

Apologia-excusacio. Inde apologeticus li­ber dicitur excusatorius scribitur autem per unum l.

Archiater-princeps medicinae. Acroama-generale uocabulum est sonorum

qui instrumentis musicis armonica fiunt sua­uitate.

5 Aforismus--est breuis sermo. Integrum sensum proposite rei continens.

Anagogen-dicitur sensus ad superiora du­cens ac per hoc spiritalis ana enim dicitur sursum.

Archimandrita - princeps ouium. Archon enim princeps mandros uero dicitur ouis. Li­cet eciam alio greco uocabulo probaton ap­pelletur sancti ergo patres qui preerant in eremo quinqua genis et centenis uel eo am­-plius fratribus archimandrite uocabant (F o 1 . . 3 2 u B) quasi principes et pastores ouium :spiritalium.

Aphoros-grece dicitur incaute Adyaphoros-inde ferrentur

16

Etymologi~e S. I sidori.

Apocrypha autem dicta, id est secreta, quia in dubium veniunt. ··.· ......... .. .... ......... ·"·· .. . .. . Nam multa sub nominibus pro­phetarum, et recentiora sub nomi­nibus apostolorum ah haereticis proferuntur, quae omnia sub no­mine apocryphorum auctoritate ca­nonica diligenti examinatione re­mota sunt. VI. 2, 51-3.

Page 18: LOS GLOSARIOS DE RIPOLL POR EL REVERENDO … · para el estudio del latín medieval español? * * * ... trilingüe en hebreo, griego y ... b manera de entonar las antífonas, los

LOS GLOSARIOS DE RIPOLL 347

10 Anaglyffum--uas sursum perscultum ana sursum glyffum perscultum.

Apodixen-probatio et experimentum. Asilum-templum refugii dem quo nemo

audebat reum illuc confugientem extrahere. Adelphe-soror quo nomine apellantur et

gemini fratres. Acharis-ingratus.

15 Amphiballus-birrus undique uillosus. Areastomachus-pars dorsi stomacho con-

traria. Apotuycis-informis materia. Amphobia--caligatio oculorum. Anteriothomia-defeccio uenarum.

20 Apoferasis-secundatio sanguinis. Anacholima-illinimentum. Apozima-aqua cocta cum uariis condimen­

tis. Alalacmos-grece neque iubilum neque ulu­

Iatum proprie significat set clamorem quo acies preliature se coartantur pro quo cla­more in scriptura diuina iubilatio ponitur.

Anatropia-stomachi sursum uersio dum quicquid acceperit uomit.

25 Antebiblium-pignus librorum. Antiigraphus--cancellarius. Aspidopoieia-informatio scuti. Abdomen-pinguedo. Abbaso-infirma domus quasi sine base.

30 Abissus-profunditas aquarum inpenetrabi­lis siue spelunca latentium aquarum (Fo 1. 3 3 r a) e quibus fontes et ftumina procedunt uel que occulte sub terram eunt.

Absida-interprctatur lucida eo quod lumi­ne accepto resplendeat.

Abstemius-sobrius a temeto id est uino . quasi abstinens a uino.

Academia-uila Platonis ubi ipse docebat .. Vnde academici dicti qui omnia inserta esse definiunt nec esse aliquid in rebus ita uerum ut non sit ambiguum.

Acephali-sine capite id est qui nullum se­cuntur. Nam cephal dicitur capud.

35 Acholitus-ceroferarius a deportandis ce­reis quando legendum est euangelium aut sa­crificium offerendum.

17

Anaglypha, quod supes-ius sint sculta; Graeci enim yÁucpl¡ sursum sculpturam dicunt, id est sursum sculpta XX. 4, 8.

Absida Graeco sermone, Lati­ne ... XV. 8, 7.

Acephali dicti id est sine capite nullus enim eorum reperitur auctor. VIII. 5, 66.

Page 19: LOS GLOSARIOS DE RIPOLL POR EL REVERENDO … · para el estudio del latín medieval español? * * * ... trilingüe en hebreo, griego y ... b manera de entonar las antífonas, los

JUAN LLAURó

Acrizimus-panis lcuiter fermentatus qua­si azimus.

Adrogenio-uermafroditus id est nec uir plenus nec mulier.

Aegilopium-uulnus quod intra occulum nascitur.

Alementum--uniuscuiusque Tei imcmm a quo sumitur incrementum et a qco resoluitur.

40 Alementum-uniuscuiusque rei inicium a quo sumitur incrementum et a quo resoluitur.

Aenormis-dictus eo qod mensuram et nor­mam excedat. Aenonas~rece uocant cuius neque inicium

neque extremum noscitur quod nos per diri~ uationem euum uocamus.

Aenon-latine significat sempiternum uel seculum.

Aeuitas-perpetuitas et eteTnitas. 45 Ageauia-sunt loca in naui per que ad re-

miges ortator accedit. De quibus Ennius "Multas sero ageuia longa replentur".

Agoniteta-preliator uel premii auctor smc qui agoni presidet.

Alogia-conuiuiurn.

Fol. 33 rb

Alopicia-est que in capillorum locis nasci­tur et ingerit feditatem. Est autem .:apillo­rum fluor circumscriptorum que greci psiles uocant est autem passio stricture denique ge­Tatur hec causa ex malis humoribus. Si fue­rit .alopicia alba scias ex flegmate generata. Si uiridis ex felle rufo. Si nigra ex felle ni­gro. Item alopicia est capillorum fluoT cir­cumscriptis pilis puluis eris qualitatem* ha­bentibus uocata hoc nomine a similitudine animalis uulpicule que greci alopiciam uo­cant.

Ambro - luxuriosus profusus consumptor siue deuorator hcminum.

50 Ambusilla-uenter. Amphiboena-serpens dicta eo quod duo

ca.pita habeat unum in loco suo alterum in cauda currens ex utroque capite trahens cor­pori circulato. Hic solus serpentiurn frigori se comittit prima omnium procedens et grauis

48 quali[li]tatem. -49 <h>ominum; <h> A'.

18

Agea via ... XIX. 2, 4.

Alopicia est capillorum fluor cir­cumscriptis pilis fulvis, aeris qua­litatem habentibus; vocata hoc no­mine a similitudine animalis vul­peculae, quam Graeci aJ.w~ixa. vo­cant. IV. 8, 1.

Amphisbaena dicta eo quod duo capita habeat; unum in loco suo alterum in cauda currens ex utro­que capite tractu corporis circu­lato. Haec sola serpentium frigori

Page 20: LOS GLOSARIOS DE RIPOLL POR EL REVERENDO … · para el estudio del latín medieval español? * * * ... trilingüe en hebreo, griego y ... b manera de entonar las antífonas, los

LOS GLOSARIOS DE RIPOLL 349

in cubili uergens capud. Cuius oculi lucent ueluti lucernae.

Amphibia sunt quidam genera p1sc1um di­cta eo quod ambulandi in terris usum et na­tandi in aquis officium habent. Amphi er.im grece utrumqua dicitur id est quia et in ter­ris et in aquis uiuunt ut foce cocodrilli ypo­tumi hoc est equi fluuiales.

Amphitapa--ex utraque parte uellosa tape­cia: L. "supleatque amphitapi uillis gentibus molles".

Amphiteatrum-locus spectaculo ubi pug­nabant gladiatores et inde ludum gladiatormn dictorum in eo iuuenes usu armorum diuerso motu condensant et modo contra se glacitis aut pugnis* certantes modo contra (Fo l . 3 3 u a) bestias incedentes ubi non odio .;et premio inlectum subeunt ferale certamen et amphiteatrum dictum quod ex duobus tea­tris sit factum. Nam amphi rotundum est. Teatrum autem ex medio amphiteatro et se­micirculi figuram habens.

55 Analogium--dictum quod sermo inde pre-dicetur. Nam logo grece sermone dicitur.

Anodia-medicina qui dolores ad presens mitigat tantitm non sanat.

Aquintus---circu!us celi est uocatus eo quod contrarius set circulo que arcti connomina­mus.

Antecoenia-id est merenda quasi post me­ridiem edenda et proxime cene.

se committit prima omnium pro­cedens. De qua idem Lucanus (9, ¡19):

Et gravis in geminum vergens caput amphisbaena.

Cuius oculi lucent veluti lucer­nae. XII. 4, 20.

Amphibia sunt quaedam genera piscium dicta eo quod ambulandi in terris usum et natandi in aquis of­ficium habeant. ii!J.:pl enim Graece utrumque cÍicitur id est quia et in terra vivunt : ut phocae corcodilli hippopotami hoc est equi fluviales. XII. 6, 3.

Amphitapa ex utraque parte vi­llosa ta peta. Lucilius ( 13):

Siplae atque amphitapi villis in gentibus molles. XIX. 26, 5.

Amphiteatrum locus est specta­culi ubi pugnant gladiatores. Et in­de ludum gladiatorum dictum quod in eo iuvenes usum armorum di­verso motu condiscant, et modo inter se aut gladiis aut pugnis cer­tantes modo contra bestias ince­dentes : ubi non odio, sed praemio inlecti subeunt ferale certamen. Amphiteatrum dictum quod ex duobus teatris sit factum. Nam amphiteatrum rotundum est: thea­trum vero ex medio amphitheatro est semicirculi figurara habens. XVIII. 52, 1-2.

Ana!ogium dictum quod sermo inde praedicetur: nam A6y!>~ Grae­ce sermo dicitur. XV. 4, 17.

Merenda est cibus qui declinan­te die sumitur, quasi post meridie edenda et proximo cenae: unde et antecenia a quibusdam vocantur. XX. 2, 12.

54 aut p<v>gnis. - 54 non <odio> ; <odio>supra,-56 An<o>dia; o <o> supra A'. - 57 sit <circulo>; <circulo> A' supra. - 58 qua<si> <si> A'.

con f. post;

19

Page 21: LOS GLOSARIOS DE RIPOLL POR EL REVERENDO … · para el estudio del latín medieval español? * * * ... trilingüe en hebreo, griego y ... b manera de entonar las antífonas, los

350 JUAN LLAURó

Antie-sunt c1cmni depentes prope auricu­las greco uocabulo ab auribus dicte.

60 Antiphona-ex greco interpre~atur uox re­ciproca duobus scilicet choris alternatim psal­lentibus ordine comutato siue de uno ad unum quod genus psallendi greci inuenisse dicuntur.

Antipedes-genus monstn m libia. Plantas uersas habent post crura et octonos digitos in plantis.

Antistes--dictus sumus sacerdos quod ante altare stet primus est enim in ordine eclesie et supra se nullum habet.

Antitena - latine contraposita apellantnr que dum ex aduerso proponuntur sentencie pulcritudinem faciunt et in ornamento locu­tionis decentissime existunt ut Cicero "ex hac parte pudor pugnant illuc petulantia ema san­guis" inde (F o 1 . 3 3 u b) anima quasi .me­ma hoc est sine sanguine.

Antilepargosin--dicunt greci talionem. 65 Agape--caritas unde pastionem que causa

caritatis ·dei in pauperes aguntur agape uo­cantur.

Apotis thesei--dicuntur tesauri a positione. Anabola--ornamentum est mi:liebre a collo

dependens a quo primitiuo nomine diriuatur · anabolarium est autem similiter ornamentum

muliebre a eolio dependens quod uulgo alsfa­nonem dicunt. Ana siquidem sursum dicitur hule consilium. Vnde conponitur hoc nomen quod est anabola uel anabolarium eo quod a eolio sursum incipiens dependere pectus cho­operiat ubi consilium gestatur. Scribitur uero per anabolarium non per d. anaboladium si­cut in quibus codicibus corrupte legitur.

Agasones--dicuntur custodes equorum* quos rustici marscalcos uocant.

Anaphus-uas uinarium quod rustici appel­lant anappum per duo pp. rectius uero per unum p. et scribitur anaphus sicut et trium­phus. Greci enim dicunt illud anapos et ino­phoros. Ana enim sursum. phos lux dicitur. Vn?e dicitur anaphos grece et latine anaphus

68 equo<rum>.

20

Antiae sunt cicinni dependentes prope aurículas: Graeco vocabulo, ab auribus. XIX. 31, 8.

Antiphona ex Graeco interpre­tatur vox reciproca duobus scili­cet choris alternatim psallentibus ordine commutato sive de uno ad unum. Quod genus psallendi Grae­ci invenisse traduntur. VI. 3, 24.

Antipodes in Libya plantas ver­sas habet post crura et octonos dí­gitos in plantis. XI. 3, 24.

Antistes sacerdos dictus ab eo quod ante stat. Primus est enim in ordine Ecclesiae et supra se nu­llum habet. VII. 12, 16.

Antitheta, quae latine contra­posita appellantur quae dum ex adverso ponuntur sententiae pul­chritudinem faciant et in orna­mento locutionis decentissima exis­tunt ut Cícero (Cat. 2, 25) :

"ex hac parte ¡_,udor pugnat illinc petulantia". II. 21, 5.

Anaboladium amictorium lineum feminarum quo hurneri operiuntur quod Graeci ve! Latini sindonem vocant. XIX. 25, 7.

Page 22: LOS GLOSARIOS DE RIPOLL POR EL REVERENDO … · para el estudio del latín medieval español? * * * ... trilingüe en hebreo, griego y ... b manera de entonar las antífonas, los

LOS GLOSARIOS DE RIPOLL 351

eo quod labra habet pansa lucem que sursum plenissime accipiat ynophoros etiam potest apellari quasi uinum ferens quod grece ynon dicitur.

70 Agios-sanctus. Atanatos-sine morte id est inmortalis. Apagesis-significat discede uel dimitte et

cessa. Acrostichidis-in inicium uersus quia acron.

Fol. 34 ra

Atleta-luctator siue pugnator. 75 Aloxen-id est sine dulcedine quod proprie

est absintium. Apocatasticus-astans uno in loco scilicet

consistens sicut manifestum est_ planetas ali­quando ante ire solem nunc retrogadas csse nunc stationarias unde soliti su!lt matematici dicere saturnus apocatasticus est.

Artos-panis. Analitica-resolutaria. Anomalum-inequale.

8o Allopaphya---extrinsecus ab aliis illata pas­sio.

Anachoresis-officium super choros. Anachoreta---est princeps super choros que

nomine apellantur sancti patres que eremi ua­stitatem apetentes super omnes choros mona­chorum simul degentium primatum quodam­modo spiritalis uite optinebant.

Anichos-inuictissime. Arsis-eleuatio.

85 .Apostrophos-reuersio.

B

Basileus-grecc latine dicitur rex. Basilica-aula regis. Vnde hominem quem

uulgo appellant palatinum greci basilidos uo­cant hoc est de aula regia. Unde liber regium basilion appellatur.

Bule--<:onsilium uel sermo inde bulotes con­siliarius uel sermocinator.

Biotenathos-bis mortuus.

21

Anachoritae sunt ... VII. 12, 3.

Biothanatus, quod sit bis mor­tuus, X, 31.

Page 23: LOS GLOSARIOS DE RIPOLL POR EL REVERENDO … · para el estudio del latín medieval español? * * * ... trilingüe en hebreo, griego y ... b manera de entonar las antífonas, los

352 JUAN LLAURó

Fol. 34 rb

90 Bilis-<:olera rubea. Bacaulus-in quo mortui efferuntur. Bali--emittere grece dicitur inde balene in­

mense magnitudinis bestie maris ah emittendo et fundendo aquas uocate ceteris enim befays marinis altius iaciunt undas.

Fol. 34 ua

Balista-genus machine ah emittendo iacu­lo dicta quia bali dicitur grece emittere. Tor­quetur enim uerbere neruorum et magna uim iacit astas aut saxa.

Ilalneum-nomen est inditum a lauatione meroris. N am greci balaneon dixerunt quod ancxietatem animi tollat hec et gynnasia di­cuntur quia ibi alhlete uncto corpore et per­fricatum manibus exercebantur. Nam gymna­sium grece latine exercitium dicitur Gymnas uero nudus.

95 Barones-greco nomine dicti quod sint for-tes in labores. V nde et barba dicta quod sit indicium uirtutis. Bari enim dicitur grauis quod est fortis cui contrarium est leuis id est infirmus et inbecilis.

Barritus-uox elefantis.

Baptismus-tinctio ipsam siquidem tinctio­nem spiritum gratie in melius permutamus cum exuta deformitate scelerum accipimus dealbationem uirtutum.

Baratrum-uorago precipicium ramie a~ti­

tudinis profunditas.

Barbarus-tardus obtusus imperitus stolidus inconptus.

100 Bariptos-genus marmoris est ferrei colo-ris multeque duritie unde et ei nomen datum est inuenitur in Egypto atque Aetiopia.

Basilice--prius uocabantur regum habita-

Ballenae autem sunt inmensa magnitudinis bestiae ah emittendo et fundendo aquas vocatae ceteris enim bestiis maris altius iaciunt undas ; ~áU.sw enim graece emit­tere dicitur. XII. 6, 7.

Balista-genus tormenti ah emit­tendo iacula dicta; ~IÍA6Ív enim graece emittere dicitur Torquetur enim verbere nervorum et magni vi iacit aut astas aut saxa. XVIII. IO, 2.

Balneis vero nomen inditum a levatione maeroris: nam Graeci ~á:­l11v6iov dixerunt quod anxietatem animi tollat. Haec et gymnasia di­cuntur quia ibi athletae uncto cor­pore et perfricato manibus exerci­tantur : nam yuµ.vá:0"1ov Graece, La­tine exercitium dicitur. XV. 2, 40.

Idem et barones Graeco nomine quod sint fortes in laboribus ~11po; enim dicitur gravis quod est for­tis. Cui contrarius est levis, id est infirmus. IX. 4, 3r.

. .. Unde et vox eius barritus ... XII. 2, 14.

Baratrum nimiae altitudinis no­men est: et dictum baratrum quasi vorago atra, scilicet a profunditate. XIV. 9, 5.

Basilicae prius vocabantur re

90 [Bilis colera rubea] Bilis ... ; repetido. - 93 [Balista genus machine ab emitten////. .. J Balista ... ; repetido.

22

Page 24: LOS GLOSARIOS DE RIPOLL POR EL REVERENDO … · para el estudio del latín medieval español? * * * ... trilingüe en hebreo, griego y ... b manera de entonar las antífonas, los

LOS GLOSARIOS DE RIPOLL 353

cula. V nde et nomen habent. N am basileus rex et basilice regi habitationes dicuntur. Nunc autem diuina templa ideo basilice no­minantur quia ibi deo regi omnium cultus et sacrificia offeruntur. Basilei autem apud gre­cos oh (Fo 1. 3 4 u b) hanc causam reges uocantur quod tamquam bases populum su­stineant.

Beniamin-ex duobus uerbis conpositum nomen habet filio et de..xtera be enim filius dicitur. Ianim dextera.

Bariona- in lingua nostra sonat filius co­lumbe et est nomen sirum et ebreum.

Bar-quippe lingua sira filius iona hebraice columba.

105 Boyticus-secularis siue mundanus. Baen~rnamentum est colli ex auro et

gemmis preciosimum quod alio nomine tor­ques potest dici quidam tamen dicunt ornamen­tum esse capitis.

Byrotum-genus ueiculi cum duabus rotis. Brauium~orona inde brareta qui brauium

accipit. Bauanola-lectus quod in itinere fertur.

110 Byblioteca-dicitur librorum comendatio id est conscriptio atque in unum coadunatio. By­bli siquidem dicuntur libri. Teche autem cii­citur mandatum siue comendatum est et aiiud nomen entole quod dicitur mandatum set ta­men alium sensum obtinet cum dicitur entole mandatum pertinens ad preceptum et iussum atque aliud cu mdicitur teche mandatum per­tinens ad comendationem ut ibi seruetur ad memoriam et diuturnitatem. Dicitur et a qui­busdam quasi librorum positio. Set si ita es­set nequaquam illud aspirationem admitteret quapropter quod primum diximus ratum esse uidetur.

e Cosmicos-dicitur ortus uel occasus mundi

id est illorum siderum que in firmamento ha­bentur.

Cliote<lrum-sella plectilis.

Fol. 35 ra

Copa-uas uinarium quod uulgo per u et per duo p. p. proferunt cuppam set melius per o. et per unum p. profertur copa.

23

gum habitacula unde et nomen ha­bent: nam ~~acAEa; rex et basili­cae regiae habitationes. N une au­tem ideo divina templa basilicae nominantur, quia ibi regi omnium Deo cultus et sacrificia offeruntur. XV. 4, II.

Beniamin interpretatur filius dex­terae quod est virtutis. Dextera enim appellatur iamin. VIL 7, 19.

Bibliotheca est locus ubi repo­nuntur libri: ~f~:Ao; enim Graece li­ber 67¡xl¡, repostorium dicitur. XV.

s. 5.

Bibliotheca a Graeco nomen ac­cepit, eo quod ibi recondantur libri. Nam ~1~AÍwv librorum IH¡x-r¡ repo­sitio interpretatur. VI. 3, 2 .

Page 25: LOS GLOSARIOS DE RIPOLL POR EL REVERENDO … · para el estudio del latín medieval español? * * * ... trilingüe en hebreo, griego y ... b manera de entonar las antífonas, los

354 JUAN LLAURó

Copon siquidem dicunt greci profundum a quo copam dicimus uas uero balnetinum non copa per o. set cupa per u. eo quod nos intra se capiat.

115 Chele-brachia. Cata-secundum. Crisis-aurum uel secretum et est sermo

polisemus piures sensus continens. Cimiterium-locus dormitionis motron ergo

dicunt greci dormire. Chiragricus- est qui manuum uel digito­

rum infirmitate Jaborat scribendum uero cum h. quia grece manus dicuntur xeira nam ean­dem uim tenet apud nos c. et h. aspiratio quam apud grecos x. ei uero pro "i. accipitur.

120 Chirografus.- est manus scriptio quando enim scriptura per medias litteras partitur et partero retinet qui feneratur partero qui acci­pit id dicitur cirographus.

Cloaca-Iocus uel fossim extra ciuitatern in quam publicarurn latrinarurn stercora egerun­tur. In quem scilicet locum corpora sancto­rum martirum causa despectionis iactabant pagani.

Condilornata-sunt nodositates quas patiun­tur artetrici digitorum. Felix capella introdu­xit Tl)'..7JV ( TÚx_-r¡v) id est fortunam diuersa­rum capita conterentem conplicatis in condi­los digitis id est in nodositates.

Climacterica-sunt incerta re:-um profugia. Cum enim mathematici in stellarum motu ge­nituram hominum conputant quicquid extra XXX partes signi occurrerit illud scilicet spa­ciolum quo sol de uno signo exiens in aliud transit climacterium uocant id est incertum rei profugium. Scribitur autem in prima sil­laba per l.

Fol. 35 rb

Campse-conuertibiliter 125 Cohors pretoria-<licitur que circa preto-

rem uigiliarum excubias agit. Centuri~ui centum milites preest.

Centuriatus-ordo militaris dignitas. Catapulta - machina emittendis tormentis

apta.

115 Chele //// brachia.

24

Cupos et cupas a capiendo, id est accipiendo, aquas ve! vinum voca­tas; unde et caupones. XX. 6, 7.

Cloacae dictae quod bis percolan­tur aquae. XV. 2 25.

Centuriones dicti eo quod centum praesint militibus. IX. 3, JI.

Page 26: LOS GLOSARIOS DE RIPOLL POR EL REVERENDO … · para el estudio del latín medieval español? * * * ... trilingüe en hebreo, griego y ... b manera de entonar las antífonas, los

LOS GLOSARIOS DE RIPQLL 355

Centones-filtra. 130 Catascopus-explorator.

Cataclismus--diluuium. Choicus-terrenus. Cicures-porci domestici . Cola-membrum.

135 Comatice--breuiter et cum quadam inci-sione.

Cameunu-dicumur sola humo cubantes. Cosmographus-mundi descriptor. Corographi-regionum descriptores. Ca.'1terus-equs castratus.

140 Catecizo--instruo. Inde catecumenus dici­tur instructus uel potius qui instruitur scn­biturque per e.

Chirurgici-sunt qui manibus operantur se­cando aut operando aliquid ferramentis.

Culleum-uas pice oblitum. Cidarim-et tyara et mitra unum sunt pil­

leus scilicet calamaucus capellus cufia siue galerum.

Colimbus-locus ubi mundantur uestimenta uel aquarum lacus fluentes.

145 Cacon-malum inde cacus horno dicitur ma­liclosus.

Colossi - statue magnitudinem excedentes humanam.

Fol. 35 ua

Camos-uilla. Comici-dicuntur quasi uillani poete qui

uillarum causas scribebant in ipsis uillis unde etiam turpia quoque conscribebant uel sicut quidam uolunt a comptis uerbis dicuntur co­mici. Vnde comedia dicitur illorum poetria uel a comis id est uillulis uel a comptis uerbis. uel etiam a comestione quia idcirco huiusmo­di rebus studebant ut questum gule adipisce­rentur unde comedie quasi commessorum odae.

Croma--color. 150 Choraula-princeps chori ludorum quo no-

mine potest dici totus chorus. Callionphone-bona uox. Cronos--tempus. Crisema-crassitudo. Comitie--populi conuentus dicte a comis

Catechumenus dictus pro eo quod adhuc doctrinam fidei audit, necdum tamen baptismum recepit VII. 14, 7.

Cidarim et ipsud sacerdotum erat, quod a plerisque mitra voca­tur. XIX. 30, 6.

Comoedi appellati sive a loco, quia circum pagos agebant quos Graeci XWf1.!1; vocant, sive a comi­satione. Solebant enim post cibum homines ad eos audiendos venire. Sed comici privatorum homin'lm praedicant acta ... VIII, 7, 6.

Itern et larvatici. lpse est et mor-

146 Calossi. - 148 a co<mi>s; mi con f. <mi> supra A'. - 148 unde -comedie. - 154 [populo] populi .. . ;

Page 27: LOS GLOSARIOS DE RIPOLL POR EL REVERENDO … · para el estudio del latín medieval español? * * * ... trilingüe en hebreo, griego y ... b manera de entonar las antífonas, los

JUAN LLAURó

id est uillis quod ex uillis et ciuitatibus popu­lus conueniret quo nomine dicuntur etiam no­nores magistratuum id est comicie. Comitie autem fiebant rome ad creandos magistratus Kalendis ianuariis in campo martio ad quas omnis romanus et uniuerse dignitates conílue­bant. Comitialis ergo---est morbus a comitiis dictus qui et diuinus quo caduci uel epilem­tici tenentur cui tanta uis est ut horno ualens concidet spumetque. Comitialis autem dictus est quod apud gentiles si comitiarum die cui­que accidisset comitie intermittebantur id est mutaciones ordinum usque in kalendas (F o 1 . 3 5 u b) februarii. Haec passio et caduca et epilemsia uocatur eoque morbo correptos uul­gus lunaticos et barbatos uocabat.

D

155 Diocesis-propria gubernatio. Didasculus-magister. Didascalía--ars magistralis. Dyathne--dicunt omnes cibi pariter quia

infirmis conceduntur utendi. Dyamorom-moratum.

160 Dextrochirium - est ornamentum dexére manus idem est et armilla nam xeira manus.

Dulos-seruitus. Vnde a quisbusdam :lici­tur adolescens quasi sene seruitnte qui uiuide agens in ea aetate iugum seruitutis aut de eolio proicit aut etiam omnia dura pro nichi­lo deputet.

Doma-tectum siue domus. Dogma-doctrina.

bus comitialis , id est maior et divi­nus quo caduci tenentur. Cui tanta vis est ut horno valens conc1<lat spumetque. Comitialis autem dictus, quod apud gentiies cum comitiorum die cui quam accidisset, comitia di­mittebantur. Erat autem apud Ro­manos comitiorum dies sollennis in kalendis Ianuarii. IV. 7, 6.

Diadema-ornamentum . capitis ex auro et Dia<lema est ornamentum capitis gemis hoc est corona. matronarum ex auro et gemmis

contextum, ... XIX. 31, l.

Fol. 36 ra

165 Dyptica-grece, latine apellantur tabelle quas ferimus.

Iametrum-medietas sphere linea illa uide­licet que spheram secat per medium hoc modo. Annus autem ex diametro suscipitur cum quis non a capite signiferi set a medio inci­pit conputare vnde cuidam dicitur "annu" tuus ex diametro susceptus est" .

Dekarcos-<lecanus.

164 gemi < s > ---

Page 28: LOS GLOSARIOS DE RIPOLL POR EL REVERENDO … · para el estudio del latín medieval español? * * * ... trilingüe en hebreo, griego y ... b manera de entonar las antífonas, los

LOS GLOSARIOS DE RIPOLL 357

E

Ergastulus- est locus exilii custodia capti­uorum atque reorum deputatus ubi non sunt tenebre set ibi <leputati diuersis operibus afli­gunt•r fodiendo scilicet metalla aut marmora secando erga enim opera ergia operatio dici­tur stolon captiuus. Vnde in psalmo ubi nos cantamus quam magnificata sunt opera tua domine g recus habet, ói , i¡i.¡¡y:x),úv!h¡ d . En:r. a < o>u, K< ú¡¡i>~.

Emblema-polassemum nomen est . N am uno sensu dicitur anagliffum uas secundo su­perhabundantia tercio uar iatio lapillorum que fit in pauimento ex uarii s minutissimisque la­pillis.

170 Emistichium-dimidius uersus. Ergakemeras-opera et dies. Elios-sol. Eliachos-ortus uel occasus solis. Elenchos siue elenchus-dicitur titulus li­

brorum a sole qui grece helios apellatur sicuti a titane titulus. Sicut enim sol illuminat i:.uo iubare mundum ita capitula uel tituli illustrant sequentia librorum.

175 Aelemosina-dicitur Dei mei donum. Et est potius dicendum per e. eemosina a greco nio; quam elimosina per i. Nam eleos greco uo­cabulo dicitur Deus.

Fol. 36 rb

Ephyppia-ornamenta equorum pibate qui nauigaturis superueniunt et dato precio tran­sportari solummodo cupiunt.

Emlema-figura. Ethos-moralitas. Emera-dies.

18o Ephemeris-dicitur unius diei digestio seu conputacio conpotus uidelicet matematici sin­gulorum dierum uel siderum. De quo Iuuena­Iis. satyrarum secundo. "Illius occursus etiam uitare memento. In cuius manibus ceu pingua sucina tritas cernis ephemeridas". Greci enim diem lifLi¡¡11v dicunt. Ephemeris etiam dicitur anualis conputacio continens seriem tocius anni descriptam.

175 grec<o>; o conf. <o> supra.

Ergastula quoque et ipsa a Grae­co vocabulo nuncupantur, ubi de­putantur noxii ad aliquod opus ia­ciendum; ut solent gladiatores et exules, qui marmora secant et ta­men vinculorum custodiis alligati sunt. XV. 6, 2 .

Epibata Graece nomine appella­tur qui Latine dicitur superveniens. Hic nihil habet negotii sed anulo dato in alias terras transire dispo­nit. XIX. I , 7.

Ephemeris n::mque appellatur u­nius diei gestio. Hoc apud nos <lia­rium vocatur. l. 44, J.

Page 29: LOS GLOSARIOS DE RIPOLL POR EL REVERENDO … · para el estudio del latín medieval español? * * * ... trilingüe en hebreo, griego y ... b manera de entonar las antífonas, los

JUAN LLAURó

Ethesie-sunt blandissime aure naturali mo­tu aeris concitate.

Entheca-pecunia ad commercium destinate.

Exomologesis-confessio. Emporium-mercatus.

185 Elogium proprie dicitur nota bona uel mala in bono enim dicitur elogium quando in mo­numento res laudabiles conscribuntur. Inter­dum in contrariam partem quanc!o notatur ali­quis propria nota sicut cum dicimus sur>er­bum et intelligitur 'farquinius istud est enim ei elogium.

Emispheria-medietas esphere uel circuli. Nam sphera circulus est.

Emiciclus-medietas cicli . Emiolia-sesqualtera seu diapente semis et

tantum hoc est tantum et medietas tanti. Embolismus-superaderescens.

Fol. 36 ua

190 Ephebus-inberbis inde dicitur ephebian locus constuprationis ubi habebantur pueri in­berbes, ibique opus uenerie nefas perpetra­batur.

Emerinos-cotidianus. Epistographe-epistolarum superscnptto. Energia-imitatio uel imaginatio alicuius

rei verbi gratia ut est imitatio quam imitan­tur alios.

Epitome-supercisio que de maiore corpore librorum carptim hac defloratim excerpitur que alio nomine breuis expositio hac succincta potest apellari quo nomine solent grecorum auctores succinctas ac defloratas ex aliis áo­ctoribus expositiunculas apellare.

Etesiae autem flabra Aquilonis sunt, quibus nomen inditum est quod certo anni tempore flatus age­re incipiunt ... XIII. 11, 15.

V nde et enthecam Graeco nomi­ne repositam rei copiosam substan­tiam appellamus. XV. 5, 8.

Embolismus autem nomen Grae­cum est quod interpretatur Latine superaugmentum; eo quod expleat uumerum annorurn communium .. . VI. 17, 23.

Hi sunt ephebi, id est a Phebo dicti, necdum (pronati) viri, ado­lescentuli lenes. XI. 2, 10.

Epitoma quae de maiore corpore librorum carptum ac defloratum excerpitur quae alio nomine breuis exposito ac succinta potest apel!a­ri; quo nomine solent Graecorum auctores succintas ac defloratas ex aliis auctoribus expositiunculas ap­pellare. C. Gloss. V. 584, 13.

185 bon<o>; o conf., <o> supra.--88 [Emilra) Glosa superior, Emiolia siguiente en otra línea ---Emiolia. - 191 Cotidian < v> ... ; v super o. - 194 expositi uinculas A.

Page 30: LOS GLOSARIOS DE RIPOLL POR EL REVERENDO … · para el estudio del latín medieval español? * * * ... trilingüe en hebreo, griego y ... b manera de entonar las antífonas, los

LOS GLOSARIOS DE RIPOLL 359

F

195 Pronimos-sapiens. Parmacopulus-medicus qui medicamenta

proponit ad uendendum. Parmacopula-medicamenta <:iue proponun­

tur ad uendendum. Pantasia-imaginatio.

G

Glossa-lingua quidam latinorum proferunt glosam per unum s. set corrupte. Grecum si­quidem est ideoque melius per <luo ss. glossa profertur sicut apud grecos. Et bene proprie­tas uniuscuiusque uerbi glossa id est lingua illius dicitur quia sicuti nos per linguam osten­dimus quid in animo conceptum habeamus, ita per proprietatem uerbi intelligitur sensus ip­sius uerbi.

200 Geseripon-terre operatio. Gimnus-dicitur nudus. Gimnasium-locus exercizii ubi nudi lucta­

bantur.

Gimnophiste-dicuntur philosophi qui nudi philosophabantur tecta pudenda corporis.

Ge-grece dicitur terra. 205 Graphia-scriptura.

Genethlion-natiuitas unde est genethlion -rou Kup¡ <o> u soter id est natiuitas huius domini saluatoris.

Genesis-natiuitas. Genitura-natura siue natiuitas. Grammatophoros-gerulus litteras ferens.

210 Gentare-ieiunium soluere. Vnde quidam. "Surgite iam pueri uendit gentacula pistor".

H

Horoscopus-Horarium inspector.

Hippotoxoti-funditores sunt qui neruum arcus ita conponunt ut sit in medio funde si­milis huc inmissi glandos ex argilla uel plum-

211 Horoscop<v>s. -212 f<v>ndit v sup. o.

Glossa Graeca interpretati-:me linguae sortitur nomen. I. 30.

Gymnasium enim ex eo dictum est quod iuuenes nudi exerceren­tur in campo ... VIII. 6, 17.

Gymnosophistae nudi per opacas Indiae solitudines perhibentur phi­losophari, adhibentes tantum geni­talibus tegmina. VIII. 6, 17.

Horoscopi dicti, quod horas na­tivitatis hominum speculantur dis­simili et diverso fato. VIII. 9, 27.

Page 31: LOS GLOSARIOS DE RIPOLL POR EL REVERENDO … · para el estudio del latín medieval español? * * * ... trilingüe en hebreo, griego y ... b manera de entonar las antífonas, los

JUAN LLAURó

bo suma uiatactus postquam neruus remissus est in modum sagittarum fundit longissime glandes.

Hymnus-laus dei inde imnologus laudis dei narrator siue de laudibus dei sermonem faciens.

Homelia-popularis sermo. 215 Hypocrita - subauratus id est simulator.

Nam yppo sub crisis aurum dicitur. Hyalin-uitrum.

J Ierarchia-sacer principatus ieron siquidem

dicunt greci sacrum Archon uero dicitur prin­ceps. lnde conponitur ierarchia et scribitur non per g. set per i.

[I]noforum-uas uinarium quia greci ui­num inon dicunt.

Fol. 37 ra

Ictis-dicitur piscis. 220 Ictiophagi-dicuntur piscium conmessores.

Ierophantes-dicuntur sacerdotes sacra pre­cepta fantes id est loquentes, quia ieron sa­crum uel diuinum sonat, fari uero est loqui quo nomine censentur etiam diuini seu diui­nat_ores quia diuinis rebus fantur.

K

Kategoro-predico. Inde categorie pred;ca­menta dicuntur.

Kalende-uocationes et ueniunt ab eo quod Quidam autem Kalendas a co-est calo id est uoco. lenlo appellari existimant. V .. 33,

13.

Kataroe-mundi idem dicuntur et c.i•ari iusti et mundi.

225 Karkesia-uasa sunt pontificum circa me-diam partero quoangustata dependentibus an­sis a sumo usque ad infirmam partem.

Kere-aue uel salue unde est illud. Kere Cesar anicos id est aue siue salue cesar inui­ctissime.

L

Laos-populus. Inde laycus horno latine po­pularis dicitur.

30

Page 32: LOS GLOSARIOS DE RIPOLL POR EL REVERENDO … · para el estudio del latín medieval español? * * * ... trilingüe en hebreo, griego y ... b manera de entonar las antífonas, los

LOS GLOSARIOS DE RIPOLL

Lagos-lepus inde lageum uinum punssi­mum hac tenuissimum citoque per membra di­scurrens sicut Jepus uelox habetur in cur­rendo.

Lagena-quasi lagona id est leporarium uas ex alico metallo fusile factum instar le­poris.

230 Lotium-est urina qui tantam dicitur ha­bere uirtutem ut si perfusus fuerit ex ea ma­gus aud incantator non possit aliquid magice artis exercere.

M

Moecus est adulter alterius. torum furtim polluens. Vnde a moeco dicitur moecanica ars ingeniosa atque subtilissa et pene quomocio facta uel administrata sit inuisibilis in tantum ut etiam uisum conspicientium quodammodo furetur dum non facile penetratur eius inge­nositas quali ingenio artis candelabrum illud teodosianum factum fuisse Jegitur.

Fol. 37 rb

Moros-fatuus.

Moriones-fatui inde sicomorus ficus fa­tua.

Mathesis-stellarum inspeccio ars scilicet per quam geniture hominum colliguntur. Unde et matematica ars dicitur doctrinalis scientia.

235 Mantos-diuinatio. Metron-mensura. l\Ionadicon-singularis dictio. Machia-pugna inde dictus est iudas ma-

chabeus id est pugnator quia fortissimus pre­liator extitit.

Matites uel matita-discipulus inde sinma­tites condiscipulus oratores advocati.

240 Miriades-mille. ::.\.laratrum-feniculum.

31

Lagoena et Sicula Graeca nomi­na sunt. XX. 6, 3.

Qui humor vulgo lotium dicitur quod eo lota id est munda, vesti­menta efficiantur. XI. 1, 138.

Morus a Graecis ... eo quod fruc­tus ve! virgulta eius rubet. Syco­morus eo quod sit folia similis moro. XVII. 7, 19 y 20.

Feniculum Latini vocant quod eius thyrsi se radicis sucus actuat visum : cuius virtus traditur ut serpentes annuam senectutem eius gustu deponant. Hoc olus Graeci µá.9110pov vocant. XVII. 11 , 4.

Page 33: LOS GLOSARIOS DE RIPOLL POR EL REVERENDO … · para el estudio del latín medieval español? * * * ... trilingüe en hebreo, griego y ... b manera de entonar las antífonas, los

JUAN LLAURó

Marsuppa-saculus nummorum quo nomine et apud latinos marsuppium dicitur teste Pli­nio.

Mediastenus-incola medie urbis. Macharius--dicitur beatus.

245 Mimesis-imitatio et imaginatio. Mirodemata - calciamenta unde est illud

"dos miro demata" id est da michi calcia­menta.

Metra phrasi n-translatiaaum. Mappe-forma hinc mapam mundi dicimus.

N

Neo-nouum. 250 Neotericus-nouellus.

Neofitus-nouiter ad fidem ueniens. Nemos-lex vnde anomia dicitur quasi sine

lege quam nos iniquitatem dicimus quo no­mine consueuit sacra scriptura nominare quic­quid contra legem fit.

o Oleon-totum. Oleo uitreum-totum uitreum.

255 Odon-uia. Odissia-liber omeri ubi continentur gesta

odyssei id est ulixis qui grece odisseus di­citur.

p

Paroechia - interpretatur adiacens domus par siquidem dicunt greci, adiacens oecos do­mus quod nomen quidam latinorum non recte pronunciant diuidentes oe diptongo et adden­tes unum r. superflue sicut enim proelium per oe quidem scribitur set per e. solum pronun­ciatur similiter per e. et per unum r. pronun­ciatur. Nam sicut paterfamilias illorum qui (Fo 1. 3 7 u a) domus sue adiacent curam habet ita episcopus curam debet habere om­nium eclesiarum quod ad matrero eclesie sue ciuitatis pertinent.

Mar:mppium sacct:lus nummo­rum, quem Graeci µ.C1tpaÍ?t1011 appel­lant. XX. 9, 5.

Mappae convivii et epularum appositarum sunt quasi manupae atque ob id nominatae cuius dimi­nutivum mapella · est. XIX. 26, 6.

244 beat<v > s; v sup. 0.-252 an<o>mia ; o conf.,<o> supra. - 252 iniquitatem <dicimus> quo ... dicimus, supra A'

32

Page 34: LOS GLOSARIOS DE RIPOLL POR EL REVERENDO … · para el estudio del latín medieval español? * * * ... trilingüe en hebreo, griego y ... b manera de entonar las antífonas, los

LOS GLOSARIOS DE RIPOLL

Palinodian-laus iterata. Pegma-massa ferri.

:z6o Phiala-eo quod fiat ex yalia id est ex ui­tro, ialin enim greci dicunt uitrum.

Propoma-potio clara in linteo. Parentalia-sunt munuscula que pro reme­

dio parentum deo in sacrificio offeruntur. Priuilegium-meritum speciale uel dignitas

singularis id est priuata !ex. Phagos-cibus unde est illud "phagos eme­

rinos artos kei tyros keinon" hoc est dicere cibus cotidianus panis et caseum et uinum.

265 Peripetasmata-sunt uela dicta a circum­ducendo eo quod per funes circumdantur per ambitum domas peri enim dicitur circum. Pe­tasma uelum.

Palos-uetus unde est illud. "Palos moros neon fronimon u pion" latine uetus stuaus nouum sapientem non facit.

Pronosticon-signum futurarum rerum qui­busdam indiciis manifestatum.

Platon-latum unde platea a latitudine est dicta et plato a latitudo humerorum.

Perifrasticus-circumlocutiuus unde aduer­bialiter dicimus perifrasticos id est circumlo­cutiue.

2¡0 Podas-pedes inde poderis uestis talaris usque ad pedes pertinens.

Penta-V-teuchos-liber uel uolumen inde pentateucum series V librorum sicut eptati· cum septem librorum. Nam epta VII.

Philacterium-seruatorium legis est autell\ conpositum ex duobus corruptis et ex duabus linguis. Philaxe siquidem grece <licitar serua­torium siue seruare-Thorat hebraíce <licitar !ex.

Pseudomenie-False conclusiones. Parergio-inefficax.

275 Pseudotirum-hostium remotum a publico Popine-dicuntur a pellendo famem a qua

et (F o 1 . 3 7 u b) originem ducit hoc nomen erant enim loca iuxta balnea ubi post lauatio­nem reficiebantur.

Poderis est sacerdotalis linea, corpori adstricta et usque ad pe­des descendens ; unde et nuncupata quam uulgo camisiam vocant. XIX. 21, r.

Propina graecus sermo est quae apud nos corrupte popina dicitur : est autem locus iuxta balnea pu­blica ubi post lavacrum a fame et siti reficiuntur. XV. 2, 42·

259 yalin id est<ex uitro ialin enim> <ex uitro .. . > supra. - 265 circumducen­d<o>; o conf. <o> supra.

33

Page 35: LOS GLOSARIOS DE RIPOLL POR EL REVERENDO … · para el estudio del latín medieval español? * * * ... trilingüe en hebreo, griego y ... b manera de entonar las antífonas, los

JUAN LLAURó

GLOSARIO I a

Ms. Ripoll 59

Fol. 504 r.

Consul--dicitur consiliarius per cuius consilium cuneta reguntur

Prefulgens-praelucens Prostibulum-ubi meretrices poneban­

tur Celebrasse-coluisse

5 Stabulo-dispono quomodo stent Perspicatiores-acutiores in sensu Floruisse-creuisse uel splenduisse sa­

pientia Valuisse--preualuisse Tibia-musa

I o Eruditissimorum-sapientium Nuo-signum fatio Certius-firmius Ador-sacrificii genus Scrupulosis-mirabilibus et admirandis

15 Enucleatius-apertius et manifestius et loculentius

In comentariis-in libris uel tractatis Expurgasse--emundasse ministrasse Comperio-inuenio Certis-firmis

20 Rationis-auctoritas Regulis-legibus Extitisse--fuisse Quippe-certe Propter inopiam-necessitatem uel

paucitatem 25 Audacter-presumptiue quia nullus

antea fuit qui hoc opus arriperet Inpudenter-inuenerande Prout potui-pro uiribus Arduam--excelsam magnam sublimem

eminentem Congrua-oportuna

30 Moderatoribus-magistris Altus-saginatus Elegantiora-honestiora uel certiora Coeant-conueniant Cum ueteres nostri-cum latini nostri

35 Aequiperantes-coequan~es uel 'assim1-

34

]antes siue consequentes Industria-sapientia Litteratorie--grammatice Latium-italia Proportione--conlatione

40 Namque-certe Edere--perficere Conpulerunt-coegerunt Subripientes-subtrahentes Infanda...-scelerata abhominanda nec

dicenda 45 Conatur-nituntur

Materia-magnitudo Spatiosa-lata Conpendiosa-breuiora unius anni an­

niculo Sortitus-adeptus

50 Claritudo - periectio cuius mentem tuam o quisquis est

Constare--consistere Arcem-summitatem principatum Deuoueo-consecro dedico Presul-princeps

55 Annuerit-tribuerit Te comite--te socio uel comitante Dilucidius-splendidius uel clarius Subposui-apposui Discretis-separatis

60 Philosophi-amatores sapientiae dicun-tur

J ctum-percussum Suum-proprium A notione--definitione cognitione Ennoian-id est ab accidentibus

65 Coartata-constricta Facilius-leuius Tripertito-in tribus partibus diuiso Coeuntia-conuenientia K uncupauerunt-uocauerunt

70 Vere-certe In tenore--in accentu Con fundere--perturbare Alternos-mutuos Una-pariter

75 In conmento-in tractatu Conficiunt-perficiunt adimplent

Page 36: LOS GLOSARIOS DE RIPOLL POR EL REVERENDO … · para el estudio del latín medieval español? * * * ... trilingüe en hebreo, griego y ... b manera de entonar las antífonas, los

LOS GLOSARIOS DE RIPOLL

Precipue-maxime Dictionibus-locutionibus Illatio-introductio interpositio

8o Informis-turpissima rusticissima Penitus--omnino II icet-statim Expers-alienus uel sine aliqua parte Minimo-parum

85 Carent-amittunt Ancipites-duplices dicrones Facile-uelociter et leuiter Modo-aliquando Inuentis-repertis

90 Vt puta-quasi Prepes-qui et que altum uolat Terea-rotundus et rotunda Metamorphoseon-transformatio Gnidon-fiuuius est ualde habens pi-

sces 95 Amathunta-tluuius est multum ha-

bens aurum Euripides-nomen proprmm CaUimachus - metricus optimus fuit

api.td grecos Prolationem-predictionem Dumtaxat-omnino et firmiter

100 Inuasit-conprehendit Adsciuimus-assumpsimus Nihilhominus-nihil minus Elementa - dicuntur pronuntiationes

litterarum Continuari--coniungi

105 Vim-potestatem Reuisus-iterum uisus Meo iuditio-sicut ego iudico Geminari-duplicari Profectum-productum

I IO Dimetrum-duos pedes habens Interendecasyllabos - decem syllabas

habens et quinque pedes Auceps-aues capiens Auspitium-auis capium Augurium-auis garrium

IIS Augustus-ab augenda republica di­ctus

Comicorum comici-illi sunt qui arte conposuerunt de conmestione

Hiatus-apertio Inexorolopho--insula est Bruges-fruges

35

120

125

130

135

140

145

Helena-helena Oratariarum-!ocutionum Prorsus-omnino Vnde-pro quare Modulantibus-ordinantibus siue ~on-

ponentibus Sinciput-sine ca.pite Occiput-pars capitis Pelium--ciuitas Conpesco-taceo Demo-deleo Sino-dimitto Arcesso-aduoco Alaurentibus-pars romanorum est Hominem exiuit-periit siue mortuus

est Adfines-proxime et propinque Aiax-nomen regis cuiusdam est Inermis-sine armis Togat-tegumentum Calliopea-nomen proprium Patronus-princeps super omnes Causidicus--causam dicens siue aduo-

catus V ulni ficus-uulnerator Tugurium-parua mansio Cornicen-cornu canens Tubicen-tubam canens Opifex-opera faciens Stelliger-stellam gerens Corniger-cornu gerens Sacrificus-sacrum faciens Florifer-fructum faciens questuari

150 Artifex-artem faciens Augustus-ab augendo dictus uictor Compos-assecutus uel adeptus lgnipotens-deus ignis Cungrum-piscis

155 Nectition-gigans habens nouem iu­gera in longitudine

• Fol. 304 u

Veredus-ueredarius Degerat-pegerat pro deiurat peiurat Cim-nomen est uici et est indeclina-

bile Faueo-assentio

l6o Quoque-quando Exilem-gracilem

Page 37: LOS GLOSARIOS DE RIPOLL POR EL REVERENDO … · para el estudio del latín medieval español? * * * ... trilingüe en hebreo, griego y ... b manera de entonar las antífonas, los

JUAN LLAURó

Mala-maxilla ldentidem-item ítem Plinio--grammaticus

165 Nunquis-aliquis Anceps-duo capta habens

• Ancisus-ex omni parte incisus Anquiro--ex omni parte quero Intercipit-interponit

170 Ambitus-ambulatio est in giro Sensus autem-est concupiscentia que

uadit semper circumeundo Annalium-dicitur ubi scripta erant de

uno quoque anno gesta pugnatorum lgnosco--nescio lgnauus-inprudens

175 Ambesus-ex omni parte esus Ambages-ci rcumlocutiones lgnarus-indoctus Nominia-dicitur gloria Ignominia-non gloria

l 8o Gnarus-doctus Iggeret-inferet Aggens-tristans Actius-latinus auctor Nullus-non unus

185 Villum-paruum uinum Catella-parua catena Bonus bellus-diminutiuum Catinum-uas Catillum-similiter

190 Butus-dicitur indoctus et ins1p1ens Imbutus-prudens et sapiens In captiuis-in libris Imbellis-qui non potest pugnare Verror-rigam facio

195 Coisse-<:onuenisse Discernere--pugnare Birriha-ciuitas Phedria-nomen Sophista-uersi ficator

200 -Scytha-unus de gotis dicitur Sytia enim----<licitur gens gothorum Pistrix-serpens Corna-uu]go dicuntur cornolae. Nam

et ipsa arbor cornus <licitar Expeditior-]euior

205 Suppedium-auxi1ium Globus-rotunditas Suscipio--sus uel sursum capio Suspicor-sursum spicor

Suspicio--sursum asp1c10 210 Suffragor-adiuuo

Adscisco--aduoco Ango-tristo Per concisionem-per separationem Affari-alloqui

215 Vallestria-agrorum sicut et campe-stria dicuntur

Siccitas-psylen dicitur Dasia-abundantia Dipthongos-binos sonos Diheresis-discissio

220 Aulularia-ars quedam de aula facta Cedo-percutio Asclepius-nomen propnum Stipitibus-fustibus Agitur-pugnatur

225 Sudibus-palis Sulcos-rigas Dehiscit-aperitur C( on )uulsum-reuolutum Rostris-sumitas nauium

230 Aeschilus-grammaticus fuit Semis-dimidium Aufugiuo-de isto loco fugio Aufero--hinc fero Bacchas-generale est id est fructus

arborum agrestium 235 Flaccus-nomen proprium

Phenicheon-rubeum colorem l\foenio--moeniam facio Argia-nomen femine Alexandria-ciuitas

240 Nicomedia-similiter Langia-nomen est N itet-splendet Viles-turpes Doricum-gens grecorum

245 Optata-desiderata Lepos-eloquens uel laetus siue lu..xu-

riosus Pean-deus paganorum Abdira-nomen lapidis Glabrio--nomen propriurn

250 Cidnus-fluuius Ariadne-nomen proprie femine Drances-uassallus fuit latini Pelops-deus gentium Prínceps-prima capiens

255 Procliuior-inclinatior

Page 38: LOS GLOSARIOS DE RIPOLL POR EL REVERENDO … · para el estudio del latín medieval español? * * * ... trilingüe en hebreo, griego y ... b manera de entonar las antífonas, los

LOS GLOSARIOS DE RIPOLL

Superat-uincit Comprehensio--conglutinatio et con­

iunctio Prolata-pronunciata Indistanter-sine ulla differentia

26o Ab singulis--de singulis Obicitur-contraponitur Nusquam-in nullo loco Con fuse-conmixte Non paterentur-non sustinerent

.265 Desinere-determinare Subbibo--subtus bibo Succino--subtus canto Officio--contra facio musus--derisus

z¡o Omittas-dimittas Abdo--abscondo Obdo--circumdo Obnitor-conor Gnott:s- 1:0'.t:s

275 Alfenus-uanus Cambises-regina fuit Concinus-pariter cantans Congius-mensura Mantua---ciuitas

.:z8o Combibo--simul bibo Compitum-biuium Corfinium-terminus alicuius rei Spinter-aut fibulam in humeris aut

armillam significat Interlita-planata

285 Interlunium-tempus quando luna non apparet

~,arnus-fluuius est Arquitenens-arcum tenens Xerxes-rex persarum Pellicio--mentior

290 Asinaria-ars de asinis facta Age satage et adulor-unum signifi­

cant et datiuum casum trahunt Singraphum-conscriptionem Vnicus-singularis potest acusatiuum

cum datiuo trahere Laterna punica-illa patria ubi laternc

fuerunt primitus inuente 295 Cosmus-nomen proprium

Cotta-nomen principis romanorum Emineo--excello Mendum-in mendacii significatione

dicitur

37

Menda-in culpa operis ucl corporis 300 Menda--deceptio uel fraus

Enitor-conor Desinere-finire

Fol. 305 r

Gaza-diuitiae Melanzophus-peregrinum nomen est

305 Tenor-accentus Munificus-munere largitus Spiritus-pronunciatio Distat--differt Insani-stulti

310 Sincere-puriter Examusln-pleniter copiose et abun­

danter Tractari--definiri Congruam-conuenientem aliud cogi­

tas quam Iegitur Generalis-uniuersalis

315 Rethoricus--eloquentissimus Lapsus-conuulsus Obsoleuit-id est inueterauit Saepe-non semper N uncupatur-apellatur

320 Ostendit--demonstrat Per se-separatim Styx-apellata quod illico potata in­

terficit Purum-singularem Jure-merito

325 Excutienda - inquirenda et inuesti-ganda ,

Per eclypsin-per defectionem Dehortor-prohibeo Species-qualitas Deriuatiua--deductiua

330 Adsciuerunt-uocauerunt Nemo--nullus Omonima-uniuoca Ciuis-sotius iunguntur Pagos-prouincias

335 Compite-ubi multe uie iunguntur Telis-sagittis Ephimethida-nomen unius femine Extraneus--extra natus Sacrarium-sacratum locum

340 Armarium-ubi arma conduntur Getulius-qui Getam uicit

Page 39: LOS GLOSARIOS DE RIPOLL POR EL REVERENDO … · para el estudio del latín medieval español? * * * ... trilingüe en hebreo, griego y ... b manera de entonar las antífonas, los

JUAN LLAURó

Creticus-qui Cretam Cardiacusin-firmum habens cor A professionibus-ab artibus

~5 Metanicus-dicitur inuentor artis ali-cuius cum aliquo ingenio

Mulio-<¡ui mulis preest Ilium-troia Penulam-uestimentum Inuidus-<)ui inuidiam habet

350 U(i)tabundus-similis uitanti Predabundus-similis predanti Errabundus-similis erranti Moribundus-similis morienti Furibundus-similis furenti

355 Laudandus-dignus laude Amande-dignus amari Curandus---dignus cura Ornandus-dignus omari Ordinandus-dignus ordinari

36o Legendus-dignus legi Loquendus-cle quo loquantur homines Pendulus-<Jui pendit Credulus-<Jui credit Honorus-dignus honore

365 Canorus-<Jui bene potest canere Impromptum esse-manifestum esse V sus---consuetudo Saxosus-plenus saxis Spumosus-plenus spumis

370 Vientosus-plenus uentis Harenosus-plenus arena Gratus-acceptus Manuleatus-anulum in manu habens Auitus-anticuus ab auo

375 Astutus-dicitur ingeniosus Sumptus-redditio agrorum Laxus-non strictus Fluxus-clecursio Luxus-luxuria

380 Nexus-adiunctus Conuertentibus---conuersantibus V enus-mater aeneae Uerbialia-a uerbis diriuati Pelliceo-fallo uel seduco

385 Pellax-fallax Sagio-prudenter facio Alternitatis-iteracionis tmms Concidit-occidit Municipiurn-ubi munera custodiuntur

390 Adsciscit-assumit

Bubo-auis Pantera-animal Fiber-fibra uena Arbuta

395 Cruenta-rubea Volubile-omatile Conprehendi-intellegi Leptes-dicitur ciuitas leptasta illi ho­

mines qui habitant in ea Insimulatum-in fraude deceptum pa­

ratus est ab alio 400 Contracta-diuisiones et conclusionem

uel separationes Lixa---coquus Peripetasma-adiectio Poema-opus poete Euterpe--femina fuit

405 Libie--similiter Stellio-lacerta Gurgulio-gula Cupido-] ibi<lo Deuexo-inclinato

410 Anio-flumen Caupo-uenditor uini Caupona - uenditrix mm significat

etiam domum ubi uinum uenditur Strabo-qui non potest recte respícere Hannibal-rex

415 Hiemsal-uir fuit Subtel---gracilis res Poenorum - africanorm01 da tempe­

rancia Papicio-locus Flaminice-sacerdotaliter sol

420 Siren-bestia marina Lardom-ignis uel ager Hamilcar-nomen hominis Nar-fluuius Arar-similiter

425 Amor-apud anticos deus dicebatur Inpar-non equale Dispar-similiter Compar--equale Collumbar-genus uinculi

430 Suber-sucus arboris Ver-tempus Pouer-bestia September-septimus ab imbre l\folciber-mulcens imbrem

435 Siler-arbor

Page 40: LOS GLOSARIOS DE RIPOLL POR EL REVERENDO … · para el estudio del latín medieval español? * * * ... trilingüe en hebreo, griego y ... b manera de entonar las antífonas, los

LOS GLOSARIOS DE RIPOLL 3&;

Laser-opius Uetuste-antiquae Reconcinnarier-rcconponere Bumasta

440 De morb~e in6rmitate Linter-nauis Potita-fruita Vber-abundans Curatos-securos

445 Ir-medietas palme. Auctore Virgilius id est attestante

Siler-herba est Matris Moderan-a.rboris Artenten---<lefensio

450 Arzeten-operator Astur-proprium nomen Capenas-<:iui tas Antias-proprium nomen As-unus

455 Uas-fide iussor Confusa-intennixta Panthera-bestia magna Trigener-qui tria genera habet Phoebes-sol

46o Gratior-acceptabilior Triuie-luna Prepes-Separ-qui se uolatile quod altum uo­

lat Inquies-sine requie

465 Teres-rotunditas Curia-<:ongregatio dicitur Obtulit-prebuit Contermina--propinqua In externis-in extraneis

470 Trames-uia Seges-messis

Fol. 305 u

Ceres---<lea frumenti Teges cooperimentum capitis Cedes-percussiones

475 Locuples---<liues Labes-casus Corbis-mensura habet modios quin­

decim Cuspis-summitas gladii Mulcet-blanditur

39

48o Cassis-galea Bilis-amaritudo Strigilis-piscis Tibris-fluminis Tigris-similiter

485 Thetis-dea maris Compos-qui potest Impos-qui non potest Scirus-nomen proprium Beri tus-si mil iter

490 Artus-strictus et breuis Emerita--expleta sua opera Acus aceris-quod grece dicitur scy­

balon purgamentum frumenti id est palee

Actius-gramaticus fuit Poenus-substantia et cellarium et

poenus <licitar secretior pars domus 495 Clanculum-latenter

Rus-terra Adiectiua-apposita Supra syllabam-que plus habet quam

unam syllabam Contumax-qui se inflat

500 Peruicax-superbus Lanx--statera Ilex-arbor Merx-merces Atrum-nigrum

505 Carox-iuncus paruus Cordex-qui bonum cor habet Murex-rubeus color Phaetontiadas-patronimicum S'olo-terra

5 ro Proceras-altas Elixi-multum excocti Varix-uariola Clax sendix-conca qua signum ~n­

gitur id est horologium Lodix-herba

515 Natrix-serpens Pernix-uelox Pernox-qui tota nocte uigilat Celox-qui celeriter uadit Pollux-nomen uiri

520 Velux-similiter Coniunx-a coniungendo dicitur Phryx-proprium nomen Erix-nomen uiri Styx-nomen paludis inferni

Page 41: LOS GLOSARIOS DE RIPOLL POR EL REVERENDO … · para el estudio del latín medieval español? * * * ... trilingüe en hebreo, griego y ... b manera de entonar las antífonas, los

370 JUAN LLAURó

525 Sandix-serpens Tollit~onprehendite

Uerax-sumitas capitis Apex-sumitas litterae Exlex-sine lege

530 Fornix-arcus triumphalis Vibix-uirgultum Melan-aput grecos nigrum dicitur et

melancion nigra Expers-sine parte Frigibus-troianis

535 Fors-euentus Scrobs-rige ad uites plantare Ops-adiutorium Stips-substantia Arruns-nomen uiri

540 V feus-similiter Cinips-hyrcus Manceps-manu capiens Praes-fide iussor Rudens-funis

545 Histrum--danubius Intercus-aqua dicitur Dori-nomen oppidi N anci-putans nucis significare et pro

nihilo accipitur Iubar-radius solis

550 Annuus-paenus annua substantia Messala-regio messalas illi homines

qui ibi habitant Flagrata-succensa Figurate-non uere Merum-clarum uel splendidum

555 Conforta-repleta Discretionem-separationem Aptota-in casualia Numerus-a numerositate dicitur Pleraque-nomina

560 Collibuisset-conplacuisset Electrum--deauratio ex auro et ar-

gento Erbum-genus leguminum Conchis-similiter Manes--dii infernorum

565 Moenia-aedifitia ciuitatis Idus-diuisio mensis Compitalia-dicitur ille locus ubi ge­

rebatur festa compitalis Menela-montes Menalus-mons

570 Argutum -clamosum Tartarus-nomen inferni Magnanimum-magnus animus Separatim-seiunctim Respublica-res imperialis

575 Prolate-pronunciatae Cedere--<>ccidere Pennirapus-qui cum pennis rapit ali­

quid Extorris-extra terram natiuitatis sue Cacia-apud grecos duo significat et

malitiam et afflictionem 58o Plebis scitum-que plebs scit

Loetum-mors Specto-uideo Causidicus-causam dicens Septentrio-signum caeli

585 Tricabilis-dicitur morosus Omnipotens-omnia potens Ignipotens-de igne potens Labefactari-delere Compago-coni unctio

590 Enclitice-copulatiue coniunctiones Molestiam--tristitiam De ambitu-de cupiditate Plerus-totus et subinde Perdidit-occidit

595 Pessum datum est-id est morti Pictasis-appositio Collectiuam-conprehensiuam Enclisis-copulatio Declinatio-inflexio

6oo Casualium-qui casum rec1p1t Monoptata-unius casus Aptota-que non habet casus Diespiter-nomen est Obliqui-inclinatiui

605 Generalis-uniuersalis Patronomica-patrum nomina Hymeneo-thalamo Figurate-non regulariter Titali-orientales

6IO Gigantes-qui de terra sunt geniti Gressi0--<leambulatio Lepida-splendida et candida Syrma-longa dictio Punici-africani

615 Capsa-ciuitas Thala-similiter Adit-peruenit

Page 42: LOS GLOSARIOS DE RIPOLL POR EL REVERENDO … · para el estudio del latín medieval español? * * * ... trilingüe en hebreo, griego y ... b manera de entonar las antífonas, los

LOS GLOSARIOS DE RIPOLL' 371

Himella--fluuius Allia--similiter

620 Graiugenum--in Grai genita id est in Grecia

Alite-uolatile Cyllene-dea Argi-greci Patera--uascula

625 Soracte-mons Turis--acerra arca turaria Teritur--conminuitur Alcedo-auis Almo-nomen proprium

630 Andabatur-<lefitiebat Mantos-nomen mulieris Autumant-aestimant Petaso-genus piscis Tanaquil-uxor tarquini superbi

635 Delphin--piscis cum uno cornu cum quo naues conterit

Abacus--nomen gentile Elephas--sine locutione

Fol. 306 r

Titanum--hominem orientalem Craterauit-s ad uinum fundendum

640 Tutus--protectus Imberbes-sine barba uocamus Gorgon--femina plena serpentibus Danai.:_greci Emulos--inuidos

645 Diffidit-partitus est Vatibus--sacerdotibus Panda--inclinata Amabo--uerbum est adulationis Congrus--piscis

650 Alea--tabulae unde iocantur homines. Periniurium-ualde iniuriosum Tantisper--solummodo Excipitur--segregatur Alacris-laetus

655 Augescit--increscit Viuis--fortissimis Aduersum--contrarium Opipare-cantare Mador-umor

66o Algum-frigorem Machor-macies Publipor--publii puer

41

Ador--frumentum Percitum--uelocem

665 Penolopa--femina operatrix opama Ramnes--ciuitas aegiptiaca Discepsin--Iocus Acris--fortissimis Aracne-aranea

670 lnpubis--sine barba Capis--a capiendo dicitur et est ge­

nus uasis pontificibus <lignum Potis--potestas Conpos--ille qui potest omnia adipisci

quod cupit Leporis-dignitas eloquer.tie

675 Excors--sine corde Talio-uicissitudo Fastis-<lictis In efemerida--in memoratione Questus--Iucrum

68o Falerno--uino claro In uaticanis-Iocus in roma Cadis--uasis Densus--spissus Annona-<licitur quicquid horno man­

dere potest 685 In paenum erile-in cellarium domi-

nicale Occulo-abscondo Angiportus--strictus portus Lenitum--mansuetum Dedo-dono

690 Arcet--constringit Centimanus--uir gigans qui centum

manus habebat Fragilissimus--nimis gracilis Cudo--plano F ucos--aculeos

Ó95 Herebo--inferno Chao--confusio et perturbatio omnium

rerum siue profunditas inferni N ebulones--latrones Argentigrauis--pro multo argento Coire--conuenire

700 Sidero-sidus fatio Pus-custodia siue morbos Prepropere-inordinate et peruerse Presagus--prescius futurorum signo-

rum Comes--sotius benignus

705 Lactes-partes sunt intestinarum

Page 43: LOS GLOSARIOS DE RIPOLL POR EL REVERENDO … · para el estudio del latín medieval español? * * * ... trilingüe en hebreo, griego y ... b manera de entonar las antífonas, los

372 JUAN LLAURó

Frux-abstinens Nex-mors Canebant-splendebant Anceps-dubium caput habens

710 Securicula-bipennula Occumbunt-occidunt Sutale-consuete Habene-funiculus et retinaculum Glans glantis-petra et glans glandis

quaesus comedens 715 Tantum pluit-multum pluit

Minorca et Maiorca-insulae iuxta Hispaniam ubi pars grecorum est

Libripens-libra pendens Potitur-consequitur adipiscitur Comiculli--qui c!e comestione artem

fecerunt 720 Serius-tardius

Geta-gotus Iners-sinc arte Obducta-uelata Criniso-nomen fluuii

725 Nemea-nomen proprium Euoluere-cnumerare Vires-uictorias Effertur-pronunciatur Proportio-conlatio et conferentia

730 Solertia-astutia uigilantia uel solli-citudo

Chorus-continet modios XXX Artaba-uiginti Batus-tres amphoras Oephi-similiter tres amphoras id est

tres modios 735 Murenule-auri argentique texuntur

uirgulis Torques-ad pectus usque dependent Teristrum-pallium quo operiunt femi­

nae capita sua usque ad scapulas Polibdicus-latine descriptio annalis

de uillis uel aliis rebus Creperum-dubium unde diminuitur

crepusculam id est dubia lux 740 Solers-ingeniosus astutus cautus et

efficax uel peritus Sophisma-figmentum uel sapientia Socordia-stultitia uel neglegentia Calpe-mons est Adspirate-canenti date sensum ut be­

ne possit canere

745 Conicere-coniectare Trinundinum-tria mercata Monstra-signa Hiber-hispanus et hiber hiberis de

homine et de fluuio dicitur et de to­ta gente

Celtiber-ciuitas et celtiber ille horno qui habitat in ea

750 Conditor-aedificator Cedo-id est die Sinum-id est utrum an non Inclite-nobilissime Mercuri-deus mercatorum eloquentis­

simus 755 Palestra-atletica congressio

Scenophegi-fabricatio uel constructio templi

Stridor-clamor Rudentium-funiurn N undinatis-uenundati sunt

760 Exequiae-prosecµtio funeris Esto-forsitan Scabros-quod de erugine ferri cadit Quadrans--quarta pars alicuius rei Dodrans-tres partes

765 Calibs-ferrum optimum Obligata-consecrata et dedicata Ops-ha.bundantia omnium rerum Copiosus-copulentus Flauos-splendidus

770 Patruus-auunculus Pelops-deus qui habuit bradium ebur-

neum Cinips-hyrcus Exlex-sin~ lege Bombix-uermis qui sericum facit

775 Dicronus-duo cornua habens Sandix-herba Stico-tonica Celemne-opidum Anceps-duo capita habens

78o Sicominus-si aliter quam dico

Fol. 306 u

Fax-fa cu la Scrupulus-dubius Honorum-diem festum Specimen-inditium uel signum

785 Stragio-inferno

Page 44: LOS GLOSARIOS DE RIPOLL POR EL REVERENDO … · para el estudio del latín medieval español? * * * ... trilingüe en hebreo, griego y ... b manera de entonar las antífonas, los

LOS GLOSARIOS DE RIPOLL 373

Fabaris-fiuuius Strategi-principes Aggessit---congregauit Spectama-spectaculum

790 Satellites-spatarii dicuntur Acera-fortis Obruet---occidat sepeliat et perimat Demisi-de alto posui et dimísi laxaui Despicio-de alto aspicio et dispitio

sperno uel abhomino 795 Gausape---mantile quod ponitur m

mensa Reate---ci u itas Mersare---lauare et mergere Annalis-dicitur unaquaeque causa qui

in anno geritur Aerata-de aere parata

8oo Charybdi-umbilicus Tigris-bestia uelocissima Cana-alba Argo-nauis Saeuum---crudelem

805 Per estum-per magnum calorem Torquatus--dux romanorum Camillus-similiter Arpinas-nomen gentile Ditia-abundantia et copia

810 Sumlnates-principes Septitius-malux iudex Cena-mensa Victurae---perseuerature Suburra-silua

815 Numidae---gens A sacris patriis-a sacrificiis Siculus-habitator sicilie Donate---concedite Lustrare---inquirere

820 Iuuat-delectat Citato-ueloci Donati-ditati Gl;¡¡diatura-pugna Repagula-sparra

825 Penates-deos Uictos-superatos Aplustra-nauis Fluitantia-uacillantia Sontum-peccatorum

830 Fretus-auxiliatus Tutela-defensio Dimisso-prono et inclinato

43

Passim-ubique Sedasti-conpescuisti

835 Scafia-nauis pro scafa Cedo-dono et cedo percutio et cede

die Inconsonantia-que non bene sonant Absonum-sine sono Inconcina-que non bene sonant

840 For-loquor Numen-uoluntas dei Altius-firmius Per se---scparatim Aconita-herba uenenosa.

845 Epota-potata Offitio et noceo-unum est Veneo-uendo Polliceantur-promittantur Adipiscuntur-inueniuntur

850 Cumis-ciuitas Sti pulare---interrogare Demolitur-exoneratur et deletur Athos-insula in mari Cuspis-gladius aeneae

855 Labor-decurro Patior-sustineo Serentes-seminantes Uideor-cogitor Commodum-lucrum

86o Moror a te-tu nectis mihi moras Sanus sum-bene sapio Angor---contristo Eius uita etimeo-timeo ut ille uiuat Cuncto-interrogo

86 5 Proscri ptorum-damnatorum Alterco-causo Bocchum-nomen regís Ruo---cado Eurus-uentus

870 Notus-similiter Agger-fossatus Polus-caelum Jubas-capillos Dissimulo-fingo

875 Phicuncta---ciuitas Sparta-ciuitas Societas-amicitia Rumpitur-occiditur Patruus-frater patris

88o Amita-soror patris Auunculus--frater rnatris

Page 45: LOS GLOSARIOS DE RIPOLL POR EL REVERENDO … · para el estudio del latín medieval español? * * * ... trilingüe en hebreo, griego y ... b manera de entonar las antífonas, los

374 JUAN LLAURó

Matertera-soror matris Libra-appensio Ferio-percutio

885 Sisto-statuo Aio-dico Furo-insanio Non solum-non tantum Lacerna-uestirnentum

89<> Caliburn-ferrum optimum Hio-aperio V ola-rnedietas palmae AdScita-assumpta Oportunum-commodum

895 Diram-terribilem Hidra-:--serpens Cudo-plano Occulo-celo Illiceo-suadeo

900 N exantem-ligantem Eripirnus-adprehendimus Enectus---occisus Conchilia-piscis V eronibus-flumen

905 Scarisi-similiter Constatura-perseueratura Siluia-mater romuli V estalis-dea Brumalis-bernum tempus est

910 Cieo-uoco Cient-prouocant Concibat-prouocabat Coniuere-consentire Concinere-prouocare

915 Excierat-prouocauerat U enis-uenderis Comparans-assirnilans Feruere--ebullire Leucaten-insula est in mari haben-.

aquas calidas 920 Densantur-spissantur

Lita-inuncta Stridunt-resonant Euphonie-dulci sonae Gauisus-laetus effectus

925 Acriter-fortiter Oroto-insula est in mari Pegnion-homo pessimus Iniurato-sine sacramento Cassum-occisu

930 Senecto-corpore sine effecto

44

Plus potus-inebriatus Turserat-inflauerat Mulceo-blandio Adoleuerit---creuerit

935 Inquino-contamino Calleo-ingeniosus sum Liqueo-decurro Polluceo-perluceo Calefacio-calere facio

940 Pellicio-uxorem eicio Elicitum---expressum Issenem-homo fuit Onustum-repletum Stinguens---occidens

945 Ningo-niuem emitto

Fol. 307 r

Interea--dum haec aguntur Setius-tardius Means-ambulans Annuit-consensit

950 Argutus---conuictus Teucris-troianis

Ratus---esti matus Sine honore-absque uerecundia Conquinosco-caput inclino

955 Descitum-separatum Axis-pars mundi Troigenas-in Troia nati Excudit.-percutit Paulo-paulatim

96o Sic contudit-sic percussit ~l\cerbo-amaro

Pertudit-percussit Peplum-stola uel pallium Silla-dux romanorum

965 Anelat-sufflat Susurros---consiliatores Tideus-malus gigans Porgo-porrigo Pango pepigi-id est pactum conpono

et pango pegi id est inpingo 970 Pangunt---conponunt

Offio-serpens Quoad-libet scribo Ringo-aperio Cynthus-malus deus

975 Como---orno

Page 46: LOS GLOSARIOS DE RIPOLL POR EL REVERENDO … · para el estudio del latín medieval español? * * * ... trilingüe en hebreo, griego y ... b manera de entonar las antífonas, los

LOS GLOSARIOS DE RIPOLL 375

Vidus---dux itineris inde uidulus di-minutiuum

Auerrerunt-mundauerunt Lacessisse-prouocasse Pexisti--<:onposuisti

98o Sterto---dormio et runco Per dudum-iam dudum Demessiuit-secauit Perstiti-semper fui ibi Tenuata-defecta

g85 Retexuit--<:onpleuit Peranguste--nimium anguste Suffio--suffultio Operior-expecto Camilla-regina

990 Sancitum-confirmatum Annuerit-consenserit Inditum-inmissum et inpositum Infinitum---dicitur qui finem non habet Egomet-id est ego et mm alius

995 Allophatiam--<:onuersionem Dimisere-neci occiderunt eum Ambigo--dubito Osorem-odio habentem Meminens-recordans

1000 Ocior-uelocior Galeatus-galeam habens Scutatus-scutum habens Aminiculatus-adiutus Eminus-a longe

rno5 Comminus-a prope Satius-melius Efficax-affectum sapiens Sacrificium-sacrum factum Omnifariam--omnibus modis feren-

dam 1010 Queritur-plangitur

Hodi~uasi hoc die Pridie--quasi post tridie Mutina--<:iuitas in italia Tarenti--<:iuitas

1015 Rhodo--insula est Fauius-dux romanorum Perficio--totum facio Scitus-sapiens Perfidus-sine fide

rn20 Trans-ultra Dacus-rex Histro--ftuuius Vulsi--eradicaui

45

Contrauersia-contentio 1025 Apollonius-grecus magíster

Arduus--excelsus Certe--firme Inter est-distat Enucleatim-separatim

1030 Adscisciscunt-assumunt Resoluuntur-reuertuntur Cinedis-gens est Eigit-extorquet Sinheresís-abscísio

1035 Inficiatores-corruptores uel decepto-res

Expers-dicitur sine aliqua parte Semel-una uice Adeo--in tantum Sabium-osculum

rn40 Concidentibus-perturbatis Retruditur-reuertitur Incestus-non castus Adnititur-adiuuat Emathiamlis-patria est

rn45 Argis-grecis Hara-stabulum porcorum Coniectio--aestimatio similitudo Elisio--ablatio Toruus-crudelis

rn50 Auspitium-dicitur fatum Infaustum--infelicem Obeuncia-circumdantia Astu-astutia Inpositio--inscriptio

1055 Astianactis-nomen proprium pueri Hellenismo--more grecorum et est

pars grecia Uenusta-pulchra Penes-iuxta Egrege-nobilissime

106o Offuit-nocuit Obuius--<:ontra uiam Accomodatiua--<:onuenientia· Obumbro--circumumbro Concurro--cum illo curro

ro65 Conficio--cum illo facio Clanculum-occulte Contra-aduersitatem significat Circum-locum Clam--occultationem

rn70 Apud-iuxta Alpes-mons iouis

Page 47: LOS GLOSARIOS DE RIPOLL POR EL REVERENDO … · para el estudio del latín medieval español? * * * ... trilingüe en hebreo, griego y ... b manera de entonar las antífonas, los

376 JUAN LLAURó

Padum-flumen Circa-iuxta Circiter-iuxta

1075 Intercapedo-spatium uel interuallilm Internuntius-qui uadit nuntiando Contrarius-inimicus Exlex--qui extra leges est Expes--extra spem

10~0 Exaro-paro Priuatiuum-ablatiuum Eneruus-resolutus a neruis Intentiuum-quod auget sensum Nectus-occisus

1085 Eludo--ualde iocor Explico-aperio Exoro-perficio orationem Despitio-abhorninor et pro nihilo

ducor Despitio-de alto asp(i)cio

1090 Maturasset-festinasset Curia-locus ubi hornines consilian-

tur Prouideo--anteuideo Proteruus-superbus Profectus-superfactus

1095 Salicto-ubi salices nascuntur Extirpo-eradico Hirudo-sanguis suga Perfectiuum-expletiuurn Crururn tenus-usque crura

I 100 Impulit-percussit Sub ipsurn-ante ipsurn Calathis-canistellis Recursat-remernorat Atrox-ferox

J 105 Iustus-dicitur quasi iuris custos Labo-infirmo Improbo-uitupero Mitia-porna rnatura et bona In poernatibus suis-in uersibus suis

1 I JO Sese--semetipsum Supprernus-ultimus Tutam-defensarn Secubo-seorsum cubo Securus-alienus a cura

I II 5 Ilerda-ciuitas Amplector-circumplector Conuenienter--oportune Aptissime--congruentissime

46

Fol. 307 u

Eclipsis-defectio JI 20 Grai-greci

lnpune--sine punitione uel sine damno

Actuturn-celeriter Singillatim--unus et unus Sinistrorsum--in sinistra parte

1125 Conferendus-assimilandus Sodes-si audes Sis-si uis Satis-pro sufficiens accipitur Pone--simul

J 130 Continuationem-perpetuitatem Haut secus-non aliter Busta-sepulchra M ulcere-mitigare Remex-nautor

J I 35 Serus-tardus Tandem-post rnultum tempus Conseas-diiudicas Rite--recte Obiurget-reprehendat

1140 Suffultus-repletus Lacessitus-prouocatus Mellitum--dulce compositum Belliger-bellum gerens Memorabilis-uiri preclari boniq:.ie

ll45 Idoneos-electos Generosas-nobiles Indolis-incrementis Probitas-iustitia Grandeuam--antiquam

1150 Inlustrior-nobilior Conspicuos-egregios Fungar-utar Septa-munimenta Anchoram-adfirmationem

1I55 Supercilium-animositas uel indigna-tio

N itidis-splendidis Cerea gemmatis-sermonibus ornatis Flauescunt-splendescunt Carpsimus-decerpsimus

ll6o Pompare-ornare Contagia-maculationes Monimenta-recordationes Biblis-Iibris Odas-cantus

Page 48: LOS GLOSARIOS DE RIPOLL POR EL REVERENDO … · para el estudio del latín medieval español? * * * ... trilingüe en hebreo, griego y ... b manera de entonar las antífonas, los

LOS GLOSARIOS DE RIPOLL 377

1165 Verenter-honeste Tonantem-omnipotentem Perspicua-mani festa Arcibus-in aetereis m celestibus

trauis Constanter-firmiter

I 170 Laberintus-dictus eo quod qui ibi intrauerit non potest iter arripere exeundi foras uel quia labor est intrandi

Confinia-terre propinqua mare Torpenti--quiescenti Preuius-precedens Arere-siccare

1175 Canna-sex Situ-senectute Annoso-uetusto Tumuere-inflauere Algentes-frigidi efficientes

118o Opime-copiose Iugulis-uulneribus Tipici-mistici Discrimina-pericula Torrida--exusta

.1185 Superextat-superest Latex-aqua uel fons que latet in

uenis Anhelantem-festinantem Orbita-riga quam currus facit Feruidus--crudelis

1190 Achemenus-rex caldeorum fuit ad cuius iram refrenandam septem ui~ ri interficiebantur a quo ita ache­menia ira dicta est

Cauerna-foramen Argolica-greissa Arx-turris Fidens-audax

l 195 Visendi-uidendi Ultr<r---sponte Occumbere-cadere Inermis-nudus uel sine armi11 Agmina-multitudo

1200 Heu-interiectio gemendi Circumspexit--circumuidit Infensi-irati uel modesti Restat-quod superest Impetus-uis

1205 Inficiatorem-mendacem Fando-narrando

47

Improba-inimica Mendax--est qui falsa dicitur crecii­

bilia 0-interiectio est dol~ntis

1210 Sertrix-que sarcit Sarcinatrix-que sarci:iam seruat Encratistarum-id est abstinentium Enthisiaste-sacrificatores Magudarim-genus est frugis id est

caulis que nascitur ex ea parte cuius radix sirpis eucllitur

1215 In adelphis- in suis libris Taxus-arbor Quernus-similiter Colurnus-similiter Abiegenus-similiter

1220 Quernus uero-partes de quero facia Marcius-nomen possessiuum Arisius-similiter Herous-uir fortis Eous-oriens

1225 Cretheus-a Creta Nile-nomen femininum apud gre-

cos Euboea-patria Euboea-regio Alphea-possessiuum est

1230 Pisae-ciuitas Pithius-nomen proprium Dius---quasi deus Italides-patronimicum Ceuba-loca ubi uina nascuntur

1235 Alconchium-insula est in mari Cautes-petras Peantempla-templa deorum Lyrna-serpens Lyrcius-locus

1240 Ingens inacus-magnus fluuius Infaustos-infelices Deiphilen-nomen mulieris Langia-nomert fluuii Arinas-ciuitas

1245 Pecamas--ciuitas Arius-fluuius Fastus-superbus Thiphoea-gigans Temnis-dispicit

1250 Loetifere-mortaliter Rabiem-uenenum Anelant-respirant

Page 49: LOS GLOSARIOS DE RIPOLL POR EL REVERENDO … · para el estudio del latín medieval español? * * * ... trilingüe en hebreo, griego y ... b manera de entonar las antífonas, los

JUAN LLAURó

Legatarius-qui legationem portat Stlattaria-nauis piratica

1255 Catilinarius-seruus Tabellarius-cancellarius Cerarius--qui ceras facit Questorius-qui questiones audit Pretorius-qui preest alicui

1260 Motoria-omne quod mouetur Auiarium-ubi aues sunt Rosarium-ubi rosae Viridiarium-ubi uiridae

sunt Aniena-flumen

1265 Horno--hoc armo

herbae

Tribunus-qui tribui preest Populnus--de populo id est de sa­

lice In casina-in illa arte Cesarianus-Cesaris miles

1270 Commodum-oportunurn Placentinus-a placenta Nolanus-a nola ciuitate Camerinus-qui cameram ciuitatem

expugnavit N urnantinus--qui in numantia est

1275 Adrianus-ab adria ciuitate Coruinus-a coruo Vicinus-a uico Amatuta--dea Diurnus-unius diei

128o Noctumus-unius noctis Aeternus-ab aetate

Fol. 308 r

Antelucanus-ante lucero Antesignanus-eo quod signa portet

ante alios Humanus-ab hornine

1285 Terrenus-a terra A fortuna- ah euentu Libertinus-a libertate At ind~x alía parte Syrtibus-excelsis petris

1290 Aulestes-nomen proprium Sylla-homo Syllanus-eius possessio Perpenna--dux romanorum fuit Suessula-ciuitas

1295 Copsa-similiter

Acerre-similiter Thebe-similiter Cume-similiter Membrana-coriurn

1300 Stenius-nomen uiri Saticulus-parum satiatus Manchus-homo mancinus-seruus eius Pestum-nomen

1305 Spoletum-regio est Toletum-ciuitas A sole solinus-nomen proprium uiri Gadis-insula in mari Preneste-ciuitas

1310 Cakate-nomen est Taurominio-ciuitas tauro minitans

qui ibi habitat Regium-nomen proprium Metropolitas-mensuratio ciuitatum Oririer-conari

1315 Mediestinus-mcdium tcmpus Mutina-uacca sine comibus Ariminum-ciuitas fuit et fuerunt

ibi una die nouem terraernotus et cecidit

Veteranus-miles siue horno senex Caralibus-illi homines qui habitant

cara ciuitate 1320 Priuignus--qui post mortero patris

sui nascitur Ciuilis-qui in ciuitate habitat Hostilis-gladius Caelestis-qui in celis habitat Lunaris-circulus

1325 Castrensis-qui in castra habitat Equester-ab equo Pedester-qui in pedibus consistit Paluster--<1ui in palude habitat F ortior-magis fortior

1330 Ulterior-magis ultra quam ille qui ultra est

Interior-magis intra quam ille qui intus est

Pro manibus-pro diis infernalibus Incrementa-augmenta Potis-magnus

1335 Citer-celeriter Etnos fas--dignum est nobis Honesta-pulcherri ma Achilles-rex grecorum fuit

Page 50: LOS GLOSARIOS DE RIPOLL POR EL REVERENDO … · para el estudio del latín medieval español? * * * ... trilingüe en hebreo, griego y ... b manera de entonar las antífonas, los

LOS GLOSARIOS DE RIPOLL 379

Superlatiuus--dicitur qui omnibus su­pereminet

1340 Maiusculus-parum maior quam h;te Minusculus-parum rninor Tardiusculus - parum tardior quam

is te Pignalion-frater didonis Inmanior-omnis plus crudelior quam

omnes 1345 Anomala-inequalia

Strenuus-dicitur prudens Arduius--excelsius De triumpho-de gloriatione Gracus-proprium nomen

1350 Strenuior-prudentior Fixo-immobiliter Ex aere-propter pretium Torco-in femo Non absurde-sed sapienter

1355 Androgeus-grecus fuit Didascalion-magistrorum Aceste-nomen regís Vlixes-similiter Silla-nomen proprium et fuit dux romanorum

136o Excipitur--extra capitur Comparare-emere Funera-sepultura a fune Celebris-frequens locus Ades-id est elementum

1365 Rudis - significat recentem quando commune est et neutrum in e facit hoc rude ablatiuum in i. Quando uero uirgam significat femininum est solum et ablatiuum in e ter­minat

Ennius-poeta Sub Marte pelasgo-sub pugna gre­

corum Lepide-nomen uiri Lenitum-pacificatum

1370 A legislatoribus--qui legem fecerunt Vlpianus--qui legem romanam scri-

psit Citima terris-de ista parte Luce-idest luna lucea!: alie nec Telus-longitudo

1375 Compito-ubi multae u'.ae iunguntur M unit-claudit Apud dextinos-in dexteram partem

49

Dyrrachium-ciuitas Canusium-similiter

1380 Doriepy-nomina sunt ciuitatum Torax-pectus et lorica Tomum-incisio Ymermos--dies atque nox Apulie-patrie

1385 Ex quo-subauditur iure Detero-conquesso uel confringo Peruertit-peruortit Penissime-propissime Penitus-omnino

1390 Penitissima-paruassima uel profun­dissima

Quo ex penitis faucibus-id est in-terioribus

Par est-id est <iequalis Exporrecta--extenta Extima--extrema

1395 Absolute-manifeste V nde-quapropter Ex sese-ex semetipsis U rbanitatis-pulchrae 1 ocutionis Tantulos-paruulus tantus

1400 Capella-parua capra Corculum-paruum cor Laureolum-paruum laurum Lucellum-parua lux Melculum-paruum me!

1405 Rima-riga Crusculum-parua tibia Totinis-inflatis Tustusculum-paruum incensum Peccas-nomen proprium femine

1410 Plusculus-maior quam iste Pro cluentio-pro suo sotio Rumusculos--opiniones et laudes Amatorculos-paruus amator Sororcula-parua soror

1415 Palate-fice confecte Testiculus-paruus testis et testis c!i­

citur horno qui testimonium fert et fractura de alico uase

Dulciculum-paruum dulcis Reticulum-paruum rete Lenticula-parua lens et lens signifi-

cat animal et legumen 1420 Securicula-parua securis

Page 51: LOS GLOSARIOS DE RIPOLL POR EL REVERENDO … · para el estudio del latín medieval español? * * * ... trilingüe en hebreo, griego y ... b manera de entonar las antífonas, los

JUAN LL..l\URó

Fol. 308 u

Fidissidicula-parua corda Vnguis-de lapide dicitur Vngula-facit de homine et pecude Curriculum-diuersas habet signifi-

cationes 1425 Ceruicula-parua ceruix

Uulpecula-parua uu]pis Nubecula-parua nubes Dies-diecula Res recula-id est parua res

1430 Veprisculis-paruis uepris Nitedula-auis est lnfidi-dicuntur illi in quos non habet

horno ul1am fidutiam Congestum-co_ngregatum ueJ compa­

ratum Frustum-particula quedara de . ali qua

re 1435 Tiro-nouel1us

Cum mortalibus--cum aliis homini­bus

Corrogaret--dispergeret uel pariter rogaret

Corculio--uermis Virguncu]a-parua uirga

1440 Ratiuncu]a-parua ratio Offensio--magna iracundia Offensiuncula-parua offensio Lol1ico-piscis Lolliuncula-paruus piscis

1445 Lepidus-delectabilis Furunculus-paruus latro Leno--ful1o Penu]o--uestimento Teocor-Dei genetrix

1450 Triambus-triumphus Trimis-Iamentationibus. Tregma-sonus bucine Tyrides-fenestra Tia-soror matris

1455 Taumata-miracula Cocitus-locus inferí nomen accep­

tum a greca interpretatione a luctu et gemitu

Periscelides - armille pedum mulie­rum

Teos-deus Sirguba-ci ~terna uetus·

50

1460 Emilitari-qui suam militiam habet completam

Orcadea-inferni Tignum-tectum Tigillum-paruum tectum F ores-ostia

1465 Fulte-firme Aenetes-nomen quidam agentis Luce11um-paruum lucrum Cerebum--cerebellum Fabrum-uentum

1470 Fabe11um-uenticulum Excipiuntur-superantur Lunucula-siue11a Erutius-nomen proprium Proculeus-nomen

1475 Dorido--greco Serrula-segratoria Acula-parua aqua Planetium-nomen mulieris Animula-parua anima

148o Equula-parua equa Caedo--aedifico Arcula-parua arca Age-satage Mensula-parua mensa

r485 Occuleus-splendor Caniculus--decursio aquarum Anniculus-unum annum habens Metellus-proprium nomen Camil1us-similiter

1490 Tibullus-similiter Fribolus-similiter Qualus--cofinus Nubilum-dicitur omne quicquid te­

nebrosum cst Sub teminis-staminis

1495 Panus-trama Tymarchides-proprium nomen Aemilianus-similiter Obliqui-declinatiui Lacunar--decursio aque

1500 Arpinum-nomen proprium Arpinas-ciuitas Pauperies-res quam pauper sustinet Teges-tegumentum Vertex-qui conuertitur

1505 Picenum-ciuitas Picens-qui in illa habitat Tiburtum-ciuitas

Page 52: LOS GLOSARIOS DE RIPOLL POR EL REVERENDO … · para el estudio del latín medieval español? * * * ... trilingüe en hebreo, griego y ... b manera de entonar las antífonas, los

LOS GLOSARIOS DE RIPOLL

Tiburs-homo Ligo-gladius

1510 Intcrcapedo-<iicitur spatium Testudo-serpens Lupercus-nomen gentile Stalmlo-id est firmo Tectum-a tegendo dictum

1515 Ferculum-a ferendo Solor-consolor Flamen-dicitur sacerdos idolorum l"idicen-qui in fidibus canit Timum-erba est quam aues apetunt

ad manducandum 1520 Denominatiua-de nomine deductiua

Honoratius-flaccus Obsceno-turpi Coloro-pingo Furo-irascor

1525 Per sincopam-per abscisionem Menae--genus est piscis Merges-coruus rnarinus Denominatiua-de aliis nominibus ue-

nientia Plerumque--subauditur non semper

1530 Iubatum-capillatum Lepos-leurarius Competo-pariter petit Compes-qui pariter pergit Bibulus-qui bibere potest

~535 Questus-lucrum Togatus-tectum Per rogitando-perquirendo De gnatis-de suis filiis Obliquo-curuo

1540 Arceo-stringo Arcus---strictus Intercedat-interueniat Vinetum-ubi multae sunt uineae Herbidus-qui habet herbas

1545 Turbidus-qui habet turba~ Timidus-qui habet timorem Rabidus-qui rabiem Maresuan-nouember Crater-calix cum duabus ansis

1550 Catasta-eculeus genus paene Cilia-uenter Cyra-manus Petalum-aurea lamina a fronte Virgultum-virgam

1555 Obsitus-circumdatus

51

Agat-ducat Inocciduas-maturas Carbassa-uela nauis' Diffuso-sparso

I 56o Messes-annos Glaucis-ceruleis Alfa-principium 0-finis Alta-superba

1565 Gerulum-portutorem Larnbere--osculari

,Extorsit-accepit Anhelis-deuotis uel intentis Missille--dicitur omne quod mitti po­

test 1570 Occidui-mortales

Supplet-conplet Diriguit-obstipuit Dilituit-latuit Peniculo-spongia

1575 Manzerilr-adulteris Gestiens-mouens Ambages-circumlocutiones Cotidie--nos scribimus per q. sed per

c. quia sensum habet quasi omni die siue continuata die

Fol. 309 r .

Perhiodostota-sententia finita 158o Cola-membrum

Bufo-rana terrestris nimie magnitu-dinis

Commata-incisio Celeberrimos-clarissimos Asteriscus-dicitur quasi stellaris

1585 Iteratis-abditis Peresa-putrefacta Thesis-positio Iugulet-perforet Curculio-uermis

1590 Lirnniscus-finialis Antigraphus-contraria scriptore Paragraphus-similis scriptio Nitrum-erba est unde lauantur uesti-

menta dicta a niditate In agone--in certamine

1595 Premia-dona Arcturus---signum est quod significat

tempestates in suo ortu

Page 53: LOS GLOSARIOS DE RIPOLL POR EL REVERENDO … · para el estudio del latín medieval español? * * * ... trilingüe en hebreo, griego y ... b manera de entonar las antífonas, los

JUAN LLAURó

Criphia-iuditiale Anti sima-contraria sima Dipleperstichon---duorum uersuum

1600 Diple perstigmine-<luplex adnotatio Pelusium-unum est de septem hostiis

nili ubi optima lens nascitur Siracusanus---de ciuitate syracusa Torrete-siccate Zenodotus-historigraphus fuit

16o5 Rubos-spinas Exhausto--euacuato In comediis-in comesationibus Tragoedus-rusticis Dumos-spinas

1610 Strophe--conuersio Hyrtas-pilosas uel setosas Mulctra-uas in quo mulgetur Antistrophus-iterum rcuersio l\.fonade-unum

1615 Fulmen-fulgur Cicade-uermiculi Mapalia-casas rusticas Vilissime-turpissime Cronis-ci rculata

1620 Alogus-non uerbialis Tribuli-rumice Chelidros-serpentes Commentatus est-tractatus est V erbi gratia-exempla causa

1625 Fibris-intraneis Fluuidus-sordidus Nigrum-mortis signum Perfigere--<lemonstrare Brutus-dux romanorum fuit

1630 Ambages-contentiones Peruellit-percutit Bi rro--uestis Pyrrum-fuscus Exultat-gloriatur

1635 Aequor-mare uel campus Fedus-pactum uel amicitia Calamitas-pestilentia Rimantur-fodiunt N octurnus-lupus

1640 Latores legis-datores legis Quesitum est-interrogatiuum est Hiadas-signum in fronte tauri quod

ortu suo efficit pluuias Tanti uiri-tam magni Oportet-conuenit decet

1645 Lappe-glires Crates-clidas Rastri-erptiae Vomis-soccus Onere-sarcinae

1650 Serra-unde ligna uel marmora se­cantur

Philomella-id est hirundo Asseres-pali uel paxilli seu Japilli id

est petre minutae siue lattas Proportio--conlatio Conparatio--consimilatio

1655 Anomala-inaequalis Trames-calles uel uia angusta Colligere-cognoscere Origo--fundamentum et principali-

tas Inspectio--inuestigatio

166o Placitum--uoluntatem Lotus-inmundus Edissere-explana Testor-iuro Opacus-obscurus uel densus siue

spissus 1665 Garrulus-loquax siue uerbosus

Rependam-narrem Sublapsa-in penis subducta Silon-apud grecos lignum dicitur Domus-ex greco est

¡670 Cymbae-naues Saburram-anchoram Hydaspes-flluuius Domata-greci tecta dicunt. Est au­

tem domus unius familiae haben­tiae

Parces-misereberis 1675 Casses-retia

Stridet-sonat Sortitur-adipiscitur uel consequitur Sublucet-minus lucet Tignis-trabibus domorum

1680 Extudit-conposuit Vitemus-cauemus Admitier-admitti Audirier-audiri lmber-pluuia.

1685 Tedia-fastidia Labentia-currentia Legier-id est legi Orion-stella

Page 54: LOS GLOSARIOS DE RIPOLL POR EL REVERENDO … · para el estudio del latín medieval español? * * * ... trilingüe en hebreo, griego y ... b manera de entonar las antífonas, los

LOS GLOSARIOS DE RIPOLL

Feton-sol 1690 Foeton-filius apollinis

Mantelia-manu tergia uel mappe ui-llosae in mensales

Donec-usque dum Ingenti mole-in magn;i magnitudinc Clausula-concl usio

1695 Fragorem-sonitum Specus-spelunca Adicere-adiungere Formas-speties Enoforus-uas uini

1700 Fulua-saura Styx-fluuius inferni Effusus-perditus Sulpitius--dux grecorum Cotta-dux romanorum

1705 Obsequium-seruitium Cocyti-in ferni Nec portitor orci-caron nauigator

inferni Parit-generat Superuacua-inutilis

1710 Longiloquium-fastidiosum Prestanti-pulcro Speluncis-concauis saxis J ubae-comae Gramineum--dicitur ubi gramina co­

lliguntur id est adunantur sicut area dicitur ubi annona congregatur et graminosum dicimus illum cam­pum

1715 Stagnum-dicitur aqua stans Cadis-uasis uinariis uel tonnis Annus--dicitur quasi anus id est anu­

lus quod in se redeat ut est Rarinantes-rari natantes In gurgite-in profunditate cuius­

cumque laci 1720 In conuexo--in concauo loco

Fol. 309 u

Uincere-ligare Vasto--magno Terga-posteriora Fatigamus-uerberamus

1725 Conmota-concitata

53

Vesper-stella que in initium noctis apparet

Dedignatur-respuitur A pplicemus-ponamus Conuulse-con f racte

1730 Agitabat-turbabat Sertis-coronis Mitia-dulcia et matura Pressi-mulsi Tytirus-pastor rusticus

1735 Fraglantia-lucentia Lucus- locus arboribus consitus Orpheus - cytharista siue magnus

cantor Delphinas-maritimi pisces Orion-dux

1740 Angitiae-locus Sic sic-nunc nunc Diuellere-disrumpere Limina-ianuae siue domos Permi>..--tum-coniunctuin

1745 Nubila-nubs Grando--petre Procellae-tempestates Fulmina-fulgor a Rapiauerat-traxerat

l 7 50 Cruentus-sanguinolentus Casandra-prophetissa filia priami Seua-mala Peplum-linciolum Peltis-scutis breuissimis in modum

lunae iam medie 1755 A pape-a patre

Continuate-conitmctae Tenorem-seriem Iuga-surnitates Oreades-nimphae montium

l76o Horrendis-densis Atrum-nigrum Nemus-silua Iminet-supereminet Sti pante-circumdante

l 765 Supereminet-superexcellit Amictibus-uelaminibus Adnotare-explorare Dispulerat-disperserat Solio--sella regali

1770 Obteguntur-operiuntur Subiit-conscendit Aligeros-uelocissimos

Page 55: LOS GLOSARIOS DE RIPOLL POR EL REVERENDO … · para el estudio del latín medieval español? * * * ... trilingüe en hebreo, griego y ... b manera de entonar las antífonas, los

JUAN LLAURó

Pontum_:_mare Pinus-nomen nauis

1775 Sulcum-riga Alta carina-longa auis A uexerat-asportauerat Ater-niger Neptunae-id est maris

178o Tempora-templa Subnixa-suffulta uel sustentata Crispanti-fluctuanti Salo-mare Perornetur-ualde ometur

1785 Dissimulant-nescire se fingunt Ardebant-festinabant uel cupiei>ant Cimera-nauis Pristis-nauis Centaurus-nauis

1790 Reciprocare-petitio Orantes-postulantes Cerer~homo qui inuenit frumentum Libero--qui inuenit uinum Fandi-iusti uel liciti

1795 Nefandi-iniusti uel inliciti Vulcanus-nomen uiri qui inuenit

ignem Compulsus-adactus Arrecti-laetati et confortati Aurea frena - neptunus quasi ipse

fuisset inuentor aequorum 1800 Inprouisus-non ante uisus

Adsum-presens sum Arduus--excelsus Infelix pueri-id est troilis Obsceni-turpes

18o5 Titoni-mari Altos-profundos Vsquam-alicubi Qui tanti-tam summi Repidum-uelocem

1810 Per os-pulchritudo per humeros--excelsitas corporis Excedens-transcendens Eglogas--exceptiones Eolus--deus uentorum

1815 Opstipuit-miratus est Sopitum--somno grauatum Degenerem-ignobilem aut originis

suae dissimilem Lihies-africa Cominus-prope

54

1820 Lieum-uinum Paret-obedit Recubans-requescens Lucana-salsitia N ec non-nihil minus

1825 Resides-segnes Onagros-asinos saluaticos Cythara-lyra Crinitus~oronatus

'ferebrae--perforare 1830 Hiberos-hispanos Iatrunculos

Adultos--excretos Molosu~iuitas est eperi ubi nas­

cuntur optimi canes V olutabrum-dicitur Iutum ubi uolu­

tantur porci Nidore-odore

1835 Chelidros-serpentes 'fumentem--eleuantem Captam-deceptam Reice-respue Deice--expelle

1840 Innupta-uirgo Iuuat--delectat Notis-maculis Sublatus--subleuatus Ingluuiem-uoracitatem

1845 Refugit-uita uel pauet Exitialem-morti ferum Dehiscunt-aperiunt 'frifulcis-tribus fulcis Imber-pluuia uel tempestas

1850 Inlotus-inmundus Hyrsuti-spinosi Perfundunt-lauant Villis-uelleribus Rescindere-amputare

1855 Solidam-firmam Pruinis-niuibus Lucune-fosse Orbes-rotas Plaustris~arris

186o Precipitem-uelocem Sus pecta-suspensa Non setius-non tardus Aggeribus~umulis

Stiria-gutta unde diminutiue dicitur stilla

1865 Consert~ollecto Extant-apparent

Page 56: LOS GLOSARIOS DE RIPOLL POR EL REVERENDO … · para el estudio del latín medieval español? * * * ... trilingüe en hebreo, griego y ... b manera de entonar las antífonas, los

LOS GLOSARIOS DE RIPOLL

Penne-sagittae Congesta-collecta Fermento-ceruisa

1870 Acidis-acris Y perboreo-aquilonali Instamus-perseueramus Inmemores--dementes Corilus-arbor nucis abellane

1875 Viburna-uirgulta Diuos--deos uel amicos Destituent-relinquent uel deserent Congestum-coopertum Per fumationem et umbram-intelle­

gitur finis 188o Tigrin-fluuius partie

Fol. 310 r

Aristas-messes uel segetes Frondator-auis parua que in fron­

dibus nascitur Freta-maria Acus aceris-purgamentum frumenti

1885 Acer aceris-arbor Celex-nauis Sinum-uas pontificalis quando est

neutrum Allia-herba Serpillum-peteium

18go Contundit-terit Ligustra-caprifolium e-st habens at-

bum florem Come--dicuntur summitates uineae V ncis--curuis Pruinae-gelate

1895 Adeo-multum Informis-stultus Letum-fecundum Placidum-serenum V rgerent-premerent

1900 Eniti-sustinere Castanee--omnia poma que durem

corticem habent Gelide-frigide Letior-fecundior Aptare-alligare

1905 Luteola-rubra Torua-furibunda Perditus--demens Liquidis-puris uet claris

55

Sudes-pati 1910 Conscindere-perscindere

Fossor--qui fossas facit Dementia-insania Parcius-minus Fertilis-fructum ferens

1915 Austrinos-meridianos Peruerse-inuide Carecta-rauseta Triuium-est ubi multae uie conue­

niunt ibi solebant rustici pastores in roma musare et hoc erat signum ut uenisset quisquis uoluisset tac emere.

Fastigia-altitudines siue profundita.­tes

1920 Abenis-ligaminibus Concretam-congelatam Tempestas-uis uenti Inuisa--odiosa Vincta--conglutinata

1925 Defigitur-ptantatur Iubas--comas Indegetes-quasi inde geniti Pignore-uuadio Celatum-scutptum

1930 Lenta-ptanata Acanto-herba Quidem-certe Congessere-nidificauere Mintius-fluuius est italie

1935 Thedae-faces Lenta-flexibil ia Exitium-pericutum Pressauimus-pressimus Boree-uentus orientalis

1940 Hirsute-spinose · Corilos-nuces Erbo-fertilis herba est ad pascen­

dum Aiax-rex romanorum fuit qui se­

metipsum interfecit de gladio he­ctoris et inde natus est flos ubi apparet quasi nomen ipsius scrip­tum

Inluuia-insanie 1945 Oleaster--oliua siluatica

Linceps-bestiae ex cane et tupo facte 0-aduerbium est execrantis Meandro-fluuius troiae

Page 57: LOS GLOSARIOS DE RIPOLL POR EL REVERENDO … · para el estudio del latín medieval español? * * * ... trilingüe en hebreo, griego y ... b manera de entonar las antífonas, los

JUAN LLAURó

Vlnas-alnas 1950 Odigno-quasi indigno

Verbenas-herbas Litia-quibus tela ligantur Pedum-baculus pastoralis Claua-similiter

1955 Pan-deus pastorum de quo fingitur ut sit inuentor naturarum omnium rerum et dicitur pan quasi omne

Conseuimus-seminauimus Licista--canicula ex lupa et cane Aggrediar-adpropinquabo Equidem-ego quidem

1g6o Sybilla-dicitur dei meus quia diui­nam deitatem interpretatur omni­bus de futuris

Sentibus-spinis Haecco--responsio silue Formosus-spetiosus Pacatum-pacificatum

1965 Incultis-non cultis Sandix-herba unde uestimenta tin-

guntur Subulci-porcarii Naides-nimphae siluarum Orrida-rustica

1970 Extinctum-mortuum Ferrugine-nigredine Inpune-sine damno Amintas-pastor rusticuus Helas-bracia scorpii

1975 Inolescere-crescere Balsamum-est arbor ipsa opo balsa­

mum sucus collectus ex arbore. Nam opos dicitur sucus. Probatio opo balsami haec est ut plinius di­cit feratur contra solem statim ma­num ferentis exurit si corruptum non sit

Adsuesce-in usum habe Borim-robor uel pars curua que

aratro iungitur. Nam boris est cur­uamentum aratri

Dentale-est id in quod uomer indu­citur

1g8o Stiua-gubernacula uel manica illius aratri qua regitur

Exta-intranea Imbrex-lignum cauatum per quod

aqua decurrit

Musco--erba mollissima Lieum-uinum

1985 Creta-glarea Dicto parens-precepto ob oediens Lihcni-cicyndeli Postposita-derelicta Castores-bestie que semetipsas ca-

strant quarum testiculi ad multas medicinas proficiunt

1990 Pliadas-signum est ante genu tauri quod ostendit quum debet nauta nauigare in suo ortu

Dolobella-uas Sura-pars tibiae Comedo--tinea Palpo--aulcula

1995 Pailas-filius euandri :rviagis bonus-melior Maxime bonus-optimus Minus bonus-peior Minime malus-optimus

2000 Censerentur-iudicarentur Lamiam-opus mulieris Cumulum-augmentum Toreuma-auerni lacus Agitabis-scrutabis

2005 Forum-tabidata Frugi-abstinens Exta-moenia per quam fit digestio Exposcat--expetat Temere-audacter

2010 Improbauit-abiecit Aenio--nomen fluminis Arduum-durum Ammodum-multum Compellitur-coegitur

Fol. 310 u

2015 Portio-pars Dicentiores-na rrationes Inspiciendum-inuestigandum Fundum-campum I ncessor-pul sor

2020 Di~cretio-dissensio

Etstat-placet Apparatus-uoluntas Sicilizat-similis siciliensibus Vacillo-tremo

2025 Substituatur-subrogetur

Page 58: LOS GLOSARIOS DE RIPOLL POR EL REVERENDO … · para el estudio del latín medieval español? * * * ... trilingüe en hebreo, griego y ... b manera de entonar las antífonas, los

LOS GLOSARIOS DE RIPOLL

Sisfima-collectio Hirundo-auis est que tignis adheret Discrimen-periculum Caucasus-mons

2030 Hadriaticum-m;ire Spectatur-speculatur s1ue conproba-

tur Secreta-remota Inditas-impositas Dicrone-<luplici tempus

2035 Catalecton-una syllaba Libra plena-uiginti quattuor' solich Semuntias-dimidias untias Pentimemiris-quinque syllabae Gratum-aptum

2040 Concinnentia-respondentia Nequit-non ualet Districta-disiuncta Absorta-deuorata lntercepta-absumpta

2045 Episinalipham-coniunctionem Diheresin-disiunctione Labat-concutitur Inspichomachia-ir¡ libro qui scribí-

tur de pugna uitiorum et uirtutum Reor-estimo

2050 Melodia-suauitas Aluearia-uascula auium lndioma-proprietas Ocreae-<lictae sunt eo quod tibias te­

gunt Lappe-glotones

2055 Aonie-montes Bi farie-<lupliciter Atomum-indiuisibile Fatendunr-dicendum Nonnumquam-interdum

2o60 Gaza-diuitiae Autumant-estimant N ostra ti bus-nostris Permisso--licentia Parcissime-rarisime

2o65 Affamina-uerba Absumunt-consumunt Gnarus-sciens Innuba-innupta Pronuba-qui officium nubentibus

exhibet 2070 Adit-accedit

Obit-transit

57

Init-incipit Subit-ascendit Adicit-apponit .

2075 Obicit-contraponit Inicit-imponit Subicit-subiectum facit Proauus-auus aui mei Pronepos-nepotis mei filius

2080 Faueo-adulor Sero-semino Cauo caeui-custodio Caueo-prouideo Clima-pars mundi

2085 Doma-tectum A pparentes-u identes A nisu-a uoluntate Leuigata-planata Moenia-muri ciuitates

2090 Far-genus frumenti Labes-inopia Tabes-pestilentia Torcular-pressorium Puluinar-lectus in templo

2095 Clades-aflictio Delos-in sula Siren-cantus sirenarum Carismata-dona gratiarum Abstrusa-occulta

2100 Liquet-manifestum est Mutuati-impetrati Fastigium-summitatem Lactibus-uiscera interiora Cattegas-hasta. siue telum apud per-

sos 2105 Magalia-casa apud afros

Accinacis-gladius apud medos Troiugena-in troia genitus Vrbanitate-uenustate Expolitum-decoratum

2110 Toruumque--terribiliter Temisto-sensibilis Calipso-rationabilis Athlas-magnus astrologus uel no­

men montis Herinois-nomen mulieris uel inpa­

tientia animi 21I5 Abtoton-id est indeclinabile

Bostar-mansio boum uel nomen gen­tile

Page 59: LOS GLOSARIOS DE RIPOLL POR EL REVERENDO … · para el estudio del latín medieval español? * * * ... trilingüe en hebreo, griego y ... b manera de entonar las antífonas, los

JUAN LLAURó

Agger--collectio terre uel machina ciuitatis

Meridies-merus et purus dies Ecclesia--conuocatio

2120 Atauus-pater proaui Attanulo--genus uasis Atthala-fortia herculi

Suplementos que deben ser a,iiadidos al glosario anterior después de cqda. uno de los núme.-os indicadc.s en el margen

51 In manifesto-in promptu 662 Marcipor-marci puer 996 Tandem-aliquando

1219 Oleagínus-similiter (arbor) 1349 Factio--aliqua coniuratio

1349 Tube--proprium nomen 1534 Patulus-apertius 1635 Fedus--turpís vel defonnis 1934 Fu1igo--subia 2035 Agassippe-montes

58

Page 60: LOS GLOSARIOS DE RIPOLL POR EL REVERENDO … · para el estudio del latín medieval español? * * * ... trilingüe en hebreo, griego y ... b manera de entonar las antífonas, los

LOS GLOSARIOS DE RIPOLL

Muestra de algunas glosas (Vide pág. I)

Ab singulis- de sitzgulis, Gloss. VI, 259.

De esta glosa se saca en claro la con­fusión que existía en la Edad Media entre "AB" y "DE" hasta tal punto que se sustituyen uno al otro y la tenden­cia románica de traducir el ablativo agente por de: cat.: fou estimat de molts, és llegit de tnolts. Adviértase que el Glosario VI, es puramente cata­lán.

Abligabat· euanescebat, Gloss. V, 152. ABLIGARE < AB LIGARE, desligar, "desliar" soltar. No se halla en Thes., REW, D u can ge, etc. Véase la sig­nificación privativa del ab- que se con­trapone a la de de- también privativo o negatio'>·o; cat. deslligar < DISLIGA­RE, sentido impersonal o mejor refle­xivo, aunque falta el "se". Significa­do figurado porque el que se desliga, desata, se escabulle o escapa.

AUec- pisciculu.m quem vulgo lot­tam dicunt ad liquore salsamentorum idltiens. Gloss. IV, 26o.

Allec- a liquore salsamentorum, Gloss. V, 56o, 34.

·1 si d. Etímol. XII, 639; D u -e a n ge Altee pro Ha/,ec, pisciculus ad salsamenta idonens, vel liquamen ex piscibus. P a p i a s , Gloss. Gr. Lat.

59

Meyer Lubke, REW; Iud .. Les noms de p·oissons du lac Lemar .. p. 6, I. Iota (Vaud, Frib. Genéve, Neuch.) sav. lota (Cont. et Des.) qtti existe concurrentment avec d'autres noms dans une grande partie de la France. Le mot, d'origine incertaine, semble attesté dans la glosse latine squilla gmus pisds est optimi et deli­cati quem vulgo vocamus iotam, que M. vV es s n e r , Arch. f. lat. Le. XIII, 279, propose de reconstituir en lotum.

Alimonia· substantia, Gloss. II, g8, conf. ALIMO, <ELERE.

Alimo11ia- esca.1n, cibum, Gloss. V, 438.

Catalán a/,moina "lo que se da de limosna para comer. " F onéticament~ no puede venir de ELEEMOSYNA por­que no se explica la desaparición de la -s-; en cambio en al,únonia tenemos la caída de la primera -i- por átona, la segunda se metatiza evitando la pa­latalización de la n que hubiera dado ny. A tenor de lo que antecede, el fran­cés auntone deriva fonéticamente de ALIMONIA y no de EL:EEMOSYNA como

quiere Me y e r L u b k e (REW, 2839) y de la misma procede también el rumano a/,mo jna y no del eslavo, como afirma el mismo :filólogo.