Lys Edebiyat Zet Anlatim Brahim Hakan Karata

7/29/2019 Lys Edebiyat Zet Anlatim Brahim Hakan Karata

1/101

1

1

LYS Edebiyat (zet Anlatm)


2/101

2

2

EDAM renci Kitapl -2

EDAMn yazl izni olmakszn, kitabn tmnn ya da bir ksmnn elektronik, mekanik ya da fotokopi yoluyla basm, yaym, oaltlmasve/veya datm yaplamaz.

Dizgi EditrDr. brahim Hakan [email protected]

YazarDr. brahim Hakan KARATA

Bu esere, eletiri ve nerileriyle katkda bulunan Nihat KAVINa teekkr ederiz.

Kapak ve DzenNevzat ONARANFeyza ERYKSEL

Bask ve Ciltyi ler Yay. ve Matb. Tic. Ltd. tiobaneme Cad. No: 14 Kathane/stanbulTel: 0212 294 2331

1. Basm: stanbul - Aralk 200712. Basm: stanbul - Mays 2010


3/101


4/101

4

4

kinci Yeni iiri....................................................................................................................................................................................................................72CUMHURYET DNEMNDE HKYE VE ROMAN ...................................................................................................................................................74CUMHURYET DNEMNDE TYATRO .......................................................................................................................................................................78

CUMHURYET DNEMNDE ELETR, DENEME, GEZ, ANI................................................................................................................................. 79Edebiyatta lkler ................................................................................................................................................................................................................... 80ada Trk Dnyas Edebiyat .......................................................................................................................................................................................... 82Edeb Akmlar ......................................................................................................................................................................................................................85Kitap zetleri.......................................................................................................................................................................................................................89Bat Etkisindeki Trk Edebiyat Sanatlar.........................................................................................................................................................................96


5/101

5

5

N SZ

Sevgili renciler,

Edebiyat, malzemesi dil olan sanattr. Edeb metin ise edebiyatnn hayata ilikin kiisel ve benzersiz bakn d gc ile

zenginletirerek yanstt bir sanat eseri, olunca ne edebiyat ne de edeb metni kendinden baka bir metinle anlamak ve anlatmak mmkn.

Peki neden edebiyat dersi var? Neden bunca edebiyat terimini, kuramn, dnemini ve edeb eseri renmeye alrz? Aslnda bizim

renmeye altmz bugne kadar verilmi eserlerden yola karak ne olup bittiini kestirme gayretinden baka bir ey deildir.

Zengin edebiyat kltrmz ve tarihimizi, saysz edebiyatmz ve yaadklar dnemin zihniyetini bir ders kitabnda btnyle vermek

mmkn olabilir mi? Bir Fuzuliyi, bir Karacaolan, bir Tanpnar brakn birka cmle ile anlatmay; onlar iin ciltlerle eserler bile yetmeyebilir.

Hele byle zet halinde bir eser edebiyat zevki adna zarar verici bile olabilir.

Bir edebi metni kavramann tek yolu, onu batan sona zevkle okumaktr. Edeb metin, bizim dimamzda ne kadarlk bir lezzet braktysa

o metinden alacamz da o kadardr.

Peki bu eser neden hazrland?

Bu eser, lise edebiyat derslerinde ve LYSde karmza kan soru trleri ve ierikleri gz nnde bulundurularak sayfalarca bilgi arasnda

boulmadan ihtiya duyacanz bilgiyi z bir biimde edinmeniz iin hazrland.

Zengin edebiyat tarihimiz, ema mantyla kolay renilecek ve aklda kalacak bir tasarmla anlatld. oklu zeka kuramndan ilhamla

birden ok algmz harekete geirecek ekilde dzenlendi. Mmkn olduu kadar, nemli olduu dnlen bilgiler n plana karld.


6/101

6

6

Nasl almalyz?

retmeninizi dinleyin: ncelikle bilmelisiniz ki bu kitap retmenlerinizden daha ok bilgiye sahip deil ve bir konuyu hibir zaman bir

retmen kadar canl anlatamaz. Snfta retmeninizi dikkatle dinleyip ilediiniz edebiyat bilgisinin ya da dnemin ana zelliklerini

kavramalsnz.

Sonra kitaba gein: Ardndan ilediiniz konuya bu kitaptan alabilirsiniz.

Bir oturumda bitirmeyin: Ayn gn en fazla 2-3 konu almanz tavsiye ederiz. Bu eserdeki bilgiler youn olduu iin anladnz dnerek

devam ederseniz rendiklerinizi ok abuk unutursunuz.

Ezberlemeyin: Ezber kalc bir renme yolu deildir. Ezberlemek yerine sk tekrarlarla ve aadaki nerilerle ilikilere, benzerliklere vefarkllklara odaklann.

Eser inceleyin: altnz terim, dnem, akm ya da sanat ile ilgili karakteristik zellikleri ieren bir eser bulun ve inceleyin. Eserleri, bu

kitabn ilgili blmnde ad geen eserlerden semenizi tavsiye ederiz.

Karlatrma yapn: Her ilediiniz konuyu, dnemi, akm, sanaty ya da eseri mutlaka nceki konu ya da konularla karlatrn.

Karlatrrken unlara dikkat edin:

> Benzer ve farkl ynleri listeleyin.

> ncekinin sonrakine etkisini ya da sonrakinin ncekinden rnek ald durumlar belirleyin.

> Yeni ile eski arasndaki iliki erevesinde gelien yeni edebi biimleri fark edin.

Okuyun: Ve tabii ki bu eserde ad geen farkl trlerde yaptlardan bulun ve bol bol okuyun.

Yararl olmas midiyle baarlar dilerim.


7/101

7

7

Kafana gre bir kitap buldun sonunda. Ama batan syleyeyim: Henz snav kazandran ip yaplmad ve bu kitap da byle bir iddiada

deil. Ve maalesef bu yl da en byk grev sana dyor.

Sana yapacam en byk katk moralini bozmadan yardmc olmak imdi ie nereden balayacamz belirleyelim:

lk iimiz alma stilimizi belirlemek olmal. Aadaki nerilerim iine yarayabilir.

Ritm tut: Tr farkl olsa da mzikten holanmayanmz yoktur. Mzik ise ritm demektir, imdi alma masanda holandn bir arknn ritmini

tut. Ardndan alman da aynen byle bir ritme bala. Her gn belli bir saatte edebiyat konularn ritmik olarak tekrarla.Ahenk yarat: Ahenk gzelliin temel unsurudur ve dolaysyla ruhumuzun gereksinimidir Ahenksiz olan rahatszlk verir. Pe pee altn

konular arasnda bir ahenk olsun. likisiz konular art arda almak seni gereinden fazla yoracaktr.

Grsellik kat: Beynimizin en nemli grevlerinden biri el-gz koordinasyonunu salamaktr. Gzlerinle okuduklarn, ellerinle yazdn notlarla

ya da izdiin grsellerle zenginletirirsen altklarn daha kolay kavrar ve daha ge unutursun.

Payla: Paylamak mutluluk verir. Paylamc ol. rendiklerini paylamakta daha da cmert davran. nk bildiini paylaan iki tr kazan

Salar: Hem kendi bilgisini salamlatrr hem de karsndakinden bilmediklerini renir.

Sentez yap: Hayat ok karmak bir dzen ierir. Hayatta baarl olmak da farkl baka bilmekten ve herkesin gremedii ilikileri

grebilmekten geer. Edebiyat konularn da alrken kimsenin tahmin edemeyecei ilikiler kur ve bu ilikinin gerekesini akla.

Kondisyonunu artr: Hayat batan sona bir snav. Kendini bildin bileli sorumluluklarnn her gn biraz daha arttn fark etmedin mi?

niversiteye giri snav ise bugn iin hayatnn en nemli snav. Rakiplerin ok ve zorlu. Dayankl olmazsan ipi gsleyemeden pes edersin.

Unutma, hayat senin iin bu snava rahmet okutacak yeni snavlar hazrlyor imdiden.


8/101

8

8

EDEB TRLER

Trk ve dnya edebiyatnda ortaya konan eserler, amalar ve ierikleri asndan farkl zellikler tarlar. Bu eserler genel olarak ana balkta

toplanr. Ancak son dnemde bu snflandrmalarn snrlar anm ve i ie girmi trler ortaya kmtr.

SANAT METNLER (KURGU METNLER)

iirKiinin duygu ve dncelerini dizeler halinde ahenkli ve sanatl bir syleyile aktard edebi metinlerdir.(6-11. sayfalarda ayrntl olarak incelenmitir.)

yk (Hikye)Yazarn yaanm ya da yaanmas mmkn bir olay yer ve zamana balayarak kurgulad; ayrntlara inmeden, youn ve arpc biranlatmaya dayal ksa edeb metinlerdir. ykde vurgu, olaydadr.(4. sayfada ayrntl olarak incelenmitir.)

RomanYazarn yaanm ya da yaanmas mmkn olaylar zincirini btn karmakl ve ayrntlaryla bir btnsellik iinde yer ve zamana balayarakkurgulad anlatmaya dayal edeb metinlerdir. Romanda vurgu, kahramandadr.

(4. sayfada ayrntl olarak incelenmitir.)

TiyatroYazarn yaanm ya da yaanmas mmkn bir olay sahnede canlandrlmas amacyla kurgulad gstermeye dayal edeb metinlerdir.(4. ve 5. sayfalarda ayrntl olarak incelenmitir.)

MasalYeri ve zaman belirsiz hayal rn ve olaanst olaylarn ounlukla insanst zelliklere sahip kahramanlar etrafnda anlatld, eiticilikzellii ar basan szl ve anonim edeb metinlerdir. Ksa, youn ve sanatl bir anlatm vardr. Deme ya da tekerleme ile balar. Olay

blm masaln asl blmdr. Dilek blmyle son bulur. Evrensel deerler ilenir. yilik-ktlk gibi zt durumlar ierir.

FablKahramanlar hayvanlar ve bitkiler olan yklerdir. Kiiletirme ve konuturma sanatna bavurulur. Ders verme amac tar.

RETC (YAAMA DAYALI) METNLER

Gnlk (Gnce-Ruzname)zlenimlerin tarih atlarak, gn gnne yazlmas ile oluan ksa yazlardr.


9/101

9

9

Sylev (Nutuk)

Bir toplulua belli dnceleri alamak, o topluluu duygulandrp coturmak amac tayangzel ve etkili konuma metinleridir.


10/101

10

10


11/101

11

11


12/101

12

12


13/101

13

13


14/101

14

14

TRK EDEBYATINDA NAZIM (R)


15/101

15

15

iirde ahenk;l, uyak, redif, durak, aliterasyon, asonans ve nazm birimi gibi unsurlarla salanr.

Nereden bulurlar bu sorular?

Hayal kurmak parayla deil ya. Hadi devam edelim hayal kurmaya. imdi edebiyat sorular hazrlayan komisyonda bir yesin. Ve konu da edebakmlar olsun. Sadece bir soru hakkn var. Ve bu soruyla rencilerin edeb akmlarn zellikleri, yerli ve yabanc temsilcilerini ve akmkarakterize eden bir edeb metni bilip bilmediklerini leceksin. Ne yapardn? Hadi enme de bir soru hazrla. yle okkal olsun. stersenkm sorulara bir bak. Yol gsterebilir. Ama eminim sen daha zorunu sorabilirsin.

MANZUME VE R

Manzume, iir gibi lyle yazlr, kafiye, redif vb. ahenk unsurlar ierir. Ancak iirden farkl olarak duygu ve hayallerin imgelerle younanlatm yerine bir gerek ya da kurgu olay olu srasna gre aktarr.


16/101

16

16

Trk edebiyatnda arlkl tr iirdir. Bu yzden zellikle Cumhuriyet dnemine kadar edebiyatlarmz, bugnk romana ve hikayeyebenzer olay evresinde gelien anlat trlerinde de iir unsurlarn kullanmlardr. Mesneviler, manzumelerin en yaygn rnekleridir.Cumhuriyet dneminde Orhan Velinin manzum fabl evirileri de manzume kabul edilebilir. Tevfik Fikret (Balk) ve Mehmet Akifde (SeyfiBaba) manzume trnde birok eser vermilerdir.

Seyfi Baba (Manzume)Mehmet Akif Ersoy

Akam Musikisi (iir)Yahya Kemal Beyatl

Geen akam eve geldim. Dediler:-Seyfi Baba Hastalanm, yatyormu.-Nesi varm acaba?-Bilmeyiz, olu haber verdi geerken bu sabah.-Keki ben evde olaydm... Esef ettim, vah vah!

Bir fener yok mu, verin... Nerde sopam? Kzabuk ol...Gecikirsem kalrm beklemeyin... Zira yolHem uzun, hem de bataktr...-Daha al, kalnz:Teyzeniz geldi, bu akam, deiliz biz yalnz.Sopa sa elde, krk caml fener sol elde;Boanan yamur iliklerde, amur ta belde.Hani, oktan gmlen kaldrmn, hortlayarak,

Gel! diyen talar kurtarmasa, insan batacak.Saksaanlar gibi sektike birinden birine,Bouyordum mteveffy btn ferine.Sormayn derdimi, bitmez mi o talar, giderek,Dt artk bize gllerde pekala yzmek!Yakamozlar saarak her tarafndan fenerim,ifte sandal, yzyorduk, o yzer, ben yzerim

Kandillide, eski bahelerde,Akam kapannca perde perde,Bir hatra zevki var kederde.

Artk ne gelen, ne beklenen var;

Tenh yolun ortasnda rzgrTerin yapraklaryle oynar.

Gittike derinleir saatler,Rikkatle, yava yava ve yer yerSessizlik daima ilerler.

rperme verir hayale sk sk,Hep bir kapdan giren karanlk,

ok belli ayak sesinden artk.

Gzlerden uzaklanca dnyBin bir geceden birinde gyaBalar rya iinde ry.


17/101


18/101

18

18

Edeb Metinlerin Temel fade ekilleri Sanatlarn Snflandrlmas

MANZUMAlt alta yazlm dizelerden oluan, genellikle uyakl vell edebi metinlerdir. Okuyucuda coku uyandracakeklinde yazlanlarna iir denir.

MENSURDz yaz (nesir) biiminde oluturulan edeb metinlerdir.

TSEL (FONETK)SANATLAR

MzikEdebiyat

GRSEL (PLASTK)SANATLAR

MimariHeykelResimHat

DRAMATK (RTMK)SANATLAR

TiyatroDans

SinemaBale

Opera


19/101

19

19

SZ SANATLARIiirde ve dz yazda szn etkisini artrmak amacyla szcklerin/ifadelerin anlamlar ya da sesleri zerine kurulu sanatl syleyilere sz

sanatlar denir. Sz sanatlar daha ok iirde karmza kmakla birlikte dz yazda da kullanlr. Hatta bazlar sadece dz yazya aittir. Aadaaklanan yaygn sz sanatlar dnda birok sz sanat daha bulunmaktadr.


20/101

20

20


21/101

21

21


22/101

22

22

TRK EDEBYATINDA DNEMLER

Trk Edebiyatnn Dnemlere Ayrlmasnn Gerekeleri

1. Corafya deiiklii:Trk edebiyat, tarih sahnesine kt gnden bugne kadar glerle, yaad corafyay srekli

deitirmi bir milletin edebiyatdr.2. Din deiiklii:Trk milleti 10. yzylda slam kabul ederek eski dinlerini brakmtr.

3. Dil etkileimi:10. yzyldan itibaren Arapa ve Farsadan; 19. yzylda Franszcadan ve 20. yzylda ngilizcedengiren szcklerle Trkenin kelime hazinesinde nemli deiiklikler grlmtr.

4. Kltr etkileimi:Yaad corafyay ve dinini deitiren Trklerin kltrel hayat da nemli oranda deiimeuramtr.

Tm bu gerekelerle edebi eserlerin ieriklerinde ve biim zelliklerinde deiimler yaanmtr. Budeiimlerin ortak zellikler gsterdii alar ya da yllar, edebiyat tarihisi M. Fuat Kprltarafndan Trk edebiyatnn dnemleri olarak belirlenmitir.


23/101

23

23

SLAMYET NCES TRK EDEBYATI ( - 10. YY.)Trklerin slam uygarl etkisinde eserler ortaya koymaya baladklar 11. yzyla kadar sren dnem.

SZL EDEBYAT DNEM (... - 8. yy.)

Trklerin henz yazy kullanmadklar dnemdeki edebiyattr. Bu dnem edebiyat, szl olarak retilmi ve kulaktan kulaa yaylarakvarln srdrmtr. Bu dnemde edebiyatmz amanizm, Maniheizm, Budizm gibi dinler etkilemitir.

KOUKSr denilen av trenlerinde sylenen daha okdoa, ak, sava ve yiitlik konulu iirlerdir. KoukHalk edebiyatnda koma adyla srmtr.

SAVzl szlerdir. Bugn bile atasz olarak kullanmayadevam ettiimiz savlar bulunmaktadr.

SAGUYu denilen lm trenlerinde, len kiilerinerdemlerini ve duyulan aclar dile getireniirlerdir. Sagu Halk edebiyatnda at adyla

srmtr.

DESTANTrk milletinin bandan geen ve etkileri yllar boyu srennemli hadiselerin kulaktan kulaa aktarld anlatlardr.Destanlara zamanla olaanst durumlar ve

kahramanlar eklenmitir.


24/101

24

24

YAZILI EDEBYAT DNEM (8. -1O.yy.)

Trklerin elde edilen ilk yazl eserlerinin ortaya kndan slam kabul ediine kadar geen dneme Yazl Edebiyat Dnemi denir.

Gktrk ve Uygur alfabeleri kullanlmtr.

Gktrk (Orhun) Yaztlar (8. yy.)

Bugnk Moolistan snrlar iinde bulunan veVezir Tonyukuk ve Yollu Tigin tarafndan yazlan buyaztlar Trk adnn ilk kez kullanlmas veTrkenin zelliklerini gstermesi bakmndan

nemlidir. Kullanlan edeb dil yaztlarn edebiyatrn olarak kabul edilmesini salamtr. Ayrca buyaztlar tarih belge nitelii de tamaktadr.

a) Bilge (Vezir) Tonyukuk Yazt (720)b) Kl Tigin Yazt (732)c) Bilge Kaan Yazt (735)

Uygur Dnemi Eserleri

lk kez yerleik hayata geen Uygurlarn yazl eserleri dahaok din ieriklidir. Budizm ve Mani dininin esaslarnanlatan ya da dualarn ieren bu eserler Turfan yresindeyaplan kazlarda ortaya karlmtr. Talara kaznarak

yazlan Gktrk metinlerinden farkl olarak Uygur metinlerikitap halindedir.


25/101

25

25

DESTANLARBir milletin tarihinde derin izler brakm hadiselerin ya da kahramanlarn anlatld eserlere destan denir.

Doal DestanlarHalk arasnda ortaya kan anonim rnlerdir. Bunlar genellikle daha sonra bir air tarafndan derlenip dzenlenmitir. Ancak Trk destanlardaha sonra derlenmedii iin u anda elimizde sadece zetleri bulunmaktadr.

Trklere Ait Doal DestanlarTrk milletinin yazl kaynaklarnn olmad dnemdeki tarihini, kltrn ve yaam ekillerini ieren en nemli kaynaklardr.

Altay- Yakut Destanlar1. Yaratl Destan

Saka Destanlar2. Alp Er Tunga Destan: Trk-Iran savalarn ve Alp Er Tungann kahramanln anlatr.3. u Destan: Trklerin Byk skenderle savan ve Trk Hakan unun kahramanlklarn anlatr.

Hun Destan4. Ouz Destan: Hun Hkmdar Meteyi ve onun hayatn anlatr.

Gktrk Destanlar5. Bozkurt Destan: Trklerin dii bir kurttan treyiini anlatr.6. Ergenekon Destan: Bir yenilgi sonras Ergenekonda kalan Trklerin orada bir demir da eritip kurtulularn anlatr.

Uygur Destanlar7. Treyi Destan: Uygurlarn bir erkek kurttan treyii anlatlr.8. G Destan: Uygur Trklerinin anayurtlarndan gn anlatr.


26/101

26

26

Baka Milletlere ait Doal Destanlar

Destan Millet

Glgam Smer Destan

lliada, Odysseia

Yunan DestanKalevala Fin DestanNibelungen Alman DestanRamayana, Mahabarata Hint DestanCid spanyol DestanChanson de Roland Fransz Destan

Yapma Destanlar

airi ya da yazar belli olan ve ne zaman yazld bilinen destanlardr.

Yazar Destan MilletVirgilius Aeneis ngiliz DestanDante lahi Komedi talyan destanTasso Kurtarlm Kuds talyan DestanMilton Kaybolmu Cennet ngiliz Destan

Firdevsi ehname ran DestanVoltaire - Henriade - Fransz Destan


27/101

27

27

Ariosto lgn Orlando talyan Destan

slamiyet Sonras Trk Destanlar

Satuk Bura Han Destan (Karahanl)Manas Destan (Krgz)Cengiz Han Destan (Mool)Battal Gazi Destan (Seluklu)Krolu Destan (Osmanl)

28


28/101

28

28

SLAMYET ETKSNDEK TRK EDEBYATI (11. 19. YY.)

Gei Dnemi (11.-12. yy.)Trklerin Mslman olduu 10. yzyldan, Divan edebiyatnn balangc olarak kabul edilen 13. yzyla kadar sren dnem.

29


29/101

29

29

Dede Korkut Hikayeleri

30


30/101

30

30

Destandan halk hikayesine gei dnemi rndr. 12 hikayeden oluur. Eserde bir yandan Trklerin slam ncesi hayatlar anlatlrkendier yandan slama ait unsurlara da yer verilir. Dede Korkut, hikayelerin iinde ad geen, yal, bilge, mehul bir halk ozandr. Eser15. yy.da yazya geirilmitir. Nazmla nesir i iedir. Kahramanlk, yiitlik, boylar aras savalar, ak, aile birlii eserde ilenen konulararasndadr. zellikle Deli Dumrul hikayesinde olduu gibi Trk aile yaps, aile balar, ailenin kutsall nemli yer tutan bir konudur,

31


31/101

31

31

HALK EDEBYATI (13. YY. - )

Szl Edebiyat Dneminin devam niteliinde ancak slam kltr ile yorularak 13. yzyldan itibaren yeni bir kimlik kazanan hece ve drtlkzerine kurulu edebiyat dnemi.

32


32/101

32

32

HALK EDEBYATI ALANINDA ESER VEREN NL OZANLARIMIZ

33


33/101

33

Tasavvuf Dncesi

Trklerin slamiyeti kabulyle edebiyatmzda dini ierikli edebi metinler de artmtr. Dini ierikli edebi metinlerde yaygn olarak karmza kanbaz kavramlar tasavvuf dncesi ile alakaldr.

Tasavvuf dncesi, vahdet-i vcudu (varln birlii) esas alan bir anlaytr. Tasavvufi dnceye gre her ey yaratcnn bir yansmas,glgesi gibidir. Asl ve tek varlk Tanrdr. Tanr hsn-i mutlaktr (mutlak gzellik) ve insan dier tm aldatc gzelliklerden arnarak mutlakgzellie ulamak iin abalamaldr.

Gerek ak budur. Gerek aka ulaabilmenin yolu bir mride (insan- kamil, yol gsterici, eyh) tabi olmak ve fenafillaha (lmeden nceTanrya ulamak) erimektir.

Tasavvuf dncesi Halk edebiyatnda ayr bir kol (Tekke edebiyat) halinde gelimitir. Bununla beraber hem Ak edebiyatnda hem de Divan

edebiyatnda tasavvuf dncesi ve ilgili kavramlar sk sk kullanlmtr.

34


34/101

34

Tasavvuf dncesini ileyen iirlerden rnekler:

Ete kemie brndmYunus gibi grndm.

Yaradlan severimYaradandan tr

Akn ald benden beniBana seni gerek seniBen yanarm dn gnBana seni gerek seni

35


35/101

35

EDEBYAT SORULARI STATST

36


36/101

36

DVAN EDEBYATI (13.-19. YY.)11. yzylda Trklerin slamiyeti kabulyle balayan ve ran ve Arap dil, kltr ve edebiyatlar etkisinde gelierek 19. yzyla kadar srenedebiyat anlayna verilen genel addr. Klasik Trk edebiyat ya da Yksek Zmre edebiyat da denir.

37


37/101

37

DVAN EDEBYATI NAZIM BMLER

38


38/101

38

DVAN EDEBYATI NAZIM TRLER

39


39/101

39

DVAN EDEBYATILARI

40


40/101

40

41


41/101

41

ikyetnameFuzuli

Selam verdim, rvet deildir diye almadlar. Hkm gsterdim, faydaszdr diye iltifat etmediler. Eeri grnrde itaat eder gibi davrandlarama btn sorduklarma hl diliyle karlk verdiler.

Dedim: - Ey arkadalar, bu ne yanl itir, bu ne yz askldr?Dediler: - Bizim adetimiz byledir.

Dedim:- Benim riayetimi gerekli grmler ve bana tekat berat vermiler ki ondan her zaman pay alam ve padiaha gnl rahatl ile duaklam.

42

D dil E ll ! S l t i l idi l i i l ki d i f d d l d i l t


42/101

42

Dediler:- Ey zavall! Sana zulm etmiler ve gidip gelme sermayesi vermiler ki, daima faydasz mcadele edesin ve uursuz yzler grp sertszler iitesin.Dedim:- Beratmn gerei niin yerine gelmez?Dediler: - Zevaittir, husul mmkn olmaz.

Dedim: - Byle evkaf zevaidsiz olur mu?Dediler: - Asitanenin masraflarndan artarsa bizden kalr m?Dedim: - Vakf maln diledii gibi kullanmak vebaldir.Dediler: - Akamz ile satn almz, bize helaldir.Dedim: - Hesaba alsalar bu tuttuunuz yolun fesad bulunur.

Dediler: - Bu hesap, kyamette sorulur.Dedim: - Dnyada dahi hesap olur, haberin iitmiiz.

Dediler: - Ondan dahi korkumuz yoktur, ktipleri raz etmiiz.

Grdm ki sualime cevaptan baka nesne vermezler ve bu berat ile hacetim klman reva grmezler, aresiz mcadeleyi terk ettim ve meyus mahrum gue-i uzletime ekildim.

DVAN EDEBYATINDA AKIMLAR

Alt asrlk Divan edebiyat dneminde zaman zaman baz akmlar ortaya km ancak kalc bir etki brakamamlardr.

Trki-i Basit (Basit Trke)16. yy.

Arapadan ve Farsadan szck vetamlamalarn ok sk kullanld Divan iirinindili zellikle 16. yzylda anlalmas g bir

hal almt.Tatavlal Mahrem

veEdirneli

Nazmnin ncs olduu bu akm Divaniirinde halkn konutuu Trke kullanlmastalebi ile ortaya kmtr. Ancak Trkeninaruz lsne uygun bir dil olmamas ve buakmn nderliini yapan airlerin gl iiryeteneinden mahrum olmalar bu akmnbaarya ulamasn engellemitir. eyhGalibin de Trki-i Basit gazelleri

bulunmaktadr.

Sebk-i Hind (Hint slubu)17. yy.

Divan edebiyat kalplam benzetme vesyleyiler (mazmun) zerine kuruludur.Kalplam syleyii krmak ve iire yenilik

getirmek amacyla gelien bu akm, Divaniirini daha soyut ve kapal (sembolik) bir iirhaline getirmitir. Nabi, Nailve Neati gibiusta airlerin Sebk-i Hind tarznda gazelleribulunmaktadr.

Mahallleme (Yerelleme)18. yy.

Divan iiri, biim zellikleri yannda dilini vekonusunu da yabanc kaynaklardan alr. iirdegeen kahramanlar, ehirler, tarihi olaylar

ou zaman ran tarih ve kltrndenalnmtr. Nedim ile balayan Mahallilemeakmyla Divan iirine yerli dil ve unsurlargirmeye balamtr. stanbulda konuulangnlk dil iindeki deyimler ve syleyizellikleri yannda bir mekan olarak dastanbul iire sokulmutur.

43


43/101

43

Trk-i Basit Gazeleyh Galip

Koycek bize garda duman atturdu zgrtlkKokden plyu prtyu satdurdu zgrtlk

Zarraflar inanmaz asunaflar sze ganmazok kimsey gehr ile zbartdurdu zgrtlk

anlard eem zengn iken an gibi emmeSuncu deyu azum gapatdurdu zgrtlk

Zalt ben m ya Gastammanulu da cbr olduDnyayu birbirne gatdurdu zgrtlk

Bakkal gasap etmekc zokakda ben gzlerTara hman damda gapatdurdu zgrtlk

Gurtara alab alayumuz gasdu gavurduMal goymadu heskesde top atdurdu zgrtlk

Gaalb ne kz galdu ne dombay ne bi eekkokden pluyu prtuyu satdurdu zgrtlk

Sebk-i Hind GazelNeati

Gittin amma ki kodun hasret ile can bilestemem sensiz olan sohbet-i yaran bile

Devr-i meclis bana girdab- beladr sensizMey-i zehr-ab- sitem sagar- gerdan bile

Baa sensiz bakamam emime ate grnrGl-i handan deil serv-i hraman bile

Sineden derd ile bir ah edeyim kim dnsnAksine erh-i felek mihr-i drahan bile

Hr- firkatle Neati-i hazinin ya hayfDammen-i lfeti ak oldu girban bile

Mahall GazelNedim

Muradn anlarz ol gamzenin izanmz vardrBeli sz bilmeziz amma biraz irfanmz vardr

0 uhun sunduu peymaneyi reddetmeziz elbetAnnla bylece ahd etmiiz peymanmz vardr

Mnasibdir dana ey tfl- nazm hccetin al gelBeiktaa yakn bir hane-i viranmz vardr

Elin koy sine-i billura rahm et aka ziraBeyaz zre bizim de pene bir fermanmz vardr

Gzel sevmekde zahid mgilin var ise bizden sorBizim ol fende ok tahkikimiz itkanmz vardr

Koup her eb miyann canna can katmada ayarBe hey zalim sen insaf et bizim de canmz vardr

Sklma bezme gel bi-gne yok davetlimiz ancakNedim bendeniz bir dhi sultanmz vardr

44


44/101

44


45/101

46

roman, makale, eletiri, noktalama iaretleri,


46/101

46

o a , a a e, e et , o ta a a a et e ,tiyatro, vb.

Dil ve Anlatm: Dilde sadelii amaladlar ancak baarl

olamadlar,

TANZMAT BRNC DNEM EDEBYATILARI (1860-1878)Edebiyat Hayat ve Edeb Kiilii Hakknda Notlar Eserleribrahim inasi(1826-1871)Klasisizm

GazeteciFransada eitim grmtr. Batl anlamda eser veren ilk sanatdr.brahim Agah Efendi ile 1 860ta ilk zel gazetemiz olan Tercman-Ahval gazetesini kard. Bu gazetenin ilk saysnda ilk makaleyiyaynlad. Dilin sadelemesi iin abalad. lk kez noktalamaiaretlerini kulland. Bat iirinden rnekler evirdi. Batl anlamda ilk

air Evlenmesi Batl tarzda ilk tiyatroTercme-i Manzume (eviri iirler)Mntehabat- Ear (iir)Durub- Emsal-i Osmaniye (ataszleri szlTercman- Ahval (1960)(ilk zel gazete)Mukaddime (ilk makale)


47/101


48/101

49

Nabizade Nazm Romanc, ykc Karabibik (ilk ky hayat konulu realist uzun yk)Z h (ilk li ik l jik hlil )


49/101

49

(1862-1893)Natralizm

Eserlerinde gzlem ve gereklii n plana kard ve dier sanatlarnaksine kiiliini gizlemeyi baard. Ky hayatn bir konu olarak seenilk edebiyatmzdr.

Zehra (ilk naturalist ve psikolojik tahlil roman)Yadigarlarm (an yk)Zavall (ocuk yk)

Muallim Naci(1850-1893) air, edebiyat aratrmacs, devlet adamKlasik medrese eitimi ald. Dnemindeki sanatlarn aksine aruzu vedil hassasiyetini savundu. Recaizade Mahmut Ekremle eski-yenitartmalar yapt. Fransz edebiyatndan eviriler yapt. AruzuTrkeye baaryla uygulamak iin aba gsterdi.

Demdeme (Divan edebiyatn ve aruzu savunduueletiri kitab)merin ocukluu (medrese anlar)iir: Ate-pare, erare, Fruzan,Lgat-i Naci (szlk) lstlahat- Edebiye (edebiyatszl)

50


50/101

50

SERVET- FNUN EDEBYATI (1896-1901)Edebiyat- Cedide

Bir bilim dergisi olan Servet-i Fnunun bana Recaizade Mahmut Ekremin rencisi Tevfik Fikretin gemesiyle dergi evresinde birleenedebiyatlarn oluturduu ksa sreli fakat olduka gl edebiyat dnemi.

Dnemin zellikleri

Zihniyet: Dnemin siyasal koullan sebebiyle ilerine kapank,

bireyci bir anlaya yneldiler. Sanat iin sanat ilkesini benimsediler.Tema/Konu: Her ey iirin konusu olabilir grn benimsediler;

fakat dnemin siyasal basklar nedeniyle ak, doa,aile hayat ve gndelik yaamn basit konularnaeildiler.

Konular stanbulun eitli kesimlerinden aldlar. Dle gerek atmas, karamsarlk ve ka konularn

yaygn olarak ilediler. Romanda da sosyal konulardan uzak durdular. iirde ilk defa konu btnl saland.Dil ve Anlatm: Dil olduka ar, slup sanatkar nedir. Betimlemeler gzleme dayaldr ve nesneldir. iiri dz yazya yaklatrdlar. Kafiye kulak iindir

grn benimsediler. Cmle beyitte tamamlanmak zorunda deildir. iirde biim gzelliini nemsediler.Tr: Roman teknii salamdr. Gazetecilik, tiyatro gibi alanlara pek fazla eilmediler. Romanda genel olarak Realizme, iirde Parnasizme

bal kaldlar. iirde batdan alnan iir trlerini (sone, terzarima gibi)

Divan edebiyat iir biimlerini (mstezat gibi) ve kendibiimlerini kullandlar.

Aruz lsn kullandlar ancak bir iirde birden ok

Elhan- itCenap ehabettin

Bir beyaz lerze, bir dumanl uu,

Eini gaib eyleyen bir kugibi karGeen eyym- nev-bahr arar.

Ey kulbun srd- eyds,Ey kebterlerin nedeleri,o bahrn bu ite ferds:Kaplad bir derin skta yeri

karlarKi hamne dem-be-dem alar.

Ey uarken dp len kelebek,Bir beyaz re-i cenh- melek

gibi karSeni solgun hadkalarda arar.

Sen aarken iekler stndeUfack bir iekli yelpzeNan stnde imdi ey mrde

Balad para para pervzekarlarKi semdan der der alar.

Utunuz, gittiniz siz ey kular;Kck, ser-sefd baykular

gibi karSizi dallarda lnelerde arar.

Gittiniz, gittiniz ey mrgan,imdi bo kald ser-te-ser yuvalar,


51/101

52

(1874- 193 1)Realizm

Realizm etkisinde psikolojik zmleme ieren roman ve ykleriylenlendi Gzleme nem verdi Betimleme ve ruh tahlilleri ieren

Ferda-y Garam, Gen Kz Kalbi;Tiyatro: Pene


52/101

52

Realizm nlendi. Gzleme nem verdi. Betimleme ve ruh tahlilleri iereneserler yazd. Konularn sosyal evreden ancak bireysel konularolarak seti.

Dnemindeki dier sanatlara oranla daha sade olmakla birlikte yinede ar bir dil ve anlatm tercih etti.Halit Ziyann izinden gitti ancak onun kadar baarl olamad.

Tiyatro: PeneSiyah nciler (mensur iir)(Ak ve kadn konulu birok yks

bulunmaktadr.)

HseyinCahit Yaln(1875-1957)

(Makale, roman, yk, eletiri yazar)Romanlarnda baar gsteremedi. yklerinde stanbul insannzellikle de aznlklar ve sekin kiileri ele ald. Sade ve zentisiz birdil kulland. Gndemdeki tartmalarda srekli rol ald ve eletiritrndeki yazlaryla tannd. eviriler yapt.

Roman: Nadide, Hayal inde;Eletiri: Kavgalarm

Sleyman Nazif

(1870-1927)

(air ve yazar)

nceleri iir yazan sanatnn Kara Bir Gn adl yazs Milli Edebiyatdneminde etkili oldu. Edebiyatlar zerine inceleme-aratrmaeserleri yazd. Maltaya srld.

Dzyaz: Malta Geceleri

iir: Gizli Figanlar

Ahmet HikmetMftolu(1870-1927)

(yk yazar)Servet-i Fnun edebiyat iinde yer almasna ramen daha sonra MilliEdebiyat dneminde verdii eserlerle tannd. Trklk ve milliyetilikdncesini savundu.

yk: Haristan ve Glistan, alayanlar;Roman: Gnl Hanm

Celal Sahir Erozan(1883-1935)

(air)Servet-i Fnun, Fecr-i Ati, Milli Edebiyat ve Cumhuriyet dnemlerinde,dnemin edebiyat anlayna uygun eserler verdi. Kadn ve akkonularnda yazd iirleri ile tannd.

iir: Beyaz Glgeler, Buhran, Siyah Kitap

53

FECR- AT EDEBYATI (1909-1912)


53/101

53

FECR- AT EDEBYATI (1909-1912)Servet-i Fnun Dergisinin 1909da yayn hayatna yeniden balamasyla oluan ve 1912de 3 yllk bir sre sonunda dalan, Servet-i Fnunundevam niteliindeki ksa mrl edebiyat dnemi.

Fecr-i Ati TopluluununBildirisinemza Koyan Edebiyatlar

Dnemin zellikleri AHMET HAM (1884-1933)Sembolizm

Ahmet HaimAhmet SamimAka Gndz (Enis Avni)Ali Canip YntemYakup Kadri Karaosmanolu

Mehmet Fuat KprlRefik Halit KarayCelal Sahir ErozanFaik AliAli Canip YntemEmin BlentHamdullah SuphiFazl AhmetMfit Ratip

1. Bir bildiri ile iddial biri biimde edebiyatanlaylarn ve yapacaklarn akladlar.2. Servet-i Fnun anlayn yeteri kadar

baarl bulmadklar iin eletirdiler.3. Edebiyat anlay olarak Servet-iFnunculardan ileri gidemediler.4. Sembolizmi baarl bir biimdeuyguladlar.5. Ahmet Haim dndaki tm sanatlar dahasonra Mill Edebiyat akmna dahil oldular.

Topluluun kurucularndan ve en baarlismi. Eserlerinde ocukluk anlar gibi bireyselkonular iledi. iirlerinde, ak ve doakonularna younlat. iirde anlamkapalln savundu. iirin szden okmusikiye yakn bir sanat olduunu iddia etti

ve sanatn bireysel ve saygdeerolduunu savundu. iirin bir telkin aracolduunu dnd ve tekrarlara yer verdi.iirlerinde olduka ar ve ssl bir anlatmve aruzu tercih etti. iirlerinde karamsar birhava vardr. Dz yazlarnda daha ak veyaln bir dil kulland.Gl Saatleri, Piyle (iir); Gurabahane-iLaklakan, Bize Gre (deneme-fkra);Frankfurt Seyahatnamesi (gezi yazs)

O BeldeAhmet Haim

denizlerdenesen bu ince hava salarnla elensin.bilsenmell-i hasret gurbetle ufk-i ma bakanbu gzlerinle, bu hznnle sen ne dilbersin!ne sen, ne ben, ne de hsnnde toplanan bu mes,ne de lm-i fikre bir mers olan bu mi deniz,melli anlamayan nesle in deiliz.

sana yalnz bir ince tze kadnbana yalnzca eski bir budaladiyen bugnk beer,bu sefil itih, bu kirli nazar,

bulamaz sende, bende bir man,

54

ne bu akamda bir gam-i nerminne de durgun denizde bir muber


54/101

54

ne de durgun denizde bir muberlerze-i istitr istin.

sen ve ben ve deniz ve bu akamki lerzesiz, sessiztopluyor b-yi rhunu gya, uzakve mi glgeli bir beldeden cd kalarakbu nefy hicre mebbed bu yerde mahkmuz...

o belde?durur mentk- dize-yi tahayylde;mi bir akameder stnde dim rm;

eteklerinde denizdker ervha bir skn- menm.kadnlar orda gzel, ince, sf, leylidir,hepsinin gzlerinde hznn varhepsi hemiredir veyhud yr; dilde tenvm-i strb bilirdudaklarndaki giryende bseler, yahud,o gzlerindeki nil skt- istifhmonlarn ruhu, m- muberden

mteksif menekelerdir ki mtemd skn u samt arar;ule-i b-ziya-y hzn-i kamermlteci sanki sade ellerineo kadar n-tvn ki, h, onlar,onlarn hzn-i ll mtereki,sonra dalgn mes, o hasta denizhepsi benzer o yerde birbirine...

o beldehangi bir kta-y muhayyelde?hangi bir nehr-i dr ile mahdd?bir yalan yer midir veya mevcdfakat bulunmayacak bir melz- huly m?bilmem... yalnzbildiim, sen ve ben ve mi denizve bu akam ki eyliyor tehzzbende evtr- hzn ilhm.

55

uzakve mi glgeli bir beldeden cd kalarak


55/101

55

g gbu nefy hicre, mebbed bu yerde mahkmuz...

SERVET- FNUN DNEM BAIMSIZ EDEBYATILARI

Dnemin temel edebiyat anlay sanat sanat iindir biim indeydi. Ancak Hseyin Rahmi Grpnar ve Ahmet Rasim bu dnemde sanattoplum iindir ilkesini benimsediler ve eserlerini gnlk hayattan konular zerine ve sade bir dille verdiler.

Hseyin Rahmi Grpnar (1864-1944)Naturalizm

Ahmet Mithat Efendinin izinde halkn okumas iin bol bol yazd. Eserlerinde kahramanlar halkn iindeki u tiplerden, konular gndelikhayattan seti. Sade ve sssz bir dil kulland. Kahramanlar yetitikleri evreye uygun konuturdu. Soka edebiyata soktu, Mizah unsurunuyoun olarak kulland. Sosyal eletiriye arlk verdi. Gzleme dayal baarl betimlemeler yapt. Romanlar teknik ynden zayf kald.

Eserlerik, Mrebbiye, Tesadf, psevdi, Kuyruklu Yldz Altnda Bir zdiva, Gulyabani, Hakka Sndk, ffet romanKadnlar Vaizi, Tnelden lk k yk (40tan fazla roman ve ok sayda yks vardr.)

Ahmet Rasim (1864-1932)Realizm

Gazetecilii ile nlendi. Makale ve fkralar yannda eviriler de yapt. Ahmet Mithat gibi farkl konularda ve trlerde eserler verdi. Dili ar veaktr. Gnlk hayatn iinden konular mizah? bir slupla iledi. Gnlk hayat yanstmakta baarl oldu. Roman ve hikyelerinde baarlolamad. Konularn stanbuldan, zellikle Beyoludan setii kahramanlarnn aile sarsntlar ve lke meseleleri zerine younlatrd.

Eserlerilk Sevgili, Gzel Eleni, Endie-i Hayat, ki Gnahsz Sevda roman-yk

Glp Aladklarm, Falaka, Gecelerim anMuharrir Bu Ya fkraair-Muharrir-Edip biyografiehir Mektuplar inceleme(130dan fazla eseri 65e yakn bestesi vardr.)

56

MLL EDEBYAT DNEM BAIMSIZ EDEBYATILARI


56/101

56

Mill Edebiyat dneminde hemen btn airler hece ls kullandlar. Ancak dnemin yaygn anlaynn aksine aruzdan taviz vermeyenMehmet kif ERSOY ve Yahya Kemal BEYATLI kendilerine zg izgileriyle edebiyatmzda hakl bir yer edindiler.

Mehmet Akif Ersoy (1873-1936)Realizm

stiklal Marmzn airidir.Aruz lsn Trkeye baaryla uygulayan airlerimizdendir. Gl gzlemcilii ile sava yllarnn skntlarn baarl bir ekilde dile getirdi.Manzum hikayeleri ile nlendi. iirlerinde sanat, bilim, eitim, alma, kalknma, ahlak ve din konularn iledi. Trklk hareketine kar ktve slam birliini savundu. Eserlerinde konuma dilini btn canllyla kulland. Destans anlatmda da baarldr. Sanat, dnceleriniaklamak iin bir ara olarak kabul etti.

SafahatTm iirlerini toplad 7 blmden oluan kitap

Yahya Kemal Beyatl (1884-1958)Parnasizm

Bir iiri dnda (Ok) tm iirlerini aruzla yazd. iirde biim gzelliine, ahenk ve musikiye nem verdi. Eski ile yeniyi birletirerek iirde yeni

biimler kurdu. Fransz airlerinden etkilendi. iirlerinde lm, ak, tabiat, kahramanlk, lm, sonsuzluk gibi konular yannda tarih bilinci vestanbul sevgisi nemli yer tutar.

EserleriEski iirin Rzgaryla, Rubailer, Kendi Gk Kubbemiz iirAziz stanbul, Eil Dalar denemeEdebiyata Dair eletiri-inceleme

MLL EDEBYAT DNEM (1911-1923)1911de Selanikte Gen Kalemler dergisi etrafnda birleen ve dil konusunu ilk kez bir dava kabul eden Yeni Lisan hareketini balatan merSeyfettin, Ali Canip Yntem ve Ziya Gkalp nderliinde gelien ve Cumhuriyet dneminde de sren edebiyat anlay.

Dnemin zellikleri

Zihniyet 1911de Selanikte kan Gen Kalemler dergisi etrafnda kuruldu.

57

Eserlerinde ulusal kaynaklara yneldiler ve Anadoluya aldlar.


57/101

57

Tema / Konu Eserlerinde yerli hayat yanstmay ve halkn yaantsn dile getirmeyi tercih ettiler.Tr Tiyatro yeniden canllk kazand . Realizm akmna bal eserler verdiler. Halk edebiyat iir biimlerine yneldiler. iirde hece ls kullandlar.Dil ve Anlatm Dilde birlik ve sadelemeyi savunan Yeni Lisan hareketini balattlar. stanbul Trkesini edebiyat dili olarak kabul ettiler.Ziya Gkalp (1876-1924)

Sosyoloji ve Trklk alanndaki almalaryla nlendi. Mill Edebiyat akmnn kurucularndandr. Sanat, dncelerini yaymak iin bir araolarak kabul etti. iirlerinde Mill Edebiyat akmna bal kald. Destan ve masal trlerinde eserler verdi. Trkelemi Trkedir ilkesinibenimsedi.

Eserleri

Trklemek slamlamak Muasrlamak, Trkln Esaslar, Trk Tresi makale-incelemeMalta Mektuplar mektup Yeni Hayat, Kzl Elma, Altn Ik iir

mer Seyfettin (1884-1920)Realizm

Mill Edebiyat akmn balatt. Edebiyata iirle balad ama yk alannda n yapt. Konularn gnlk yaamdan, anlarndan, tarihten seti vegzleme dayal eserler verdi. Kahramanlarn toplumun her kesiminden seti. Olay yksnn edebiyatmzdaki ilk rneklerini verdi. Sade ve

sssz bir anlatm tercih etti. Eserlerinde sadece stanbuldan deil, yurdun her kesinden bahsetti. ou yksnde mizah? slup kulland.Eserlerilk Den Ak, Bomba, Beyaz Lale, Yksek keler, GizliMabet, Bahar ve Kelebekler, Efruz Bey, Yalnz Efe yk

Mehmet Emin Yurdakul (1869-1944)

Trk edebiyatnda Milliyetilik akmnn ilk temsilcisi saylr. Halkn yaamn halkn diliyle dile getirdi. Ulusal duygular, kahramanlk ve

reticilik elerini ne kard. Halk edebiyat iir biimlerinde yenilikler yapt.

58

EserleriT k ii l E T k U O d D t T k S T S l i ii


58/101

58

Trke iirler, Ey Trk Uyan, Ordunun Destan, Trk Saz, Tan Sesleri iir

Ali Canip Yntem (1887-1967)

Fecr-i Ati topluluundan Mill Edebiyata geti. Mill Edebiyat akmnn kurucularndandr. airliinden ok edebiyat aratrmalar ve okul kitaplarile tannd.

EserleriGetiimiz Yol, Sava Trkleri iir

Lisan

Ziya Gkalp

Gzel dil Trke bizeBaka dil gece bizestanbul konumasEn saf, en ince bize.

Lisanda saylr zHerkesin bildii sz

Manas anlalanLgate atmadan gz.

Uydurma sz yapmayzYapma yola sapmayzTrkelemi TrkedirEski kke tapmayz.

Ak szle kalmalFikre k salmalMteradif szlerdenTrkesini almal.

Yeni szler gerekseBunda da uy herkeseHalkn sz yaratmadaYollarn benimse.


59/101

60

sonra tre romanlar yazd. Romanlarnn ortak zellii, sevgi zerinekurulu, baarl ruh zmlemeleri ieren ve gzleme dayal eserlerolmalardr Dili kullanmakta baarl deildir Romanlarnn ounda

Yeni Turan, Kalp Ars, Zeynonun OluromanTrkn Atele mtihan Mor salkml Ev an


60/101

60

olmalardr. Dili kullanmakta baarl deildir. Romanlarnn oundakadn kahramanlara yer verdi.

Trk n Atele mtihan, Mor salkml Ev anHarap mabetler, Daa kan Kurt, KubbedeKalan Ho Sada yk(Birok aratrma yazs ve evirisibulunmaktadr.)

Mehmet FuatKprl(1890-1966)

Edebiyat tarihi ve tarih aratrmacsTrk edebiyatn dnemlere ayran, bilimsel yntemlerle inceleyen ilkaratrmacdr.

Trk Edebiyatnda lk Mutasavvflar, TrkEdebiyat Tarihi, Trk Saz airleri, Trk Dili veEdebiyat Hakknda Aratrmalar aratrma-inceleme

Refik HalitKaray

(1888-1965)Realizm

Romanc, ykc ve gazeteciFecr-i Atide balad edebiyat hayatn Milli Edebiyat anlayyla

srdrd. Kirpi takma adyla mizah yazlar yazd. Anadolu yaamnanlatan Memleket Hikayeleri ile srgnde kald srede yazdGurbet Hikayeleri adl yk kitaplaryla nldr. Gl birgzlemcidir ve toplumsal aksaklklar dile getirmekten kanmad.Baarl ruh tahlilleri ieren olay ykleri yazd. Ak ve przsz, birkonuma dili kulland.

stanbulun Yz, ete, Srgn, Nilgn,Bugnn Sarayls,

Kadnlar Tekkesi, Anahtar romanGuguklu Saat, Kirpinin Dedikleri, Deli, SaknAldanma nanmaKanma, Tandklarm mizahMemleket Hikayeleri, Gurbet Hikayeleri yk

Rza TevfikBlkba(1869-1949)

Felsefeci, air ve devlet adamHece lsyle yazd link ve iten iirleri yannda felsefe yazlar dayazd.

Serab- mrm iir

HamdullahSuphiTanrver(1885-1966)

1909da Fecri Ati Topluluuna katlan air 1911de bu topluluktanayrlarak, Milli Edebiyat akmna baland. 191 2de Trk Ocanagirdi. Cokulu ve etkili sylevleriyle tannd.

Da Yolu sylevGnebakan makale

61


61/101

61

62

CUMHURYET DNEM EDEBYATI (1923 - )


62/101

62

Cumhuriyetin ilanyla resmen kurulan yeni devletin gndemi, yllarca sren savalardan km lkenin eitim, salk, ekonomi, toplum hayat

ile ilgili sorunlarn ksa zamanda ve el birlii ile zmektir. Dier taraftan muasr medeniyetler seviyesine ulamak iin yaplan devrimlerinhalka yaylmas ve benimsenmesi bal bana bir meseledir. Cumhuriyet dnemi edebiyat, sanatlarn bu iki temel mesele zerindeyounlatklar bir dnem olarak balamtr. Zamanla temel sorunlar zlmeye balam ve sanatlar da eserlerini toplumsal konulardanbireysel konulara yneltmilerdir.

Genel zellikler

Zihniyet Tema / Konu Tr Dil ve Anlatm

Edebiyatmz gelimesini baarylasrdrd.

Sadece sekin kesimden deiltoplumun her kesimindenedebiyatlar yetiti.

Edebiyatmzda toplumcu anlay

yaygnlat ve gereki bir bakgeliti.

Anadolu, ky hayat ve Anadoluinsan arlkl olarak ilendi.

Konu, kahraman, mekan eitliliiartt.

Btn edeb trlerde gelimesaland.

Fransz edebiyat etkisi srd.

iirde yeni biim araylarna veserbestlemeye gidildi.

Yaz diliyle konuma diliarasndaki fark ortadan kalkt.

Hece ls ve gnlk konumadili yaygnlat.

Roman-Hikye

Tanzimatla balayan Batl anlamda roman ve hikyenin ilk olgun rneklerinin Servet-i Fnun Dneminde verildiini belirtmitik. MilliEdebiyatla realizm akmn etkisinde ve memleket meselelerine eilen roman anlay Cumhuriyet dneminde de srmtr. Cumhuriyetin ilkyllarnda yakn zamanda yaanan savalarn izleri yannda toplumsal dnm sreci de sk sk konu edilmitir.

Bir adm ileri gittiimizde ky ve kent yaamnn zorluklar ve bu zorluklar altnda ezilen insanlarn konu edildii hikaye ve romanlarnarlk kazand grlmektedir.

Romanlarnda bireysel konular ele alan, kahramanlarnn psikolojik derinliklerini ve i dnyalarn yanstan, ksaca Batl romana daha yakneserler veren sanatlar da bulunmaktadr. Son olarak konularn tarihten alan ancak bugnn insann anlatan yeni kurgu denemeleri degrlmektedir.

iir

63

Cumhuriyet dneminde iir, Milli Edebiyat anlaynn devam olan Be Hececilerin eserleriyle balar. Ardndan Yedi Mealeciler veHisarclar hece ve sade dil ile geleneksel iir anlayn yeni bir yaklamla srdrmeye alrlar. Dier taraftan hecenin modern


63/101

63

g y y y y grnmleri ortaya kar. Bamsz ve zgn konular yine hece ile yazd iirlerde ileyen sanatlar artar.

Cumhuriyet serbest iir anlaynn da oturduu dnemdir. Birinci Yenicilerin (Garip Akm) balatt tm kurallardan ve sanatl syleyilerdenarndrlm ve gnlk hayatn sradan konularnn sokulduu iir anlay ksa srede tepki toplam ve ardndan kinci Yeniciler, Maviciler veToplumcu Gerekiler serbest iirin gelimesine katk salamlardr. Serbest iirler yazd halde tm bu topluluklardan bamsz olarak kendiiir anlayn gelitirmi ve adeta kendi ekoln oluturmu airlerimiz de vardr.

Tiyatro

Tiyatro trndeki gelimeler Milli Edebiyat Dneminde giriilen abalarn neticesi olarak hzla yaygnlk kazanmtr. Birok edebiyat dier

trler yannda tiyatro eserleri de kaleme almtr. Ancak zellikle tiyatro alannda nlenmi yazarlarmz da vardr.Tiyatrolarda gndelik hayatn iinden seilen konularda sradan insann hayat ele alnmtr. Konusunu tarihten alan tiyatro eserlerindetrajedi denemeleri yaplrken mizah unsuru ieren tiyatro eserlerinin de yaygnlk kazand grlmektedir.

Deneme - Eletiri - An- Gezi

Cumhuriyet dnemi; iir, roman, hikaye ve tiyatro gibi kurgu metinler yannda yaama dayal metinler olan, an, gezi, eletiri ve deneme gibitrlerin de gelitii dnemdir. Hatta sadece denemeleriyle ya da eletirileriyle kendine edebiyat tarihimizde yer edinen yazarlarmz gelmitir.

Aruza VedaHalit Fahri OZANSOY

lk hasretiyle genliimin ilk elemleriEy pasl tellerinde glen, alyan aruz,Ey dost yd edelim eski demleri,Madem ki son sadn datm yorulmuuz!

Anlat alevli bir ln stnde ansznBulur sesinle hkrarak doduun gn!Binbir diyarda binbir ilahi gzel kznAnlat nasl terennmn inletti gnln!

Neydin gnlde, imdi ne oldun, zavall, sen,Hkr benim de bari bu son nlemi!Timsalin sumanda ziyalarla ilenen

Bir pembe gl m, yoksa bir altn piyale mi?

64

Akam, guruba kar tten bir buhurdannHznyle ahit olma nihayet zevaline!


64/101

64

ran yoluyla -Zhre tacn, name kervannahane geldiin gibi ahane git yine!

Biz imdi baka bir yeni ahenge balyz:Ak sazyla geldi erenler bu meclise,Yalnz bugn senin gibi lgn sadalyz,Zira bu saz da paralanr glmek istese...

ncitmeden rbabn insafsz tellerinZalim temaslaryla zamann sitemleri

Ah ayrlrken inliyerek pasl tellerinEy eski dost, yd edelim eski demleri!...

CUMHURYET DNEMNDE HECE R

Be HececilerMill Edebiyat akm ilkelerine bal olarak, 1917de bir araya gelen ve halk iirimizi yerli kaynaklarmzdan yararlanarak, iirimizin aruzdan

heceye geiinde nemli rol oynayan edeb topluluk.Topluluun zellikleri1. ounlukla Anadolu insann ve yaayn konu edindiler.2. Hece lsn ve konuma dilini kullandlar.3. Hece ls yannda yeni iir biimleri denediler.

Faruk Nafiz amlbel (1898-1973)

Be Hececilerin en genci olmasna ramen topluluun en baarl ismi oldu. Aruzu da tamamen terk etmedi. Anadoluyu, memleket sevgisinikonu alan iirleri yannda ak, ayrlk, doa, lm ve kahramanlk gibi bireysel konular ileyen link iirler de yazd.

EserleriHan Duvarlar, oban emesi, Dinle Neyden, Gnlden Gnle (iir) Canavar, Akn, zyurt, Kahraman (tiyatro)

Halit Fahri Ozansoy (1891-1971)

65

Aruzla balad iiri Aruza Veda adl iiriyle bitirdi ve hece lsyle srdrd. Konuulan Trkeyi baaryla kulland. Bireysel konular ileyeniirlerinde karamsarlk duygusu hakimdir. iirden baka roman ve tiyatro trnde eserler de verdi.


65/101

65

EserleriCenk Duygular, Efsaneler, Bayku, Hayalet (iir)

Orhan Seyfi Orhan (1890-1972)

Konuma dilini ve halk iiri biimlerini kulland. Milli konular yannda daha ok bireysel iirler yazd.Frtna ve Kar, Peri Kz ile oban, Gnlden Sesler, O Beyaz Bir Kutu iir

Enis Behi Koryrek (1892-1949)

Aruzla balad iiri hece lsyle srdrd. Bireysel konularda yazd ilk iirlerinden sonra Kurtulu Sava yllarnda milli duygular ve tarihikahramanlklar iledi.

EserleriMiras, Gnein lm (iir)

Yusuf Ziya Orta (1896-1967)

Aruzla balad iiri hece lsyle srdrd. Konularn gnlk hayatn iinden seti. Akbaba adl bir mizah dergisi kard.

EserleriAkndan Akna, Aklar Yolu, Yanarda, Bir Rzgr Esti (iir)

Yedi Mealeciler

1928 ylnda kmaya balayan Meale dergisi evresinde buluan ve Be Hececilerin iir anlayn yeterli bulmayarak daha iyisiniortaya koyma dncesiyle yola kan edebi topluluk.

Be Hececilere kar ktlar ve Fransz iirini rnek alarak samimi, gereki ve yeniliki bir anlay gelitirmeyi amaladlar. iire Be Hececileriaacak bir yenilik getiremediler.

Muammer Lfti Bahi, Vasfi Mahir Kocatrk, Ziya Osman Saba, Sabri Esat Siyavugil, Cevdet Kudret Solak, Yaar Nabi Nayr, Kenan HulusiKoray

Ziya Osman Saba (1910-1957)

66

Hece ls yannda serbest iirler de yazan air Fransz sembolistlerin etkisinde kald. iirlerinde ocuk ve ocukluk zlemi en nemli temaoldu. lm, ev, aile, yoksulluk gibi konularda yazd iirlerde ar bir dil kulland.

E l i


66/101

66

EserleriSebil ve Gvercinler, Geen Zaman, Nefes Almak (iir); Mesut nsanlar Fotorafhanesi, Deien stanbul (yk)

ocukluumZiya Osman SABA

ocukluum, ocukluum...Uzakta kalan bahelerO sabahlar, o geceler,Gelmez gnler ocukluum.

ocukluum, ocukluum...Gzmde tten memleket.Artk bana sonsuz hasret,Sonsuz keder ocukluum.

ocukluum, ocukluum...Habersiz len kardeim,Mezar bilinmez eim,

Her bir eyim ocukluum.

ocukluum, ocukluum...Bir ekmecede unutulmu,Senelerle rengi solmu,Bir tek resim ocukluum...

Hisarclar

Bir taraftan hece ile iir yazan Be Hececiler ve Yedi Mealecileri eletiren topluluk, dier taraftan Garipilere ve kinci Yenicilerekar kt.

1950li yllarda eski iirimizden, milli kltr ve edebiyatmzdan kopmadan yeni ve gzel bir iir sergilemek, o yllarda iirimizi kmazasokanlara ve yozlatranlara kar kmak ve tavr almak ilkesiyle buluan topluluk Hisar dergisini kard.

Munis Faik Ozansoy, Mehmet narl, lhan Geer, Mustafa Necati Karaer, Gltekin Samanolu, Nevzat Yaln


67/101


68/101

69

1. Orhan Velinin Kitabe-i Seng-i Mezar adl iiri ile balad.2. iirde l, kafiye gibi geleneksel kurallar yerine i ahengi nemsediler.3. Allm konular yerine sradan insan ve bu insann problemlerini konu alan iirler yazdlar.4 Sz sanatlarnn duygularn yaln ifadesini engellediini savundular ve sade gnlk dili kullandlar


69/101

69

4. Sz sanatlarnn duygularn yaln ifadesini engellediini savundular ve sade, gnlk dili kullandlar.5. Bilinaltn iirin gerek kayna kabul ettiler.

6. Gnlk hayatta olan her eyin iire konu olabileceini iddia ettiler.

Orhan Veli Kank (1914-1950)Srrealizm DadaizmGarip Akmn ncs oldu. Manzum fabl evirileri yapt. iirlerinde gnlk yaam konu edindi. Garip adl kitabnn n sznde GaripAkmnn ilkeleri kabul edilen iir ile ilgili dncelerini yazd.

Eserleri

Garip, Vazgeemediklerim iir

Melih Cevdet Anday (1915-2002)Srrealizm, DadaizmGarip Akmn 3 airinden biridir. ilk iirlerinde n plana kan duygu esi sonraki iirlerinde dncenin arkasnda kald. ada insannbunalmlarn iledi. iir, roman, tiyatro deneme gibi farkl trlerde eserler verdi. Romanlarnda salam bir yap oluturdu.

EserleriGarip, Rahat Kaan Aa iirMikadonun pleri tiyatro

Oktay Rfat Horozcu (1914-1988)Srrealizm, DadaizmGarip Akmn 3 airinden biridir. Garip Akmna bal ilk iirlerinden sonra, nce halk iiri biimlerini denedi, ardndan da tarihsel konulariledii iirler yazd. kinci Yeni dneminde anlamca kapal iirler yazd. Toplumcu anlayla yazd iirlerinde z-biim uyumunu nemsedi.iir yannda roman ve tiyatro eserleri kaleme ald.

Eserleri

70

Garip, Yaayp lmek iir

Toplumcu Gerekiler


70/101

70

Mill Edebiyatla bir dava hline gelen hece lsyle iir yazma sreci Birinci ve kinci Yeniciler tarafndan tepkiyle karland ve serbest iir

yaygnlat. Toplumcu Gerekiler de serbest iiri tercih eden bir akm olarak bu yllarda ortaya kt. Fakat Toplumcu Gerekiler, iirintoplumun sorunlarn ileyen, memleket gereklerini dile getiren bir ara olmas gerektiini savundular. Ancak bunu yaparken de iirselliiihmal etmediler. Konu ile anlatm, biim ile z birbiriyle uyumlu hle getirmeye altlar.

Toplumcu Gereki airler

Vala Nurettin, Sebahattin Ali, Nazm Hikmet Ran

Toplumcu Gereki iire Bir rnek

Alk Ordusu YryorNazm Hikmet

Alk ordusu yryoryryor ekmee doymak iin

ete doymak iinkitaba doymak iinhrriyete doymak iin.Yryor kprler geerek kldan ince kltan keskinyryor demir kaplar yrtp kale duvarlarn ykarakyryor ayaklar kan iinde.

Alk ordusu yryoradmlar gk grltstrkleri ateten bayranda umut


71/101

72

Ouzcan(1926- 1984)

lm, ac, hayatn anlamszl gibi konulara yneldi. Varma stanbul, Sahibini ArayanMektup, Aclar Denizi iir

Ahmet Arif(1927-1991)

Kendine has bir lirizm ve hayal gcyle zellikle Anadolu duyarlln ileyen iirler yazd. iirekatt imgelerle gen airlere rnek oldu.

Hasretinden Prangalar Eskittim,Yurdum Benim ahdamarm iir

T l k i l k b l d ii h t 1970t itib M l bi i l k G l i Bi K E b i ii


72/101

72

smet zel

(d. 1944)

Toplumcu gereki olarak balad iir hayatn 1970ten itibaren Mslman bir air olarak

srdrd. iirlerinde, kelime seimine, anlam younluuna, ses unsurlarna ve ahenge nem verdi.iir iiliinde en st seviyedeki airlerden biri oldu.

Geceleyin Bir Kou, Erbain iir

Mesele, Vel-Asr denemeBir Yusuf Masal iir, mesnevi

KNC YENR

1950lerin ortalarnda balayan, Garip Akmnn ortaya kard garip durumu rahatsz edici bulan airlerin gelitirdii ve yeni bir iir dilikurmay amalayan edeb topluluk.

Topluluun zellikleri Srrealizm etkisinde, akl arka planda tutan iirler yazdlar. Bilinaltn, armlar, d, fanteziyi iirin oluum alan olarak kabul ettiler. Anlam kapall, soyutlama n plana kt. Anlamdan kurtulmak, soyutluu yakalamak amacyla yeni szckler retmileridir. Sz diziminideitirmiler ve yeni tamlamalar kurmulardr. Yeni bir iir dili oluturmay denediler. Noktalama iareti, byk harfgibi dil kurallarn umursamadlar.

Masa da Masaym Ha

Edip Cansever

Adam yaama sevinci iindeMasaya anahtarlarn koyduBakr kaseye iekleri koyduStn yumurtasn koyduPencereden gelen koyduBisiklet sesini krk sesiniEkmein havann yumuakln koyduAdam masayaAklnda olup bitenleri koyduNe yapmak istiyordu hayattate onu koydu

Kimi seviyordu kimi sevmiyorduAdam masaya onlar da koydu kere dokuz ederdi

Adam koydu masaya dokuzu


73/101


74/101


75/101


76/101

77

(1930-2003) yazlar yaymland.AdaletAaolu(d. 1929)

alkantl toplumsal dnemleri ve bu alkantlarn bireysel etkilerinieserlerinde farkl anlatm teknikleri kullanarak anlatt. Tiyatro, roman,hikaye trlerinde eserler verdi.

lmeye Yatmak, Fikrimin nce Gl, Bir Dn Gecesi roman;Sessizliin lk Sesi, Yksek Gerilim hikaye;Yaamak, Evcilik Oyunu, ok Uzak Fazla Yakn tiyatro

Nezihe Meri Kadn ve gen kzlarn kalabalklar iindeki yalnzlklarn eserlerinde Bozbulank, Bir Kara Derin Kuyu, Gln inde Blbl Sesi Varyk;


77/101

77

(1925 -2009)

Kadn ve gen kzlarn kalabalklar iindeki yalnzlklarn eserlerinde

ileyen sanatnn baz hikayelerine uluslar aras antolojilerde yer verildi.Korsan kmaz roman;Sular Aydnlanyordu, Sevdican, in Sabahta oyun

Bekir Yldz(1933-1988)

Hikayelerinde Gneydou insanlarnn yaamlarn anlatt. Sanatnnbaz eserleri senaryolatrld.

Arlar Ordusu, Beyaz Trk, Kara Vagon, Kaak ahan, Yaman G,Bozkr Gelini hikaye

GltenDayolu(d. 1935)

ocuk ve genlik edebiyat alannda ok sayda kitap yazm olan sanatbu eserlerinde fantastik elere yer verdi. Sosyal ierikli ykler dekaleme ald.

Dl,Geride Kalanlar, Geriye Dnenler yk;Fadi, Ben Byynce, Kafdann Ardna Yolculuk, Monun Gizemiocuk romanlar

Pnar Kr(d. 1945) Son dnem Trk edebiyatnn nemli kadn yazarlarndandr.

Yarn Yarn, Kk Oyuncu, Aslacak Kadn, Bitmeyen Ak, BirCinayet Roman, Sonuncu Sonbahar roman;Ak Olmayan Sular, Bir Deli Aa, Hayalet Hikayeleri, Cinayet

Fakltesi yk

78

CUMHURYET DNEMNDE TYATRO

Genel zellikler


78/101

78

1. Tiyatro Anadoluya yayld.2. Batl eserler yannda geleneksel tiyatro da devam etti.3. Dilde sadeleme ve konularda gerekilik gzlendi.4. Toplumsal dnm konusu yannda tarihi olaylar da ilendi.

Edebiyat Hayat ve Edeb Kiilii Hakknda Notlar Eserleri

Musahipzade Celal(1868-1959)

Mill Edebiyat dneminde tiyatronun yeniden canlandrlmas ve gelitirilmesinde byk etkisiolan yazar, genellikle gnlk hayattan konular komedi tarznda anlatan tiyatro eserlerikaleme ald.

Bir Kavuk Devrildi, stanbuk Efendisi,Fermanl Deli Hazretleri. AynarozKads tiyatro

Haldun Taner(1915-1986)

Tiyatro ve ykleriyle tannd. Tiyatrolarnda daha ok dramatik ve epik trleri tercihederken yklerinde ounlukla mizaha yer verdi. Bireyleri ve toplumsal aksaklklarstanbul manzaralaryla ve alayl, yarglayc bir dille anlatt. ihaneye YamurYayordu adl yksyle birinci oldu. lk epik tiyatro olan Keanl Ali Destan ile nlendi.

Keanl Ali Destan, Sersem KocannKurnaz Kars tiyatro;ihaneye Yamur yayordu, Onkiye Bir Var, Yaasn Demokrasi yk

Turan Oflazolu(d. 1932)

Trk tiyatrosuna tarih konularda yazd baarl tiyatrolarla hizmet verdi.Ksem Sultan, Deli brahim, IV.Murat, Fatih, Elif Ana, SokratesSavunuyor tiyatro

Orhan Asena (1922-2001) zellikle trajedi trnde eserleriyle dikkat ekti.

l Kentin Nabz, Hrrem Sultan,Karacaolan, Fadik Kz, Atal KelMehmet, Korku, Tanrlar ve nsanlar

tiyatroGngr Dilmen(d. 1930)

Tarih ve efsanelerden ald konular iledi.Deli Dumrul, Midasn Altnlar,Midasn Kulaklar, Hakimiyet-i Milliye,Ben Anadolu tiyatro

Recep Bilginer(1922-2005)

Gazetecilik de yapan yazar, oyunlaryla tannd. Oyunlarnda tarihsel konular iledi. Yunus Emre, Sar Naciye, BenDevletim tiyatro

Refik Erduran(d. 1928)

Gazeteci, senaryo ve oyun yazar olarak tannd.Direkler Arasnda, Bir Kilo Namus,Ay Masal, Karayar Kprs,Canavar Cafer tiyatro

Turgut zakman(d. 1933) Oyun, aratrma ve inceleme trlerinde eser veren sanat Kurtulu Savan farkl bir sluplaele ald u lgn Trkler adl eseri ile byk ne kavutu. Korkma nsanck Korkma, Romantika,u lgn Trkler, DiriliCevat Fehmi Bakut(1905-1971)

Cumhuriyet dnemi tiyatrosuna gnlk hayattan ald konulardaki komedileriyle hizmetverdi.

Buzlar zlmeden, Harputta BirAmerikal, Paydos tiyatro

79

CUMHURYET DNEMNDE ELETR, DENEME, GEZ, ANIEdebiyat Hayat ve Edeb Kiilii Hakknda Notlar Eserleri

Gnlerin Getirdii Okuruma


79/101

79

Nurullah Ata(1898-1957)

Cumhuriyet dneminin deneme ve eletiri alanndaki en nemli ismi oldu. Franszcadaneviriler yapt. Trkenin yabanc dillerin etkisinden kurtulmas iin aba gsterdi. Devrikcmle ve sade bir anlatm ile kendine zg bir dil gelitirdi.

Gnlerin Getirdii, OkurumaMektuplar, Karalama Defteri,Diyelim, Sz Arasnda, Gncedeneme-gnlk- eletiri

Salah Birsel(1919-1999)

iirler de yazmasna ramen asl nn ok sayda deneme trndeki eseriyle salad. Mizahive ilgin slubuyla deneme trnn nemli temsilcilerinden biri oldu.

iirin lkeleri, Kahveler Kitab,Ah Beyolu Vah Beyolu,Boazii ngr Mngr deneme

Suut Kemal Yetkin

(19O3198O)

Edebiyatn eitli konularnda zl, ak ve salam bir anlatmla yazd deneme, eletiri ve

incelemeleriyle tannd. Estetik ve sanat felsefesi alannda eserler yazd.

Edebiyat Konumalar,Edebiyat zerine, YokuaDoru, Gnlerin Gtrd,

Dn Pay, Denemeler,deneme; Edeb Mesleklerinceleme

Falih Rfk Atay(1904-1971)

Atatrk devrimlerini ve Batlamay savunan yazar, fkra, makale, gezi, an, deneme gibibirok trde eser verdi. Dz yaznn Cumhuriyet dnemindeki nc isimlerinden oldu.Atatrkle birlikte olduu dnemleri anlatan anlar ve gezi yazlaryla nlendi.

Ate ve Gne, Deniz Ar,Tuna Kylar, Bizim Akdenizgezi; Zeytin Da, ankaya an

Cemil Meri(1917-1987)

Franszcadan eviriler yaparak balad yaz deneyimini denemeleriyle srdrd. Devrikcmleyi yeleyen ve kendine zg bir anlatm gelitiren yazar, sosyoloji, medeniyet, dilbilinci gibi konularda yazd denemeleriyle nlendi.

Bu lke, Umrandan Uygarla,Jurnal, Kltrden rfanadeneme

Mehmet Kaplan(1915-1986)

Edebiyat alannda Cumhuriyet dneminin nemli bilim adamlarndan olan yazar, denemelerive incelemeleri yannda iir ve karakter tahlilleriyle tannd.

Hikaye Tahlilleri, iir Tahlilleri,Tip Tahlilleri inceleme-aratrma;Kltr ve Dil deneme

80

EDEBYATTA LKLER(Dnemlere gre sralanm)

slamiyet ncesi


80/101

80

slamiyet ncesiGktrk Alfabesi lk alfabemiz

Gktrk (Orhun) Abideleri lk Trke yazl eser,Trk szcnn getii ilk metin

slamiyet Sonras

Kutadgu BiligYusuf Has Hacip

lk Trke kitap,lk mesnevi,lk siyasetname,lk didaktik iir,

Aruzla yazlan ilk Trke eserDivanu Lgatit-TrkKagarl Mahmut

lk Trke szlk

Hoca Dehhani lk divan airiMecalisn-NefaisAli ir Nevai

lk tezkire

Bat Etkisindeki Trk EdebiyatTercman- Ahval Mukaddimesi lk makale

Tercman- Ahvalinasi ile Agah Efendi lk zel gazete

inasiEdebiyat kelimesini ilk kullanan,Noktalama iaretlerini ilk kez kullanan,lk iir evirisini yapan

Takvim-i Vakayi lk resmi gazeteCeride-i Havadis lk yar resm gazeteTelemakFenelon 1859

lk eviri romanYusuf Kamil Paa

Taauk- Talat ve Ftnatemsettin Sami lk yerli romanntibahNamk Kemal

lk edeb roman

CezmiNamk Kemal lk tarih roman

ZehraNabizade Nazm lk naturalist roman

KarabibikNabizade Nazm

lk ky roman

81

Letaif-i RivayetAhmet Mithat Efendi

lk ksa hikaye kitab

Araba SevdasRecaizade MahmutEkrem

lk realist roman

Eyll


81/101

81

EyllMehmet Rauf lk psikolojik romanMai ve SiyahHalit Ziya Uaklgil

Batl anlamda ilk baarl roman

mer Seyfettin Olay ykclnn kurucusuair Evlenmesiinasi

Batl anlamda ilk yerli tiyatro eseri

Vatan yahut SilistreNamk Kemal

Sahnelenen ilk tiyatro

A. Vefik Paa lk uyarlama tiyatro eserinin yazar

Keanl Ali DestanHaldun Taner lk epik tiyatro

SahraAbdlhak Hamit Tarhan lk pastoral iir

ValidemAbdulhak Hamit Tarhan

lk kafiyesiz iir

Fecr-i t lk edebi bildiriyi yaymlayan toplulukMehmet Emin Yurdakul iirde ilk defa Trk kelimesini kullananTahrib-i Harabat

Namk KemalBatl anlamda ilk eletiri

Gen Kalemler Dilde sadelemeyi savunan ilk yayn organ

Dnya EdebiyatGlgam DestanSmerler

Dnyann bilinen ilk destan

Decameron ykleriBoccaio

Dnya edebiyatndaki ilk hikaye

Montaigne Deneme trnn kurucusu

Don KiotCervantes Dnya edebiyatndaki ilk modern roman

82

ADA TRK DNYASI EDEBYATI

Trkiye dnda Trke edebi eserlerin verildii corafyada sren edebiyat kastedilmektedir. Bugn Bulgaristan, eski Yugoslavya snrlar iindekive yaknndaki blgeler Bat Trakya Kbrs Irak Azerbaycan Kazakistan Krgzistan Krm zbekistan Trkmenistan ve Dou Trkistanda


82/101

82

ve yaknndaki blgeler, Bat Trakya, Kbrs, Irak, Azerbaycan, Kazakistan, Krgzistan, Krm, zbekistan, Trkmenistan ve Dou Trkistan daTrkenin farkl iveleriyle edebi eserler verilmektedir.

Genel zellikler1. Hemen her trde (roman, hikaye, iir, tiyatro...) eser verilmektedir.2. Eserlerde blgenin ivesi kullanlmaktadr. Bu yzden bize yakn olanlar kolaylkla okuyabilirken uzak blgelerdeki eserlerin evirisine ihtiyaduyarz.3. Yaadklar ortamn bir sonucu olarak genellikle sembolist bir anlatm tercih edilir.

Cengiz Aytmatov (1928-2008)

Mitoloji ve masal unsurlarndan esinlenerek kaleme ald eserlerinde ak, sevgi, sava gibi konular baarl bir anlatmla dile getirdi. Krgzedebiyat dnyann en nl yazarlarndan biri olarak kabul edilmektedir.

Cemile, Beyaz Gemi, Toprak Ana, Selvi Boylum, Gn Uzar Yzyl Olur roman

Cengiz Dac (d. 1920)

Krml sanat, ngiltereye yerlemi ve Trke eserler vermitir. Krm insannn yaad zorluklar dile getirdii eserlerinde akc bir anlatmvardr.Korkun Yllar, Onlar da nsand, O Topraklar Bizimdi roman

ehriyar (1904- 1988)

Azeri air, Azerbaycan Trkesi ve Farsa iirler yazd. Son devrin en byk Azeri airi olarak bilinir.

Heyder Babaya Selam (iir)Bahtiyar Vahapzade (1925- 2009)

Bahtiyar Vahabzade, 40 akn iir kitab, 11 ilmi eser, 2 monografi, eitli piyesler ve yzlerce makale yaymlamtr. Eserlerinde genelliklezgrlk, yurt sevgisi, din gibi temalar ilemitir.

smail Gaspral (1851-1914)

83

Krmda kard gazetelerle mill bilin ve birliin olumasna yapt katklar ve mcadelelerle tannd.Trk milletleri arasnda dilde, fikirde, ite birlik grn savundu.

Tercman (gazete)Asyada Komularmz (makale-inceleme)


83/101

83

84


84/101

84


85/101

86

Madame BovaryRomantizme tepkiolarak domutur.

belge en nemli kaynaktr. evre tasvirleri,

kahramanlarn kiiliklerini anlamak asndan gerekligrlm ve geni yer verilmitir. Uzun psikolojik

tahliller yaplmtr.

Bovary)Lev Tolstoy (Sava ve Bar,Dirili, Anna Karenina)Dostoyevski (Su ve Ceza)A. ehov (Vanya Day, Vine

Yakup Kadri Karaosmanolu(Kira- tk Konak, Yaban)Memduh evket Esendal (Ayalve Kiraclar)Reat Nuri Gntekin


86/101

86

Bahesi)M. olohov (Ve DurgunAkard Don)E. Hemingway (anlar Kiminin alyor)J. Steinbeck (Gazapzmleri)Herman Melville (Moby Dick)Charles Dickens (Oliver

Twist, David Copperfield)Gogol (Mfetti, l Canlar)Turgenyev (Babalar veOullar)M. Gorki (ocukluum,Benim niversitelerim,Ekmeimi Kazanrken)

(romanlaryla)Refik Halit Karay (roman vehikayeleriyle)Sait Faik Abasyank (roman vehikayeleriyle)

Naturalizm

(Doalclk)19. yzyln sonlarFransaEmile ZolaRealizmin bir stbasama olarakkabul edilir.

Determinist anlayn (sebep-sonu ilikisinin)

edebiyata uyarlanmasdr. Sanat, doann kopyasolmaldr. Yazar bir bilim adam gibi davranr ve insandeney malzemesi olarak grr. Toplumsal yapnn veinsann biyolojik zelliklerinin davranlarndabelirleyici olduu dncesinden hareket ederler. Buyzden eserlerinde toplumsal hayat ve insan tmplaklyla ortaya koyarlar. Realizmdeki gzlemciliknaturalizmde daha fazla yer tutar. nsan doal hliylesunma abasnda olan yazar, gnlk konuma dilini

herhangi bir estetik kayg duymadan olduu gibiaktarr.

Emile Zola (Meyhane,

Germinal, Nana, Toprak)Aiphonse DaudetGuy de MaupassantGoncourt Kardeler

Hseyin Rahmi Grpnar

Nabizade Nazm

Parnasizm1886FransaRealizmin venatralizmin iireuygulanmasdr.

Parnas adl derginin yaynlanmasyla balar. iirdeduygu yerine l, kafiye, ses sanatlar ve ritm gibibiim gzellikleri n plana kar. Konu snr yoktur.Tarihten ve mitolojiden setikleri konular yanndauzak memleketlerin gzellikleri de ilenir. iir,gzellik ve sanat iin yazlr.

Th. GautierT.D. BanvilleFranois CoppeeJ.Maria de Heredia

Tevfik FikretCenap ehabettinYahya Kemal

87

Toplum sorunlar onlar ilgilendirmez. Bu yzden dilikullanrken tek hassasiyetleri mzikal szckleribulmaktr. Yabanc szcklerin kullanmaktanekinmezler. Klasisizm akmnda olduu gibi biim


87/101

87

kusursuzluu arayndadrlar.

Sembolizm19.yzyln ikinciyarsFransaParnasizme tepkiolarak domutur.

Sembolistler, parnasyenlerin ihmal ettii duyguyu veinsann i dnyasn iire tamak isterler. Varlklarolduu gibi deil insanda brakt izlerle aktarlr. Buda sembollerle mmkndr. iirde mzikaliteyi veanlam kapalln gerekli grrler. iir bir anlat aracdeil, duygu ykl bir mziktir. Duygular aktarrkenbiimsel kurallarn (kafiye l vb.) airi engellediinidnrler ve serbest nazm biimlerini tercih ederler.Karamsarlk havas hakim olan sembolist iirde imgeve mecaz arlktadr.

BaudelaireRimbaudMallarmeVerlainePukin

Ahmet HaimCenap ahabettinCahit Stk TarancAhmet Hamdi TanpnarAhmet Muhip Dranas

Dadaizm(Kuralszlk)20. yzyl balarsvireFransa

iirdeki tm kurallar gereksiz grrler ve hattainsann zgrln kstlayan unsurlar olarak kabulederler. Kuralszl kural olarak kabul etmelerininsebebi dnyann iinde bulunduu kt durumunsebebi olarak kurallar grmeleridir. 1. Dnya Sava

yllarndaki aclarn ve yozlamann sebep olduu budnce zerine kurulan anarist akm svirededomasna karn Fransada yaygnlk kazanmtr.

Ksa mrl olan akm daha sonra srrealizme zeminhazrlamtr.

Tristan Tzara

Srrealizm(Gerekstclk)20. yzyln balarAndre BretonFreudun grlerine(psikanaliz) dayanr.

Freuda gre insan bilinaltnda oluan birikime grehayatn srdrr. yleyse gerek, bilinaltdr. Akl vemantk nemsizdir.

Bu akm bilinaltn iire aktarmay amalad. D,hayal, rya gibi akln snrlarndan kurtulmugerekleri, bilin akn yanstmay denedi.

Bilin altnda olan iyi-kt her ey iire aktarlmalyd.Dil kurallarnn bu ak engelleyecei dnlereknoktalama iaretleri iirde kullanlmad.

Andre BretonPaul EluardAragon

Birinci ve kinci Yeni airleriOrhan Veli Kank

88

Empresyonizm(zlenimcilik)1890-l910 yllararasndaFransa

Sembolizmin devam niteliindeki bu akma gregerekler olduu gibi deil insan hayalinde brakt

izlenimlerle aktarlmaldr. Anlam kapall tercih

edilen iirde mzik n planda olmaldr.

VerlaineRimbaudRilkeJoyce

Ahmet HaimCenap ehabettinAhmet Muhip Dranas


88/101

88

Edebiyatta, resimde,mzikte etkili olanakm.Futurizm20.yy.Makineyi ve hzsanata sokan akm.

Modern an hareketli hayatn iirde yanstmayamalayan bir akmdr. Gemie ve gelenee karkar ve bu yzden iirdeki geleneksel kurallarreddeder. l, uyak gibi airin zgrlnsnrlandran kurallara itibar etmez. Modern anmakinelerinin sesini iirde duyurmaya alr.

Marinetti Mayakovski Nazm Hikmet

89

KTAP ZETLERESER ZETair Evlenmesiti at o

Grc usul ile evlenme sorunu orta oyununu andran komedi tarznda ele alnmtr. Mtak Bey,K H i bl il l di ili


89/101

89

tiyatroinasi

Kumru Hanm yerine ablas ile evlendirilir.

Tahrib-i Harabat eletiri NamkKemal

Ziya Paann Harabatna karlk yazlan eserde eski edebiyat eletirilmektedir.

Taauk-Talat veFtnatroman

emsettin Sami

Talat ile Ftnatn lmle sonlanan ak anlatlmaktadr. Klasik mesnevilerin izi grlr.

ntibahromanNamk Kemal

Ali Bey, Mahpeyker adl ahlaksz kadna taklr. Annesi, olunu bu durumdan kurtarmak iin Dilaup adlbir cariye alr. Mahpeyker Ali Beyi kaybetmemek iin Dilaupla mcadeleye girer.

CezmiromanNamk Kemat

Krml komutan Adil Girayn ranllara esir dmesi ve Osmanl askeri Cezminin yaadklaranlatlmaktadr.

Vatan Yahut SilistretiyatroNamk Kemal

Erkek klna girerek savaa katlan ve kendini dem diye tantan Zekiyenin cephede yaadklaranlatlmaktadr.

Akif BeytiyatroNamk Kemal

Kocasna ihanet eden bir kadnn ahsnda aile kurumunun nemi anlatlmaktadr.

Zavall ocuktiyatroNamk Kemal

Grc usulyle evlendirilmek istenen bir kzn bandan geenler anlatlmaktadr.

Glnihal

tiyatroNamk Kemal

Adaletsiz Kaplan Paann halka yapt zulm anlatlmaktadr.

Celalettin HarzemahtiyatroNamk Kemal

Harzemahlar hkmdar Celalettin Harzemahn hayat anlatlmaktadr.

Kara BelatiyatroNamk Kemal

Hindistanda geen olaylarda Behrever ile Mirza Hsrevin ak anlatlmaktadr.

Felatun Beyle Rakm Efendi Batl gibi yaama hevesinde olan Felatun Bey ile Dou kltrn nemseyen Rakm Efendinin


90/101


91/101


92/101


93/101


94/101

95

Cervantes ile yaad maceralar anlatlr. Olaylar Don Kiotun kafasnda kurduu valyelik ideali ile hayal gcnedayanr. Khne bir han, grkemli bir ato; obanlar, dman; yel deirmenleri ise devler olarak canlanrDon Kiotun gznde.

Hamlettiyatro

Shakespeare

Babas Danimarka kral olan Hamlet, eitim iin Almanyaya gnderilir. Oradayken babasnn ldnrenir ve lkesine geri dner. Hamletin hkmdar olmas gerekirken amcas hkmdar olur. Babasnn

hayaletiyle konuan Hamlet, babasnn annesi ve amcas tarafndan ldrldn renerek almayplanlar.


95/101

95

p y y , yplanlar.OthellotiyatroShakespeare

Othello, Venedik ordusunun gzde ve baarl bir komutandr. ehrin ileri gelenlerinden birinin kz olanDesdemona ile evlenen Othello halkn dedikodular ve Lagonun dzmece planlar sonucunda einildrr. Lagonun kars Othelloya olaylarn i yzn anlatr. Karsn ldrd iin pimanlk duyanOthello intihar eder.

Afrikal LeoromanAmin Maalouf

Ana karakter Hasann Granadadan balayan ve Fas, Kahire, Roma boyunca sren yolculuu elealnmaktadr. Bu yolculuk boyunca Hasan birok ilgin olaya tank olurken tarihin ak ve deienortamlarla srekli deien bir kiilie sahiptir.

96

BATI ETKSNDEK TRK EDEBYATI SANATILARI


96/101

96

97

Hit Hit!


97/101

97

Yryordum. Yrdke de alyordum. Evden kzgn kmtm. Belki de tra bana sinirlenmitim. Olur, olur! Mutlak tra bana

sinirlenmi olacam.

Otlarn yeil olmas, denizin mavi olmas, gkyznn bulutsuz olmas, pekala bir meseledir. Kim demi mesele deildir, diye? Budalalk!

Ya yamur yasayd? Ya otlarn yeili mor, ya denizin mavisi krmz olsayd? Olsayd o zaman mesele olurdu, ite.

ukulata renginde bir yaprak, ala bademi renkli bir kei grdm. Birisi arkamdan:

-Hit, dedi.

Dnp baktm. Yolun kenarndaki daha boyunu posunu almam taze devedikenleriyle karabalar erik lezzetinde bana baktlar. Dilerim

kamat. Yolda kimsecikler yoktu. Bir evin damn, uzakta uan bir iki kuu, yapraklarn arasndan denizi grdm. Yoluma devam ederken:-Hit hit, dedi.

Dnp bakmak istedim. Belki de ok istediim iin dnp bakamadm. Olabilir. Gkten bir ku hit hit ederek gemitir. Arkamdan

ylan, tosbaa, bir kirpi gemitir. Bir bcek vardr belki hit hit diyen.

- Hit! dedi yine.

Bu sefer belki de isteksizlikten dnp baktm allarn arasna birisi saklanyormu gibi geldi bana.

Yolun kenarna oturdum. Az temde bir eek otluyor. Onun da rengi ala bademi, az, dileri, kulaklar boynu ne gzel. Otluyor. Otlaradeta atrdata atrdata yiyor. Belki de bu trtl, atrtl sesi hit hit diye duymuumdur. Eein ot koparnn sesinden apayr bir ses:

- Hit hit hit, dedi.

Hani baz kulamzn dibinde ok tandmz bir ses isminizi arverir. Olur deil mi? Pek enderdir. Belki de kendi kafanzn iinden sizin

sevdiiniz, hatrladnz bir ses, ses olmadan sizi armtr. Olabilir.

98

Birdenbire gnei, buluta benzemez garip ve sar bir sis kaplad. Bir kirli el, ala bademi eein srtndan bir kuma ekip ald. Her

zamanki kl rengi, yer yer hav dklm eski mantosunu giydirdi eee.

Yola indim. stedii kadar hit desin. sterse sahici sulu bir dost olsun. Isterse kimseler olmasn, kendi kendime kulama hit hit diyen

bir divane olaym, ben, aldrmayacam.

Belki bir kutur. Belki tosbaadr. Belki bir kirpidir. Belki de yakn denizden seslenen bir balk, bir canavardr. Karabataktr. Mihaliki kuudur.


98/101

98

yisi mi ben kendim hit hit derim. 0 zaman tamam tamamna pek hit hit sesleniine benzemeyen, benzemesin diye uratm bir

mrldanmadr, tutturdum.

Birdenbire, nmde bir adamla bir kadn grdm. Kalpazankaya yolunu sordular. stndesiniz dedim, Sanki yol hareket etti.

Yrmediler. ki admda benden uzaklatlar.

Koyunlarn arasna yzkoyun uzanm papazn olunu grdm. Yznden

- Ooo! Merhaba! dedim.

aptal, illi horoza benzer bir mahluk kalkt. Aznn salyasn sildi. Kuzuyu bacaklarndan tuttu. Kuzu ile yere ykld. Kuzuyu burnundan pt.

Papazn olu irkin, aptal bir yzle bakt. imdi bir iek tarlasnda idim. Bana hit hit diyen mutlak bir kutu. Vardr byle kular. Ck ck

demezler de hit hit derler. Kutu ku.

Bir adam yer belliyordu. Belin demirine basyor, krmzya alan bir toprak altn, ste aktaryordu.

- Merhaba hemerim, dedi.Tekrar iine dald. Hit hit, dedim. Aldrmad. Bir daha hit, dedim. Yine aldrmad. Hzl hzl hit hit hit!

-Buyur beim, dedi.

-Bir ey sylemedim, dedim.

Kk parman kulana soktu. Kad. karp parmana bakt. Belin sapna siler gibi yapt.

- Hit hit, dedim.

Yzn ge kaldrd. Kulara bakt. Denize bakt. Dnp phe ile bana bakt.- Bu sene enginarlar nasl? Dedim.

- yi deil, dedi.

- Baklay ne zaman keseceksin?

- Daha ister, dedi.

Nefes alr gibi hit dedim.

99

Yine phe ile denize, phe ile ge, phe ile bana bakt.

- Kular olmal, dedim.

- Benim de kulama bir hrt gelir amma, dedi, ne taraftan gelir? Zati bu srada u kulam arlat.

- Bir ykatmal, dedim, benim de geenlerde arlamt...

- Ykattn m?


99/101

99

- Ykatmadm, hacet kalmad, doktora gittim. Alverdi; pislikmi.

- ocuklar nasl? diye sordum.

- yiler, dedi, Dokuzdu sekiz kald. Biliyorsun dokuzuncusunun macerasn ya...

- Sus, sus, dedim. Yrekler acs. Haydi allahasmarladk!

- Haydi gle gle.

Biraz uzaklanca:

- Hit hit.

Bu sefer yakaladm. Bahvand. Oydu oydu.

- Hadi hadi yakaladm bu sefer seni, dedim.

- Yok vallahi, dedi, vallahi daha kesmedim bakla, senden ne diye saklayaym, parasyla deil mi?

- Sen deil misin hit hit diyen?Ben de duyarm bir ses; amma bulamam nereden gelir?

Nereden gelirse gelsin dalardan, kulardan, denizden, insandan, ottan, bcekten, iekten. Gelsin de nereden gelirse gelsin! Bir hit

sesi gelmedi mi fena. Geldikten sonra yaasn iekler, bcekler, insanoullar.

Hit hit!

Hit hit!

Hit hitl

Unutma ki hayat srprizlerle dolu! Belki ok mutlu bir hayat sreceksin belki de karna bu

snavdan ok daha zor engeller kacak. Ama genlik, mutluluu en kolay yakalayacan a. Kymetini bil ve kendine de

zaman ayr. Ve unu da unutma ki saln niversiteden de hayattaki tm dier geici ayrntlardan da nemli.

100

te sana hayatn cmerte sunduu fakat farknda olamadmz gzelliklerine dikkat eken harika bir Sait Faik klasii...


100/101

100

101


101/101

101

Documents

Lys Edebiyat Zet Anlatim Brahim Hakan Karata