Upload
others
View
2
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
MA ritgerð
Hagnýt menningarmiðlun
Tónlist tónlistarinnar vegna
Heimildarmynd um Off Venue Iceland Airwaves
Jóhann Ágúst Jóhannsson
Leiðbeinandi Halla Kristín Einarsdóttir
Október 2019
Háskóli Íslands
Hugvísindasvið
Hagnýt menningarmiðlun
Tónlist tónlistarinnar vegna
Heimildarmynd um Off Venue Iceland Airwaves
Ritgerð til M.A.-prófs
Jóhann Ágúst Jóhannsson
Kt.: 250173-5559
Leiðbeinandi: Halla Kristín Einarsdóttir
Október 2019
1
Útdráttur
Tónlist tónlistarinnar vegna - Heimildarmynd um Off Venue Iceland Airwaves er
meistararitgerð um heimildarmyndina Off Venue – Tónlist tónlistarinnar vegna og tekur
fyrir gerð og efni heimildarmyndar í hagnýtri menningarmiðlun um hliðardagskrá
stærstu og þekktustu tónlistarhátíðar Íslands.
Leitast er við að gefa greinargóða yfirsýn á gerð heimildarmyndarinnar, hún staðsett
innan fræðilegrar umfjöllunar um heimildarmyndir, efnistök og aðferðir sem eiga við
Off Venue – Tónlist tónlistarinnar vegna útskýrð og fjallað um markmið með
framleiðslu myndarinnar og greining gerð á efninu. Rætt verður um hlutverk
tónlistarviðburða út frá sjónarhorni viðburðarstjórnunar og menningarfræða og skoðað
hvort og hvernig Off Venue á Iceland Airwaves eykur heildarupplifun þátttakenda og
áhrif á tónlistarlífið í tónlistarborginni Reykjavík. Með verkefninu er leitast við að finna
svör við tvíþættri rannsóknarspurningu sem liggur til grundvallar um gildi og mikilvægi
Off Venue fyrir tónlistarlífið:
a) Er Off Venue mikilvægt og hvernig þá?
b) Er þörf fyrir þennan hliðarvettvang og hverjum þjónar hann?
Efni heimildarmyndarinnar er útskýrt, tónlistarviðburðir og mikilvægi þeirra fyrir
ferðamennsku og borgarlíf sett í samhengi við rannsóknir á tónlistarviðburðum og
viðburðarfræði. Markmið myndarinnar og greining á efninu sem ritgerðin fjallar um er
að varpa ljósi á það mikilvæga hlutverk sem Off Venue gegnir fyrir tónlistarfólk,
Reykjavík og tónleikagesti á Iceland Airwaves hátíðinni. Hvað fólgið er í því að vera
vettvangur fyrir þá miklu grósku sem býr í íslensku tónlistarlífi og veita fólki fleiri
tækifæri til að upplifa tónlist á hinum ýmsu stöðum meðan á Iceland Airwaves stendur
yfir.
Þeir þættir sem hér eru til umfjöllunar snúa að hliðardagskrá Iceland Airwaves
2016 og þeim sem að henni koma. Í niðurstöðum er rannsóknarspurningum svarað og
reynt að greina áhrif dagskrárinnar en einnig er fjallað um breyttar áherslur með
aðkomu nýrra rekstraraðila að Iceland Airwaves.
Lykilorð: Iceland Airwaves, Off Venue, heimildarmynd, hliðardagskrá, Ísland, tónlist,
tónlistarfólk, tónlistariðnaður, menning, miðlun, viðburðarstjórnun, menningarfræði,
Reykjavík, skipulag, tónleikahald, tónleikastaðir, tónlistarfræði, menningarstjórnun.
2
Abstract
This dissertation presents a study of the Off-Venue section of Iceland Airwaves, and
addresses the role of this musical event in the heart of Reykjavík. It covers the topic and
the making of the documentary Off Venue – Tónlist tónlistarinnar vegna1, which
presents and debates the relationship between the Off Venue at Iceland Airwaves, the
country’s most famous music festival.
The aim of this study is to provide as a good perspective as possible on the making
of Off Venue – Space of Music, and to place the film within academic discourse of
documentaries. The importance of music events will also be discussed from the
disciplines of event management and cultural studies. The researcher tries to find the
real value and meaning of the Off-Venue events for music life in Reykjavík by
conducting interviews with various stakeholders within the festival, such as organizers,
event planners, industry employees, and musicians. The aim is to answer the following
questions:
a) Is the Off Venue important, and if so how?
b) Is there a need for the Off Venue and whom does it serve?
The film and this thesis will hopefully connect the dots and show the scope of the
Off-Venue, what it is about, and identify what, if any, importance and meaning the Off-
Venue brings to the table for artists, people coming to shows, the businesses opening
their doors to music lovers during the day, and the music scene in Reykjavík.
Key words: Iceland Airwaves, Off Venue, documentary, Iceland, music, musicians, music
industry, culture, media, event management, cultural studies, Reykjavík, concerts and live
music, music venues, cultural management.
1 In English the film is titled Off Venue – Space of Music
3
Formáli Þessi greinargerð fylgir heimildarmyndinni Off Venue - Tónlist tónlistarinnar vegna
sem fjallar um hliðardagskrá tónlistarhátíðarinnar Iceland Airwaves og er 30 eininga
(ECTS) lokaverkefni til MA prófs í hagnýtri menningarmiðlun á Hugvísindasviði við
Háskóla Íslands.
Ég vil þakka leiðbeinanda mínum Höllu Kristínu Einarsdóttur fyrir að hafa haft trú
á verkefninu og fyrir gott samstarf meðan á vinnuferlinu stóð. Ég vil líka þakka
Ármanni Gunnarssyni fyrir aðstoð við undirbúning fyrir tökur myndarinnar og
Sumarliða Ísleifssyni fyrir hjálp og stuðning við frágang greinargerðarinnar.
Þessi mynd hefði aldrei orðið jafn ítarleg og efnismikil án dyggrar aðstoðar og því
vil ég sérstaklega þakka þeim Viðari Garðarssyni, Sigríði Rut Marrow og Atla Tý
Ægissyni sem veittu mér ómælda aðstoð við tökur myndarinnar, án þeirra hefði ég ekki
komist í gegnum heila viku af tökum frá morgni til kvölds.
Ég vil þakka 12 Tónum, Lucky Records, KEX Hostel, Bíó Paradís og Elliheimilinu
Grund fyrir að opna fyrir mér dyrnar og gefa mér færi á að taka upp þá listamenn sem
komu þar fram. Ég vil þakka öllum þeim listamönnum sem koma fram í þessari mynd í
tónum og tali. Án þeirra væri þessi mynd ekkert. Útvarpsstöðin KEXP fær þakkir fyrir
að senda mér hljóðupptökur til að nota við lokafrágang myndarinnar.
Ég vil þakka öllum þeim sem veittu mér viðtöl og alveg sérstaklega þeim Grími
Atlasyni og Lucy Hill hjá Iceland Airwaves fyrir að veita mér góða innsýn inn í hið
mikla og flókna ferli sem býr að baki öllum undirbúningi hátíðarinnar.
Sérstakar þakkir fá allir þeir sem lögðu hönd á plóginn og komu að gerð
myndarinnar, og þá sérstaklega samnemendur mínir í Hagnýtri menningarmiðlun og
kennarar. Framleiðsla og gerð þessarar heimildarmyndar er eitt erfiðasta og mest
krefjandi verkefni sem ég hef tekið mér fyrir hendur og án góðrar aðstoðar hefði þetta
verið óyfirstíganlegt.
Að lokum vil ég þakka fjölskyldu minn, Eddu Rún Ólafsdóttur, Nönnu Júlíu
Jóhannsdóttur og Atla Hrafni Jóhannssyni fyrir stuðninginn og þolinmæðina þann langa
tíma sem þetta verk hefur verið í framkvæmd. Ég vil einnig þakka systur minni,
Berglindi Jóhannsdóttur fyrir að hjálpa til við framleiðslu myndarinnar og veita
verkefninu ómetanlega innspýtingu í þessari löngu og lærdómsríku vegferð en þetta er
búið að vera magnað ferðlag!
4
Efnisyfirlit
1. Inngangur .................................................................................................................. 5
2. Kynning á ritgerð og heimildarmynd ....................................................................... 8
2.1 Efniságrip myndarinnar .................................................................................... 9
2.2 Aðferðafræði: Markmið með mynd og ritgerð ............................................... 13
3. Hugmynd kviknar og heimildarmynd verður til ..................................................... 18
3.1 Handrit og uppbygging ................................................................................... 22
3.2 Gerð myndar: Undirbúningur, framkvæmd og eftirvinnsla............................ 24
3.3 Markhópur og markaðssetning myndarinnar .................................................. 30
4. Heimildarmyndir: Greining á stíl og stefnu ............................................................ 31
4.1 Heimildarmynd sem miðlunarleið .................................................................. 33
4.2 Raddir heimildarmynda .................................................................................. 34
4.3 Rockumentary ................................................................................................. 39
4.4 Hvernig mynd? ............................................................................................... 40
5. Iceland Airwaves í stuttu mál ................................................................................. 44
5.1 Markmið, markaðssetning og markhópar Iceland Airwaves .......................... 49
6. Off Venue: Mikilvægi og breyttar áherslur ............................................................ 52
7. Fræðilegur þáttur .................................................................................................... 61
8. Niðurstöður ............................................................................................................. 72
9. Lokaorð ................................................................................................................... 74
Frá höfundi ..................................................................................................................... 77
Heimildaskrá ................................................................................................................... 78
Aðrar heimildir ............................................................................................................... 84
Viðaukar ......................................................................................................................... 85
5
1. Inngangur
Even the most perfect reproduction of a work of art is lacking in one element: its presence in time
and space, its unique existence at the place where it happens to be.
-Walter Benjamin, (1999, 220)
Iceland Airwaves 2016 fór fram dagana 2. til 6. nóvember, eða öllu heldur hin formlega
aðaldagskrá hátíðarinnar. Hliðardagskráin, Off Venue Iceland Airwaves, hófst
mánudaginn 31. október og stóð í heila viku, eða allt fram á sunnudaginn 6. nóvember.
Heimildarmyndin Off Venue – Tónlist tónlistarinnar vegna var tekin upp í tengslum
við þessa dagskrá og fellur í flokk heimildarmynda sem fjalla um tónlist og tengd
málefni og er því tónlistarheimildarmynd (e. Rockumentary). Viðfangsefnið er hátíðin
innan hátíðarinnar, allir þeir fjölmörgu tónleikar sem eiga sér stað á mörgum stöðum
sem taka þátt í tónlistarhátíðinni Iceland Airwaves en eru þó ekki tónleikastaðir í
hefðbundnum skilningi heldur verslanir, veitingastaðir, opinber rými eða stofnanir.
Óhætt er að segja það hér strax í upphafi að verkefnið varð viðameira og stærra heldur
en reiknað var með í upphafi en myndin birtir sýn kvikmyndagerðarmannsins og
upplifun þeirra sem koma að hliðardagskránni.
Off Venue - Tónlist tónlistarinnar vegna er tekin upp á vettvangi en byggir einnig á
viðtalsforminu. Markmiðið með myndinni er að varpa ljósi á þann tilgang sem Off
Venue þjónar en þar erum við komin að kjarna ritgerðarinnar og myndarinnar. Myndin
inniheldur mörg viðtöl sem voru tekin meðan á Airwaves stóð, bæði við íslenskt og
erlent tónlistarfólk sem og fólk úr tónlistarlífinu. Myndin veitir áhorfendum fræðandi
innsýn inn í þann orkumikla og töfrandi heim sem hliðardagskrá tónlistarhátíðarinnar
Iceland Airwaves hefur að geyma. Hér er á ferðinni lifandi heimild um þetta mikilvæga
hliðarsjálf sem fylgt hefur hátíðinni lengi. Off Venue er spennandi vettvangur sem
býður upp á tónlist á óhefðbundnum tónleikastöðum og eykur umfang og sérstöðu.
Hliðardagskráin, sem oftast er bara kölluð Off Venue í daglegu tali, gefur
tónleikagestum tækifæri til að upplifa tónlist að degi til í verslunum, kaffihúsum og
öðrum skemmtilegum rýmum þar sem hægt er að vera í meira návígi við tónlistarfólkið
sér að kostnaðarlausu.2
Heimildarmyndin sem og þessi ritgerð fjalla á opinn og einlægan hátt um Off
Venue á Airwaves. Fræðilegi þátturinn er líka til staðar en ég vil líta á myndina sem
2 Í ritgerðinni verður ýmist notast við Off Venue eða hliðardagskrá.
6
lifandi rannsóknarplagg sem skapar vitnisburð um þetta merkilega fyrirbæri sem Off
Venue 2016 var einmitt á þeim tímapunkti sem dagskráin var sem umfangsmest.
Markmiðið er að sýna hvort og hvernig Off Venue er mikilvægt fyrir listafólk og lífið í
borginni á þeim tíma sem Iceland Airwaves fer fram. Að fjalla um tilgang og eðli Off
Venue dagskrár á Iceland Airwaves hátíðinni sem er án nokkurs vafa stærsta og
þekktasta tónlistarhátíð landsins.
Á þessum síðum mun ég fjalla um gerð myndarinnar. Ég mun fjalla um viðburðinn,
sögu hans og benda á þann eðlislæga mun sem er að finna á aðaldagskrá og Off Venue,
en í stuttu máli er um að ræða tónleika í verslunum, öldurhúsum, bókasöfnum sem og
öðrum rýmum sem bjóða dagsdaglega ekki upp á tónlistaratriði. Sá fjöldi tónleika sem
fór fram á Off Venue 2016 er lýsandi dæmi um þann fjölbreytileika sem einkennir
íslenskt tónlistarlíf og sýnir Reykjavík í skýru ljósi sem vettvang sem býður upp á
einstaka upplifun.
Off Venue hefur verið ómissandi þáttur Iceland Airwaves hátíðarinnar undanfarin
ár og er frábær vettvangur fyrir listafólk til að koma sér á framfæri. Hér er einnig
einstakt tækifæri fyrir þá sem eiga ekki miða á hátíðina til að upplifa íslenska tónlist og
ferðamönnum býðst hér sértækur vettvangur til að nýta tímann sinn frá morgni til
kvölds til að sjá og heyra tónlist og upplifa nýja hlið á Reykjavík. Off Venue er þegar
öllu er á botninn hvolft mikilvægur hluti af þeirri upplifun sem fylgir þessari
gróskumiklu hátíð og endurspeglar vel kraftinn í íslensku tónlistarlífi.
Uppbygging ritgerðarinnar er með þeim hætti að í öðrum kafla er efnið kynnt
ýtarlega og tekið er fyrir efniságrip myndarinnar og aðferðafræðilegir þættir.
Þriðji kafli fjallar um verkefnið og hugmyndina, handritagerðina og uppbyggingu
Off Venue – Tónlist tónlistarinnar vegna og svo gerð myndarinnar og eftirvinnslu.
Fjórði kafli fjallar um miðlunarleiðina, heimildarmyndaformið, raddir
heimildarmynda út frá kennisetningum og greiningu Bill Nichols á því frásagnarformi
sem myndin styðst við. Þar staðset ég Off Venue – Tónlist tónlistarinnar vegna innan
formsins. Miðlun útskýrð og rædd í fræðilegu ljósi.
Í fimmta kafla verður farið stuttlega í gegnum sögu Iceland Airwaves og sagt frá
stöðu hátíðarinnar og þeirra áhrifa sem hún hefur á íslenskt tónlistarlíf.
Sjötti kafli tekur fyrir áhrif og mikilvægi Off Venue og breytingar á áherslum milli
ára eru ræddar.
7
Sjöundi kafli fjallar um efnið út frá fræðilegum forsendum viðburðarstjórnunar- og
menningarfræða þar sem rætt er um viðburði og skapandi greinar. Í áttunda kafla er
rannsóknarspurningum svarað og fjallað um þær. Fræðilegur hluti ritgerðarinnar tekur
fyrir miðlunarleiðina þar sem farið verður í gegnum hlutverk og gerðir heimildarmynda
á fræðilegan hátt. Menningarfræðilegur þáttur tónlistarhátíða og hlutverk verða skoðuð
og sett í samhengi við hagræn áhrif skapandi greina með tilliti til framtíðar og breytinga
á stöðu Off Venue á Iceland Airwaves.
Í lokahluta ritgerðarinnar dreg ég saman efnið og framkvæmdina. Þar mun ég
einnig ræða þær breytingar sem hafa orðið á rekstri hátíðarinnar. Myndin varpar ljósi á
gildi og fjölbreytni íslenskrar tónlistar og veltir upp hvers virði það er að hafa
kraftmikla Off Venue dagskrá meðfram hefðbundinni dagskrá en með nýjum
rekstraraðilum hefur þessi dagskrárliður verið endurskilgreindur og honum breytt.
8
2. Kynning á ritgerð og heimildarmynd
Í þessari ritgerð er gerð heimildarmyndarinnar Off Venue – Tónlist tónlistarinnar vegna
til umfjöllunar. Rætt er um markmiðið með framleiðslu myndarinnar, fjallað um
miðlunarleiðina og efnið greint út frá fræðilegu sjónarhorni. Sagt er frá hugmyndinni að
baki myndinni, efnið krufið og fjallað um undirbúning, gerð og eftirvinnslu
myndarinnar. Vinnu við handritið er lýst auk þess sem ég ræði þá sýn sem lagt var upp
með við gerð myndarinnar, þá afurð sem eftir stendur og það sem á eftir að gera til að
fullklára myndina sem og framtíðaráform.
Þau meginmarkmið og rannsóknarspurningar sem leitast er eftir að svara í
ritgerðinni og koma einnig fram í myndinni, veita áhorfendum innsýn inn í þennan kima
tónlistarlífsins. Í myndinni má heyra raddir þátttakenda ræða um Off Venue, áhrif þess
og menningarlegt mikilvægi fyrir hlutaðeigandi aðila (skipuleggjendur,
Reykjavíkurborg og tónlistargeirann) og á hvaða hátt það er þeim mikilvægt að taka þátt
í hliðardagskránni.
Á þessum síðum er farið yfir þau markmið sem lagt var upp með, að skoða Off
Venue á Iceland Airwaves, að fjalla um það sem liggur þar að baki og hvernig það
eykur heildarupplifun þátttakenda, ásamt því að ræða hvort tekist hafi að finna svör við
tvíþættri rannsóknarspurningunni sem liggur til grundvallar um gildi og mikilvægi Off
Venue fyrir tónlistarlífið:
a) Er Off Venue mikilvægt og hvernig þá?
b) Er þörf fyrir þennan hliðarvettvang og hverjum þjónar hann?
Til að svara þessum spurningum nýti ég mér viðtöl sem ég tók við gerð
myndarinnar auk þess sem ég styðst við ýmsar heimildir og eigin reynslu. Rætt var við
handvalinn hóp viðmælenda til að heyra álit þeirra á hliðardagskránni og aðkomu þeirra.
Viðtölin voru opin en stuðst var við spurningalista í ákveðnum tilvikum. Viðtölin við
þátttakendur varpa ákveðnu ljósi á stöðuna en í sjálfri myndinni koma aðeins fyrir
stuttar klippur úr þeim enda ekki ætlast til að myndin sem slík svari þessum
spurningum. Tilgangur myndarinnar, líkt og komið hefur fram, er að vera lifandi
heimild um vettvanginn og tónlistina, veita innsýn inn í þennan hliðarsal Airwaves, árið
sem hliðardagskráin flaug sem hæst, og sýna spennandi listafólk koma fram á
hliðardagskrá tónlistarhátíðar sem leggur metnað sinn í að vera í fremstu röð.
9
2.1 Efniságrip myndarinnar
Í stuttu máli er tilgangur með gerð myndarinnar Off Venue – Tónlist tónlistarinnar
vegna að gera kvikmynd um ákveðinn kima tónlistarlífsins á Íslandi. Veita áhorfendum
innsýn í þennan heim sem stendur öllum opinn og dreifist um alla borgina á meðan
tónlistarhátíðin Iceland Airwaves fer fram. Markmiðið er að sýna fjölbreytt íslenskt
tónlistarlíf, kraftinn og samheldnina í senunni sem einkennir hliðardagskrá Iceland
Airwaves og í leiðinni útskýra hvernig fyrirbærið Off Venue er mikilvægt tónlistarfólki
og tónlistarsenunni.
Myndin sýnir að einhverju leyti gróskuna í íslensku tónlistarlífi á Iceland Airwaves
2016 og er heimild um íslenska tónlist eins og hún birtist höfundi á þeirri stundu sem
myndin er tekin. Viðmælendur er hægt að flokka í þrjá hópa en rætt er við
tónlistarfólkið sem kemur fram, skipuleggjendur hátíðarinnar og Off Venue-viðburða,
og að lokum sérfræðinga í tónlistartengdum málefnum, bæði innlenda og erlenda. Ljósi
er þannig varpað á hina ólgandi deiglu sem Off Venue er og þá fjölbreyttu tónlist sem
þar má heyra og upplifa í mikilli nálægð við þá sem hana flytja.
Skipta má myndinni gróflega upp í þrjá hluta:
1. Upphaf: Efnið kynnt, viðtöl við Grím og Lucy og sýnt frá Pylsuvagninum, Grund
og Smekkleysu.
2. Miðja: Farið er inn á þá staði sem eru í brennidepli en það eru 12 Tónar, KEX
Hostel, og Lucky Records. Sýnt er frá tónleikum og rætt við tónlistarfólk, tengiliði
þessara staða og tónlistarsérfræðinga.
3. Lokakafli: Viðtöl og tónlist úr Bíó Paradís. Efnið er dregið saman þar sem klippt
eru saman stutt svör frá viðmælendum sem áður hafa birst í myndinni og svo er
endað á því að sýna umfang dagskrárinnar myndrænt undir hressum tónum.
Ítarlegt efniságrip myndarinnar í sjö hlutum:
i. Í upphafi myndarinnar er sýnt frá Bæjarins bestu pylsum og rætt við
staðarhaldara, Skúla Þórðarson um hvað sé þar að gerast. Þarna er sleginn
tónninn fyrir því hversu óvenjulegt Off Venue getur verið og hversu mikinn svip
það setur á bæjarlífið en á meðan rætt er við Skúla má heyra óminn frá
10
Karlakórnum Esju syngja af hjartans list. Það var í raun algjör tilviljun að þetta
skemmtilega augnablik með kórnum náðist á filmu og að Skúli hafi verið á
staðnum en hann var virkilega góður viðmælandi, skýr og skemmtilegur.
ii. Þessu er svo fylgt eftir með viðtali við Grím Atlason, sem gegndi stöðu
framkvæmdarstjóra Iceland Airwaves frá 2010 til 2018 (Kolbeinn Tumi
Daðason, 2018a). Grímur færir áhorfendum haldbærar upplýsingar um þetta
fyrirbæri sem er til umfjöllunar á greinargóðan hátt og nær að lýsa í fáum orðum
hversu viðamikil og stór þessi hliðardagskrá er orðin.
iii. Næst er farið inn á elliheimilið Grund og fylgst með töfrandi augnabliki þegar
Soffía Björg og Boogie Trouble leika fyrir heimilisfólkið ásamt gestum sem
koma víða að og meðal annars frá einum af leikskólum borgarinnar. Þar er rætt
við æskulýðsfulltrúa elliheimilisins, Sr. Pétur Þorsteinsson, sem segir frá því
hvernig þetta kom til og bendir á að þarna sé tónninn sleginn fyrir því sem koma
skal á fjölbreyttu Off Venue Iceland Airwaves.
iv. Næst tekur til máls Lucy Hill sem er sá starfsmaður Airwaves sem var ábyrgur
fyrir skipulagi og framkvæmd Off Venue-dagskrár hátíðarinnar. Viðtalið teygist
inn á okkar næsta vettvang sem er Smekkleysa Plötubúð þar sem hljómsveitin
Andy Svarthol leikur fyrir gesti. Sveitin var ansi ný af nálinni þarna um haustið
og lék þrenna Off Venue tónleika en kom ekki fram á aðaldagskrá hátíðarinnar.
Viðtal við David Fricke fylgir þar fast á eftir og er það stór þáttur í myndinni
enda um að ræða þungavigtarmann í tónlistarumfjöllun í heiminum í dag og
aðila sem hefur átt stóran þátt í að kynna íslenska tónlist á erlendri grundu. Þegar
því viðtali lýkur færumst við yfir í 12 Tóna og þá er fyrsta hluta myndarinnar
lokið.
v. Miðhluti frásagnarinnar er tengdur 12 Tónum, Kex Hostel, og Lucky Records.
Hér er að finna mikið af tónlist og mörg viðtöl. Mannfræði vettvangsrannsóknin
og ethnógrafíu vínkillinn er áberandi og nálægð kvikmyndagerðarmannsins er
augljós. Tónlistin spilar stórt hlutverk í þessum hluta, hún er fjölbreytt og gefur
innsýn inn í gróskumikið og iðandi tónlistarlíf. Hér má heyra allt frá hreinasta
poppi Hildar, rokk að hætti Mammút, blúsrokk og þjóðlagatónlist The Barr
Brothers, nýbylgjurokk, pönk og til hávaðarokks að hætti ROHT.
11
Í miðhlutanum eru viðtöl við Lárus Jóhannesson eiganda 12 Tóna sem veitir
áhorfendum innsýn inn í sögu verslunarinnar sem þátttakanda á Off Venue
Airwaves. Í 12 Tónum er líka rætt við Arnar Eggert Thoroddsen
tónlistarblaðamann sem fer aðeins yfir sögu hátíðarinnar og Off Venue. Einnig
er rætt við Hildi, Justin West eiganda Secret City Records frá Kanada, Juliette
Devert starfsmann Secret City Records og The Barr Brothers (Andrew Gilmore
Barr og Philip Bradford) sem eru á mála hjá Secret City Records og komu fram
á tíu ára afmæli útgáfunnar sem haldið var í 12 Tónum.
Frá 12 Tónum er haldið á Kex Hostel sem er tvímælalaust einn vinsælasti
Off Venue staðurinn en þar er rætt við Benedikt Reynisson sem þá var
viðburðastjórnandi á Kex. Einnig er rætt við Alexöndru Baldursdóttur og
Katrínu Mogensen úr Mammút sem léku í beinni útsendingu hjá KEXP sem
sendir út frá Kex Hostel. Einnig er rætt við Cheryl Waters sem er
dagskrárgerðarmaður hjá KEXP og Moji Abiola úr Moji & The Midnight Sons.
Næst er farið yfir í Lucky Records þar sem fylgst er með Epic Rain, ROHT,
Börnum, Drekka og Saktmóðigi. Þarna er viðtal við Dr. Gunna (Gunnar
Hjálmarsson) sem þekkir Airwaves vel, bæði sem tónlistarmaður, blaðamaður
og rithöfundur og svo einnig sem starfsmaður hátíðarinnar en auk þess er rætt
við Ingvar Geirsson eiganda Lucky, Þóri Georg og Júlíu Aradóttur úr ROHT,
Jóhannes Birgi Pálmason úr Epic Rain og Michael Anderson úr Drekka.
vi. Loka hlutinn hefur að geyma efni frá Bíó Paradís. Rætt er við Loja Höskuldsson
úr hljómsveitinni WESEN og sýnt frá tónleikum með þeim og Mikeal Lind.
Einnig er rætt við Thomas Morr, útgefanda og eiganda Morr Music. Þarna koma
líka margir af viðmælendunum aftur fyrir með eitt gott lokasvar eða
skemmtilega athugasemd áður en botninn er sleginn í myndina.
vii. Á þessum tímapunkti hef ég ákveðið að gera nokkuð stílhreinan endi. Margar
hugmyndir hafa kviknað í vinnsluferlinu en í dag trúi ég því að þessi leið passi
best við það upplegg sem ég hef nú þegar klippt og lýsi hér að framan. Lengi
hafði ég hugsað mér að segja frá breytingunum á rekstri hátíðarinnar á
textaskiltum í afar stuttu máli en ég tel að það sé skemmtilegra að enda myndina
bara á jákvæðum nótum og flækja ekki hlutina, hafa þetta mynd sem gerist 2016.
12
Tekið skal fram að ekki var leitast eftir því að fá inn sjónarhorn þeirra sem kunna
að vera andsnúnir þessum fylgifisk hátíðarinnar né voru viðtöl við áhorfendur notuð
sem lýstu þeirra upplifun eða skoðun á hliðardagskránni. Það var vissulega skoðað, og
prófað að ræða við áhorfendur en það efni þjónaði ekki þeim markmiðum sem lagt var
upp með við gerð myndarinnar.
Að lokum er rétt að slá smá fyrirvara. Hér er að sjálfsögðu ekki að finna að nokkru
leyti tæmandi úttekt á öllum þeim stílum og allri þeirri fjölbreytni sem er að finna í
íslensku tónlistarsenunni. Vissulega er sýnt frá flottu listafólki en það er bara brotabrot
af öllum þeim sem komu fram á þeim fjölmörgu stöðum sem tóku þátt í
hliðardagskránni. Það er engu að síður mín von að úrtakið gefi innsýn í þennan heim og
það sem er svo heillandi við hann.
13
2.2 Aðferðafræði: Markmið með mynd og ritgerð
Að gera heimildarmynd á vettvangi krefst undirbúnings og aga, ásamt þekkingu á
aðstæðum. Rannsóknaraðferðin og nálgun byggir sumpart á aðferðafræði mannfræði,
sagnfræði og vettvangsrannsókna. Réttmæti rannsóknar sem beitir fyrir sér verkfærum
eigindlegra rannsókna við gagnaöflun er oft flókið að meta en það er þó nauðsynlegt að
hafa í huga og leggja mat á slíkt því það vill oft gleymast.
Þessi kafli fer yfir þá þætti sem snúa að framkvæmd og öflun gagna á vettvangi.
Greint verður frá rannsóknaraðferð og heimildaöflun. Þar sem viðtalsforminu er beitt
flokkast rannsóknin undir eigindlega rannsókn sem er alveg sérstök leið til að skilja
heiminn út frá upplifun einstaklinga, út frá þeirra eigin reynslu og faglegu þekkingu
(Kvale, 2010).
Viðmælendur voru fengnir til að taka þátt í verkefninu með ýmsum hætti; hringt var
í fólk, sendir voru tölvupóstar auk þess sem viðmælendur voru heimsóttir og útskýrt
fyrir þeim hvað stæði til. Flestir þeir tónlistarmenn sem rætt er við voru fangaðir á
vettvangi í hita leiksins en það reyndist auðvelt að fá fólk til að taka þátt í verkefninu.
Hentugleikaaðferð var beitt við val á viðmælendum. Viðmælendur koma úr tveimur
hópum eða þýðum sem hægt er að nefna, „íslenskur tónlistarmarkaður“ og „erlendur
tónlistarmarkaður“.
Í leit að svari varðandi mikilvægi Off Venue á Iceland Airwaves fyrir tónlistarfólk,
lífið í borginni og nær umhverfi ræddi ég við fólk sem ýmist var undirbúið undir að ég
myndi ræða viðfangsefnið við það eða ekki. Það gerðist oft að viðtöl voru tekin með
litlum fyrirvara en það átti sérstaklega við þegar álits var leitað hjá listamönnum sem
voru kvikmyndaðir á sviði og rætt við þá eftir tónleika. Þessir einstaklingar voru
óundirbúnir fyrir viðtal en fengu ávallt stutta kynningu á umræðuefninu áður en viðtalið
hófst og það er gaman frá því að segja að engin skoraðist undan því að taka þátt eftir að
hafa fengið að heyra um hvað átti að ræða.
Áreiðanleiki og traust á aðferðum rannsakanda þarf að hafa að leiðarljósi og sem
eitt af markmiðum til að rannsókn geti talist réttmæt. Það verður að vera hægt að
endurtaka rannsóknina með sömu fræðasýn, í sömu aðstæðum og út frá sömu gögnum
og blæbrigði hennar þurfa að vera skýr. Tryggja þarf áreiðanleika og framsetningu þess
efnis sem leiðir til niðurstöðu til að koma í veg fyrir innbyggða skekkju (Sigríður
Halldórsdóttir og Sigurlína Davísdóttir, 2016). Þessir þættir sem hér eru tíundaðir eiga
jafnvel við heimildarmyndir og réttmæti þeirra upplýsinga sem þar koma fram og
14
rannsóknarniðurstöður í samhengi rannsókna. Heimildagerðarmenn verða að virða þessa
hugmyndafræði ef markmið þeirra er að endurspegla sannleikann og vera trúir því sem
gerist á vettvangi og þeim skoðunum viðmælenda sem þeim er trúað fyrir.
Sigríður og Sigurlína benda á í grein sinni í Handbók um aðferðafræði (2016) á
fimm grundvallarspurningar Eisenhart og Howe sem nýtast vel til að leggja mat á gæði
og hlutleysi í eigindlegum rannsókn en þær eru í megindráttum:
1. Að leggja mat á hversu gott samræmi sé á milli rannsóknarspurningar,
greiningar og gagnaöflunaraðferðar.
2. Að leggja mat á gagnasöfnun og gagnagreiningu.
3. Greina fyrirliggjandi þekkingu á sviðinu og hvað sé nýtt þekkingarframlag í
þessari rannsókn.
4. Hversu mikilvæg er rannsóknin fyrir viðkomandi svið og hversu vel er að henni
staðið siðferðislega?
5. Hversu góð er rannsóknin í heild sinni?
Þetta eru góð verkfæri til að hafa við höndina enda nauðsynlegt að hafa þessa hluti í
huga til að tryggja trúverðugleika verkefna og innra réttmæti. Til viðbótar má nefna
aðferðir Lincoln og Guba til að auka trúverðugleika sem þær Sigríður og Sigurlína gefa
líka gaum. Þar er meðal annars nefnt mikilvægi þess að gefa sér góðan tíma til að ræða
við fólk og hlusta vel, viðhafa ítarlega athugun á vettvangi, samþætta
rannsóknaraðferðir, leita álits hjá öðrum fræðimönnum og fá samþykki þátttakenda
(Sigríður og Sigurlína, 2016).
Rannsakandi þarf einnig að hafa í huga aðrar aðferðir til að styðja við réttmæti
verkefnis eins og það að halda rannsóknardagbók til að leita í síðar, leggja meðvitað mat
á þátttakendur svo úrtak verði ekki of einsleitt, skoða andstæður og önnur sjónarmið.
Áhrif rannsakandans þarf að þekkja og sér í lagi ef hann kann að hafa sterkar skoðanir á
efninu því þá er líklegt að viðhorf hans hafi áhrif (Sigríður og Sigurlína, 2016) en í
þeirri heimildarmynd sem hér er til umræðu fylgi ég sem kvikmyndagerðarmaður minni
sannfæringu og leyfi höfundareinkennum mínum og sjónarmiðum að hafa áhrif.
Ýmislegt þarf að hafa í huga þegar viðtölum er beitt til að afla gagna. Þátttakendur
og rannsakandi þurfa að hafa sameiginlegan skilning á því sem fer fram og samþykki
þarf að liggja fyrir viðtali og upptökum. Það var tryggt að allir þeir sem rætt var við og
koma fram sem viðmælendur mínir í myndinni veittu skriflegt samþykki fyrir viðtali,
15
upptöku á því og eftirvinnslu til notkunar í myndinni en upp á ensku nefnist þetta
„Personal Apperance Release“.3
Annað sem rannsakandi þarf að hafa ofarlega í huga eru spyrlaáhrif, lesa úr tjáningu
viðmælanda, hlusta með opnum huga og sýna hluttekningu og áhuga á viðmælandanum.
Hlutverk rannsakandans ber að þekkja, eða í tilfelli heimildarmyndarinnar, hlutverk
spyrjandans og leikstjórans. Hver er hann, hvar liggur reynsla hans, getur hann beitt
viðtalstækni og nýtt sem mælitæki, þekkir hann rannsóknarefnið og hugsar hann
fræðilega (Sigríður og Sigurlína, 2016; Kvale, 2010).
Í tilfelli myndarinnar þá þurfti ég að tjá viðmælendum það að ég ætlaði mér ekki að
láta rödd mína heyrast í viðtölum, að það væri ekki meiningin að spurningar heyrðust í
myndinni nema í undantekningartilfellum. Með þetta í huga þurfti ég að gefa
viðmælendum mínum ákveðnar leiðbeiningar varðandi hvernig svör væru formuð, að ef
hægt væri að koma því við þá væri gott að heyra spurningu umorðaða eða endurtekna í
svari viðmælenda. Þetta gekk stundum upp en oft gleymdist þetta í hita leiksins þegar
samræður voru komnar á flug. Oftar en ekki kom það ekki að sök í eftirvinnslunni þar
sem mér tókst að klippa svörin til. Vissulega voru líka dæmi um hið gagnstæða og efni
varð ónothæft því samhengi vantaði á milli svars og spurningar en það er greinilegt
þegar horft er á myndina að viðmælendur eru að svara spurningum
kvikmyndagerðarmannsins þó svo að áhorfandinn heyri þær oftast ekki bornar fram.
Spurningum er svarað á afslappaðan hátt og það má lesa úr þessu að viðmælendur beri
traust til spyrilsins og viðurkenni návist hans í þessu umhverfi.
Að lokum er gott að koma að því að eigindlegar rannsóknir sem byggja á fámennum
úrtökum eru ekki síður marktækar svo lengi sem þar liggi að baki ákveðin breidd, gæði
gagna sé gott, gagnsöfnun sé skýr og í samræmi við úrtakið til að rannsóknarspurningu
sé svarað trúverðuglega. Bent er á að úrtak þurfi að ná mettun, þ.e. að rannsakandi hætti
að heyra eitthvað nýtt varðandi það sem er verið að rannsaka og í vettvangsrannsóknum
þurfi að jafnaði sex þátttakendur til að því sé náð. Á móti ber rannsakanda að vara sig á
skekkjum sem gætu falist í eftirfarandi atriðum. Úrtakið verði of einsleitt og það
endurspegli ekki þýðið nægilega vel og valdi þar með skekkju eða að hin faglega
fjarlægð bjagast. Skekkja getur einnig myndast ef þægileg fjarlægð á milli rannsakanda
og viðmælenda hverfur. Hætta er á þessu ef rannsakandi þróar of djúpa samkennd með
þeim sem rætt er við í stað þess að viðhalda faglegri fjarlægð sem einkennist af virðingu
3 Sýnishorn má finna í viðauka
16
og virkri hlustun en á þessu er virkileg hætta í gerð heimildarmynda. Samkennd með
viðfanginu þarf þó ekki að koma að sök í heimildarmynd ef áhrif
kvikmyndagerðarmannsins á umhverfið og rannsóknarefnið eru þegar viðurkennd.
Þegar öllu er á botninn hvolft byggist trúverðugleikinn á getu rannsakandans
(kvikmyndagerðarmannsins) til að setja fram niðurstöður sínar og á gæðum þeirra
röksemdarfærslna (framvinda myndar) sem þar búa að baki (Sigríður og Sigurlína,
2016; Nichols, 2001).
Vettvangsrannsóknir eru mikið nýttar í mannfræðirannsóknum, félagsfræðilegu –
og menningarlegu samhengi, og þær krefjast gjarnan mikils undirbúnings og reyna
mikið á þá sem þær stunda. Þessi aðferð veitir gjarnan djúpa innsýn í reynsluheim þeirra
sem eru til skoðunar og á samhjóm með heimildarmyndagerð. Samskipti rannsakanda
og viðfangsins þurfa að vera góð, skilningur þarf að ríkja á líðan og starfi fólks sem er
verið að rannsaka. Álitamál geta komið upp er varða siðferði og rannsakandi þarf að
þróa með sér færni til að aðskilja persónu sína frá rannsókninni en vettvangsrannsóknir
byggja oft á þátttöku í lífi þeirra sem fylgst er með og er það í raun bæði styrkleiki og
veikleiki aðferðarinnar. Vettvangsrannsóknir eru einnig oft kallaðar etnógrafískar
vettvangsrannsóknir sem vísar til samsetningar úr orðunum menningarhópur (ethno) og
skrifa (graphy). Þær fela í sér mikil tengsl á milli þess sem rannsakar og viðfangsefnis
rannsóknarinnar, þátttöku í ákveðnu samfélagi til að skilja afstöðu þeirra sem fjallað er
um en aðferðin felur í sér heildræna nálgun með skráningu og túlkun á niðurstöðum
(Kristín Loftsdóttir, 2016).
Að endingu vil ég koma inn á persónu mína og persónulega reynslu af því sem er
hér til umfjöllunar. Myndin, sem og þessi greinargerð miðla sýn minni á efninu sem ég
þekki vel í gegnum störf mín í tónlistargeiranum á Íslandi sem ná allt frá árinu 1992 til
dagsins í dag. Ég hef unnið í plötuverslunum, útgáfufyrirtækjum, starfað sem
umboðsmaður, haldið tónlistarhátíðir og unnið hjá Iceland Airwaves. Ég hef aldrei misst
af hátíð frá því að Iceland Airwaves var haldin fyrst í flugskýli á Reykjavíkurflugvelli
árið 1999 (Iceland Airwaves, 2019). Þar sem ég bý yfir mikilli reynslu úr tónlistarlífinu
og þekki bransann vel og þátttakendur var mér vel tekið þegar ég leitaði eftir viðtölum
og líka þegar ég leitaði eftir samþykki fyrir því að taka upp efni á hinum ýmsu stöðum.
Sú nálgun sem beitt er í myndinni byggir á nærveru minni og að mín persónulega
reynsla, nálægð og þekking skipti máli og sé efninu mikilvæg stoð í því að framleiða
þekkingu og ákveðna sýn á efninu.
17
Það er mitt mat að mikilvægt traust hafi verið til staðar á milli mín og viðmælenda
minna þar sem við deilum sameiginlegum reynsluheimi og að viðmælendur vissu oftast
hver ég var að fyrra bragði. Aðkoma persónu minnar og reynslu sem rannsakanda á í
þessu samhengi líka margt sameiginlegt með einkennum femínískra rannsókna þar sem
reynsla, upplifun og eigin rödd mynda rannsóknarhefð sem er valkostur við hefðbundna,
tilfinningalausa og ópersónulega rannsóknarhefð sem einkennir hefðbundnar
vísindarannsóknir (Rannveig Traustadóttir, 2016). Spyrlar þurfa að vera forvitnir um þá
sem rætt er við en þeir þurfa líka að vera nærgætnir og vera gagnrýnir á sitt eigið atgervi
og ályktanir (Kvale, 2010). Til að ná fram þeim upplýsingum sem leitast er eftir þurfa
spyrlar að fá viðmælendur til að opna sig, treysta og svara spurningum á afslappaðan
hátt en til þess þarf traust og einlæg samskipti sem byggja á jafningja grunni þar sem
tveir einstaklingar hittast og eiga í upplýstum samskiptum (Kvale, 2010).
Viðmælendur voru allir tengdir við hljóðnema, myndavélinni stillt upp og því næst
voru þeir spurðir að 10 til 15 spurningum en nokkrar spurninganna voru í mörgum
liðum. Öll viðtöl sem nýtt eru hér í ritgerðinni voru skrifuð upp.
Eins og gjarnan þegar vettvangsrannsóknir eiga í hlut þá byggja formleg viðtöl
oftast á opnum spurningum þar sem rannsakandi hefur til taks margar hugsanlegar
spurningar sem hann ætlar sér að leggja fyrir viðmælandann en það getur haft þær
afleiðingar í för með sér að viðtalið fer í gagnstæða átt eða skilar öðrum svörum, en
stefnt var að í upphafi. Val á viðmælendum er hér líka mikilvæg breyta og eins og
Kristín Loftsdóttir bendir á í kafla sínum um vettvangsrannsóknir í Handbók um
aðferðafræði þá velja sumir viðmælendur sig sjálfir með því að gefa frekar færi á
upplýsingum en annað fólk (Kristín Loftsdóttir, 2016). Að lokum er gott að hafa orð á
því að eigindlegar rannsóknir geta aldrei verið fullkomnar en virða þarf þá kröfu um að
vísindalegt framlag sé til staðar, að efninu séu gerð sönn og góð skil (Kvale, 2010).
18
3. Hugmynd kviknar og heimildarmynd verður til
Það var í ágúst 2016 sem hugmyndin kviknaði um að gera heimildarmynd um Off
Venue á Iceland Airwaves. Ég var heillaður af hugmyndinni og byrjaði strax að leita
leiða til að fanga efnið. Ég hef lengi verið viðriðinn íslenska tónlist á einn eða annan
hátt eins og áður hefur komið fram, en mig hefur langað að breyta aðkomu minni að
tónlistarlífinu og því hóf ég meðal annars nám í hagnýtri menningarmiðlun.
Í þessu umfjöllunarefni kom ég auga á kima sem ég þekki vel en hefur lítið verið
fjallað um í öðru samhengi en í stuttum fréttum af hátíðinni. Hliðardagskráin hafði hins
vegar verið ört stækkandi þáttur af Airwaves sem þjónaði bæði mikilvægum og
margvíslegum tilgangi fyrir tónlistarfólk og gesti hátíðarinnar sem og Reykjavíkurborg.
Grímur Atlason (2016) bendir á að Off Venue sé í stuttu máli hliðardagskrá hátíðarinnar
sem á sér stað á daginn og fram á kvöld í Airwaves-vikunni. Dagskrá sem á sér oftar en
ekki stað á óhefðbundnum stöðum, eins og í verslunum, minni börum sem ekki taka þátt
í aðaldagskrá og jafnvel á elliheimilum (eins og sjá má í myndinni).
Árið 2016 var slegið met í framboði á tónleikum á Off Venue en tónleikar voru 821
talsins, frá mánudegi til sunnudags, en tónleikar á sjálfri hátíðinni voru í kringum 260
frá miðvikudegi til sunnudags.4 Á þessum fjölda viðburða má greina mikinn uppgang í
tónlistarlífinu en þessi hluti af dagskrá hátíðarinnar er í huga margra orðinn ómissandi
þáttur af upplifuninni sem fylgir þessari gróskumiklu hátíð (Lárus Jóhannesson, 2016;
Lucy Hill, 2016).
Aðkoma mín og áhugi á verkefninu er í raun þríþættur. Í fyrsta lagi vildi ég gera
efninu skil sem lokaverkefni í námi mínu í hagnýtri menningarmiðlun. Þarna fannst mér
ég hafa einstakt tækifæri til að fjalla um áhugavert efni í formi heimildarmyndar og
beita til þess þeim tækjum, tækni og tólum sem ég hafði aðgang að í náminu. Í öðru lagi
kem ég að efninu sem einlægur tónlistaraðdáandi sem þekkir vel til tónlistarlífsins á
Íslandi og hefur fylgst með íslensku tónlistarsenunni um árabil. Ég fann mikinn
samhljóm í orðum Dr. Christina Ballico sem er ástralskur tónlistarfræðimaður en hún
segir tónlistaraðdáendur vel í stakk búna til að gera sögum tónlistarfólks skil og þannig
uppfylla þeir vel þau skilyrði og hlutverk tónlistarheimildarmynda um að segja frá því
sérstaka og fágæta í tónlistarlífinu (Ballico, 2012).
4 Sjá viðauka – Dagskrá Off Venue 2016
19
Í þriðja lagi hef ég yfir 25 ára reynslu úr tónlistargeiranum á Íslandi sem er
einstakur kostur. Ég bý yfir góðum samböndum sem gerði mig vel í stakk búinn til að fá
viðtöl við tónlistarfólk og fá leyfi til að taka upp á þeim stöðum sem sýnt er frá í
myndinni. Staða mín sem innherji og áhugi sem tónlistaraðdáandi veitti mér góða
innsýn auk þess sem ég bjó að reynslu í gegnum störf hjá Iceland Airwaves árið 2010
sem tengiliður við íslenska listamenn, og sem útgáfu- og kynningarstjóri hjá 12 Tónum
þar sem undirbúningur og skipulagning Off Venue-tónleika var meðal verkefna minna.
Þegar lagt var af stað í tökur var hugmyndin vel mótuð og markmið nokkuð skýr.
Ég gat undirbúið mig og hópinn minn sem var mér til halds og trausts vel og ákveðið
verklag okkar á milli. Aðstoðarfólkið mitt, sem samanstóð af þremur samnemendum
mínum úr menningarmiðlun, vissi þannig hvað átti að gera á hverjum stað og eftir
hverju ég var að leita. Dagsplanið var ávallt nokkuð vel undirbúið en það átti það til að
breytast þegar á hólminn var komið en það var alltaf á hreinu hvar við ætluðum að vera,
hvað átti að taka upp á hverjum stað og við hverja var stefnt að ræða en viðtöl á
tónleikum voru oftast bókuð jafnóðum, annað hvort fyrir eða eftir að tónleikum lauk.
Í fyrstu drögum sem ég lagði fyrir leiðbeinanda minn langaði mig að hafa
sögumann og hafði uppi hugmyndir um að velja í hlutverkið Lucy Hill, starfsmann
Iceland Airwaves og umsjónarmanns Off Venue-dagskránnar. Eftir að hafa átt fund með
Lucy sá ég að hún hentaði ekki til að miðla þeirri sýn sem mig langaði að draga fram og
þar að auki þótti mér erfitt að hafa myndina alla á ensku en Lucy er frá Englandi. Ég
settist því niður og dró upp nýtt skipulag fyrir framvindu myndarinnar. Í eitt augnablik
var ég kominn í hlutverk sögumannsins en nokkrar ástæður eru fyrir því að ég gat ekki
sætt mig við þá leið og varð hún því ekki fyrir valinu. Í fyrsta lagi fannst mér rödd mín
leiða myndina of mikið í átt að minni persónu og verða þar með of hlutdræg og
einskorðast við mína sýn. Vissulega er þetta mín mynd og mín sýn en það er ekki jafn
augljóst þegar ég er ekki líka að mata áhorfendur með upplýsingum sem rödd guðs um
það sem fyrir augu ber. Í öðru lagi var það óöryggi og feimni sem fældi mig frá því að
taka af skarið og stíga fram sem sögumaður og því fór ég allt aðra leið.
Eftir smá umhugsun ákvað ég að leyfa sögunni að heyrast og hreyfast í gegnum
raddir viðmælenda, að tengja söguna í gegnum vel valda staði sem ég ætlaði að leggja
áherslu á og heimsækja. Ég ákvað þannig að byggja myndina upp sem viðtalsmynd og
leiða söguna í gegnum staðina sem væru þarna í brennidepli, staði sem héldu öflugt og
20
sérstakt Off Venue. Myndin myndi því kynna Off Venue hluta Iceland Airwaves í
gegnum raddir tónlistarfólks, aðila úr tónlistarbransanum og svo talsmenn þessara staða.
Ég valdi að taka ýtarleg viðtöl við Grím Atlason, framkvæmdastjóra Iceland
Airwaves, og Lucy Hill, skipulags- og verkefnastjóra Off Venue, og nýtti þau ásamt
viðtölum við annað reynslumikið fólk úr tónlistarbransanum til að veita áhorfendum
innsýn inn í þennan Airwaves-heim og út á hvað hann gengur. Ég ákvað að ræða því
næst við tónlistarfólkið um aðkomu sína að dagskránni, hvernig þetta fyrirbæri blasir
við þeim. Að lokum er rætt við skipuleggjendur dagskrár á hverjum vettvangi fyrir sig
um aðkomu þeirra að Off Venue. Þarna sá ég fyrir mér að fjölbreytt sjónarmið myndu
fléttast saman og ég næði að fanga upplýsingar um fyrirbærið Off Venue úr mörgum
áttum og að saga Off Venue á Iceland Airwaves myndi opinberast í gegnum
viðmælendurna og staðina sem fylgst væri með.
Í lok október var ég komin með drög að handriti að heimildarmynd sem færi í flokk
rokktónlistarheimildarmynda (e. Rockumentary) en samkvæmt flokkunarkerfi
kvikmyndafræðingsins Bill Nichols (2001) myndi hún í grunninn flokkast undir það að
vera athugunar- og þátttökuheimildarmynd (e. Observational/Participatory).
Athugunarmynd þar sem fylgst er með því sem á sér stað á vettvangi eins og fluga á
vegg án þess að hafa áhrif á það sem á sér stað, umhverfi rannsakað á hlutlægan hátt.
Þátttökumynd þar sem ég er staddur á vettvangi og leitast þar eftir upplýsingum og
útskýringum hjá þeim sem þekkja og framkvæma með því að taka viðtöl (Nichols,
2001). Þannig flakkar myndin frá einum stað til annars þar sem sýnt er frá
tónlistarflutningi, myndavélin fangar augnablikið, en svo er klippt inn á samtöl við
sérfræðinga, tónlistarfólk og skipuleggjendur sem segja áhorfendum frá sinni þátttöku
og reynslu.
Í upphafi var ekki ákveðið hverjir yrðu viðmælendur úr flokki sérfræðinga né úr
röðum tónlistarfólks þar sem ég fékk ekki dagskrá Off Venue í hendur fyrr en um
miðjan október og ég vissi að ég myndi þurfa að velja þetta fólk á staðnum. Ég valdi
aftur á móti strax viðmælendur eins og Grím Atlason og Lucy Hill hjá Iceland Airwaves
úr röðum sérfræðinga og ég hafði fengið vilyrði fyrir viðtölum við Lárus Jóhannesson
hjá 12 Tónum, Benedikt Reynisson hjá Kex Hostel og Ingvar Geirsson úr Lucky
Records á sama tíma og þessir aðilar höfðu samþykkt ósk mína um að fá að taka upp hjá
þeim og hafa þeirra staði í brennidepli. Ég sótti þar að auki um leyfi til að taka upp hjá
dvalarheimilinu Grund með góðum fyrirvara.
21
Varðandi 12 Tóna og Kex Hostel var tvennt sem ég var ákveðinn í að fjalla um í
myndinni. Í tilfelli 12 Tóna voru það tíu ára afmælistónleikar kanadísku útgáfunnar
Secret City Records sem halda átti í versluninni en ég var einmitt tengdur komu Patrick
Watson sem var á mála hjá útgáfunni árið 2006 og spilaði vel heppnaða tónleika í 12
Tónum og á Airwaves það árið. Ég þekkti því vel til útgáfunnar og var meðvitaður um
hversu mikilvægur þessi viðburður var fyrir bæði 12 Tóna og Secret City Records.
Þarna vissi ég að mér gæfist tækifæri til að taka upp eitthvað sérstakt og ræða í
framhaldinu við aðila með sterka tengingu við hátíðina. Ég setti mig því tímanlega í
samband við framkvæmdastjóra Secret City Records, Justin West, og óskaði eftir
viðtölum fyrir myndina og lýsti því sem ég var að gera.
Ég vissi að sama skapi með góðum fyrirvara í gegnum samskipti mín við Benedikt
Reynisson sem starfaði þá hjá Kex Hostel að útvarpsstöðin KEXP frá Seattle yrði með
beinar útsendingar og dagskrárvald á Off Venue Kex Hostel líkt og fyrri ár. KEXP er
vinsæl útvarpsstöð og er með hlustendur úti um allan heim en að auki með mikið áhorf
á beinar útsendingar sínar á samfélagsmiðlum. Þessu til viðbótar fullvinnur stöðin
sérstakar tónleikaupptökur með tónlistarfólki og sýnir á YouTube. Framlag KEXP til
tónlistarlífsins á Íslandi sem og víða annarsstaðar er gríðarlega mikilvægt en sjö árum
eftir að útsendingar frá Kex Hostel hófust 2011 hefur KEXP gert í kringum 1200
myndbönd með íslenskri tónlist upp úr 250 tónleikum og þeim hefur verið streymt oftar
en 85 milljón sinnum. Einnig má benda á þá staðreynd að frægðarsól Of Monsters and
Men hóf sig á loft með hjálp KEXP eftir að stöðin tók upp og sendi út herbergistónleika
þeirra árið 2010 (Rogers, 2018).
Ég þekki orðið ágætlega fólkið sem vinnur hjá KEXP í gegnum mín fyrri störf en
þetta er samheldur hópur sem kemur hingað árlega. Ég var staðráðinn í að ná viðtali við
einhvern af þeirra ágæta dagskrárgerðarfólki til að veita mér álit sitt á þessum þætti
hátíðarinnar sem KEXP á líka svo stóran þátt í að skapa. Ég sendi tölvupóst á Jim
Beckmann sem sér um myndefni og myndvinnslu og óskaði eftir viðtali auk þess sem
ég sagði honum að ég myndi vera á Kex Hostel að taka upp einhverja daga sem hátíðin
færi fram.
Næsta skref var að setja upp spurningalista5 til að fylgja eftir í grófum dráttum og
setjast svo yfir dagskrána fyrir Off Venue en hún var gerð opinber um miðjan október
2016. Á þeim tímapunkti var fjöldi tónleika 821 talsins á 63 stöðum sem var met (Lucy
5 Spurningalistann má finna sem viðauka
22
Hill, 2016). Það var því ljóst að þetta væri rosalega stór og viðamikil dagskrá og Off
Venue orðið „...hátíð innan hátíðarinnar.“ eins og Lárus Jóhannesson (2016) í 12
Tónum komst að orði.
Í viðauka við handritið voru hugmyndir sem ég vildi gjarnan fylgja eftir ef það
reyndist mögulegt. Dæmi um slíkar hugmyndir voru aðrir staðir til að heimsækja og
taka upp á til að sýna meiri breidd en einnig hugmyndir um aðra viðmælendur sem
gaman væri að ná tali við. Sem dæmi um slíkar hugmyndir má nefna Kaffibarinn og
Smekkleysu og svo var það algjör draumur í mínum huga ef mér tækist að grípa David
Fricke aðstoðarritstjóra hjá The Rolling Stones í viðtal. Aðrir góðir á listanum voru
Gunnar Hjálmarsson og Arnar Eggert Thoroddsen og svo vel tókst til að allir mættu þeir
í viðtal en það var algjör lukka að rekast á David Fricke í Smekkleysu þegar við
mættum þangað og hann var til í viðtal þó svo að stutt væri í að hann ætti að mæta í
móttöku hjá forseta Íslands. Ferlið var því ansi lífrænt og það var margt sem var
ákveðið með stuttum fyrirvara. Þó að það væri ákveðið í upphafi hvar átti að taka upp
var það aldrei fullkomlega ljóst hvert efnið myndi fara að lokum, hvaða tökur væru
nýtanlegar og hvernig viðtöl myndu heppnast og því reyndist það mjög flókið verk að
sauma efnið saman í heildstæða mynd en meira um það síðar.
3.1 Handrit og uppbygging
Þegar kom að handriti myndarinnar þá vissi ég að þrátt fyrir góðan undirbúning þá yrði
það að vera laust í reipunum. Ég gat í raun aldrei verið alveg viss um hvað ég væri að
fara fá af nothæfum upptökum og olli það mér smá áhyggjum upp á eftirvinnsluna en
það var líka spennandi þáttur. Ég lagði því ákveðnar línur hafandi lært það að
heimildarmyndir sem teknar eru upp á vettvangi bjóða upp á óvissu og hið óvænta.
Aðstæður á vettvangi geta breyst skyndilega og tækifæri gefast sem grípa verður á
ljóshraða.
Eins og tekið hefur verið fram koma þeir sem rætt er við í myndinni úr þremur
áttum: Tónlistarfólk, skipuleggjendur og bransafólk (tónlistarblaðamenn eða
útgefendur). Í myndinni er sagan rakin útfrá sjónarhorni fólks sem þekkir hátíðina vel
auk þess sem rætt er við tónlistarfólk sem er að koma fram á Off Venue.
Í myndinni koma fram listamenn sem ég kann að meta, voru að gera spennandi
hluti og endurspegla á sinn hátt þá grósku og sköpunarkraft sem býr í íslensku
23
tónlistarlífi. Það má til dæmis benda á þá staðreynd að tveimur árum eftir að ROHT stóð
að skipulagningu sunnudagsdagskrár Off Venue í Lucky Records, auk þess að koma þar
fram, þá var fyrsta breiðskífa ROHT valin sem rokkplata ársins í Morgunblaðinu 2018
og var sett á Kraumslistann 2018 yfir sex bestu plötur ársins.
Vinnan við handritið var annars tvíþætt. Í fyrsta lagi var um að ræða frumhugmynd
sem fól í sér undirbúning, tökuplan og uppbyggingu sem og yfirlit yfir þá staði sem átti
að fylgjast með og óskalista yfir það fólk sem átti að ræða við og lýst hefur verið hér í
kaflanum að framan. Seinni hluti handritsgerðarinnar átti sér staði í eftirvinnslunni
þegar efnið var flokkað og metið í klippingu þar sem efnið þurfti að mynda heild, miðla
sögu og sýn. Sú vinna var vægast sagt gríðarlega erfið og tímafrek en hún fól í sér mikla
yfirsetu og greiningu á því efni sem tekið hafði verið upp. Myndefnið fyllti nokkra
harða diska og taldi um þrjú terabæti enda fór ég ásamt tökuliði út í tökur á hverjum
degi alla Airwaves-vikuna auk þess sem ég tók upp viðtöl bæði fyrir og eftir hátíðina.
Ég hafði gert spurningalista mér til halds og trausts í viðtölum en ég ákvað láta rödd
mína heyrast sem minnst í myndinni. Helsta ástæðan fyrir því að höfundur fjarlægir sig
úr ramma myndarinnar og hljóðrás við tökur var tæknileg auk þess sem ég vildi ekki
beina athyglinni að mér. Uppsetning hefði þar að auki orðið flóknari, tímafrekari og
kostað meira ef ég hefði kosið að leyfa rödd minni að heyrast en myndin var gerð við
nauman kost og með dyggri aðstoð sjálfboðaliða.
Aðkoma mín vafðist fyrir mér í langan tíma en mér var það ljóst að persónuleg
viðvera mín væri sterk, tengsl við tónlistarfólkið og aðra viðmælendur myndarinnar
mikil því ég var lykill að því að fá viðmælendur til að taka þátt, fá aðgengi að
tónleikastöðum og leyfi til að mynda það sem þar fór fram. Það var því ljóst að nærvera
mín væri ávallt til staðar og þessu þurfti ég að vinna út frá í eftirvinnslunni. Það var í
sjálfri klippingunni sem ákveðið var hvernig endanleg uppröðun á efninu yrði, að það
væru staðirnir sem yrðu fókusinn, að þeir myndu skipta myndinni upp í kafla og þar
með ramma myndina inn með viðtölum. Þegar tökum lauk var búið að taka 27 viðtöl
fyrir myndina en lista yfir viðmælendur má finna í viðauka.6
Tónlistaratriðin í myndinni eru mörg og koma úr ýmsum áttum. Við handritagerð
og undirbúning var ég mikið að velta fyrir mér þeirri tónlist og tónlistarfólki sem að
lokum myndi verða í myndinni. Ég var alveg ákveðinn í því að taka upp tíu ára afmæli
Secret City í 12 Tónum auk þess sem ég ætlaði að taka upp eitthvað fleira sem þar
6 Á lista yfir viðmælendur er að finna nafn viðmælenda, dagsetningu og stað sem viðtalið fór fram.
24
myndi vera í boði. Það var því ákvörðun mín að elta ekki uppi ákveðin bönd eða
tónlistarstefnur heldur fara á þá staði sem hentuðu best miðað við dagskrá og setja upp
tökubúnað en við þurftum alltaf að mæta mjög tímalega til að ná góðu plássi fyrir
myndavélarnar og annan búnað enda oft þéttsetinn bekkurinn.7
Í upphafi hafði ég einnig hugmyndir um að fjalla um þá gagnrýni sem Off Venue
hefur hlotið frá ýmsum tónlistarmönnum en hún hefur að mestu leyti snúist um greiðslur
sem hafa staðið listafólki til boða frá rekstraraðilum verslana og veitingahúsa. Ég hafði
mikinn áhuga á þessu sjónarhorni sem snýr að því að menningin sé metin að verðleikum
en tónlistarmaðurinn Pétur Ben skrifaði fræga grein í Grapevine um þessi mál sem hafði
mikil áhrif og hristi upp í hlutunum (Pétur Ben, 2014; Iceland Monitor, 2014). Því
miður náði ég ekki að bæta þessu við efni myndarinnar og í raun hefði það getað verið
sjálfstæð mynd. Ég reyndi þó að bóka viðtal við Pétur Ben en við náðum ekki saman og
því lét ég alveg eiga sig að setja þennan vinkil inn í myndina. Ég ræddi þó þessi mál við
Grím, Lucy og Lárus hjá 12 Tónum en að lokum fann ég þessu efni ekki stað í
myndinni.
3.2 Gerð myndar: Undirbúningur, framkvæmd og eftirvinnsla
Vinnuferlið hófst í ágúst, strax eftir að fengin var blessun fyrir framkvæmdinni hjá
leiðbeinanda verkefnisins Höllu Kristínu Einarsdóttur. Fyrstu drög að handriti kynnti ég
í byrjun ágúst en það átti eftir að breytast fljótt þegar nær dró hátíð og ég gerði mér
betur grein fyrir umfanginu og því hvernig ég vildi nálgast verkefnið og hverju ég vildi
ná fram með gerð myndarinnar.
Ég hafði uppi metnaðarfullar hugmyndir um tökur og gerð myndarinnar og setti
mig strax í samband við Grím Atlason sem þá var framkvæmdastjóri Iceland Airwaves
en hann gaf mér leyfi til að gera myndina, veitti mér greinargóðar upplýsingar og kynnti
mig fyrir Lucy Hill sem hafði það hlutverk að sjá um Off Venue-dagskrá hátíðarinnar.
Ég bókaði viðtöl við þau sem ég svo tók í fyrstu viku október eftir að hafa heimsótt þau
einu sinni áður og tekið upp efni á skrifstofu hátíðarinnar og rætt stuttlega við þau um
undirbúninginn.
7 Listi yfir tónlistaratriði og listamenn sem voru kvikmyndaðir er í viðauka.
25
Fyrstu drög að hugmynd, stutt lýsing á verkefninu sem lögð var fram í upphafi:
Heimildarmynd sem fjallar um upplifun og mikilvægi tónleika sem eiga sér stað á Off
Venue dagskrá Iceland Airwaves dagana sem hátíðin fer fram. Umfjöllun um það
gríðarlega framboð af skemmtilegum tónleikum og grósku tónlistar sem boðið er upp á
og þá upplifun sem á sér stað á utandagskrá hátíðarinnar í Reykjavík. Off Venue er
ómissandi þáttur hátíðarinnar og mikilvægur hluti af þeirri upplifun sem fylgir þessari
gróskumiklu hátíð sem fer fram í Reykjavík dagana 2. til 6. nóvember.
Fylgst er með því hvernig dagskráin tekur á sig mynd meðfram undirbúningi
hátíðarinnar, skipulagningu dagskrár og utanumhald skipuleggjenda, bókun listafólks í
verslanir og önnur rými og svo skipulag og undirbúning tónlistarfólksins sjálfs.
Sýnt er hvernig listamenn og aðdáendur upplifa sig í þessu umhverfi, mikilvægi slíkra
tónleika sem hér um ræðir fyrir verslunareigendur, veitingasala og aðdáendur. Reynt að
varpa ljósi á það hvernig utandagskrá þjónar ímynd hátíðarinnar og Reykjavíkur sem
tónlistarborgar og eftirfarandi spurningum svarað:
- Mikilvægi (virði) þessarar dagskrár fyrir þá sem þar koma fram?
- Hvers vegna að bjóða upp á Off Venue viðburði?
- Upplifun og sýn þeirra sem sækja þessa tónleika?
- Er mikill munur á upplifun listamannsins og svo aðdáanda?
- Sýn bransafólks á Off Venue.
Eins kemur fram hér í kaflanum um handrit og uppbyggingu hætti ég við þá
hugmynd að fara of náið ofan í undirbúning og skipulag innan skrifstofu Iceland
Airwaves. Það var að lokum niðurstaða mín að nálgast efnið í gegnum tónleikastaðina.
Ég ákvað að fylgjast með og segja frá hliðardagskránni í gegnum nokkra áhugaverða
staði sem tækju þar þátt og fékk leyfi til að taka upp. Þetta voru 12 Tónar, Kex Hostel,
Dvalar og hjúkrunarheimilið Grund og Lucky Records.
Það sem réð valinu var persónulegt mat mitt á mikilvægi þessara staða í
tónlistarlegu samhengi, að staðirnir væru spennandi og að dagskráin á þessum stöðum
myndi vera áhugaverð og að það yrði gott að athafna sig á þeim. Síðast en ekki síst var
sú mikilvæga forsenda að rekstraraðilar þeirra væru vel með á nótunum í tónlistarlífinu
og skemmtilegir viðmælendur.
Forsvarsmenn þeirra staða sem fylgst var með skrifuðu undir leyfissamning sem ég
kom með sem veitti mér leyfi til að taka þar upp efni og nota í myndinni líkt og allir
viðmælendur mínir gerðu.
26
Næsta skref undirbúnings var að huga að framkvæmdinni á vettvangi en ég gerði
mér fyllilega grein fyrir því að þetta myndi vera óyfirstíganlegt verkefni án góðrar
hjálpar. Það var í upphafi haustannar sem ég leitaði til þriggja samnemenda minna í
Hagnýtri menningarmiðlun sem ég hafði kynnst í náminu og unnið með að verkefnum í
öðrum námskeiðum.
Það voru þau Sigríður Rut Marrow, Viðar Snær Garðarsson og Atli Týr Ægisson
sem komu til aðstoðar og lögðu afl sitt á vogarskálarnar svo um munaði. Þau tóku þátt í
því að gera verkefnið að veruleika en vinnu sína lögðu þau af mörkum án þess að þiggja
önnur laun fyrir en mat, drykk og miða á Iceland Airwaves. Alla Airwaves-vikuna
mættu þau Sigríður og Viðar í tökur á hverjum degi og hjálpuðu við framkvæmdina frá
morgni til kvölds en dagarnir voru oft langir og strangir. Hjálp þeirra þriggja var í einu
orði ómetanleg og að hafa þau sér við hlið í tökum var gríðarlega mikilvægt því öll
vorum við nýgræðingar í kvikmyndalistinni ef svo má að orði komast og því var gott að
leita ráða hjá þeim þegar svo bar undir.
Sigríður, Viðar og Atli komu að gríðarlega mörgum þáttum við tökur og gerð
myndarinnar og má þar nefna: Aðstoð við tæknileg atriði, uppstillingu myndavéla,
stillingu á hljóði, möguleiki á mörgum sjónarhornum með því að manna myndavélar og
gera mér líka kleyft að taka upp með mörgum myndavélum. Þau stýrðu myndavélum í
viðtölum og gerðu mér þannig auðveldara um vik að einbeita mér að viðmælandanum
og viðtalinu, hjálpuðu við að finna sjónarhorn og aðstoðuðu við flutninga á tækjabúnaði
milli staða enda mikið af dóti sem þurfti að bera á milli tökustaða eins og sjá má í stuttu
yfirlit yfir tækjabúnað í næsta kafla. Það reyndist þar að auki mjög mikilvægt að hafa
Sigríði til að setja hljóðnema á viðmælendur og stilla þá en á meðan gat ég undirbúið
viðtalið, valið skot og haldið mér í smá fjarlægð frá viðmælandanum á viðkvæmum
tíma rétt áður en viðtal hófst. Í stuttu máli hefði ég ekki getað framkvæmt verkefnið án
þeirra aðkomu.
Ekki má gleyma að nefna aðkomu Ármanns Gunnarssonar kennara úr Hagnýtri
menningarmiðlun. Ármann var mér innan handar með tækjabúnað og kennslu á hann og
sá til þess að ég hefði góðan aðgang að öllum helstu og bestu tækjum sem deildin gat
boðið upp á. Ármann sýndi verkefninu mikinn stuðning og einlægan áhuga og þegar
upp kom sú staða miðvikudaginn 2. nóvember að ég þyrfti að taka upp á tveimur
stöðum á sama tíma samkvæmt plani, að vera bæði í 12 Tónum og Kex Hostel, þá tók
27
Ármann það að sér að mæta á Kex Hostel og taka upp tónleika með Singapore Sling
sem fóru þar fram.
Það voru helst viðtölin við sérfræðingana sem settu strik í vinnuferlið því þeim var
oft frestað eða þau færð til en þetta hafði ekki mikil áhrif á samstarfsfólkið mitt því
mörg viðtalanna hafði ég tekið upp áður en hátíðin hófst og þrjú viðtöl skaut ég eftir að
hátíðinni lauk. Án þess að fara of djúpt í það hvernig dagarnir gengu fyrir sig þá vil ég
segja það að tökur gengu yfir höfuð vel. Efnið sem við tókum upp var oftast mjög gott
en það gat verið misjafnt og stundum var ákveðin byrjendabragur á því. Ég gat engu að
síður oftast fundið leiðir til að nýta það efni sem var myndinni mikilvægt og laga það
sem þurfti að laga í klippiherberginu.
Tökudagarnir voru oft ansi langir þar sem við reyndum alltaf að vera komin á
staðinn mun fyrr en auglýstir tónleikar áttu að hefjast. Það gerðum við bæði til að hafa
tíma til að koma okkur fyrir, ná góðum stað og nægu plássi til að stilla upp vélum og
svo ná tali af tónlistarfólkinu og biðja um viðtöl að tónleikum loknum. Í lok hvers dags
var farið yfir plan næsta dags, hverjir gátu tekið þátt í verkefnum morgundagsins og svo
lauk deginum með því að ég fór heim og afritaði allt efnið sem myndað hafði verið yfir
daginn af geymslukortum tökuvélanna inn á flakkara og setti allar rafhlöður í hleðslu til
að hafa tilbúnar fyrir næsta dag. Það gat tekið hátt undir klukkustund að tæma öll
minniskortin enda margar vélar í notkun og mörg kort sem þurfti að hafa tilbúin fyrir
tökur næsta dag.
Þann 29. október stofnaði ég Facebook-hóp utan um samstarfshópinn þar sem ég
miðlaði upplýsingum til þeirra sem tóku þátt í verkefninu um það sem var á döfinni,
yfirlit yfir dagskrá, minnispunkta og fleira tilfallandi eins og myndir frá vettvangi. Eitt
það fyrsta sem ég setti þar inn var skjal sem hafði að geyma tökuplan yfir alla daga en á
því kom fram hvar við áttum að vera, klukkan hvað og til að taka upp hvað –
tónlistaratriði og/eða viðtöl.8 Þar kom einnig fram hverjir úr hópnum gáfu kost á sér til
að mæta í tökur auk þess sem skjalið hafði að geyma lista yfir vinnustundir mínar,
fjármál, þakkarlista og yfirlit yfir tækjabúnað en á næstu síðu má sjá mynd úr þessu
skjali.
Í viðauka ritgerðarinnar má finna lista yfir þau tónlistaratriði og viðtöl sem tekin
voru upp fyrir myndina. Þar er að finna dagsetningar og hvar viðtal eða tónlistaratriði
var tekið upp. Allt í allt eru þetta 27 viðtöl sem ég tók og flest eru nýtt í myndinni.
8 Hluta af þessu google-skjali má sjá í viðauka
28
Tónlistaratriðin sem tekin voru upp 2016 voru einnig 27 talsins en árið 2017 fór ég aftur
á stúfana á ný til að taka upp aukaefni með listamönnum þar sem þeir eru að koma fram
á formlegri dagskrá Iceland Airwaves. Ég tók upp þrjú tónlistaratriði 2017 (HAM,
ROHT og Mammút) en þetta efni var ekki notað í myndina.
Tímafjöldi höfundar við gerð myndar
Undirbúningur: 15 klukkustundir
Viðtöl fyrir og eftir Airwaves: 30 klukkustundir
Tökur 2016: 110 klukkustundir
Tökur 2017: 10 klukkustundir
Eftirvinnsla: 450 klukkustundir
Ýmis störf varðandi framleiðslu: 24 klukkustundir
Tímafjöldi aðstoðarfólks
Tökur 2016: Yfir 100 klukkustundir
Viðtöl eftir Airwaves: 3 klukkustundir
Listi yfir tækjabúnað sem notaður var við tökur myndarinnar:
Sony PXW-Z150 4K XDCAM – 4K
Sony Video PXW-X70 – HD
Canon EOS 5D SLR
YI 4K Action Camera
Zoom H4n Pro
Tveir Þrífætur undir Sonyvélar
Standur fyrir Zoom upptökutæki
Jafnvægisgrind fyrir Canon myndavél
Sony vélarnar tvær voru notaðar jöfnum höndum en önnur þeirra bauð upp á
möguleikann á að taka upp í 4K sem þá var nýr. Ég notaði 4K-vélina sem aðalvél og tók
upp efni á hana í 4K-gæðum en þegar ég fór að vinna myndina og blanda saman efni úr
vélum þá ákvað ég að hafa tímalínuna mína í klippingunni í 1080HD þar sem það
auðveldaði alla eftirvinnslu og gerði hana hraðvirkari. Við klippingu myndarinnar
notaði ég aðallega efni úr Sony-vélunum.
29
Listi yfir tækjabúnað fyrir eftirvinnslu:
iMac með 27 tommu skjá
Final Cut Pro X
5x flakkarar - 10 terabæt samtals.
Tækjabúnaður til eftirvinnslu er allt búnaðar sem ég fjárfesti í sjálfur til að geta
unnið að gerð myndarinnar heima fyrir. Klipping myndarinnar hefur reynst mjög
tímafrek og krafist mikillar yfirsetu en vegna fjölskylduaðstæðna þurfi ég að taka
rúmlega árs hlé frá allri eftirvinnslu. Myndin tók nokkrum breytingum í
klippiherberginu þar sem ég gat betur vegið og metið kosti og galla frásagnarinnar sem
ég hafði valið. Ég fékk góð ráð frá leiðbeinanda mínum, Höllu Kristínu Einarsdóttur í
byrjun árs 2019 sem skerpti vel á efnistökum myndarinnar og framvindu sögunnar.
Breytingin fól í sér töluverða enduruppbyggingu og styttingu á efninu auk þess að
minnka flakk á milli tónleikastaða. Þannig næst að skerpa fókus sögunnar þar sem hver
staður sem ég fylgist með á skýrari kafla og skilaboð þeirra sem rætt er við ná betur í
gegn til áhorfenda.
Það er langt í frá einfalt mál að gera heimildarmynd en að gera heimildarmynd þar
sem tónlist leikur lykilhlutverk er þrautinni þyngri. Þar munar mest um þá staðreynd að
verið er að vinna með tónlist sem er höfundarvarin og til þess að nota hana þarf leyfi frá
þeim sem á réttinn af henni, er höfundur eða fer með réttindi fyrir höfund tónlistarinnar.
Staða mín var mér í hag þar sem ég er þekktur innan tónlistarsenunnar, með traust og
góð sambönd. Ég leitaði upplýsinga um rétthafa hjá STEF, og því næst hafði ég
samband við fólk til að fá leyfi til að nýta tónlist viðkomandi aðila í myndinni að
ákveðnum skilyrðum uppfylltum. Þar sem þetta eru mörg tónlistaratriði sem eru sýnd í
myndinni voru þetta margir aðilar sem ég þurfti að ræða við, þetta voru því margir
tölvupóstar og oft flókin leið að lenda samstarfi, sér í lagi þegar erlendir rétthafar áttu í
hlut. Ferllið var því afar tímafrekt og krafist umfangsmikilla samskipta við listamenn,
höfundarréttarsambönd og útgefendur bæði hér heima og erlendis. Útskýra þurfti fyrir
viðkomandi rétthafa hvað ég sem leyfishafi ætla mér að gera við myndina, hvort ég
muni til að mynda hafa af henni tekjur og hvar ég mun sýna myndina. Það er gaman að
segja frá því að það gekk með besta móti að sækja um leyfi og allir listamenn tóku mér
opnum örmum og voru spenntir fyrir myndinni.
Það er stefna mín að klára myndina veturinn 2019/2020. Nú þegar ég hef tilbúið
lokaklipp af myndinni er það mitt næsta skref að fá fagmenn til að yfirfara og laga
30
hljóðið í henni með það að markmiði að hljóðjafna hljóðrásina enda um tónlistarmynd
að ræða. Því næst vil ég fá aðstoð sérfræðinga til að litgreina myndina. Þessi atriði koma
til með fela í sér kostnað sem ég þarf að finna leið til að standa straum af og hef ég lagst
yfir nokkrar hugmyndir um fjármögnun en fer ekki dýpra í þau mál hér.
3.3 Markhópur og markaðssetning myndarinnar
Markhópur myndarinnar rúmar alla þá sem hafa áhuga á tónlist, tónlistartengdri
ferðamennsku, Íslandi og umfjöllun um menningu. Þeir sem sótt hafa tónlistarhátíðina
Iceland Airwaves eða hafa hug á því að gera slíkt eru einnig í markhópnum enda mjög
líklegir til að hafa áhuga á efni myndarinnar og því sem þar kemur fram.
Leiðir til að koma myndinni á framfæri og ná til markhópsins eru nokkrar en þær
krefjast allar samstarfs og samvinnu við sýningar því ekki er stefnt að því að sýna
myndina á netinu í opnu aðgengi. Einföld ástæða er fyrir því af hverju myndin verður
ekki gerð aðgengileg almenningi á internetinu en hún snýr að höfundarrétti þeirrar
tónlistar sem leikin er í myndinni. Eins og kemur fram hér í greinargerðinni er leyfi
fengið hjá höfundum fyrir skilyrtri notkun og snýr til eftirtalinna dreifileiða:
1. Sýningar á kvikmyndahátíðum
2. Viðburðir í tengslum við Iceland Airwaves í samvinnu við t.d. ÚTÓN
3. Samvinna við sjónvarpsstöðvar sem myndu þá greiða gjald sem rynni til rétthafa
tónlistarinnar í gegnum aðild rétthafafélögum á borð við STEF.
Þegar kemur að frumsýningu myndarinnar er mikilvægt að nýta sér tækifærið og
kynna afurðina vel. Segja frá sögu myndarinnar, frá markmiðinu með myndinni,
hugmyndinni um að varðveita og miðla sögunni, sýna þann sköpunarkraft sem býr í Off
Venue og að lokum að þakka fyrir alla þá aðstoð sem verkefnið hefur hlotið.
Leiðir til kynningar eru margar en óbein markaðssetning er eitthvað sem gæti
hentað vel og felur ekki í sér mikinn kostnað. Sú leið fæli í sér útvarps- og blaðaviðtöl
sem og herferð á samfélagsmiðlun sem væri studd beinum auglýsingum til að styðja við
pósta. Myndin hefur átt sína eigin Facebook-síðu síðan árið 2016 en hún hefur verið
misvirk eftir tímabilum. Þegar myndin er tilbúin er stefnan að blása í síðuna lífi til að
miðla skilaboðum til markhópsins.
31
4. Heimildarmyndir: Greining á stíl og stefnu
Documentary is a form in which the public construction of history takes over from living memory
even as it incorporates it, but which, as it does so, also enlarges the space of public memory both in
the present and in the archive of the future. Here, the screen memory may achieve the opposite of
the psychoanalytic sense: instead of screening memories off, it may invoke them.
- Michael Chanan (2001, 75)
Hér verður fjallaðu um heimildarmyndaformið. Efnistök og aðferðir verða útskýrðar
sem eiga við heimildarmyndina Off Venue – Tónlist tónlistarinnar vegna og rætt verður
um hvers vegna þessi miðlunarleið var valinn og hvað það er sem heillar mig við
formið.
Ég er mikið fyrir heimildarmyndir og er sérstaklega áhugasamur um þær sem fjalla
um tónlist. Það má segja að áhuginn hafi kviknað árið 1983 þegar ég sá í fyrsta sinn
kvikmyndina Rokk í Reykjavík, þá 10 ára gamall. Réttur staður til að byrja ef svo má að
orði komast. Það er skoðun mín að nota megi heimildarmyndina mun meira hér á landi
sem gagnrýna leið til að segja frá samfélaginu, rannsaka viðfangsefni og greina
umhverfið í fræðilegum tilgangi og til að miðla niðurstöðum vísinda. Myndrænt efni
ásamt hljóðupptöku, töluðu máli sem og tónlist, gefur greinagóða og skýra mynd af
viðfangi. Efni sem síðan er hægt að miðla til almennings á auðveldari máta en áður með
aðstoð internetsins og stafrænnar tækni. Myndræn miðlun rannsókna af ýmsu tagi á
greiðari leið til almennings og út yfir veggi háskólanna heldur en rannsóknir og
niðurstöður þeirra sem aðeins má finna sem texta (Wood, Martin og Salovaara, Perttu
og Marti, Laurent, 2018). Hafa ber þó í huga að kvikmyndir þurfa að halda athygli
áhorfenda og tímaramminn er knappur, nauðsynlegt er að vera meðvitaður um
gildishlaðin mátt miðilsins en nýta hann á skilvirkan máta til að setja fram upplýsingar á
lifandi og áhrifaríkan hátt og um leið hvetja til gagnrýnnar og upplýstrar umræðu (Halla
Kristín Einarsdóttir, 2015).
Heimildarmynd er ávallt verk þess sem leikstýrir og leggur línuna. Hún er
framsetning á veruleikanum eins og hann kemur kvikmyndagerðarmanninum fyrir
sjónir og eins og hann vill að áhorfandinn upplifi það sem verið er að fjalla um.
Áhorfendur jafnt sem kvikmyndagerðarfólk þurfa að hafa í huga hvers vegna einhver
setur einhvern og eitthvað í mynd. Það að geta svarað því er farsælt skref í vinnu þeirra
sem gera heimildarmyndir og er mikilvægt til að skilja það sem fyrir augu ber á
gagnrýnan hátt. Hafa ber í huga að heimildarmyndin er í eðli sínu frjálst listform sem
32
miðlar bæði á huglægan og hlutdrægan hátt en hlutverk og tilgangur myndar getur aldrei
verið hlutlaus og stýrist af því hverjir standa á bakvið myndavélina og þeim tilgangi að
miðla þeirri sögu sem verið er að segja. Sjónarhornið sem valið er, viðmælendur sem
rætt er við og spurningar sem lagðar eru fyrir eru mótandi fyrir þá söguslóð sem fetuð er
og birtist áhorfandanum en það verður að hafa það hugfast að þetta er sprottið undan
rifjum kvikmyndagerðarmannsins/leikstjórans (Nichols, 2001).
Þetta fær mann til að leiða hugann að því hvort heimildargerðarmaðurinn geti
nokkurn tímann verið hlutlaus áhorfandi og skrásett það sem fyrir augu ber án þess að
mark hans sjáist? Getur hann valsað um sviðið án þess að hafa áhrif á það sem á sér
stað? Þetta eru mikilvægar spurningar og í sjálfu sér markast svarið af viðfangsefninu
og framsetningu kvikmyndagerðarmannsins. Sá raunveruleiki sem áhorfandinn upplifir
og horfir á er að einhverju leyti tilbúinn/búinn til. Sjónarhornið er valið af
kvikmyndagerðarmanninum, mynd og hljóð klippt saman, og efnið sýnt á þann hátt sem
þjónar þeirri framsetningu og áhrifum sem leitast er eftir við gerð myndarinnar. Það er
mikið til í því sem Bill Nichols segir í grein sinni Rödd heimildarmynda (The Voice of
the Documentary, 1983) og birtist í íslenskri þýðingu í bókinni Áfangar í
kvikmyndagerð í ritstjórn Guðna Elíssonar (2003), að raunveruleikinn sé ávallt
matreiddur og borinn fram af höfundum heimildarmynda. Framsetning er sjónarhorn
kvikmyndagerðarfólksins sem á sinn þátt í að skapa merkingu ásamt viðfangi
myndarinnar með því að skapa söguna, spyrja spurninga, hljóðsetja og beita
myndavélinni, klippa efnið til á tiltekinn máta og velja myndefni sem hæfir sögunni.
Þannig er kvikmyndagerðarmaðurinn ekki hlutlaus né fullkominn boðberi sannleikans
sem miðlar honum óbreyttum til áhorfenda.
Ímynd viðfangsefnis getur verið þekkt eða óþekkt í hugum fólks en ávallt eru
einhverjir sem þekkja þá kima sem verið er að skoða. Aldrei má gleyma því að
umfjöllun um efni og það fólk sem því tengist hefur áhrif á líf þeirra sem fjallað er um
og sérstöðu þeirra í samfélaginu. Athygli og áhugi á umfjöllunarefni kann að færast í
vöxt og í framhaldi valda þeim sem fjallað er um óþægindum vegna aukinnar gagnrýni
og fordóma sem var ekki að finna áður en kvikmyndin var gerð. Ábyrgð
heimildargerðarmannsins er því mikil, bæði gagnvart áhorfendum og viðfangsefninu en
ekki má gleyma því að hann verður fyrst og fremst að vera trúr sjálfum sér og listinni.
33
4.1 Heimildarmynd sem miðlunarleið
Íslensk heimildarmyndagerð er sífellt að sækja í sig veðrið, bæði hvað varðar fjölda
framleiddra mynda á ári og fjölbreytni í efnistökum. Til marks um það nægir að nefna
sérstaka heimildarmyndahátíð sem haldin er árlega á Patreksfirði, Skjaldborg – Hátíð
íslenskra heimildarmynda, og hóf göngu sína árið 2007 (Skjaldborg, e.d.) og svo aukinn
fjölda heimildarmynda sem rata inn á kvikmyndahátíðir eins og Stockfish Film Festival
og RIFF – Reykjavík International Film Festival.
Tilkoma bókar bandaríska kvikmyndafræðingsins Bill Nichols, Representing
Reality (1991), markaði ákveðin vatnaskil í allri umfjöllun um heimildarmyndir. Þar er
heimildarmyndinni lyft upp á hærra plan í allri fræðilegri umræðu en áður hafði þekkst
og öll umfjöllun um heimildarmyndir varð uppfrá því bæði ítarlegri og taktfastari (Björn
Ægir Norðfjörð, 2008).
Hér í lok þessa kafla vil ég rifja upp vangaveltur Sigurjóns Hafsteins Baldurssonar
og Böðvars Bjarka Péturssonar í viðtalsgreininni Ný sýn (1998) þar sem þeir ræða um
hinstu rök heimildarmynda en ég vil taka undir sjónarmið þeirra sem þar koma fram og
gera að mínum til að rökstyðja val mitt á miðlunarleið.
Heimildarmyndir eiga að bregða nýju ljósi á veröldina. Það er hlutverk þeirra að
veita mótvægi við hina raunverulegu frásögn sem birtist okkur dagsdaglega í
fréttatímum sjónvarpsins því þær mega og eiga að vera öðruvísi. Heimildarmyndin á að
skoða heiminn á nýjan hátt og þarf ekki að vera fullkomin, hún má vera meira abstrakt,
rannsaka fyrirbæri út frá fræðilegum grunni, skoða málin frá meiri dýpt, innsæi og
tilfinningu. Ekki má gleyma þeirri mikilvægu staðreynd að heimildarmyndir
endurspegla sýn höfunda sinna þó svo að þær séu líka að miðla sannleikanum á réttlátan
hátt, huglægt eða hlutlægt, eða eins og Böðvar Bjarki segir í greininni, að í
heimildarmynd þá er alltaf verið að fjalla um raunveruleikann (Sigurjón Baldur
Hafsteinsson og Böðvar Bjarki Pétursson, 1998).
Heimildarmyndir sýna raunverulegt fólk, raunverulega atburði eða fyrirbæri eins
og þau gerðust. Myndavélin fangar augnablikið sem er svo meðhöndlað af
kvikmyndagerðarmanninum. Augnablikið er því ekki hlaðið sömu merkingu og þegar
það átti sér stað því hin endanleg nálgun er kvikmyndagerðarmannsins og því öðlast það
nýja merkingu, verður minning um atburð og táknar tilbúinn sannleika sem allir eigi að
sammælast um að sé réttur samkvæmt hans meðhöndlun. Túlkun á atburðum og
sannleikanum ef svo er að skipta er hér bæði í höndum þeirra sem vinna efnið til
34
sýningar fyrir áhorfendur og svo í höndum áhorfenda sem leggja sitt mat á það sem þeir
sjá. Allt er þetta bundið tækninni og möguleikanum á að hagræða sannleikanum og svo
sýn manna á því sem telst satt og rétt.
Eitt atriði nefna þeir Sigurjón og Böðvar í viðbót sem ég vil koma inn á og snýr að
heimildarmyndum sem teknar eru upp á vettvangi. Þeir benda á að þær eru vissulega
ólíkar leiknum kvikmyndum þar sem þeir sem fram í þeim koma eru fulltrúar sjálfs síns
en það er einmitt það sem gerir heimildarmyndir margradda og í leiðinni lýðræðislega
frásagnarleið. Ekki má heldur gleyma þeirri mikilvægu staðreynd að persónur
myndarinnar eru þar vegna ákvarðana kvikmyndagerðarmannsins og þjóna að endingu
sýn hans (Sigurjón Baldur Hafsteinsson og Böðvar Bjarki Pétursson, 1998).
4.2 Raddir heimildarmynda
Hér verður fjallað um miðlunarleið verkefnisins og rýnt í heimildarmyndarformið.
Útskýrt verður hvaða stíl myndin tilheyrir eftir að fjallað er um þau frásagnarform sem
beitt er innan sviðsins. Stuðst verður við greiningaraðferð Bill Nichols úr Introduction
to documentary (2001) og henni brugðið á Off Venue – Tónlist tónlistarinnar vegna en
þar fjallar hann um sex raddir heimildarmynda en einnig vitnað í grein hans Rödd
heimildarmynda (e. The Voice of the Documentary, 1983) sem birtist í í Áfangar í
kvikmyndafræðum árið 2003. Nichols telur til og greinir sex meginstíla heimildarmynda,
eða raddir eins og hann kallar það einnig, og lýsir því hvernig þeim er beitt í
heimildarmyndum. Þessar raddir hafa allar sína sérstöðu, og hugmyndafræðilegu kosti.
Hver rödd hefur sinn stíll og sína kosti til að miðla veruleikanum verða áherslur þeirra
útskýrðar hér á efir í stuttu máli og að lokum verður Off Venue – Tónlist tónlistarinnar
vegna staðsett innan þeirra.
Einnig verður fjallað um sérflokk sem tónlistarheimildarmyndir hafa eignast sem
nefnist upp á ensku rockumentary en efni myndarinnar sem hér um ræðir passar vel inn
í þá flokkun en auk þess verður myndinni Off Venue – tónlist tónlistarinnar fundinn
vettvangur innan þessarar greiningar Nichols og útskýrt hvers vegna þær raddir eiga við.
Í byrjun voru flokkar Nichols fjórir en seinna meir átti hann eftir að fjölga
flokkunum til að ná betur utan um nýjar gerðir heimildarmynda en Björn Ægir bendir á í
35
grein sinni að hver ný gerð leysi þá eldri af hólmi, bæti úr annmörkum þeirra sem fyrir
voru komnar (Björn Ægir Norðfjörð, 2008) og að endingu verða raddirnar sex: 9
Sex raddir Bill Nichols eru (2001):
1. Ljóðrænar heimildarmyndir (Poetic).
2. Skýringarmyndir (Expository).
3. Athugunarmyndir (Observational), einnig nefnt direct cinema og cinéma vérité.
4. Þátttökumyndir (Participatory).
5. Íhugunarmyndir (Reflexive), einnig nefnd sjálfhverfa heimildarmyndin.
6. Gjörningamyndir (Performative).
Hver rödd býr yfir sínu eðli sem felur í sér ákveðna styrkleika og takmarkanir við
að koma skilaboðum, merkingu og hinum eiginlega sannleika til skila. Það er mikilvægt
að hafa það í huga að þessar sex raddir geta þar að auki samtvinnast og blandast saman í
einni og sömu heimildarmyndinni og gott er að taka það fram að raddirnar eiga allar
sinn tilverurétt þegar þeim er beitt við að miðla efninu til áhorfendans (Nichols, 2001).
Hin ljóðræna heimildarmynd leyfir sér óhefðbundnar leiðir til að miðla efninu og
má þar nefna klippingu sem er ekki í tímaröð, það er flakkað um í tíma og rúmi, miðlun
þekkingar er ekki megin markmið með gerð myndarinnar og öll vinnsla getur verið
framúrstefnuleg (e. avant-garde). Þekking er afstæð og engin ein rétt leið er til að miðla
þekkingu og frásögn en þessar myndir bera sterk höfundareinkenni sem varpar ljósi á
viðhorf höfunda og sýn þeirra á söguna (Nichols, 2001).
Skýringarmyndin byggir á hinni réttu hlutlægu og fræðilegu frásögn. Hér fær „rödd
guðs“ oft að óma en hún talar beint til áhorfandans af mikilli þekkingu og visku. Rödd
guðs er oft rödd þekktra leikara og sögumaður sést í mörgum tilfellum ekki í mynd. Það
einkennir skýringarmyndir að sjónarmið þess sem talar er erfitt að véfengja og
sjónarhornið er hárbeitt og rétt. Hérna eru lagðar til staðreyndir og sannanir á borð
áhorfenda og röddin, sem er oftar en ekki karlmannsrödd og æfð í heimi leikhússins,
talar af mikilli sannfæringu. Framvindan fylgir þræði og sögumanni en stundum er
einnig flakkað um í tíma ef það þjónar efninu enda oft hægt að velja efni frá ýmsum
tímum til að styðja við efnið. Hlutlægni og vel ígrunduð röksemdarfærsla er mikilvægur
þáttur í myndum sem þessum enda gerðar til að miðla „hinum almenna sannleika“
(Nichols, 2001).
9 Þýðing á meginstílum/röddum heimildarmynda fengin úr kennsluglærum Höllu Kristínar Einarsdóttur
36
Athugunarmyndin fylgir í kjölfarið en þar stendur kvikmyndagerðarmaðurinn nærri
viðfangi sínu og fylgist með daglegu lífi fólks. Þessum stíl er oft líkt við að vera sem
fluga á vegg en hér er fylgst með viðfanginu af nákvæmni án þess að hafa áhrif á það
sem er að gerast. Markmiðið er bara að vera á staðnum og fylgjast með viðfangsefninu.
Hér fær milliliðalaust afdráttarleysi að njóta sín þegar við speglum raunverulega atburði
úr hversdagsleikanum, oft á kostnað sögulegs samhengis. Athugunarmyndin fékk byr
undir báða vængi upp úr seinna stríði þegar tækjabúnaður varð meðfærilegri og þá
leituðust kvikmyndagerðarmenn við að sýna raunverleikann og stíllinn varð gagnsærri. Í
hreinræktaðri mynd af þessu tagi á ekki að þurfa að útskýra neitt fyrir áhorfandanum en
hann á að geta dregið sína eigin ályktanir útfrá því sem hann sér. Efnið er tekið upp um
leið og atburðirnir gerast og það er sýnt ómeðhöndlað (eða það á áhorfandinn að halda í
það minnsta). Hér er ekki um að ræða uppstillt og æfð atriði, og ef um hreinræktaða
mynd af þessu tagi er að ræða þá er ekki bætt við „rödd guðs“ né tónlist eða
hljóðbrellum og heldur engum viðtölum (Nichols, 2001).
Vert er að benda á að nokkrar siðferðislegar spurningar geta vaknað við gerð
athugunarmynda enda auðvelt að fara yfir persónuleg mörk einstaklinga sem þora ekki
að andmæla þar sem auga myndavélarinnar er áhrifaríkt og valdið mikið. Nærvera
kvikmyndagerðarfólksins á það líka til að hafa áhrif á hegðun þeirra sem fylgst er með,
það er að segja, hegðun getur orðið í samræmi við það sem viðfangið heldur að ætlast sé
til af því. Styrkur athugunarmynda liggur í lýsingu atburða á meðan þeir gerast, þar sem
þeir gerast og hægt er að blanda þeim saman við aðrar raddir með ágætis árangri. Að
lokum er vert að geta þess að athugunarmyndin sker sig úr hópi hinna þar sem gerð
hennar byggir ekki á niður njörvuðu handriti (Nichols, 2003; 2001).
Þátttökumyndin er fjórði stíllinn sem Nichols fjallar um en það sem einkennir hann
er hversu nærri rannsóknarhefð mannfræðinnar hann stendur þegar kemur að
rannsóknum á lifnaðarháttum og hegðun fólks á vettvangi. Þátttökumyndir fjalla um
veröldina og margbreytileiki hennar er rannsakaður með þátttöku og viðtölum auk
nýtingu annarra gagna til að fá svör við hinum ýmsu spurningum og til að nálgast og
sýna viðfangsefnin á greinagóðan hátt. Hér situr kvikmyndagerðarmaðurinn í stól
rannsakandans eða er þátttakandi í atburðarrásinni á meðan sagan er sögð en oft eru
þátttökumyndir sagðar í fyrstu persónu til að undirstrika nærveru
kvikmyndagerðarmannsins í atburðarrásinni og til að grípa athygli áhorfenda.
Þátttökumyndir eru gerðar á vettvangi og þar reynir kvikmyndagerðarfólkið að taka upp
37
myndefni sem sýnir viðfangsefnið í raunverulegu ljósi og í réttum kringumstæðum, án
utanaðkomandi áhrifa, reynt er að fylgjast með og samlagast umhverfinu sem
umfjöllunarefnið tilheyrir. Sögumaðurinn er kvikmyndagerðarmaðurinn sem er
augljóslega sjálfur hluti af þeim aðstæðum sem myndin gerist í og sýnir frá. Hér er
ábyrgð heimildarmyndagerðarfólks mikil enda krefst það trausts að fá að taka þátt í
aðstæðum fólks og nálgast það á þeirra heimavelli (Nichols, 2001).
Mikil nálægð og sterkt samband skapast oft á milli þeirra sem gera mynd í þessum
stíl og þeirra sem fjallað er um í þátttökuheimildarmyndum. Viðtöl eru oft afar
mikilvægur hluti í þátttökumyndum og mynda þar ákveðinn kjarna þar sem kafað er
ofan í umfjöllunarefnið með aðstoð viðmælenda sem búa yfir mikilvægum fyrstu handar
upplýsingum og upplifun á atburðum sem myndin fjallar um. Viðtöl nýtast vel til að
skapa framvindu og til að útskýra fyrirbæri eða atburði sem fólk hefur upplifað og
tengjast umfjöllunarefninu en hafa ber í huga að uppbygging sögu með viðtölum getur
verið vandasöm, flöt og einhliða. Mikilvægt er að hafa í huga að viðtöl er hægt að
framkvæma og sýna á margan hátt en í þátttökumyndum eru þau afar mikilvæg til að
miðla efninu til áhorfenda og því ber að hafa skýrar vinnureglur í kringum þau þegar
þau eru tekin á vettvangi. Þarna mætir kvikmyndagerðarmaðurinn viðmælanda sínum,
augliti til auglitis og ræðir við hann um efni myndarinnar og áhorfendur upplifa þetta
augnablik og skynja stemninguna á milli aðila í mynd og hljóði (Nichols, 2001).
Kvikmyndagerðarfólk þarf að gæta sín, bæði á vettvangi og í eftirvinnslunni og
sýna fólki og viðfangsefninu virðingu þegar efnið er unnið. Sannleikur myndarinnar
verður til við gerð hennar og er í þessu tilfelli sá veruleiki sem náðist á filmu.
Veruleikinn verður til þegar kvikmyndavélinni er beint að honum og því er
þátttökumyndin ekki spegill af hinum fullkomna og óspillta sannleika því myndavélin er
hér hluti af menginu, tekur upp valið efni og það er leikstjórinn sem velur að lokum það
efni sem fær að sjást og í hvaða samhengi en í stóra samhenginu gefur þátttökumyndin
efninu rödd sem er bæði persónuleg og sönn hinni sagnfræðilegu heimild sem fjallað er
um (Nichols, 2001).
Fimmta röddin er íhugunarmyndin, einnig nefnd sjálfhverfamyndin þar sem hún
fjallar oft um persónulega atburði byggða á sjálfrýni kvikmyndagerðarmannsins, sögð út
frá persónulegri reynslu eða upplifun. Í myndum af þessu tagi er tilvist áhorfandans
einnig viðurkennd og oft er talað beint til hans sem skapar tilfinningarík áhrif og nálægð
sem er kjarni þessa frásagnarforms (Halla Kristín Einarsdóttir, 2015; Nichols, 2001).
38
Kvikmyndin jafnt og efni hennar verða fókus íhugunarmyndarinnar þar sem
áhorfandinn er í engum vafa um að hann sé að horfa á kvikmynd og hver það er sem er
að gera myndina. Orðalag og umgjörð breytist þar sem staðir verða nálægir og sýnileiki
kvikmyndagerðarmannsins í mynd og innan efnis er algjör þvert á það sem væri í mynd
sem beitti fyrir sér rödd athugunarmynda sem treystir á hlutlæga nálgun og ósýnleika
þeirra sem eru að fanga efnið. Myndir sem falla undir þessa skilgreiningu leitast eftir
því að ná athygli áhorfenda og beina sjónum þeirra að umfjöllunarefninu en um leið er
markmiðið að skapa sannfærandi umgjörð í umfjölluninni með því að viðurkenna þá
staðreynd að það er ávallt vandasamt að koma sjónarmiðum annarra á framfæri.
Raunveruleikinn er í aðalhlutverki en skapandi leiðir eru nýttar til að framkalla hann og
endurskapa þær frásagnir sem leitast er eftir að sýna. Hér er sett spurningarmerki við
hvað er ekta en tilfinningunni komið á framfæri, frásögninni gerð skil á djúpstæðan hátt
til dæmis með því að endurskapa atburði og ráða til þess leikara (Nichols, 2001).
Íhugunarmyndin er í senn sú rödd sem er hve sjálfmeðvituðust um sannleiksgildi og
réttmæti sitt í umfjöllun um raunveruleika annarra þar sem hún nálgast umfjöllunarefni
sitt frá mörgum hliðum. Frásögnin er sögð með skapandi hætti þar sem leikið efni og
kvikmyndagerð að hætti leikinna sjóvarpsþátta og kvikmynda er beitt til að segja
söguna og miðla upplýsingum. Áhorfendur eiga auðveldara með að efast um hina
eiginlegu vissu fyrir því sem fjallað er um og sagt er því myndefnið er oft endurgerð
atburða og staðfært til að ná fram áhrifum. Sá efi um hvað sé satt og rétt er oft líka
umfjöllunarefni þessara mynda og það gerir þessar frásagnir mikilvægar og
áhugaverðar. Ný vitneskja um atburði verður til og ólík sjónarmið fá að takast á þar sem
erfitt er að finna hinn eiginlega sannleik því sannleikurinn hefur á sér margar hliðar.
Íhugunarmyndir beita einnig fyrir sig spádómsgáfunni því í þeim er oft reynt að spá
fyrir um óorðna hluti, getið er í eyðurnar og spáð í hvað gæti hafa gerst með því að setja
upp ólíkar atburðarrásir – hin þekkta sögulína og svo það sem gæti hafa gerst (Nichols,
2001).
Gjörningaheimildarmyndin er svo sjötta röddin sem Nichols fjallar um (2001).
Persónulegar frásagnir einkanna þennan stíl sem tengir gjarnan inn á hina huglægu og
tilfinningalegu hlið heimildarmynda. Þessi rödd hentar vel til að segja persónulegar
sögur sem byggja á upplifun og líðan fólks á samfélaginu og þykja
gjörningaheimildarmyndir oft ljóðrænar og tilraunakenndar þar sem mörkin á milli
þekkingar og skilnings eru könnuð út frá einstaklingum og hópum (Halla Kristín
39
Einarsdóttir, 2015; Nichols, 2001). Persónuleg reynsla fólks og upplifun er sú þekking
sem leitast er eftir að miðla, skoðun og sýn fólks á þeim raunverulega sannleika sem
það þekkir sjálft veitir heimild um samfélagið og málefni sem eru til umfjöllunar og því
eru gjörningaheimildarmyndir oft hlutdrægar í afstöðu sinni. Hugmyndir fólks á því sem
rætt er um og miðlað er áfram byggir á mismunandi merkingu, skoðunum og reynslu og
því byggir efnið sem safnað er af heimildargerðarfólki og er miðlað til áhorfenda á
huglægum grunni. Reynsla, minningar, upplifun á atburðum, persónulegt gildismat og
hugmyndafræði fólks á viðfangsefninu fær hér að móta og hafa áhrif á skilning
áhorfenda þegar horft er á myndina. Óhefðbundnum aðferðum er beitt við frásögnina,
leikið efni er notað í bland við sögumannsrödd og huglægar frásagnaraðferðir. Hér þarf
ekki að nýta efni tekið upp á vettvangi, ekkert efni þarf í raun að sýna raunveruleikann,
allt getur verið búið til á setti kvikmyndavers ef því er að skipta til að endurskapa
söguna og þann veruleika sem um er fjallað. Það sem hér skiptir mestu máli er að ljá
sögunni rödd, og oft minnihlutahópum sem hafa í gegnum tíðina ekki átt greiða leið að
fjölmiðlum og því ekki fengið að segja sögu sína frá sínu sjónarhorni og upplifun
(Nichols, 2001).
Það er merkingin, sagan sjálf, sem er í forgrunni gjörningamyndarinnar. Umgjörð
mynda í þessum stíl getur verið tilraunakennd þar sem megin áherslan er lögð á að
koma umfjöllunarefninu til skila og því er áherslan ekki sett á sjálft útlit myndarinnar,
innihaldið er í forgrunni en ekki það sem við sjáum á skjánum. Upplifun fólks er
aðalatriðið en ekki er reynt að útskýra heiminn fyrir áhorfandanum, ekki felldir dómar,
heldur er saga fólksins sem tengist efninu látin heyrast og áhorfendum gert að draga
sínar eigin ályktanir út frá því (Nichols, 2001).
4.3 Rockumentary
Orðið Rockumentary á rætur sínar að rekja til umfjöllunar útvarpsþáttar á KHJ í Los
Angeles um sögu rokktónlistarinnar frá árinu 1969 og er búið til úr samsuðu úr
frasanum Rock‘n Roll og svo enska orðinu documentary sem nær yfir efni sem byggir á
og er unnið upp úr heimildum (Baker, 2011).
Rockumentary er í stuttu máli heimildarmynd um dægurtónlist og
menningarfræðileg málefni sem hafa með tónlist að gera. Þetta eru myndir sem sýna og
segja frá tónlistarfólki, tónlistarviðburðum, tónlistarsenum og tónlistartengdum málum í
40
formi viðtala og með kvikmynduðu efni, bæði nýju og gömlu í bland eftir aðstæðum og
umfjöllunarefni. Myndir úr þessum ranni fjalla gjarnan um ævi og feril tónlistarfólks
eða um tónleikaferðir listamanna en einnig um tónlistarsenur og stíla sem þróast á
ákveðnum svæðum og breiðast svo út (Baker, 2011).
Rockumentary myndir eru margar og margskonar en sem rannsóknarsvið er það enn
í mótun. Ekki skortir áhugann hjá almenningi og fjöldi framleiddra mynda sem falla í
þennan flokk er alltaf að aukast sem veitir þeim aukið vægi innan fræðanna (Baker,
2011). Nægir að nefna fjöldann allan af ferilsþáttum um tónlistarfólk sem framleiddir
eru fyrir sjónvarpsstöðvar á borð við VH1 og MTV, nýjar heimildarmyndir framleiddar
fyrir streymisveitur á borð við Amazon og Netflix og svo fjöldinn allur af kvikmyndum
sem gerðar hafa verið um tónlistarfólk á borð við U2 (Rattle and Hum, 1988), The
Rolling Stones (Gimme Shelter, 1970, Shine a light, 2008, Crossefire Hurricane, 2012,)
Sigur Rós (Heima, 2007, Inni, 2011), Madonnu (Madonna: Truth or dare, 1991), Bob
Dylan (Dont Look Back, 1967, No Direction Home , 2005, Rolling Thunder Revue: A
Bob Dylan Story, 2019) og Bruce Springsteen (Springsteen and I, 2013, Springsteen on
Broadway. 2018) svo fátt eitt sé nefnt en hér eru á ferðinni myndir gerðar af leikstjórum
á borð við Martin Scorsese, D.A. Pennebaker og Dean DeBlois. Síðan má nefna myndir
um tónlistarviðburðina Woodstock (1970), Glastonbury (2006) og Live Aid (1985) og að
lokum myndir um tónlistarsenur líkt og Decline of Western Civilization (1981) um
pönksenuna í L.A í upphafi níunda áratugarins í leikstjórn Penelope Spheeris og seinna
meir The Decline of Western Civilization Part II: The Metal Years (1988) um
glysþungarokkið (Wikipedia, 2019), The Year Punk Broke (1991) um tónleikaferð
Sonic Youth með Nirvana og fleiri hljómsveitum, Screaming Masterpiece (2005)
leikstýrt af Ara Alexander Ergis Magnússyni og Rokk í Reykjavík (1982) í leikstjórn
Friðriks Þórs Friðrikssonar. Óhætt er að segja að ég sæki mikinn innblástur í allar þessar
myndir og sérstaklega Rokk í Reykjavík sem hafði ómælanleg áhrif á mig þegar ég sá
hana 10 ára gamall í Sjónvarpinu í ágúst 1983 (DV, 1983).
4.4 Hvernig mynd?
Tónlistartengdar heimildarmyndir falla þannig í stóran flokk eins og sjá má á umfjöllun
um rockumentary og þær eru margskonar að gerð. Óhætt er að segja að þar blandist
saman alla raddir heimildarmynda sem Bill Nichols telur til í bók sinni Introduction to
documentary (2001) og farið var yfir í kaflanum um raddir heimildarmynda.
41
Tónlistarmyndir koma þannig úr öllum áttum en þar má finna skýringarmyndir,
athugunarmyndir, þátttökumyndir og íhugunarmyndir sem eiga það sameiginlegt að
fjalla allar um tónlist og dægurtónlistarmenningu á einn eða annan hátt og falla þannig
líka í flokk rockumentary-mynda.
Off Venue – Tónlist tónlistarinnar vegna er heimildarmynd sem grípur niður í
tónlistarsenunni í Reykjavík árið 2016 á sýnir frá þeim vettvangi sem Off Venue-
dagskráin bauð upp á þegar dagskráin var sem stærst í sögu Airwaves. Myndin, sem
hefur mannfræðilegan blæ, fjallar um Off Venue, tónlistina og böndin sem þarna koma
fram. Þannig kynnast áhorfendur aðilum sem standa að baki viðburðum á Off Venue,
sjá þá sem opna dyr sínar fyrir tónlistinni og standa að baki viðburðum. Leitast er við að
varpa ljósi á þetta fyrirbæri og hvort það hafi mikilvægu hlutverki að gegna í
tónlistarlífinu, fyrir tónleikagesti á Airwaves og lífið í borginni. Þetta er gert í gegnum
svör viðmælenda við spurningum kvikmyndagerðarmannsins, en rödd spyrjandans fær
nánast aldrei að heyrast í myndinni. Markmiðið er í stuttu máli að kafa ofan í fyrirbærið
Off Venue og varpa ljósi á mátt þess í umgjörð Iceland Airwaves með viðtölum við
listamenn, starfsmenn Iceland Airwaves sem og sérfræðinga sem þekkja vel til
tónlistargeirans.
Í þessu samhengi er Off Venue – Tónlist tónlistarinnar vegna tvímælalaust
rockumentary-mynd enda er í henni tónlist og hún fjallar um tónlist og tónlist sem á sér
líf á ákveðnum vettvangi, á ákveðnum tíma. Þar sem myndin er tekin upp á vettvangi og
viðtölum er beitt til að miðla upplýsingum til áhorfenda á hún að miklu leyti heima í
tveimur ef ekki þremur flokkum Nichols yfir gerðir heimildarmynda. Í fyrsta lagi má
setja hana í flokk athugunarmynda þar sem fylgst er með því sem gerist á vettvangi án
þess að reynt sé að hafa áhrif á það sem er að gerast en þetta á sérstaklega við þegar
tónleikar listafólksins eru teknir upp. Hér er markmiðið að fanga augnablikið, að vera á
staðnum og fylgjast með viðfangsefninu, gefa áhorfendum tækifæri til að upplifa
stemninguna á raunsæjan hátt í gegnum myndavélalinsuna sem fangar viðfangsefnið
óuppstillt. Að sama skapi fellur myndin mjög vel að fjórðu röddinni, hún er
þátttökuheimildarmynd, og að mínu mati er sú rödd jafnvel mun sterkari og talar hærra.
Hér er ákveðin mannfræðileg nálgun þar sem fyrirbæri er rannsakað, nærvera
kvikmyndagerðarmannsins er til staðar og myndin er greinilega gerð á þeim vettvangi
þar sem hlutirnir eru að gerast. Í myndinni eru mörg viðtöl við hlutaðeigandi aðila sem
sjá má spila tónlist á þeim stöðum sem fylgst er með og í þessum viðtölum lýsa þeir
42
reynslu sinni og hugmyndum um þetta hliðarsjálf hátíðarinnar. Greina má mikla nálægð
og sterkt samband á milli spyrils og viðmælenda í myndinni en það einkennir oft
þátttökuheimildarmyndir. Að lokum má einnig greina áhrif frá fimmtu röddinni,
íhugunarmyndin sem einnig er nefnd sjálfhverfamyndin. Myndin byggir á og deilir
persónulegri reynslu minni og skín áhugi minn sem tónlistaraðdáanda þarna í gegn. Þó
svo að ég sé ekki beint að ljá myndinni mínar skoðanir í tali þá geri ég það í tónum og
þar að auki er það ég sem stend að baki framleiðslunni. Það er ég sem vel efnið,
sjónarhornið, tek viðtölin og spyr spurninganna og því eru áhrif mín ekki umflúin sem
og nálægð mín við efnið.
Þegar unnið er með heimildarmyndaformið er gott að leiða hugann að því að um
leið og þessi miðlunarleið kemst næst veruleikanum þar sem höfðað er til fjölbreyttrar
skynjunar með hljóði og mynd er nauðsynlegt að vera meðvitaður um takmarkanir
miðilsins sem og kosti hans. Glugginn sem horft er innum er alltaf skilyrtur af
aðstæðum og þeirri staðreynd að á bakvið myndavélina er einhver sem velur
sjónarhornið. Tímaramminn er knappur og hér er erfitt að koma á framfæri flóknu
sögulegu samhengi án þess að eiga það á hættu að missa athygli áhorfenda. Allt það efni
sem tekið er upp er klippt út frá sjónarhorni og hugmyndum leikstjórans með það að
markmiði að miðla efninu sem best til áhorfandans og segja söguna eins og höfundur
myndar telur best í rökstuddu samhengi hlutanna þar sem heimildarmyndir fjalla um
raunverulega atburði. Efnið er alltaf meðhöndlað í eftirvinnslu þar sem valið er úr því
og klippt til þannig að það henti kvikmyndinni sem verið er að skapa og uppbyggingu
hennar (Nichols, 2001; Arnar Árnason, 2002). Þannig verður vettvangsathugun
myndarinnar (etnógrafían) skilyrt þar sem sjónarhorn sögunnar byggir á vissri
framsetningu höfundar og því með fingraför hans á linsunni. Allt mannlegt er gert í
ákveðnum tilgangi, meðvitað eða ómeðvitað, fyrir því liggur ákveðin vissa. Hafa ber í
huga að heimildarmyndir geta aldrei verið hreinn gluggi inn í raunveruleikann og líf
annarra því merking getur aldrei skilað sér að fullu til áhorfandans og hefur ýmislegt þar
áhrif á. Aðstæður hafa áhrif á það sem tekið er upp og ekki má gleyma að í
eftirvinnslunni eru hlutir klipptir til og jafnvel settir í annað samhengi. Þar að leiðandi er
framsetning veruleikans sem heimildarmyndin sýnir skilyrt af ákveðnum pólitískum og
menningarlegum aðstæðum (Arnar Árnason 2002; Halla Kristín Einarsdóttir, 2015).
Fólki hættir til að trúa því að kvikmyndir og myndir ljúgi ekki en tæknilega séð er
mynd tilbúningur eins og mannfræðingurinn Jay Ruby kemur inn á grein sinni um
43
siðfræði í myndum en þar bendir hann réttilega á að það má ekki gleymast að kvikmynd
er ekki bara búin til tæknilega heldur líka tilbúningur einstaklinga sem hafa
undirliggjandi markmið með túlkun sinni á veröldinni. Þessir einstaklingar tilheyra
einnig hópi og menningarheimi sem veldur því að veröldin er spegluð frá ákveðnu
sjónarhorni þrátt fyrir fögur fyrirheit um faglega nálgun og vinnubrögð. Myndtæknin
getur aldrei veitt okkur hlutlausan vitnisburð um raunveruleikann og segir Ruby það
siðferðilega skyldu kvikmyndagerðarfólks að sýna áhorfendum að verk þeirra spegli
ekki samfélagið á hlutlægan hátt því hin raunsanna mynd sé ekki í boði (Ruby, 1977).
Nærvera myndavélarinnar og annars fólks hefur áhrif á viðfangsefnið og
viðmælendur fara jafnvel í aðrar stellingar og gera og segja hluti sem þeir telja
„nauðsynlega“ og þannig verður til leikrit sem á ekkert skylt við raunveruleikann. Erfitt
getur verið að koma auga á þetta eða spyrna við þessu en þetta veldur truflun á boðum
og skilboðin bjagast, sannleikurinn veður tilbúinn. Þetta getur bæði gerst hjá þeim sem
miðlar en líka hjá þeim sem tekur á móti skilboðunum. Merkingin á viðfanginu getur
því breyst og teygst þegar heimildarmyndin á í hlut, orðið önnur vegna mistúlkunar
miðlarans eða áhorfenda og má því segja að það sé stundum móða á glugganum sem
horft er innum eða fingrafar á linsunni.
44
5. Iceland Airwaves í stuttu mál
Það er alveg merkilegt að fólk kaupir ekki miða þegar það sér mynd af
hljómsveitinni. Það kaupir miða á tónleika þegar það sér að það er fjör á
tónleikum með henni. Ef það sér svita og tár, þá kaupir það miða!
- Einar Örn Benediktsson, tónlistarmaður og fv. póstbifreiðarstjóri10
Rannsóknir í viðburðarfræðum lýsa þróun hátíða og viðburða á þá leið að í upphafi
þjóni hátíð sértækum markmiðum samfélagsins sem hún sprettur úr áður en hún nær að
vekja áhuga og draga að ferðamenn. Í byrjun þjóni hátíðin sértækum tilgangi og það sé
sá kjarni sem hún þurfi að þjóna ásamt því að takast á við ný hlutverk sem fylgja vexti
og vinsældum (Vinnicombe, T. og Sou, J.P.U.,2017). Nóg hefur verið ritað um þróun
Iceland Airwaves í gegnum árin og samband hátíðarinnar við íslensku tónlistarsenuna
og ég hef ákveðið að feta ekki frekar þá slóð hér en mun þó rekja stuttlega sögu
Airwaves, horfa á hvað gerir hana einstaka og áhrifaríka auk þess að fjalla almennt um
hátíðir og hvað gerir þær eftirsóknarverðar og tengja efni myndarinnar.
Iceland Airwaves hátíðin hefur nú verið haldin í tuttugu ár. Fyrst árið 1999 í
flugskýli á Reykjavíkurflugvelli en svo hefur hátíðin dreift úr sér á alla helstu
tónleikastaði Reykjavíkurborgar og er í dag stærsta og þekktasta tónlistarhátíð landsins
(Iceland Airwaves, 2019; Tómas Young, 2013). Frá því að hátíðin var haldin fyrst hefur
hún haft þann megin tilgang að efla íslenska tónlist ásamt því að koma íslenskum tón-
listarmönnum á framfæri erlendis og í erlendum fjölmiðlum. Annað markmið með
hátíðinni, og sem hefur verið vaxandi hlutverk síðastliðinn áratug, er að flytja inn
erlenda ferðamenn til landsins á tíma sem ferðamannastraumur er minni (Grímur
Atlason, 2016).
Árið 2010 tók Útflutningsskrifstofa íslenskrar tónlistar, ÚTÓN, ásamt Icelandair
rekstur Iceland Airwaves yfir af fyrri rekstraraðila Hr. Örlygi (Mbl.is, 2010). Í kjölfarið
var stofnað félag innan ÚTÓN til að halda utan um rekstur hátíðarinnar. Grímur Atlason
var ráðinn sem framkvæmdastjóri Iceland Airwaves og stóð hann vaktina í átta ár en lét
af stöfum árið 2018 þegar Sena Live keypti rekstur Iceland Airwaves af Icelandair en
rekstur hátíðarinnar hafði verið þungur árin áður (Kjarninn, 2018; Kolbeinn Tumi
Daðason, 2018a og 2018b). Í dag líkt og áður er hátíðin í nánu samstarfi við Icelandair
10
Tilvitnun er fengin úr viðtali sem Jóhannes Stefánsson tók við Einar Örn fyrir Viðskiptablaðið þann 13.
nóvember 2014, bls. 2.
45
sem skuldbatt sig við söluna til Senu Live til að vera áfram einn helsti styrktar- og
samstarfsaðili Iceland Airwaves og styðja við markaðssetningu hátíðarinnar, innanlands
sem utan (Kjarninn, 2018; Iceland Airwaves, 2019; Kolbeinn Tumi Daðason, 2018b).
Iceland Airwaves er líka með samstarfssamning við Menningar- og ferðamálasvið
Reykjavíkurborgar sem veitir fjárstuðning til hátíðarinnar þar sem hátíðin er útnefnd ein
fjögra borgarhátíða Reykjavíkur 2017 til 2019. Nýjasti samningur þess efnis var
undirritaður í apríl 2018 og gildir til 31. desember 2019. Á samningstímanum greiðir
Reykjavíkurborg Iceland Airwaves ehf. 22 milljónir króna að uppfylltum skilyrðum
samstarfssamningsins (Menningar- og ferðamálasvið Reykjavíkur, 2018; Benedikt
Bóas, 2018).
Markmið samstarfsins eru eftirfarandi:
vera til eflingar menningar og listum í Reykjavík
vera opin almenningi, aðgengileg og sýnileg
hafa verið haldin að lágmarki fimm sinnum
vera haldin árlega
vera með alþjóðlega tengingu
standa yfir í þrjá daga eða lengur
vera með faglega stjórn
viðhafa góða stjórnarhætti og rekstrarlegt gegnsæi
fullnægja kröfum um fagmennsku og gæði
vera framúrskarandi á sínu sviði
(Menningar- og ferðamálasvið Reykjavíkur, 2018).
Í samninginum kemur einnig fram hver tillangur og markmið Airwaves eru:
efla tónlistarlíf í Reykjavík, auka fjölbreytnina og hvetja unga fólkið til dáða
koma íslenskum tónlistarmönnum á framfæri erlendis
efla útflutning íslenskrar tónlistar
styrkja jákvæða ímynd íslenskrar tónlistar, bæði innanlands og utan
vekja athygli á Reykjavík sem tónlistarborg
fjölga ferðamönnum utan háannatíma
(Menningar- og ferðamálasvið Reykjavíkur, 2018).
Stuðningur Icelandair og Reykjavíkurborgar er alveg ómetanlegur fyrir Iceland
Airwaves en hátíðin er að sama skapi gríðarleg vítamínsprauta fyrir
ferðamannaiðnaðinn yfir vetrarmánuðina. Árið 2010 voru 280 tónleikar í kortunum og
annað eins á Off Venue. Uppselt var á Airwaves og yfir 2300 erlendir gestir sóttu
hátíðina og þar af um 400 blaðamenn og fólk sem starfar í tónlistariðnaðinum (Grímur
46
Atlason, 2010). Sex árum síðar var staðan orðin allt önnur en 2016 var líka búist við því
að uppselt yrði á hátíðina, 9000 manns með armband11
og meirihluti þeirra erlendir
ferðamenn en þannig var það búið að vera síðan 2012 en fyrir það höfðu Íslendingar
verið fjölmennari á hátíðinni (Grímur Atlason, 2016).
Off Venue-tónleikum hafði að sama skapi fjölgað til muna. Árið 2015 voru þeir
690 talsins en 2016 sló öll met þar sem boðið var upp á 821 tónleika. Grímur skaut á að
í kringum 70 þúsund manns myndu njóta Off Venue á einn eða annan hátt vikuna sem
Iceland Airwaves færi fram. Hin formlega dagskrá bauð hinsvegar upp á 250 tónleika
sem 219 hljómsveitir/listamenn sáu um að fylla (Lucy Hill, 2016; Grímur Atlason,
2016).
Það er margt sem mælir með því að standa vel við bakið á tónlistartengdum
hátíðum en þeim hefur farið fjölgandi um allan heim síðustu fjörutíu ár og vekja áhuga
ferðamanna á menningu þjóða og á stöðum sem eru ekki í alfaraleið. Hátíðir þurfa tíma
til að festa sig í sessi en með tíð og tíma vekja þær áhuga sífellt stærri hóps. Til þess að
svo verði þarf að vanda til verka, byggja upp orðspor og leyfa verkefninu að vaxa á
náttúrulegan hátt án þvingana og þannig rækta hið einstaka. Íslensk tónlist hefur
einstakan sjarma og vekur greinilega áhuga tónlistaraðdáenda sem koma hingað og
upplifa það sem Iceland Airwaves hefur upp á að bjóða. Viðburðafræðingar vekja
athygli á því að nauðynlegt sé að leyfa íbúum borga þar sem hátíðir fara fram að taka
þátt og bæta við dagskrána. Þannig sé búin til samkennd og stolt meðal þátttakenda og
að auki sé komist hjá því að verkefni staðni eða einangrist í höndum skipuleggjanda
(Picard, D. og Robinson, M., 2006). Það má vissulega segja að þessi þróun hafi átt sér
stað með tónlistarhátíðinni Iceland Airwaves en einnig má benda á Þjóðhátíð í Eyjum
sem gott dæmi um þetta þar sem vel má merkja þessa þátttöku samfélagslagsins sem
skilar sér í samkennd og frumkvæði þegar rýnt er undir yfirborðið.
Rannsóknir hafa sýnt fram á að efnahagslegur ávinningur af tónlistarhátíðum er
jákvæður fyrir svæði og eru áhrif Airwaves hátíðarinnar þar engin undantekning.
Hugtakið skapandi atvinnugreinar (e. Creative industries) á vel við til að lýsa þeim
suðupotti sem Iceland Airwaves er. Hugtakið skapandi atvinnugreinar felur í sér
merkingu sem nær yfir víðann vettvang sköpunar, framleiðslu afurða og dreifingu
þeirra. Hér er átt við þjónustu sem miðlar og nýtir sér þekkingarverðmæti við sína
11
Armband er það sem tónleikagestir fá í skiptum fyrir aðgangsmiða á hátíðina og sýna til að fá inngöngu
á þeim fjölmörgu tónleikastöðum sem taka þátt í Airwaves. Tónlistarfólk og starfsfólk í tónlistargeiranum
ganga líka með armanband.
47
tekjuöflun. Í stuttu máli blandast hér saman heimur lista, viðskipta og tækni þannig að
úr verða nýjar hugmyndir sem skapa samfélaginu ábata (Margrét Sigrún Sigurðardóttir
og Tómas Young, 2011).
Efnahagsleg áhrif Iceland Airwaves fyrir íslenskt samfélag eru töluverð og nægir að
nefna þrjár kannanir því til stuðnings, tvær sem Útflutningsskrifstofa íslenskrar tónlistar
(ÚTÓN) framkvæmdi í samvinnu við Reykjavíkurborg árin 2010 og 2011 á
ferðamönnum sem sóttu hátíðina heim og svo samnorræna könnun sem
Höfuðborgarstofa tók þátt í árið 2005. Niðurstöður úr rannsóknunum sýndu fram á
góðar tekjur af erlendum gestum sem eyða hundruðum milljóna á meðan á heimsókn
þeirra stendur. Þeir sem sóttu hátíðina heim árið 2005 voru að leggja til 185 milljónir
króna á þeim tíma en þá var eyðsla utan borgarinnar og ferðakostnaður ekki talinn með
(Tómas Young, 2013). Neysla ferðamanna árið 2010 náði 313 milljónum króna en jókst
svo upp í 482,5 milljónir árið á eftir. Líkt og áður þá var ferðakostnaður og eyðsla utan
höfuðborgarsvæðisins ekki tekin með í reikninginn (Tómas Young, 2010; 2011; 2013).
Áhugavert er svo að nefna til sögunnar fjórðu könnunina sem var gerð af ÚTÓN í
samstarfi við Íslandsstofu árið 2012 en þá jókst eyðsla erlendra gesta um 66% upp í 802
milljónir en aukninguna má helst skýra með fjölgun erlendra gesta á hátíðinni milli ára
úr 2.794 í 4.076 (Tómas Young, 2013).
Efnahagslegur ábati fyrir samfélagið af tónlistarhátíð á borð við Iceland Airwaves
er því gífurlegur og má áætla að velta verslunar í Reykjavík margfaldist yfir þá daga
sem hátíðin fer fram. Hafa ber í huga að ávinningur af hátíð eins og Airwaves er samt
mun meiri en hagrænn efnahagslegur ábati gefur til kynna. Ávinningurinn er
margþættari og stærri á heildina litið því hátíðin skilar líka miklum samfélagslegum,
listrænum og menningarlegum ábata til þjóðfélagsins. Airwaves er bæði vettvangur fyrir
fólk til að upplifa list, hittast og gleðjast en einnig svið fyrir tónlistarfólkið til að springa
út og tjá sig fyrir stóran hóp af hlustendum, koma list sinni á framfæri (Throsby, 2003;
Toynbee, 2000).
Á Iceland Airwaves gefst íslenskum áhorfendum að auki tækifæri til að sjá erlenda
listamenn koma fram í hópi allra þeirra listamanna sem fram koma en árið 2018 komu
til að mynda um 240 hljómsveitir og einyrkjar frá 25 löndum fram á hátíðinni (Mbl.is,
2018). Tónleikar á hátíðinni eru oftar en ekki eftirminnilegir og til mikillar fyrirmyndar
því öllu er til tjaldað til að heilla tónleikagesti, fjölmiðla og fagaðila en hátíðarhaldarar
leggja kapp sitt við að gera hátíðina alþjóðlega og því til mikils að vinna fyrir listamenn
48
ef vel gengur. Rekstraraðilar Airwaves eiga í góðu samstarfi við ÚTÓN og STEF sem
leggja metnað sinn í að lyfta undir íslenska listamenn, styðja við tónlistariðnaðinn og
stuðla að tengslamyndum við erlenda fagaðila. Bryndís Jónatansdóttir verkefnastjóri
ÚTÓN bendir á í viðtali í DV árið 2018 að í tengslum við Airwaves standi ÚTÓN fyrir
ráðstefnu, tengslafundum og vinnusmiðjum sem opnar eru tónlistarfólki en þangað er
erlendum fagaðilum sérstaklega boðið að mæta, kynna sig og taka þátt í samtali við
íslenskt tónlistarfólk. Þetta er liður í því að ýta undir íslenska tónlist og um leið opna
tónlistarfólki dyr inn á erlenda markaði. Þarna gefst fólki tækifæri til að öðlast
mikilvæga þekkingu og skapa viðskiptasambönd sem leiða jafnvel til nýrra tækifæra til
tónleikahalds eða samstarfs á sviði útgáfumála og útrásarverkefna (Guðni Einarsson,
2018).
En af hverju fer fólk á tónlistarhátíðir, eftir hverju er það að sækjast og hvað gerir
þessa viðburði frábrugðna öðrum tónleikum? Þessu er ekki auðsvarað og innan
fræðanna er fólk sammála um að rannsóknir séu ekki orðnar nægilega margar til að
alhæfa um málið. Það er þó orðið nokkuð ljóst að tónlistarhátíðir færa fólk nær hvort
öðru, þær fá fólk til að upplifa samheldni sem treystir böndin og eykur vellíðan.
Tónleikagestir finna til frelsis í fjöldanum sem sækir tónleika og þarna finnur fólk annað
fólk sem hefur svipuð lífsviðhorf. Viðburðarstjórnandinn Sorcha McGrath gerði könnun
meðal ungs fólks sem leiddi í ljós fimm megin þætti sem þeim þótti mikilvægir þegar
það sótti tónlistarhátíðir: Fyrst var það tónlistin og sú upplifun sem hún færði unga
fólkinu, því næst var það hátíðin sjálf, hugmyndin um flótta frá hinu daglega umhverfi,
félagslegi þátturinn og svo síðast en ekki síst tengingin á milli tónlistar og tilfinninga. Í
stuttu máli var fókusinn hjá rannsóknarhópnum á góða upplifun í góðum félagsskap og
að öðlast nýja reynslu (McGrath, 2015). Tónlistarhátíðir höfða líka til fólks þar sem þær
bjóða upp á fjölbreytta dagskrá, samheldni og samkennd í stórum hóp og góða
skemmtun. Orðið hátíð, táknar gleði, fjör og fögnuður í tíma og rúmi þar sem fólk
kemur saman til að eiga góða stund fjarri dagsins amstri (Gibson og Connell, 2012).
Hafa ber í huga að tónlistarhátíðir sem teknar eru fyrir í erlendum rannsóknum eru
jafnan ekki borgarhátíðir eins og Iceland Airwaves. Þar er verið að rannsaka hátíðir eins
og Glastonbury, The Big Day Out og Hróarskeldu en þarna eru þó líka hátíðir inn á
milli sem eru haldnar til þess að draga að gesti að svæðum sem eru afskekkt og mörgum
ókunn. Hið óvænta og ókunna er einmitt beitt vopn í markaðskistu Iceland Airwaves því
tónlistarhátíðir sem bjóða upp á eitthvað óvænt og ögrandi eru að tikka í réttu boxin hjá
49
tónlistarferðalöngum auk þess sem smæð og möguleikinn á að komast í nálægð við
tónlistarfólkið líkt og á Airwaves þykir afar verðmætt í huga tónleikagesta (McGrath,
2015).
Margar tónlistarhátíðir eru haldnar ár hvert um heim allan og þær eru jafn
mismunandi og þær eru margar. Tónlistarhátíðir reyna eftir fremsta megni að tengjast
þeim stöðum sem þær eru haldnar á og leita sér að sérstöðu sem getur falið í sér til
dæmis tónlistarstefnu eða stað. Það sem einkennir líka tónlistarhátíðir er að þær
innihalda marga listamenn og marga tónleika sem eiga sér stað yfir nokkurn tíma, allt
frá einum degi yfir í nokkra daga (Bowen, Heather E. og Daniels, Margaret J, 2005).
Ástæður fólks til að sækja tónlistarhátíðir eru vissulega margar og mismunandi en áhugi
á tónlist er þó alltaf sameiginlegur þáttur og mikilvægt er að hafa í huga að
tónlistarferðamennska hefur verið í mikilli uppsveiflu og ábati af komu ferðamanna á
Iceland Airwaves er mikill, bæði hagrænn, félagslegur og samfélagslegur (McGrath,
2015; Tómas Young, 2011, 2013).
5.1 Markmið, markaðssetning og markhópar Iceland Airwaves
Helstu markmið Iceland Airwaves (Grímur Atlason, 2016; Tómas Young, 2013; Jóhann
Ágúst Jóhannsson, 2010):
1. Að kynna íslenska tónlist og tónlistarmenn
2. Að bjóða upp á nýja, ferska og spennandi erlenda listamenn
3. Að skemmta fólki
4. Að ná til innlendra og erlendra tónlistaraðdáenda
5. Að ná til erlendra blaðamanna og kynna íslenska menningu, náttúru og þjóðlíf
6. Að ná til tónlistarbransafólks og kynna íslenska tónlist
7. Að kynna land og þjóð
8. Að skapa tengslanet fyrir íslenskt tónlistarfólk og íslenskan tónlistarbransa
útfyrir landssteinana við til dæmis erlenda tónlistarblaðamenn, erlendar
tónlistarhátíðir og erlendan tónlistariðnað
9. Að efla og styrkja íslenskt efnahagslíf
10. Að efla og styrkja íslenskt samfélag og menningarlíf á Íslandi
50
Markhópur Iceland Airwaves er til að byrja með tvískiptur: a) Íslendingar og b)
Útlendingar. Það sem þeir eiga sameiginlegt:
Ungt fólk 18 til 25ára
Fólk á aldrinum 26 ára til 45 ára
Fólk sem er vel stætt og vill skoða heiminn
Hefur áhuga á menningu og þá sérstaklega tónlist (tónlistarferðalangar)
Bæði karlmenn og konur
Fólk sem vill skemmta sér
Fólk sem hefur áhuga á því að ferðast
Einstaklingar sem eru opnir fyrir nýjungum
Fólk sem er að leita að nýrri upplifun
Blaðamenn og fólk sem vinnur í tónlistariðnaðinum
Íslenska markhópinn þarf að nálgast með því að bjóða upp á spennandi dagskrá sem
er í takt við tímann. Dagskráin verður að höfða til tónlistaráhugafólks en hún þarf einnig
að tala til hins almenna tónlistarhlustanda og lofa góðri skemmtun en þessum
markmiðum má ná með því að bóka vinsæla, vaxandi og virta erlenda listamenn og
vinsæla íslenska listamenn. Tónlistarpælarar þurfa að fá eitthvað sem nær bæði djúpt og
breytt þannig að bjóða þarf upp á spennandi tónlistarstefnur, nýja og framsækna
listamenn úr öllum geirum tónlistar, bæði innlenda og erlenda.
Úti í hinum stóra heimi er Ísland þekkt fyrir framsækna tónlist og skapandi listir.
Því er mikilvægt að sækja þá tónlistarferðamenn og hópa sem hafa áhuga á slíkri tónlist
en hafa einnig áhuga á Íslandi, náttúru landsins, sögu og menning sem og iðandi
mannlífi Reykjavíkurborgar. Það þarf að beina spjótunum að ungu og ævintýragjörnu
fólki sem er vel stætt og fram til þessa hefur gengið vel að ná til þess hóps (McGrath,
2015; Jóhann Ágúst Jóhannsson, 2010).
Þegar kemur að því að fá fólk til að kaupa vöru er mikilvægt að greina
neytendahegðun, vonir og væntingar markhópsins. Margir þættir hafa áhrif á verð- og
kaupgetu en kauphegðun fólks stýrist af þáttum eins og áhrifum umhverfis, tekjuþáttum,
frítíma, áhugamálum, sérstöðu viðburðar, samfélagslegum þáttum, samkeppni og
lífsuppfyllingu sem leitað er eftir svo fátt eitt sé nefnt (Shone og Parry, 2004).
Mikilvægt er að skilja og þekkja þá hvata sem fá fólk til að bregðast við en breytur geta
verið mjög fjölbreyttar þegar kemur að því hvers vegna einhver tekur þátt í viðburði.
51
Hvatar geta einnig verið fleiri en einn, til dæmis getur aðalástæða fyrir þátttöku verið
félagsleg en á eftir henni fylgir svo skemmtana- og afþreyingarþrá (McGrath, 2015).
Löngun til að upplifa eitthvað alveg einstakt vegur þungt og því hefur borg sem
iðar af lífi og býður upp á tónleika frá morgni til kvölds gott samkeppnisforskot, það er
meira að segja hægt að fara á tónleika á dvalarheimili eldri borgara. Markaðssetning er
nefnilega ekki bara að fá fólk til að mæta heldur einnig að tryggja það að ánægja og
upplifun standist þær væntingar sem fólk hefur og að viðburðurinn uppfylli þær skyldur
og loforð sem búið er að veita í gegnum kynningu og markaðssetningu.
Árið 2016 var lagt upp með að gestir hátíðarinnar yrðu ríflega 9 þúsund, það er að
segja gestir með armband samkvæmt Grími Atlasyni (2016). Hann benti á að það væri
toppurinn og að hátíðin bæri ekki meiri fjölda. Meirihluti tónleikagesta voru erlendir
ferðamenn en fram að árinu 2012 höfðu Íslendingar verið fjölmennari á hátíðinni. Þessi
þróun er í takt við markmið hátíðarinnar og það samstarf sem hún á við Icelandair og
Reykjavíkurborg sem gengur út á að fjölga útlendingum utan háannatíma. Grímur tekur
þó fram að það sé afar mikilvægt að Íslendingar sæki einnig hátíðina og tekur sterkt til
orða þegar hann segir að ef Íslendingar geri það ekki þá muni hátíðin deyja (Grímur
Atlason, 2016).
52
6. Off Venue: Mikilvægi og breyttar áherslur
Ástæður fólks til að spila á Off Venue eru margar og mismunandi. Þarna er hægt að
upplifa allan skalann, sjá fræga listamenn og óþekkta sem vilja ná til fleira fólks með
því að spila fleiri tónleika, kynna sig og tónlist sína fyrir nýjum áhorfendum og
bransafólki sem er í bænum og að gera eitthvað öðruvísi. Hér er mikilvægur vettvangur
fyrir ný bönd til að öðlast reynslu við að koma fram fyrir ólíka hópa sem eru á Íslandi á
þessum tíma. Lucy Hill (2016), sem sá um Off Venue-dagskrána, bendir á að það ríki
mikill og góður andi á hliðardagskránni sem veitir listamönnum ákveðið frelsi sem þeir
geti ekki alveg nýtt sér á stóra sviðinu. Þarna sé í boði önnur reynsla fyrir alla sem koma
og sjá og einnig þá sem eru að koma fram. Lucy telur áhorfendur vera einstaklega opna
fyrir nýjungum þegar þeir séu staddir á Airwaves enda andrúmsloftið alveg einstakt
(Lucy Hill, 2016).
Þetta er hluti af því orðspori sem Ísland hefur fengið á sig, að vera einstakur staður
þar sem sköpunarkrafturinn er mikill og ýtt er undir frelsi til að reyna eitthvað nýtt og
gestir hafa ákveðnar væntingar um slíka upplifun. Sérstaða íslenskrar tónlistar þykir
mikil og má þar nefna til sögunnar listamenn eins og Björk, múm, Gus Gus, Ólaf
Arnalds, amiina, Hildi Guðnadóttur, Of Monsters and Men og Sigur Rós. Það þykir
sérstakt hve margir hæfileikaríkir tónlistarmmenn koma frá Íslandi og ímynd landsins á
mikið undir tónlist komið. Íslensk tónlist vekur athygli erlendis og hún nýtur virðingar.
Fólksfjöldi, eða kannski öllu heldur fólks fæð, á Íslandi hefur sín áhrif á allt skipulag,
framkvæmd viðburða og samskipti innan tónlistarsenunnar. Það hefur verið lenska
innan tónlistargeirans að bjarga sér sjálfur og aðstoða að sama skapi náungann með
besta móti. Á íslensku tónlistarsenunni getur einstaklingurinn haft mikil áhrif á
umhverfi sitt og samfélag og þetta á svo sannarlega við samfélag tónlistarfólks.
Hlutirnir eru oft fljótir að gerast, svo fljótir að undrun sætir og sér í lagi í augum
útlendinga sem eru ekki vanir slíkri sjálfsbjargarviðleitni. Það er hægt að gera margt á
eigin rammleik og eigin forsendum sem er ótrúlegt í sjálfu sér því tónlistargeirinn á það
til að vera formlegur og hægfara. Þetta er mikil lukka en líka bölvun því menn reka sig
oft á en á sama tíma er lært af reynslunni og skrifræðinu er haldið í lágmarki (Arnar
Eggert Thoroddsen, 2019).
Árið 2010 lagði ég stund á verknám í viðburðastjórnun á skrifstofu Iceland
Airwaves. Ég hafði orð á því í lokaskýrslu sem ég ritaði um verknámið að það væri
„mikilvægt að huga að því að það eru margir að sækja hátíðina sem eru að leita sér að
53
viðburðum sem kostar ekki inn á og aldrei fyrr hefur Off-venue dagskrá IA verið
glæsilegri fyrir þá sem ekki áttu miða á hátíðina en einnig þá sem ekki eru nægilega
gamlir til að sækja skemmtistaði að kvöldi til“ (Jóhann Ágúst Jóhannsson, 2010).
Off Venue hluti dagskrár Iceland Airwaves hefur alltaf verið mér kær og vakið hjá
mér bæði athygli og eftirvæntingu. Þarna leysist úr læðingi mikill kraftur og fjölbreytnin
er allsráðandi þegar kemur að tónlistarstefnum og tónleikastöðum. Það er eitthvað
virkilega heillandi, óvænt og öðruvísi við tónleika í almenningsrými verslana,
veitingarstaða og stofnana í miðbænum sem er yndislegt að upplifa. Fólk hjálpast að og
allir fá að taka þátt enda eru viðburðir gjaldfrjálsir og það er ekkert aldurstakmark. Í
þessum rýmum myndast oft á tíðum alveg ótrúleg stemning þegar dúndrandi
diskótónlist eða ólgandi rokkið flæðir um.
Áhorfendur láta sig ekki vanta á þessa viðburði og fólk nýtur þess út í ystu æsar að
upplifa nýja tónlist, á nýjum stað, með nýjum andlitum, en þessi stemning er einmitt það
sem fangar Airwaves-andann og undirbýr fólk fyrir það sem kvöldið ber í skauti sér á
þekktustu tónlistarhátíð Íslands. Grímur Atlason (2016) fullyrðir að hann hafi hvergi séð
aðra eins Off Venue-dagskrá eins og á Iceland Airwaves og á þessum tíma sótti hann
tónlistarhátíðir um allan heim. Hann tekur fram að hann hafi aldrei séð borg, nema
kannski Austin í Texas, umbyltast líkt og Reykjavík gerir þessa daga. Hér vita allir
borgarbúar að hátíðin er í gangi, það er vel tekið á móti gestum og fólk er mjög jákvætt í
garð hátíðarinnar. Það er þessi tilfinning að þetta sé gaman og gott, og til þess að
skemmta en ekki til leiðinda, sem gerir Reykjavík öðruvísi og sérstaka þessa viku
(Grímur Atlason, 2016).
Staðir sem bjóða upp á tónleika á Off Venue búa til sína dagskrá sjálfir en
Airwaves aðstoða staðina við að bóka bönd, komast í samband við rétt fólk og vera rétt
undirbúinir fyrir móttöku listamanna. Grímur tekur það sérstaklega fram hve mikilvægt
það sé að fylgjast vel með því hvenær og hvar bönd eru að spila á Off Venue til að engir
árekstrar verði við aðaldagskrána því listamenn verða að mæta tímanlega í hljóðprufur á
daginn og svo aftur á tónleika um kvöldið. Einnig kemur það oft fyrir að meðlimir
sveita eru í mörgum böndum og þá þarf að vera tími til að komast á milli staða enda geti
fólk aðeins verið á einum stað í einu. Öll dagskrá er árekstrarprófuð nokkrum sinnum í
undirbúningnum, bæði hin formlega dagskrá og svo hliðardagskráin, til að koma í veg
fyrir slíka árekstra (Grímur Atlason, 2016).
54
Grímur, starfaði sem framkvæmdarstjóri Iceland Airwaves frá 2010 og fram í
byrjun ársins 2018, lagði metnað í að Off Venue-dagskráin væri í góðum samhljómi við
hátíðina, vel skipulögð og spennandi. Í viðtali fyrir myndina leggur hann áherslu á að
Off Venue sé skemmtileg viðbót við hátíðina og að þessi dagskrá veiti henni aukið vægi
en geti að sjálfsögðu ekki stækkað endalaust líkt og hún hafði gert síðustu árin. Hann
bendir á að þessu fylgi líka neikvæð ruðningsáhrif þar sem margir kaupi sér vissulega
ekki miða og fari eingöngu á viðburði tengda Off Venue hátíðarinnar (Grímur Atlason,
2016). Lárus Jóhannesson, eigandi 12 Tóna, var á svipuðum nótum þegar rætt var við
hann. Lárus bendir á að Off Venue sé orðin stór hluti af upplifuninni sem Airwaves
bjóði uppá. Þarna sé svið fyrir óþekkt bönd til að stíga fram á og spennandi vettvangur
fyrir tónlistarþyrsta gesti hátíðarinnar til að upplifa íslenska tónlist allan daginn þegar
það gengur um bæinn (Lárus Jóhannesson, 2016).
Grímur (2016) bendir á hve merkilega víðferm Off Venue-dagskráin sé orðin og að
hún sé opin öllum. Tónlistarfólk kemur fram um allan bæ og hann efast ekki um að
þetta gefi hátíðinni aukið vægi. Viðbótin er stór og lyftir hátíðinni. Markmiðið er að
lífga upp á Reykjavík og lyfta þeim stöðum sem taka þátt en það er í grunninn ekki
mikill ágóði í því að halda Off Venue. Þetta er meira að gera sér dagamun og bæta við
gleðina (Grímur Atlason, 2016).
Viðmælendur í myndinni voru spurðir um hvort Off Venue á Airwaves væri í eðli
sínum mikilvægt og um ýmislegt annað því tengt. Það er gott að taka það fram að
viðtölin sem vitnað er hér í voru tekin tæpum tveimur árum áður en rekstur hátíðarinnar
færðist yfir til Senu Live sem átti eftir að gera breytingar á rekstrarfyrirkomulagi Off
Venue, meðal annars að draga verulega úr þeirri dagskrá þar sem hún var talin ógn við
tekjur af miðasölu á hátíðina (Birgir Olgeirsson, 2018; Iceland Review, 2018).
Tónlistarkonan Hildur er ein þeirra sem er ekki í neinum vafa um sérstöðu Off
Venue á Airwaves en hún segir að áhorfendur sem komi til að mynda á Off Venue í 12
Tónum séu þeir sem eru mikið að spá í tónlistinni, séu tónlistarspekúlantar. Á þessum
vettvangi nái hún oft mjög góðri tengingu við áhorfendur enda sé hún gjarnan
persónulegri á slíkum tónleikum og að hún þurfi að sama skapi að gefa meira af sér
(Hildur, 2016).
Bíó Paradís stóð fyrir flottri dagskrá á Off Venue 2016 og sagði Ólafur Halldór
Ólafsson (2016), sem þá var rekstrarstjóri bíósins, að margir hefðu sótt um að taka þátt
og að það væri vöxtur í þessu hjá honum þar sem dagskráin væri að byrja kl. 13 og
55
stæði til klukkan 19. Ólafur Halldór sagði fólk mæta snemma og það væri augljóst á
gestum að þeim langi að taka daginn snemma og fara á tónleika og það sé einmitt
markmiðið að halda úti dagskrá fyrir það fólk. Ólafur hafði svipaða sýn og Lárus í 12
Tónum og sagði Off Venue Iceland Airwaves vera hreinlega eins og aðra hátíð sem
virki vel með aðalhátíðinni sem væri ótrúlega skemmtilegt (Ólafur Halldór Ólafsson,
2016).
Tónlistar- og listamaðurinn Loji Höskuldsson bendir á að Off Venue sé fyrir honum
mjög mikilvægur partur af hátíðinni og kryddi hátíðina. Þarna gerast galdrarnir segir
Loji, þetta óvænta, og þarna kemst hann sem listamaður í meira tæri við áhorfendur.
Loji segir að á Off Venue geti hann líka upplifað bönd áður en þau nái vinsældum, bönd
sem eru jafnvel ekki á aðaldagskránni og því er þetta meira grúsk og afar spennandi.
Loji hefur einnig jákvæða upplifun af því að spila á Off Venue en þar náði hann m.a. að
komast í samband við erlenda plötuútgáfu og tónlistarbloggara (Loji Höskuldsson,
2016).
Arnar Eggert Thoroddsen tónlistarblaðamaður og doktor í tónlistarfræðum setur
hátíðina og þróun hennar í sögulegt samhengi og bendir réttilega á að Iceland Airwaves-
hátíðin hafi gengið í gegnum athyglisverðar breytingar. Hún hafi vaxið og dafnað en í
kingum árið 2000 hafi verið brattar hugmyndir sem virkuðu ekki og fókusinn
endurstilltur, lögð áhersla á að fá bönd sem eru við það að slá í gegn og þeim hrært
saman við íslensku listamennina. Þannig varð hátíðin skemmtileg og áhugaverð fyrir
tónlistargrúskara. Engin sé það stór að hann skyggi á þá sem vilja og þurfa að koma sér
á framfæri og í þessum jarðvegi vex og dafnar Off Venue-dagskráin. Arnar Eggert segir
Off Venue vera mikla þjónustu við tónlistaraðdáendur þar sem þeir eiga betra færi á að
grípa sinn listamann oftar auk þess sem þarna sé hægt að sjá bönd koma fram á
formlegum tónleikum og svo óformlegum sem setur skemmtilegan blæ á stemninguna.
Þetta gefur líka barnafólki tækifæri til að mæta á tónleika að degi til og þeim sem eiga
ekki miða til að vera með sem er bara fallegt. Arnar Eggert bætir við að í Off Venue
megi sjá ákveðið gildi Airwaves fyrir Reykjavíkurborg. Á hátíðina kemur mikið af fólki
sem dvelur í stuttan tíma og nýtur borgarinnar á þeim stutta tíma sem það sækir tónleika
og þetta fólk segir frá dvöl sinni. Sem fasti í rekstri Reykjavíkurborgar þá hefur þetta
mikið að segja því popp og rokktónlist er mikið og mikilvægt samfélagslegt hreyfiafl.
Það blasir við fyrir leikmanni að þarna er tappað inn í uppsprettu sköpunar og þarna eru
mikil jákvæð áhrif. Þarna er eitthvað á ferðinni sem næst ekki annarsstaðar og er
56
kannski best lýst sem fjölbreytileika. Í þessu liggur vaxtarbroddur og nýjar upplifanir
enda ekkert nema jákvætt við það að stækka Airwaveskökuna enda hafa gestir Airwaves
svo gaman að því að þvælast um og detta inn í einhverja snilld alveg óvart (Arnar
Eggert Thoroddsen, 2016).
12 Tónar hafa verið með frá uppfhafi Off Venue og þessi dagskrá hefur vaxið
mikið hjá búðinni þó hún sé ekki jafn stórtæk og fyrir um áratug síðan. Á árunum 2005
og 2006 var búðin undirlögð Off Venue allan daginn og þetta var risastórt partý. Í dag er
farin millivegurinn og verslunarreksturinn fær líka gott rými til að blómstra. Í augum
útlendinganna er þetta frábært segir Lárus Jóhannesson og bætir við að þetta framtak
hafi heppnast gríðarlega vel (2016).
Undanfarin ár hafa 12 Tónar boðið upp á sex atriði, tvö á dag, frá miðvikudegi til
föstudags. Fyrirspurnir frá tónlistarfólki um að fá að koma fram skipta hins vegar tugum
og það er oft erfitt að velja þar úr. Lárus tekur undir það sjónarmið að hátíðin hafi verið
að breytast, og sérstaklega hafi hún verið að stækka, og á tímabili var hún orðin of stór
en sé núna að finna jafnvægi á ný. Lárus segir Off Venue-dagskrána góða viðbót sem
gagnist gestum til að eiga fleiri tækifæri til að sjá listamenn en þetta eru fáir dagar og
mikið um að vera (Lárus Jóhannesson, 2016).
Lucy Hill (2016) og Lárus (2016) benda bæði á að dagskráin veiti fólki dýrmæt
tækifæri til að sjá listamann aftur sem fólk sé að uppgötva auk þess sem þarna er til
dæmis tækifærið fyrir fjölskyldur til að fara saman og njóta hátíðarinnar sem er einmitt
einn af hennar helstu styrkleikum, hvað hún höfðar og nær til stórs hóps. Það er alveg
einstakt fyrir tónlistaraðdáendur og barnafjölskyldur að geta séð og upplifað
uppáhaldsbandið sitt á pínu litlum stað í allt öðru umhverfi en á tónleikastað.
Hátíðin snýst um miklu meira en bara skemmtun. Þetta er eitthvað miklu dýpra en
það auk þess að vera uppskeruhátíð tónlistarbransans og mikil búbót fyrir
verslunarrekstur í miðbænum (Lárus Jóhannesson, 2016).
Markmið 12 Tóna með sinni dagskrá er að bjóða nýjum listamönnum í bland við
þekktari nöfn að koma fram þannig að gestir verslunarinnar geti heyrt eitthvað nýtt í
bland við gamalt en í gegnum árin hefur alltaf verið fullt út úr dyrum. Gestir leyfa Off
Venue að koma sér á óvart en það er þó ekki algilt því margir taka þetta mjög alvarlega
og sækja þar viðburði alveg eins og á aðaldagskránni og elta uppi sína uppáhalds
listamenn (Lárus Jóhannesson, 2016). Þegar Lárus er spurður um mun á On og Off
Venue þá er það helst alvaran sem og allur aðbúnaður sem er meiri á formlegum
57
tónleikum. Á tónleikum hátíðarinnar er það fagmannleikinn sem einkennir alla
tónleikastaði hátíðarinnar, þaulvanir hljóðmenn og sviðsmenn koma tónlistinni
frábærlega til skila til tónleikagesta á meðan að skortur getur verið á slíkri fagmennsku
á utandagskránni. Það kemur þó oft ekki að sök þar sem slíkt er bætt upp með spilagleði
og frumleika tónlistarfólks sem leggur metnað sinn í að gera ávallt sitt besta og nefnir
Lárus (2016) þar hljómsveitina Grísalappalísu máli sínu til stuðnings. Að lokum segir
Lárus að þessir dagar sem hátíðin stendur yfir séu ákveðinn toppur á ísjakanum í
íslensku tónlistarlífi. Það sem gerist allt árið um kring á Íslandi tengist hátíðinni á
einhvern máta því að þarna blómstrar fólk, það er að undirbúa sig allt árið fyrir þessa
uppskeruhátíð tónlistarlífsins meðvitað og ómeðvitað (Lárus Jóhannesson, 2016).
Juliette Devert frá Secret City Records útgáfunni frá Kanada var að koma annað
árið sitt í röð á Iceland Airwaves en hún hefur meðal annars skrifað meistararitgerð um
íslenska tónlist og ímynd hennar. Sem starfsmaður hljómplötufyrirtækis býr hún yfir
reynslu af tónlistarhátíðum og í samanburði segir hún Iceland Airwaves vera afslappaða,
spennandi hátíð og þó að unnið sé að því að skapa tengsl og sambönd þá er það ekki
þvingandi né leiðinlegt eins og oft vill verða á stórum samkomum því hér sé
skemmtilegt og tónlistin í fyrirrúmi. Hún er ekki í nokkrum vafa um að hátíðin sé afar
mikilvæg fyrir Reykjavíkurborg auk þess sem nálægðin við náttúruna sé alveg dásamleg
og geri hátíðina alveg einstaka. Í hennar huga er aðal munurinn á milli Off Venue og
formlegra tónleika nándin sem gestir og listamenn geta átt saman. Það er einstakt þegar
fjarlægðin er ekki til staðar sem er vissulega málið á stórum tónleikum þar sem
listamaðurinn er langt í burtu upp á sviði. Juliette nefnir það að á Off Venue er meiri
kyrrð og ró en á venjulegum tónleikum, Off Venue staðurinn skapar ákveðin hughrif og
að tónleikum loknum er hægt að nálgast listamanninn sem er afar sérstakt (Juliette
Devert, 2016).
Thomas Morr er eigandi þýsku plötuútgáfunnar Morr Music sem hefur gefið út
fjöldan allan af íslenskum hljómsveitum. Sambandið við Ísland byrjaði að þróast upp úr
1999 þegar Thomas komst í kynni við Örvar Smárason í múm sem var að fíla útgáfuna
og leiddi það til samstarfs og útgáfu á plötum múm. Seinna átti Morr Music eftir að gefa
út og dreifa Sin Fang, Sea Bear, Pascal Pinon, Sóley, Benni Hemm Hemm, amiina og
fleiri íslenska listamenn (Thomas Morr, 2016).
Morr er sammála þeirri fullyrðingu að Off Venue sé mikilvægur þáttur í
heildarupplifun Iceland Airwaves og segir það þjóna mikilvægu hlutverki við að auka
58
breiddina og bæta tækifæri listafólks til að koma fram. Það er oft erfitt fyrir listamenn
að fá gott pláss á almennu dagskránni, þ.e.a.s. að vera á góðum stað til að ná til fólks því
oft er reglan sú að listafólk fær bara að koma einu sinni fram og samkeppnin um
athyglina er mikil. Eins og gildir almennt með hátíðir eins og Iceland Airwaves þar sem
listamenn eru að reyna að kynna sig, þá er mikilvægt að hafa tækifæri til að koma oftar
fram því það gefur listamanninum líka aðgang að mismunandi áhorfendum. Morr bendir
einnig á að það sé gott fyrir mann í hans stöðu sem útgefanda að geta séð band koma
fram í mismunandi aðstæðum og umhverfi. Morr bendir á að það sé oft á tíðum
krefjandi að koma fram á Off Venue tónleikum því þar er gjarnan umgangur og
skvaldur en það gefur góða mynd af listamanni að sjá hvernig hann bregst við slíku
áreiti. Að lokum segir Morr það mikilvægt að geta átt þetta tækifæri að sjá band á Off
Venue því að hann er oft með mikla dagskrá á kvöldin og kemst ekki yfir allt sem hann
vilji sjá og því er þetta kærkomin viðbót til að sjá listamann koma fram. Hann bendir
einnig á að Off Venue-tónleikar geti gagnast aðdáendum sem kaupa ekki miða einhverra
hluta vegna og þarna fái listamennirnir tækifæri til þess að spila fyrir þessa aðdáendur
sína auk þess sem að á Off Venue leynist oft hið óvænta sem oft er það sem maður man
best eftir þegar upp er staðið (Thomas Morr, 2016).
Benedikt Reynisson hefur verið viðriðinn íslenska tónlist til fjölda ára en árið 2016
starfaði hann við viðburðarstjórnun og kynningarmál hjá Kex Hostel. Benedikt segir að
það hafi verið upp úr vinasambandi hans við starfsfólk bandarísku útvarpsstöðvarinanr
KEXP frá Seattle sem hafi leitt til Off Venue útsendinga útvarpsstöðvarinnar á Kex
Hostel en það samstarf hófst árið 2011. Árið 2016 var útvarpsstöðin að koma í sjötta
sinn og munar um minna en útvarpsstöðin er mjög virk á samfélagsmiðlum, sendir beint
út á YouTube og er með yfir 360 þúsund fylgjendur á Facebook. Það er eftir miklu að
slægjast fyrir íslenskar hljómsveitir að komast á Off Venue hjá KEXP enda sóttu í
kringum 70 hljómsveitir um að komast þar að en um 20 hljómsveitir fá að koma þar
fram, bæði innlendar og erlendar. Benedikt (2016) bendir þó á að fleiri komist að en
þeir sem spili á Kex Hostel því KEXP tekur líka upp bönd utan útsendingar og á öðrum
stöðum til að fullvinna og senda út seinna.
KEXP fylgir stórt teymi en það telur í kringum 15 manns ef sjálfboðaliðar eru taldir
með. Líkt og hjá Lucky Records stendur dagskráin á Kex Hostel í viku, frá mánudegi til
sunnudags og tónleikar byrja kl 13 alla daga nema sunnudag þar sem hún byrjar kl 14
og stendur fram eftir kvöldi. Það er gaman að bæta því hér við að í myndinni er að finna
59
hljómsveitina Samaris en þau voru einmitt í fyrstu útsendingunni hjá KEXP á Kex
Hostel árið 2011. Cheryl Waters, dagskrágerðarkona hjá KEXP, þekkir vel hvernig
almenningur reynir að búa til utandagskrá meðfram tónleikahátíðum. Henni finnst hins
vegar aðdáunarvert hvernig skipuleggjendur Airwaves taki þátt í að hjápa til við að
halda utan um þessa hliðardagskrá hér á Íslandi og hún elskar þá staðreynd að þetta er
gert í svo góðu samráði við umhverfið. Þetta sýni svo vel að skipuleggjendum er mikið í
mun að þeir sem sæki hátíðina finni nýja tónlist og að þeir sem spili á hátíðinni eigi þess
kost að spila fyrir eins marga og þeir eiga kost á að gera (Cheryl Waters, 2016).
Þetta rýmar vel við það sem Benedikt bendir á þegar hann segir að Off Venue sé
alltaf að þróast og sé orðið fagmannlegra þó það sé aðeins að stofnanavæðast (Benedikt
Reynisson, 2016). Benedikt man eftir því þegar það voru bara tvær plötubúðir, 12 Tónar
og Smekkleysa, en núna er þetta búið að margfaldast í umfangi og hver og einn beitir
sinni nálgun. Þetta hefur fengið að vaxa í allar áttir sem er gott en það er nauðsynlegt að
halda vel utan um þetta eins og Iceland Airwaves er að gera með því að koma til móts
við Off Venue-staðina og skipuleggja dagskrána. Krafa sem hátíðin setur fram um góða
aðstöðu fyrir tónlistarfólkið er líka góð enda nauðsynlegt að þeim líði vel þegar verið er
að spila á Off Venue því án þeirra væri hátíðin ekki neitt og Off Venue ekki heldur
(Benedikt Reynisson, 2016).
Þegar rætt er við Lucy Hill (2016) um Off Venue á Airwaves bendir hún á að sér
þyki Off Venue merkilegt fyrir margar sakir en ekki síst fyrir það hversu fjölbreytt það
er og hvernig það breytir ásýnd bæjarins og sýnir vel þá grósku og þann kraft sem finna
má í íslensku tónlistarfólki. Lucy, sem hefur líka starfað fyrir Sónar Reykjavík og Secret
Solstice, hafði sótt Airwaves reglulega áður en hún fór að vinna fyrir hátíðina og fyrir
henni er Off Venue mikilvægur vettvangur til að uppgötva nýja listamenn. Það sem
Lucy finnst hvað mest spennandi og sérstakt við Off Venue-dagskrána er hvað þarna
býr ótrúlega mikil og jákvæða orka sem smitar út frá sér um alla borg á meðan hátíðin á
sér stað og að allir geti tekið þátt í gleðinni (Lucy Hill, 2016).
Lucy var ávallt reiðubúin til að hjálpa listamönnum og var hún sérstaklega erlendu
tónlistarfólki innan handar sem var að óska eftir því að bæta við tónleikum en það fær
aðeins að spila eina tónleika á aðaldagskránni og dvelur stutt en vill engu að síður nýta
dvöl sína vel. Hún segir að stór hluti af hennar starfi sé væntingastjórnun því að
listamenn sem spila á Off Venue þurfa að sætta sig við að fá ekki allt sem þeir eru vanir
60
á tónleikastöðunum, það sé allt annað upp á teningnum þegar er spilað á litlu kaffihúsi
eða hárgreiðslustofu (Lucy Hill, 2016).
Líkt og Grímur þá gerir Lucy sér grein fyrir þeirri staðreynd að sumir sleppi því að
kaupa miða á hátíðina og láta sér þannig Off Venue nægja en ýmsar ástæður geta legið
þar að baki. Fegurðin við hliðardagskrána sé hins vegar sú að allir geta komið og
upplifað hana. Þarna myndast allt öðruvísi andrúmsloft, ný tenging næst við áhorfendur
sem geri þetta afar spennandi og sérstakt (Lucy Hill, 2016).
Eins og viðmælendur mínir í myndinni hafa orð á og vitnað er í hér að ofan þá er
enginn vafi á því að Off Venue-dagskráin á Airwaves er einstök og að hún hefur
mikilvægu hlutverki að gegna fyrir tónlistarfólk, hátíðargesti og borgina. Það má leiða
að því líkur að Off Venue sé í raun eitthvað sem gestir hátíðarinnar hafi aldrei upplifað
annars staðar í heiminum. Sú viðbót sem Off Venue er gerir Iceland Airwaves að alvöru
borgarhátíð og því er hérna eitthvað á ferðinni sem mætti markaðssetja betur og gera
meira út á þar sem Off Venue lyfti hátíðinni mikið og skapi mjög sérstakt andrúmsloft í
bænum sem sé virkilega eftirsóknarvert að upplifa. Leggja mætti áherslu á það sem
viðmælendur taka fram eins hið óvænta og nándina sem skapast sem og það að eiga
þess kost á að sjá listamann oftar og í öðru umhverfi en á tónleikastað að kveldi til.
Rétt eins og viðburðarstjórnunarfræðingurinn Donald Getz (2008) segir þá eru
viðburðir mikilvægir samkeppnisþáttur til að skapa og efla ásýnd staða. Á Off Venue
skapast stemningin í bænum sem gefur Reykjavíkurborg einstakt tækifæri til
markaðssetningar þegar Iceland Airwaves á í hlut, verandi einn af aðalstyrktaraðilum
hátíðarinnar. Þegar velja skal ákvörðunarstað eru viðburðir hvetjandi þáttur í staðarvali
ferðafólks en viðburðir eru þeim eiginleika gæddir að draga að og vekja áhuga fólks,
sérstaklega þegar þeir eru einstakir og óhefðbundnir, markaðir af menningu
heimamanna. Viðburðir hafa þann einstaka eiginleika að þeir eru aldrei eins, og til að
njóta þeirra þarf maður að vera á staðnum því tækifærið kemur aldrei aftur í sömu mynd
(Getz, 2008).
61
7. Fræðilegur þáttur
Tónlistarhátíð er viðburður sem fer fram á einum eða fleiri dögum á sama svæði þar sem fjöldi
tónlistarmanna eða hljómsveita koma fram og aðaláhersla viðburðarins er á tónlist.
– Tómas Young
Menn njóta gagnrýnislaust hins venjubundna en gagnrýna fullir óbeitar það sem sannarlega er
ferskt
– Walter Benjamin
Hin fræðilega nálgun í þessari greinargerð byggir á texta viðburðarstjórnunar og
menningarfræða. Fjallað er um eðli viðburða með sérstaka áherslu á tónlistarviðburði,
það sem þeim fylgir og sem kallast á við Iceland Airwaves og efni
heimildarmyndarinnar Off Venue – Tónlist tónlistarinnar vegna.
Hátíðir eru hvati og ástæða fyrir komu ferðamanna, hvati til að ferðast til bæja og
borga sem eru framandi og ekki í alfaraleið. Það hefur einnig komið í ljós að vel kynnt
dagskrá og dægradvöl sem tengist hátíðum hefur áhrif á val fólks þegar kemur að
ferðalögum og afþreyingu (Picard, D. og Robinson, M., 2006; Getz, 2008).
Tónlistarhátíðir og tónlistartengdir viðburðir hafa hins vegar ekki verið rannsakaðir
nægilega vel í viðburðarfræðunum. Tónlistarviðburðir þykja innan fræðanna vera flókið
og margbrotið fyrirbæri hvað varðar stærð, tónlistarstefnur og stíla sem og að hagræn
áhrif þeirra og bakgrunnur áhorfenda getur verið mjög ólíkur á milli hátíða.
Tónleikahaldarar og listamenn gera líka samanburð og flokkun erfiða þar sem þeir leita
sífellt frumlegra og fjölbreyttra leiða til að veita einstaka skemmtun og skera sig úr
fjöldanum (Holt, 2017). Rannsóknum á tónlistartengdum viðburðum hefur þó farið
fjölgandi upp úr aldamótum enda hefur algjör sprengja orðið í fjölgun tónlistarhátíða á
heimsvísu síðustu 20 ár þar sem lögð hefur verið mikil áhersla á tónlistartengda
ferðamennsku (Holt, 2010).
Tónlistarhátíðir þurfa að uppfylla fjölbreyttar og ólíkar væntingar gesta sinna. Í
nýlegri ástralskri rannsókn er fjallað um hvernig er hægt að koma til móts við væntingar
áhorfenda og bæta upplifun hjá tónlistarhátíðargestum. Þar er sýnt fram á að
nauðsynlegt þykir að stuðla að sterkri tónlistarlegri upplifun sem og að huga vel að
líðan fólks um leið og tryggt sé að upplifunarþátturinn sé áhrifamikill og til staðar
(Ballantyne, Ballantyne og Packer, 2014). Tónlistarhátíðir eru oft á þröskuldi hins
formlega mengis samfélagsins. Þær eru villtar og oft gilda önnur lögmál innan veggja
hátíðarinnar, annar samfélagssáttmáli. Mikil samkennd og samhugur ríkir meðal gesta
62
sem eru mættir á svæðið til að skemmta sér þar sem finna má fólk með svipaðar
væntingar og lífsviðhorf. Í hópi tónlistarhátíðargesta snýst lífið um tónlistina og þær
tilfinningar sem hún vekur en tónlistin býr yfir dularfullum krafti sem tengir fólk saman
(Holt, 2017). Ballantyne o.fl. (2014) greina það sem liggur á bakvið þeirri ákvörðun
fólks að sækja tónlistarviðburð. Þar má sjá að sjálfsefling, ævintýraþrá, þörfin til að
finna sig, upplifa samfélagið, samneyti við annað fólk, tjáningarþörf og þekkingarleit
eru meðal þess sem fólk nefnir að það sækist eftir að upplifa með ferðum sínum á
tónlistarhátíðir. Margir fara á tónlistarhátíðir þar sem tónlistartengd upplifun eflir
sjálfsmynd þeirra og veitir þeim um leið tækifæri til að tilheyra hópi fólks með lík
áhugamál og lífsskoðanir. Ungu fólki er það tamt í dag að beita tónlist fyrir sér til að
skapa og tjá ímynd sína og skoðanir. Tónlist og tíska eru nátengd fyrirbæri eins og sjá
má úr heimi hipphoppsins og pönktónlistar (Ballantyne o.fl., 2014).
Rannsóknir sýna að sterk upplifun tónlistar er ekki einungis tengd stíl eða stefnu
heldur er það samhengi tónlistarinnar við umhverfið sem hún er flutt í og þar sem
hennar er notið sem skapar sterk hughrif og upplifun sem býr til sterka tengingu á milli
hlustandans og tónlistarinnar (Gabrielsson, 2001). Þetta er eitthvað sem tónleikahaldarar
þurfa að huga að og með því að auka aðgengi og efla upplifun í góðu samstarfi við
nærumhverfið þá er virkilega komið til móts við þarfir fólks.
Það eru tískustraumar í bland við þarfir hópsins sem tónleikahaldarar verða að taka
tillit til við undirbúning og hönnun hátíðar. Þannig er komið til móts við væntingar
hópsins en þetta getur verið snúið sér í lagi ef hópurinn er fjölbreyttur í eðli sínu eins og
í tilfelli Iceland Airwaves. Tónleikahald er margbrotin miðlunarleið sem felur í sér
flutning á tónlist en um leið kemst tónlistarfólk í beint samband við hlustendur sína og
svo öfugt þar sem miðlun tónlistar á tónleikum felur í sér sterka tengingu á milli
flytjanda og viðtakanda.
Tónlistarviðburðir eru stór hluti af heimi dægurtónlistar sem fellur undir
dægurmenningu (e. popular culture) nútímans en samkvæmt spám Pricewaterhouse
Coopers er gert ráð fyrir því að velta tónleikaviðburða á heimsvísu verði 31 milljarður
dollara árið 2022 en þá er bæði tekið tillit til miðasölu og kostunarsamninga (Sanchez,
2018). Í stóra samhenginu hafa gildi og skilningur fræðimanna á menningarlegu virði
dægurmenningar, og þá sérstaklega dægurtónlistar verið að breytast og aukast. Í stað
þess að tengja áhrif tónlistar á menningararfinn eingöngu við ákveðin svæði, hina
þjóðlegu ímynd og samfélagsleg áhrif umhverfisins sem hún sprettur upp úr eru aðrir
63
hlutir teknir inn í mengið. Það er gert til að skapa heildstæðari mynd af þeim þáttum
sem tónlist er og skýrir betur þau áhrif sem hún hefur á samfélagið og skilur eftir sig í
hjörtum hverrar kynslóðar fyrir sig. Tónlist er mótandi afl sem hefur áhrif á líf
einstaklinga og hópa. Þannig verða dægurtónlist og tónlistarstefnur lýsandi og
einkennandi fyrir hópa á heimsvísu en ekki bara á afmörkuðum svæðum.
Hljóðheimurinn er allt um liggjandi, tengingar liggja um heim allan og áhrifin koma frá
mörgum stöðum (Bennett, 2009).
Tónlistin skilur þá yngri frá þeim eldri í vissum skilningi smekkvísinnar. Hið nýja
markar þeim ungu menningarlegt rými á tímalínu sögunnar. Hver kynslóð eignar sér
þannig bás í tónlistarsögunni, bás sem hún getur vísað í þó vissulega sé fengið lánað og
stolið frá þeim sem á undan ruddu veginn. Tónlistaraðdáendur eiga auk þess til að
greina sig útfrá þeirri tónlist sem þeir eru að hlusta á. Sjálfsmynd endurspeglast
mögulega í þeim tónlistarkimum sem ungt fólk finnur sig í (hér má nefna sem dæmi
rapptónlist, þungarokk, pönk og danstónlist). Tónlistarkimar treysta hins vegar á
hlustendahópa sína til að þrífast og þurfa sína sérstöku staði til að safnast saman á;
æfingahúsnæði, tónlistarverslanir, bari og önnur rými til að halda tónleika. Aðstöður
fyrir uppákomur þurfa að vera aðgengilegar grasrótinni (Tónlistarborgin Reykjavík,
2017). Aðgengi að fjölbreyttum stöðum til listsköpunar og tjáningar eru lífsnauðsynlegir
til að heilbrigð og margbreytileg tónlistarsena geti vaxið og dafnað (Bennett, 2015).
Myndir á borð við Rokk í Reykjavík og sú mynd sem hér er fjallað um geta varpað
sögulegri sýn á þá samfélagsgerð og hópa sem tónlist hefur áhrif á og að sama skapi
sýnt þá tónlist sem var mótandi á ákveðnum tíma.
Líkt og Bennett (2015) kemur inn á í sínum rannsóknum þá virkar tónlist sem lím
sem heldur fólki saman í litlum hópum, nánast líkt og um klasa væri að ræða. Innan
þessara hópa skapast traust og samkennd sem vísar veginn í listsköpun undir flaggi
sameiginlegra hagsmuna og sjálfsmyndar innan tónlistarsamfélagsins (Bennett, 2015).
Má í þessu samhengi benda á pönkarana á Hlemmi í kvikmynd Friðriks Þórs
Friðrikssonar, Rokk í Reykjavík (1982) og svo listafólk á borð við Sykurmolana, Sjón og
Ásmund Jónsson sem stóðu að baki stofnun og rekstri á Smekkleysu. Simon Firth
(2011) nefnir í sínum rannsóknum á poppmenningu og aðdáendum dægurtónlistar að
það sé hin listræna samkennd sem bindi fólk saman í hópa sem saman mynda samfélag
aðdáenda sem deila sérkennum og eiga sér sameiginlega lífssýn og gildi. Dæmi um
sérkenni geta verið klæðaburður, lífsgildi og bakgrunnur en það er ávallt tónlistin sem
64
tengir og þeir staðir sem hún er flutt á er sá vettvangur sem fólk hittist á og blandar geði
(Frith, 2011).
Tónleikastaðir eru mikilvægir fyrir tónlistarfólk til að safnast saman á og
sameiginlegur áhugi á tónlist er mikilvægur þáttur í því að fólki upplifi og upphefji
listina. Á tónleikastöðum skapast grunnur fyrir framþróun tónlistarlífs á tilteknum
svæðum og listrænn sköpunarkraftur eykst þannig að tekið sé eftir. Að sama skapi eykur
tónlist samheldni fólks og ýtir undir sterka sjálfsmynd og sameiginleg einkenni hópa en
það þykir sjálfsagt að draga þá ályktun að samhengi sé á milli staða og tónlistarinnar
sem þaðan kemur (Bennett, 2015; Bennet, 2002). Reykjavík er gott dæmi um slíkan stað
sem Bennet lýsir. Hringiða tónlistarlífsins á höfuðborgarsvæðinu hefur einkennandi
ásjónu, margt líkt má sjá og heyra í efnistökum ákveðinna hópa sem hafa vaxið úr grasi
og deilt sviðinu í áraraðir. Hugmyndir og litbrigði tónlistarinnar hafa flakkað á milli
fólks, tekið sér bólfestu í erfðaefni hennar og þannig skapað þann samhljóm sem er að
finna í reykvísku tónlistarlífi. Má þar til dæmis nefna krúttkynslóðina,
harðkjarnasenuna, svartmálminn og hipphoppið. Þarna ómar hljómur sem þykir af
mörgum sérstakur og er eftirsóttur í huga þeirra sem sækja Reykjavík heim ár eftir ár
þegar Iceland Airwaves á sér stað.
Í rannsókn Heather E. Bowen og Margaret J. Daniels (2005) á ástæðum þess hvers
vegna fólk sækir tónlistarhátíðir kemur í ljós að ýmislegt liggur þar að baki annað en
sjálf tónlistin. Niðurstöður sýna fram á að samkoma þar sem fullt af öðru fólki er að
leita sér að skemmtun og nýrri upplifun hefur mest að segja um það af hverju fólki þykir
þetta spennandi. Það sem kom einnig í ljós hjá Bowen og félögum (2005) og
viðburðarhaldarar ættu að hafa í huga er hversu mikilvægt það er að skapa rétta
andrúmsloftið á vettvangi, að leyfa gleðinni að njóta sín og gefa gestum tækifæri til að
blanda geði, eiga nýjar upplifanir á fleiri stöðum en bara fyrir framan sjálft
tónleikasviðið. Það þarf að gefa gestum rými til að vera í umhverfi sem er jafnvel ótengt
tónlistarviðburðinum sjálfum. Þegar þetta er haft í huga er auðvelt að sjá samsvörun í
þessum niðurstöðum og því sem viðmælendum myndarinnar finnst svo heillandi við Off
Venue-dagskrána sem dreifir sér um alla miðborgina á meðan Airwaves á sér stað.
Menningarkimum sem sinna listsköpun er það mikilvægt að eiga sinn vettvang, sín
ólíku rými, og að geta breytt úr sér þegar nauðsyn þykir. Vettvangur er tónlistarlistafólki
og aðdáendum nauðsynlegur til að eiga í samskiptum, að geta náð eyrum og augum
fólks. Rými eru ólík og henta tónlistarviðburðum misvel og upp á síðkastið hefur
65
mörgum tónleikastöðum verið lokað í Reykjavík þar sem borgin er að breytast og
uppbygging í miðborginni tekur að miklu leyti mið af vaxandi ferðamannaiðnaði.
Landslag borga og aðgengi tónlistarfólks og aðdáenda að frambærilegum stöðum til að
iðka og njóta tónlistar eru lykilþættir til að tryggja sjálfbærni og uppgang tónlistarlífs í
þéttbýli. Það þarf að vera fjölbreytt úrval af tónleikastöðum, velvilji fyrir tónleikahaldi
og aðgengi að æfingarhúsnæði. Reykjavíkurborg hefur að markmiði að virkja þann
mannauð sem stendur að baki því þróttmikla tónlistarlífi sem Reykjavík er þekkt fyrir
og marka borginni sess sem tónlistarborg. Þetta skal gera með því að viðurkenna
mikilvægi tónlistar sem uppsprettu menningarlegra og efnahagslegra gæða. Ætlunin er
að móta skýra stefnu innan borgarinnar næstu ár til að efla uppbyggingu tónlistarlífsins í
borginni og marka Reykjavík bás sem tónlistarborg. Tilgangur og markmið þessa starfs
er að auka verðmætasköpun sem felst í sterku tónlistarlífi, styðja við grasrótina, efla
nýsköpun og sprotafyritæki og bæta aðstöðu til tónlistariðkunar. Með þessu er stefnt að
því að efla vöxt borgarinnar og gera hana að álitlegum kosti íbúa, fyrirtækja og
ferðamanna (Tónlistarborgin Reykjavík, 2017).
Reykjavík er ekki síst þekkt sem heimaborg framúrskarandi tónlistarfólks og
framsækinna tónlistarhátíða sem náð hafa athygli og vinsældum víða um
heim. Um margra ára skeið hefur ímynd og kynningarstarf borgarinnar notið
góðs af hæfileikum íslensks tónlistarfólks. Það má því leiða rök að því að
ímynd íslenskrar tónlistar sé samofin ímynd Reykjavíkur sem
menningarborgar og áhugaverðs áfangastaðar. Markmið Reykjavíkurborgar er
ekki að fjölga ferðamönnum; fremur að laða hingað fólk sem eru
menningarnjótendur, skilja eftir sig umtalsverða fjármuni í hagkerfi
borgarinnar og auðga menningarlíf borgarbúa m.a. með því að búa til
eftirspurn sem styður mun fjölbreyttari flóru viðburða en heimamarkaðurinn
einn gæti gert.
(Tónlistarborgin Reykjavík, 2017).
Rannsóknir á tónlist og sambandi hennar við borgarlíf sýna að þar liggur djúp
tenging sem skapar merkingu fyrir daglegt líf í borginni. Það er því mikilvægt að borgir
taki tillit til tónlistarinnar, sýni henni skilning og finni leiðir til að sameinast heimi
tónlistarfólksins á hátt sem endurspeglar borgarlífið. Með þátttöku og skilningi verður
borg jákvæður partur af tónlistarlífinu. Hægt er að opna rými og bæta aðbúnað
tónlistarfólks, en leiðir sem efla möguleika til sköpunar mun að endingu skila sér í
aukinni fjölbreytni og efla tónlistarfólk til góðra verka sem að endingu mun upphefja
66
borgina sem vettvang og þátttakanda í listinni. Rýmið og umhverfið í borginni er
tónlistarfólki að sama skapi mikilvægt þegar kemur að sjálfsmynd þess og leit að
efnivið í lög og texta þó að það sé ekki ávallt meðvitað. Landslagið er grafið í
undirmeðvitundina þar sem ímyndunaraflið er tengt tíma og rúmi sem þannig
endurspeglar sögu borgar og er þannig líka saga tónlistarinnar (Cohen, 2015;
Tónlistarborgin Reykjavík, 2017).
Hafa má í huga orð Ágústs Einarssonar prófessors en í bók sinni Hagræn áhrif
tónlistar (2014) bendir hann á að samkeppni geti orðið til þess að efla sköpunarkraft og
framboð innan listgreinarinnar. Þetta eru mikilvægar niðurstöður fyrir lítinn markað sem
þarf að vera í stöðugri endurnýjun vegna smæðar sinnar. Ágúst veitir því einnig athygli
að það er nauðsynlegt að skapandi einstaklingar eigi aðgang að frjóu umhverfi þar sem
sköpun er ferli sem styðst við þrjá megin þætti sem eru: Menning, bakgrunnur
einstaklinga og samfélag (Ágúst Einarsson, 2014).
Menningarhagfræðingurinn David Throsby bendir á ákveðna þverstæðu í listalífinu
og skiptir listafólki upp í tvo hópa. Í fyrri hópnum eru þeir listamenn sem ekki eiga þess
kost að lifa af listinni og vinna því önnur störf samhliða tónlistarferlinum þar sem þeir
fá lág laun fyrir menningarstörf sín. Ekki bætir úr skák að yfirgnæfandi líkur eru á því
að þeir nái ekki að brjóta sér leið til vinsælda og lifa þannig af listinni. Þeir aðilar sem
eru í þessum hópi og eru að leita að frægð og frama hverfa gjarnan á brott til annarra
starfa ef ekkert gengur. Í hinum hópnum eru þeir sem eru ekki að reyna að vera vinsælir,
þeir sem skapa listarinnar vegna og vinsældir og frami er fyrir þeim aukaatriði. Með
tímanum ná þessir aðilar oft á þann stað að lifa á listinni (Throsby, 2003). Það að ná
hylli fólks án þess að vera að reyna það eða stefna sérstaklega að því er sérstakur galdur.
Náttúrulegir hæfileikar, einlægni og frumleiki eiga þarna oft hlut að máli og þetta
listafólk verður með tímanum nægilega eftirsótt til að skapa sér sérstöðu án þess að
leggjast sérstaklega eftir því en verða þó á eigin rammleik sjálfbærir listamenn. Margir
listamenn sem koma fram á Off Venue falla í þennan flokk. Þeir standa oft sjálfir fyrir
sínum eigin viðburðum og forðast þannig hliðverðina (e. Gatekeepers). Þeir fylgja eigin
sannfæringu og eru frjálsir og skapandi. Þegar umfjöllunarefnið er list þá er sköpun og
listrænn metnaður oftar en ekki lokatakmarkið í hugum tónlistarfólks en ekki hagrænn
ávinningur og því fara oft ekki saman hugmyndir rekstraraðila og svo listamanna
(Jóhann Ágúst Jóhannsson, 2014; Thorsby, 2003; Þórir Georg, 2016).
67
Mikil verðmæti eru fólgin í vel skipulagðri og góðri dagskrá sem höfðar til gesta
tónlistarhátíða og sér í lagi þeirra gesta sem stunda tónlistarferðamennsku því þeir eru
líklegir til að koma aftur og bera orðsporið víða. Það að bjóða upp á fjölbreytta tónlist
og stefnur, spennandi listafólk sem og það að skapa góðar aðstæður fyrir gesti til að
koma saman og deila upplifun sinni heldur orðspori hátíðar á lofti. Rannsóknir sýna
einmitt fram á að fólk fari á hátíðir annars vegar vegna tónlistarinnar en svo til að hitta
annað fólk og upplifa nýja hluti í góðum félagsskap (Vinnicombe og Sou, 2017; Kruger
og Saayman, 2016). Það að halda úti góðu og metnaðarfullu Off Venue talar vel við þær
niðurstöður rannsókna að gestir vilji bæði upplifa eitthvað einstakt, njóta tónlistar og
samvistar við aðra gesti. Off Venue-dagskráin er einnig verðmæt þeim hlutaðeigandi
aðilum sem hafa ávinning af því að gestir njóti dvalarinnar í víðum skilningi. Nægir í
þessu tilfelli að nefna fyrst hátíðina sjálfa sem vill standa út úr og vera eftirsóknarverð í
augum tónlistarferðalanga, næst má svo nefna Reykjavíkurborg sem styður við bak
hátíðarinnar með fjárstuðningi í gegnum samstarfssamning (Reykjavík, e.d.), svo
tónlistarfólk sem vill ná til fólks og koma list sinni á framfæri og að lokum
verslunareigendur sem standa fyrir viðburðum til að lokka að viðskiptavini. Ánægja
almennings og tónleikagesta er augsýnilega mikil vegna framtaksins enda mæting á
viðburði með besta móti og áhugi á tónleikatengdum viðburðum búinn að vera í örum
vexti undanfarin ár. Holt (2010) bendir á að dreifing myndefnis tónleikagesta á
samfélagsmiðlum sé þáttur sem viðhaldi góðu orðspori og stuðli jafnframt að aukinni
umfjöllun sem er viðamikill þáttur í áframhaldandi kynningarstarfi og liður í óbeinni
markaðssetningu vörumerkis hátíðar. Tónleikagestir eiga auk þess allir það sameiginlegt
að þurfa að velja sér afþreyingu eftir fjárhag og frítíma. Um þetta tvennt er keppt þegar
viðburður er settur á laggirnar þar sem samkeppni er um athyglina á heimsvísu við aðra
tónlistartengdaviðburði sem eiga sér stað á sama eða svipuðum tíma (Shone, A. og
Parry, P. 2004).
Árið 2018 kom að tímamótum þegar kynntar voru breytingar varðandi reksturinn á
Off Venue sem tók þá vissum stakkaskiptum í höndum nýrra rekstraraðila sem tóku við
Iceland Airwaves í byrjun árs 2018. Ísleifur Þórhallsson framkvæmdastjóri Senu Live
sagði hliðardagskrána orðna alltof stóra og éta þar af leiðandi upp aðaldagskrána og því
væri nauðsynlegt að draga úr henni (Birgir Olgeirsson, 2018a; Birgir Olgeirsson,
2018b). Það er vel skiljanlegt að skipuleggjendur hafi ákveðið að tóna niður það mikla
umfang sem færst hefur yfir Off Venue-dagskrána. Það má færa fyrir því gild rök að
68
hún hafi verið orðin of stór um sig og farin að skyggja á aðalhátíðina sjálfa enda orðin
fjórum sinnum stærri og farin að skyggja á önnur verkefni. Það mátti vel skerpa
fókusinn og halda betur utan um fjölda tónleika og gæta þannig að gæðum og
áreiðanleika staða sem sóttu eftir því að vera hluti af dagskránni. Einnig hefði verið
hægt að gefa út kvóta af stöðum sem gátu talist til formlegra þátttakenda og láta þá
uppfylla einhver sérstök skilyrði eins og greiðslur til listamanna og kynningu á
viðburðum.
Hafa má í huga að 2016 og 2017 var fjöldi staða sem greiddu þátttökugjaldið og
buðu upp á Off Venue á bilinu fimmtíu til sextíu en rekstraraðilum var ekki heimilt að
nýta sér nafnið Iceland Airwaves í sínu kynningarstarfi nema að uppfylltum mjög
ströngum skilyrðum (Grímur Atlason, 2016).
Sena greip til þeirra ráða að fækka stöðum og hljómsveitum sem taka þátt í
dagskránni, með því að takmarka fjölda tónleika sem hljómsveitir mega koma fram á og
gera erlendu listafólki erfiðara um vik með að koma fram annarsstaðar en á
aðaldagskránni. Þátttökugjald þeirra aðila sem vilja taka þátt og vera hluti af dagskránni
var hækkað en áður kostaði 60 þúsund að vera hluti af Off venue-dagskrá Airwaves. Þá
skipti heldur ekki máli hvað margir viðburðir voru á dagskrá eða í hvað marga daga,
allir greiddu sama gjald hvort sem staðurinn var fyrirtæki rekið í ágóðaskyni eða um var
að ræða stofnun. Sena Live breytti þessu fyrirkomulagi og setti upp nýja verðskrá til að
stemma stigu við framboði á Off Venue og fækka þannig stöðum. Þátttaka á
miðvikudeginum kostar rekstraraðila 50 þúsund, fimmtudagur kostar 100 þúsund,
föstudagur 150 þúsund og 200 þúsund fyrir laugardag. Þannig má sjá að ef halda á úti
dagskrá alla dagana kostar það hálfa milljón sem er stórt stökk úr sextíu þúsund krónum
og gjörsamlega óyfirstíganlegt fyrir marga. Ísleifur réttlætir þessa breytingu með því að
benda á að mismikil verðmæti liggi í kvöldunum og að staðir fái meira fólk til sín á
laugardegi en á miðvikudegi (Birgir Olgeirsson, 2018b). Útskýring Ísleifs á því hvernig
verðskráin er sett upp nær ekki fyllilega utan um það sem Off Venue á Airwaves er og
lítur fljótt á litið út sem bragð sem þjóni þeim tilgangi að grisja garðinn, útloka aðra
staði en bari og veitingahús frá þátttöku. Það er nokkuð augljóst að hárgreiðslustofur og
bókasöfn geta ekki greitt slíkar fjáræðir sem hér um ræðir þar sem sala þeirra og
þjónusta færir þeim ekki slíkar tekjur. Grímur Atlason bendir á í viðtali að enginn verði
ríkur á að halda Off Venue, þessu fylgi oft kostnaður og fyrirhöfn. Einnig má leiða að
69
því líkur að sala detti niður á meðan á tónleikum stendur líkt og Lárus Jóhannesson í 12
Tónum og Ingvar Geirsson hjá Lucky Records hafa orð á (2016).
Samdráttur í miðasölu er annar þáttur sem nefndur hefur verið sem ástæða til að
hemja vöxt og uppgang Off Venue innan Airwaves. Sú gagnrýni er vel skiljanleg því
hátíðin verður að standa undir sér af augljósum ástæðum. Grímur Atlason (2016) bendir
á að Off Venue geti ekki stækkað endalaust og það hafi vissulega áhrif á miðasölu. Hins
vegar sá hann það ekki sem vandamál á þeim tíma þar sem að allt stefndi í að uppselt
yrði á hátíðina líkt og árin á undan, frá og með 2010 (Grímur Atlason, 2016). Árið 2012
var til dæmis orðið uppselt á Airwaves í ágúst, tveimur mánuðum fyrir hátíð sem þá
bauð upp á 450 Off Venue tónleika á 31 stað víðsvegar um borgina, m.a. í
Mjóddinni, Menntaskólanum við Hamrahlíð og kapellu Hjálpræðishersins (Vísir,
2012).
Ísleifur Þórhallsson hafði orð á því í viðtali við Vísi að fyrirkomulag Off Venue
þyrfti að breytast þar sem hátíðin væri þarna að búa til tekjur fyrir aðila úti í bæ en fengi
ekkert inn í staðinn. Auk þess benti hann á að þarna væri fyrirkomulag sem gæfi fólki
kost á að sjá listamenn án þess að borga sem gengi ekki ef hátíðin ætti að lifa (Birgir
Olgeirsson, 2018). Þarna beinir Ísleifur spjótum sínum að Off Venue og gerir þennan
hluta dagskrár Airwaves að hálfgerðum blóraböggli fyrir rekstrarvanda Iceland
Airwaves en hátíðin var rekin með miklu tapi 201612
sem leiddi til þess að hún var
minni í sniðum árið eftir en meðal annars var Harpa ekki nýtt sem tónleikastaður
(Sólrún Lilja Ragnarsdóttir, 2018). Í frétt í Vísi í byrjun árs 2018 nefnir Grímur Atlason
nokkrar ástæður fyrir slæmri rekstrarafkomu hátíðarinnar sem skipt hafi sköpum en
mest hefði munað um að áætlað var að um 10 þúsund gestir yrðu á hátíðinni en einungis
8.500 gestir hafi mætt og því ekki uppselt eins og spár gerðu ráð fyrir. Aukin samkeppni
í innflutningi tónlistarmanna, dýrari flug og mikil hækkun á kostnaði við gistingu, hafi
haft þar mikil áhrif. Þar að auki hafi sterkt gengi krónunnar á þessum tíma fælt
ferðamenn frá landinu (Baldur Guðmundsson, 2018).
Það má sjá af þessu að rekstrartap af hátíðinni skrifist á mun fleiri og stærri þætti en
Off Venue og eins og fram kemur í frétt Sólrúnar Lilju á Mbl.is var ekki uppselt á
hátíðina þó svo að lengi vel hafi stefnt í að svo yrði samkvæmt Grími Atlasyni og það
vóg þungt (2016).
12
Samkvæmt ársreikningi Iceland Airwaves fyrir árið 2016 var hátíðin rekin með ríflega 57 milljóna tapi.
Tekjur voru 215,5 milljónir miðað við 202,2 milljónir árið á undan (Baldur Guðmundsson, 2018).
70
Líklegt er að fleiri ónefndir þættir eigi sinn þátt í rekstrarvanda Airwaves og því tapi
sem þar átti sér stað. Hugsanlega eiga aðrir rekstrarþættir líkt og bókanir á dýru
listafólki, launakostnaður, hár kostnaður vegna tónleikahalds í Hörpu og leigu annarra
tónleikastaða svo fátt eitt sé nefnt þar hlut að máli. Einnig er liðinn sá tími þar sem
Iceland Airwaves var eina tónlistarhátíðin í Reykjavík. Í dag eru fleiri hátíðir sem slást
um athygli tónleikagesta, hátíðir sem höfða kannski betur til þeirra sem yngri eru.
Einnig má leiða hugan að því að sú seinkun sem hefur verið gerð með hátíðardagana, að
færa þá aftur í nóvember hafi áhrif en það þarf að rannsaka og greina það frekar.
Mögulega hentar þessi tími verr upp á próf og verkefnaskil þeirra sem eru í skóla. Loks
má huga að aldurshópnum sem sækir hátíðina, en hann virðist vera að eldast og hátíðin
nokkuð íhaldssöm ef marka má hugleiðingar blaðamanns DV (Kristján Guðjónsson,
2016). Það er vissulega ærið verkefni að stýra hátíð af þessari stærðargráðu eins og
tíminn hefur leitt í ljós en reksturinn er sveiflukenndur, samkeppnin á markaði við aðrar
tónlistarhátíðir mikill og skammt stórra högga á milli.
Off Venue ætti ef til vill ekki að líta á sem ógn heldur sem tækifæri til að kynna
fjölbreytni, mikilvægi og umfang tónlistar í Reykjavík. Það er kannski tækifæri fólgið í
því að leyfa þessari hátíð innan hátíðarinnar að dafna því hún sýnir borgina iðandi af lífi
og gefur fólki tækifæri til að upplifa eitthvað sem er einstakt. Þessi partur hátíðarinnar
uppfyllir auk þess vel skilyrði samstarfsamningsins við Reykjavíkurborg, eflir
tónlistarlífið og eykur fjölbreytnina.
Þegar Lucy Hill var innt eftir því eftir hátíðina hvort dagskráin hafi verið of stór og
mikil þá taldi hún svo ekki vera. Þetta hafi gengið vel og fólk var mjög ánægt. Aðspurð
hvort hún teldi Off Venue með alla sína tónleika stela áhorfendum frá aðalsviðum
hátíðarinnar sagði hún svo ekki vera enda væri Off Venue-dagskráin að degi til en
aðaldagskráin byrjaði eftir kvöldmat (Lucy Hill, 2016).
Lífræn þróun og hógvær gjaldtaka þar sem ýtt er undir fjölbreytni og ungu
tónlistarfólki er gert kleift að koma fram og vaxa er í anda þeirrar tónlistarborgar sem
Reykjavík vill vera og ætti að vera markmið rekstraraðila Iceland Airwaves. Það getur
vissulega hjálpað til að setja Off Venue undir aukið eftirlit en að draga úr því af
rekstrarlegum ástæðum kann að hafa ófyrirséðar afleiðingar og draga dilk á eftir sér
enda Off Venue partur af einstakri upplifun sem ekki verður leikin eftir annarsstaðar.
Tónlistarmaðurinn, heimspekingurinn og gagnrýnandinn Theodor W. Adorno
(1903-1969) skrifaði um menningu og stjórnun hennar. Eitt af lykilhugtökum Adorno er
71
andstaða og viðnámshugsun þar sem hann bendir m.a. á þá staðreynd að sá er ræðir um
menningu ræðir einnig um stjórnun, hvort sem það er ætlunin eða ekki. Hann setur fram
gagnrök fyrir menningarstjórnun þar sem er að finna afgerandi mótsögn en hann segir
að menning skaðist þegar hún er skipulögð og henni stýrt en sé hún hinsvegar látin vera
þá missir hún ekki aðeins áhrifamátt sinn heldur er sjálfri tilveru hennar ógnað (Adorno,
2002). Með þessari staðhæfingu telur Adorno að listin sýni gleggst þær mótsagnir sem
ríkja í nútímanum og það sé tilgangur listarinnar að veita viðnám og snúa á nútímann og
forðast allt sem getur talist fjöldamenning eða menningariðnaður því slíkt sé óvinur
listarinnar og forheimskandi. Virði menningar býr í fólkinu og þeim menningarlega
grunni sem það byggir, virði þess að efla og bæta þekkingu stuðlar að auknum
hagrænum ábata á sviði lista og menningar sem skila sér í auknum umsvifum (Throsby,
2003).
Tónlist eflir og ýtir undir sjálfsmynd okkar og ímynd. Hún nærir okkur, eykur
vitund okkar og kynnir okkur umhverfi okkar á nýjan hátt. Tónlist stuðlar að félagslegu
samneyti þar sem við deilum upplifun okkar með öðrum og finnum fyrir skyldleika
okkar í samferðarfólki í gegnum sameiginlega menningarstrauma og á því liggur enginn
vafi að Iceland Airwaves gegnir gríðarlega mikilvægu hlutverki í íslensku menningarlífi
(Simon Frith, 2011). Við erum einfaldlega stödd í þeim tíma og því rúmi sem tónlistin
leiðir okkur og það er verðmætt að halda því til haga hvernig við komumst þangað og
hvert við ætlum að stefna til framtíðar.
72
8. Niðurstöður
Í kynningarkafla ritgerðarinnar segi ég frá tvíþættri rannsóknarspurningu sem býr að
baki gerð myndarinnar og umfjöllunar um gildi og mikilvægi Off Venue fyrir
tónlistarlífið.
a) Er Off Venue mikilvægt og hvernig þá?
b) Er þörf fyrir þennan hliðarvettvang og hverjum þjónar hann?
Niðurstöður og svör við þessum spurningum dreg ég hér saman í stuttu máli. Í
mínum huga liggur enginn vafi á mikilvægi Off Venue fyrir tónlistarlífið á Íslandi og ég
tel það eiga stóran þátt í þeirri heildarupplifun sem það er að sækja Iceland Airwaves og
sýna vel kraftinn og stemninguna í Reykjavík þessa daga sem hátíðin er haldin. Off
Venue er einstakt fyrir margra hluta sakir, en ekki síst fyrir fjölbreytileika sinn, umfang,
og sem tækifæri fyrir tónlistarfólk til að koma oftar fram en bara á aðaldagskrá
hátíðarinnar. Þarna er hátíð innan hátíðarinnar sem gæðir Reykjavík lífi, gefur
tónlistarfólki nýjan vettvang til að koma fram í bæ sem er fullur af fólki sem kann vel að
meta alla þessa tónlist. Niðurstöður viðtala voru á svipuðum slóðum og ljóst að þeir sem
komu fram, sáu um að halda viðburði eða komu að stjórn hátíðarinnar voru ánægðir
með Off Venue og það sem það hafði fram að færa:
Off Venue þjónar tónlistarlífinu á marga vegu, eykur upplifunargildi ferðamanna
og tónlistargesta á Iceland Airwaves og gefur aðdáendum og bransafólki fleiri
tækifæri til að sjá listamenn koma fram og þá í mismunandi umhverfi.
Off Venue eykur afþreyingargildi Iceland Airwaves. Þetta er frjór og skapandi
vettvangur sem býður upp á mikla skemmtun og borg sem iðar af lífi.
Off Venue eykur verðmæti Reykjavíkur sem ákvörðunarstaðar þá viku sem
hátíðin fer fram. Sú upplifun sem boðið er upp á gerir Iceland Airwaves að alvöru
borgarhátíð, uppfulla af spennandi viðburðum. Off Venue á sinn þátt í að gera
Iceland Airwaves að einstakri hátíð og á stóran þátt í þeirri upplifun sem þar er í
boði. Hér er eitthvað á ferðinni sem nýta mætti betur í allri markaðssetningu á
hátíðinni og á Reykjvík sem ákvörðunarstaðar á þessum tíma.
73
Off Venue gerir það að verkum að Iceland Airwaves er meira en bara
tónlistarhátíð sem fer fram á kvöldin, hún er borgarhátíð sem býður upp á
fjölbreytta skemmtun allan daginn og fyrir alla fjölskylduna.
Off Venue er vettvangur fyrir tónlistarfólk sem vill spila oft og koma sér þannig á
framfæri við tónlistarþyrsta tónleikagesti, ferðamenn og bransafólk sem er að leita
að nýjum listamönnum til að bóka á tónleika eða til útgáfu.
Off Venue þjónar verlsunareigendum og veitingasölum sem vilja kynna varning
sinn og krækja sér í viðskiptavini.
Aðilar úr tónlistargeiranum, útgefendur og fjölmiðlamenn, reyndust þakklátir fyrir
Off Venue-dagskrána því hún gaf þeim fleiri tækifæri til að sjá listafólk koma
fram og nýta þannig tíma sinn betur. Þeir sem voru með listamenn á sínum
snærum á hátíðinni sáu í þessu gott tækifæri til kynningar.
Off Venue á Iceland Airwaves er líkt og kom fram í máli margra viðmælenda
einstakt á heimsvísu. Það umbreytir Reykjavík allri og gerir Iceland Airwaves að
einhverju svo miklu meira en tónlistarhátíð. Þarna má upplifa margt af því sem gerir
íslenskt tónlistarlíf svo sérstakt, líkt og þessa gríðarlegu ósérhlífni tónleikahaldara og
listamanna þessa daga sem er alveg aðdáunarverð enda oft ekki mikið upp úr þessu að
hafa annað en gleðina. Það er einmitt kjarni málsins og svo einkennandi fyrir þá sem
unna listinni að þeir láta ekkert stöðva sig og nýta öll tækifæri sem gefast til að koma
henni á framfæri.
Það er líklegt að breyting verði á heildarupplifun fólks auk þess sem Off Venue
mun virka með öðrum hætti ef dregið verður verulega úr aðgengi listafólks og gesta að
tækifærum til að koma fram, sjá og njóta tónlistar um allan bæ eins og kemur fram í
áformum nýrra rekstraraðila Airwaves. Sú ákvörðun að hækka þátttökugjald og fækka
tónleikastöðum mun vissulega breyta hátíðinni og minnka umfang hennar en hvort það
mun leiða til bættrar rekstrarafkomu og aukinnar miðasölu á eftir að koma í ljós.
Ákvörðunin mun þó tvímælalaust hafa afleiðingar, skilja eftir sig skarð í því einstaka
skemmtanalífi sem var í boði þegar tónlistin flæddi hömlulaust og sá kraftur sem
einkennir íslenska tónlist var nánast áþreifanlegur og upplifunin sem var í boði í
Reykjavík á Iceland Airwaves alveg einstök á heimsvísu.
74
9. Lokaorð
Heimildarmyndir eru í grunninn frásagnir. Þær eiga sér upphaf og endi, hafa oftar en
ekki afmarkað umfjöllunarefni og eru settar upp þannig að áhorfandinn upplifi skilning
á því efni sem er til umfjöllunar. Líkt og með aðrar frásagnir eru heimildarmyndir
tilraunir mannsins til að gera grein fyrir tilveru sinni í tímanum sem hann tilheyrir. Þær
sýna svipmynd af stund og stað. Heimildarmyndir segja frá raunveruleikanum og
umfjöllunarefnið er sett í samhengi við sýn og túlkun kvikmyndagerðarmannsins. Í
grunninn má segja að frásagnir endurspegli hið mannlega í okkur en með frásögninni
má líka finna reynslu sögumannsins sem lýsir þeirri sýn sem hann hefur á umhverfi
sínu, hvort sem frásögnin er tilvistarleg eða tilfinningaleg. Mennskan í okkur knýr
okkur áfram til að skrásetja atburði, segja sögur og frá því sem við upplifum, því sem
við teljum vera einstakt, sem okkur þykir merkilegt og finnst eiga erindi við aðra.
Þannig deilum við hugmyndum, menningarlegum verðmætum, sögu okkar og reynslu til
annarra sem og varðveitum það sem gerst hefur. Það má því segja að frásögnin sé leið
okkar til að skilja betur okkur sjálf og það sem gerir okkur mennsk. Okkur er í blóð
borið að segja sögur úr umhverfi okkar og miðla upplifunum. Ef við tengjumst sögunum
sem við erum að segja persónulegum eða tilfinningalegum böndum, þá gæðum við þær
auknu lífi og oftar en ekki ratar innihaldið til fólks sem hefur áhuga á félagslegu og
menningarlegu inntaki þeirra.
Tónlist snýst um tilfinningu. Það er frumleikinn og hið sérstaka sem er svo
lokkandi þegar kemur að flutningi tónlistar á tónleikum og það á svo sannarlega við
Iceland Airwaves þar sem finna má „tónlist tónlistarinnar vegna“ líkt og Arnar Eggert
Thoroddsen (2016) bendir svo réttilega á. Það er gaman að geta átt hlut í því að skilja
eftir vitnisburð um þá miklu ólgu og kraft sem bærðist á þessari stund og stað í
Reykjavík. Að þetta augnablik í sögu Iceland Airwaves þegar tónlistin ómaði á hverju
götuhorni verði varðveitt í vitund okkar komist myndin á leiðarenda.
Í upphafi var markið ef til vill sett of hátt miðað við þann tíma og kostnað sem
hefur verið varið í lokafrágang og gerð þessarar myndar. Áhyggjur og kvíðinn við að
gera mistök og mistakast hefur legið þungt á höfundi en það að hafa ekki lagt stund á
kvikmyndagerð nema um stutta stund og vera reynslulaus í vinnslu á verkefni af þessu
tagi krafðist fórna auk mikillar þolinmæði af hans nánustu.
75
Það komu oft stundir sem ég var við það að gefast upp við gerð myndarinnar,
langaði bara að hætta en efnið togaði mig áfram og ég fann kraft í öðru fólki sem fannst
umfjöllunarefnið áhugavert og þá óx þrótturinn og viljinn til að klára. Þó enn sé nokkur
spotti að endalínunni þá trúi ég að þetta hafist allt á endanum og að myndin komi fólki
fyrir sjónir fyrr en seinna og tendri jafnframt áhuga þeirra sem gaman hafa af
tónlistartengdum heimildarmyndum.
Heimildarmyndir um tónlist og tónlistarlífið á Íslandi eru því miður fáar og oft
líður langur tími á milli þeirra. Miklar líkur eru á því að finna megi tímabil í
tónlistarsögunni sem ekki er fjallað um og lítið sé til af myndum frá tónleikum og
tónlistartengdri umfjöllun. Sú mynd sem hér var gerð er heimildarmynd um
tónlistarkima á Íslandi og miðlar minni sýn á hliðardagskrá Iceland Airwaves sem og
skoðunum viðmælenda minna. Það er mitt álit að tónlistarhátíð í borg eigi að vera
fjölbreytt, opin öllum og að almenningur eigi að geta haft áhrif á það sem þar fer fram.
Þessi dagskrá er algjörlega ómissandi þáttur hátíðarinnar og mikilvægur hluti af
upplifuninni sem fylgir þessari gróskumiklu hátíð. Aðalatriðið er að gleyma ekki hvers
vegna hlutirnir eru gerðir, varðveita minningar og vona að frumleiki, sjálfbærni og sátt
við nærsamfélagið verði haldið á lofti. Ef það gengur eftir er líklegt að hið einstaka fái
áfram að njóta sín og haldi áfram að vekja áhuga þeirra sem elska tónlist.
Eftir á að hyggja var verkefnið trúlega aðeins of metnaðarfullt og umfang þess of
stórt lokaverkefni fyrir einn nemanda í meistaranámi. Ég get hins vegar verið stoltur af
því verki sem nú þegar er unnið og verið ánægður með þá vinnu sem ég hef lagt í
verkefnið. Þetta er ferðalag sem ég sé ekki eftir að hafa lagt í og nú er bara að vona að
ég nái fljótlega sjálfu lokamarkmiðinu sem er að binda endahnútinn á Off Venue -
Tónlist tónlistarinnar vegna og gera myndina sýningarhæfa almenningi.
Verkefnið er mér afar hjartfólgið og draumurinn er að skilja eftir áhugaverða
heimild um þennan vettvang sem er að taka breytingum en ef rekstur Iceland Airwaves
tekur ekki við sér og verstu spár nýrra rekstraraðila rætast gæti næsta hátíð verið sú
síðasta. Það er von höfundar að myndin eigi eftir að veita áhorfendum lifandi innsýn inn
í þann orkumikla og fjölbreytta heim sem hliðardagskrá hátíðarinnar hefur að geyma.
Að hún varpi ljósi á gróskuna og kraftinn sem býr í íslensku tónlistarlífi en verði
jafnframt talin marktæk heimild um tónlistarlíf á Íslandi sem komandi kynslóðir geti
leitað í.
76
Í lokin vil ég þakka Iceland Airwaves fyrir alla tónlistina. Þakka fyrir öll tækifærin í
gegnum árin til að upplifa, sjá og heyra alla þessa frábæru tónlistarmenn á sviði sem
hafa komið fram (on og off) og fyrir allt sem Iceland Airwaves hefur fært íslensku
tónlistarlífi.
77
Frá höfundi
Myndin er ekki alveg tilbúin við skil þessarar ritgerðar um gerð hennar og efni. Þeir
sem kunna að hafa á því áhuga geta fengið að sjá brot úr myndinni eða jafnvel myndina
alla undir vissum kringumstæðum í því formi sem hún er í með því að setja sig í
samband við höfundinn.
Facebooksíða myndarinnar: www.facebook.com/offvenuedocumentary/
78
Heimildaskrá
Adorno, T. (2002). The Culture Industry. “Culture and Adminstration” 107-131.
London: Routledge
Arnar Árnason. (2002). Menning er máttur. Í Guðni Elísson og Jón Ólafsson (ritstjórar).
Ritið: 3/2002, (bls. 83-99). Reykjavík: Hugvísindastofnun Háskóla Íslands.
Arnar Eggert Thoroddsen. (2019). Nurturing the Roots: Músíktilraunir, Iceland’s
Foremost ‘Battle of the Bands’ Competition. Í Þorbjörg Daphne Hall, Nicola
Dibben, Árni Heimir Ingólfsson og Tony Mitchell (ritstjórar). Sound Icelandic:
Essays on Icelandic Music In the 20th and 21st Centuries, (bls. 101–113).
Sheffield: Equinox.
Backer, M.B. (2011). Rockumentary: Style, Performance & Sound in a Documentary
Genre (doktorsritgerð). Heimspeki í miðlunarfræðum við McGill University,
Montréal, Kanada.
Baldur Guðmundsson. (2018, 19. janúar). Drógu saman seglin eftir 57 milljóna tap
Airwaves. Vísir. Sótt 5. ágúst 2019 af www.visir.is\\g\\2018180118749.
Ballantyne, J., Ballantyne, R., og Packer, J. (2014). Designing and managing music
festival experiences to enhance attendees’ psychological and social benefits.
Musicae Scientiae, 18(1), 65–83. https://doi.org/10.1177/1029864913511845
Ballico, C. (2012). Viewing the unheard: The role of music documentaries in voicing
the untold stories of music genres and scenes. Rev-Con Academic. (Perth,
Australia). July 12 – 13, 2012.
Benedikt Bóas Hinriksson. (2018, 26. maí). Airwaves fær 22 milljónir. Vísir. Sótt 5.
ágúst af https://www.visir.is/g/2018180529169.
Benjamin, Walter. (2000). Listaverkið á tímum fjöldaframleiðslu sinnar: Þrjár ritgerðir.
Í Hjálmar Sveinsson (ritstjóri). Reykjavík: Bjartur/ReykjavíkurAkademían.
Benjamin, Walter. (1999[1936]) ‘The Work of Art in the Age of Mechanical
Reproduction’. Í H. Arendt (ritstjóri). Illuminations, (bls. 217–51). London:
Pimlico.
79
Bennett, A. (2009). “Heritage Rock’: Rock Music, Representation and Heritage
Discourse.” Poetics 37, 474–89.
Bennett, A. (2015). Identity: Music, Community and Self. Í Johns Shepherd og Kyle
Devine (ritstjórar). The Routledge Reader on The Sociology of Music, (bls 143–
152). London: Routledge.
Bennett, A. (2002). Music, media and urban mythscapes: A study of the ‘Canterbury
Sound. Media, Culture & Society, 24(1), 87–100.
https://doi.org/10.1177/016344370202400105.
Birgir Olgeirsson. (2018a, 20. febrúar). Endurskoða þarf Off venue-hluta Airwaves ef
hátíðin á að lifa. Vísir. Sótt 2. ágúst 2019 af https://www.visir.is/g/2018180229900.
Birgir Olgeirsson. (2018b, 7. nóvember). Airwaves snerist gegn stöðum sem borguðu
ekki. Vísir. Sótt 2. ágúst 2019 af https://www.visir.is/g/2018181109132.
Björn Ægir Norðfjörð. (2008). „Einsleit Endurreisn, íslenska heimildamyndir á nýrri
öld.“ Saga 46, nr. 2, bls. 114-149.
Bowen, H.E. og Daniels, M.J. (2005). Does the music matter? Motivations for attending
a music festival. Event Management 9, 155-164.
Chanan, M. (2001). „Documentary, History, Social Memory.“ Journal of British
Cinema and Television 1, 61–77.
Cohen, S. (2015). Cityscapes. Í John Shepherd og Kyle Devine (ritstjórar). The
Routledge Reader on The Sociology of Music, (bls 231 – 244). London: Routledge.
DV. (1983, 26. ágúst). Rokk í Reykjavík II - sjónvarp á morgun kl. 20.55: Nýbylgjan í
algleymingi. DV. Sótt 28. júlí 2019 af
http://timarit.is/view_page_init.jsp?issId=189481.
Frith, S. (2011). Music and identity. Í S. Hall og P. du Gay (ritstjórar). Questions of
cultural identity, (bls. 108-127). London: SAGE Publications Ltd
doi:10.4135/9781446221907.n7
Gabrielsson, A. (2001). Emotions in strong experiences with music. Í Juslin, P.,
Sloboda, J. (ritstjórar). Music and emotion. Theory and research, (bls. 431–
449). Oxford, UK: Oxford University Press.
80
Getz, D. (2008). Event tourism: Definition, evolution, and research. Tourism
Management 29, 403-428.
Gibson, C. og Connell, J. (2012). Music Festivals and Regional Development in
Australia. Music Festivals and Regional Development in Australia. 1-237.
Goldblatt, J. (2005). Special events: Event leadership for a new world. Hoboken, NJ:
John Wiley & Sons.
Grímur Atlason. (2010). 80 milljarðar á ári! Sótt 3. júní 2019 af
https://web.archive.org/web/20110420010712/http://blog.eyjan.is/grimuratlason/20
10/10/13/80-milljardar-a-ari/
Guðni Einarsson. (2018, 5. nóvember). Mikilvæg tengsl myndast á Iceland Airwaves.
DV.is. Sótt 28. maí 2019 af
https://www.dv.is/fokus/menning/tonlist/2018/11/05/mikilvaeg-tengsl-myndast-
iceland-airwaves/.
Holt, F. (2010). The economy of live music in the digital age. European Journal of
Cultural Studies, 13(2), 243-261. doi.org/10.1177/1367549409352277
Holt, F. (2018). Music Festival Video: A “Media Events” Perspective on Music in
Mediated Life . Volume, 14:2(1), 202-202. https://www.cairn.info/revue-volume-
2018-1-page-202.htm.
Iceland Airwaves. (2019). About. Sótt 10. maí 2019 af https://icelandairwaves.is/about/.
Iceland Monitor. (2014, 6. nóvember). To off-venue or not to off-venue? Mbl.is Iceland
Monitor. Sótt 22. júní 2019 af
https://icelandmonitor.mbl.is/news/culture_and_living/2014/11/05/to_off_venue_or
_not_to_off_venue/.
Iceland Review. (2018, 26. febrúar). Iceland Airwaves Festival Sold to Sena Live.
Iceland Review. Sótt 2. ágúst 2019 af
https://www.icelandreview.com/news/iceland-airwaves-festival-sold-sena-live/.
Jóhann Ágúst Jóhannsson. (2014). Ég á mig sjálf. Stærri markaður, meiri vinna og
minni tekjur í tónlistariðnaði nútímans. Meistararitgerð: Háskólinn á Bifröst.
81
Jóhann Ágúst Jóhannsson. (2010). Skýrsla úr verknámi í viðburðarstjórnun – Iceland
Airwaves 2010. Háskólinn á Hólum, 30. nóvember 2010, verknámi í
viðburðarstjórnun. Háskólinn á Hólum.
Jóhannes Stefánsson. (2014, 13. nóvember). Búa til verðmæti úr tónlistinni.
Viðskiptablaðið, 45. tbl. 21. árgangur. Reykjavík.
Kjarninn. (2018, 9. febrúar). Grímur hættir hjá Iceland Airwaves eftir 8 ár. Kjarninn.is.
Sótt 19. maí 2019 af https://kjarninn.is/frettir/2018-02-09-grimur-haettir-hja-
iceland-airwaves-eftir-8-ar/.
Kolbeinn Tumi Daðason. (2018a, 9. febrúar). Grímur semur um starfslok. Vísir. Sótt 22.
maí 2019 af https://www.visir.is/g/2018180208643/grimur-semur-um-starfslok-
vid-icelandair.
Kolbeinn Tumi Daðason. (2018b, 16. febrúar). Kaupverð Senu á Iceland Airwaves fæst
ekki uppgefið. Vísir. Sótt 22. maí 2019 af https://www.visir.is/g/2018180219107.
Kristín Loftsdóttir. (2016). Vettvangsrannsóknir. Í Sigríður Halldórsdóttir (ritstjóri).
Handbók í aðferðafræði rannsókna, (bls. 327-336). Akureyri: Háskólinn á
Akureyri.
Kruger, M., & Saayman, M. (2016). A 3E typology of visitors at an electronic dance
music festival. International Journal of Event and Festival Management, 7(3), 219-
236. doi:http://dx.doi.org/10.1108/IJEFM-04-2016-0027.
Kvale, S. (2010). Doing Interviews. London: Sage Publications Ltd.
Margrét Sigrún Sigurðardóttir og Tómas Young. (2011). Kortlagning á hagrænum
áhrifum skapandi greina. Samráðsvettvangur skapandi greina, Íslandsstofa,
Mennta- og menningarmálaráðuneyti, Utanríkisráðuneyti, Fjármálaráðuneyti,
Iðnaðarráðuneyti, Efnahags- og viðskiptaráðuneyti, Reykjavík.
Mbl.is. (2010, 25. mars). ÚTÓN tekur yfir Iceland Airwaves. Mbl.is. Sótt 28. maí 2019
af https://www.mbl.is/folk/frettir/2010/03/25/uton_tekur_yfir_iceland_airwaves/.
Mbl.is. (2018, 7. nóvember). Airwaves fer vel af stað. Mbl.is. Sótt 28. maí 2019 af
https://www.mbl.is/frettir/innlent/2018/11/07/airwaves_fer_vel_af_stad/.
82
McGrath, S. (2015). The Psychological Impacts of Attending Music Festivals.
Rannsóknarverkefni við Dublin Institute of Technology, School of Hospitality
Management and Tourism.
Menningar- og ferðamálasvið Reykjavíkur. (2018). Samstarfssamningur um
járstuðning Reykjavíkurborgar við Iceland Airwaves á tímabilinu 1. apríl 2018 til
31. Desember 2019. Reykjavík, 11. maí 2018. Sótt 5. ágúst 2019 af
https://fundur.reykjavik.is/sites/default/files/agendaitems/iceland_airwaves_2018-
2019.pdf.
Nichols, B. (2001). Introduction to documentary. Bloomington, Ind: Indiana University
Press.
Nichols, B. (2003). Rödd heimildarmynda. Þýð. Sigurjón Baldur Hafsteinsson. Í Guðni
Elísson (ritstjóri). Áfangar í Kvikmyndafræðum, (bls. 191 – 206). Reykjavík:
Forlagið.
Pétur Ben. (2014, 3. nóvember). The Iceland Air-Slaves. The Reykjavík Grapevine.
Sótt 22. júní 2019 af
https://grapevine.is/icelandic -culture/music/airwaves/2014/11/03/the-iceland-
air-slaves-2/.
Picard, D. og Robinson, M. (2006) Festival, Tourism and Social Change. Remaking
Worlds. Clevedon, U.K: Channel View Publications.
Rannveig Traustadóttir. (2016). Femínískar rannsóknir. Í Sigríður Halldórsdóttir
(ritstjóri). Handbók í aðferðafræði rannsókna, (bls. 313-325). Akureyri: Háskólinn
á Akureyri
Rogers, J. (2018). All About The Music: KEXP’s 10 Years Of Airwaves Sessions Have
Over 85m Views. The Reykjavík Grapevine, 9. október, 2018. Sótt á vefinn þann
15. maí 2019 á https://grapevine.is/icelandic-culture/music/iceland-
airwaves/airwaves-2018/2018/10/09/all-about-the-music-kexps-10-years-of-
airwaves-sessions-have-over-85m-views/.
Ruby, J. (1977) The Image Mirrored: Reflexivity and the Documentary Film Author(s):
JAY RUBY Source: Journal of the University Film Association, Vol. 29, No. 4,
THE DOCUMENTARY IMPULSE: CURRENT ISSUES (Fall 1977), pp. 3-11
Published by: University of Illinois Press on behalf of the University Film & Video
Association Stable URL: http://www.jstor.org/stable/20687384.
83
Sanchez, D. (2018, 26. október). The Live Music Industry Will Be Worth $31 Billion
Worldwide by 2022. Digital Music News. Sótt 20. júní 2019 af
https://www.digitalmusicnews.com/2018/10/26/latest-live-music-revenue-31-
billion-2022/.
Sigríður Halldórsdóttir og Sigurlína Davísdóttir. (2016). Réttmæti og áreiðanleiki í
megindlegum og eigindlegum rannsóknum. Í Sigríður Halldórsdóttir (ritstjóri).
Handbók í aðferðafræði rannsókna, (bls. 211-227). Akureyri, Háskólinn á
Akureyri.
Sigurjón Baldur Hafsteinsson og Böðvar Bjarki Pétursson. (1998). Ný sýn. Land&synir,
3. tölublað (01.08.1998). Reykjavík.
http://timarit.is/view_page_init.jsp?issId=396742.
Shone, A. & Parry, B. (2004) Successful event management. A practical handbook. 2.
útg. U.K.: Thomson.
Skjaldborg. (e.d.). Skjaldborgarhátíðin. Sótt 20. ágúst 2019 af
https://skjaldborg.com/hatidin/.
Sólrún Lilja Ragnarsdóttir. (2018, 9. febrúar). Ræða kaup Senu á Iceland Airwaves.
Mbl.is, 9. Sótt 5. ágúst af
https://www.mbl.is/vidskipti/frettir/2018/02/09/raeda_kaup_senu_a_airwaves/.
Thorsby, D, (2003). Economics and Culture. Cambridge. Cambridge Universty Press.
Toynbee, Jason. (2000). Making Popular Music: Musicians, Creativity and Institutions.
London: Arnold.
Tómas Young. (2010). Könnun á meðal erlendra gesta á Iceland Airwaves 2010.
Útflutningsskrifstofa íslenskrar tónlistar.
Tómas Young. (2011). Könnun á meðal erlendra gesta á Iceland Airwaves 2011.
Útflutningsskrifstofa íslenskrar tónlistar.
Tómas Young. (2012). Könnun á meðal erlendra gesta á Iceland Airwaves 2012.
Útflutningsskrifstofa íslenskrar tónlistar.
Tómas Young. (2013). Tónlistarhátíðir á Íslandi: Greining og yfirlit.
Útflutningsskrifstofa íslenskrar tónlistar og Ferðamálastofa.
84
Tónlistarborgin Reykjavík – tillögur starfshóps. (2017). Menningar- og ferðamálasvið
Reykjavíkurborgar. Skilgreining starfshóps um Tónlistarborgina Reykjavík.
Reykjavík. Sótt 10. júlí 2019 af
https://reykjavik.is/sites/default/files/ymis_skjol/skjol_utgefid_efni/skyrsla_starfsh
ops_um_tonlistarborgina_reykjavik.pdf.
Vinnicombe, T. and Sou, J.P.U. (2017) "Socialization or genre appreciation: the motives
of music festival participants", International Journal of Event and Festival
Management, Vol. 8 Issue: 3, pp.274-291, https://doi.org/10.1108/IJEFM-05-2016-
0034.
Vísir. (2012, 9. október). Yfir 450 off-venue tónleikar á Airwaves. Vísir. Sótt 5. ágúst af
https://www.visir.is/g/2012121008802.
Wikipedia.org. (e.d.). Penelope Spheeris. WikiPedia. Sótt 2019 af
https://en.wikipedia.org/wiki/Penelope_Spheeris#Film.
Wood, M., Salovaara, P., & Marti, L. (2018). Manifesto for filmmaking as
organisational research. Organization, 25(6), 825–835. Sótt 26. apríl 2018 af
https://doi.org/10.1177/1350508417749886.
Aðrar heimildir
Halla Kristín Einarsdóttir (2015). Punktar úr fyrirlestri í áfanganum Skapandi
heimildarmyndir við Háskóla Íslands.
85
Viðaukar
Listi yfir viðmælendur í mynd og sem vitnað er til
Nafn viðmælenda, staður sem viðtalið fór fram og dagsetning.
Alexandra Baldursdóttir og Katrína Mogensen úr Mammút
Kex Hostel, laugardagur 5. nóvember 2016.
Andrew Gilmore Barr og Philip Bradford Barr úr The Barr Brothers (Kanada)
12 Tónar, miðvikudagur 2. nóvember 2016.
Dr. Arnar Eggert Thoroddsen tónlistarblaðamaður og dægurtónlistarfræðingur
12 Tónar, miðvikudagur 2. nóvember 2016.
Benedikt Reynisson viðburðarstjórnandi hjá Kex Hostel: Tvö viðtöl
Kex Hostel, miðvikudaginn 12. október og fimmtudagur 3. nóvember 2016.
Bjarki og Egill Viðarssynir úr Andy Svarthol
Smekkleysa : Föstudagur 4. nóvember 2016. Viðtal ekki notað í mynd.
Cheryl Waters útvarpskona hjá KEXP, Seattle (Bandaríkin)
Kex Hostel, sunnudagur 6. nóvember 2016.
David Fricke ritstjórnarfulltrúi og blaðamaður hjá Rolling Stone magazine
Smekkleysa, föstudagur 4. nóvember 2016.
Grímur Atlason framkvæmdastjóri Iceland Airwaves
Skrifstofa Iceland Airwaves, fimmtudagur 6. október 2016.
Gunnar Hjálmarsson
Pönksafnið Bankastræti 0, fimmtudagur 17. nóvember 2016.
Ingvar Geirsson eigandi og stofnandi Lucky Records
Lucky Records, mánudagur 7. nóvember 2016.
Jóhannes Birgir Pálmason úr Epic Rain
Lucky Records, þriðjudagur 1. nóvember 2016.
Juliette Devert frá Secret City Records (Kanada)
12 Tónar, miðvikudagur 2. nóvember 2016.
86
Justin West eigandi og stofnandi Secret City Records (Kanada)
12 Tónar, laugardagur 5. nóvember 2016.
Lárus Jóhannesson eigandi og annar stofnandi 12 Tóna: Tvö viðtöl
12 Tónar, mánudagur 31. október og fimmtudagur 3. nóvember 2016.
Loji Höskuldsson úr W€$€N
Bíó Paradís, fimmtudagur 3. nóvember 2016.
Lucy Hill viðburðarstjórnandi Off Venue hjá Iceland Airwaves: Tvö viðtöl
Skrifstofa Iceland Airwaves, fimmtudagur 6. október og Borgarbókasafnið Gróf,
föstudagur 25. nóvember 2016 .
Michael (Mkl) Anderson úr Drekka
Lucky Records, sunnudagur 6. nóvember 2016.
Moji Abiola úr Moji & Midnight Sons
Kex Hostel, föstudagur 4. nóvember 2016.
Ólafur Halldór Ólafsson (Óli Dóri) rekstrarstjóri Bíó Paradís
Bíó Paradís, fimmtudagur 3. nóvember 2016: Viðtal ekki notað í mynd.
Sr. Pétur Þorsteinsson æskulýðsfulltrúi á Dvalar og elliheimilinu Grund
Elliheimilið Grund, miðvikudagur 2. nóvember 2016.
Rosa Walton og Jenny Hollingworth úr Let's Eat Grandma (UK)
Kex Hostel, laugardagur 5. nóvember 2016 : Viðtal ekki notað í mynd,
Skúli Þórðarson staðarhaldari á Bæjarins Bestu
Bæjarins Bestu, laugardagur 5. nóvember 2016.
Sóley Stefánsdóttir tónlistarkona
Heima hjá Sóley, fimmtudagur 10. nóvember 2016: Viðtal ekki notað í mynd.
Thomas Morr eigandi Morr Music (Þýskaland)
Bíó Paradís, fimmtudagur 3. nóvember 2016.
Þórir Georg og Júlía Aradóttir úr ROHT
Lucky Records, 6. nóvember 2016
87
Tónlistarfólk og hljómsveitir sem voru kvikmyndaðar
Dagur og staður þar sem tekið var upp framkoma tónlistarfólksins var kvikmynduð og
hvort viðkomandi myndefni er notað í myndinni eða ekki.
Mánudagur 31. október 2016
Brother Big
Lucky Records : Ekki notað í mynd (Fyrstur á svið á Iceland Airwaves 2016)
Tófa
Lucky Records : Ekki notað í mynd
Þriðjudagur 1. nóvember 2016
Epic Rain
Lucky Records
Les Aventures de President Bongo: Tilbury perform Drama & Transmission
Kex Hostel : Ekki notað í mynd
Miðvikudagur 2. nóvember 2016
The Barr Brothers (Kanada)
12 Tónar : 10 Year Anniversary Party of Secret City Records (The Barr Brothers komu
fram í staðinn fyrir Jesse Mac Cormack)
Boogie Trouble
Dvalar og hjúkrunarheimilið Grund
Soffía Björg ásamt Ingibjörgu Elsu Turchi
Dvalar og hjúkrunarheimilið Grund
Singapore Sling
Kex Hostel Live on KEXP
Fimmtudagur 3. nóvember 2016
Hildur
12 Tónar, fimmtudagur 3. nóvember 2016
samaris
Kex Hostel Live on KEXP, fimmtudagur 3. nóvember 2016
Mikael Lind
Bíó Paradís (Straumur), fimmtudagur 3. nóvember 2016
Tófa
12 Tónar, fimmtudagur 3. nóvember 2016
88
W€$€N
Bíó Paradís (Straumur), fimmtudagur 3. nóvember 2016
Föstudagur 4. nóvember 2016
Andy Svarthol
Smekkleysa/ Bad Taste Recordstore
dj. flugvél og geimskip
Alda Hótel
Moji & The Midnight Sons
Kex Hostel Live on KEXP
sóley
Kaffihús Vesturbæjar : Ekki notað
Laugardagur 5. nóvember 2016
Karlakórinn Esja
Bæjarins Beztu Pylsur
Kórus
Kaffibarinn : Myndefni ekki notað
Let’s Eat Grandma (UK)
Kex Hostel Live on KEXP : Ekki notað
Mammút
Kex Hostel Live on KEXP
Ónefndur hipphopplistamaður / ekki á dagskrá
Bæjarins Beztu Pylsur
Sunnudagur 6. nóvember 2016
Börn
Lucky Records (í dagskrá stendur Dauðyflin)
ROHT
Lucky Records
Saktmóðigur
Lucky Records
Drekka
Lucky Records
Samúel Jón Samúelsson Big Band
Kex Hostel
89
Spurningar notaðar í viðtölum fyrir myndina við öflun gagna
1. Hvað er það sem er merkilegt og spennandi við Off Venue á Iceland Airwaves?
a. Þróun Off Venue í gegnum árin
b. Er eitthvað sem gerir Airwaves hátíðina frábrugðna öðru
tónlistarhátíðum?
c. Eitthvað sérstakt við árið í ár?
d. Einhverjir staðir vinsælli en aðrir?
2. Hvernig er Off Venue-dagskráin frábrugðin hinni eiginlegu formlegu dagskrá?
3. Er Off Venue á Airwaves mikilvægt? Og ef svo, af hverju?
4. Hvað taka margir staðir þátt?
5. Hvað taka margir listamenn þátt á Off Venue / En á hátíðinni?
6. Er upplifunin á tónlistinni öðruvísi á Off Venue, upplifur þú hana á annan máta
en á formlegum tónleikastað? Hvernig skynjar þú það - Stemningin / Nálægðin?
7. Telur þú Off Venue-ið vera mikilvæga viðbót fyrir:
a. Airwaves-hátíðina?
b. Listamennina?
c. Reykjavíkurborg?
d. Margföldunaráhrif?
8. Finnst þér vera of margir Off Venue-staðir / Of margir tónleikar?
9. Telur þú Off Venue stela áhorfendum frá aðalsviðum hátíðarinnar?
10. Er Off venu menningin á íslandi frábrugðin því sem þú þekkir til annarsstaðar í
heiminum og hefur upplifað sjálfur / sjálf?
11. Einhverjir staðir sem stóðu uppúr og eða þér fannst skítið að tækju þátt?
12. Eftirminnilegir Off Venue-tónleikar?
13. Nú eru sumir listamenn sem spila bara á Off Venue – hafa ekki verið bókaðir á
hátíðina eða lagt sig eftir því, segðu frá þessu, er þetta algengt?
14. Eitthvað sérstakt á dagskrá hjá ykkur í ár?
15. Hvað sækja margir hátíðina?
16. Hvernig finnst þér hátíðin hafa þróast og þroskast?
a. Hefur hún verið að breytast síðustu ár?
17. Hvernig finnst þér Off Venue-ið vera að virka og þróast meðfram hátíðinni?
18. Hvernig metur þú hátíðina og það sem henni fylgir fyrir Reykjavíkurborg?
19. Hvernig byrjaði Off Venue hjá þér/ykkur – Ykkar aðkoma?
90
20. Gagnrýn sem Off Venue hefur fengið á sig frá tónlistarfólki þar sem aðilar hafa
ekki boðið laun?
21. Hver er helsti munurinn á því að spila On Venue og Off Venue?
22. Hvernig er að spila hérna?
23. Spilar þú á mörgum tónleikum í ár?
24. Eitthvað sem þú vilt bæta við?
Ég bað viðmælendur mína um að horfa á mig í viðtölum en ekki horfa í linsuna. Ég
vildi hafa samtölin eins eðlileg og hægt var en eftir að hafa borið fram spurningu reyndi
ég að taka ekki orðið heldur leyfði ég viðmælandanum að tala en sýndi áhuga minn og
athygli með því að horfa á viðkomandi og kinka kolli.
Ég sagði viðmælendum mínum að ég ætlaði ekki að vera með mína rödd í myndinni
heldur að klippa hana út og því væru spurningarnar mínar ekki inni svo ég bað þá um að
endurtaka / umorða spurninguna í upphafi ef þeir ættu þess kost þannig að það sé á
hreinu hverju þeir væru að svara, um hvað verið var að ræða.
91
Leyfi til að nota viðtal og persónulega ásjónu í mynd
Personal Appearance Release
Production Date(s): September 2016 – May 2020
Program Title (working title): Airwaves - Off Venue (the “Program”)
Participant’s Name:
Producer/Production Entity: Jóhann Ágúst Jóhannsson (“Producer”)
Production Location: Reykjavík, Iceland
I hereby authorize Producer to record and edit into the Program and related materials
my name, likeness, image, voice and participation in and performance on film, tape or
otherwise for use in the above Program or parts thereof (the “Recordings”). I agree that
the Program may be edited and otherwise altered at the sole discretion of the Producer
and used in whole or in part for any and all broadcasting, non-broadcasting,
audio/visual, and/or exhibition purposes in any manner or media, in perpetuity,
throughout the world.
Producer may use and authorize others to use all or parts of the Recordings. Producer,
its successors and assigns shall own all right, title and interest, including copyright, in
and to the Program, including the Recordings, to be used and disposed of without
limitation as Producer shall in its sole discretion determine.
Signature of Person Appearing:
Address: City, State, Zip:
Date: Phone:
92
Leyfi til að taka upp á ákveðnum stað
STANDARD Location RELEASE
SERIES / PROGRAM TITLE:
PRODUCTION DATE:
Permission is hereby granted to Jóhann Ágúst Jóhannsson to use the property located at
____________________________ consisting of ___________________________.
for the purpose of photographing and recording scenes for the above program produced by
Jóhann Ágúst Jóhannsson.
Permission includes the right to bring personnel and equipment onto the property and to
remove them after completion of the work. The permission herein granted shall include the
right, but not the obligation, to photograph the actual name connected with the premises and
to use such name in the program(s).
The undersigned hereby gives to Jóhann Ágúst Johannsson, its assigns, agents, licensees,
affiliates, clients, principals, and representatives the absolute right and permission to
copyright, use, exhibit, display, print, reproduce, televise, broadcast and distribute, for any
lawful purpose, in whole or in part, through any means without limitation, any scenes
containing the above described premises, all without inspection or further consent or approval
by the undersigned of the finished product or of the use to which it may be applied.
Jóhann Ágúst Jóhannsson hereby agrees to hold the undersigned harmless of and free from
any and all liability and loss which Jóhann Ágúst Jóhannsson, and/or its agents, may suffer for
any reason, except that directly caused by the negligent acts or deliberate misconduct of the
owner of the premises or its agents.
The undersigned hereby warrants and represents that the undersigned has full right and
authority to solely enter into this agreement concerning the above described premises, and
that the undersigned hereby indemnifies and holds Jóhann Ágúst Jóhannsson, and/or its
agents, harmless from and against any and all loss, liability, costs, damages or claims of any
nature arising from, growing out of, or concerning the use of the above described premises
except those directly caused by the negligent acts or deliberate misconduct of Jóhann Ágúst
Jóhannsson, or its/his/her agents.
By (Property OWner/Manager):________________________________________________
Signature of Authorized Property Representative
Date:______________________________
Filmmaker/Film Location Manager:____________________________________________
Date: ______________________________
93
Dagskrá yfir tökudaga var gerð í Excel
94
Dagskráin Off Venue á Iceland Airwaves 2016
Á næstu síðum má sjá dagskrá Iceland Airwavews 2016, bæði formlega dagskrá og svo
Off Venue sem samanstóð af 821 tónleikum á 63 stöðum sem voru skráðir og
skipulagðir í samvinnu við stjórnendur hátíðarinnar en hafa ber í huga að ekki eru allir
viðburðir sem haldnir eru skráðir en til þess að komast í opinbera dagskrá sem deilt var
til hátíðargesta og samstillt hátíðarappinu þurfti að greiða hóflegt skráningargjald.
95
Mynd 1 - Off Venue dagskrá : Mánudagur / Þriðjudagur / Miðvikudagur
Mynd 2 – Off Venue dagskrá : Fimmtudagur
96
Mynd 3 - Off Venue dagskrá : Föstudagur
Mynd 4 - Off Venue dagskrá : Laugardagur
97
Mynd 5 - Off Venue dagskrá : Sunnudagur
98
Mynd 6 – Aðaldagskrá : Miðvikudagur
99
Mynd 7 - Aðaldagskrá : Fimmtudagur
100
Mynd 8 - Aðaldagskrá : Föstudagur
101
Mynd 9 – Aðaldagskrá : Laugardagur
102
Mynd 10 - Aðaldagskrá : Sunnudagur