MADDE MADDE DÖNGÜLERİDÖNGÜLERİ

●●Canlılar yaşayabilmek için su, karbon, Canlılar yaşayabilmek için su, karbon,

oksijen, azot gibi maddelere ihtiyaç oksijen, azot gibi maddelere ihtiyaç

duyarlar. Canlılar bu maddeleri vücutlarına duyarlar. Canlılar bu maddeleri vücutlarına

aldıktan sonra çeşitli yollarla çevreye geri aldıktan sonra çeşitli yollarla çevreye geri

verirler. Canlılar ve çevre arasındaki bu verirler. Canlılar ve çevre arasındaki bu

madde alış-verişine madde alış-verişine madde döngüsümadde döngüsü denir. denir.

KARBON DÖNGÜSÜ

●●Canlıların en önemli yapı taşlarından birisi Canlıların en önemli yapı taşlarından birisi karbondur.karbondur.

Karbon elementi;Karbon elementi;

►►Atmosferde karbondioksit gazı şeklinde,Atmosferde karbondioksit gazı şeklinde,

►►Denizlerde ve tatlı sularda karbonat ve Denizlerde ve tatlı sularda karbonat ve bikarbonat tuzları şeklinde,bikarbonat tuzları şeklinde,

►►Kömür,petrol,doğal gaz ve kireç taşında Kömür,petrol,doğal gaz ve kireç taşında element yada bileşik şeklinde,element yada bileşik şeklinde,

►►Bütün canlılarda ve ölü organizmalarda ise Bütün canlılarda ve ölü organizmalarda ise organik moleküller şeklinde bulunur.organik moleküller şeklinde bulunur.

●Solunum, çürüme, yakılan yakıtlar sonucu açığa çıkan karbondioksit havaya, oradan da bitkilere geçer.

●Bitkiler de karbondioksiti fotosentezle organik besine ve oksijene dönüştürür.

►►Sürekli devam eden bu olaya karbon döngüsü denir.

●Oksijen de canlılar için önemli

elementlerdendir ve oksijen döngüsü

karbon döngüsü ile birlikte

gerçekleşmektedir.Oksijen atmosferde

oksijen gazı,karbondioksit ve su

molekülünde, canlılarda ise organik

maddelerin yapısında bulunur.

☼Atmosferdeki karbondioksit oranının

sürekli artması karbon döngüsündeki

dengenin bozulmasına ve Güneş’ten gelen

ışınların yeryüzünden yansıdıktan sonra

atmosfere geri dönmesine engel

olur.Böylece yeryüzü bir sera gibi giderek

ısınır.Bu olay sera etkisi olarak adlandırılır.

AZOT DÖNGÜSÜ

●●Azot (N), vücut hücrelerimizdeki proteinlerin ve nükleik Azot (N), vücut hücrelerimizdeki proteinlerin ve nükleik

asitlerin yapısına katıldığı için çok önemlidir. Havanın asitlerin yapısına katıldığı için çok önemlidir. Havanın

%78’i azot olmasına rağmen canlılar azotu doğrudan %78’i azot olmasına rağmen canlılar azotu doğrudan

kullanamaz. Havadaki azot şimşek ve yıldırım aracılığıyla kullanamaz. Havadaki azot şimşek ve yıldırım aracılığıyla

oksijenle birleşerek toprağa karışır. Daha sonra bakteriler oksijenle birleşerek toprağa karışır. Daha sonra bakteriler

bu bileşiği bitkiler tarafından kullanılabilecek hâle getirir. bu bileşiği bitkiler tarafından kullanılabilecek hâle getirir.

Havadaki azot, doğrudan topraktaki azot bakterileri Havadaki azot, doğrudan topraktaki azot bakterileri

tarafından da kullanılır.tarafından da kullanılır.

●Bitkinin kök hücrelerinde toplanan azotlu

bileşikler hayvanlara geçer, hayvan

artıklarıyla da tekrar toprağa karışır.

●Toprakta azot ayrıştıran bakteriler de

artıklardaki azotu ayrıştırarak azotu

atmosfere verir.

►►Bu dönüşüme azot döngüsü denir.

SU DÖNGÜSÜ

☺En önemli yaşam kaynağı sudur. Tüm

canlıların %75’i sudan oluşur. Denizler,

karalar ve hava arasındaki su alışverişi,

yeryüzünde yaşamın varolmasını sağlayan

koşulları sürekli kılar.

●Yeryüzünde bulunan sular ısı etkisiyle buharlaşır.

●Oluşan su buharları havaya yükselerek bulutları oluşturur.

●Havada soğuk bir tabakadan geçen su buharı yoğunlaşarak yağış şeklinde tekrar yeryüzüne iner.

►►Bu sürekliliğe su döngüsü denir.

SU DÖNGÜSÜ

• Atmosfer, su kütlesi ve yer arasında suyun üç halinin (katı, sıvı ve gaz) yatay ve dikey taşınımı için kullanılan terime su döngüsü deriz.Su döngüsüne ‘’suyun devir daimi’’ de diyebiliriz.

buhar

buz

sıvı1. Dünyadaki su

daima hareket halindedir, Buz halden sıvı hale, sıvı halden buhar haline ve buhar halinden tekrar sıvı haline dönen suyun bu hareketi süreklilik arz eder.

• Aslında su döngüsünün bir başlangıcı yoktur. Ama bu döngüyü şöyle sıralayabiliriz.

1. Okyanuslar2. Buharlaşma3. Yoğunlaşma4. Yağış5. Kar , buz ve yeraltında su olarak

depolanması6. Akarsu olarak okyanuslara akması

Okyanuslar

• Okyanuslardan başlayarak su döngüsünü anlatalım. Su çevrimini harekete geçiren güneş, okyanuslardaki suyu ısıtır,

Buharlaşma

• ısınan su da atmosfere buharlaşır. Yükselen hava akımları, su buharını atmosfer içinde yukarıya kadar taşır,

Yoğunlaşma

• Atmosferde bulunan daha soğuk hava bulutlar içinde yoğunlaşmaya sebep olur

Yağış

• Hava akımları, bulutları dünya çevresinde hareket ettirir, bulut zerreleri bir araya gelerek, büyürler ve yağış olarak gökyüzünden düşerler. Bazı yağışlar, kar yada dolu olarak dünyaya geri döner

•

Buzul ve yeraltında su olarak depolanması

• Donmuş su kütleleri halinde buzullar şeklinde birikebilir. Ilıman iklimler de ilkbahar geldiğinde kar örtüleri erir ve eriyen su, toprak yüzeyinde akı şa geçer.Toprak akan suyun bir kısmını eme rek yer altında depo eder.

Akarsu olarak okyanuslara akması• Yağışın çoğu

okyanuslara yada toprağa düşerek yerçekiminin etkisiyle yüzey akışı olarak akar. Akışın bir kısmı vadilerdeki nehirlere karışır ve buradan da nehirler vasıtasıyla okyanuslara doğru hareket eder.

(PARANTEZ)

Akarsulardan yararlanmak için barajlar yapılır.

• Bazı yeraltı suları yer yüzeyinde buldukları açıklıklardan tatlı su kaynakları olarak tekrar ortaya çıkarlar.

• Sığ yeraltı suyu, bitki kökleri tarafından alınır ve yaprak yüzeyinden terlemeyle atmosfere geri döner

1. Su döngüsü milyonlarca yıldır devam etmekte olup hayatın mevcudiyeti buna dayanır. Susuz bir hayat dayanılmaz olurdu.

Yer altındaki su

Suyun Doğal Dolanımı

• Yeryüzündeki sularda, güneş enerjisinin etkisiyle sürekli buharlaşma olur.

• Atmosfere yükselen su buharı, atmosferin soğuk tabakalarında yoğunlaşarak yağmur, dolu, kar şeklinde tekrar yeryüzüne döner. Bu olaya suyun doğal dolanımı denir.

Bu Olaya Suyun Doğal Dolanımı Denir.

Alıştırmalar

• Aşağıdakilerden hangisinin meydana gelişinde, suyun dolanımı etkili değildir?

A. Yeryüzündeki bitki örtüsünün farklı olmasında

B. Yer kabuğunun derinliklerinde suların sıcak olmasında

C. Canlıların kolayca su temin etmelerindeD. Yer altı sularının ve akarsuların oluşumunda

B. Yer kabuğunun derinliklerindeki suların sıcak olmasında