ς. f. f. φ. s.dissertatio philologica',

DE 1

yel

Proverb. XXII. 2,0.

q uam,suffrag. ampl. fagult. philosoph.

IN REG. AGAD. UPSALIENSI,

Sub PRyESIDIOMag ERICI

HESSE LGREN,l. l. o. profess. reg. et ord.

pro graduad publicum examen defekt

GUSTAVUS coll1n nie. fil,V. oollega SCHOLJE TrIV. HoLM.

ROSLJGVS. . .

in audit. carol. maj. die juniianni mdcclxiv.

il s.

Η Ο ΤΓΜ ΪΜ,typis direct. laurent. salvil

Λ 'Ν. %§. ι.

tiam jucunda, utilis, quin&neces-fariaeloquiorum Divtnorum accu-ratior eit meditatio, tam quoquearduamac difficilem illamnonnun-quam effe, isfatebitur, qui leftio-ni & icrutationi Scripturs Sandtio-ris aliquantum navaverit fludi i. Dif-ficultatcs autern, quibus illa eff ofcr-iita γ & quae oraculorum Θζος$άτων

fenfum inveffiganti genuinum faciunt remoram, nonmi-nrmam partem eiTe diverias fspe in loco obvio interpre-tum fententias, variasque ejus expofitiones, jure mecon-fido affirmaturum* Sacrasenim pandedtas ferutaturo, fi-ye integras pericopas, fiye commata, iive fingula vocabu-ia, refpexeris, tot feie haut raro Offerent iéntentiarumvarietates , tot interprctatioiiuni divortia , totque iaepeienfus distorfiones, ut ubi pedem ffgat, ubi & quomodo»veram Sa c roSandl iAudto r i s affequatur mentem , in lus-penfo hsreat ledtor. Mirum forfan videbitur, interpre-tes tam variare in fenfu Scripturae inquirendo, fiquidemÜ\q non multiplex, Ted unicus eff; definet auteni mirari,

qui

έίι ) b ( φ

qui confideraverit, tion omnes uno inftituto, eademquemente, Sacras Litteras explicandasfuicepifle. Quuns,enim nonnulli eruditionis & fagacitatis oftcntandac cauilasalii animo prscjudicatis opinionibus oceupato; aliqui, utdicam adverfum tenentibus lcribant; pauciores vero',iludio veritatis duc^i debitisque interpretandi inftmcliad-miniculis, faera oracula explanare adgrediantur, non a-deo eft mirandum unum & eundem Sacri Codicis lo-cum, etiam planiorem, diverfiilima fepe & älieniflimaexponi ratione» Quod generatim de Scripturx Sanilio-ris interpretatione aileruimus idem valeat de parvula illaejus particula, quam pro virili enucleare in prüfend no-bis propofuimus- Si itaque minus Tibi,, L4 B. in mate¬ria hacce, cum elegante., tum ardua, pertrailanda fue-tit iatisfa&um., veniam des nobis, quibus, inter tot di-verfas, illam circumftantes, fententias quae convenientis-fima fit, definitu non adeo iuitprociive*

In vocåbulo vel Oühül· escpotiendo ii, quosnobis infpicere licuit, interpretes ac commentatores rai-rum in modum inter ie diilident. Qux explicationunivarietas ex eo fonte non minimam partem emanat, quodaliter in textu, aliter in margine , vox ifta compareat,Textualis enim leilio habet marginalis autemtywhw* Ulam alii, alii hanc^ amplexi varie in hunc lo-cum commentati funt» Qui το Cthibh fequuntur, bi unaeademque eo minus incedunt via, quod diveria ei pun->ila fubjiciunt. Qui vero rZ Krl inbaerent, inter eos qui-dem de pundlis vocalibus convenit, at de ilgnificationevocis non item. Aliis perinde efl, utram retineant le-ilionem, quum ex utraque convenientem &aptum eli-cere fenfum ie poiTe credant. Nec defunt, qvi neutrilocum concedant, fibi vero & voces & iignificationes,utlibuerit, contextui adfingere iacro, integrum efiear-

) 4 (

bitrentur. Singulas vero haice opiniones excufere, acincommodis, quibus fantura non omnes laborant, indi-catis, qux veritati maxime confentanea videatur, deck-rare eamque juilis fulcire rationibus juvabit.

Primus compareat vir ille 7τολυγξα.<φωτατος, fed au-daciiBnius Criticus, qvique, quo annis gravior, eo fera-eius nugarumprodiditingenium, JOANNES CLERICUS.Duasis, Iocum hunc Salomoneum explanaturus, appo-iuit conje&uras, ipfe tarnen, utram eligeret, nefcius,fcilicet, aut legendum heic triginta, ut iignifi-centurtotidemicriptoiumSalomonis volumina, autCD^SsK

, tria mlllia, quoniam totidem elocutus fuerat ien-tenlias j potuiiTe enim longinquitate temporis quatuor a-ut quinque litteras medias deleri, unde poilea in nonnul-lis codicibus in aliis 0^^, exfliterit. Nec3quamquam excufationem ne fic quidem habuiflet, anteoflenderatconjedlor, noilrae fcripturam vocis iivc in con-textu, iive in margine obviam, aut nulluni, aut faitemincommoduni gignere fenfum, lila vero ut retuliile,quia infulfa dicam, an impia , poenituit nos; ita con-futare, quia relata concidunt, pigebit. Quis enim nonvidet, ii, ill aliis feriptis quod n©n niii urgente neceilita-te, id in facris nullo coniilio tentare; Ii diligentem, quatabulas Veteris Teilamenti, advigilanteNumine, Juda:o-rum continuit gens, cuilodiam in dubium vocare ; ii iniisimpunc grailari, imisque miicere fumma, liceret, ni¬hil certi, neque in rebus gravioris momenti, ab hk ex·ipeclari oraculis pofle?

Tum eos invifere ρ , qui, & textuales litteras& pundJa , his accommodari folita iequentes, ΟΊϊΛβΡnudius tertius reddunt ledJione fpreta niarginali: qua in ca-ulla ABEN ESRAM fibi favere gloriantur, Quumque vi-.

§. III.

de-

) ϊ ( #?dcant, nondiemprxcifepcrendinumhcicfignificari, fyn-ecdochice tempus, autrecens aut pridem praeter Iapiura,intelligunt, ut huc fermerede^t oratio Salomonis: nonhodie demum hsecce fnlutaria coniilia & pracepta tibi in-flillare incipio, fed nudius tertius i. Q.jam dudum, tibi eainculcavi. Ejusmodi loquendi ratio ftilo quidem facronon eft inimica; Ted quo minus fignificatio illa, iive pro-pria, five tropiea , admitti heic facile queat, obftat interalia ufus ry quod, quoties in S. Codice occur-rit, iemper adjungitur r» bDfl vel VlDDK, nunquam ve·ro feorfim collocatur. Nec didlionem άπαξ λεγόμενων in-ducere prudentis eft interpretis, ubi aptior & tutior fefbexpediendi via fuppctit, quam nobis non defuturam eileconfidimus. Vana tarnen föret hxc noftra exfpeftatio,ii ita ro Cthibh tueri ubique oporteret, ut nulla r£ Kri ha-benda ratio eftet. Certe aliter ABEN ESR^, vifum fu-it, in quo, utramque quum adferat & explicet leftionern,quantum praefidii inveniant, qui & nudius tertiushujus auetoritate docioris muniunt, ipfi viderint*

§· V.β Sequitur examinanda fententia ALB. SCHULTENSII>

qui confonis etiam adhaeret in textu obviis, hasveroiisinftruit pun&is, ut prodeat fcbalifchom. Illud triplicatim fi-gnificaret, ut veriio LXX viralis habet T£«r<w, eamquciecuta Vulgata Latina tripliciter: & formulam proverbia-lem Ecelei; IV. 12. pft* HTIDD iÖ B^DTT 8ΊΠΠ forte re-fpiciens, plenius idem valeret, a c triplicata mtione ac tex-tura i quemadmodum in metaphrafi iua prius heic hemi-ftichium ita expreflit: annon fcripfi tibi triplici fiio nexa? fu-um autem dcducit a quod, triplicatuvn, utputat, denorans , per MEM afforraativum, ad formaniONfiÖ, hane vocem legitime procreaverit. Plura quumJios remorentnr, idimprimis noftram cohibet adfenfio-

Δ 3 nein

δι )^( ®.«em qnod ifta & fcrtptura & interpretatio praefumtse de-beatur deKri &-Ctbibb opinioni, qua hoc femper & übi-que Divinum , illud humanuni, Maiorethicum , cor-rupturn habetur» Hane ut alibi apertius , ita heicnon obicure prodidit Vir ille Celeberrinius , adferendo,marginale vocabulum eü de cauiTa excufum fuis-ie, ut pundationi rar mafbrethicae & minus aptacreiponderet. Sei licet punda incongrua Maforethac ap-pofuerunt, iidemque Magidri, medicinarn huic malo ad»hibiturf, quac iitas pati vocales poiTet, addiderunt vo·cem, quaii hoc proelivius ipiis findet, quam unum alte-runive pundülum corrigere» Noftri quidem in prxfentinon fert indituti ratio, quaedionem illam de Kri & Cthibh,varie & vehementer agitatam, iiquaalta, momento-iam, examini fubjicere» Id tarnen non poifumus non fl-gnificare, quum Codices, manu potiflimum exarati, il¬lam in textu Isepius ledionem reprafentent, quam in aliocodice Kri exhibet, idque vel penitus omifia altera, velad marginem relata, luculentiffimo vel hoc ipfum eflfein-dicio , pTO^JHD, ejus laltem claßis, ad quam nodrumUtähé &Dpertinet, non nid ex variatione cödicum,ortum traxiffe , adeoque nihil fuperefle, quam ut utra-que, üb i occurrit, ledio in cenium veniat, donec regu-Iis Criticis & Bermeneuticis jude & iedulo in fubiidiumadhibitis, confiiterit, utra lit genuina» Immo, quod τ*Kri heic focum occupat, praeter tertium exMftisErfurteniibus codicem, aliqui impreffi in ipfo contextu,imlla adjeda marginal! nota, lidunt. Interea, lubriconimis fundamento innixus, SCHULTENSIUS non ne-cedb habuidet aovam concipere vocem, neque alia u

ac ufus fert Biblicus, fignificatione donare,§♦ Vi.

Inventum iam contemplaturis JAC. GUSSETII,fchellajtim iefe nobis offert, quohabitti, adeo v/delicetva-

ria-

)7(riato, totque brafteis diftincto, textuale illud DWVs· com-comparere potuifte, merito mireris* Quodquidem, re-ferente artifice , ex bpraefixo, Gerurcdii vim obtinenteyt^in locum pronominis relativi fubflituto &infinitivo OltPcoaluiifefcias, Et ne leiftioni marginali conquerendi lo¬cus eilet, ornanda? textuali totum ié illum tradidifTe, in¬tegrum cuilibet eile jubet, etram D'tPviP cumfchellafim com-mutare, eoque magis, quod una eademque utriusque le-ftionis mens eflet, haec icilrcet: nonne ea tibi fcripfi, qu&fint adponcndum, i. e. qua? debeant reponi, quibus debeatlocus dariy in confiliis & fcientia. Verum, utnihilmo-neamus de negleclo fymbolo lecfionis variantis, quod intexta vocales iervat τ* Kriy id iibi temere fumit, ut litte-rse Ü pimdium dfacriticum ex cornu dextro in finifirumtransferat. Neque hoc fatis. Repagula convellit accen-tuum Ebraiooram, quippe qui vocem five D^^a-deo in officio retinent, ut propiori cum fequentibus vin-cuLo, quale foetus appeteret GUSSETII, iele jüngere nonaudeant„

§. VILQuae hadtenusrecenfuimus vocabuli noffriexplicatio^

nes, quasqne leftiont potiifimum textuali, fi a GuiTetianaforte, qua? utramque admittit, discefferis,· accommoda-tas etfe vidimus , ha? nonnifi paucis fe probarunt; Re-fiant peniitandae, qua?,, τω Kri inhärentes, ceferis tarneninter ie diifidentibus , placuere* .Harum dua? conffitutclaiTes polTunt. Altera vocem ÜWhw per tria? vel trip/i-*ia altera per prtßantia vel excellentia convertit. In notionetriplicis ,, vel ternarii liumeri evolvenda, quam pleriqueéi adfingunt,in diverfas iterum abeurrt fententias. Hasbre-viter enumeraturi ordrmur a Paraphrafie Chaldaeo, qutU\UnW per ppT ΝίΊ^Γϊ i* e. tria tempora explicat. Cujus pa-tront yeriionis per tria illa tempora tres Salomonis Ii brosintelligi exilfimant, adeoque extra dubium ρofitum eile,

Sa!o-

)δ C

Salomonen! poßrepio proverbia fua litteris conil-giiasile , quem slioquin ad Canticum & Eccleiia-ilen utantea exaratalcdorem remitiere non potuiiTet. Hisvero conjeduris, eo minus immoramur, quod vel argu¬mentum Eccleiiåite, hunc a Salomone, fenio jam confe-do & poil reliquos duos bbros adornatum fuiiTe, innuerevideatur. Abi, quibus ternarius numerus arridet, Saio-monem heic digitum intendere ad S. Codicis Vet. Tefta-rnenti Judads familiärem τρ^τομίαν in Legem, Prophe-tas & Hagiographa; cum R» SALOMONE JARCHl opi-nantur, atque ut eolorem commento fuo allinant, Salo-monem, heic non proprio, fed Dei nomine ioquentem,introdueunt. Sed quam infulfa & jejuna haec fit expofitiqvei ex eo paret, quod libri Prophetici & Hagiographimajorem partem nondum exftiterint. QuidamutVATA-BLUS, FRIEDLIBIUS & GROTIUS, exiftimantrefpicere tria illa, qux apudjud^os oliin floruerint, ici-entiarum genera, i"DTTO & fTtWO Moralia , Natu>ralia, Theologiea ^ quorum illa in Proverbiis , & Eccleilafte,ifta in peculiari quodam volumine, in Canonem nonrela-to,hacc vero inCantico, Salomo petradaverit. Hxc veroconjedura cum alio nomine abfona eft, tum eo praefertim,quod partim in tempus icriptionis impingat, quum ulti-mus Proverbiis adfignetur locus, partim conftare cum fikne, his praeilituto, & Cap. XXII. 19. exprefio, fiducianempe in Deo collocanda, non facile poflit, Salomonen!libros etiam profanos heic prxcife coiiunendaiTe» Ab hisdifeeduntii, qui vocem noftram, generalius conceptam,per multotiesy multifariam, iteratis vieibus exponunt: quibusfavere quoque videtur verfio Germaniqa Lutheri manchfål·tiglich reddens, ad quam vernacula noftra expreiTa habetwargfallelige. Autumant vero, numerum ternarium, x-*que ac leptenarium , ufurpari fynecdochice quolibet proincerto, adeoque &multiplici cujus rci fi maxirne proicr-

ί®3 ) 9 (Η efempHimpoflet, hanc tarnen vocem non ita nfgrpaii confiat. Peripiagna & legibilia ό'ί^ν1^ convertit COGCKJUS , quafi hic effetfenfus, excufationem habitarum neminem, qui ad hasc praecepta mi·'nus attenderit , cum illa litteris majusculis & in omniom confpeduexpofitis eiTent exarata. Hscc autem explieatio nonnifi inanem fapitingenii lufum, & non minima; infimulat Salomonem vanitatis, Π fuaJioc nomine commendaffet fcripta. Et enim finc monitore quivis in-teiligere poteft, fcriptum &εονι>ευς·ον, faluti generis humani deftina-tum ejusmodi configiiatum fuiffe litteris, quas illud unicnique pro-clive leétu ac perfpicunm redderent. Sunt etiam, qui ex hoc

triplicem exfeulpere conentnr Scripturse Sacrae fenfum ,Titteraiem , allegoricum & trapologicum. Huic fententise acce-dere videtur ipfe HIERONYMUS & ORIGENES. Hisautem ut alia mittamus, quae moneri de hac divifione poffent,obfervandum fuiffet, Salomonem in fenfu S. S. eruendo, nedumquotuplexis eilet, definiendo non fuiffe heic accupatum. Peffime au¬tem vocabulum hocce detorquent, qui illud in praefidium Cabbalf-ftic® dodrinx trahere hänt verentur, eo fcilicej tres Cabbalae fpe-cies infinuari blaterantes. Si quid, hoc certe eft, oraculis Divinisnafi cerei inftar ad quamiibet hypothefin firmandam abuti» Neminiautem emundas naris perfvaderi poffe credimus, Salomonem heic?refpexiffe et commendaffe nugas Cabbalifticas, quas etiam ad a: ta-tem Salomonis adfurrexiffe, quis dixerit? Oftenfis ita difåcultatibus,<quae fingulos vocabuli noftri per numerum ternarium interpreta-fones exercent , prsecipua earum, quae univerfos premit, man-tiffsc.loco eft notanda. In eo fcilicet omnes hallucinantur, quodquemadmodum pundis infhudum inSymbolo l.ectionis va-tiantis occurrit, per tria 1. triplicia explicent, qvum in Sa»cris 1'andedis aut inftrumencum mulicura, aut menfuras fpeciem,aut tribunum vel ducem; nusquam vero numerum ternarrum fimpli»citer defignat,

§. VIII. t

Enumeratis jam variis de vocabulo ejus que fignificationefententris nulla nobis hadenus, quam ampledamur, digna occurrit.Singalas enim envexant incommoda, quas fuperari nequeunt. Aliaigitur nobis tncedendu.rrt eft via, in qua etiam fummos praseuntesha-bemus kuerpretes, eos videlicet, quiD^4^, per prafiantia feu ex-(ellentia exponendum effeexifiimanr. Hac rationerllas vitamus rupes,ad quas ceteri in voce enucleanda impegerunt. Nobiscum faciuntCARTVRIGTHIUS, GEJERUS , MICHAELIS, CALO-VIU S, GLASSIUS aliique, & ex Judaeorum Magiftris, R. LÉ-VI BEN GERSOM & R. DAVID KIMCHIUS. Verfiones e-tam 1 REMELL1I & SCHMIDII , Danica item & Ang licana*obis fuftragantur. Non tarnen aliorum audoyitate , fed ipftt ra

Φ ) to C φindoie ejusqne in S. Litteris nfu nitimur. Ut enim praxi·"

ma §. obfervuvimus, vocabuMm pr®ter menfur® quoddamgenus, & inftrumentum muiicum trium forfan chordarum, quorumfignificatuum neuter in in hunc quadrat locum, deiignat principeOfftribuntim, prafeBum^ ut ex eorum induétioue locofcim patet, u-fei in ultimo hocce occurrit fenfu, /Sunt vero illa 2 Reg. 7, 2. 17.19. 2 Reg. 9, 25·. Exod. 14, /7. 2 Reg. 10, 25. Efek. 2?,.15. 23. 2 Reg. 15, 25. Exod/if, 2] 1 Reg. 9, 22. 2 Chrom8,9. ι Chron. 11,11. 1 Chrom 12, 19. In bis univeriispartim in fingulari, partim in plurali numero induit notionem prin-cipis], dueis; neque obftat quidqu3m, quo minus i dem noltro in lo-co valeat. Denominativum bujus ''Wh'tf dnealis, princi¬pal! s , nee nos habebit adverfarios , qui hinc noftrum de-d-ucete voluerit. Senfus enim manebit idem, live hoc a li¬ve a ^7^7 derivaveris. Λ menteigitur SalomonisTacc, utconödi-mus verborum ejus 11011 abhorrebh paraphrafis: nonne feripfi tibi,Mi fili vel leélor, nonne feripta Tibi tradidi, ea dogmata & pr®ce-pta, eas credendi & vivendi regulas, qu® prorlus prttllanies & ex-cellentes funt ; eas, qu® dnees decent, quacque prseieéti minirne de»dignenturi eas, qu® tamquam prineipes eminent, rnultisquealiis prae-«piunt palmam ; eas , qu® duCum indar tuam moderentur vitam,iingulasque gubernenr adiones? Nec tam iniigni elogio proverbiaSalomonis eiie indigna, is. dixerit, qui ju'ftum pretiura coelerti illilapientiss, qu® in illis elucet, ftatuere didicerit. Sunt certe illa prtq-ftantia & eximia nan minus refpe&o Auitoris, Virf &towsvrx& ceeütns ijluminati, quam materi®, Divin® iapientiac mentibus hu-manis inftillandse, & finis intenti, felicitatis ver® & xtern®. Hu->us imuitu dignitatis antea Cap. £:vo v. 6:to prxftantiam rilorum ce¬lebrav it Saiomo, ea 073} mmcupans. Nec mirum, quod itcrum ta-Hejicomio feripta decoraverit ßia , ad fedu lam corem käionetrr& meditationem alios klemtidein incitaturus,

"IX.Breviter ftc pro modulo ingenii & ratione temporis deTineatis irs,

qu® ad fenfem vocabuli QW7tR enucleandum faciant, diilertatrun-enl® hu-ic noflr® irnponimns colophonem. Deo antem Ter OptimoMaximo devot;(Timas agimus gradas , qued non tantnm Proverbiah&cce Salomonis, led & ceteras illas Divinas fidei & vit® regulas,qu® profcäo titulo d;g.n® funt, qu® Oriientur, nofrram τ»ialutem eonfignandas curaverit, Atqne illum imenfifftmis veneramurfufpiriis, velit fcriptis fuo ju flu & afilatu adornatis fuam dignitatem ,,fuum confervare decus, nobicque fuam largiri gratiarn , illis conve-»ientes noferas inftituendi aäiones, ut fimul cum vera & arterna

noltra felicicate, ceu nltimus &piincipalis finis, Ejusnunquam rom promoveatur

GLORIA.