Upload
lamkhue
View
230
Download
4
Embed Size (px)
Citation preview
NGUYỄN- ĐĂNG-THỤC
1
MAHATMA GANDHI
LINH-HỒN ẤN-ĐỘ
Trong sứ-mệnh thức-tỉnh dân-tộc Ấn dưới
ách đô-hộ Đế-quốc Anh, người thừa-kế thành-
tựu ấy là Mahatma Gandhi, tôn-giáo-hóa chính-
trị .
Swami Vivekananda sau khi đã chấn-
động dư-luận Âu - Mỹ trở về, có tuyên-bố sứ-
mệnh cho thanh-niên Ấn năm ( 1897 - 1898 ) :
" Ai tự xưng là những nhà ái-quốc ?
Các anh tự xưng là những nhà cải-cách
cách-mệnh, các anh có cảm thấy rung
động trong lòng mình trước cảnh hàng
triệu con cháu Thần-linh và Thánh-hiền
đã trở nên rất gần với mọi-rợ, hàng triệu
hiện đang chết đói, hàng triệu chết đói
hàng thế-kỷ nay. Các anh có cảm thấy sự
ẤĐPH GANDHI
2
ngu-dốt đã phủ lên nước này như một
đám sương mù ảm-đạm ? Các anh có bị
khủng-hoảng về cảnh-tượng ấy không ?
Các anh đã quên được tên tuổi, danh-
tiếng, vợ con, của cải cả đến thân-thể của
mình vào trong sự ám-ảnh của thống-khổ
và diệt-vong đồi-trụy kia chưa ? ... Đấy
mới chỉ là bước đầu để trở nên một nhà
ái-quốc ....." ...................................
_( Diễn-thuyết "Mon Plan de Campagne"
_ Madras )
Vậy ái-quốc đối với các nhà cách-mệnh
Ấn cận-đại là trước hết có lòng thương yêu,
thực cảm-thông với các nỗi thống-khổ của
nhân-dân, không phải như thường thấy ở Việt-
Nam, vì bất-mãn cá-nhân mà làm cách-mệnh,
mang danh ái-quốc, kỳ thực đầy lòng vị-kỷ .
Người ái-quốc, cách-mệnh xã-hội mà
Vivekananda đã kêu gọi ở thanh-niên Ấn chính
là Mahandas-Karamchan-Gandhi (1869 - 1948)
đã được dân Ấn tặng cho tôn-hiệu Mahatma =
NGUYỄN- ĐĂNG-THỤC
3
Đại-Hồn, tức là Đại-Thánh. Những năm 1891,
ông mới du-học từ Anh-quốc về và làm Trạng-
sư tòa Thượng-thẩm ở tỉnh Bombay. Được vài
năm, ông đã nghỉ bỏ nghề thầy-kiện vì xét thấy
nó bất-nhân, vô đạo-đức. Năm 1893, ông nhận
đi cãi cho một vụ kiện lớn ở Prétoria tại Nam-
Phi. Kể từ 1890 có một số dân Ấn 150.000 di-
cư sang Nam-Phi, thuộc-địa của Anh và Hòa-
Lan. Sự di-cư ồ-ạt ấy đã làm cho chính-phủ
thực-dân da trắng, vốn kỳ-thị dân da mầu,
nhưng lại cần dân lao-động để khai-thác mỏ
vàng, kim-cương, than, rất phong-phú ở đấy.
Thực-dân bèn thi-hành chính-sách hà-khắc bất-
công, kỳ-thị chủng-tộc đối với dân Á-châu di-
cư, đến nỗi khi nhà luật-sư Gandhi, năm 1893
đến Prétoria, bị coi như " Luật-sư Coolie ", vì
tất cả dân di-cư ở Nam-Phi đều bị dân da trắng
coi là " coolie ". Và cũng như tất cả dân Ấn
coolie ở Nam-Phi, Gandhi bị đàn-áp khinh-thị,
bị đuổi khỏi toa xe-lửa của người da trắng, rồi
bị ném đá đánh đập tàn-nhẫn ngoài đường...
Gandhi khi du-học ở nước Anh được đối-đãi
như quí-phái mà nay bị coi như coolie ở Natal,
ẤĐPH GANDHI
4
ông nhẫn-nhục chịu-đựng vì tín-ngưỡng tôn-
giáo đang thực-nghiệm ở bản-thân : " Đối với
tôi, ông nói, đấy là một vấn-đề tôn-giáo ! "
_ ( Vie de Gandhi )
Nhưng không thể nhẫn-nhục trước cảnh
đau-khổ của mười hai ngàn ( 12.000 ) dân Ấn
đang sinh sống ở Nam-Phi. Ông phải tranh-
đấu, thế là bắt đầu cách-mệnh, thực-nghiệm với
quần-chúng chủ-nghĩa ( Satyagraha ) mà ông
đã định-nghĩa : " Danh-từ Satya ( Chân-lý ) do
chữ Sanscrit ( Sat ) có nghĩa là Thực-Hữu,
Hữu-Thể. Trong thực-tại, không có gì tồn-tại
ngoài Chân-lý. Bởi vậy, Sat hay là Chân-lý có
thể là tên gọi trọng-đại nhất của Thượng-Đế.
Sự thực nói rằng Chân-lý là Thượng-Đế chính-
xác hơn là nói Thượng-Đế là Chân-lý ."
_ ( Lettre à L' Ashram )
Có thể dịch nghĩa Satyagraha sang chữ
Chí-Thành của sách Trung Dung như đã giới-
thuyết :
( )_( )
NGUYỄN- ĐĂNG-THỤC
5
" Chí thành chi đạo khả dĩ tiền tri ... Chí thành
như Thần " _ ( Trung Dung )
( Đạo thành-thật hết mực thì có thể biết trước
... Thành-thật hết mực thì như là Thần-linh .)
Và Gandhi đã đem cái đạo " Chí Thành =
Satyagraha " ấy để thực-nghiệm với quần-
chúng khốn cùng Ấn ở Nam-Phi suốt hai mươi
(20) năm, tranh đấu chống với thực-dân hà-
hiếp kỳ-thị chủng-tộc .
_ Trước hết là phải " Thân dân " ( )
như sách Đại-học của Nho-giáo Trung-Hoa
dạy. Gandhi từ-bỏ chức Luật-sư để sống
nghèo-nàn với dân-chúng coolie, từ bỏ 6.000
đồng bảng Anh một năm để sống với 360 đồng,
tổ-chức vận-động đề-kháng bất-bạo-động đầu
tiên theo lý-tưởng Satyagraha ( Chí thành bất-
tức ). Ông tổ-chức đất di-dân khai-khẩn
Phoenix để cùng đồng-bào sống tự-lực cánh-
sinh theo thiên-nhiên .
ẤĐPH GANDHI
6
Năm 1906 Chính-quyền thực-dân ban-
hành " Hành-vi mới chống người Á-châu ",
Gandhi tập-hợp ở tỉnh Johannesburg hàng ngàn
người Ấn và Hoa để tuyên-thệ đề-kháng bất-
bạo-động Satyagraha. Theo đấy cũng có hàng
ngàn người bị bắt, cầm tù, và Gandhi bi giam
ba phen. Vận-động càng lan rộng đến tận
Natal, người biểu-tình rầm-rộ đi qua suốt
Transvaal, cương-quyết êm-đềm chống lại
mệnh-lệnh của tướng Smits với tất cả sức-
mạnh hòa-bình. Năm 1913 tướng Smit còn
cương-quyết tuyên-bố không bao giờ hủy bỏ
pháp-lệnh đã ban, nhưng rồi chính ông, năm
1914, phải nhượng-bộ cuộc đề-kháng bất-bạo-
động mà hủy-bỏ thuế 3 đồng Bảng Anh, và cho
phép dân Á-châu quyền cư-trú ở Natal làm ăn
tự-do. Thế là sau 20 năm tranh-đấu, chủ-nghĩa
Satyagraha với Gandhi đã đắc-thắng. Ông trở
về Ấn-Độ, bấy giờ 45 tuổi, để tiếp-tục lãnh-đạo
ba trăm triệu dân Ấn, tranh-thủ độc-lập với Đại
Đế-quốc Anh, không mất một giọt máu .
NGUYỄN- ĐĂNG-THỤC
7
Sau cuộc thực-nghiệm Satyagraha " Chí
thành vô tức " ( ) ở Nam-Phi suốt 20
năm thắng lợi, Gandhi trở về Ấn-Độ với tất cả
uy-tín của nhà lãnh-tụ cách-mệnh dân-tộc. Để
thông-cảm với quần-chúng đồng-bào, ông cũng
bắt đầu chương-trình " Thân dân ". Và chính
lời ông thuật lại cái thực-nghiệm của ông với
nông-dân hạt Champaran hẻo-lánh. Những tá-
điền ở đây phải tuân theo luật Tinkathia trồng
cây chàm ( 3 mẫu ruộng trên 20 ) cho địa-chủ.
Hàng ngàn nông-dân phải chịu-đựng cái định-
luật khắc-nghiệt này từ lâu .
" Thế-giới ngoài Champaran thì xa
lạ, vậy mà quần-chúng tiếp tôi như là một
người bạn từ lâu. Không phải là ngoa để
nói rằng sự gặp-gỡ với những người
nông-dân ấy như là tôi đứng trước mặt
Thượng-Đế, Bất-bạo-động ( Ahimsa ) và
Chân-lý vậy. Khi tôi tìm cái đức-tính cho
phép tôi thực-hiện được nhiệm-vụ (điều-
tra ) tôi chỉ có thấy ở tôi tình yêu thương
ẤĐPH GANDHI
8
dân-chúng. Và trái lại nó chỉ biểu-thị lòng
tin bất-di bất-dịch vào Bất-bạo-động ."
_ ( Gandhi _ " Tự Thuật " )
Cuộc điều-tra này đe-dọa địa-chủ về sự
tố-giác những hà-hiếp bóc-lột của họ đối với
nông-dân, nên họ đã mượn thế chính-quyền ra
lệnh trục-xuất Gandhi ra khỏi quận. Nhưng
Gandhi nhất-định ở lại, chống mệnh-lệnh để
" tuân theo luật-pháp tối-cao của bản-tính, tiếng
nói của lương-tâm ."
" Cuộc điều-tra Champaran đã là
một thực-nghiệm táo-bạo về Chân-lý và
Bất-bạo-động ( Ahamsa ). Nó biểu-lộ
năng-lực tối-cao của chúng để tu sửa
những lỗi lầm của người ta ."
_ ( Tự-Thuật )
Và Gandhi cũng đã lãnh-đạo quần-chúng
nông-dân đến thắng lợi, hệ-thống Tinkathia
nghiêm-khắc thi-hành từ một thế-kỷ được hủy-
bỏ, nông-dân bị áp-bức được độc-lập, hết mê-
NGUYỄN- ĐĂNG-THỤC
9
tín " vết chàm không bao giờ có thể xóa đi
được ". Gandhi đã thực-nghiệm cái cảnh cùng
khổ, dốt nát, bẩn-thỉu, đói rách, sống như cầm-
thú của nông-dân địa-phương bị địa-chủ bóc-
lột, chính-phủ đồng-lõa hà-hiếp như chính mắt
tai nghe. Ông viết :
" Ở đây cũng nên kể một thực-
nghiệm mà tôi đã đề-cập trong nhiều cuộc
tập-hợp. Bhitiharva là một làng nhỏ, có
một trường-học chúng tôi mới mở. Tôi đã
thăm một làng nhỏ lân-cận và thấy một số
phụ-nữ ăn mặc bẩn-thỉu. Tôi bảo nhà-tôi
hỏi họ tại sao không giặt quần áo. Một
phụ-nữ kéo nhà-tôi vào lều của y và nói :
“ Bà xem đấy. Ở đây không có tủ, dương
để đựng quần áo. Cái váy tôi mặc là cái
duy-nhất tôi có. Làm sao tôi có thể giặt
rũ ? Hãy thưa với Mahatma cho tôi một
cái khác và tôi thề sẽ tắm rửa thay váy
sạch hàng ngày.” Ở Ấn-Độ có nhiều gia-
đình người ta sống không có đồ-đạc,
ẤĐPH GANDHI
10
không có quần-áo để thay đổi, và chỉ có
một mảnh vải để che thân ."
Với tinh-thần " Satyagraha và Ahimsa "
có nghĩa là " Chí thành vô tức ", " Từ-bi hỷ-
sả ", ông đã hô-hào đồng-chí của ông bắt tay
vào công-cuộc cải-cách xã-hội, chống sưu cao
thuế nặng, đề-kháng bất-bạo-động đối với
chính-quyền cũng như với tư-bản bản-xứ ở
quận Bihar, làng Kaira và Champaran. Nhưng
còn cả hàng triệu dân Ấn thì sao ? Ông viết :
" Thực-nghiệm duy-nhất của tôi đã
chứng-minh cho tôi rằng không có
Thượng-Đế nào khác hơn là Chân-lý .
" Để nhìn đối-diện Tinh-thần Chân-
lý đại-đồng và toàn-năng, người ta phải
có khả-năng yêu tạo-vật nhỏ-mọn nhất
cũng như mình vậy. Một người muốn đạt
tới trạng-thái ấy không có thể đứng ở
ngoài địa-hạt nhỏ nhất của đời sống, cho
nên sự sùng-bái Chân-lý đã lôi tôi vào
chính-trị ; và tôi có thể không ngần-ngại
NGUYỄN- ĐĂNG-THỤC
11
chút nào, và với tất cả lòng khiêm-tốn để
nói lên rằng những ai chủ-trương tôn-giáo
không có quan-hệ gì với chính-trị là
những người không biết tôn-giáo ."
_ ( sách dẫn trên )
***
Tôn - Giáo Và Chính - Trị
Theo Mahatma Gandhi ._
Đối với cuộc đời thực-nghiệm Chân-lý
như ông đã tự thuật " Histoire de mes
Expériences de la Vérité " ( Lịch-sử Những
Thực-nghiệm Chân-lý Của Tôi ) thì tôn-giáo là
tôn-giáo thực-hiện, không giới-hạn vào hình-
thức nghi-lễ hay giáo-điều. Ông viết :
" Qua danh-từ tôn-giáo, tôi không
hiểu là tôn-giáo hình-thức hay là tập-
quán, nhưng mà là tôn-giáo nó quán-
thông suốt tất cả các tôn-giáo, nó dẫn ta
ẤĐPH GANDHI
12
đến chỗ diện đối-diện với Hóa-Công tạo
ra chúng ta .
" Hãy để tôi giải-thích tôn-giáo theo
tôi hiểu. Nó không phải Ấn-Độ-giáo, mà
chắc rằng tôi đánh giá cao hơn tất cả các
tôn-giáo khác, nhưng tôi hiểu thứ tôn-
giáo nó vượt quá Ấn-Độ-giáo, nó biến-
đổi được cả bản-tính mỗi chúng ta, nó kết
chặt người ta bất-di bất-dịch với Chân-lý
nội-tâm và luôn luôn nó tinh-khiết-hóa.
Nó là yếu-tố trường-tồn trong bản-tính
nhân-loại, nó kể với bất-cứ giá nào để tìm
lấy sự biểu-diễn đầy đủ và nó không để
cho tâm-hồn an-ổn chừng nào nó đã tự
tìm thấy, tự biết Hoá-Công của nó và
thưởng-thức sự tương-đồng chân-thật
giữa mình với Hóa-Công Sáng-tạo .
" Có một Quyền-năng huyền-bí vô-
tả thông suốt tất cả. Tôi cảm thấy nó mà
tôi không nhìn thấy được. Chính cái Thế-
lực vô-hình ấy tự làm cho người ta cảm
thấy, vậy mà nó vượt tất cả bằng-chứng,
bởi vì nó quá xa-lạ đối với tất cả cái gì tôi
NGUYỄN- ĐĂNG-THỤC
13
tri-giác qua giác-quan. Nó siêu-việt giác-
quan, nhưng có thể suy-luận ra Thượng-
Đế đến một mức nào .
" Và cái Thế-lực ấy thiện hay ác ?
Tôi chỉ thấy nó thuần thiện. Bởi vì tôi có
thể thấy rằng trong bóng tối của cái chết
thì còn sự sống, trong bóng tối của giả
ngụy còn có sự chân-thật, trong bóng tối
mờ-mịt vẫn tồn-tại ánh-sáng. Do đấy mà
tôi kết-luận rằng Thượng-Đế là sự Sống,
là Chân-thật, là Sáng. Ngài là Tình-yêu,
Ngài là Thượng-Đế Tối-cao vậy . "
_ (Life and Thought of Mahatma Gandhi)
Vậy, tôn-giáo theo Gandhi quan-niệm là
cái Pháp Vĩnh-cửu ( Sanatana Dharma ) như
cổ-truyền Ấn-Độ, là cái Triết-lý Trường-cửu
( Perennis Philosophia ). Về siêu-hình, triết-lý
trường-cửu này thừa-nhận một Thực-tại Tối-
cao, tối căn-bản, linh-thiêng, làm Bản-thể cho
thế-giới tạo-vật và chúng-sinh, tinh-thần cũng
như vật-chất ; về tâm-lý nó thấy trong tâm-hồn
nhân-loại một thể-tính đồng-nhất hay tương-tự
ẤĐPH GANDHI
14
với Thực-tại Thần-linh ; về luân-lý thì cứu-
cánh nhân-loại ở tại sự ý-thức cái Bản-thể vừa
nội-tại vừa siêu-nhiên. Cái triết-lý trường-cửu
này phổ-biến từ cổ lai, manh-nha được thấy ở
tập-tục truyền-thống của các dân-tộc nguyên-
thủy và hình-thức cao-đẳng thì ở tất cả các tôn-
giáo tiến-bộ. Đấy là công-thức điển-hình " Tat
tvam asi " ( Người là cái Ấy ) trong truyền-
thống Ấn-Độ, cũng như ( ) ( Bản
tính là mệnh Trời ) trong truyền-thống Trung-
Hoa ....... Đủ thấy tôn-giáo của Gandhi là tôn-
giáo đại-đồng như Ramakrishna - Vivekananda
chủ-trương, vì lẽ
" Đồng-nhất-tính là đá thử vàng của
Chân-lý. Tất cả cái gì cống-hiến vào
Đồng-nhất-tính là Chân-lý. Tình-yêu là
chân-lý và hận-thù thì không ; vì hận-thù
làm ra đa-thù tính, nó là năng-lực làm tan
rã..." _( Vivekananda )
Và Gandhi nói :
" Tôi đang cố-gắng thấy được
Thượng-Đế qua việc phụng-sự nhân-loại,
NGUYỄN- ĐĂNG-THỤC
15
vì tôi biết rằng Thượng-Đế chẳng ở trên
trời hay là dưới này, mà ở tại mỗi tạo-vật
chúng-sinh ."
Bởi thế nên ông đã đem tôn-giáo vào
chính-trị, như ông đã viết trong " La Jeune
Inde " :
" ..... và nếu tôi tham-gia vào chính-
trị, chỉ vì ngày nay chính-trị quấn lấy
chúng ta như là những khúc rắn mà người
ta không thể gỡ ra được dù vất-vả bất cứ
thế nào. Vậy tôi có ý phấn-đấu với con
rắn ấy như tôi đã ý-thức làm, có thành-
công, có thất-bại, kề từ 1894 ; và vô-ý-
thức làm như tôi đã phát-hiện nó từ khi
tôi đến tuổi biết suy-nghĩ . "
Ông muốn trả lại cho hai chữ Chính-trị ý-
nghĩa chân-chính của nó như Khổng-Tử hiểu
" Chính giả chính dã " ( ). Hay là
như Lê-Thánh-Tông, thế-kỷ XV ở Việt-Nam
đã giảng cho Nho-sĩ đương thời :
ẤĐPH GANDHI
16
" Tâm chính gia tề nhất quán chi
Thù phi trùng triện đấu thần kỳ ;
Vị nhân vị ngã vi tiên biện
Hy thánh hy hiền vụ trí tri .
Khổng Mạnh văn chương thùy hậu thế ,
Y Chu sự nghiệp tá minh thì ;
Sĩ phong đôn hậu chân Nho xuất ,
Dực ngã hi triều đại hữu vi ."
_ ( Lê-Thánh-Tông )
( Làm cho tâm tình ngay thẳng, làm cho
gia-đình hòa-mục, hai công việc phải
quán thông một đường ,
Chẳng phải như mọt gỗ trổ tiện để thi đua
về điều kỳ lạ thần diệu ;
NGUYỄN- ĐĂNG-THỤC
17
Hãy biện biệt trước việc làm vì mình và
vì người thế nào cho chính-đáng .
Hướng lên mục-tiêu thánh hiền mà chăm
lo vào sự hiểu biết trọn-vẹn .
Văn-chương phải là văn-chương như
Khổng-Tử, Mạnh-Tử còn lưu-truyền cho
đến đời sau ;
Sự-nghiệp phải như sự-nghiệp của Y-
Doãn và Chu-Công giúp làm sáng-tỏ thời-
đại văn-minh ,
Tác-phong của học-trò nên dầy vững đạo-
đức bấy giờ mới có được Nho-sĩ chân-
chính xuất-hiện ,
Giúp cho nước ta, triều-đại của ta, đấy là
cái học ích lợi lớn cho đời vậy . )
Thánh Gandhi ngày nay chắc hẳn cũng
muốn thi-hành cái chính-trị vương-đạo cổ-hữu
Á-đông là :
Tu thân _
Tề gia _
Trị quốc _
Bình thiên hạ _
ẤĐPH GANDHI
18
Cho nên, trước hết là giải-phóng Ấn-Độ
cho ba trăm triệu đông-bào bị áp-bức, đau khổ,
đe dọa tiêu-diệt như ông đã thực-nghiệm bản-
thân thấy ở Champaran, quận Bihar phiá Bắc
Ấn .
***
Quốc-Hội Ấn Với Cuộc Thức-Dậy Của Ấn-Độ.
Kể từ năm 1885, do người Anh tiến-bộ
lập ra, để hướng chính-trị Đế-quốc Anh dung-
hòa quyền-lợi Ấn-Độ với quyền-lợi Anh-quốc.
Quốc-hội Ấn gồm đại-biểu các xứ và các
khuynh-hướng. Lúc đầu nó được các nhà ôn-
hòa lãnh-đạo là Gokhale, cải-cách đến Tilak
(1885-1920) nó trở nên cách-mệnh. Vào năm
1905, nước Nhật đã thắng nước Nga trong cuộc
chiến-tranh Nhật - Nga, làm cho các dân-tộc bị
đô-hộ thức-tỉnh tự ý-thức lấy mình. Ở Quốc-
hội Ấn-Độ nổi lên tư-tưởng Swadeshi ( Nội-
hóa ), và khẩu-hiệu Bande Mataram ( Chào Tổ-
NGUYỄN- ĐĂNG-THỤC
19
quốc ) vang dậy, và Thi-hào Rabindranath
Tagore lấy nguồn cảm-hứng cho những khúc
hát dân-tộc Swaraj ( Tự-chủ ) để chống-đối
chính-sách thực-dân của Lord Curson. Đạo-sĩ
triết-gia Aurobindo Ghose ở Đại-học Oxford
về làm sống lại truyền-thống Vedas với tinh-
thần Ái-quốc, dẫn đến phong-trào cách-mệnh
dân-tộc với việc mưu sát bạo-động Phó-Vương
Anh ( Vice Roi ) .
Gandhi ở Nam-Phi về với uy-tín về sự
thắng-lợi của chủ-nghĩa Satyagraha của ông,
đến khi nhà lãnh-tụ Tilak chết, bèn kế-tiếp
lãnh-đạo Quốc-hội năm 1920, hướng phong-
trào dân-tộc bạo-động vào con đường tôn-giáo
chính-trị bất-hợp-tác và đề-kháng bất-bạo-động
( Ahimsa ) như ông đã thi-hành ở Natal ( Nam-
Phi ) và Bihar ( Bắc Ấn ) .
Chận chiến 14 - 18 ở Âu-châu Gandhi
vẫn còn tin-tưởng vào chính-nghĩa của Đế-
quốc Anh, nên đã hô-hào dân Ấn tham-gia bên
cạnh người Anh, lấy cớ không lợi-dụng đối-
ẤĐPH GANDHI
20
phương hoạn-nạn. Nhưng cuộc thế-giới chiến-
tranh cũng làm cho dân Á-châu tỉnh-ngộ về
văn-minh vật-chất của Tây-phương không
mang lại hạnh-phúc cho nhân-loại. Gandhi với
đồng-bào của ông càng thất-vọng về sự bất-tín
của chính-phủ Anh đã không trả tự-trị cho Ấn-
Độ lại còn hà-khắc hơn với đạo-luật Rowlatt,
cấm-đoán hoạt-động chính-trị, tự-do cá-nhân,
kiểm-duyệt tư-tưởng... nghĩa là thi-hành một
chính-sách khắc-nghiệt hơn là trước thế-chiến,
làm thương-tổn nặng vào ý-thức dân-tộc Ấn-
Độ .
Gandhi trước hết muốn giải-phóng tinh-
thần cho tổ-quốc mình. Ông hết tin-tưởng vào
chính-phủ Anh và văn-minh Tây-phương bạo-
tàn, dối-trá, vô-nhân-đạo. Ông viết trong " La
Jeune Inde . 8 - 9 1920 " :
" Trận chiến-tranh ( 14 - 18 ) đã
chứng-minh hơn bao giờ hết, từ trước đến
nay tính-cách quái-ác của văn-minh nó
ngự-trị Âu-Tây ngày nay. Tất cả luân-
NGUYỄN- ĐĂNG-THỤC
21
thường đạo-lý công-cộng đều bị kẻ thắng-
trận vò nát dưới danh-nghĩa đạo-đức.
Không một dối-trá nào được coi là bỉ-ổi
để không lợi-dụng. Động-cơ ẩn đàng sau
mỗi tội ác thì chẳng có gì là tôn-giáo hay
tinh-thần mà hoàn-toàn là vật-chất thô-
tục ."
Ngày 18 - 3 - 1919 đạo-luật Rowlatt được
công-bố, ngày 20 - 3 - 1919 Gandhi gửi nó cho
cuộc tập-họp ( meeting ) trên bãi bể Madras
trong đó ông có dẫn lời tuyên-bố của Tổng-
Thống Mỹ Wilson ở Hội-nghị Hòa-bình : " Sức
mạnh võ khí chỉ ở đàng sau, bên trong chương-
trình này, nhưng nó có thật. Và nếu sức mạnh
tinh-thần không đủ thì thế-lực vật-chất của thế-
giới sẽ thành-công ! " Gandhi đáp lại rằng thế-
lực vật-chất chẳng là gì hết, so với thế-lực tinh-
thần nó không bao giờ thất-bại cả. ( Speeches
and Writings _ p. 462 ) .
ẤĐPH GANDHI
22
Mấy bữa trước ông có kể lại cái thực-
nghiệm linh-cảm của mình về sách-lược đối-
phó với đạo-luật Rowlatt của chính-quyền :
" Đêm qua tôi chợt có ý-niệm trong
mộng rằng chúng ta phải gọi cả nước
tuần-hành một cuộc " tẩy-chay ( Hartâl )
toàn-thể. Đạo Satyagraha ( Chí thành vô
tức ) là một quá-trình tự-thân trai-giới.
Cuộc tranh-đấu của chúng ta là một cuộc
chiến thánh-linh ; đối với tôi không có gì
có thể thích-đáng hơn là mở đầu bằng
một động-tác trai-giới sinh-mệnh. Toàn-
thể nhân-dân Ấn hãy ngừng tất cả hoạt-
động ngày hôm ấy, nhịn ăn và cầu-
nguyện... Tôi viết lời kêu gọi, ngày Hartal
được quyết-định vào 6 - 4 - 1919 ....
" Ai có thể nói được sự việc xẩy ra
thế nào ? Tất cả nước Ấn từ đầu nọ đến
cuối kia, đô-thị cùng thôn-quê đến bữa ấy
đã tuân thủ một cuộc Hartal toàn-diện.
Thật là một cảnh-tượng lạ lùng nhất đời ."
_ ( Autobiographie _ Gandhi )
NGUYỄN- ĐĂNG-THỤC
23
Đấy là Gandhi đã đáp-ứng cái ý-nguyện
bao lâu bị ẩn-ức trong đáy lòng đại-chúng
nhân-dân, do lòng " chí thành " ( Satyagraha )
của Thánh vậy .
Vận-mệnh đã định, Gandhi không còn có
thể công-nhận uy-quyền Đế-quốc Anh nữa.
Ngày 28 - 7 - 1919, ông lại phát-động một
phong-trào Tẩy-chay ( Hartâl ) không để ý đến
phản-ứng của Chính-quyền. Ông yêu-cầu nhân-
dân, ai nấy từ bỏ quan chức, tước vị, chức vụ
danh-dự, tẩy chay tòa-án, trường học, công trái.
Tất cả điều ấy nhằm vào chế-độ mới lập trên sự
độc-lập về kinh-tế hay là Swadeshi .
Trở nên thủ-lĩnh dân-tộc, người mà dân
Ấn đã gọi là Đại-hồn ( Mahatma ) bắt tay vào
việc giáo-dục chính-trị cho quốc-dân bằng
hành-động gương-mẫu .
Ngày 1 - 8 - 1920, Ông cảnh-cáo Phó-
Vương Anh về ý-định của mình, gửi trả lại
những mê-đay và huy-chương Anh, vì ông
ẤĐPH GANDHI
24
không có thể giữ được " lòng tôn kính và tình-
cảm " đối với một chính-phủ mà ông tự ly-
khai, đồng thời ông hy-vọng làm cho nó hối-
cải. Rồi ông phát-động phong-trào. Tức thì
nhiều trường-học và tòa-án bị bỏ vắng, các
quan-tòa, chánh-án từ-chức. Quốc-hội Ấn ghi
vào chương-trình điều thứ nhất (1°/) của Hiến-
chế : " Mục-tiêu của Quốc-hội là đạt được
quyền tự-chủ cho nhân-dân Ấn bằng tất cả các
phương-tiện hòa-bình và chính-đáng ."
Theo sau sự-kiện trọng-đại ấy là cuộc tẩy-
chay đại-qui-mô những sản-phẩm của Anh,
mặc dầu có sự bắt-bớ giam-cầm hàng ngàn
người Ấn, Ủy-ban Quốc-hội với ảnh-hưởng
của Gandhi vẫn giữ thái-độ bình-tĩnh chờ quần-
chúng Ấn đủ sức để sử-dụng khí-giới " bất
tuân pháp lệnh " .
Phong-trào độc-lập của Gandhi bồng-bột
đến mức tiêu-cực, đốt đồ dệt ngoại-quốc như
định-liệu ở tỉnh Bombay tháng 8 - 1921, hàng
NGUYỄN- ĐĂNG-THỤC
25
núi vải gia-dụng mỹ-lệ bị lửa thiêu trong tiếng
hoan-hô, reo hò của quần-chúng .
Ngày 27 - 10 Hoàng-Tử Prince de Galles
cập bến Bombay, Gandhi ra lệnh không được
tham-gia vào việc tiếp đón nghi-lễ công-chính
vì không thích-đáng trong một xứ có hàng triệu
người đói phải bỏ ra hàng triệu đồng để đón
tiếp một ông hoàng mà nhân-dân không mời,
và để chịu bắt-bớ cảnh-cáo. Vậy để " tôn vinh
Hoàng-tử " hãy để cho Ngài đi qua một đô-
thành hoang-vắng, mà không được có cử-chỉ
bạo-động chống với ai hết. Yên-lặng là vĩ-đại,
mà chỉ có yên-lặng. Hạnh-phúc thay dân-tộc có
người lãnh-đạo tinh-thần biết làm cho người ta
cảm thấy giá-trị và cái đẹp của sự yên-lặng như
thế .
Ngày 24 Hoàng-tử đi sang Calcutta, qua
một tỉnh bỏ vắng như sa-mạc. Đấy là thế-lực
hão-huyền của một Đế-quốc so với quyền-năng
thật của Mahatma Gandhi, điều-động triệu triệu
người không cần dùng sức bắt-buộc, không cần
ẤĐPH GANDHI
26
lên tiếng, chỉ có một năng-lực duy-nhất là đức
tin. Chẳng hay Hoàng-tử còn ghi nhớ ngày 24
tháng chạp, ngày tết Noël mà cả một hệ-thống
cai-trị đã vấp vào một sự im-lặng thiêng-liêng
của một đạo-sĩ dịu-dàng cương-quyết, giản-dị
như một đứa trẻ, hiện-thân của một tổ-quốc đau
khổ, đem lại cho Hoàng-tử thấy bộ mặt thật của
Ông-già Noël .
Cái thái-độ ấy đối với Prince de Galles,
người nối ngôi Anh-Hoàng, Mahatma Gandhi
duy-tri từ 1921 trong tất cả hành-động của
mình, thái-độ bất-hợp-tác đối với tất cả đại-
biểu của thế-lực tài-sản, chính-quyền, chiến-
tranh bạo-động trên thế-giới, và tin chắc vào sự
đắc-thắng cuối cùng của Chân-lý và Tình-yêu
( Satyagraha - Ahimsa ). Đấy là tôn-giáo của
Mahatma " Tri - Hiếu - Lạc " ( Sat - Chit -
Ananda )
***
NGUYỄN-ĐĂNG-THỤC
27
Cách-Mệnh Kinh-Tế ( Swadeshi ) ._
Vận-động cách-mệnh dân-tộc của Thánh
gandhi không phải chỉ nhằm làm tê-liệt chính-
phủ thực-dân Anh bằng bất-hợp-tác, không
thừa-nhận, mà còn tổ-chức nên một nước Ấn-
Độ mới có khả-năng tự-túc và tự sáng-tạo lấy
một hoạt-động độc-lập về vật-chất cũng như
tinh-thần. Điều thứ nhất là độc-lập kinh-tế, ấy
là khẩu-hiệu Swadeshi .
Gandhi viết trong " La Jeune Inde " ( 10 -
12 - 1919 ) " Le Swaraj par le Swadeshi ( Tự-
túc ) " :
" Sự cải-cách chân-chính tất-yếu của
Ấn-Độ là tiếp-nhận Swadeshi theo đúng
nghĩa của nó. Vấn-đề trước mắt chúng ta
phải giải-quyết không phải là làm sao biết
tổ-chức một Chính-phủ quốc-gia, mà là
làm sao cho chúng ta có mặc, có ăn ....
" Dự án cải-cách dù có khoan-dung
mấy đi nữa cũng sẽ không giúp giải-quyết
ẤĐPH GANDHI
28
được vấn-đề trước một thời-hạn.
Swadeshi sẽ phải giải-quyết ngay lập tức .
" ..... Điều cần-thiết là tất cả người
Ấn có học tự ý-thức bổn-phận sơ-đẳng
của mình là mang ngay các phụ-nữ ở
quanh mình ra tìm cách dạy họ kéo sợi.
Hàng ngàn thước sợi có thể kéo ra mỗi
ngày. Tất cả người Ấn có học sẵn-sàng
mặc vải dệt bằng sợi đó, như vậy sẽ giúp
làm sống lại công-nghệ xã-thôn duy-nhất
của Ấn-Độ .
" Không có công-nghệ xã-thôn thì
người nông-dân Ấn chết đói. Nó không
có thể sống với sản-vật của đất đai. Nó
cần một công-nghệ bổ-túc. Công-nghệ dễ
nhất, tiết-kiệm nhất và tốt nhất ấy là quay
sợi .
" Tôi biết rằng đấy là đòi cách-mệnh
trong quan-niệm của chúng ta. Và bởi vì
đấy là một cuộc cách-mệnh, tôi chủ-
trương Swadeshi ( Tự-túc kinh-tế ) dẫn
đến Swaraj ( Tự chủ )_ (10 - 12 - 1919) ."
NGUYỄN-ĐĂNG-THỤC
29
Trước đấy Thánh Ramakrishna đã nói :
" Anh nói về cải-cách xã-hội. Trước
khi cải-cách xã-hội hãy thực-hiện
Thượng-Đế đã. Anh nên nhớ rằng các bậc
Hiền ( Rishis ) ngày xưa của chúng ta đã
từ bỏ thế-gian để cầu tìm Thượng-Đế.
Đấy là điều thiết-yếu duy-nhất ; các điều
sau sẽ được ban cho thừa-thãi, nếu anh
thực mong muốn. Trước hết hãy thấy
Thượng-Đế ; rồi sau anh có thể thuyết và
nói về cải-cách xã-hội ."
Và Swami Vivekananda còn nói :
" Cải-cách chính-trị và xã-hội ở Ấn-
Độ luôn luôn được thi-hành tùy theo sinh-
động tôn-giáo ."
Gandhi ngày nay cố thực-hiện Thượng-
Đế để có năng-lực thực-hiện cải-cách xã-hội.
Cho nên chính-trị kinh-tế của ông bắt nguồn
khởi hứng ở " thân dân ", tiếp-xúc với nỗi đau-
khổ của quần-chúng chứ không lệ-thuộc vào
ẤĐPH GANDHI
30
chủ-nghĩa nào cả. Nó chỉ căn-cứ vào Tình-yêu
vô-hạn và nhu-cầu sự thật .
Gandhi đã biết xưa kia, trước thời ngoại-
bang đô-hộ, thủ-công và nông-nghiệp bổ-túc
cho nhau ở các xã-thôn. Bông gòn phong-phú,
người ta kéo lấy sợi và dệt vải trong sáu tháng
mà thời-tiết không cho cấy-cầy. Các nhà máy,
bây giờ, đã cướp mất bông-gòn khiến cho nhà
nông thất-nghiệp. Gandhi muốn phục-hồi hoạt-
động của đồng-bào, bèn bảo họ : " Hãy kéo lấy
sợi, chỉ mặc vải của mình dệt ra thôi ! " Tức
thì ông đã phát-hiện phương-tiện cứu vớt nỗi
thống-khổ của dân Ấn : Charka = guồng quay
sợi và Khadi = vải thô .
Mục-sư Anh Elwin, năm 1932 đã mô-tả
sự nghèo khổ ghê-tởm trong đồng quê Ấn-Độ :
các làng đổ nát, trẻ con chết đói, không đủ mặc,
sưu cao, thuế nặng chồng chất lên đầu, ao đầm
nhơ bẩn, cảnh não tuyệt-vọng... " Khác xa với
những làng có áo vải thô Khadi do công-nghệ
guồng quay sợi mà Gandhi đã chủ-trương. Ở
NGUYỄN-ĐĂNG-THỤC
31
đây ai nấy đều có việc, có nghị-lực và vui-vẻ ;
tình-trạng cũng khác với những ổ chuột " của
thợ-thuyền ở các nhà máy-sợi chen-chúc ." _
( Courrier de l'Inde _ R. Rolland ) .
Tây-phương chê Gandhi về chính-sách
kinh-tế lạc-hậu, không tin tiến-bộ kỹ-thuật.
Ông có trả lời nhà báo Mỹ ở Londres ngày 30 -
9 - 1930 :
" Sự sản-xuất và phân-phối phải
được quy-định đồng thời, căn-cứ vào
nhu-cầu quần-chúng chứ không phải căn
cứ vào tài lợi vị-kỷ. Sự sản-xuất không
được theo đuổi một sự tiêu-thụ bức bách
bằng những chế-độ thuộc-địa hay chiến-
tranh ."
Nhà báo đề-nghị sự quy-định phân-phối .
Gandhi liền đáp :
" Không có thể được, vì cái hại là ở
tại chế-độ tư-bản. Các nước Tây-phương
phải dùng tài-năng thực-sự của họ để
phát-triển trong thế-giới, những kỹ-nghệ
ẤĐPH GANDHI
32
cần-thiết cho mỗi xứ, hơn là ép-buộc
toàn-thế-giới sử-dụng sản-phẩm của
mình."
Và ông lên án chế-độ tư-bản về sự tập-
trung và độc-quyền sản-xuất. Ông nói :
" Tôi chủ-trương sản-xuất gia-đình,
những cơ-khí sơ-đẳng như guồng quay
sợi. Sự tập-trung sản-xuất khiến cho có
thất-nghiệp và nghèo khó. Hãy để cho
guồng quay sợi và các cơ-khí khác thông-
dụng để quần-chúng có thể sử-dụng. Nhất
là chớ có độc-quyền. Tất cả phải được
phân-phối cho đều ."
Vậy thì Gandhi không phản-đối cơ-khí
mà chỉ phản-đối cách sử-dụng của một chế-độ
đi trái ngược với nhân-đạo và công-lý .
***
NGUYỄN-ĐĂNG-THỤC
33
Giải-Phóng Phụ-Nữ ._
Qua thực-nghiệm " đề kháng bất bạo
động " ( Résistance Passive ) ở Nam-Phi,
Gandhi đã kính-phục sự hy-sinh của phụ-nữ.
Ông kể lại :
" Sự can-đảm của phụ-nữ thì khôn
tả. Họ bị cầm-tù ở nhà giam Maritzburg,
bắt phải làm-lụng vất-vả. Ăn uống tồi-tàn
và thường phải giặt-giũ, không được có
thức ăn gì từ bên ngoài đem vào suốt
thời-gian bị cầm-tù. Có một chị đã
nguyện ăn chay. Sau nhiều khó-khăn chủ
nhà tù mới cho phép cho cơm chay thì lại
không sao ăn nổi. Khi chị ta ra tù thì chỉ
còn cái xương bọc da, phải chữa mãi mới
cứu được. Một chị khác khi ra tù thì bị sốt
rét rừng, được vài bữa thì chết .
" Làm sao tôi có thể quên được
Valliama ? Cô là người con gái tỉnh
Johannesburg, mới 16 tuổi bị nằm liệt
giường khi tôi gặp. Tầm vóc cô thì cao,
thân-thể gầy còm trông thật ghê-gớm .
ẤĐPH GANDHI
34
" Tôi hỏi : _ Này Valliama, cô có
ân-hận đã bị vào tù không ?
" Nàng đáp : _ Ân-hận gì, bây giờ,
tức thì, tôi sẵn-sàng trở lại nhà tù nếu
người ta đến bắt tôi .
" _ Nhưng cô nghĩ sao, nếu phải hy-
sinh tính-mạng ?
" Nàng đáp : _ Điều đó có can chi !
Ai chẳng muốn chết cho tổ-quốc mình ?
" Vài ngày sau thì Valliama mất, về
hình-thể thì không còn giữa chúng tôi,
nhưng nàng để lại cái tên-tuổi bất-tử.
Chúng tôi tổ-chức lễ truy-điệu ở nhiều
nơi và những cư-dân Ấn quyết-định dựng
" cái nhà Valliama " để kỷ-niệm sự hy-
sinh của người con gái Ấn ấy ....
" Cái tên Valliama còn mãi trong
lịch-sử Satyagraha của Nam-Phi, chừng
nào Ấn-Độ còn ."
_ ( Cuộc Đời Của M.K. Gandhi Tư-Thuật
_ E. Rieder - Paris, tr. 240 )
NGUYỄN-ĐĂNG-THỤC
35
Trở về Ấn-Độ sau cuộc " đề-kháng thụ-
động " thành-công ở Nam-Phi-châu, Gandhi
lên tiếng bênh-vực giới phụ-nữ Ấn, bị xã-hội
làm cho mất hết nhân-cách. Ông muốn trả cho
phụ-nữ địa-vị xứng-đáng của họ trong xã-hội :
" Trong tất cả tệ-hại mà người nam-
nhân phải chịu trách-nhiệm, không có tệ-
hại nào đê-tiện, xấu-sa, hổ-thẹn và phũ-
phàng hơn là cách lạm-dụng hà-hiếp phụ-
nữ, mà tôi coi như phân nửa nhân-loại ;
nữ-giới không phải giới yếu, mà đối với
tôi còn là phần cao quý hơn, vì cả đến
ngày nay họ vẫn còn là hiện-thân của sự
hy-sinh, sự đau-khổ, đức tin và tri-thức.
Năng-khiếu trực-giác của phụ-nữ thông-
thường chính-đáng hơn là sự tự-kiêu của
nam-nhân, tự cho mình hiểu-biết hơn.
Vậy thì nam-nhân phải kính-trọng phụ-nữ
và thôi đừng coi họ như một công-cụ
thích-thú của mình ."
_ ( Jeune Inde _ 15 - 9 - 1920 )
ẤĐPH GANDHI
36
Và Gandhi đòi nam, nữ bình-đẳng về
quyền công-dân. Ông viết và kêu gọi :
" Tôi tha-thiết mong-mỏi cho phụ-
nữ được tự-do hoàn-toàn. Tôi ghét độc
tục-lệ tảo-hôn, và rùng-rợn khi thấy một
đứa trẻ-con gái góa, và giận-dữ thấy một
người đàn ông, vợ mới mất đã vỗi lấy vợ
khác một cách thản-nhiên. Tôi phàn-nàn
thái-độ thản-nhiên tôi-lỗi của những cha
mẹ giữ con gái trong sự dốt nát, không
cho học-hành và nuôi con chỉ nhằm mục-
đích gả chồng cho người giầu-có. Người
phụ-nữ phải được có lá phiếu bầu, có địa-
vị bình-đẳng trước pháp-luận với nam-
nhân. Nhưng vấn-đề không dừng ở đấy,
nó chỉ bắt đầu khi nào phụ-nữ có chút
ảnh-hưởng trong những cuộc thảo-luận
chính-trị của Quốc-gia ."
_ ( La Jeune Inde _ 21 - 7 - 1921 )
Cũng như Vivekananda đã đau lòng khi
nghĩ đến phụ-nữ Ấn so với phụ-nữ Mỹ :
NGUYỄN-ĐĂNG-THỤC
37
" Tôi đã thấy hàng ngàn phụ-nữ ở
đây ( Mỹ-quốc ) tâm-hồn trong trắng,
tinh-khiết như băng tuyết. Ôi ! Sao họ
mới tự-do chứ ! Chính họ điều-khiển
nhiệm-vụ xã-hội và công-dân. Các trường
Tiểu-học và Đại-học đầy phụ-nữ, mà ở
nước nhà thì phụ-nữ không được phép đi
trên đường phố ! "
_ ( Thư-từ của S. Vivekananda _ 1894 )
Và Gandhi biết bao sót-sa hổ-thẹn đối với
phụ-nữ Ấn mãi-dâm, mà ông gọi là " Chi em
trụy-lạc " ( Sœurs tombées ). Ông có dịp nói
chuyện với họ hai lần ở hạt Barisal quận
Andhra như đã viết :
" ... tôi cúi đầu hổ-thẹn trước mặt
hàng trăm chi em. Vài người đã có tuổi,
phần nhiều từ 20 đến 30 tuổi và có hai ba
đứa chỉ là con trẻ độ 12 tuổi. Họ nói với
tôi, họ có tất cả 6 gái và 4 trai. Con gái
được nuỗi-dưỡng trong đời sống ấy, trừ-
phi có gì khác xẩy ra. Cái ý-tưởng rằng
ẤĐPH GANDHI
38
những người phụ-nữ ấy tự cho số-phận
của mình không thể sửa được, thực như là
một nhát dao đâm vào ngực tôi. Tuy
nhiên họ thông-minh và khiêm-tốn, nói-
năng đàng-hoàng, trả lời thẳng-thắn và
lành-mạnh. Lập-tức họ cũng quyết chí
như mọi chiến-sĩ Satyagraha. Mười một
chị trong bọn hứa sẽ bắt tay vào việc kéo
sợi và dệt vải ngay bữa mai, nếu có người
giúp-đỡ. Còn lại nói còn suy-nghĩ vì
không muốn nói dối tôi... Trước khi
chúng ta có khả-năng đổi hướng những
phụ-nữ này khỏi đường trụy-lạc thì cần
hai điều cốt-yếu. Những người đàn-ông
phải tự-chủ dục-tính của mình đi, và phải
tìm cho các phụ-nữ này một nghề để họ
có thể sinh-sống đàng-hoàng. Vận-động
Bất-cộng-tác ( Non-Cooperation ) không
có nghĩa, nếu nó không làm cho chúng ta
trong sạch và giúp chúng ta chế-ngự vật-
dục của mình. Guồng quay-chỉ và khung-
cửi là hai việc duy-nhất họ có thể làm mà
không bận thị-trường.... Họ phải trở nên
NGUYỄN-ĐĂNG-THỤC
39
" nữ-đạo-sĩ " ( sannyasinis ) chân-thật của
Ấn-Độ ."
_ ( La Jeune Inde _ 15 - 9 - 1921 )
Vấn-đề tình-dục đặc-biệt nặng-nề ở Ấn-
Độ giấu dục-cảm tràn-trề không tiết-chế. Chính
Gandhi cũng đã hối-hận thủa nhỏ, bỏ cha hấp-
hối để vào với vợ. Những lệ tảo-hôn làm
phung-phí năng-lực sinh-lý và tinh-thần của
dân-tộc. Ám-ảnh nhục-dục đè nặng trong tư-
tưởng và phẩm-giá phụ-nữ bị thương-tổn, như
lời trong lá thư của một phụ-nữ gửi cho
Gandhi :
" Ông có thấy rằng cách đối-xử với
phụ-nữ như thế là một tệ-hại cũng
nghiêm-trọng như vấn-đề "Giai-cấp ô-uế"
( Intouchable ) coi người phụ-nữ chẳng
khác nào hơn là vật để thích-thú ? Điều-
kiện cốt-yếu cho sự thành-công là sự
thanh-khiết bản-thân, thì làm sao có khả-
năng chừng nào thái-độ đối với phụ-nữ
của họ còn chưa thay-đổi ."
ẤĐPH GANDHI
40
Đấy là một vấn-đề trọng-đại trong cuộc
cách-mệnh dân-tộc Ấn-Độ của Mahatma
Gandhi .
***
Giai-Cấp Ô-Uế ( Intouchable ) Hay Ti-Tiện ._
Xã-hội truyền-thống tôn-giáo Ấn-Độ xây-
dựng trên nền-móng bốn giai-cấp Varnas :
1/ Brahman hay là Giáo-sĩ ;
2/ Khastriya " " Võ-sĩ ;
3/ Vaishaya " " Lái-buôn ;
4/ Shrudra " " Lao-động .
Theo Gandhi thì thuyết Varnas = Giới,
Cấp căn-cứ vào :
1/ Tiết-chế năng-lực tinh-thần ;
2/ Phân-công xã-hội ;
3/ Nguyên-lý di-truyền ;
4/ Bình-đẳng và đồng-nhất của tất cả đời
sống .
NGUYỄN-ĐĂNG-THỤC
41
Gandhi muốn trả lại cho quan-niệm bốn
giai-cấp ý-nghĩa nguyên-thủy của nó, và phản-
đối sự lạm-dụng cận-đại. Ông tuyên-bố ngày
16 - 4 - 1945 :
" Tôi muốn nói rằng chế-độ giai-cấp
trong Ấn-Độ-giáo như chúng ta biết đã lỗi
thời, tất nhiên cản-trở sự trưởng-thành
của tôn-giáo chân-thật và phải bỏ đi, nếu
cả Ấn-Độ-giáo lẫn nước Ấn mỗi ngày
càng phải sinh-trưởng ."
Ông đã từng có thực-nghiệm về đau-đớn
trước sự bất-công đối-xử với giới Harijans =
Intouchables, tức là hạng người làm nghề ô-uế,
như móc cống, đổ thùng vệ-sinh, hốt rác, quét
đường, tóm lại tất cả công việc bẩn thỉu trong
xã-hội. Và nếu người của bốn giới trên đụng
chạm phải giới Harijans, ấy là điềm gở, bị ô-uế
lây, liền phải tẩy-uế bằng cách sám-hối hay tìm
cách sờ vào người Hồi-giáo... Kể từ thủa nhỏ,
Gandhi đã cảm thấy đau khổ về sự bất-công mà
giới Harijans phải chịu-đựng, chẳng khác gì
người da đỏ, đen, vàng, bị người da trắng hắt-
ẤĐPH GANDHI
42
hủi, như chính Gandhi đã bị hắt-hủi ở Nam-Phi
vậy. Ông quyết tranh-đấu cho giới Harijans, và
đã xuất-bản tờ báo lấy tên là Harijan. Đấy là
một vấn-đề khó, chẳng khác gì vấn-đề kỳ-thị
chủng-tộc ngày nay. Năm 1919 ông đã trình
cho Quốc-hội Ấn một chương-trình cải-cách
xã-hội, trong đó có mục hủy-bỏ những ngăn-
cách giữa các giai-cấp với người Harijans
ngoại-cấp, ô-uế, không được sờ-mó ( intou-
chable ) .
Và không như Thi-hào Tagore làm thơ
ca-tụng Harijans : " Lòng sùng-tín của họ tự-
nhiên tiếp-cận với Đấng Tối-cao bao-hàm linh-
hồn tất cả chúng-sinh." Nhưng Mahatma không
thể tự-mãn với lòng thương-hại hay khen-ngợi
suông, ông phải thực-hiện bằng gương-mẫu.
Ông nhận một đứa con nuôi là con gái của hai
vợ chồng người Harijans mà ông mời về nhà
sống chung. Trong Hội-đồng mà ông phải
thuyết-trình, nếu người Harijans ngồi riêng thì
ông nhất-định không nói. Ông đi đến mức làm
công việc quét dọn vệ-sinh của người Harijans.
NGUYỄN-ĐĂNG-THỤC
43
Ông nói : " Tôi rất ham quét dọn ". Và ông
muốn quét sạch xã-hội khỏi vết nhơ tục-lệ
" Không được sờ-mó " ( Intouchabilité ).
" Làm sao đòi hỏi người Anh hết
khinh-bỉ chúng ta nếu chừng nào chúng ta
còn khinh-bỉ chính đồng-bào " cấm sờ-
mó " của chúng ta ? Chừng nào còn cái tệ
" cấm sờ-mó " ấy thì không thể có Swaraj
= Tư-trị được ."
_ ( Young India )
Và ông phấn-đấu đến cùng cho giới
Harijans chừng nào họ hết đau khổ và để rửa
sạch vết nhơ của " cấm sờ-mó ", vì từ-bỏ giới
" cấm sờ-mó " ấy là từ bỏ Thượng-Đế .
Ông nhịn ăn cho đến chết đói nếu cần để
cho người Harijans được ra vào đến-thờ chính-
thống Bà-la-môn Gouravayoura .
" Tất cả sức-lực của tôi tập-trung cả
vào đấy, và ban đêm tôi cũng còn mộng ."
ẤĐPH GANDHI
44
" Nếu người Ấn đã thành những cấp
ti-tiện của Đế-quốc Anh, ấy là luật luân-
hồi của công-lý vĩnh-cửu. Người Ấn hãy
trước tiên rửa tay vấy máu mình đã... Các
tệ " cấm sờ-mó đụng-chạm " ( intou-
chabilité ) đã làm trụy-lạc Ấn-Độ. Ở
Nam-phi, ở Đông-Phi, ở Gia-nã-đại,
người Ấn đến lần mình đã bị coi như cấp
ti-tiện. Chế-độ Swaraj ( Tự-chủ ) không
thể có được chừng nào còn tồn-tại hạng
ti-tiện Ấn-Độ phạm-tội. Nước Anh không
từng làm điều gì đen tối đến thế. Bổn-
phận đầu tiên là che-chở kẻ yếu-hèn, và
không được xúc-phạm lương-tâm nhân-
loại. Chúng ta không hơn gì cầm-thú,
chừng nào chúng ta chưa rửa sạch cái tội
ấy đi. Tự-chủ ( Swaraj ) là thế-giới công-
lý ngự-trị khắp mặt đất ."
Giới " ty-tiện " Harijans phải tự tổ-chức
để tự-vệ... Nhưng chúng không đủ khả-năng để
có một tổ-chức gì, chúng không có lãnh-đạo.
Vậy, chúng phải gia-nhập vào vận-động bất-
NGUYỄN-ĐĂNG-THỤC
45
cộng-tác chung ( non-coopération ) Ấn-Độ, mà
điều-kiện tiên-quyết là hợp-nhất các giai-cấp.
Sự Bất-cộng-tác chân-thật là một động-tác tôn-
giáo thanh-khiết-hóa. Không một ai có thể
tham-gia mà lại từ bỏ giới người ty-tiện
( Harijans ), y sẽ có tội lớn. Thế là Gandhi đã
thành-công để điều-hòa tôn-giáo, tổ-quốc và
nhân-loại .
Một sự chuẩn-nhận trịnh-trọng cho tập-
hợp đầu tiên là Hội-nghị giai-cấp phế-thải
( Suppressed Classes Conference ) mà Gandhi
chủ-tọa ở Ahmedabad ngày 13 - 14 tháng 4 -
1921, ông đọc một bài diễn-thuyết hay nhất.
Ông không mãn-nguyện đòi hỏi từ-bỏ bất-bình-
đẳng xã-hội, ông trông đợi ở giới Harijans
những đại-sự trong đời sống xã-hội Ấn-Độ
phục-sinh. Ông trả lại chúng niềm tự-tin vào
mình, cho chúng hy-vọng sinh-động. Ông tin
vào tiềm-năng lớn-lao của chúng và mong
trong một thời-gian ngắn chúng sẽ biết chinh-
phục địa-vị chính-đáng trong đại gia-đình Ấn .
ẤĐPH GANDHI
46
R. Rolland viết về Gandhi :
" Gandhi đã được vui lòng thấy Ấn-
Độ hưởng-ứng nồng-nhiệt lời kêu gọi
thành tâm của mình và sự giải-phóng cho
giới ty-tiện ( paryas ) được thực-hiện ở
nhiều nơi. Khi ông sắp bị bắt, ông còn lo
cho vấn-đề này và kể lại sự tiến-bộ. Các
người Bà-la-môn tự hiến-thân vào việc
ấy. Giai-cấp quý-tộc ưu-tú nêu gương
cảm-động để sám-hối và tình đồng-bào.
Có trường-hợp một thanh-niên Bà-la-môn
18 tuổi tự làm người quét đường để chung
sống với người ty-tiện ."
Sự vui sướng của Mahatma đến cực điểm
khi thấy, năm 1932 có 150 người ty-tiện được
mang huy-hiệu thiêng-liêng của Bà-la-môn.
Các đền-thờ, các lễ tôn-giáo, các bữa ăn chung
dần dần mở ra cho người Harijans, khiến cho
Gandhi càng tin-tưởng là vết nhơ tôn-giáo và
xã-hội Ấn sẽ được rửa sạch .
***
NGUYỄN-ĐĂNG-THỤC
47
Giáo-Dục Dân-Tộc ._
Cuộc giải-phóng dân-tộc của M.K.Gandhi
không phải chỉ có mục-đích kinh-tế, chính-trị
hay xã-hội mà chính là giải-phóng tinh-thần,
phục-hưng truyền-thống tôn-giáo tâm-linh
Vedas .
Sao phải phục-hưng ? Vì ảnh-hưởng
thực-dân Anh và văn-minh vật-chất Âu-Tây
chi-phối, các dân-tộc Á-châu đều bị tự-ti mặc-
cảm trước sức mạnh vật-chất cơ-khí nên vội từ
bỏ văn-hóa cũ của mình .
Gandhi viết về su-hướng học tiếng Anh
của giới thanh-niên Âu cũng như sự học tiếng
Pháp ở Việt-Nam thời Pháp-thuộc :
" Thanh-niên của chúng ta tin, và
trong hoàn-cảnh hiện-tại cũng có lý, là
các chức-vụ cai-trị đóng cửa đối với họ,
nếu họ không biết tiếng Anh. Người ta
dạy tiếng Anh cho thiếu-nữ để đi làm
giấy thông-hành vì hôn-thú. Tôi có biết
ẤĐPH GANDHI
48
nhiều phụ-nữ muốn học tiếng Anh để có
thể nói được với người Anh... Có gia-đình
dùng tiếng Anh làm tiếng mẹ đẻ. Hàng
trăm thanh-niên tưởng-tượng rằng không
biết tiếng Anh thì Ấn-Độ hầu như không
có thể tư-do. Cái bệnh ung-thư ấy đã ăn
sâu vào trong xã-hội, đến nỗi có nhiều
trường-hợp sự biết tiếng Anh đồng nghĩa
với học-vấn. Đối với tôi tất cả điều ấy
chứng-tỏ sự nô-lệ và hèn-hạ của chúng ta.
Tôi không thể cam chịu mà nghĩ rằng
ngôn-ngữ của chúng đã bị đe-dọa và bế-
tắc đến mức ấy. Tôi không dung được ý-
tưởng cha mẹ viết cho con cháu và ngược
lại, bằng thứ tiếng khác tiếng mẹ đẻ . "
_ ( Jeune Inde _ 1 - 6 - 1921 )
Theo Gandhi thì phương-pháp giáo-dục
thực hiện-tại đã hỏng về ba lý-do tối trọng-đại,
không kể đến những quan-hệ của nó với một
chính-quyền bất-chính :
1/ Nó căn-cứ vào một văn-hóa ngoại lai,
hoàn-toàn gạt ra ngoài văn-hóa bản-xứ ;
NGUYỄN-ĐĂNG-THỤC
49
2/ Nó không biết đến giáo-dục tâm-tình
và thủ-công, nó chỉ chú-ý giáo-dục trí-nảo ;
3/ Một nền giáo-dục chân-chính không có
thể chỉ dùng một ngoại-ngữ .
Theo Gandhi , con đường giáo-dục như
thế dẫn đến dân-tộc vong-bản, làm cho thanh-
niên xa-lìa hoàn-cảnh gia-đình, làng nước. Ông
muốn có một nhân-cách toàn-diện, mở mang
đầy đủ cả tình, ý, trí, như phương-pháp cố-hữu
của Ấn-Độ là Sagaon mà nguyên-tắc cốt-yếu
của chương-trình : " Từ chân tay và giác-quan
đến trí-não và tâm-linh, từ nhà-trường đến xã-
hội và tới Thượng-Đế. " ( De la main et ses
sens au cerveau et au cœur, de l'école à la
société et à Dieu ) .
Nhưng trước hết phải có thày-giáo cho cái
lý-tưởng Satyagraha của ông. Thày-giáo dạy
học phải tiếp-tục học. " Nếu họ không học
nữa, như Thi-hào Tagore mở trung-tâm Santi-
niketan đã nói, thì làm sao họ dạy ? Không bao
ẤĐPH GANDHI
50
giờ ngọn đèn tắt lại có thể thắp được ngọn đèn
khác ! "
Vậy Gandhi khi phát-động phong-trào
Satyagraha ở Nam-Phi cũng nghĩ ngay đến một
trung-tâm đào-tạo chiến-sĩ cho phong-trào.
Trung-tâm ấy là Phoenix gần cảng Durban,
theo kế-hoạch của A. Tolstoï ; nhắm đào-tạo
những thày-giáo kiểu-mẫu, như Vivekananda
trước đây đã kêu gọi thanh-niên Ấn :
" Điều mà tổ-quốc đòi hỏi là những
bắp thịt sắt, gân cốt thép, ý-chí vĩ-đại
không gì chống nổi, để đạt tới đích dù
phải lặn xuống đáy biển và đương đầu với
sự chết ."
Gandhi với đức tin của mình, đức nhẫn-
nại và kiên-quyết có thành-tựu được cái tâm-
hồn đanh-thép ấy mà Ấn-Độ cần-thiết không ?
Hình như ông đã đạt được sự đào-tạo nên một
giới lãnh-đạo, dù không nhiều, ông vẫn là một
tiên-phong gương-mẫu. Lý-tưởng ông tìm
NGUYỄN-ĐĂNG-THỤC
51
thực-hiện bằng giáo-dục lấy chính đời sống của
mình làm gương thì đã là thực-tại .
Nông-trại Phoenix là một xã-hội công-
cộng thí-nghiệm, trong đó thày trò đều phải
làm việc, tự-lực cánh-sinh, đấy là những thực-
nghiệm đầu tiên về nhà giáo. Khi nào học-sinh
phạm lỗi, tự ông cảm thấy trách-nhiệm và có
khi tự phạt mình mà nhịn ăn bảy ngày hay lâu
hơn để bất cứ giá nào giữ lấy tâm-hồn trong
sạch và khả-năng tâm-linh. Vì giáo-dục là giáo-
hóa, phải có năng-lực để biến-hóa khí-chất của
mình và các người chung-quanh. Giáo-dục phải
phát-triển ở thanh-thiếu-niên những năng-
khướu, những khuynh-hướng đầu tiên, " nhân
chi sơ tính bản thiện ", và phải hướng-dẫn
chúng vào nghề-nghiệp để chúng có thể theo
đuổi ngay lúc mới ra trường .
Vì những trí-thức sách vở không đủ và
người ta chỉ đạt tới cái biết chân tri bằng tình-
yêu và phục-vụ hết lòng cho tha-nhân, cho nên
giáo-dục phải trước hết là giáo-dục đạo-đức.
ẤĐPH GANDHI
52
Gandhi nghi-ngờ một nền giáo-dục thuần lý-trí,
nó dẫn tâm-hồn xa khỏi Chân-lý (Thượng-Đế) .
Khi về Ấn-Độ, ông đã mang theo nhóm
Phoenix và lập thành " Satyagraha Ashram "
( Tùng-lâm Phụng-sự Chân-lý ) ở Ahmedabad .
R. Rolland bình-giải chương-trình giáo-
huấn của Tùng-Lâm này như sau :
" Những điều-lệ quan-hệ cho các
thày hơn là trò, buộc họ vào nhhững thệ-
nguyện của tu-viện :
" 1)_ Nguyện chân-thật : không một dối-
trá gì cả đối với điều tốt cho xứ-sở. Chân-
lý đòi chống cả với cha mẹ và thân-thích .
" 2)_ Nguyện không sát-sinh " Ahimsa "
chỉ không giết thôi chưa đủ, còn không
làm hại cả đến kẻ bất-công, không bao
giờ được oán-giận chúng mà còn phải
yêu-thương nữa. Chống với ác-bá nhưng
không được làm hại y, Thắng bằng tình-
yêu. Không phục-tòng y cho đến chết .
NGUYỄN-ĐĂNG-THỤC
53
" 3)_ Nguyện độc-thân, không có thì khó
giữ nổi hai nguyện trên. Tránh sắc dục,
không phạm chưa đủ còn phải chế-ngự
vật-dục trong tư-tưởng. Nếu có gia-thất
thì phải đối xử với vợ như bạn, " tương
kính như tân " suốt đời .
" 4)_ Ăn chay
" 5)_ Nguyện Không thần đạo
" 6)_ Nguyện An-bần
" Thêm vào hai nguyện phụ nữa là :
" 1)_ Swadeshi = dùng nội-hóa, ăn mặc
đơn giản
" 2)_ Vô-úy. Người không sợ-hãi tự-vệ
bởi sức mạnh chân-lý hay là " Dũng " sức
mạnh tâm-hồn .....
" Tôi nói kỹ một chút chương-trình
giáo-huấn ấy vì nó chứng-tỏ trình-độ tâm-
linh cao của phong-trào Gandhi, mà trong
chủ-trương của ông là động-cơ chính.
Muốn tạo nên một Ấn-Độ mới, phải đào-
tạo lấy tâm-hồn mới, tinh-thần dũng-
ẤĐPH GANDHI
54
mãnh và trong-sạch thật Ấn. Và để đào-
tạo thì phải có một lớp chiến-sĩ, giáo-đồ
như sứ-đồ của Cơ-Đốc, tinh-hoa của đất.
Gandhi không như các nhà cách-mệnh
của chúng ta ở Âu-Tây chế-tạo luật-pháp
và mệnh-lệnh. Ông là một nhà đào nặn
một nhân-loại mới ."
_ ( R. Rolland _ Mahatma Gandhi )
***
Đại-Học Và Quốc-Học ._
Khai-mạc Đại-học Quốc-gia Gujerat,
th. 11 - 1920 ở Ahmedabad, Gandhi tuyên-bố
hòa-điệu giữa các văn-hóa, tổng-hợp Quốc-gia
và Quốc-tế, dân-tộc và nhân-loại :
" Đại-học dân-tộc ngày nay đứng
lên để phản-đối sự bất-công của Anh-
quốc và bênh-vực danh-dự của dân-tộc.
Nó tự hứng-khởi với những lý-tưởng dân-
NGUYỄN-ĐĂNG-THỤC
55
tộc của một nước Ấn thống-nhất. Nó đại-
diện cho một tôn-giáo là Pháp (Dharma)
của tín-đồ Ấn-giáo và Islam của người
Hồi-giáo. Nó muốn cứu-vãn những ngôn-
ngữ bản-xứ khỏi bị lãng quên không
chính-đáng để làm nguồn phục-hưng dân-
tộc và văn-hóa Ấn. Nó quan-niệm sự học-
vấn có hệ-thống các văn-hóa Á-châu cũng
thiết-yếu để có được một giáo-dục hoàn-
hảo như sự học-hỏi về các khoa-học Tây-
phương. Nó phải tím tòi trong những kho-
tàng lớn lao của Phạn-văn ( Sanscrit ),
của A-Rạp, của Ba-Tư, của Pali và
Magadi ngõ hầu phát-hiện đâu là nguồn
sức mạnh dân-tộc. Nó không chỉ chủ-
trương tự nuôi-dưỡng với các văn-hóa cổ
hay là bắt-chước chúng : nó hy-vọng
sáng-tạo hơn một văn-hóa mới căn cứ vào
những truyền-thống và thâu-hóa thêm
những kinh-nghiệm cận-đại. Nó đại-biểu
sự tổng-hợp các văn-hóa khác nhau từng
du-nhập vào Ấn-Độ, ảnh-hưởng vào đời
sống của Ấn-Độ và từng chịu lại ảnh-
ẤĐPH GANDHI
56
hưởng của tinh-thần địa-phương. Hẳn
rằng sự tổng-hợp ấy, theo Swadeshi ( Tự-
chủ ) trong đó tất cả văn-hóa đều có địa-
vị chính-đáng, không như theo kiểu Mỹ
mà một văn-hóa chi-phối và thu-hút tất cả
văn-hóa khác, mục-đích không phải là
hòa-điệu mà là một thống-nhất giả-tạo và
miễn-cưỡng. Vì lý-do ấy mà Đại-học
Gujerat đã muốn rằng sinh-viên học biết
tất cả tôn-giáo của Ấn-Độ .......
" Tinh-thần độc-lập phát-triển
không những với học vấn tôn-giáo, chính-
trị và lịch-sử, nhưng cũng với dự-bị
khuynh-hướng nghề-nghiệp để có thể
đem lại cho thanh-niên bản-xứ sự độc-lập
kinh-tế và để giúp-đỡ sự tự-trọng của
mình. Đại-học mong sự tồ-chức các
trường-học tốt nhất ở khắp các tỉnh-thành,
ngõ-hầu học-thức được phổ-biến và thâm-
nhập vào nhân-dân càng sớm càng hay . "
_ ( Yong India _ 17 - 11 - 1920 )
NGUYỄN-ĐĂNG-THỤC
57
Với Đại-học Gujerat, Gandhi muốn làm
sống lại truyền-thống tôn-giáo tâm-linh thực-
nghiệm thích-ứng với thời-đại khoa-học Âu-
Tây. Trung-thành với Ramakrishna và Vive-
kananda .
" Thời nay, nhiệm-vụ bắt buộc là
kéo lại gần nhau hai anh em công-kích
lẫn nhau, cùng tranh dành một miếng đất
mà sự khai-thác hoàn-hảo đòi sự hợp sức
của nhau : Tôn-giáo và Khoa-học. Điều
khẩn-thiết là dựng lại tình thông-cảm giữa
các kiểu biểu-thị khác nhau gọi là tôn-
giáo do sự khảo-cứu các thực-nghiệm
tinh-thần và các biểu-thị khác của " tôn-
giáo ", cứu-xét bí-quyết Thiên-nhiên vật-
chất tự xưng là khoa-học ."
_ ( " The Real Nature of Man "
_ Vivekananda )
Đối với nhà tôn-giáo thực-hiện tiên-
phong của Ấn-Độ cận-đại là Ramakrishna và
Vivekananda thì Tôn-giáo là Tinh-thần đại-
đồng, và chỉ khi nào các quan-niệm "tôn-giáo"
ẤĐPH GANDHI
58
đạt tới tinh-thần đại-đồng thì tôn-giáo mới
thực-hiện được sự viên-mãn của nó... Và tôn-
giáo thuộc về tương-lai nhiều hơn là quá-khứ.
Nó mới chỉ bắt đầu .
" Ngày nay khoa-học vật-chất chi-
phối Tây-phương. Người ta tha hồ cầu-
nguyện để cứu nguy cho các nhà duy-vật
và hoài-nghi hiện-đại ! Họ không hề
nhượng-bộ. Họ muốn lý-trí... Sự cứu-
thoát của Âu-Tây trông-cậy vào một tôn-
giáo hợp lý-trí, tôn-giáo duy-nhất có thể
đáp-ứng các đại trí-thức .
" Bất-nhị-pháp ( Advaïta ) hai phen
đã cứu Ấn-Độ khỏi chủ-nghĩa duy-vật.
Bởi Phật đã xuất-hiện vào thời chủ-nghĩa
duy-vật ghê-tởm nhất và phổ-biến nhất...
Bởi Çankara đến vào lúc mà chủ-nghĩa
duy-vật lại chinh-phục Ấn-Độ, làm bại-
hoại giai-cấp thượng-lưu và tiêm-nhiễm
mê-tín giai-cấp bình-dân. Ông đã làm
sống lại tôn-giáo Vedas, làm xuất-hiện
một triết-lý duy-lý. Ngày nay chúng ta
NGUYỄN-ĐĂNG-THỤC
59
đang cầu mong mặt-trời chói-lọi của lý-trí
liên-kết với tâm Phật, cái tâm kỳ-diệu,
vô-biên, từ-bi bác-ái. Sự hợp-nhất đem lại
cho chúng ta một triết-lý tối-cao. Khoa-
học và tôn-giáo sẽ gặp nhau và bắt tay
nhau. Thi-ca và triết-học sẽ kết bạn. Đấy
sẽ là tôn-giáo tương-lai, và nếu chúng ta
thiết-lập lên được thì chúng ta dám
chắc nó sẽ để lại cho tất cả các dân-tộc và
tất cả các thời-đại. Chỉ có nó khoa-học
hiện-đại mới có thể thừa-nhận được, và
khoa-học hiện-đại gần đạt tới. Khi nhà
bác-học thấy lại ở trong tất cả các hiện-
tượng sự biểu-hiện cùng một năng-lực,
phải chăng y chẳng là nhắc lại chúng ta
về Thượng-Đế nói ở trong Ảo-nghĩa-thư
( Upanisads ) .
" Cũng như lửa duy-nhất thâm-nhập
vũ-trụ, biểu-diễn ra các hình-tướng khác
nhau, cũng như thế mà cái Hồn duy-nhất
biểu-diễn ra tất cả tâm-hồn. Vậy mà cái
Hồn ấy còn vô-cùng hơn thế ....
ẤĐPH GANDHI
60
" Những nguyên-tắc chung ( Bất-
nhị-pháp và Khoa-học ) là :
" Nguyên-tắc thứ nhất của lý-luận
khoa-học là : cái đặc-thù tự giải-thích
bằng phổ-quát để đi đến đại-đồng .
" Nguyên-tắc thứ hai là : giải-thích
của mỗi vật thì ở tại chính nó, chứ không
ở ngoài... Bất-nhị-pháp ( Advaïta -
Vedanta ) thỏa-mãn cả hai nguyên-tắc ấy,
và nó theo đuổi sự áp-dụng trong phạm-vi
nó đã chọn .
" Nó theo đuổi cho đến phổ-quát
cuối cùng, và đòi đạt tới Đồng-Nhất-Tính
( L'Unité ), không phải chỉ ở những
phóng-sạ và hiệu-quả của nó, suy-diễn
hợp-lý hay là thực-nghiệm, mà là ở tự-
thân, tại chính nguồn của nó ."
_ ( Vivekananda, " Reason and Religion")
Gandhi muốn trao cho Đại-học Gujerat
cái sứ-mệnh tổng-hợp đại-đồng để hoàn-thành
cuộc phục-sinh truyền-thống tâm-linh thực-
hiện Bất-nhị-pháp, ngõ hầu giải-thoát cho ba
NGUYỄN-ĐĂNG-THỤC
61
trăm triệu dân Ấn khỏi ách nô-lệ tinh-thần và
vật-chất, đồng thời cho cả nhân-loại khỏi cái
họa văn-minh cơ-khí, chiến-tranh dã-man. Và
cái chương-trình Đại-học ấy tập đại thành tất cả
các văn-hóa như Gandhi tuyên-bố " chỉ bài-trừ
có một điều là chính tinh-thần bài-trừ, coi một
khu-vực nào của nhân-loại như là ô-uế
( intouchable ) ."
Đấy là " đạo nhất-quán " của Gandhi,
không phải lý-thuyết mà là hành-động thực-
nghiệm Chân-lý Thượng-Đế .
***
Chính-Trị _
Bất-Bạo-Động Là Sức-Mạnh Chính-Trị ._
Như Gandhi đã nói muốn đem tôn-giáo
vào chính-trị để hóa chính-trị tà-thuật thành
chính-trị-đạo, vì " phương-tiện và cứu-cánh
đều là danh-từ hoán-xưng trong triết-lý sinh-
ẤĐPH GANDHI
62
tồn của tôi.", " phương-tiện thế nào thì cứu-
cánh thế ấy. Thực-hiện mục-đích thì tương-
đương đúng với thực-hiện phương-tiện ". Cứu-
cánh hay là mục-đích của đời Gandhi là thực-
hiện Bất-nhị-pháp, Advaïta - Vedanta, Tuyệt-
đối không phải Hai, là tôn-giáo thực-nghiệm
Chân-lý là Thượng-Đế !
" Sự thực tiếng Sanscrit chỉ-thị
Chân-lý nghĩa đen là cái gì có thực : Sat.
Vì thế và nhiều lý-do khác, tôi đi đến kết-
luận rằng định-nghĩa_Chân-lý là Thượng-
Đế _ thỏa-mãn tôi hơn cả. Và khi người
ta cần thấy Chân-lý như Thượng-Đế, thì
phương-tiện độc-nhất tất nhiên là tình-
yêu, nghĩa là bất-bạo-động, và vì tôi tin
rằng cuối cùng phương-tiện và cứu-cánh
là danh-từ hoán-cải lẫn nhau, tôi không
lưỡng-lự nói rằng Thượng-Đế là tình-
yêu ."
Và Gandhi nói tiếp :
" Tôi không thể sống một đời tín-
ngưỡng trừ phi tôi tự đồng-nhất-hóa với
NGUYỄN-ĐĂNG-THỤC
63
toàn-thể nhân-loại, và tôi không thể làm
thế được trừ phi tôi tham-gia vào chính-
trị. Tất cả hoạt-động nhân-loại hợp thành
một toàn-thể bất-phân, không thể phân ra
công việc xã-hội, kinh-tế, chính-trị và
tôn-giáo thuần-túy thành những căn nước
không thấm nhau. Không biết có một tôn-
giáo nào ở ngoài hoạt-động nhân-loại ?
Nó đem lại một cơ-sở luân-lý cho tất cả
hoạt-động khác, thiếu nó thì đời sống thu
về một mê-ảo của " tiếng ồn và thịnh-nộ
vô ý-nghĩa ".
Vậy quan-niệm chính-trị của Gandhi cũng
như lời giải-đáp của Khổng-Tử bên Trung-
Hoa, hơn hai ngàn năm trước đây cho Ai-Công:
" Tử viết : _ Văn vũ chi chính, bố tại
phương sách, kỳ nhân tồn, tắc kỳ chính
củ, kỳ nhân vong tắc kỳ chính tức. Nhân
đạo mẫn chính, địa đạo mẫn thụ. Phù
chính dã giả, bồ lô dã. Cố vi chính tại
ẤĐPH GANDHI
64
nhân, thủ nhân dĩ thân, tu thân dĩ đạo, tu
đạo dĩ nhân. Nhân giả nhân dã ! "
( Khổng-Tử nói : _ Chính-sách văn-
trị và vũ-trị bày ra ở kinh sách xưa, có
người hiền thì chính-trị vượng, người
hiền mất thì chính-trị suy-tàn. Đạo làm
người chăm lo chính-trị, vai-trò của đất
cát vun trồng cây cỏ. Việc chính-trị cũng
ví như cây lau sậy, được đất tốt thì tươi
tốt nẩy-nở. Cho nên làm chính-trị cốt ở
nhân-cách con người, chọn lấy người
thích-đáng là do bản thân tự mình, tu sửa
bản thân thì theo đạo-lý, bồi bổ đạo-lý thì
lấy tình nhân-ái. Nhân-ái là người với
người vậy .)
_ ( Sách Trung Dung )
Chính-trị với Khổng-Tử là đạo-chính, và
phương-tiện để đạt đạo là yêu người. Yêu
người hay là đức Nhân ( : và ) từ hai
người trở lên. Và đức Nhân lớn nhất là thân-ái
NGUYỄN-ĐĂNG-THỤC
65
cha mẹ, " Thân thân vi đại ", nghĩa là từ gần
đến xa, từ gia-đình đến quốc-gia, từ quốc-gia
đến thế-giới nhân-loại, tức là Tề gia, Trị quốc,
Bình thiên-hạ . Tất cả đều lấy Tu-thân làm cơ-
sở quyết-định, cho nên :
" Từ thiên-tử dĩ chí ư thứ nhân nhất thị
giai dĩ Tu thân vi bản." _ (Đại-Học )
( Từ bậc cao nhất của xã-hội cho đến
người thường đều lấy việc sửa mình làm
gốc của sinh-tồn ) .
Vì cái mình ấy là cái mầm :
" Đại nhân dĩ vạn vật vi nhất thể, thiên hạ
vi nhất gia, quốc dân vi nhất nhân ."
( Người Đại-nhân lấy vũ-trụ tạo-vật làm
một thể, thế-giới làm một nhà, dân trong
nước là một người .)
_ ( Vương-Dương-Minh )
Con người Đại-nhân ấy là con người
Satyagraha của Gandhi, mà ông đã thực-hiện
trong đời sống nhất-quán kinh-tế, xã-hội,
ẤĐPH GANDHI
66
chính-trị, văn-hóa, theo " tiếng nói yên-lặng tế
vi " ( still small voice ) của cái tâm " tự tiêu-
trừ đến hư-không " ( Je me réduise à néant ).
Chỉ với phương-pháp tu sửa, tự tinh-khiết-hóa
ở thân, khẩu và ý mà Gandhi ngày nay đã thực-
hiện được mục-tiêu chính-trị của nhà Vua Việt-
Nam Trần-Thái-Tông xưa " Dĩ thiên hạ tâm vi
tâm, dĩ thiên hạ dục vi dục " ( Lấy tâm thiên-hạ
làm tâm, lấy ý muốn nhân-dân làm ý muốn ).
Nhờ đấy mà Gandhi đã tự đồng-nhất-hóa và
điều-động hàng ngàn dân lao-động coolie ở
phương Nam Phi-châu và sau này hàng ba trăm
triệu đồng-bào Ấn .
" Không một vị Thánh hay Tiên-tri
Ấn-Độ nào đã từng rung-động tâm-hồn
quần-chúng của toàn nước Ấn như là
Gandhi đã làm suốt chính đời sinh bình
của mình. Tiếng nói của ông đã thâm-
nhập vào hang cùng ngõ hẻm của làng
mạc hẻo-lánh đồng quê và đã tới tai của
kẻ cùng-đinh. Khi ông đi thăm đây đó chỉ
có mặc một cái khố, hàng ngàn vạn người
NGUYỄN-ĐĂNG-THỤC
67
dân thường chạy theo để nhìn ngắm
( darshan ) hay là nằm phục trước mặt ."
_ ( Hinduism through the Ages _ D. S.
Sarma )
Đấy là hiệu-năng của cái tâm suốt đời
" tự tiêu trừ đến hư-không ", đến " Vết nhơ
chẳng bén Bụt làm lòng " mà kết-quả như
Nguyễn-Trãi đã thực-nghiệm :
" Nhất phiến nhàn tâm nhiếp Thái-hư "
( Một mảnh tâm không lụy, vô trần-tục
nối với Vô-biên ) .
" Bởi thế cho nên không lạ gì trong
một thời-gian ngắn, Gandhi đã tạo nên
một cao-trào lớn mạnh trong dân-tộc Ấn
và khai-phóng một nguồn năng-lực tâm-
linh, làm biến-hóa đời sống nhiều người.
Và thật là một sắc-thái đặc-trưng về sự
lãnh-đạo của Thánh Mahatma, là Ngài có
thể dẫn giắt và hướng đạo những vận-
động lớn quần-chúng mà không mảy-may
ẤĐPH GANDHI
68
hạ thấp tiêu-chuẩn đạo-đức đi chút nào.
Ngài đã điều-khiển nhân-dân chống lại sự
bất-công và áp-chế ở bên trên, chống-cự
chính-quyền ở Nam-Phi, Chính-phủ Anh
ở Ấn-Độ và chế-độ của các quận-chúa
Ấn, cùng chống-đối thế-lực của tư-bản và
giáo- sĩ. Nhân-dân biết Ngài luôn luôn
hiểu ý-nghĩa Ngài nói, rằng Ngài thực-
hành điều Ngài dạy, và rằng Ngài còn
nghiêm-khắc với mình hơn là đối với
người khác. Chúng đều biết Ngài không
phải chỉ là một nhà lãnh-tụ chính-trị hay
là cải-cách xã-hội, hay là một người bạn
của kẻ nghèo, mà trước hết Ngài là một
người của nhà Trời, một vi Thánh và một
nhà-tu theo sở-nguyện của chúng. Ngài
đại-biểu cho cái gì mà tất cả người Ấn
ngưỡng-mộ và hoài-bão mà không có
khả-năng làm được. Vairagya, Bhrama-
charya, Tapas " ( Hỷ-sả, Tự-chế,
Khổ-hạnh ) là những lý-tưởng truyền-
thống Ấn-Độ cổ lai, và đây đó đã có
người là hiện-thân những đức-tính cổ xưa
NGUYỄN-ĐĂNG-THỤC
69
ấy, đồng thời phối-hợp chúng thành một
chính-sách nhìn xa nhất, bao-dung rộng-
rãi và yêu-thương nhất. Bởi vậy không lạ
gì mà người Ấn ngày nay trông vào Ngài
như chân-truyền các bậc Thánh Tiên-tri
thủa xưa của họ, thực-hiện lại Pháp Vĩnh-
cửu của họ, thích-ứng với nhu-cầu hiện-
đại và cho họ một quy-luật mới về hành-
vi. Họ trông vào Ngài như vĩ-nhân nhất
Ấn-Độ hiện-đại, một sản-phẩm ý-nghĩa
nhất Phục-hưng hiện thời. Nhưng Gandhi
còn hơn thế. Ngài là một vĩ-nhân nhất đã
cố dẫn-đạo nhân-loại lên một bình-diện
cao hơn về tư-tưởng và hành-động. Vì
mục-đích của đời Ngài không phải chỉ
đem lại cơm áo cho triệu kẻ đói rét hay là
sức mạnh cho kẻ yếu hèn bị chà đạp, mà
còn làm cho nhân-loại vượt được bước
đường khúc-khuỷu trên sườn núi của họ
đang hỳ-hục leo lên Thượng-Đế. Có thể
nói được rằng Gandhi đã đảm đương
công việc của các nhà cứu-thế nhân-loại
như Đức Phật và Cơ-Đốc và địa-vị của
ẤĐPH GANDHI
70
Ngài cuối cùng sẽ liệt vào đấy trong ký-
ức của người đời. Nhưng thay vì chúng ta
không có thực-kiện về cuộc đời Đức Phật
và Cơ-Đốc, ngoài kỳ-tích và thần-thoại,
chúng ta có ở Gandhi cuộc đời chi-tiết
ngay trước mắt tại thế-kỷ XX ."
_ ( Sách dẫn trên )
Chính-trị truyền-thống Ấn-Độ là thực-
hiện Độc-lập Tự-do ( Swaraj ) như Gandhi đã
làm sống lại như Thánh viết :
" Swaraj chân-thật là làm chủ được
chính mình, nó đồng nghĩa với Mohsha
hay là Cứu-thế. Bước đầu của Swaraj hay
là tự-chủ thì ở tại cá-nhân. Cái đại Chân-
lý " Cá-nhân thế nào thì vũ-trụ thế ấy "
áp-dụng ở đây cũng như các chỗ khác.
Tự-chủ hoàn-toàn cậy vào sức mạnh bên
trong của chính ta, nhờ vào khả-năng
phấn-đấu chống những nhỏ-nhen nặng
nhất. Thực vậy, tự-chủ mà không đòi cố-
gắng liên-tiếp để đạt nó và giữ lấy nó thì
NGUYỄN-ĐĂNG-THỤC
71
không đáng là Tự-chủ. Bởi thế nên tôi
phải tỏ ra ở lời nói và việc làm rằng tự-
chủ chính-trị _ nó là tự-chủ cho số đông
nam, nữ _ thì không hơn gì tự-chủ cá-
nhân, và bởi vậy nó phải được đạt tới
bằng chính phương-tiện cần-thiết cho tự-
chủ cá-nhân hay là tự-trị ."
_ ( Young India )
" Một người chết đuối không có thể
cứu người khác. Để có thể có tư-cách
cứu-vớt người khác chúng ta phải cố cứu
lấy chúng ta đã. Cá-nhân trở nên trong
sạch tự hy-sinh cho gia-đình, gia-đình cho
làng xóm, làng xóm cho quận, quận cho
tỉnh, tình cho cả nước, và nước cho tất cả
thế-giới ."
_ ( Young India )
" Nhân thân tiểu thiên địa " " Tat tvam
asi " ( Anh là cái Ấy ), Atman ( Tiêu-ngã, Ý-
thức cá-nhân ) là Bhraman (Đại-ngã, Ý-thức
vũ-trụ ), đấy là nguyên-lý truyền-thống Đông-
ẤĐPH GANDHI
72
phương, ở Ấn-Độ cũng như ở Trung-Hoa, cho
nên chính-trị là làm chủ thân mình, tức là làm
chủ thế-giới .
" Nhất gia nhân, nhất quốc hưng nhân,
nhất gia nhượng, nhất quốc hưng
nhượng, nhất nhân tham lệ nhất quốc tác
loạn, kỳ cơ như thử, thử vị nhất ngôn
phần sự, nhất nhân định quốc ."
( Một nhà có nhân-đạo, cả nước đạo nhân
nổi lên, một nhà khiêm-nhượng, cả nước
hùa theo điều nhường-nhịn, một người
tham lam cả nước làm loạn, cái máy đi
như thế, thế gọi là một lời nói làm nổi
việc, một người an-định cả nước .)
Bởi thế mà chính-trì đi đôi với tôn-giáo
của Thánh Gandhi chuyên chú vào việc sửa
mình trong sạch .
" Self-purification must mean purify
in all walks of life. And purification being
NGUYỄN-ĐĂNG-THỤC
73
highly infectious, purification of oneself
necessarily leads to the purification of
one's surroundings. "
_ ( Gandhi _ " All Men are Brothers "
_ U.N.E.C.O.
( Tự tinh-khiết-hóa phải hiểu là tinh-
khiết-hóa trên tất cả nẻo đường đời sống.
Và tinh-khiết-hóa trở nên lây rất mạnh,
tinh-khiết-hóa bản-thân tất nhiên đưa đến
sự tinh-khiết-hóa chung-quanh mình .)
Một chính-thể lành-mạnh và một xã-hội
thịnh-vượng mà Gandhi cống-hiến thì hoàn-
toàn căn-cứ vào sự trong sạch cá-nhân của
người lãnh-đạo cai-trị và ý-thức đạo-đức của
người công-dân. Không thủ-đoạn kỹ-thuật cai-
trị hay tổ-chức, không kế-hoạch lập-hiến hay
tu-chính nào có thể cứu-vạn một chính-phủ hay
một quốc-gia thiếu những yếu-tố cốt-yếu cơ-
bản trên, là con người chân-chính .
***
ẤĐPH GANDHI
74
Chính-Trị Bất-Bạo-Động
Và Cách-Mệnh Tinh-Thần ._
Đạo Satyagraha của Mahatma Gandhi là
cả một tôn-giáo lấy Thành-thật làm Thượng-Đế
( Truth is God ) và Thượng-Đế ngự tại trong
tâm-hồn ta, và nếu ta có thể xóa bỏ ở ta cái ý-
thức của thân-thể vật-lý thì ta sẽ thấy Ngài diện
đối diện, kết-quả một đời thực-nghiệm với
Chân-lý, với Thực-tại tuyệt-đối Satyagraha của
Mahatma, tương-đương với định-nghĩa ở
Trung Dung của Khổng-giáo ( ) " Chí
thành vô tức " nghĩa là ( rất thật không dừng ),
tức cũng như Sat = chân-thật và âgraha = kiên-
cường, Satyagraha = kiên-cường chân-thật. Vả
lại Mahatma quan-niệm Chân-lý là Thượng-Đế
thì cũng như sách Trung Dung định-nghĩa :
( )
" Thành giả thiên chi đạo, thành chi giả
nhân chi đạo ."_ ( Trung Dung )
( Thành-thật là đạo Trời, làm nên thành-
thật là đạo của người .)
NGUYỄN-ĐĂNG-THỤC
75
Vậy " Thành " cũng là " Sat " = Chân-Lý
= Thượng-Đế, và " Thành chi " cũng là Graha
= kiên-cường theo sát. Nguyên-tự nghĩa chữ
Thành ( ) hợp có chữ Ngôn là Tri và
Thành ( ) là Hành. Thành giả là Tri và
Hành hợp-nhất, tức là Tri ( ) Hiếu ( ) Lạc
( ) của Khổng-Tử tương-đương với Sat-Chit-
Ananda của Gandhi trong Ấn-Độ-giáo. Và đối
với Gandhi nói là làm, và Satyagraha là thái-độ
sống cho Chân-lý, sống vì Thượng-Đế, sống
theo " Still small voice " ( Tiếng tịch tĩnh của
lương-tri ) đòi người ta " phải thấy Thần-linh,
Chân-lý đại-đồng và thông-suốt tất cả, diện đối
diện, để có thể yêu thương tạo-vật cực nhỏ-
mọn cũng như mình." Thánh Gandhi đã thực-
nghiệm Chân-lý ấy, là Từ-bi bác-ái, là tình-yêu
đại-đồng tức là Ahimsa :
" Ahimsa và Chân-lý mật-thiết
quấn-quýt lấy nhau đến nỗi thực-tế không
có thể gỡ chúng ra được và phân-tách cái
nọ với cái kia... Tuy nhiên bác-ái, từ-bi là
phương-tiện, Chân-lý là cứu-cánh ."
_ ( Thư cho Ashram )
ẤĐPH GANDHI
76
Nhưng Ahimsa ( từ-bi, bác-ái ) cũng là
Bất-bạo-động. Bất-bạo-động ở hình-thức hoạt-
động cốt-yếu là một lòng từ-thiện đối với tất cả
hiện-sinh. Đấy là Tình-Yêu thuần-túy, trong
sáng vậy. Chính-trị Bất-bạo-động là sức mạnh
ghê-gớm, vì bên trong nó là tình-yêu, là từ-bi
bác-ái của Phật .
Trước đây ít lâu Vivekananda đã viết :
" Chính Tình-yêu làm các thế-giới
quay-cuồng và nguyên-tử tiếp-nối với
nguyên-tử, các tinh-tú chạy cái nọ về cái
kia, chính Nó là định-luật hấp-dẫn giữa
Nam và Nữ, giữa các dân-tộc, giữa cầm-
thú trong toàn-thể vũ-trụ thu-hút vào
trung-tâm... Những phần-tử vi-tế nhất cho
đến Thể tối-cao, vô-sở-bất-tại. Tràn đầy
tất cả, là Tình-yêu... Ngài là Năng-lực
duy-nhất, Động-cơ vũ-trụ. Với Tình-yêu
ấy, Đấng Cơ-Đốc đã hy-sinh tính-mạng
cho nhân-loại, và Đức Phật hiến-thân làm
mồi cho con thú tầm-thường, người mẹ
cho con mình, chồng cho vợ... Với Tình-
NGUYỄN-ĐĂNG-THỤC
77
yêu ấy người ta tự hy-sinh cho tổ-quốc...
Và cũng cái Tình-yêu ấy kẻ ăn-trộm lấy
của, kẻ sát-nhân giết người... Vì năng-lực
động-cơ như nhau. Đứa kẻ-trộm yêu
vàng. Tình-yêu vẫn ở đấy nhưng hướng
sai đường... Như thế trong tất cả tội ác
cũng như trong tất cả đạo-đức hoạt-động,
cái Tình-yêu hằng-cửu ấy có mặt, đàng
sau... Nó điều-động vũ-trụ. Thiếu nó vũ-
trụ sẽ tan vụn trong khoảnh-khắc... Và
Tình-yêu ấy là Thượng-Đế ."
_ ( R. Rolland - " Vie de Vivekananda "
_ t. II, Stock, Paris )
Và Gandhi viết cho thanh-niên Ấn :
" Bất-bạo-động là một trạng-thái
hoàn-hảo. Nó là mục-đích của tất cả loài
người tự nhiên đi tới, tuy vô-ý-thức.
Người ta không trở nên Thần-linh khi nó
chưa nhân-cách-hóa sự tinh-khiết ở bản-
thân. Chỉ bấy giờ nó mới thật trở nên
người. Ở trạng-thái hiện-tại chúng ta nửa
là người, nửa là cầm-thú và trong sự ngu
ẤĐPH GANDHI
78
tối của ta và cả đến sự kiêu-căng cho rằng
chúng ta thực thành-tựu mục-tiêu của
chủng-loại khi chúng ta ăn miếng trả
miếng và phát-triển năng-lượng giận-dữ
của mục-tiêu đòi hỏi. Chúng ta tin rằng sự
trả thù là định-luật của sinh-tồn, kỳ-thực
trong tất cả Thánh-kinh ta thấy rằng phục-
thù không, đâu phải là nghĩa-vụ mà chỉ
là khả-dĩ. Chính ước-thúc mới là nghĩa-
vụ. Ước-thúc là định-luật sinh-tồn của
chúng ta. Bởi vì thành-tựu tối-cao không
có thể đạt được, nếu không có sự ước-
thúc cực-độ. Vậy thì đau khổ là dấu-hiệu
của loài người . "
Giáo-lý của Đức Phật cũng bắt đầu với
Đau-khổ để đi đến giải-thoát. Nhưng Gandhi
cũng như Nguyễn-Trãi ở Việt-Nam không như
Phật tìm vào rừng núi để kiếm thuốc chữa bệnh
cho nhân-loại đau-khổ mà tự-đồng-nhất-hóa
với nhân-loại đau-khổ để giải-thoát cho nó :
NGUYỄN-ĐĂNG-THỤC
79
" Ta nếu ở đâu vui thư đấy
Người xưa ẩn cả lọ lâm-tuyền ! "
_ ( Tự Thán )
Hay là như Vua Trần-Nhân-Tông :
" Cư trần lạc đạo thả tùy duyên,
Cơ tắc xôn, hề khốn tắc miên ;
Gia trung hữu bảo hưu tầm mịch,
Đối cảnh vô tâm mạc vấn Thiền ."
( Ở trong trần-tục lòng vui với Chân-lý,
và tùy hoàn-cảnh,
Đói thì ăn không cầu kỳ, mệt thì ngủ
không nghĩ-ngợi ;
Tự trong thân mình sẵn có Phật-tính tìm
đâu nữa,
Đứng trước cảnh mà vô tâm, ấy là ý-
thức Thiền ! )
_ ( Ca thành đạo )
" Đau-khổ, đại luật-pháp. Điều-kiện
bắt-buộc tất nhiên của tồn-tại. Sự sống từ
ẤĐPH GANDHI
80
trong sự chết ra. Để cho lúa mọc thì mầm
thóc phải tiêu-hủy. Không có gì từng bao
giờ đã vượt lên mà không trải qua lửa
đau-khổ... Không một ai có thể tránh
khỏi... Tiến-bộ chỉ là tinh-khiết-hóa đau-
khổ bằng cách tránh làm đau-khổ... Đau-
khổ càng tinh-khiết, tiến-bộ càng lớn...
Bất-bạo-động là đau-khổ có ý-thức...
Tôn-giáo Bất-bạo-động không phải chỉ
dành cho các Thánh-nhân, nó để cho
người thường. Đấy là luật-pháp của
chủng-loại cũng như bạo-động là luật-
pháp của cầm-thú. Tinh-thần ngủ trong
cầm-thú. Phẩm-giá của loài người đòi có
một luật-pháp cao hơn : sức-mạnh tinh-
thần... Tôi muốn Ấn-Độ thực-hành luật-
pháp này, tôi muốn nó ý-thức được năng-
lực của mình. Nó có một linh-hồn bất-tử.
Cái linh-hồn ấy có khả-năng thách tất cả
năng-lực vật-chất của cả thế-giới ."
_ ( Jeune Inde _ 11 - 8 - 1920 )
NGUYỄN-ĐĂNG-THỤC
81
Và Romain Rolland giải-thích :
" Swaraj ( Tự-chủ ) không có thể đạt
mà không có năng-lực tâm-hồn, nó là khí-
giới riêng của Ấn-Độ, khí-giới tình-yêu,
năng-lực chân-lý, _ Satyagraha = Chí
Thành( ) " vậy .
Theo Gandhi " đạo chí thành " Satyagraha
có nhiều bình-diện ứng-dụng. Một bình-diện là
bất-cộng-tác, bất-bạo-động. Hai là bất-tuân
Pháp-lệnh. Phương-pháp thứ nhất là từ bỏ sự
hợp-tác với điều ác. Bất cộng-tác với điều ác,
cũng như bổn-phận của người cộng-tác với
điều thiện. Nếu có một người cha tội-lỗi thì
bổn-phận của con ông ta là bỏ nhà ra đi. Nếu
một Hiệu-trưởng của một trường-học quản-lý
nhà-trường theo đường lối vô đạo-đức thì bổn-
phận của học-trò là phải bãi-khóa bỏ học. Cũng
thế nếu có một nhà cai-trị độc-ác thì công-dân
bị-trị phải rút khỏi sự cộng-tác của chúng với y
và cố can-gián y về tính ác. Tất cả bạo-chúa
thi-hành được mục-tiêu của họ chỉ vì nạn-nhân
ẤĐPH GANDHI
82
của họ phục-tòng theo ý họ muốn. Cả đến
chính-phủ độc-tài nhất cũng không có thể đứng
vững ngoài ý muốn thuận hay nghịch của dân
bị-trị. Bởi vậy, mục-tiêu của sự bất-cộng-tác là
làm tê-liệt chính-quyền bằng cách bất-phục-
tòng.
Bình-diện bất-cộng-tác cao hơn là bất-
tuân Pháp-lệnh. Trong thái-độ bất-cộng-tác
( non co-opération ) thì không có pháp-luật gì
bị phá cả. Tất cả luật-pháp đều được tôn-trọng
tuân-hành. Chỉ có việc công-dân từ-chối phục-
vụ chính-phủ ác, xấu bằng bất cứ khả-năng
nào, cũng như lương-tâm nó ghê tởm phải
tuân-hành. Nhưng trong thái-độ bất-tuân Pháp-
lệnh công-dân tiến lên một bước nữa. Chúng
từ-chối luật-pháp của chính-quyền ác và sau
cùng từ-chối nộp thuế. Thực vậy, đấy là phản-
loạn, nhưng phản-loạn bất-bạo-động ở cơ-bản.
Kẻ phiến-loạn đều không bạo-động ở tư-duy,
lời nói và hành-vi và sẵn-sàng chịu bất-cứ
hình-phạt gì mà chính-phủ có thể thi-hành,
NGUYỄN-ĐĂNG-THỤC
83
gồm cả mất tài-sản hay là cả đến tử-hình còn
hơn là phục-tòng ý muốn ác độc của nó .
Đấy là sứ-mệnh của Mahatma Gandhi
( Thánh Cam-Địa ), sứ-mệnh bất-bạo-động, sứ-
mệnh hòa-bình vậy. Đặc-trưng của nó là mở
rộng lý-tưởng bất-bạo-động từ cá-nhân đến
dân-tộc và phát-triển một kỹ-thuật để áp-dụng,
ví như việc chống độc-quyền muối của chính-
phủ ( 1930 ) :
" Sự độc-quyền muối lấy đi của dân
Ấn món ăn sinh-tử. Gandhi đảm-đương
tranh-đấu chống độc-quyền ấy và cuộc
tranh-đấu sớm trở nên một vận-động
kịch-liệt như thập-tự-quân và muối trở
nên tượng-trưng cũng như guồng quay sợi
( charka ) hay là vải-thô nội-hóa (Khadi).
" Sáng sớm tháng 3 vào 6 giờ 30
Gandhi dẫn đầu cuộc diễn-hành của cán-
bộ tiên-phong và sinh-viên. Cuộc diễn-
hành thành-hình trong Tùng-lâm
Ahmedabad đi về Jalapur trên vịnh
ẤĐPH GANDHI
84
Cambay. Trên đường đi đám người càng
ngày càng tăng mãi lên, nó vượt 100 km
và đến bãi-bể. Gandhi với các đồng-chí
múc nước bể và tự lọc lấy muối, thản-
nhiên và công-khai chống với luật-pháp .
" Chính-phủ ra lệnh tịch-thu muối,
ngày 2 th. 5 Gandhi báo cho Phó-Vương
biết, ông và đồng-chí đi đến kho muối
gần đấy. Ngày 3 - 5 vào nửa đêm người ta
đến bắt ông tại nhà, ông vốn đã quen với
sự bắt-bớ bất-ngờ ấy rồi nên đã sẵn-sàng,
đủ thì giờ chà răng, viết vài lá-thư và hát
với các đồng-chí bài ca tụng người hoàn-
toàn chung-thủy, rồi đi. Trước khi đi
người ta hỏi ông lời dặn lại bà vợ ông,
ông đáp :
_ “ Dặn lại gì kia ? Bà ấy là một
phụ-nữ can-đảm ! ”
" Người ta giam-cầm Gandhi. Cái
tin ấy nổi lên các cuộc đình-công và biều-
tình khắp nơi .
NGUYỄN-ĐĂNG-THỤC
85
" Được thả tự-do rồi lại bị bắt giữ, lại lần
nữa được thả, ông đã thắng về vụ
chống muối .
" Sau bẩy (7) giờ thảo-luận với Phó-
Vương, Gandhi đã đạt được một số điều-
lệ rộng-rãi khai-phóng. Do đấy ông tin có
thể nhận lời mời đi Londres, đại-diện cho
Quốc-hội Ấn tham-dự Hội-nghị Bàn-tròn.
" Ông phải mất 20 năm để thắng ở
Nam-Phi, và một năm để thắng trận muối
ở Ấn. Thế là từ thắng-lợi nọ đến thắng-lợi
kia, người có uy-tín nhất ở Ấn-Độ đi đến
kinh-đô nước Anh để điều-đình hòa-bình
do Quốc-hội Ấn và Chính-phủ Anh lựa-
chọn ."
_(theo C. Brevet_"La Pensée de Gandhi")
Sứ-mệnh Bất-bạo-động của Thánh gandhi
đã thực-nghiệm thành-công ở Nam-Phi và ở
Ấn-Độ, không phải chỉ giới-hạn vào Ấn-Độ và
nhân-dân Ấn. Nó nói với toàn thế-giới và cho
tất cả loài người. Chính-trị Ấn-Độ chỉ là địa-
bàn do đấy Thánh đã phát-biểu sứ-mệnh của
ẤĐPH GANDHI
86
mình, thực nó có tính-cách đại-đồng. Thánh
từng viết :
" Tôi tin sứ-mệnh Bất-bạo-động của
tôi là để trở nên đại-đồng, nhưng tôi cảm
thấy có thể phát-biểu nó tốt hơn hết qua
công-trình của tôi tại chính ở nước tôi.
Nếu tôi có thể chứng-tỏ sự thành-công
hiển-nhiên ở Ấn-Độ thì sự phát-biểu sứ-
mệnh của tôi trở nên hoàn-toàn đầy đủ ."
_ ( Jeune Inde _ tháng 4 - 26 - 1928 )
Kết-luận về hiệu-nghiệm và sức-mạnh
của khí-giới mà Gandhi sử-dụng = Bất-bạo-
động, Romain Rolland viết trong tác-phẩm nổi-
tiếng " Mahatma Gandhi " :
" Nước Anh không còn khuynh-
hướng coi thường sức mạnh của đối-
phương và hiệu-năng của khí-giới nó sử-
dụng : Bất-bạo-động. Đối với chính-sách
Âu-Tây còn có ý phủ-nhận giá-trị phấn-
đấu của khí-giới này, để kết-luận tôi trích-
dẫn ra đây bài khảo-cứu của tờ báo rất
NGUYỄN-ĐĂNG-THỤC
87
sáng-suốt và tích-cực của giới tiến-bộ
Anh, không bị ngờ là thân với phái theo
Gandhi, ấy là tạp-chí Manchester
Guardian Weekly, ( 15 - 2 ) :
" Chúng ta hãy suy-nghĩ về sức
mạnh lạ lùng của khí-giới chính-trị trong
những năm gần đây đã được đem ra sử-
dụng ở hình-thức nõa-tính tuyệt-đối. Sự
chứng-minh nguy-hiểm đầu tiên được thi-
hành đại-quy-mô là do Phụ-nữ yêu-cầu
tham-chính ở Ái-Nhĩ-Lan xưa trong cuộc
bãi-thực. Đảng-viên Sinn Fein ( Tự chúng
ta ở Ái-Nhĩ-Lan ) vốn xưa là một tổ-chức
đề-kháng thụ-động ; nó đối-xử với tất cả
cái gì thuộc Anh như là không có ở Ái-
Nhĩ-Lan : tòa-án, bưu-điện, nhà thu thuế
và cảnh-sát... Ngày nay xứ Punjab là lò
thí-nghiệm cái năng-lực bùng nổ của loại
thuốc nổ kỳ lạ và mới ấy, nó không nổ,
nhưng có thể làm cho bất-lực. Cách-ngôn
chế-độ tự-do là tất cả chính-trị phải căn-
cứ vào sự tán-đồng của bị-trị. Ở thế-giới
ẤĐPH GANDHI
88
cận-đại, cả Ấn-Độ nữa, bắt đầu hình như
bất cứ chính-phủ nào cũng có thể đổ vỡ,
nếu một số lớn công-dân tự tổ-chức để
không làm việc gì giúp nó _ cả đến không
ăn trong tù. Bộ Nội-vụ vô-kế khả-thi, khi
chiến-tranh chấm-dứt vụ bãi-thực của
phụ-nữ ; và chính-phủ quận Punjab hiện
nay có chắc phải làm gì chưa ? Thói
quen của tất cả tới nay là coi sự phản-
kháng thuần thụ-động, sự từ-chối giản-
đơn là không thi-hành cả những việc
cộng-tác sơ-đẳng về công-dân như là một
khí-giới tất nhiên vô-hiệu cuối cùng đối
với võ-lực khốc-liệt quyết-định thi-hành.
Tuy rằng vấn-đề chưa được làm sáng-tỏ,
có khả-năng chúng ta phải ôn lại quan-
niệm của chúng ta về sức mạnh chính-trị,
và để thừa-nhận trong lời dạy Thánh-
kinh " đưa má bên kia " như chỉ-thị một
hành-động chính-trị hiệu-nghiệm, chứ
không phải chỉ như Bacon nói là một
nguyên-tắc " đạo-đức trừu-tượng và của
thày-tu " .
NGUYỄN-ĐĂNG-THỤC
89
" Đấy là Tây-phương bắt đầu công-
nhận sức mạnh của tinh-thần Bất-bạo-
động, " Nhược chi thắng cương, nhu chi
thắng cương" ( _ )
của truyền-thống đạo-học Đông-phương
mà Mahatma Gandhi đã thực-nghiệm
bản-thân gương-mẫu cho Ấn-Độ với ba
trăm triệu dân không vũ-khí, tay không,
không đổ máu mà dành được tự-do độc-
lập ở tay đế-quốc Anh, hùng mạnh nhất
thế-giới về cơ-khí, thủy, lục, không quân,
về tổ-chức chính-trị kinh-tế khôn-ngoan
nhất. Đấy là kỳ-tích của khoa-học vật-
chất tối-tân. Thi-hào trứ-danh, đại-biểu
cho tiếng gọi của Đông-phương là R.
Tagore đã ca-tụng Gandhi bằng lời thơ
của Upanisads :
" Người là Sáng chói, Sáng-tạo của
Toàn-thể, Mahatma !
Biểu-lộ bởi tâm-tình, bởi trực-giác,
bởi trí-tuệ ,
ẤĐPH GANDHI
90
Ai biết được Người trở nên Bất-tử!"
_ ( do R. Rolland, trích-dẫn trong
tác-phẩm " Mahatma Gandhi " của ông )
Và Tagore nhiều lần phác-họa chân-dung
của Mahatma :
" Vào lúc ấy Mahatma Gandhi đã
đến. Thánh đã đứng tại ngưỡng-cửa lều-
tranh của hàng ngàn kẻ xấu số, ăn mặc
như chúng. Ngài nói chuyện với chúng,
nói tiếng nói của chúng. Rút cục Ngài là
chân-lý hiện-thân chứ không phải dẫn-
chứng của một quyển-sách. Vậy nên,
danh-hiệu Mahatma ( Đại-Ngã ) người ta
hiến cho Ngài là tên chính thật của Ngài.
Người nào đã cảm thấy được tất cả người
Ấn là xương thịt mình ? Tiếp-xúc với
chân-lý, những năng-lực của tâm-hồn bị
ẩn-ức đã biều-lộ. Tức thì Tình-yêu chân-
thật đã hiện ra ở cửa ngõ Ấn-Độ, cửa ngõ
đã mở toang. Chân-lý đã gọi lên chân-lý.
NGUYỄN-ĐĂNG-THỤC
91
Vinh-quang thay Mahatma, người đã làm
hiển-hiện năng-lực của chân-lý ."
_ ( Sách dẫn trên )
Chân-lý ấy là gì ? là Sat = Chân ; Chit =
Tri ; Ananda = Lạc ở trong thơ Tiên-tri Vedas
xưa mà Ấn-Độ-giáo lưu-truyền trải qua các
thời-đại thế-sự thăng-trầm vẫn ngấm-ngầm
tiềm-tàng trong lòng dân-tộc. Và Gandhi đã
đến, thực-nghiệm cái Chân-lý ấy, cương-quyết
thực-hiện với đức-tin " chí thành vô tức " của
tôn-giáo Satyagraha, hợp-nhất lý-trí và tình-
yêu, Tri và Hành, Satya và Ahimsa, không
bằng lý-thuyết mà là thực-hành sống-động .
" Chân-lý là Sự-Thật là Thượng-Đế "
" Nhưng Thượng-Đế là Thượng-Đế
không chỉ thỏa-mãn cho lý-trí, nếu Ngài
từng thỏa-mãn. Thượng-Đế để là
Thượng-Đế thì phải điều-động tâm-tình
và biến-đổi đi. Ngài phải Tự biểu-thị ở
mỗi động-tác nhỏ-mọn nhất của tín-đồ.
ẤĐPH GANDHI
92
Điều ấy chỉ có thể làm được trong một
thực-hiện nhất-định, hiện-thực hơn là sản-
phẩm của năm giác-quan. Tri-giác giác-
quan có thể có được, thường sai-lầm và
lừa-dối, dù có thật mấy đi nữa cho ta. Ở
đâu có sự thực-hiện ở ngoài giác-quan thì
nó không có thể lầm được. Nó được
chứng-minh không phải qua bằng-cứ
hiển-nhiên bên ngoài mà là trong cử-chỉ
biến-đổi và tính-cách của ai đã cảm thấy
sự hiện-diện xác-thực của Thượng-Đế
nội-tại. Người ta được thấy chứng-minh
ấy trong thực-nghiệm truyền-thống không
gián-đoạn của Tiên-tri và Hiền-triết ở các
xứ và các khí-hậu. Gạt sự hiển-nhiên ấy
đi là tự mình phủ-nhận mình vậy . "
_ ( Gandhi _ do UNESCO sửu-tập )
Mahatma đã gọi dậy tiềm-năng tâm-linh
truyền-thống Ấn-Độ, không phải chỉ để chống
với Đế-quốc thực-dân Anh, mà còn chống cả
với cái văn-minh cơ-khí Tây-phương, văn-
minh xây-dựng trên sức mạnh vũ-lực vật-chất,
NGUYỄN-ĐĂNG-THỤC
93
khiến cho dân Ấn, nói riêng và nhân-loại nói
chung, càng ngày càng bị nô-lệ ngoại-vật,
" Nhân hóa vật diệt thiên lý nhi cùng nhân dục"
( Người hóa theo vật bên ngoài, lương-năng
thiên-phú tắt mất mà dục-vọng của con người
đến cùng cực ) _ ( Lễ Ký )
Mục-tiêu chiến-đấu của Gandhi hẳn là
độc-lập tự-do cho Ấn-Độ ( Swaraj ), nhưng ông
hiểu chữ Tự-trị, Tự-chủ theo nghĩa đạo-đức sâu
rộng :
" Tự-chủ chân-chính là tự-trị lấy
mình, nó đồng-nghĩa với chữ Moksha hay
là Giải-thoát. Bước đầu dẫn đến Swaraj
hay là Tự-trị là ở tại cá-nhân. Chân-lý lớn
" cũng như đối với cá-nhân thế nào thì
vũ-trụ thế ấy " ( ) áp-dụng
cho tất cả, ở đây cũng như ở bất cứ đâu...
Swaraj hay Tự-trị có nghĩa là nỗ-lực liên-
tục để độc-lập đối với quản-chế của
chính-phủ ngoại-quốc hay chính-phủ
quốc-gia... Chỉ có một việc rút ra khỏi nô-
lệ chính-quyền Anh thì chưa phải là độc-
ẤĐPH GANDHI
94
lập. Swaraj có nghĩa là ý-thức ở mỗi
người trung-bình rằng mình là định-mệnh
của chính mình, mình là chính nhà lập-
pháp qua đại-biểu mình lựa-chọn ."
_ ( theo D. Mackenzie Brown, dẫn trong
" The White Umbrelle " )
Vậy Swaraj cũng như Svadeshi trong
tinh-thần chính-trị tôn-giáo-hóa của Gandhi,
đều ngụ ý độc-lập, độc-lập về chính-trị và độc-
lập về kinh-tế. Phong-trào Svadeshi là tẩy-chay
hàng ngoại-quốc để trở về dùng hàng nội-hóa.
Cái guồng quay sợi và vải thô Khaddar là
tượng-trưng cho quan-niệm sống " tự lực cánh
sinh " mà chính Gandhi đã cùng với một số
đồng-chí tự-thân thực-hành đời sống chất-phác
thiên-nhiên ở nông-trại gương-mẫu Phoenix tại
Nam-Phi .
Ông định-nghĩa Svadeshi :
" Theo nghĩa tinh-thần và cùng-tột
thì Svadeshi tương-đương với giải-phóng
cuối cùng của tâm-hồn khỏi nô-lệ trần-
NGUYỄN-ĐĂNG-THỤC
95
tục. Cái quán-trọ đất-sét này chẳng phải
chỗ ở vĩnh-viễn hay là thiên-nhiên của
linh-hồn, nó cản-trở hành-trình tiến lên.
Vậy thì một tín-đồ Svadeshi, cố sức tự
đồng-nhất-hóa với toàn-thể tạo-vật, phải
tìm tự giải-phóng khỏi lệ-thuộc vào thân-
thể vật-chất ."
_ ( Lettres à L' Ashram = Thư gửi về
Tùng-Lâm )
Đấy là tôn-giáo Satyagraha của Mahatma,
đúng như đạo Chí Thành ở Đại-học Trung
Dung của Nho-giáo Á-Đông, mà Thánh đã
thực-hiện thành-công với bốn trăm triệu dân
Ấn, và làm sống lại cái Chân-lý Vedas " Tat
tvam asi " " Bỉ chi sinh đẳng ư tồn "( Cái Ấy
người là ). Hay là " Atmānam viddhi " " Tri kỷ
tự thân " ( Biết Tự-Ngã ), cũng như cách-ngôn
của Socrate : " Connais toi toi-même ". Và De
Lanza Del Vasto đã toát-yếu cái truyền-thống
Ấn-Độ-giáo như sau trong lời giới-thiệu tác-
phẩm của Gandhi " Hind - Swaraj " ( Độc-lập
của Ấn-Độ ) :
ẤĐPH GANDHI
96
" Truyền-thống ấy có thể tóm-tắt
vào ba giáo-lý :
" 1)_ Chỉ có một Chân-lý : Tri-kỷ
tự-thân _ ai mà tự biết mình, biết các
người khác, biết được thế-giới, biết
Thượng-Đế. Kẻ nào không tự biết mình,
thì không biết chi hết .
" 2)_ Chỉ có một thế-lực duy-nhất,
một tự-do, một công-lý : Tự mình làm
chủ mình. Kẻ nào tự ngự-trị được mình,
thì đã khắc-phục được thế-giới .
" 3)_ Chỉ một điều Thiện : Yêu
người khác như chính mình, như là mình
vậy .
" Còn tất cả chỉ là bóng-bẩy, huyễn-
tượng, hão-huyền ."
_ ( De Lanza del Vasto )
Và R. Rolland, người bạn tri-kỷ Âu-Tây
của ông đã kết-luận tác-phẩm trứ-danh
" Mahatma Gandhi " :
" Đấy là Mahatma Gandhi. Nguyên-
lý Ahimsa ( Bất-bạo-động ) của ông đã
NGUYỄN-ĐĂNG-THỤC
97
khắc trong tâm-hồn Ấn-Độ từ hai ngàn
năm trước : Mahavira ( Đại-lực-sĩ ),
Buddha ( Phật ) và thờ-phụng Vishnu đã
là bản-chất của hàng triệu tâm-hồn kia.
Gandhi chỉ phải truyền máu anh-dũng của
mình vào. Ông gọi lên âm-hồn vĩ-đại,
những năng-lực quá-khứ tê-dại, bất-lực,
trong trạng-thái ngủ-mê như chết. Và
chúng đã đứng lên theo tiếng gọi của ông.
Vì chúng tự nhận ra ở ông. Ông còn hơn
là lời nói, ông là một gương-mẫu. Ông là
hiện-thân nhập-thể của chúng. Hạnh-phúc
thay con người ấy là cả một dân-tộc _
dân-tộc mình chôn trong mồ lại phục-sinh
ở mình !
" Nhưng những phục-sinh ấy không
phải là ngẫu-nhiên xẩy đến. Và nếu tinh-
thần Ấn-Độ mới từ các đền-thờ và núi
rừng xuất-hiện ra, ấy là để mang lại cho
thế-giới lời giải-đáp tiền-định mà thế-giới
đang chờ ! "
_( Romain Rolland, " Mahatma Gandhi ")
*****
NGUYỄN-ĐĂNG-THỤC
99
Sứ-Mệnh Của Mahatma Gandhi
Cho Thế-Giới, Sứ-Mệnh Của Ấn-Độ :
" Chùng ta hãy hy-sinh ! "
Và R. Tagore đã nhắc lại :
" ... Tôi hy-vọng sẽ nẩy-nở mạnh-
mẽ cái tinh-thần hy-sinh ấy, sự vui lòng
để chịu khổ... Đấy là chân tự-do... Không
một giá nào cao hơn, _ cả đến độc-lập
dân-tộc... Tây-phương đã có tin-tưởng
bất-dịch vào sức mạnh của-cải vật-chất :
do đấy nó sẽ kêu gào hoài hòa-bình và
giải-trừ binh-bị, lòng hung-dữ của nó sẽ
luôn luôn càng mạnh hơn. Chẳng khác gì
con cá bị sức ép của nước làm thương-tổn
mà lại muốn bay lên : ý-kiến hay ! nhưng
hoàn-toàn không có thể thực-hiện được
đối với loài cá. Chúng ta ở Ấn-Độ, chúng
ta phải tỏ cho thế-giới cái chân-lý ấy,
không những nó có khả-năng làm giải-trừ
ẤĐPH GANDHI
100
binh-bị mà còn biến-hóa thành sức-mạnh.
Sự thực, sức mạnh tinh-thần là một thế-
lực cao hơn là sức mạnh thú-tính, điều
này sẽ được dân-tộc không có võ-khí
chứng-minh. Sự tiến-hóa của sự Sống
chứng-tỏ dần dần là nó đã lột bỏ cái gánh
nặng khí-giới khổng-lồ và một khối thịt
ghê-tởm, cho tới khi nào mà loài người đã
chinh-phục được thế-giới thú-tính. Tới
một ngày kia, con người mảnh-mai của
tâm-tình lột bỏ hết khí-giới sẽ chứng-
minh rằng chính những kẻ nhu-mì mới
thừa-hưởng được trái đất. Vậy thì điều
hợp-lý là Mahatma Gandhi, thân-hình ẻo-
lả và không chút tài-sản vật-chất, đã gọi
được lên thế-lực vô-biên của những kẻ
nhu-mì và hèn-mọn, nó tiềm-tàng trong
lòng nhân-loại Ấn-Độ bị lăng-nhục và
truất-quyền. Nhưng mệnh-số của Ấn-Độ
đã chọn lấy thế-lực của tâm-hồn chứ
không phải thế-lực của bắp-thịt. Nó phải
nâng lịch-sử nhân-loại từ bình-diện bùn-
lầy của vật-chất lên đỉnh cao của chiến-
NGUYỄN-ĐĂNG-THỤC
101
trận tinh-thần... Trận đấu của ta là một
trận đấu tinh-thần. Nó là trận chiến cho
Người. Chúng ta phải khai-phóng con
Người khỏi mạng lưới nó dệt quanh mình
nó, khỏi những tổ-chức Tự-kỷ dân-tộc.
Chúng ta phải làm cho con bướm tin rằng
không-trung tự-do còn hơn là chỗ ẩn-náu
của cái kén... Nếu ta có thể thách-thức kẻ
mạnh, người giầu, quân-đội mà biểu-lộ
cho thế-giới thế-lực của tinh-thần bất-
diệt, tất cả cái gì của xác thịt sẽ sụp-đổ
vào hư-không. Và bấy giờ Người ta sẽ
thấy cái chân Tự-chủ ( Swaraj ). Chúng
ta, kẻ đói rách của Đông-phương, chúng
ta chinh-phục tự-do cho cả nhân-loại ... "
_ ( do R. Rolland_ trích-dẫn trong tác-
phẩm nói trên )
Sau Sri Ramakrishna Paramahamsa,
Swami Vivekananda đến Mahatma Gandhi,
Truyền-thống tâm-linh Ấn-Độ được hoàn-toàn
phục-hưng để làm tròn sứ-mệnh cứu-thế thời
ẤĐPH GANDHI
102
mạt-pháp của văn-minh vật-chất " Cơ khí sinh
cơ tâm " mà R. Rolland đã thống-thiết tố-cáo :
" Thế-giới bị cơn gió bạo-động quét.
Cơn bão-tố đốt cháy những mùa gặt của
văn-minh chúng ta thì không có chi là
bất-ngờ. Mấy thế-kỷ kiêu-hãnh dân-tộc
được ý-thức-hệ sùng-bái của cách-mệnh
kích-thích, được sự mô-phỏng mù-quáng
của chế-độ dân-chủ truyền-bá _ và cáo-
chung thành một thế-kỷ chủ-nghĩa công-
nghệ bất-nhân và thế-lực phú-hào tham-
lam, một chủ-nghĩa cơ-khí nô-lệ-hóa, một
chủ-nghĩa duy-vật kinh-tế trong đó tâm-
hồn chết ngạt _ tất nhiên phải dẫn đến
những hỗn-độn rối loạn mà những kho-
báu Tây-phương bị tan biến.... Dân-tộc nọ
bóp cổ dân-tộc kia, nhân-danh cùng
những nguyên-lý như nhau, chúng che
đậy cùng quyền-lợi và cùng bản-năng của
Caïn ( anh giết em ). Ai nấy, _ chủ-nghĩa
dân-tộc, độc-tài phát-xít, cộng-sản bôn-
sơ-víc, các dân-tộc và giai-cấp bị áp-chế,
NGUYỄN-ĐĂNG-THỤC
103
các dân-tộc và giai-cấp khống-chế _ ai
nấy đều đòi cho mình, không cho kẻ
khác, quyền bạo-động mà nó coi là Pháp-
luật. Một nửa thế-kỷ trước, Sức-mạnh đi
trước Pháp-luật. Ngày nay còn tệ hơn :
Sức-mạnh là Pháp-luật. Sức-mạnh đã
nghiến nát Pháp-luật ."
_ ( R. Rolland _ Mahatma Gandhi )
Trong thời-đại nguyên-tử-năng hiện nay,
nếu ta muốn cứu-vãn thế-giới khỏi họa chiến-
tranh tiêu-diệt, ta phải thực-hành những nguyên
lý Ahimsa của Đức Phật, " Từ-bi bác-ái " tức
là Bất-bạo-động của Mahatma Gandhi. Gandhi
nói : " Tôi không rung-động một thớ thịt khi
nghe tin một trái bom nguyên-tử đã quét sạch
cả tỉnh Hiroshima. Trái lại tôi tự nhủ thầm :
Nếu thế-giới không áp-dụng phép Bất-bạo-
động, nó sẽ báo-hiệu sự tự-vẫn chắc-chắn của
nhân-loại ! "
Cũng như Đức Phật Thích-Ca xưa kia đã
tuyên-bố sứ-mệnh Ahimsa = Từ-bi Bác-ái :
ẤĐPH GANDHI
104
" Sự thật, hận-thù không bao giờ tự
giải được hết với hận-thù. Hận-thù tự giải
với tình-yêu, đấy là pháp vĩnh-cửu ."
_ Pháp-Cú Kinh )
Và ngày nay Gandhi cũng lại đem, không
phải riêng cho Ấn-Độ mà còn cho cả thế-giới
" một sứ-mệnh sống gương-mẫu " đứng dậy
chống sai lầm của dân-tộc mình và đặt ý-chí
hy-sinh thay vì bạo-động, sứ-mệnh Bất-bạo-
đồng của sức-mạnh Tình-yêu đại-đồng đối với
bạo-động thú-tính :
" Khoa-học dạy ta rằng, một đòn
bẩy không làm chuyển-động được một
vật-thể, nếu không có điểm tựa ở bên
ngoài. Cũng thế, để thắng-phục tội ác,
người ta phải đứng hoàn-toàn bên ngoài,
trên một nền-tảng chí-thiện vững-chắc.
Vả lại, phương-pháp bạo-động sinh ra
một hậu-quả với mục-đích người ta
muốn. Một vũ-lực vật-chất được đem ra,
nó lại gọi đến một sức-mạnh vật-chất
NGUYỄN-ĐĂNG-THỤC
105
mạnh hơn để thắng. Và cứ như thế lại có
sức mạnh cao hơn đem ra đối-phó, rồi
giây-truyền bạo-động kéo dài và mạnh
thêm. Cái phương-pháp ấy hỏng vì nó bỏ
quên thực-kiện cơ-bản là tội ác không bao
giờ có thể trị được tội ác, nó chỉ chấm-dứt
được với điều thiện ."
_ ( D. Mac. Kenzie Brown _ trích-dẫn ở
sách trên )
*******
NGUYỄN-ĐĂNG-THỤC
107
KẾT - LUẬN
Đầu năm 1948, sau tám mươi năm (80)
thực-nghiệm " Thượng-Đế Thành-thật "
( Satyagraha ), sau năm mươi nhăm năm( 55 )
tranh-đấu Bất-bạo-động với sức-mạnh của Bác-
ái ( Ahimsa ) đã khắc-phục bạo-động cường-
quyền của thế-lực vật-chất để dành độc-lập tự-
do cho Ấn-Độ, không phải đổ máu, Mahatma
Gandhi, linh-hồn dân-tộc Ấn, đã là nạn-nhân
của bạo-động. Sau hai lần thốt lên : Hey Ram !
Hey Ram ! ( Chúa tôi ! Chúa tôi ! ) ông tắt thở,
ra khỏi nhà tù xác-thịt mà vượt lên trên cả
sống, chết như ông vẫn tin " I beleive in
Advaïta " ( Tôi tin vào Bất-nhị-pháp ), nghĩa là
không có Sống, Chết, vì như ông thực-nghiệm :
" God is Life, Truth, Light " ( Thượng-Đế là
Sống, Chân-Thật, Ánh-Sáng ). Và thực-nghiệm
dẫn ông " diện đối diện với Thượng-Đế " .
ẤĐPH GANDHI
108
( Một quan-sát của Bà Keller ở
Tùng-Lâm của Gandhi, sau khi chuyện-
trò thân-mật với tất cả mọi người chung-
quanh :
_ Gandhi tỏ ra tinh-thần hoạt-bát,
chính-xác và âu-yếm, thình-lình ông nhập
Thiền ; và mọi người cầu-nguyên quanh
ông giữ yên-lặng. Riêng Bà Keller quan-
sát. Sự tập-trung tinh-thần của Gandhi
xẩy đến đột-ngột và người ta cảm thấy nó
tuyệt-đối : thế-giới đã biến mất ! Rồi ông
hồi tỉnh, nói tiếp câu chuyện với mọi
người. Nhưng Bà Keller kinh-ngạc về sự
biến-đổi hình-dáng của ông, và tìm phân-
tích, Bà nhớ lại những ghi-chú của tôi về
trạng-thái thần-hóa của Ramakrishna, và
Bà bèn nhìn vào ngực ông Gandhi : ngực
ông đỏ ửng như diễn-tả trong quan-sát về
Ramakrishna. Và cũng do đấy mà Rama-
krishna nhận ra ( như trường-hợp ông đến
thăm thân-sinh của Tagore ). Sự thần-hóa
từng-trải qua sự thị-hiện thần-linh. Việc
tập-trung theo đạo Yoga đưa đến sự tụ
NGUYỄN-ĐĂNG-THỤC
109
máu đột-ngột ấy _ Như thế là người ta có
thể bảo M. Gandhi cũng có đạo Yoga của
ông vậy .)
Đủ tỏ Mahatma Gandhi ngày nay quả là
chân-truyền thừa-kế hai nhà đại cách-mệnh
tinh-thần Ấn-Độ cận-đại : Ramakrishna và
Vivekananda .
Cái chết bất-ngờ đối với thế-giới của
Mahatma Gandhi cũng chỉ là chấm-dứt sứ-
mạng ở thế-gian ảo-hóa để tiếp-tục ở bình-diện
cao hơn, rộng hơn... Thánh chẳng đã viết về
" Luật-pháp Đau-khổ " :
" Không một nước nào từng vươn
được lên mà không tự-tinh-khiết-hóa qua
ngọn lửa đau-khổ. Bông lúa mọc lên thì
hạt thóc phải tiêu-hủy. Sự sống từ sự chết
xuất ra. Ấn-Độ có thể nào ra khỏi được
vòng nô-lệ mà không tuân theo luật-pháp
vĩnh-cửu của sự tinh-khiết-hóa bằng đau-
khổ ? " _ ( La Jeune Inde )
ẤĐPH GANDHI
110
Cũng như Jésus lên thánh-giá để chuộc
tội cho loài người, Gandhi bị giết, Bạo-động,
để cho sứ-mệnh Bất-bạo-động cứu-vãn nhân-
loại khỏi họa tiêu-diệt bởi chiến-tranh nguyên-
tử. Theo Gandhi thì " Bất-bạo-động là năng-
lực tâm-linh và tâm-linh thì bất-diệt, bất biến-
dịch và vĩnh-cửu. Bom nguyên-tử là tuyệt-đỉnh
của năng-lực vật-chất, và như thế nó lệ-thuộc
vào định-luật phân-tán, hủy và diệt chi-phối
vũ-trụ vật-lý. Thánh kinh của chúng ta chứng-
minh rằng, khi năng-lực tâm-linh thức-dậy đầy
đủ ở nơi ta, nó trở nên vô-địch. Những chứng-
nghiệm và điều-kiện của sự thức-tỉnh viên-mãn
là nó phải thấm ra các lỗ chân lông và phát ra ở
mỗi hơi thở của chúng ta ." _ ( UNESCO, trích-
dẫn ) .
Đạo Satyagraha = Chí Thành ( ) của
Gandhi là tôn-giáo thực-hiện mà thời-đại
quyền-năng nguyên-tử ngày nay đòi hỏi một
tín-ngưỡng đáp-ứng cho lý-trí thực-nghiệm như
Ramakrishna - Vivekananda đã tiên-phong
chứng-tỏ cho thế-giới và Gandhi đã kế-tiếp làm
NGUYỄN-ĐĂNG-THỤC
111
sống lại tôn-giáo Vedas và truyền-bá giáo-lý
cận-đại cho các dân-tộc trên trái đất.
" Ở Ấn-Độ người ta nói rằng
Ramakrishna hóa-thân 3 ngàn năm quá-
khứ của Ấn-Độ và ở Vivekananda là 3
ngàn năm tương-lai....... Ramakrishna đã
sống hiện-thực Thượng-Đế ở tất cả các
trạng-thái suối-tuôn. Ngài đã có khả-năng
phóng-sạ vào tất cả mọi người tới gần.
Ngài sử-dụng năng-lực huyền-bí và cá-
nhân đã có vẻ kỳ-lạ phi-thường. Không
nói, chỉ một sự hiện-diện, xúc-tiếp tạo ra
các đảo lộn tâm hồn ."
_ (R. Rolland _ Inde Journal 1915 - 1943)
Và đây là chính lời của Vivekananda kể
lại thực-nghiệm của mình với Ramakrishna :
" Trong nháy mắt ông ấy
( Ramakrishna ) đặt bàn chân phải lên
người tôi. Tức thì sự tiếp-xúc làm nên
một thực-nghiệm mới ở trong tôi. Mắt tôi
ẤĐPH GANDHI
112
mở, tôi thấy các tường phòng và tất cả
đồ-vật trong phòng quay tròn mau-lẹ và
biến mất, tất cả ngoại-giới với cá-tính tôi
sắp chìm vào cõi trống không huyền-bí,
bao gồm tất cả. Tôi hoảng sợ ghê-gớm và
nghĩ bụng là đang đứng trước cái chết, vì
mất cá-tính là chết vậy. Không còn có
khả-năng tự-chủ nữa, tôi kêu lên : " Ông
đang làm gì tôi thế này ! Tôi còn cha mẹ
ở nhà ! " Ông ta cười to lên và soa ngực
tôi nói : " Được, hãy tạm dừng ở đây. Mọi
điều sẽ tới lúc ! " Điều lạ, ngay lúc ông
nói thế thì cái thực-nghiệm lạ-lùng của tôi
cũng biến đi liền. Tôi lại là tôi và thấy
mọi vật ở trong và ở ngoài phòng như
cũ ."
Đấy là cái tín-ngưỡng mà Vivekananda
hoài-nghi, đã đòi hỏi :
_ " Thưa ông, ông đã nhìn thấy
Thượng-Đế chưa ?
Ramakrishna không lưỡng-lự đáp :
NGUYỄN-ĐĂNG-THỤC
113
_ " Có, ta đã nhìn thấy Thượng-Đế.
Ta nhìn thấy Ngài như ta nhìn thấy anh,
chỉ có là rõ hơn. Người ta có thể nhìn
thấy Thượng-Đế. Người ta có thể nói với
Ngài. Nhưng có ai nghĩ đến Thượng-Đế ?
Người đời tuôn suối nước mắt vì vợ, vì
con, vì của-cải, vì sở-hữu của họ, nhưng
có ai khóc để được nhìn thấy Thượng-
Đế ? Kẻ nào thành-thực khóc-lóc để
được nhìn thấy Thượng-Đế, chắc chắn sẽ
đạt tới lúc nhìn thấy Ngài ."
_ ( Swami Nikhilananda _ " Đời
Vivekananda " )
Ở thời-đại nguyên-tử chỉ có hành-động
trực-tiếp như Gandhi thường nói " Never has
anything been done on this earth without direct
action." ( Không có gì đã thành-tựu trên mặt
đất này mà không có hành-động trực-tiếp.)
Hành-động trực-tiếp như ý-thức Dhyana =
Thiền :
( )
ẤĐPH GANDHI
114
" Bất dụng văn tự, giáo ngoại biệt truyền,
trực chỉ nhân tâm, kiến tính thành Phật "
( Không dùng ngôn-ngữ văn-tự, giáo-lý
truyền riêng giữa thày trò, trỏ thẳng vào
lòng người, thấy bản-tính mà trở nên
Phật.)
" Tứ mục tương cố nhãn đồng ,
Thày tớ trao lòng, đăng trúc giao huy
Chư Phật tam thế Tổ-sư ,
Tứ mục tương cố thị cừ Thiền cơ ."
_ ( Chân-Nguyên Thiền-sư )
( Bốn mắt nhìn nhau cùng một con ngươi,
Thày trò lòng trao lòng, đèn đuốc cùng
sáng qua lại ,
Các Đức Phật quá-khứ, hiện-tại, tương-lai
và Tổ-sư ,
Bốn mắt nhìn nhau chỉ bảo cái máy Thiền
ấy .)
Bởi vậy mà Gandhi thực-nghiệm Chân-lý
Thượng-Đế bằng cả một cuộc đời tự tiêu-trừ
NGUYỄN-ĐĂNG-THỤC
115
thành hư-không trong hành-động quên mình,
vô cầu cho " kẻ đau khổ khốn cùng " là hiện-
thân Thượng-Đế của ông, và ông tin vào
" Advaïta - Vedanta " ( Bất-nhị-pháp môn _
Vedas - Upanisads ) như Ramakrishna đã
chứng-minh cho Vivekananda sau đây :
" Một hôm, Vivekananda riễu-cợt
trước một người bạn về Bất-nhị-pháp của
Ngài Ramakrishna và nói : “ Còn vô lý gì
hơn bằng bảo cái bình này là Thượng-Đế,
cái chén này là Thượng-Đế, anh và tôi
đều là Thượng-Đế ? ” Và cả hai phá lên
cười. Ngay bấy giờ Sư-phụ chợt tới. Hỏi
biết lý-do sự vui đùa của họ, ông bèn sẽ
sờ vào Naren ( sau này là Vivekananda )
và dìm y vào cảnh tam-muội thật sâu. Sự
đụng chạm tạo nên hiệu-quả thần-diệu và
Naren nhập vào một bình-diện ý-thức
mới. Y thấy tất cả vũ-trụ đều thấm Tinh-
thần Linh-thiêng, rồi y tỉnh lại, choáng-
váng vì thực-nghiệm ấy. Sau đó, khi ngồi
ăn cơm, y cảm thấy thị-hiện của Bhraman
ẤĐPH GANDHI
116
( Thần-linh Tối-cao ) ở tất cả mọi vật,
trong thức-ăn và trong bản-thân. Đi trên
đường phố, y thấy xe cộ, ngựa kéo, quần-
chúng và chính cả mình đều cùng một
chất tạo nên. Vài ngày sau, linh-quan bớt
sức đi, nhưng y vẫn chỉ nhìn thế-giới như
mộng-ảo. Trong khi đi chơi trong công-
viên tỉnh Calcutta, nhiều lần y đập trán
vào hàng rào sắt để xem chúng có thật
hay là ảo-tưởng tinh-thần. Thế là bấy giờ
y mới có ý-niệm về Bất-nhị-pháp ; chỉ sau
này ở vườn Cossipore y mới hoàn-toàn
thực-hiện được đầy đủ viên-mãn ."
_ ( Swami Nikhilananda _ sách dẫn trên )
Bất-nhị-pháp môn Vedanta - Advaïta,
chung-kết Vedas - Upanisads là giáo-lý cũng
như Thiền ( Dhyana ) " dĩ tâm truyền tâm "
trực-tiếp truyền-đạt không qua môi-giới gián-
tiếp, vì là thực-nghiệm không phải lý-luận :
" L'expérience est la seul source de la connais-
sance " ( Thực-nghiệm là nguồn tri-thức duy-
nhất ) _ ( Raison et Religion _ Vivekananda )
NGUYỄN-ĐĂNG-THỤC
117
Thời-đại bom nguyên-tử cần phải có một
tín-ngưỡng tôn-giáo thực-nghiệm và hợp-lý,
mới có thể sử-dụng được phép Bất-bạo-động
của Gandhi và chống lại chủ-nghĩa duy-vật tràn
ngập thế-giới. Và cái tín-ngưỡng tôn-giáo tâm-
linh thực-nghiệm ấy là Bất-nhị-pháp (Advaïta)
hay là Thiền ( Dhyana ) .
Cái tín-ngưỡng tôn-giáo khoa-học đại-
đồng ấy, cái truyền-thống Vedanta - Advaïta =
Bất-nhị-pháp ấy mà cặp sinh đôi Ramakrishna -
Vivekananda đã tiên-phong phục-hưng ở Ấn-
Độ, được Gandhi noi theo thực-nghiệm và
thực-hiện toàn-diện tuyệt-đỉnh bằng đời sống
cá-nhân, xã-hội và chính-trị giáo-hóa vào thế-
giới nhân-loại ngày nay, ấy là ( Satyagraha -
Ahimsa ) " Chí-Thành Bác-ái " được hơn ba
trăm triệu dân Ấn tin theo, chiến-thắng, Bất-
bạo-động. Đấy là chiến-tranh Tinh-thần đối với
chiến-tranh Cơ-khí Nguyên-tử vậy .
Để thẩm-định sứ-mệnh của Mahatma
Gandhi đối với thế-giới hiện nay, không gì hơn
ẤĐPH GANDHI
118
là dẫn lời tôn-vinh sau đây của Romain
Rolland :
" Chứng thư hàm-ân của một người
Tây-Âu đối với Gandhi .
" Gandhi không phải chỉ đối với Ấn-
Độ là một anh-hùng dân-tộc mà kỷ-niệm
thần-thoại sẽ được xếp vào hàng anh-
hùng cả thiên-niên thế-kỷ. Ngài không
phải là tinh-thần sống-động thổi vào
nhân-dân Ấn cái ý-thức kiêu-hãnh của sự
thống-nhất năng-lực và ý-chí độc-lập của
chúng mà thôi _ Ngài còn canh-tân cho
tất cả dân-tộc Tây-phương sứ-mệnh của
Đấng Cơ-Đốc bị bỏ quên và phản-bội.
Ngài đã ghi tên mình vào hàng hiền-triết
và thánh-nhân của nhân-loại, và hào-
quang của diện-mục Ngài đã thâm-nhập
vào tất cả các địa-hạt trên mặt đất .
" Trước con mắt của Âu-châu, Ngài
đã xuất-hiện vào lúc mà một gương-mẫu
ấy hầu như là một kỳ-tích. Âu-châu chưa
ra khỏi bốn năm chiến-tranh hung-bạo,
NGUYỄN-ĐĂNG-THỤC
119
mà sự tàn-phá đổ-nát và hận-thù kéo dài
âm-ỷ nuôi mầm cho các trận-chiến mới
còn ác-liệt hơn. Tiếp theo là sự cách-
mệnh với hậu-quả nhất-định oán-thù xã-
hội chúng gậm rỉa tâm-hồn các dân-tộc.
Âu-châu chìm trong đêm tối dầy đặc, ôm-
ấp thống-khổ và thất-vọng không một tia
sáng. Gandhi xuất-hiện, thân-hình mảnh-
khảnh và trần-truồng với một cái khố, cự-
tuyệt tất cả bạo-động, chỉ lấy lý-trí và
tinh-yêu làm khí-giới, mà đức hiền-từ,
khiêm-tốn và kiên-trì đã thắng những trận
đấu đối với sức mạnh mù-quáng, hầu như
là một thách đố phi-lý ném vào mặt cái
chính-trị và tư-tưởng được truyền-thống
Tây-phương thừa-nhận không bàn cãi.
Nhưng đồng thời đấy cũng là một tia sáng
cứu-thế lóe ra trong bầu không-khí tuyệt-
vọng. Người ta khó tin được việc ấy. Và
phải lâu lắm người ta mới tự tin phục
thực-tại của sự kỳ-tích ấy. Ai hơn là tôi,
đã mục-kích, là một trong số người đầu
tiên ở Tây-phương phát-hiện và cho nghe
ẤĐPH GANDHI
120
Lời nói của Mahatma ?... Nhưng dần dần
xác-định sự sinh-tồn và hành-động kiên-
trì, nhẫn-nại và tiến-triển của Sư-phụ tâm-
linh Ấn, thì một nguồn tri-ân và đức tin từ
Tây-phương tuôn về Ngài. Đối với nhiều
người, Ngài được coi như Đấng Cơ-Đốc
phục-hồi. Đối với người khác, các tư-
tưởng-gia độc-lập, lo-lắng cho hướng đi
lệch-lạc của văn-minh Tây-phương không
một nguyên-lý đạo-đức hướng-dẫn, và cả
đến thiên-tài phát-minh và sáng-kiến kỳ-
lạ cũng hướng dẫn lệch về sự hủy-hoại
của chính mình _ Gandhi là hiện-thân
mới của Lư-Thoa ( Jean Jacques Rous-
seau ) và của Tolstoy, tố-cáo những ảo-
tưởng và tội ác của văn-minh và truyền-
bá cho nhân-loại trở về với thiên-nhiên,
về đời sống chất-phác, lành mạnh. Các
chính-phủ làm ngơ như không biết và
khủng-khỉnh. Nhưng nhân-dân cảm thấy
ở M. Gandhi như người bạn thân và anh
em của mình vậy. Tôi đã được nhìn thấy
tại đây, ở Thụy-Sỹ, Ngài gợi lên tình-yêu
NGUYỄN-ĐĂNG-THỤC
121
thành-tín ở nông-dân hèn mọn của đồng
quê và miền núi .
" Nhưng nếu Lời hiền-triết và bác-ái
của Gandhi tựa như lời nói của " Thuyết-
pháp trên núi " (Sermon sur la montagne)
đã cảm-động lòng hàng ngàn dân chất-
phác, không vì thế mà nó cũng như lời
của sư-phụ thành Nazareth, đổi được
hướng định-mệnh của thế-giới đã tự hiến
cho chiến-tranh và hủy-hoại. Giáo-lý Bất-
bạo-đồng áp-dụng vào chính-trị đòi có
một khí-hậu tinh-thần khác hẳn với cái
khí-hậu ngự-trị Âu-châu hiện nay : nó đòi
hỏi một sự tự hy-sinh hoàn-toàn, phổ-biến
và nhất-trí, nó không có cơ-may thành-
công việc thực-hiện, đối-diện với sự độc-
ác đang lên của các chế-độ độc-tài khống-
chế toàn-thể mới dựng lên trong thế-giới
và từng chứng-minh sự bất-nhân của nó
bằng xương máu hàng triệu người. Hào-
quang của những hy-sinh như thế chỉ hy-
vọng thi-hành thành-công sau nhiều thử-
ẤĐPH GANDHI
122
thách lâu đời của dân-tộc. Và những dân-
tộc này chỉ có khả-năng anh-dũng chịu-
đựng, nếu chúng cảm thấy được nâng-đỡ
và khuyến-khích bằng đức tin như của
Gandhi. Cái tin-ngưỡng vào Thượng-Đế
như thế, thì không có ở một số lớn người
Âu nào, bình-dân cũng như thượng-lưu.
Và những tín-ngưỡng mới ( quốc-gia và
cách-mệnh ) đều là mẹ đẻ của bạo-động.
Điều cấp-bách cho các dân-tộc Âu-Tây là
bảo-vệ bằng mọi cách những tự-do, sự
độc-lập của chúng cho chí tính-mệnh của
chúng đang bị đe dọa bởi chủ-nghĩa đế-
quốc vò xé của các Quốc-gia phát-xít và
chủng-tộc liên-kết. Sự thoái-bộ chính-trị
của các dân-tộc kia nhất-định dẫn đến nô-
lệ của nhân-loại, và có lẽ hàng thế-kỷ.
Trong trường-hợp ấy, chúng tôi không thể
chủ-trương và thực-hành học-thuyết
Gandhi, tuy hết sức tôn-kính nó .
" Hầu như học-thuyết Gandhi, trong
thế-giới có vai-trò của các Tu-viện thời
NGUYỄN-ĐĂNG-THỤC
123
Trung-Cổ Cơ-Đốc, trong đó nó được bảo-
trì, như trên một cù-lao giữa một đại-
dương sóng cả, kho báu văn-minh tinh-
thần thuần-túy, tình-yêu và bình-an
thanh-thản của tâm-linh. Vai-trò vinh-
quang và thiêng-liêng. Mong sao tinh-
thần Gandhi như ngày xưa là tinh-thần
các nhà sáng-lập chế-độ Cơ-Đốc của Th.
Bruno, Th. Bernard, Th. François bảo-trì
cõi " Civi tas Dei " ( Thiền-Đường ), tình-
yêu nhân-loại và hòa-điệu giữa cơn bão-
tố của một thời-đại khủng-hoảng và
chuyển-biến mà nhân-loại đang trải qua .
" Và chúng tôi đây, nhà khoa-học,
văn-học, nghệ-sĩ, chúng tôi cũng hành-
động tùy với sức yếu kém của mình để
sửa-soạn tinh-thần cho cái Thế-giới ấy
của tất cả loài người trong đó ngự-trị hòa-
bình Thần-linh, chúng tôi thuộc đệ-tam
cấp ( nói theo kiểu nhà-thờ ) và thuộc về
giáo-đoàn nhân-bản đại-đồng _ chúng tôi
gửi tấm lòng thành-kính của tình-yêu và
ẤĐPH GANDHI
124
sùng-bái đến Sư-phụ và quý anh Gandhi,
người thực-hiện với tâm-tình và hành-
động, lý-tưởng của chúng tôi về nhân-loại
tương-lai ."
_ ( R. Rolland viết tháng 2 - 1939 )
Lời giới-thiệu Mahatma Gandhi của nhà
triết-gia uy-tín thế-giới ngày nay là Sarvepalli
Radhakrishnan, Phó Chủ-Tịch Cộng-Hòa Ấn :
" Một đại Sư-phụ xuất-hiện một lần
trong một thời. Nhiều thế-kỷ có thể đã
qua đi mà không có một vị như thế xuất-
hiện. Ngài được người đời biết là nhờ
cuộc đời của Ngài. Trước hết Ngài sống
và bảo cho người ta làm sao có thể sống
như thế. Một Sư-phụ như thế đã là
Gandhi. Những trích-lục của lời nói và
văn-từ của Người được Ngài Krishna
Kripalani sưu-tập và chọn-lọc rất kỹ, sẽ
đem đến cho độc-giả một số ý-niệm về
động-tác của tinh-thần Gandhi, sự phát-
NGUYỄN-ĐĂNG-THỤC
125
triển tư-tưởng của Người cùng là kỹ-thuật
thực-hành mà Người đã ứng-dụng .
" Đời sống của Gandhi nguồn-gốc
từ truyền-thống tôn-giáo Ấn-Độ với điểm
nhấn mạnh của nó về một sự cầu tìm say
mê Chân-lý, một sự tôn-thờ nhiệt-thành
sự Sống, lý-tưởng bất-bạo-động, và sẵn-
sàng hy-sinh tất cả cho sự hiểu-biết
Thượng-Đế. Người sống cả đời mình
trong sự cầu tìm liên-tục Chân-lý :
“ Tôi sống và hành-động tồn-tại
trong công-trình theo đuổi mục-đích ấy.
“ Một đời sống không căn-bản,
thiếu bối-cảnh sâu rộng là một đời sống
phù-phiếm. Có một số khẳng-định rằng,
khi chúng ta thấy điều gì chính-nghĩa thì
chúng ta sẽ làm điều ấy. Không phải thế.
Cả đến khi chúng ta biết điều chính-
nghĩa, không phải nhân thế mà chúng ta
đã chọn theo và làm điều chính-nghĩa.
Chúng ta bị những cảm-xúc nặng đè và sẽ
ẤĐPH GANDHI
126
làm bậy, phản với ánh sáng của lương-tri.
“ Ở tình-trạng hiện-tại của chúng ta,
theo học-thuyết Ấn, chúng ta chỉ mới là
bán-nhân-tính, phần thấp kém còn là thú-
tính. Chỉ có khi nào chinh-phục được
bản-năng thấp hèn của chúng ta bằng
tình-yêu vị-tha, mới có thể diệt-trừ được
con thú ở ta. Bằng một quá-trình thí-
nghiệm, thử-thách và lỗi-lầm, tự cứu-xét
và trì-giới nghiêm-khắc, từng bước gian-
nan, nhân- loại bước dần tới được thành-
tựu .”
" Tôn-giáo của Gandhi là một tôn-
giáo hợp-lý và đạo-lý. Ngài không thừa-
nhận một tín-điều nào không đáp-ứng lý-
trí của mình hoặc một mệnh-lệnh nào
không được lương-tâm mình phê-chuẩn .
“ Nếu chúng ta tin Thượng-Đế,
không phải chỉ với tri-thức mà còn với tất
cả bản-thể của chúng ta, chúng ta sẽ yêu
tất cả nhân-loại, không phân-biệt giai-cấp
NGUYỄN-ĐĂNG-THỤC
127
hay chủng-tộc, dân-tộc hay tôn-giáo.
Chúng ta sẽ hành-động cho nhân-loại
đồng-nhất-thể. Tất cả hành-động của tôi
bắt nguồn trong tình-yêu nhân-loại bất-di
bất-dịch. Tôi không từng biết thân-thuộc
và ngoại-quốc, đồng-bào với ngoại-nhân,
da trắng và da mầu, Ấn-Độ-giáo và nhân-
dân Ấn ngoại-đạo, dù là Musulman ( Hồi-
giáo ), Persee ( Hỏa-giáo ), Cơ-Đốc hay
Do-Thái. Có thể nói là tâm tôi không có
khả-năng phân-biệt như thế.
“ Trải qua kỷ-luật cầu-nguyện hơn
bốn mươi năm tôi không còn ghét một ai
nữa.
“ Tất cả mọi người đều là anh em và
không một ai được coi như xa lạ với
nhau. Hạnh-phúc của tất cả ( sarvodaya )
phải là mục-tiêu chung của chúng ta.
Thượng-Đế là liên-hệ chung hợp-nhất tất
cả nhân-loại. Cắt đứt liên-hệ ấy, cả với kẻ
thù chính là cắt nát Thượng-Đế ra mảnh
vụn. Cả kẻ xấu nhất cũng còn có nhân-
tính ( Mahabharata ). Quan-điểm ấy tự-
ẤĐPH GANDHI
128
nhiên dẫn đến đức tin chủ-nghĩa bất-bạo-
động để giải-quyết tất cả vấn-đề quốc-gia
và quốc-tế . ”
" Gandhi khẳng-định mình không
phải mộng-tưởng mà là lý-tưởng thực-
tiễn. Bất-bạo-động không phải chỉ để cho
các bậc Thánh-hiền mà là cho cả bình-dân
nữa.
“ Bất-bạo-động là luật-pháp của
chủng-loại chúng ta cũng như bạo-động
là luật-pháp của thú-vật. Tinh-thần nằm
trong thú-vật và không biết có luật-pháp
nào khác hơn là sức mạnh vật-chất.
Phẩm-giá của loài người đòi theo luật-
pháp cao hơn sức mạnh của tinh- thần.”
" Trong lịch-sử nhân-loại, Gandhi
đầu tiên đã mở rộng nguyên-lý bất-bạo-
động từ cá-nhân ra bình-diện chính-trị và
xã-hội. Người tham-gia chính-trị nhằm
NGUYỄN-ĐĂNG-THỤC
129
mục-đích thí-nghiệm bất-bạo-động và
thiết-lập sự chính-đáng của nó .
“ Có một số bằng-hữu bảo tôi rằng
chân-thật và bất-bạo-động không có chỗ
đứng trong chính-trị và công-việc quốc-
tế. Tôi không đồng-tình. Tôi không dùng
chúng như phương-tiện cứu-vớt cá-nhân.
Đem chúng vào đời sống hàng ngày và
ứng-dụng chúng đấy là tất cả thực-
nghiệm của tôi .
“ Đối với tôi, chính-trị bỏ tôn-giáo
đi thì hoàn-toàn nhơ bẩn, luôn luôn phải
tránh đi. Chính-trị có quan-hệ đến dân-
tộc, và cái gì có quan-hệ đến hạnh-phúc
của dân-tộc phải là cái gì có quan-hệ với
một người có tôn-giáo. Nói cách khác, nó
là một người cầu-tìm Thượng-Đế và
Chân-lý. Đối với tôi Thượng-Đế và Chân-
lý là danh-từ có thể thay-thế nhau được
và nếu có ai bảo tôi rằng Thượng-Đế là
một Thượng-Đế giả-ngụy hay là Thượng-
Đế hành-hạ, tôi sẽ từ-chối không thờ
ẤĐPH GANDHI
130
phụng Ngài. Bởi vậy nên trong chính-trị
cũng thế, chúng ta phải xây-dựng thế-giới
thiên-đường .”
" Trong cuộc tranh-đấu cho độc-lập
Ấn-Độ, Gandhi chủ-trương kiên-cố,
chúng ta phải sử-dụng phương-pháp văn-
minh " Bất-bạo-động " và chịu-đựng đau-
khổ. Lập-trường của Ngài là tự-do của
Ấn-Độ không căn-cứ vào hận-thù gì đối
với Anh-quốc. “ Chúng ta phải ghét tội-
lỗi nhưng không hận-thù kẻ có tội. Đối
với tôi, lòng ái-quốc giống như lòng
nhân-đạo. Tôi ái-quốc vì tôi là người và
có đức-nhân. Tôi sẽ không làm thương-
tổn nước Anh hay nước Đức để phụng-sự
nước Ấn. ” Ngài tin-tưởng rằng đã phục-
vụ cho Anh-quốc bằng sự giúp người Anh
làm chính-nghĩa vì Ấn-Độ. Kết-quả
không những giải-phóng nhân-dân Ấn mà
còn làm tăng-tiến tài-nguyên tinh-thần
của loài người nữa .
NGUYỄN-ĐĂNG-THỤC
131
" Trong cấu-kết nguyên-tử-năng
hiện thời, nếu chúng ta mong muốn cứu
thế-giới thì chúng ta phải ứng-dụng
nguyên-lý " bất-bạo-động ". Gandhi
tuyên-bố : “ Tôi không thấy rung-động
khi lần đầu tiên nghe tin một quả bom
nguyên-tử đã quét sạch tỉnh Hiroshima.
Trái lại tôi tự thầm nghĩ : Bây giờ nếu
không ứng-sụng chủ-nghĩa bất-bạo-động,
thế-giới chắc sẽ đi đến diệt-vong cho cả
nhân-loại. ”
" Trong bất cứ một xung-đột
tương-lai nào chúng ta không chắc, trong
hai bên, bên nào sẽ sử-dụng có suy-tính
khí-giới nguyên-tử. Chúng ta có khả-
năng, trong một tia chớp phá-hủy mù-
quáng tất cả cái ta đã cẩn-thận xây-dựng
hàng thế-kỷ với nỗ-lực và hy-sinh. Bằng
vận-động tuyên-truyền, chúng ta hạn-chế
tinh-thần hiếu-chiến của nhân-loại về
nguyên-tử-năng. Những điều khiêu-khích
tự-do lan-tràn khắp nơi. Chúng ta sử-dụng
ẤĐPH GANDHI
132
cả lời tấn-công, những phán-đoán phũ-
phàng, bất-thiện-chí, hận-thù, tất cả đều là
những hình-thức bạo-động quỷ-quyệt .
" Trong cảnh-tượng hiện-tại, khi
chúng ta thiếu khả-năng, tự thích-ứng với
những điều-kiện mới mà khoa-học đã
thành-tựu, thì có điều là không dễ gì
chúng ta có thể thu-dụng được những
nguyên-lý bất-bạo-động, chân-lý và
thông-hiểu. Nhưng trên cơ-sở ấy chúng ta
không nên bỏ nỗ-lực. Trong khi sự cố-
chấp của chính-khách tạo ra sợ-hãi trong
lòng người ta, thì lẽ-phải phổ-thông và
lương-tâm của nhân-dân thế-giới đem cho
chúng ta hy-vọng .
" Với tốc-độ những biến-chuyển
hiện-đại, chúng ta không biết thế-giới một
trăm năm nữa sẽ ra sao. Chúng ta không
thể tiên-đoán được trào-lựu tư-tưởng và
tình-cảm tương-lai. Nhưng hàng năm cứ
trôi theo đường của chúng, vậy mà những
NGUYỄN-ĐĂNG-THỤC
133
nguyên-lý Satya = chân-thật và Ahimsa =
bất-bạo-động vẫn còn đấy để hướng-dẫn
chúng ta. Chúng là những vì sao yên-lặng
canh gác đêm Thánh-linh cho thế-giới
vọng-động và mỏi mệt. Như Gandhi,
chúng ta có thể vững lòng tin-tưởng vào
mặt-trời vẫn chiếu sáng trên đám mây
trôi .
" Chúng ta sống trong một thời-đại
nó biết sự thất-bại của chính mình và
tinh-thần của thời mạt-pháp trong đó
những đức-tính xác-thực cũ bị bỏ rơi
rụng, cái kiểu-mẫu quen-thuộc đã tan vỡ
và nổ-tung. Sự không bao-dung và hờn
oán tăng tiến. Ngọn lửa sáng-tạo thắp
cháy cho xã-hội nhân-loại thì le-lói chập-
chờn. Tinh-thần nhân-loại kỳ-lạ và đa-
diện, phức-tạp, sản-sinh ra các mô-thức
mâu-thuẫn nhau, một Đức Phật hay một
Gandhi, một Neron hay là một Hitler.
Chúng ta hãnh-diện đã có một trong
những diện-mục vĩ-đại nhất của lịch-sử,
ẤĐPH GANDHI
134
từng sống trong thế-hệ chúng ta, gắn
bước với chúng ta, nói với chúng ta, dạy
bảo chúng ta con đường sống văn-minh.
Kẻ nào không làm cho ai lầm lỗi thì
không sợ một ai. Người ấy không có gì dể
giấu-diếm, vì thế mà không có sợ-hãi. Y
nhìn mọi người diện đối diện. Y bước đi
vững-vàng, thân-thể ngay-ngắn và lời nói
thằng-thắn. Platon, nhà hiên-triết Hy-Lạp
từ xưa đã nói : " Trong thế-giới luôn lưôn
có hạng người thiểu-số linh-cảm mà sự
quen-biết thì vô giá ."
_ ( 15 - 8 - 1958 _ S. Radhakrishnan, Phó
Tổng-Thống Ấn giới-thiệu sách " All
Men are Brothers " - Cuộc Đời của
Mahatma Gandhi theo chính lời nói của
Ngài ).
_ ( UNESCO xuất-bản )
%%%%%%%%%%%