Dominiak Oczkoś gr.3 George Ritzer „Makdonaldyzacja społeczeństwa”

0. Wstęp0.1 Przedmowa do wydania poprawionego0.2 Przedmowa do wydania pierwszego

1. Wprowadzenie do makdonaldyzacji1.1 McDonald’s jako symbol ameryki1.2 Długie ręce makdonaldyzacji 1.3 Cztery wyznaczniki makdonaldyzacji 1.4 Zalety makdonaldyzacji1.5 Krytyka makdonaldyzacji – nieracjonalność racjonalności

2. Makdonaldyzacja i jej poprzedniki2.1 Biurokracja - zracjonalizować życie2.2 Holocaust2.3 Zarządzanie naukowe2.4 Taśma montażowa: produkowanie robotników robotów2.5 Centra handlowe: unettowienie Ameryki2.6 McDonald’s czyli fabryka szybkich dań

3. Efektywność3.1 Przemysł szybkich dań

3.1.1 Usprawnienie procesu3.1.2 Upraszczanie produktu3.1.3 Zapędzenie klientów do pracy

3.2 Zdobywanie wyższego wykształcenia3.3 Ochrona zdrowia: leczenie z marszu3.4 Praca: dostawy na czas a nie na wszelki wypadek3.5 „Następny, proszę”

3.5.1 Usprawnienie procesu3.5.2 Upraszczanie produktu3.5.3 Zapędzenie klientów do pracy3.5.4 Kuchnia domowa (i jej zaplecze)3.5.5 Zakupy3.5.6 Rozrywka3.5.7 Sport

4. Kalkulacyjność 4.1 Duże hamburgery i małe komputery4.2 Przemysł szybkodaniowy

4.2.1 Akcentowanie ilości a nie jakości towarów4.2.2 Wywoływanie złudzenia obfitości4.2.3 Sprowadzenie produkcji i usług do liczb

4.3 Wyższe wykształcenie: stopnie, punkty oceny i notowania4.4 Ochrona zdrowia: pacjenci jako zielone banknoty4.5 Praca: pieniądz łakoma rzecz4.6 Inne przykłady

4.6.1 Telewizja4.6.2 Sport4.6.3 Polityka4.6.4 Inne dziedziny4.6.5 Komputer

5. Przewidywalność5.1 Na te domki deszcz nigdy nie pada5.2 Przemysł szybkodaniowy

5.2.1 Identyczny wystrój wnętrz5.2.2 Scenariusz rozmowy z klientem5.2.3 Przewidywalne zachowanie pracownika5.2.4 Przewidywalne towary

5.3 Wyższe wykształcenie: testy spod sztancy 5.4 Ochrona zdrowia: diagnoza komputerowa5.5 Miejsce pracy5.6 Inne przykłady: disneyowska powierzchniowość

5.6.1 Rozrywka5.6.2 Sport5.6.3 Centra handlowe5.6.4 Kuchnia domowa5.6.5 Wakacje5.6.6 Mieszkania

6. Manipulacja6.1 Maszyny i ludzie roboty6.2 Przemysł szybkodaniowy

6.2.1 Panowanie nad produktem i procesem6.2.2 Manipulowanie klientami

6.3 Oświata: nauka uległości6.4 Ochrona zdrowia: kto decyduje o losie pacjenta?6.5 Praca6.6 Inne środowiska

6.6.1 Produkcja, gotowanie i sprzedaż jedzenia6.6.2 Marketing i sprzedaż

7. Nieracjonalność racjonalności7.1 Zatory na „szczęśliwych szlakach”7.2 Nieefektywność: długie kolejki do kas7.3 Wysoki koszt: w domu taniej7.4 Złudzenie zabawy7.5 Złudzenie rzeczywistości7.6 Dehumanizacja

7.6.1 Zdrowie i ochrona środowiska7.6.2 Dehumanizacja klientów i pracowników7.6.3 Ujemny wpływ na stosunki międzyludzkie7.6.4 Homogenizacja

7.7 Ochrona zdrowia: jesteś tylko numerkiem7.8 Wyższe wykształcenie: jak w rzeźni7.9 Praca: czujesz się jak robot

8. Żelazna klatka makdonaldyzacji?

8.1 Siły napędowe makdonaldyzacji8.1.1 Wyższe zyski, niższe koszty8.1.2 Makdonaldyzacja – wartość sama w sobie8.1.3 Makdonaldyzacja a zmiany społeczne

8.2 Makdonaldyzacja i parę alternatywnych perspektyw8.2.1 Postindustializm8.2.2 Fordyzm i postfordyzm 8.2.3 Postmodernizm

9. Granice makdonaldyzacji 9.1 Narodziny i śmierć9.2 Poród i przed porodem: stechnicyzowane ciąże i dzieci na zamówienie9.3 Umieranie: przed, w trakcie i dalej

10. Poradnik praktyczny życia w zmakdonaldyzowanym społeczeństwie 10.1 Czy tak klatka jest z aksamitu, gumy czy żelaza?10.2 Zmiany zmakdonaldyzowanych instytucji

10.2.1 Restauracje szybkich dań10.2.2 Szwedzkie eksperymenty z taśmą montażową

10.3 Tworzenie rozsądnych opcji10.3.1 Marvelous Market 10.3.2 Ben & Jerry10.3.3 Alternatywa McNoclegów i McŚniadań

10.4 Jak stworzyć sobie niezracjonalizowaną nisze?10.5 Indywidualne podejście do procesu: bojkotowanie makdonaldyzacji

0.1. Od pierwszego wydania książki użycie terminu makdonaldyzacja bardzo się upowszechniło. Trafił on do świata nauki zaakceptowany przez przedstawicieli różnych specjalności w tym również socjologii.

0.2. Tradycyjnie forma racjonalizacji, za którą uważano biurokrację została zastąpiona nowym modelem racjonalizacji czyli restauracją szybkich dań.

1.0. Makdonaldyzacja to proces stopniowego upowszechniania się zasad działania restauracji szybkich dań we wszystkich dziedzinach życia społecznego w Stanach Zjednoczonych oraz na całym świecie. Model McDonald’sa został przejęty nie tylko przez wszystkie tanie restauracje, ale także przypadł do gustu restauratorom nastawionym na bardziej zasobną klientelę. Stał się on modelem wzorcowym dla organizacji zasad funkcjonowania różnego rodzaju firm czy instytucji.

1.1. McDonald’s wraz z pochodnymi instytucjami wkomponował się już na stałe w krajobraz Stanów Zjednoczonych i wiele innych krajów. McDonald’s zajął kluczowe miejsce w kulturze masowej, co doprowadziło do tego, że wielu ludzi zaczęło się z nim utożsamiać.

1.2. McDonald’s nieustannie zwiększa liczbę swoich placówek. Początkowo znajdowały się one tylko na przedmieściach i miastach średniej wielkości, ale w ostatnich latach można je zauważyć zarówno w metropoliach jaki i mniejszych miastach. Model McDonald’sa spodobał się do tego stopnia, że wiele firm przyjęło nazwy zaczynające się od Mc.

1.3. O sukcesie makdonaldyzacji zdecydowały cztery wyznaczniki. Po pierwsze McDonald’s proponuje efektywność czyli optymalną metodę przejścia od jednego punktu do następnego. Po drugie McDonald’s kładzie nacisk na kalkulacyjność. Ilość stała się równoważna jakości, czyli dobre jest to co dostajemy szybko i w dużej ilości. Po trzecie McDonald’s proponuje przewidywalność gwarantując, że jego usługi będą wszędzie i zawsze takie same. Organizacje zmakdonaldyzowane na ogół dysponują scenariuszami których pracownicy muszą nauczyć się na pamięć, żeby w odpowiednych sytuacjach wiedzieć jak się zachować. Po czwarte zastępując ludzką technologię technologią nie wymagającą udziału człowieka McDonald’s manipuluje tymi, którzy wchodzą w jego świat.

1.4. Makdonaldyzacja doprowadziła do wielu pozytywnych zmian. Towary i usługi stały się znacznie bardziej dostępniejsze dla szerszej grupy ludzi, również dla tych, którzy nie dysponują dużą ilością czasu wolnego. Człowiek może natychmiast zaspokoić swoje zachcianki i pilne potrzeby. Towary i usługi odznaczają się bardziej ujednoliconą jakością. Obok drogich i ekskluzywnych towarów istnieje duży wybór tańszych odpowiedników. Kwantyfikacja zapewnia klientom porównywanie cen w konkurencyjnych firmach. W unormowanym systemie człowiek czuje się bardziej bezpieczny i może łatwiej realizować swoje zamierzenia. Wszystkich ludzi traktuje się jednakowo, bez względu na ich rasę, płeć czy etniczność. Wytwory jednej kultury łatwiej przenikają do drugiej.

1.5. Obok wielu zalet makdonaldyzacja ma też swoją mroczną stronę, którą jest nieracjonalność racjonalności. Konsekwencją wprowadzenia systemów racjonalnych jest właśnie ich nieracjonalność. Objawia się to między innymi niekorzystnym wpływem tego zjawiska na środowisko naturalne. Kolejnym irracjonalnym skutkiem makdonaldyzacji jest dehumanizacja.

2.0. Makdonaldyzacja nie pojawiła się w historycznej próżni. Poprzedziły ją zjawiska, które nie tylko ją zapowiadały, przesądziły o jej wyznacznikach, ale także współcześnie odgrywają wielką rolę.

2.1. Biurokracja jest zakrojoną na szeroką skalę organizacją złożoną z hierarchicznie podporządkowanych urzędów. Urzędy te sprawują ludzie odpowiedzialni za wykonywanie określonych zadań w oparciu o przepisy, regulaminy, pod nadzorem tych, którzy zajmują wyższe stanowiska. Biurokracja różni się od wcześniejszych metod organizacji tym, że posiada strukturę formalną, która umożliwia większą efektywność działania. Współczesne poglądy na temat racjonalizacji mają korzenie w teorii Maxa Webera. Koncepcja makdonalizacji jest rozszerzeniem

weberowskiej teorii racjonalizacji. Według Webera racjonalność formalna to prawa, przepisy i szersze struktury społeczne, które pouczają ludzi jak znaleźć optymalne środki do osiągnięcia danego celu. Największymi zaletami biurokratyzacji są cztery wyznaczniki racjonalizacji i makdonaldyzacji: efektywność, kalkulacyjność, przewidywalność i manipulacyjność.

2.2. Holocaust to kolejne poprzedzające makdonaldyzacje zjawisko. Podobnie jak biurokracja był wytworem społeczeństw Zachodnich, gdyż wymagał racjonalności współczesnego świata i podobnie jak ona miał wszystkie cechy racjonalizacji. Po pierwsze dysponował efektywnym mechanizmem unicestwiania dużych grup ludzi. Po drugie Holocaust charakteryzowała kalkulacyjność, która przejawiała się w obliczeniach ilu ludzi można zabić z najkrótszym czasie. Po trzecie dokonano wszystkich starań aby zabijanie cechowała przewidywalność. Cały proces był analogiczny do systemu taśmy montażowej. Holocaust osiągnął szczyt nieracjonalności racjonalności a ściślej mówiąc dehumanizacji.

2.3. Rozwój zarządzania naukowego odegrał pionierską rolę i utorował drogę makdonaldyzacji. Zarządzanie naukowe utorowało drogę technologii nie wymagającej udziału człowieka, umożliwiającej manipulowanie robotnikami. Pracodawcy stwierdzili, że robotnicy stosujący się do wskazówek Taylora (autora koncepcji) wykonywali swe czynności w określonej kolejności (przewidywalność), osiągali wyższą efektywność i produkowali znacznie więcej przy niewiele podwyższonych zarobkach (kalkulacyjność). Nieracjonalna strona zarządzania naukowego to dehumanizacja – człowiek zaczął być traktowany przedmiotowo.

2.4. Taśma montażowa stanowiła ważny krok naprzód w racjonalizacji produkcji i znalazła zastosowanie w wielu jej dziedzinach. Jest to bardzo dobry przykład racjonalności formalnej. Przede wszystkim czyni pracę efektywną. Każdy robotnik robi coś zupełnie przewidywalnego, a produkty końcowe są jednakowe. Taśma montażowa umożliwia kwantyfikację składników produkcji i maksymalizację liczby produktów. Jest to również technologia nie wymagająca udziału człowieka, umożliwiająca maksymalne manipulowanie robotnikami, którzy zmuszeni są do wykonywania zadań na określonym etapie cyklu produkcyjnego. Taśma montażowa jest niewątpliwie dehumanizującym miejscem pracy. Wyposażonym w rozmaite zdolności i umiejętności ludziom każe się wykonywać w kółko te same czynności czym neguje się ich człowieczeństwo.

2.5. Centra handlowe to kolejny element zracjonalizowanego społeczeństwa. Centra handlowe doskonale się uzupełniają z zmakdonaldyzowanymi firmami – żyją w nieustannej symbiozie i napędzają makdonalizacje.

2.6. McDonald’s i makdonaldyzacja nie są żadnym nowym wynalazkiem, a jedynie ukoronowaniem procesów racjonalizacji zachodzących w ciągu całego stulecia.

3.0. Makdonaldyzacja pociąga za sobą dążenie do maksymalnej efektywności w różnorodnych środowiskach społecznych. Efektywność oznacza wybór optymalnych środków dla osiągnięcia danego celu. Trudno znaleźć optymalne środki do osiągnięcia danego celu, więc definicja zakłada szukanie tych najlepszych. Dążenie do efektywności może występować i faktycznie występuje w różnorodnych środowiskach społecznych. Efektywność jest wyraźnie korzystna dla klientów, gdyż zapewnia im szybsze zaspokojenie potrzeb. Jest równie korzystna dla pracowników, gdyż zapewnia im szybszą i łatwiejszą pracę.

3.1. Restauracje szybkich dań sprawiły, że zaczęło budzić się powszechne pragnienie efektywności. Aby osiągnąć poziom efektywności satysfakcjonujący tych, którzy przywykli do tempa życia narzucanego przez te restauracje, wiele sfer życia społecznego musiało się zmienić 3.1.1. Pierwszym etapem osiągania efektywności było usprawnienie procesu nie tylko przygotowywania posiłków, ich podawania ale także obsługi klientów.

3.1.2. Kolejny etap to uproszczenie produktu. O efektywności restauracji szybkich dań decyduje rodzaj serwowanych potraw. Podstawą są potrawy łatwe do przygotowania, podania i spożycia.

3.1.3. Kolejnym pomysłem na zwiększenie efektywności jest zapędzenie klientów do pracy. Klient wykonuje coraz więcej czynności za pracowników, czym przyczynia się do zmniejszenia ilości ich obowiązków.

3.2. W organizacji oświaty, a zwłaszcza uniwersytetu znajdujemy liczne przykłady podnoszenia efektywności pracy. Jednym z nich są oceniane przez komputer testy wielokrotnego wyboru.

3.3. Obecnie mamy do czynienia z czymś co można określić mianem „leczenia taśmowego”. Najlepszym przykładem efektywności w praktyce lekarskiej jest upowszechnienie się ambulatoryjnego wykonywania zabiegów chirurgicznych zarówno w zwykłych jak i nagłych przypadkach. Do zwiększenia efektywności lekarzy pobudzają następujące czynniki: rozkwit korporacji czerpiących dochód z medycyny, presja rządu i płatników z zewnątrz, gwałtowny wzrost konkurencji oraz rozrost biurokracji medycznej z jej nieodłącznym naciskiem na efektywność.

3.4. Nacisk na efektywność wywodzi się z głoszonej przez Taylora idei zarządzania naukowego opartej na analizach czasowo-ruchowych przeprowadzanych na pracownikach w celu podniesienia efektywności ich pracy.

3.5. Działanie można usprawnić różnymi sposobami, ale to właśnie efektywność jest wspólnym hasłem różnych składowych zmakdonaldyzowanego świata. W rozmaitych zracjonalizowanych środowiskach racjonalność przybiera różne formy.

3.5.1. Dążenie do usprawnienia procesu świadczenia usług można zaobserwować np. w bankach, które aby podnieść efektywność działania z punktu widzenia klienta i pracownika zainstalowały okienka dla osób podjeżdżających samochodem.

3.5.2. W imię efektywności uproszczono nie tylko jedzenie. Wielu firmom spodobało się oferowanie klientom określonego rodzaju usług.

3.5.3 Organizacje różnego typu nie widzą nic złego w tym, że wyręczają się klientami. I tak np. dzięki bankomatom każdy może popracować przez chwilę jako urzędnik bankowy.

3.5.4. Wobec efektywności restauracji szybkich dań kuchnia domowa miała do wyboru albo zniknąć albo się zmienić. Uratowała ją jednak m. in. Kuchenka mikrofalowa, która podniosła znacznie efektywność naszych poczynań w kuchni. Członkowie zmakdonaldyzowanego społeczeństwa z reguły wolą to co efektywne, od tego co nieefektywne, ale nie dokonują rozróżnień w ramach danej kategorii.

3.5.5. Dokonywanie zakupów również stało się bardziej efektywne. Domy towarowe są znacznie efektywniejsze od małych sklepików rozsianych po całym mieście. Centrum handlowe podnosi efektywność, gdyż gromadzi wiele domów towarowych i sklepów specjalistycznych pod jednym dachem. Są one zarówno opłacalne dla handlowców jak i wygodne dla klientów.

3.5.6. Z nastaniem kaset wideo i wypożyczalni wielu ludzi uznało chodzenie do kina za mało efektywne. Filmy można teraz oglądać w domowym zaciszu, a jeśli komuś zależy na efektywności może sobie kupić lepszy telewizor.

3.5.7. Nowe stadiony powstałe w ostatnich latach, budowano także pod kątem sprawnego przemieszczania się tłumów ludzi. Zwykle mają one wygodne połączenia z autostradą i olbrzymie parkingi. Również w nowoczesnych ośrodkach wypoczynkowych kładzie się ogromny nacisk na efektywność. Ośrodki takie oferują zazwyczaj kompleksowe pakiety, tak by spełnić wszystkie oczekiwania klienta.

4.1. Makdonaldyzacja kładzie nacisk na rzeczy które da się obliczyć, policzyć czy ująć ilościowo. W istocie ilość staje się surogatem jakości. Akcentowanie ilości występuje zarówno przy procesach jak i wynikach końcowych. W przypadku procesów akcentuje się tempo a w przypadku produktów końcowych liczbę optymalnych towarów i obsłużonych klientów. Pozytywne skutki akcentowania ilości to produkowanie i otrzymywanie wielkich ilości towarów w bardzo szybkim tempie. Negatywne to jakość procesu i jego wynik co odbija się na pracy, jak również jakości towarów i usług.

4.2. McDonald’s od samego początku akcentował kwantyfikację na rozmaite sposoby, z których trzy najważniejsze to: położenie nacisku na ilość, a nie jakość produktów, wywoływanie złudzenia dużej ilości i sprowadzenie procesu do liczb.

4.2.1. McDonald’s stawia na wielkość. Akcentowanie wielkości u McDonald’sa znajduje wyraz w nazwach potraw (np. Big Mac). Określenie „duży” ma skusić klienta, sygnalizuje bowiem dużą porcję jedzenia. Mało tego określenia tego typu wyrabiają w konsumencie przeświadczenie, że otrzymują dużą ilość jedzenia za małe pieniądze.

4.2.2. Te duże ilości jedzenia dostępne za małe pieniądze częściej są złudzeniem niż rzeczywistością.

4.2.3. Kolejnym przejawem kalkulacyjności restauracji szybkich dań jest wielki nacisk na szybkość podania posiłku. Jeszcze innym przejawem akcentowania ilości jest skrupulatne odmierzenie każdego składnika posiłku.

4.3. Nacisk na ilościowe ujmowanie zjawisk obserwuje się również w szkolnictwie, które wydaje się bardziej skupiać na przerobie studentów i ocenach jakie otrzymują niż na tym, czego się faktycznie uczą i jakie przeżycia temu towarzyszą.

4.4. W instytucjach lekarskich nastawionych na zysk od lekarzy oczekuje się tak samo jak od innych współpracowników, że przyczynią się do zyskowności firmy.

4.5. Wprowadzając zarządzanie naukowe Taylor chciał ująć w liczby wszystko, co miało jakikolwiek związek z pracą. Wszystko co można sprowadzono do liczb, które następnie analizowano za pomocą wzorów matematycznych.

4.6. Tendencja do kładzenia nacisku na czynniki kwantytatywne silnie dotknęła przynajmniej trzy dziedziny: telewizje, sport i politykę.

4.6.1. Programy telewizyjne cechuje niemal całkowita dominacja czynników ilościowych nad jakościowymi. O tym, czy program zostanie nadany decyduje nie jego jakość, ale spodziewana popularność, a co za tym idzie przewidywane dochody z reklam, które zapewni.

4.6.2. W ostatnich latach znacznie spadła jakość rozmaitych dyscyplin sportowych. Dochodowość transmisji telewizyjnych poszczególnych imprez zupełnie zmieniła ich charakter. Znaczna część tych dochodów przypada zespołom sportowym, które w takich okolicznościach poświęcają interes kibiców, a nawet idą na rozmaite kompromisy, byle tylko zarobić jak najwięcej.

4.6.3. W dziedzinie polityki też możemy zaobserwować wiele przykładów akcentowania kalkulacyjności. Np. kandydaci na stanowiska polityczne przed wyborami uważnie śledzą wyniki badań opinii publicznej i w razie potrzeby zmieniają swe zachowania i stanowiska stosownie do zaleceń doradców, bo przyczynić się do wzrostu ich notowań.

4.6.4. Innymi dziedzinami, w których występuję tendencja do kładzenia nacisku na kalkulacyjność są: gotowanie, prasa i komputery. Książka kucharska to jeden z najstarszych tego przykładów. Podkreśla znaczenie dokładnego odmierzania produktów dając podwaliny pod racjonalizację domowej kuchni. Kalkulacyjność cechuje nie tylko produkcje żywności ale i jej konsumpcje (przemysł dietetyczny).

4.6.5. Dążenie do skwantyfikowania praktycznie wszystkiego umocniło się pod wpływem błyskawicznego rozwoju i upowszechnienia się komputerów. Gdyby nie wynaleziono komputera nie znane by nam były rozmaite zjawiska dotyczące społeczeństwa nastawionego na ilość.

5.1. Racjonalizacja wymaga wszelkich starań, aby wszystko wszędzie odbywało się w przewidziany sposób. Dlatego właśnie społeczeństwo racjonalne kładzie nacisk na dyscyplinę, porządek systematyzację, formalizację, rutenizację, stałość i metodyczność zachowań. W takim społeczeństwie ludzie lubią wiedzieć co ich za chwilę spotka, nie lubią natomiast niespodzianek. Przewidywalność z punktu widzenia konsumenta jest korzystna, ponieważ ułatwia mu codzienne zmagania. Ułatwia życie również personelowi, który może pracować bez wysiłku i bez myślenia. Ciemną stroną przewidywalności jest rozmienianie wszystkiego na drobne, ogłupiające czynności.

5.2. Przemysł szybkodaniowy zastosował i udoskonalił pomysły wprowadzone przez innych pionierów racjonalizacji (np. sieć moteli): identyczny wystrój wnętrz, przewidywalne zachowania personelu i przewidywalne produkty.

5.2.1. McDonald’s i inne sieci restauracji szybkich dań mają swoje symbole, do których klienci bardzo szybko przywykli. Oprócz znaku firmowego jedną z rzeczy wspólnych praktycznie wszystkim zmakdonaldyzowanymi restauracjom jest podobny wystrój wnętrza.

5.2.2. Rozmowy i zachowania zarówno personelu jak i klientów restauracji szybkich dań to ceremoniał, który odbywa się wedle przyjętego schematu, a nawet scenariusza. Pracujący wedle scenariusza pracownicy panują nad sytuacją co daje im pewność siebie. Klienci nie działają według określonych scenariuszy, jednak ich zachowania również można przewidzieć. Wpływają na to trzy czynniki. Po pierwsze klienci domyślają się czego się od nich oczekuje. Po drugie, odpowiednia organizacja miejsca narzuca im określony sposób postępowania. Po trzecie w restauracji szybkich dań występują określone wzorce zachowania, które są znane i przestrzegane przez klientów.

5.2.3. Obowiązki pracowników restauracji szybkich dań nie ograniczają się tylko do obsługiwania klientów. Pracodawcy wymagają od nich aby i inne czynności wykonywali w sposób jak najbardziej przewidywalny.

5.2.4. Krótkie menu i proste towary są niezbędnymi warunkami do zapewnienia przewidywalności jedzenia w restauracjach szybkich dań. Przygotowanie przewidywalnego jedzenia wymaga przewidywalnych składników.

5.3. Przewidywalność w palcówkach oświatowych a w szczególności na uniwersytetach przejawia się w podobnym wystroju sal wykładowych, podobnych kursach, zwłaszcza na pierwszych latach studiów czy podobnych podręcznikach.

5.4. Istnieją różne mechanizmy, które popychają medycynę ku przewidywalności, innymi słowy praca lekarzy podlega standaryzacji. Biurokracja sprawia, że działania lekarzy stają się bardziej przewidywalne. Organizacje lekarskie działają w oparciu o przepisy, regulaminy i sformalizowana kontrolę, ograniczają swobodę lekarzy, skłaniają ich do wykonywania zawodu w sposób bardziej przewidywalny. W rezultacie lekarze podobnie się zachowują a ich decyzje są podobne do decyzji podejmowanych przez innych lekarzy w innym miejscu i czasie.

5.5. Jako miejsca pracy biurokracje są dużo bardziej przewidywalne niż inne organizacje. Ludzie zajmują stanowiska na których obowiązują ich określone normy zachowania i obowiązki. Biurokracja wszystkie swe rozporządzenia utrwala na piśmie, w ten sposób Ci, którzy je przeczytają wiedzą czego się mogą spodziewać.

5.6.1. Przemysł filmowy również ceni sobie przewidywalność. Producenci lubią ciągi dalsze, ponieważ można w kółko wykorzystywać te same postaci, aktorów i fabułę i łatwiej jest im przewidzieć poziom zysku.

5.6.2. Organizatorzy imprez sportowych podjęli różne kroki, aby uczynić je bardziej przewidywalnymi.

5.6.3. Atrakcyjność centów handlowych daje się częściowo wyjaśnić przewidywalnością. W centrach handlowych panuje zawsze miły nastój, który bez problemu możemy przewidzieć. Pod względem wyglądu wszystkie analogicznie do restauracji szybkich dań są praktycznie takie same.

5.6.4. Przewidywalność żywności w społeczeństwie zmakdonalizowanym doprowadziła w kuchni domowej do pewnych niepokojących zjawisk takich jak: zanikanie różnic regionalnych i etnicznych, dzięki czemu jedzenie w jednej dzielnicy wygląda i smakuje tak samo jak w drugiej.

5.6.5. Wycieczka zorganizowana przez biuro podróży musi być w równym stopniu przewidywalna co efektywna. Osoba, która ją kupuje nie życzy sobie w podróży żadnych niespodzianek. Aby temu sprostać biura podróży uczyniły ze swych wycieczek towar wysoce przewidywalny. Zorganizowane wycieczki zagraniczne są przejawem makdonaldyzacji podróży.

5.6.6. Podczas powojennego boomu mieszkaniowego dążono do tego, aby uczynić domy produktami a ich budowanie procesem bardziej przewidywalnym. Wysiłki te doprowadziło do tego, że powstały podmiejskie osiedla złożone z domków, które zarówno na zewnątrz jak i wewnątrz niewiele się od siebie różniły.

6.1. Czwarty wyznacznik manipulacji to postępujący proces manipulowania ludźmi oraz zastępowania ich technologiami nie wymagającymi udziału człowieka. Te oba procesy są ze sobą bardzo powiązane. W systemach nastawionych na racjonalność poważnym źródłem przypadkowości, nieefektywności czy nieprzewidywalności są ludzie – w takim samym stopni, Ci którzy są zatrudnieni przez ten system jako i Ci, którzy są przez niego obsługiwani. Makdonaldyzacja pociąga za sobą szukanie sposobów manipulowania ludźmi i personelem. W manipulacji chodzi o to, aby za pomocą coraz efektywniejszych technologii stopniowo i systematycznie zapanować nad pracownikami, uczynić ich w pełni sterowalnymi i manipulowalnymi oraz o to by sprowadzić ich czynności do serii mechanicznych odruchów.

6.2 Jest wiele niepewnych elementów, które mogą wpłynąć na nieefektywność restauracji szybkich dań. Może to być zarówno szef kuchni jak i klient. Jednak cały mechanizm polega na tym, żeby umieć zapanować nad personelem jak i klientami.

6.2.1. Restauracje szybkich dań poradziły sobie z problemem niepewności, likwidując funkcję kucharza, w każdym razie w konwencjonalnym sensie. Menedżerowie tych restauracji postawili na młodzież, gdyż młodzi ludzie chętnie podporządkowują się maszynom, regulaminom i procedurom. W celu ograniczenia czynności pracowników jedzenie dostarcza się do McDonald’sa w postaci półproduktów. W McDonald’sie coraz częściej pracowników zastępują maszyny, co ma na celu zmniejszenie prawdopodobieństwa pomyłki pracownika. Restauracja szybkich dań stara się świadomie sprowadzić swoich pracowników do poziomu ludzi robotów.

6.2.2. Metody manipulowania klientami restauracje szybkich dań doprowadziły do perfekcji. Wchodząc do restauracji albo podjeżdżając pod okienko klienci znajdują się jakby na pasie transmisyjnym, który ich przesuwa przez restauracje, dokładnie w taki sposób, w jaki sobie tego życzy kierownictwo.

6.3. Uniwersytety do tego stopnia zautomatyzowały proces nauczania, że mogą nim swobodnie sterować. System uniwersytecki manipuluje zdecydowanie bardziej studentami niż profesorami. Uczelnie zazwyczaj nie zostawiają studentom zbyt wiele swobody jeśli chodzi np. o kwestie wyboru wykładów, na które chcieliby uczęszczać. Manipulowanie studentami zaczyna się już na początku ich edukacji. Dzieje się tak dlatego, że zajmowanie się osobami niezależnymi i twórczymi jest z punktu widzenia systemu szkolnego bardziej kosztowne i czasochłonne, a poza tym wprowadza zamęt.

6.4. Również w medycynie obserwuje się dążenie do przejścia na technologie nie wymagające udziału człowieka. Widać to na przykładzie coraz większej biurokratyzacji w szpitalach oraz rozwoju współczesnych urządzeń medycznych. Coraz bardziej automatyzuje się i biurokratyzuje się stawianie diagnozy będące kiedyś w wyłącznej gestii lekarza. Również o czasie pobytu pacjenta w szpitalu decyduje nie lekarz, lecz pracownik biurokratyzacji, który zarządza finansami.

6.5. Biurokracje są technologiami nie wymagającymi udziału człowieka i to na bardzo dużą skalę. Dysponują bowiem mnóstwem przepisów, regulaminów, wskazówek i hierarchii, których celem jest narzucanie ludziom tego, co i jak mają robić w ramach tego systemu. Zarządzanie naukowe postawiło sobie za cel ograniczenie lub zastąpienie człowieka technologią. Według Taylora jedyny i najlepszy sposób wymagał od robotnika bezmyślnego wykonywania pewnych, określonych czynności.

6.6. Zastępowanie ludzi automatami spotykamy w wielu zaskakujących dziedzinach. Są produkcja, gotowanie i sprzedaż jedzenia oraz marketing i sprzedaż.

6.6.1. Technologie, które służą obniżeniu przypadkowości można znaleźć we wszystkich działach produkcji żywności. Po kolei zaczęto wprowadzać w nich technologię, w których rolę ludzi

zaczęto sprowadzać do programowania produkcji i czuwania nad jej przebiegiem. Są to technologie, w których nie ma miejsca dla fachowców. W podobny sposób zautomatyzowano magazyny i transport żywności.

6.6.2. Właściciele centów handlowych przeważnie rządzą sklepami, które się tam znajdują jak i ich właścicielami. Często przed otwarciem sklepu właściciele muszą uzyskać zgodę na wystrój, znak firmowy, barwy a nawet nazwę. Centra manipulują także klientami, a zwłaszcza młodzieżą i dziećmi, będącymi pod głębokim wpływem środków masowego przekazu. Centra handlowe działają w taki sposób, aby stać się nieodłącznym składnikiem ich życia. W dzisiejszym świecie możemy zaobserwować, że nawet religia i polityka walczą dziś o klientów, czyli ulegają makdonalizacji. Telewizja umożliwia dotarcie duszpasterzom do szerszych mas niż personalny kontakt. W polityce natomiast media wykorzystuje się do reklamowania polityków i manipulowania odbiorcami.

7.1. Nieracjonalność racjonalności jest ogólnym określeniem ujemnych skutków i aspektów makdonaldyzacji. Wbrew propagandzie McDonald’sa i rozpowszechnionemu mniemaniu restauracje szybkich dań i ich klony nie są słuszne, nie zasługują nawet na miano systemów w pełni racjonalnych. Przysparzają klientom kłopotów zdrowotnych, szkodzą środowisku naturalnemu, dehumanizują i często wywołują skutki przeciwne do zamierzonych – np. obniżenie efektywności zamiast jej podniesienia. Z przytoczonych przykładów wynika, że makdonaldyzacja oprócz swoich dobrych stron ma też te ciemne, które każą ją kwestionować. Z tych problemów ludzie nie zdają sobie sprawy, ponieważ zmakdonalizowane systemy wygłaszają pod swym adresem wyłącznie same superlatywy.

7.2. Systemy racjonalne wbrew temu co obiecują mogą być całkiem nieefektywne. Przykładem mogą być długie kolejki, przez które efektywna metoda otrzymania posiłku staję się zupełnie odwrotna. Kolejnym przykładem nieefektywności w instytucjach zmakdonaldyzowanych jest niska produktywność. Oznacza to, że pracownicy w takich instytucjach wytwarzają przez godzinę stosunkowo mało dóbr i świadczą niewiele usług.

7.3. Makdonaldyzacja wcale nie oszczędza naszych pieniędzy. Często jest tak, że ludzie musza dopłacać do dehumanizacji i nieefektywności zracjonalizowanego społeczeństwa. Ogromny sukces i zyskowność zmakdonaldyzowanych instytucji, dążenie do upowszechnienia ich w coraz to nowych dziedzinach życia społecznego i fakt, że tylu ludzie chce a takich instytucjach pracować, wskazują, że systemy te przynoszą ogromne zyski.

7.4. Zawrotny sukces makdonaldyzacji można tłumaczyć tym, że daje złudzenie efektywności i oszczędności. Póki ludzie w to wierzą, stan faktyczny jest nieważny.

7.5. Cechą charakterystyczną zmakdonaldyzowanego społeczeństwa jest tworzenie iluzorycznych środowisk i wydarzeń. Dochodzi do tego, że całe gałęzie produkują i sprzedają pozory. Pozorność i pseudowydarzenia to integralne elementy społeczeństwa zmakdonaldyzowanego.

7.6. Głównym powodem, dla którego uważamy makdonaldyzacje za nieracjonalną a nawet nierozumną jest fakt, że ewoluuje ona w stronę dehumanizującego systemu, który może obrócić się przeciwko ludziom.

7.6.1. Postępująca racjonalizacja już wielokrotnie narażała na szwank zdrowie i życie ludzi. Przykładem może być niezdrowe jedzenie, zawierające duże ilości tłuszczu, cholesterolu, soli czy cukrów. Z racjonalizacją produkcji żywności łączą się rozmaite choroby np. bakterie salmonelli. Systemy te tworzą zagrożenie nie tylko dla ludzie, ale i dla zwierząt. Postępująca makdonalizacja naraziła się nie tylko dietetykom ale także i ekologom, którzy są przeciwni wycinaniu całych połaci lasu na papierowe opakowania.

7.6.2 Restauracja szybkich dań proponuje swoim pracownikom dehumanizujące warunki pracy. Proces ten dehumanizuje również klienta, który jedząc przy taśmie montażowej czuje się sprowadzony do roli maszyny. Niektórzy z nich mogą odnieść wrażenie, że pasie się ich jak trzodę w sposób niezwykle zracjonalizowany. Klientów dehumanizuje również traktowanie ich według scenariusza i inne próby ujednolicenia kontaktów międzyludzkich.

7.6.2. Klientów dehumanizuje również wpływ restauracji szybkich dań na minimalizowanie stosunków międzyludzkich. Do bezosobowości i anonimowości związków między klientem a obsługą przyczynia się uczenie pracowników, żeby zachowywali się jak aktorzy na scenie w sposób określony scenariuszem. Dlatego klienci mają czasem wrażenie, iż mają do czynienia z robotami wyuczonymi paru zdań a nie z ludźmi. Znacznym ograniczeniom poddawane są również stosunki pomiędzy samymi pracownikami. Pracują oni zazwyczaj po kilka miesięcy, więc jest mało prawdopodobne, że się zaprzyjaźnią. Ograniczone są również kontakty między klientami.

7.6.3. Postępująca homogenizacja, czyli zanikanie różnorodności wynika z wzorowaniu się sieci restauracji o charakterze etnicznym na modelu McDonald’sa. Trudno znaleźć w nich coś oryginalnego, ponieważ jedzenie zostało zracjonalizowane i przystosowane do gustu zmakdonaldyzowanego konsumenta. Rozpowszechnianie się na całym świecie restauracji szybkich dań sprawia, że stopniowo wszystkie restauracje stają się do siebie podobne. Kiedyś podróżowano w poszukiwaniu różnić, teraz ludzie chcą jednolitości i przewidywalności.

7.7. Działalność racjonalnych systemów w medycynie prowadzi również do nieracjonalności. Z punktu widzenia lekarza jest to proces nieracjonalny, ponieważ prowadzi do przesunięcia procesu decyzyjnego z lekarza na struktury biurokratyczne. Istnieje obawa, że proces ten spowoduje pewien spadek profesjonalizmu zawodu lekarza. Pacjent natomiast może odnieść wrażenie, że jest traktowany przez lekarza przedmiotowo. Nacisk na kalkulacyjność i efektywność sprawia, że pacjent czuje się bardziej numerkiem niż człowiekiem. Ograniczanie czasu wizyt i maksymalizacja zysku mogą doprowadzić do obniżenia jakości usług lekarskich świadczonych pacjentom.

7.8. Współczesny uniwersytet stał się pod wieloma względami miejscem wysoce nieracjonalnym. Wielu studentów i profesorów odstrasza panująca na uczelniach atmosfera gigantycznej fabryki. Dzisiejsze uniwersytety dehumanizują. Masy studentów, wielkie akademiki i obszerne sale wykładowe nie sprzyjają nawiązywaniu kontaktów.

7.9. ludzie zatrudnienie przez biurokracje często mają do czynienia z bezimiennymi, anonimowymi biurokratami. W dużo gorszej sytuacji są jednak klienci, którym trudno jest dotrzeć do odpowiednich urzędów a co dopiero mówić o nawiązaniu osobistego kontaktu z kimś, kogo poszukują. Biurokracja, która z założenia ma być efektywna, często taka nie jest. Załatwienie jakiejś formalności wymaga mnóstwa czasu.

8.0 Żadna instytucja społeczna nie trwa wiecznie. Makdonaldyzacja dziś jest potężną siła, ale i ona kiedyś będzie musiała zejść ze sceny. Zmakdonalizowane systemy będą górą póki będą nadążać za zmianami społecznymi.

8.1. Według najbardziej pesymistycznego scenariusza rozwoju makdonaldyzacji , podporządkuje sobie ona całe społeczeństwo. Społeczeństwo zrozumie beznadziejność sytuacji dopiero wtedy, gdy uwięzione w „żelaznej klatce makdonaldyzacji” nie będzie miał oz kim walczyć, ani komu się przeciwstawić. Odpowiedź na pytanie czy taki stan rzeczy jest nieunikniony zapewni nam zastanowienie się nad siłami napędowymi makdonaldyzacji, którymi są: interes materialny, zwłaszcza cele i aspiracje ekonomiczne, amerykańska kultura dla której makdonaldyzacja jest celem samym w sobie oraz przystawanie makdonaldyzacji do rozmaitych zmian społecznych.

8.1.1. Firmy nastawione na zysk opowiadają się po stronie makdonaldyzacji, ponieważ prowadzi ona do obniżenia kosztów i wzrostu zysków. Makdonaldyzacje popierają również organizacje nie nastawione na zysk, głownie dlatego, że obniża ona koszty własne co niejednokrotnie pozwala takim organizacjom przeżyć i się rozwijać.

8.1.2. Współcześnie makdonaldyzacja budzi pożądanie jako wartość sama w sobie. Ludzie jako jednostki ślepo stawiają na efektywność, kalkulacyjność, przewidywalność i automatyzację.

8.1.3. Trzeci powód pędu do makdonalizacji to fakt, że przystaje ona na zmiany społeczne. Restauracje szybkich dań odpowiadają społeczeństwu, w których ludzi lubią się przemieszczać. Zmakdonalizowane posilanie się czy jakakolwiek inna zracjonalizowana działalność pasuje jak ulał do

wymagać stawianych przez takie społeczeństwo. Kolejnym powodem sukcesu restauracji szybkich dań jest rosnący dobrobyt a co za tym idzie więcej pieniędzy do wydania jakimi dysponują klienci. Systemy zmakdonaldyzowane opierają się na masowej reklamie, zwłaszcza telewizyjnej.

8.2. Makdonaldyzacja i jej nowoczesne przejawy nie tylko nie znikną, ale będą wywoływały coraz większy wpływ na społeczeństwo.

8.2.1. Postindustializm to orientacja, która głosi, że wyszliśmy ze społeczeństwa przemysłowego i wkroczyliśmy w erę nowego, czyli, że od wytwarzania towarów przeszliśmy do świadczenia usług.

8.2.2. Marksiści twierdzą, że przemysł przeszedł od fordyzmu do postfordyzmu. Przez fordyzm rozumieją naturalne pomysły, zasady i systemy Henry’ego Forda. Z fordyzmem kojarzymy szereg charakterystycznych cech. Po pierwsze, masowa produkcja jednolitych towarów. Po drugie fordyzm wiąże się z mało elastyczną technologią, jaką jest taśma montażowa. Po trzecie fordyzm wiąże się z zastosowaniem zestandaryzowanych metod pracy. I po czwarte wzrost wydajności uzyskuję się dzięki ekonomicznej skali, niewykwalifikowaniu robotników intensyfikacji pracy i jej ujednoliceniu.

8.2.3. Postmodernizm to ogólniejszy punkt widzenia. Najbardziej skrajna odmiana tego nurtu utrzymuje, że wkroczyliśmy w epokę społeczeństwa postmodernistycznego, które zrywa ze społeczeństwem modernistycznym. Postmodernizm uchodzi za bardziej nieracjonalny i elastyczniejszy od modernizmu. Teoria postmodernizmu jest sprzeczna z teorią makdonaldyzacji, jeśli postmodernizm traktuje się w niej jako następcę modernizmu.

9.0 Makdonaldyzacja manipuluje człowiekiem jeszcze zanim przyjdzie na świat. Analogicznie zmakdonaldyzowano nie tylko proces umierania, ale także pochówek i tym podobne. Makdonaldyzacja nie zna granic i rzeczywiście nic nie jest w stanie stawić jej oporu, co najwyżej przez krótki czas.

9.1. Makdonaldyzacja nieubłagalnie powiela się i rozrasta. Przejawia się to na wiele różnych sposobów. Początkowo makdonaldyzacja obejmowała sprawy związane z życiem. Później zaczęła rozrastać się w dwóch kierunkach i obejmować początek i koniec życia, czyli narodziny i śmierć. Zaczęto makdonaldyzować życie i śmierć z dwóch powodów. Po pierwsze poza samym zżyciem nic nie jest tak ważne jak jego rozpoczęcie i zakończenie a po drugie, z narodzinami i śmiercią wiążą się rozmaite niepewności i liczne obawy a współczesne społeczeństwo pragnie ograniczyć je do minimum. Ludziom wydaje się, że te wątpliwości można dzięki makdonaldyzacji zmniejszyć, choć wiedzą, że nie można ich całkowicie usunąć.

9.2. W ostatnich latach podjęto szereg działań w kierunku zracjonalizowania procesów prowadzących do przyjścia dziecka na świat. Sprawiły one, że rodzenie dzieci stało się bardziej przewidywalne. Rodzice są w stanie nadać ciąży i porodowi cechy przewidywalności, kalkulacyjności i efektywności (np. decyzja o cesarskim cięciu).

9.3. Makdonaldyzacja umierania zaczyna się na długo przed rozpoczęciem umierania. Warto zwrócić szczególną uwagę na taki jej aspekt jak: opracowanie nowej aparatury, która podtrzymuje przy życiu ludzi, którzy już dawno mogli by nie żyć. Współczesna medycyna kładzie ogromny nacisk na maksymalizację liczby dni, tygodni a nawet lat utrzymywania pacjenta przy życiu, nie dba jednak o jego jakość. Coraz większą rolę w leczeniu pacjentów odgrywają komputery – potrafią one ocenić szanse pacjenta na przeżycie. Umieranie wyprowadzono z domów i wyjęto spod kontroli umierających i ich rodzin, oddając je w ręce lekarzy i personelu szpitala. Ludzie coraz częściej umierają w obecności obcych co prowadzi do dehumanizacji tego procesu.

10. Odpowiedź na pytanie jak dać sobie radę w zmakdonaldyzowanym świecie zależy od tego jaki jest nasz stosunek do makdonaldyzacji.

10.1. Dla jednych przyszłość jawi się jako żelazna klatka makdonaldyzacji, dla drugich ta klatka jest zrobiona z aksamitu. Ci drudzy lubią zmakdonaldyzowany świat i jego nieustanny rozrost

nie budzi w nich niepokoju. Kolejna grupa to, Ci którym makdonaldyzacja jaki się jako klatka z gumowymi prętami, które w razie potrzeby można rozgiąć i uciec. Ludziom tym nie wszystko w makdonaldyzacji się podoba, ale uważają, że ma ona kilka dobrych stron. Pierwszej grupie osób proces makdonaldyzacji sprawia przykrość, ale nie bardzo wiedzą jak się przed nim bronić.

10.2. Przeciwnicy makdonaldyzacji mogą naturalnie wywierać nacisk na instytucje zmakdonaldyzowane, zmuszając je do zmiany czy usunięcia nieracjonalnych cech systemu.

10.2.1. Mimo, że restauracje szybkich dań cieszą się powszechna akceptacją wielu ludzie je atakuje. Wiele społeczności walczyło z restauracjami, a ogólnie walczyło z nieracjonalnością i łamaniem tradycji.

10.2.2. Najbardziej nieracjonalnym aspektem taśmy montażowej jest ogłupiająca praca. Szybkie przesuwanie się taśmy i wykonywanie jednej czynności alienuje i dehumanizuje.

10.3. Przerosty makdonaldyzacji doprowadziły do narodzin różnego rodzaju organizacji odrzucających racjonalizację. W tych organizacjach nie dąży się za wszelka cenę do wydajnej produkcji dóbr i usług. Nacisk kładzie się nie na ilość lecz na jakość. Dopuszcza się nieprzewidywalność towarów i usług, zatrudnia się wykwalifikowanych ludzi, którzy wykonują swój zawód w warunkach względnej swobody.

10.3.1. Dobrym przykładem stosunkowo nieracjonalnej a rozsądnej firmy jest Marvelous Market w Waszyngtonie. Jest to garmażeria, w której klient szybko kompletuje potrzebne do przyrządzenia obiadu produkty. Sklep ten stawia nacisk głownie na rozsądek nie na racjonalność, co wyraża się w tym, że kładzie nacisk na jakość nie na ilość. Właściciel firmy świadom zagrożeń płynących z racjonalizacji działania próbował jej uniknąć. Niestety nie udało mu się i dzisiaj jest bliski bankructwa. Jest to dowód na to, że alternatywy makdonaldyzacji spotykają się z wielkim zainteresowaniem, ale gdy tylko osiągną sukces nie są zdolne oprzeć się jej naciskom.

10.3.2. Lepiej ugruntowaną i bardzo znaną opcja dla firm zracjonalizowanych jest firma produkująca lody Ben & Jerry. Zakładając firmę właściciele postawili sobie za cel sprzedawanie dobrego jakościowo produktu po niskich cenach. Wraz z rozwojem firmy właściciele przyjęli politykę troskliwego kapitalizmu – ustalili, że mogą zarabiać co najwyżej pięć razy tyle co najgorzej opłacalny pracownik. Właściciele przywiązują również dużą uwagę do tego, by swoimi działaniami nie przyczynić się do degradacji środowiska naturalnego. Starają się również uchronić swych pracowników przed wpływem makdonaldyzacji. Zrobiwszy międzynarodową karierę firma świadomie zaczęła ograniczać rozrost. Jednak z upływem czasu właściciele przestali sobie radzić i musieli zwrócić się po pomoc do fachowca, którego program różni się znacząco od ich, ale jest ponoć jedyną drogą do wyprowadzenia firmy na prostą.

10.3.3. Innym przykładem niezracjonalizowanej firmy jest Bed & Breakfast – firma proponująca nocleg ze śniadaniem w prywatnej kwaterze. Ludziom znudziła się chłodna bezosobowość zracjonalizowanych pokoi w motelach i zaczęli dla odmiany szukać niezracjonalizowanych kwater prywatnych. Ale i tym razem sukces doprowadził do makdonaldyzacji. Zwiększyła się liczba udogodnień a co za tym idzie i cena. Coraz trudniej odróżnić kwatery prywatne od moteli.

10.4. Możliwość stworzenia niezracjonalizowanej niszy zależy od naszego miejsca w hierarchii zawodowej. Ludziom na wyższych stanowiskach przyjdzie to łatwiej niż ludziom na dole drabiny społecznej. Każdy człowiek próbuje narzucić organizację inny, ale robi wszystko by nie dopuścić do zracjonalizowania swojej pracy.

10.5. Ludzie, którym makdonaldyzacja nie odpowiada mogą stawić jej czoła na wiele różnych sposobów, także poza światem pracy. Ci, którzy uważają, że klatka jest żelazna czy gumowa mogą skorzystać z najlepszych propozycji świata zmakdonaldyzowanego nie narażając się na jego niebezpieczeństwa.