Makroekon omija - finalni ispit Makroekon omija otvoren e privrede Otvorena ekonomija je ekonomija koja se ukljuuje u meunarodnu razmjenu. Mjera te otvorenosti je odnos izvoza ili uvoza naspram BDP-a. Izvori meunarodne razmjene su: 1. Raznolikost uslova proizvodnje; 2. Opadajui trokovi; 3. Razlike u ukusima; 4. Drugo. Korisnosti od meunarodne razmjene su:

Poveanje produktivnosti po osnovu specijalizacije Mogunost postizanja efekta ekonomije obima u nacionalnoj ekonomiji Zbog razliite obdarenosti faktorima proizvodnje javljaju se razlike u trokovima (pa ako i cijenama) to omoguava postizanje pogodnosti zemljama u meunarodnoj trgovini i pospjeuje razmjenu

Odnosi razmjene (terms of trade) su broj koji pokazuje poboljanje ili pogoranje poloaja jedne zemlje u me trg, prvenstveno na bazi promjena cijena proizvoda koje zemlja izvozi ili uvozi. Odnos razmjene moe da se rauna za me trg zemlje u cjelini ili za pojedine grupe proizvoda, sektora ili grana proizvodnje. TOT je vaan intrument u analizi vanjske trgovine i dobija se kao kolinik izvozne cijene i uvozne cijene. Osnov me trg su komparativne/konkurentske prednosti. Postoje dva pristupa izraunavanja prednosti, klasini i neoklasini pristup. Klasini se odnosi na komparativne prednosti, i dijeli se na apsolutne (A. Smith) i relativne (D. Ricardo), a neoklasini se odnosi na konkurentske prednosti (Porter). Apsolutne komparativne prednosti je formulisao Adam Smith, s tezom: Zemlja treba proizvoditi ona dobra i usluge u ijoj proizvodnje je efikasnija od drugih (apsolutna efikasnost). Efikasnost proizilazi iz meunarodne podjele rada i specijalizacije za proizvodnju odreenih dobara. Osnov specijalizacije je injenica da uslovi proizvodnje nisu isti u svim zemljama i da postoji neravnomjernost u rasporedu faktora proizvodnje. Relativne komparativne prednosti je formulisao David Ricardo, s tezom: Zemlja treba proizvoditi ona dobra i usluge koja moe proizvesti uz relativno nii troak (relativna efikasnost). Sve zemlje imaju razloge ukljuivati se u razmjene, ak i ako nisu apsolutno efikasne (ako nemaju najnie trokove). Zemlje koje nemaju apsolutne prednosti ni jednog proizvoda, mora da se specijaliziraju i ukljue u me raz radi podjele rada po kriteriju relativnih prednosti. Osnov specijalizacije su relativno nii trokovi a cilj specijalizacije je maksimizirati dobit ili minimizirati gubitak me raz. Zakon reciprone potranje je formulisao John Stewart Mill, s tezom: apsoultne i relativne prednosti u proizvodnji zemalja e se realizirati u me raz samo pod pretpostavkom reciprone potranje. Dohodak jedne zemlje poveava se me raz samo po uslovom da nema barijere. Ogranienja teorije komparativnih prednosti se odnose na injenicu da se u razmatranje uzimaju samo dvije zemlje i dva proizvoda, gdje se zanemaruju transportni trokovi. Takoe se pretpostavlja meunarodna nemobilnost fakora proizvodnje, to je pogreno, zajedno sa pretpostavkom o savrenoj konkurenciji. Zanemareni su drugi faktori proizvodnje (pretpostavka da je rad jedini faktor proizvodnje). Hecksher - Ohlin-ova teorema objanjava me trg na osnovu raspoloivosti faktora proizvodnje. Relativne prednosti objanjene su razliitom obdarenou faktorima proizvodnje. Hecksherova teza je da je razlika u relativnom bogatsvu faktora proizvodnje neophodan uslov za razlike u komparativnim trokovima i komparativnim prednostima. H-O teorija: Zemlja e se specijalizirati u proizvodnji onih proizvoda u ijoj se proizvodnji koriste fakori kojim ta zemlja obiluje, a uvozie proizvode u ijoj se proizvodnje intenzivno koristi faktor kojim ta zemlja oskudjeva. H-O-Samuelson-ov teorem: u uslovima slobodne trgovinske razmjene na integrisanom podruju i u uslovima mobilnosti faktora proizvodnje doi e do izjednaavanja cjena faktora proizvodnje (rada i kapitala) u razliitim zemljama. Emprijskom provjerom H-O teorije utvren je Leontijev paradoks. Prema Kravisu, struktura razmjene zavisie od raspoloivosti proizvoda u zemlji. Trgovina meu zemljama najprije se obavlja sa proizvodima koji nisu raspoloivi u domaoj proizvodnji. Razlikujemo dvije vrste proizvoda u me trg koje e zemlja uvoziti: one koji nisu raspoloivi u apsolutnom smislu i one koji se mogu proizvesti ali po viim trokovima.

Dokazano je da izvozni sektori jedne zemlje pokazuju vee stope tehnikog progresa od prosjenih stopa tehnikog progresa cjele ekonomije. Prema Linderu, razlikujemo meunarodnu razmjenu primarnih i kompeksnih industrijskih proizvoda. Trgovina primarnih proizvoda moe se objasniti raspoloivou (bogatstvom) prirodnih resursa. Ovaj dio me trg moe se objasniti H-O teorijom. Trgovina industrijskih proizvoda moe se objasniti slinou u strukturi potranje meu zemljama koja zavisi od visini dohotka. Kako je unutranja tranja odreena nivoom dohotka po glavi stanovnika, slijedi zakljuak da e zemlja sa istim dogotkom imati sline oblike tranje i navike potroaa. Volumen trgovine je vei ako je vea slinost u dostignutom stepenu razvoja meu zemljama. Prema Vernon Hirsch Johnsonovom modelu svi proizvodi, od njihove pojave do prestanka, prolaze kroz tri faze. Prva faza je karakteristina po visokim jedininim trokovima, znaajnim inputima naunog i inenjerskog rada te nedostataku konkurencije. Drugu fazu, fazu punog razvoja, karakterie masovna proizvodnja i distribucija, uvode se metode koje sniavaju trokove, proces proizvodnje postaje vie kapitalnointenzivan, konkurencija se pojaava, strunost administracije, kontrola trokova, a marketing igra vanu ulogu. U treoj fazi, fazi zrelosti, prodaja je ustaljena, proizvodi standardizirani, ekonomija obima je vaan faktor a proizvodnja kapitalnointenzivna. Krugman je dokazao na imperfektnost trita, fokusirajui se na uticaj trokova proizvodnje i cijena na meunarodnom tritu. Razlikuje dva tipa ekonomije obima:1. Interna (troak po jedinici proizvoda zavisi od veliine firme), a firma koja posjeduje internu ekonomiju obima moe monopolizirati industriju; 2. Eksterna (troak po jedinici proizvoda zavisi od veliine industrije), koja omoguava da drava dominira svjetskim tritem u proizvodnji odreenog proizvoda. Porter je objasnio kako zemlje postaju konkurentne na svjetskom tritu. Konkurentnost industrije zavisi od veliine kapitala industrije da provodi inovacije i poboljanja. Da bi bila konkurentna, kompanija mora imati: jake rivale, nestrpljive dobavljae o zahtjevne potroae. Sa rastom globalne konkurencije, nacionalne ekonomije postaju sve znaajnije. Porter je konstruisao dijamant konkuretnskih prednosti. Vanjskotrgovinska politika Osnovne politike vanjske trgovine su: nivo zaposlenosti; opti ekonomski i drutveni ciljevi zemlje; vanjska politika i geopolitiki poloaj zemlje. Vanjskotrgovinska politika podrazumijeva regulisanje svih atkivnosti koje djeluju na razvoj i tokove vanjske politike. Postoje dva oblika vt politike: 1. Politika otvorene ekonomije (liberalna i protekcionistika); 2. Politika autarhinog razvoja (izolacija od vanjskih okruenja). Postoje razliite forme vt politike: merkantilizam, liberalizam, protekcionizam, umjereni protekcionizam itd. Protekcionistike mjere su: 1. Carine porezi na robu iz uvoza ili izvoza. Postoje neprohibitivne (carine koje ograniavaju razmjenu, ali je ne eliminiu) carine i prohibitivne carine (toliko visoke da eliminiu razmjenu); 2. Kvote koliinsko ogranienje razmjene. Dijele se na neprohibitvne i prohibitivne; 3. Trokovi prevoza efekat kao i carine; 4. Netarifne barijere. Argumenti za voenje protekcionizma su: 1. Neekonomski argumenti (rtvovanje ekonomskog blagostanja radi ostvarivanja drugih ciljeva); 2. Argumenti koji su ekonomski pogreni (merkantilizam gomilanje zlata, carine za posebne grupe, carine za odmazde osvetljive carine, izjednaavajue carine); 3. Argumenti koji su potencijalno opravdani: carine mogu poboljati uslove razmjene u korist zemlje, zatita mlade industrije, poveanje zaposlenosti, rjeavanje problema deficita u trgovinskom raunu. Efekti slobodne razmjene su: nie cijene, smanjenje domae ponude, poveanje domae potranje te pojava uvoza. Platni bilans To je raun koji prikazuje sve transakcije jedne zemlje s inostranstvom. Platni bilans je opa mjera toka dobara, usluga i kapitala izmeu zemlje i inostranstva. Postoje dva koncepta platnog bilansa: 1. Ui ili devizni bilans koji registruje transakcije samo u obimu efektivnih plaanja; 2. iri, koji registruje sve transakcije bez obzira na momenat efektivnih plaanja. Sastavni dijelovi platnog bilansa su: 1. Tekui raun koji mjeri tokove roba i usluga izmeu zemlje i inostranstva. Obuhvata sljedee tokove: uvoz i izvoz (robni ili trgovinski bilans je dio platnog bilansa koji biljei samo tokove robe), nefakturisane usluge i neto dogodak od investicija (tzv. nevidljive stavke) te tekui transferi. Kapitalni raun mjeri kretanja kapitala koje privatni ili javni subjekti obavljaju prema inostranstvu, obuhvata: kapitalne transfere, nabavka i prodaja nefinanskijskih i neproizvodnih neega Finansijski raun tokovi investicija, promjena rezervne aktive

2. 3.

4.

Statistike greke - neto suma svih neregistrovanih transakcija

Ako postoji neravnotea u raunima platnog bilansa onda drava preduzima slubene transakcije. To su transakcije kojima drava intervenira na tritu deviza kako bi uravnoteila svoje raunovodstvo. Ekonomske transakcije u platnom bilansu su: 1. Tekue i kapitalne (tekue znae prenos drutvenog proizvoda iz jedne zemlje u drugu, a kapitalne prenos kupovne moi); 2. Privatne i javne (razlikovanje obzirom na status rezidenta u zemlji u kojoj sastavlja platni bilans); 3. Unilateralne i bilateralne (unilateralne ne podrazumijevaju obaveznu proturadnju, za razliku od bilateralnih); 4. Autonomne i kompenzatorne (autonomne se odvijaju bez obzira na stanje u platnom bilansu i vre se radi normalnog odvijanja vanjske trgovine, a kompenzatorne se vre radi uspostave ravnotee platnog bilansa) Platni bilans moe biti u suficitu i deficitu. Postoje dva naina uravnoteenja platnog bilansa: 1. Automatsko uravnoteenje; 2. Diskreciono uravnoteenje: stvarno uravnoteenje, finansiranje deficita, kompenzatorno finansiranje. Automatsko uravnoteenje PB. U sistemu fluktuirajuih deviznih kurseva promjenom deviznog kursa u zavisnosti od odnosa ponude i tranje. Monetarna vlast ne mora da intervenie jer se ravnotea sama uspostavilja. U sluaju fiksnog deviznog kursa ravnotea se uspostalja kretanjem zlata i promjenama domaih cijena i kamatnih stopa. Diskreciono uravnoteenje PB ima 3 metode. Prva metoda, koja se zove stvarno uravnoteenje, vri se: Deflacijom cijena i dohotka u zemljama sa deficiotom; Inflacijom cijena i dohodaka u zemljama sa suficitom; Deprecijacijom valute u zemljama sa deficitom; Aprecijacijom valute u zemljama sa suficitom. Druga metoda, finansiranje deficita, se vri: smanjenjem monetarnih rezervi; poveanjem zaduenja u inostranstvu; odlaganjem plaanja dospjelih zajmova; smanjenjem zaliha uvezene robe. Trea metoda, kompenzatorno finansiranje, se vri: smanjenjem trokova proizvodnje radi poveanja izvoza i smanjenja uvoza; prebacivanjem potronje na domae proizvode koji se inae uvoze; poveanjem kamatne stope radi smanjenja odliva i poveanja priliva; upotrebom zatitnih instrumenata (carine, kvote...). Devizno trite i devizni kurs Devizno trite je trite na kojem se trguje valutama razliitih zemalja i gdje se odreuje devizni kurs, a to je cijena domae valute izraena u stranoj valuti. Potranja valute je kupovina stranih dobara, usluga i imovine (uvoz) a ponuda je prodaja dobara, usluga i imovine strancima (izvoz). Promjene deviznog kursa na slobodnom deviznom tritu su deprecijacija i aprecijacija a na zvaninom tritu su devalvacija i revalvacija. Promjene u koliini meunarodne razmjene dovode do promjena ravnotenih odnosa koji formiraju devizni kurs. U kratkom roku, trini devzni kursevi variraju u skladu sa kretanjem u razmjeni, promjenama kamatnih stopa i oekivanjima. U dugom roku devizni kurs odreuju relativne cijene dobara i usluga. Skup pravila, aranmana i institiucija pod kojima se obavlja meunarodna razmjena je sistem deviznog kursa. On moe biti: 1. 2. 3. sistem fleksibilnih deviznih kurseva trine snage u potpunosti odreuju devizni kurs; devizni kurs zavisi od ponude i potranje; nema intervencije drave na visinu deviznog kursa sistem fiksnih deviznih kurseva fiksiran u odreenim granicama; drava definie kurs po kome e se konvertirati domaa valuta sistem upravljanog deviznog fluktuiranja sistem u kome se devizni kurs djelomino odreuje na deviznom tritu a djelomino drava posreduje kupujui ili prodajui valute kako bi uticala na odnos koji postoji u deviznom kursu.

Svjetski ekon omski sistem Nakon II svjetskog dolazi do prvih ekonomskih integracija na evropskom kontinentu. Ekonomski opravak se stavlja u fokus, te nastaju prve meunarodne institucije. 1944. u Breton Woods-u osniva se Meunarodni monetarni fond (IMF MMF) te Svjetska banka (World Bank). 1948. godine se sklapa GATT, opti sporazum o carinama i trgovini, a postojao je sve do 1995. Te godine se osniva WTO Svjetska trgovinska organizacija. GATT je bio privremenog karaktera, jer nikada nije ratificiran od strane potpisnica, dok WTO i njeogovi sporazumi jesu. GATT je imao ugovorne strane, a WTO lanice. GATT se bavio samo trgovinom roba a WTO pored roba regulie trgovinu usluga i intelektualnog vlasnitva. WTO ima bri i efikasniji sistem rjeavanja sporova od GATT-a. Principi WTO: 1. Princip najpovlatenije nacije MFN klauzula podrazumijeva isti tretman svih roba nezavisno od zemlje porijekla (princip nediskriminacije); 2. Princip nacionalnog tretmana podrazumijeva da se zemlje obavezuju da

robu koja ulazi na trite tretiraju isto kao i robu domae proizvodnje. U WTO-u postoje tri tipa necarinskih barijera: tradicionalne, tehnike i administrativne. Konkurentnost ekonomije je njena sposobnost da najracionalnije zaposli resurse u skladu sa meunarodnom specijalizacijom i trgovinom, tako da vodi do rasta realnog dohotka i ivotnog standarda. Neoklasini pristup se temelji na teoriji konkurentskih prednosti. Makroekon omski modeli kole ekonomskog miljenja su modeli razmiljanja o ekonomskim problemima. To su skupovi ideja pomou kojih ekonomisti pristupaju ekonomskim problemima i nude razliita rjeenja. Nazive su dobijali po razliitim kriterijumima. Klasini pristup. Najznaajniji predtavnici su bili: Adam Smith, Say i John Stewart Mill. Postoje automatski mehanizmi koji su ugraeni u privredu. Neravnotea je privremena samokanalizirajui mehanizmi ponovo vode uspostavljanju ravnotee. Konjukturni ciklus je izuzetak, a ne pravilo kretanja jedne nacionalne ekonomije. Klasine analize bazirane su na Say-evom zakonu trita: Prekomjerna proizvodnja po svojoj prirodi je nemogua. Sve to se proizvede moe se prodati, bitno je samo stimulisati proizvodnju. Dvije bitne pretpostavke klasinog pristupa su: 1. Privreda uvijek ima punu zaposlenost i uvijek proizvodi puni proizvod; 2. Promjene AD ne mogu uticati na nivo zaposlenosti i proizvodnju. Kejnzijanska ekonomija. Glavni fokus kako smanjiti zaposlenost i poveati proizvodnju. Konjukturni ciklusi nisu izuzetak nego redovna pojava. Ekonomija funkcionie preko AD. Liberalizam je zamijenjen dravnom intervencijom. Fokus je premjeten sa teorije cijena na pitanje zaposlenosti i kamatne stope, te stoga poseban znaaj u analizi imaju investicija i potronja. Pristup reaktivne potranje. Prema ovom pristupu je vano stimulisati zaposlenost. Rast zaposlenost vodi rastu realnih dohodaka. Rast realnih dohodaka vodi rastu ukupne potronje. Da bi privreda apsorbovala novu zaposlenost potrebno je investirati. Efektivna tranja praena punom zaposlenosti je poseban sluaj do koga dolazi jedino kada su usklaeni sklonost potronji i podstrek za investiranjem. Ukoliko je tranja nedovoljna, ona zaustavlja rast zaposlenosti. Mehanizam funkcionisanja. Kejnsov koncept se bazira na meuzavisnosti investicija, potronje, tednje i dohodaka. AD je u funkciji investicija i tranje. Potronja je zavisna varijabla i varira u skladu sa kretanjima i promjenam dohotka. Osnovna poluga privredne aktivnosti, zaposlenosti i proizvodnje postala je AD. Fiskalna politika mora da stimulie AD. Prema Kejnsu, uslovi za ravnoteu privrede su: tednja = investicije; dohodak = potronja + tednja; nadnice = neto. U ravnotei, MPC mora biti tolika da potronja apsorbuje sve to je proizvedeno. Potranja za investicijama mora odgovarati ponudi tih dobara. Keynesov efekat teza o fiksnim nominalnim, ali i fiksnim realnim nadnicama. U uvjetima fiksnih nominalnih nadnica, inflacija moe uiniti ono to deflacija s padom nominalnih nadnica. Keynesom efekat je delfacionisanje (sniavanje) realnih nadnica putem inflacije. Nominalne nadnice mogu i rasti ali realne mogu zaostajati za porastom produktivnosti rada. Potronja / efektivna potranja je polazna pretpostavka funkcionisanja ekonomije tranje. Veliinu izdataka na potronju odreuje zakon psiholoke prirode. Koliko se troi, a koliko ide na investicije zavisi od vie faktora: nivo dohotka, sklonost potronji te marginalna efikasnost. Marginalna efikasnost kapitala (MEK) je glavna determinanta investicija po Kejnsu. MEK je diskontna stopa koja izjednaava sadanju vrijednost buduih prihoda projekta sa trokovima projekta. MEK = oekivani prinost od kapitalnih dobara podijenjen sa cijenama ponude. Investicije postoje sve dok je MEK vei od kamatne stope. Kada se MEK izjednai sa ks prestaje investiranje. Prema Kejnsu, kamatna stopa je monetarni fenomen i formira se na tritu novca. Tranju za novcem Kejns naziva preferencija ka likvidnosti, dok je kamata naknada za odricanje do likvidnosti za odreeni period. Visina ks odreuje se eljom za likvidnou i koliinom novca u opticaju. Preduslov za tu elju je nesigurnost u pogledu visine ks u budunosti. Zamka likvidnosti je u kriznim situacijama kada raste sklonost dranju gotovine, te se smanjuje tranja. Pobude koje potiu elju za su likvidnou: pobude ze tekuim poslovanjem, pobuda opreza te pekulacijska pobuda. Drava utie na MPC pomou kamatnih stopa i poreske politike. Na investicije drava utie preko ks i organizovanjem javnih radova (javna potronja). MPS ima dvostruku ulogu: utie na obim investicija i tezaurisanje povlaenje novca iz opticaja. Na dohodak i zaposlenje utiu dvije grupe faktora, gdje u drugu spadaju nezavisne promjenljive veliine, a to su: sklonost potronji, granina efikasnost kapitala te ks. Prema Kejnsu, AD se stimulie ekspanzivnom monetarnom i fiskalnom politikom. Poveanje AD prema Kejnsu vodi do mnogostrukog poveanja proizvodnje i blagog rasta nivoa cijena. Neoklasiari

Njihov model je vie mikroekonomski. Pretpostavke iste ili potpune konkurencije: veliki broj proizvoaa na tritu, homogenost proizvoda, sloboda ulaska i izlaska na trite te perfektna informiranost. Ponovo se koristi Say-ov zakon trita. Prema neoklasiarima, nevidljiva ruka uspostavlja uvjete ravnotee, proizvodnja je na nivou pune zaposlenosti, firme su price takeri a industrije price makeri. Poloaj firme na tritu je fja prihoda i rashoda. Osnovni princip je: opadajui prihodi i rastui trokovi. Firma bira takvu proizvodnu fju po kojoj e maksimizirati svoj profit. Maksimizacija profita je mogua i na kratki i na dugi rok. U kratkom roku maksimizacija se ostvaruje kada je MC=MR. U dugom roku se uspostavlja ravnotea kada se izjednae prihodi firme sa oportunitetnim trokovima kapitala. Kada preduzee ne moe da ostvari profit, moe birati ili da smanji trokove ili da se seli u drugu industriju. I=F(i); S=F(i), slijedi da ks ima uticaj na cjelokupnu ekonomsku aktivnost. Ks se formira na tritu kapitala, zavisi od ponude i potranje za kapitalom. Realni i monetarni tokovi kapitala su odvojedni, tako da je dravna intervencija nepotrebna. Pravilo o neutralnoj ulozi novca - centralna banka neutralnom politikom utie na nominalne, ali ne i na realne kategorije. Dravna intervencija stvara kontraefekat crowding out efekat. Neoklasiari se bave pitanjem nivoa cijena i ekonomskih fluktuiranja. Ne pridaju znaaj nezaposlenosti zbog fleksibilnosti cijena i plata privreda biljei punu zaposlenost. Investicije su u funkciji oekivanog profita. Rast cijena stimulie investicije a rast ks ih destimulie. Monetarizam Nastao je 50-tih godina XX vijeka pod uticajem nobelovca Miltona Friedmana. Prema monetaristima, ponuda novca kljuna je determinanta u kratkoronim kretanjima nominalnog BDP-a i dugoronim kretanjima cijena. Kvantitativna teorija novca teorija koja istie direktnu vezu izmeu nivoa cijena i koliine novca. Temelje ove teorije je postavio Bodin u XVI vijeku, kada je uoio da se u vrijeme dolaska brodova sa zlatom i srebrom iz kolonija poveava nivo cijena (inflacija). Na osnovu ovog shvatana postavljena je i prva kvantitativna jednaina M=PQ, gdje je M koliina novca u opticaju, P nivo cijena a Q indeksi realne vrijednosti potronje. Jednaina govori da sa porastom koliine novca pri istoj koliini ponuene robe mora doi do porasta cijena. John Locke u XVII vijeku u navedenu jednainu unosi faktor brzine opticaja novca (V). Ovim kvantitativna teorija dobiva dinamiki karakter i glasi: MV=PQ. Locke je zakljuio da je koliina novca kljuna odrednica potronje. Ako su V(brzina opticaja novca) i Q(koliina robe) konstantni onda je stopa rasta ponude novca jednaka stopi inflacije. Promjena monetarne mase direktno utie na nivo cijena. Transakcijska (Fischerova) varijanta kvantitativne teorije novca. Fischer primjenjuje dinamiki pristup i uzima u obzir realizaciju robe (transakciju T) a ne ponudu robe (Q). Fischerova jednaina kvantitativne teorije ili jednaina razmjene glasi: MV=PT, gdje je P cijena, T transakcija, M koliina novca a V brzina opticaja. PT je u jednaini suma razmjene i oznaava potranju za novcem. MV je ponuda novca. Ako je MV (ponuda novca) vee od PT (potranje za novcem), vrijednost novca opada a cijene rastu o obratno. Pretpostavka: V i T su konstantni. Zakljuak je da promjena koliine novca moe dovesti samo do promjene opteg nivao cijena. Kembridska varijanta kvantitativne teorije novca. Predstavlja se jednainom M=kPT, gdje je k Marshallov koeficijent ili kembridski koeficijent. Ova verzija predstavlja statinu verziju kvantitativne teorije novca jer posmatra ponudu i potranju za novcem u odreenom trenutku. Koeficijent k je odnos izmeu koliine novca u opticaju i nominalnog dohotka. Predstavlja duinu vremena u kojem ljudi dri novac kao gotovinu (k=1/V). Pretpostavka: vlasnik imovine u svom portfoliju ima najmanje dva oblika imovine, npr. gotovinu (novac) i robe (vrijednosne papire). Kada je M (ponuda novca) vee od kPT (potranja za novcem), tada marginalna korisnost novca opada, a novac iz jednog oblika imovine prelazi u drugi (npr. robu). Tada raste potranja za robom, rastu cijene (inflacija), profitabilnost opada. Monetarizam ekonomska teorija koja se fokusira na makroekonomske efekte ponude novca. Obiljeja monetarizma: 1. Pretjerana ekspanzija ponude novca stvara inflaciju; 2. Monetarne vlasti trebaju se fokusirati na odravanje stabilnosti cijena; 3. Potranja za novcem je stabilna fja bogatstva, cijena, promjena cijena i kamate; 4. Javio se kao opozicija i kritika kejnzijancima. Osnovno monetarno pravilo Stopa inflacija u dugom roku= stopa rasta ponude novca stopa rasta realnog dohotka (proizvodnje). Rast ponude novca mora biti u skladu sa rastom realne proizvodnje (tj. Rastom produktivnosti). Ako ponuda novca raste bre od rasta proizvodnje (produktivnosti) to vodi pojavi inflacije. Stopa rasta ponude novca treba biti unaprijed poznata i konstantna. Pretpostavke monetarizma

1.

2. 3. 4.

Rast ponude novca je prva determinanta rasta nominalnog BDP-a: AD je pod uticajem promjena u ponudi novca. Proizvodnja, zaposlenost i cijene su pod uticajem novca. Stabilnost i pravilnost brzine opticaja novca. Novac je neosjetljiv na kamate. Ako je V stabilno M(ponuda novca) odreuje PxQ (BDP). Zbog toga je fiskalna politika nevana. Cijene i plate su relativno fleksibilne: Filipsova kriva (kratkorono) je relativno strma. Novac pokree proizvodnju neznatno i kratkotrajno. Dugorono, dovac je neutralan. Glavni uticaj novca je na cijene. Privatni sektor je stabilan IS LM model model ravnotee na tritu roba i novca

IS (I investicije; S-tednja) ravnotea na tritu roba. IS kriva pokazuje kombinaciju ks i koliine proizvodnje (dohotka) pri kome se izjednaavaju domaa ponuda i potranja. Ova kriva objanjava ravnoteu na tritu roba u jednoj nacionalnoj ekonomiji. IS krivulja pokazuje obrnuto proporcionalnu vezu dohotka i ks posredstvom investicija. Rast ks utie na smanjenje investicije to se multiplilativno odraava na smanjenje dohotka. IS kriva je negativnog nagiba (silazna) to znai da je odnos ks i nivoa dohotka obrnuto proporcionalan. LM kriva pokazuje kombinaciju ks i dohotka i objanjava ravnoteu na tritu novca u jednoj nacionalnoj ekonomiji. Ravnotea na tritu novca predstavlja jednakost ponude i potranje za novcem. LM krivulja je pozitivnog nagiba (uzlazna), to znai da je odnos ks i y pozitivno proporcionalan. Krive IS i LM sainjavaju iste uslove koji moraju zadovoljeni radi ostvarivanja unutranje i na robnom i na novanom tritu. Opta ravnotea u jednoj ekonomiji u IS modelu postoji onda kada se istovremeno ostvare ravnotee na robnom tritu i ravnotee na finansijskom tritu, tj kada je IS=LM. Ravnotea KS i ravnoteni dohodak (y) pretpostavka je za stabilan nivo cijena uz koji su preduzea voljna ponuditi bilo koju traenu koliinu robe. Ravnoteni nivo ks i ravnoteni nivo dohotka mijenja se kada se god pomjeri IS ili LM krivulja. Restriktivna monetarna politika: Porezi rastu => smanjuje se dohodak=>smanjuju se investicije i tednja=>nova ravnotea Monetarna i fiskalna politika se esto koriste zajedno, za postizanje istih ciljeva. Smanjenje budetskog deficita i monetarna ekspanzija su bez nepovoljnih efekata na y. Oekivanja u ekon omiji U okviru kole oekivanja u ekonomiji se razlikuju: adaptivna oekivanja, racionalna oekivanja (RATEX) te pluraciona oekivanja. Racionalna oekivanja se koriste kao pretpostavka u savremenim makroekonomskim modelima. U ekonomsku teoriju i analizu uveo ih je John Muth 1961., a naroito su postala znaajna kasnijom obnovom od strane Roberta Lucasa i Thomasa Sargenta. Racionalna oekivanja definiu se kao najbolja procjena budunosti (optimalna procjena) koja koristi sve raspoloive informacije. Pretpostavke: perfektno poznavanje ekonomske sturkture uz apsolutno fleksibilne cijene i plate. Prema teoriji racionalnih oekivanja efekti koje se predviaju ne odstupaju znaajno od ishoda trine ravnotee. To znai da ljudi ne prave znaajne greke kada previaju budunost i da su devijacije od savrenog predvianja rijetke. U ekonomskom modelu ovo se uobiajeno modelira pretpostavkom da je oekivana vrijednost jednaka predvienoj vrijednosti modela, uveanoj za standardnu geku. Pretpostavim da je P ravnotena cijena jednostavnom tritu, odreena ponudom i tranjom P=P*+e; E(P)=P*, gdje je P* oekivana cijena (racionalno oekivanje), a e standardna greka (oekivana vrijednost 0). Teorija racionalnih oekivanja kae da e aktuelna cijena odstupati od oekivane samo ako se javi informacioni ok koj moe nastati pojavom novih informacija koje nisu bile predviene kada su nastala oekivanja. Teorija racionalnih oekivanja je razvijena kao odgovor na nedostatke uoene kod teorija baziranih na adaptivnim oekivanjima. Kod adaptivnih oekivanja, oekivana budua vrijednost ekonomske varijable temeljna je na vrijednostima iz prolosti. Naprimjer, ljudi bi pretpostavljali buduu inflaciju jednostavnim posmatranjem inflacije prethodnih godina. U sluaju adaptivnih oekivanja, ako ekonomija ima stalno rastue stope inflacije, ljudi bi svojim pretpostavkama uvijek podcjenjivali inflaciju. Adaptivna oekivanja je u ekonomsku teoriju i analizu uveo Cagan 1956.g. Sutina ekonomski subjekti suoeni sa nedovoljnim i nepouzdanim informacijama. Model adaptivnih oekivanja nikada ne ostvaruje ravnoteu, naprotiv, on se uvijek asimptotski kree prema ravnotei. Primjer adaptivnih oekivanja izraen je u slijedeoj jednakosti: pe = (1 ) (jpj), gdje pe predstavlja oekivanu inflaciju u narednoj godini, parametar (izmeu 0 i 1) pokazuje mjeru u kojoj sadanja oekivanja budue inflacije odravaju prola oekivanja i prilagoavane greke (sadanja oekivanja se poveavaju /smanjuju u zavisnosti od razlike izmeu aktuelnih i prolih oekivanja); pj je inflacija u godini j, prema tome sadanja oekivanja inflacija prema adaptivnim oekivanjima, predstavlja ponderisani prosjek svih prolih inflacija.

Mehanizam sistema. Perfektno informisani ekonomski subjekti uz upotrebu matematskih modela i ekonometrije, predviaju pozicije ekonomskog sistema. Zahvaljujui tome, anitcipiraju akcije ekonomske politike i usklauju npr. oekivanu stopu inflacije sa stvarnom. Filipsova kriva je vertikalna, a ekonomska politika suvina. AS je vertikalna i u kratkom i u dugom roku. Kada vlada mijenja politiku ekonomski subjekti mijenjaju svoje ponaanje. Stvarna inflacija jednaka je oekivanoj inflaciji. U ekonomijama u kojima dominiraju racionalna oekivanja, fleksibilne cijene i plate, ekonomska politika vlade je neefikasna jer je ekonomski subjekti anitcipiraju i ugrade u svoje ponaanje. Jedini nain da ekonomska politika utie na proizvodnju i zaposlenost je iznenaenje, to je rijetkost (racionalna oekivanja). Tvorci ekonomske politike ne mogu prognozirati ekonomska kretanja bolje od privatnog sektora. U vrijeme kada ekonomska politika reaguje dogaaje, ekonomski subjekti su te dogaaje ve ugradili u svoje ponaanje i politika vlade moe samo pogorati stanje. Kritike RATEX-u. Teza o racionalnim oekivanja je esto kritikovana kao nerealna. Postoji fundamentalna nesigurnost u vezi predvianja budunosti (Austrijska kola, Kejns) te da budunost ne moemo predvidjeti. Tako, nijedna oekivanja ne moemo smatrati istinski racionalna (Kejns). Dalje kritike su: postavka o fleksibilnim cijenama i platama; postavka o ugraivanju najnovijih prognoza poput superkompjutera; tvrdnja da su predvianja konjukturnih ciklusa pogrena; postavka da postoji samo jedna i jedina ravnotea (Muth i Lucas) tako da ljudi formiraju svoja oekivanja o ovoj jedinstvenoj ravnotei. U tezi o neefektivnosti ekonomske politike (Thomas Sargent, Neil Wallace) autori navode primjer FED-a. Ako FED odlui da smanji nezaposlenost kroz ekspanizvnu monetarnu politiku, to e uiniti da ekonomski subjekti anticipiraju promjene u politici ubudue te poveaju svoja oekivanja o stopi inflacije. Rezultat to e dovesti do suprotnog efekta, akcije vlade e poveati samo stopu inflacije, a ne zaposlenost. Lucasova kritika. Tvrdi da ponaanje privrednih subjekata u prolosti moe biti lo putokaz za procjenu efekata ekonomske politike. Privredni subjekti se ne rukovode tekuim ponaanjem vlade, ve svojom percepcijom njihovog naina vladanja, odnosno njihovog reima ekonomske politike. Iz tog razloga, predvianje reakcija privrednih subjekata i finansijskih trita na promjene ekonomske politike ne moe se vriti iskljuivo na osnovu njihovog ponaanja u prolosti. Ekonomija ponude (supply-side economics) pojavila se 1970-tih godina kao odgovor na dominaciju kejnzijanske teorije i politike. Predstavnici Ekonomije ponude smatrali su da upravljanje tranjom (Kejns) nije dalo rezultate u suzbijanju stagflacije u 1970-tim godinama i stabiliziranu zapadnih ekonomija u vrijeme naftnih okova. Kejznijanci su kritikovani zato to su se previe oslanjali na upravljanje ekonomijom preko AD. Kao u klasinoj koli, predstavnici Ekonomije ponude smatraju da je proizvodnja, odnosno, AS klju ekonomskog prosperiteta i da potranja/potronja ima sekundarnu ulogu. Time oni odravaju ideje Sejovog zakona i zalau se za obnovu upravljanja ekonomijom podsticanjem preduzetnitva, AS i ekonomskog rasta. Termin ekonomija ponude upotrijebio je prvi put novinar Jude Wanniski 1975.g., a samu ideju popularizirali su ekonomisti Robert Mundell i Arthur Laffer. Koncept ekonomije ponude temelji se na slabostima kejnzijanske i monetaristike kole. U centru panje je poreska politika. Insistira se na dravnoj intervenciji, ali u razumnoj mjeri. Polazi od motivacije i privatne inicijative preduzetnika. Teza ekonomski rast moe se najefektivnije ostvariti podsticanjem proizvodnje (ponude) dobara i usluga. Sredstvo podsticanja porezi na dohodak i porezi na kapitalnu dobit. Donosioci ekonomske politike treba da utvrde adekvatan nivo marginalnih poreskih stopa. Maksimalne koristi se ostvaruju optimizacijom marginalnih poreskih stopa subjekata sa visokim prihodima i kapitalnih investicija za koje se smatra da e poveati ponudu i tima podstaknuti ekonomski rast. Kejznijanska makroekonomija, naprotiv, smatra da se sniavanje poreza treba koristiti za poveanje potranje, a ne ponude i stoga treba biti usmjereno prema subjektima nieg dohotka koji imaju veu marginalnu sklonost potronji. Zagovornici ekonomije ponude tvrde da bi ekonomski rast kojeg bi potaknule poreske stimulacije bio u toj mjeri znaajan da bi poveao javne prihode po osnovu rastue ekonomske aktivnosti i tako kompenzirao u potpunosti kratkorone gubitke zbog smanjenja poreske stope. Smanjenje poreza bi, prema njima, trebalo dovesti do rasta ukupnih prihoda. Ve u 1980-tim godinama ovaj pravac je ima ulogu teorijske osnove ekonomske politike SAD-a i V.Britanije (reganomika i taerizam). Zagovornici ekonomije ponude biti su uvjereni kako visoke marginalne poreske stope prestavljaju glavnog krivca za postojanje niske nacionalne tednje, malih investicija i recesije u SAD-u. Osnovni analitiki instrument pomou kojeg su oni uspjeli uvjeriti predsjednika Regana u nunost provedbe poreske reforme bila je kriva koja je pokazivala odnos izmeu poreskih stopa i poreskih prihoda. Ova je kriva po svom tvorcu i nazvana Lafferovom krivom i pod tim imenom zauzela je svoje mjesto u ekonomskoj teoriji. Porastom poreske stope rastu i poreski prihodi, no nakon neke take porast poreske stope vie ne doprinosi rastu prihoda ve upravo obrnuto. Taka T* je optimalna poreska stopa koja obezbjeuje maksimalne poreske prihode. Visoke poreske stope destimuliraju ljude da rade i da tede. Oni svoju ekonomsku aktivnost ili sele u podruje nezvanine privrede, ili se odluuju na vie odmora, a manje

rada. Praksa je demantirala Laferovu krivu. Empirija je pokazala da su se stope tednje nakon smanjivanja poreza smanjile. Poreski prihodi nisu se poveali ve su se prema predvianjima mnogih ekonomista zaista i smanjili to je pridonijelo poveanju budetskog deficita. Tako su se predvianja ekonomista ponude pokazala pogrenim. Kritike ekonomije ponude. Smanjivanje poreskih stopa moe potaknuti pojedince da vie rade, ali e ih svakako potaknuti da vie troe. Osim vee ponude poveat e se tako i AD, te e efekat na proizvodnju i cijene biti kombinacija poveane ponude (rada i kapitala) i poveane potranje (troenja pojedinaca i preduzea) a ne samo rezultat poveane ponude kako tvrde ekonomisti ekonomije ponude. U takvim uvjetima doi e ipak do poveanja cijena. Smanjivanje poreskih stopa poveat e investicije preduzetnika, ali ponekad moe proi i vie godina dok se kapaciteti doista poveaju. Tako, sniavanje poreski stopa prvo djeluje na poveanje agregatne tranje, a tek u dugom roku dolazi do poveanja ponude. Smanjivanje poreskih stopa trebalo bi dovesti do veeg radnog napora i vee tednje, ali ovaj poticaj odnosi se na one koji su zaposleni. S druge strane, oni koji su nezaposleni kako niti ne plaaju porez, tako niti smanjenje poreskih stopa nee utjecati na promjenu njihova ponaanja. Zato se ekonomiji ponude i prigovara da iri ekonomske nejednakosti. Sniavanje stopa poreza nije povealo poreske prihode. Upravo obrnuto poreski prihodi su opali, a budetski se deficit poveao. Pad poreskih stopa nije pratio i potreban porast poreske osnovice koji bi osigurao porast poreskih prihoda. Tako su i praksa i teorija opovrgnule postojanje Lafferove krive. Glavni predstavnici ovog pravca kritikovali su kejnzijance zato to se previe oslanjaju na upraljanje ekonomijom pomou AD. Predloili su vraanje idejama J.B. Say-a i obnovu upravljanja ekonomijom pomou podsticanja poduzetnitva, AS i ekonomskog rasta. Predlagali su smanjenje transfera i poreza te restriktivnu politiku kao sredstvo borbe protiv inflacije. Borba protiv inflacije - regulisanjem monetarne ponude a preko uticaja na proizvodnju djeluje na monetarnu tranju. Ekonomija ponude i ekonomija tranje (komparacija): 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. Investicije su motiv rasta u oba koncepta. U konceptu tranje njih pokree tranja a u ekonomiji ponude tednje i oekivani profit. Kod Kejnsa proizvodnja je fja potranje a u ekonomiji ponude potranja je fja proizvodnje Kod Kejnsa poreskom politikom se podstie tranja a u ekonomiji ponude ponuda (proizvodnja) Kejns je makroekonomist (izraena uloga drave) a u ekonomiji ponude u osnovi je privatni poduzetnik (mikroekonomskog karaktera uz doziranu ulogu drave) U ekonomiji tranje (Kejns) tednja je destimulator rasta, u ekonomiji ponude pretpostavka rasta su akumulacija i tednja. Kod Kejnsa je uloga novca pasivna, a u ekonomiji ponude znaajna Protiv inflacije se ekonomija ponude bori finansijskom politikom i poveanjem proizvodnje. Kejns je bio optereen poveanjem zaposlenosti.