1

DÜNYADA VE TÜRKİYE’DE

MANGANEZ

HAZIRLAYANLAR

Dr. Gonca EROĞLU

Mesut ŞAHİNER

Jeoloji Yük. Müh.

Maden Müh.

Fizibilite Etütleri Daire Başkanlığı

2019

MADEN TETKİK VE ARAMA

GENEL MÜDÜRLÜĞÜ

2

34

22- https://tradingeconomics.com/

23- https://global-recycling.info/

24- https://geology.com/

25- http://www.tuik.gov.tr/

3

İÇİNDEKİLER

1. TANIMI VE ÖZELLİKLERİ ............................................................................................. 5

2. TARİHÇESİ ........................................................................................................................ 7

3. MİNERALLERİ .................................................................................................................. 8

4. CEVHER YATAKLARININ OLUŞUMU ....................................................................... 10

5. CEVHERİN ZENGİNLEŞTİRMESİ ................................................................................ 13

6. KULLANIM ALANLARI ................................................................................................ 15

7. DÜNYA REZERVİ........................................................................................................... 18

8. DÜNYA ÜRETİMİ ........................................................................................................... 20

9. DÜNYA TİCARETİ ......................................................................................................... 22

10. DÜNYA PAZAR FİYATI............................................................................................. 25

11. TÜRKİYE REZERVİ VE ÜRETİMİ ............................................................................ 27

12. TÜRKİYE TİCARETİ .................................................................................................. 29

13. ÖNERİLER ................................................................................................................... 32

KAYNAKLAR ......................................................................................................................... 33

4

33

KAYNAKLAR

Derleme çalışması olan bu kitapçığın hazırlanışında aşağıda yer alan raporlar, yayınlar

ve web sayfalarından yararlanılmıştır.

1- Aydoğanlı, O., Güvenilir, E. 1980. Türkiye Mangan Envanteri. MTA

2- Çınarlı, M. 1997. Mangan Çözeltilerinden Demirin Uzaklaştırılması ve Proses

Değişkenlerinin Etüdü. Yüksek Lisans Tezi, İTÜ Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.

3- Demir, A. 1996. Denizli-Tavas Mangan Cevherlerinin Asidik Liçi ve Proses

Optimizasyonu. Yüksek Lisans Tezi, İTÜ Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul

4- Gültekin, A.H. Manganez yataklarının köken tespitinde mineralojik ve kimyasal veriler.

İTÜ. Maden Fakültesi, Jeoloji Mühendisliği Bölümü, İstanbul

5- Zhang, W., Cheng, C. Y. 2007. Manganese Metallurgy Review. Part I: Leaching of

Ores/Secondary Materials and Recovery of Electrolytic/Chemical Manganese Dioxide.

Hydrometallurgy, 89, 137-159.

6- Öztürk H. Türkiye Manganez Yatakları: Oluşumları Ve Tipleri, İ.Ü. Müh. Fak. Jeoloji

Müh. Böl. Avcılar, İstanbul

7- Kartalkanat, A. 2012. Anadolu’da Madenciliğin Tarihçesi, Cumhuriyet Dönemi

Madenciliği, MTA Raporu No:11587, Ankara

8- D.P.T. 2001. Sekizinci Kalkınma Planı. Madencilik Özel İhtisas Komisyonu Raporu,

Metal Madenler Alt Komisyonu, Diğer Metal Madenler Çalışma Grubu Raporu

9- https://www.manganese.org/

10- https://www.mn25.ca/manganese

11- https://www.metalbulletin.com/

12- http://metalpedia.asianmetal.com/metal/manganese/

13- https://www.element25.com.au/site/the-manganese-project/about-manganese

14- https://www.usgs.gov/centers/nmic/manganese-statistics-and-information

15- https://www.earthmagazine.org/

16- https://www.trademap.org/

17- http://www.intracen.org/

18- https://investingnews.com

19- https://miningpricecom.wordpress.com

20- https://roskill.com/

21- https://www.globenewswire.com/

32

13. ÖNERİLER

Türkiye sanayisinin gelişimi sürecinde artacak, yüksek tenörlü manganez oksit cevheri

(metalürji, kimya ve batarya endüstrisine uygun dereceli cevherler) ihtiyacını mümkün olduğu

kadar yurt içinden karşılamaya gayret etmelidir. Türkiye, bir ölçüde buna öncelikle cari açığın

önüne geçmek için mecburdur. Aynı zamanda kalkınması için gerekli sermaye birikiminin

önemli bir bölümü ancak kendi öz kaynaklarının kullanımı şeklinde mümkün olacaktır.

Türkiye’nin manganez cevheri ve ürünlerine ihtiyacı her geçen gün artmaktadır. Demir-

Çelik ve diğer sektörler (kimya ve pil sektörü) de üretimde artışlar söz konusudur. Dolayısıyla,

manganez ihtiyacı her geçen gün artmaktadır. Bu nedenle, ihtiyacın yurt içi kaynaklardan

karşılanması amacıyla arama faaliyetlerine önem ve destek verilmelidir.

Demir-Çelik sektöründeki üretim artışına bağlı olarak artan ferromangan üretiminin yurt

içinde gerçekleştirilmesinde yarar görülmektedir. Bu kapsamdaki girişimlerin ivedilikle

başlatılması gerekmektedir.

Ülkemizde ithal edilen manganez cevherleri 400-650 ton civarında olup ihraç edilen

manganez cevherleri ise son yıllarda yaklaşık 40 bin ton civarındadır. İthal edilen manganez

cevherinin özelliklerine göre aynı standartlardaki cevherleri yurtiçinden karşılanması yönünde

çalışmalar yapılmalıdır.

Önümüzdeki dönemlerde gelişen teknolojiye bağlı olarak manganez tüketiminin yeşil

enerji yönünde artacağından manganez fiyatlarında yukarıya doğru hareketlilik

beklenmektedir. Ancak üretim ve arz artışı sebebiyle fiyatlar aşağı yönlüdür. Dünyada

manganez tüketiminin artması beklenmekte olup ülkemizde yeni kaynakların bulunmasına

yönelik çalışmaların aralıksız devam etmesi gerekmektedir. Bu aramalar diğer tüm metaller ve

hammaddeler için de geçerlidir.

Ülkemiz manganez cevheri ithalatı yapılmalı ancak ihracatta tedbirler alınmalıdır. Diğer

madenlerde olduğu gibi hammadde ihracatından çok ithalat yapılmalı ara ürün ve uç ürünlerin

üretildiği tesisler inşa edilmelidir. Bu yönde atılacak bir adım ithalat ve ihracat arasındaki farkı

kapamada ve işsizliğe katkısından dolayı etkili olacaktır. Manganezin kullanım alanlarına göre

ürünler geliştirilmeli ve buna göre işletmeler kurulmalıdır.

5

1. TANIMI VE ÖZELLİKLERİ

Manganez (Mn) diğer adı ile mangan, atom numarası 25, atom ağırlığı 54,93 g/mol,

ergime noktası 1246 °C, kaynama noktası 2150 °C, yoğunluğu 7,43 g/cm³ olan, gümüş grisi

renkli bir elementtir. Periyodik tablonun 7B grubunda geçiş elementleri arasında yer alır.

Doğada serbest olarak bulunmaz, genellikle demir ile birlikte mineraller içerisinde yer alır.

Yerkabuğunda; demir, alüminyum ve bakırdan sonra en bol bulunan elementtir.

Şekil.1. Manganez Elementinin Temel Özellikleri

Kimyasal özellikleri bakımından demirle benzerlikler gösterir. Demir gibi nemli

ortamlarda paslanır, yüksek sıcaklıklarda oksijen ve hava ile yanar, yüksek ısıda suyu

ayrıştırabilir, seyreltik mineral asitlerinde kolayca çözünür ve hidrojen açığa çıkar, halojenler,

ametaller, kükürt, karbon, oksijen ve azot gibi birçok elementle tepkimeye girer bileşik

oluşturur.

Manganez cevheri, magmanın kristalleşmesi sırasında Fe2+ iyonuyla beraber magmatik

minerallerin yapısına girerek özellikle amfibol grubu biyolitlerin ve minerallerin yapısında

zenginleşir.

Manganez madenciliği tüm dünyada genellikle açık işletme yöntemi ile yapılır.

Manganez cevheri çeşitli zenginleştirme yöntemleri (hidrometalurjik, pirometalurjik,

elektroliz) uygulanması sonucunda konsantre manganez elde edilir.

Üretilen manganezin büyük bir kısmı demir-çelik endüstrisinde alaşım elementi olarak

diğer kısmı ise pil-batarya sanayisi ve kimya endüstrisinde kullanılır.

Atom Numarası Atom ağırlığı

25 54,93

Kaynama noktası, oC 21501246

Ergime Noktası, oC Sembolü7,43

Yoğunluğu (g/cm3) Manganez

Elementin adı

Mn

6

Çağımızda sürekli artan çelik üretimi, manganez üretimindeki artışa da sebep olmuştur.

Çeliğe eklenen manganez; çeliğin dövülme, haddelenme, tokluk, mukavemet, sertlik, aşınma

ve rijitlik özelliklerini geliştirdiğinden kullanımı zorunludur. Manganez ayrıca cam ve seramik

endüstrisi, çinko ve uranyum zenginleştirmesi, zirai ilaç ve tıbbi ilaç sektöründe kullanılır.

Dünya manganez rezervlerinin toplamı yaklaşık 760 milyon ton dur. Mevcut

kaynakların % 30’u Güney Afrika, % 18’i Ukrayna, % 14’ü Brezilya ve % 13’ü Avustralya’da

bulunurken, önemli rezerve sahip diğer ülkeler; Gabon, Çin, Hindistan, Gana, Kazakistan ve

Meksika’dır. Dünya üretimi lideri ülkelerde ise Güney Afrika, Avustralya, Gabon, Çin,

Brezilya, Gana, Hindistan ve Ukrayna ilk sıralarda yer alır.

Manganez yatakları jeolojik oluşumları nedeniyle genellikle yüzeye yakın yataklar

olduğundan açık işletme ve nadiren yeraltı işletme yöntemleri ile işletilmektedir.

31

Tablo 10. Manganez Metal Döküntü ve Hurdaları İthalatı (GTİP-8111)

Yıl Manganez GTİP Adı İTHALAT MİKTAR (KG) İTHALAT ($)

2014

Manganez; işlenmemiş 616.368 1.363.217 Manganez tozları 147.679 498.431 Manganez hurdaları 0 0 Manganezden diğer eşya 1.125.706 2.665.371

TOPLAM 1.889.753 4.527.019

2015

Manganez; işlenmemiş 853.896 1.701.875 Manganez tozları 143.658 420.401 Manganez döküntüleri 25.000 38.750 Manganezden diğer eşya 670.897 1.327.967

TOPLAM 1.693.451 3.488.993

2016

Manganez; işlenmemiş 701.677 1.183.661 Manganez tozları 196.283 455.391 Manganez döküntüleri 50.000 76.000 Manganezden diğer eşya 783.309 1.288.667

TOPLAM 1.731.269 3.003.719

2017

Manganez; işlenmemiş 2.098.066 3.965.809 Manganez tozları 139.095 422.107 Manganez döküntüleri 74.000 117.640 Manganezden diğer eşya 570.106 1.020.644

TOPLAM 2.881.267 5.526.200

2018

Manganez; işlenmemiş 2.078.115 4.314.015 Manganez tozları 121.072 365.667 Manganez döküntüleri 12.000 28.140 Manganezden diğer eşya 216.620 441.534

TOPLAM 2.427.807 5.149.356 Kaynak: TÜİK

30

oluşturmaktadır. Manganez alaşımları ithalatının %54,6’lık kısmını Ukrayna ve sırasıyla

Norveç (%12), Gürcistan (%9), Malezya (%6,4)’dan yapılmıştır.

Tablo 9. Manganez Metal Döküntü ve Hurdaları İhracatı (GTİP-8111)

Yıl Manganez GTİP Adı İHRACAT MİKTAR (KG) İHRACAT ($)

2014

Manganez; işlenmemiş 816.085 118.208 Manganez tozları 0 0 Manganez hurdaları 28.770 107.575 Manganezden diğer eşya 98.220 795.931

TOPLAM 943.075 1.021.714

2015

Manganez; işlenmemiş 0 0 Manganez tozları 4.750 16.319 Manganez döküntüleri 0 0 Manganezden diğer eşya 859 5.007

TOPLAM 5.609 21.326

2016

Manganez; işlenmemiş 5.000 8.750 Manganez tozları 2.001 5.439 Manganez döküntüleri 800 2.200 Manganezden diğer eşya 37 767

TOPLAM 7.838 17.156

2017

Manganez; işlenmemiş 3.456 7.487 Manganez tozları 1.000 2.545 Manganez döküntüleri 2.000 5.200 Manganezden diğer eşya 16.161 44.264

TOPLAM 22.617 59.496

2018

Manganez; işlenmemiş 0 0 Manganez tozları 0 0 Manganez döküntüleri 0 0 Manganezden diğer eşya 0 0

TOPLAM 0 0 Kaynak: TÜİK

81. fasıldaki “manganez hurda ve döküntüleri (8111)” ticaretinde 2018 yılında 5,1

milyon dolarlık ithalat yapılmıştır. Gerçekleşen ithalatın % 72’si Çin ile olmak üzere İspanya,

Almanya ve Ukrayna ile yapılmıştır. Bu fasılda 2018 yılında ihracat gerçekleşmemiştir.

7

2. TARİHÇESİ

Manganez ilk kez 1774 yılında İsveç’li kimyager ve mineralog Johan Gottlieb Gahn

tarafından pirolüsit mineralinden karbonun indirgenmesi neticesinde keşfedilmiştir. O zamana

kadar demir bileşiği olarak bilinen manganez 1856 yılında Sir Henry Bessemer tarafından

çelikle alaşımı yapıldığında ticari önem kazanmıştır. 1912’de Amerika Birleşik Devletleri’nde,

paslanma ve korozyondan koruma için ateşli silahlar ve techizat yapımında kullanılmaya

başlanmıştır.

Tarihçilere göre, mangan bileşikleri çok eski tarihlerde; 17 bin yıl önce Paleolitik dönem

mağara duvar resimleri renklendirmede, Mısırlılar ve Romalılar döneminde cam eşyaların

yapımında ve renklendirmesinde ayrıca Spartalılar tarafından sert çelik üretiminde

kullanılmıştır.

Şekil 2. Manganezi keşfeden Johan Gottlieb Gahn ve Sir Henry Bessemer

(www.manganese.org)

Şekil 3. Paleolitik Dönem Mağara Resimleri, Mısırlılar ve Romalılara Ait Cam Eşyalar

8

3. MİNERALLERİ

Doğada, bileşiminde manganez bulunan 300’den fazla mineral mevcuttur. Manganez

elementi oksijen, karbon ve silisyum ile kolayca birleşerek birçok bileşik oluşturur. Bunlardan

metal üretiminde ve hammadde olarak en yaygın kullanılanları; pirolusit (MnO2), psilomelan

(BaMn9O18.2H2O), manganit (Mn2O3.H2O), hausmanit (MnMn2O4), rodokrosit (MnCO3),

rhodonit (MnSiO3), ramsdellit (MnO2), polianit (MnO2) , kriptomelan (KMn8O16), branuit

(3Mn2O3.MnSiO3), bixbit (Mn, Fe)2O3, jakopsit (MnFe2O4), hollandit (BaMn8O16), koronadit

(PbMn8O16) dir.

Pirolusit Psilomelan

Manganit Hausmanit

Rodokrozit Rhodonit

Şekil 4. En Yaygın Bulunan Manganez Mineralleri (geology.com, 2019)

29

12. TÜRKİYE TİCARETİ

Türkiye’nin manganez ticaretinde, 26. fasılda “manganez cevheri ve zenginleştirilmiş

manganez cevheri” ithalatında, yıllara göre pek farklılık olmamakla beraber ihracatta

değişiklikler yaşanmıştır.

2000’li yıllarda 23 bin dolarlık ihracat varken 2008’de 19 milyon dolara, 2009 - 2012

yılları arasında 7,5 - 16 milyon dolar, 2013 yılında 46,7 milyon dolar ile en yüksek seviyeye

ulaşmıştır. 2013 yılından sonraki dönemler ise tabloda verilmiştir.

2000 - 2007 yıllarında ithalat 200-400 bin dolar seviyesinde iken 2008 yılında yaklaşık

1,6 milyon dolar olarak gerçekleştirilmiştir. 2009 ve 2013 yılları arası yapılan ithalat 450-650

bin dolar arası gerçekleşmiştir. 2013 yılından sonraki ithalat verileri tabloda verilmiştir.

Tablo 8. Manganez Cevheri Ve Zenginleştirilmiş Manganez Cevheri (2602) Ticaret Değerleri

Yıl İhracat İthalat

Miktar (kg) Değer ($) Miktar (kg) Değer ($) 2014 125.113.326 13.704.492 565.364 410.226 2015 15.214.374 1.481.832 527.992 340.749 2016 36.174.441 3.223.802 394.896 249.259 2017 30.245.428 4.812.582 493.014 334.695

2018 49.407.122 6.578.359 711.250 619.711

Kaynak: TÜİK

26. fasıldaki “manganez cevheri ve zenginleştirilmiş manganez cevheri (2602)” ticareti

2018 yılında gerçekleşen toplam 6,5 milyon dolarlık ihracat ile ülkemiz dünya sıralamasında

19. sırada yer almıştır. Bu ihracatın yaklaşık % 70’lik kısmı Çin’e, kalan % 30’luk kısmı ise

Hindistan, Birleşik Krallık, Gürcistan, İran, İtalya ve İspanya’ya yapılmıştır. Diğer yandan aynı

fasılda dünya sıralamasında 41. sırada yer alan, 620 bin dolarlık ithalatımızın 500 bin dolarlık

bölümü Hindistan ve Brezilya ile yapılmıştır.

28. fasıldaki “manganez oksitleri (2820)” ticaretinde 2018 yılında ihracat ve ithalat

değerleri düşük (550 bin dolar-ihracat ve 987 bin dolar-ithalat) gerçekleşmiştir. İhracatın büyük

bölümü Belçika ve ABD ile ithalatın çoğunluğu ise Gürcistan, Hindistan ve Güney Afrika

Cumhuriyeti ile yapılmıştır.

72. fasıldaki manganez alaşımlarından “ferro manganez ve ferro siliko manganez” en

fazla ticareti yapılan alaşımlardandır. Manganez alaşımlarından 2018 yılında 388 milyon

dolarlık ithalat, 40 milyon dolarlık ihracat yapılmıştır. Bu ithalatta; GTİP numarası

720211800000, 720219000019 ve 720230000000 olan mangan alaşımları %95’lik kısmını

28

Türkiye’deki manganez madenciliği öncelikle iç tüketim ve dış satım etkenlerine

bağlıdır. Manganez cevherinin en çok kullanıldığı sektör, dünyada olduğu gibi, % 90–95

oranında demir-çelik endüstrisidir. Geri kalan % 5–10’luk kısmı kimya ve batarya endüstrisine

gitmektedir. Bu nedenle, Türkiye’nin manganez ihtiyacı ve tüketimi, demir-çelik üretimine

doğrudan doğruya bağlıdır.

Ülkemizdeki en büyük manganez rezervine sahip olan Denizli-Tavas-Ulukent yatağında

90’lı yıllarda büyük miktarlarda üretim gerçekleşmiştir. İşletmenin çalıştığı dönemlerde yılda

ortalama 20.000 ton üretim gerçekleşmiş ve bu üretim ağırlıklı olarak Erdemir olmak üzere

İsdemir ve Kardemir fabrikaları tarafından tüketilmiştir.

Tablo 7. Türkiye Manganez Rezervleri

İL Görünür Rezerv ADIYAMAN 7.509.723 ANKARA 71.898 ANTALYA 58.600 BALIKESİR 898.294 BURDUR 9.228.217 ÇORUM 5.080.939 DENİZLİ 20.451.259 ELAZIĞ 848.750 ERZİNCAN 139.381 ERZURUM 406.475 ESKİŞEHİR 18.930 İSTANBUL 2.622.198 KAHRAMANMARAŞ 59.859 KASTAMONU 50.000 KAYSERİ 270.440 KONYA 8.600.000 KÜTAHYA 963.033 MALATYA 346.284 MUĞLA 326.400 SİVAS 4.128.206 TOPLAM 62.078.887

Kaynak: MAPEG, 2019 (İşletmelerin 2018 yılı faaliyet raporlarından alınmıştır.)

Türkiye manganez cevher üretimi 2018 yılı MAPEG verilerine göre aşağıdaki tabloda

verilmiştir. Görüldüğü üzere 2013 yılında 320 bin ton cevher üretimiyle zirve yapılmış ancak

üretim düşüşü devam ederek 2016 yılında 46,8 bin ton ve 2017 yılında 77,89 bin ton ile

tamamlanmıştır.

2017 2016 2015 2014 2013 2012 2011

77.895 46.867 142.809 245.830 321.785 192.756 172.480 Kayna: MAPEG, 2019

9

Tablo 1. Ekonomik Değere Sahip Manganez Mineralleri

Mineral Adı

Formül

Renk

Mn içeriği

(%)

Sertlik

Yoğunluk (ton/m3)

Pirolüsit MnO2 Çelik grisi - siyah 63 6-7 5

Ramsdellit MnO2 Koyu gri - siyah 63 3 4,7

Polianit MnO2 Siyah - çelik grisi ... 6-6,5 5

Manganit Mn2O3.H2O " " " 62 4 4,3

Kriptomelan KMn8O16 " " " 45-60 5-6 4,3

Psilomelan BaMn9O18.2H2O Siyah - koyu gri 35-60 5-6 4,4-4,7

Hausmanit MnMn2O4 Kahverengi - siyah 72 4,8 4,7-5

Braunit 3Mn2O3.MnSiO3 " " 50-60 6-6,5 4,7-4,9

Bixbit (Mn, Fe)2O3 Siyah 30-40 6 5

Jakopsit MnFe2O4 " 24 6 4,8

Hollandit BaMn8O16 Siyah - çelik grisi 24 6 4,5-5

Koronadit PbMn8O16 " " " 24 5,2-5,6 4,5-5

Rodokrosit MnCO3 Kırmızı-pembe-kahve 48 3,5-4,5 3,3-3,6

Rodonit MnSiO3 Pembe 42 5,5-6,5 3,4-3,6

(metalpedia.asianmetal.com, 2019)

Şekil 5. Manganez Madeni İşletme Sahası Görünümü

10

4. CEVHER YATAKLARININ OLUŞUMU

Yeryüzünde farklı yollarla oluşmuş manganez cevher yatakları yaygın olarak bulunur.

Oluşum şekillerine göre genel olarak; hidrotermal, sedimanter, kalıntı (rezidüel) ve metamorfik

yataklar olmak üzere dört ana gruba ayrılmıştır;

1) Hidrotermal Manganez Yatakları: Bu yataklarda cevher genellikle damar, mercek ve

düzensiz şekiller halinde oluşur ve epitermal safhaya aittir. Plütonik ve sübvolkanik

magma ocaklarından türeyen hidrotermal gelişlerin sonucunda oluşurlar.

En önemli mineralleri; siyah manganez oksitlerden psilomelan, pirolüsit, manganit,

braunit ve hausmanittir. Bu tür manganez yatakları büyük rezervler içermezler ancak buna

karşın kimya endüstrisinde kullanılabilecek kalitede yüksek tenörlü manganez

cevherlerini oluştururlar.

2) Sedimanter Manganez Yatakları: Bu yataklarda cevher mineralleri yumru, şekilsiz,

toprağımsı yığınlar ve/veya pisolitik yapıdadır. Büyük rezervleri oluşturan bu tip

yataklarda demir tenörü de yüksektir ve bazı gang mineralleri bulunur.

En çok rastlanan mineralleri; pirolüsit ve psilomelan ile rodokrosit'tir. Ekonomik

yönden dünyanın önemli mangan yataklarını oluştururlar ve çoğunlukla sığ su ortamında

oksijeni bol zonlarda oluşmuşlardır. Ukrayna ve Avustralya'daki büyük Mn yatakları

sedimanter tip mangan yataklarıdır.

Şekil 6. Sedimanter Tip Manganez Yataklarının Oluşum Ortamı Şeması

27

11. TÜRKİYE REZERVİ VE ÜRETİMİ

MTA tarafından yapılmış maden arama çalışmalarıyla hazırlanan raporlara göre

ülkemizde hemen her bölgede manganez yataklarının varlığı tespit edilmiştir. Fakat bu

yatakların çoğunluğu düşük tenörlü ve küçük rezervli olduğundan ekonomik olarak işletilemez

niteliktedir. Dolayısıyla dünya manganez üretimindeki payımız oldukça azdır.

MTA’nın 1980 tarihli “Türkiye Manganez Envanteri” raporunda, toplam rezerv

(görünür+muhtemel+mümkün) 5,2 milyon ton olarak, 2012 tarihli “Cumhuriyet Dönemi

Madenciliği” raporunda, toplam rezerv (görünür+muhtemel) 4,5 milyon olarak verilmiştir.

Konu ile ilgili kaynaklarda farklı rezerv verilerinin bulunması ise zaman içerisinde

gerçekleşen üretimin düşülmemesi, özel sektördeki rezerv farkları ve rezerv geliştirme

çalışmalarından kaynaklanmaktadır. MAPEG’e iletilen 2018 yılı işletme faaliyet raporlarındaki

beyanlara göre manganez rezervi Tablo 7’de verilmiştir.

Ülkemizde bulunan manganez yatakları; jeolojik oluşum şekilleri ve yaşları, yan

kayaçları, mineralojik ve yapısal özelliklerine göre dört ana gruba ayrılmıştır;

Birinci grup: Genellikle radyolaryalı çörtler içindeki hidrotermal ve hidrojenetik

türdeki, düşük rezervli manganez yataklarıdır. Bunlar, genelde katman yapılı olarak Karakaya,

İzmir – Ankara – Erzincan - Kars ve Güneydoğu Anadolu sütür kuşağının epiofiyolitleri içinde

yaygındırlar.

İkinci grup: Batı Toros'larda Alt Kretase yaşlı karbonatlar içindeki siyah şeyllerle

ilişkili yataklardır. Bunlar, rodokrosit gibi mangan karbonatlar ve bunların oksitlenme

ürünlerinden oluşmakta ve nispeten yüksek rezervler içermektedir. En tipik örnekleri Denizli -

Ulukent ve güney bölgelerde bulunmaktadır.

Üçüncü grup: Karadeniz kıta yayının volkanotortulları içindeki hidrotermal oluşumlu

yataklardır, Karadeniz kıyısı boyunca yaygın gözlenen bu yatakların bazıları Ocaklı, Güce,

Ebuhemşin ve Çiftliksanca yataklarıdır. Damar, stok ve katman yapılı cevherleşmeler

volkanitler ile ardalanmalı çökellerin çeşitli düzeylerinde bulunur.

Dördüncü grup: Trakya Havza'sındaki Oligosen yaşlı çökeller içinde bulunan bu

yataklar Karadeniz'i çevreleyen Chiatura, Nikopol ve Varna’daki yataklarla jenetik benzerlik

gösterirler. Genelde düşük Mn-Si içerikli ancak yüksek rezervlidir. İşletildiği dönemde bu

yatakların ülke üretimine katkısı, oldukça yüksek olmuştur.

26

(tradingeconomics.com, 2019)

Şekil 18. Metal Manganez (% 44 Mn İçeren Kuru Metrik ton-dmtu) Fiyatı

Yıl Değer ($/ton)

2005 1.515,00 2006 1.385,00 2007 3.210,00 2008 4.580,00 2009 2.390,00 2010 2.760,00 2011 3.480,00 2012 2.950,00 2013 2.330,00 2014 2.290,00 2015 2.140,00 2016 1.660,00 2017 1.850,00 2018 2.150,00 2019 1.880,00

(tradingeconomics.com, 2019)

Şekil 19. Elektrolitik Metal Manganez (% 99,7 Mn) Fiyatı

0,00

1,00

2,00

3,00

4,00

5,00

6,00

7,00

8,00

9,00

Oca

kN

isan

Tem

muz

Ekim

Oca

kN

isan

Tem

muz

Ekim

Oca

kN

isan

Tem

muz

Ekim

Oca

kN

isan

Tem

muz

Ekim

Oca

kN

isan

Tem

muz

Ekim

Oca

kN

isan

Tem

muz

Ekim

Oca

kN

isan

Tem

muz

Ekim

2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019

$/dmtu

0500

100015002000250030003500400045005000

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

2015

2016

2017

2018

2019

Değer ($/ton)

11

3) Kalıntı (Rezidüel) Manganez Yatakları: Bu tip yataklar, bileşiminde az miktar

manganez bulunan kayaçların atmosfere yakın kısımlarında meydana gelen ufalanma

sonucu kayacın bir kısım elementlerinin taşınıp, manganezin yerinde zenginleşmesi ile

oluşur. Büyük rezervler oluşturan bu tür yataklardan metalürji sanayisi ve kimya

endüstrisinde kullanılabilecek kalitede cevher üretilebilmektedir. Hindistan ve

Gabon'daki yataklar bu tür oluşumlara örnektir.

4) Metamorfik Manganez Yatakları: Çeşitli yollarla oluşan diğer manganez yataklarının

sıcaklık ve basınç etkisi altında değişime uğraması sonucu oluşan, ortalama % 40-50 Mn

içeren yataklardır.

Bu yatak tiplerinin hepsindeki manganez cevherleri; oksit, karbonat ve/veya silikat

bileşikleri şeklindedir. Ekonomik yönden en çok öneme sahip olanlar genelde manganez

oksitlerdir. Karbonat ve silikatlı olan cevherler ticari olarak daha az öneme sahiptirler. Bu

nedenle jeolojik literatürde genellikle manganez cevheri olarak genelde manganez oksit

yatakları dikkate alınır.

Madencilikte metalik madenler sınıfında yer alan manganez; cevherlerinin içerdiği Mn

oranlarına göre de sınıflandırılmıştır;

1- Manganez cevheri; % 35’ten daha çok Mn içeren cevher

2- Demirli manganez cevheri; % 10-35 arasında Mn içeren cevher

3- Manganezli demir cevheri; % 5-10 arasında Mn içeren cevher

12

Şekil 6. Manganez Cevheri Arazi Görünümü Ve Örnekleri

Manganez cevherleri içerisinde, cevherin ekonomik değerini düşüren bazı istenmeyen

içerikler bulunabilir. Bunlar sırasıyla;

1. Demir, bakır, çinko, gümüş, kurşun gibi diğer metaller

2. Kireç, magnezyum oksit, alümina, silis gibi gang mineraller

3. Su, organik madde, karbondioksit gibi uçucu maddeler

4. Fosfor ve kükürt gibi metalik olmayan maddelerdir.

Cevherin içerisinde yer alan bu empürite uzaklaştırmak için farklı saflaştırma

(zenginleştirme) yöntemleri uygulanır. Örneğin rodokrosit cevherinde bulunan karbondioksiti

veya suyu uzaklaştırmak için kalsinasyon işlemi yapılır. Ancak cevherin içerisinde yüksek

oranda fosfor bulunuyorsa bunu uzaklaştırma imkanı olmadığından cevher olarak kullanılmaz.

25

10. DÜNYA PAZAR FİYATI

2019 yılının ilk yarısında manganez cevheri fiyatları beklenmedik şekilde yüksek

seviyede seyretmekteydi. Manganez pazarında bir yıldan fazla süredir artan arzın fiyatları daha

normal bir seviyeye düşüreceği beklentisi vardı. Bu beklenti henüz önemli ölçüde

gerçekleşmedi. 2018 sonundan bu yana hafifçe yumuşamasına rağmen, beklentinin aksine

yüksek kalite cevher için gösterge fiyatları 6 $/dmtu seviyesinin altına düşmemiştir.

Son üç yılda manganez cevheri üretiminde önemli bir artış olmuştur, bunun çoğu Güney

Afrika üretimindeki önemli artıştan kaynaklanmıştır. 2016 yılından bu yana, küresel manganez

cevheri üretimi yaklaşık % 30 artmıştır. Buna rağmen, piyasa fiyatlamaya çok geç tepki vermiş

ve yüksek seyreden fiyatlanma 2019’un son aylarına doğru düşüş eğilimine geçmiştir.

Çelik, manganez talebini karşılamaya devam edecek olsa da, bataryalarda manganez

tüketiminin önümüzdeki on yılda hızla artması beklenmektedir. Bataryalarda manganez

tüketiminin ne kadar hızlı olacağı ve lityum-iyon bataryaya gelen talebin karşılanması için

hangi manganez ürün ve üretim işlemlerinin gerekli olacağı konusunda birçok belirsizlik devam

etmektedir.

Elektrolitik metal manganez fiyatı, alüminyum ve alaşımlı çelik endüstrisinde ve

sektördeki ekonomik faaliyetlere göre belirlenmeye devam edecek ancak pil endüstrisi

elektrolitik metal manganez fiyatı üzerinde artan bir etkiye sahip olacak. Bu beklentilere göre

elektrolitik metal manganez fiyatı 2040 yılında 4.000 $/t olarak tahmin edilmektedir.

24

Tablo 6. Manganez Cevheri Ve Zenginleştirilmiş Manganez Cevheri Dünya İthalat Değerleri

(x1000 $)

İthalatçı Ülkeler 2014 2015 2016 2017 2018 Çin 2.718.871 1.994.855 2.074.643 4.005.516 5.827.259 Hindistan 610.769 318.159 241.534 777.341 743.296 Kore Cumhuriyeti 301.210 221.882 167.423 324.305 415.818 Malezya 325 14.310 44.375 242.773 378.501 Rusya 141.794 103.540 107.670 211.810 364.822 Japonya 234.248 198.180 145.255 310.518 349.972 Norveç 210.134 189.951 132.520 290.404 331.234 Ukrayna 160.282 186.121 132.006 223.440 182.796 ABD 91.832 98.985 45.825 78.595 131.999 İspanya 111.505 65.586 58.904 148.275 122.713 Fransa 47.730 47.822 57.060 89.188 107.031 Diğer Ülkeler 376.937 236.733 177.584 345.134 401.792 TOPLAM 5.005.637 3.676.124 3.384.799 7.047.299 9.357.233 (https://www.trademap.org, 2019)

Şekil 17. Dünya Manganez İthalat Payı

Avrupa, Kuzey Amerika, Japonya, Kore gibi birçok ülke son dönemde manganez

ihtiyaçlarının tamamını, elektrolitik manganez (EMM, EMD) ve manganez sülfat bazında

ithalat yolu ile sağlamaktadır.

ABD ihtiyacı olan ferromanganez ithalatını; Güney Afrika, Çin, Ukrayna ve Kore’den,

silikomanganez ithalatını ise; Güney Afrika, Gürcistan, Norveç ve Avustralya’dan

yapmaktadır.

Çin62,28%

Hindistan7,94%

Kore Cumhuriyeti4,44%

Malezya4,05%Rusya

3,90%Japonya3,74%

Norveç3,54%

Ukrayna1,95%

ABD1,41%

İspanya1,31%

Fransa1,14%

Diğer Ülkeler4,29%

DÜNYA İTHALATINDAKİ PAY (%)

13

5. CEVHERİN ZENGİNLEŞTİRMESİ

Manganez madenlerinde çıkarılan cevher, tüvenan (parça cevher) olarak satışa uygun

değilse, yani düşük tenörlü ise cevherin tenörünü yükseltmek ve ekonomik değerini artırmak

için zenginleştirme tesislerine gönderilir.

Cevherin niteliğine göre seçilen ve uygulanan zenginleştirme işlemleri (hidrometalurjik,

pirometalurjik ve/veya elektrolitik yöntemler) sonucunda konsantre manganez cevheri elde

edilir.

Zenginleştirme işlemleri genellikle ayıklama, tane boyu küçültme (kırma-öğütme) ve

boyutlandırma (eleme-sınıflandırma) ile başlar. Bunun ardından cevherin niteliğine bağlı

olarak; gravite, manyetik veya elektrostatik ayırma işlemi yapılır. Devamında flotasyon,

kalsinasyon ve/veya liç yöntemleri uygulanabilir ve cevher içindeki yararlı ve yararsız unsurlar

ayrılır. İzleyen aşamada, elde edilen cevherin sudan arındırılması işlemleri (kurutma, vb.)

yapılır ve saflaşmış Mn elde edilir.

Birçok durumda zenginleştirme işlemi bu aşamada sona erer ve konsantre cevher olarak

satılır. Ancak endüstriyel kullanım alanlarına uygun olarak; briketleme, peletleme, sinterleme

işlemi neticesinde ürünler (kalsine cevher, peletlenmiş cevher, sinterlenmiş cevher) haline

getirilir.

Son yıllarda dünyanın birçok ülkesinde batarya sanayisinde tercih edilen manganez

ürünü, elektrolitik manganezdir.

Elektrolitik manganez; manganez dioksit (MnO2) veya manganez karbonat (MnCO3)

cevherlerinin ileri zenginleştirme (çöktürme, saflaştırma ve elektroliz) işlemleri sonucunda elde

edilir, yüksek konsantre (%99,7 Mn) üründür ve ticari olarak iki formu bulunur;

1- Elektrolitik metal manganez - EMM

2- Elektrolitik manganez dioksit - EMD

14

(https://www.jxscmachine.com/new/manganese-ore-beneficiation)

Şekil 7. Cevher Zenginleştirme Aşamaları Basitleştirilmiş Akış Şeması

Şekil 8. Manganez madeni işletmesi, Güney Afrika, Johannesburg

23

Tablo 5. Manganez Cevheri Ve Zenginleştirilmiş Manganez Cevheri Dünya İhracat Değerleri

(x1000 $)

İhracatçı Ülkeler 2014 2015 2016 2017 2018

Güney Afrika 1.643.561 1.128.108 1.401.222 2.527.273 3.605.482 Gabon 712.811 630.612 490.204 1.147.697 1.388.500 Brezilya 229.453 149.147 201.815 365.636 406.306 Gana 100.663 155.381 288.075 Fil Dişi Sahili 29.601 20.115 12.727 52.976 104.229 Kazakistan 80.054 20.091 20.869 49.140 33.090 Polonya 45 1 2 13.799 30.233 Zambiya 13.767 908 6.395 31.203 26.967 Malezya 40.774 28.900 34.098 23.193 23.021 Fas 12.714 13.374 21.155 17.401 20.465 Fransa 11.003 9.069 21.936 40.758 19.311 Hollanda 21.268 11.302 3.677 15.037 14.843 Rusya 582 27 1.564 6.350 13.187 Çin 2.182 4.801 7.097 7.991 12.364 Meksika 15.270 12.045 21.733 16.161 9.975 Belçika 2.419 2.273 2.358 9.561 9.899 Gürcistan 2.570 3.163 19.853 3.219 9.827 Hindistan 2.048 205 229 250 8.827 Türkiye 13.704 1.449 3.217 4.813 6.578 Singapur 12.544 8.844 9.801 6.010 5.727 Diğer Ülkeler 1.518.872 1.041.136 547.746 30.224 43.937 TOPLAM 4.365.242 3.085.570 2.928.361 4.524.073 6.080.843

(https://www.trademap.org, 2019)

Şekil 16. Dünya Manganez İhracatı Payı

Güney Afrika59,29%

Gabon22,83% Brezilya

6,68%

Gana 4,74%

Fil Dişi Sahili1,71%

Diğer Ülkeler4,74%

DÜNYA İHRACATINDAKİ PAY (%)

22

9. DÜNYA TİCARETİ

Manganez birçok sektör için kritik bir hammaddedir ve dünya ekonomisinin büyük bir

kısmı güvenilir tedarik yöntemleri ile sağlanır.

Uluslararası Ticaret Merkezi (ITC) verilerine göre; manganez cevheri ve

zenginleştirilmiş manganez cevheri (2602), manganez oksitleri (2820), ferro manganez (72) ile

manganez hurdaları ve döküntüleri (8111) temel bazında yapılmaktadır.

Tablo 4. Ticari Manganez Ürünleri ve GTIP (Gümrük Tarife İstatistik Pozisyonu) Numaraları

Ticari Ürün Adı

GTIP

Manganez cevheri ve zenginleştirilmiş manganez cevheri 260200000000

Mangan dioksit 282010000000

Mangan oksit 282090100000

Diğer Mangan Oksitler 282090900000

Ferro-manganez (C oranı >%2) 720211800000

Diğer ferro manganez 720219000019

Ferro-siliko-manganez 720230000000

Manganez; İşlenmemiş 811100110011

Manganez tozları 811100110012

Manganez döküntüleri 811100190011

Manganezden diğer eşyalar 811100900000

Buna göre manganez cevheri ve zenginleştirilmiş manganez cevheri bazında tüm

dünyada yapılan ithalat ve ihracatının toplamı 2018 yılında 15,5 milyar dolar olarak

gerçekleşmiştir.

İhracatta; 2018 yılında 6,08 milyar dolarlık işlem gerçekleşmiş ve bunun % 59,29’luk

kısmını Güney Afrika gerçekleştirmiş ve ilk sırada yer almıştır. Güney Afrika’yı sırasıyla

Gabon (% 22,83), Brezilya (% 6,68), Gana (% 4,74), Fildişi Sahili (% 1,74) takip etmiştir. Bu

beş ülkenin yapmış olduğu ihracat tüm manganez cevheri ve zenginleştirilmiş manganez

cevheri ihracatının % 95,26’sını oluşturmuştur.

İthalatta; 2018 yılında yaklaşık 9,4 milyar dolarlık bir işlem gerçekleşmiş ve bunun %

62,28’lik kısmını Çin gerçekleştirmiştir. Çin’i sırasıyla; Hindistan (% 7,94), Kore Cumhuriyeti

(% 4,44), Malezya (% 4,05), Rusya (% 3,9), Japonya (% 3,74) takip etmiştir.

15

6. KULLANIM ALANLARI

Manganez cevherinin kullanım alanları genel olarak dört gruba ayrılır;

1. Metal sanayi (% 48-50 Mn içeren cevher)

2. Kimya sanayi (% 74-84 MnO2 içeren cevher)

3. Pil-batarya sanayi (% 78-85 MnO2 içeren cevher)

4. Diğer amaçlar

Günümüzde manganezin en fazla kullanıldığı alan metal sanayisidir. Tüm dünyada

üretilen manganez cevherinin yaklaşık % 90’ı demir-çelik sektöründe kullanılır.

Özellikle çeliğin üretiminde; oksijenin ve kükürdün uzaklaştırılmasında katkı maddesi

olarak ve alaşım bileşeni olarak yararlanılır. Çeliğe kazandırdığı yüksek çekme ve uzama

kabiliyeti nedeniyle de, demiryolu raylarında, bağlantılarında, kesişme noktaları ve makasların

yapımında kullanılır. Ortalama olarak 1 ton çelik üretiminde % 1’i kadar manganez kullanılır,

bazı özel alaşımlarda bu oran %15’e kadar çıkabilir.

Manganez demirin en önemli ikinci alaşım öğesidir, ilk sırada karbon bulunur. Aşınma

ve çekme direncini artırmak için içine manganez katılan demir, ağır tonajlı yüklerin

taşınabilmesini sağlar.

Alüminyumla alaşımı ile elde edilen metal, korozyona karşı yüksek dayanımlı olur ve

içecek kutuları, mutfak eşyaları, çatı kaplamaları, araba radyatörleri gibi ürünlerin yapımında

kullanılır.

Bakırla alaşımları ise elektrik dirençleri ve ısıtıcı rezistansların yapımında yer alır.

Ayrıca çinko ve magnezyumla alaşımları; özel tasarım mücevher yapımında kullanılır.

16

http://metalpedia.asianmetal.com

Şekil 9. Manganez Alaşımlı Alüminyum, Çelik ve Bakır Ürünler

İkinci önemli kullanım alanı ise kimya sanayisidir. Özellikle manganez sülfat

(MnSO4), sodyum ve potasyum permanganat pek çok kimyasal işlemde yer alır. Örneğin; güçlü

oksitleyici olarak, nicel analizlerde ve tıp alanında, içme suyu ve atık su arıtma sistemlerinde,

tarımda toprağı beslemede ve böcek ilacı olarak meyve ağaçlarındaki zararlı mantarları

önlemede, ayrıca oto boyalarında ve yem sanayisinde katkı maddesi olarak kullanılır.

Şekil 10. Manganez Sülfat Ve Potasyum Permanganat Tozu

21

Şekil 14. Dünya Manganez Üretim Payları

Manganezin ikincil olarak üretimi; manganez içeren hurdalar, döküntüler ve üretim

artıklarının (toz) geri dönüşüm tesislerinde ayrıştırılması ile mümkün olmaktadır.

Tüm dünyada özellikle atık pil ve bataryaların geri dönüşüm işlemleri ile önemli

miktarda manganez üretimi gerçekleşmektedir.

(global-recycling.info, 2019)

Şekil 15. Atık Piller ve Geri Dönüşümle Elde Edilmiş Manganez

20

8. DÜNYA ÜRETİMİ

Yerkabuğunda bol bulunan metallerden olan manganez madenlerinde genellikle açık

işletme yöntemi uygulanır.

Amerikan Jeoloji Araştırmaları Kurumunun (USGS, Mineral Commodity Summaries)

2019 yılı raporuna göre, 2017 yılı dünya toplam metal manganez üretimi 17.300.000 ton dur.

Dünya toplam manganez rezervinin % 30’una sahip olan Güney Afrika, son yıllarda

yaklaşık % 30’luk pay ile en büyük metalik manganez üretici durumundadır.

Üretim lideri 5.400.000 ton ile Güney Afrika olup, onu takiben Avustralya 2.820.000

ton, Gabon 2.190.000 ton, Çin 1.700.000 ton, Brezilya 1.160.000 ton, Gana 810.000 ton,

Hindistan 735.000 ton, Ukrayna 735.000 ton üretim gerçekleştirmiştir.

Metal manganez üretiminde bugüne kadarki en büyük üreticilerden olan Çin;

ülkesindeki manganez rezervinin azalması, sıkı çevresel düzenlemeler, artan işçilik ve enerji

maliyetleri nedenleriyle 2017 yılından beri bazı Mn madeni ve zenginleştirme tesisini

kapatarak metalik Mn üretimini önemli ölçüde azaltmıştır. Ancak manganezin alaşımları

(ferromangan ve silikomangan) bazında halen dünyanın en büyük üreticisi durumundadır.

Tablo 3. Dünya Manganez Üretimi

USGS, Mineral Commodity Summaries, 2019 Raporu. * kesinleşmemiş veriler

2014 2015 2016 2017 2018 *

Güney Afrika 5.200.000 5.900.000 5.300.000 5.400.000 5.500.000 31

Avustralya 3.000.000 2.450.000 2.240.000 2.820.000 3.100.000 16

Gabon 1.860.000 2.020.000 1.620.000 2.190.000 2.300.000 13

Çin 3.000.000 3.000.000 2.330.000 1.700.000 1.800.000 10

Brezilya 1.040.000 1.090.000 1.080.000 1.160.000 1.200.000 7

Gana 418.000 416.000 553.000 810.000 850.000 5

Hindistan 945.000 900.000 745.000 735.000 770.000 4

Ukrayna 422.000 410.000 425.000 735.000 740.000 4

Malezya 378.000 201.000 266.000 478.000 510.000 3

Meksika 236.000 220.000 206.000 212.000 220.000 1

Kazakistan 385.000 222.000 212.000 168.000 170.000 1

Diğer Ülkeler 866.000 671.000 723.000 892.000 840.000 5

Toplam 17.800.000 17.500.000 15.700.000 17.300.000 18.000.000 100

ÜLKE2017

Dünya Payı (%)

ÜRETİM (Ton)

17

Üçüncü olarak pil-batarya sanayisinde, lityum-iyon ve alkali pillerin üretiminde katot

malzemesi olarak kullanılan önemli bir elementtir. Doğal manganez dioksit; standart kuru

pillerin üretiminde kullanılırken, yüksek performanslı bataryaların (cep telefonu, tablet

bilgisayar, kamera vb.) yapımında konsantre manganez dioksit kullanılır. Askeri amaçla

kullanılan bazı bataryalarda ise manganez klorür kullanımı mevcuttur.

Günümüzde otomotiv sektöründe özellikle Avrupa ve Amerika’daki elektrikli otomobil

üreten fabrikalarda, yüksek performanslı şarj edilebilir lityum-iyon batarya (nikel-kobalt-

manganez-NCM) yapımında Mn kullanılmaktadır.

Dünyada her geçen gün artan elektrikli otomobil üretimi, manganez cevherine olan

talebi daha da arttıracaktır.

Şekil 11. Mn İçeren Bataryaların Kullanım Alanları

Manganezin kullanıldığı diğer alanlar ise; cam ve seramik sanayi, tıbbi ilaç endüstrisi,

metal kaynak yapımı ve çinko ile uranyumun zenginleştirilmesi işlemleridir.

18

7. DÜNYA REZERVİ

Dünyada otuzdan fazla ülkede bulunan manganezin, Amerikan Jeoloji Araştırmaları

Kurumunun (USGS) 2019 raporuna göre; toplam rezervi 760 milyon ton olup, bunun 230

milyon tonu Güney Afrika’da, 140 milyon tonu Ukrayna’da, 110 milyon tonu Brezilya’da, 99

milyon tonu Avustralya’da bulunmaktadır.

Önemli miktarlarda rezerve sahip diğer ülkeler ise Gabon (65 milyon ton), Çin (54

milyon ton), Hindistan (33 milyon ton), Gana (13 milyon ton), Kazakistan (5 milyon ton) ve

Meksika (5 milyon ton)’dır. ABD’de ve Avrupa’da manganez rezervleri bulunmamaktadır.

ABD’de tüketilen tüm manganez Gabon, Avustralya, Güney Afrika ve Brezilya’dan ithal

edilmektedir.

Tablo 2. Dünya Manganez Rezervleri

ÜLKE REZERV (ton) DÜNYA PAYI (%)

Güney Afrika 230.000.000 30

Ukrayna 140.000.000 18

Brezilya 110.000.000 14

Avustralya 99.000.000 13

Gabon 65.000.000 9

Çin 54.000.000 7

Hindistan 33.000.000 4

Gana 13.000.000 2

Kazakistan 5.000.000 1

Meksika 5.000.000 1

Diğer Ülkeler 6.000.000 1

Toplam 760.000.000 USGS, Mineral Commodity Summaries, 2019

19

Şekil 12. Dünya Manganez Rezervi Ülkelere Göre Dağılım

Ayrıca okyanus tabanlarında bulunan manganez yumruları çok önemli potansiyel

manganez kaynaklarını oluşturmaktadır. Çapı 15 cm’ye kadar ulaşabilen bu yumrular, yoğun

olarak derin deniz tabalarındaki abisal düzlüklerde (4.000-6.000 m) bulunur, manganez

haricinde demir, nikel, bakır ve kobalt içerirler.

Okyanuslardaki mangan yumruları rezervinin toplam 3 trilyon tonun üzerinde olduğu

tahmin edilmektedir. Özellikle Pasifik okyanusundaki mangan yumrularından cevher üretimine

dair birçok araştırma ve teknoloji geliştirme projesi yapılmıştır. Ancak bu yumrulardan cevher

üretimi ancak derin deniz tabanı madenciliği teknolojisinin gelişmesi ve ekonomik hale gelmesi

ile gelecekte mümkün olabilecektir.

(geology.com, 2019)

Şekil 13. Pasifik Okyanusundan Manganez Yumruları