wwwsavarkarsmarakcom

जातयचछदक नबध लखक सवातयवीर वनायक दामोदर सावरकर

इटरनट अधकार

सवातयवीर सावरकर राषटरय समारक

सवातयवीर सावरकर मागर दादर पिशचम मबई ४०००२ ८

परकलप सचालक रणिजत वकरम सावरकर

जा य छदक िनबध भाग १

लखाक १ ला

पर तत या जातीभदाच इ टािन ट व lsquoमला वाटत की दशा या राजकीय सामािजकपरभित पिरि थतीच आिण ती सधार यासाठी ठरल या िसदधा तपराय उपायाच जञान मलाना लहानपणापासनच क न दण अ यत आव यक झाल आह राजकीय िसदधा ताच िन सामािजक परम याच िव या यारस लहानपणापासनच बाळकड दण (जस अव य) त वतच जातीभद जाती वष िन जातीम सर याच योगान आमचा दश कसा िवभागला जात आह कसा भाजन िनघत आह कसा करपन जात आह याचही जञान रा टरीय शाळतील मलाना िमळाल पािहज जातीभद सोड याची आव यकता िकती आह ह आम या िव या यारस समजल पािहजrsquo -लोकमा य िटळक (बळगावच याखयान१९०७) आप या िहद रा टरा या सामािजक सा कितक आिथरक आिण राजकीय जीवनाशी परथम चातवर यर आिण नतर याचच िवकत व प असलली जातीभद स था ही इतकी िनगिडत झालली आह की आप या िहद वा आयर रा टरा या विश याची याखया काही काही मितकारानी lsquoचातवर यर यव थान यि मन दश न िव यत त ल छदश जानीयात आयारवतर ततः परम rsquo अशीच िदलली आह अथारत आप या िहद रा टरा या उ कषारच य जस या आप या जीवना या ततततशी गफन रािहल या जातीभदास अस याचा उ कट सभव आह तसाच आप या रा टरा या अपकषारचही तीच स था एक बलव तर कारण अस याचाही िततकाच उ कट सभव आह यातही मळच चातवर यर ज lsquoगणकमर िवभागशः स टमrsquo त लोपत जाऊन आज या ज मिन ठ जातीभदाचा फलाव होऊ लागला याच वळी आिण तसाच आप या िहद थानाचा अधःपातही होत आला आिण या वळी बटीबद आिण रोटीबद जातीभदान अ यत उगर व प धारण कल तोच काळ आप या अधःपाताचाही परमाविध करणारा ठरला जातीभद िन अधःपात याच समकालीन व या समकालीनतमळ तर या जातीभदाचा आिण या अधःपाताचा सबध कवळ काकतालीय योगाचा आह की कायरकारण भावाचा आह याची शका अ यत उ कटतन न यण कवळ अशकय आह यामळ आप या रा टरा या अपकषारची कारण शोधताना इतर मह वा या गो टीपरमाणच या जातीभदा या पर तत या

व पा या इ टािन टतची छाननी करण ह भारतीय रा टरधरीणाच आजच एक अ यत वयर (Urgent) आिण अपिरहायर कतर य झालल आह एखाद उ यान फळाफलानी डवरलल िनकोप वकषा या िव तीणर परौढीन िन िनरोगी लतावली या सलील शोभन उ हािसत असलल पाहन तथील परकाश पाणी आिण खत ही बहधा िनद ष असावी अस अनमान जस सहज िनघत तसच त वकष खरटलल फळ िकडलली फल िशिथललली िदसताच या र हासास आधारभत असल या परकाश पाणी खतपरभित घटकापकी कोणत तरी एक वा अनक वा सवरच दोषी झालली असली पािहजत हही अनमान तसच सहज िन पािदत होत आिण या पर यकाची छाननी क न दोष कशात आिण िकती परमाणात सापडतो याच िनदान करण आिण तदनसार त त दोष िनमरल करण हच या बागवानाच आ य कतर य ठरत परत या टीन पाहता िहद रा टरा या अपकषारस ही आमची जातीभद स था िकती परमाणात आिण कशी कारणीभत झाली आह िकवा झालीच नाही याच िववचन आव यक असनही आ हास यिकतशः त सागोपाग करण आज शकय नाही कारण जातीभदा या आज या व पाच पिरणाम िवशद क जाताच आम या राजकीय पिरि थतीचा िवचार करमपरा तच होणार आिण परचिलत राजकारण स यासा या शखलन जखडलली आमची लखणी यास तर िशवही शकत नाही यासाठी तो भाग तसाच सोडन या जातीभदाच आम या रा टरा या सि थतीवर आिण परगतीवर सामा यतः काय पिरणाम झालल आहत याच कवळ िदगदशरन क नच आ हास या परा तािवक भागास आटोपत घयाव लागल कोणाच मत परमाण मानाव आिण ह िदगदशरन करताना या िवषयासबधी लो िटळकावाचन दसर कोणाच मत अिधक अिधकारयकत असणार आह ग या शभर वषारत िहद थानात आप या िहद रा टरा या िहतािहतािवषयी उ कट मम वान स म िववकान आिण वाथरिनरपकष साहसान सवर बाजनी समि वत िवचार कलला जर कोणी प ष असल तर त लोकमा य िटळकच होत या तव आम या िहद रा टरा या अपकषार या कारणपरपरिवषयाची याची मत अगदी िसदधा तभत नसली तरी इतर कोण याही मतापकषा अिधक आदरणीय िवचारणीय आिण िव वसनीय असणारच यातही जातीभदासारखया धािमरक स था हणन सनातन स था हणन साधारण लोक या पर नास समजतात या िवषयावर राजकारणात आिण धमरकारणात सनातनी समज या जाणार या कोिट कोिट लोकाचा िव वास आिण नत व यान सपािदल या लोकमा या या मताच मह व िवशषच असल पािहज वा तिवक पाहता आजकाल कोण सनातन ह ठरिवण दघरटच आह जो या वळी एखा या सधारणस िवरोध करतो आिण एखा या ढीस उचलन धरतो तो या वळपरता िनदान या परकरणी तरी सनातनी हणिवला जातो इतकच काय त सनातनीपणाच स याच लकषण आह या तव वतः लोकमा यावरही जरी बिह कार पडलल होत अनक धमरमातरडानी यानाही जरी पर छ न सधारक हणन िहणिवल होत तरीही िहद स कती या रकषणाथर यानी उ या आय यभर जी नटाची झज घतली आिण अगदी िन पाय होईतो परचिलत समाज घटनला कोणाचाही अनाव यक धकका लाग नय आिण अतगरत यादवी वाढ नय हणन सधारणा िवरोधाचा ती

आरोप सहन क नही जी सतत काळजी घतली यामळ को यविध िहदचा सनातन धमर सरकषक हणन लोकमा यावरच िव वास बसलला होता या सवर कारणासाठी जातीभदा य व पािवषयी लोकमा यासारखा अगरग य सनातनी राजकीय पढारी दखील काय हणतो ह पािहल असता तो जातीभद आप या िहद समाजा या अपकषारला कसा कारणीभत होत आह ह या या या लखावर उदधत कल या श दावतरणान िदसन यत lsquoजाती वष आिण जातीम सर यानी आमचा दश कसा करपन जात आह कसा भाजन िनघत आह (आिण हणनच तो जातीभद मोड याची िकती आव यकता आह)rsquo यािवषयी याच वरील जळजळीत उ गार ऐिकल असता आजचा जातीभद आप या राजकीय जीवनासही िकती घातक आह त िनराळ िसदध करीत बस याची आव यकता उरत नाही आजच िवकत व प

हा लोकमा यासारखयाचा आ तवाकयाचा आधार कषणभर बाजस ठवला तरीही आज आह या व पात तरी जातीभद दशिहतास अ यत िवघातक होत आह ह िसदध कर यास एक सवरसामा य सबळ परावा असा आह की चार वणार या बटीबदी रोटीबदी या सह तरशः डबकयात या आप या िहद जाती या जीवनाचा गगौध खडिवखड क न कजवन टाकणारा हा आजचा जातीभद तरी घातक आहच आह यात काहीतरी सधारणा झालीच पािहज यािवषयी तरी सनात यात या सनात याचाही मतभद िदसन यत नाही अगदी पिडत राज वरशा तरी दखील जातीभदा या आज या अ यत िवकत व पाच सवर वी समथरन कर याच साहस क शकणार नाहीत मग दसर याची काय गो टी कारण या या सनातन महासभनही इगलडम य आपला परितिनिध बोलावला असता आपण जाऊ हणन ठराव कलाच की नाही दरभगयाच महाराजही बोटीवर चढताच परदशगमन िनिषदधतस समदरात ढकलन दत झालच की नाही या परकरणात जातीिनबरधा या व या यानी तोड याच की नाहीत

परदशगमनाचा िनषध जातीभदाच पर ततच िवकत व प आपणास हािनकारक होत असन यात काहीतरी सधारणा कलीच

पािहज यािवषयी पर तत या बहतक िवचारी पढार याच जस ऐकम व आह त वतच आप या माग या वभवास ज आपण मकलो यासही या जातीभदा या आिण तद प न िवटाळ-वडा या भरात समजतीच प कळ अशी कारण झा या आहत हही कोणा िवचारवत मन यास सहसा नाकारता यण शकय नाही बाकी सवर भाराभर गो टी सोड या तरी या एका परदशगमन िनषधाचाच परताप आपणास कवढा भोवला पाहा परदशगमन िनिष व का तर माझी lsquoजातrsquo जाईल हणन आिण जात जाईल हणज काय तर जातीबाहर या मन याशी अ नोदक सबध घडल जातीभदा या परव तीमळ बोकाळलला अ नाचा िवटाळ िचधीचा िवटाळ अशा िविकष त िवटाळ-वडान परदशगमन िनिषदध होताच परदशचा यापार आिण याप ठार बडाला इतकच न ह तर प वीवरील दरदर या खडोखडी या िवटाळ-वडा या रोगान परादभावापवीर िहद यापार यानी आिण सिनकानी सपािदलली आिण बसिवलली नगरची नगर बदरची बदर रा यची रा य मातभमीपासन अक मात िवलग झा यान आिण वदशातन भारतीय वजनाचा जो सतत

पाठपरावा यास होत होता तो नाहीसा झा यान ितकड या ितकड गडप झाली अकषरशः lsquoनामशषrsquo झाली कारण आता याची मित कवळ खडोखडी अजन िवकत पान का होईना पण परचिलत असल या नावाव नच काय ती अविश ट आह

परधािजरण िवटाळवड इडो-चायना (िहद-चीन) झाझीबार (िहद-बाजार) बाली गवाटमाला (गौतमालय) अशा नावाव नच

काय तो िहद वभवाचा आिण स कतीचा आिण परभ वाचा या या खडी िव तारलला याप आज अनिमत करता यईल िहद व आिण िदिगवजय या श दात इतका आ यितक िवरोधी भाव आला की ज हा अटकपार होऊन इ तबलवर चढाई कर याची अधक आकाकषा मराठी मनात उ प न झाली त हा ितची सप नता िहद व राखन करता यण शकय आह ही क पनासदधा म हाररावासारखया िहदपदपादशाही या ख या वीरालाही न िशवता तो वीर गजरन उठला - lsquoिहदच मसलमान होऊ पण पढील वषीर काबलवर चाल क न जाऊच जाऊrsquo िहदच मसलमान हो यावाचन मसलमाना या दशावर स ता थाप याचा अ य मागरच उरला न हता काय िहदही राह आिण काबल तर काय पण इ तबलवरही मराठी झडा आिण मराठी घोडा नाचव ही गो ट तपनतमोवत अ यत िवसवादी जी वाटली ती या िवटाळवडा या या lsquoमाझी जात जाईलrsquo या भीतीमळच होय िहद ल छदशी ग यान याची जात जाईल पण कवढ आ चयर की ल छ वदशी हणज िहददशी आ यान मातर िहदची ती जात जात नस तो िवटाळ होत नस वा तिवक पाहता यात या यात िवटाळवडच हव होत तर त अस काही सचल असत तरी याहन प कळ बर होत या िहद गावी वा पराती तो ल छ यापारी िशरला याला याला या ल छाचा िवटाळ होऊन या या िहद गावाची जात गली अशी िढ पडती तर ती आपि त खरीच पण प कळ अशी ती इ टापि त तरी होती पण एखादा कासम िकवा कलाइ ह िहद परातात आला आिण यान याचा उभा यापार िकवा उभ रा य घशात घातल तर याचा िवटाळ आ हा िहदना होत नस यान आमची जात जात नस तर ती क हा जाईल तर एखादा िहदजन ल छ दशात जाऊन ितकडच धन वा स ता सपादन यायोग आपली मातभिम सधनतर आिण सबलतर कर यासाठी तो परत वदशी आला हणज

जात रािहली पण धमर गला ल छ यापार यास या या व त वदशी आण यासाठी एखा या जावयाला िमळणार नाहीत अशा िक यक सवलती िहदनी िद या पण वदशीच िहद यापारी परदशात िहदवी व त िवकावयास आिण िहद वािण य परसारावयास जाऊ लागल तर शतरसही घाल नयत अशा िवशष अडचणी या या मागारत घात या अस या या आ मघातक अधळपणाची शवटी इतकी पराका ठा झाली की मलबार या राजास आपल काही िव वासाच लोक अरबा या सामिदरक वािण य यवसायात परवीण हाव अस ज हा मनात आल त हा या जाती या िहदनी अशी पोकत यिकत काढली की दरवषीर िहद या पर यक कटबामाग एककान मसलमानी धमर वीकारावा आिण नौवािण य िशकाव कारण तो िहद आह तोवर यास

समदरवािण य िशकण िनिष वच असणार समदर ओलाडताच याची जात जाणार हणन जात राहावी या तव धमरच सोडन िदला सपरण हव हणन हातपाय कापन चलीत घातल बायकोला दािगन हव हणन बायकोलाच िवकन टाकली जात राख यासाठी बजात कलल तच ह lsquoमोपलrsquo आज याच जातीवा या िहदचा िनवरश कर यास यावर लाडगयासारख तटन पडत आहत फार काय सागाव कविचत एखा या अदभत दवीपरसादान िद लीच िसहासन पणर करणार या सदािशवराव भाऊ या या घरास याकाळी लडनच िसहासन पणर कर याची शकती आली असती आिण यान िद ली या परमाण इगलडला जाऊन लडन या िसहासनावर िव वासरावास चढवन रा यािभषक करवन घतला असता तर इगलडम य िहदपद-पादशाही थापन होतीना पण त दोघ िहद मातर िवदशगमनान याची जात जाऊन अिहद होत

पराकरमाचा सकोच

अगदी इसवी सना या अकरा या बारा या शतकापयरत जातीभदा या कषयान आम या ना या आखडत आ या असताही िवदशगमनिनिषदधत या परमावधीला तो रोग पोचला न हता तोवर मदरा या पा य वीरा या सना िवदशातही िहद रा य चालवीत हो या शवट या िदिगवजयी पा य राजान याच वळी बर मदशाकड पगवर वारी कली नसत lsquoपरत थ थलव मरनाrsquo न ह तर अगदी मोठ परबळ नौसाधन (आरमार) घऊन lsquoजलव मरनाrsquo पर थान कल आिण बर मदशाकड पगचा िवजय क न यता यता अदमानािदक या समदरामधील सारी बट िहद सामरा यात समािव ट क न तो परत आला पण पढ ज हा तो महासागरसचारी िहद पराकरम घर या िविहरीतला बडक होऊन बसला त हा पराकरम (पर-आकरम) बाहर या परशतर या दशावरच चढाई करण हा श दच िहद या कोशातन ल त झाला शकयतचा मळ उगम आकाकषतच असणार पराकरमाची खर या िदिगवजयाची नवी रा य सपािद याची आपली स कित आिण परभाव स त िवपा वसधरवर िदिगवजयी कर याची आकाकषाच ज हा lsquoजाती याrsquo िहदस पाप झाली त हा यास िदिगवजय कर याची शकयताही िदवसिदवस न ट होत गली आकाशात उड याची साहसी सवय िप यानिप या न ट झा यान याच पख पग झाल आहत अस ह िहद पराकरमाच क बड आप याच lsquoजाती याrsquo अग यास जग मानन यातच डौलाडौलान आरवत बसल आिण त क हा तर आततायी पराकरमासही प य मानणार या मसलमानी िगधाडानी आिण यरोिपयन गडानी सवर जगाच आकाश नसत झाकन टाकल त हा अशा ि थतीत या या झपसरशी त अगणातल क बड िठकाण या िठकाणी फडफडन गतपराण झाल यात काय आ चयर

मराठी सामराजा या कषय

कवळ अगदी शवट या िहद सामरा याचा आप या महारा टरीय िहदपदपादशाहीचा पतन काल घया आपली पवीरची सामरा य आिण वात य जा यास कवळ जातीभदच कारण झाला ह िवधान जस अितशयोकतीच होईल तसच मराठी रा य कवळ जातीभदानच बडाल ह िवधानही अितशयोकतीच होईल परत ह िवधानही िततकच िवपयर त यनोकतीच होणार आह की आपली जी िहदपदपादशाही मठभर

इगरजी पलटणी या पायाखाली तडिवली गली ती इतकी िनबरल हो यास जातीभदाचा कषय मळीच कारणीभत झालला नाही समदरगमनिनषध ह या भयकर कषयाच एक उपाग दखील िवचारात घतल असता मराठी सामरा यकाळीसदधा आपल सामािजक न ह तर राजकीय बल दखील या भयकर याधीन िकती िनजीरव क न सोडल ह त काल यानात यणार आह या वळी इगरजानी दशातील उभा आयातिनयारत यापार ह तगत कला होता या वळी या या दशात आप या यापाराची एकही िहद पढी न हती शवट या रावबाजी या अतःपरात दासी िकती यात बोलकी कोण िव वासघातक हो यासारखया कोण यथपयरत आप या दशाची खडानखडा मािहती या या प याजवळील lsquoबटाrsquo मध या लखनालयात िटपलली असता इगलड दश आह कोठ इगरजाच रा य आह िकती याच शतर कोण याच बल िकती अशी घाउक मािहती दखील आ हास पर यकष पाहन सागल असा एकही िहद या या दशात गलला न हता फरचाची मािहती इगरज सागल ती आिण इगरजाची फरच सागल ती या वाथरपरिरत िवपयर त मािहतीवर सारी िभ त

मक यापायी मकट दवडल

एक िहद राघोबादादाचा वकील कोठ एकदाचा िवलायतस जाऊन आला तो या या या भयकर जात ग या या पापाच परायि चत याला lsquoयोिनपरवशrsquo करवन आिण पवरतावरील पहाडा या कडलोटालगत या योनीसारखया आकतीतन बाहर यताच तो पनीत झालास मानन परत घ यात आल पाप एकपट मखर आिण याच परायि चत शतपटीन मखरतर जस हजारो इगरज िहद थानात आल तस लाखो िहद यापारी सिनक कार थानी यरोपभर जात - यत राहत तर काय या या कला याचा यापार याची िश त याच शोध आ हास आ मसात करता आल नसत काळ बव िहगण असल पटटीच िहद राजदत जर लडन पिरस िल बनला राहत तर काय आम या यादवीचा जसा यानी लाभ घतला तसा या या यादवीचा आ हास घता आला नसता पण आडवी आली ही lsquoजातrsquo ह lsquoसोवळrsquo - हा lsquoमकटाrsquo या मक यापायी मकट दडवल मकट शवट या बाजीरावान मकट दवडला पण यायोग याची जात गली नाही पण जर का तो वर उ लिखल या पा य राजासारखया लडनवर चालन जाता तर मातर याची जात िनःसशय गली असती

समाजाचा दह पोखरणार जातवड

भारताच थलबल अस िनबरल झाल भारताच जलबल- या रणतरी-ती नौसाधन जी अगदी दहा या शतकापयरत सागरासागरावर िहद वज डोलवीत सचार करीत होती ती तर ठारच बडाली या महासागरावर पा यात न ह अिहद पकषीया या ख गाच पा यात न ह तर या िहद जातवडा या स य या पळीतील पा यात आजही ह सात कोटी अ प य मसलमाना या सखयाबलाइतकच ह सखयाबल एखा या तटल या हातापरमाण िनजीरव होऊन पडल आह या जातवडान को यविध िहद बाटल जात आहत या जातवडान ह बरा मणतर ह स यशोधक खटन िनघाल या जातवडान बरा मणा या

जा यहकाराचा क हा अगदी ठीक ठीक समाचार घताना जो बरा मणतर स यशोधकपथ समत या एखा या आचायारसही लाजवील अशा उदा त त वाचा पर कार करतो यातील काही लोक तच समतच अिध ठान महार-माग माग लागताच अगदी मबाजीबवासारख िपसाळन या यावर लाठी घऊन धावतात या जातवडामळ बरा मण मरा याच बरा मण बन पाहतात मराठ महाराच बरा मण बन पाहतात महार मागाच बरा मण बन पाहतात ह जातवड एका बरा मणा याच अगी मरलल नसन आबरा मण चाडालापयरत उ या िहदसमाजा याच हाडीमासी जल आह उभा समाजदह या जा यहकारा या या जातीम सरा या जातीकलहा या कषयाच भावनन जीणरशीषर झालला आह

उपकषा कली तर िहद रा टरा या आज या आ यितक अपकषारच ह आजच जातीभदाच िवकत व प जरी एकमातर कारण नसल तरी एक अनपकषणीय कारण आहच ह वरील अ यत तरोटक िदगदशरनाव नही प ट िदसन यईल आिण हणन अशा ि थतीत आप या अपकषार या या बा य कारणाचा नायनाट कर याचा परय न चालला असताच हा अतगरत कषयही न ट कर याचा परय न करण ह आपणा सवारच एक अगदी अव य कतर य होऊन बसल आह ज िहदरा टराच वात य आपणास िमळवावयाच आह त जातीभदान जजरर झाल या या आप या रा टरप षास जरी एक वळी िमळिवता आल तरी या रोगाच जोवर िनमरलन झाल नाही तोवर एका बाजस त िमळिवण शतपट दघरट होणार असन दसर या बाजस त िमळिवताच प हा गमाव याचाही पाया भरत जाणार आह

परत जातीभदा या आज या िवकत आिण घातक व पाच िनमरलन कर याचा हा य न करीत असता या स थत ज काही गणावह असल तही न ट न होईल अशािवषयी मातर आपण अथारतच शकयतो सावधान असल पािहज आज पाच हजार वष जी स था आप या रा टरा या जीवना या ततततशी िनगिडत झाली आह ित यात आजही काही एक गणावह नाही आिण पवीरही काही एक गणावह न हत अस वतागासरशी ध न चालण अगदी चकीच होईल या तव या लखमालत आ ही जातीभदा या मळाशी कोणती त व होती यातला गणावह भाग कोणता याची परकित कोणती आिण िवकित कोणती आिण कोण या योजनन यातील िहतावह त त न सोडता अिन ट त त शकय तो टाळता यईल याच यथावकाश िववचन योिजल आह

- (कसरी िद २९-११-१९३०)

लखाक २ रा

सनातन धमर हणज जातीभद न ह सवर साधारण लोकाचा जातीभदाची यग िववचन तो सधार यास िकवा समळ न ट कर यास जो

भयकर िवरोध टीस पडतो याच मळाशी बहधा जातीभद हाच सनातन धमर-िनदान सनातन धमारचा अ यत मह वाचा घटक- होय ही भराित आिण यामळच जातीभद न ट झाला की सनातन िहद धमर न ट झालाच पािहज ही अवा तव भीती कळत वा नकळत िनवसत असत या तव जातीभदाच इ टािन ट वाची सागापाग चचार कर याच आधी जर ही आम या िहद समाजात सवरसाधारणपण पसरलली भराित आिण भीित दर करता आली तर ती चचार पवरगरहान दिषत हो याच सभव प कळ कमी होईल आिण िववकबिदध या चचतन िनघणार या अपिरहायर िसदधा तास तोड द यास अिधक िनभरयपण स ज होईल

धमर श दाच अथर एतदथर थोडकयात परथमच ह सागन टाकण अव य आह की सनातन ह िवशषण आपण ज हा

जातीभद िवधवािववाह मासाहारिनषध िकवा अशाच इतर आचारास यकत कर यासाठी योिजतो त हा या वळस या श दा या होणार या अथारपासन lsquoसनातन धमरrsquo या श दात होणारा सनातन श दाचा अथर िनराळा असतो इिगलशमध या Law श दा या अथारचा िवकास आिण पयारय होत होत याला जस िनरिनराळ अथर यत गल तसच धमर श दाचही पयारयान िभ न िभ न भाव झाल Natural Law हणज नसिगरक धमर वा गण वा िनयम जस पा याचा धमर दरव व ग वाकषरणाचा धमर हणज िनयम (law of gravity) हा एक अथर दसरा या नसिगरक िनयमा या या िनसगार याच मळाशी असणारा जो िनयमाचा िनयम आिण तो पाळणारी िकवा यालाही क यात ठवणारी जी शिकत िकवा या शिकत या आिदिनयमाचा आिण आिदशकतीचा शोध िवचार जञान यात कल जात यान सपािदल जात तोही धमरच पण तथ याचा अथर त वजञान असा होतो या आिदशकती या आिण आिदिनयमा या परकाशात मन याच यय ठरवन या या परा ती तव मन यान आपली ऐिहक आिण पारलौिकक यातरा कशी करावी याच िववरण करणारा तोही धमरच पण तथ याचा अथर पथ मागर (A religion a Sect a School) असा काहीसा होतो या सामा य आिण परमख िनयमाचा आिण िसदधा ताचा िनवारह करताना जीवनातील नाना परसगाच आिण सबधाचिवषयी ज अनक उपिनयम कल जातात तोही धमरच पण तथ याचा अथर कमरकाड िविध आचार (Religious rites Religious laws) असा होतो बायबलम य ज हा The law the book of the law हणन श द यतो तथ law चा अथर हाच असतो पढ या ई वरकत हणन समज या जाणार या िकवा ईशपरिषतानी घालन िदल या हणन मान या जाणार या धमरिनयमावाचन अशतः तरी वततर असणार या आिण सापकषतः अिधक पिरवतरनशील ठरणार या मन यकत िनयमाचा उ लख करावा लागतो त हा यानाही धमरच- Laws- हटल जात पण याचा तथ िनबरध (कायदा)

Political laws असा अथर होतो धमर श दा या या िभ न िभ न अथारतील फरक यानात न धर यान सनातन धमर हणजच जातीधमर आिण जातीधमर हणज सनातन धमर असा समजतीचा घोटाळा उ प न होतो

धमर आिण आचार परत ज हा आपण धमर श दास सनातन ह िवशषण लावतो त हा याचा अथर ई वर जीव आिण

जगत या या व पािवषयी आिण सबधािवषयी िववरण करणार शा तर आिण याच िसदधा त त वजञान असा असतो कारण आिदशकतीच व प जगताच आिदकारण आिण आिदिनयम ह मातर खरोखरच सनातन शा वत आिण ितरकालाबािधत आहत भगव गीतत िकवा उपिनषदात यािवषयीच ज िसदधा त परकट कल आहत त काय त सनातन अस शकतील कारण जगताच आिदकारण आिण याची इ छा वा शिकत ह बदलण ही मन यशकती या बाहरची गो ट आह त ज आहत त आहत आिण त तसच िनरविध राहणार मन य जातची जात जरी न ट झाली तरी त न ट होणार नाहीत मन य तर काय पण ही उभी प वीची प वी जरी एखा या आडदाड धमकतन आप या जळ या दाढात एखा या सपारीसारखी कडकड दळन िगळन टाकली तरीही या महान धमारच अि त वास रसभरही धकका लागणारा नसन उलट ती घटना या या या सनातन अि त वाची आणखी एक साकषच होईल या तव धमार या या अथारसच काय त सनातन ह िवशषण याथा यारन आिण साक यान लाग शकत अथारतच याच जीिवत अ यत अशा वत आह या मन यजाती या जीिवतावरच अवलबन असणार या याची प

आिण रग या अ यत अशा वत अशा मन यजाती या अ पकालीन इितहासातही अनकवार बदललली धादात िदसत आहत या जवळजवळ मन यिनिमरत कितरम आिण मन या या इ छसरशी भग पावणार या आहत या जातीभद िकवा अ प यता िकवा वणार म यव था अशा स थाना आपण ज हा धमर हणन हणतो त हा या धमारस या अथीर सनातन शा वत अन वर ह िवशषण लावण क हाही सपणरतया अ वथरक होणार नसत कारण तथ धमर श दाचा अथर आचार असा असतो ितरकालाबािधत आिद त वाच आिद िनयम असा तथ अथर नसतो आचार मन यपरी यथर आिण मन यकतच अस यान त न वर आिण अशा वत असलच पािहजत आिण हणनच नसता जातीभद तर काय पण उभ जन कमरकाडच कमरकाड जरी बदलल गल तरी सनातन धमर बडण शकय नाही सनातन धमर बडिवण मठभर सधारका या तर काय पण मन यजाती याही हातच नाही पर यकष दवा या हातच आह की नाही याचीही वानवाच आह

आिण हा िव वाचा जो सनातन धमर यालाच आ ही िहद लोक सनातन धमर हणतो आ ही याचच अनयायी आहोत की जो परलयानतर असतो िन जो परभवापवीरही असतो जो तरग यािवषय वदा या पलीकड या िन तरग य परदशासही lsquoिव वतो व वा अ यित ठ शागलमrsquo तो आ हा िहदचा सनातन धमर होय बाकी सगळ आचार मन यसापकष धमर मन या या धारणाथर योजल या यक या होत त धारण जोपयरत या या योग होईल तोपयरत त धमर- त आचार आ ही पाळ नाहीतर बदल नाहीतर

बडव नाहीतर नव थाप या या बदल यान वा बडव यान तो आ हा िहदचा सनातन धमर बदलल वा बडल ही भीित आ हास ितरकालीही पशर क शकत नाही

धमारची जी मलत व आहत ती वभावतःच सनातन आहत ज आचार आहत तो आचारधमर वभावतःच पिरवतरनशील आह-असलाच पािहज कारण-

न िह सवरिहतःकि चदाचारःसपरवतरत तनवा यःपरभवित सोऽपरो बा यत पनः

आज जातीभदा या आचारास आ ही बदल पाहतो असा आचार बदल याचा िहद समाजावर हा काही पिहलाच परसग आलला नाही तस असत तर सनातन धमारस धकका लागतो की काय ही शका काही तरी िवचाराहर ठरतो पण अस शकडो परसग आजवर यऊन गल आिण कविचत हणनच िहदसमाज िजवत या िजवत आह इतर सवर गो टी सोड या तरी नस या एक या lsquoकिलव यरrsquo परकरणाचा उ लख दखील ह िसदध कर यास परसा आह स यासा सारख िनयोगासारख आप या पवरयगातील आचारधमारच अ यत मह वाच अगभत असलल आचार एका लोका या फटकयासरशी या यगात व यर ठरिवल कारण समाजाच धारण कर याच कायर या याकडन बदलल या पिरि थतीत यापढ होण शकय नाही अस मितकारास वाटल पण यायोग सनातन धमर बडाला हणन सनातन हणिव यार याना दखील वाटत नाही उलट ह किलव यरच सनातन धमार या मखयाचारातील एक सनातन आचार हणन समजतात वा तिवक पाहता चातवर यर हा सनातन धमर आह हणन हणणार लोकच या चातवर यारचा जवळजवळ उ छद क न टाकणार या या जातीभदाच कटटर शतर असावयास पािहजत पण आ चयर अस की ह लोक चातवर यारस आिण जातीभदास दोघासही सनातन धमर समजतात आिण जातीभदा या आज या अ यत िवकत व पासही त पालटल असता सनातन धमर बडल हणन उचलन ध पाहतात या घोटा याच कारण धमर आिण आचार यातील आरभी दाखिवलला फरक लकषात न यण ह होय चातवर यर काय आिण जातीभद काय दोनही आचार आहत सनातन धमर न हत चातवर यार या आचारात आकाशपाताळाचा भद होऊन जातीभदाचा आचार चाल झाला यामळ जसा सनातन धमर बडाला नाही तसाच जातीभदाच ह आजच िवकत प न ट क यानही खरा सनातन धमर त ई वर-जीव-जगत या या व पाच आिण आिदत वाच आिण िनयमाच स य िसदधा त बड शकणार नाही

जातीभद हा चातवर यारचा उ छद आह ह वर सािगतलल िवधान जातीभदा या इ टािन टतची मीमासा कर या या पर तत लखमाल या

मखय िवषया या उपकरमातच िकिचत िवशद क न सािगतल असता पढील िववरणािव दध वाचका या मनात अस शकणार या आणखी एका दिषत पवरगरहाचा आिण पवरभयाचा िनरास होणारा अस यामळ चातवर यारत आिण जातीभदात ज महदतर आह याची आणखी थोडी फोड कली पािहज चातवर यर हणज चार वणर त चातवर यर गणकमरिवभागशः स ट कलल ज मजात न ह कारण स टम पदाचा सबध

चातवर यर श दाशी आह lsquoचातवर यर मया स टमrsquo हणज मी चातवर यर ही स था उ प न कली यात गणधमारपरमाण लोकास ज म दतो आिण तोही वशपरपरा दत राहतो या अथारचा मागमसही या लोकात नाही लोकमा यानी कसरी िनकषप (Trust) उ प न कला अस हणताना यातील िव व त मडळच मडळही (Board of trustees) यानी ज मजात उ प न कल िकवा वशपरपरा नमन िदल असा लवलशही अथर िनघत नाही उलट पर यकजण lsquoज मना जायत शदरःrsquo - ज मतः कवळ शदरच असतो पढ स कारािदकानी िवज वािदक अिधकार पावतो अस मितकार प टपण सागतातच परत तोही वाद कषणभर बाजला ठवन मा य कल की चार वणर ज मजात असतात तरी काय - पाचवा वणर हणन कोणी राहतच नाही मग िहद समाजात चातवर यर तवढ आ ही पाळ पर थाप अस हणणार माझ सनातन धमारिभमानी बध सातकोटी अ प य िहदना एकदम शदराच तरी अिधकार दऊन टाक यास िसदध आहत का - lsquoबरा मणः कषितरयी व यःतरयो वणारः िवजातयः चतथररकजाती त शदरो नाि त त पचमः rsquo अशी परातन वचन आहतच मग हा पचम वगर साफ मोडण ह चातवर यारचा अिभमान बाळगणार याच कतर य नाही काय िनदान एवढ जरी होईल तरी जातीभदान िहद रा टराची चालिवलली हािन फारच मो या परमाणात भ न िनघल परत अ प यता ठवलीच पािहज सात कोटी िहदस ल छाना आ ही वागिवतो याहीपकषा नीचतर पदधतीन वागिवलच पािहज जो हात क या या पशारन िवटाळत नाही तो हात आबडकरा या सारखया शिचभरत िव वाना या पशारन िवटाळतो अस हणन ज हा पचमवगर िनमारण क न चातवर यारस हरताळ फासतात तच चातवर यारच सरकषक हणन िमरवतात आिण ज आ ही या पचम वणारस न जमानता अ प यता न ट क न आम या सात कोटी धमरबधना िहदपरमाण चातवर यारत समािव ट क न घतो आिण त चातवर यर या परमाणात तरी पनः पर थािपत क पाहतो या आ हासच चातवर यारच व ट चातवर यर बडवन सनातन धमर बडिव यास िनघालल पाखड हणन सबोिधतात हा कवढा मितिवभरम आह

तीही गो ट कषणभर बाजस ठव चार वणर ह ज मजात होत ह जस वर वादासाठी गहीत धरल तसच हही गहीत ध की हा पचम वणर - ह को यविध अ प यही - चातवर यार या स थस ध न आहत पण िनदान त ज मखय चार वणर बरा मण कषितरय व य शदर ह तरी चारच होत ना ज मजात का होईनात पण िहद समाजाच ह चारच िवभाग काय त होत ना या या पर पराम य िववाहािद होत ही गो ट िपतसाव यर मातसाव यर इ यािद आचारा या मातर यव थनच िसदध होत असता तीही गो ट डो याआड क न नसत इतक तरी खर ना की या चार िवभागातील पर यकात तरी बटीबदी आिण रोटीबदी न हती सवर बरा मण एकतर बस शकत आपसात िववाह करीत तसच हा को यविध शदराचा वगरही आपसात जव िववाह करी पण या जातीभदाची आजची ि थित काय आह एका बरा मणात शकडो जाती कषितरयात शकडो जाती व यात शकडो जाती शदरात तर हजारो जाती पथ िततकया जाती परात िततकया जाती यवसाय िततकया जाती पाप िततकया जाती अ न िततकया जाती आहत िनदान या आहत याच समथरन या त वानी कल जात या त वानसार िततकया असावयास पािहजत या

सवर बटीबदी क या या जातीभदान या चातवर यारत बटीबदी होती अस गहीत धरल तरी रोटीबदी

न हतीच न हती राम िभि लणीची बोर खात क ण दासीपतरा या घरी क याचा भात खात बरा मण ऋिष दरौपदी या थालीतील भाजी खात आिण सतरकार lsquoशदराः पाककताररः यःrsquo हणन आजञा दत पण भागाच िवभाग िवभागाची शकल शकलाच राईराई एवढ तकड रोटीबद लोटीबद बटीबद सबधश य सहानभितश य तकड तकड क न टाकल या जातीभदान आिण अशा या जातीभदाच पालन कर यात आ ही चातवर यारचच पिरपालन करीत आहोत अस आ ही समजतो खरोखरच चातवर यारचा आिण यासच जर सनातन धमर हणावयाचा असल तर सनातन धमारचा-जर कोणी कटटर शतर असल तर तो जातीभदाच िनमरलन क िनघालला सधारक नसन जातीभदासही सनातन हणन उचलन धरणारा lsquoसनातन धमारिभमानीचrsquo होय

- (कसरी िदनाक २-१२-१९३०)

लखाक ३ रा

चार वणार या चार हजार जाती ही वर विणरलली ि थित जर कोणास अस य अितशयोिकत वाटत असल तर यान जातीभदा या

आज या अगदी नाकारताच न यणार या व ति थतीच नसत खालील को टक तरी एकदा िवचारपवरक पाहाव या त वान प आिण कारणान प आप या िहद समाजाची शकल उडाली आहत यापकी िदगदशरनापरताच काहीचा उ लख खाली करीत आहो याव न पवीर या कवळ चार िकवा फार तर पाच वगारच आिण जातीच आज हजारो वणर आिण जाती कशा झाल या आहत जर तो पवीरचा जातीभद सनातन धमर असल तर हा आजचा जातीभद या सनातन धमारचा िकती बीभ स िवपयारस झाला आह आिण यासही सनातन धमर मानण हणज कसा lsquoवदतो याघातःrsquo होणारा आह ह शकय िततक िवशद क यासारख होईल िहद रा टराच मखय चार तकड या क पनन पाडल ितचा वगर पिह यान उ लिख यासाठी या जातीभदास-

१ वणरिविश ट जातीभद हण- बरा मण कषितरय व य शदर फार तर पाचवा पचम वा अितशदर पण या चार वणार या अि त वािवषयी आिण यव थिवषयीही आज तरी मळीच एकवाकयता नाही lsquoकलावा य तयोः ि थितःrsquo हणन एक बाजस कषितरय व य वणर स या मळीच अि त वात नाहीत हणन काही मानतात तर छतरपित िशवाजीपासन तो सोमवशीय महारसघापयरत इतर अनक जाती आिण यिकत आपल कषितरय व थापन करतात या मखय वणरिविश ट भदात पनः यान उपभद झाल तो दसरा -

(२) परातिविश ट जातीभद - एका बरा मणात पजाबी बरा मण मिथली बरा मण महारा टरीय बरा मण एका महारा टरीयात पनः कर हाड पळश दव ख दश थ कोकण थ गौड दरािवड गोवधरन इकड या सार वताची ितकड या सार वताशी रोटीबदी बटीबदी तीच ि थित कषितरयाची तीच व याची तीच शदराची कोकण थ व य िनराळ दश थ िनराळ कोकण थ कासार िनराळ दश थ िनराळ कोकण थ कणबी िनराळ दश थ िनराळ फार काय महार चाभार ड ब या यातही पजाब वा बगाल वा मदरास वा कोकण वा दश अशी िभ नता आिण ती रोटीबदी बटीबदी अनलघय तटानी िचरबदी क न टाकलली हरळी चाभार आिण दाभोळी चाभार या यातही रोटीबटी-बदीची अनलघय िचरबदी यात प हा -

(३) पथिविश ट जातीभद - वणर एकच बरा मण परात एकच उदाहरणाथर बगाल पण एक व णव दसरा बरा हो ितसरा शव तर चौथा शाकत वणर एकच व य परात एकच गजरात वा महारा टर वा कनारटक वा मदरास या पजाब पण एक जन व य तर दसरा व णव व य तर ितसरा िलगायत रोटीबदी बटीबदी िचरबद बौदध जन व णव शीख िलगायत महानभाव मातगी राधा वामी बरा मो जो जो पथ िनघ याची याची पिहली मह वाकाकषा ही की याचा पथ या समाजाचा एक सलग अवयव होता यापासन रोटीबटीबदी या दोहाती तरवारीनी साफ कापन िनराळा फकला जावा आिण नवीन पथानी जर कोठ ही िसिदध िमळिव यात कसर कली तर ज या lsquoसनातनीrsquoनी बिह काराची ितसरी तरवार आपण होऊन

हाणन तो अवयव मखय दहापासन तोडन टाकावा पण अशा रीतीन तो िवि छ न अवयव आिण हा िवि छ न दह दोघही घायाळ होऊन दोघाचीही जीवनशिकत कषीणतर झा याची जाणीव एकासही यईना या वणर परात पथिविश ट भदासहच या ितघाहन हािनकर असा एक जो चौथा -

(४) यवसायिविश ट जातीभद - याची धाड कोसळली या यवसायिविश ट जातीभदान तर कवळ कहर उडवन िदला वणारपरमाण िहद रा टराचा कमीत कमी नऊ दहा कोटीचा शदर गट तरी एक असावयास पािहज होता पण ददवास त न साहन याच गटाच यवसायिविश ट कमरिन ठ जातीभदान तकड तकड पाडन टाकल या एका शदर वणार या परातापरमाण िनरिनरा या जाती झा याच हो या पथापरमाण यातही पनः िवभाग झाल ताबट कासार कणबी माळी हावी धोबी िवणकर लोहार सतार रगारी िशपी कोण कोण हणन सागाव आिण या जाती कवळ दकानापर या न हत तर ज मोज म वशपरपरा रोटीबद बटीबद िचरबद बर मखय मखय यवसायापर याही न हत तर एका मखय यवसायाची अशी वततर जात तशीच आिण याच त वान आिण करमान या यवसाया या उपागा याही िततकयाच रोटीबद बटीबद िनरा या जाती कवळ उदाहरणाथर कटक परातातील कभाराची जात पाहा यात काही बसन चाक िफरिवतात आिण लहान मडकी करतात तर काही उ यान चाक िफरिवतात आिण मोठाली मातीची भाडी करतात झाल या फरकासरशी या या दोन िभ न िभ न जाती झा या आिण जाती हणज ज मजात बटीबद सबध साफ तटलला काही गवळी क या दधापासन लोणी काढ लागताच याची वततर जात होऊन तापल या दधा या लो यास काढणार या सनातन गव याशी या या बटी यवहार बद एक को याची जात आह ित यात ज कोळी उजवीकडन डावीकड याच जाळ िवणतात याची जात ज डावीकडन उजवीकड िवणतात याचा जातीहन िभ न झाली बटीबद िभ न झाली

हा सवर बर मघोटाळाही जर कोणास सनातन धमारचा कवळ आधार आिण िवकास आह अस खरोखरच वाटत असल तर यानी ससगतपणासाठी तरी त सनातन व आज िनमारण होत असल या न या जातीनाही लाग क न सनातनी धमारची बाज अिधक उ जवल करावी नस या लखणीन िलिहणार या बरा मणाची एक जात क न टकलखकान (Type writer) िलिहणार या बरा मणाची दसरी जात करावी आिण जात हणज अथारतच बटीबद रोटीबद िचरबद lsquoआगगाडीrsquoय बरा मणाची एक जात आिण lsquoमोटारीrsquoय बरा मणाची दसरी हा यातही ज या ि थर-पाती व तर यान म करणाराची - पवीरची सनातन धोकटीची -एक जात क न नवीन िवलायती व तर यान आिण कशकतरक यतरान म करणाराची दसरी जात करावी

जाता जाता ह लगच सागन टाकतो की वरील छदकात (पिरगराफात) आ ही या अनक जातीस शदर हणन उ लिखल त कवळ ज या धमरमातरडीय परपरची भाषा अनवादन होय या यातील काही वतःस कषितरय मानीत आहत आिण त सवर िनभळ बरा मण हणव लागल तरी आमची यास हरकत नाही कारण गणावाचन नस या बापाच विश यान कोणासही बरा मण वा शदर हणन आ ही मानीत नाही आिण त त गण असतील तर भगया या मलासही बरा मण हण यास आ ही िसदध आहोत कमारिवषयी

तर सवर कम समाजधारणाथर अव य अस यान आ हास स माननीयच वाटतात आप या या िहद रा टरा या िवरा शरीराच ह उभ आडव अस शतधा तकड पाडनही समाधान न पाव यान या भदासरान पनः यावर ितरकस वार कर यास जो परारभ कला आह तो पाचवा -

(५) आहारिविश ट जातीभद - होय वणर परात पथ यवसाय एक पण शाकाहार याची एक जात मासाहार करतात याची दसरी मग या मासाहारीय कटबात कोणी शाकाहार कला तरी याची एकदा जी ज मजात जात िभ न झाली ती वशपरपरा िभ नच राहणार मासाहारी बरा मण शाकाहारी बरा मण मासाहारी आयर शाकाहारी आयर पनः मासाहारातही मास खाणार या बरा मणाची एक जात तर क बडी खाणार याची दसरी बोकड खाणार याची ितसरी याच करमान आिण त वान काद खाणार या सनची एक बटाट खाणार या सासची दसरी आिण लसण खाणार या मलाची ितसरी झाली नाही एवढच सदव आप या इकड या बरा मणाच िश यावर आपण काकडीची फोड जशी अगदी िन पाप सरळपण ठवतो तशी बगाली बरा मणाच िश यावर एक लाब मासळीची फोड िन पाप सरळपण ठिवली जात पण वय lsquoिव णना धतिवगरहःrsquo अशा म यास खाण ह मह पाप समजणारा कनोजी बरा मण यापासन उ विजत हो साता या म याहारी बरा मणा या जातीशी रोटीबदी सबध तोडन कवळ बकर याच मास तवढ विदक धमर हणन वीकारतो पण या सवर भदो पादक त वावरही अगदी कडी करणारा जातीभदाचा परकार अजन उरलाच आह तो हणज -

(६) सकरिविश ट जातीभद - िनसगार या िविकष त लहरीन एखा या तरी आप या पोटी साप उपजलला पाहताच जस या आप या अप याचच आप या शतरहनही भय वाटत तस या मतीनी या सकरिविश ट जातीभदास ज म िदला या मतीदखील या वतः या भसर परसवास पाहन थरथर काप लाग या मळ चार वणर याच अनलोम-परितलोम पदधतीच पिह या परतीच सकर यानी कसबस मोजन यास नावही शोधन काढली बरा मण तरी - शदरप ष या या सकरान चडाल झाला पनः चडालप ष आिण बरा मण तरी यापासन अितचडाल झाला पनः अितचडाल प ष आिण बरा मण तरी याचा सकर - याचा याचा पनः सकर याचा पनः सकर अित - अित - अित - अित चडाल पण पनः सकर आहच ह अनत भद नसत बरा मण परितलोमाच िततकच lsquoअनतrsquo कषितरय परितलोमाच िततकच व य परितलोमाच िततकच शदर परितलोमाच यात जर का या एका lsquoअनताचrsquo पनः दसर या ितसर या चौ या lsquoअनताशीrsquo झालल परितलोमी सकर धरल यात जर का अनलोमी सकराच िततकच lsquoअनतrsquo िमळिवल तर नसती चार वणार या या सकरा या सखयचही मापन वतः अकगिणता याच आवाकयाबाहरच होईल यात या वणार या नतर उ प न झाल या यवसायािदक वरील जातीच पर पर सकर िमळिवल तर मन य सखयहनही ही मन या या जातीची का पिनक सखया अनत पटीनी भ लागल हा िवचार करता करता हात टकन वतः मितच हणतात की सकरो प न जातीची lsquoसखया नाि त सखया नाि त सखया नाि तrsquo सदव एवढच की अशी ही यव थची अनव था कवळ मितकारा या क पनतच तरगत रािहली आिण यवहारात िततकी उत शकली नाही

तरी पर तत या जातीभदा या मळाशी असल या भदत वापकी अगदी परिसदध परमख आिण परचिलत अशी िदगदशरनापरती ही वणर परात पथ यवसाय आहार सकरािदक काही त व वर सािगतली याहन जातीभदाच पापिविश ट जातीभद-जस महापाप करणार या बिह कताची जात-वशिविश ट जातीभद-जस यकष रकष िपशा च इ यािद अवातर परकार सोडनच िदल आहत

जातीभदा या पर तत या व पाची ही अशी भसर परखा आह आ ही आम या य चयावत िहद बधना अशी सागरह िवनती करतो की पवीर या चातवर यारचा हा पर ततचा जातीभद मितरमान उ छद आह हणन आ ही ज हणतो त का ह समज यास या परखच यानी एकदा तरी लकषपवरक िनरीकषण कराव आप या रा टरदहाच ह रोटीबद बटीबद तटबद अस सह तरशः तकड पाडणारा हा जातीभद ही चातवर याची मारक िवकित-हा सामािजक कषयरोग-अशाचा असाच भरभराट दण ह आप या रा टरीय शकतीस पोषकच आह अस आपणास अजनही खरोखरच वाटत का नसल तर बा य शकतीनी आिण सकटानी आप या पायात आधीच या परवशत या अवजड ब या ठोक या आहत याच जोडीसच या ज मजात बटीबद-रोटीबद-तटबदी या जातीभदा या आपणच होऊन ठोकल या ब याही आपली परगित अिधकच अव दध करीत नाहीत का आपणास अिधकच पग करीत नाहीत का मग या ब या तरी त काळ तोडण त काम तरी सवर वी कवळ आप याच हातच अस यान आपल एक अ यत वयर कतर य नाही का या बा य सकटा या ब या तोडीत असताच आिण तोड यासाठीच जर या वतःच ठोकल या ब या ही वतःच ग यात बाधन घतलली भयकर ध ड आपण तोडन फोडन टाकन िदली तर आपल िहद रा टर ही आपली िहद जाती या वा अतगरत यादवी या आिण कषया या कचा यातन या परमाणात तरी मकत होऊन जगातील इतर सघिटत जाती या आिण रा टरा या धकाधकी या रणघाईत िटकाव धर यास आिण चढाव कर यास अिधक शकत होणार नाही का

- (कसरी िद ९-१२-१९३०)

लखाक ४ था

या आप तीवर उपाय काय जातीभदा या या ज मजात ब या तोड यान जर ही िहद जाती अशतः तरी पराकरमशाली बनल या

अिहद िन आकरमणशील िवपकषाशी तोड द यास अिधक समथर होणार असल तर हा ज मजात जातीभद तोड याचा मखय उपाय कोणता आम या मत तो उपाय एका सतरात सागावयाचा हणज कवळ कितरम सकतान मानल या या lsquoज मजात जातीभदा या उ छद आिण गणजात जातीभदाचा उदधारrsquo हाच होय कारण हा ज मजात जातीभद मळी ज मजात नाहीच तो एका भावनचा वडगळपणाचा खळ आह तवढी भावना बदलली की हा पवरतपराय िदसणारा डोलारा आपण होऊन खाली कोसळ यावाचन राहणार नाही

हा काही मठभर बरा मणाचा कट न ह परत ही भावना बदलताना आपणपरथम ह यानात धरल पािहज की ती को या चार पाच द ट वा

किटल माणसानी वा को या एका वगारन आपली तबडी भर यासाठी जाणन-बजन योजलली एक लबाड यिकत आह अस मळीच नाही को या ग त गहत जमन को या मठभर बरा मणानी को या एका द ट िदवसी सवर जगास लबाड यासाठी हा जातीभदाचा ग त कट कला आिण सवर जगा या िप यान-िप या या माना या या दोन-चार लोकजालात पककया जखडन टाक या अस घडण ह िजतक अशकय िततकच अस समजण ह मखरपणाच होय कवळ बरा मणाचीच ही कलि त असती तर ीराम आिण ीक ण ह तर बरा मण न हतना मग यानी तच चातवर यर का उचलन धरल जर हणाल की

कषितरयािदक वगर िबचार भोळसर हणन सहज बरा मणी का यात फसल तर- ीक ण का भोळा होता का समदरग त भोळा होता का िशवाजी भोळा होता मी कोणास सािगतल की lsquoटाक उडी या िविहरीत िन द जीव की झालासच त मकत तर त सागणारा मी िजतका ल चा िततकाच यापरमाण डबिदशी उडी घऊन मरणाराही मखर मग बरा मणाच पदरी ल चिगरीचा दोष जर बाधावयाचा तर आप या सयर-चदर वशातील सह तराविध राजषीर या परपरस मखारत काढ यास आपणास िसदध हावयास नको काय तो कावबाजाचीही कावबाज आिण पर यकष किणकिश य दय धनाचीही कणीक ितबवणारा ीक ण तर चातवर यारच उ पादक व वतःकडच अस याच सागतो आिण वतः मन कोण कषितरय अस या कशागर राजषीर या ख गाची आिण बदधीची धार भटा या कशा या अगरापढ बोथट झाली अस हणताना भटास अपशकन कर यासाठी आपण आप याच वणार या प ष ठ पवरजा या थोरवीची नाक कापीत आहोत ह अशा आकषपका या लकषात कस यत नाही याच राहन राहन आ चयर वाटत

िकवा हा बरा मण कषितरयाचा सयकत कटही न ह जातीभदाची क पना हणा कावा हणा बरा मणानीच कला असही कषणभर मािनल तरी बरा मण या

अफाट िहद समाजात क हाही मठभर अस यान या मठभरा या श दास िनबरधाच (काय याच) कतरम

अकतरम साम यर दणारी राज शिकत दडशिकत - The sanction behind the law- ती कोणाची होती कषितरयाचीच बर बरा मणाचा श द आिण कषितरयाची शिकत या या सयोगामळच जातीभदाची परथा दीघारयष व पावली हणन ितचा सवर दोष बर मकषतरावरच आह अस हणन व यास वा शदरासही कानावर हात ठवन आपल िनद ष व थापता यण शकय नाही कारण या या काळी तो बरा मणाचा श द आिण कषितरयाची शिकत िनमार यवत झाली-जशी या आज या काळी- या काळीही व य शदर तर काय पण अितशदरही आपआप या जातीस ज कवटाळन बसत आल आहत त का त बरा मणा या श दाकिरता न हत कषितरया या शकतीकिरता न हत तर अथारतच वतः याच इ छकिरता होत जातीभदा या परथन पर यक जातीस आप या खाल या जातीवर वचर व गाजिव याची सिध अनायासच िमळत अस यान ती परथा सवारसच या या थो याबहत परमाणात हवीशी वाटली आिण हणन आपली जाती सवर ठ हणन कोणी िकतीही धडपड कली तरी जािदभदाचच िनमरलन कर यास कोणीही इ छीत न हत तर उलट आप या जा यहकाराच तोम माजिव यातच या स थचा यान यान उपयोग कला आिण या उपयकततकिरता ितला यान यान या वा या परमाणात उचलनच धरल ही खरी व ति थित आह पर यकष बदधकालातही जातीभद चकीचा आह अस न हणता जाती ठ वाचा अगरवणारचा मान हा बरा मणाचा नसन कषितरयाचा आह एवढाच वाद िक यक िलखाणात घातलला आढळतो त हा आजवर जातीभदा या पर तत या अ यत िवकत व पान आप या िहद रा टराची अ यत भयकर हािन होत असल तर ज मजात जातीभदा या या हानीचा दोष हा कोणाही एका वणारच वा यकतीच माथी मार यापकषा या दोषाच वाटकरी आपण आबरा मणचडाल सवर जाती सवर वणर सवर यिकत आहोत असच मानण योगय आिण इ ट होणार आह जातीभदान ज क याण पवीर िन आज होत असल वा झाल असल याच यही आपणा सवारच आह आिण आपण सवारनी िमळनच ती स था जर आज िटकवन धरली असल

ित यापासन लाभापकषा आप या िहद जातीची हािन जर शतपटीन अिधक होत असल तर तो दोष सधा न वा साफ उखडन टाकावयाचा असल तर तो य न करण ह कतर यही आपणा सवारचच आह त उ तरदािय व (जबाबदारी) आपणा सवारवर पडत आह एकमका या डोकयावर चढ याच लठठालठठीत आपणा सवारसच या सह तरबाह भदासरान अधोगती या गतत ढकलल आता तीतन वर य यासाठी मागील उखा या-पाखा या काढीत न बसता एकमकास हातभार दऊन या भदासरा या िनदारलनाथर आपण सवारनीच एकवटन चारही बाजनी यावर घावामाग घाव घातला पािहज आिण या वळी हही यानात धिरल पािहज की चातवर यारचा िकवा जाती-भदाचाही परादभारव आिण पराब य ह मलतः समाजधारण या स बदधीनच परिरत झालल असन या पवरप याईच जोरावरच या स थत आजपयरत इतका िचवट िजवतपणा रािहला आह

जोवर ित यापासन होणार या हानीपकषा समाजाचा एकदरीत लाभच अिधक होत होता तोवर आिण या या पिरि थतीत ती य कर असलही िहद थानातच न ह तर आयारवतरबाहर-सदरवतीर अशा इकड या lsquoफराहोrsquo या िमसर दशापासन तो ितकड या अका या मिकसकोपयरत एकाकाळी ह चातवर यर वा

हा जातीभद जगभर ढ होता प य होता काही परमाणात लोकिहतकारकही होता पण पवीर क हा तरी तो एकदरीत लाभकारक होता हणन आज तो एकदरीत अ यत हािनकारक ठरत असतानाही तो चालिवण योगय न ह lsquoतात य कपरोऽयमrsquo हणनच कवळ त कषार जलच पीत राहण ह जस काप ष वाच लकषण होणार आह तसच आज एकदरीत या स थपासन लाभापरीस शतपटीन हािनच अिधक होत आह हणन ती स था सवरथा आिण सवरदा तशीच हािनकारक होती ह गहीत धरण हही अध अजञानाच योतक होणार आह चातवर यारपासन िकवा जातीभदापासन कोण या काळी कोण या पिरि थतीत आप या िहद जातीचा िकती लाभ झाला िकवा िकती हािन झाली यािवषयीची या स थची भतकािलक चचार ही या लखमाल या ककषबाहरची अस यामळ ितच सिव तर िववरण करण यथ अपर तत होणार आह तरीही जातीभदा या आज या िवकत व पाच िववरण क न या िवकतीपासन या कषयापासन आप या जाती या परकतीस कशी मकत करता यईल हा जो या लखमालचा मळ हत आह याच िववरण करताना जातीभदा या मळाशी असल या अनक समाजिहतसाधक त वाना शकय तो धकका न लावता यातील ज िहतावह त त शकयतो पिरपािलत आिण ज ज हािनकारक त तच यथासा य याग याची आपण सावधिगरी बाळगण अ यत अव य आह

िवकित हटली की ती परकताचाच अशतः वा पणरतः असणारा कपिरपाक होय या िवकतीचा नायनाट कर यासाठी श तरिकरया क िनघणार या श तरव यान या िव छदनाच समयी (ऑपरशनच वळी) मळ परकतीस कमीत कमी धकका कसा पोचल यािवषयी पराका ठची िचता बाळगलीच पािहज जातीभदा या आज या अ यत हािनकारक व पाच ज वणरन वणरिविश ट इ यािद परकारानी कल यातील मळाशी सवरसाधारण आिण िविश ट अशी जी काही लोकिहतकारक मलत व आहत िकवा होती यापासन होणार या बहतक लाभाना या योजनत आपण अतरणार नाही िकवा या त वा या अितरकान िकवा िवपयारसान िकवा तिदतर घातक त वाभासान जी हािन होत आह वा झाली ती बहताशी या योजनन आपणास टाळता यणारी आह अशीच योजना असाच नवा आचार आपण उदभिवला पािहज

आम या मत वर िनिदर ट क यापरमाण ती योजना हणज ज मजात जाती-भदाचा उ छद आिण गणजात जातीभदाचा उदधार ही आह ही आमची या वादा या आरभीची परितजञा आह या परितजञस िसदधा त व द यापवीर आता या लखमाल या उ तराधारत वर विणरल या जातीभदा या मखय परकारात असलली लाभक त व आम या योजनत कशी परितपाळली जातात आिण त त हािनकारक िवपयारस कस टाळल जातात ह सकषपतः तरी दाखिव याचा आ ही परय न करणार आहो

ज मजात जातीभदाचा उ छद आिण गणजात जातीभदाच उदधार तो परय न करताना चातवर यारचा िकवा जातीभदा या सवर मखय परकारा या मळाशी ज एक

सवरसामा य अस मखय त व आह या आनविशक गणिवकासा या त वाची छाननी परथम क आिण नतर या या परकारा या बडाशी जी तिदतर िभ न िभ न िविश ट त व आहत याचही अनकरमानच िनरीकषण क आिण अस दाखवन दऊ की चातवर यार या िकवा जातीभदा या स थपासन झालल वा

हो यासारख असणार बहतक लाभ ज मजात जातीभदापकषा गणजात जातीभदानच अिधक परमाणात आप या पदरात पड शकतात आिण या स थपासन आज होणार बहतक तोट अिधक परमाणात टाळता यतात

- (कसरी िद १३-१२-१९३०)

लखाक ५ वा

आनविशक गणिवकासाच त व मळ या चातवर यार या िकवा याच िवकत आिण िवपयर त झालल आजच व प जो जातीभद

या या मळाशी जनिहतकारक अशी जी काही त व होती िकवा असावीत आिण या या उपकारक परव ती या विश यावरच आजवर ही स था जगत आली या सवारत आनविशक गणिवकासाच त व िकवा यास थोडकयात आपण आनवश (हिरिडटी) हा श द आटोपसरपणासाठी योज शक त खरोखरच मह वाच आह पवीर चातवर यारच पातर ज मजात जातीभदात ज हा होत गल त हा गणजाततच त पातर अगदी या त वासाठीच आिण जाणनबजन या ज मजाततत झाल की काय आिण असल तर त

एकदरीत भतकाळी िकती उपकारक आिण यवहायर झाल यािवषयीची चचार आपण एक वळ बाजला ठव कारण या जातीस थ या भतकाळातील इितहासाच गरथन वा िववरण हा या लखमालचा मखय उ श नसन स या ितच ज व प आढळत आह जो ज मजात जातीभद आपण पाळीत आहो या परथत ह आनवशाच त व िकती परमाणात आिण कशा परकार पाळल जात आिण त या परकार पाळल जात या परकार त जनिहतास उपकारक होत की नाही आिण जर त तस होत नसल तर या आज या ज मजात जातीभदाहन अ य अशा कोण या परकार आपण पाळल असता त आपणास अिधक उपकारक होईल ह मखयतः पाहावयाच आह

आनविशक गणिवकासा या त वाचा िकवा आनवशाचा अथर पािरभािषक अवडबरास टाळन आिण पर तत या िवषयापरता थोडकयात असा सागता यईल की एखा या मन यात जर एखादा गण िन परव तीचा िन कमारचा यासग यान सतत चालिवला असता या या सतानातही इतर घटक समान असता तो गण िन ती कमरकषमता अिधक उ कटपण परकटण अपिरहायर आह आता या सतानानही जर तोच गण पनः पढ वाढवीत नला आिण तशाच गणा या तरीशी सबध कला आिण ही परपरा या कळात िप यानिप या अशीच अिवि छ न चालली तर तो गण तो वभाव िन ती िविश ट कायरकषमता या कलात इतर घटक समान असता अ यत उ कटपण यऊ शकल हा िनयम सवर परािणमातरासही लाग आह ह ती या िपलाची स ड आनवशान डकरा या िपलापकषा ज मतःच आिण आनविशकतःच अिधक लाब होत जात कष परदशातही उच उच झाडावरची तरळक पान खाणार या आिण यावरच जगणार या पश या माना आनवशान ज मतः फार लाब आिण उच होत जातात गोर या आईबापाची मल बहधा गोरी आिण का याची बहधा काळी होतात तशीच उचाची बहधा उच व पवानाची बहधा पवान ध टप टाची ध टप ट एकाच वा ळात राहणार या मगया या रा टरातही या मगयास सदोिदत शकतीची काम करावी लागतात याची शरीर मगयातील कषितरयास शोभतील अशीच ध टप ट असतात आिण याचा डख िवषारी असतो तो आनवशान ज मतःच तसा होत जातो परजननाच काम सोपिवल या मगयाची परजननिदरय ज मतःच अिधक कायरकषम होतात पशपरजननात आपणास हवा या गणाचा घोडा वा बल वा

कतरा उ प न कर यासाठी आपण या या गणाची नरमादी िनवडतो आिण या यापासन या या गणाची सतित आप या अपकषपरमाण बहधा उ प न होत

परािणमातरास लाग असणार या या नसिगरक िनयमाच बिदधपवरक अवलबन क न आप या समाजास या अनक गणाची आव यकता आह यापकी ज ज गण या या यकतीत उ कटपण आढळन यतील या या या यातच याच शरीरसबध कल असता या परपरन या या सतानात कलात आिण जातीत त त गण अिधक उ कटपण ि थर आिण िवकिसतही होत जातील अशा धोरणान बिदध शिकत इ यािद काही ठळक ठळक गण िनवडन याच उ कट अि त व असल या यकतीत कलात आिण जातीत याचच िवकसन कल जाव बीजानबीजान त तच वाढवीत जाव याना पोषक असच अ न िवचार यवसायािदकािवषयीच िविश ट आचार यास िप यानिप या लावन घयाव या सद शान आिण शा तरशदध तकारन ही जातीस था पर थािपली गली अशी बरा मण कषितरयािदक िभ न वणारची आिण यानतर या सह तराविध ज मजात जातीची जी उपपि त लाव यात यत ती सवर वी िनरथरक आह अस मळीच हणता यावयाच नाही

पर तत या जातीभदाच एक समथरन जातीभदाच ज पर ततच व प आह यात तर या आनवशाच पराब य िनिवरवादपण िदसन यत आह

पर तत या जातीभदाच अ यत अ यिभचारी लकषण जर कोणच असल तर त ज मजातपणा हच याच ज अनक परकार आ ही ग या लखाकात िदल आहत या पर यकाच समथरन काही मयारदपयरत या आनवशाच त वान होऊ शकत पिहला वणरिविश ट जातीभदाचा यातील वणर श दाचा अगदी उ तान अथर जरी घतला तरी याचा वणर अगदी lsquoहसाrsquo सारखा शभर आिण पसदर अस अशा लोकानी अगदी lsquoक ण आिण राकटrsquo लोका या जातीशी सरसकट िववाह क न आपल गोरपण आिण स दयर गमावण या या िकवा एकदर मानवजाती या शरीरिवकसना या टीनही अ ला यच होत आजही अमिरका आिफरका इ यािद खडात गौर आिण स व प यरोिपयन जाती या क ण आिण क प जातीबरोबर सरसकट िववाह क न आपल शारीिरक आिण मानिसक ठ व िबघडवन घत नाहीत ह कवळ वाभािवकच नसन आिशकतः तरी मन यिवकसना या टीनही िहतावहच आह एका अथीर सकर हािनकारक आह

अशा पिरि थतीत सकर हािनकारक असन आनवशच िहतावह असणार वणारच गणान प वगीरकरण हा ढ अथर घतला तरी बिदधपरधान बीजाचा िनबरदध बीजाशी सकर झाला असता इतर घटक समान असतील तर बीजातील बदधीचा अपकषर होईलच होईल हणन शकयतो बिदधवताच बिदधवताशीच शरीरसबध होण मन यजाती या बिदधिवकासास िहतावह होणार आह जी गो ट ढ भाषत बिदधपरधान बरा मणवगारची तीच शिकतपरधान कषितरय वगारची इतकच काय पण एका शदरवणारत या यवसायिन ठ जातीभदामळ अनक तकड पडल या यवसायाना ज मजात कर यातही आनवशाच िहतकारक त व काही अशी तरी पाळ याचाच हत होता आिण तस त अगदी पाळल जात नाही असही नाही

पर यक यवसायात कोण या तरी मानिसक आिण शारीिरक जञानततनी पशीवर िविश ट पिरणाम घडत असतो सताच उदाहरण पाहा याना लहानपणापासन सता या जाती ओळख याच काम कराव लागत या या बोटाना िनरिनरा या करमाकातील सताचा स म फरक नसत बोटानी चाचपन कळ याइतकी तथील पशरततची जाणीव वाढलली असत तच आपणास नस या पशारन िततक स म फरक कळत नाहीत आता तर एका िपढीत त पशरतत इतक िवकिसत होतात तर याच सततीत त पशरजञान उत न त िप यानिप या तोच धदा करीत चाल यास या कलात त पशरजञान उकट व पाव याचा - इतर घटक समान असता - प कळ सभव आह

ताबटाच हात कणखर सोनाराच कशल लखकाच हलक होत जातात तोच यवसाय तच कल वशानवश करीत ग यास या गणाचा आनविशक िवकास ज मतःच होत होत या कलस त कल अिधकािधक सहज परावी यान उ कषारपरत नऊ शकल आहारिन ठ जातीभदाच समथरनही याच त वान काही मयारदपयरत करता यईल एकच आहार ज मभर क यास याच िविश ट गण मनात आिण शरीरात िविश ट फरक करणारच तच सतानात सकरिमत होणार िप यानिप या तोच आहार तशाच िन ठन चालला तर इतर घटक समान असता या कलात त िविश ट गण परबल व पावतील शाकाहारी कळाची िकवा जातीची मानिसक आिण सारीिरक रचनाही िप यानिप या मासाहार करणार या जातीहन िविभ न हो याचा उ कट सभव आह शाकाहारी आिण मासाहारी परा यात असा फरक काही अशी आढळनही यतो

िहद जातीन कलला महान परयोग आनविशक गणिवकसना या नसिगरक िनयमा या अनरोधान ज मजात जातीभदा या स थिवषयीच

ज ज समथरन करता यत वा कर यात यत त या लहानशा लखामालपरत तरी आ ही वर सकषपतः पण यथावत िदगदिशरल आह खरोखरीच या ज मजात जाती-स थन आनवशा या नसिगरक िनयमाचा लाभ मन य जातीस िकती परमाणात घता यण शकय आह यािवषयीचा हा जो महान परयोग या आ चयरकारक िचकाटीन इतकया मो या परमाणावर इतकया फटतन यगानयग क न पािहला यािवषयी यापरमाणात मन य जातीन ितच शवटी तो परयोग ता परता तरी फसला अस जरी मानल तरी दखील असा परयोग अशा व पात अशा कारणासाठी असा फसतो िसदध करण हही काही लहानसहान काम झाल अस नाही आप या िहद जातीन या जातीस थ या महान परयोगात ज अपयश सपादन कल यानही मन य जाती या अनभवात एक महनीयभर टाकन ितला उपकत कर याच यश सपादन कल आह इतकी या परयोगाच मळाशी असलली शा तरीय ि ट आिण स बिदध आिण याच परवतरनात दाखिवलल धाडस आिण सात य आ चयरकारक होत

आिण हणनच तो परयोग का फसला आिण िकती अशान फसला त िनि चतपण िनरीकषन ितची फसगत यापढ टाळ यासाठी समाजरचनची पनघरटना कर यातही आपण आता तसच धाडस तशीच शा तरीय ि ट आिण तशीच लोकिहतत परता दाखिवली पािहज आनवशा या मळ त वाचीच पनः एकदा

छाननी क न या यातील उपकारक शकतीपरमाणच िवघातक शिकत ही कोणची आिण याचपरमाण याच दौबर य कोणच तही िनरीिकषल पािहज

आनवश ह गणिवकसनाच अन य कारण नाही ह िनरीकषण क जाताना पिहली गो ट जी आपणास आता िशकली पािहज ती ही की आनवश ह

गणिवकासाच एकच कारण नसत स टीची वा समाजाची रचना आिण परगितही आनवशा या एकाच ततन पटिवलली नाही तर या आनविशक गणिवकासाच नसिगरक िनयमासहच इतरही अनक िनयमाच उभ आडव तत या रचनत गोिवलल आहत आनवशान गणिवकास होतो पण तो इतर सवर घटक समान असल तर या तव वर आ ही आनवशाच त व प ट करताना पर यक थली lsquoइतर सवर घटक समान असताrsquo ह पालपद घालीत आलो िपतराच गण सततीत यथावत उतर यास कवळ आनवशावरच कवळ िपतराच बीजातील अतिहरत गणावरच अवलबन राहता यत नाही या तव एकाच आईबापाची मल अगदी जळी मल दखील सवरदा आिण सवारशी सारखी असत नाहीत बीज तच असल तरी गभारच धारणवळची मनःि थती शरीरि थित पिरि थित गभरवदधी या काळातील अ नाच परकार परदशाच वायमान परकाशाच परमाण अशा िक यक घटकावरच गभरजात मलाच मानिसक आिण शारीिरक घडण अवलबन असत एकाच प षा या बीजापासन दो ही गभर एकाच तरीच उदर पण पिह या गभारच वळहन दसर या गभार या वळी नसती मनःि थित बदलली तर दसर या गभारची मनःि थितच न ह तर शरीररचनाही बदलत स म फरक दाखवीत बस यापकषा एखा या अपघाता मक घटनचाच उ लख अशा परसगी अिधक पिरणामकारक होत अस यामळ मानिसक शा तर-सशोधक मडळान परिसदध कल या अनक उदाहरणापकी ही एक गो ट सागण दखील परशी होईल की एका बाईस झाल या एका मलाच गालावर ज मतःच पाचही बोटाच वळ उमटलल होत ित या दसर या कोण या मलावर तस काही एक िच ह न हत तो अस कळल की ती बाई गभरवती असता ितला एकान अक मात एक गालफडात मारली होती ित या गालावर ती पाचही बोट उठली होती आिण या धककयान ितच मन िक यक िदवस हाद न गल होत अथारत या मनःि थतीचा पिरणाम या गभारवर इतकया उ कटपण झाला की ित या या गालावरील वळाच परितिबब एखा या आरशासारख या गभार या गालावर िन याच उमटन िनघाल

बीज हा एक घटक आह बर अ नपाणी परकाश पिरि थित मनःि थित शरीरि थित ह सवर घटक समान रािहल आिण मल

उपजतो बीजातील मळ बिदधपराधा यिदक गण जस या तसच घऊन ज मास आल तरी काय या या उपजत गणाचा िवकास नस या उपज यान होणार नाही याच जीवन जस नस या िजवत ज म यान जगत नाही तसाच या या बीजानगत गणाचा िवकास वा सकोच हा कवळ बीजावर अवलबन नसन ज म यानतर या बा य पिरि थतीवरही अवलबन असतो मोठा दशगरथी बरा मणाचा मलगा पण काही उपजात lsquoहिर ॐrsquo हणन वदपठण क लागत नाही समजा याला ज मभर काही िशकषणच िदल नाही िकवा अकबरान कल या काही ददवी मलावरील परयोगात तो सापडन ज मभर मन यपरा याचा विन

हणन याच कानावर पडला नाही तर तो मलगा अगदी अकषरशः िनरकषर भटटाचायरच राहणार ज मभर मकाच मका तच एखा या शदर lsquoढrsquo चा मलगा उपजत शख पण याला काहीतरी िशकवीत रािहल तर तो या दशगरथी बरा मणा या मलापकषा िनदान अिधक बोलका तरी िनघल तसाच अगदी एखा या िशवाजीचा लक अ सल कषितरय पण ज मापासन जर यास खायला यायला कवळ मरतक या अिहसावादाच गरत घातल श तरास एखा या शापापरमाण यास उ या ज मात पशरही क िदला नाही आिण उपासमारी या साि वक खराकावाचन यास दसरा खराकच चारला नाही तर ख या यार लढाईत याची तलवार खबीर ठरली तो हबीर िश नाक महार ढोर ओढ महाराच बीजाचा असताही या कषितरय

कलावतसास झ बी या पिह या पिव यासच टाग मा न लोळिव यािवना कधी राहणार नाही गणिवकासा या कायारत बीज हा एक घटक आह अन य घटक न ह

-(कसरी िद २४-१-१९३१)

लखाक ६ वा

आनविशक शा तराचा परावा गभरशा तरजञ सागतात की जर अखाद तरीच पोटी परथम सबधापासन एक सतान उ प न झाल तर

क हा क हा ित या गभारशयािद अवयवावर िन मनावर स कार इतका उ कट होतो की ित या गभारचा तो साचा ि थरटकी ( टीिरओटाइप) बळकटी पावन पढ काही क या सहसा बदलत नाही आिण जरी ितचा पढ दसर याशी िववाह झाला तरी या दसर या या सततीच परग दखील या पिह या सबधा या प षापरमाणच होतात काही लोक आज या ज मजात जातीभदाच समथरनाथर चटकन बोलन जातात की अहो त पहा त पा चा य शा तरजञ दखील त ए हो यशिन ट दखील आनवशाच या lsquoहिरिडटीrsquo या त वाच कस भोकत बनत आहत त त लोक ह िवसरतात की तच गणिवकासवादी (इ हो यशिन ट) या आनवशा या त वाच िववरण करताना बीजाला पिरि थती या हातची कवळ ओली माती हणन समजतात - जर बीजानगत गण ह काही क या बदलतना आिण याच आनविशक सकरमण कवळ बीजशदधीवरच अवलबन असत तर lsquoउपजाती या उ पि त (ओिरिजन ऑफ पसीज) हा श दच उ चारावयाची सोय न हती वाघ वाघच राहता पण पिरि थित याची िब ली क न सोडत घोडा घोडाच राहता पण पिरि थित याच गाढव क न सोडत

पिरि थतीचा परभाव बीजाचा अगदी परबळ असा जो गण रग वणर तो दखील वयमव िसदध राह शकत नाही आयर

बरा मण वणारन बीजानगत हसासारखा गोरा पण पिरि थित यास आयलरड म य कतकीसारखा इराणात गलाबासारखा आयारवतारत िलबासारखा आिण मदरास या अ यर-आयगारात काळा कळकळीत क न सोडत कवळ सयरपरकाशा या आिण उ णत या िभ नतन जर रगासारख उची आकार आिद दहगठनासारख बीजात अ यत ढतन अतिहरत असणार थल गण पिरि थतीन इतक बदलतात तर दया शील िव या पराकरम इ यािद मानिसक गणाच माणसामाणसातील िभ न व - ज सहसा बीजात उ कटपण ढीभत झालल नसत त - पिरि थतीन िकती बदलत त सागणच नको साराश गणिवकास कर याच आनवश ह सपणर वा एकमव साधन नसन तो गणिवकसनाच कायारतील अनक घटकापकी एक घटक आह इतकच न ह तर या गणिवकासाचा दसरा एक घटक जो स कार (िशकषण) वायमान भौगोिलक िभ नता परभित परकाराची पिरि थित ती पकी नसिगरक भागास बदल याच साम यर या बीजात इतक अ प असत की याला िजवत राह यासाठी दखील या पिरि थतीशी िमळत - नमत घ यापरत वतःच बदल यावाचन ग यतर नसत

आनविशक गणिवकासा या मयारदा परत आनविशक गणिवकासा या नसिगरक िनयमा या या दोनही मयारदाकड दलकषर क न आज या

ज मजात जातीभदात आनवश हा एकमव वयपणर आिण परबळतम घटक समजला जात आह आिण

हीच भयकर चक या स थचा इतका िवचका कर यास मखयतः कारणीभत आह गणिवकास हावा हणन आनवश अवलिबला पण आता तो गण िवकिसत तर राहोच पण मतपराय झाला तरी याची िकषित न बाळगता आनवश तवढा असला हणज गणाच काय काम अस आ हानच करणारी िविचतर व ति थित उ प न झाली आह काप हव हणन कानाना भोक पाडली पण आता काप गल याच भान न राहता आ ही भोकानाच काप समज लागल भोकच कानाची भषण होऊन बसली आनवश असला ज म या जातीत झाला हणज तो तो गण या मन यात असलाच पािहज ही धारणा िकबहना तो गण आह की नाही हा पर नच नाही ज म या जातीत आह की नाही हा मखय पर न या याम य बरा मणाचा लवलश गण नाही जो आततायी चोर या लबा या जाळपोळी करीत अनकवार त गाची वारी करीत आह या या साती जञात िप यात बरा मण गण अस याच ऐिकवात नाही या या अजञात अशा को या सतरा या िपढी या पवरजात त बरा मण होत हणन याच नाव ज एकदा बरा मण पडल त पडल या कळात तो ज मला एव यासाठीच याला बरा मणाचा अिधकार गध पिह यान याला lsquoदवा दडवतrsquo याला दवास िशव याचा अिधकार याला वदाचा अिधकार याला दिकषणा याला आिण त बरा म याच गण पर यकष या या अगी िदसत आहत याचा स तरावा पवरज क हातरी पिरचयार मक कमर करीत अस हणन याच नाव ज एकदा शदर हणन पडल यासरशी आिण या कळात तो ज मला हणनच तो शदर हीन तो अितशदर अ प य मग तो अरिवद घोष असला तरी आ ही यास वदघोष क दणार नाही महा मा गाधी असला तरी गधाचा अगरिधकार याचा नाही िववकानद असला तरी यास स यास घता यणार नाही तकाराम असला तरी ितरबक वरा या जोितिलरगास यान पशरता कामा नय चोखामळा असला तरी या उपरोकत बरा मणावर याची सावली पडताच तो बरा मण िवटाळावा इतका तो नीचचा नीच या नदा या सामरा याच छातीवर नाचत ल छ गरीकानी आयारवतर आप या घो याच टाचखाली तडिवला तो नदही एक वळ कषितरय पण या वादगर त सयरचदरवशीय कषितरया या सात िप यात जवढ विल ठ सामरा य कोणी थापल नाही तवढ सामरा य थापन या िशकदरा या जग ज या ल छ सनचाही जो िवजता झाला तो चदरग त कषितरय न ह - lsquoनदा त कषितरयकलrsquo यास वदोकत रा यिभषक होणार नाही यान पराकरमाची मात कशी कली हा पर न गौण - या या पणजीची जात कोणती हा पर न मखय आिण असा बखडा कवळ बरा मणच घालीत अस न ह िहद या दवा या मतीर पाल या घालन यास यानी मिशदी या पायर या क या या मसलमानी पातशहाच यानी पाय चाटल या जाती या कषितरय बवानीही या पातशाहीस पालथी घालन आप या िसहासना या पायर या यान क या आिण िहदपद-पादशाहीचा मकट िहद जाती या मधारिभिषकत म तकी िमरिवला या छतरपतीस तो जातीचा कषितरय न ह हणन शवटपयरत िहणिव यास कमी कल नाही िशवाजीपढ या जाती या कषितरयाची मान ताठ lsquoत जातीचा कषितरय न हस त या िवजयावळी आ ही िवचारीत नाही तझी वशावळ काढrsquo हणन याची मागणी पण या िद ली वरा या चरणावर याची मानच काय पण या या मलीचा मानही अपरण कर यात अ सल कषितरयाची जात गली नाही जण काय ह मसलमानी िद ली वर अगदी कौस य या उदरी पर यकष रामचदरासह ज मास आल होत

बीज आिण कषतरशिदध आनवशाच अस िविकष त खळ माज यास या या वर उ लिखल या मयारदाकड झालल आपल

अकष य दलकषरच मखयतः कारणीभत झालल आह आनवशा या िनयमाचा मानविहताथर उपयोग कोठपयरत क न घता यतो याचा िवचार करताना वर िदल या दोन गो टीपरमाणच ितसरी जी एक गो ट मह वाची यानात धरली पािहज ती ही की आनवशान गणिवकसन होत याचा अथर असा असतो की स गणापरमाण दगरणाचही ढीकरण िकवा िवकसन होत मन याला िहतावह तवढच गण ढ िकवा विदधगत कर याच कायर आनवशाचा िनयम करीत राहता तर कवढी सोय होती पण िनसगार या बहतक िनयमापरमाण मन याला जस ह सवर िनयम मा याच बर याकिरता दवान िनमारण कल अस भाबडपणान बहधा वाटत तस या आनवशा या िनयमास काही वाटतस िदसत नाही तो िनयम मन याला मारणार भयकर िवषारी दात सापालाही ज मजात दत राहतो आरोगयापरमाण आईबापात आढळणार महारोगही सतानात उतरतात या गो टीकड दलकषर क यान मन यास िक यक परसगी मोठमोठाल अपघातही सहन कराव लागतात लागल आहत आनवशान स गणच विदधगत होतात अस गहीत धर यान मन यान क हा क हा या आनवशावरील आप या िन ठचा इतका भयकर अितरक कला की बीजशिदध आिण कषतरशिदध अगदी शभर टकक साभाळली जावी या तव बहीणभावाची लगन हीच अ यत ठ िववाहपदधित होय अस मानन तोच िश ट कलाचार तो पाळीत रािहला

रामाची सीता कोण कषितरयात कषातरतज उ कट या तव कषितरयान कषितरय जातीतच िववाह कला असता त तज आनवशान

अिधक उ कट होईल याच िवचारसरणीय एक पाऊल पढ नल तर हही मानाव लागणारच की या कषितरय जातीतही काही कल जी अिधक शर असतात िवशषतः राजकल ज जवळजवळ दिवक राजतजाच अिध ठान याचा जर याच कळाशी लगनसबध जळत रािहला तर इतर िहणकस कषितरयापकषा त कल नहमीच अिधक शर आिण त राजकल तर दवी सप ती या राजगणानी ज मतःच सप न होणार पण राजा या बरोबरीचा कषितरय दसरा कोण असणार या अ िवतीय राजाच गण या या पतरात आिण या या पतरीतच काय त पणारशान परगटणार अथारतच या राजा या पतराला या या इतकीच दवी राजगणानी यकत अशी वध या राजा या पतरीवाचन दसरी कोठ आढळणार परातन नील दश मिकसको बर मदश आिण इतरही अनक दश यातील राजवशात याच िवचरसरणीन बहीण भावडाची लगन परचिलत असत कारण राजा आिण राजञी या मन य जातीत अ िवतीय याच त दवी गण याच अ िवतीय बीजान आिण याच अ िवतीय कषतरात उ प न झाल या या या कमारात आिण कमारीत काय त अवतरणार अथारत जर बीज आिण कषतरशिदध अगदी िनभळ ठवावयाची आिण यायोग त दवी गणाच आनविशक िवकसन करावयाच तर या राजकमाराच लगन या या सखया बिहणीशी लाव यावाचन ग यतर न हत लाट नावा या एका परिषताच बीज यथर जाऊ नय हणन या या दोघी मलीनी या आप या िप याशीच सबध क याची कथा बायबलात परखयात आह बदधाच कलही सखया बहीणभावडा या

सबधापासनच आपली उ पि त झाली अस मानी आिण कविचत बदधा या या उ पतीच अपर यकष समथरन कर यासाठी की काय बदधा या रामायणात राम आिण सीता ही सखखी बहीणभावड असन याचा परीितसबध पढ िववाहसबधात पिरणत झाला अस वणरन िदल आह आिण आनवशान मन यास िहतावह अस गण तवढच जर उतरत राहत तर वरील िवचारसरणी या परकारापरती तरी जवळजवळ िबनतोडच ठरती आज या परपर या भाषत बोलावयाच हणज समाजात बरा मण जात जशी बिदधपरधान तसच या जातीतही एखाद नाना फडनिवशी िकवा चाणकय कल अ यत बिदधमान ठरणारच मग या ज मजात गणा या क पनपायी या अ यत बिदधमान कलाच लगन बीज आिण कषतर याची अ यत शिदध राहावी हणन याच कलात आिण शवटी आप याच औरस सतानात करण अ यत इ ट ठरणारच परत शवटी या िवचारसरणीतील आनवशा या िनयमावरील अितरकी िन ठचा या आनवशा या िनयमानच कसा बोजवारा उडिवला ह पढ पाह

-(कसरी िद १३-२-१९३१)

लखाक ७ वा

सगोतर िववाह िनिषदध का एकाच आईबापा या मलामलीत जशी लगन होत गली तशी या आई बापा या अगातील गणा या

सकरमणापरमाणच आिण क हा तर या गणाहनही उ कटपण या िपतरातील अवगणही सतानात सकरिमत होत गल परथम एक या बापाचाच उजवा डोळा थोडा अध होता तो अधपणा या या मलामलीत उतरला आता याच बिहणभावडाच लगन होताच या उभय वधवरा या उज या डो यातील अधपणा या या सतानात या नातवात द पट पराब यान सकरिमत झाला आिण पणत तर उजवा डोळा मळी िन याचा िमटनच ज मास आला एकाच कलात लगन झा यान या कलातील अवगण अस वाढीस लागतात इतकच न ह तर क ट रकतिपती उपदश अप मार आिद भयानक रोग एका िपढीस होताच त कलच कल उ स न होणा या मागारस कस लागत याचा अनभव आ यानच सहोदर आिण सगोतर िववाह या िकवा या परमाणात प वीवरील बहतक ससघिटत समाजात िनिषदध ठ लागल आता जी गो ट कलाची तीच िव तत परमाणात जातीची यवहारातही बरा मण जात बिदधमान हणन जशी लौिककोिकत तशीच िकबहना ित याहनही अिधक लोकिपरय लौिककोिकत हीही आह की बरा मण हणज िभतरा िन खादाड जातीचा बिनया यापारकशल हणन िजतका लौिकक याहन अिधक लौिकक हाच की lsquoअर तो बिनयाचा बटाrsquo जातीचा कवडीचबकrsquo या दो हीही लोकोिकत जरी सारखयाच भरा त आहत तरी आनवशान स गणापरमाणच दगरणही सतानात उतरतात ही जाणीव जी यात यकत होत ती काही खोटी नाही

सकराची उपयकतता जातीय आनवशाचा कटटर िवरोधी lsquoसकरrsquo तोच क हा क हा िहतावह ठरतो कारण आनवशा या

िनयमाच परीकषण करताना अस आढळन यत की क हा क हा िपतराच गण सतानात िवकिसत होत होत शवटी त र हास पाव लागतात जण काय यकती या दहापरमाणच गणा या दहालाही वदधीची एक ठरािवक मयारदा उल िघताच कषयाची बाधा हो याचा िनयम लाग आह अशा वळी या दबरळ झाल या बीजकषतरात इतर परबळ बीजकषतराचा सकर करणच िहतावह ठरत सकर हणज बिदधपवरक िभ नकलीन बीजकषतराची िनवड आिण सिम ण असा अथर घतला तर अशा सकरानच िकतीतरी इ ट सि ट मन य िनमारण करीत आला आह-क शकणार आह रायवळ आ यापासन रायवळ आबच होतात हापस या आ या या बीजाला बीजशदधीच साि वक कलाचार जर घालन िदल तर याच बीज मळी िन फळच राहत पण हापसच कलम जर रायवळ आ यावर बाधल जर या दोन जातीचा हा सकर कला तर याचा रायवळ आ याहन एक अ य तम आबा उ प न होतो टोमटोपासन टोमटोच होतो बटा यापासन बटाटा पण अलीकडच या दोन जातीचा यथापरमाण सकर क न एका शा तरजञान एक अ यत उपयकत शाकभाजी िनमारण कली आह ितला खाली बटाट आिण वर टोमटो लागतात ितच नाव बटाटा-टोमटो

सकर न हच मग या जातीभदासाठी आपण यथ िवचार करीत आहो या आम या िहद या जातीिवषयी तर

बोलावयास नको कारण या आप या िहदसमाजातील माणसा-माणसात बटाटा आिण टोमटो या यापरमाण िकवा ह ती आिण गाय या यापरमाण फार काय जपानी आिण नीगरो या याइतका दखील खरा नसिगरक जातीभद मळी उरललाच नाही बरा मण व य शदर बगाली पजाबी िशपी सोनार या जाती ज मजात हणन कवळ मान या ग या आहत यात ज मजात वततर वा नसिगरक अशी जातीय िविभ नता लवलशही नाही या ब वशी ज मजात जाती न ह याच या कवळ यवहारजात कवळ पोथीजात कवळ सकतजात आहत आिण हणनच नसिगरक अथीर जी एकच जात आह तीत सकर होतो अस हणण हा lsquoवदतो याघातrsquoच होणार

सकराची काही उदाहरण पण या भरात भाषतच बोल यान ती भराित िन तरण अिधक सोप होणार अस यान तच lsquoजातीrsquo

आिण lsquoसकरrsquo ह श द यथ योजन अस हण की एकाच जाती या िपतरा या औरस सततीपकषा िभ न जाती या िपतरा या सकराची परजा बहधा समबळ आिण क हा क हा तर अिधक परबळ िनघा याची उदाहरण आप यास आप या िहद इितहासात सह तराविध िदसन यतील िवदर दासीपतर सकरजात परजा पण औरस अशा समज या गल या या या या धतरा टर वा पड या कषितरय भावडाहन तो िकती जञानी िकती साि वक िनघाला या या शदर मात या शदर वाची कशी या या समकालीन बरा मणी या आिण कषतराणी या कशीहन कोण याही परकार कमी साि वक वा कमी शदध वा कमी स गणसप न न हती उलट क राजवशीय रावाहन ती दवी सप तीन अिधकच सप न ठरली चदरग त दासीपतर अ सल बीजा या कषितरय नदाहन तो सकरज पतरच कषातरगणानी सह तरपट ठ ठरला सनातनी भिव य पराणातच विणर यापरमाण एका याधा या वीयारन एकया बरा मण तरीच पोटी ज मल या िवकरमािद या या मखय यजञाचायारपासन तो थट आम या मराठी सामरा याची पािटलकी िद ली या राजपटावर गाजिव यार या महादजीपयरत सकरो प न सतानही क हा क हा जाती या सतानापकषा अिधक तज वी आिण मानवी गणाचा अिधक िवकास यात झालला आह अस िनपजत हच स य िसदध होत आलल आह

आणखी एक कारण ग त सकर अमक जाती या िववािहता या पोटी ज मल हणज या मलाची ती जात असलीच पािहज िकवा

यात या या लौिकक िपतराच स गण अवतरलच पािहजत हा जो आज या या ज मजात जातीभदाचा अढळ िव वास आह तो आणखीही एका बलव तर कारणासाठी मलतःच सशया पद ठरतो त कारण ह की या कवळ मानवी जातीचा जातीय आनवश िप यानिप या शदध राखण ह अगदी दघरट आह या जाती आज तरी जवळजवळ िनसगरिभ न व पावल या आहत या कीट किम पकषी मानव अशाम य जातीय आनवश िवजातीय सकरापासन शदध ठव यासाठी वतः िनसगरच पहारा दत असतो परत

िनसगरजात जाती या परकरणी सकरास कटटर िवरोध करणारा हा परामािणक पहारकरी जो िनसगर तो वतःच या कवळ पोथी-जात असल या मन यामन यातील जाती या अतःपरात सकराचा परवश हावा हणन उलट एखा या स यासारखा सारखी कार थान करीत असतो िनसगारचा दडक तरी हा आह की -

म य परसव न खगा परसव खग ना जसा कणा पशला की एक जाती पशची ज म न द अ य जाती या िशशला१

मनजी न भद तो तरी असवणरही गभरधारणा पिर त वणार या कवणाही प षी सलगन होऊनी धिरत २

आिण हणनच िनसगर आम या या जाती-भदातील पोथीजात जातीना जात हणन मानीतच नाही कारण जातीची मळ य पि तच सागत की ज मान यत तीच काय ती जात पोथीन यत ती न ह आम या या व य शदर िशपी सोनार क या दधाच लोणी काढणार गवळी तापल या दधाच लोणी काढणार गवळी इ यािद कवळ आडनाव ठिवल या मानीव जातीच त बटीबद अतःपर सरिकषत ठव यासाठी आ ही या भोवती आम या पो याप तकाची चीन या िभतीएवढी जरी परचड तटबदी उभारली तरी तीस न जमानता सकर हा लिगक आकषरणा या प पक िवमानातन मनात यताच या तटबदी या अतःपरात अलगत उतर यावाचन राहत नाही

अधिन ठा समाज यव थसाठी कलल ह आमच मानवी िनयम आ हास उपयकत वाटतात हणनच त

िनसगार या िनयमास साफ उलथन पाड याइतक सदासवरदा परबळ असलच पािहजत अशी िनि चित बाळगणारी िन ठा ही आ मवचना आह ही अधिन ठा समाज यव थपरती जरी एकवळ अपिरहायर असली तरी पर यकष व ति थती या अखडनीय अशा िवरोधी परा यामळ कोण याही वजञािनक (Scientific) चचत तरी ती भरामक हणनच बाजला सारली गली पािहज अमिरका यरोप आिशया अशा स य जगतातील यायालयात पर यही ज सह तराविध ववािहक अिभयोग होतात आिण िनणरय िदल जातात त डो याआड करण कवळ अशकय आह

ससारात सवरतर जो पदोपदी पर यकष अनभव यतो याव न तर असच हणाव लागत की कोण याही वशािवषयी वा कलािवषयी िकवा घरा यािवषयी मग त यहदी असो मि लम असो िखर चन असो वा िहद असो शा तरीय िनि चतीन परितजञवर अस सागण ह कवळ साहसच होणार आह की या कलात ग या सात वा स तर िप यात परकटपण िकवा ग तपण कलसकर वा जातीसकर असा काही झालाच नाही अशा ि थतीत अमकया एका घरावर कधी हजार वषारपवीर बरा मण वा महार वा िशपी वा सतार हणन करमाक पडला या तव या घरात जो जो ज मतो तो बरा मण वा महार वा िशपी वा सतार असलाच पािहज न ह यात त त भटिगरीच महारकीच सईबाजीच वा बाकसबाजीच गण उतरल

पािहजत न ह याहनही पढ जाऊन त तथ िदसत नसल तरी िदसतात हणन मानलच पािहजत अशी बळाबळान वतःची समजत क न घण ही िकती गरसमजतीची गो ट आह आिण या आज या जातीभदाचा ज मजातपणा अशा या आिशकतः तरी िनराधार असणार या समजतीवरच मखयतः आधारलला नाही काय हणन पोथीजात बटीबदीवर उभारल या या मानीव जाती िनसगरजात बटीबदीन िनमारण कल या नसिगरक जाती इतकयाच पर पराशी सवरथव िवलगन राह शकतात की काय याची शा तरीय चचार करतवळी ग त सकरा या अि त वाकडही कानाडोळा क न मळीच चालावयाच नाही

पोथीजात बटीबदी को या उथळ वाचकाचा चटकन गरसमज होऊ नय हणन यथ जाता जाता ह सागन ठिवल पािहज

की या चचत सकर हा श द िववाह श दाचा परितयोगी हणनच काय तो योजलला आह अस नाही यथ िववाह स था चागली की वाईट हा पर नच नाही पर न एवढाच आह की कल आिण जाती यातील पोथीजात बटीबदीन सकर सवर वी टाळता यतो की काय जो सकर िववािहत दाप या या तभगानच होतो तो तर सकर आहच पण िववाहाच त अ यत अभगपण या दाप यान पाळलल असताही कवळ वधवराची जाती मळचीच िभ न होती एव यासाठी तो िववाहही या पर तत या जातीभदाच भाषत सकरच आिण तो जातीसकरही आज या या मानीव ज मजात जाती या शदधतस बाधच आणतो

याचपरमाण को या ताि वक िकवा तािकर क वाचकाचाही गरसमज होऊ नय हणन हही सागन टाकण इ ट आह की यथ नसिगरक हा श दही मन यकत या श दाचा परितयोगी हणन या मयारिदत अथीरच वापरला आह नाहीतर िनसगार या ताि वक िन यापक अथीर ह कितरम आिण ह वाभािवक असा भदच उरत नाही ज कितरम ज मन यकत फार काय तर ज ज घड शकत त त वा तिवक नसिगरकच आह त वतः अनसिगरक अस काही असच शकत नाही

- (कसरी िद १०-३-१९३१)

लखाक ८ वा

जातीसकरा या अि त वाचा साकषीदार हणज वयमव मितच मानीव आिण कवळ पोथीजात जाती पर पर सकरापासन अगदी िनभळ राखण वर दाखिव यापरमाण

दघरट आह ह सामा यतः मा य क नही आमच प कळ िहद लोक पनः असच हणत राहतात की तो िनयम साधारणपण िकतीही खरा असला तरी आम या चातवर यार या परकरणी तरी तो आ ही खोटा पाडला आह बरा मणकषितरयािदक आम या िभ न जाती पर पर सकरापासन अगदी अिल त अशाच आहत कारण या तशा ठव यासाठी आ ही तसाच असाधारण परबध आज शतकानशतक ठवीत आल आहोत याची अशी अकषरशः समजत अस याच त दाखिवतात की या को या शभ परातन महतीर िवराट प षा या िवजिभत मखातन बरा मण जातची जात अक मात टपकन खाली पडन उभी रािहली आिण छा याच वळी झडपाझडपातन लपन बसलल सिनक जस परकट होतात तस या िवराटा या बाह या रोमारोमातन श तरा तर सि जत कषितरय पटापट उ या टाकत झाल या अिदसभवापासन आजपावतो या चार वणारच रकत बीज अगदी िनभळ आिण सकररिहत असच राहत अस यान बरा मणा या मलात बरा मणाच गण उपजतच असल पािहजत कषितरया या मलात कषितरयाच िन शदरा यात शदराच

पण याची अशी खरोखरच समजत असल याचा तो अपसमज िकती का पिनक आह ह सवरसामा य अशा ित मित पराण गरथाच पान पान िसदध क शकल वयिकतक उदाहरणाच भा डच भा ड सोडन िदल तरी नस या दोन चार परातन ढीचा आिण ौत मातर परथाचा कवळ िनदशही आम या या चार जाती सकरापासन क हाही अिल त न ह या ह िसदध कर यास परसा आह कारण या सपरिति ठत आिण शा तरोकत परथा या एकका नावात सह तरशः वयिकतक उदाहरण आपण होऊनच िनिदर ट होतात

आम या चारी वणारत सकर हा अगदी शा तरोकतपण होत आलला आह आिण आम या शकडो जाती तर मळी सकरो प नच आहत

िपतसाव यर अगदी उ ालक ऋषीचा सगम वात याचा काळ की ज हा िववाहस थचा ज मच झाला न हता तो

जरी सोडन िदला तरी पराणकथपरमाण या वतकतन िववाहपरथा पर थािपत कली यानतर या काळी दखील बरा मण ह सवर जाती या ि तरयाशी अगदी शा तरा या अनजञनच लगन करीत इतकच न ह तर ित ही वणार या ि तरया या पोटी झालली याची सतित बरा मणच मानली जाई lsquoितरष वणष जातो िह बरा मणो बरा मणात भवतrsquo आिण ह िभ नवणरजात बरा मण सतान बरा मणा या क याशी अिभ नपण िववाह करी शकडो वष ही िपतसाव यर परथा शा तरशदध रीतीन आप यात चालत आ यामळ आ हा बरा मणात या ित ही वणारच रकत िप यानिप या सचिलत होत आलल आह कषितरयात आिण व यातही हीच िपतसाव यर परथा अस यामळ याचातही सवर वणारच रकत तसच खळत आह बरा मणाची आई शदर

मावशी वाणी आिण चलती कषितरय अस सखया मामभाऊ कषितरय तर सखखा मावसभाऊ शदर बटीबदीच िजथ अशी सकीणर होती ितथ रोटीबदीची तर गो टच बोलावयास नको

मातसाव यर पढ ज हा मातसाव यर परथा चाल झाली आिण आईची जात तीच मलाची जात ठ लागली त हा

दखील lsquoशदरव भायार शदर य सा च वा च िवशः मत त च वा चव राजञ च ता च वा चागरज मनःrsquo हा िम िववाहाचा परबध चाल होताच िपतसाव यारमळ बरा मणात ित ही वणारच रकत सकरिमत झाल तर मातसाव यारत बरा मणाच रकतबीज ित ही वणारत आिण ित हीच प हा पर परात सकरिमत झाल मातसाव यारमळ एकाच बरा मणाचा एक पतर बरा मण तर दसरा कषितरय तर ितसरा व य आिण चवथा शदर अस शक

अशा रीतीन आम या समाजाच चारी वणर नस या लकषणन न हत तर अगदी रकतबीजाच भाऊ भाऊ असत आिण यातच गणकमरपरभावान एका वणारच लोक अ य वणारत वळोवळी घतल जात अस यान जस िव विमतर बरा मण होऊन िकवा सतपतर कणर मधारिभिषकत अगराज कषितरय होऊन या या वणारत लगन क न जात अस यान चारी वणारत पर परा या रकतबीजाचा जीवनौघ सारखा सचिलत झालला अस

अनलोम परितलोम याचपरमाण अनलोम आिण परितलोम परथा क हा अि त वात आ या हा वाद जरी बाजस सारला

तरी या परथामळच चातवर यातील सकरापासन अनक उपजाती उ प न झा या हणनच सतमगधािदकापासन तो शदरप षसबधान बरा मण तरीस झाल या आिण चडाळ हणन मानल या आम या पवार प य बाधवापयरत बरा मणािदक वणारच रकतबीज सकीणर झालल आह आ हा सवर जाती या नसानसातन पर पराच रकत परवाहत आह ही गो ट काही कोणासच नाकरता यण शकय नाही

ित मित पराणोकत अशी अगदी िनभळ सनातनी मदराच या परथावर मारलली आह या िपतसाव यर मातसाव यर अनलोम आिण परितलोम याचा परथाव न दखील ह िनिवरवाद िसदध होऊ शकत की चारी वणारत काय िकवा सकरो प न चारश जातीत काय अगदी िनःसकीणर आनवश असा कठच रािहलला नसन अगदी शा तरोकत िववाहाच आिण सगमाच वारच रकतबीजाचा पर परसकर िप यानिप या होत आला आह आिण हणनच आनविशक गणिवकासा या िनयमा वयच आम यात पर पराच गणावगणही सकीणर झालल आहत

एक पाडवाच कळच पहा उदाहरण हव असल तर पाडवाचच कळ घया त कळ हणज धमरसरकषक आय तस पर यकष समराट

भरताच-कोणी एखाद हीन अमगळ कळ न ह आिण तो काळ हणज lsquoचातवर यर मया स टrsquo हणन घोषणा क न चातवर यारची हमी घतल या पणारवतारी ीक णाचा- कोणचा एखादा lsquo या मसलमानानी सारा घोटाळा कला होrsquo - िकवा lsquo या बदधा या पाखडान ही अनव था माजली होrsquo - हणन रडत दसर या या माथी सवर दोष मारणारा धमरर हासाचा दबळा काळ न ह अशा याकाळीच िवशदध चातवर यारच वाळवटी बधार फोडन आमचा जीवनौघ वाहत होता परतीपान शतनस सािगतल lsquoराजा ही तरी कोण कठली काय जात अस काही एक न िवचारता ित याशी लगन करrsquo या न अजञात जाती या गगशी शतनन लगन कल याचा मलगा भी म अिभषकाहर कषितरय झाला पढ शतनन ितची जातगोत माहीत असनही उघडपण एका को या या मलीशी स यवतीशी िववाह क न ितला पटटािभिषकत राणी कली तरी शतनची जात गली नाही इतकच न ह तर या को या या मलीच मलग िचतरागद आिण िविचतरवीयर दोघही भारतीय बरा मणाच शा तरोकत समरा झाल पढ या को या या मली या मलान िविचतरबीयारन अिबका िन अबािलका या कषितरय राजक याशी लगन लावली परत तो िनपितरक मरण पाव यान या रा यापासन िनयोग पदधतीन सतित उ प न कर यासाठी याची ती सास को याची मलगी दवी स यवती ीमान यासास पराथरना करती झाली

परत यास कोण बरा मण ठ पराशरपतर आिण त बरा मण ठ पराशर कोण lsquo वपाका च पराशरःrsquo एका अ प य वपाकाचा पतर या अ प याचा हा पतर पराशर बरा मण ठ ठरला या बरा मण ठ पराशरास कोळीण कमारी-पासन जो पतर झाला तोच महाजञानी महापती महाभारतकार यास होय

बर झाल को या बरा मण कषितरयापकषा वपाकापासनच बरा मण ठ पराशर मिन उ प न झाला बर झाल को या बरा मण कषितरय व य जञातीतील को या कमािरकशीच पराशरान सबध कला नाही नाही तर कविचत आ हास यासासारखया लोको तर प षास आचवाव लागत पण पराशराहन सवाई पतर जीत िनपजावा अशी ती धीवरक या या महाऋषीस मोिहती झाली हणन बीजकषतराची अशी अलौिकक िनवड झाली की या सबधापासन यासोि छ ट जग सवर अशी साथर गव िकत या या अलौिकक परितभमळ आज आ हास करता यत तो यासासारखा भारकलावतस पतर िनमारण झाला क ण वपायनासारखा ीक णान दखील बरा मण हणन वदावा आिण भारतीय समराटा या मकटान याची चरणधली म तकी

धरावी असा पतर जो सकर परसवतो तो सकरच खरा शा तरोकत िववाह होय यान सतित हीनतर होत तोच खरा सकर-मग तो सवणर िववाह का असना lsquoसकरो नरकायवrsquo अस या सकरास काय त हणता यईल सतित उ चतर परसवतो तो सबध असवणर असला तरी खरा िववाह असा सकर lsquoनरकायrsquo नसन lsquo वगारयrsquo कि पला जातो

या महिषर यासानी वरील कषितरय रा याशी िनयोगाधार सलगन होऊन पाड आिण धतरा टर याना ज म िदला आिण या या शदर दासीपासन िवदरास उ प न कल ह ितघही भावापरमाणच या राजकलात वतरत होत पढ पड या अनजञन या या दोघी ि तरयानी कतीन आिण मादरीन को या अजञात पाच प षाशी सलगन होऊन पाच पाडवाना ज म िदला या कतीदवीलाही पवीर कौमायारतच सतपतर कणर झाला होता या सतपतर कणारस दय धनान कषितरयाचा मखय गण कल हा नसन शौयर हा आह अशी घोषणा करीत गणकमारनसार कषितरय ठरवन अग रा यािभषक कला भीमान तर राकषस जाती या िहिडबशी दखील लगन लावल ीक णानही जाबव तीशी आिण क जशी लगन लािवली होतीच अजरनान नाग क यशी गाधवर िववाह कला पण याचपकी कोणीही जाती यत झाला नाही

पर झाल या एका आयर ठ पाडव कला या गरिथत इितहासाव न या काळची सह तरशः अगरिथत उदाहरण सहजच अनिमत होत अस यान आजकाल आपल िहदरा टर जस बटीबदी रोटीबदी लोटीबदी या िचरबदीन िचणन टाकलल आह तसच याकाळी त मळीच न हत ह कोणासही नाकारता यणार नाही बदधकालात तर जातीस था बोलन चालनच त छ झालली होती अशोकाची आई बरा मणी व यसमराट ी हषारची मलगी कषितरयास िदलली यकष तकषक नागािद राजकलही कषितरयच समजली जाऊ लाग यापासन तर आयर कषितरयाच या याशीही बटी यवहार होत गल

जातीवणारत अगदी शा तरोकत रकतबीज सबध िजथ अस होत होत ितथ जातीजातीतील तरीप षा या लिगक आकषरणान त ग तपण याहन िकतीतरी पटीन होत असल पािहजत आज जातीजातीत बटीबदी इतकी कडकपण पाळ याची इतकी पराका ठा होत असतानाही लिगक आकषरणान जर वणरसकर इतकया मो या परमाणात धडधडीत चाल आह तर यावळी ती बटीबदी शा तरतःच आिण यवहारतःच इतकी सल होती यावळी जातीजातीतील रकतसबध िकती अिधक परमाणावर चाल असल ह िनराळ सागावयास नको

आतापयरत कल या आनवशा या छाननीचा साराश असा आह की आनवश शदध राखला असता गणिवकास िकवा गण ढीकरण होत हा नसिगरक िनयम जरी अशतः खरा असला तरी या या आधारावरच आज या बटीबदीच आिण जातीभदाच समथरन करताना आपण खालील मयारदा यानात धर या पािहजत

(१) गणिवकासाचा आनवश हा एकच घटक नसन तो अनक घटकातील एक घटक आह (२) आनवश शदध ठवला तरीही परकाश अ न पाणी वायमान िपतराची मनःि थती याचवरील

स कार िशकषण सिध साधन अ यादी परकाराची पिरि थती जशी बदलत तस सतानाच बीजभत गण िभ न िभ न परमाणात िवकास वा सकोच पावतात िकवा पालटतात

(३) आनवश शदध राखला तरीही स गणा परमाणच दगरणही वधरन वा ढीकरण पावतात आिण हणन आनवश हा क हा क हा अ यत हािनकारक ठ न सकरच त दोष वा दगरण सतानातन काढन टाक याच कामी समथर िन िहतकारक ठरतो

(४) आनवश शदध राखला तरीही िपतराच स गण काही वळ िवकास पावत जाऊन पढ आपण होऊनच कषीण होत जातात िकवा िवकत होतात अशा वळीही सकर परा याना िहतकारक ठरतो

(५) िनसगरजात जातीत आनवश शदध राखण सकर आह पण कवळ मानीव कवळ पोथीजात जातीत आनवश एकसारखा िनभळ राखण जवळजवळ अशकय आह (६) आिण बरा मणािदक या जातीत आज पर पर बटीबदी अ यत कडक आह या आप या िहद जातीजातीतही शा तरानरोधानच पवीर िप यानिप या अ यो य रकतबीजाचा ओघ अखड वहात अस यान आिण लिगक आकषरणान होणारा ग त सकर सदोिदतच या िकवा या परमाणान परवािहत राहत आला अस यान आिण पढही राहणारच अस यान आता कवळ िववाहापरती बटीबदी िकतीही कसन चाल ठवली तरी बरा मणाचा मलगा उपजतच बरा मणगणसप न वा कषितरयाचा कषितरयगणसप न असलाच पािहज असा समज मलतःच या य ठरतो आह कारण आम या सवर जातीचा आनवश िप यानिप या सकीणर होत आ यान आनवशा या िनयमापरमाणच आिण या िनयमापरत तरी कोण याही जातीस कोणातरी िविश ट गणाच एक व (Monopoly) िमळण असभव आह पर यकष अनभव या ताि वक तकारन अनिमत झाल या िसदधा तास यावहािरक अनभवाचाही पािठबा एकसारखा िमळत आलला आह आईबापा-परमाणच मल िनघत नाहीत हा अनभवही सावरितरक आह ीक णाचा एकही पतर ीक ण िनघाला नाही डोळस यासाचा मलगा अधळा धतरा टर आिण स छील यासाच नात दय धन

दःशासन शदधोदनाचा पतर बदध आिण बदधाचा पतर राहल आप या क यकाच बळान नसत मखावलोकन क इि छणार या ल छास रकत नान घालणार िचतोडच परतापी महाराण आिण याच पोटी आप या क यका कोणी बळान हरण करील हणन आप या पोट या कमारीनाच िवषाच घोट पाजन ठार मारणार नतरच भीमिसगी महाराण िशवाजीचा पतर सभाजी आिण सभाजीचा शाह पिह या बाजीरावाचा पतर राघोबा आिण नात दसरा बाजीराव िकबहना उ या प वीच इितहासात कोणी शककतार हटला की या या चार पाच िप याच आतच कोणीतरी दबळा रा यिवनाशक पतर िनपजावयाचाच असा परकार जवळजवळ एखा या िसदधा तासारखा आढळन यतो कारण क हा क हा एखा या बीजातील अ तिहरत शिकत एखा या प षात परम उ कषर पावन खचरन गली की त बीज एखा या भारतीय यदधात िरकत झाल या भा यापरमाण िन याचच कषीण होऊन जात आिण पढील िपढीत यातील पिहल तज सकरिमत होत नाही

हणन पर यकष गणच पाहण बर आईबापापरमाण सतित होत नाही हा अनक वळा यवहारात यणारा अनभव आनविशक

गणिवकासाचा िनयम खरा असताही का यतो ह या िनयमा या वर कल या छाननीव न आता जातीभदाला अव य िततक तरी िवशद झालल अस यामळ आप या पर तत या जातीभदाची उभारणी जवळजवळ सवर वी या आनवशा या त वावरच कर यात आपली काय चक होत आह आिण ती सधार यास आपण यात काय फरफार कला पािहज ह आपोआपच सिचत होणार आह आपण बटीबदीच आिण हणनच त ज य पर तत या शतशः जातीच समथरन का करतो तर आनवशान त त गण या या जातीत िवकास वा ढीकरण पावतात आिण सकरान त गण गढळ हो याची आपि त यत हणन हणज आपणास चातवर यारत बिदध शिकत परभित िविश ट गणाचा िवकास हवा हणन तर मग वधवरात त गण पर यकषपण आहत की नाहीत ह आपण िवशषतः पािहल पािहज ती वधवर अमक जातीतली आहत वा अमक कलातरी आहत एवढच पाहन चालणार नाही कारण वर िदल या सहा सात कारणामळ आिण आनवश हा गणिवकसनाचा एकमव घटक नस यामळ अमक जात िकवा अमक आईबाप असल की सतानात अमक गण असलच पािहजत अस िनि चतपण कवळ आनवशा या आधारान मळीच तिकर ता यत नाही यातही कवळ पोथीजात कवळ मानीव कवळ का पिनक िविभ नतवर उभारल या आम या या पर तत या जातीिवषयी तर अस मानण ही अगदी आधळी समजत आह एव यासाठी स या कवळ आनवशावरच अवलबन राहणारी बटीबदी तोडन टाकन पर यकष गणावर अवलबन असणारी बटीबदी जर आपण अनस लागलो तर आपला मखय उ श जो स गणिवकास तो अिधक िनि चतान आपण साध शक वधवर अमकया जातीची असली की यात या जातीचा मानीव गण असतोच अस नाही कारण गण ह कवळ आनवशान उतरत नाहीत वाढत नाहीत आिण आपणास मखय काम तर गणाशी आह आनवशाशी नाही त हा या वधवरास तो इ ट वा अपिकषत गण परकट झालला असल - मग तो कवळ आनवशान उतरलला असो वा पिरि थतीन असो- या वधवराच लगन लाव यानच आप या जातीभदा या मळाशी असलला गणिवकासाचा हत सा य हो याचा सभव अिधक मग या वधवराची मानीव जात कोणची का असना लगन ठरिवताना मगळ वा शिन या वधवरास कोण या थानी आह या नस या भानगडीकड आपण िजतक लकष दतो िततक जरी या वधवरात आपण या या सतानात अपकषा करतो तो गण परकटलला आह की नाही ह पाह यात लकष दऊ तरी आनविशक गणिवकास कर यात आपण आज यापकषा प कळ अशी समथर होऊ बीजाला अन पफळ लागलच ह िजतकया िनि चतपण सागता यत याहन शतपट िनि चतपण फळ लाग यावर त अन प बीजाच होत अस सागता यत तसच एक वळ यकतीत गण परकट झाला की याचा आनवश वा जाती अमक असलीच पािहज ह ठरिवण िततक धोकयाच नाही की िजतक ती यिकत अमक िपढीजात जातीची आह एव याव न या यकतीत या जातीचा तो मानीव िकवा पोथीजात गण असलाच पािहज ह सागण धोकयाच आह जर तो गण परकट झाला तर याची आनवश पिरि थित इ यािद कारण ठीक जळली असलीच पािहजत ह पर यकष िसदध होत आिण जर गण परकट झालला नसल तर या नस या आनवशाला

काय चाटायच आह गण परकट नसल तर या परमाणात आनवश ठीक असला तर पिरि थित ठीक नसल याशी काय कतर य सतानात गणिवकास हवा तर तो गण पर यकषपण यात िदसत असल या वधवराच सबध कराव मग तो गण या वधवरास आनवशवळ एकवटलला असो वा पिरि थतीमळ असो आज या आम या िहदसमाजात या याम य कवळ पोथीत तस िलिहल आह या यितिरकत दसर या कोण याही सहज लकषणान िविभ न व िदसन यत नाही अशा बरा मण शदर िशपी सोनार वाणी िलगायत गवळी माळी आिद सह तरशः उपजतच िभ न असणार या जाती मानण ही मळ चकी यात या पर यक जातीिवषयी महादवा या जटपासन अमक जात िनघाली बर मदवा या बबीपासन तमक िनघाली अशा का पिनक भाकड उपप या अकषरशः खर या मानन या उप यापरमाण या या जाती या अगी एकक िविश ट गण उपजतच असतात अस ठाम ठरवन टाकण ही घोड चकी आिण तो गण या जाती या सतानात परकट झाला नसला तरी तो असलच अस समजन या गणान प मानपान सोयीगरसोयी उ चता-नीचता या जातीतील या सतानात उपजत भोगावयास लावण ही पहाड चकी आिण हण हच त आम या ऋषीनी शोधन काढल या आनविशक गण-िवकासाच सनातन रह य

जर एखा या मलीच नाक नकट असल तर ित या पडपणजीच नाक अगदी चाफकळीसारख सदर होत हणन आ ही िहचही सदर हणत नाही तर या आनविशक गणिवकसना या या सनातन रह याची लवलश पवार न करता ित या पर यकष िदसणार या नक या नाकामळ ितला नकटीच हणतो आिण ित या लगनाला सतराश िवघन उपि थत करतो जर एखा या मलाचा डोळा उपजत गलला असला तर या या एखा या पणजाच दो ही डोळ अगदी कमलासारख परफl ल होत हणनच या मलास कमललोचन न मानता आपण काणाच मानतो मग तोच याय चातवर यार या पोथीत न दल या (रिज टर) गणास का लाग नय जर बरा मणवशात एखादा lsquoढrsquo िनघाला तर याला lsquoढचrsquo हटल पािहज आिण शदरात lsquoजञrsquo िनघाला तर याला lsquoजञrsquo च हटल पािहज मग याचा बाप वा आजा वा पणजा lsquoढrsquo असो वा lsquoजञrsquo असो आनवश बरोबर उतरला असल तर तो गण परकट होईलच आिण गण परकट झाला नसल तर आनवश वा पिरि थती या वा इतर कोणा या तरी गणिवकासा या घटकात घोटाळा झालला असलाच पािहज

कोणी हणतात यकतीच गण नहमी मलात उतरतातच अस नाही त ितसर या चौ या िपढीतही परादभरत होतात होय होतात पण क हा क हा आिण मळी होतही नाहीत क हा क हा त ज हा परकट होतील त हा याना मानच मान - पण को या गवयाचा सरल आवाज या या पणतत सनईसारखा गोड होणार आह अशी अगदी हमी जरी दता आली तरी तव यासाठी या या मलाला आिण नातवाला गवई हणन सगीताची मखय काम सागन िन या या आवाजा या भ गयासही सरल सनईसारख वाखाणीत पन च पन च (once more) हणावयाच का काय एक शर प ष िनपजला याला आ ही आमचा सनापित कला याचा पतर याड िनघाला घो याला पाहताच हा आडखळतो पण याच शौयर या या नातवात प हा परकट होईल या आशन या याड मलासही दाभा या या कळातील नामधारी सनापती

सारख िपढीजात सनापित व दऊन घो यावर बाधन एखा या पानपतावर पाठवावयाच की काय ितसर या चौ या िपढीत िपतगण उतरतात पण तकारामाना आज १०२० िप या होऊन ग या पण या वशात एकही तकाराम झाला नाही िकवा आनवशा या गणाची कीव क न पाडरगान या या मलानातवासाठी प हा आजवर एकदाही िवमान धाडल नाही ग या सात िप यात रामदासा या घरात दसरा रामदास नाही न बोनापाटर या घरात बोनापाटर

जगातील इतर रा टरातील अनभव पहा मानीव जातीच गौडबगाल झगा न गण-िवकसना या पर यकष िवजञानाच आधार ज समाज आज

जगात वावरत आहत या यातील बहतकात जञातीची पर यक िपढी एकदरीत पवीरपकषा उच िवशाल सदर सबदध शर आिण परोपकारिनरत अशी िनपजत आह उदाहरणाथर ती अमिरका पहा पर यक िपढीस याच प ष lsquoदीघ र को वष कधो शालपराशमरहाभजःrsquo अशा पौ षीय लकषणानी अिधकािधक सप न होत चालल आहत या या ि तरया सदरतत सजनकषमतत सभगतत आिण अप यसगोपनातही अिधकािधक कषमतर होत आहत आिण आम या इकड पर यक िपढी ही पवीरहन खरटी पवीरहन िकरटी पवीरहन करटी िनपजत आह आम या मत यास अनक कारण आहत जातीभद ह एकच कारण न ह

पण जातीभदामळच काय तो आनविशक गणिवकास खरोखर होत असता तर व ति थित या या अगदी उलट असावयास पािहज होती कारण त अमिरकन या दधख या पोथीजात जातीभदा या वार यासही उभ राहत नाहीत आिण आम या अगात तर याच वार भर यासारख झाल आह कोणी हणल ह असच हायच

अहो ह किलयग ह किलयग माणस खजटणार गाई आटणार शती िनकसणार पाऊस पळणार आम या

ितरकालदशीर ऋषीनी ह आधीच सागन ठवल आह तर यास आ ही अस िवचारतो की या किलयगाची ही याद सवर मन य जातीवर आिण सवर प वीवरच कोसळणार हणन सािगतल आह ना मग अमिरकत या या अगदी उलट ि थित का होत आह या या माणसाची छाती उची परितभा परितिपढी वाढत आह याची एक गाय आम या दहा दहा गाई इतक दध दत आह शती नारळा एवढ बटाट िबयावाचन दराकष आिण खडाखडास प न उरल इतक धा य िनपजवीत आह आिण माणस इ छील त हा आिण इ छील तथ इदर बनन पाऊस पाड याची कला आटोकयात आणीत आह

हा जर ितरकालजञ ऋषीनी त किलयगाच करट भिव य कवळ भारतापरतच वतरिवल असल तर मातर त ितरकालजञ होत खरच कारण या अनक कारणानी आमची ही ददरशा झाली आह यात पर यकषावलबी सजनन शा तरा या िनयमाना लाथाडन अध या अनमानावर उभारल या जातीभदाची लस िप यानिप या अगात टोचन घण ह एक मह वाच कारण आह याचा पिरणाम आम यात शवटी मगयासारखी खरटी

िकडकी सडकी माणस उ प न कर यातच होणार ह या ऋषीसही कळल असाव अस असल तर मातर जी कारण या या डो यासमोर होती याची फळ यानी बरोबर वतरिवली

लखाक ९ वा

उपसहार या लखमालचा पर ततचा लखाक हा शवटचा आह वतरमानपतरीय ककषत िजतकी आणवल िततकी या

िवषयाची सागोपाग चचार मागील लखाकात झा यानतर आता या लखाकात ितचा उपसहार क न आिण या लखमालत या आरभी सािगतल या मळ हतपरमाण ज मजात जातीभदा या उ चाटनाची एक योजना थोडकयात आखन ही लखमाला आ ही आज परी करणार आहोत

आज या जातीभदाच अ यत परमख लकषण ज मजातपणा आिण ज मजातपणाच समथरन क शकणार अ यत परमख त व िन हत हणज आनविशक गणिवकासाचा नसिगरक िनयम या तव आ ही ग या दोन तीन लखाकात या आनवशाच (Heredity) यथा थल सागोपाग िव लषण कल आिण या या खालील मयारदा िदगदिशर या -

(१) आनवश हा गणिवकासाचा एक घटक असतो हणन ज गण आप याला सामाजिहतकारक वाटतात त यात परकट होतील अशा वधवराच िववाह कल असता त गण िवकिसत या ढ हो याचा इतर पिरि थित समान असता सभव अिधक ह खर आह

(२) पण गणिवकासाचा आनवश हा अन य घटक नसतो तर गभरकालातील मातची पिरि थित आिण सतान ज म यानतरची िशकषण स कारािदक पिरि थित ही या सतानात तो बीजातील गण िवकिसत हो यास िकवा न ट हो यास फार मो या परमाणात कारणीभत होत

(३) आनवशान स गणिवकास होतो तसाच दगरणिवकासही होतो या तव जातीय बीजशदधत या जोडीस या दगरणाच उ चाटन कर यास समथर अशा सकराची जोडही क हा क हा िहतावहच ठरत

(४) एक गण िकतीही उ कट असला तरीही पर यक यकतीत वा जातीत याला उपकारक अशा इतर गणाच पाठबळ नसल तर तो गण लळा बनतो नसत डोक िकतीही उ तम असल पण हातपाय समथर नसल तर त डोक पगच या तव उ कट बदधीला शकतीची आिण उ कट शकतीला बदधीची जोड हवीच हणन बिदधपरधान शिकतपरधान इ यािद कलात वा जातीत तिदतर अनकल-गणपरधान कलाचा िकवा जातीचा सकरही क हा क हा िहतावहच ठरतो हणन सवरजातीचा यथापरमाण यशाव यक सिम बटी यवहार चाल राहण ह या या िविश ट गणा याही उ कषारस आिण कायरकषमतस िहतावहच होईल

(५) आम या आज या जाती या नसिगरकतःच िभ न नस यामळ या कवळ मानीव कवळ पोथीजात अस यामळ याचा आनवश याची जातीय बीजशिदध िनभळ राखण दघरट असणारच

(६) यावहािरक अनभवही हच िसदध करतो बरा मणातही परशराम-दरोणाचायर-दवारसापासन तो थट मराठी सामरा यातील पटवधरनापयरत िकवा चाफकर राजग पयरत कषितरयाहनही पराकरमी कोिप ट आिण शर अनक प ष िनमारण झाल उलट कषितरय-व यािदकातही जनक बदधापासन तो तकारामापयरत अनक

स वशील शाितपरधान तप वी िनमारण झाल या यावहािरक अनभवाव नही आम या या मानीव जातीत अमका गण अमकया जातीत असतोच आिण इतरात नसतोच अस गहीत ध न या जातीना या गणावर आिण मानावर ज म जात व व साग याचा अिधकार दणारी जातीभदाची परथा अत य िन अ या य आह

(७) आप या इितहासाकड पािहल तरी आज या जाती रकतबीजान िविभ न आहत हणन आपण समजतो या मलतःच सिम हो या ह प ट िदसत पवीर िनदान चार वणार या चार हजार उपजाती न ह या हणज याच पर यकी अतगरत िववाह होत होत आिण या चारात पर पर बटी यवहारही िनिषदध न हता िपतसाव यर मातसाव यर अनलोम आिण परितलोम या चार मित-परितपािदत परथाची ही चार नावच ह िनिवरवाद िसदध करतात की चारी वणारत रकतबीज पर पर सिम आह हणनच अमक जातीत अमक गण ज मतः असतोच अस आप या अनभवास यत नाही

आनवशा या नसिगरक िनयमा या या सवर मयारदा जािण यग लकषात घतली असता ज मजातपणा राखला िकवा राखलास मानीत गल की या जातीत तो तो गणिवकास झालाच पािहज ह समज यात आपली कवढी चक होत आह ह यानात यईल या तव जातीव न गण न ओळखता गणाव न जात ओळखण अिधक यकत आह अमका कषितरयाचा मलगा हणन तो शर आहच अस न समजता आिण शरपणाची पदक याचा ज मजात अिधकार हणन याचा बारशासच या या छातीवर न लटकवता अमका शर आह अस पर यकष िदसन आ यावर मग यास कषितरय समजन शरपणाच पदक दणच यकत मग तो शरपणा यात बीजशदधीन आलला असो या सकरान आलला असो

याचपरमाण एका या गणाच िवकसन वा ढीकरण कर यासाठीही या यकतीत तो गण परकटपण यकत असल याचा शरीरसबध जळिव याचा अिधक उपयोग हो यासारखा आह गोरा मलगा हवा असल तर वधवराचा रग गोरा आह की नाही ह पाहनच िनवड कली असता मलगा गोरा हो याचा बराच सभव आह पण बरा मण जातीची हणन धडधडीत काळीकटट िदसणारी वधवरही गोरी समजन याच लगन लावण हा काही गोर स तान उ प न कर याचा िबनधोक मागर न ह तीच ि थित इतर गणाची एकवळ पर यकष गणाव न आनवश अनमािनता यईल पण कवळ मानीव आनवशाव न गण िनि चतपण अनमािनता यणार नाही

ज मजात जातीचा उ छद आिण गणजात जातीचा उदधार या आिण यथ अन लिखत अशा इतर कारणाचा िवचार क न जातीभदाच पर तत िवकत व प

टाळणारी एक थल योजना आ ही खाली दत आहो आमची अशी िन ठा आह की या योजनइतक जरी कायर झाल तरी पर तत या जातीभदा या िवषारी िकडीपासन आपणास आपला समाज मकत करता यईल ज मजात जातीचा उ छद आिण गणजात जातीचा उदधार ह सतर कायरपिरणत करण दघरट नाही जातीभदाचा मखय आधार कवळ भावना आह

आज तरी या या माग दसरी कोणचीही शिकत उभी नाही आप या मान यात याच खर जीवन आह आिण याच खर मरण आप या न मान यातआह या तव ती जा यहकारी भावना आपण पर यकान सोडली की याच मरण ओढवलच या तव यास आज या या िवकत जातीभदाची अिन ट याद नको असल यान िनदान खालील योजनपरमाण तरी वतःच आचरण ठवल की पर आह हणज तो ज मजात जातीभद वाटतो याहन िकती तरी सहज उ छिदता यईल या जातीभदाची आपण चचार करीत आहोत तो िहदसमाजातील जातीभद अस यान खालील चचचा सबध िहदशीच काय तो पोचतो ह उघड आह

पर यक मलाची ज मजात जात एकच - िहद (१) पर यकान अमकी िहद जात ज मतः उ च आिण अमकी ज मतः नीच ही भावना मनास

क हाही िशव दत कामा नय उ चनीचता ही यकतीत परकट झाल या पर यकष गणाव न ठरल जर या यकतीचा आनवश उ च असल तर उ च गण तीत परगट होतीलच जर गण परकट नसतील तर या आनवशात वा पिरि थतीत काही तरी दोष असलाच पािहज

(२) पर यक िहद मलाची ज मजात जात अशी एकच - िहद यावाचन दसरी कोणतीही पोटजात मान नय lsquoज मना जायत िहदःrsquo (वा तिवक पाहता मन याची खरी ज मजात जात मन य हीच तवढी पण जोवर मसलमान-िखर चनािदक िवधमीरय लोक या उ च ययास सोडन आपणास ज मजात मसलमान वा िखर चन मानतात आिण िहदस िगळ पाहतात तोवर तरी वसरकषणाथर इतका जा यहकार सापकषतया आपणही धरलाच पािहज पर यक वळी आिण िवशषतः िशरगणतीत िहद हीच एक जात िलहावी इतर सवर धद यवसाय समजाव)

(३) पर यक िहदमातरास वदासदधा सवर िहद धमरगरथ वाच याचा आिण िशक याचा आिण इ छा अस यास आपल स कारही वदोकत कर याचा आिण करिव याचा समान अिधकार असावा परोिहत व ह कोण याही जातीचा ज मजात ठवा नसन जो िहद परोिहत वाची योगयता सपादन करील िकवा ती परीकषा उतरल तो परोिहत होऊ शकल जातीन न ह तर lsquoत मा छीलगण िवजःrsquo

(४) िहदची िरिश ट मह वाची तीथरकषतर दवालय आिण पिवतर ऐितहािसक थल (जसा पचवटीचा राम सतबध राम वर इ यािद) जातीवणर-िनिवरशषपण पवार प यासदधा सवर िहदमातरास समान िनयमानी उघडी असावीत (५) पर यकषावलबी अशा सजननशा तरा या (Eugenics या) टीन योगय असल तर कोणाही िहद वध-वराचा िववाह तो कवळ ज मजात िभ न मानल या जातीजातीत झाला हणनच िनिषदध आिण बिह कायर समजला जाऊ नय (हा िनयम िनषधा मकच काय तो आह हणज बरा मण यकतीन महाराशी िकवा महार यकतीन बरा मणाशी िववाह कलाच पािहज अस न ह तर गण शील परीित

इ यािद टीन पर पर-अनकल असल या या िहद वधवरानी िववाह कला तर कवळ या या जाती िभ न आहत एव याच कारणासाठी तो िववाह िनिषदध मान नय) (६) व यशा तर या ज शदध आिण आरोगयपरद त व याशा तर या योगय अशा कोण याही माणसाबरोबर हणज एका ताटात न ह तर एका पगतीस खा यास हरकत नसावी शजारी जव यान जातची जात िप यानिप या बदलत ही समजत वडगळ आह मासाहार याची मासाहार याशी पगत हो यास हरकत नाही या िदवशी शाकाहार असल या िदवशी सवरच एका पगतीत बस शकतील ज चल आिण पचल त अ न सहभोजनात खा यास हरकत नाही पवीर महाभारतकालापयरत तरी चारही वणारत सहभोजन होतच lsquoशदराः पाककताररः यः (आप तब)rsquo िकवा lsquoदासनािपतगोपालाः कलिमतराधरसीिरणः एत शदरष भो या नाःrsquo अशी शकडो वचन आहतच शाकातही अ यत तामसी गण असणार या शाका आहतच वतः मासाहार करणार याना जर सवर पगत कवळ शाकाहाराचीच असल तर या वळी इतरतर मास न खाणार याबरोबरही या पगतीत बस यास काही एक हरकत नाही (७) पर यक िहद मलास पराथिमक िशकषण यावहािरक आिण धािमरक समानतन िद यावर पढ यात जो गण वा परवि त परकट होईल यापरमाण तो आपला यवसाय करील आज सवारस यवसाय वात य आहच बरा मण पणरी जोड िवकतात चाभार उ तम िशकषक होतात आता सधारावयाच त इतकच की पर यकष यवसाय दसरा असताही मळ या यवसायाची जी एक मानीव रोटीबटीबद जात या या माग हात धवन लागत ितची याद मातर टाळावयाची हणज जात िशपी-धदा सोनार जात बरा मण-धदा दकानदारी हा जो आज बर मघोटाळा झाला आह तो मोडल सवारची जात िहद धदा जो कोणता असल तो बिर टर िन मोटार-हाकया

आता या सवर चचचा मिथताथर थोडकयात चटकन यानात यावा हणन एक दोन उदाहरण दऊन ही लखमाला सपव या गो टी लहान-पणापासन चाग या हणन आपणास साग यात यतात याचा हा या पदपणा चटकन यानात यत नाही हणन या उदाहरणात जनी जात न घता या ज या त वास काही अवारचीन िबनजात यवसायाना लावन दाखिवल असता ती हा या पदता चटकन िदस लागल हणन नवीन अशा बिर टरीच वा मोटर हाक या या यवसायाच उदाहरण घऊ समजा एक मन य बिर टर झाला िकवा दसरा मोटारहाकया झाला आता नस या रोटीबटीबदीन या या वशात तो गण िवकसतो या ज या क पनपरमाण याची लगच यवसायिन ठ अशी एक वततर जात कली पािहज या बिर टरा या मलाला ज मतःच बिर टर मानल पािहज जस बरा मणा या मलास बरा मण मग या बिर टरा या मला नातवात कोणीही बिर टरीचा अ यास न कला तरी याना lsquoबिर टरच झग जागा मान िदल पािहजत या lsquoबिर टरीrsquo बरा मणाची वा lsquoमोटारवालrsquo बरा मणाची लगन इतर lsquoबिर टरीrsquo वा

lsquoमोटारrsquo बरा मणाशीच लावली पािहजत न ह यानी जवणखाण दखील या या lsquoमोटारrsquo जातीशीच कल पािहज मग पढ या या वशात कोणी दकानदारी वा कारकनी कली तरी याची रोटीबद बटीबद जात lsquoबिर टरrsquo वा मोटारrsquo बरा मण हीच

डॉकटर या मलानातवाची ज मजात डॉकटर मरणास न मन याची नाडी पाह यात पिहला ज मजात अिधकार या जाती या डॉकटरचा मग यास डॉकटरी िव यचा ओनामा का माहीत नसना आज ज नवीन यवसाय परचारात यत आहत या या जर रोटीबद बटीबद ज मजाती पाड या तर अगदी lsquoवचना परवि तवरचनाि नवि तःrsquo हणन गजरणार वणार मसधवाल पिडत दखील यास हा या पद पाखड हणन हणतील मग आज या लोका या ज या िशपी सोनार ताबट सतार लोहार इ यािद ज मजात जाती आहत आिण ज यवसाय मातर हव त करतात याची ती अनव थाही तसच एक हा या पद पाखड न ह काय पण आ ही हणतो या न या यव थत जर कोणी बिर टरीची परीकषा उतरला तर तो बिर टर ठरल या वगार या सघात-बार मम य-तो सभासद होईल आनविशक गणिवकासान जर या या मलात तो गण उतरल आिण तोही बिर टर झाला तरच या सघात तोही जाईल पण जर तो एखादा झाडवाला झाला तर याचा पणजा बिर टर वा लढव या कषितरय हणन बिर टर वा कषितरय मानला जाणार नाही िकवा यवसाय अमका हणन इतर यवसायवा याशी याचा रोटीबटी यवहार कवळ मानीव जातीिभ नतमळ बद पड याचही कारण उरणार नाही या पर यकष गणिन ठ वगीरकरणामळ आज या ज मजात वगीरकरणान कलला सबगोलकार मोडतो अस होत नाही पण आ चयर ह की यानी आज या पोथीजात जातीचा सबगोलकार कला आह तच तो सबगोलकार मोडणारास सबगोलकार करणार हणन हण यास धजतात यावरही कोणास अशी भीित वाटलीच की हा पोथीजात जातीभद सोडला तर समाजाची भयकर अवनित तर होणार नाहीना यानी मनात इतकाच िववक करावा की ही पोथीजात जातीभदाची याद प वीवरील इतर कोण याही धरधर रा टरात ढ नाही जपान रिशया इराण तकर थान इगलड अमिरका जमरनी या सवारच या जातीभदावाचन काही अडल आह का याच धद त ज मजात नाहीत हणन िकवा याच जञान बळ सघटना या यात ज मजात जातीभद नाही हणन रोडावल आहत का उलट त आज या सवर गणात आम यापकषा हजारो पटीनी ठ उ नत सप न परबळ आहत आिण समाजो नतीचा सनातन मतर हणन या जातीवडास कवटाळन बसल या आ हासच चारीम या चीत क न आम या छातीवर चढलल आह त हा या एका सक शरनी (Prima facie) गमकान दखील समाजा या अभरतीचा जातीभद हा एवढाच बीजमतर न ह ह प ट होऊ शकत अवनती या मतरापकी मातर तो एक बीजमतर असावा अशी साधार शका यऊ शकत कारण आज या जञात रा टरात आ हीच तवढ सग या या खाली आिण सग या या पदतली कबलल जात आहोत शवटी लोकिहताथर अपिरहायर हणन वाढलली ही लखमाला िलिह याच ह कटकतर य करताना या कसरीकारानी आमची बाज माड यास िनःपकषपातीपणान थल िदल याच आभार मानन आिण या

लखाची शकय तर एक िनराळी पि तका लवकरच परिसदध कर याचा मानस आह इतक वाचकास कळवन ही लखमाला परी करतो

- (कसरी िद ५-५-१९३१)

जा य छदक िनबध भाग २

१ पोथीजात जातीभदो छदक सामािजक कराितघोषणा तोडन टाका या सात वदशी ब या

त मा न गोऽ ववत कि च जाितभदोऽि त दिहनाम कायरभदिनिम तन सकतः कितरमः कतः १

न या ज या मता या अनक लोकाकडन वारवार अस िवचार यात यत की अहो या तम या

ज मजात जातीभदो छदक आदोलनाच घटक तरी कोणच कायर करायच तरी काय काय या जाती मोडायला जाती मोडण हणज तरी नककी काय मोडण िन काय ठवण सतर काय कायरकरम काय

अशा अगदी योगय सहज िन अपिरहायर शकाच वा आकषपाच समाधानाथर या लखात आ ही आज आप या िहदरा टरास िछ निविछ न क न टाक यास कारणीभत झाल या आिण होणार या या आज या पोथीजात जातीभदास उ छिद या तव आपण िहदनी ज आदोलन कल पािहज जी एक सामािजक कराित घडवन आणली पािहज ितची मखय सतर िन कायरकरम याची कवळ परखा lsquoिनभीरड याrsquo वाचक वदासाठी दत आहो

(अ) आज आप या िहदत जो ज मजात हणन हणिवला जातो तो जाती भद िन वळ पोथीजात आह मदरासी बरा मणापकषा महारा टरीय चाभार गोर असतात महारात चोखाम यासारख सत िन डॉ आबडकरासारख िव वान िनपजतात तर उ तर िहद थानातील शकडो बरा मण िपढीजात शतकीचा धदा करता करता िनरकषरच िनरकषर राहतात बरा मण िश याची सोनाराची कात याच बट िवक याची दकान चालिवतात तर िशपी -सोनार -वा यात आयसीएस एम ए पदवीधर होतात जाट लोकास रजपत अजनही इतक हीनजाती मानतात की जाटान कषितरयाचा घो यावर बस याचा हकक िछनावा यास जातीबिह कायर पाप समजन हाणमार होत पण याच जाटाची शकडा प नासवर भरती होऊन जो शीख

समाज बनला तो आज कषितरयातील ितखट कषितरय हणन गाजत आह पठाणासारखयाची रग रजपतानी कधीही िजरिवली नाही अशी िजरवन का मीर -काबलपयरत रा य तो चालवन रािहला आह जाटच न हत तर पजाबातील अनक खाल या शदरवणीरय जातीतनही हजारो लोक शीख समाजात िशरल आिण िसग - lsquoिसहrsquo झाल िनदान त वतः तरी जातपात नाही तरीही आम या lsquoछापाrsquo या कषितरयाहन याच बळ तज िन पराकरम कमी नाही काय थ lsquoशदरrsquo पण बगा यातील िववकानद अरिवद सार पाल घोष बोस काय थ बदधीत िव यत बगाली बरा मणा या रसभर पढच पानपतचा सनानी भाऊ बरा मण lsquoयितशदर वशrsquo तकाराम परम सत या सवर परितपदी या अखिडत परा याव न ह िसदध होत आह की पवीर पाच हजार वषारच आधी काय होत िन न हत त असो वा नसो आज या जाती िविभ न हणन मान या जातात यात वणर वा गण वा कमर या या कसोटीत सघशः असा कोणचाही ठाम lsquoज मजातrsquo भद आढळत नाही या जाती lsquoज मजातrsquo नसन आज िन वळ lsquoपोथीजातrsquo काय या झाल या आहत कोणतीही ज मजात खरीखरी अशी िविश ट उ चता अगी नसताही पोथीन lsquoउ चजातrsquo हणन एक जनाट पाटी ठोकल या घरात ज मला हणन हा बरा मण हा कषितरय ही व ति थित यथाथरपण यकतिव या तव आ ही lsquoपोथीजातrsquo हा श द बनिवला आजचा जातीभद हा ज मजात हणिवला जात असला तरी तो ज मजात नसन आह िन वळ पोथीजात िन वळ मानीव खोटा (आ) या तव कोणतीही जात वा यिकत कवळ अमकया पोथीजात गटात गणली वा ज मली एव याचसाठी उ च वा नीच मानली जाऊ नय याची याची योगयता या या या या परकट गणाव नच काय ती ठरिवली जावी आिण या वभावाचा गणिवकास हो याची िन कर याची सिध सवारस समतन िदली जावी गणिवकासाचा आनवश (Heredity) हा एकच घटक नसन पिरि थित (Environments) हाही एक मह वाचा घटक आह अमकयाचा पडपणजा बिदधमान िन शदर होता हणनच कवळ याचा पडपणत पर यकषपण मखर वा याड असताही तो बिदधमान वा शर असलाच पािहज अस गहीत ध न यास पतपरधान वा सरसनापित नमीत राहणार रा टर धळीस िमळालच पािहज मोटारीत बसायच तर या मोटारहाकयास मोटारीच परमाणपतर िमळाल आह का हच िवचारल पािहज या या पणजाला मोटार हाकता यत होती हणनच कवळ आनवशान तो मोटारहाकया असलाच पािहज अस गहीत ध न िन या मन यास मोटार हाक याची कला वतः पर यकषपण यत नसताही याला मोटारीवर हाक यास बसवन तीत परवासास िनघण हा जसा आ मघातक मखरपणा आह तसाच अमकया पोथीजात जातीत ज मला हणनच अमक उ च नीच मानण आिण याला याला त त ज मजात िविश टािधकार दण हाही रा टरघातक मखरपणा आह परकट गणाव न आनवश अनमानला जावा कवळ मानीव आनवशाव नच गण गहीत धरला जाऊ नय (इ) मन यकत पिरवतरनीय िन परसगी पर परिवरोधी गरथात काय सािगतल आह याव नच काय ती कोणतीही सधारणा योगय की अयोगय ह ठरवीत न बसता lsquoती िविश ट सधारणा या िविश ट

पिरि थतीत रा टरधारणास िहतकर आह की नाहीrsquo ह पर यकष परमाणच काय त िवचारात घतल जाव आिण पिरि थित बदलल तस िनबरधही (कायदही) बधडक बदलीत जाव (उ) या ज या धमरगरथातील काही िकवा सार िनबरध वा िवचार आज या पिरि थतीत जरी या य वाटल तरी दखील माग या या या पिरि थतीत रा टरधारणाच उपयकत कायर कर यास यापकी िक यक आचार िन िवचार कारणीभत झाल अस यामळ ती रा टरीय गरथसपि त आ ही ऐितहािसक कतजञतन िन सािभमान मम वान आदरणीय िन सरकषणीयच मानली पािहज इतकच न ह तर जगातील या काळ या रा टराशी तलना कली असता आम या रा टरान सप तीच साम यारच िन स कतीच अ य च िशखर ज गाठल या आम या रा टरीय पराकरमाच िन यशाच ह ित मितपराणितहास परभित परचड स कत वाङम एखा या िहमालयासारख मितरमत मारकच अस यान यास या टीन आ ही प य िन पिवतरही मािनल पािहज (ए) एतदथर आप या ित मित परभित मागील सवर शा तराचा अगाध अनभव िन िविवध परयोग याच ता पयर जमस ध न परत या या ब या पायात ठोकन न घता या पोथीजात जातीभदास तोड यासाठी आज या पिरि थती या िवजञाना या कसोटीस उतरतील या समाजसधारणा आपण त काळ घडवन आण या पािहजत अमकया सधारणस lsquoशा तराधारrsquo आह का हा पर न द यम आप या िहद रा टरा या सघटनास िन अ यदयास अमकी सधारणा आज या पिरि थतीत अव य आह ना - हा पर न मखय मग यास शा तराधार असो वा नसो मागील भतकालचा रा टरीय अनभव यानी घता िन शकयतो भिव यकाला या िकषितजाची छाननी करता आज या पिरि थतीत िवजञाना या कसोटीस उतरतील या या समाजसधारणा आपण ता काळ घडवन आण या पािहजत याअथीर या पोथीजात जातीभदान आप या िहदरा टराची हािनच हािन होत आह या अथीर या पोथीजात जातीभदान मिदरातन मागारतन घरातन -दारातन नोकर यातन गरामस थातन नगरस थातन िविधसिमतीतन (कौि सलातन अस लीतन) िहदजातीची शकल शकल उडवन आपसात कलहच कलह माजवन अिहद आकरमणास त ड द याची सघिटत शिकत िहदरा टरात उ प न होणच दघरट क न सोडल आह आिण याअथीर या कजल या पोथीजात जातीभदापासन ज कोणत तथाकिथत लाभ आजही होत आहतस वाटत त एरवी होणार या अमयारिदत रा टरीय परगती या मानान अगदी त छ आहत याअथीर हा पोथीजात जातीभद आमलागर उ छिदण हच आज या आप या खर या िहदरा टरा या उदधाराच एक अपिरहायर साधन होऊन बसललआह सारा यरोप सारी अमिरका या पोथीजात जातीभदा या यादीपासन मकत असताही िकवा मकत आह हणनच एकसारखी समथर वततर सबल अशी भरभराट पावत आह आिण आ ही यास कवटाळन बसलो असताही िकबहना कवटाळन बसलो आहोत हणनच एकसारख िवघिटत परततर दबरल होत चालला आहोत याव नही रा टरीय बलसवधरनास िन अ यदयास या यादीची अपिरहायर आव यकता नसन उलट आडकाठीच यत ह उघड आह या तव मागच शा तराधार असोत वा नसोत आजची आव यकता हणनच हा पोथीजात जातीभद अिजबात उ चिटलाच पािहज सात वदशी शखला

तो उ चािट या तव आपणास सात ब या तोड या पािहजत आप या रा टरा या पायात या बा य िवदशी आप ती या ब या आहत या तोड याच साम यर या आप या पायात आपणच हौशीन धमर हणन ठोकन घतल या lsquo वदशीrsquo ब या तोड यान अिधकच सचरणार आह यातही या सात वदशी ब या तोडण ह सवर वी आप या वतः याच हाती आह lsquoतटrsquo हटल की या तटणार या आहत या पायात आहत त वर आपणास चालता चढता ठोकरीमागन ठोकरी खा यास िवपकषाला लावता यत पण आपण या तोडन टाक िनघालो तर या बळच आप या पायास डाबन टाक याच साम यर मातर िवपकषात नाही अ प यता आ ही ठवीत आहोत त वर आम या िहदरा टरात प य िन अ प य ह भद िवकोपास नऊन जातवार परितिनिध व दऊन पर पर कलह पटवन रा टरशकतीची छकल िवपकषीय उडिवणारच पण जर आ ही ज बोट क यास िवटाळ न मानता लावतो तच आप या वतः या बीजा या धमार या रा टरा या सहोदरास या अ प याना लावन या अ यत सो या यकतीन ती अ प यताच काढन टाकली िन पशरबदीची बडी तोडन टाकली तर त तीन चार कोटी धमरबध आपणापासन कोणचा िवपकषीय िवलगव शकतील प य अ प य हा एक िवघटक िवभाग तरी चटकीसारखा बोट लागताच नामशष होऊ लागल तीच गो ट इतर िवघटक यादीची होय जातीभद मोड यासाठी दसर काही करावयास नको या सात ब या तोड या पािहजत पण या ब या आप या आपणच आप या पायात ठोकन घत आलो - को या िवदशीय शकतीन या ठोकल या नाहीत तस असत तर या तोडण कठीण गल असत पण या आपणच कवळ हौशीन पायात वागवीत आहोत हणन तर यास lsquo वदशीrsquo ब या हणावयाच ती हौस आपण सोडली की या तट याच यान यान आपाप यापरता तरी lsquoमी खालील सात व या मा या रा टरा या पायातन तोडन टाकीनrsquo इतका िनधारर कला आिण या िनधाररापरमाण आपाप या यवहारात या सात ब या जमान या नाहीत की झाल पोथीजात जातीभद एक मनाचा रोग आह मनान तो मानला नाही की झटकन बरा होतो या सात वदशी ब या तोडताच या पोथीजात जातीभदा या यादीपासन भतबाधपासन ह िहदरा टर मकत होऊ शकत या सात ब या अशा - (१) वदोकतबदी - ही पिहली बडी तोडली पािहज सवर िहदमातरास वदािदक य ययावत धमरगरथावर समान हकक असला पािहज वदाच अ ययन वा वदोकत स कार यास इ छा होईल यास करता आल पािहजत ल छ लोक जर वद वाचतात तर वतः या कषितरयािदक धमरबधनासदधा वदोकताचा अिधकार नाही अस हणणारी भटबाजी यापढ चालता कामा नय तशीच कषितरयािदक lsquo प याचीrsquo lsquoअ प याrsquoवर चाललली दडबाजी बद झाली पािहज उलट वदािद गरथ मन यमातराला उघड क न आधरवधरव विदक अ ययन चाल कर यात lsquoविदकrsquo धमारचा धािमरक टीन दखील खरा िवजय आह (२) यवसायबदी - ही दसरी बडी तोडली पािहज या यकतीस जो यवसाय कर याची धमक िन इ छा असल यास तो करता आला पािहज अमकया पोथीजात जातीत ज मला हणन यान अमका धदा कलाच पािहज नाही तर त जातीबिह कायर पाप होय अशी सकती चालता कामा नय चढाओढीची भीित नसली की ज मानच पटकावल जाणार राखीव धद िन काय त त वगर योगय दकषतन पार पाडीनास

होतात जस भट पजारी भगी राज परभित यापढ परोिहतही पोरोिह यास योगय ती िव या िन परीकषा पारगतल तर वाटल या जातीचा असला तरी चालला पािहज जो भट -कामाची परीकषा उतरल तो भट जो भगी -कामाची उतरल तो भगी समाजोपयोगी सार धद िनद ष आहत आज यवसायबदी तटललीच आह कवळ भट िन भगी ह मातर मखय व जातीबदध धद आहत तीही बदी तटली पािहज यवसाय ह जाती या मानीव योगयतवर न ठवता या या यकती या परकट गणावर सोपिवल हणज योगय मन य योगय कामी लागन रा टरकाय अिधक दकषतन पार पाड याचा अिधक सभव असतो डॉ आबडकर महार हणन जर याना महाराच ढोर ओढ याचच काम करण भाग पाडल असत तर आपल रा टर एका उ क ट िनबरध -पिडताला िन रा यकारणधरधराला आचवल असत उलटपकषी या भटाची वा मरा यािदक प याची योगयता ढोर ओढ याचीच याला परोिहत वा सिनक नमण हणज या कायारची धळधाण उडिवण होत रा टरीय शकतीचा िमत यय िन कषमता वाढिव याच उ क ट साधन हणज या या या या परकट गणान प याच याचकड त काम सोपिवण हच होय आज या चाभाराचा मलगा गणो कषारन उ या मखय परधान होऊ शकल जसा टिलन रिशयाचा झाला उलट आज या मखय परधानाचा मलगा उ या चाम याचा मोठा कारखाना चालव शकल - चाभार होईल (३) पशरबदी - ही ितसरी बडी तोडन ज मजात अ प यतच समळ उ चाटन झाल पािहज िवटाळ कवळ याच पशारचा मानला जावा की यायोग आरोगयास हािन पोचत सोवळ त की ज व यका या पर यकष िन परयोगिसदध परा यान आरोगयासाठी अव य आह नसत अमकया पोथीत अमक िशव नय अमकयाचा िवटाळ मानावा अस सािगतल आह हणनच काय त वजञािनक परावा यास समथीरत नसताही िवटाळ िवटाळ हणन परितपदी ओरडणार या धािमरक कोलाहलास जमान नय अ प य जातीची अ प यता ही तर िन वळ मानीव पोथीजात माणसकीचा कलक ती तर त काळ न ट झाली पािहज या एका सधारणसरशी कोिटकोिट िहदबाधव आप या रा टरात एकजीव होऊन सामावल जातील आप या गोटात इतक एकिन ठ सिनक वाढन िहदरा टरा या चढाईत िन लढाईत झज लागतील (४) िसधबदी - ही चौथी बडी तोडन परदशगमनाची अटक साफ काढन टाकावी परदशगमन जातीबिह कायर पाप ठरिव याची अवदसा या िदवशी वा काली आ हास आठवली याच काली आमच िहदरा टर मिकसकोपासन िमसरपयरत पसरल या आप या जागितक िहदसामरा यास आचवल परदशीय यापार ठार बडाला नािवक बळ बडाल परदशीय शतर या मळावरच त िसध ओलाडन इकड वार या कर याइतक बलव तर हो या या आधीच ितकड जाऊन कर हाड घालण अशकय झाल परदशीय िव याच सजीवनीहरण दघरट झाल आजही ज लकषाविध िहद लोक दशोदशी वसाहत क न आहत या याशी सबध अभग न ठवला तर िहद स कित िन िहद धमर याची बळकट बधन तटन तही आपणास अतरतील िन अिहद या पोटात गडप होऊन िवपकषाच बळ वाढिवतील हजारो धम पदशक िहदसघटक िहद यापारी योदध िव याथीर याच ताड या ताड परदशात आल गल बसल पािहजत (५) शिदधबदी - ही पाचवी बडी तोडन पवीर परधमारत गल या िकवा ज मतःच परधमीर असल या अिहदना िहदधमारत घता आल पािहज इतकच न ह तर यास िहदरा टरात ममतन िन समानतन स यवहायर क न

आ मसात क न सोडल पािहज मसलमान -िखर चनात िहद तरीप ष बाटन जाताच जसा पा यासारखा िमसळन जातो तस आपण शदधीकताना समाजात आ मसात क न सोड तर एका दहा वीस वषारच आत एक कोटी अिहद लोक तरी शदध होऊन िहदधमारत यऊ शकतील ही गो ट वसई राजपताना आसाम का हदश बगाल परभित िठकाणी शिदधकायर करणार या थोर थोर कायरक यारनी वारवार सािगतलली आह मिदरबदी रोटीबदी बटीबदी या अडसरा -मळच या परधमारत अडकल या िहद या मनात असताही अिहद या गोटातन फटन एवढ मोठ सखयाबळ आप या िशिबरात यऊ शकत नाही (६) रोटीबदी - यासाठीच रोटीबदीची सहावी बडीही त काळ तोडली पािहज िकबहना ही एक बडी तोडली खा यान जातच जात धमरच बडतो ही अ यत खळचट रा टरघातक िन मळमळी भावना सोडन िदली हणज बाकी या वरील सवर ब या एकदमच तट या जातात कारण या रोटीबदी या पायीच को याविध िहद लोकाना द काळात िमशनर या या हातानी खा ल हणन घरावर गोमासाचा तकडा फकला हणन मसलमानानी बळच दगयात शकडो लोका या त डात अ न क बल हणन जो तो िहद बाटल बाटल हणन बिह कारता झाला - वशपरपरा िहद वास त कोिट कोिट लोक मकल शिदधबदी िसधबदी ही या रोटीबदीचीच राकषसी अप य होत अशी ही रोटीबदीची याद सहभोजन या टो यासरशी हाणन पाडलीच पािहज खाणिपण हा व यशा तराचा पर न व यक टीन ज आरोगय दत त त व यक टीन भो या न अशा कोण याही मन याबरोबर खा यास िन िप यास हरकत नाही यान जात जात नाही धमर बडत नाही जात ही रकतबीजात असत भाता या पात यात न ह धमारच थान दय पोट न ह ज चल िन पचल त जगात कोणचही कठही िन कोणाबरोबरही खशाल खा मसलमानाबरोबर िहद जव यान िहदचाच मसलमान का हावा मसलमानाचा िहद का होऊ नय सार या जगान िहदच अ न खाऊन टाकल त lsquoबाटलrsquo नाहीत िहद होत नाहीत हणन आता यापढ तरी याच याय िहदनो आपल अ न वाचवा आता पराकरम िजकन जगाच अ नही खा िन िहदच िहदही रहा तर आता जगाल (७) बटीबदी - िहदरा टराची शकल शकल पाड यास कारण झालली ही सातवी वदशी बडी आह ही बटीबदीही तोडन टाकली पािहज हणज पर यक बरा मण -मरा या या वधन वा वरान महार माग वराशी वा वधशीच लगन कल पािहज िकवा महार माग वधन वा वरान भगी वराशी वा वधशीच लगन कल पािहज असा याचा िवपयर त अथर न ह तर गण शील परीित याही अन प असल तर िन सजन या उ नततर सततीस बाध यत नसल तर वाटल या िहदजाती या वरवधशी िववाहबदध हो यास ज मजात जातीची अशी कोणतीही आडकाठी नसावी असा िववाह बिह कायर न मानता िहदसमाजात त दाप य पणरपण स यवहायर समजल जाव पण अिहदशी िववाह करण तर मातर पर तत पिरि थतीत या अिहद यकतीस िहद क न घत यानतरच काय तो िववाह हावा ही मयारदा मातर िहदरा टराच िहताथर आज अपिरहायर आह जोवर मसलमान मसलमानच राह इि छतात िखर ती िखर ती पारशी पारशी य य तोवर िहदनही िहदच राहण भाग आह उिचत आह इ ट आह या िदवशी त िवधमीरय गट आपली आकिचत कपण तोडन एकाच मानवधमारत वा मानवरा टरात समरस हो यास समानतन िसदध होतील या

िदवशी िहदरा टरही याच मानव धमार या वजाखाली मन यमातराशी समरस होईल िकबहना असा lsquoमानवrsquo धमर हीच िहदधमारची परमसीमा िन पिरपणरता मानलली आह वरील सात lsquo वदशीrsquo ब या - हणज आपणच या आप या पायात हौशीन ठोकन घत या आिण या तोडण ह आजही आप याच हाती आह या तव या तोड या की या पोथीजात जातीभदाचा िवषारी दात तवढा तरी उपटन काढला गलाच हणन समजा परकट गण अगी नसता कवळ जातवार ज मावारीच काय त िविश ट अिधकार वा िविश ट हािन कोणा याही वा यास आली नाही हणज झाल मग ही जातीची नाव उपनावापरमाणच वा गोतरापरमाण आपाप या घरक यातन आणखी काही काल चालत रािहली तरी राहोत या पोथीजात जातीभदा या पराणघातक िवळखयाना तोडन फोडन एकदा का आप या िहदरा टरा या सघिटत साम यारच हातपाय मोकळ झाल हणज या बा य आप तीन या िवदशी ब यानी आज आपणास चीत कल आह डाबन टाकल आह या सकटाशीही उलट खाऊन प हा एकदा टककर द यात आपल रा टर आज आह याहन शतपटीन अिधक शकत झा यावाचन राहणार नाही ह नककी - (िनभीरड)

२ अ प यतचा पतळा जाळला र नािगरीतील ज मजात अ प यतचा म यिदन

प याच कमरवीर अ णाराव िशद याच भाषण

पवीर परिसदध झा यापरमाण िदनाक २५ -२ -३३ या िशवरातरीचा िदवस हा र नािगरी या

सघटनािभमानी िहदसमाजान मो या धमधडाकयान साजरा कला िद २१ ला स याकाळ या बोटीन प याच कमरवीर िवठठल रामजी िशद मबईच परिसदध िहद पढारी डॉ सावरकर ी प पाला ी राजभोज परभित दीडश दोनश पाहण मडळी बदरावर उतरताच ीमत कीरशटजीनी यास हार घातल आिण लगच या या वागताची मोठी िमरवणक िनघन यास पिततपावनात आण यात आल ितथ चाभार पढारी ी राजभोजास दा पाह यानी थट गाभार यात जाऊन दवदशरन क यावर सभा झाली वात यवीर ब सावरकरानी िवठठल रामजी िशद परभित पढार याच र नािगरी िहदसभच वतीन वागत करणार भाषण क यानतर डॉ सावरकर ह पढार याची र नािगरीकरास ओळख क न दताना हणाल lsquoिहदसघटन ह पर यक िहदच धािमरकच न ह तर रा टरीय कतर यही आह आिण या टीन िहद या रकषणाथर ी प पाला यानी मबईत कलली कामिगरी सवर िहदवीरास साजशीच होतीrsquo कमरवीर अ णाराव िशद हणाल की lsquoअ प यता िनवारणाथर र नािगरीन कलली उ कट कामिगरी पर यकष पाह यास आपण आलो असन अ प यत या पढ जाऊन ज मजात जातीभदाचाच उ छद कर यासाठी आपण इतकया िनध या छातीन झटत असलल पाहन मला आ चयर वाटत ही िवलकषण मनःकराित र नािगरी सारखया पराणिपरयत या िनशत गग असल या नगरात झाली तरी कशी यातील िक ली मला या आदोलना या धरधर वीरापासन ब सावरकरापासन घयावयाची आहrsquo

महािशवरातरीच िदवशी सकाळी ी िवठठलराव िशद राजभोज परभित मडळी समाजाची मनःि थती पर यकष बारकाईन पहा यासाठी महारवा यात चाभारवा यात आिण इतरतर जाऊन चचार क न आली दपारी दोन वाजता अ प यता म यिदनािनिम त पिततपावनात सभा झाली एक भशान भरलला काळाकटट भला थोरला पतळा म य ठव यात आला होता हाच तो अ प यता िढ -राकषिसणीचा पतळा (effigy) याला त ण िहदसभा जाळन भ म कर यास तरवारली होती सार पढारी यताच वात यवीर सावरकरानी त णाना सबोधन भाषण कल की lsquoहा पतळा जाळ याच आधी त ही अ प यतस तम या अतःकरणातनच न ह तर आचरणातनही खरोखरीच न ट कलली मी गली दोन वष पहात आह हणनच मी त हाला हा पतळा जाळ यास समित दत आह अ प यता हणज िहद लोकात प याहन एक अिधक ज मजात lsquoन िशव याचाrsquo परबध जो काही जाती या बोकाडी लादला गला आह ती िढ या अथीर सन १९३० म य महार चाभार भगी परभित lsquoन िशवल जाणार याrsquo िहदबधना त ही र नािगरी या

सावरजिनक न ह तर शकडा ९० घरातनही सरिमसळपण इतर प यापरमाण परवश दऊन ज मजात अ प यतस म घातली होतीत याच वषीर र नािगरी या ज मजात अ प यत या उ छदक चळवळीच पातर ज मजात जातीभदा याच उ छदक आदोलनात झाल अ प यात िन प यात जो िवटाळ आडवा

होतो तो तोडन अ प याच lsquoपवार प यrsquo १९३० त त ही कलत आता या ज मजात जातीभदा या िवषारी वकषाची अ प यता कवळ एक शाखा होती या जातीभदा या मळावरच सामािजक करातीची कर हाड त ही तम यापरती तरी घालीत आहा िनदान र नािगरी या त ण िहदत तरी शकडा ९० वर त ण सहभोजनात पर यकष भाग घणार आहत महार भगी बधबरोबर नसती िशवािशवच काय पण पर यही खाणिपणही करणार त वतःच न ह तर आचरणात रोटीबदी तोडन दाखिवणार आहत ही गो ट मी पारखन घतली आह जीमळ मालवीयजी कळकराच पाणी पीत नाहीत ती प यातील ज मजात अ प यताही - हा पोथीजात जातीभदच ज त ही र नािगरीच त ण िहदमडळ पर यही मोडीत आहात या त हास अ प यतचा हा पतळा जाळन या द ट ढीचा र नािगरीपरता तरी म यिदन पाळ याचा पणर अिधकार आह त ही आधी क न मग सवर दशास सागत आहात की lsquoर नािगरीन हा एक रा टरीय पर न तरी आप यापरता सोडिवला आह र नािगरी नगरी अशी - या अ प यत या पापापासन मकत झाली आहrsquo ही उ घोषणा या पत यास लागणारी आग सार या दशभर कळवो या आगीत हा पतळा न ह तर तम या अतःकरणातील सात हजार वषारचा तो द ट स कार दखील जळन खाक होवोrsquo अशा आशयाच ब सावरकर याच उ ीपक भाषण होताच एक भगी एक बरा मण अशा दोघा मलाकडन या पत या या दो ही पायाना आग लाव यात आली िकती अथरपणर िविध होता तो अ प यता ही lsquoउ चानीचrsquo न ह तर lsquoनीचानीहीrsquo चालिवली ितच अि त व दोघाचाही दोष - ितचा उ छद दोघानीही सहकायर क न कलात तरच होईलrsquo

ज मजात अ प यता राकषिसणीचा पतळा पटत असता बड ताश ढोल वाजत होत भोवती वढा घातल या बरा मणापासन भगयापयरत हजारो िहद नागिरकातन lsquoिहद धमर की जयrsquoच िननाद झडत होत तो दखावा कधी न िवसरता यणारा होता

नतर मोठी थोरली िमरवणक िनघाली पालखीत दवा या पादका भगी पढार यान आिण बरा मण मडळीनी एकतर उचलन ठव या िमरवणकीत क डिलनी - कपाणािकत भगवा िहद वज घऊन चाल याचा मान एका कणखर भगी बधस द यात आला होता अगरभागी महाराचा िहद बड िन एक भल मोठ िचतर गाडीवर बाधलल िमरवत होत याच नाव lsquoअ प यता हननrsquo यात एका बाजस एक तरी एका परचड नािगणीन पायापासन कठापयरत वढन िव हल कलली िदसत होती ती हणज lsquoसात वषारपवीरची र नािगरीrsquo अ प यता नािगणीन गरासलली आिण शजारीच ती तरीचा याच नािगणीच वढ तोडन फोडन भा यान ितची फणा ठचीत आह अशी होती - ही lsquoआजची र नािगरीrsquo

िमरवणक िक यावर यताच बरा मणापासन भगयापयरत सरिमसळ पाच हजार समदाय दाटल या या भाग वरा या पटागणात अिखल िहदची सभा भरली परथमतः भगी मलीनी प य िहद समाजास

दवालय उघडी कर यािवषयी या पराथरनच एक पद हटल याच त धपद lsquoमला दवाच दशरन घऊ या डोळ भ न दवास मला पाह या मला दवाच दशरन घऊ या rsquo ह या मली क णपणर गोड यान हणत असता याच अतःकरण दरवल नाही असा मन य िवरळा नतर एका महार कमारान गीता याय स कत वाणीत हणन दाखिवला यानतर या प षान लकषाविध पय खचरन िन पिततपावनाच अिखल िहद मिदर बाधन र नािगरी या िहद सघटणास अकषरशः lsquoआकाराrsquoस आणल आिण आपल भाग वर मिदरही पवार प य िहद बधना उघड क न lsquoज का रजल गाजलrsquo यासी आपल हटल या साधशील ीमत भागोजीशट कीराना र नािगरी या परौढ िन परमखतम नागिरकापासन तो िव या यारपयरत दीड

हजारावर लोकानी स या कलल अिभनदनपतर अ यकष कमरवीर ी अ णाराव िशद याच ह त समपर यात आल ीमत कीरशटजीनी lsquoआपण ज कल त दवाच कायर हणनच कल मा या हातन िहदजातीची सवा जी काय घडत ती आपण गोड क न घयावी आिण या झाल या सधारणा िचकाटीन साभाळा या ता याराव र नािगरीतन गल तरी माग पाऊल पडन दऊ नयrsquo अस सािगतल समारोपा या भाषणात अ यकष ी अ णाराव िशद हणाल lsquoर नािगरीतील सामािजक मतपिरवतरनाची बारीक रीतीन जी पाहणी कली तीव न मी िनःशकपण अस सागतो की यथ घडत आलली सामािजक कराित खरोखर अपवर आह सामािजक सधारणच कायर मी ज मभर करीत आलो त िकती कठीण िकती िकचकट मी दखील मधन मधन िन साह हाव अस चगट अस ह कायर अवघया सात वषारत र नािगरीसारखया अगदी र व -टिलफोनच त ड न पािहल या सोव या या बालिक यात त ही हजारो लोक ज मजात अ प यतच उ चाटन क न आज ज मजात जातीभदाचच उ चाटन कर यास सजला आहात आिण भगी परभित धमरबधबरोबर बखटक सहासन सहपजन सहभोजन सार सामािजक यवहार परकटपण करीत असताना मी पहात आह याचा मला इतका आनद झाला होता की ह िदवस पाह यास मी जगलो ह ठीक झाल अस मला वाटत मी कणाचा भाट होऊ इ छीत नाही पण या वात यवीरान आप या अजञातवासा या अवघया सात वषारत ही अपवर सामािजक कराित घडवन आणली या ब सावरकराचा िकती गौरव क अस मला झाल आह कालपासन त ही हजारो नागिरक िवशषतः ही त ण िपढी याचवर जो िनःसीम िव वास ठवीत आहा तो मी पहात आह पण या त हा सार या त णाम य खरा त ण जर कोण मला िदसत असल तर तो िनघ या छातीचा वीर सावरकरच होय मला अस हट यावाचन राहवत नाही की बर झाल हा अजञातवास आला नाही तर ही सामािजक सवा कर यास ही वारी उरली असती की नाही हीच शका आह सावरकरबधिवषयी आ हास परथमपासनच फार आदर वाट हणन याना भट यासाठीच मखय वक न इथ आलो आिण यानी चालिवलली ही सामािजक करातीची यश वी चळवळ पाहन इतका परस न झालो आह की दवान माझ उरलल आय य यासच याव कारण माझ अपर रािहलल हत परवील तर हा वीरच परवील अस मला वाटत आह सरकारन यास या सामािजक कायारपरत तरी मोकळ सोडाव अशी खटपट सवर प या प या या िन सधारका या वतीन करवावी अस ी राजभोजाच िन माझ ठरलच आहrsquo शवटी वात यवीरानी एका उ फतर भाषणात सािगतल की lsquoमळीच काही होत न हत या मानान ज झाल त ठीकच झाल पण ज हावयाच आह या मानान ह काहीच नाही ही

नसती साधन आहत महार अगदी बरा मण कल पण बरा मणच जगाचा महार झालला आह िहद हाच श द जगात lsquoकलीrsquo या अथीर वापरला जात आह - याच काय ीरामचदरा या िकवा ीक णा या काळात जगात जो मान जो गौरव जी सा कितक शिकत आप या भारतभमीची होती ती सा कितक शिकत आिण उ चतम थान जगात प हा परा त क न घत यावाचन िहदसघटना या आदोलनान ह श क न थकता कामा नय ज लशमातर कायर झाल तही र नािगरी या सबदध आिण स परव त िहदसमाजाच आह मा या सनातनीय आिण सधारक दोघाही धमरबधनी िहदरा टरा या गौरवाथर आपाप या कषदर वणारहकाराचा बळी द यास या वा या परमाणात त परता दाखिवली िनदान कोठचाही हलकट हटटाचा िवरोध कला नाही हणन ह कायर झाल या तव या या परा तीचा अ यारहन अिधक वाटा मी मा या न या िन ज या पकषा या धमरबधस -अिखल िहद समाजास दत आह नाही तर मी एकटा काय क शकतोrsquo ब सावरकराच भाषण सपताच lsquoत ही आ ही सकल िहद बध बधrsquo ह एकता गीत सवर सभन एक वरान हट यावर पवार प यासदधा सारा समाज मिदरात दवदशरनाथर िशरला िजकडन ितकडन lsquoिहद धमर की जयrsquo lsquoसावरकर बध की जयrsquoच जयघोष झड लागल समाजा या उ साहास नसती भरती आली

टोलजग सहभोजन दसर िदवशी िदनाक २३ला पिततपावनात टोलजग सहभोजन झाल सकाळी ११ वाजपासन तो दपारी

४ वाजतो पगतीमागन पगती चाल या हो या महार भगी मराठ बरा मण चाभार भडारी झाडन सार या जातीच आिण वकील िव याथीर अिधकारी यापारी शतकरी वगर सवर वगारच लहान थोर एक हजारावर नागिरक सहभोजनात सरिमसळ जवन गल पर यक पगतीच आरभी आपण रोटीबदीची बडी का तोडीत आहो ह प टपण सागन ब सावरकर परकट सक प सोडीत की lsquoज मजातजा य छदनाथरम अिखल िहदसहभोजनम किर यrsquo

स याकाळी मबईच यायामाचायर ी रडकर िन हिर चदर लरकर या या मडळीची अचाट शकतीची काम दाखिव यात आली रातरौ ी गोधडबवाच िश य चदरभानबवा याच कीतरन झाल या वळी मन वी दाटी झाली होती महो सवाचा सवर यय एक या ीमान भागीजी शट कीर यानीच कला

- (स यशोधक र नािगरी िद ५ -३ -१९३३)

३ मा या सनातनी नािशककर िहद बधना माझ अनावत पतर मा या सवर िहद बधनो आिण िवशषतः मा या नािशककर धमरबधनो माझी त हास अ यत नमर

पण अ यत आगरहाची िवनती आह की अगदी शकय िततक विरत अगदी आजच आप या पवार प य िहद बधना पचवटी या ीराममिदराच दऊळ इतर प य िहदबधपरमाणच उघड कराव

या िवषयाची सागोपाग चचार मी आता इथ करीत बसत नाही ती चचार यथ छ झाली आह यिकतवादा या िकवा शा तराधारा या बळावर मी ह पतर िलहीत नाही तर कवळ िहद िहता या आिण परमा या बळावर मी ह पतर िलहीत आह

दसर या एखा या दवळािवषयी या वादात मी ह पतर कविचत िलिहल नसत अिखल िहद दवालय नवी िनमारण क न तस पर न काही अशी सटतील पण पचवटीचा राम सीतागफा िकवा सतबध परभित थान याच एक पिवतर ऐितहािसक मह व आह त इतर कोण याही दवळाला यण अशकय आह या तवच या पिवतर ऐितहािसक थानावर सवर िहदचा सारखाच िविश ट वारसा आह रायगड ही िशवरायाची राजधानी ितथ ती अवलोकन क इि छणार या महारा टरीयास जर आपण हण लागलो की lsquoतला नवा िक ला बाधन दतो त ितथच रायगड अशी क पना कर आिण समाधान मानrsquo तर त हा या पद होईल कारण त थानमाहा म अपरितम आह तसच िजथ राम वनवासी रािहल िजथ सीता वनवासी िनवस िजथ कौरव पाडव लढल गीता उपदिशली ती ती ऐितहािसक दव थान तीथ कषतर ही अपरितमच - याच विश य या या कोण याही परितिलपीस (Copy स) यण शकय नाही तशीच सदोिदत राहणार त हा आप या तीथरमहा यािदक गरथानी यास ज अन य प यपरद व िदल आह यामळच ही थान अिखल िहदना आपण मकत वार कली पािहजत यास दसरी तोडच नाही

या तव काय होईल त होवो आपण होऊन आ ही ती थान आिण या परसगापरत त ीराममिदर आप या पवार प य िहद बधना मोकळ करावच

मी मळचा नािशकचा हणन मला नािशक -िवषयी ज अ लड मम व आज म वाटत आल आह आिण मजिवषयी नािशकनही आजवर अनकदा ज आपलकीच िवशष परम आिण आदर यकतिवला आह या परमाचा आिण मम वाचा विशला लावन आिण मी आबा य िहद जाती तव आिण िहद थाना तव जी अ प व प सवा करीत आलो क ट सोशीत आलो आिण आज तीस वष ती सवा करताना आपणा िहदच िहतािहत कशात आह याच ज अनभवज य जञान मला झाल आह या सवची या क टाची आिण या अनभवाची हमी दऊन मी आपणास ही िवनती करीत आह ह आ वासन दत आह की पचवटीच ीराममिदर पवार प य िहद बधना इतर िहदपरमाणच अपरितबधपण उघडकरताच आप या िहद जातीची

शकती परभाव आिण जीवन अनक पटीनी अिधकच परबल होईल -लशमातरही दबरळ तरी होणार नाहीच नाही

पवार प याची मिदरपरवशाची मागणी अ यत ध यर या य आिण त या स यागरहा या िनकरावर आल आहत तो स यागरह आप या िप यान -िप या या दरागरहाचाच कवळ अपिरहायर पडसाद आह सात स तर िप या यानी वाट पािहली आणखी वाट ती यानी िकती पाहावयाची आता आपणच ती वाट याना मोकळी क न दण एवढच बाकी उरल आह

या तव पवार प य िहदबध मिदराशी यताच त ही याच उ कठ परमान वागत करा आिण पिततपावन रामचदरासमोर एकतर जाऊन आपण सवर प या प य पितत दो ही कर जोडन झा या ग याची कषमायाचना करा की पहा तर खर जातीय परमाची कवढी लाट िहद थानभर उसळत ती अिखल िहद या कठातन िनघाल या lsquoिहदधमरकी जयrsquo या अपवर गजरनन त राममिदर कधी दमदमल न हत तस दमदमत त आिण या गजरनसरस अिहद शतरच मानभावी जाळ तटन या या द ट आशाची त ड कशी काळी िठककर पडतात ती

पर यकष राकषस कळातील िवभीषणािदकाना या यात भिवत उदय होताच अयो यचा आपला राजवाडा मकत वार करणारा ीराम या याच जाती या धमार या आिण रा टरा या या परपरागत भकतास या पवार प य िहद बधस आप या दवालयाची वारही मकत कर याची स बिदध आ ही प य िहदना दवो ही मनोभाव क णा भाकणारा

आपला जञाितबध िन धमरबध िव दा सावरकर

र नािगरी िद १३ -३ -१९३१

मदरास परातातील काही अ प य जाती जातीभदाच आजच ितर काराहर व प िकती भयकर आह आिण यायोग आप या िहद रा टराची

कशी छकल छकल उडली आहत ह िवशिद या या कायीर नस या ताि वक वा सामा य िववचनान मनावर जो पिरणाम होतो यापकषा शतपटीन अिधक पिरणाम या या फट िववरणान होतो का मीरपासन राम वरपयरत िकती िभ निभ न जात या या उपजाती प हा या उपजाती या पोटजाती या जाती -उपजाती -पोटजातीतील पर यक जात इतरापासन बटीबद रोटीबद लोटीबद झालली lsquoजातीभदrsquo हणताच बहतकास या या या lsquoबहशाखा यनता चrsquo अशा िवषारी िव ताराची काही एक क पना यत नाही आिण यामळ जातीभदान आप या िहद रा टराची िकती अपिरिमत िवघटना कली आह िकती तकडतकड पाडल आहत आिण याच पिरणाम िकती भयावह होत आहत याची पसट अशी सदधा क पना यत नाही lsquoजातीभदrsquo हणताच बहतका या टीपढ नसत चातवर यर एवढाच अथर उभा राहतो आिण त हणतात lsquo यात हो काय बिदधशाली वगर शिकतशाली वगर धिनक िन िमक ब स चारच वगर आिण तो िकती सोिय कर मिवभाग पर यक रा टर या चार िवभागात िवभकत नसत का rsquo पण परथमतः पर यक रा टरात या चार िवभागाना रोटीबदी -बटीबदी या दलरघय तटाना म य उभा न ज मजातपण पथक कलल नसत कामापरत त वगळ पण स याकाळी प हा घरी यताच एकतर राहणार एकतर जवणार एका कटबात िमसळन एकजाती होणार कटबीय असतात मिवभाग सवरतर असल पण मिवभागान ितकड जातीिवभाग पडन रा टराची चार बटीरोटीलोटीबदी छकल उडालली नाहीत

पण lsquoजातीभदrsquo हणताच - lsquoचातवर यरrsquo चारच काय ती छकल - हा अथर जो बहतका या मनात यतो तोच िकती चकीचा आह ही गो ट जातीभद या सामा य नावाच फटकळ िववरण नसत पिरगणन करताच प ट होत चातवर यर हणज चार वणर आिण जातीभद हणज कमीत कमी चार हजार जाती lsquoबरा मणजातrsquo या सामा य नावान नस या बरा मण या जाती या ताि वक चचन ती एकच जात असा बोध वरवर होत राहतो पण ितच फटकळ वणरन क लागताच नसती कोणकोण बरा मण ती नाव साग लागताच बरा मणा याच पाचश पोटजाती बटीबद रोटीबद कशा आहत याचा एक िनराळाच स कार मनावर झटपट होतो तीच गो ट कषितरय या एक श दाची व य या श दाची शदर या श दाची हणज जातीभद या सामा य श दान वा या या ताि वक चचन जो एकपणाचा वा फार फार तर चारपणाचा पसट बोध होतो तो या जातीभदाच फटकळ िववरण क लागताच नाहीसा होऊन चार जाती या चारश मोठमो या जाती या या उपजाती -पोटजाती चार हजार होऊन पडतात

तीच गो ट lsquoअप यrsquo या श दाची अ प य वगर असा सामा य उ लख कला हणज मनाची कशी फसगत होत पहा तो जसा काही एक गट आह प य नावा या दसर या एका गटान काय तो याचा

अ प यतचा भयकर छळ चालिवला आह इतकाच अथर भासमान होतो पण अ प य कोण कोण या एका श दा या गोटात िकती जाती उपजाती -पोटजाती भरल या आहत आिण एक अ प यही दसर या अ प यास कसा अ प यच लखतो या पापाचा अिधकारी lsquo प यrsquo तवढा नसन अ प यही कसा असतो ह या अ प य जाती या िववरणान फटकळ वणरनान जस यानी यत तस या श दा या नस या सामा य उ चारान वा ताि वक चचन यत नाही

जातीभद वा अ प यता परभित सामा य श दा या उ चारासरशी जो अथर वा अनथर मन या या मनाला साधारणतः परतीत होतो याहन या या फटकळ वणरनान वा पिरगणनान िकती उ कटपण मनावर ठसतो त एका दसर या उदाहरणान दाखव lsquoजातीभदान िहद रा टराची छकल कलीrsquo ह सामा य िन ताि वक िवधान वाचताच कोणा याही मनावर िहद रा टरा या जातीभदान उडा या या छकलाचा आिण यायोग झाल या भयकर हानीचा जो पसट ठसा पडतो तो पहा आिण ती छकल िकती याच नसत महारा टरापरत ओझरत िववरण नसती जातीची नाव उ चारताच जो यथात य ठसा उमटतो िन या हानीची िबनबोलता िकती भयकर क पना यत ती पहा महारा टरातील जाती -दश थ िच पावन कर हाड गोवधरन सामवदी पळस सार वत शणवी कडाळकर भडारी मराठ दवजञ कासार िलगायत सगम वरी वाणी नामदव िशपी भावसार िशपी कोकण थ व य दश य व य पाताण परभ साळी माळी को टी ताबट सोनार धनगर िजनगर आिण पर यकी प हा पोटजाती एका lsquoमराठाrsquo जात या एकरी श दाच िववरण कल तर शभर पोटजाती अ प य जात या एकरी श दाच िववरण करताच एकरी पव फोडताच अ याच अ या िनरा या बाहर पडा या तशाच जातीच जाती बाहर पडतात महार चाभार माग वडार या यात प हा पोटजाती कोकण थ महार दश थ महार कोकण चाभार इतर चाभार वर हाडातदखील प हा पोटजाती असन या एकमकात lsquoउ च जातीrsquo आिण lsquoनीच जातीrsquo हणन पथक पथक या अ प यातील एक जात दसरीस अ प य मानणारी या सार या जाती बहधा एकमकापासन बटीबदीन िन रोटीबदीन ज मा या िप यानिप या कधीही एकजात हो याचा सभव नसल या

जातीभदान आप या िहद रा टरा या पाडल या या अनक तक यापकी कोणतही दोन तकड एकात साधण अधमर - पण या पडल या जाती या शतशः तक यापकी पर यक िपढीत प हा पोटतकड पाड यास पणर वात य - तो धमर परभजातीत एका या हातन गधाच कचोळ पडल त जाती बिह कायर पाप ठरल या पडल या कचो याचा पकष उचलला त िनराळ पडल - lsquoकचोळ परभrsquo हणन नवीन जात झाली अशा जाती या नस या नाविनशी फटकळ वणरनास ऐकताच या जातीभदराकषसा या िहडीस व पाचा जो बोध होतो तो या याच नस या lsquoजातीभदrsquo अशा एकरी सामा य उ लखान कधीही होत नाही

ही झाली नस या महारा टराची गो ट पण िहद रा टराची या जातीभदान कशी ददरशा उडिवली आह याची क पना करायची तर िहद थानातील जातीचाही नामो चार कला पािहज साधारणतः महारा टरीय वाचकास याची क पना नसत जातीभदा या िव दध पाचश प ठ सामा य िन ताि वक चचचा गरथ

िलहनही जो धकका महारा टर वाचकास बसणार नाही तो यास सार या िहद थानातील िहदम य नस या मोठमो या अशा िकती जाती आहत याची नसती नामावळी ऐकन बसल नसत बरा मण पहा - काि मरी बरा मण पजाबी कनोजी मारवाडी गजराथी बगाली तलग तामीळ ओिरसा आसाम मलबारी कानडी अस अनक पराितक भद यात प हा शव - व णव कलीन - अकलीन शाकाहारी मासाहारी बा मण यात प हा अडी न खाणार िन खाणार बरा मण बोकड खाणार पण क बडी न खाणार मास खाणार पण बोकड न खाणार बरा मण या या िभ न जाती - रोटीबदी बटीबदी कषितरयाची तर गो टच नको तीच व याची गत जातीभद हणतात चातवर यर - चार तकड तवढ समजणाराची कवढी भयकर चक होत ती पहा चातवर यर हणज बरा मण एक गट एकच तकडा पण या बरा मण श दाची फोड क जाताच पाचश मोठमो या मखय जाती परात िततकया जाती पथ िततकया जाती भाषा िततकया जाती धद िततकया जाती - रोटीबदी -बटीबदी याच नाव आजचा जातीभद कसल घऊन बसला आहात चातवर यर त कधीच मल ज आह त चत कोिटव यर

या जातीभदराकषसान आप या िहद रा टरा या िवराट शरीराच ह शकडो तकड कस उडिवल आहत त नस या ताि वक चचपकषा त तकड एकक मोजन फटकळपण दाखिव यानच खरी क पना य यास सलभ जात हणन मधनमधन महारा टरास अपिरिचत अशा अ य परातातील जातीची नाव िन थोडी मािहती दण िजतक मनोवधक िततकच दयिवदारकही होईल जातीभदाचा यावा तसा ितटकारा यऊ लागल या तव तशी मािहती द याचा य न होण अव य आह या िदशन आज थोडी मािहती दत आहो यातही मी मदरास या अ प य जातीचीच परथमतः िनवड यात हत हा की जातीभदाची जशी िशसारी यावी तशीच यात या यातही जी अ यत अ या य िन आ मघातक अ प यता ितचही घातक प िन ित या योग होणारी िहद रा टराची जी भयकर हािन ितची जर ओकारीच यावी प यानाच न ह तर अ प यानाही पटाव की अ प यत या पापाच तही वाटकरीच आहत याना इतर प य जस क यासारख हडहड करतात तसच तही वतः प य बनन या या खाल या जातीना िशवत नाहीत क यासारख हडहड कर यास सोडीत नाहीत दसर या या नावान खड फोडताना या अ प यानी वतः या नावही खड फोडाव दोषी सार -सार िमळन तो दोष दरवावा हच उिचत जी जी िशवी अ प य प याना दतात ती ती या अ प याना वतःलाही िदली जात ह यानीही िवस नय

मदरासमधील काही अ प य जाती च म (पिलया) ही अ प य जाती मलबारात राहत उ तर मलबारात राहतात याना पिलया

हणतात आिण दिकषण मलबारात वसतात यास च मा हणज एका च मा जाती या थानपर व दोन मखय जाती झा या पण एव यानच सपत नाही या दोन उपजातीपकी च मा जातीत २९ पोटजाती कनकका च मा प ला च मा एलारन रोलन बडान परभित पड या आहत आिण पिलयात १२ पोटजाती आहत यापकी च माअरया ह वतःस पिलया जातीहन उ च समजतात त सार च मा लोक बरा मण -कषितरयाकडन अ प य मानल जातात शदरही याना िशवत नाहीत ती अ प यता इतकी कडक आह की

परपरपरमाण िनयम हटला की च मा अ प यान बरा मणापासन ९० फट अतरावर आिण नायर परभित अबरा मणापासन ६४ फट अतरावर उभ रािहल पािहज या अतरा या आत वाटन दखील यान बरा मणशदरािदकाजवळ यता कामा नय नाही तर िवटाळ होतो आप या इकड सावली तवढी पड दऊ नय इतकी िढली झालली अ प यता हणज या मदरासी अ प यत या मानान एक वरदानच हणावयाच जर कोणी च मा अ प याजवळ या अतरा या आत बोलला तर या बरा मणशदरास नान क न परायि चत घयाव लागत काही थली याना बाजारात दखील परवश नाही मग तलावाची िन गावची गो ट दर

बरा मण शदर परभित प याकडन या च माचा चाललला हा अपमान िन पीडा ऐकन याची दिलत हणन िजतकी दया करावी िततकी थोडीच आह मग वतः इतक नीच िन दिलत झालल ह च मा अ प यसदधा या पला पिरया नबादी आिण उ लदन जाती या लोकाना अ प य मानतात याची दया िकती करावी कषितरय परभित lsquo प यrsquo जस च माना पीडतात िन याना िशवणही पाप समजतात तसच वरील पिरया पलादी परभित जातीना तच च म पीडतात िन याना िशवणही पाप मानतात वरच जी पीडा िन नीचता या यावर लादतात याच पीडचा िन नीचतचा बोजा ह च म खाल यावर लादन वतः या वर याकडन होणार या अपमानाची भरपाई खाल याचा अपमान क न भ न काढतात यामळ बरा मणकषितरयानाच तवढ परपीडक हण यास यास त ड नसत कारण याच शासना या आधार त अ प य वतःस उ च समजन या या खाल या जातीच बरा मण कषितरय बनतात यास िशवणही पाप मानतात अ प यत या कररतसाठी जी जी िशवी अ प य प यास दतो ती ती अशी परत या याही डोकयावर यऊन आदळत कारण पर यक अ प य जात दसर या को यातरी खाल या जातीस अ प य मानीत असत अगदी सग या या खालची जात कोणची त सापडन काढ याच काम तर शषाची टाळच शोधन काढणार एखाद पाताळयतर काय त क जाण

ह च म लोक उ चवणीरया या शतीच सार काम करतात या वामी या पदरी ह अस राहतात याच त वशपरपरा कषक होऊन पडतात दसर या या शतावर वाटल त हा नोकरी करण याना दघरट त शतीत बाधलल असतात या च माच लगन हावयाच तर याला दहा पय आप या वामीस दऊन अनजञा िमळवावी लागत ह च म आप या तरीस िवकही शकतात सन १८४१ पयरत तर मलगा साडतीन पयाना िन मलगी तीन पयापयरत या यात िवकली जाई

ह च म लोक अगदी पराचीन काळी मलबारम य लहानमोठी रा य करीत असावत असा इितहासजञाचा अिभपराय आह चरनादर ही अशाच एका राजाची राजधानी होती पढ त पराभत होऊन ज याशी याच हाडवर जपल िन याचा पिरणाम याची अ प यता ही असावी या या पला च मा परभित काही पोटजाती गोमास खातात याना अ प य च मा या इतर जातीही अ प य मानतात च श दाचा अथर शत असाच आह याच आजच मखय धदही शतीचच याव न पवीर हच या भमीच धनी असाव पढ भमीच वािम व दसर याकड जाऊन ह कवळ भदास (Serfs) होऊन बसल असाव असा एक तकर आह

च मा िन पिलया िहदधमीरय दवीदवपजक परकटटी कमरकटटी चयन परभित या या िविश ट दवतापवरज याचीही पजा त करतात ककर आिण मकर सकरा तीस त ओनम (ॐ ) िन िव णभगवानाच चरणी परसाद वाहतात या या िववाहिवधीत वदधावर तादळाचा मारा करतात आिण lsquoमगलमrsquo नावाचा स कार झाला की लगन लागत च मची तरी या याहन याना तही अ प य समजतात या पिरया परभित जातीशी सबध ठवताना आढळली की जातीबिह कत होत -आिण अथारतच इसाई िन इ लाम या या पजात अचानक सापडत सन १९२१ या िशरगणतीपरमाण याची सखया - च मा अडीच लकष िन पिलया पावणतीन लकष होती ह च म लोक आपली परत गाडतात

होिलया - ह मलबार या वर दिकषण कानडात मखय व राहतात होला श दाचा अथर भिम यापासन याच होिलया ह जातीवाचक नाव पडल च मा या श दाचा अथर जसा भिमधर तसाच या होलीयाचाही इतकच न ह तर च माची पराचीन रा य मलबारम य होती तशीच होिलयाची दिकषण कानडात होती अथारत याची भिम िवजयी लोका या हाती गली त हा ह कवळ भिमदास होऊन बसल हही आपली परत गाडतात हही अ प य हही उ चवणीरय भ वामी या कषीच काम करतात कविचत पोटधद हणन कपड िवणतात मासमारी करतात याच मखय दवत िशव िन गरामदवता एक आ चयरकारक चाल या यात आह ती अशी की होिलयाचा पशर वा परवश बरा मणव तीत झाला तर जस बरा मण अपिवतर होऊन परायि चत घतो तसच जर बरा मण चकन होिलयाव तीत िशरला तर होिलया लोकही आपली व ती बाटली अस समजन ती शदध कर याचा एक स कार करतात या या एकदर रीितभाित अगलट इितहास याव न ह कानडातील होिलया मलबारातील च मा याच जातीच असन पराचीन काळी याच पवरज एकच असाव अस अनमानण भाग पडत याची सखया सन १९२१ या िशरगणतीपरमाण पाउणसात लकष होती

प ला - ही अ प यातील ितसरी मोठी जात तजोर ितरचनाप ली सलम िन कोइमतर िज यातन वसलली आह प ला श दाचा अथर खोलभिम याचा धदाही खोलगट भमीत तादळािदक शती करण याव न कानडातील होिलया िन मलबारातील च मापरमाण हही पवीर या भमीच धनी िन नतर याच िवजत भ वामी झा यावर याच भदास झालल असाव अस तिकर ल जात प या या गावात ह राह शकत नाहीत गावाबाहर याची वाडी झोप याची असत तीस प लाचरी हणतात याची जातीस था िचवट िन आ चयर वाट यासारखी सघिटत आह पर यक गावी तीनचार जण lsquoमिखयाrsquo असतात त पच या यात एक अ यकष तो lsquoना तम पनrsquo एक lsquoअडमिप लचीrsquo चपराशासारखा पचायती या वळी सवारस जमिवणारा आज या भाषत lsquoपरतोदrsquo (Whip) या या जातीचच हावी धोबी वततर असतात जातीिनयम मोडील यास जाती यत करतात िन याच काम ह हावी धोबी कोणी करीत नाहीत ह लोक िशव िन गरामदवता भजतात सन १९२१त याची िशरगणती नऊ लकषाजवळ होती

पािरया माल आिण मािदगा - या मदरासकडील अ प या या उरल या दोन मो या जाती पािरयात काही नगारा वाजिवतात पण बहताश लोक च मा होिलमा िन प ला या वरील जातीपरमाणच

शतकी क न शता या ध याची बाधलली नोकरी िप यानिप या करतात माल िन मािदगा ह तलग परातात िन पािरया ह तामील परातात बसतात या या आपसात रोटीबदी बटीबदी परभित जातब या आहतच ह सागण नकोच ह काली िशव िव ण आिण गरामदवता पजतात ग या िशरगणतीत पािरयाची सखया चोवीस लकष माल चौदा लकष मािदगा सात लकष अशी होती

दिकषण कानडातील होिलया मलबारातील च मा तजोरकडील प ला तामील परातातील पािरया िन तलग भागातील माल -मािदगा या पाच जाती हणज lsquoपचमrsquo जात या पाच मोठमो या अ प य जातीची एकदर सखया साठ लकषावर जात यरोपातील तीनचार पोतरगीज ड माकर ि व झलरड रा टराइतक ह सखयाबळ अधीर इटली इतक ह आप या िहद रा टराच सखयाबळ आज आप यापाशी असन नसन सारख झाल आह या अ प यत या महारोगा या खाईत आ हीच आपण होऊन याना िपचत ठवीत आहोत मतपराय क न ठवीत आहोत त अ प य आहत इतकच न ह तामील परातातील चोवीस लकष पािरयापकी बहतक जाती मदरासीय सनात याम य अ प यच न ह तर अ य समज या जातात या या पशारनच न ह सावलीनच न ह तर नस या द न िदस यान िवटाळ होतो नान कराव लागत याचा श द कानावर पडताच जवण िवटाळत मागारन जर कविचत दरवर पािरया उ चवणीरयासमोर यत असला तर तो पािरया च कन आपल त ड पदरान झाकन घईल कारण तो अ य कवळ अ प यच न ह तो िदसताच उ चवणीरय िवटाळतील या पािरयास बहधा गावातन हाणमारही होईल

या पाची अ प य िन अ य जाती मळ एकजात हो या ह बहतक इितहासजञ समाजशा याच मत या एका कषक जाती या पाच जाती परात िन भाषापर व झा या या पाचा या प नास िन प नासा या पाचश अ प यातही अनलोम परितलोमा या सर यानी बोकडाचा बळी कापावा तसा - समाज रा टर कापन कापन तकड तकड उडिवल प य अ प यास िशवणार नाही त ड बघणार नाही अ प यही शाल या अ प याला िशवणार नाही त ड बघणार नाही या सार या पाचश जाती ज मजात पथक रोटीबद बटीबद

हाय हाय अशा आम या या लोकात कसली सघटना िन कसल ऐकय होणार छः छः िहदरा टराची सघटना जर हवी आज या पिरि थतीशी टककर द यास समथर अस जातीवत ऐकय हव तर हा ज मजात जातीभदाचा राकषस परथम मारलाच पािहज आिण यास मारण इतक सोप की lsquoमरrsquo हणताच तो मरतो कवळ आम या इ छत याच जीवन आह याचाच उलट िसदधा त हणज कवळ आम या इ छत आमच मरण आह नसती अ प यता काढन भागणार नाही या िवषारी शाखच मळ जो ज मजात जातीभदाचा िवषवकष तोच मळासदधा उखडन टाकला पािहज

जोवर या जातीभदास आ ही आम याच इ छन आम या रा टरा या कठास नख लाव दत आहो तोवर आ हास मार याच काम शतरला करावयास नकोच आ ही आपण होऊनच मरत आहोत मदरासमध या या पाची अ प य जातीत इ लाम िन इसायी िमशन दोहो हातानी आमच सखयाबळ लटीत आहत यात काय आ चयर नस या इसायी लोकानी प नास हजारावर अ प यास दोन चार वषारत

िखर ती कल मोपला मसलमानसारखया अडाणी जातीही अ प याना धडाधड बाटवीत आहत या िवपकषा या नावान रडन आता काहीही होणार नाही जी दःि थती मदरासची तीच सवरतर

जर आ ही िहद या ज मजात जातीभदाचा आमलात उ छद क तरच त रा टर हणन धमर हणन यापढ जग शक दसरा उपाय नाही

५ हा आनवश की आचरटपणा की आ मघात आप या िहद रा टरात आज या सह तराविध जाती -ऊपजाती -पोटजाती पोटपोटजाती पडल या

आहत या सार या जण काय आनवशा या (Heredity) सि टिनयमाचा अ यत सखोल अ यास क न को या महान समाजशा तरजञ प षान गिणतागत को टकात आखन रखन मग पाडल या आहत या या पर यक गटाच रकतबीजगण ह अ य गटा या रकतबीजगणापासन िभ न आहत अस जण काय अगदी अ ययावत परयोगशाळत त रकतबीजगण थब थब परीकषन ठरिवल आह याच याच रकतबीज आनवशिवजञाना या कसोटीन सकीणर झाल असता सतित िनक ट िनक टतरच होणार अस परयोगा ती ठरल याच याचच गट िनरिनराळ कल आहत आिण या तव आज या या सह तराविध जाती -उपजाती -पोटजाती -पोटपोटजाती मोड यान समाजशा तराच कबरडच मोडन जाणार आह असा आभास काही लोक आजकाल या शा तरातील मोठमोठ Heredity Eugenics परभित गालफगाऊ श द वारवार उ चा न उ प न करीत असतात

पण हा आभास िकती खोटा आह याचा अगदी िनिवरवाद परावा आज या हजारो जातीपातीची वीण वाढलली आपणास िदसत आह यापकी िक यकाची पथक पथक उ पि त पािहली असता सहज िमळ शकतो कोण याही रकतबीजाची थब थब परीकषा परयोगशाळत होऊन अमक कळाच रकतबीज हीन ठरत आह हणन याची जात आ ही िनराळी करतो असा उ लख एखा या समाजशा तराजञाचा वा आनवशिवजञानाचा असलला पराणात या या परकरणी मळीच सापडत नाही अशाच हजारो पोटजाती आहत इतकच न ह तर या पोटजाती वा जाती कशा झा या याची जी उपपि त वा उ पि त पराणात िदलली आह तीत वरील परकार या शा तरोकत परीकषची लवलश सचनासदधा नसन िदलली कारण िन वळ भाकडकथाच काय या आहत

याहीपकषा िनणारयक परावा असा पराणाची पान मदरणकलन मोजन वरचा पठठा या पोथीवर ज हा इतका पकका बाधला की यापढ एकदखील अन टप या पराणात घसड यात जागाच उ नय या पराणरचन या इित ी काळानतर अगदी अवारचीन काळापयरत या जातीची प हा शकल उडत रािहली िन ती शकल वततर न यान या उपजाती बनत चालली या या उ प तीची मािहती अगदी साधार िन बहधा सरकारी कागदपतरातनच न दिवली गलली आह या अगदी ऐितहािसक मािहतीव न तर ह प टच होत आह की रकतबीजाची शा तरोकत परीकषा होऊन आनवशा या टीन समाजात उ तम सततीची भर पडावी अशा कोण याही हतन या आज या जातीपाती वगवग या कल या नसन या या फाटाफटी lsquoत मास खातोस की नाही rsquo lsquoत शव की व णव rsquo lsquoत उ यान िवणतोस की बस यान rsquo lsquoता या दधाची साय काढतोस का तापिवल या rsquo lsquoत नािशक िज यात राहतोस की नागपर rsquo अशा अ यत हा या पद मतिभ नतन एकमकावर बिह कार पडन या होत आ या आिण एकक जातीच तकड उडत न यान या काय या जाती पडत चाल या

हात या काकणास आरसा कशाला आज चाल असल या या हजारो िभ निभ न रोटीबद बटीबद जातीपाती या उ प तीिवषयीची काहीची जी मािहती पराणातील भाकडकथात िदली आह आिण काहीची जी अगदी ऐितहािसक कागदपतरात न दली आह याचीच काही उदाहरण खाली दऊ याव न ह अनायासच उघड होतील की अशा शकडो जातीपातीचा उगम कोण याही आनवशरकतबीजािद शा तरीय परीकषा परभित वजञािनक त वात झालला नसन तो झालला आह िन वल भाकडकथात िन आचरटपणात

हो िन वळ आचरटपणात या श दापकषा दसरा योगय श दच ती कारण एकतर उ लखावयास सापडणार नाही आचरटपणा हणज आचाराच बा कळ तोम उभ गध का आडव गध कोणी उ या गधा या व णवान आडव गध लावल की झालाच तो एकदम जातीबिह कत या याबरोबर याच घर जो जो या याशी खाईल िपईल तो तो की याची बनली एक नवीन पोटजात आिण जात हणज रोटीबद बटीबद रा टरा या एकसधी एकजीवी दहाचा आणखी एक तकडा टाकलाच तडकन वशपरपरा तोडन कवळ गध लाव यात प नास िप यापवीर कोणा दहापाच यकतीची चक झाली हणन शकडो जातीच तकड पडन आज या शकडो िभ न पोटजाती उ प न झाल या आहत -अगदी अशाच आचरटपणापायी

कोणाला ही अितशयोिकत वाटत अस यास ही एक अगदी अवारचीन िन कागदोपतरी परा यातही सापडणारी एका उपजाती या ज मपितरकची न द पहा

(१) lsquoकचोळrsquo परभची जात का आिण कशी झाली ती ग मत अशी सरासरी दीडश वषारपवीर पाठार परभ जातीत एक लगन समारभ होता पाठार परभ

जातीची एकजात सवर वर हाडी मडळी मडपात जमली जातीचा एकजीवीपणा वाढन अिधक सघिटत हावी अशासाठीच ह सामािजक िन धािमरक समारभ योिजलल असतात मडपात जातीच इ ट सगसोयर जमताच रीतीपरमाण गध लाव यासाठी एक त ण गह थ कचोळ (गधपातर) घऊन सभत आला गध आधी कोणास लावाव ह नककी न कळ यामळ यान या पिह या गह थास गध लावल या यािव दध अगरमान सागणार या गह थान परितपादन करताच गधा या अगरमाना-िवषयी कडाकयाच भाडण जपन ग धळ माजला यात या गध लावणार या त णाचीही ओढाताण होत रािह यामळ तो वतागला िन गधाच त कचोळ तसच खाली फकन दऊन सतापान मडपाबाहर िनघन गला

एका लगना या एका मडपात जमल या एका वर हाडी मडळीतील ह यःकि चत भाडण -गध सो याला सोडन गो याला लावल गधपाळ त कचोळ एका त ण मन यान खाली फकल ही दीडश वषारपवीर घडलली एका त णाची एक अित कष लक चकी आिण ितचा पिरणाम एका एकगटी पाठारपरभ जातीच दोन तकड होण वशपरपरा रोटीबद बटीबद एक नवीन जात फटन िनघण

या गधपाळ फकन गल या त णास िन अगरमानासाठी भाडणार या यानी गध न लावल या मडळीस उलट पकषान दड कला कसला या या वयिकतक अपराधासाठी काही दहदड वा दर यदड न ह दड

हटला की जातीबिह काराचा जाती -बिह कार हटला की या याशी कोणी जव नय कोणी िववाह नय रोटीबदी बटीबदी बर ती तरी या यकतीपरती न ह या या य चयावत वशजा या िप यानिप या चालणारी एकान दीडश वषारपवीर एक गधाच कचोळ फकल या एका या अपराधासाठी दड या या िप यान -िप यास या याबरोबर खाणार यािपणार या सवारस या या ज मल या मलाबालास न ज मल या सतरा या भावी िपढी या मलाबाळाना हा खाकया आम यात शतकोशतक चालत आलला आह शकडो उपजाती पोटजाती पोटपोटजाती अशा पडत आल या आहत

या गधाच कचोळ फकल या त णावर िन याचा पकष घणार यावर या लहानशा मडपात जो बिह कार पडला याची बातमी पाठारपरभ या िनरिनरा या गावी जसजशी पोचत गली तसतशी गावोगाव ती बिह कार -परितबिह काराची याद पसरत गली शवटी या बिह कताची एक lsquoकचोळrsquo परभ नावाची पोटजात बनली त आपसात जवतात आपसात मली दतात घतात या दोन जातीना प हा एकवट याच य न कर यात आल पण काही उपाय चालना ब जयकर परभतीनी अगदी अलीकड दखील ह परय न क न पािहल पण फकट

आज जर कोणी अका मन यान एखा या सघाचा मडळाचा वा नगरस थचा एखादा िनयम मोडला तर या यकतीस फार तर दड होईल पण जर को या यायाधीशान अगदी चोरीसारख अपराधसदधा प हाप हा करणार या चोराला िशकषा िदली की यालाच न ह तर या या ज मल या मलाना या या न ज मल या नातवापणतवा -पडपणतवाना स तर िप यापयरत त गात टाकाव वा दड करीत राहाव तर आपण या यायाधीशास भरिम टालयातच Lunatic Asylum बद क

परत अगदी तशीच रानटी पदधत आपण आप या जातपचायतील आडदाड याय -िनवा यातन शतकोशतक चालिवलली असन या अ यायी िविकष तपणालाच lsquoसनातन धमरrsquo lsquoिश टाचारrsquo परभित नावानी गौरवीत आलो आहोत

काहीही कष लक गो ट जातीपाती या ढीिव दध घडली की लगच जातीबिह काराची िशकषा या यकतीला वा पकषाला द यात यत आिण जातीबिह काराची ही िशकषा या यकतीपरतीच न ठवता वशपरपरा चालत राहत यामळ या एका जाती या हटकन दोन जाती होतात जातीच सघिटत बळ कमी होत आिण जातीबिह कार हणज रोटीबदी िन बटीबदी हाच अस यान रा टरा या अखड जीवना या सतत ओघाचीच खडिवखड तटक डबकी होऊन पडतात यकती या अपराधासाठी रा टरास दड पडतो या मळ या कष लक वा मो या वयिकतक अपराधामळ रा टराची जी हािन होत याहन शतपट अिधक हािन या अपराधभरपायीसाठी कल या दडामळच होत ती कशी याच ह वर िदलल कचोळ परभ या पोटजाती या उ प तीच अगदी अवारचीन उदाहरण प ट करीत नाही काय

कचोळ फकल त हा यातील गध साडल एकदोघाचा अपमान झाला हा अपराध या अपराधापायी साडल या िशपलीभर गधान वा को या यकि चत एकादोघा गावठी मानकर या या अपमानान रा टराची काय हािन झाली होती याचा िवचार करा आिण तो अपराध घड नय हणन जातीबिह कारा या दडापायी

एका जाती या रकतबीजा या भाऊबदात वशपरपरचा सबधिव छद मम विव छद होऊन दोन िभ न जाती झा यामळ रा टराची जी हािन झाली ितचा िवचार करा हणज उठ या बस या जातीबिह काराची रोटीबदी -बटीबदीची िशकषा दणार या आम या बा कळ सवयीच घातक पिरणाम चटकन यानात यतील

आता गधाच कचोळ दीडश वषारपवीर एका त णान फकल यापायी पाठार परभ या एकसिध जातीच दोन तकड पडल यात रकतबीजा या वजञािनक परीकषचा वा आनवशा या कसोटीचा लवलश तरी सबध यतो का पाठार परभतन फट यानतरही कचोळ परभ अजनही अितशय अडचण पडत तरी आपली लगन आपसातच करीत आलल आहत िभ न रकतबीजाचा पर नच काढण शकय नाही कवळ गधाच कचोळ एकान दीडश वषारपवीर फकल एवढच कारण आिण पिरणाम एका जाती या रोटीबद बटीबद अशाच वशपरपरा दोन जाती पाडण आता सागा हा आनवश की िन वळ आचरटपणा की भरिम ट आ मघात

अशाच अ यत कष लक मानपानािद गावढळ क पनावारी तट होऊन आिण जातीबिह कार एकमकावर पडन एका जाती या दोन जाती या या चार जाती कशा पडत गल या आहत याची साधारण मािहती िरसल ए नोवन परभित लखकानी िदलली आह िशरगणती करणार या अ यास अिधकार याची ही मािहती कोणीही उघ या डो यानी जर वाचली तर याची िनि चित पटल की िहद रा टराच जातीपातीपायी ह ज हजारो रोटीबद बटीबद तकड तकड पडलल आहत यातील शकडो जाती अशाच िन वळ आचरटपणामळ पड या आनवशािदक कस याही वजञािनक कसोटीन कोणी ब या आखन रखन या पाड या असा आभास उ प न करण िन वळ कभाड होय

कोणी हणल की ही गो ट िहद या या अवारचीन पाखड कालात पडल या जाती -पातीिवषयी खरी असली तरी आम या पोथीपराणा या कालािवषयी खरी नाही या वळी जाती पडत या आनवशािद समाजशा तरीय कसोटीन रकतबीज पारखनच पाड या जात अस या पािहजत अस जर कोणास वाटल तर यान एकदा पराणातन िन पो यातन अनक जाती या िदल या उपप या पहा या या तर इतकया भाकड िन मखरपणा या आहत की यापकषा वर िदलली ऐितहािसक मािहतीच कमी मखर नसली तर िनदान अिधक परामािणक तरी असतच असत उदाहरणाथर एक हजार वष तरी जाती या अि त वाचा उ लख सापडतो ित या उ प तीिवषयी स कत पोथीपराणा या कालात काय वणरन िदलल आह त पहा

(२) भडारी जाती या उ प तीिवषयी पोथीपराणातील मािहती भडारी जातीिवषयी बर मो तरखड िन कथाक पत या पो यापराणात अस सािगतल आह की पवीर

एकदा ितलकासर नावाचा द य फार मातला महादवासही फार पीडा झाली त हा महादवान यास दडन घा यात घातला िन नदीस आजञािपल lsquoिफरव तो घाणा िन िपळन काढ या द यालाrsquo निद घा यास यापरमाण िफरवीत असता इकड महादव थक यामळ lsquoह शrsquo क न जो खाली बसतात तो या या कपाळाव न एक घामाचा िबद खाली गळला आिण यातन त काल एक प ष उ प नला यास पाहताच शकर हणाल lsquoतझ नाव भावगण कारण त माझी तित करीत उभा आहस जा मला तहान लागली

आह परथम पाणी आणन दrsquo (शकरा या जटत असणारी पितसवािनरत भागीरथी या परसगी तीथरयातरस कठ तरी गली असावी नाही तर पा याची इतकी टचाई महादवास भासती ना ह उघड आह) भावगण हणाला lsquoदवा शीतोदक कठन आण इथ तर कठ दखील त नाहीrsquo अस ऐकताच शकरान इ छामातरक न एक झाड उ पािदल तच ह नारळीच झाड (वन पितशा तरजञानी नारळी या झाडाचीही उ पि त यानात ठवावी या कथन आनवश िव यतच काय पण वान प य िव यतही ही भडार याची उ पि त सागन भर टाकली आह) आिण नारळी या झाडावर इ छामातरक न सरामधर फळ उ पािदली त हापासन नारळीला lsquoसतात rsquo हणतात भावगण लगच या झाडावर चढला आिण यान ती सराफळ आणन सोलन त डावर कोयतीचा टवचा मा न ती महादवास यावयास िदली (मन य -झाड -फळ इ छामातर उ प न करणार या महादवाला तहान लागताच त डात या त डातच सरा का उ पािदता आली नाही वा झाडावर या फळाला भावगणान वर चढन तोड या या आधी खाली का आणता आल नाही दवच जाणrsquo) परस निच त महादव भावगणास हणाल lsquoजा अलकावती या भाडारावर त अिधकारी हो जा त हापासन यास lsquoभाडारी हण लागल आिण शकर सरात ची सराफल िपऊ लागल ( या िदवसापयरत भाग परभित पदाथरच काय त भगवान सवीत असत पण भडारी भावगणाची ओळख होताच भगवान सराही िपऊ लागल सगतीचा पिरणाम दसर काय)

पण इतकयात या सदवा या झाडाव न घस न नारळी या झाडाव न मन य आपटावा तसा भावगण भाडारी खाली ददवा या दगडावर आपटला कारण पावरतीदवी याला भाडारातील सोन पािरतोिषक यावयास आत गली असता एक बरा मण ितथ आला यास पाहताच भावगण भाडारी आतला पाट या बरा मणाला बसावयास दऊन उभा रािहला पावरती सोन घऊन आली िन पाटावर पवीरपरमाण भावगणच बसला आह अस समजन या आगतक बरा मणालाच सोन दऊन चकली बरा मण लगच उठन गला (पावरतीदवीना सा या ग तपोिलसाइतकही अतजञारन वा यवहाराच भान या वळी राह नय िन या बरा मणास अटक न होता तो सटावा अ) थो या वळान पावरती वळन पाहातात तो भावगण भडारी पाठीशीच उभा त हा या हणा या lsquoअर तला सोन िदल तरी रगाळतोस का rsquo त हा तो िबचारा हणाला lsquoसोन बरा मणास िदल मला न ह मी धमारचारापरमाण बरा मण पाहताच यास माझा पाट दऊन उभा रािहलो या या दिकषणत य यय यऊ नय हणन म यच त ड घातल नाही आपण दवता तो बरा मण ह आपणास कळणार नाही अस मा या व नातही आल नाहीrsquo ह ऐकताच आपण फसलो याचा पावरतीदवीना राग आला आिण यानी काय कल हणता -तर या बरा मणान याना फसिवल हणन या न फसणार या िश टाचारशील बाप या भावगण भडार यास शाप िदला की जा त या जातीस नारळीची माडी िन ताडी िवकनच पोट भराव लागल दिरदरी राहील तझी जात सदव सोन अस भडार यास िमळणार नाही त हापासन भडारी जात नारळी या माडीस िवकन उपजीिवका करत दिरदरीपणामळ सोन गाठी साचत नाही (समाधानाची गो ट इतकीच की आम या ओळखीपकी एका चलाख भडारी गह थानी तरी महादवाची दोन चार दवळ बाधन या विश यान पावरतीदवी या शापाची नागी िढली पाडली आह ीमत

भागोजीशट कीर भडारी असताही या या हाती िखशात बकत सो या या ना याच ढीग या ढीग खळखळत असन आ ही या पाटावर बसल या बरा मणाच वशज असताही आगठी इतकयादखील सो यास पारख झाललो आहोत)

जात कशी उ प न होत या या अशा पौरािणक कथा शकडो आहत पण कठही रकतबीजा या परीकषनतर आनवश या सपरजनन साधल अशी कसोटी लावन मग ही जात नीच िन उच ही िनराळी ती िनराळी तशी आखणी क याची लवलश सचनादखील सापडत नाही जातीपाती या उ प ती या बहतक सार या कथा अशाच सा या या िनभळ भाकडपणा या यथन तथन बा कळ

वा तिवक पाहता भडारी जात ही भटटारक रजपतातन झालली भाड हणज मोठी नौका स कतात काय िकवा पशवाई कागदपतरात काय भाड हा श द तारवास लावलला आह (भाड याच आप यात जस पातर िन ता अस दोन अथर होतात अगदी तसच vessel या इिगलश श दाचही भाड आिण ता अस दोन अथर होतात ह गमतीच सा य जाताजाता उ लखनीय आह) मौयर कालापासन भडारी जातीच पवरज सामिदक सिनक त पशवाई या अतापयरत तसच गाजत आल या मौयर कालापासन lsquoभाड सनच अिधप आिण lsquoभाडीrsquo बनिवणारही अस यान या या जातीस भाडारी हा श द लागला ही उ पि त िवचारणीय की ती पराणातील महादवा या घामा या थबाची िन घा याला जपल या नदीची कोकणात भडारी याचा तारवाचा धदा मखय द यम धदा नारळीची माडी ताडी काढण - िवकण याला अनलकषन को यातरी परािणकान ही वरील भाकडकथा स कतात दडपन िदली कारण परािणक िजतका भाबडट िततकच याच त भडारी - ोतही महादवापासन आपली उ पि त झा याची ही बा कळ कथा याना आवडली हणन भडार यात घरोघर ती िटकली िन खरीखरी उ पि त सागणारी मािहती लोपली

गधाच कचोळ एकान फकताच या या िन या या पकषा या सवारवर वशपरपरा जातीबिह कार टाकणारी ती पाठार परभ पचायत आिण एका भावगण भडार यावर रागावताच यालाच न ह तर या या िप याि प याना जाती या जातीला lsquoिन याच दिरदरी रहालrsquo हणन या कथतला शाप दणारी पावरती या दोघाचाही अ याय सारखाच अस य अदरदशीरपणाचा आह मखर भकता या सगतीन दवही मखर बनतात त अस धादलीत बरा मण ओळखला नाही ही चकी पावरतीची रागावली भावगण भडार यावर आिण शािपली भडारी जातची जात ज मोज म अयो य या ककयीन िकवा प या या आनदीबाईन दखील इतका आततायीपणा सहसा कला नसता

(३) िश या या पोटजातीची उ पि त स या या परकरणी िशपी समाजात खप खल चालला आह या भावसार कषितरय जाती या उडाल या

तक याची उ पि त आणखी एक गमत हणन दऊ भावसार कषितरय अगदी नामदवा या काळापयरत रोटीबटी सवर परकरणी एकजात एक रकत एक बीज मळ िहगला दवीच शाकतपथीय पढ नामदवा या िश यात ज मोडल या भावसारानी भिकतमागर वीकारला यासरशी नामदव िशपी ही उपजात झाली

शाकतानी भकतावर बिह कार टाकन रोटीबदी बटीबदी कली हणन या यापकी कोणा या रकतबीजाची वजञािनक परीकषा होऊन त सपरजननास कमी योगय ठरल हणन न ह कवळ दवत िनराळ झाल हणन पढ या नामदव िश यात काही नािशककड काही कोकणात काही नागपरात गटागटानी फार िदवस रािह यामळ एकमकाशी जाती यवहार घड शकला नाही कारण एखादी वजञािनक आनवशाची कसोटी न ह - तर या काळी आगगाडी मोटार न हती एवढच दळणवळण न हत यामळ या नामदव िश यात तीन पोटजाती पड या रोटीबद बटीबद अगदी ऐितहािसक कालातील कागदोपतरात गोवल या या गो टी यामळ परािणकाला याना शकर पावरती नदी या या ठरािवक चौकटीत बसिव यास सिध सापडली नाही नाही तर या िशपी लोका या जातीही महादवा या अगावरील कफनी पावरतीन लगडझग यात फाडन टाकली या वळी पडल या फाटकया िच यातन िनरिनरा या अशा अगदी अनािदकालीच उ प न झाल या आहत अशी पौरािणक भाकडकथा कणी पिडतजी रचनही टािकत िकवा Heredity Eugenics परभित गालभराऊ श दाची पोकळ आवतरन करीत या पोटजाती या शा तरीय त वानच पाडल या अशी अवारचीन भाकडकथा कणी समाजशा तरजञ गोमाजी िट चन साग लागत िश यातील या सवर पोटजाती अवारचीन यामळ हा िनि चत परावा िमळतो की या यापकी कणीही मळ या समाइकपणातील जातीबाधवाबाहर बटी यवहार कलल नाहीत अथारत रकतबीज परभतीतील उ चनीच वामळ या जाती पाड या ग या ह धादात खोट असन या काळी मोटारीसारखी अतर नाहीशी कर यासारखी साधन नस यान या जाती पर परापासन दराव या पथक झा या भौगोिलक कोकण थ दश थ पाटण सगम वरी परभित नावाच िशपी वाणी चाभार परभित जातीत ज पोटजातीभद पडलल िदसतात याच मखय कारण हणज या यातील पोटभदापकी कोणात पडलला उ क ट रकतबीजाचा तटवडा न ह तर मोटारीचा तटवडा हच होय

(४) अ यावर पाय पडला हणन पोटजात अ यत कष लक जात िढ मोड यासाठी जातीबिह काराचा दड दऊन एकदम वाळीत टाक याची आिण

यापायी नवीन जातीच तकड पाडीत चाल याची ही परिकरया अगदी आजदखील सारखी चाललली आह लहानसहान उदाहरण सोडन एका मो या जातीचच एक अगदी चटका लावन सोड यासारख परकरण दाखला हणन दतो

माळ यात ओसवाल नावाची एक पराखयात िन परमख जात आह सन १९३१ म य या यात एक मोठी खळबळ उडिवणारी गो ट घडली या जातीतील एका शठजी या घरात लावल या एका तसिबरीमाग एका िचमणीन दोन अडी घातली होती यातील एक लहान सपारीएवढ अड खाली घसरल घसरल हणन पडल पडल हणन फटल फटताच यातील िचकटरस भईवर साडला तोच शठजी या दहा वषार या एका मलान दार उघडन सपकन आत घस या या धादलीत या फटल या िचमणी या अ या या िचकावर नकळत पाय टाकला हाच तो भयकर अपराध की यायोग ती जातची जात खळबळन उठली पायास िचकट लागल हणन त मल पाह लागल तो वडील माणसाच लकष ितकड गल िन अ या या

वलदो याएव या पाढर या कव या चीक पाणी सार िमळन स य या पळीभर सामान िवखरलल िदसल झाल िजकड ितकड घरी शजारी गवगवा होत बातमी फलावली - lsquoअ यावर पाय पडला िचमणीच अड पायाखाली फटल मलाचा पाय बाटला शठ बागमलाचा मलगा बाटलाrsquo

ओसवाल जन पकक शाकाहारी या लकराला या या घर यानीच या िदवसापासन पकतीबाहर जवणास बसिवल एक दोन िदवसात वताबर जनमिदरात जात पचायत बोलावली गली - गभीरपण पव तर पकष िवचार क लागल िचमणी या अ यावर नकळत मलाचा पाय पडन चीक लागला या भयकर िहसादोषा तव या मलास जातीबिह कत कराव की नाही खडाजगी उडाली दोन पकष झाल जात फटली या मलाच घर या घरच वाळीत पडल या या बाजच लोकही वाळीत पडल या परकरणाचा शवट ठरािवक पायर यानी दोन जाती पड यातच झाला असता पण शठ गोपीलाल छापडावाल यानी या यावर असाच एक बिह कार जातीन घातला होता त हा कोटारतच त परकरण खचन तडजोडीतच काढण भाग पडल होत यापरमाण हही परकरण कोटारत न याचा धाक घालताच पचायतीन मग िगळन पढ काही कल नाही पण िक यक गह थानी या िचमणी या फटल या अ यावर पाय टाकणार या मलाशी िन या या घराशी रोटी यवहारािद सबध नाही तर नाहीच ठवला

या दाख यापर या िदल या ज यान या उदाहरणाव न ह उघड होत आह की आज या विदक जन िलगायत परभित अिखल िहदरा टरात या हजारो जातीपाती पडल या आहत या आनवश वा सपरजनन वा इतर कोण याही समाजशा तरीय रकतबीजपरीकष या कसोटीस लावन पडल या आहत असा मोघम भास पसरिवण िन वळ थापबाजी आह आज या जातीतील हजारो पोटजाती कवळ परात भाषा धमरमत क बडी खाण की बकरा खाण की मास खाण मासाहार की शाकाहार लसण की कादा तबाख ओढण की खाण उ यान िवणण की बसन गधाच कचोळ फकण िचमणी या फटल या अ यावर नकळत पाय दणrsquo अशा अगदी बा कळ कारणाव न पड या आहत एकसधी एकजीवी अखड अशा रा टरीय दहाच या lsquoजातीबिह काराrsquo या तलवारीन खड खड अस हजारो तकड उडिवल काही झाल की घाल जातीबिह कार आिण जातीबिह कार हणज रोटीबदी बटीबदी ज मोज म िप यानिप या हा कसला आनवश हा आह िन वळ आचरट आ मघात

हणनच बडो यासारखया काही स थानातन गावढळ अडाणी िन या या क याच काय रा टरीय पिरणाम होतात ह न समजणार या जातपचायता या हातन जातीबिह काराच ह आ मघातक ह यार काढन घ याच ज िनबरध (कायद) होत आहत त अगदी हवतच िन वळ आचरटपणापायी पडल या या जातीपाती -ही जातीभदाचीच याद मळापासन उखडन टाकली पािहज याच तडाखयात हाती य यासारख साधन हणज रोटीबदीचा उ छद परकट सह -भोजनाचा धमधडाका

- (िकल कर)

६ वजरसिच फला यथौदबर वकषजातः मलागरम यािन भवािन वािप

वणारकित पशर रस समािन तथकतो जातीिरित परिच या १ त मा न गोऽ वव कि चत जातीभदोि त दिहनाम

कायरभदिनिम तन सकतः कितरमः कत - भिव यपराण अ ४०

बदधधमार या महान परचारकात अ वघोष याची मोठी योगयता मान यात यत यान िलिहलल स कत लोकबदध lsquoबदधचिरतरrsquo ह का य बौदध वाङमयातील एक उ क ट प य िन परासािदक गरथ असन त स कत वाङमयातील का यसप तीम य दखील माननीय थान पावणार आह

या िव वान बौदध परचारकान या काळी विदक िन बौदध अशा आप या िहद रा टरात पडल या धमरपथा या दफळीत जो एक अ यत वादगर त िन ती मतभदाचा पर न होऊन बसला होता या ज मजात जातीभदा या परथवर तकर मलक चचार करणारा वजरसिच नावाचा एक परबध रिचलला आह

उपिनष कालापासनच वततर त ववादानी वनोपवनातील आ माआ मात भारतीय वातावरण सदोिदत िननादलल अस यातही ित मती या मयारदाचीसदधा मतररखा न जमानता बदधकालात ज हा बिदधवाद सवर वी वततरपण अकिठत सचार क लागला त हा तर रा टरा या आिण मान या या पर यक कषतरात lsquoह अस काrsquo या पर ना या अिगनिद याम य त कालीन य ययावत मत िढ आचार िवचार साधकबाजक वालात तावन सलाखन िनघ लागली विदकानी बौदधाची आिण बौदधानी विदकाची वचन िन वचन मतर िन मतर कोिटकरम िन कोिटकरम कशागर तकार या िपजणाखाली नसता ततनतत िपजन काढला विदक विदकाशी वा बौदध बौदधाशी ज हा वाद घाली त हा या या तकर शदधतला नहमी lsquoइित ितःrsquo िकवा lsquoइित बदधानशासनमrsquo या दल यर मतररषची आडकाठी आडवी यई कारण ितवाकय खोट ह हणण ह विदकाविदका या तकारस अशकय बदधवाकय खोट ह हणण ह बौदधाबौदधातील तकर वादास सवरतर िनिषदध यामळ तीची छाननी विदक तकारला अशकय बौदधागमाची छाननी बौदधतकर शकतीला अशकय यामळ या या आ तवाकया या कपणापयरतच काय तो तकारची गित अकिठत अस पण विदक आिण बौदध या यात ज हा तच उपिनष कालापासन परचिलत असलल lsquoत िव सवादrsquo झड लागल त हा ितपरभित या या अन लघनीय िन अशकनीय मयारदाही तकार या गतीस खटव शक या नाहीत कारण बौदधाना lsquoइित ितःrsquo चा धाक नस ितचा मतर िन मतर त तकर मशीत हतवादा या सहाणवर घासन पारखन िटकला तरच घणार विदकाना lsquoइित बदधानशासनमrsquoची भाडभीड नस या बदधा या श दानश दाचा तकार या मार याखाली ध वा उडवन द यास त कचरत नसत अशा ि थतीत बदधकालात ित मित आगम -िनगम रीित िढ आचार -िवचार या सार याची छाननी प षबदधी या अिगनिद यात जशी झाली तीना

दखील प षबदधी या परीकषला बसाव लागनच काय ज परमाणपतर िमळिवता यईल त िमळिवण भाग पडल तसा परकार यापवीर क हाही इतकया मो या परमाणावर झाला न हता

यामळच बदधकालातील धमारधमर कमारकमर आचारानाचार याची िचिक सा करणार िनभळ िन वततर तकार याच कसोटीवर पारखल जाणार वादिववाद आज मोठ मनोरजक िन बोधपरदही वाटतात कशागर बिदधवादाची ती या काळ या मानान अपरितम िन अकिठत उदाहरण आजही वाचनीय आिण िवचारणीय वाट यावाचन राहत नाहीत अमकया गरथात अमक आह हणनच त खर ह पालपद या वादिववादात तकारच त ड बद करताना सहसा आढळत नाही यिकतसगत हतगमम बिदधिन ठ अशा या या काळ या वादिववादाची जी काही उदाहरण आज उपल ध आहत यातच ज मजात जातीभदाची खडखडीत भाषत साधकबाधक चचार करणार या ीमत अ वघोष या या या वजरसिच नामक िनबधास गणल पािहज यात आज या तकर पदधतीचा अवलब सवरथवपण नसण जरी साहिजकच आह तरीही या काळच चातवर यर िवषयासबधी ज अनकल परितकल आकषप पर याकषप चाल होत याचा खल आजही अ यसनीय वाटावा इतकया बिदधवादान कलला आह आज या ज मजात जा य छदना या वादात आधार घ यासाठी न ह तर या िवषयावर याकाळी आप या रा टरातील धरीणाची काय मतामत असत ती समजन घ यासाठी उपयकत आिण अपिरहायर असा एक पराचीन अिधकत लख हणन आ ही तो lsquo तरीrsquo मािसका या वाचका या सवस सादरवीत आहोत मराठी या जळणीस आिण थलावकाशास ध न भावाथारची माडणी करताना मळ गरथातील मत िन तकर पदधित शकय िततकी यथावत अनसरली आहत

ीमत अ वघोषकत वजरसिच जग ग ी मजघोषास शरीरवाङमनाही वदन िन तवन याचा िश य जो मी अ वघोष तो

शा तराधारपवरक वजरसिच नामक गरथ परारिभतो धमर आिण अथर याना िवविचणार या ित आिण मित यास मतमतातरा या भागािवषयी जरी मी

परमाण मानीत नाही तथािप या यातील िव वसनीय िन सयिकतक अशा भागािवषयी परामा यबिदध ठवली तरीही चातवर यारिवषयी या तम या क पना या गरथा या आधारानही िसिदधता यत नाहीत अस मला वाटत

परथम बरा मणास िववच त ही कशास बरा मण हणता जीव का जात का ज म का आचार का वदजञान का जञान बरा म य कशान यत बरा म य हणज यापकी कोणत

जीव हच बरा म य अस हणाल तर वदात तस समज यास मळीच आधार नाही बरा मणयकत अशी जीवाचीच एक वततर जात आह ती काही झाल तरी बरा मणाची बरा मणच राहणार अशा मतास वद मळीच समथीरत नाहीत

पर यकष दवासबधी जर वद हणतात की lsquoसयर पशरासीत सोमः पशरासीत इदरः पशरासीत पशवो दवाः rsquo दवतासदधा परथम पशच हो या नतर कमरबळान दव झा या तर बरा मणाचा जीव हा मलतःच

बरा मण होय अपिरवतरनीयपण बरा मण बरा मणच राहणार ह कस िसदध होईल फार काय नीचापकषा नीच अस ज वपाक तसदधा बरा मणच न हत तर दव होऊ शकल lsquoआ य त दवा पशवः वपाका अिप दवा भवि तrsquo अस ितच हणतात तच महाभारत अनवािदत महाभारतात एक िठकाणी प ट िलिहल नाही का की कािलजल टकडीवरील सात िशकारी िन दहा हिरण मानस सरोवरावरील एक बदक शर वीपावरील एक चकरवाक ह सवर क कषतरात बरा मण अस ज माला आल आिण वदपारगत झाल मन हणतो चतवद िन याची अग -उपाग यात परवीण असलला बरा मण जर शदरापासन दिकषणा िकवा इतर दान घईल तर याला गाढवाच बारा ज म डकराच सहा ज म आिण स तर ज म क याच यतील याव न ह उघड आह की बरा मणाचा जीव बरा मण व पी असन तो क हाही अबरा मण होऊच शकत नाही ही क पना ित मतीनाही समत नाही

आता जर अस हणाल की बरा मण ह आईबाबापासन हणज रकतबीजातनच परा त होत बरा मण

आईबापा या पोटी जो ज मतो तो आिण तोच बरा मण होतो तर तीही क पना शा तरािव दध आह मतीतील परिसदध लोकाव न ह उघड आह अचलमनीचा ज म ह ती या पोटी कशिपगलाचा घबडा या पोटी कौिशक गवता या पोटी दरोणाचायर मडकया या पोटी ति तरी ऋषीचा प या या पोटी यास कोिळणी या पोटी कौिशकीचा शिदरणी या पोटी िव विमतर चाडाळणी या पोटी विस ठ व य या पोटी ज मल ह लोक मतीतील हणन त हास मा य असलच पािहजत या सवारची आईबाप बरा मण नसताही याना त ही बरा म याच अिधकारी बरा म य हणन मानता या अथीर आता मातािप या या वारच काय त बरा मण लाभत बा मण आईबापा या पोटी यतो तोच बरा मण होऊ शकतो हही हणण खोट ठरत

मतीतील लोकाची गो ट सोडली तरी पर यकष यवहारात ज परकार आपण ऐकतो िन पाहतो याचाही िवचार सकोच सोडन कलाच पािहज अनक उदाहरण िप यानिप या घडत आली िन पर यकष घडतात नाही का की यात शदर प षाशी बरा मण ि तरयाचा ग त सबध घडन झालली सतित या या बरा मण कलातच मोडत राहत आई व बाप कोणी तरी वा दोघही बरा मण नसताही मन याला बरा म य परा त झा याची मित िन यवहार यातील उदाहरण बरा म य आई -बापा यामळच िमळत या हण याला खो यात काढतात

बर एकदा िमळालल बरा म य बरा मण आईबापा या पोटी िनःसशय ज म घत यान लाभलल बरा म य जर बरा म याची पतक उपप तीच तवढी खरी अस मानल तर प हा मरतो नाहीस होता कामा नय बरा मण िपतरा या पोटी आ यानच ज िमळत त तसा ज म होताच िमळाल त िमळाल त अजीवन राहणारच कारण या या परा तीची जी एकच अट ती परथम ज मतःच परी झालली असत पण मतीव न तस िदसत नाही मन हणतात की जो बरा मण मास खाईल तो त काळ बरा म यापासन यत होतो मण मीठ दध िवकील तो बरा मण तीन िदवसात शदर होतो अथारत बरा मण आईबापा या

पोटी ज म घण हच काय त बरा म याच कारण न ह सपादनाचा उपाय न ह ज मावरच िनि चत होणार बरा म य नीच कमारन एकाएकी नाहीस कस होईल आकाशात उडणारा घोडा प वीवर उतरताच डककर बन याची कथा कोणी कधी ऐिकली आह वा िव वािसली आह

आता बरा म य हा शरीराचा धमर आह िविश ट शरीरात बरा मणपण साठिवलल असत अस हणाल तर मोठाच घोटाळा होईल बरा मणाच शरीर परत होताच ज यास सरणावर ठवन अिगन दतील त बर मह य या पातकाच अिधकारी होतील वधदडाई ठरतील कारण बरा मणपण जर शरीरात असणार तर त शरीर जाळणारा बर मह याही करणारच प हा या लोकात अस िलिहलल असत की यजनयाजन अ ययनअ यापन दानपरितगरह ही सारी क य बरा मणा या दहापासनच िनिमरली जातात या मतवा यास आ ही अस िवचारतो की बरा मणा या दहापासनच िनिमरली जातात या सार या क याच गणधमर नाशतात काय lsquoमळीच नाहीrsquo अस त ही ठासन सागाल तर मग बरा मणाच शरीर हणज बरा म य न ह बरा मकमारच उ तित थानही न ह ह त हीच मान यासारख होत नाही काय

आता जञानामळ बरा मण होतो अस हणाल तर ठीकच पण मग त ही तस वागावयास हव या याखयपरमाण जो जो जञानयकत यास यास त ही बरा म याच सार अिधकार अिपर यास हवत जञानान बरा म य यत तर मग अनक शदरही बरा मण मानाव लागतील चतवद य पि तमीमासा साखय वशिषक योितष त वजञान परभतीत पारगत अस पिडतागरणी शदराम यही असलल आजही मा या वतः या पिरचयाच आहत पण यापकी एकालाही त ही बरा मण मानन बरा म याच अिधकार अिपरलल नाहीत त हा त ही यास बरा मण हणता त कवळ जञानान िमळत अस त हास कस हणता यईल

आचारान बरा म य ठरत अस हणाल तरीही आज त ही यवहारात या याखयपरमाण लवलशही वागत नाही भाट कवतरक आिण भाड या लोकाच आचार िकती सो वळ असतात पहा अनक क ट सोसन त कडकडीत धमारचार पाळतात साधारण बरा मणाहनही याच आचार इतक सो वळ असता यासच त ही चकनसदधा बरा मण हणत नाही

जञाना या इतर िवभागात कोणी िकतीही पारगत असला तरी बरा म य यायोग िमळत नाही त बरा म य वदपठण िन वदजञान यायोगच कया त सपािदता यत अस हणाल तर आ ही िवचारतो की रावण वदात पारगत होता पण यास राकषस हणत बरा मण न ह या काळच राकषस वद पठत मग यास त ही बरा मण का हणत नाही

त हा साराश असा िदसतो की त ही कोण या गणाव न वा कोण या धमारव न बरा म य ठरिवता ह तमच त हालाच समजत नाही बरा मण कशान ठरतो याचा त ही िवचारच करीत नाही कोणतीही एक कसोटी िन चयन तीवर िटकल तोच बरा मण अस त ही वागत नाही

मा या मत तर बरा मणाच लकषण हच की तो एक िन कलक गण आह या या योगान पाप िवन टत त बरा म य ततपदान शमदमसयम यानी ससप न असा जो मन य अिववक िन अहकार राग िन वष यापासन मकत असतो सग िन पिरगरह या या ठायी जो असकत दया हच याच बरीद

तोच बरा मण या स गणािव दध जो दगरणी िन द ट तोच चाडाळ वदात िन शा तरातही बरा म याच ह सवरमा य लकषण आहच आह शकराचायर तर याही पढ जाऊन सागतात की दवाना जातीची पवार नसत अधमाधम गणल या जातीत जरी ज म असला तरी जो स जन यासच त बरा मण समजतात

स जन शदरासही पर यचा अिधकार नाही याची िवजाची सवाच क न रािहल पािहज कारण शदर हा नीच अशा तम या िवधानाला आधार काय तर हण चातवर यार या पिरगणनात तो शदर श द शवटी यत अस यान तो नीच समजला पािहज ह कारण धडधडीत पढ माडताना पोरकटपणाची पराका ठा होत इतक दखील तम या कस यानात यत नाही कोण जाण बोल या या अथवा िलिह या या ओघात ज श द आपण पढमाग घालतो त काही उ च आिण नीच या परपरसाठीच घालीत नाही उ चारात सटसटीतपणा य यासाठीच िकवा कवळ याकरण परथसाठीच तस श द प कळदा आगमाग घातल जातात तशा श दकरमाचा अथर जर नहमी उ चनीचत या अथीर घतला तर काय हा या पद परकार घडतील पहा पािणनीच एक सतर lsquo वान यवान मघवानमाहrsquo ह परिसदधच आह मग काय वान पिह यान सािगतला हणन कतरा हा मघ यापकषा -इदरापकषा - ठ िन इदर क याहन नीच समजायचा दतौ ठ समासात दत परथम सािगतला हणन दात ओठाहन य ठ मानायचा वा तिवक ओठ य ठ दात मागाहन ज मल उमामहश अस हटल हणन काय उमा ही महशाहन विर ठ ठरली मग बरा मण कषितरय व य शदर हटल हणनच शदर ज मादार य िकतीही स जन असला तरीही नीचतम दजरन ठरला अस हणण िन वळ पोरकटपणाचच ठरत नाही काय अथारत शदराला पर यचा अिधकारही आहच आह

मनम य शदर नीच अस यािवषयी सािगतल आह हणन हणता शिदरणीच तनपान कलला शिदरणीन यावर आपला नसता स कारा टाकला िकवा याची आईच शदरीण या बरा मण कळाला बरा मण जातीत परायि च तानही यता यणार नाही जो शदरीच अ नपाणी घतो तो बरा मण याच lsquoज मी शदर िन पढ या ज मी कतरा होईलrsquo शिदरणीला lsquoअगव तरrsquo हणनही बाळगता कामा नय तस करणारा बरा मण lsquoम यावर नरकात जातोrsquo असल दडक मनत आहत खरच पण त खर हणाल तर बरा मण हा ज मानच बरा मण असन काही क या बरा मणाचा शदर होत नाही ह तमच मखय सतरच चकीच ठरत आिण सदाचारी तो शदरही बरा मण होतो दराचारी तो बरा मणही शदर होतो ह आमच सतर खर ठरत प हा याच मनत शदरानी प यशाली आचारामळ बरा म य पटकािवल असही प ट हटलल आह काठीन मिन उवरशी व यचा पतर विश ठ कलालणी या पोटचा नारद ह शदर असताही तपान सा वाचारान बरा मण झाल नाहीत काय नीच कळात ज मन प याईन वगर पटकाव याची हवी िततकी उदाहरण सापडतात ती काय त हास नाकारता यतील

बरा मणािवषयी मी ज हटल तच कषितरयानाही ततोतत लाग आह वश मो या राजाचा असला आिण स गणाची वाण असली तर तो कषितरयसदधा ितर करणीय होय अस मन सागतात चार जातीवणारची ही क पना मळीच खोटी मन याची जात अशी एक

त हीच हणता सवर माणस एका बर मदवापासन उ प न झाली आहत मग या यात एकमकाशी रकतबीजाचा सबध नसल या या चार िभ न जाती कशा िनिमर या ग या मा यापासन मा या प नीला चार मल झाली ती एकाच जातीची न हत काय मग एकाच बर मदवाची ही मल जातीचीच िभ न असतील तरी कशी

जातीची िभ नता हणज वा तिवक कशी असावयास पािहज जात िनराळी मानावयाची हणज भद कसा असला पािहज त ठरिव यास परािणमातरा या जाती

आपण कशा ठरिवतो तच पाहण इ ट इिदरयािद रचन या मलतःच असणार या भदाव न जात िनराळी ठरत घो याचा पाय ह ती या पायासारखा नसतो वाघाची तगडी आिण हरणाची तगडी एकसारखी नसत अशा परकार या शरीर िन ऐिदरय रचना मक मलभदामळच परा याची एक जात दसरीपासन िवभकत अस आपण ठरिवतो पण तशा अथीर बरा मण िन कषितरय या या दोन जाती कधीही मानता यावया या नाहीत याच पाय काय तशा िनरिनरा या परकारच असतात बल टोणगा घोडा ह ती गाढव माकड बोकड मढा या या जननिदरय रग आकार वार आवाज मलमतरापयरत इतका मलभत फरक असतो की यास िभ न जाती हणन चटकन ओळखता यत तशा अथीर मन यातील बरा मण कषितरय ह िभ न जातीच अस कधी तरी हणता यईल काय प याची तीच ि थित कबतर पोपट मोर परभतीच विन रग पख िपसार िजतक मलतः िभ न रचनच िततक मलतः िभ न व कधी तरी बरा मण कषितरय व य शदरात असण शकय आह काय वकषात वड बकळ पळस अशोक तमाल नागकशर िशरीष चपकािद वकषाची खोड पान फल फळ साली िबया सवर काही िभ न याची जात िनराळी खरी पण या अथीर जात हा श द बरा मण -कषितरयािदकात िवभदपण लावताच यऊ नय इतक ह चारी वगारतील लोक अतबार य एकजाती हाडहडक रकतमास अवयव अिदरय रस स व परभित लकषणाही अिभ न हा यरोदन भावभावना रोगभोग जग या -मर याची रीितकित भीतीची कारण कमार या परवि त सार इतक एकसारख की परािणमातरात जातीिभ न व दशरिव यास घोडा िन बल या यातील वष यासारख ज वष य आपणास आढळाव लागत तस वष य या चारी वणारत लवलशही आढळत नस यान या या परकरणी या अथीर िभ न जात हा श दच लावता यत नाही या अथीर त सार एकाच जातीच समजण भाग आह

औदबरा या िन फणसा या झाडाना फा या खोड साध मळ इ यािद सार या थळी फळ धरतात पण हणन फादीवरच फळ खोडावर या फळापकषा या अथीर रगाकित पशररसाही अगदी समान असत या अथीर ती फळ एकच होत हणन आपण समजतो िभ न जातीची मानीत नाही फादी या टोकाला उबर आल हणन त बरा मण उबर हणावयाच काय त वतच तम या हण यापरमाण य यािप बर मदवा या शरीरा या िनरिनरा या भागापासन बरा मण -शदरािद उपजल अस मानल तरी ती सारी माणसच अस यान कवळ थलभद अ यत िवषम वणारनच जी मानली जात ती िभ न िभ न जातीम ता या या परकरणी कशी मानता यणार त वग या वग या जातीच कस असणार

वशपायन -धमर -सवाद

या परकरणी महाभारतातच वशपायनधमरसवाद आह तोही त हास काय सागतो त ऐका धमर राजान परि नल lsquoवशपायन ऋष आपण बरा मण कोणाला हणता िन बरा मणाच लकषण काय rsquo या पर नास उ तरताना वशपायन शवटी हणाल lsquoयिधि ठरा स य दया इिदरयदमन परोपकार िन तपाचरण ह गण या या ठायी असतात याला मी बरा मण समजतो या या ठायी याचा अभाव तो शदर ह पाच गण हणजच बरा म य फार काय ह गण एखा या चाडाळा या ठायी असल तर तोही बरा मणच होय पवीर भलोकावर एकच जात होती पढ आचारकमारनी िभ न व वाढन चातवर यारची यव था झाली lsquoएकवणरिमद पवर िव वमासीत यिधि ठर कमरिकरयापरभदन चातवर यर परिति ठतमrsquo ह पहा सवर मानवाची उ पि त तरीपासन एकाच पदधतीन होत सवार या दिहक आव यकता अतिरिदरय सारखीच असतात अथारत जात िनराळी नसन याची वागणक चागली तो बरा मण वाईट तो शदर अथारत वागणक सधारताच तो शदर त काळ बरा म याचा अिधकारी होणारच ह राजा या तव इिदरयमोहापासन अिल त िन स छील अशा शदराला दान दण ह स क यच आह िन वगयरफलपरदही आह जातीचा िवचार खोटा स गणावरच बरा म य अिधि ठत जो दसर या या क याणासाठी अहिनरश िसदध असतो तो बरा मण जो आय य स क यात यियतो तो बरा मण कषमा दया स य शौच जञानिवजञान याही जो यकत तो बरा मणrsquo

महाभारतासारखया धमरगरथातील वशपायना -सारखया ऋषीची ही वाकय आहत याचा तरी अथर िमतरहो त ही नीट यानी घया तो स मागर धरा

अजञान िनरसाव या सिद छन या अ वघोषान ह परवचन कल पटल त हास तर ठीकच न पटल िकवा कोणी यास हततःच हटाळल तरी आ ही याचाही िवषाद मानीत नाही इित lsquoवजरसिचrsquo

वरील परवचनात अ वघोषानी या पराचीन काळ या परचिलत आकषपािदकाचाच ऊह या काळ या तकर पदधतीनसार कला अस यामळ याच मह व पराचीन काळचा लख या टीन त कालीन मापानच मोजल पािहज ह सागावयास नकोच या तवच यातील ज मजात जातीभदािव दध चातवर यारिव दध ज ज कोिटकरम कलल आहत त त आज या पिरि थतीत वाचताना यातील उिणवाकडही कानाडोळा होता कामा नय या आिण यापकी अगदी अनपकषणीय अशी जी उणीव आपण वतःपरती भ न काढली पािहज ती ही की यात बरा मण जञातीसच जरी मखय वक न सार या कोिटकरमात सबोिधल आह तरी ती बरा मणाना यथायोगयपण िदलली पर य तर कषितरयाखालील वणारना पायाखाली तडव पाहणार या कषितरयानाही ततोतत लाग पडतात व यातही वर या बरा मणकषितरयास lsquoपीडकrsquo वणारहकारी हणन दषीत वतः शदरा प यािदक खाल या जातीना मातर आप या lsquoउ चrsquo वाणीपणाच पाणी दाखिव यास िन खाल याच आपणही lsquoबरा मणrsquo बन यास न सोडणार लकषाविध व य आहतच शदरातही lsquoतरविणरकानी जञाितभदाच ढ ग काढन आ हास नागिवल मन यमातर समानrsquo हणन घोिषणार शदरच या या lsquoखाल या शदर पोटजातीससदधा याच जातीभदा या याच ढ गाखाली हीन लिख यास सोडीत नाहीत बटीरोटी यवहार करीत नाहीत महारािदक पवार प यास तर िशवतही नाहीत पवरती -स यागरहात अ प या या डोकयात लाठी घालणार या परमखात अनक मराठ होतच नािशक या राममिदर -स यागरहात अ प याना म जाव

करणार यातील कटटरातील कटटर िवरोधक नसत भटजीच नसन शठजी आिण रावजीही होत अ प यानी ज मात घो यावर बस नय तो अिधकार कषितरयाचा हणन हकारीत अ प यास अनक कषितरय राजानी पवीर कठोर दड कल आहत राजपता यास झाशीस ग या दोन तीन वषारत अनक वळा मारपीट क याची परकरण घडली आहत एका िशिकषत मराठा त णीन मराठतर उ च कळात परीितिववाह करावयाच ठरिवताच याची जातगगा भ न दगाधोपा कर या या धमकया द यापयरत पाळी आणलली उदाहरण िहदसभा या द तरी दाखल आहत पाडवपरतापाची िमरवणक काढणार या महारावर लाठीह ला शदरानी नािशक िज यात क याच वतरमान अगदी आजकालच आह सवरतर गाजलल आह खडगावातील शाळात आम या मलाशजारी महारचाभारा या मलास बस दणार नाही हणन मरा यानी आिण वतः शदरानी दाडगाया कलली उदाहरण तर पर यक सघटक कायरक यारस पदोपदी आडवी यतात िवजाबरोबर एकासन करणारा शदर दडनीय हणन सागणार या मतीस कडकडन िश या दणार शदर वतःबरोबर अ प याना एकासन कर याची तशीच कठोर बदी करतात फार काय अ प यातदखील पर यक जात lsquoखाल याrsquo जातीवर तच अ याय याच lsquoउ चrsquo जातीम वा या सतरान करीत आह की या अ यायास बरा मणानी कल हणन बरा मण तर बरा मणास िन अ प य प यास िश या दत आल बरा मण बरा मणतर भाडल तसच बरा मणतरात मराठ मराठतर भाडतात प या प यतर एकमकास कचलतात प यतरातही महारमहारतर पथ पडन महारतरावर महार फार अ याय करतात हणन ब बाब ब चाल आह चाभार पढारी आबडकरावर महाराचा पकषपाती हणन आरोप करतात फार काय महारात दखील आबडकर कोकण थ महार हणन दश थ महारानी याच पढारीपण नाकार या या िन दश थ महाराचा सवता सभा उभार या या चळवळी क या आहत करीत आहत बरा मणातच कोकण थ बरा मण िन दश थ बरा मण नाहीत तर वा यात कोकण थ व य दश थ व य महारात कोकण थ महार आिण दश थ महार अशा िभ न जाती आहत

फार काय सागाव नािशकला बरा मण वाणी मरा यानी lsquoराममिदरात िश rsquo हणताच महाराना मारहाण कली या असमानतिवषयी साि वक िन या य सतापान जळफळणार या महारा या दवळात जर भगी तशाच अ यागरहान िश लागल तर तच महार तोच असमानतचा वज सरिकष या तव तशाच ला यानी या भगयास झोडप यास सोडणार नाहीत रायगडी ग या मािह यात िशवो सवी महार सहभोजनास आल हणन काही मराठ बरा मण जस उठन गल तसच महारा या सावरजिनक पगतीत भगी मडळी घसताच महारही या lsquoबाटाबाटीrsquoस लाठालाठीनही िवरोध यास सोडणार नाहीत

त हा जातीभदा या खळाच खापर बरा मणावर वा कषितरयावर या प यावरच फोडण िन वळ पकषपात आह या रोगान भगयापयरत पर यक जात पछाडली जात आह हा जा यहकाराचा दोष सवारचा आह यािवषयी या या िश या बरा मणास वा कषितरयास कोणी हासड इि छतो या या या या lsquoपरा तीचा अधार वाटाrsquo य चयावत जातीना वाटन िदला पािहज

उलट पकषी या ज मजात जातीभदा या रोगास िनदारळ िनघाल या सधारकात अ यत परमख सधारक बरा मणही होत बदधा या माग यान या या सघाचा सारा भार िन आपला सचालक वाचा अिधकार सोपिवला एका बरा मणावर वतःच अिधकार lsquoपीठािध ठानवसनrsquo बदधानी मरताना या पटटिश यावर घातल तो महाका यप होता बरा मण बदध पथाच मोठमोठ गरथकार सतरकार परचारक िभकष होत बरा मण सताव णवात अनक परमख आचायर होत बरा मण चत य परभ जञान वर एकनाथ रामक ण परमहस सार बरा मण आयरसमाजाच थापक दयानद बरा मोसमाजाच अ वयर टागोर पराथरनासमाजाच रानड होत बरा मण याचपरमाण अनक कषितरय अनक व य अनक शदर न ह रोिहदास चोखा नद ित प लअरासारख अनक lsquoअ प यrsquo ही थोरथोर सधारक होऊन गल होताहत

अथारत बरा मणात काय भगयात काय जा यहकारी वष यवादी पीडक जस सापडतात तसच या या परमाणात जातीभदो छदक समतावादी सधारकही सापडतात बरा मण वा कषितरय हटला की ल चा आिण इतर तवढ सार कवळ परोपकारी कवळ साध कवळ समतावादी िन पदरवी स जन अस हणणारा जातीभदो छदक हा या या जा य छदक गजरननच जाती वषाच कायर साधतो कळत नकळत जातीभद खरा आह अस िसदध करतो कारण बरा म याची वा कोणाचीही जात ज मतःच आिण सगळी जातची जात वाईट िन इतराची जातची जात ज मतःच हटकन चागली अस हटल की या जाती नस या मानीव नस या पोथीजात नसन खरोखरीच ज मजात आहत या यात ज मजात असा कोणता तरी िविश ट िवभद आह असच नाही का िसदध होत

पण बरा मणा या वा भगया या जातीत सारच वाईट वा सारच चागल लोक ज मतःच वाटल जात नाहीत तस हणणार या व या िपराचा तो आकषप समळ खोटा िन वषदिषत असतो हणनच या सार या जाती मलतःच िभ न नसन हा जातीभद ज मजात नसन िन वळ मानीव िन पोथीजात आह अस ठरत

अ वघोषानी िलिहल या वरील वजरसचीत ह त व गहीत िन सिचत असताही प टीकत नस यान कोणाचाही गरसमज होऊ नय या तव त आ ही वर पि टल आह

- (िकल कर)

७ तौलिनक धमरिवजञान या मसलमानातील पथोपपथाचा पिरचय

स या िहदधमारत घसल या ज मजात जातीभद अ प यता इ यािद ढीकड बोट दाखवन मसलमानी परचारक भो याभाब या िहदना सागत सटल आहत की lsquoत ही मसलमान हा आम यात जातीभद पथभद नाही आमचा धमरगरथ एक पगबर एक पथ एक आम या धमारत सारा मसलमान एक समान उ चनीचता नाही ह मि लम मौलवीच वागजाल िकती अत य आह त दाखिव या तव आ ही मि लम धमरमताची स य ती मािहती दणार एक दोन लख िलहीत आहोत

कोणा याही एकाच धमारचा पकषपात िकवा पकषघात कर याची अ या य िन अिहतकारक दबरिदध न धरता lsquoस यrsquo - (ज आह याच यथावत जञान) हीच सवर धमार या अ यासाची या य िन िहतकारक कसोटी समजन याला सवर धमारचा वततरपण अ यास करावयाचा असल यान पिहल सतर ज िशकल पािहज पिहली अट जी पाळली पािहज ती ही की मन यजातीत अगदी अजञान यगातील हाटटाट अदमानी बटा या धमरमतापासन तो अ य च वदा तिवचारापयरत जी जी धमरमत परचलिवली गली िकवा जात आहत ती ती सारीची सारी अिखल मानव जञातीची सामाईक म ता आह या या पिरि थतीत मन या या िहताथरच सचलली तशी ऐिहक िन पारलौिकक क याणाची कलली ती एकक योजना अस यामळ त त य न अिखल मानव जञाती या कतजञ आदरास पातर आहत अशा मम वा या िन सम वा या सादर भावननच या सवर धमरमताना अ यासाव या सवर धमरगरथाना स मानाव

या पर यक धमरमताच ज ज िचरतन स य असल त त वीकार यातच आपणा सवारच िहत आह ज ज या या पिरि थतीत स य भासल िकवा या या मानवी सघास या काळापरत िहतावह झाल -परत आज ज िवजञाना या शोध - योती या (सचरलाइट या) झगझगीत परकाशात स याभास ठरत आह आज या पिरि थतीत मन यिहतास बाधक होत आह त त यािग यातच आपणा सवारच िहत आह त त यािगण हच lsquoस याrsquo या शोधकाच आिण मन या या उदधाराथर झट इि छणार या परामािणक साधकाच कतर य आह धमरकतर य आह

कारण काही झाल तरी जो ऐिहक िन पारलौिकक धारण करतो तो धमर lsquoधारणात धमरिम याहःrsquo हीच धमारची याखया यात या यात इतकी ससगत िन बिदधिन ठ आह की ितला नाकार याच साहस धम मादकासही सहसा करवत नाही

अथारतच कोण याही धमरगरथात वा मतात ह अमक अस आह हणन त स य िन क य असलच पािहज अशा अ यास बदधीस पिह या पावलीच पग क न टाकणार या कोण याही परितजञन धमारधमारचा तौलिनक अ यास क िनघालला िवजञानवादी वतःस बाधन घणार नाही ही परितजञा हणजच पवरगरह वदा या अ यासा या परारभीच जर lsquoवद ई वरकत या तवच अकषर िन अकषर स य असलच पािहज

यातील कोणतही अकषर लटक हटल की नरकात पडलासचrsquo ही परितजञा वीकारली तर अव ता तौिलद बायबल कराण परभित इतर धमरगरथाना िनःपकषपाती टीन अ यािसण शकयच राहणार नाही तसच lsquoकराणrsquo हच ई वरकत या तव यातील अकषर िन अकषर तवढच स य याला लटक हटलस की lsquoम यानतर पडलासच नरकात न ह इथ या इथच तला ठार क न टाकल पािहजrsquo अशी परितजञा करण हणज कोिटकरम नसन िन वळ लाठीकरमच होय जो अस मानील यास कराणतर गरथ धमरगरथ हणन वाचताच यणार नाहीत अधमरगरथ हणनच काय त आल तर वाचता यणार

पण तस पवरदिषत गरह क न घण साफ नाकािरणारा िवजञानवादी वद अव ता कराण पराण परभित पर यक गरथास िनःपकषपात टीन आिण या या गरथातील परवि तपर िनवि तपर िलखाणान या या काळी जो मन यजातीची सापकष उ नित कली असल ती पारखन तीपरत कतजञपणही अ यािस यास मोकळा असतो अिर टॉटल लटो चाणकय यम ह कल हकल माकसर या धमरवडा या ककषत न गवसल या जागितक गरथाना यातील िभ न मतवादानी िकवा आज क या ठरल या भौितक िवधयानी िवष ण न होता जस मम वबदधीन समतोलपण िन बिदधवादा या कसोटीस िनभरयपण लावीत आपण सार मानव वाचतो िन ती मानव जातीची समाईक सपि त समजन याना स मािनतो तशाच वजञािनक टीन जर आपण सारजण वद अव ता बायबल कराण परभित य ययावत धमरगरथासही वजञािनक िन

ऐितहािसक टीनच काय त वाच तर या या तशा तलना मक अ यासामळ या या गरथातील ताि वक स य िन उपयकत आचार वीकार यास आपण अिधक मनमोकळ त पर होऊ या गरथा या नाव धमरवडा या लहरीत या क तली िन रकतपात झाल त हो याचा सभवदखील उरणार नाही -जसा िवजञान -गरथास (Scientific Works) वाचताना िकतीही मतभद झाला तरी तझी िवजची वा रिडयमची उपपि त सतर िन माझ िभ न हणन आप यात रकतपात हो याचा परसग सहसा यत नाही

जगातील िम टन होमर वा मीिक उ मर परभतीची का य काट प सर किपल ि पनोसा परभतीच त वगरथ इितहास गरथ िव य परकाश -उ णता परभतीवरील वजञािनक गरथ यतरिव या व यक िश पकला कादबर या परभित लकषाविध गरथ जगात कठही रचलल असल तरी सार या जगाची समाईक सपि त हणन आपण मम वान िन सम वान शातपण वाचतो त वाचीत वाचीत अवसानात यऊन लोक वाचनालयात एकमकाची डोकी अक मात सडक लागल अस सहसा घडत नाही तसच ह lsquoधमरगरथrsquo - ही दहा पाच िविश ट प तकही आपणास का बर वाचता यऊ नयत या दहा पाच प तकापायीच पर यकी दहा पाच शतक तरी क तली िन रकतपात शाप िन िश या या या धमाकळीत मन य मन याचा इतका भयकर वरी होऊन का बर उठावा तस पिरणाम झालच तर अधमरगरथाच हाव -धमर -गरथाच न हत

बिदधवादािव दध आकषप या सवर धमरगरथाना मम वान िन सम वान सादर वाचन आपण इतर कोण याही िवषयावरील

गरथसघास जस तकर शदध बिदधवादान पारखन घतो तसच या यातील जञान िन अजञान अ ययावत िवजञाना या कसोटीस लावाव आिण उ तम त मानवी समाईक सपि त हणन सवारनी वीकाराव या

आम या वरील सचनवर एक ठरािवक आकषप जो श दिन ठ परव तीचा असतो तो हा की lsquoप षबिदध ही यिकतपर व िविभ न अि थर पिरवतरनशील अस यामळ मन याला कोणचाही ठाम आधार असा ित यामाग लाग यान कधीही सापडणार नाही प षबिदध खलनशील पण ई वरीय आजञा अ खलनशील ितरकालाबािधत यामळ कोण या तरी अशा ई वरोकत गरथास परमाण मान यावाचन शीड नसल या िन सकाण मोडल या तारवापरमाण मन यसमाज वाटल तसा वार यावरी भरकट लागतो चाग यावाइटाच ठाम माप गवर वाद तोडन टाकणार अितम परमाण अस माणसास सापडण दघरट होतrsquo

जर अस एखाद ठाम परमाण ई वर खरोखरच दता तर त अितशय चागल होत यात शका नाही -पण

वद अव ता कराण बायबल ह ई वरपरणीत गरथ आहत अस मानल तरी वरील आकषपाची आपि त टळत नाही हीच तर मखय अडचण आह कारण ई वरिनिमरत अपौ षय ईशपरिषत हणन ज कमीत कमी प नासपाउणश गरथ आज दखील िभ न सघातील मन यानी मानलल आहत त अ यत पर परिव दध िवधानानी भरलल आहत फार काय यातील पर यक गरथ जर काही िनिवरवादपण एक वर सागत असल तर हच की तो वतः तवढा ईशपरिषत परमपरमाण असन बाकी सार lsquoपाखडrsquo आहत

बर यातील एक कोणचा तरी गरथ वद हणा कराण हणा ई वरोकत समजला तरीही भागत नाही त नाहीच कारण हा एकच तवढा ई वरोकत बाकी मन यकत अस ठरिवणार कोण प षबिदध पण या या कोिटकरमान त इतर ई वरोकत नाहीत अस ठरवाव या या कोिटकरमानी तो एकही ई वरोकत

नाही अस ठरत अगदी कोिटकरम हणन सारा हाणन पाडन िन वळ लाठीकरमान जरी एकच कोणचा गरथ

मन यजातीवर लादला - तो गरथ ई वरोकत वयपरमाण बाकी सवर झट अस मानलच पािहज हणन अगदी लाठीफमारन सोडल तरीही प षबिदध प हा आपल चाळ चालिव यास िन या वयपरमाण गरथास वतः या हातच बाहल बनिव यास सोडीत नाही कारण गरथ जरी एकच ठरिवला तरी याच अथर अनक होतात ती आपि त काही क या टळत नाही ती टळती एकाच उपायान - जर ई वर एकच गरथ चहकड ई वरोकत हणन धाडता आिण याच बरोबर या गरथातील पर यक अकषराचा एकच एक अथर काय तो मन यमातरास फरण अव यभावी क न टाकता दसरा अथर सचच नय अशी प षबिदधही एकसाचीच करता तर मातर ई वरोकत गरथ एकच एक सवरतर िन सवरदा राह शकता पण तशी काही एक यव था ई वरान कलली नाही यामळ जरी एकच गरथ अहपरमाण वयपरमाण ई वरोकतपरमाण हणन मानला तरीही याचा अथर कर याच काम शवटी प षबदधीलाच कराव लाग यान ती िजतकी िभ न अि थर अपरित ठ िततकाच तो एक गरथच अनकपणा अि थरपणा िविवधपणा पावन अपरिति ठताथर होऊन बसतो

उदाहरणाथर वद परथम घऊ वद अपौ षय आह परत धमरिजजञासना lsquoपरमाण परम ितःrsquo अस अगदी परामािणकपण मानणार या को यविध िहदम य नावाला जरी वद हा एकच धमरकदर असला तरी या या

पर यक मतरागिणक िन श दागिणक अथर या अनक वद होऊन बसतात प षबदधीवाचन याचा अथर लाव याच दसर साधनच मन यास उपल ध नस यामळ िजतक प ष िजतक वद िततक पथ िततकी िभ न परमाण होऊन बसायची ती बसतातच एकाला वदात पशयजञ आहस वाटत दसर याला नाहीस वाटत ितसर याला िवक प वाटतो एकाला माशासन ज मजात अ प यता मितरपजा कशवपन वदात आहस वाटत याच वदा या याच मतरा या आधार या सवर आचारपरथा वदबा य आहत हणन दसर यास वाटत फार काय ई वर एक आह ह वदा या नाव एक पकष उ च वर सागतो तर मीमासकािदक पथ िभ न प षापलीकड वा दवतापलीकड ई वर असा नाहीच हणन सागतात स यासाची िनदा वदाधारच कोणी करतो तर lsquoयदहरव िवरजत तदहरव पर जत वना वा गहा वा अस वदाधारच इतर पथ मानतात बर ह अथरविच य िन ह िवरोध कोणी अलबत -गलबत सागत नाहीत तर या क किपल जिमनी शकर रामानजापासन दयानदापयरत मोठमोठ आचायर सागतात त सारच ि थतपरजञ योगी िसदध साकषा कारी कोण खर कोण खोट कस िनवडणार िनवड यावाचनही कस राहता यणार आिण िनवड हटली की प षबदधीनच होणार शवट हाच की य यिप वदगरथ अकषर पान एकच रािहला तरी अथर पान िजतक टीकाभा य अथरकार िततक शताविध वद होऊन बसतात

साराश प षबदधीला बगल द यासाठी एक गरथ परमपरमाणच न ह तर ई वरोकतपरमाण मानला तरी मन याला शवटी असा ऐिहक िन पारलौिकक वाटा या प षबदधीवाचन दसरा कोणताही सापडण शकय नाही

फरक इतकाच होतो की प षबदधीन तकर परित ठ वाटत त घऊ हणन चकक सागन इतर गरथापरमाणच वदकराणबायबलािदक गरथही वाचल िन पाळल तर मतभद झाला तरी तो िश याशाप लाठीकाठी चाल याइतका िवकोपास जा याचा फारसा सभव नसतो वजञािनक गरथ वाचताना आिण पिरि थतीपरमाण ितला त ड दऊन पिवतर बदल याला मन य मोकळा राहतो पण ई वरोकत वदाचा मी करतो हाच अथर ई वरोकत अस हणत िन परामािणकपण भावीत वद वाच याचा िन आचर याचा दरागरह धरला तर माझ मत तच ई वराच असा अ यत खोडसाळ अहकार या या मन यास धमरवडान िझगिवतो आिण वदा या अथारचा मकता माझा तझा न ह अस आरडत िन ओरडत मन य मन याचा भयकर शतर होऊन मत द याचा शवट जीव घ यात होतो माझ मत मा या मानवी बदधीपरमाण आह अशी भावना मन याना िततकी भयकर धमरवडी क हाही क शकत नाही की िजतकी माझ मत हच ई वराच मत आह ही उ मादाव था क न टाकत सवरसामा य मन याला लाग असणार ह स य नाकारता यत नाही

परत याना ऐितहािसक िन बिदधिन ठ टीन या धमरगरथाना अ यासावयाच असत याना दखील या मतरदर या ऋषीच वा ईसा मोझस महमद परभित लहान मो या शतशः पगबराच ईशपरिषताच

सताच साधच यानी यानी िदलल अतः फतर सदश दवान वतःच सािगतलल आहत अशी उ कट िनि चित होती या थोर पगबर साध सत ऋषी महष शी या या यकतीपरता वाद घाल याच मळीच कारण उरत नाही या थोर िवभतीची तशी ती िन ठा अगदी परामािणक होती याना त वतःच दवाच

अवतार वा दवाच परिषत lsquoपगामrsquo आणणार अस ज वाटल त या यापरत तरी िनतात स यच होत वरपागी ढ ग न हत ह माननही आ हा िवजञानिन ठ अ यासना त धमरगरथ श दिन ठ टीन न वाचता आम यापरत िन वळ मन यकत गरथ वाचाव तस तकार या कसोटीत ध न वाच याच बिदध वात य उपभोग याचा अिधकार सागता यतो

त बिदध वात य आ ही सागन सव न उपभोग इि छतो प षबदधीनच या धमरगरथाना अ यािसण शकय आह अस प टपण हणतो पण या गरथाना ईशपरिषत वा अपौ षय मानणार लोक याचा अथर लावताना अवशपण न सागता पण समजन उमजन प षबदधीसच शवटी शरण िरघतात यवढाच काय तो फरक

गरथच मन यकत समजन प षबदधी या व छ उपनतरान वाचला काय िकवा गरथाच श द ई वरोकत समजन याचा अथर तवढा याच प षबदधी या मळकट उपनतरान वाचला काय पिरणाम एकच होतो वद जरी श दापरता एकच रािहला तरी अथारनरोध वा तिवकपण िजतक आचायर भा यकार मितकार वाचक िततक िविभ न वद होऊन बसतात ही झाली वदाची गो ट पण ही गो ट एका वदाचीच नाही मन यात आजवर ज ज ई वरीय गरथ हणन परखयातल गल आहत वा जातील या सार याची ही गित झालीच पािहज तकर तः त अपिरहायर आह व ततः त घडलल आह

याच दसर पर यतर हणन या लखात lsquoपिवतर कराणrsquo कराणशरीफ याच परखयात गरथाचा वा परकरणीचा इितहास पाह वदातन शताविध पथोपपथ िनमरन या पर यकाचा वदाचा िभ न अथर कसा यवहारात शतविध वदगरथ िनिमरता झाला ती कहाणी आप याला आप या घरचीच अस यामळ प कळच पिरचयाची आह पिवतर बायबल या वदासारखयाच अपौ षय ई वरपरिषत हणन स मािनल या गरथाचीही श दशः जरी एकच बायबल असल तरी अथरशः शताविध बायबल कशी होऊन पडली तही यरोप या इितहासाचा बराच पिरचय असणार या आम या सिशिकषत वगारस अधकपण तरी माहीत आह पण आम या शकडा न या णव िहदना आिण िहद थानातील लकषाविध मसलमानाना ह नककी ठाऊक नाही की ई वरोकत हणन स मािनल या मन यजातीतील आणखी एका परखयात िन सपरिति ठत गरथाची कराणशरीफचीही तीच गत झालली आह कराणशरीफ श दशः जरी एकच गरथ असला तरीही िभ निभ न सपरदाय या यातील वाकयावाकयाचा िन मिथताथारचा जो िभ नच न ह तर अ यो यिवरोधी अथर प षबदधी या अपिरहायर टीन करीत आल यामळ अथरशः शताविध िभ न कराण होऊन बसली आहत या िभ नाथरवादी पथोपपथातील कोणाचा अथर खरा हा पर न आम यापढ इथ नाही या यातील काही परमख पथा या मत एकाच कराणीय िवधयाच िकती िविभ न अथर कल गल आहत ती िन वळ व ति थित आह तशी थालीपलक यायान दाखिवण एवढाच या लखाचा हत आह

ती मािहती दताना अगदी पिह या परती या परमाणभत गरथकाराचाच आधार घतलला आह इिगलशम य कराणाच अिधकत भाषातर करणार जॉजर सल कराणाच मराठी भाषातरकार यरोपास पटल अशा न या टीन कराणाचा अथर लावन अगदी इिगलशम य यास भाषातरणार इगलडमधील परखयात

मसलमानी परचारक डॉ महमदसाहब मसलमानी स कतीच मानी िन परगाढ अ यासक जि टस अमीर अ ली परभित नामािकत मसलमानी धमर इितहास िन स कित यावरील लखकवगार या गरथाच आ हास अनक वष अ ययन ज घडल या याच आधारावर खालील मािहतीचा श द िन श द अवलबल अशी सावधानता आ ही बाळगली आह हव यास ती मािहती पडताळन पाहता यावी या तव परथमच आधाराचा हा सवरसामा य उ लख क न ठवतो मािहती जशी या तशीच दताना आम या वतः या टीकिटपणी दणच तर अशा ( ) कसात दऊ

पिवतर कराणाची थोडी परखा कराण श दाचा अथर lsquoपढ याच पा यrsquo असा िकवा lsquoसचयrsquo असा आह वळोवळी ई वराकडन पा य

हणन महमदसाहबास ज सदश आल त तरिटत सदश यात एकतर कल तो सचय सगरह हणज कराण पगबर हणज पगाम (सदश) आणणारा ई वरीय सदश आणणारा ईशपरिषत कराणाच अ याय ११४ आहत यास सरा हणतात पर यक अ यायात ज लोक असतात याला lsquoआयतrsquo हणतात कराणा या िनरिनरा या सात मळ परती तरी परखयात हो या दोन मिदना पथी ितसरी मकका पथी चौथी कफा यथ परचिललली पाचवी बा तरा यथ स मािनलली सहावी सीिरयातील सातवी सवरसाधारणतः परचिलत या परतीतील लोकसखया िविभ न आह एकीत ६००० लोक तर एकीत ६२३६

य लोकापरमाणच मसलमानानीही कराणातील श द ७७६३९ अकषर ३२३०१५ अशी मोजन ठवली आहत इतकच न ह तर पर यक अकषर कराणात िकती वळ आल तही मोजलल आह अथारतच या सखया िववादा पद समजणारही आचायर आहतच

कराणा या काही अ याया या आरभी ढ अथर नसलली नसती दोनचार अकषर असतात या या हतिवषयी य लोका या धमरगरथापरमाणच मसलमानी धमरशा तरी मतभदा या जा यात सापडलल आहत काही हणतात या अकषराचा अथर एका ई वरासच माहीत िकवा महमद पगबरास इतर त न मानता याचा यथामित अथर करतात पर यक जण आपलाच अथर खरा ई वरी अथर मानतो उदाहरणाथर काही अ याया या आरभी lsquoअ ल मrsquo ही तीन अकषर यतात काही आचायर हणतात याचा अथर मन यानी क च नय एक ई वर की पगबर तो जाणतो दसरा पथ हणतो छ अथर कलाच पािहज िन तो हाच की lsquoअ लाह लतीफ मजीदrsquo या श दाची ती तीन आ याकषर असन अथर आह lsquoई वर कपाळ िन गौरवाहर आहrsquo ितसर हणतात ती आ याकषर lsquoअनािलिमनीrsquo ह वाकय सचिवतात - याचा अथर lsquoमला िन मा यापासन (सवर पणर िन शभ परभवत)rsquo चौथ हणतात - त वाकय lsquoअना अ ला आलमrsquo िन तो अथर lsquoसवरतर ई वर तो मीrsquo हाच आह पाचव हणतात - ती सारी आ याकषरच न हत अ ला -जिबरयल -महमद या कराणा या क यार परकिट या परचािर या तरयीच त योतक असन पिहल आ याकषर दसर अ याकषर िन ितसर उपा याकषर या या श दाच अनकरम घतल पािहज हणज अ ल म यतील सहाव हणतात - अ हा मळ वर ल हा ताल य िन म हा ओ य िमळन सचिवतात की ई वर सवर जगाचा िन कमारचा आिद म य अत आह िन या अथीर आिदम यअती सवर कामी मरला जावा सातवा पथ

हणतो - ही अकषर सखयावाचक याची बरीज यत ७१ िन ती सचिवतात की इतकया वषारत इ लामी धमर सार या जगात पणरपण पर थािपत होईल अशी अनक मत अनक अथर करतात

(ई वरीय धमरगरथ अकषरशः जरी एकच असला तरीही अथरतः प षबिदध वा तिवकपण याच अनक िविभ न गरथ कस क न सोडत याच ह िकती सरख उदाहरण आह तीन अकषर तीस अथर)

कराणा या अ यायाची नाव िन मगलारभ -वाकय ही काही धमरशा या या मत कराणातील अ याया -परमाणच थट ई वरोकत आहत तर काही धमरशा तरी मसलमाना या मत ती ई वरोकत नसन मन यकत आहत

मसलमानी परपरागत मखय शा तरोकत मतापरमाण कराण हा गरथ महमदान वा कोणाही मन यान रचलला नाही तो अनािद आह इतकच न ह तर ई वरान दखील रचलला वा सािगतलला नसन ई वरा या यिकत वातच अतभरत आह हणज तो ई वरकत दखील नाही तर ई वरमयच आह याची पिहली परत अशी जी िलिहली गली ती ई वरा या िसहासनावरील एका िवशाल टबलावर असन य चयावत भतभिव याच अकणही याच टबलावर अ य च वगारत गरिथलल आह या ई वरीय टबलावरील कराणाची एक कागदी परत दवदत जिबरयल या हाती सग यात खाल या वगारत धाड यात आली ती रमजान मिह या या या रातरी तशी धाड यात आली या रातरीच नाव lsquoशिकतमतीrsquo होय या कागदी परतीतील कराण या जबरियल दवदतान महमद पगबरास भागशः परकटिवल काही मककत काही मिदनत जसजसा परसग पडला तसतस वळोवळी त िलिखत भाग पगबारस जिबरयलकडन फरिवल गल परत त सवर या सवर िद य प तक बघ याच भागयही महमद पगबरास जिबरयल या कपन वषार या काठी एकदा लाभ रशमी बाधणी सोनरी कलाकसरीत वगीरय िहरमािणकानी खचलल अस त िद य प तक होत

य यिप वरील मतापरमाण कराण अिनिमरत िन अनािद आह आिण पर यकष कराणात महमद पगबरान तस न मानणार यास पाखड हटलल आह तरीही पर यक मह वा या धमरपर नापरमाण या परकरणीही मसलमानी धमरशा यात ती मतभद हावयाचा तो झालाच मोटाझलाइट आिण मोझदारच अनयायी ह दो ही परबळ इ लामी पथ या मता या सवर वी िव दध असन या या मत कराणास अनािद ई वरमय िन अिनिमरत मानण ह भयकर पाप आह पाखड आह या परकरणी या कराणवाकयाचा त असा वर या या अगदी उलट अिभपराय काढतात हा मतभद इतका िवकोपाला गला की अलमामन खिलफा या राजवटीत कराण ह अनािद नसन िनिमरत आह अशी धमारजञा सटली िन जो कराणास अनािद अिनिमरत मानील यास फटक बिदवास िन म यदडही द यात आला शवटी अलमोतावककल खिलफान उभयपकषास आपापल मत पाळ याच वात य िदल

कराण या भाषत िलिहलल आह ती अरबी भाषाशली अरबात इतकी सव क ट मान यात यत की कवळ याव नच त प तक मन यकत नसन ई वरकत असलच पािहज अस िसदध कर याचा त य न करतात कराणातच प हा प हा त गमक पढ क न अशा अथारची वाकय आलली आहत की lsquoज परितपकषी

महमद पगबराना ढ गी हणतात तोच कराणवाकय रचतो िन तशी वाकय अनक अरबी किव तशाच भाषाशलीतही रच शकतात हणन ज पतात यास आ ही आ हािनतो की त ही इतक सदर अरबी िलहन दाखवा अशी का यमय वाकय रचन दाखवाrsquo या अथीर कणीही अस उ तम अरबी िलह शकत नाही या अथीर ह कराण ई वरोकतच असल पािहज कराण मन यकत नसन ई वरीय आह याचा बळकट परावा हाच की यातील अरबी भाषाशली अतलनीय आह

(पण या कोिटकरमान महमद पगबर उ क ट अरबी किव होत इतकच काय त तकर िसदध होईल मसलमानातील मीटाझलाईट मोझदार िन नोधम ह धमरशा तरीय पथसदधा वरील मतास उपहासन उघडउघड परितपािदतात की lsquoकराणाइतकीच काय पण याहनही उ क ट अरबी भाषाशली मन य िलह शकतोrsquo ितसरी गो ट अशी की या कोिटकरमा परमाणच जर उ क ट अरब भाषाशली आह हणन कराण ई वरीय तर उ क ट स कत भाषाशली वा उ क ट मराठी बगाली तामीळ जमरन बर मीशली असलल गरथही ई वरीयच मानाव लागतील)

कराण महमद पगबरास कस परकटल महमद पगबर सरासरी ४० वषारच असता एका गहत ई वर यानी मगन होत तो जिबरयल दवदत मन य प आला िन हणाला lsquoजो तझा धनी या कपाळ ई वरान िलिहलल ह वाचrsquo महमद हणाला lsquoपण मला तर अकषरही न िलिहता यत न वाचताrsquo त हा महमद पगबराना अतःपररणन ई वरी सदश यऊ लागला त जस यत तस महमद उ चारीत याच िश य पाठ करीत काही िलहन काढीत अस वीस वष चालन ज हा ६५ या वषीर महमद पगबर परलोकवासी झाल त हा या वळपयरत वळोवळी आलल ज सदश - या काळी अरबात कागद फारस परचिलत नस यान - कातडी आिण खजरीची पान यावर िलिहल गल िन अ ता य त अस एका जागी होत त सगरह यात आल त िन त डी होत त िमळन एकतर क न महमदाचा पर यकष िश य िन उ तरािधकारी अबबकर यान काही यवि थतपण एका गरथात गोवल तच कराण महमदाच परथम िश य बहधा लढायातन मारल ग यामळ ज हा ह कराण गरिथल त हा प कळ वाकय गळली थलकाळाचा अनकरम रािहला नाही या गरथात नसलली महमद पगबाराची अनक वाकय या इतराना आठवत त या गरथास या परमाणात अपणर ठरव लागल यािवषयी मसलमानी धमरशा तरी मडळाच एकमत आह

( हणज आप या वदाची जी गत की िक यक ित ल त मळ तीच सकलन यासानी कल तोच पर ततचा अनकरम मळचा न ह ऋषी दवता िवषय याच ससगत एकीकरण नाही तीच ि थित अित अवारचीन असताही या कराणाची झालली आह िक यक ई वरी सदश गळलल अस यामळ ई वरीय परमाणगरथ हणन या कराणास मानल तर या यातील आजञा तव याच ई वरी धमर अस समजण अशकय कारण असल या आजञाहन िभ न अशा आणखी काही आजञा ई वरा या न ह याच अस सागता यत नाही)

अबबकरन कलला हा lsquoसगरहrsquo (कराण) महमद पगबरा या अनक प यापकी एक िवधवा तरी ह सा खिलफा उमरची मलगी िह या हाती सोपवला परत पगबरा या म यनतर तीस एक वषार या आतच वर

िदल या नाना कारणामळ कराणा या एकास एक न जळणार या अनक आव या मसलमानी सामरा या या िनरिनरा या भागात चाल झा या जो तो आपलच कराण खर मानन दसर या या कराणातील पाठभद पाखड धमरबा य हण लागला अबबकर या परतीस याच परित पधीर अबबकरचीच प षकित हणन ई वरीय अ खलनीयतचा अिधकार या परतीस नाकारीत हा सारा घोटाळा मोडन टाक यासाठी खिलफा (उ मान) आ मन यान शकय िततकया कराणा या परती जमवन यात ह सा या हात या अबबकर याच परतीस ध न असल तवढ खर मानाव असा हकम काढला अबबकर या कराणा या हजारो परती करवन परातोपराती वाट या आिण यापासन जी जी वगळ वा अिधकउण मतर असणारी परत ती ती ज त कली वा जाळन टाकली इतकया परयासानतर आजची कोराणाची परतच खरी ई वरीय िन सवरसामा य परत ठरली

पण तरीही आजदखील बरच पाठभद इ लामी धमरशा तरा याच मत अि त वात आहत इतकयान भागल नाही पर परिव दधता टाळ यासाठी िविभ न परती िततकया जाळन टाकन परत अशी

एकच ठवली तरी दखील ित याच वर िलिह यापरमाण काही पाठभद आल त आलच पण याहीपकषा अिधक अडचणीची िन आ चयारची गो ट हणज या ई वरीय ठरिवल या अन य परतीतच अनक पर परिव दध वचन महमद पगबरा याच त डची अिनवायरपण आलली आहत पगबरान एक िदवशी दवाचा हणन एक सदश सागावा दसर या वळी अगदी उलट सदश दवाचा हणनच महमद पगबरानीच सागावा परामािणक िश यानी श द न श द या या वळी िटपावा पण यामळच लवकरच या दोन पर परिव दध आजञा दवान या या -सवरजञ दवासही आपली मत मन यासारखी िभ निभ न पिरि थतीत बदलावी लागावी - याच महमदा या परितपकषासच न ह तर अनयायासही आ चयर िन सदह वाट लागला परितपकषी तर उघड हणत की याव नच हा कराणगरथ भतभिव यवतरमान जाणणार या सवरजञ दवाचा नसन यावर मन यकत वाचा छाप प ट उमटलला िदसतो (एका पिरि थतीत महमदा या स तस िन िहतास ज अनकल त यान दवाची आजञा हणन सािगतल दसर या पिरि थतीत तो िनयम या या स तवरील िभ न सकटा या पिरि थतीत अिहताचा होऊ लागताच महमद पगबरान उलट िनयम सागन ती दवाची ता यातली ताजी आजञा हणन परचलिवली) lsquoसवरजञ दव जर त कराण िलिहता तर परथमच आपली पिहली चकीची आजञा दता ना िकवा सागनच ठवता की काही काळान अमक पिरि थित यताच मी उलट आजञा दणार आह तोपयरत ही पिहली पाळावी हणज पर परिव दधता होती ना दवपणास त अिधक साजत पण या अथीर तस न सागता पिहली आजञा ितरकालाबािधत धमर हणनच सािगतली िन नतर त चकल ह दसर मी सागतो त पिह या या उलट असललच ितरकालाबािधत होय अस सागाव लागल या अथीर दवास असा मन यासारखा ग ध या बदधीचा िकवा लहरी मान यापकषा ह सार कराण मन यकतच आह अस मानण दवा या खर या भकताना भाग आहrsquo महमद पगबरा या परितपकषाचा हा ह ला परतिवण वतः पगबरानाच या या िव यमानततच कठीण गल याच पर य तर त इतकच दत की lsquoमी यास काय क दवाला वाटल अशी उलट आजञा आता यावी यान िदली दवाचा हात कोण धरील तो वाटल त सलट सागल वाटल त उलट कारण खरोखर दव सवरशिकतमान िन वततर आहrsquo

(मसलमानातील अ यत श दिन ठ धमरशा तरीही या पर परिव दध कराणवाकयाच प टीकरण वर या उ तरावाचन अिधक ससगतपण क शकत नाहीत)

कराणातील पर यकष पगबरा याच त डची पर परिव दध वचन जी वर उ लिखलली आहत ती तशी पर परिव दध आहत यािवषयी बहतक इ लामी आचायारचच न ह तर वतः पगबराचच ऐकम य आह बर ती दोनतीन अपवाद हणनच न हत तर इ लामी धमरशा तरी हच या वचनाची सखया कमीत कमी दोनशतीसवर आह अस मानतात उदाहरणाथर पवीर मसलमानास पगबरा या त डी दवान आजञा धाडली की त ही सवारनी ज सलम ( य लोकाची काशी) कडच त ड क न पराथरना हणा यात हा िनयम अ पकािलक आह असही सािगतल नाही इतर सवर फमारनापरमाण ही आजञाही ितरकालाबािधतशी सवरतर सवरथा अन लघनीय धमरशी तशा इतर आजञा याच डौलात िन भाषत परथम िदलली आह परत यापढ िक यक वष लोट यानतर दवान दसरी आजञा अगदी पिहली या उलट िदली की lsquoज सलमकड त ड क न पराथरना न करता पर यक स या भकतान मदधमीरयान मकककड त ड क न पराथरना करा यातrsquo (कराण दवकत मानल की िवरोध िवसगत भासतो त कराण मन यकत मानल की या दोन पराथरनात काहीच आकषपाहर भासत नाही कारण परथम मककत ज या अरबी धमारच मितरपजक लोक परबळ असत यानी महमदाच उ चाटन क न यास दशोधडीस धाडल होत त जोवर मककच धनी होत तोवर महमदा या धमार या या शतरच त कदर होत हणन मकककड त ड क न पराथरना करण महमदास पसत नस पण पढ मकका महमदान िजकली आधीच जी कषतर होती जी मलभिम ज मभिम ती मकका या या हातात पडताच तीच या या इ लामी धमारची राजधानी िन पिवतर कषतर झाल हणन मग य चयावत मसलमानानी या या धमररा टरास एकसतरी एकमखी एकजीवी कर यासाठी जी एक प बधन लादली यात सवारनी मकककड त ड क न पराथरना करावी हही बधन घातल) या मखय धमरगरथा या घटनम यही इतकया सदहो पादक यनता आहत यास अिवकल अशकनीय िन अन य ई वरीय गरथ मानण ह या या एकिन ठ अनयायासही कठीण होऊन ती यनता भ न काढ या या कामी शवटी प षबदधीच साहा य कस घयाव लागल आिण प षबिदध हटली की lsquo ितिवरिभ ना मतय च िभ नाःrsquo जशा होऊन पडणारच पडतातच तसच मळ कराण कोणाच कोणच लोक खर कोणची परत पणर कोण या पाठभदात कोणाचा अथर गरा य यािवषयी िभ न िनणरय दणार या आचायार या सखयइतकीच वा तिवक री या कराणही अनक होऊन बसलली आहत

आिण जी ि थित कराणा या मळ घटनची तीच यातील पर यक वाकया या अथारिवषयाची एकाच वाकया या वा िवधया या अनक इ लामी आचायार या पथोपपथातील िविभ नतची ती अ यत बोधपरद िन तौलिनक धमरशा तरा या अ ययनास अ यत उपयकत अशी मािहती या लखा या उ तराधारत दऊ

(उ तराधर) पिवतर कराणिवषयी सवरसाम य िहद वाचकानी आिण मसलमानानीही या ऐितहािसक घटना यानी

ठव यासारखया आहत यापकी या लखात पवारधारत या िवशिद या याच लहानस टाचण अस -

(१) ई वरान ज सदश आप याला धाडल अस महमद पगबराना वाटल त सारच सार या वळी िटपल गल नस यामळ आिण अनक गहाळ झा यामळ पगबरा या म यनतर ऊबबकरन सगरिहलल आजच कराण ह अपणर आह

(२) या अपणर कराणातही अनक ई वरी आजञा पर परिव दध असन मागची आजञा सागनसव न दवान र करावी आिण उलट आजञा धाडावी अशी दीडशदोनश उदाहरण आहत याव न या अपणर कराणात या आजञा आहत यानाही र करणार या आजञा या ल त झाल या िन गळल या भागात असणार या प कळ सभव यासाठी आह ह कराणही काही पथा या मसलमानी आचायार या मत िव वासाहर नाही

(३) यामळच अबबकर या या परतीपासन िभ न अशी सातआठ कराण परचिलत होती (४) या सातआठ कराणापकी अमकीच परत खरी ह ई वरान पर यकष कोिटकरमान सािगतल नाही तर

उ मान खिलफान आप या दडशकती या लाठीकरमान शवटी प षबदधीस पटली हणन अबबकरचीच परत खरी ठरिवली आिण बाकी या जाळन वा ज त क न टाक या ती परत सनीपथान वीकारली

(५) पण इतक झाल तरी या सनीपथाची त व मा य नसणार या िशयापरभित मोठमो या मसलमानी पथानी तो िनवाडा मानला नाही आजच सनी मसलमानाच कराण ह सनीनी गाळागाळ कलल िन परिकष त िलखाणान भसळलल अतएव अिव वसनीय परत होय अस िशयापरभित पथाच अनक मसलमानी आचायर उघडउघड हणत आल आहत उलटपकषी खर कराण आप याशी आह अस ज िशयापरभित पथातील लोक हणाल याच खर कराण हच खोट या पथानी भसळलल अतएव अिव वसनीय होय अस सनी लोकही यास उलट पर याकषिपतात हणज सवर मसलमानास सवर वी ई वरपरद त िन ई वरोकत वाटणार कराण एकही अि त वात नाही

(६) सनीची जी परत आज कराण हणन सनीकड स मानली जात तीतही अनक पाठभद अस याच मसलमानी धमरशा तरी िनिवरवादपण मानतात

साराश असा की कराण ह नाव जरी एक असल तरी या नावा या ई वर द त गरथाची खरी परत कोणती ह प षबदधीनच ठरवाव लागल यामळ िभ न परती िभ न आचायारनी खर या ठरिव या हणज कराण वा तिवकपण अनक झाली श दशः पािहल तरी कराणाची एकवाकयता नाही

आता अथरशः पाह लागल तर तो घोटाळा शतपटीन वाढलला कारण श दशः जी मत एक पथ मानतो तीतील श द जरी सारख असल तरी या पर यक श दाचा िन वाकयाचा अथर लाव याच काम प हा प षबदधीकडच आ यान एकका परतीच शकडो अथर होऊन शकडो उपपथ झाल यातील परमख अस १ हािनफाई (सनी)

या उपपथाच नाव या या परमख आचायर जो हािनफा या या अिभधानाव न पडल आह महमद पगबरा या lsquo मितrsquo या पथास जरी अमा य नस या तरी यास हा पथ श द िन श द अनसरत नाही

२ शफाई सनी हा पथ शफी या आचायारचा अनयायी मसलमानी ित (कराण) आिण मित (पगबरा -िवषयी या

आखयाियका िन याची वतःची वचन) या या ककषत प षबदधीला मळीच वात य नाही श द िन श द परमपरमाण अस याच मत आचायर शफी अमकी गो ट खरी वा खोटी ह सागताना दवाची शपथ क हाही घत नसत

३ मालकी सनी या पथाचा आचायर मालक या पर नािवषयी कराण िन पगबरा या आखयाियका यातील श दात

प ट अिभपराय नाही या या पर नािवषयी मालक काहीच मत दत नस इतकी या पथाची श दिन ठ परवि त आह या या अितम रोगश यवर तो पडला असता यास रडताना पाहन ज हा अनयायानी िवचारल त हा आचायर मालक हणाला lsquoकराण वचन या या बाहर मी वतः या मत काही िनणरय कल तर नाहीत या िचतन मी याकळ आह शा तराजञबाहर जर मी कधी वतः या मतान वागलो असन वा िनणरय िदला असल तर तशा पर यक वर श दासाठी दव मला चाबका या िततकया फटकयानी झोडपन काढोrsquo

४ हानबाली सनी पगबरा या वचनािद आखयाियकाचा हा पथ अ यत अिभमानी याचा आचायर हानबाल याला

पगबरा या अशा दहा लकष आखयाियका मखो गत असत अशी या या अनयायात परिसिदध आह कराण ह अपौ षयच न ह तर अनािद अिनिमरत िन वयिसदध असन त ई वरान दखील िनिमरलल नाही तर ई वरमयच आह अशी या हानबाल आचायारची िशकवण होती कराणास ई वरमयच समजण ह धमरबा य पाखड होय अशा मता या मोटासम खिलफान हानबाल यास कराण ह ई वर यच होय अस िशकिव याची मनाई कली असताही ज हा त मत हानबाल सोडीना त हा यास फटक मा न रकतबबाळ क न बदीत घातल हानबाली पथ कटटर कमरठ एकदा तर यानी बगदाद राजधानीत बड क न ज मसलमान कराणातील आजञा या पालनात कमरठ नाहीत अस यास वाटल या या घरोघर घसन या या म याच साठ ओतन टाकल म यपातर फोडन टािकली गा यानाच यास िनिषदध ठरिव यार या कराणाची आजञा मोडतात हणन गायकनतरकवादक ि तरयाना बदम मार िदला िन वा याचा चराडा उडिवला मसलमानी धमारिवषयीची या पथाची इतकी कमरठ मत मा य नसल या या या मसलमानी परित प यारना शवटी या पथािव दध अ यत कडक उपाय योजाव लागल आिण अ यत कठोर दड दऊन याना दडपाव लागल हा पथ याची मत िन असा कमरठपणा न मानणार या मसलमानासही पाखड िन पितत समजन त सार नरकात जातील असा शाप दतो िन यास शकय ती िशकषा करावयास सोडीत नाही

परत या चारी सनी पथात मातारत कराण िन आखयाियका या या परामा यािवषयी जी वरकरणी एकवाकयता आह तीदखील यापढ िदल या पथास अिभपरत नसन त वतःच त वततर आहत सनी वगारत न मोडणार या पथातील काही परमख पथ अस -

५ मोटाझली या पथाचा परवतरक वासल या या मत ई वर एकच अस यामळ या एकतस िवशषणा या

अनकतन दखील बाधिवण पाप आह ई वर आह अि तसत यापलीकड याला िचत परभित इतर गणधमर िवशषण लावता कामा नयत या या अखड व पास यामळ खड पडतो िचत परभित िभ न गणधमर एकाच अनत अखड एकरस पदाथारस कस लावता यतील यायोग एकाहन अिधक असीम पदाथर मान याचा दोष घडतो एक वरी धमार या ह िव दध आह याच दसर िविश ट मत अस की िनयितवाद खोटा आह ई वर ज चागल आह याचाच काय तो कतार ज वाईट याचा तो कतार न ह ितसर मत ह की चागल िकवा वाईट हण याच इ छा वात य मन यास आह याच मत परलयकाली शवट या िदवशी सार या जगाचा ज हा याय कर यात यईल त हा ई वर आप या चमरचकषनी मन यास पाहता यईल ह हणण खोट आह ई वराला िदल या साकार उपमा त अवमािनतात -मग या कराणात का असनात या आिण अशाच परकार या अनक मताचा कराणास अकषरशः परमाण िन स य मानणार या धमरशा तरा या मताशी भयकर िवरोध आ यामळ या पथा या लोकाच त ड पाहण नको अस कटटर कमरठास वाट लागाव ह साहिजकच होत ह मोटाझली लोकही िततकच जहाल िन या या मत होणार या कराणा या अथीर धमरिन ठर यामळ हही इतर मसलमानी पथाच कटटर शतर बनल हळहळ वासल या या न या पथात सदधा प हा पोटभद पडत चालल यातील मह वाच काही भद अस

(१) हशिमयन - ह हाशमच अनयायी याच एक मत आह की या अथीर ई वर हा वाइटाचा कतार होऊच शकत नाही या अथीर वाइटातली वाईट व त ज काफर मसलमानी धमारवर न िव वसणार याना दव घडील हही सभवत नाही ज मसलमान नाहीत ती सारी माणस माणस असली तरी कराणास एकमव ई वरोकत परमपरमाण धमरगरथ न मानणार आिण महमद पगबर हाच अितम दवपरिषत असा िव वास न ठवणार काफर अस यामळ अशा अ यत पापी पदाथारस दव कसा िनमीरल दवा या दवपणास त लाछन होईल या तव मसलमान नसल या सार या काफराना दवान िनिमरल नाही

(२) नोधिमयन - याच एक दाख यापरत मत यावयाच तर ह दऊ की ई वर सवरशिकतमान जर आह तर तो चागल तवढ िनिमरतो आिण वाईट िनमरच शकत नाही अस हटल असता कस चालल वाईट िनिमर याची शिकतच याला नसल तर ई वर सवरशिकतमान ठरणार नाही यासाठी त हणतात lsquoई वरास वाईटही िनिमर याची शिकत होती पण इ छा न हती हणन यान चागल तवढ िनिमरल िन वाईट िनिमरल नाही

(३) हियिटअन - या या मत ई वर दोन मानल पािहजत एक परम वर िन य अनत दसरा ई वर अिन य सा त त पनजर मही काही अशी मानतात आिण हणतात की जीव हा ज मानसार

दहा तर पावतो नाना शरीर धरता धरता ज जगा या अता या वळच शरीर असल या शरीरासच काय त शवट या याया या वळी परलोकातील िशकषा वा भोग भोग या तव वगीर वा नरकी धाड यात यत

(४) मोझदारी - ह मोझदार आचायारच अनयायी ई वरास वाईट कर याची शिकतच नाही अस मानणार या धमरशा तरा या हा पथ इतका िवरोधी होता की सवरशिकतमान ई वर अस यवादी िन अ यायीही होऊ शकतो अस हा प ट हणतो या या या ई वरिनदन इतर पथ इतक िचडतात की ह मत ऐकण दखील पाप मानन lsquoतोबा तोबाrsquo हणतात कराणातील ज वाकय लाखो मसलमानात गायतरीसारख पिवतर मानल जात त -rsquo या एका दवावाचन दसरा दव नाही -rsquo ह वाकय उ चारणही हा मोझदार आचायर धमरबा य महापाप समजतो कारण यात lsquoदसरा दव हा श द िनषधाथीर का होईना पण उ चारावा लागतो आिण एक वरी बरीदा या कटटर अनयायास तो उ चार दखील अस य होतो मोझदार हण की lsquoआम या पथान कलला कराणाचा अथरच खरा अस यामळ मसलमान नाहीत त तर काय पण इतर पथाच मसलमान आहत तही कराणाचा वगळा अथर लावीत अस यामळ सारच सार पितत नीच िन धमरशतर समजन नरकातच ढकलल जाणारrsquo ह ऐकन एका मसलमानी िभ नपथीय आचायारन उपहासन मोझदाराला िवचारल की कराणात विणरलला प वी आिण आकाश यातन िव तत असा तो सिवशाल वगर कवळ मोझदार िन याच दोनचार अनयायी यासाठीच दवान िनिमरला की काय

(५) बाशरी - ह हणतात दव सवर शिकतमान या तव लकराला ज मतःच दबरिदध दऊन यान नरकातच पडल पािहज अशी िनयित तो घडव शकतो पण ह क य दवान कल तरी त अ यायाच होय अस मातर हणण भाग सार या मन यास मसलमान हाव अशी स बिदध दण दवा या हाती अस यामळ मसलमान नसणार या द टासाठी नरक िनिमर याची कररता टाळण दवा या हातच होत पण दवान नरक िनिमरला आिण मन यास इ छा वात य िदल याव न चागल तच दवास करता यत वाईट यत नाही ह इतर मसलमानी धमरशा तराच मत खोट पडत

(६) थमामी - थमामाच अनयायी ह हणतात पा यास अनत काळ नरकात पडल पािहज या छळाचा काही काळानतर अत होतो ह इतर मसलमानी आचायारच मत खोट शवट या परलयिदनी नसत मसलमान नाहीत त मितरपजक तर भयकर नरकात पडतीलच पडतील पण िखर चन य पारशी नाि तक परभित जो जो िनभळ मसलमान नाही या सवारचा स यनाश क न दव यास मातीस िमळवील

(७) कादिरयन - दव हा कवळ चाग याचाच िनमारता वाइटाचा न ह अस याच हणण यामळ वाइटाचा िनमारता सतान ठरतो हणज दोन िनमारत मानल जातात यासाठी इतर मसलमान या पथास पार या या वताच पाखड मानणार हणन पितत समजतात

(६) सफिशयन या पथाचही नाना पोटभद आहत िव तारभया तव दोनचारच दऊ

(१) आशािरयन - या या मत ई वराच अनक गणधमरच न हत तर पवणरनही सागण ध यर आह याअथीर कराणात lsquoई वर िसहासनावर बसतो ई वर हणतो मा या हातान मी िनिमरतो मा या दोन

बोटात िव वास लोकाच दय आहrsquo इ यािद शकडो वाकय आहत याअथीर ती खरी मानलीच पािहजत त वणरन कवळ अलकािरक कस हणाव तस असत तर कराणात तस प टपण सािगतल असत या तव ई वराला हात बोट परभित अवयव आहत पण त कस त कोणी साग नय फार काय कराण पढतवळी lsquoमा या हातान मी यास िनिमरल ह ई वराच वाकय वाचताना जर कोणी आपला हात पढ क न अिभनियल तर त दखील पाप होय कारण ई वराचा हात मन यासारखाच आह अस यायोग सिचत होत इतकच न ह तर कराणातील अरबी श द ज हात पाय बोट परभित ई वरी अवयवाथीर योजल याच भाषातर इतर भाषत हात पाय बोट अस न करता त अरबी श दच वापराव न जाणो याचा दवी अथर पराकत परभाषत चकल दव मन याकित आह अस हण याच महापाप घडल

(२) मशाबही - यास वरील मत मा य नाही कराणातील ई वरा या त ड या वाकयात ज श द यतात त अकषरशः स य मानाव दव मन याशी अगदी अस शच आह अस मान याच कारण नाही याला अवयव आहत वरखाली जाणयण इतकच काय पण मन य प धरण हही दवास शकय आह जिबरयल हा दवदत मन य प धरी अस वतः महमद पगबर सागतात आिण तस प ट हणतात की lsquoमला दव एका अ यत सदर व पात िदसला मोझसबरोबरही तो समकष यऊन बोललाrsquo कराणातील अशा अनक वाकयाचा अथर अकषरशः न घण हच महापाप होय

(३) करािमयन - या पथातील लोक कराणातील दवा या वणरनातील अथर श दशः घताना इतक पढ जातात की दव हा साकार सावयव आिण खाली वर बाजनी समयारदही असलाच पािहज काहीजण हणतात तो वर अनत असला तरी खाल या बाजन तवढा मयारिदत आह नाहीतर दव खाली आला बसला इ यािद कराणातील वाकय लटकी पडतील दवास मन या या हातान पिशरता यत अगदी या चमरचकषनी पाहता यत याहीपढ जाऊन या पथातील काही आचायर कराणा या आधार अस ठरिवतात की हात पाय डोक जीभ परभित अवयव िन शरीर जरी दवास असल तरी मन या या शरीराहन थोड िविभ न आहत कारण म तकापासन वकषः थलापयरत त भरीव नाही वकषः थलापासन खाली भरीव आह िन याच कस काळ कळकळीत िन करळ आहत याला आधार कराणाचा कारण यात महमद पगबर प टपण ई वरािवषयी lsquoदव बोलला चालला बसला ई वरान मा या पाठीवर हाता या बोटान पिशरल त हा ती बोट शीतळ लागलीrsquo अशी वणरन करतात आिण सागतात की lsquoदवान आप या वतः या मतीरपरमाणच मन य िनिमरलाrsquo अथारत ई वराशी मन याच दिहक सा य न मानल तर कराण खोट पडल

(७) खारजायी या पथाची उ पि त राजकीय पर नाव न झाली या या मत मसलमानी स तचा िन धमारचा मखय

खिलफा वा इमाम असलाच पािहज अस नाही जर इमाम नमावयाचा तर जो यायी िन उ क ट तोच असावा महमद पगबरा या कोरश वशातील मन यच खिलफा वा इमाम होऊ शकतो ह िशया

मसलमानाच मत याना मा य नाही प हा खिलफा िनवड याचा हकक मसलमाना या जमावा या बहमतास नाही ह खिलफा अलीचा अ यत वष करतात यास पराथरनत शापतात या या अशा धमरमतामळ अ लीन याची भयकर क तल कली इमाम जर दवरतरनी िनघाला तर यास पद यत करण वा मारणही ध यर होय असही हा पथ हणतो

(८) िशया हा पथ वरील खारजायी पथा या अगदी उलट खिलफा अ लीचा अ यत अिभमानी याच हणण ह

की इमाम हा धमरमखय तो कोण असावा ह ठरिव याचा अिधकार जमावाला नाही मन या या मखर बहमतान याची िनवड करण हणज अगदी दराचारी पण बिल ठ माणसही इमाम होऊ दण होय त याचा परावाही यथ छ दाखिवतात इमाम िन खिलफा या पदावर अनक दराचारी दा ड पापी माणस यऊ शकली ह मसलमानी इितहासात परखयात अस याच हणण या तव त अ लीनतर या सनी खिलफास महापापी समजन शापतात सनी लोक तोच उलट आहर िशयास क न यास पाखड आिण काफर हण यासही कमी करीत नाहीत अलीचा वश परम पिवतर या तव िशया लोक या याच वशात इमामपद दवानच नमल असा िव वास ठवतात पढ अलीच मलग हसन हसन िन या या अनयायाचा उ छद झाला करबला या लढाईत सनी लोकानी या िशयाची क तल कली - तोच परसग ताबता या प आप या इकड मसलमान शोकिदन हणन पाळतात तरी दखील अली या वशातील शवटचा मलगा अमर आह -मारला गलाच नाही -आिण तो परत यणार आह अशी िशयाची धमर दधा आजही आह या यातील काही पथ अली िन याच वशज इमाम या या पान दवच अवतीणर झाला त दव व पच होत अस हणतात ई वर मन य पाचा अवतार घऊ शकतो साबाई लोक तर अलीला मितरमत ई वरच मानीत ई वराच अवतरण lsquoअल होललrsquo होत आिण मन या या दहान ई वर वावरतो ईशाकी परभित पथ तर हणतात अली हा वगर िन प वी या या आधी अि त वात होता तो महमद पगबरासारखाच पगबर होता या िशया याही पढ जाऊन सफीपथी लोक तर इतर अनक मन याच दव व मा य करतात या यात िक यक साध प टच हणतात lsquoआ ही दवाशी समकष बोलतो दव पाहतो मीच दव आहrsquo अशा परकारची वाकय उ चारण ह सनीपरभित एक वरी मसलमानास िकती अस य होत होत ही गो ट हसन अल िहलाज परभित अनक जणाना - ज अशा दवा या साकषा काराची वा वतःच दवमय होऊन ग याची भाषा बोलत यास ठार मार यात यई या गो टीव न िदसन यईल या सफी पथात मोठमोठ साध होऊन गल वदा ती होऊन गल बर मवादाकड याच त वजञान थो याफार अशी झकत

िशया लोका या मत सनी लोक ज कराण वाचतात यात यानी अनक परिकष त घसडन भसळ कली अस यामळ मळ स य कराण त न ह उलट सनी लोकही मळ कराणात भसळ क याचा आकषप िशयावर करतात हणज िशयाच कराण वततर सनीस त अमा य सनीच वततर िशयास त अमा य दसरा अ यत िवरोधाचा पर न पगबरपणाचा सनी या मत मसलमानी धमारच अपिरहायर आिण मखयातील मखय लकषण हच की महमद पगबर हच शवटच सवर ठ िन पिरपणर पगबर यानी सािगतल या कराणाबाहर

दसरा पगबर नाही पण िशया लोक हजरत अ लीलाही महमदासमान पगबर मानतात काही पथ तर महमद पगबराहन अ लीस ठ आिण काही तर दवमयच समजतात िशया िन सनी ह या अ यत मलभत िवरोधामळच एकमकास lsquoकाफरrsquo मानतात सनी या मोठमो या आचायार या मतापरमाण िशया ह मसलमानच न हत तोच अहर िशयाही सनीस अिपरतात

महमद पगबरानतरच मसलमानी पगबर वा तिवक पाहता lsquoमा यानतर कोणताही पगबर यणार नाही मा या पवीर अबराहाम मोझस जीजस

परभित अनक पगबर -ई वरदत -आल पण यानी दवाचा समगर सदश मन यास िदला नाही आिण या या अनयायाना यानी िदल त सदशही यथावत न सगरिहता यात भसळ क न बायबल परभित धमरगरथ बनिवल यासाठी समगर िन स य सदश दऊन दवान मला धाडल आता प हा पगबर हणन कोणीही मा यावाचन दसरा मानला जाऊ नयrsquo अस महमद पगबरान वारवार सािगतल असता आिण जो महमदावाचन दसरा पगबर मानील तो मसलमान नसन महापापी होय अशी मसलमानातील शकडो धमरपथाची परितजञा असता lsquoमहमदानतरच मसलमानी पगबरrsquo ह वाकय वदतो याघाताच समजल पािहज परत व ति थित अशी आह की वतःस मसलमान हणिवणार या अनक पथात महमदानतरही पगबर झाल अस मानतात या प षानी महमदानतरही आपण पगबर अस याचा दवान धाडलल ई वरदत अस याचा अिधकार सािगतला यापकी काहीची मािहती दाख यासाठी खाली दत आहोत -

मोिसलमा - हा महमद पगबराचा समकालीन अरबा या एका जमातीत परमख या जमाती या वतीन महमदास भटावयास गला िन मसलमानी धमर वीकारता झाला पण पढ आपणही ई वरदत आहो पगबर आहो अशी वाही यान िफरिवली यालाही अनयायी िमळाल कारण पगबर कोणचा खरा ह ठरिव यास या या या या तस हटातटान साग यावाचन वा भिव यावाचन कोणचही पर यकष वा मापनकषम परमाण िमळणच अशकय पढ महमद पगबरासारखी हा मोिसलमाही अरबी प य रच लागला िन दव त मला फरिवतो अस परितपाद लागला महमद पगबर फार िचडल याला lsquoल चाrsquo lsquoतोतयाrsquo हणाव पण याचही अनयायी वाढ लाग यामळ महमद पगबरा या म यपयरत याच काही वाकड झाल नाही पढ महमदा या म यनतर अबबकर या राजवटीत या दोन पगबरात खरा कोण याचा िनणरय लागला कोण या कसोटीन दवान काही खण धाडली हणन न ह त वा या तलनन न ह कोणा याही बौिदधक आि मक वा तािकर क कोिटकरमान न ह तर िन वळ लाठीकरमान लढाईत मसलमानानी मोिसलमा या दहा हजार स याची क तल कली िन मोिसलमा ठार मारला गला हणन तो खोटा पगबर ठरला आिण लाठी बळकट तो खरा

अल आ वाद - आणखी एका अरब जमातीचा हा मखय महमदाचा समकालीन पवीर मसलमानी धमर वीकारला पण पढ आपणही पगबर हाव अशी आकाकषा ध न महमदापरमाणच दोन दवदत ई वरी सदश मला दतात अस यान परिसिदधल या प षान नाना परकारच आ चयरकारक चम कारही कर यास आरिभल त पाहन हाच खरा पगबर अस वाटणार हजारो लोक महमदास सोडन याच अनयायी झाल

जी काही आ चयरकारक क य महमद पगबर करील यास lsquoदवी चम कारrsquo हणन ज मसलमान हणत तीच तशी िन याहन आ चयरकारक क य हा अल आ वाद ज हा क लागला त हा तो मातर lsquoजादrsquo lsquoहातचलाखीrsquo करतो हणन त छवीत उलट अल आ वादच अनयायी महमदा या काही चम कित कोणी सािगत या की यास lsquoजादrsquo lsquoल चिगरीrsquo हणन महमदावरही आरोप करीत आिण आप या पगबरान काही चम कित तशाच जरी क या तरी याना मातर खर या पगबरपणा या दवी िसिदध िन खणा अस गौरवीत हा गडबडगडा पगबरा या परकरणी पवीरपासन आतापयरत सारखा चाल आह पढ अल आ वाद फारच परबळला महमदा या सभदाराला िन या या मलाला ठार मा न या या बायकोशीच यान लगन कल याच बाई या या नवर यापरमाणच ित या बापालाही अल आ वादन ठार कल होत याचा सड हणन ित याशी अल आ वादन लगन लाव यानतर ितन एका रातरी महमदा या वतीन मारकरी महालात गपचप आणिवल आिण या आप या न या नवर याचा गळा घोटला अल आ वाद मोठमो यान बलासारखया डरका या फोड लागला मारकरी घावावर घाव घाल लागल तो या पगबराच पहारकरी दारावर ठोठावन साहा यास धावल अस पाहताच या बाईन आतन सािगतल lsquoचप रहा पगबर अल आ वाद या या अगात दव सचारला आह या तव त हकारत आहतrsquo पगबरा या बायकोचच त श द ती आजञा हणन पहारकरी दबल ितकड महालात या बाईन आधी या नवर याच िशर कापवन lsquoअल आ वाद पगबर तो ठार झालाrsquo हणन गजरत महमदा या स यास आत घतल आिण मसलमाना या हाती सारा परदश पडला हणज खरा पगबर कोण ह प हा एकदा मारकर या या सर यान काय त ठरिवल याची लाठी बळकट तो पगबर

तोलीहा - यानही ई वदत हणन वतःस हणवन घतल पगबरीण सजाज - ही तरी परत पगबरीण हणन परखयात झाली हजारो अनयायी ितला िमळाल

वर िदल या मोिसलमा पगबराशी ितन लगन कल पण थो या िदवसात प हा वततर होऊन वतः या पगबरीणपदास उपभोग लागली पण ितचा पथ पढ नामशष झाला

हािकम िबन हाशम अथारत बरखवाला -हाही वतःस महमदानतरचा पगबर हणवी तो सोनरी झगयात आपदाम तक झाकलला अस कारण याच ई वरी तज मन यास पाहवणार नाही अस याच अनयायी हणत याच शतर हणत -तो आपला एक डोळा लढाईत गलल क पण झाक यासाठी ह ढ ग करी यान अनक चम कित करा या एकदा यान एका िविहरीतन चदर वर काढन अनक रातरी परकाशत ठवला अस याच अनयायी हणतात त हापासन यास चदरिनमारता ही अलौिकक पदवी िमळाली इतकच न ह तर दवाचा अवतार हणनच याची पजा चाल झाली दव मन यास अवतरतो ह आपल मत तो कराणातील वाकयाव नही थापी मसलमानी स नी खिलफाशी यान तबळ यदध कली आिण यामळ आपल मलल सिनक तो पन जीविवतो ही परखयाित झाली यान घोिषल की तो अ य होऊन प हा अवतरणार यापरमाण एका िक यात मसलमानी स यान विढल असता तो अ य झाला स नी मसलमान हणतात यान शवट या ह यात आगीत ग तपण उडी टाकन वतःची राख क न घतली

परत हजारो अनयायाचा िव वास की चदरिनमारता दवावतार हािकम पगबर अ यच झाला या या अनयायाचा फार मोठा पथ lsquo वताबरीrsquo या अथार या lsquoसफत जामावालrsquo नावान चाल रािहला मसलमानी खिलफा या वजाचा काळा रग हणन ह पाढरा वष करीत आपला चदरिनमारता पगबर प हा अवता न सारी प वी यास अिपरणार हा याचा िव वास

बाबकी करमाितयन अशमिलयन बाबी - परभित अनक पथाच थापक आिण महमदानतरच मसलमानातन उ प न झालल पगबर िकती तरी होत आलल आहत बहधा दर प नास वषारत एक तरी कोणी मसलमान वतःस पगबर हणिवणारा वतः या पगबरीस जळल अशा अथारन कराणाच सदभर िन लोक िवशिदणारा िकवा नव कराण दवान मला धाडल आह हणन सागणारा आज हजारो लोक या यामाग लागल आहत असा प ष िनघतोच िनघतो मसलमाना या इितहासातील महमद पगबरा या

कालापासनचा हा करम सारखा आजपयरत चाल आह वर िदल या बाबी करमाितयन आिण अशमिलयन यानी तर िखर चनािदक मसलमानतराचा कला नाही इतका मसलमानाचाच वष कला हजारो मसलमाना या क तली क या हसन सबाह या या हाताखाली अशमिनयन लोकानी या या इमामास अवतारासारखा मानन या या श दासरशी ह या कर याचा एक धमरसपरदायच परचलिवला या हसन या नावाव न इिगलशम य assassin हणज ह यारी हा श द आला आह बाब या पगबरान महमद पगबरािवषयीचा मतरच वतःस लावन lsquoदवावाचन दव नाही आिण बाब हाच दवाचा परिषत पगबर आहrsquo अशी घोषणा िनमाजा या वळी हण याचा परघात पाडला

या वर िदल या सनी िशया बहाबी परभित नाना पथोपपथाची गतागत िन लठठालठठी िहदी मसलमाना या इितहासातही आरभापासन चाल आह

एक अगदी ताज पगबर अगदी या प नास वषारतील ताज उदाहरण हणज पजाबातील कािदयानी पथा या मसलमानाच होय

हजरत अबदल िमझार कािदयानी या प षास आपण महमदानतरच अ ली अकबर पगबर आहोत असा साकषा कार झाला आप यापवीर ज अनक पगबर झाल यातच यानी जीजस महमदाबरोबर रामक णािद िहद अवताराचीही गणना कली वद हाही ई वरपरणीत गरथ मानला -जसा कराण पण पवीर या सवर पगबरा या आिण धमरगरथा या वार कायर परत झाल नाही हणन ई वरान िमझार अबदल कािदयानी हा सग याहन शवटचा -िन हणनच त वतःस मसलमान हणिवतात -पिरपणर पगबर धाडला अशी याची िन ठा आह परत इतर सार मसलमान यास lsquoकाफरrsquo मानतात काबलकड माग या या परचारकास दगडानी ठचन मार याची िशकषा झाली होती

समारोप वरील सवर उपपथाची मत मसलमाना याच श दात यात खरखोट वा बर वाईट कोणत याचा

मळीच खल न करता जी िदली आहत याव न lsquoकराणrsquo हा य चयावत मसलमानाचा अन य धमरगरथ

आह त सार एकच ई वरपरद त प तक मानतात हा लोकपरभ िकती अत य िनमरल िन पोकळ आह ह उघड होत

कराण श दशः तर एक नाहीच अथरशः या या िनरिनराळा अ यत पर परिव दध अथर लावणार सातश पथ मसलमानी धमरशा तरीच मोजन दतात हा पर यक पथ कराणाचा आपलाच अथर खरा ई वरी सदश मानन इतर झाडन सार या मसलमानी पथासही बहधा lsquoकाफरrsquo lsquoधमरबा यrsquo lsquoपाखडrsquo अस शापन त नरकात पडतील अस बळपवरक परितजञािपतात हणज वा तिवक पाहता कराण कमीत कमी सातश आहत एक न ह

खतािवयन पथ एकाच कराणाच अ यत िव दध अस िविभ न अथर लाव या या परपरचा कळस जर पहावयाचा

असला तर अ दल खताव या मसलमानी आचायारचा पथ पहावा या या मत कराणाचा अथर श दशः न घता लाकषिणकपणही कठकठ घण योगय तसा अथर लावता याचा खरा ई वरी सदश जो िमळतो तो हा की वगर हणन जो कराणात दवान सािगतला तो हणज या लोकीचीच य चावत सख िन उपभोग नरक हणज दःख िन रोग परलयाची गो ट खोटी जग ह असच चालणार या तव lsquoम य मासच मीनच मदरामथनमव चrsquo यास यथ छ उपभोगण हाच धमर होय या या इहलोकी दःख दणार या उपासतापास परभित गो टी तोच अधमर (Salersquos Koran Introduction Page 136) lsquoिदवसातन प नास वळा िनमाज पढला पािहज पाच वळानी काय होणारrsquo असा lsquoकरमातीrsquo पथ या कराणाचा अ यत कमरठ अथर लावतातच याच कराणाचा lsquoखतािबअनrsquo हा अथर लावतात

प षबिदध िन तकर अपरित ठ अि थर या तव कोणचा तरी एक अपौ षय अन ल य तकारतीत दवद त धमरगरथ परमपरमाण मानणच यकत अस हणणार यानी कराणाची गतही वदासारखीच बायबालासारखीच कशी झाली त या लखाव न िच ती आणाव गरथ जरी एक lsquoकराणrsquo हाच ठरिवला तो ितरकालाबािधत िन अनलघय मानला इतकच न ह तर तो धमरगरथ तसा न मानणार या या बोकाडी कोिटकरमान काम न भागल तर रकतबबाळ लाठीकरमान बसिवला तरी दखील या कराणाचा अथर लाव या या कामी प हा प षबदधीवाचन दसर कोणचही साधन मन यापाशी नस यामळ या एका कराणगरथाची सातश कराण हावयाची ती होतातच होणारच कोण याही गरथास ई वरपरद त मानल की मन या या परगती या िन िवजञाना या पायात ब या ठोकन धमारधता िन धम माद मोकाट सटलाच हणन समजाव

यापकषा ह कराण पराण वद अव ता बायबल टालमद परभित सार गरथ मन यकत या या पिरि थतीतील जञान िन अजञान याही सपकत पण लोकिहतबदधीन परचलिवलल िन हणनच आदराहर मानन आपण सार यानी त अ यासाव पर यकष परयोगाती ज यात आज अत य ठरत अिहतकारक ठरत

त यागाव त य िन िहत त सार यानी सामाईक मानवी सपि त समजन वीकाराव हच इ टतर त यतर िहततर होय -न ह काय

- (िकल कर जल -ऑग ट १९३५)

८ मसलमानी धमारतील समतचा टभा याला जो धमर िपरय यान तो आचरावा यास जो धमरगराथ ई वरीय वा पिवतर वाटल यान तो

मानावा इतरानीही तो यथापरमाण आदरावा ही सारी िश टाचाराची सभािषत ततोतत पाळ यास िनदान िहद तरी क हाही अनमान करणार नाही

lsquoयऽ य यदवताभकता यज त दधयाि वतः तऽिप मामित कौ तय यज यिविधपवरकम -rsquo

ही िशकवण िहद या अ यत थोर अशा भगव गीतसारखया गरथातच िदलली गौबाचा पवरपकष परत ज हा कोणी मि लम वा अ य अिहद धमीरय आपण होऊनच धमार या तलनचा पर न काढील

इतकच न ह तर िहदधमर िवषमतन ओतपरोत भरलला असन आमचा मि लम धमर या माणसा-माणसात मान या जाणार या िवषमतपासन अगदी अिल त आह आम या मि लम धमारत सारी मन य समान मानली जातात ती एका दवाची लकर समतच िन िवचार वात याच दयच िन परधमर सिह णतच अमत हव असल तर या िहदधमारस िझडका न आम या मसलमानी धमारत या अशी परकट (जाहीर) आमतरण िन आ हान दऊ लागल तर अशा वळी या आकषपाना न खोडता या आ हानास न वीकारता lsquoरामाय वि त रावणाय वि तrsquo असी गळमळीत वि त ध न व थ बसण हणजही िश टाचाराचा भग करणच होय िन वळ नभळपणा होय डॉ आबडकरािदक काही अ प य धमारतरा या गो टी बोलताच गौबा परभित मसलमानानी मसलमानी धमारचा वरील परकारचा उदोउदो िन िहदधमाची िनदा पर यकषपण िन पयारयान आरिभली आह धमरतलनचा पर न मळ यानी काढला याच आकषप आ ही िनभरय सयमान ऐकल तसच या पर नाची आ ही दत असलली उ तरही आता यानी ऐकन घण भाग आह

मसलमानी धमारत त वतः िकवा यवहारतः सवर माणस समसमान लखलली आहत यात धािमरक उ चनीचता वा ज मजात जाती ठता मळीच नाही ही परौढी एक िन वळ थाप आह ह उघडकीस आण यासाठी मसलमानी धमरमतातील िन यवहारातील गौबासारखया पकषपाती मि लम धमरपरचारकासही नाकारता यऊ नयत अशी थोडी उदाहरण वानगी हणन खाली दत आहोत याव नच ह प ट होईल की मसलमानी धमरत वात िन धमर यवहारात नसती िवषमता आह इतकच न ह तर ती काही पर नी अ यत असिह ण िन आततायी िवषमता आह शकय वाट यास गौबानी ही उदाहरण नाकारावी

िवषमतचा मळारभ

(१) मसलमानी धमार या मळ परितजञम यच जगाच एकदम दोन तकड कलल आहत महमदसाहबाना शवटचा पणर िन खराखरा पगबर मानणार तवढ मसलमान िन बाकीची शभर कोटी मन यजात काफर जो मसलमान तोच वगारत जाणार काफर तो िचरतन नरकात हणज महमद साहबाना पगबर मानण हा माणसकीचा पिहला गण सदाचार परोपकारता परभित सवर गण द यम ज महमदाना पगबर मानणार नाहीत त अनत नरकात पचत राहणार हणज बदध कॉ यिशअस िचनी जपानी सतमहत जीजस सार िखर ती सत विस ठ मन यास जञान वर तकाराम रामानज चोखा रोिहदास चत य नानक सार रा टरभकत लोकसवक सार जगातील य चयावत थोर प षिन कोिट कोिट िवगत िन िव यमान माणस - यानी महमद पगबर हाच काय तो खरा िन शवटचा ईशपरिषत मानला नाही या एकाच अपराधासाठी नरकात पच यासच काय त योगय ही िशकवण या धमारची पिहलीच परितजञा आह तो धमर कव या भयकर िवषमतचा पर कारी असला पािहज ह काय सागावयास पािहज lsquoनीचातील नीच असला तरी महमद साहबाना जो पगबर मानील तो मसलमान मन य हा साधतील साध असा काफराहन ठ आह दवास िपरयतर आहrsquo अस कराणा या पानोपानी उ घोषणारा धमर हा सवर माणस समान

मानणारा धमर आह काय िकवा माणसा माणसात भयकर िन असमथरनीय अशा धम मादाची िवषमता फलावणारा आह या मसलमानाची तशीच िन ठा असल यानी याचा धमर सखनव अनसरावा पण दसर या धमारस lsquoिवषमतचा फलाव करणाराrsquo अस िहणवीत lsquoआमचा मसलमानी धमर मातर सवर माणस समान मानणार या िवचार िन आचार या या वात याचा भोकता आहrsquo अशा थापा मा नयत

समतचा िन सिह णतचा अकर (२) ज मसलमान होऊन कराणातील पर यक वाकय मग त बदधी या वा तकार या कसोटीस िकतीही

िहणकस ठरोई वर -वाकयासमान अन लघय िन स य मानणार नाहीत ती को यनकोिट माणस नरकातच पडणार -त काफर या मळ त वातील िवषमता िजतकी कठोर आह याहनही मसलमानी राजवटी या अनशासनातील या या मितिनबरधगरथातील िवषमता शतपट कररतर आह या या अनक मौलवीनी नाही असा धमरदडक घालन ज बाटल नाहीत या या क तली उडिव या या यावर मि लम रा यात एक िवशष हीनतचा कर lsquoिजिझयाrsquo हणन बसिवला याना घो यावर बस दऊ नय श तर ठव दऊ नयत याच धमारचार अधमारचार समजन बद पाडाव अस मसलमानी धमारच ज यावहािरक अनशासन पिशरया अफगािण थान िहद थान पन परभित मसलमानानी पवीर िजकल या सवर दशाम य धडधडीत चाल होत यापायी शकडो माननीय हता याच रकत मसलमानानी साडल त मसलमानी अनशासन काय lsquoसवर माणस एकाच ई वराची लकर समजन यास समसमान मानणार होत महमद गझनवी अ लाउ ीन औरगजब या या राजवटी मानवी समत या आिण परमतसिह णत या अकर च हो या वाटत समता तर सोडाच पण मि लमतर माणसाना माणसासारख जग याचीही चोरी करणार या भयकर िवषमत या आिण आततायी असिह णत या पायी साडल या िहद रकतान मसलमान राजवटीच िहदी इितहासातील पान िन पान िभजन ओल िचब झालल आह तसच पनच तसच िसिरयाच िन इराणच

(३) आजही मि लम धमरपरचारकानी धमरशा तरा -परमाण मन यजातीच तसच एकदम दोन तकड पाडलल असन म य िवषमतची करर िभत पाताळापासन वगारपयरत उभारलली आह मौलवी महमदअ ली शौकतअ ली यासारख अगदी lsquoपीअसर सोपrsquo न धतलल मि लम परचारकही धडधडीत हणतात lsquoगाधी िकतीही स छील असला तरी तो जोवर काफर आह तोवर नीचातील नीच मि लमही मला या यापकषा ठच वाटणार अिधक lsquoपाकrsquo (शदध) वाटणारrsquo अतः थ िवषमता (४) मन यजातीत मि लम िन काफर अस दोन िचरत भद पाडणारी ही िवषमताच तवढी मि लम

धमरशा तरात बोकाळलली आह अस नसन मसलमाना -मसलमानातही lsquoसमताrsquo वा lsquoसिह णताrsquo नादत नाही तशी समता धमरबा य आह उदाहरणाथर पगबर महमदसाहब या करश जातीत ज मल ती जात बहतक मसलमानी पथा या िन आचायार या मत ज मतः शदध वा ठ वा िवशष माननीय जात मानली जात आह सनी आचायारतील दखील बहतक आचायर याच मताच ह मत इतक धमारनकल समजलल आह की मसलमानाचा खिलफा (शकराचायर िन समराट) हा या करश जातीतीलच असला पािहज हा धमरशा तराचा एक बहमतिसदधा तच झाला इतर मि लम जातीत िकतीही योगय प ष असल तरी खिलफा असा ज मजात उ च ठरल या महमदसाहबा या करश जातीतीलच िनवडला पािहज करश जातीचा नसला तर तो खिलफा धमरबा य यापायी मसलमानानी रकताच सड साडल िशया पथाच मत अ लीसाहबाचा वश हा ज मजात उ चवणीरय खिलफा या पथाचा पािहज या वादापायीच करबलास मसलमानानी मसलमानाची भयकर क तल कली महमदाच पर यकष नात महमदा या अनयायानी हालहाल क न ठार मारल

गलामिगरी ही मानवी समतचीच परदशरन आह काय (५) आिण गलामिगरी मन याला िन वळ पशच समजणारी गलामिगरी ही कराणापरमाण धमरबा य

नाही वतः महमद पगबराच घरी आिण या या अनयायातील पर यकजण गलाम पाळीत अस त मसलमानी धमारपरमाण पश पाळ याइतकच सहजक य वधक य समजल जाई ही गो ट तर अगदी िनिवरवाद आह ना इतकच न ह तर मोठमो या लढायात हजारो पाडाव कल या शतरना मसलमानानी तरीप ष बालबािलकासदधा lsquoगलामrsquo क न आपण बाजारात वागी िवकतो तस िवकलल आहत गलाम हणज एक पश याची मल याची न हत तर ध याची घर या क बडीची िपल वा गाईची वासर जशी ित यापासन िछनाऊन वाटल यास िवकतात तशी या गलाम कल या माणसाची मल मसलमानी ध याला िवकता यत धनी म यावर इतर lsquoव तrsquo सारखी याची वाटणी ध या या वारसात होई गलामाला कौटिबक जीवन नाही बायकोला नवरा ह नात नाही घर वा कवडीही वतःची हणन ठवता यत नाही अशी ही मन या -मन यातील समानताच न ह तर मन याची माणसकीच िछनावन घणारी भयकर परथा या मसलमानी धमारत वध आह िन लाखो म ला मौलवी खिलफा बादशहा अमीर उमरावानी आचरलली आह या मसलमानी धमारत समतच रा य आह अस हणण उल या काळजाच

न ह काय गलामिगरी बद कली ती िखर यानी मसलमानाना ती बद करण भाग पडल प हा िखर ती रा टरानीही बद कली तीही मखयतः राजकीय कारणपरपरन कारण िखर चन धमारत ती धमरबा य नाही Slaves obey your masters हणन बायबलच सागत

कटटर अ प यता (६) जी गो ट त वाची आिण अनशासनाची तीच चाल लोकरीतीची पठाणी मसलमानात अमकी

जात उ च िन अमकी नीच हा भद इतका ती आह की पठाणी मसलमानातील िभ न जातीत बटी यवहार ढ नाहीत इतरही अनक मसलमानी जातीची तीच गो ट आह उ च जातीच पठाणी मसलमान अ य पथीय हीन जाती या मसलमानास आपली बटी दण िढबा य समजतात मसलमानात अ प यतादखील ढ आह बगालम य मसलमानात प य मसलमान िन अ प य मसलमान हा भद इतकया कटटरपण मानला जातो की बगालम य मसलमानास िमळाल या नोकर या िन परितिनिध व प य मसलमान हच लाटतात अ प य मसलमाना या त डास पान पसली जातात या तव अ प य मसलमानासाठी राखीव जागाची यव था हावी अशी िवनती अ प य मसलमानानी क याव न आज बगाल मसलमानी िविधमडळात वाद चाल आह

(७) मसलमाना या मिशदीसदधा अनक थळी िनरिनरा या असतात एका पथा या मिशदीत दसर या पथा या लोकाना म जाव असतो कारण तो पथ बहधा या दसर या पथालाही काफर हणज दवा याना नरकात धाडrsquo हणन पराथरना कर यास चकत नाही िशया या मिशदीत हसन हसन या वशातील दवी इमामा या पराथरना होऊन स नी मता या खिलफाना lsquoखोटrsquo हणन सबोध यात यत असता या मिशदीत स नी जाणार तरी कस उलट याच ती धािमरक मतभदान िशया ह स नी या मिशदीत पाऊल टाकण पाप मानणार कारण पढ तथ इमामाना िनषधन खिलफा यावर परभची कपा असावी हणन परािथरल जाणार या मसलमानी धमारत एकमकाची पराथरनामिदर दखील एक होऊ शकत नाहीत यानी lsquoआम यात सवरतर समतच रा य आह माणसामाणसात िवषमता आ ही मानीत नाही जातीभद नाही मसलमान तवढा एकमित एकपथी एक जातीrsquo हणन शपथवर सागत िफराव ही थापबाजी न ह तर काय मिशदी तर राहोतच परत सनी परभित मसलमानी lsquoपथाची कबर थानrsquo सदधा बहधा िनरिनराळी असतात स नी या कबर थानात िशयाच परत परल जात नाही िशया या कबर तानात स नीच परत परल जात नाही

काही अ प य गह थानी वतरमानपतरातन िन याखयानातन असा गवगवा जसा कला आह की त िहदधमारतनच समत या िन स या या टीन धमर शोध यास बाहर पडल असन कराण अ यासीत आहत यानी हा तलना मक अ यास अव य करावा तलन या िद यास िभऊन कोणा याही उपकषवर वा दयवर िहद धमर िन िहद स कित जग इ छीत नाही तलनत िटकनच ती जग इि छत पण ती तलना करताना खोटी माप या अ प य बध या हाती म ला -मौलवी न दतील अशी यानी सावधानता ठवावी गौबा परभित पकषपाती परचारका या म लीनाथीव नच मसलमानी धमारची क पना क नय यानी िनदानपकषी

मसलमानी गह थानीच कलल कराणाच मराठी भाषातर आह त सार श दशः वाचाव यानतर Sale याच कराणाच इिगलश भाषातर िन िवशषतः याची िव तत िन िवशद पर तावना वाचावी नतर जि टस अमीरअ लीसारखया कटटर मि लमानच िलिहलला History of the Sarasins हा मसलमानी इितहास वाचावा आिण नतर आ ही िकल कर मािसका या जल िन ऑग ट सन १९३५ या दोन अकात िलिहलला lsquoमसलमानाच पथोपपथrsquo हा िनबध समीकषक िववचनाची ि ट कशी असावी ह कळ यासाठी अव य वाचावा इतक कमीत कमी वाच यावर मग शवटी वामी दयानदजी या lsquoस याथरपरकाशातीलrsquo मि लम मतखडनािद उ तरपकष हणन वाचाव हणज मसलमानी धमारत िन आचारात आिण िवशषतः िहदी मसलमानात अमयारद िवषमता अ प यता िन असिह णता िकती आह त याना आपोआपच कळन यईल

- (कसरी िद १७ -१ -१९३६)

९ आम या lsquoअ प यrsquo धमरबधना धोकयाची सचना आप या िहद समाजात जी अ यत अ या य आिण आ मघातकी अशी अ प यतची िढ पडलली

आह ितचा नायनाट कर यासाठी आ ही िकती त परतन झडत आहो ह lsquo दधानदाrsquo या वाचकास तरी सागावयास नकोच अ प यता जी िनघाली पािहज ती मखयतः आम या सात कोटी धमरबधना िन कारण पशहनही lsquoअ प यrsquo लखण हा मन य जातीचाच न ह तर आप या वतः या आ याचाही घोर अपमान करण होय हणन िनघाली पािहज अस आमच प ट मत आह अ प यतािनवारणान आज आप या िहद समाजाच िहत आह हणनही ती िनघाली पािहजच पण वळ परसगी या ढीपासन िहद समाजाचा आिशक लाभ जरी होत असता तरीही आ ही ित यािव दध इतकयाच परबळपण खटपट कली असती कारण मा या अ प य समजल या बधस ज हा मी तो कवळ अमकया जातीत उ प न झाला हणनच पशर करीत नाही आिण एखा या क यामाजरास पशर करतो त हा मी मन य वािव दधच एक अ यत ग यर असा अपराध करीत असतो कवळ आपदधमर हणन अ प यता काढण अव य आह इतकच नाही तर धमारचा कोण याही टीन िवचार कला तरीही या पर तत या अमानष ढीच समथरन करण अशकय आह एतदथर धमारची आजञा हणनच ती िढ न ट कली पािहज यायाच टीन धमारच टीन माणसकीच टीन त कतर य आह हणनच अ प यतच बड आपण िहदनी साफ मोडन टाकल पािहज यापासन आज या पिरि थतीत लाभालाभ काय आहत हा पर न द यम आह हा लाभालाभाचा पर नच आपदधमर होय आिण अ प यतािनवारण हाच मखय आिण िनरपकष धमर होय

परत यापरमाण भगवताची भिकत करण हा मखय धमर असला तरीही यास ती उ च भावना भावता यत नसल यास आपण िनः यसाकिरता िन काम बदधीन नसल तर िनदान अ यदयाकिरता पतरधनदारारोगयिदक ऐिहक सखाच साधन हणन तरी ई वरभिकत कर हणन सागण यकतच असत याचपरमाण कवळ यायासाठी आिण आपला मन यपणाचा धमर हणन अ प यता या य समज याइतकी कोणाकोणाची उदारमन कता िवशाल झाली नसली तरी धमर हणन नसल तर िनदान आपदधमर हणन तरी अ प यतची िढ न ट कर ह सागण इ ट असत इतकच न ह तर याय या आिण नीित याही त कतर यच असत शाळत िशक याकिरता जात नसशील तर िनदान पर यही खडीसाखर दत जाईन तीसाठी तरी जा ह आपण मलास सागतो त अशा बदधीन असत की परथम खडीसाखरसाठी शाळत तो गला तरी हळ हळ यास िशकषणाची िच लागत तो पढ िशकषणासाठी शाळत जाऊ लागल तीच ि थित धमारची उदार रह य या िहद समाजा या असखय अनयायातन ल त होऊन अ या य आिण आ मघातक िढच धमर हणन समज या जात आहत या समदायाची आह या य हणन अ प यता यागावी ह तला पटत नसल तर त तला पटतो थाब यास आता वळ नस यान या अमानष ढीन रा टरप षाचा पराण कासावीस होऊ पाहत अस यान िततका िवलब दखील आता अस य

होणार आह हणन िनदान ही िढ आ मघातक आह हणन तरी त सोड अस अनक वळा सागाव लागत आिण त सागण अगदी अपिरहायरच न ह तर अशा परसगी एक पिवतर कतर यच असत ह कतर य करताना वारवार िसदध क न दाखवाव लागत की अ प य या अ या य छळान तरासन परधमीरया या गोटात िशर या या वाभािवक परत अ यत िन य मोहास बळी पडतात आिण यामळ आम या िहद समाजा या सखयाबळाची आिण गणबळाची भयकर हािन होत धमरशा तरास अ प यता ही समत आह अस कषणभर गहीत घतल तरी दखील याच धमरशा तरात आपदधमर हणन परकरण सािगतल अस यान आिण या परकरणात काही परसगी lsquoरा टरिव लव प टा पि टनर िव यतrsquo अशा अनक प ट आिण िनणारयक आजञा सािगतल या अस यान धमरशा तरा या नसल तर आपदधमरशा तर आजञपरमाण हणन ही अ प यतची िढ यािगण ह कतर य ठरत आह अस सापकषतः द यम परतीच कोिटकरम कराव लागतात अशा कोिटकरमान परथमतः िहदरा टरतारणास अव य हणन धमर नाही तर आपदधमर हणन शकडो लोक अ प यतािनवारणास उ यकत होतात आिण यापरमाण एकदा याच िप यानिप या मरलल त अ प यतच द ट स कार उलट सवयीन पसट होत जातात आिण अ प यािवषयी ज मखरपणाच पवरगरह झालल असतात त अ प या या सगतीन अिधक िवचारान आिण सवयीसवयीन खोट आहत ह याच या याच लकषात यऊन त अ पावधीत आपदधमर हणनच न ह तर धमर हणन लाभकारक हणनच न ह तर या य हणन उपकाराकरता न ह तर माणसकी हणन अ प यत या ढीचा मनःपवरक िधककार क लागतात अ प य जातीस अ प य हणण दखील िजवावर यऊन यास lsquoपवार प यrsquo -आिण तही मो या क टीन - हण लागतात हा अनभव आ हास शकडो िठकाणी अगदी परामािणक पण पराणिपरय धमरशा तरापासन तो अजञानी आिण हणनच या शा तराहनही अिधक यध अशा गावढळ शतकर यापयरत अनक समयी आला आह

ह िववरण कर याचा मखय उ श हा आह की lsquo दधानदrsquo पतरात ज हा अ प यतािनवारणापासन अमक लाभ आहत हणन त करा धमरशा तरात त हास सापडत नसल पण आपदधमारत तरी त हास आधार सापडतात हणन त ही अ प य बाधवास सि नध करा अस साग यात यत असत ह ममर िवशद हाव हा होय दधानदच लख नहमी समगर न वाचणार या कोणा कोणा परामािणक मन याचा मधनच काही छदक ( यािरगराफ) िकवा वाकय वाचन भरात समज हो याचा सभव अस यान ह प टपण आिण वारवार सागण भाग आह की पर ततची अ प यतची िढ ही अ यत अ या य आिण आ मघातकी अस यामळ मखयतः कवळ माणसकीसाठी हणनच ितच आ ही िहदनी िनदारलन कल पािहज इतर सवर कारण ही द यम होत हच आमच अबािधत मत आह

वर उ लिखल या आिण यावहािरक अशा दो हीही टीनी िवचार कला असता आ हास अस वाटत की जर आम या तथाकिथत (so called) अ प य धमरबधना िनबरधापरमाणच (काय यापरमाणच) परा त झालल अिधकारही उपभोग द यास यापढही प य लोक िवरोध करतील तर त नबरिधक अिधकार बजाव यासाठी अगदीच अपिरहायर तथ तथाकिथत अ प यानी सामस यागरहही क यास यात या याकड

काहीही दोष दता यणार नाही अथारतच मनःपरवतरनाच आिण प याच मन वळवन त नबरिधक अिधकार पदरात पाडन घ याच सवर गोडीगलाबीच उपाय थक यानतरच िन पाय हणन अस स यागरह कल जाव अनक िठकाणी प य लोकास यायतः आिण यवहारतः आज अ प यता सावरजिनक परसगी तरी या य मानण ह अव य आह ही गो ट पटिवता यत ह आ ही वानभवाव न साग शकतो आिण अशा बधपरमानच बहतक िठकाणी तो पर न सटल ही आमची िनि चित आह परत कविचत परसगी तो तसा न सटला तर आप या नबरिधक अिधकाराच सरकषणाथर आम या अ प य बधना स यागरह -सामस यागरह -कर याच भागच पडल हही आ ही जाणन आहो स यागरह ह िन य धोरण नाही पण िविश ट आिण अपवादभत परसगी अवलिब याचा तो एक कड पण अपिरहायर असा अितम निमि तक उपाय आह सावरजिनक शाळा पाणवठ नळ नगरस था िज हामडळ िविधमडळ सभा इ यािद सवर सावरजिनक थळी -िवशषतः िजथ मसलमानािदक अिहद प य समजल जातात ितथ ितथ आिण या यापढ एक पाऊल तरी -आम या तथाकिथत अ प य बधना आम या प य बधनी यऊ िदलच पािहज तो याचा या य अिधकार आह तो याचा नबरिधक अिधकार आह या तवच डॉ आबडकर याची महाड या स यागरहाची चळवळ -ही आ हास दोषाहर वाटत नाही ह आ ही प टपण घोिषत क इि छतो कारण महाड या परकरणी या गो टी अगदी प टपण िसदध झाल या आहत की या त यावर मसलमान लोकही पाणी िपतात आिण आपली भाडीही धतात या त यावर पा या या दिभरकषत या िदवसातही आप या lsquoअ प यrsquo िहदबधना पाणी िप याचा म जाव कर यात आला इतकच न ह तर यानी शातपण या त यावर यऊन पाणी िप यास नगरस थ या आजञपरमाणच आरभ कला असता महाड या शकडो प य िहदनी यास मारहाण कली lsquoअ प यrsquo दवळात िशरणार अशा भमकन ही गो ट झाली ह हणण सवर वी िव वसनीय होऊ शकत नाही कारण नाही तर गोमतर िशपडन या त याची शिदध कर यात आली नसती आप या धमार या रकता या बीजा या िहद मन याच पशारन पाणी बाटत आिण त पशच मतर िशपडल की शदध होत या अ यत ितर करणीय परकारात ती मन य पशरज य भर टतची भावना अिधक िधककारणीय आह िकवा ती पश या मतरान शदध कर याची भावना अिधक िधककारणीय आह ह सागण कठीण आह अशा रीतीन नगरस था आिण िविधमडळ या दो हीही राजस थानी ज नबरिधक अिधकार अ प यास िदलल होत त बजािव याची अनजञा शकय या या सामोपचारान िमळ याची पराका ठा कली असताही या महाड या लोकानी ती बधपरमान िदली नाही आिण मसलमान त यावर पाणी पीत असता िहदना म जाव क न आप या िहद वास कलक लावला या महाडास जाऊन या त यावर सामस यागरहान अ प यास पाणी िपऊ द याचा य न करण ह अ प याचच न ह तर सवर िहदमातराच कतर य आह जर यात काही अितरक होत असल तर तो डॉ आबडकरा या स यागरह -मडळाकडन नसन तो महाड या धमरिवमढ प याकडन होय आिण हा अितरक जर टाळावयाचा असल तर डॉ आबडकरा या मडळास lsquoजाऊ या होrsquo हणन सािगत यान तो टाळता यणार नाही आमची आम या महाड या िहदबधस परमागरहाची िवनती आह की यानी अजन तरी सावध होऊन हा दःखद परसग टाळावा आिण तो टाळण िकती सोप आह जर एक पतर सवर समाजाच वतीन िकवा नगरस थच

वतीन आमच महाडकर िहदबध आप या िहदधमारच नावासाठी याच ज काय अपमान झाल असतील त िवस न परिसदध कर याचा उदारपणा दाखिवतील की यापढ या त यावर आम या lsquoअ प यrsquo बधनी यऊन सखान पाणी याव तर आपसात स यागरह कर याचा दःखद परसग आज या आज टळल िहदनी तहान या िहदस त यावर पाणी िपऊ दऊ नय आिण ती गमत याच त यावर तच पाणी पीत उ या असल या मसलमानान आिण िखर यान खो खो हसत बघावी ह अ यत लािजरवाण य आता आम या महाडकर िहदनी जगतास प हा दाखव नय अशी आमची उ कट पराथरना आह महाडकरास एकमखान अस पतर परिसदध नच करता आल तर यानी िनदान इतक तरी कराव की जर आिण ज हा ह आपल िहदबध पाणी िप यास दळबळासिहत यतील तर आिण त हा यास लवलशही िवरोध न करता त पाणी सखनव िपऊ याव हणज कलहिपरय परधमीरय लोकाचा सवर खटाटोप यथर जाऊन िशकार न सापडल या याधापरमाण त परधमीरय शतर फजीत पावतील आिण आपल ह अ प य आपल िहदधमारच बध परमान िजकल जातील आप या या अ प य धमरबध या वारीस आप या प य बधनी वतःच पराजय पावन परािजत कराव इगरजापढ आिण मसलमानी गडापढ पराजय पाव नय -काय धमरिभमान आिण शौयर असल त ितथ दाखवाव या आप याच ओठास आप याच दातानी कचकचन चाव यात काय प षाथर आह

यापरमाण आम या lsquo प यrsquo धमरबधना आमची ही एक सचना आह याचपरमाण आम या lsquoअ प यrsquo बधसही एक धोकयाची सचना दण आ हास आमच कतर य वाटत आह ती ही की यानी इतर िहदना lsquoअ प यता काढा नाही तर आ ही बाटrsquo असा धमारतराचा धाक घाल नय

कारण अस नसत हणण दखील याच यानाच अ यत लाछना पद आह अ प यता जो काढणार याचा तवढा िहदधमारवर अिधकार आह आिण lsquoअ प यrsquo तवढा िहदधमारत आलला कोणी एक उपर या आह की काय - की याला तो धमर हणज एखा याला वाटल त हा फकन दता यणार या जीणर व तराहन िकवा बाजारात सवदा कर यासाठी आणल या भाजीपा याहन अिधक मह वाचा वाटत नाही िहदधमारची आिण िहदस कतीची िहददशाची आिण िहदइितहासाची िहदत वजञानाची आिण िहदवाङमयाची थोडकयात हणज िहद वाची ही आपली पवारिजरत म ता ही कवळ विस ठासारखया जञानी बरा मणानी िकवा ीक णासारखया गीतादर या कषितरयानी िकवा हषारिदकासारखया सामरा य चालिवल या व यानी िकवा

नामदवतकारामािदक विणगशदरानी वा शदरानीच उपोिजरत कलली नसन ती िमळकत िमळवावयास चोखा महार रोिहदास चाभार सजन कसायी इ यािद त हा अ प य जातीच अनक पवरजही झटल आहत या िहद वाच रकषणाथर पवीर आिण आताही हजारो lsquoअ प यrsquo वीर रणागणावर झजत आलल आहत महाभारतातील एका अ यत उ वल अ यायास उपदिशणार या याधगीत या या lsquoअ प यrsquo दर यापासन तो िहद वा या जिरपटकयाच रकषणाथर धारातीथीर ल छाना मारीत मारीत मरणार या िशदनाईक महारापयरत लाखो अ प य सत त वव त आिण वीर या िहद वा या समाइक सप तीची उपाजरना आिण जोपासना

कर यासाठी झटत आलल आहत िहद वा या गावा या वशीवर आज अनक सह तरक जागता पहारा या lsquoअ प यrsquo महारानी िदलला आह त सवर महार त आप या राजधानीच lsquoयसकरrsquo तमचच पवरज होत

न ह पवरजािवषयी बोलायच तर अनलोम -परितलोमािदक िववाहानीच अ प यािदक जातीची उ पि त बहशः झालली अस यान तमच पवरज आिण या चातवर यिदकाच पवरज एकच होत ही गो ट िनदान या तरविणरकाना तरी नाकारता यणार नाही कारण अ प याच रकत प या या अगात खळत आह आिण प याच अ प या या या िवधाना या स याची साकष याची मन मितच दत आह पचमािदक वणार या उ प तीची ही मीमासा याना मा य अशा याच मतीन सािगतली आह मग जर काही काळापवीर आज या प याच आिण अ प याच पवरज बहशः एकच होत तर अथारतच ही िहद वाची म ता िजतकी प याची िततकीच अ प य िहदचीही िपतपरपरागत वाय त सपि त आह ती तम या आिण आम या पवरजानी त एकतर होत त हा आिण त पढ गावात या गावात प या प यािदक वादानी िवभकत झाल तरीही समाइक मानी िमळिवली आह समाइक शौयारन सरिकषली आह तीवर िजतका प याचा िततकाच अ प याचाही वारसा आह मग त ही अस कस िवचारता की lsquo या िहद वावर आमचा अिधकार आह की नाही िहदधमर आमचा आह की नाही rsquo

या पर नात त ही त हासच नकळत ह गहीत धरता आहा की िहद व ही जशी काही एक या प याचीच म ता आह त ही होऊन तमचा अिधकार असा सोडन कसा दता एखा या रा याच दोन वारस असल आिण जर या वारसातील एका वारसान दसर यास हीन ि थतीत ठवल तर या दिलत वारसान छलका या तरासास कटाळन या रा यासच सोडन दण आिण दसर या या -परशतर या दाराशी तकड मोडीत पडण ह य कर आिण वीरव तीस शोभणार आह का या वारसान सािगतल की त रा याबाहर चालता हो तरी न जाता याला न जमानता या रा यातील आपल या य वािम व गाजिवण ह खर या वीरव तीच लकषण आह

तथाकिथत अ प य बधहो त ही या िहद वा या सनातन आिण पवरजािजरत सामरा यावर आपला अिधकार सागा - दारापढील िभकार यासारख lsquoिभकषा या नाहीतर चाललो दसर या या दारी अस कापर य परदिशरत क नका घरा या ध यासारख घरात बरोबरीन उभ रहा तम या प य बधनी जरी हटल lsquoत हीन आहस ह िहद वाच सा कितक महान रा य माझ एक याच आह बाहर जा तर यानाच उलट सागा त एक या त या बापान सपािदल नाही त सपाद यास आिण रिकष यास सह तरकामागन सह तरक माझही पवरज झटत आलल आहत मी बाहर जात नाही मला बाहर जा अस हणणारा त कोण या आप या समाईक म तचा आजवर बहतक उपभोग त घतलास आता मी तो तला तसा अ यायान घऊ दणार नाही

िहद धमर माझा आह तो सोड यास सागणारा त कोण अस उलट त हीच प यास हटल पािहज िहदधमारत राह दणार िकवा न दणार ह प य लोक

काय त अिधकारी आहत अशी दिरदरी भावना आम या अ प य बधनी कधीही क न घऊ नय आिण ती दिरदरी भावना यकत करणारी lsquoआ हास िशवा नाही तर आ ही दसर घर पाहतोrsquo अशी अ यत िभकारडी आिण नभ या कलकलकासारखी वाकय उ चा न आप याच पवरजा या घरास सोडन या या शतरसच पवरज समज याचा याडपणा कधीही क नय कारण िहद वावरचा अिधकार सोडण हणज चोखयाम या या दवतास मकण होय सजन कसाई रोिहदास चाभार रामानदान थािपलल याच अनक डोम माग इ यािद जातीतील सतिश य या सवारनी अ प यानो या तम या अगदी पर यकष पवरजानी उपाजरन कलली म ता िभतरपणान सोडन पळन जाण होय ज िहद व तम या हजारो िप यानी पराणापलीकड - ह अ प यतच हाल सोसनदखील -जतन कल त िहद व िधकका न आिण या तम याच महार माग परभित सोमवशी कलातील शतसह तर पवरजास मखारत काढन आप या बापाच नाव बदलण होय मग त हास चोखामळा आमचा रोिहदास आमचा ित व लवर आमचा अिजठा आमचा काशी आमची पढरी आमची कािलदास आमचा ही िहदस कित आमची हणन अिधकार सागता यणार नाही ज तमच वतःच वाडवडील िहद हणन नादल याना lsquoकाफरrsquo हणाव लागल तर आता प हा अशी अमगल भाषा तम या वतः या जातीय अिभमानासाठीच बोल नका

एका भावान दसर यास छळल तर या दसर यान पिह याशी झजन आपल या य व व िमळवाव का या भावावरचा राग काढ यासाठी आप या बापासच बाप हणण सोडन दऊन ादधाच िदवशी को या दसर याचा आिण यातही या दसर याशी आपल समाईक वाडवडील सारख लढत आल अशा परशतरचा िपतपदी नामो चार करावा एतदथर ह धमरबधनो ही नीच भावना मनास िशव दखील दऊ नका

अशी वधमर यागाची भावना या या मनात उदय पावत तो मातर खरा अ प य होय यान विरत प चा तापाच परायि चत घयाव अशा व तीन जरी मसलमाना या दाराशी त ही गलात तरी त हास तकडच मोडाव लागतील या यातील हसन िनजामीन दखील आप या lsquoभयसचक घटrsquoम य (The Alarm bell Booklet) प ट सािगतल आह की lsquoउ च िन कलीन मसलमानानी िहद भगी महार इ यािद ज लोक मसलमान होतील या याशी बटी यवहारािदक स यवहार करावा अस मी मळीच हणत नाहीrsquo मसलमान झाल या महारािदकाच पाणी िनमाजाच वळा न घणार िक यक मसलमान आ ही वतः पािहल आहत माग बाटल या अ प या या अनक जाती मसलमानी समाजात अजनही जशा या तशा दर ठवल या आहत िखर याम य तर तरावणकोरास प य िखर चन आिण अ प य िखर चन याच दग वारवार होतात ह िव तच आह त हा मसलमान होऊन हणज मोठस रा य िमळणार आह अस थोडच आह परत तस त रा य िमळत तरीही तव यासाठी तम याच हजारो पवरजा या स कतीस आिण त वजञानास आिण धमारस आिण समाजास अत न ज मद या आईस आिण बापास सोडन परशतर या पायी शरण िरघण ही अ यत नीच परवि त होय अशा नीच परव तीस आमच

अ प य धमरबध आजवर बळी पडल नाहीत एवढा अमानष छळ सोशीत िपढी िपढी मरणी मल पण बळी पडल नाहीत यानी िहद वा या पवरजािजरत रा टराचा िव वासघात कला नाही ह िजतक याचा तसा छळ करणार या प याना ल जा पद आह िततकच या अ प याना भषणावह आह

िहद धमारवरील अ प यतचा कलक वळ पडली तर आ ही आप या रकतान धऊन काढ ही डॉ आबडकराची परितजञा खर या िहदस शोभ यासारखी आह हणनच या या स यागरहासही आ ही या यच समजतो पण याचबरोबरच अ यत परमान पण िचतामगन मनान धोकयाची सचनाही दतो की lsquoिहदधमर आमचा आह की नाही त सागाrsquo अस आ मघातकी पर न क न lsquoनाही तर आ ही िहद व सोडrsquo अशी अभदर आिण लािजरवाणी वाकय उ चार यान त वतः िजतका नाश होणार आह िततकाच यवहारालाही होणार आह ती एक यिकत हणन योजण दखील ल जा पद आह

कारण सखखया पण द ट भावाला िभविव या करताच का होईना पण त या बापाला मी आजपासन माझा बापच हणणार नाही हा धाक घालण िजतक वतःसच लािजरवाण आह िततकच प यास धाक दाखिव यासाठी तम याही िपतपरपरन पिजल या िहद वाच त डावरच थकण ह अ यत िन य आिण तम याच आ यास कलक लावणार आह

प यही होईन आिण िहदही राहीन ही परितजञा करा िहदधमर िहदस कित िहद व एक या प या या बापाच नाही ती दोघा याही

बापाची समाईक िमळकत आह ती सोडन जाऊ का हणन प यासच काय िवचारता त का ितच धनी आिण त ही का चोर आहा आिण ज पापी आिण िनदरय प य तमच लाखो लोक बाटन गल तरी अजन अ प यता काढ यास मा य होत नाहीत त त ही आणखी काही लाख िनघन गलत तरी थोडच घाबरणार आहत यासाठी अशी अमगळ भावना िजतकी वतःस ल जा पद िततकीच पिरणामी िवफल अस यान आम या अ प य बधनी ित याशी वरवर दखील अगलट कर याच पातक क नय अशी आमची कळकळीची यास िवनती आह

- ( दधानद िद १ -९ -१९२७)

१० ब सावरकराच lsquoसमतासघाrsquoस पतर (डॉ आबडकरा या पकषाची lsquoसमतासघrsquo नावाची एक स था अस याच मखपतर lsquoसमताrsquo यात

lsquoआमचा माणसrsquo हणन जातीभदो छद िवषयावर काही लख आह यातील िवधयाना ब सावरकरानी खालील उ तर टाकल त lsquoसमतrsquo या २४ ऑग ट १९२८ या अकात समगर परिसिदधल गल)

(१) ी सपादक lsquoसमताrsquo यास न िव िव समता सघाच परमखपतर ज lsquoसमताrsquo याच अक आपण मजकड धाडता यािवषयी आभार आहत

(२) या पतरात आपण अनक लखातन अस भासिव याचा य न करीत असता की मी जातीभदाचा मोठा अिभमानी असन याच िनमरलनाथर परय न कर या या क पनचा िन चयाचा आिण तदन प आचरणाचा मकता जो आपण आप याकडच आह अस समजता यात माझा काही एक सबध नाही इतकच न ह तर या सधारणचा मी पणर आिण कविचत पर छ न िवरोधी आह

(३) जर ही गो ट खरी असती तर त ही कल या टीकिवषयी ती परामािणक आह हणन मी काहीच दोष िदला नसता परत त हास पर यकष भटीत माझ मत जातीभदा या िनदारलनास पणरपण अनकल असन यापरमाण मी वतः रोटीबदी यवहारा या सधारणा आचरणात यतील िततकया आणीत असतो आिण इतराकडन आणवीत असतो ही गो ट माहीत झालली आह तरी दखील याअथीर त ही lsquoसमतrsquoत मा या नावाचा उ लख क न मी यािव दध आह अस भासिवता याअथीर आप या टीकचा हत दसराच काही तरी असला पािहज तस असल तर या कायारवर आपण परम करता या कायारसाठी तरी िनदान आपण यापढ जाणनबजन लोकात अशी भरममलक समजत पसरव नय अस मी आपणास दशबध वा या िन धमरबध वा या ना यान सचिवतो

(४) तरीही व तपतर जर तम या यकतीच असत तर मी त हास माहीत असलल जातीभदािव दधच माझ मत आिण आचार त हासच पनः सागत बस याच म न घता तो पर न तम या वयिकतक स यिन ठवर सोपवन ितकड दलकषर कल असत पण समता सघाच मखपतर हणन lsquoसमताrsquo िनघत अस यान मी ह प टीकरण करण अव य समजतो की -

(५) िहदसमाजातन ज मजात जातीभदाच आमलात उ चाटन करण अ यत आव यक आह याच अि त व कोण याही आनविशक व पात असमथरनीय आिण रा टरीय शकतीस हािनकारक आह िहदसमाजात पराितक िकवा जातीय अस कोणतच भद न मािनता पिकत यवहार आिण िववाह यवहार चाल झाल पािहजत अ न यवहार कवळ व यकीय आरोगयीय आिण िचिभ नतनच काय त मयारिदत असावत शदध आरोगयपरद आिण उिचत अ नपाणी असल तर त कोणीही आिण कठही िशजिवल असल िकवा आिणल असल तरी खा यास आिण िप यास हरकत नाही जातीचा हणन यात कोणचाही पर न

नसावा आिण िववाह कवळ वधवरा या योगयायोगयतवर आरोगयपरद वावर आिण पर परपरीितभाजनतवर अवलबन असावा यातही जातीपातीचा काही सबध नसावा

(६) अथारत वरील प टीकरण कवळ िहदरा टरातील अतगरत यवहारापरतच आह (७) जातीभदा या िनदारलनासाठी वरील मतापरमाण मी शाळत होतो त हापासन परकटपण वागत

आलो आह कॉलजम य मी हा उघड उपदश दई िवलायतत तर बोलावयासच नको पढ अदमानातही हाच उपदश दई आिण तो पर यकष यवहारात आणीत मी शकडो लोका या जातीभदमलक द ट समजती पालट या आहत कारागारातन बाहर यताच मी ती लोक वषास त ड दऊनही जातीभदा या िनदारलनाच य न परकटपण याखयानातन लखातन चचतन क न मा या यकतीपरत तस आचरण परकटपण कल आह यािवषयी माझा श दाचाही परावा पर होता पण तरोटकपण दोन चार घटनाही उ लिखतो lsquoअदमानची पतरrsquo परिसदध झाली आहत यात मी या काळीही जातीभदाच हािनकारक वावर वळोवळी िलिहल असन रोटीबटी यवहार सवर िहदत चाल हावत हणन उ कट इ छा परकट कलली आढळल lsquoज मठपrsquoत परकरणची परकरण या िवषयास वािहली असन िहद तवढा एक िहद ही एकच जात आ हास माहीत आह - असा उपदश आिण आचार याचा ितकड कसा सारखा परयोग मी चालिवला होता ह िलिखत आह भगरला मी परिसदधपण मा या पवार प य बधसह ( यास अ प य हणण दखील मला पाप वाटत -पवार प यही िन पाय हणन हणतो) दध आिण चहा यायलो नािशकला हजारो लोका या उघड सभत ही घटना सागन मी परामािणकपण इ छा परकट कली की मा या परतास बरा मण मराठा महार आिण ड ब अशा मा या सवर िहद बधनी खादा दऊन अ प यता आिण जातीभद मला अस दाखिवल तर माझा आ मा सख पावल या गो टी त कालीन lsquo वधमरrsquo आिदक पतरातन परिसदध झाल या आहत lsquo दधानदrsquoत लखणी थकतो रोटी यवहारािव दध िलिहल जात आह lsquoधमारच थाना दय -पोट न हrsquo ह वाकय दधानदा या िलखाणान मराठी भाषत हणीसारख पिरिचत होत आह मा या घरी एक वळ न ह तर

पर यही सहभोजन होतात र नािगरीस शकडो लोक भगयाच मलाबरोबर चहा िचवडा घतात मी उघडपण मराठ व य बरा मण इ यािद मा या िहद बधकड जवतो आिण अदमानापासन आतापयरत अनक आतजारतीय िववाह घडवन आण यात मी उघड आिण यश वी खटपट कली आह

(८) इतकया उ लखासही अव य हणन उ चारण भाग पडल अकषरशः हजारो हजार लोकास मी जातीभद मोड यास उपदिशल आह शकड ची मत याला अनकल क न घतली आहत पर यही मी तसा वागत आह कोणाच परमाणपतर (सिटरिफकट) िमळिव यासाठी न ह तर परामािणक गरसमज अस यास तो राह नय हणन इतक िलिहण भाग पडल

(९) जातीभदाच आमलात िनदारलन करण आप या िहदरा टरास िहतकर अस यान मी या कायारपरत समतासघाच अिभनदन करतो

(१०) कवळ इतकच बजािवतो की मला जातीभद नको असला तरी आज िहद व हव आह आिण हणन रोटी यवहारातील आरोगयािदक अटीपरमाण कोणाही अिहदशी तो कर यास हरकत नाही ह जरी आज मी समिथरतो तरी -बटी यवहारािवषयी मातर आणखी काही काळ िहदनी अिहदस मली दऊ नयत अस मला वाटत अिहद मली कर यास हरकत नाही अशी समजत आिण ढी िहदत प कळ अशान बदधमल झाली की मग तशा मकत िववाहासही मी समथीरन आज नस या मली जातील - या या वशात अत ही भीित आह शिदध जातीभद -िनमरलन आिण अतगरत सघटन पककपणी बदधमल झाल हणज मग बटी यवहारही अिहदशी -त या परमाणात मकतपण वागतील या परमाणात -कर यास आपणही िसदध होऊ

(११) इतकच न ह तर जर मसलमान व िखर चन व इ यािद lsquo वrsquo इतर सोडीत असतील तर मग माझ िहद वही मानषकतत िवलय पावल जस माझ रा टरीय वही -िहदीपणही -मानव रा टरात त हा िवलय पावल की ज हा इिगलशपण जमरनपण इ यािद lsquoपणाrsquo ल त होऊन मन यपणा तवढा जगात मन यमातरात नाद लागल आज दखील जो खरा मन यवादी (Humanitarian) असल या यापरत या याशी मी सवर भदभाव सोडन वागन

(१२) त हा मी lsquoिहद वrsquo स या राख इि छतो ह मत या कोणास मा य नसल यान यािवषयी मजवर वाटल िततकी टीका करावी ती परामािणकपणाची होईल परत यापढ मी जातीभद राख इि छतो हणन मातर कोणी आपला समज क न घऊ नय तशी टीका अपरामािणक ठरल समता सघा या या उ शास मी अनकल आह ह परिसदध झा यान ज थोड बहत बळ या जातीभद -िनदारलनास िमळणार आह त िमळाव हणन ह पतर परकटपण (जाहीर रीतीन) मी िलहीत आह ह lsquoसमतrsquo त जस या तस छापन आपण िनःपकषपातपण या प टोकतीस वीकाराल अशी मला आशा आह आपणास जाता जाता हही बजािवल पािहज की lsquo दधानदाrsquoत मा या नावान आल या लखातील मतापरताच मी उ तरदायी आह कळाव लोभ असावा ही िवनती

आपला िव दा सावरकर

र नािगरी १४८१९२८

११ डॉ आबडकराच िचरजीव परत िहदधमारतच यतील पािहज तर बिदधवादी िनधमीर हा - पण धमर असा िहदधमारहन चागला सापडणार नाही डॉ आबडकर यानी िहदधमर सोड याचा िन चय कला आह या बातमीच मला िततकस आ चयर

वाटल नाही की - िजतक त िहदधमारपकषा कोणता तरी चागला धमर शोधन काढ याचा परय न करीत आहत या बातमीच वाटल िहदधमर सोड याची कारण यानी िदलली जी परिसदध झालली आहत ती अ यत सिदगध अस यामळ याचा हत अमकच एक आह अस सागता यत नाही तरी जर त िहद धमर बिदधवादा या (Rationalism या) कसोटीस पणरपण उतरत नाही हणन धमर याग करीत असतील तर या गो टीचा अथर काही तरी यानात य यासारखा आह lsquoIsmrsquo या अथीर धमर हटला की यात बिदधबा य अशी काही िविश ट दधा असणारच बदधीला ज पटत नाही अशी दधा ठवण याना आवडत नाही इतकच न ह तर तकारला िव दध जाणारी धमरमत ही अशा अध दध या आजञन उराशी ध न ठवण ह याना िन वळ अपरामािणकपणाच वाटत धमर हटला की यात काही जनाट आिण आज या

पिरि थतीत िनथरक न हत तर अनथरकही झालल अस आचार आिण सकतही ज असतातच याना लोकिहतासाठी सधारण ह याना आपल कतर य वाटत आिण पारलौिकक हणन समज या जाणार या गो टीवरही ज पर यकषिन ठ तकार या पलीकड जाऊन िव वास इ छीत नाहीत अशा Positivists िकवा Rationalists परभित बिदधवा यानी एखादा धमर सोडला तर याच कारण सहज यानात यत या अथीर जर डॉ आबडकर ह Hinduism सोडीत असतील तर यात काही मोठस आ चयर नाही

हवा तर एक नवा lsquoबिदधवादी सघrsquo थापा परत या बिदधवादाच कसोटीन िहदधमर सोडावासा वाटतो ती कसोटी लावली असता जगातील

आजचा एकही धमर गरा य ठरण अशकय आह उदाहरणाथर मसलमान िन िखर ती धमर घया वद अपौ षय आह अिगनपजन वगर िमळतो परभित िहदधमीर मत या बिदधवादास िन वळ अध दधच थोताड वाटत या बिदधवादास मसलमान धमारची जी अगदी मलभत परितजञा की महमदसाहब ह शवटच पगबर या या कराणातला श द िन श द हा ई वरा या टबलावर जगाच आधीच िलहन ठवल या एका परचड प तकातन पानची पान फाडन दवदता या ह त महमदास धाड यात आला आिण महमदाला सवर ठ पगबर जो मानणार नाही तो तो नरकात अखडपण िपचत राहील इ यािद मत मी मानतो अस शपथवर साग याचा अपरामािणकपणा कसा करवल िकवा जीझसला कमारी मरी दवी या उदरी ई वरी तजान अपौ षय सभोगान ज मास घातल आिण याचा पर यक श दही अन लघनीय ई वरी आजञा होय ही परितजञा तरी कशी करता यईल त हा जर डॉ आबडकर ह बिदधवादा या कसोटीस उतरत नाही हणन िहद धमर सोडीत असतील तर यानी बिदधग य नसल या दध या पायावर उभारल या धडधडीत पौ षय असल या गरथास अपौ षय मानणार या आिण अनक भाकडकथानी भरल या कोण याही इतर धमारस धमर ही एक टम (Fashion) घर या बग यात असलीच पािहज अशा मोहास बळी पडन वीका नय तर

आज या पिरि थतीत लोकिहतास पर यकषपण साधणार अस िनयम हाच याचा आचार तकर -िन ठ आिण पर यकषागत त वजञान हीच याची उपिनषद आिण िवजञान (Science) हीच याची मित असा बिदधवादी सघ थापावा आिण या या अनयायास अध दध या आिण भाकडकथा या िपजर यातन सोडवन एका सटकयासरशी अ ययावत अशा वजञािनक बिदध वात या या उ चतम आिण आरोगयपरद वातावरणात नऊन सोडाव हच इ ट आह परत िहद धमर ह भोळपणाच एक लाकडी लोढण आह हणन फकन दऊन याच जागी जर िखर ती िकवा मसलमानी धमरवडाची िन धम मादाची भली थोरली दगडी ध ड त वतः या आिण या या अनयाया या ग यात बाध इ छीत असतील तर यायोग माणसकी या टीन झाला तर याचा अधःपातच होणार आह काही झाल तरी बिदधवादा या टीनही एकदरीत पाहता धमारत गरा यतम धमर असल तर तो िहदधमर होय lsquoिकल करrsquo मािसकात या प तकात समािव ट कलल मसलमानी धम पपथावर आ ही ज दोन लख िलिहल आहत त धमरतलन या पर नी पर यकान अव य वाचाव

स या या ि थतीत धमारतरानच अ प याची अिधक हािन होणार आह आता डॉ आबडकर जर कवळ अ प याची माणसकी वाढिव यासाठी आिण आ मस मान

सरिकष यासाठी िहदधमारस सोडीत असतील तर यानी ह यानात धराव की य या दहा वषारत अ प यता िहद समाजातन उ चाटली ग यावाचन कधीही राहणार नाही आणखी दहा वष यानी दम धरावा ही गो ट एवढी मोठी रा टरीय सधारणा घडवन आण या या टीन अगदी कतर यच आह कारण आज अ प यतचा पर न सवर बाजनी सट याचा इतका िनकट आला असता शतको शतकाच िहदसमाजाशी िनगिडत झालल महारािदकाच िहतसबध तोडन परधमारत जाताना याना जो आिथरक आिण सामािजक तरास आिण हािन भोगावी लागणार आह या मानान तरी आह या ि थतीतच दहा वष तरी झजत राहन अ प यतची बडी तोडन टाकण अिधक सलभ िन मानाच आह काही झाल तरी पवार प यातील लाखात (१०) दहा आिण अगदी महारातील हजारी (१०) माणस दखील डॉ आबडकरा या मागोमाग आपला पवरपरपरागत सत रोिहदासाचा िन चोखाम याचा िहदधमर सोडतील ही गो ट शकय िदसत नाही

अस धमारतर हही माणसकीस कािळमाच लावणार आह प हा माणसकी या टीन पािहल तरी मसलमानी वा िखर ती धमारत जाताना यास जी अपिरहायर

परितजञा करावी लागणारच की lsquoमहमदावर िकवा यशवर िव वास न ठवता ज ज मल त त िचरतर नर-कातच पडलrsquo ती परितजञा करण तरी माणसकीस कािळमा लावणारच न ह काय कोणीही माणसकी असणारा मन य एखा या नोकरीकरता वा लाभाकिरता आप या मातािपतरास भर चौकात १० िश या हासड शकल काय मग आप या जातीच स ता िप यातील सार प य वाडवडील आिण साधसत ह यानी मह मदावर िकवा यस िखर तावर िव वास ठवला नाही हणन घोर नरकात िपचत आहत अस सागन या या पोटी आपण ज मलो या आईबापाच पाग फड याच नीच धाडस डॉ आबडकरा या िकवा या या अनयाया या हातन घडल तर त तरी माणसकीच क य होईल काय

मन य मसलमान िकवा िखर चनात गला हणज अ प यतपासन एकदम मकत होतो अस हणणही खोट आह बगालम य मसलमानातही अ प य मसलमान (हलाल) आिण प य मसलमान (अ ाफ) याचा वाद इतका ती झाला आह की बगाल िविधमडळात अ प य मसलमानानी प य मसलमाना या लाटबाजीपासन सरकषणासाठी राखीव जागा मािगत या आहत इतर परा तातही अनक िठकाणी स यद परभती प य मसलमान जाती अ प य मसलमानाबरोबर बटी यवहार करीत नाहीत आिण तरावणकोर परभित दिकषण िहद थानातील िखर चनात अ प य िखर चनास प य िखर चन िहद प यासारखच िशवत नाहीत नािशक या पजार यापरमाणच प य चचारत यऊ दत नाहीत अ प य िखर चनानी प य िखर चना-िव दध तरावणकोर या िविधमडळात वततर परितिनिध व मािगतल आह ही गो ट डॉ आबडकराच कानी गली नाही काय त हा अ प यत या आिण समत या टीन पािहल असताही महार परभती अ प यानी सामािजक उलथापालथी या अ यत तरासदायक ख यात पड यापकषा आणखी १० -१२ वषारनी आप या धमरबध असल या िहदतील जा य छदक सधारकाशी सहकायर क न अ प यतचाच न ह तर जातीभदा-चाही पर न सोडवावा यातच याच खर सामािजक आिण आिथरक िहत साठिवलल आह

आता प य िहदस एकच श द की यानी अस या अपिरहायर आप तीन मळीच न डगमगता ज म-जात हणिवणार या पण िन वळ पोथीजातच असणार या या अ प यत याच न ह तर आज या जातीभ-दा या द ट ढीच मळावर कर हाड शकय िततकया लवकर घालावी डॉ आबडकर जावोत वा राहोत आज-वर मोठमोठ पिडत िन राज िहदधमारस सोडन परधमारत जा याचा धमरदरोह करीत आल या नीचतच घाव सहन क नही या िहदरा टरा या कडिलनी कपाणािकत भग या वजाखाली अजनही वीस कोटी कटटर अन-यायी पराणपणान उभ आहत त हा न डगमगता परत कवळ सनातनपणा या भगड गगीत झोपतही न पडता आप या रा टरदहा या अगात मरल या या आज या जातीभदा या रोगावर श तरिकरया कली पािहज यापायी असल काही रकताच िबद िकवा धारा गळन पडणारच काही मासाच तकड तटन जाणारच परत जर ही जा य छदक सधारणची श तरिकरया आपण कशलपण क तर गळल या रकतापकषा शतपट शिकतशाली अस नव रकत आप या नसानसात सळसळ लागल िन ह झालल घाव भ न िनघतील

शदधीचा दरवाजा - आता काय िचता काही ५० -७५ वषारपवीर डॉ आबडकर परधमारत गल असत तर याची िजतकी िचता वाटावयास

पािहज होती िततकी दखील आज वाटावयास नको आह कारण आता शदधीचा दरवाजा सताड उघडा झालला आह जस गोमतकातल ७ िप यापवीरच दहा हजार िखर चन लोक आज परत आल िकवा साठ हजार मलकाना रजपत परत िहद झाल िकवा आता ग या मिह यात िद लीस ४०० िखर चन लोक िहद धमारत शदध क न घतल तसच या सकरमणा या गडबडीत ह धमरदरोह करणार हजार दोन हजार वा लाख दोन लाख लोकही बायबलातील उध या पतरापरमाणच बापाच घर शोधीत उ या परत िहद धमारत यतील शदध क न घतल जातील आबडकराच कटब र नािगरी िज याकडीलच आह जरी आबडकर आिण याच अनयायी आज परधमारत गल तरीही िहद सघटन या जा य छदक सजीवनीन नवपरािणत झाल या िहद

धमारत आपणास प हा शदध क न घया अशी िवनती डॉ आबडकराच िचरजीव थोडकया वषारनी र नािगरी िहद सभकड करतील असाच सभव अिधक

जसा तो रा टरदरोह - तसाच हा धमर दरोह वर आ ही काही ता कािलक लाभासाठी िहद यागा या या क यास धमरदरोह हटलल आह त जर

कोणास अ यायाच वाटत असल तर यास आ ही अस िवचारतो की जर िहद थानच काही नागिरक या भारतरा टरास आज अधःपितत झालल पाहन आप या वतः या िखशात चार प या अिधक पडा या यासाठी िहदरा टरा या शतरस जाऊन िमळाल िकवा रिशया या दिदरनात आप या रा टरासाठी सवर व पणास लावन न झजता जर एखादा लिनन रिशयात दशबधशी आपल सार सबध सोडन दवन जमरनीच वा अम-िरकच नागिरक व प क न तथील मोठा अिधकारी झाला असता तर या नामदर मन या या वाथीर क यास त ही रा टरदरोह हटल असत की नाही तो जसा रा टरदरोह तसाच हा धमरदरोह त जस माणस-कीच क य न ह तस हही न ह

१२ सावरकराच डॉ आबडकराना आमतरण र नािगरी िद १३ -११ -१९३५

ीयत डॉ आबडकर यासी महाशय गली पाच सहा वष र नािगरी नगरात पोथीजात जातीभदो छदक आदोलन बर याच मो या परमाणावर

चाल आहआप या िहदधमार या िन िहद रा टरा या मळासच लागलली ही ज मजात हणिवणार या पण पोथीजात असणार या जातीभदाची कीड मार यावाचन तो सघिटत िन सबळ होऊन आज या जीवनकलहात िटकाव ध शकणार नाही यािवषयी मलाही मळीच शका वाटत नाही आप यापरमाणच िन आप या इतकयाच प ट श दात मी अ प यता परभित अ या य अध यर िन आ मघातक अशा अनक ढीची याद परसिवणार या या ज मजात जातीभदास िनषधीत आलो आह सोबत माझ दोन तीन लखही धाडीत आह वळ झा यास पाहावत

परत ह पतर मी जातीभदािवषयी शाि दक िनषध वा चचार कर यासाठी धाडीत नाही या िपढीत हा जातीभद मोड यासाठी िहद समाज पर यकष कायर अस कोणत क इि छतो याची काही सकरीय हमी पर यकष परावा मनोव ती पालट याची िनिवरवाद साकष आपणास हवी आह अस आपण मसरकर महारा-जाशी झाल या भटीत बोल याच समजत अ प यता िन जातीभद मोड याच दािय व (Responsibility) प यावरच काय त नाही अ प यातही अ प यता िन जातीभद याच पर थ प याइतकच आह भट िन भगी जातीभदा या पापाच भागीदार असन मनोव ती पालट याची साकष दोघानीही एकमकाना िदली पािहज दोघानी िमळन ह पाप िन तिरल पािहज दोष सग याचा परमाण काय त थोड फार अथारत जातीभद मोड याच पर यकष कायर ितथच उ कटपण िन यथाथरपण झाल अस हणता यईल की िजथ बरा मण मराठच महाराबरोबर जवत नाहीत तर महारही भगयाबरोबर जवतो जा यहकारा या परपीडक (tyrannical) व तीपासन महारही इतका मकत नाही की यानी कवळ प य वगारपासनच काय तो मनोव ती पालट या िवषयी सकरीय परावा माग याचा िनरपराधी अिधकार गाजव पाहावा ह मा यापरमा-णच आप याही अनभवास पदोपदी आलल असल

नसती शाि दक सहानभित नको आता सकरीय हमी काय दता त रोखठोक ठरवन काय त क न दाखवा ह आपल मागण या यच न ह तर उपयकतही आह मीही ग या पाच सहा वषारपासन रोखठोक हच काय त कायर ह सतर िहद रा टरापढ इतर परकरणी तसच सामािजक करातीिवषयीही ठवीत आह त सतर यवहारिव याचा िन ज मजात जातीभद पर यही या आचरणात तोडन दाखिव याचा परयोग मा या मत र नािगरी नगरात मो या परमाणात िन या खालोखाल मालवण नगरात यश वी झाला आह परयोग हा परयोगशाळतील एका कोपर यात जरी यश वी झाला तरी यामळ िसदध होणारी शकयता िन िनयम ह सवर-सामा य अस यान तो या परमाणात यश वीच समजला पािहज यासाठी आपण मािगतलला सिकरय

परावा lsquoकाय करता त दाखवाrsquoची मागणी र नािगरीचा जाती उ छदक पकष आप यापरती तरी आपणास कतीनच दव इ छीत आह या तव या पकषा या वतीन ह आमतरण मी आपणास धाडीत आह

जातीभद तोड याचा बहतक यावहािरक कायरकरम रोटीबदी तोड यात सामावलला असतो जो रोटीबदी तोडतो तो वदोकतबदी वा पशरबधी तोडतोच तोडतो बटीबदी तवढी उरत पण ती काही पर यकी पर य-काला तोड याची गो ट न ह वधवराचाच तो पथक पर न इतरानी तसा िम िववाह धमरबा य वा बिह-कायर मानला नाही िन या जोड यास इतर िववािहतापरमाणच स यवहायर मानल हणज सपल या तव जातीभद यवहारात तोडीत अस याचा कोण याही वळी घाउक परमाणात झटकन दता यईल अशा िनिवरवाद परावा हणज यात या यात रोटी बदी परकटपण (जाहीरपण) तोड़न दाखिवण हाच होय ह यानात घवन आप या आगमनाच परसगी साधारण कायरकरम ठव

१) आपण एका पधरव याच आतबाहर सवडीपरमाण र नािगरीस याव य याच आधी एक आठवडा आगाव कळिव याची तसदी घयावी

२) पिततपावनाम य दवळा या भर सभामडपात सरासरी एक हजार बरा मण मराठा व य िशपी कळवाडी परभित अनक प य मडळीच परिति ठत परमख नागिरकापासन तो कामकर यापयरत सवर वगारच प यासह यात अ प य महार चाभार मडळी जवतात इतकच न ह तर महार चाभार मडळी भगीबध सिहत सरिमसळ पगतीत बसतात अस टोलजग सहभोजन आप या अ यकषतखाली होईल अशी सहभो-जन ी राजभोज पिततपावनदास सकट इ यादी पवार प याच समकष िन सह अनकवार झाली आहत

३) आपली इ छा अस यास ि तरयाचही एक सहभोजन होईल यात बरा मण कषितरय व यािदक परिति ठत कटबातील ि तरया -परौढ िन त ण - आप या महार चाभार भगी परभित धमरभिगनी या पग-तीत सरिमसळ जवतील

४) या सहभोजकाची नाव परकटपण (जाहीरपण) वतरमानपतरी परिसिदधली जातील ही अट मा य अस-णारासच सहभोजनात घतल जाईल

५) यथील भगी कथकर याची िकवा आपणाबरोबर पवार प य सयोगय कथकरी कोणी यतील तर याची कथा रातरौ होईल दवळात इतर कथकर यापरमाणच या भगी कथकर यास ओवाळन रीतीपरमाण याच पायीही शकडो आबरा मण चाभार मडळी दडवत करील ी काजरोळकर याचा तसा स मान ग या गण-शो सवी कला होता

६) आपली इ छा परितकल नस यास आपल एक याखयानही हाव असा मानस आह ७) कायरकरमाची जागा पिततपावन मिदर ीमत भागोजीशट कीरा याच स तच आिण सहभोजनािदक

परकरणी अनकल तच भाग घणार यामळ ितसर या कोणाचाही सबध ितथ पोचणार नाही आिण हणन नबरिधक (कायदशीर) अशी कोणतीही अडचण य याचा सभवसदधा नाही

८) हो सवारत मह वाची गो ट ही की अशी लहान मोठी दीडशवर सहभोजन इथ झाली असताही नाव छापन भाग घणार या हजारो सहभोजकापकी कोणा याही जातीन कोणासही जातीबिह कायर ठरिवलल नाही उलट सहभोजन हव यान कल वा कल नाही तरी तो पर न याचा याचा त जातीबिह कायर

क य न हच हच यथील आजच धमरशा तर होऊन बसल आह ती व ति थतीही आपण समकष अवलोका-लच

हा कायरकरम झाला हणज हा रा टरीय पर न सटला अस मान याइतका कोणीही मखर नाही पण तशान वार याची िदशा कळत आपणास काही सकरीय आरभ हवा आिण जर सहा हजार वषार या बलव तर ढी सहा वषारत एव या परमाणावर िजथ कवळ मनःपरवतरनान मोडता यतात तर इतरतर यतीलही ही िनि चती वाट यास हरकत नाही एव यासाठी आ ही ह आमतरण दत आहोत

आ ही िहद आपण िहद या िप यान िप या या धमरबध वा या मरणासह दयात ज उ कट मम व उ प न होत या मम वान ह अनाव त परकट आमतरण धाडीत आह

आपला माझा काही वयिकतक नहही आहच या नहासाठी हणन तरी ह परमपवरक आमतरण वीकाराव

आम या पकषा या दोघाितघा परमख पढार या या स या या पतरावर या याही उ कट इ छ तव घवन ह पतर धाडीत आहोत कळाव लोभ असावा ही िवनती

आपला िवदासावरकर

डॉिशद रािव िचपळणकर MALLA द तोपत िलमय BA LLB सपादक स यशोधक

(सकाळ िदनाक २२ -११ -१९३५)

१३ धमारतराच पर नािवषयी महारबधशी मनमोकळा िवचारिविनमय लखाक १ला

डॉ आबडकरानी यव यास धमारतराचा पर न काढ यापासन अ प य वगार या या हालचाली चाल या आहत याव न अस िदसत की आम या मातग परभित धमरबध या पढार यात बहतकजणाच मत धमर यागा या अितरकी चळवळीस िव दध पडत आह ही सदवाची गो ट आह िहद सघटनवादी जा य छदक पकषाशी सहकायर क न िहद समाजातील ज मजात जातीभदाची याद हाणन पाड यातच आज या अ प यत या रोगापासन अ प याची खरी मकतता होणारी आह धमर यागान अ प या या िहताचीच अिधक नासाडी होणारी असन या या जातीच व व माणसकी िन अि त व ही सवरथा न ट होणार आहत ही गो ट आम या मातग िन चाभारबध या लकषात बहधा आली आह यानी दाखिवल या या िहद वा या मम वािवषयी िहदमातरान याची अ प यता न ह तर ही जातीभदाचीच बडी शकय िततकया लवकर तोडन टाकन याच उतराई होण अव य आह परत अ प या या िहता याही टीन धमारतर ह िकती घातक आह ही गो ट लकषात न आ यामळ महारबधतील काही मडळी बरीच ह लड माजवन रािहली आहत ही चळवळ आज महारा टरात थोडी फलावली आह ती मखय व क न महार जातीम यच होय यासाठी आ ही ही लखमाला आम या महारबधनाच सबोधन िलिहणार आहोत याना या ह लडीत आ हािवषयी धािमरक मम व वा िहद वाच नात जरी वाटनास झाल असल तरीही त जोवर िहदच आहत तोवर आ हास तरी त आमच िहद धमारच िन रा टराच बधच वाटणार आहत आम याच न ह तर या या िहताचीही िचता वाहण आमच कतर यच झालल आह यासाठी धमारतरापासन एकदर िहद रा टराचाच न ह तर याचा वतःचाही त कवढा तोटा क न घणार आहत याची प ट परखा एकदा या या समोर माडावी मग याना ज काय योगय वाटल त त भल करोत या हतन ही लखमाला आ ही िलहीत आहो अ प यत या करर ढीची चीड आ हास िकती आह याया या िन माणसकी या टीनही अ प यता न ट करण अव य आह याची जाणीव आ हास िकती ती पण झालली आह ह आ ही या ढीस िनदारिळ यासाठी गली दहा वष अिव ा त खटपट आम या थलबदध ककषत करीत आहो याव नच िदसन यईल यासाठी आम या या लखमालस आम या महार धमरबधनी या यािवषयी मम व वाटणार या या याच एका िहतिचतकान िन जञाितबधन िलिहलली आह अशा िव व त बदधीन वाचावी अशी आमची इ छा आह िनदान कोणी का िलिहलली असना - तीत सािगतल आह त िकती त य वा अत य आह ह िवविचण झा यास आप या िहताचच होईल यात तोटा तरी काही नाही अशा ितर हाईत बदधीन तरी यानी ही लखमाला वाचावी िन िवचारात घयावी अशी आमची याना िवनती आह या लखमालत आ ही वधमारिभमान िहद वािभमान पवरजािभमान परभित िहदमातरा या अ यदार भावनाची गवाही दवन काही एक िसदध क पाहणार नाही कारण ज महारबध धमारतरा या चळवळीत पडलल आहत त आता या भावना या पलीकड गलल आहत या भावना बळी दवन ज इ ट त साध

हणतात त इ ट याना आता या भावनापकषा अिधक िपरय वाटत ह उघड आह या तव आ ही जर याना अस पटवन दव शकलो की या इ टाला त या भावनाना बळी दवन िमळव शकणार नाहीत इतकच न ह तर त इ ट या भावना या बळच अिधक लवकर याना परा त क न घता यईल िहद व सोड यान याची लाभापकषा हािनच हािन अिधक हो याचा सभव आह तरच याचा हा तापट मागर सोड यास त सोडतील या या धमारतरा या चळवळीच ज ज उ गार बाहर पडल आहत याव न अस हणता यत की याचा धमारतरातील मखय हत हणज अ प यत या यादीपासन त काळ मकत होता याव हा होय कोणता धमर त वाच टीन चागला वत की अ वत बर म की माया िनराकार की साकार िहसक की अिहसक हा पर नच या यापढ नाही या धमारत ग यान याची अ प यता समळ िनघन जाईल आिण त कोण या तरी बिल ठ समाजात सामावल जातील तो धमर यास हवा हीच याची योगय िन वीकायर धमारची कसोटी आह अस या या वतीन वारवार साग यात यत आह आ ही या कसोटीवर याचा धमारतराचा बत घासन घासन अस दाखव इि छतो की याच ह दो हीही हत महार जातीची आजची सवर परकारची पिरि थती िन अव था लकषात घता धमारतरापकषा िहद धमारत िन िहद रा टरा या वजाखाली राहनच अिधक उ कटपण िन िनि चततन साधणार आह इतकच न ह तर धमारतराच ख यात ह लडीसरशी उडी घत यान याची लाभापकषा हािनच शतपट अिधक होणारी आह ती कशी याचा आता करमवार िवचार क १) मठभर यकती यकतीची न ह तर अ प यता महारजाती या जातीचीच गली तर ती गली अस हणता यईल काही यकती बाट या तर कविचत याना एखादी नोकरी िमळ शकल वा मोठी ग हनररी िमळ शकल उलटपकषी बाटनही बबजीरपणापकषा अिधक काही एक हाती न आ यामळ आिण िवशषतः पवीर या सगयासोर याना अतर यामळ अनकाची या परधमारत िन परसमाजात फार ददरशा उडत ज हा शिदध चळवळ नस त हा अस बाटलल िन फसलल िकती तरी लोक तसच िखचपत पडत आताशा शिदध शकय झा यामळ अस यिकतशः बाटलल िकतीएक महार परभित अ प य शदध होवन आप या अतरल या सगया सोयर यात शकय तर प हा िमसळ इि छतात अशा शदधी होत आहत शदधीकताना िहद समाज जसजसा सपणरपण स यवहायर मान लागल तसतशी बाटल यापकी फार मोठी सखया परत िहद होऊ लागल ह या याच वारवार िनघणार या उ गाराव न उघड होत आह िहद समाजा या मखरपणामळ आज बाटन परत आल याना या या नस या पवीर या अ प य जातीतच तवढ घतल जात तरीही िकतीक महार िन मागबध शदध झालल आहत या पर यकष उदाहरणाव नच आमच वरील िवधान िनिवरवाद ठरत त हा यिकतशः ज महार आजवर बाटल याचा या वाट यामळ महार जाती या वा कोणा याही अ प य जाती या अ प यतचा पर न सटत नाही ह उघड आह महारातील काही यकती आजवर बाट याच नस या अस असत तर या परयोगाच काय पिरणाम होतात त तरी पहाव असा मोह पडण सहज होत पण आजवर शकडो महारािदक अ प य यिकतशः िन कविचत लहान थािनक गटानीही बाटलल आहतच याची ि थती जवळजवळ मळीच सधारलली नाही फार काय बहधा इतर जातीत त अ प यच

रािहल आहत इतकच न ह तर महार िखर चन माग िखर चन परभित गट तसच पडन या या या यात दखील त सहसा रोटी बटी लोटी यवहार करीत नाहीत या बाटल याची ि थती बाट यामळ सधारली आह याची यिकतशः अ प यता गली असली तरी त या या जातीस िन बहसखय िहद रा टरास सवर वी मक यान को यवधी अ प याची अ प यता घालिव यास याचाही जवळजवळ मळीच उपयोग झाला नाही ही गो ट अनभवानी िजतकी प ट िन वयिसदध झालली आह की अशा मठभर िन मोटभर अ प या या यिकतशः धमारतरान अ प य जातीचीच अ प यता न ट कर याच कायीर काही एक हण यासारख सहा य िमळणार नाही जर अ प यत या यादीपासन सारा अ प य समाज मकत करण असल तर डॉ आबडकरासारखी पाच प नास मोठी माणस वा एक दोन हजार लहान माणस बाटन भागणार नाही ह स य महार जाती या लकषात त काळ य यासारख आह तो परयोग होवन चकला आह त हा जर महार जातची जात अ प यत या खो यातन िन ख यातन बाहर काढावयाची असल तर पर यक गाव या महारवा यातील दहा पाच माणसानी धमारतर कर याचा काही मोठासा उपयोग नसन जर महार जातची जात िनदान या यातील शकडा न वद माणस तरी धमारतर क धजली तरच या योगाचा काही तरी पिरणाम झा यास हो याच सभव (िनभीरड िद ८ -१२ -१९३५)

लखाक २ रा पण आज या पिरि थतीत काहीही कल तरी शकडा दहापकषा जा त महार मडळी धमारतर कर यास एक तर इि छणार नाहीत आिण दसर की इि छतील तरी धज शकणार नाहीत िनदानपकषी महार जातची जात शकडा ९० तरी बाटण सवर वी अशकय ही व ति थती महारातील कोण याही समजस अशा माणसास नाकारता यणार नाही शकडा न वद महार क हाही बाटणार नाहीत कारण यातील बहतक बाट इि छत नाहीत याची कारण अशी - महारातही ज मजात जातीचा अिभमान िन जातगग या पचायतीचा परभाव कोणा प यास क पना नसल इतका परबळ आह महार या या खाल या भगी धड परभित जातीबरोबर रोटी यवहार कर यास बरा मणा इतकाच ताठ िव दध असतो ही आम या वतः या पदोपदी या अनभवाची गो ट ज तरळक महार आजवर बाटल याना महार जात अ यत नीच समजन धमरदरोही या -जातीदरोही या सारख जातीबिह कत करतात बाटल या बरा मणास शदध क यानतर परत बरा मण जातीत थापण िजतक कठीण जवळजवळ िततकच बाटल या महारास या या जातीत शदध क न थापण कठीण बाटल याची शिदध ही धमारस ध न आह ह महार मडळीस पटिवण कोणा याही इतर जाती इतकच कठीण असत आ ही महाराबरोबर जवताना िजतकया ितर कारान बरा मण मडळी बाटगा हणन आ हास िझडकारीत िततकयाच ितटकार यान आ ही भगयाबरोबर जवताना पाहन आ हास महार लोक बाटगा हणन िझडकारीत सहभोजनात अनक समयी भगी तर काय पण चाभार पगतीस बसलला पाहताच महार उठन जातात मागाना आप या िविहरीवर महार पाणी भ दत नाहीत ही गो ट मातग पढारी ी सकट नहमीच वानभवान सागत असतात ती पर यक िठकाणी अनभवता यत भगीकाम महार अगदी जीवावर बतली तरच एखादा दसरा करील महार भगयास मागास अ प यच लखतातसाराश असा की महार जातीतील खडोपोडी पसरल या हजारो लोकाम य इतर कोणा याही या याहन याना त नीच मानतात या जातीशी रोटी बटी भटी यवहार कडकपण िनषिधलल असन या या या जातीय भावना इतर कोणा याही प य जाती इतकयाच बदधमल अगदी हाडीमासी िखळल या आहत तीच गो ट या या दवदवता धमरिवषयक ढीची उदाहरण हणन ह कोकण घव यथील दापोली िगमवण खड िचपळण सगम वर दव ख र नािगरी राजापर खारपाटण दवगड कणकवली मालवण वगल या सवर तालका नगरातील मोठमोठ महारवाड आिण अनक खडगावच महारवाड आ ही प कळ वळा पायी जावन घरोघर पाहन या या हातच पाणी बळबळ मागवन िपवन अ न वा खा य बदधया खावन आललो आहोत या महारवा यातन िखर ती कदर शाळाघर परचारक पराथरना पतरक - याखयान परभित परचारकी उपायानी सस ज अशी थापलली आहत मोठा महारवाडा हटला की मोठ िमशनकदर आहच या िमशन शाळा िन कदर गली तीस चाळीस वष या महार वा यात ठाणबद परचार फार िदवस करीत आहत त फकट औषध दतात मलाना फकट िचतर आिण खाऊ दतात िहद दवी दवताना फकट िश याशाप दतात महारानी बाटाव हणन चाळीस वष त पर यही पर यकी उपदशीत आल आहत बाट याच लाभ िन िहद धमारस िश या ह पर यही मोजतात मधन

मधन जर एखादा दसरा महार बाटला तर याचा बडजाव क न याला दहा बारा पयाची हणजच या बाप या दीन दिरदरी मतमास खाऊन िवटल या इतर महाराना एखा या ग हनररसारखी वाटणारी नोकरी दवन एकदम मा टर साहब िकवा कचरीत सवर प य याना समतन िशवतात असा पटटवाला क न ठवतात मध मध मोठ मोठ गोर साहब िन मड मा या बाप या महाराना मोटारी उडवीत डामडौलान भट दवन तच सागण सागतात टमचा िहद ढमर खोटा आमचा यश िखर त खरा टमी िखर ती हाrsquo बाहर या महार मडळीस प य जनता अ प य हणन हटाळीत आह आिण ती महार मडळी डोम भगी इ यादी या या खाल या जातीच बरा मण कषितरय बनन िततकयाच ऐटीन याना हटाळीत आहत पण कोण याही महारवा यात बाहर या प य छळान िमशन दाखवीत असल या आिमषान वा चाळीस प नास वष रातरिदवस डासासारखया या या कानाशी चावत असल या या टमी िखर ती हा न शकडा १० महारापकषा अिधक बाटलला महार आ हास आढळला नाही सामा यतः महार हा महार धमारस सोड इि छत नाही कारण त या दवी दवताना भजतात धमर ढीस पाळतात तोच धमर त या या वतःचाच धमर समजतात तो या यावर दसर या कोणी ल या पिडतान वा रावान लादलला आह िकवा दसर या कोणावर उपकार कर याकिरता त पाळताहत ही याची भावना नाही जसा याचा lsquoमीrsquo हा याचा वतःचा जशी याची महार जात ही याची वतःची तसाच याचा धमर हा याचा वतःचा धमर आह तो महार धमर आह - दसर या कोणाचा न ह हणनच पढरी या वारी या वळी महार प ष काय महार बाया काय मल काय हातार कोतार काय शकडो महार चोखा तकयाच अभग गात परमान डो यातन िटप गाळीत गयानबा तकाराम गरजत पायी पढरीकड लोटताना आ हास िदसतात गाव या पालखीचा गाव या दवळाचा या या महार धमारचा महार हा कटटर अनयायी आह कटटर सनातनी आह जी गो ट महाराची तीच चाभार माग बरड परभित य चयावत अ प य जातीची वरील थो याशा चचनही ही गो ट उघड होत की आज या आज महाराची जातची जात आपला धमर सोड इ छील ही गो ट अशकय या यातील शकडा पचाह तर लोक तरी धमारतर क इि छत नाहीत कोणी इ छील तरी धजणार नाही पण जरी अनकानी इि छल तरीही महारातील बहसखय जनता धमारतर क धजणार नाही ही दसरी मह वाची अडचण कारण जर महार एक गटान सलग परदशात बहसखयन एकजट िनवसत असत तर कदािचत त धमारतर क धजत पण आज याची दहा वीस घर एकका गावी असतात कठही त अ यत अ पसखय सारा गाव महारतर बहसखय प याचा यातही महार दिरदरी अिशिकषत िप यान िप याचा दिलत कवत अशी उरलली नाही याच सार जीवन गाव कीशी बदध तो िहद राहन िहदचच मन परवतरन होऊन प य ठरला तर ठरल यातही त मनापासनच गाव की या कायीर याच महाराच राखन ठवलल lsquoमानपानrsquo साभाळ यास त पर असतात या या महारवा यातील मरीआईच वा िवठोबाच दवळात जर भगी वा चाभार वा माग वा वडारी िश लागला तर नािशक या राममिदरात महार िशरताना जस बरा मण मराठ ला या घवन धावतात तसच महार या महारतरावर धावन याची डोकी फोडतात

काय चागल काय वाईट हा पर न िजथ नाही व ति थती काय हा पर न आह व ति थती ही अशी आह अशा आप या जातीस िन जातीधमारस िप यान िप या िबलगत रािहलली ही महार जाती काही महार जरी परधमारत गल तरी आप या पवरजा या जातीधमारस एकदम सोडतील िन बाटतील ही गो टअगदी असभवनीय चटकीसरशी एका वा अकरा वषारत होण तरी दरापा त शदधी करा रोटीबदी तोडा सार या जाती मोडा हा उपदश महारा या गळी उतरिवण आ हास जवळजवळ िततकच कठीण जात आह की िजतक तो बरा मणा या गळी उतरिवण फार काय अ प यता मोडा ह दखील महाराना या या खाल या जाती या परकरणी पटिवण lsquo प याना पटिव याइतकच कठीण जातrsquo प हा धमारतराची इ छा जरी को या गाव या सार या महारवा यास झाली तरी ती दहावीस कटब सार या गावाची शतर होणार याची उघड वा आड पड यान त िहद गाव पावलोपावली अडवणक करणार गावचा महार िहद धमारस लाथाडन दतो ह पाहताच रागावलला खोत घर सोडा हणणार सावकार पस टाक हणणार गावा दवळातील याची आह ती जागा ती बलती त वशीच मानकरीपण त सार गावसबध पटापट तटन तो महार सार या गावचा - आज अ प य असला तरी वसकर असलला िहद असलला - गावचा बाटगा शतर ठरणार बहसखय िहद गावचा गाव एका बाजस - शतर झाल की बाटलली महाराची दहा पाच घर दसर या बाजस िनबरध (कायदा) प तकात काहीही असला तरी उ या गावा या सोनार सतार भट राव पाटील कळवा या या असहकािरतपढ आिण आडवा आडवी पढ िनबरध काय करणार प हा महार ज बाटतील त या या माग िहद धमारत रािहल या सगयासोयर याना िन याच दरावणार बापापासन बटा बिहणीपासन बहीण आईपासन मल ताटातट होऊन ज माच िप याच परक होणार वरी होणार जातीची बजातः िखर ती झाल तरी काही या हजारो िवखरल या महाराना वषारनवष गावोगाव कणी पाटलणी टो या नोकर या दवन साहब करीत नाही मडमा दत नाही अस आज एकक बाटलल महार आढळतात तस यास भटकताही यणार नाही कारण गावात त डाबलल याची गाठ या गाव या खोत पाटला - भटा वा याशी ज माची पडलली मसलमान झाल तरी तीच गत खडगावी दहा वीस मसलमानाची घर - यात ही दहा वीस आणखी बाटगया महाराना त िकती नोकर या दणार - िकती मली दणार न ह मसलमानातही याना कमीना मसलमान कमजात मसलमान हणनच राहाव लागणार - जस पजाबात त सारज नावाच अ प य मसलमान राहतात (िनभीरड िद १५ -१२ -१९३५)

लखाक ३ रा मागील दोन लखाकातील मखय िवधय पढील चच या अनसधानाथर आिण वाचका या िच तावर ठसठशीतपण िबबावी हणन प हा एकदा अगदी थोडकयात साग आिण तोच कोिटकरम पढ चालव - १) धमारतराची चळवळ महारातच फलावली आह इतर चाभार ढोर माग परभित आप या अ प य धमरबध या जाती या ी राजभोज ी बाळ डॉ साळकी ी सकट इ यादी अनक पढार यानी धमारतराची भाषा माणसकीस शोभत नसन यायोग अ प यतचा पर न सटण शकय नाही इतकच न ह तर अशा आततायी घाईन या या जातीच व व िन अि त वच मातीस िमळा यावाचन राहणार नाही अशा अथारची परकट चतावणीही िदलली आह २) अथारतच धमारतरान काय साधणार िकवा िबघडणार याची चचार मखय व क न आप या महार धमरबधशीच करण भाग आह हणज महारा टरातील महार जञातीची स याची एकदर पिरि थती िन परव ती काय आह ितचीच या पर नी मखयतः छाननी कली पािहज आिण ती व नच धमारतरान या महार जञातीची अ प यता िन दराव था सधारल की िबघडल ह ठरिवल पािहज ३) याअथीर कोण याही पारलौिकक वा त वजञानिवषयक हतन हा धमारतराचा िवचार महारातील या मताच पढारी यानी मनात आणलला नाही याअथीर धमारतर आ ही एव याचसाठी करतो की यायोग आमची अ प यता समळ न ट होऊन कोणा या तरी अिहद अशा बिल ठ समाजात आ ही सामावलो जाव हच काय त या चळवळीच सतर प टपण घोिषल जात आह आिण वा तिवक पहाता याअथीर धमारतराच नाव ितला पडल असल तरी चळवळीपढ धमर हा पर नच नसन आपली सामािजक ि थती ऐिहक लाभालाभा या टीन कोणा या गटात रािह यान सधारल हाच खरा पर न या या डो यासमोर आह याअथीर बर म वा माया आि तकय वा नाि तकय त वजञान वा नीित वगर वा नरक स य वा अस य इ यादी टीनी िहदधमर ठ िन इतर कोणता धमर ठ ह ठरिव यासाठी एक अकषरही िलिहण िन वळ िवषयातर होणार आह िहद धमारच त वजञान िकतीही ठ असो वा नसो वद ह ई वरोकत असोत वा कराण असो हा धमर खरा असो वा तो पोटापा यासाठी पवरजािजरत धमर यागण माणसकीस शोभत की काय याचा खल कर यान या बाट पाहाणार या या मनावर काही एक पिरणाम होणार नाही धमारतरान याची जातची जात क हाही अ प यत या यादीपासन मकत होणार नाही धमारतरान याची ऐिहक लाभापकषा शतपटीन हािनच अिधक होणार आहआिण िहद धमारत रािह यानच याची अ प यता जावन याची जात सामािजक या बलव तर हो याचा अिधक सभव आह अस जर रोखठोक पय आिण प या भाषत याना पटिवता आल तरच याचा याच मनावर काही पिरणाम होईल या धमारन अ प यता सटन एका बिल ठ समाजात सामावल जाता यत तो धमर खरा एवढीच याची खर या धमारची आजची याखया आह या याखयपरमाण दखील िहद धमरच िहदरा टरसबधच खर या िहताचा ठरतो अस िनिवरवादपण िसदध होत असल तरच आपण याच समाधान करावयास जाव नाही तर त आ हास अतरल अस समजन पढचा मागर चोखाळावा

४) परथमतः महार जातची जात जर अ प यत या रोगापासन मकत करावयाची असल तर आिण धमारतरान ती गो ट सा य होत अस गहीत धरल तरीही एक गो ट अगदी अपिरहायर आह ती ही की तस काही पदरात पडावयास महार जातची जात धमारतर क न एक गटान मसलमान िकवा िखर ती झाली पािहज दोन चार मो या यकती - वा दोन चार हजार - नस या फटकळपण बाटन काम भागण अशकय ज बाटतील या मठभर महाराना अगदी उ च वणीरय अिधकार िन साम यर जरी परा त झाल तरीही या या यकतीच िहत काय त यामळ साधल - पण त महार हणन न ह या या जातीला ज हजारोहजार महार न बाटता आप या वाडविडला या धमारशी एकिन ठपण राहतील या महार समाजाला त थोड फार बाटलल महार म यासारखच होणार जो जो बाटल तो तो मसलमानच होणार तो महार असा राहणारच नाही lsquoमहारी मसलमानrsquo असा काही वततर वगर असण वा िटकण जर आ ही ज मजात जातीभद मानीत नाही ही मसलमानाची शखी खरी असल तर अगदी दघरट सारच सार महार एकगटी बाटतील तरीही ज दघरट त मठभर वा मोटभर महार बाटन घडण शकयच नाही हणज ज कोणी बाटतील याना महार जात मली आिण महार जातीस त मल अशीच ि थती होणार ही गो ट नस या अनमानाची नाही पर यकष परा याची आह शकडो बरा मण गटच गट बाटल त जस बरा मण जातीस मल बरा मण हणन रािहलच नाहीत तसच आजवर ज शकडो महार यिकतशः िन मठीमठीन बाटल त महार जातीस सवरथा मलल आहत त महार रािहललच नाहीत या या सखदःखाच तर राहोच पण ज म म यच दखील महार जातीस न सोयर न सतक याची अ प यता या बाटगया अव थत गली काय िन रािहली काय त ितकड साहब झाल वा शख झाल तरी बहसखय महार आप या जातीची बजात करणार धमारतराच द क य करणार नाहीत या या सखदःखाशी िन सामािजक अव थशी या बाटगयाचा काहीही पर यकष सबध रािहलला नाही उरल या बहसखय महाराची महार जातीची खरी उ नती जर करावयाची असल तर ती या जातीत राहनच करता य यासारखी आह करता यण शकय आह डॉ आबडकर वा याच अनयायी ह काही बाटावयास िनघालल पिहल महार न हत तो परयोग होवन चकला आह शकडो महार आजपयरत बाटल त ग लोग ली भटकताना महार जातीकडनच बाटगा हणन बहधा िधककारलच जात आहत महारा या टीनही त पितत जातीबाहर टाकलल असच मानल जात आहत याच पाणी महारदखील पीत नाहीत सह तराविध जातीवत महार आप या lsquoसोमवशाचrsquo कटटर अिभमानी असतात ही व ति थती आह त या याबरोबर जवणार नाहीत आप या कळधमारत या या वार याशी दखील उभ राहणार नाहीत पवीर त बाटग िनदान महारात तरी समान मानाच अिधकारी असत बाट यान याच सामािजक थान महारतरात उ च हावयाच थली उलट इतक हीन समजल जात की महारातही त नीचतर गणल जातात मग इतर िहद या टीची गो टच काढावयास नको बाटन ग यामळ काही यकतीना पस चारल जातील काही यकतीचा थोडासा उ कषर होईल पण बाटलल बहतक ददरशतच भटकणार - भटकत आहत आिण या बाटल याच काहीही झाल तरी उरल या बहसखय महाराची हणजच महार जातीची अ प यता िनवार यास वा याची ि थती सधार यास या बाटल या या सि थतीचा वा दःि थतीचा कोणाचाही हण यासारखा उपयोग होणारा नाही उलटपकषी या बाटल या या

सखय या परमाणात महार जातीच सखयाबळ घटल याची शकती कषीणतर होईल महार जात जात या टीन अिधक िवप न दबरळ िन िवघिटत होईल या सवर कारणा तव ह उघड आह की महार जातीची

अ प यता घालरावयाची असल तर ती सबध जातची जात िनदान शकडा ९० तरी सािघकिर या एकदम परधमारत गली पािहज कवळ एक दोन हजारा या वयिकतक िन तटक बाट यान महार जातीची अ प यता नाहीसी होण शकय नाही ५) परत सबध महार जातीची जात एकदम बाटण या या आज या पिरि थतीत िन परव तीव न कवळ असभवनीय आह कारण की महार जातीला या या वाडविडला या धमारचा दवताचा िन कळाचाराचा आजही इतका िचवट अिभमान िन मम व आह की या या शकडा वीस जण दखील एकदरीत एका चार वषारतच काय पण चाळीस वषारत दखील महाराच मसलमान वा िकिर ताव हो यास मा य होणार नाहीत या दवताना तो भजतो ज कळाचार तो पाळतो याची दव की याच गाव की या या दवलसी

भावना या या धमरभो या समजती सदधा या या वतः या जीवनाशी तादा य पावल या आहत िन या पाळ यातच आपल ऐिहक िन पारलौिकक िहत आह ही महार जातीतील शकडा ९० लोकाची तरी आजही अ यत एकिन ठ भावना आह बरा मण जसा भगयाबरोबर जव या या आपल कळाचार सोड या या िखर ती मसलमानािद परधमीरयाच दवताना मानन वतः या दवताना पायाखाली तडिव या या उपदशास लाथाड यावाचन सहसा राहत नाही बरा मण िजतका धमारस पराणपणान िबलगलला आह िततकाच महार हा महार जातीस िन महार धमारस पराणपणान िबलगलला असन यािव दध वाग यास याच मन मळी घतच नाही हीच खरी व ति थती कोणा याही महार वा यात त हास एकदरीतला िनयम हणन आढळल

ऐितहािसक परावा पहा ख ची वीरगाथा

एक हजार वष िहद थानभर मसलमाना या बादशहामागन बादशहानी बरा मण कषितरयाना बाटिव यासाठी िजतक अ याचार क तली जाळपोळ छळ कल िततकच महारािदक अ प यानाही बाटिव यासाठी याना छळल पण अपवाद सोडता को यवधी बरा मण कषितरयािद प य जस आपाप या जातीधमारना म यस दखील न िभता िचकटन रािहल तसच िचवट धमरवीर व या आम या महारािदक अ प य बधनीही गाजिवल या या या या वाडविडला या जातीधमारस जीव दखील धोकयात घालन यानी रिकषल व वास वकीय जातीस िन वकीय धमारस यानी सोडल नाही एका बाटल या अ प याची कथा तर िहद थान या इितहासात अमर िन अदभतच आह ख हा अ प य िहद परथम बाटला गला वपराकरमान िद लीचा बादशहा झाला यादवाची राजक या मसलमानी बादशहान बळान बाटवन िववािहली होती ित या पकषाशी ख न सगनमत क न िद ली या मसलमानी तकतावर चढताच यान अक मात िहद पदपादशाहीचा झडा उभारला वतःस िहद हणवन िद लीला मसलमानी गरथाचा िन मिशदीचा यान कवळ िहदचा सड उगिव यासाठी समारभपवरक उ छद माडला सार या मसलमानी जगात एका िहद

अ प यान कल या या अदभत रा यकरातीन आकात उडाला शवटी ज हा पजाबपासनचा सारा मसलमानी स ताधीश या यावर चालन आला त हा तो वीर सस य रणागणात झजत मला - िहद हणन इतका िचवट वधमारिभमान पिरि थतीन बाटाव लागल या अ प या या अतरगात रकतात िच तात दखील मरलला असतो मसलमानाच त पाचप नास बादशहा या िहदना मसलमान कर यासाठी उपसल या लाखो तलवारी ती मसलमानी बादशाहीची बादशाही धळीस िमळाली - पण आमची महार जात अजनही जाती धमारस िचकटन आह महारची महार आह आप या जातीच वततर अि त व आिण व व सरकषन आह या या जातीच िन जातीधमारच याना इतक अढळ परम वाटत आह उगीच काही या जातीत चोखाम यासारख भगव भकत िनपजल नाहीत हजारो महार वारकरी चदरभाग या वाळवटी भजनात शतकानशतक िवठठल िवठठल या नामघोषान वातावरण ढमढमन टाकीत आल नाहीत मसलमाना या तकताच िन तरवारीच मरा यानी तकड तकड अडवन िहद थानास बळान बाटिव या या या या मह वाकाकषच म तक उडिव यानतर िमशन आल या िमशनन बरा मण कषितरयवाड सोडन सारी शिकत महारवा यातच एकवटली दीडश वष यानी पस नोकर या िनदा औषध शाळा याची नसती उधळपटटी कली पतन या तनातील सार दध महारवा यात साडल पण या पतनची पवीर गोकळात जी गत झाली तीच आम या महारवा यात आजही झाली कोकणातील महारवा यातन तर िमशन उठन चालली एकदर महार जातीत महारा टरात ग या दीडश वषार या अ याहत मा या अती सार या िमशन मडमा िन सार िमळन शकडा १ महार बाटव शकल असतील नसतील महाराची या या जातीधमारवरची िन ठा अशी अढळ आह भाकरी या बाजारभावी दरावारी द याघ याची ती व त नसन महाराचा जातीधमर महारा या जीवनाचाच एक घटक आह ६) आिण यातही अगदी दलरघय अडचण ही आह की जरी कविचत फार मो या सखयन महार जनता धमारतर करावयास दोन चार वषारत िसदध होव शकल तशी इ छा करील ही दघरट गो ट वादासाठी गहीत धरली तरीही महाराची बहसखया धमारतर क धजणार नाही कारण यायोग गावोगाव िन खडोपाडी िव कळीतपण पसरलल या या मठ मठ वसतीच जीवन अितशय दःसह होऊन जाईल धमारतरा या लाभापकषा याची आिथरक कौटिबक िन समािजक हािन शतपट अिधकच होणार आह ह याना धडधडीत िदसत अस यान धमारतर कर याची बहसखय महाराना िहमतही होणार नाही जर महार जात एक गटान सलग वसलली असती वा काही काही तालकयातन तरी बहसखय असती तर कविचत याच सािघक धमारतर याना कमी जाचक झाल असत अस गहीत धरता यत पण आजची ि थती अशी आह की महार ह बहतक खडोपाडी वसणार पर यक ख यात िन गावात याची बहधा दहा वीस घर शभर घराचा महारवाडा दखील अगदी िवरळा इतर अ प याशी याचा काही सबध नाही इतकच न ह तर महार याशी िन ती चाभार भगी परभित जातीची जनता महाराशी परित पधीर उ चनीचपणा या त छतनच फटकन वागतात अशा ि थतीत कवळ अ प यता घालिव यासाठी हणन िहद समाजा या छातीवर िन कवळ िहदना िचडिव यासाठी िहद धमारस महारानी उघडउघड लाथाडल तर यायोग प य िहद याच न ह तर चाभार परभित िहद वा याच अिभमानी असणार या आम या तथाकिथत अ प य िहद

बाधवा याही भयकर रोषास यास त ड दण भाग पडल गावचा हा रोष अगदी नबरिधक ककषत (कायदशीर ककषत) जरी यकत झाला तरी दखील सबध गावच गाव जर अडवन घव लागल तर या मठभर दिरदरी िनराधार महार वसतीच काय चालणार महारा टरात तरी आज िहदच िहद पर यक गावी वसलला यामळ या बाटल या मठभर महारवा यास कोणाचाही पािठबा नसणार सगयासोयर याची दःखद ताटातट फार काय या याच जातीच ज महार आ त या यासारख बाटग झालल नसतील िन महार जातीस िन महार धमारस वाडविडला या परपरपरमाण मदारसारख सरकषन राहतील त महार दखील या बाटल या महाराच शतर होवन उठतील बाप लकास घराबाहर काढील आई मलास पारखी होईल िपरयकरीण परिमकास सोडन जाईल मामा मावशी आ या भाऊ िमतर एकमकाना ज माच अत न नात गोत साफ तटन िहद महार या बाट यापवीर या नातलगाच पाणी िपणार नाहीत घर बदी होणार सोयरीक तटणार हा महार तो मसलमान जातीची बजात या घोटा यात िज हा या या िवयोग दःखान सारी महार जात घरोघर िव हळल फटन फाटन ितच आह तही सखयाबल न टल कौटिबक ताटातटीन घरोघरी वर िन यादवी माजल बर धमारतरा या या लगाची साथ पसरताच महार जातीची ही जी कौटिबक आिथरक धािमरक िन सामािजक वाताहत होईल तीत गावग ना वसल या या या फटकळ हजारोहजार माणसाना मसलमान काय साहा य दव शकल पर यक गावी महारा टरात तरी मसलमानाची वीस तीस घर आहत मसलमान लोकही गावग ना दिरदरी कछ रोटी कछ लगोटी यानाच बहशः ना खायला ना िशकषण ना स ता ती पर यक गावची दहा वीस मसलमान घर यात ही बाटगया महाराची दहा वीस भर पडल या बाटगया महाराना त वतःच कसबस जगणार मसलमान िकती जिमनी वा पस वा नोकर या दव शकणार त िदसतच आह प हा मसलमानही फार मो या परमाणात महारा टरातील पर यक गावी अ प यच आह िहद दवळात उपहारगहात घरी िविहरीवर सावरजिनक जागा सोड या असता मसलमानही गावोगाव अ प यच आह मसलमान झाल तरी अशा परकार गावगा यातील घरगती अ प यता समळपण जाणार नाही उलट महारी अ प यता गली अस घटकाभर मानल तरी मसलमानी अ प यता बोकाडी बसणार कारण माग परा यािनशी दाखिवलच आह की पजाबबगाल मदरास परभित सवर परातातन बाटल या अ प या या अ प य िखर चन कमीना रगरज परभित हीन मसलमान हणन िनरा या जाती पडल या आहत lsquoअ सलrsquo मि लम वा िखर चन या बाटगयाना अस यवहायरच मानतात आिथरक ददरशाही तीच राहणार कारण धमारतर कल या त धमारतर फार मो या सखयन महारानी कल तरी मळातच मठीमठीन गावग ना पसरल या या हजारोहजार बाटगया महाराना मिह याच मिह याला आिण ज मभर काय शौकत अ ली वा िम गौबा मनी ऑडररी धाड शकणार आह मि लमाच िपढीजात बादशहा ती गो ट क शकल नाहीत वतः जवढ ीमान िमशन पण याना आज ज मठभर बाटल आहत या बाटल या महारानाच ज मभर पोसता यत नाही - मग मोठा या नोकर याच नावच दर गाव या बहसखय धन बिदध

स ता हाती असल या िहदना धमारतरान िचडिव यानतर मठ मठ महार घराची िकती ददरशा होईल याची क पना पर यक गाव या महारवा यान आप यापरती करावी त हा धमारतरान महारा या सबध जातीची अ प यता जाईल ह शकय नसन उलट या या जातीची भयकर कौटिबक आिथरक िन सामािजक ददरशा उड याचा उ कट सभव आह जर कधी अ प यता जावनही वरील ददरशा पण टाळता यणारी असल तर ती िहद वा या वजाखाली राहनच आिण िहदसमाजाच मन परवतरन क नच होय याला दसरा मागर नाही जो दसरा एक मागर धमारतर हा आबडकर सचवीत आहत यान अ प यता जावन महार जातीची उ नती तर होण नाहीच पण उलट महार जातची जात नामशष होणारी आह सोमवशी महार असा जगात उरणार नाही मसलमान होण हणज महार जातीचा म य महार राहन अ प यता जाईल तर ती शोभा जातच म न महाराच व वच मा न वाडविडलाचा महारवश असा जगातन नाहीसा क न िनवरश क नजी अ प यता जाणार ती गली काय न गली काय सोमवशी महार जञातीच टीन सारखीच मन य म यावर याला अलकार घातल काय िन न घातल काय सारखच पण महार राहन िहद राहन अ प यता जाण शकय आह काय होय होय होय जर काही शकय असल तर तच काय त शकय आह इ ट आह सापकषतः ससा य आह यातही आज या सारखी ससधी पवीर क हाही आलली न हती कारण आज लकषावधी प य िहदच या अ प यत या समळ उ चाटनासाठी परामािणकपण झटत आहत आयरसमाज दवसमाज िहद महासभा रा टरीय सभा अशा परमखातील परमख िन क यारतील क यार भारत यापी स था आम या आजवर या अ प य धमरबधना आिण रा टरबधना पवार प य हणज पवीर ज अ प य होत पण आता प य झालल आहत अस lsquoपवार प यrsquo क न सोड यासाठी या अ प यत या िवषवकषा या मळावर कर हाडीच घाव घालीत आहत अशा वळी या िहद प या याच खा याशी खादा िभडवन जर िहद अ प य या याही कर हाडीच घाव सगनमतान या िवषवकषाच मळावर घाल लागतील दोष सवारचा सवरजण िमळन तो सधा या अशा मनिमळाव व तीन ही सधारणा करतील तर ही सधारणा दहा वीस वषारच आता िनि चतपण होऊ शकल हा िवषवकष उ मलन पड शकल जर आम या चाभार माग वडारी परभित तथाकिथत lsquoअ प यrsquo धमरबधना ही पिरि थती पाहन अ प यता उखडन टाकच टाक िहदच िहद राहन धमारतराच द क य पराण गला तरी न करता िहदच िहद राहनच धमारतराच द क य पराण गला तरी न करता िहदच िहद राहनच अ प यतला गाडन टाक हणन पणर िव वास वाटत आह यानी तस कर याचा कतिन चय कला आह तर कवळ महारबधनीच असा कलदरोह जातीदरोह िन धमरदरोह कर याचा पापी िवचार मनात का आणावा अ प यता मार याचा महामतर आता सापडला आह तो मतर हणज िहद सघटन ज मजात जातीभदो छदक िहद सघटन आता वीस पचवीस वषारच आत अ प यतचा नायनाट आ ही क न दाखव तरच आ ही खर िहद

(िनभीरड िद २९ -१२ -१९३५)

१४ र नािगरीन अ प यतची आिण रोटीबदीची बडी कशी तोडली िहद रा टरा या उदधारासाठी आिण जगातील परबळात परबळ रा टरा या मािलकत याची गणना हावी इतक साम यर यात आण यासाठी काय काय काय कली पािहजत याच िटपण करण ही गो ट िकतीही आव यक असली तरी या कायारपकी लहानातील लहान कायरही पार पाड यापकषा त िकती तरी सोप असत िहद थान ह पिह या परतीच रा टर कस होईल असा पर न एखा या परीकषत घातला तर मराठी पाचवीतील मलही एका अ यार तासात एकक फककड योजना कागदा या िचठोर यावर भराभर िलहन दतील पण या योजनपकी अगदी सो यातील सोपी गो टही कर याची धमक िन िचकाटी अगी बाण यास िन त कायर क न दाखिव यास शतक लोटली तरी अपरीच पडतात कारण योजना आखण ह नहमीच सापकषतः सोप असत ती पार पाडण योजनतील क य क न दाखिवण ह शतपटीन अवघड असत भककम घर कस बाधाव याची फककड परखा कोणाही िश पजञास दस पडी दताच आखन घता यत पण या परखपरमाण त भवन बाधन पर कर यास लागणारी हजारो पयाची रककम म िन नट याची जळवा जळव क न त भवन उभार याच कायर पार पाडण ह या कागदी योजनपकषा िकती दघरट असत पण खरा उपयोग या घर बाधन पर कर याचाच असतो घराची नसती परखा िकतीही पिरपणर िन सोयी कर भासली तरी या घरा या परखत काही कोणास राहता यत नाही थडी वार यापासन वतःच रकषण करता यत नाही अस असताही आज जो तो आप या िहद रा टरा या उ थापना या नस या परखा आखीत बसलला आह योजना आखणही अव य असत पण योजना हणज पतीर न ह खर काम हणज काय काम कराव ह नसत सागत बसण नसन त काम क न दाखिवण िनदान त काम क लागण ह होय पण त दघरट या तव काम क न दाखिव यापकषा ह कल पािहज त कल पािहज या या सो या चचतच माणस आपला वळ घालिवतात अशी िटपण कर यातच आपण ज करावयाच त दशकायर करीत आहो अशा खो या समाधानान आ ही बहतकजण वतःची फसवणक क न घत आहो जर ह आपल रा टर उदधारावयाच असल तर यव कल पािहज िन यव कल पािहज अस आ ही त हास सागाव िन त ही आ हास सागाव यात सारा काळ िन शकती स या खिचरली जात आह व तपतर मािसक पिरषदा उ सव या यातील सार िलखाण िन चचार पहा योजना मनोरथ परोपदशपािड यम यानी भरल या काय काय कल पािहज याची िटपणवार िटपण लाखावारी पनः प हा तच तच दळलल दळताहत ह अमक कल अस सागणारा लख कल या कामाच परितव त (Report) अगदी िवरळा अमक अमक कल पािहज ह ज रान या या िपढीन सािगतल तच िटळका या तच आम या िप या सागत आहत योजना लाखो लोका या आता त डपाठ झा या आहत पण अमक कल या योजनपकी अमक काम झाल ह सागणारा लाखात एक आढळणही दघरट काम कर याच साहस िन नट िन उरक हीच आमची मखय उणीव शकडो काम याची यान आप यापरती कली तरी होणारी आहत पण जो तो दसर यान कायर कराव हच साग यात आपल काम सपलस मानतो

तोच दोष अ प यता िनवारणा या कामीही आढळन यतो अ प यता िनवारण कराव या मताच हजारो लोकही या पर नाचा शा तराथर मिथताथर अथर याचाच का याकट करीत बसल आहत तही अव यच आह पण मखय काम हणज यान यान िनदान आप यापरती तरी अ प यता परकटपण िझडका न आप या घरीदारी सवर यवहारात अ प याना प यासमान वागिवण हच असता या त वा या यवहाराचा पर न आला की वतःच माग माग घतो अपवाद असा लाखात एखा याचाच यकतीची ही गो ट मग एखाद मोठ नगर या नगर अ प यता तोडन मोकळ झालल सापड याचा योग सबध िहद थानात दहा पाच िठकाणीही आढळण कठीण तीच गो ट रोटीबदी तोड याची या तव र नािगरी िन प कळ अशी मालवण या दोन नगरानी अ प यतचा आिण रोटी बदीचा नायनाट क न ज एक रा टरकायर आपाप या ककषत ती पार पाडल आह याच परितव त (Report) या नगराना भषणावह िन इतरास जस उ तजक तसच अनकरणीयही होणार आह इतदथर या लखात मखयतः र नािगरी नगरी अशी (as a city) या पशरबदी रोटीबदी या यादीपासन िकती मकत झाली आह आिण कशा कशा साधनानी िन पायर यानी तशी मकत होऊ शकली त थोडकयात आ ही या लखात दाखव इि छतो िकल कर मािसकात lsquoअमक कल पािहजrsquo अशा नस या योजनाच आमच परिसदध झालल अनक लख पजाबपयरत हजारो वाचकाना फार आवडल अस वारवार प ट झाल आह त आम या कायार या टीन आ हाला समाधानकारक वाटणारच परत lsquoअमक एक काम लहान हणा मोठ हणा पण नसत करावयास ह या या कामा या िटपणीतच न ठवता क न टाकलrsquo अस सागणारा आिण त कस करता यत याचा यश वी झालला परयोग लोकापढ माडणारा हा लख नस या ताि वक वा टीका मक लखापकषा कमी मनोरजक वाटला तरी अिधक उपयकत िन िहतावह आह अस जाणन जर वाचकानी लकषपवरक वाचला आिण यापरमाण वतः या नगरातन िकवा िनदान वतः या यवहारातन तरी अ प यतचा नायनाट कला तर आ हास शतपटीन अिधक समाधान आिण आप या िहद रा टराची शतपटीन अिधक सवा होणारी आह र नािगरीत दहा वषारपवीर महारा या सावलीचा िवटाळ खरोखरीच मानीत महार िशवला तर सचल हणज कप यासदधा नान करणार हजारो लोक असत कमरठ बरा मणा या घरी महार हा श दसदधा उ चारण अशभ समजन lsquoबाहरचाrsquo हणत मग शाळातन याची मल सरिमसळ बसवण क हाही अशकयच िज यात तर अ प यता याहनही कडक चाभार महार भगी याची आपसातही तशीच कडक अ प यता कोणी कोणास िशवणार नाही जवळ घणार नाही घरी जाणार नाही महार चाभार भगी ही नाव प य लोकाम य िशवी हणन वापरली जात महारही भगी कठला हणन दसर या महारास िशवी दत अशा ि थतीत सन १९२५ या गणशो सवात आ ही अ प यत या घातक ढीस उ चाट यासाठी चळवळ आरिभली ित यापासन िहद रा टरा या सघटनस कवढा अडथळा होत आह ती िकती अ या य िन अध यरही आह परभित िवषयावर याखयानाची लखाची सवादाची झोड उडवन िदली इतर काही मोठ कायर होत नाही तर िनदान ह एवढ एक तरी रा टरकायर तम यापरत क न टाका ह कायर करण सवर वी

तम या या या या या हाती आह इ यादी परकार बिदधवाद क न लोकमत बर याच मो या परमाणावर अनकल क न घतल पण त कवळ त वापरत पर यकष कायर कर यास त वतः आच न दाखिव यास मठभर माणसही पढ यईनात तरीही जी काही माणस अ प यता वतः पाळणार नाही अस हणाली यास घवन सो यातली सोपी गो ट हणन महारवा यात भजन कर यास जाव लागलो १) महारवा यात भजन िन पाहणी कर या या कामास आरिभल महारास गावात आणन भजनास मडळीत बसिवण याकाळी इतक कठीण होत की ही पढ आलली वयसवक मडळीही त क धजनात या तव प यानीच महारवा यात जा याचा कायरकरम आखला पण परथम परथम महार वा यात वा चाभार वा यात आ ही पाढरपशी लोक गलो की महार चाभारच घराबाहर यईनात हाका मार या तर घरात नाय हणन आतनच कोणीतरी सागाव आ ही वतः सतरजी बरोबर नऊन अथरली िन बसलो तरी त बठकीवर बसनात यानाही त सकट वाट कधी सात ज मी न घडलली गो ट िक यक महारचाभाराना lsquoबामणावा यानीrsquo या या वा यात याव याचा िततकाच ितटकारा वाट अधमर घडलास वाट की िजतका भटािभकषकािद प याना वाटत अस बळबळ भजन क न मडळी घरी परतत त हा घरोघर एकच गमत उड कोणाची आजी कोणास घरातच घईना कपड बदल या या अटीवर काय त कणी घरात जाव शक भजनाला यणार या मडळीतच काहीजण ती गो ट आप धमर हणन करीत सदधमर हणन न ह या तव त घरी जाता वतःच होऊन नान करीत मग घरात िशवत इतकयावरच गो टी थाबली नाही दहा पाच वळा महारवा यात रातरी भजनास आिण नतर दसरा सकरात परभित परसगी सोन वा ितळगळ वाट यास अ प य व तीत जावन परत यवन आ ही मडळी गावभर तशीच िशवाशीव पदधतशीरपण कालिवतो ह पाहन यास सघिटत िवरोध होव लागला महारवा यात जावन नान न करता घरात यणार या आ हा मडळीवर या पापासाठी बिह कार टाक या या भयान परायि चत घण भाग पाड याची धमकी िमळाली ी आ पाराव पटवधरन याना या या गावी बिह कारही पडला होता त परिसदधच आह पण या िवरोधास

न जमानता िहद सभची बरीच मडळी वारवार महार चाभार वा यात जावन याच पाणवठ िनरीिकषत औषध टाकन िनरोगी करीत झाडझड करीत तळशी फलझाड लावीत भजन करीतसाबण वाटन कपड धववीत आिण घरोघर परत जात होता होता कवळ सवयीमळ लोकास त मानवल तवढा िवटाळ िढलावला पण ितथच जर चळवळ थाबती तर ितथच ती खरटन जाती पढची पायरी घत यावाचन मागची माग पडत नाही यासाठी महारवा यात जावन भजन करण समाजा या सवयीच होत न होत तोच महारचाभाराना गावात आणन सिम भजन कर यास आरिभल २) अ प यासच गावात आणन सिम भजन याखयान इ यादी समारभ यातही परथम तीच अडचण तीच खळबळ भरव तीत प य मडळी चाभार महारास भजनात वा सभत सरिमसळ घ यास िजतका ितटकारा करीत िततकाच त महार चाभारही ितथ बस याचा ितटकारा करीत यासही त आवडना यास आवड त भीत मो या क टान पस दवन दखील दहा पाच मडळीना गावात परकटपण आम या सघटक प य मडळीसह एका बठकीवर बसन भजन कर यास वा एखा या सभत एकाच टोळकयात उभ

राह यास मा य क न आणाव गावात चालताना सवारसमकष या या खा यावर हात टाकावा हातातील व त उघड उघड यावी घयावी की यायोग अ प यास िशवन घ याची िन नागिरकाना याना िशवताना वारवार बघ याची सवय लागावी हळहळ लोकाची मन वळवन काही पालखया या िमरवणकीत िन िद यात अ प यास जागा िमळ लागली काही िहद सघटनािभमानी दकानदारानी आप या दकाना या पायर यावर उभ राह िदल काहीनी नतर इतरापरमाण या या हातात वह त सामान द याचा द न न टाक याचा पिरपाठ पाडला ३) शाळातन मल सरिमसळ बसिव याच आदोलन सन १९२५ पासनच िहदसभन हाती घतल अ प या या शकषिणक उ नती तवच न ह तर अ प यत या भावनवर या मळावरच कर हाड घाल यासाठी शाळतील मलाना सरिमसळ बसिव याची सवय लावण हा सव तम उपाय होता पण तो िजतका दरवर पिरणामकारक िन मलगराही िततकाच दघरटही होता सार या िज यात शाळाशाळातन अ प य मल कठ गडगया या कपणा या िभतीपाशी उघ यावर तर कठ बाहर या ओ यावर िकवा पडवी या कोपर यात दडपलली या या पा या पि सलीस मा तरही िशवत नसत काही मा तर या मलाना मारावयाच तरी छडी फकन मारीत दोन चार अपवाद सोडल तर कठही सरिमसळ मल बसिव याच नावही काढ याची सोय न हती वतः र नािगरी िन मालवणला एकही शाळा सरिमसळ नस सरकारी एक अधीर क ची आजञा - मलात भदभाव न कर याची १९२३ सालची होती पण ितला कल बोडारनही कठ या टाचणाला टाचन टाकली होती ती सापडणही कठीण गल अशा ि थतीत िहदसभन तो पर न सन १९२५ त हाती घतला दापोली खड िचपळण दव ख सगम वर खारपाटण दवगडमालवण परभित य चयावत मोठमो या नगरातन दौर यावर दौर काढन याखयानाची झोड उठवन लोकमत वळवन अनक शाळातन मल सरिमसळ बसिवली र नािगरी नगरात तर पर यक शाळच परकरण वततर लढवाव लागल या कामी वाणी बरा मण वगारपकषाही मोठा तरासदायक िवरोध मराठा कळवाडी भडारी परभित अिशिकषत िन व तपितरय वाचना या अभावी याना िहद रा टरा या सघिटत आकाकषाची आच अशी लागललीच न हती या वगारचाच िज हाभर गावोगावी झाला कोतवड फ डा कणकवली िशपोशी कादळगाव आिडवर परभित साठ स तर गावी सप िवरोध मारामार या परसगी जाळपोळ याची नसती धम चकरी उडाली कल बोडर डगमगल िज हा बोडारन तर १९२९त सरिमसळ बसिवण अव य नसाव हणन िव दध ठराव कला पण िहदसभन िचकाटी सोडली नाही इकड लोकमत वळवीत ितकड विर ठ अिधकार याकड िन िविधमडळापयरत सारखी चळवळ चालिवली यातही या या मलासाठी ही धडपड त अ प यच मल धाड यास िसदध नसत भीतीन काही पण प कळस भीित न हती ितथही मल शाळत धाडीनात कारण याना िशकषणाच मह वच कळना आईबापास तीन तीन पय पगार दवन पा या पि सली फकट दवन कपड दवन महार चाभार भगी मल शाळातन बळबळ बसवावी लागत पावसा यात यानी हणाव lsquoछ या या शाळत मल धाडतोrsquo यापरमाण सभन छ या या या या हातात पड या की लगच या अ प य मलानी गगारा यावा पण हळहळ या यातही िशकषणाची बरीचशी आवड उ प न झाली मालवण र नािगरी परभित िठकाणी या या मोठमो या पिरषदा सभा भरिव या हजारो पयाचा यय

िन सात वष सारखी चळवळ करता करता शवटी र नािगरी नगरातीलच न ह तर िज हाभर बहतक शाळा सरिमसळ बस लाग या सरकारी आजञाही िनःशक भाषत lsquoसरिमसळ बसवाrsquo हणन कडकपणा या िनघा या कल बोडरही धीटपण या वतरव लागल िहदसभन पर यक गाव िटपन िटपन वरचवर पाह या क या चो न मा न अनक शाळातन मल िनराळीच बसत पण परितव त तवढ वर खोटच धाडीत की मल सरिमसळ बसतात त सवर परकार उघडकीस आणन आणन काही मा तराना दड करिवल दोन चार शाळा बद झा या अशा अनक उपायानी शवटी शाळातन आज अ प यता उखडली गली आह मल िज हाभर सरिमसळ आहत पढील िपढीची अ प यतची भावना लहानपणा या सवयीनच न ट यामळ शाळातन मल सरिमसळ बसिव यात अ प यत या मळावरच कर हाड पडली आह शाळातन मल सरिमसळ बसिव यान एका बाजस अ प याच िशकषण िन राहणी सधा न ती उ नत होतात िन दसर या बाजस अ प यातील अनक िव याथीर आप या बरोबरीन िन परसगी अिधकही बिदधमानही िन चलाख अस शकतात या अनभवान प याचा खोटा अहकार नाहीसा होतो लहानपणा या समत या सोबतीन िशवािशवीची िन िवटाळाची जाणीवच उखडली जात यासाठी अ प यता -िनवारणा या सवर साधनात शाळातन मल सरिमसळ बसिव याच साधन ह फार पिरणामकारक आह असा िहदसभचा ठाम िस दात होता ितन सहा सात वष या पायी िकती क ट सोसल त ित या पचवािषरक परितव ता या दोन भागात पर यक कायरक यारन अव य वाचाव असा आमचा अनरोध (िशफारस) आह गहपरवश शाळातन मल सरिमसळ बस याची चळवळ िज हाभर चालच असता र नािगरी नगरात अ प यतची हकालपटटी घरातनही हावी हणन सन १९२७ पासनच िहदसभन गहपरवशाचा उपकरम कला दसरा िन सकरात या दोन िदवशी सोन िन ितळगळ वाटावयासाठी बरा मण कषितरय व य परभित जाती या मडळीसहच महार चाभार भगी याचही दोन दोन लोक घवन िहदसभ या वतीन घरोघर जाव िन अगणातनच िवनवाव की lsquoआ ही सोन यावयास आलो आहो आपण आप या घरी िखर चन मसलमानािदक अिहदस िजथपयरत यव दता ितथपयरत तरी आ हा िहदस यव याव अिहदहन दखील तम या िहदधमरबधस अ प य लखण हणज िहदधमारसच अपमािनण िन उपमिदरण न ह काय या िवनती सरशी काही िहदच दय कळवळाव यानी महारािदकासह सवारस ओटीवर कणी तर बग यातही नवन ितळगळ िन सोन याव घयाव िहदधमरकी जय या जयजयकारात मडळीनी परताव परत पिहली दोन वष अनकानी अगणातच यवन ितळगळ िन सोन याव घयाव घरात यऊ दऊ नय काहीनी तर रागावन अपश द बोलन अगणातन दखील बाहर चालत हा हणन सागाव पण तरीही न रागावता सभ या वयसवकानी यास समजावीत परताव दोन चार वष हा उपकरम सारखा चाल ठवला तीच ढी होत गली शवटी सन १९३० वषीर या दसर यास गावभर सरसकट सोन वाट यानतर घरी यणार याची वतरमानपतरात नाव छापली जातात ह माहीत असताही शकडा ९० टकक घरानी अ प यासह सवारस घराघराम य अिहद यतात तथवर नल कोणी पानसपार या बग यात क या तर कोणी पढ वाटल

अगणातन परतवन दणारा एकही िनघाला नाही बाजारातील बहतक दकानातन (उपहारगह सोडन) सरसकट परवश अ प याना िमळ लागला त हा तो उपकरम पढ अनाव यक हणन सपिवला ि तरयाच हळदी कक समारभ सधारणच िन तरीच िवशषच वाकड अशी समज आह यातही याना एखादी सधारणा पटली वा आवडली तरी ती आचर याची िकवा बोलन दाखिव याचीही वततरता नसावयाची अशाही ि थतीत या यातनही अ प यतची भावना काढन टाक यासाठी याखयानािद बिदधवादानी मनोभिमका साधारणपण अनकल क न घत यानतर सिम हळदीककवाच समारभ चाल कल सन १९२५ म य पिह या हळदीककवात अ प य ि तरयासदधा काही क या प य ि तरयात िमसळनात आिण उलटपकषी या महारचाभारणीस वह त कक लाव यास सार या र नािगरीम य मो या परयासान अवघया पाच प य ि तरया िसदध झा या पढ उसा या गा या लट याच िकवा पढ वाट याच आिमष अशा वळी दाखवाव अ प य ि तरया यामळ प कळ यत चाल या आिण बिदधवादा या बळ प य ि तरयाची मनही िनवळत जावन या हळदीकक समारभातन शकडो ि तरया कतर य हणन मनमोकळपण पर पर हळदीकक दव घव लाग या पढ यातरा सभा समलनातन गावात परितपरसगी ि तरया वा प ष प या प य भदभाव िवस न सरिमसळ बस यािफर याची रीतच पडली िन प षा या परमाण ि तरयातही अ प य ि तरयाचा सावरजिनक परसगी तरी िवशष िवटाळ वाटनासा झाला गा या सभा नाटकगह पवीर नाटकगहातनही अ प य ि तरया िन प ष प यापासन िनराळ बसत सभन ती ढी मोड यासाठी परय न क लागताच परथम परथम मोठी बाचाबाची होई एकदा ब सावरकरा या उशाप नाटका या परयोगा या वळी फकट खचीरची ितिकट दवन अ प य मडळीस ब या सरिमसळ अस परमख थानी बसिवल आिण ि तरयासही ितिकटापरमाण सरिमसळ बसिवल त हा खचीरवर महाराना पाहन एवढा ग धळ झाला की मिज टरटलादखील शातताभगाची भीित वाटन म य पडाव लागल पण ब सावरकरानी वतःची हमी दवन सवारचीच समजत घालन महाराचा सरिमसळ बस याचा हकक पर थािपला हळहळ ती रीतही समाजा या अगवळणी पडली तसच गावातील गाडीवाल पवीर अ प यास आत घत नसत यासाठी या याशी अनक वळा चचार क न मसलमानास घता अ प य आपल िहद याना कस टाकता rsquo अशी समज पाड यात आली काही वळल पण काहीनी lsquoनोकरी सोड पण महार चाभाराना गाडीत बसिवणार नाहीrsquo असाही तरागा कला ज वळल या या गा यातन महाराना वखचारन घवन िहदसभची मडळी काही िदवस उगीच गावात बदरावर िफरावयास जात हत हा की लोका या टीन त य पाह याची सवय हावी हळहळ तीही रीत अगवळणी पडन गा यातन अ प यतची हकालपटटी झाली िहद बड पवार प याची आिथरक ि थती सधार या तव याना भाडवल दवन बड घतला िन िशकिवला पवीर बडवाल मसलमान असत त िहदची इ छा नसली तरी मिशदीव न िहद या िमरवणकी जाताना वा य बद ठवीत ती ढी पाडीत या तव सवर िहदनी हाच पवार प याचा बड लावावा असा परचार कला िन र नािगरी या

िहद वािभमानी समाजान कसोशीन तो िनयम पाळला यामळ दसरा मह वाचा लाभ अ प यता स कारातही न ट झाली हा झाला लगनामजीतन सनईवा यासारखच ह अ प य बडवाल बरा मणािदका या याहीिविहणी या दाटीत सरिमसळ िमरव लागल वाव लागल अ प याच पवार प य झाल आिथरक ि थती सधार यासाठी कोटर कचर यातन अनक पवार प याना नोकर या लावन िद या पवार प य मळा िन दवालय परवश सन १९२६ पासनच दवालय परवशाचा पर नही हाती धरला होता गणप य सवासाठी एक महार चाभार भगयाचा मळा काढला पण ती अ प य मलही आपसात िशवनात यईनात चण खाव वाटला तर यत पण महार हा चाभाराच चण खाईना तो भगयाच त सार जमिवल तर या म यास िशकिव यास जागा िमळना अगण िमळना पढ यास िशकवन सावरजिनक गणपती िवठठलमिदरात अस ितथ मो या सायासान बाहर अगणात दर उभ राह या या करारावर अनजञा िमळवन नल तथ म यान एकच खळबळ उडाली शकडो लोक त अदभत बघावयाला भोवती दाटली - पण दहा दहा हात अतरावर दसर या वषारपयरत एकदरीतच अ प यता वरील नाना बाजनी कल या आघातामळ इतकी घायाळ झाली होती की तो पवार प य मळा दवळा या अगणातन पायरीवर लोकानीच आप या आगरहान नला आिण शकडो लोक याला िशवन तसच दवळात या सभत जावन बसल ह क यदखील अनक ज या लोकास भर टाकारी वाटल पण आणखी दोन वषार या आत सन १९२९ ला या पवार प य म याचाच अिखल िहदमळा झाला मिटरक वा कॉलजपयरत िशकल या िव या यारपासन तो वततर धद करणार यापयरत शभर िनवडक प य त ण या पवार प य म यात िमसळल आिण हजारो लोकासमकष िन या या टा या या अनमोदनात या िवठठल मिदरा या भर सभामडपात परवश कला पवार प यासह अधार तास टोलजग अिखल िहद म याचा कायरकरम सभामडपात झाला या िदवसापासन हणज १९२९ पासन िवठठल मिदरात गोकळ अ टमी परभित उ सवात अधनमधन कीतरनात सभात दवालय परवशास अनकल असल या शकडो लोका या साहा यान पवार प य मडळी आजवर परकटपण जात आहत दवालयपरवशास असमत असणारा वगर या क यास िनषधीत आह दवळात पढ पवार प यासह एका एकादशीस दोनश तीनश िहद त णानी सभामडपात परकटपण एक तासभर भजन क न याच छायािचतरही घतल साराश िवठठलाच मिदर पवार प य त णवगारन सरसहा उघड कल समाजा या दसर या ज या मता या वगारन त सरसहा स मितल नाही अशा समाजि थतच पिततपावना या अिखल िहद मिदराची थापना होवन दवालय परवशाचा पर न िनरा याच रीतीन पण अ यत यश वीपण िनकालात िनघाला पिततपावनाची थापना ज या दवळास य चयावत िहदस उघड याची खरी िक ली ज या पचापाशी सापडणारी नसन न या अिखल िहद दवालया या पचापाशीच िमळ शकत ह त व ओळखन िहदसभन एक अिखल िहद दवालय बाध याच ठरिवल ज या दवळास उघड याच समाजा या मनात आल तरी नबरिधक (Legal) अडचणीही मागारत आड या यतात परत अिखल िहद न या दवळात प या प य समाज बखटक एकतर पजा पराथरना कर यास िशकला ती सवय लागली की ज या दवळाच एक तर मह वच कमी होत िकवा ितथ

प या प य िहद जाव यव लाग यात अिन ट अस काहीच वाटनास होत या तव िहदसभ या िवनतीव न दानशर ीमत भागोजीशठ कीर यानी दोन अडीच लकष पय खचरन पिततपावनाच अिखल िहद मिदर िन स था थापन आजवर चालिवली आह या अिखल िहद मिदराची कीतीर भरतखडभर इतकी दमदमली आह की ितच वणरन इथ दण अनाव यक हाव र नािगरीस अ प यत या द ट ढीत वरील सवर परकार या आघातातनही जो थोडा दम उरला होता तो या ी पिततपावन स थ या थापनसरशी उखडन गला हजारो प या प य तरीप ष आज चार वष सरिमसळ दाटताहत पोथीजात जातीभदा या मानीव उ चनीचततस थारा न दता िहदमातर िततका िजथ एकमखान सािघक पजापराथरना क शकतो आिण करतो अस िहद जातीच ह एक रा टरीय कदर होवन बसल आह तथ चाळीतन बरा मण कषितरयादी कटबासहच पवार प य कटबही समानतन शजारी शजारी राहतात िविहरी बागमडप सवर िहदमातरास समतन वापरता यतात व छता परभित पर यकष गणाचा तवढाच भद मानला जातो अमकयाच जातीत ज मला यव याचसाठी कोणी ज माचा उ च वा नीच प य वा अ प य मानला जात नाही र नािगरी या िहद समाजानही या िनयमानी या स थस आ मसात क न ितला रा टरीय व प आणन िदल िक यावरील शठजीच भाग वराच मिदरही पवार प यास उघड झाल अिखल िहद उपहारगह दहा वषारपवीर र नािगरीस उपाहारगहािद जागी अ प यास चहा परभित पदाथर मागारवर उभ राहन वतः या कपात वा नरोटीत द न ओतल जात मसलमानािदकास बाक कप दवन वागितल जाई अ प यता िनवारणाची चळवळ बळावता बळावता ज हा रोटीबदीच तोड यापयरत सामािजक कराती या चळवळीची धम चकरी पोचली त हा अिखल िहद उपाहारगहाची स था थापन तीत य चयावत पोथीजात भदभावास ितलाजली द यात आली महार मराठ बरा मण भगी सार या जातीच शकडो लोक परकटपण तीत सरिमसळ चहापाणी िन उपाहार करीत आहत उपाहार करणार याची उघडपण नाव िटपन परिसदध यात यतील असा प ट िनयम आह तरीही शकडो प या प य त व हणन ितथ उपाहार घतात आिण कोण याही जातीन कोणासही जातीबिह काराहर मानल नाही सार या िज हाभर परचार िन मालवणलाही अ प यतस मठमाती र नािगरी या या सामािजक सधारण या आदोलनाच धकक सार या िज हाभर दवन याखयान दौर पिरषदा सहभोजन याचा धमाकळ चहकड घालन िज यातही अ प यतची िन पढ रोटीबदीची पाळमळ िढली क न सोडली गली यातही सभ या परचारास अनकल अशी भमी मालवण या परगत समाजात सापडली ितकड या अ पाराव पटवधरन परभित कायरक यार या सहकायारन िन समाजा या परगत पािठ यान आज मालवणला अ प यतचा नायनाट झाला आह तीन चार मोठी दवळही िनिवरवादपण पवार प यास उघडी आहत अ प यतचा म यिदन पशरबदीचा पतळा जाळन रोटीबदीवर चढाई अ प यतािनवारणाचा हा एक रा टरीय पर न तरी र नािगरीन िन मालवणन आप या ककषपरता असा पणरपण सोडवन अ प याच पवार प य क न सोडल या नगरा या सीमत पाऊल टाकताच पाच हजार

वषारची ज मजात अ प यतची बडी अ प य बध या पायातन खळकन तटन पडत यिकत यकतीचा मतभद िकतीही असला तरी ही नगर नगर अशी (as cities) सामदाियक ना यान अ प यत या पापापासन मकत झालली आहत आिण तीही कवळ बिदधवादा या बळ सामािजक मनःकराती याच आधार ही सधारणा परकटपण उ घोषिव या तव िद २२ फबरवारी सन १९३३ ला र नािगरीस मोठा समारभ होवन पशरबदीचा राकषसी पतळा मो या गाजावाजात हजारो आबरा मण भगी िहदबध या समकष िन अनमतीन जाळ यात आला तो िदवस अ प यतचा म यिदन हणन साजरा कर यात आला या िदवसापासन पशरबदी या पढची पायरी चढन र नािगरीन रोटीबदी या ठा यावर ह ल चढिवल हजारो तरीप षानी जातपातीच खळचट भदभाव िझडका न सहभोजनाची धम चकरी उडवन िदली सकाळी दहा वाजता भगयाचा मला साफ कर या या उपयकत कायारत गढलली भगीण नान क न व छ वषात बारा वाजता सवािसनी हणन पिततपावनात जवावयास यत िन नगरातील मोठमो या परिति ठत बरा मणािदक घरा यातील शकडो मिहला ित यासह पगतीत परकटपण नाव छापन सहभोजन करतात रोटी बदीची बडी ही अशी तोडन टाक यामळ ग या गणशो सवात ता ११ स टबर १९३५ ला र नािगरीन रोटीबदीचा राकषसी पतळाही जाळन टाकला आज र नािगरीत बहशः पर यक िहद नागिरक एक तर सहभोजनात तरी जवलला आह नाही तर सपिकर त सहभोजकाबरोबर तरी जवलला आह हणज सहभोजन ह जातीबिह काराहर क य मानल जात नाही याचाच अथर असा की र नािगरीन पशरबदीचीच न ह तर रोटीबदीचीही बडी तोडन टाकली आह अवघया दहा वषार या आत घडलली ही सामािजक कराती एकाअथीर आ चयरकारक िन भषणावह आह खरी पण ती lsquoअकरणा मदकरण यःrsquo याच ना यान काय ती होय ह मातर िवसरता कामा नय या दहा वषारत जग िकती पढारल - तो झारशाहीतला रिशया वमािनक वगान लिननशाही झाला आिण आ ही पागळगा यावर चाल शकलो पण तरीही मतवत होतो त चाल लागलो एवढच िवशष ह न िवसरता कल याहन सह पट क न दाखव तर खर

१५ महारा टरभर सहभोजनाचा धमधडाका (१९३६) िकल कर मािसका या सन १९३५ या फबरवारी या अकात lsquoजातीभद मोडावयाचा हणज काय करावयाच rsquo हा लख िलिहला होता यात आ ही अस दाखिवल होत की ज मजात हणिवणार या परत वा तिवकपण कवळ पोथीजात असणार या या आज या जातीभदास उ चािट या या कायीर सहभोजन हच अमोघ साधन आह रोटीबदीची बडी तटली की जातीभदाची नागीच गळली हणन समजाव जातीभद तोडण हणज दसर ितसर काही करावयाच नसन जातीभदाच पवीरच ज एक मह वाच उपाग अस या यवसाय बदीची आज जी गत झालली आह तशीच रोटीबदीची गत क न सोडली पािहज पवीर जातीभदाच एक अ यत मह वाच लकषण हणज यवसायबदी हच होत बरा मणानी धो याचा सताराचा लोहाराचा धदा करण िनिषदध लोहारान मासोळीचा िनिषदध सतारान भटपणाचा िनिषदध पण आज काय आह ध याचा जातीशी काही एक सबध रािहला नाही जातीचा पर न िनराळा ध याचा िनराळा वाटल यान वाटल तो धदा कला तरी याची जात जात नाही हीच आज इतकी ठाम समजत झालली आह की जण काय तच मळच ित मितपराणोकत सनातन शा तर होय अगदी वदशाळतील ग जीस जरी हटल की lsquoअहो त गोडबोल िकरा याच दकान घालन बसल आहत शामभट हशी ठवन दध िवकतात आिण मवाडकर िविवध िवकर याच (जनरल मचरटच)दकान घालन यात िवलायती बट िवकताहत याना बरा मणानी जाती यत ठरवाव तर त वदशा तरसप न ग जीसदधा आज अगदी ठामपण हणतील lsquoत काय हणन दकानाचा वा दध िवक याचा बरा मणपणाशी काय सबध दकान घातल हणन काय बरा मणाची जात बदलत वाटत खळा कठला धदा हा पोटापा याचा पर न जातीचा न हrsquo धदा लोहाराचा व याचा डॉकटराचा गाडी वा याचा मोटारीचा गव याचा कसलाही कला तरी िशपी जातीत ज मला तो जात िशपीच लावतो अपवाद अ प य ध याचा तवढा काहीसा आह पण याितरक साहा यान क यास याही ध यान जात जात नाही मराठा बरा मण वाणी जात न गमावता बटाचा याितरक कारखानदार होव शकतो चाम याच कलल पदाथर तर बखटक शकडो बरा मण मराठा वाणी दकानदार पर यही िवकताहत हणज पर यक बरा मण जरी मळच शदराच हणन ठरलल धद करतो अस नाही तरी वाटल या बरा मणान याला वाटल तो धदा कला तरी याची जात जात नाही तीच ि थती सवर जातीची धदा सताराचा जात गवळी धदा लोहाराचा जात कर हाड बरा मण धदा गव याचा जात िशपी धदा िश याचा जात गवळी अशी नसती िखचडी होवन जातीची नाव हणज ध यापरती तरी नसती आडनाव झालली आहत ध यान जात जात ही समजत आज ठार झाली आह यवसायबदी या अथीर एकदरीत तटली आह तशी रोटीबदीची गत झाली की जातीभद मरणा या दारी बसलाच हणन समजा lsquoध याचा हो जातीशी काय सबध अस जस आज अगदी भटिभकषक दखील तावातावान िवचारतो आिण वाटल तो धदा कला तरी जात तशीच राहत हणन जशी ठाम समज सवारची झालली आह तशीच जव यान जात जात नाही अशी ठाम समजत सवरतर फलावली की रोटीबदीची बडी तटली इतकच न ह तर जातीभदाचीही शभर वष

भरत आली अस समज यास हरकत नाही पर यक बरा मणान वा मरा यान इतर जातीबरोबर जवलच पािहज सहभोजन कलच पािहज असा काही रोटीबदीची ढी तोड याचा अथर नाहीजर कोणी बरा मण वा मराठा वाणी कोण याही इतर जातीबरोबर जवला सहभोजनात भाग घता झाला तरी यामळ याची जात जा याच काही एक कारण नाही अशी समज ढावली की रोटीबदीची बडी तटली आज जस िभकषक सदधा िवचारतो की lsquoध याचा हो जातीशी काय सबध तसच उ या तो िव मयान िवचारील की जव याचा हो जातीशी काय सबध सहभोजनात कणी जवला तर तो या या यकती या आवडी िनवडीचा पर न आह याला जो परवडल तो धदा यान करावा याला इथ परवडल ितथ यान जवाव यामळ जात हो कशी जाणार rsquo अस आ चयर याला वाट लागल की रोटीबदीची बडी तटली कोणी हणल lsquoअहो ह श द झाल याखया ठीक आह पण ग या दोन तीन हजार वषारची ढी शा तर िश टाचार याही अ यत बळावलली िन लहानपणीच रकतमासात मरत जाणारी ही रोटीबदीची भावना इतकी साफ बोलता बोलता उखडली जाणार कशी महा दघरटrsquo यास उ तर अस की lsquoबोलता बोलताrsquo ही रोटीबदीची ढी उखडली जाणार नाही ह अगदी खर पण lsquoकरता करताrsquo मातर ती ढी नामशष करता यत अगदी मोजकया दहा वषार या आत रोटी बदीची बडी तोडन जातीभदाच कबरडच मोडता यत हा नसता आशावाद नाही तर क न दाखिवलला परयोग आह कारण र नािगरीस आज रोटीबदी हा जातीपातीचा िजवत भाग रािहलला नसन यवसायबदीसारखीच ब हशी तरी पागळली आह सहा वषारत र नािगरीन रोटीबदीची बडी तोडन टाकलीच की नाही सन १९३० या गणशो सवात र नािगरी या सघटक पकषा या वतीन रोटीबदीची बडी तोड याची चळवळ हाती घ याचा सक प आ ही परकटपण सोडला लगच मतपरसाराची धम चकरी चाल झाली परत मखय भर सहभोजनात ती रोटीबदी पर यकषपण तोडन दाखिवणार या कतीवरच सघटक पकषान िदला सहभोजनाची सतत धार धरली सघटक पकषाच शकडो तरीप ष नाव छापन छापन बिह काराना त ड दवन परकटपण lsquoजा य छनाथर अिखल िहद सहभोजन किर यrsquo अस चकक सक प सोडन सहभोजनामागन सहभोजन वषारनवष ठोठावीत रािहल भगी त भटापयरत कोणासही आज अस हणता यत नाही की मी सहभोजनात जवल याबरोबर जवललो नाही बरा मण मराठ महार भगी तरीप ष हजार हजार पान सरिमसळ सहभोजनात सारखी जवत रािहली यामळ शवटी जव याचा जातीशी सबध असा र नािगरीत उरला नाही घरोघर बहशः पर यक िहद सहभोजनात तरी जवलला आह िकवा सहभोजकाबरोबर तरी जवत आह कोणा याही जातीन जात हणन या या जातीतील कोणासही सहभोजकावर जातीबिह कार टाकलला नाहीर नािगरीस तो पर नच िमटला आह ध यान जात जात नाही तशीच जव यानही जात जात नाही हाच आजचा र नािगरीचा सामािजक दडक यवहाराच शा तर चाल ढी होवन बसली आह हणनच ग या १९३५ या गणशो सवी िहदसभ या दशवािषरक वाढिदवसािनिम त रोटीबदीचा पतळा हजारो लोका या जयजयकारात िन वा या या िननादात जाळन भ म कला गला

र नािगरीन पाच वषारत जर रोटीबदी तोडली तर इतर नगरासही ती तशीच तोडण का शकय नसाव नस या बोल याची नस या ताि वक चिचरतचवरणाची नसत अमक कल पािहज ह मी त हास िन त ही मला कवळ सागत सट याची खोड सोडन जो तो जा य छदक सधारक ज करावयाच त क लागला पािहज यान यान वतः नाव दवन परकटपण िन प यकतर य हणन सहभोजनात परकटपण जवत रािहल पािहज कली आचरली वतः क न सोडली की सधारणा होतच होत ढी या परमाणात तटतच तटत इतर बहतक करातीस ज लाग पडत तच समथारच सतर सामािजक करातीसही लाग पडत की- वि ह तो चतवावा र चतिवतािच चततो क यान होत आह र आधी कलिच पािहज या कारणासाठीच आ हास आजचा हा lsquoसहभोजनाचा धमधडाकाrsquo हा लख िलिह यात िवशष आनद वाटत आह कारण की रोटीबदी तोड याच ह लाभ आहत िन त आहत जातीभद असा तोडावा िन तसा सहभोजन कशी करावी िन का करावी या नस या का याकटीम य नस या शाि दक योजना चिचर याम य हा लख दवड यात यणारा नाही तर रोटीबदी ही अमक अमक िठकाणी अमकया अमकयानी तोडन दाखिवली आह काही तरी काम क न दाखिवल आह ह साग याचा योग या लखात जळन यत आह नस या योजनाचा आिण श दाचा आ हास आता अगदी ितटकारा आला आह याच या योजना खलीत िन तच त शा तराथर चघळीत बस यात तीन िप या ग या रान यानी या योजना आख या िटळकानी या परितपािद या याच प हा प हा ही िपढीसदधा िलहीत आखीत सागत बसली आह पण या

योजनापकी शताश कामाचासदधा उरक हणन झाला नाही जो तो दसर यान काय कराव ह सागतो दर िदवशी मािसक सा तािहकदिनकाच भार या भार नस या याच या शाि दक योजना नसती तीच ती ताि वक चचार तीच ती अमक कराव ची रडकथा गात बाहर पडत आहत पण काडीच कामसदधा वतः क न दाखिवणारा ही अमक योजना पार पाडली हणन साग शकणारा हजारात एक आढळत नाही अशा ि थतीत रोटीबदी तोड या या कायीर तरी lsquoही पहा अमक सहभोजन घडवन आणन इतकया लोकानी रोटीबदी वतःपरती तरी परकटपण तोडन टाकली या परकरणी काही तरी काम क न दाखिवलrsquo ह साग याच समाधान आ हास हा लख िलिहताना लाभत आह यासाठी या लखाच आ हास िवशष मह व वाटत रोटीबदी का तोडावी िन कशी तोडावी या िवषयाची नसती शाि दक चचार करणार या पाचश लखापकषा पवार प यासदधा सरिमसळ पगतीत जवन ती पर यकष िन परकटपण तोडन टाकणार पाचजणाच एक सहभोजन ह अिधक मह वाच आह रोटीबदी तोडण शकय आह ह र नािगरीन वतः या कतीन िसदध क न दाखिवल ही घोषणा कर यासाठी ज हा ग या सन १९३५ या गणशो सवी रोटीबदी या पत यास समारभपवरक एका बरा मण िन महार त णा या ह त आग लावन िदली त हा आ ही कल या भाषणात अस सािगतल होत की जी आग त ही आज सार या महारा टरा या एका कोपर यात चतवीत आहा ित या िठणगया सार या महारा टरभर

उडतील आिण रोटीबदीची राखरागोळी क न टाकतील त आमच भिव य एका वषार या आत िजतकया वगान खर ठ पाहत आह की ही समाजकराती घडवन आण यासाठी उतावीळ झाल या र नािगरी या जा य छदक पकषाससदधा थोडफार सा चयर समाधान वाटाव र नािगरी या जा य छदक आदोलनाच लोण पवरतापलीकड नवन महारा टरात पोचिव याच ह य मखयतः या याकड आह र नािगरी या समाजकराती या होमकडातन उडन जी पिहली िठणगी महारा टरात पडली ती हणज ी अनतराव गदर हच होत िहदसभ या दशवािषरक महो सवात गणशो सवी डॉ मज महाशयािदक महारा टरातील थोर थोर पढारी सपादक िन कायरकत र नािगरीस आमितरल गल यातच मबईच ी अनतराव गदर ह र नािगरीस आल होत यानी या पोथीजात जातीभदो छदक आदोलनाच चाललल र नािगरीतील कायर वतः पािहल हजारावर तरीप षाची झडणारी आबरा मणभगयाची सहभोजन यात वतः भाग घवन िनरीिकषली आिण तच कायर महारा टरभर फलाव याचा यथाशिकत य न करीन अस परितजञापन यानी या िदवसापासन या या िनभीरड सा तािहकासह आदोलनास वाहन घतल दसर यानी रोटीबदी सोड या या कायीर यव कराव िन यव कराव असा बोलघवडपणा क नच त थाबल नाहीत तर यानी त कायर पर यकषपण यवहा न टाक यासाठी एक कायरकतीर स थाही काढली झणकाभाकर सहभोजन सघ ी गदर या या डोकयातन िनघालली lsquoझणकाभाकर सहभोजनाचीrsquo कलि त ही या या आजवर या अनक

कल यापरमाण एक नसती चटकदार कल तीच काय ती रािहलली नसन एक दरवर पिरणाम करणार रा टरीय कायर होवन बसलल आह आपला नावाचा तवढा एक भपकबाज सघ पण कामा या नावान मातर प य अशी या स थची ि थती नाही अगदी परथमपासन अनतराव गदर यानी या सघा या नावापरमाण कायरही क न दाखिव यासाठी अगी क ट कल आहत याना ी अतर ी खाडकर आिदक न अनक उ साही िहद सघटनी गह थाचा मनःपवरक पािठबा िन सहकायर लाभल यायोग या झणका भाकर सहभोजन सघान या एका वषार या आत िजतकी मोठमोठी सहभोजन घडवन आणली आहत की रोटीबदीची बडी या या घणाघावाखाली अ पावधीतच करक लागली कारण या सघा या वतीन हणन घडल या सहभोजना या योग रोटीबदी परकटपण तोडन टाक याच एक परबळ परव ती इकड ितकड उदभव लागली आह िकबहना तो सघ हणजच ही परव ती ती काही स था न ह घटना न ह सभासदाची िटपणी न ह िविश ट नावदखील न ह तर झणकाभाकर सहभोजन सघ ही परवि त आह जो कोणी यथ वा तथ कोण याही नावाखाली वा नावावाचन पण जा य छदनाथर हणन परकटपण अिखल िहद सहभोजनात भाग घती आिण नाव छापन रोटीबदीची बडी तोडन टाकतो तो झणका भाकर सहभोजन सघाचा सभासद हीच याची घटना सात वषारपवीर र नािगरीन समाजकरातीची कलली उठावणी आज महारा टर यापीत चालली आह झणका भाकर सहभोजन सघापरमाणच अनक मड या सघ िहदसभा सहभोजनाची झोड कशी उडवीत आहत हजारो परामािणक वयसवक िन वयसिवका परकटपण रोटीबदीची बडी तोडन टाकन जातीभदाच कबरडच मोडन टाक यास पढ सरसावत आहत याची जाणीव एकएक या सहभोजनाची यतरततर छापलली

फट बातमी क हा तरी वाचन िजतकी हावी तशी होत नाही पण या सवारची सकिलत िटपणी पढ ठवताच जो सहज पिरणाम मनावर होतो यामळ मातर या चळवळीच खर बळ नीट रीतीन मापता यत यासाठी आ ही ग या सहा मिह यात र नािगरीन कल या उठावणीचा फलाव महारा टरभर कसा होत चालला आह ह िठकिठकाणी झाल या सहभोजनातील काही परमख सहभोजनाची एक िटपणी या लखात खाली दत आहोत ती िदगदशरनापरतीच अस यान काही सहभोजनाची नाव यात गळली तरी कोणी िवषाद मान नय आठवतात यातन थोडी फार उदाहरण दणच काय त अशा सिकष त परितव तात थलाभावी शकय असत ग या िडसबर १९३५ पासन - १) झणकाभाकर सहभोजन सघाच पण यथ ी राजभोज या या घरी झालल परकट सहभोजन - ी बापराव राजभोज ह चाभार पढारी ह सहभोजन चाभारवा यात झाल चाभार भिगनीनी वयपाक क न यात वाढल आिण अ यकष कशवराव जध ह होत सहभोजनात ी काकासाहब गाडगीळ ी वशपायन ीअहगदर परभित परमख गह थ आिण बरा मण मराठ परभित lsquoउ चrsquo जातीची अनक मडळी होती यातही िवशष की चाभाराहन खालच समज या जाणार या माग अ प य बधच पढारी ी सकट हही राजभोजा या पगतीस जवल नाव छापली होती सवर टीन ह सहभोजन रोटीबदीचा परता खदार उडिवणार होत (िडसबर १९३५) २) भलसा गवा हर यथ सहभोजन - हिरजन सवक सघाच ी दात सरदरजी मा तर म नलालजी पिडत काशीनाथ परभित अनक प या प य मडळीनी भाग घतला वयपाक करणार यात िन वाढणार यात चाभार मडळीही होती नाव छापली ता २४ -१२ -१९३५ ( वरा य खाडवा) ३) रा टरसभा सवणर महो सव सहभोजन - ह मबईस झाल ी निरमन परभित थोर थोर पढारी पगतीत होत सोळाशवर पान झाल यात पाचसहाश पवार प य मडळी होती पण उणीव एवढीच एक राहन गली की समगर नाव छापली गली नाहीत नाव छाप यावाचन सहभोजनाचा मखय उ श जो ढी परकटपण तोडण तो साधत नाही ४) नायगाव (वसई) - यथ शदधीकत को याशी आजवर रोटी यवहार बद अस तो करावा या मता या काही ज या कोळी मडळीनी या शदधीकताशी सहभोजन कल इतकच न ह तर शरीरसबधही घडवन आणल जोवर आपण शदधीकताशी रोटीबदी िन बटीबदीची बडी तोडन स यवहार करीत नाही तोवर शिदध कधीही परबळ होणार नाही शदधी हवी तर रोटीबदीची बडी तोडलीच पािहज प या या शिदधसभत ी मसरकर महाराज ीमत शकराचायर कतरकोटी पाचलगावकर महाराज या या अनमतीन शदधीकताशी पवरवत रोटी यवहार करावा हा ठराव झाला या थोर पढायानाही ही सधारणा शवटी पटली ह चागल झाल ५) राजपताना lsquoपरगत िहदबधrsquo याच सहभोजन - जा य छदक सक पपवरक चारशवर प या प य मडळीनी भाग घतला परत सवर नाव ितकड या पतरातन छापली की नाही त कळल नाही

६) झणका भाकर सघाच मबईच पिहल दाडग सहभोजन - ितकीट िवकत घवन सहाशवर मडळी जवली रोटीबदी तोड याचा जा य छदक सक प प टपण सोडन हततः िहदसघटनाथर घडलल अशा परकारच मबईच हच पिहल सहभोजन होय पवीर पराथरना समाजाची सहभोजन क चदावरकरािदका या खटपटीन काही झाली या काळी आप या हाती होता तो तो य न या या आ य सधारक मडळीनी कला ह याना िवशषच भषणा पद होत हही खरच यानी परलली बीज यथरही गली नाहीत हही खर पण सहभोजनाची जा य छदक सतत िन सघिटत चळवळ अशी उठावणी अशी जी र नािगरीन कली ित या िहद सघटना या यापक त वावर अिध ठलल अस प या प याच इतक मोठ सहभोजन हटल हणज मबईला हच पिहल होय परो गजदरगडकर डॉ वलकर परभित अनक पढारी आिण बरा मण कषितरय शदर महार चाभार परभित सवर जातीच तरीप ष पगतीत सरिमसळ बसल होत lsquoिनभीरडrsquo म य नाव परिसिदधली होती ह सहभोजन सवर टीनी मह वाच होत ७) इदर सािह यसमलनात सहभोजन - तथ जमल या मडळीत या मराठी सािह यसमलनाच अ यकष ीमत पतपरितिनधी औधकर हही होत सभासदािदक सवारचा वयपाक या पाकशाळत होई तीत

lsquoशारदाराज होळकर वसितगहाrsquoतील पवार प य मली इतर वयसिवकासह सरिमसळपण वयपाक वाढण चहापाणी इ यादी काम करीत हो या सािहि यकानी जातीिनिवरशषपण सरिमसळ पगतीत बसन सहभोजन झोडली या वयपाकािद अ नपाणी यव थत खपणार या कमािरकाची नाव मजळा चदरभागा ल मी सौ निगना राजा पण या सहभोजनात एक यग रािहलच त हणज यातील नाव छापली नाहीत कारण ती नाव ग त रािह यामळ ितथ चापन प या प यासह पकवा नावर हात मारलल lsquoसवणर म यमीrsquo अनक सािहि यक परत प यामबईस आपाप या घरी यताच सोव या गो टी बोलतात lsquoनाव छापन ज सहभोजन होत तवढच काय त चकीचrsquo हीच एका सोनरी टोळीची सवणरम यमाची याखया आजकाल ठरली आह या सोनरी टोळीचा हा िम याचार उघडकीस आणण अव य अस यामळ कोणा याही सहभोजनात त भाग घतातस िदसल की याची नाव चापन छापीत चलाव (िडसबर १९३५) ८) प या या िहदमहासभ या वा म यावतीन िदलल सहभोजन - यात शकडो मोठमोठी प या प य मडळी िनरिनरा या परातातली सरिमसळ पगतीत जवली पण यग ज राहन गल त हच की याची नाव छापली गली नाहीत यात या यात िनभीरडकारानी ी िशखर ी ता याराव कळकर परभित काहीची नाव पवार प यासह सरिमसळ सहभोजन करणारात छापली ह बर झाल तशीच जर का सवारची छापली जाती तर सवणरम यिमकाची एक मोठी सोनरी टोळी पाडाव होवन सहभोजक सपरदाया या छावणीत आणता आली असची पण तस न झा यामळ या सहभोजनात पखखा झोडलल िक यकजण अजनही सहभोजनास एक अितरकी चळवळ हणन साळसद लबाडी कर यास मोकळ रािहल आह (िडसबर १९३५) ९) भावसार मडळीच शहाबाद यथील सहभोजन - भावसार मडळी ी हचाट या या क य या लगनािनिम त आली असता शहाबादच ी सलाख यानी पवार प य मडळीस जवावयास बोलावल सवर मडळी या अनमतीन मखय पगती या समोरच पवार प यासह बसणार याची सहभोजक पगत बसली

दावणिगरीच नरिसगराव आबकर शहाबादच हचाट ी सलाख परभित मडळीनी या सहभोजनात भाग घतला इतर लगनमडपी मडळीनीही त सहभोजनक य जातीबिह कायर मानल नाही भावसार मडळीची ही परगती िपरयता िवशष उ लखनीय आह (भावसार कषितरय िद १५ -२ -१९३६) १०) िचचोली (िजपण) यथील सहभोजन - या सहभोजनाचा िवशष हा की यात िनमगाव दह भोसरी कपर जाभळ परभित वीस एक ख यातील पवार प य मडळी आली होती महार माग चाभार इ यादी अ प यातील रोटी बद जातीनी सदधा रोटीबदी तोडली पाचशवर पान झाल (िद१ -३ -३६) या सहभोजनास १८ त २० पय खचर आला कारण ी गायकवाड यानी बाजरी आणली आिण ती अनक घरात वाटन िदली या पर यकान ती घरी दळनभाकरी भाजन या या राशी भोजन थळी पोचिव या यामळ कोणालाच तरास न पडता थो या खचारत भागल ही साग यासारखी यिकत खरीच (िनभीरड) ११) कराचीच lsquoिमतरमडळrsquo सहभोजन - रावबहादर मजमदार या या परय न पार पडल तीनश पान झाली प या प य सरिमसळ पगतीत जवल परोफसर ज नरकर डॉ ताब बाबराव गदर आणावकर

lsquoिसधमराठा कतrsquo जॉ मजमदार रावबहादर जवा मजमदार हाईसरॉय कप या उ डाण पधत दसरा करमाक पटकावणार परिसदध वमािनक गाडगीळ इ यादी थोरथोर मडळी होती नाव छापली ह एक मह वाच सहभोजन होत (२५ -२ -३६) १२) मबईच झणकाभाकर सघाच दसर दाडग सहभोजन - अनतराव गदर ीमती वागळ को हापरच lsquoस यवादीकारrsquo पाटील इ यादी मडळी या पिर म ितिकट लावन घडवन आणलल ह मबईच दसरसहभोजन पिह याहन दाडग झाल एक हजार पान उठली महार माग बरा मण मराठा चाभार वाणी भगी परभ भडारी परभित अनक जातीच तरीप ष सरिमसळ पगतीत जवलrsquoज मजातजा य छदनाथर अिखल िहद सहभोजन किर यrsquo हा सक प शकडो नाव तभच तभ भ न छापली परोफसर वकील डॉकटर सपादक इ यादी सिशिकषत पढार याची अशी दाटी उडाली होती की कोणास इथ िदगदशरनाथर उ लखाव हच आ हास कळत नाही १३) साताकरझच lsquoिहदसघrsquo सहभोजन - अ यकष डॉ उदगावकर ह िहद सघटनाच परिसदध पढारी होत ी वद (िवहार कत) मानकर (वसधराकत) ी नानाराव चाफकर महाशय ीमती वागळ इिदराबाई िशक नाझीबाई सावत ल मीबाई सान ीकाळ मोिहत मान इ यादी िलगायत मराठा बरा मण महार चाभार परभ भगी व यािद जातीची मडळी सरिमसळ होती तीन मो या पकती उठ या नाव छापली (१५ माचर १९३६) १४) इदरच चटणीरोटी सहभोजन - पवार प य मिहला वयपाकातही हो या जा य छदक सक प परकटपण सोडन पगती बस या रावबहादर भाडारकर परो पाटील सौ भाडारकर किणरक इ यादी परमख मडळी जवली नाव छापली (िद २४ -३ -१९३६)

१५) सागली मागवाडा सहभोजन - मागानी वयपाक कला महार परभित अ प यानी रोटीबदी जातीभद पायाखाली तडवन सहभोजन कल नाव छापली (२४ -३ -१९३६) १६) पण ल कर पवार प य सहभोजन - महारा या लगन समारभात महार माग मोची एकतर जवल (१७ -३ -१९३६) १७) प याच टोलबाज झणकाभाकर सघ सहभोजन - प या या या अ यत यश वी सहभोजनान तर सहभोजनाचा उ चाक पटकावला एक हजारावर पान उठली ितिकट होती ज मजात जा य छदनाचा चकक सक प सोडन सहभोजन झाल परो अ णाराव कव िपर आठवल सर गोिवदराव माडगावकर राब सह बदध बालगधवर परभित सवर जातीच अनक सपरिसदध पढारी िव याथीर मिहला शकडो प या प य मडळी या पगतीमागन पगती उठ या जञानपरकाश िनभीरड पतरातन शकडो नाव छापली गली को हापर या स यवादीच सपादक पाटील िनभीरडच गदर होतच िपरपरकअतर खाडकर सािहि यक िन काकाराव िलमय यानी आटोकाट महनत क न ह आजवर या समलनातील अगदी उ चाक पटकावणार सहभोजन घडवन आणल (२२ -३ -३६) १८) अमरावतीच झणकाभाकर सहभोजन - सघटनपढारी शठ प नालाल िसघई वर हाड दशपाड ी कर हाड या सवारनी महनत कली रोटीबदी तोड यासाठी हणनच प या प याची चारशवर मडळी सरिमसळ जवली वाढण वयपाकसदधा प या प य मडळीनी सरिमसळपण कला (७ -४ -३६) (१९ -२०) को हापरची दोन झणकाभाकर सहभोजन - स यवादीच सपादक पाटील या या महनतीन अ पावधीत को हापरला दोन मोठमोठी सहभोजन जा य छदनाचा सक प सोडन झडली महारवा यात म यच दसर दाडग सहभोजन झाल पाचशवर तरी -प षानी भाग घतला मबईच गदर परभातच सपादक िवजयकर डॉ काबळ स तर लालनाथजी इ यादी अनक बरा मण बरा मणतर मडळीनी भाग घतला थलाभावा तव इथ परमख नावस ा दता यत नाहीत

(स यवादी िद १० -४ -१९३६) २१) कर हाड यथील झणकाभाकर सघाच सहभोजन - जा य छदना या चकक सक पान अनक प या प य मडळीनी सहभोजनात भाग घतला ी स तर ीखानोलकर ी गदर बदधया गल होत पवार महाशयानी फार क ट घतल (एिपरल) २२) क याणच झणकाभाकर सघाच सहभोजन - पठ बध यानी महनतीचा पढाकार घतला अ खडराव मळ भाई गोडबोल अहगदर डॉ फडक िभवडीच भागवत उिकडव डॉ सबनीस करदीकर भोसकर ीमवद डॉ भालराव जगताप डि हड (िखर चन) गागल बीएससी डॉ कळकणीर इ यादी शभर एक

मडळी प या प यासह सरिमसळ जवली ितिकट होती नाव छापली (२५ -४ -३६) २३) सावतवाडीच सहभोजन - हिरजन सवक सघ र नािगरी या या िव यमान एक मोठ सहभोजन सावतवाडीस झाल सावतवाडीच कारभारी महाशय ह वतः शभरस वाश महार चाभारािदक पवार प यासह

सरिमसळ पगतीत बसल होत अनक बरा मण मराठा वाणी परभित मडळीनी यात भाग घतला रोटी बदी परकटपण तोड याचाच सक प सटला नाव परिसिदधली होती या मखय मखय सहभोजनाव न ही रोटी बदीची बडी तोडन टाक याची सिकरय चळवळ ग या सहा मिह यात कशी झपा यान महारा टरभर फलावत चालली आह ह िनिवरवादपण कळन यईल तरी या सहभोजनाम य र नािगरीतील ग या सहा मिह यातील सहभोजन आ ही मोजली नाहीत गधवर नाटक मडळीच ी बापराव राजहस यानी िदलल सहभोजन समलनातील सहभोजन लगनकायारतील सहभोजन र नािगरीस दर पधरव यास एक तरी सहभोजन नाव छापन ज मजात जातीभदो छदनाथर घडतच आल आह पण थलाभावा तव याची िटपणी इथ दता यत नाही पण हा नसता आरभ आह या या शतपटीन बलशाली असा सहभोजनाचा भिडमार चाल झाला पािहज आणखी पाच वष तरी तीच ती सहभोजन याच या िठकाणी प हा प हा झडत रािहली पािहजत आिण तो सपरदाय फलावत पर यक खडगावात सदधा सहभोजन ही पर यहीची एक घटना होऊन बसली पािहज शाळा कॉलज - समलन या यातील सहभोजकाची नाव छापा या कामी आता िव या यारना सहजासहजी एक मह वाच साहा य दता य यासारख आह शाळातन नगरोनगरी िव या यारची समलन परितवषीर होतात याम य बहतक िव याथीर सहभोजनी पगतीतच सरिमसळ बसतात पण नाव छापली जात नस यामळ तच िव याथीर घरी गल की प हा सोवळ ओवळ होतात सहभोजनात उघडपण बसत नाहीत आिण शाळा कॉलज सोडन त उ योगास लागल की सनातनी पढारी अमक वकील वा अमक डॉकटर वा अमक सपादक हणनही िमरव लागतात सहभोजन हा अितरक आह हणन लोकात त डदखली पािटलकी क लागतात या िम याचारी लोकाना अस दट पी वतरन क दता कामा नय यासाठी शाळा कॉलजातील पर यक समलनाम य जो जो िव याथीर सहभोजना या सरिमसळ पगतीस जवील याच नाव छापन टाकल जाव समलनातील याखयान नकला पािरतोिषक परभित सारी मािहती जर व तपतरी त समलनकत छापतात तर तथ उघड पगतीत जवणारात सरिमसळ कोण कोण बसल हही छाप याचा व तपतराना अिधकार पोचतो ही समलन घरगती ग य स कार न हत -त जिनक (Public) िन परकट (जाहीर) समारभ होत त हा जा य छदक पकषाच अिभमानी असणार या शकडो सहभोजक िव या यारनी यापढ या या समकष सरिमसळ पगतीत ज ज जवतील याची याची नाव छापन परिसदधीसाठी िनभीरडकड वा इतरतर धाडावी अशी नाव छापत जातील तर ही शकडो शाळा कॉलजातील समलन हणज रोटी बदी बडी तोडन टाकणार िबनखचीर झणकाभाकर सहभोजन सघच होऊन बसतील पण नाव छापली पािहजत तरी यापढ पर यक समलनात िव या यारनी सहभोजन थाटन नाव छापन यावीत आिण या समाजकरातीस एक मह वाच साहा य द याची सधी गमाव नय

१६ जातीभदो छदक पकषाच जातीसघिवषयक धोरण कोणत असाव आज या ज मजात जातीभदाचा उ छद क यावाचन िहदरा टराच सामदाियक ऐकय पराकरमशिकत िन परगतीकषमता वाढण आता दघरट झालल आहही गो ट याना पणरपण पटली आह आिण या जातीभदास उ चाट यासाठी यानी यिकतशः वा सघिटतपण सकरीय परय न चालिवल आहत या यापढ हा पर न नहमी द त हणन उभा राहतो की आज या ज मजात जातीभदाची स था जर आमलात मोडायची तर ती मोड या या परय ना या मागारत उ या असल या या जातीसघा या परचड अडथ याच उ चाटन कर याच सलभातील सलभ अगदी यवहायर अस आिण यनात यन हािनकारक अस कोणच धोरण वीकारण इ ट आह जा य छदक पकषान या जातीसघाशी कसलाही सबध ठव नय िकवा ठवायचा तर कसा ठवावा या यापासन काही तरी उपयोग आहत काय आिण असतील तर या या पासन होणारी अ यत िवघटक हानी टाळन याचा तो ता कािलक होत असलला उपयोग तवढा पदरात पाडन घता यईल काय या जातीसघाना चटकीसरशी नाहीस करण शकय आह काय आिण नस यास त नाहीस होईतो या दीघर सकरमणकालात या जातीसघा या उपदरवी पहाडाना कठ वळस घवन कठ बगल दवन िकवा कठ लगगा लागल तर ितथ या या मधनच बोगद पाडन यनतम परितकारा या धोरणान आप या जा य छदक आदोलनाची वाट कशी मोकळी क न घता यईल जा य छदक पकषाच जातीसघिवषयक धोरण काय असाव या िहद सघटनातील अ यत मह वा या िवषयासबधी एक सिनि चत कायरकरम आम या जा य छदक पकषापढ असण अ यत अव य आह एव यासाठी या िवषयीच आमच मत आ ही या लखात िवशदपण एकदा सागन टाकणार आहोत आमची जात lsquoिहदrsquo इतर कोणतीही पोटजात आ ही मानीत नाही िकवा आ ही कोण याही जातीसघाच सभासद झाललो नाही या लखा या आरभीच या िवषयासबधी आम या िवषयी कोणताही गरसमज होऊ नय हणन ह प टपण कळिवण अव य आह की आ ही वतः िहद जाती हीच काय ती आमची अन य जाती मानतो प य वा बरा मण वा िच पावन परभती कोणचीही पोटजात आ ही मानीत नाही िकवा तशा कोण याही जातीसघाच आ ही सभासद झाललो नाही र नािगरी या िच पावन सघाच आ ही सभासद झाललो आहो अशी भिमका गली दोन तीन वष महारा टरात जी पसरलली आह ती अगदी िनराधार आह रा टरवीर परभित काही पतरानी ती ज हा परिसिदधली आिण तीवर टीका मक लख िलिहल की जा य छदनाचा एकीकड पर कार करीत असता दसरीकड आ ही िच पावन सघाच सभासद हो याच कपटी वतरन चालिवल आह त हा आ ही याचा परितवाद कला होता पण ितकड काही लोकानी याना सोयी कर पडल हणन दलरकष कर याच कपटी वतरन अ यापही वतःच चालिवल आह यावाचन आम या काही परामािणक सहकार या या यानातच तो परितवाद न आ यान यानाही बचक यात पडलस

होवन lsquoिनभीरडrsquo परभित व तपतरातही मधनमधन याना वाटल या या आम या िवसगतीिवषयी शकाकल पण सिद छ लख यत आहत परत ती आम या िवरोधकाची टीका िन सहकार याची शका मळातच िनराधार आह ह आ ही या लखात परथमारभीच परकटपण प हा सागन टाकीत आहो आ ही िच पावन सघा या दोन अिधवशनात आमतरणाव न उपि थत होतो िन आगरहाव न दोन याखयानही िदली पण यातच आ ही िहद हीच काय ती जात मानतो िन आजचा ज मजात हणिवणारा पण व ततः िन वळ पोथीजात असलला आिण िहदसघटनास सवरतोपरी िवघातक ठरणारा जातीभद मानीत नाही हच अगदी प टपण उ घोिषल आ ही एकदा मबई इलाखा महार जातीपिरषदच अ यकष होतो मालवणला र नािगरी अ प य पिरषदचही एकदा अ यकष होतो र नािगरी यथ भरल या िज हा महार पिरषदचही एकदा अ यकष होतो सगम वर या व य पिरषदत आमितरत हणन उपि थत होतो इथ अलीकडच थापल या मराठा िशकषण पिरषद या अनक चालकाशी आ ही िवचारिविनमय कला पण यायोग जस आ ही महार वा चाभार वा वाणी वा मराठा जातीच ठरत नाही िकवा या जाती मानतो अस होत नाही यापरमाण या िच पावन सघात आमतरणाव न गलो या याशी िवचारिविनमय कला हणन िच पावन जात तवढी आ ही मानतो िकवा जा य छदक कायीर ती जात तवढी अपवाद हणन तशीच रोटीबद बटीबद ठवावी अस समजतो असा िन कषर काढण ह अगदी चकीच होणार आह यातही र नािगरी या िच पावन सघान इतर सवर जातीसघाना ज अितशय अनकरणीय उदाहरण घालन द याची परगती िपरयता िन रा टरीय जाणीव यकतिवली आह यायोग तर िवघटकपणा या आकषपातन तो प कळ अशी मकत झालला आह िकबहना या या मळ घटनतच ह त व गरिथल जाव हा आम या पकषा या वतीन आगरहच कला गला त त व अस आह की र नािगरी या िच पावन सघा या कायरकरमातील - ldquo None of these activities of this society shall have any connection with any movement for creation and furtherance of disparity based on birth alonerdquo हणज कवळ ज मावरच अवलबणारी कोण याही मानीव उ चनीचतची भावना हा सघ समितणार नाही आिण तशा जातीजातीतीलच कवळ गहीत धरल या अशा ज मजात ठ किन ठपणास पर कािरणार या कोण याही चळवळीशी सबध ठवणार नाही या जातीची वा या यकतीची परकट गणाव च काय ती जी योगयता ठरल तीपरमाण काय त ितला वागिवल जाव आिण या सतरान प िच पावनाची या या परकट गणापरमाण जी ठरल तवढीच याची पातरता आिण या मानानच इतर कोण याही जाती या तशाच योगय यकतीना ज िमळावयाच तवढच याच अिधकार त िच पावन कळाच िकवा बरा मण जातीच हणनच काय त याच ज मजात ठ व गहीत धरल जाव िकवा ज मजात अस िविश टािधकार याना िमळाव अस कवळ बापा या नावावर िवकल जा याच िभकारड मागण न मागता दवाय त कल ज म मदाय त त पौ षम अशी बाणदार मह वाकाकषा यानी धरावी आिण तशी परकट गणािधि ठत योगयता सपािद या तव सघिटतपण य न करणार जातीसघ थापावयाचच असल तर थापाव हणज त

िहदसघटना या रा टरीय टीन यनात यन आकषपाहर ठरतील असाच आगरह आ ही आम या भाषणात या सघास कला आिण या सघानही आप या घटन या मखबधातच (ममोरडम यच) या आशयाची वरील परितजञा गोवन टाकली आप या िहदरा टरात आज ज सह ावधी जातीसघ आहत या सवारनी जर हच धोरण वीकारल तर अिखल िहदसघटना या कायीर त आज होत आहत िततक तरी हािनकारक होणार नाहीत त कस ह या लखात आ ही यापढ दाखिवणारच आहोत जातीभदा या िवषारी सपारचा मखय िवषारी दात कोणता जातीभद तोडायचा हणज काय करावयाच यािवषयीचा सिव तर िवचार आ ही आजवर काही लखात जो कलला आह यातील या जातीसघासबधी जी िवधय (points) परथमतः लकषात घतली पािहजत ती थोडकयात अशी - १) आज या जातीभदात ज अ यत िवघटक अस मळ त व आह त हणज हच होय की परकट गणाव न कोण याही यकतीची उ चनीचता न ठरिवता ती ती यकती कोण या जातीत ज मली िकवा ती जाती एका ठरािवक पोथी या को टकात कोण या थानी सह ावधी वषारपवीर न दिवली गली या एका गो टी व नच काय ती ठरिवली जात कवळ ज मानच काय ती परकट गणाचा मळीच िवचार न करता मन याची उ चनीचता ठरिवली जात आिण या िन वळ मानीव िन पोथीजात उ चनीचत या आधार मन यास ज मतःच काही िविश ट अिधकार वा यग तो वतः या गणान यास पातर आह की नाही त मळीच न पाहता भोगता यतात वा भोगावी लागतात जातीजातीत जी वमन य िन बकी उ प न होत या सार याच मळ या पर यकष पातरापातरतचा िवचार न करता गहीत धर या जाणार या ज मजात मान या जाणार या ज मजात उ चनीचतत िन िद या जाणार या िविश टािधकारातच साठिवलल आह जातीभदा या पराणघातक सपारचा मखय िवषारी दात तो हाच २) जातीभदामळ िहदसघटनास अ यत मारक झाल या सवर ढी िन वमन य या कवळ मानीव अशा ज मजात उ चनीचतवर कशा अवलबतात याची दहा पाच उदाहरण पहा - यवसायबदी ही उ च कलात ज मला याला पातरापातरता न पाहाता उ च ध याचा आिण पोथीजात नीच छापा या कळात ज मला याला नीच ध याचा राखीव अिधकार दत भटाचा मलगा मखर असला तरी भट मरा याचा मलगा चोर याड असला तरी लढव या प य भगयाचा मलगा बिदधमान असला तरी भगी महाराहनही नीच आज यवसायबदी तटलली असली तरी भट िन भगी याची काम या या पोथीजात छापा या उ चनीचपणा वर ज मतः वाटलली आहत दसर उदाहरण पशरबदीच काही जातीत महार हणनच तो अ प य मग राजभोज काजरोळकर वा आबडकर का असना आिण बरा मणात वा वा यात ज मला हणनच भटजी शटजी प य मग तो वतः कषयी पापी िदवाळखोर दरा मा का असना ितसर उदाहरण वदोकत बदीच िशवाजी महाराज शदरकलात ज मल तकाराम वाणी हणनच याना वद सागता कामा नयत अरिवद दधानद िववकानद अबरा मण हणन स यासाच वा वदपठनाच अनिधकारी आिण िनरकषर वदिवकया वा वडसर सपाकी असला तरी बरा मण कलातला हणन उपिनषदाचा अिधकारीस यासाची व तर याची पतक सपदा चौथ उदाहरण रोटीबदीच गिल छ बरा मण असला दशदरोही बाळाजी नात

िकवा सयारजी िपसाळ असला तरी या यासह जव यान इतर बरा मणाची वा मरा याची जात जाणार नाही तो पाकत पण अगदी व छ शाकाहारी वारकरी दवलसी चोखामळा असला तरी या यासह जवताच बरा मण -मरा याची जात जात धमर बडतो गाधीसह जवण जवण बरा मणास व यर मरा यास िनिषदध पण गदळ अशा कोण याही बरा मण मरा या या खाणावळीत जव यान ती जात जात नाही महार हा अगदी मत मासखाव असला तरी उ चतर महार कळात ज मला हणनच माळकरी शाकाहारी साध अशा सरदासा या िकवा भगया या घरी जवला की पितत जात जात महाराहन भगयाच कल ज मजात नीच बटी बदीची गो टच बोलण नको लळा पागळा पापी बरा मण वरला तरी बरा मण वध पितत नाही पण ितन सिव य स य परभ गह थाशी िववाह कला की ती पितत दा डा मोळीवाला मराठा वरला तरी मराठीण पितत न ह पण ितन राजभोजासारखया शाकाहारी लोकसवक सिव य चाभाराशी परीितिववाह कला तर ती बिह कायर नीच ितच त ड पाह नय खरा सकर हणज सतित उ तरो तर उ कषर पावत नाही त लगन हा सजिनिवजञानाचा (Eugenics चा) िनयम कशाशी खावा याचाही प ता नाही या आज या जातीभदाचा सकर हणज पोथीछाप उ च वा नीच जातीजातीतील िववाह मग या वधवरात कोणी कषयी असो वा याची सतित परकटपण अधोधः जाणारी िदसो अगदी महाराची गो ट घया या या मलीला जर एखादा पाच िप याचा िनरोगी सिव य सरख सधन असा काठवाडी भगी मलगा वर यास सजला तर तो महार कधीही दणार नाही पण काळा घाणरडा रोगट अडाणी िनधरन का असना पण महार मलगा पाहील सजिनशा तरा या टीन उ क ट सतती हो यास तो भगी वरच यकत या महार मलाला ती मलगी दण हणज िनक ट सततीला आमितरण तो खरा सकर पण ती ि टच नाही कारण बरा मण मरा यापरमाणच तो महार मलगाही महार जातीत ज मला हणनच या भगी मलापकषा उ च मानला जाणार - महाराकडन सदधा आप या जातीला भगी जातीहन उ चतर समजणार आज तरावणकोर यथ मिदर अ प याना उघडी कली तो एझवा अ प याना काय ती पण पालवा िन पिरया जातीना यात परवश िदलला नाही पिरयात काहीजण एझवा इतकच सधारलल आहत पण याना मिदरात यव द यास एझवा अ प याचाही िवरोध आह एझवा वतः इतराच अ प य असल िन इतराचा याना तो घोर अ याय वाटत असला तरी तच एझवा ज हा पालवा िन पिरया याना अ प य मानतात त हा तो मातर याना अ याय न वाटता सनातन धमर वाटतो िन तच अ प य एझवा पालवाना िन पिरयाना अ प य मानतात पालवा या मिदरात िशरल त मातर खरच बाटल अस समजतात कारण एखा या एझवा इतकाच पिरया यिकतशः सधारलला असला तरी तो नीच जातीत ज मलला प या या पोथीत एझवा ज मतः नीच एझवा या पोथीत पालवा पिरया ज मतः नीच य यिप आप या रा यातील रा यमिदर एझवा अ प याना अगदी सताड मोकळी कर यात तरावणकोर या महाराजानी आिण याच कारभारी ी राम वामी अ यर यानी अ यत अिभनदनीय सधारणा कली आह तरीही र नािगरी या पिततपावनािद मिदरापरमाण महारानाच न ह तर भगयािदक य ययावत िहदना मिदर परवश समानतन द यात जातीभदाच कबरडच जस परतपणी मोडल गल आह तस ितथ अ याप झालल

नाही ह िवसरता कामा नय दसरीही एक िवषमता तरावणकोर मिदरात आह ती वदोकत पजची पिततपावनात पवार प य मतीरची सदधा िन वदोकतान सदधा पजा क शकतो तो अिधकार एझवानादखील अ याप िमळालला नाही ितसरी गो ट ही यानात ठव यासारखी आह की हा मिदरपरवश सबध रा यात यवहा न दाखिव याच दािय व तरावणकोर या कारभारीपदावर मसलमान कारभारी होत तोवर कोणीही अगावर घव धजला नाही पण शवटी ती दघरट सधारणा यवहारवन घडवन आण याच दािय व ी अ यरसारखया एका बरा मण कारभार यानच अगावर घवन पार पाडल उ च वणीरय प य अ प यतािनवार यास कधीही अनकल होणार नाहीत हणन बा कळ हाकाटी करणार या िहद व यानी ही गो ट यानात ठवावी की एक कषितरय महाराजा िन एक बरा मण परधान अ प याना शकडो राजमिदर उघडतो पण एझवा अ प य हा मातर पालवा पिरयाला आप याहन ज मतःच नीचतर अ प यतर समज यास सोडीत नाही याना िशवत नाही हणज जातीभदातील मानीव अशी ज मजात उ चनीचता अ यापही उचलन धर या या पापातला साराच वाटा उ चवणीरय प याना नसन यानाच काय या भरमसाट िश या मोजणार या आबडकरा या भगयाला न िशवणार या महार जातीचा िन पिरयाला न िशवणार या एझवा अ प याचाही या िश यात िन पापात परा तीचा अधार वाटा राखन ठवलला आह ३) वरील सवर िववचनाव न ह यानात यईल की ज मजात जातीभदातील सवर हािनकारक परव तीच मळ मानीव िन पोथीछाप अशा ज मतः लटकाव या जाणार या उ चनीचतत आह पवीर क हा तरी ही जातीजाती या वा यास आलली उ चनीचता आिण यापासन परसवल या या पशरबदी रोटीबदी बटी बदी परभित ढी या प कळ अशी उपयकत िन अपिरहायरही ठरल या असतील जातीभद हा बर याच अशी लाभकारकही झालला असल पण आप यापढ आज तो पवीरचा पर न नाही जातीजातीत मानली जाणारी ही ज मजात उ चनीचता आज परकट गणा या कसोटीन सपशल खोटी िन हािनकारक ठरत आह आिण त ज य पशरबदी वदोकतबदी रोटीबदी परभित ढी िहदसघटनास आज अ यत घातक ठरत आहत परकट गणाव नच उ चनीचता आज ठरिवण या य िन िहतकारक झालल आह आज या जातीभदातील सवर अिन टाच मळच असलली मानीव उ चनीचतची भावना तवढी उ चाटन टाकली की या जातीभदाचा िवषारी दातच उपट यासारख होणार आह ४) जर ह ज मजात उ चनीचतच खळ उखडल आिण पशरबदी रोटीबदी बटी बदी या या आज जातीभदा या आधारभत ढी आहत या तोड या तर मग जो जातीभद उरल तो िवषारी दात पाडल या सापासारखा बहताशी िनजीरव िन िन पदरवी होऊन पडलला असल आज अशी कळाकळाची उपनाव िनराळी आहत तशीच ही जातीची नाव िन याच गट िजवत रािहल तरी उपदरवी राहणार नाहीत कारण बरा मण जातीच नाव जरी बरा मण रािहल तरी जर या या परकट गणापलीकड यास ज मजात ठ व िकवा ज मजात िवशषािधकार उरल नाहीत तर या गटान वतःस ज या ऐितहािसक परपरपरत बरा मण हणिवल काय िन न हणिवल काय जवळ जवळ सारखच महाराची ज मजात अ प यता िनघाली तो आप या गणापरमाण कोणताही धदा क शकला समाजात इतरापरमाणच वाव लागला याला इ ट या यासह जव लागला मनात आल तर वदिव यपासन वाटल या िव यपयरत िशक याची

आडकाठी या या परकरणी उरली नाही जात हणन कोणताही कमीपणा याला भोगावा लागला नाही तर या जातीन वतःस महार जातच हणिवल तरी आिण या या जातीच सघ क न या या पातरतपरमाण इतर कोण याही नागिरका या समानतन िमळावयास हवत त आपल अिधकार िमळिव यासाठी िकवा या जातीतील िशकषणािदक सधारणा िन याचा िवकास कर यासाठी या सघान परय न कल तरी यात िहदसघटनास आज या मानान िवघातक अस फारस काही उरणार नाही अस कवळ नावापरतच कोणताही ज मजात अिधकार नसलल पण जात मानणार जातीसघ हणज जवळजवळ वगर सघच होत आमच उपनाव सावरकर िकल कराच िकल कर नसती उपनाव िभ न आहत हणन आम या कळाचा काही वाद होत नाही पण सावरकरा या कळात ज मलला मन य हटला की तो ती परीकषा उतरो वा न उतरो बिर टर समजन त अिधकार याला िमळालच पािहजत आिण िकल कर कळातील पर यकान याला या ध याची आवड वा पातरता असो वा नसो यान लोखडी नागराचाच कारखाना काढला पािहज असा ज मजात िनयम कला की भाडणाला आरभ झालाच समाजाची हािन झालीच हणन समजाव आज जातीभदान जी हािन िन वमन य माजतात ती अशा कवळ मानीव ज मजात उ चनीचत या िविश टािधकारानी आिण िविश ट यगानीच काय ती माजतात कोण याही जातीला ित या परकट गणापलीकड कोणतीही िविश ट उ चता वा नीचता िचकटिवण बद झाल की मग वतःस कोणी बरा मण हणिवल काय िकवा महार हणिवल काय बरा मणसघ थापला काय महारसघ थापला काय को या कळान वतःला सावरकर हणिवल काय िकवा िकल कर हणिवल काय ह िजतक िन पदरवी जवळ जवळ िततकच िन पदरवी होणार आह इतक िववचन एकदा यानात ठवल की मग या सकरमणकालापरत जा य छदक पकषान जातीसघािवषयी काय धोरण ठवावयाच त ठरिवण प कळच सलभ होत त कस ह आता थोडकयात पाह सकरमणकालात जातीसघ ह एक अपिरहायर अिन ट आह जा य छदकानी एक मखय गो ट जी यानी ठवली पािहज ती ही की या सकरमणकालात आणखी शभर वष तरी जातीसघही मोड हणताच मोडन जाणार नाहीत ती आप या मागारतील एक अिन ट िन परचड ध ड आह आिण तो पहाड कदळी या धावासरशी उ मळण दघरट याला बोगद पाडण मातर यात या यात सलभ त एक अपिरहायर अिन ट (Necessary Evil) कस त सिव तरपण या लखा या अवकाशात सागण अशकय पण काही मखय कारण उ लख पिहल कारण - जोवर बहतक जातीच जातीसघ आहत तोवर उरल याना त टाळण दघरट िन हािनकारक होत उदाहरणाथर व यसघ घया बरा मणसघ बरा मण िव या यारना साहा य दणार सार वत सघ भावसार सघ परभ सघ काय थ सघ ह या या िव या यारना सहा य दणार आता वाणी जाती या त णानी अगदी िशकषणासाठी दखील कोणा या दारी जाव िजथ जातील ितथ तो सघ हणणार lsquoआम या जातीपरती ही िश यव तीrsquo अशा ि थतीत वाणी िव या यारची कचबणा जर टाळण तर या या जातीचा सघिटत सघ अपिरहायर होतो िच पावनाचा सघ आजवर हण यासारखा न हता पण कर हाड

सार वत दव ख व य िशपी हावी मराठा परभित इतर बहतक जातीच सघ अस यान िच पावना या िविश ट उणीवा िन पर न सोडिव यासाठी यानाही िनदान िशकषण साहा यकािदक व पाचा तरी सघ काढण अपिरहायरच होवन बसल दसर कारण - आज तरी जातीस था अगदी बदधमल िन िजवत पर यक जातीला ज मतः करमबदध उ चनीचता लटकलली यामळ या या िहतािहताच पर न या यापरतच अस काही उरतात उदाहरणाथर महारािदक अ प याच अ प यतचा बटटा यानाच नडणार तो उ चाटण तर या िविश ट यगा या िनराकरणाथर याचाच सघिटत सघ जो य न क शकल तो दसर सघ कसा करणार गाडीवा याची िविश ट दःख जशी गाडीवाला सघच यकतव िन परितका शकतो तस दधवाला सघ क शकण दघरट महारा या मलाना सरिमसळ बसिवण वा िनःश क घण ही सोय जर करायची तर या पर नापरती lsquoमहार जातrsquo मानावीच लागणार अ प यातही चाभाराची दःख यातही िनराळी कारण याचा धदा ि थती थान (position) ही िनराळी भगयाची जातीिवषयक दःख िन उणीवा िनरा या वदोकताचा अिधकार िमळिवण हा मरा यापढील या य पर न याला मराठा सघच हवा मन य वभाव पािहला तर बरा मणसघ तो पर न सहसा कशास िन कसा सोडवील ि तरया या अडचणी सोडवाय या तर तरीसघ हवा जातीची जातवार अशीच काही िविश ट दःख उणीवा िन आव यकता जोवर िव यमान आहत तोवर या या िवशष पर नापरत तरी त त जञाितसघ काढन झटण अपिरहायरच ठरत जातीिवषयक अशी कोणतीही िविश ट उणीव अ याय वा आव यकता जसजशी नाहीशी होत जाईल सार या जाती एका पातळीत जसजशा यतील हणजच या मानान जातीिविश ट िवषमता घटन जातीभद िढलावल यामानानच काय त त सघ वयमवच अनाव यक ठरत ठरत मरणा या दारी बस लागतील तोवर नाही ितसर िवशष मह वाच कारण - या अपिरहायर अिन टातही सदवान जी एक इ ट परव ती बीज पान बसत ितचा िवषाचा औषधास तसा चाणाकषपण करता आ यास सघटनासही प कळ उपयोग क न घता यतो वाईट जर मळातच टाळवत नसल तर यातनच ज काही काढता यईल त चागल िनवडन काढण भाग या यायान जातीसघा या नाव आज आप या िहदसमाजात िनदान या या गटाची तरी जी सघटना होव शकत तशी सबळ सहज िन स वर इतर कोण याही नावान अजन होऊ शकत नाही आ ही एका रा टराच वा एका धमारच या भावनपकषा आ ही अमक एक जातीच हीच भावना आज आप या को यविध सामा य जनतस अ यत िचवट जा व य लोकसगराहक आह ज मापासन उठ याबस या खातािपता ना यागो यात बारस त बारा या पयरत या सवर धमरकायारत जातीचा सबध पदोपदी जातीची जाणीव कषणोकषणी धािमरक अथीरच यत रािह यामळ िहद या अभरकापासन तो अितवदधापयरत आपण बरा मण वाणी वा महार हीच काय ती लोकसगराहक भावना अ यत परबळ िन सवयीन रोमारोमात िभनलली आज तरी आढळत यामळच वाणी जातीचा सघ हटला की अगदी खडगावातील मागासल या वा याला दखील याच मम व - आपला यात िहतसबध आलाच आला की ती जाणीव कोणताही परचार परय न न करता आज आपोआप जागन उठत तस मम व अ याप को यवधी सामा य जनतत िहदसघ

वा रा टरसघ या नावान झोपडीझोपडीतन चतिवल तरी चतिवल जात नाही ही धडधडीत व ति थती नाकारण मखरपणाच होईल आबडकर हणताच गावोगावचा महार याना पाहावयास यतो तो त बिर टर हणन न ह तर महारातल बिर टर हणन - lsquoआम या जातीचrsquo हणन हीच परव ती बरा मण त भगयापयरत आ ही व य पिरषदला सगम वरास गलो पाहतो तो अगदी अडाणी खडवळ हातार वाणीसदधा ितथ सोप कारान भाड वतः खचरन आलल पण िहद पिरषद वा िहदी पिरषद हणन जर ती भरती तर यातील शकडा पाउणश खडवळ वाणी भाड िदल असत तरी यत ना असच होत बरा मणा या अगदी शजारी असणार या मरा याच एकमकाना आज या ि थतीतही लाकषिणकपण न ह तर अकषरशः सोयरसतक नसत पण दोन िप यापवीर कलक यास गल या िन त डही न पािहल या बरा मण मरा याशी याच रकतबीज सोयरसतक परभित िनकटच िहतसबध असतात अस शकतात अशा ि थतीत यकती जातीशी रोटीबटी सबध घटट बाधलली पण पर यक जात दसर या जातीपासन रोटीबदी -बटीबदी परभित खदकानी दरावलली काही परकरणी एकमकाचा पशर दखील मदराससारखया पराती दशरनसदधा व यर अशा पिरि थतीत िहदरा टर सघिटत करण तर एकदम यिकत यिकतशी जोडण महादघरट जात जातीशी जोड यापरत नव दव पाडण यात या यात परारभी सलभ लोकसगरह परथम जातीसघानीच सहज साधणार न या पदधतीच जातीसघ ज आज पटापट नको हटल तरी आपोआप उपजत चालल आहत आिण िहदसघ बळबळ उभाराव लागत आहत याच हच कारण उपजातीसघ हटला तरी काही पोटभदाना आळा पडणारचमहाजातीसघ हटला की उपजातीना एकजीव कर याची परव ती वाढणारच कारण सघ हणज आकिचतपणास नाशणारी परवि त बरा मण महासभा वा अिखल बरा मणसघ िनघाला की बरा मणातील पोटभद नाश पाहतो िततकया मानान सघटन वाढिवतो भावसार कषितरयसघ िनघाला की नामदव कोकण थ दश थ शाकत व णव िशपी रगारी पोटभदाची एकीकरणिकरया चाल करतो या मानान सघटन वाढिवतो व यसघ िनघाला की सगम वरी पाटण नावकरी वाणी कोण या तरी एका सतरात गोवन िततकया पोटजाती एकजीव क पाहतो यामानान सघटन वाढिवतो या टीन पािहल असता या जातीजाती या महासघानीच जर याचा योगय उपयोग क न घ याची दकषता ठवली तर िहदसघटना या रा टरमिदराकड चढत जा या या पायर या क न सोडण फारस दघरट नाही पोटजातीभदाची आकिचत वि त नाश करीत करीत ह जातीमहासघ या सघटक परव तीला लकषाविध िहदम य उ पादन करतात याच यापकपणा या परवि तबळ िहदसघटनाची कषमता िन शकयता अिधकािधक वाढत ग यावाचन राहणार नाही - जर या या जाती याच सकाण याच िहदसघटक यया या िदशन परथमपासनच बळकट रोखन धर या या य नात आ ही िढलाई कली नाही तर चौथ कारण - या योग ह जातीसघ सकरमणकालात अपिरहायर होवन बसतात त ह की या या वारच सलभतरपण साध शकणारी काही उपयकत काय आहत उदा जातीतील िशकषण िहद िव याथीरसाहा यकसघ काढला तर िकवा रा टरीय िशकषणसघ काढला तर रा टराची तळमळ लागल या अशा गावोगाव या दहा पाच यिकत काय या त साहा य द यास पढ यतात कारण इतर शतावधी खडवळाना

रा टराची जाणीव नाही सारखीच पण महार िव याथीर सघ कणबी िव याथीर सघ िकवा भडारी जाती या िशकषणाथर सघ काढा की मागसल या अस या तरी या या जाती या बायाबाप यादखील याला साहा य द यास अिधक त परतन पढ यतात हा रोखठोक अनभव कारणही प टच या यात जातीधमारची िशकवण जशी आई या दधासहच पाजलली असत तशी अजन रा टरधमारची नसत ती रा टरधमारची िशकवण या या रोमरोमी िभनतो िशकषणविदध आरोगय दा ला आळा इ यादी िक यक सधारणाना लागणार म िन पस - ज रा टरसभ या वा िहद सभ या नावान कधीही अ याप उकळता यत नाहीत त सदधा सहजी िमळतात पोटजातीतील रोटीबदी बटीबदी मोड यातही या जातीमहासघाचा उपयोग अ यािधक होतो भावसार महासभन िश यातील पोटजातीत लगन कर याच ठराव करता करता ती ती लगन होव लागली ह पर यकष आजचच उदाहरण पहा तस िहदमहासभ या वा जा य छदक सघा या ठरावान झटपट बटीबदी तोडण शकय झाल नसत कारण िहद महासभा काय असत ह या शताविध अडाणी िश याना मािहत नाही यानाही िशपी जातीचा सघ काय त चटकन कळत हणनच याच मम व वाटत महारानी ढोर ओढ नयत असा महार पिरषदातन ठराव झाला त हा गावोगावी कोकणात याची पशाची हािन होत असताही िन प कळ छळ झाला तरी शकडो महारानी ढोर ओढण िन मतमास खाण सोडल आह रा टरसभ या ठरावान तो पिरणाम आज िततकया झपा यान झाला नसता साराश िशकषणाची वाढ होवन शताविध पोटजातीतील रोटीबदी बटीबदी तटन गदळ चाली सटन को यविध िहदना या या मयारिदत परमाणात का होईना पण सघिटत िन सधारलल कर या या कायीर या जातीमहासघाचा उपयोग यात या यात आज अिधक होतो आिण या टीन समाज अिखल िहदसघटना या जवळजवळ आणन सोडला जातो या तव सदधा ह जातीसघ आज अपिरहायरच ठरतात अथारत जातीसघ ह जा य छदना या मागारतील स ग असल तरी कशलपण उपयोग क न घतला तर आिण दसर तस साधन जवळ नाही तोवर याचाच जो काय होईल तो उपयोग क न घण अपिरहायर अस यामळ याच जातीसघा या स गानी जातीभदाचाही पाया िखळिखळा कर याच कायर प कळ परमाणात साधता य यासारख आह - साधन घण भाग आह जा य छदकाच जातीसघािवषयीच धोरण कस असाव यथपयरत कल या िववचनानतर आता शवटी िदगदशरनापरत जातीसघािवषयीच धोरण ठरिवताना कोणचा कायरकरम अनसरावा त दाखिवल असता तसच का कराव त समजन यईल १) पिहली आव यक गो ट ही की कोण याही जातीसघाशी कसलाही सबध न ठवणार अस जा य छदक मडळ शकय या या नगरगरामी थापाव यातील सभासदानी परकटपण आपली िहद हीच काय ती या पढची जात न दवावी िशरगणतीत सरकारी कागदातही पोटजात मान नय िलह नय आ ही असच करतो पशरबदी रोटीबदी परकटपण नाव छापन तोडावी सहभोजनाचा सारखा धमधडाका उडवावा पवार प या या घरी परकटपण नाव दवन जवाव व छतच बधन तवढ पाळण आव यक २) आपण कोणताही जातीसघ थाप नय कोणतीही जात आजची आपली जात हणनच मान नय - साग नय परत आपण ज मलो अमकया कळात ह जस सागण अनाकषपाहर तसच आपण ज मलो

अमकया जातीत ह सागणही अनाकषपाहर त नाकारणच हा या पद मी रा टरवादी असलो तरी कोण या गावी ज मलो ह िवचारता lsquoिहद थानातrsquo ह सागण हा या पद भगरगावी ज मलो हच सागण यकत स य अनाकषपाहर तसच ज मलो िच पावन कळात हही सािगतलच पािहज तो इितहासच आह कारण माझ वाडवडील िच पावनात मोडत ह नाकारणच अशकय मी वतः िच पावन जात मानीत नाही पण वडील मानीत त हा मी ज मलो िच पावन जातीत पण आता मनान आह िहद जातीचाच काय तो हच ठाण घतल पािहज याचपरमाण मी जरी वतः जातीसघ न काढला तरीही जोवर काही पर न िन वळ िविश ट जातीपरतच सोडिवण िहदसघटना या टीनच अपिरहायर आह तोवर या पर नापरती जातीपातीची जाणीव मला ठवलीच पािहज सकरमणकालापरता जातीभदाचा िन जातीजातीचा उ लख करीत गलच पािहज अ प यता काढण तर अ प य जातीचा उ लख कलाच पािहज सहभोजनात सवर जाती सरिमसळ बस या ह िसदध कर यासाठीच जाती मोड यासाठीच सहभोजकाना वतःची स याची जात नसली तरीही याची नाव छापताना याची ज माची मानीव जात कोणती त बरा मण lsquoमराठाrsquo lsquoमहारrsquo इ यादी नाव यापढ कसात घातलच पािहज त िवसगत नाही इतकच न ह तर तस आप या ज मा या मानीव जातीच नाव न सागण हा िन वळ श द छल होणारा आह याच कारणासाठी आिण वर कल या जातीसघा या अिन टततही जो इ ट घटक आह याचा जा य छदनाकडच उपयोग क न घ यासाठी जा य छदकानी सवरच जातीसघाशी सवरतोपरी असहकार करण चकीच िनरथरक िन अनथरकही होणार आह ३) सवरच जातीसघाशी सवरतोपरी असहकार क नय अस ज वर हटल याचाच अथर असा की काही जातीसघाशी सवरतोपरी असहकार िन काहीशी काही अशी सहकार कला पािहज ती िनवड कशी करायची तर याची अगदी चोख कसोटी अशी - ४) आज असल या जातीसघात काही वतः या जातीच ज मजात उ च व गाजिव यासाठीच िनिमरलल याम य जातीभदो छदक मताचा उघड पर कार करणार याना िन सहभोजनािदक आचारानी पर यकषपण जातीभद परकट वतरनात तोडणार याना त या या जातीच असल तरी आपल त वतरन वात य गमाव यावाचन जाता यणार नाही अस असल तर मातर अशा या जातीसघाशी जा य छदकानी कोणताही सबध ठव नय उदाहरणाथर एखा या िलगायतसघान भगयासह वा बरा मणासह असो पण िभ न जातीशी जवल याना बिह कार घालण अ प याना न िशवण मिदर परवश न क दण इ यादी िनयम कल असल आिण त वतः न पाळणाराना तस पाळण भाग पाड याचा नाही तर सभासद व र कर याचा हटट धरला असला तर अशा जातीसघाशी जा य छदकाना क हाही िन कसलाही सबध ठवता यणार नाही ५) पण सदवान जातीसघाचा दसरा एक वगर आह उदाहरणाथर ग या दहा वषार या िहदसभ या परचारान उ प न झाल या सघटक वातावरणात वावरणार या या र नािगरी िज यात ज अलीकडच िनघाल या व यसभा िन मराठा िशकषणसघ या दोन जातीसघाना घव परथमतः या दो ही सघाम य सहभोजनातन भगयासह सदधा परकटपण जवणार िन जातीभद तोड याचा िन पर यकष वयिकतक आचाराना कोणतीही मरड

घाल याची आव यकता न पडता िकवा या यावर वा कोणावरच तस बधनही सघाकडन घातल न जाता या जातीसघाच सभासद होता यत कायरकारी मडळातही अस जा य छदक िनवडन यतात दसर की यासघाची सभासदपणाची परगत याखया इतकीच आह की जो वाणी कळात वा मराठा कळात ज मला तो मग तो आज आता जातीभद मानीत असो वा नसो िकवा वाणी वा मराठा ही जात लावीत असो वा नसो - तो तो सभासद होऊ शकतो िततकी अट मानण जा य छदक वाणी वा मराठा सघटकास िवसगतपणाच वाट याच काहीच कारण का नाही ह माग या लखात सािगतलच आह ितसर की ह सघ अनक पोटजाती मोडन या यातील रोटीबदी बटीबदी तोड यास अनकल आहत या या जातीत िशकषण परसरिवण यसन खिचरकपणािदक दगरण घालवण या या जातीला ित या परकट गणान प अिधकार जर इतर जाती या वा सरकार या दरागरहान वा उपकषन िमळत नसतील तर त िमळिवण जातीवर जात हणन होणार िविश ट अ याय रोखण इ यादी अनक उपयकत या य िन िहदसघटनानकल कायच त सघ बहताशी करीत आहत इतर जातीवर करघोडी कर याच वा वतःला आप या परकट गणाहन अिधक अस कोणतही िविश टािधकार न मानणार असच याच बहताशी धोरण आह अशा जातीसघाशी जा य छदकानी सहकायर करणच उपयकत आप या जा य छदक मताना परचाराला िन परकटपण कल या सहभोजनािदक जा य छदक आचाराना कोणतीही मरड घालावी न लागता जर कवळ ज मलो या जातीत यव याच एका कसोटीन या जातीसघात या जाती या जा य छदकास जाता यत असल तर या जातीसघाच सभासद हो यासही जा य छदकाना काही हरकत नाही इतकच न ह तर या जातीसघात अस या जा य छदक सभासदाची इतकी सखया होईल िततक उलट चागल उदाहरणाथर रोटीबदी तोड याचीच गो ट घया वर वानगीसाठी िदल या वा िज यातील व य पिरषदत वा मराठा पिरषदत न ह तर िच पावन सघ पिरषदतही जवणावळीम य या जातीसघाच सवर सभासद िन पाहण सरिमसळ बसिव यात यतात आता यात अगदी उघडपण अनक वळा महार भगयासहसदधा जवलल प नास पाउणश तरी वाणी वा मराठ वा िच पावन नहमी असतात पण यावळी यािवषयी कोणताही अडथळा यत नाही हणज अ प यानासदधा इतर कोण याही जातीसह जवला असता वाणी वा मराठा वा बरा मण जातीबिह कायर होत नाही रोटीबदी ही काही जातीच लकषण वा कतर य रािहल नाही असच िसदध झाल जा य छदना या मागारतील इतर जातीसह जव यापायी पडणार या बिह कारा या घातक ढीस अपर यकषपण म घातल - या मानान ती ती जात िहदसघटना या ययाकड अगरसरली ह कायर या अथीर काय थोड झाल तीच गो ट शदधीची शदधीकत वाणी वा मराठ वा बरा मण या या जातीतच न हत तर जाती पगतीत सामावन घ यास या पिरषदतन मळीच आडकाठी कर यात यत नाही शदधीकताना पगितपावन क न घता यत आता जातीभदा या रोटीबदी शिदधबदी सारखया ब याही या परगत िन सजञ जञाितसघानी तोड या या अथारतच या यात जा य छदक मता या जातभाईची मह वाची सखया होती त सघटक वाणी वा मराठ वा बरा मण या या सघात सभासद होवन गल हणनच काय त होय या जातीसघाशी तापट असहकार पका न गलच नसत तर जातीसघ जगता तो जगताच पण उघड तो असा परगतही न होता ह अगदी उघड आह त हा अशा दसर या परकार या जातीसघात आपली

शकय तो बहसखया करावी आप या जातभाईना कवळ मानीव अशा ज मजात हणिवणार या उ चनीचत या घातक भावनापासन िन जातीभदातगरत पशरबदी रोटीबदी परभित द ट ढीपासन मकत करिव याचा य न जातीसघातही घसन करावा आिण अशा रीतीन वततर जा य छदक सघान बाह न िन जातीसघातही घसन आतन असा दहरी मारा जातीभदावर चालवावा हच इ ट िवशषतः आज ज परगितिपरय जञाितसघ आहत या या सघात बहमताच मन अशी एक परितजञा मखबधातच (ममोरडमम यच) घाल यास वळवाव की हा जञाितसघ कवळ ज मानच काय ती कोणतीही जात उ च वा नीच ठरत अस मानीत नाही पर यक जातीची वा यकतीची योगयता ित या ित या परकट गणाव नच ठरली जावी आिण आपला गणिवकास कर यास पर यक जातीस समसमान सिध द यात यावीrsquo र नािगरी या िच पावनसघान जस आपल वरील परकारच धोरण प टपण िनदिशल आह तसच पर यक परगत जातीसघान परिसदधपण मखबधात न दन टाकाव या या जञाितसघाच मन वरील परितजञस अनकल कर यासाठीच आिण या या जञाितसघाकडनच पोटजाती मोडन पशरबदी रोटीबदी परभित ढीची जाणीव नाहीशी क न िशकषणािद उपयकत कायच तवढी करवन घ यासाठीच अशा परगत जञाितसघातन या या जातीत ज मल या आम या जा य छदक पकषा या िहद बधनी अव यमव जाव इतकच न ह तर बहमत होईल िततकया सखयन जाव आिण आप या अ य जातीभाईच मन जा य छदनास अनकल क न घयाव आज िविधमडळातन जातवार जागा राखल या आहत या नस या तर बर झाल असत पण या अथीर आहत या अथीर महारा या जागी कणी अजागळ परितिनधी जावन बस द यापकषा राखीव मरा या या जागी एखादा अडमठा घस द यापकषा द डकर जाधवराव काजरोळकर बाळ राजभोज परभित जातीभदाना न मानणार या मडळीपकीच कोणी तरी असण या जातीभदो छदना या टीपरत अिधक िहतावह आह ह उघडच आह पण महारासाठी जागा मरा यासाठी जागा या श दाना वीका न उभ राहण हणज जातीभद काही अशी तरी मानण आह अशा शाि दक बागलबोवाला िभऊन जर जा य छदक हणिवणार आबडकर राजभोज जाधवराव द डकर या जागावर बिह कार टाक लागल तर या जागा अगदी कटटर अयोगय िन आडमठ जञाितिन ठ बळकावतील आिण श दासाठी आपण अथारचाच गळा काप यासारख होईल अशावळी जाती याच नाव िविधमडळात जा य छदाकानी घसाव िन या राखीव जातीिन ठतची परथा नवीन घटनत तोडन टाकवावी - िविधमडळा याच हातान हच इ ट िन बिदधमानपणाच न ह काय तीच नीित जातीसघा या परकरणी ततोतत लाग आह जञाितसघातन जा य छदक बहमत होत रािहल की पशरबदी बटीबदी रोटीबदी परभित आजची जातीपातीची लकषण न ट होतील कणी काही खावो कणासगही खावो याची जात जात नाही ही नवी भावना जातीसघातच ढावल कोणतीही जाती ज मतःच कवळ उ च वा नीच नाही ही पर यक सघाची परितजञा होईल हणजच जातीभदाचा िवषारी दात उपटला जावन सार या जाती एकतर िशवण बसण उठण खाण िपण - राहण क लाग यामळ शवटी नावानच काय या या जाती उपनावापरमाण काही काळ चाल राहतील आिण अिखल िहद सघा या सघटक शाखा होऊन पडतील - (िकल कर माचर १९३७)

१७ िच पावन िशकषण साहा यक सघ िन ब सावरकर

र नािगरीस िच पावन िव या यारस िशकषणाच कायीर साहा य द या तव एक सघ ग या पाड यास थापन झाला आह वा तिवक पाहता या िज यातच दव ख सघ कर हाड सघ मराठा समाज वगर जातीपातीच अनक सघ आहत िहद थानभर दरिवड सघ सार वत सघ रजपत सभा जाट सभा महार मडळ चमरकार मडळ बरा मण सभा कषितरय महासभा व यसभा िशपी सभा हावी मडळ मातग महामडळ अशी जाती अनत तशी जाती मडळही अनत पसरलली आहत यातच हा लहानसा िच पावन सघ र नािगरीसारखया कोपर यातील एका नगरात थापला गला असता तर या नगराबाहर कविचत याची फारशी िवचारपसही आज तरी कोणी कली नसती परत र नािगरीच नाव आज सार या दशभर जा य छदक सामािजक करातीच कदर हणन दमदमत अस यामळ आिण या आदोलनाचा दशभर नावाजलला ब सावरकरासारखा पढारी या िदवशी या सभस उपि थत अस यामळ या लहान सभचा बराच मोठा गाजावाजा महारा टरभर हो याचा सभव होता या सभच अ यकषही आप या पर यही या यवहारात परकटपण ज मजात जातीभदाच सिकरय उ चाटन करणार यथील लोकिपरय िन परमख अिधकारी िसि हल सजरन डॉ साठ महाशय ह होत आिण सधारक पकषातील इतरही नामािकत सपादकवकील परसारक अशी िक यक ठळक मडळीही ितथ उपि थत होती यामळ ज मजात जातीभदा या उ छदाच त घतल या या पकषान िच पावन सघासारखया एका जातीिन ठ सघात भाग घतला तरी कसा अशा बचक यात महारा टरातील बर याच मडळीनी पडाव ह अगदी साहिजकच आह या तवच द भ ब सावरकरानी या िदवशी या आप या भाषणात अशा जञाितिविश ट सघानी सवर जाती मोडन एक सघिटत िहद जातच तवढी उरतो आिण ज मजातपणा या उ चनीचतचा सवर वी नायनाट होऊन यकती या परकट गणावरच काय ती ितची योगयता अवलिबतो मध या सकरमण कालात काय धोरण वीकाराव आिण या सघाशी काय अटी िन जा य छदक सधारकाना सहकािरता किरता यईल याचच ताि वक िववचन कल होत त याच भाषण इतक िनभीरड त विन ठ आिण वकत वशाली झाल की सनातनी आिण सधारका या अशा उभय पकषातील पर यक सबदध बरा मण lsquoसाध साधrsquo हणत या भाषणाची वाखाणणी करताना आढळत होता या भाषणाचा साराश महारा टरसही कळावा हणन आ ही तो यथ परिसदध करीत आहोत त हणाल - आ ही ज मजात जातीभदाचा उ छद क हणतो हणज काय हणतो ह नीट लकषात घया पर तत या जातीभदात ज मजातपणा हा इतका हािनकारक नाही की िजतका या ज मासहच अगी गण नसताही या या यकतीवर बसणारा उ चनीचतचा छाप आिण ितला यापरमाण िविश ट अिधकार िकवा अवहलना ही आह िक यक गो टीत ज मजातपणा टाळता यण शकयच नाही अव यही नाही मी सावरकर कळात ज मलो माझ ह िमतर जोशी कळात ज मल ह मला नाकारता यणच शकय नाही

सावरकर वा जोशी कळ िच पावनात जमा ही इितहासिसदध गो ट हणनच मी अमकया घरात ज मलो हणतात त घर अथवा िविश ट गाव ह जस नाकारता यत नाही तसच आ ही ज मान िच पावन आहो हही नाकारण अशकय आह परत हणन सावरकर कळात वा िच पावन जातीत मी ज मलो हा माझा मोठा गण आह िकवा हणन मी ज मतःच इतर कळाहन वा जातीहन ठ आह अशी शखी मी िमरव लागलो तर मातर मी अ यायी असन इतराशी नसता कलह हो यास कारणीभत होईन कळाचा अिभमान हणज या कळातील थोर वा यायी प षाचा अिभमान होय मी मा या गणान ठ हाव विडला या विश यान मा या अगी त गण नसताही या भावान िवकला जाव नय लिनन हण मी यत ज मलो हा माझा गणही न ह दोषही न हrsquo मी ज मान िच पावन जातीचा असलो तरी मनान मी िहद जातीचा आह मी महार जातीत ज मतो तरी मला लाज वाटती ना िच पावनात ज मलो हणन मला लवलश अिभमान वाटत नाही मला अिभमान वाटतो तो िच पावन जातीत ज मल या थोर थोर िवभतीचाच काय तो होय बाळाजी िव वनाथान या िदवशी एकाच वळी लखणी िन कपाण उचलल या िदवसापासन िहद रा टराचा िदिगवजयी ददिभ आिसधिसध िननादत नणार त पिहल बाजीराव नानासाहब भाऊ िव वासराव माधवराव फडणीस पठ पटवधरन महदळ गोखल त स तावनच नानासाहब त बिदधसागर यायमतीर रानड त िचपळणक त आगरकर त वासदव बळवत त गोखल त िटळक आिण याची नाव अन लखान िवशष िलिखत होणारी आहत अस इतरही ज शतशः वीरा म हता म िन धरधर प ष या तम या िच पावन जातीत उ प न होवन राजकीय करातीत वा सामािजक करातीत िहद थानचा इितहासचा इितहास बदलीत आज दोनश वष रा टराची धरा धरीत आल या या नस या नामावलीसरशी मा या रकतात अिभमाना या उमीरवर उमीर सळसळत उठतात - पण त थोर प ष िच पावन जातीत ज मल हणन थोर न ह तर त िहदरा टरा या गौरवाच कवळ मकटमिणच शोभाव अस गणानी थोर होत हणन शवटच बाजीरावही िच पावन याच पशव कळातील - पण मला महादजी िश याचा अिभमान या याहन शतपट अिधक वाटतो महादजी दसर या बाजीरावाच जागी पशव होत तर िकती बर होत अस वाटत याव न आप या ह यानात आल असल की आ ही मखय व ज मजात हणन जी उ चनीचता यकतीस ित या अगी त गण नसताही िचकटिवली जात ितच उ चाटन क इि छतो ज मजात उपनावाचा भद ज मजात गोतराचा भद ह भद िन पदरवी आहत तसच नस या जातीना िभ न नाव असली काय िन नसली काय जर कवळ या या योग कोणासही उ च वा नीच मानल जाणार नाही िन वदोकतासारख िकवा प यतसारख िविश ट अिधकार बळकावल जाणार नाहीत - तर ऐितहािसक मितिच हापरमाण िकवा भौगिभरक सागा यापरमाण ती नाव आणखी काही काळ रािहली आिण या या जाती या नावाच सघ चालल तर ती गो ट -एक अनकरणीय इ ट हणन न ह तर तर एक अपिरहायर अिन ट हणन काही िदवस सहन करण भाग आह सहन करताही यईल रोटीबदी या आिण बटीबदी या ब या तटन सारा िहद एका िहद जातीत एकजीव होईतो जो सकरमण काल जाणार यात ह जातीजातीच सघ चालणारच असतील तर िनदान याच एका अटीवर चालल पािहजत की या पर यक जाती या सघान आ ही कोणतीही जात कवळ ज मानच उ च वा नीच मानीत नाही यकती या गणापरमाणच ितला ज

थान िमळल त िमळल अशी घोषणा करावी या गणाचा िवकास हो यास या या जातीतील यकतीस योगय ती सिध िन साहा य द याच कायीर आिण कोण याही जातीवर िविश ट अ याय होतील तर याच िनवारण कर याच कायीर तवढ त त जातीसघ झटतील तर त हािनकारक हो याचा सभव प कळ अशान कमी होईल हा तमचा सघ िच पावन िव या यारस श कािदक साहा यासाठीच काय तो िनघाला आह दव ख सार वत कर हाड वगर जातीच सघ या या िव या यारस साहा य दत असता जर िच पावन िव या यारस कठल सािघक साहा य नसल तर त दण ह त हा आ हा सवारच कतर य आह िकबहना आ हा जा य छदक पकषाच तर असल कतर य बरीदच असल पािहज महारािदक पवार प य िव या यारस त महारािदक जातीच हणन ज हा हटाळल जात त हा आ ही ज मजात जा य छदक हणनच तो अ याय दर कर यास जस झटतो यास शाळातन फरी घयाव हणन हणतो महार पिरषदतन भाग घतो तसच जर काही िव या यारस वा यकतीस त कवळ िच पावन जातीच हणनच साहा य िमळत नसल या या गणान प जागा याना िदली जात नसल याची अवहलना होत असल तर जा य छदक आिण गणकमरिवभागशः उ चनीचता ठरिवणार या आम या बरीदानच त साहा य द यात तो अ याय दर कर यात तशा कायार साठीच थापल या िच पावन वा सार वत वा मराठा वा वाणीसघाशी सहकायर कर यास आ ही बाधलल आहो जा य छदक डॉ आबडकर ह महार जातीची मडल थापतात महारा या हककािवषयी झटतात जा य छदक िवठठलराव िशद पवार प य lsquoजातीrsquo या िव या यारच आ म थापतात जा य छदक सयाजीराव मराठा जातसमाजाच मानपतर वीकारतात त या सकरमण काला या पिरि थतीतील एक अपिरहायर अिन ट हणनच होय यातही या तम या सघान रोटीबदी परभित ब या तोड या या आ हा सधारका या िकवा ठव या या तम यातील सनात या या कोणा याही मतास बाधन वा वाहन घतलल नाही हणन कवळ िव या यारस साहा य दणार वसितगह वगर कायारसाठीच िनघाल या सघात दो ही पकषानी सहकायर कर यास काही हरकत नाही इतकच न ह तर या सघा या सजञ चालकानी दो ही पकषास एकतर कर यासाठी अस या जञाितिन ट सघानी िहद सघटनाच परगतीस होणारा अडथळा दर हावा हणन जी अट मानली पािहज हणन मी वर उ लख कला आह ती अट हणनच न ह तर या य कतर य हणन आप या उ शात प ट श दात गरिथली आह आिण आज ती यथ सवरसमत होत आह ही गो ट मी िवशष मह वाची समजतो आ ही कोण याही जातीस ज मतः उ च वा नीच मानीत नाही अशी जी घोषणा या मळ उ शात आपण कली आह ती त हास िजतकी भषणावह आह िततकी आप या िहदरा टरा या सघिटत परगतीस साहा यकही होणारी आह र नािगरी या बरा मणातील िच पावन बरा मणातील इतकया थोर सिव य सपरिति ठत आिण परमखातील परमख नागिरकानी गजबजल या या सभत lsquoआ ही जातीिवषयक उ चनीचता मानीत नाहीrsquo अशी लखी घोषणा दो ही पकषानी एकमतान करावी ही लहानसहान गो ट नाही जरी तो बरा मण झालास पितत तरीही तो ठ ितही लोकी िनरकषर िन नीच असला तरी कोणाही बरा मणास वदोकताचा अिधकार आह पण गाधी िववकानदानी त शदर हणन वद ऐकता दखील कामा नय त ज माचच नीच आबडकर

िकतीही व छ िन िव वान असल तरी याची सावली दखील आम या प य दा याना सदधा बाटिवत कारण त अ प य जातीचच नीचतम इ यादी बा कळ अहकारी िहदिहतघातक व गनास ितलाजली द यास बरा मणानीच पढ सरसावाव आिण lsquoआ ही कवळ ज मानच कोणतीही जाती उ च वा नीच मानीत नाहीrsquo अशी घोषणा करावी ह मानणार खर बरा मण समजतो ही घोषणा नवीन नाही ही सनातनच आह कारण lsquoज मना जायतशदरः स कारा िवज उ यत rsquo या सनातन स कत सतराचच ह पराकत सधारकीय भाषातर आह की ज मान कोणतीही जात उ च वा नीच मानली जाऊ नय या या या या परकट गणानसार उ च नीचता ठरवावी मी यकत कलली इतर मत ही माझी आहत - आपण यान बाधल जात नाही पण या सघा या मळ उ शातील ही जी घोषणा आपण सवारनी एकमतान कलली आह ती िन या श दापरतीच त हा आ हा सवारची एकमखी घोषणा आह या तवच या सघा या उ शास मी समित दत आह र नािगरीचा िहदसमाज िहद रा टरा या महान िहताथर आकिचत जा यहकारास कसा बळी दत चालला आह याच हही एक नव पर यतर आह इतर जञाितिन ठ सघही ही घोषणा आपाप या उ शातन करतील िन तस वागतील तर या सकरमण कालापरत याच अि त व फारस असहनीय वाटणार नाही हािनकारक होणार नाही शवटी मी आपणास अस आ वासन दतो की गणावरच याची याची उ चनीचता ठरिवणारी समाज यव था चाल झा यास कोण याही जातीस आिण िवशषतः त हा बरा मणजातीस - िभ याच काही कारण नाही बरा मणहो त ही आजवर आप या या बिदधबळान ठ व सपािदलत अस हणता ती बिदध िन तो पराकरम तम यात अजनही आह की नाही जर तम यात बिदध िन पराकरम असल तर मग गणावरच ठता िमळणार या घटनत त ही अिधक सलभतन ठच ठराल एखाद पिहल बाजी आप या गणान या यव थतही पशवच न हत तर छतरपित दखील होतील कारण गणानी त या या िपढीत छतरपितच हावयास योगय होत पण जर तम यातील ती बिदध िन पराकरम िवझला असल तर दसर या अिधक कषमतर वगारच हाती या आप या िहदरा टराच िन िहदधमारच भिवत य सोपवन तम या या पवीर या ठतन रा टरिहताथर जोहार करावा आिण दधीची परमाण बरा मणजातीन आप या अि त वाच दवकायीर बिलदान कराव हच खर या बरा मणास शोभणार तमच अितम कतर य नाही काय कवळ गणाव नच उ चता ठरिव यास वा सपािद यास तोच काय तो िभतो की याला आप यात त उ चगण नाहीत ह कळत मा यात बिदध नाही पण मला बापा या िभडसाठी सबदध हणा मी याड आह पण मला मा या विडला या धाकासाठी शर हणा - अस साग याची िभकारडी पाळी य यापकषा यथाथर वान जो खरा बरा मण असल तो कोण या तरी दवकायीर झजत मरणी म न जाईल हाच सदश मला मा या िहद रा टरातील पर यक जञातीस दण आह ज मजात जातीचा हणजच ज मजात खो या उ चनीचतचा उ छद क न गणजात उ चतचा पन दधार करा शवट या बाजीरावासारखा मोठपणा िन िभकारडा अहकार साग नका तर कणारसारख गजरन उठा lsquoसतो वा सतपतरो वा यो वा को वा भवा यहम दवाय त कल ज म मदाय त त पौ षम rsquo

सकरमण कालातील एक अपिरहायर अिन ट हणन अशा सघाच ह बारस करताना या सार या पोथीजात जाती - बटीबदी िन रोटीबदी या ब या तोडीत शकय िततकया वरन एका महान िहदजातीत अतधारन पावताच याचा बारावा साजरा कर याचा शभ योग लवकरच यवो असा माझा या सघास उ कट आशीवारद आह

१८ ज मजात अ प यतचा म यलख अ प यता मली पण ितच औ वरदिहक अजन उरल आह

(पवारधर) (Untouchability is abolished and its practice in any is forbidden Thw enforcement af any disability arising out of untouchability shall be an offence punishable in acoordance with law - The constitution of India Article 17) lsquoअ प यता न ट कली जात आह कोण याही परकार ती आचरली जाता कामा नय अ प यताज य अशी कोणाचीही हीनता कोणावरही लादण हा िनबरधानसार एक दडनीय अपराध समजला जाईलrsquo (भारतीय रा यघटना छदक १७) ही घोषणा या िदवशी आप या भारतीय रा यघटना सिमतीन एकमखान समितली तो िदवस मान या या टीन िन िहदसघटना या टीनही एक सवणरिदन समजला गला पािहज अशोक तभासारखया एखा या िचरतन तभावर को न ठव या इतकया मह वाची आह ही महोदार घोषणाः गली िक यक शतक या शताविध साधसतानी समाजसधारकानी िन राजकारणधरधरानी ही ज मजात अ प यतची बडी तोडन टाक यासाठी आटोकाट परय न कल या या या सार या परय नाच ही घोषणा या िदवशी कली गली या िदवशी साफ य झाल आता ही अ प यता पाळण ह नसत एक िनदनीय

पाप रािहलल नसन तो एक दडनीय अपराध (ग हा) ठरलला आह अ प यता पाळ नय हा नसता एक िव यथीर नीितिनयम रािहलला नसन आताrsquo अ प यता पाळता कामा नयrsquo असा एक आजञाथीर िनबरध (कायदा) झाला आह वर उ लिखल या भारतीय रा यघटन या सतरा या छदकात अ प यता असा एकरी श दच काय तो वापरला आह तथािप नबरिधक काटकोरपणा या टीन या श दाच प टीकरण करणारी एखादी टीप तरी ितथ द यास हवी होती व यकीय वयिकतक िन परासिगक अशी अ प यता समाजिहतासाठीच क हा क हा िनिषदध मानता यणार नाही अथारत या छदकात या अ प यतचा अत कर यात आला आह ती अ प यता हणज को या एका जातीत ज म झाला एव याच एका कारणाकिरता तशा सवर तरीप षावर लादली जात ती lsquoज मजात अ प यताrsquo होय हणज अ प यतत जो िवशष घटक िनषधाहर ठरिवलला आह तो मानीव ज मजातपणा हा होय ह ममर यानात घतल असता ह प ट होईल की अस या कवळ मानीव ज मजातपणामळ या हीनता उ चनीचता िन अकषमता जातीभदा या आज या द ट ढीमळ आप या िहदसमाजातील जातीजातीना िचकटिवल या आहत यापकी ज मजात अ प यतची हीनता िन अकषमता आज या ढीपरमाण अ यत असमथरनीय िन द ट अस यामळ य यिप ती अ प यताच काय ती वरील छदकान िनबरधिव दध (बकायदशीर) आिण दडनीय ठरिवली असली तथािप या योग िन याच यायान तस या इतर ज मजात हणन गण या गल या मानीव हीनता उ चनीचता वा अकषमता याही यनािधकपण असमथरनीय िन िनषधाहर आह हही सिचत कलल आह

जातीभदातील ही अ प यता सोडता उरल या आिण जातीजातीवर लादल या इतर हीनता िन उ चनीचपणाची को टक ही अगदी अनबरिधक ठरिवलली नसली तरी ती अवध आहत दडनीय नसली तरी खडनीय होत या छदकातील हा जो गिभरताथर या रा यघटनत भारतीय नागिरका या मलभत समतची जी गवाही मखबधातच (िपरअबलम यच) िदलली आह आिण पढ नागिरका या मलािधकारा या परकरणी जी प ट िवधान कलली आहत की भारतीय रा य कोण याही नागिरकािव दध कवळ धमर वश जाती िलग ज म थान यापकी कोण याही कारणासाठी कोणताही भदभाव बाळगणार नाही आिण सवारना नबरिधक समतन वागिवल जाईल (छदक १४ -१५) या िवधानाव न तो गिभरताथर प टपणच समिथरला जात आह अशा िरतीन कवळ मानीव असणार या ज मजात अ प यतचाच न ह तर ज मजात हणिवणार या परत कवळ पोथीजात असणार या या जातीभदा या आज या द ट ढीपरमाण जातीजातीवर लादल या इतर सवर परकार या मानीव हीनता या िन अकषमता या पायावरही या रा य घटनन नबरिधक कर हाड घातलली आह आता कोणा याही िहद तरीप षास तो अमकया जातीत ज मला एव याच एका कारणासाठी कोणतीही हीनता वा अकषमता सोसावी लागणार नाही िकवा कोणताही उपजत िविश टािधकार वा िविश ट उ चता उपभोिगता यणार नाही िनबरधा या (काय या या) कषतरात जात कोणती हा पर नच उरलला नाही ददवान याला एक अपवाद मातर राहन गला तो हणज दिलत वगारना काही वषारपर या िदल या िविश ट सवलती स या या पिरि थतीत अमकया जाती हणन न ह तर दिलत वगर हणन अशा सवलती दण ह योगयच होत अपिरहायरही होत परत या दिलत वगार या पिरगणनात lsquoवगीरकत जातीrsquo असा जाती या पायावर जो िवभाग पाडला आह तो तसा पाडावयास नको होता यायोग काही कवळ ज मजातपणावर िमळिवल जाणार िविश टािधकार - राखीव जागा चाकर या इ यादी - काही जातीना जात हणन िमळणार आहत हणज या परमाणात ज मजात जातीभद घटनत मानला गला ह या घटन याच वर उ लिखलया नागिरका या मलभत समानत या अिधकाराशी िवसगत आह हा अपवाद टाळनही या दिलताची सोय लावता आली असती परत या लखात कवळ अ प यतचा अत करणार या घोषणचाच िवचार कतर य अस यान इतकाच उ लख पर आह की वरील एक फारस मह व नसलला अपवाद वजा घातला तर या अ प यतिवषयी या घोषणन िन इतर िवधानानसार या रा यघटनन ज मजात जातीभदा या द ट ढीचाही कणाच मोडन टाकला आह अ प यता हा दडनीय अपराध ठरिवणार या या घोषणच खर मह व ममर आिण दरवर होणार पिरणाम ह साक यान जनत या यानात याव या तव या पिरि थतीत िन या परकार ती घोषणा कर यात आली याचीही स म छाननी करण अव य आह अशी छाननी अ याप ससगतपण झालली नाही आिण दसर अस की तशी छाननी झा यावाचन या घोषणपरमाण आप या अफाट भारतीय समाजात रोमरोमात िभनलली ही ज मजात अ प यतची भावना आमलात समाजा या खाल या थरापयरत उ मळन टाक याच द कर कायर कवळ िनबरधबळान (काय या या जोरावर) सकर कल जाणार नाही ज हा िनबरधबळाला जनत या उ कट इ छचही पाठबळ िमळत त हा काय त कोटी कोटी लोका या अगदी हाडीमासी

िखळल या अशा शतकानशतका या ढी या उ चाटनाच कायर सहज सा य होत या घोषणची या कारणासाठी अशी छाननी क जाता ित यातील खाली िदलली मखयमखय िवधय प ट होतील ही सधारणा आम या िहदरा टरावर को या अिहद शकतीन बळान लादलली नाही अ प यतचा नायनाट करणारी ही घोषणा मोगली िकवा इगरजी राजवटीसारखया को या परकीय रा टरान आम यावर लादलली नाही िकवा आ हास तलवारी या धारवर ध न आम या मनात नसता आ हाकडन कोणीही शरणागित िलहवन घतलली नाही वततर भारता या लोकपरितिनधीनी वततरपण व छापवरक िन एकमखान आम या रा यघटना पिरषदत ही घोषणा कलली आह अथारत ही िन पायाची शरणागित नसन वय फतीरची स कित आह रा टरक याणाथर प चाताप प य िहदनी घतलल ह वय फतर परायि चत आह या घटना पिरषदन ही घोषणा कली याम य अ यािधक बहमत प य िहद याच परितिनधीच होत यानी जर िवरोध कला असता तर ही घोषणा सवरसमत तर न हच पण समतही होऊ शकती अ प यतचा उगम क हा झाला इितहासा या कोण या पराचीन पिरि थतीत जीवन कलहातील एक अपिरहायर उपाय हणन ती वीकारली गली या वळस तो मळ दोष कोणाचा होता का सवारचाच होता का कोणाचाच नसन या वळ या पिरि थतीचाच तो एक द ट िवपाक होता या पर नाची चचार यथ अपर तत अस यामळ इतक सागण पर आह की िनदान ग या नऊ दहा शतकापासन तरी ज मजात अ प यतची ढी अ या य असताही अध यर असताही रा टरघातक असताही या य हणन धमारचरण हणन पाळीत राह यात चातवरिणक प या या हातन एक रा टरघातक पाप घडत आलल होत ती ती जाणीव या रा यघटना पिरषदत असल या लकषाविध प यानी िनवडन िदल या प य परितिनधाना होती या घडल या पापािवषयी याना मनःपवरक प चा ताप वाटत होता आिण आता यापढ ह रा टरीय पाप घड यावयाच नाही असा याचा ढ सक प झाला होता हणनच या बहसखयाक प य परितिनधीनी आपल िचरकालीन िविश ट िहतसबधी वणारहकार िन जा यहकार या सवारवर रा टरिहताथर आपण होऊन पाणी सोडन या पापाच व छापवरक परायि चत घतल आिण एकमखान उ घोिषल की यापढ या भारतीय रा यात ज मजात अ प यता कोण याही व पात पाळण हा एक दडनीय अपराध गणला जाईल घटना पिरषदतील प य िहद या या परितिनधीत चारी वणारच िभ न िभ न उपजातीच आिण सवर पराताच परितिनधी होत ही दसरी गो टही यानात धरली पािहज ितसरी मह वाची गो ट हणज या अ प यतचा अत करणार या घोषण या पर नी तरी या तथाकिथत प य परितिनधीना परबदध परमख िन परिति ठत अशा लकषाविध प यजनतचा भारत यापी पािठबा होता याचा अपरितिवधय परावा हाच की एखाददसरा अपवाद सोडता झाडन सार या अिखल भारतीय सघटनानी िन स थानी या सधारणचा िक यक वषारपासन सिकरय पाठपरावा कलला आह आिण या घोषणला लवलशही िवरोध कलला नाही अिखल भारतीय स थापकी लाखो प य िहद िजच सभासद आहत या कागरस या परमख स थन ज मजात अ प यत या उ चाटनासाठी िक यक वषारपवीरपासन ढ परितजञा िन अखड परय न कलल आहत घटना

पिरषदतील परितिनिधम य कागरसचच बहमत होत ह सागावयास नकोच अिखल भारतीय िहदमहासभ या तर मलभत उ शातच अ प यता िनवारणाचा उ श परमखपण गोिवलला आह र नािगरी िहदसभसारखया ित या उपागभत स थानी आिण ित या अ यकषीय पदावर आ ढल या िक यक परमख पढार यानी कवळ ज मजात अ प यत याच न ह तर ज मजात जातीभदा याही उ चाटनाथर परकट सहभोजनाच भारत यापी आदोलन कलल आह काही सनातनी स थातन काय तो अ प यता िनवार यास परितकल अशा थोडाफार सर वाहतो तवढा अपवाद सोड यास इतर िहद विन ठ अशा आयरसमाज रा टरीय वयसवक सघ परभित अिखल भारतीय स थातन अ प यतला क हाही थारा िमळालला नाही परागितक पकष पराथरनासमाज बरा मोसमाज इ यादी ज या स थाही अ प यतचा नायनाट कर यास सवरतोपरी अनकल हो या मखयतः आिथरक पर नानाच सोडिव यात स या यगर असणार या सोशािल ट िन क यिन ट पकषा या अिखल भारतीय सघटनात ज सह ाविध प य िहद आहत तही या पकषा या िविश ट त वजञानानसारच ज मजात अ प यत या उ चाटना या कायीर रसभरही माग रगाळणार नाहीत हही यानात ठवल पािहज की या आज या घोषण या वीस पचवीस वषारपवीरपासन िक यक लहान मो या िहद स थािनकानी या या या या िहदरा यातन ज मजात अ प यता न ट करणार या अशाच नबरिधक घोषणा या या प य िहदच बहसखयाक असल या िविधमडळा या समतीन कल या हो या आिण यवहािर याही हो या या सवर गो टीव न ह उघड होत आह की प य िहद या परचड सखयतील िवचारशील मखर कतार िन मह वाचा जो भाग आह याचा या घोषणला भारत यापी पािठबा आधीपासनच होता िकबहना लकषाविध प य िहद या मनात जर ही िवचारकराती आधीपासनच झालली नसती आिण अ प यतचा नायनाट करावयाचा कतसक प यानी कलला नसता तर ही घोषणा करण मळातच दघरट झाल असत आिण जर प या या मताला न जमानता एवढा भकपीय पालट िहदसमाजरचनत कर याच धाडस कोणी कल असत तर तशा धाडसाची जी गत अमिरकत झाली तीच इकड झा यािवना बहधा राहती ना अमिरकतील गलामिगरीच उ चाटन आिण िहद थानातील अ प यतच उ चाटन मसलमानी धमरशा तरात दासपरथा - गलामिगरी - ही समितलली आह इतकच न ह तर यदधात पाडाव कल या काफरा या परकरणापरमाण परसग िवशषी याना गलाम कराrsquo हणन आजञािपलली आह िखर चन धमारत दासपरथा आजञािपलली नाही तथािप अनजञािपलली आह lsquo ल हस ओब यवर मा टसरrsquo ह िखर ती शा तरीय वचन परिसदधच आह मसलमानानी गलामिगरी न ट कर याची घोषणा कधी कललीच नाही परत िखर चन रा टरापकी अमिरकन तवढ त स साहस क न ित या कागरस वारा lsquo ल हरी अज अबॉिल डrsquo अशी मान या या टीन महनीय असलली घोषणा कली गलामिगरी आिण अ प यता या दोन द ट ढीत द टतर कोणती याची चचार इथ अपर तत अस यामळ इतक सागण पर आह की आम या भारतीय रा यघटनन अलीकडच कल या lsquoअनटचिबिलटी इज अबॉिल डrsquo या घोषणशी महनीयतत तलना कर यासारखीच अमिरकन कागरसन पवीर कलली lsquo ल हरी इज अबॉिल डrsquo ही घोषणा होती परत गलामिगरी चाल ठव यातच िविश ट िहतसबध वणारहकार ज मजात ठ वाची भावना इ यादी या गो टी िनगिडत झाल या हो या या सवारवर आपण होवन अक मात पाणी सोडण ह अमिरकनानाही

इतक अस य वाटल की या रा टरात गलामिगरी न ट कर याची आजञा सोडणार या कागरस या सयकत रा यस तिव दधच लकषाविध नागिरकानी शवटी श तर उपसल यादवी यदध माजन सार अमिरकन रा टर भरातह य या रकतात हावन िनघाल अनक लढाया लढ यानतर शवटी कागरस या उ तर अमिरकन स याचा सपणर िवजय झाला त हा या श तरबळानच काय ती शरणागतीची अट हणन दिकषण अमिरकवर गलामिगरी न ट कर याची परथा लादता आली यायदवतची आजञा रणदवत या पािठ यानच काय ती यवहारिवता आली परत आज या भारतात अ प यता पाळण ह कतर य आह - न ह तो एक धमारचार आह अशी िवकत असली तरी परामािणक भावना या को यनकोिट प या या हाडीमासी आज शतकानशतक ळत आली आह याना अ प यता पाळण हा िनबरधानसार एक दडनीय अपराध समजला जाईल अस दरडावन सागणारी ही घोषणा झाली असताही ती उलथन पाड यासाठी या प या या गोटात आपापसाम य तस अमिरकसारख भरातह यारी रकतपाती िन सश तर यादवी यदध जप याचा आज लशमातरही सभव उरलला नाही उलट पकषी वर दाखिव यापरमाण या पर यकीत लकषाविध प य सभासद आहत अशा बहतक अिखल भारतीय स था आम या रा यघटना पिरषदन कल या या अ प यता िनदारलना या घोषणस मनःपवरक आसतिहमाचलपयरत वागतीत आहत या सतोषजनक व ति थतीच मखय कारण हच की अिखल भारतातील प य िहदमधील िवचारशील यायिपरय आिण मखर अशा लकषाविध प याना अ प यता पाळ यात आप या हातन घडत आल या पापािवषयी मनःपवरक प चा ताप वाटला आिण यानी आपण होऊन ती द ट ढी उखडन टाकली - या पापाच ह रा टरीय परायि चत व छापवरक घतल अशा रा टरीय परायि च तात आप या हातन माग पाप घड याची जी जाणीव अन यत असत यामळ ती परायि चत अपमाना पद ठरत नाहीत तर उलटपकषी भतकालीन अ यायास लोकक याणाथर आप या आकिचत अहकाराचा िन वाथारचा बळी दवन व छन पिरमािजर यात ज महनीय नीितधयर परकटिवल जात यायोग ती परायि चत या रा टराची गौरवा पद िवभषणच ठरतात lsquo प यrsquo िहदपरमाणच lsquoअ प यrsquo िहदनीही या या पापाच वयय फतीरन परायि चत घतल वरील उपमथळा वाचन प कळाना आपाततः असा अचबा वाटल की ह काय इतर िहदवर चातवरणीरय प यानी अ प यता लादली ह प याच पाप होय परत या यावर ती द ट हीनता लादली गली या िबचार या अ प यानी या परकरणी कोणत पाप कल rsquo त पाप ह होय की चातवरणीरय प य ह या जातीना अ प य मानीत आल या अ पर यातील िक यक जातीही वतःस उ च समजन या या खाल या समज या गल या जातीना अ प य मानीत आ या आहत महार चाभार माग ढोर भगी ह आपाप या दवळात या या lsquoखाल याrsquo समज या गल या अ प य जातीना यऊ दत नाहीत आपसात जवत नाहीत शाळत महाराची मल भगया या मलासह सरिमसळ बसत नसत याचा याना िवटाळ होई अशी िक यक परकरण आ ही वतः सोडिवली आहत का मीरपासन तरावणकोरपयरत जा य छदनासाठी आम या झाल या दौर यातन िहद थान या सवर परातातन अ प या -अ प यातही अ प यता पाळली जात हा आमचा वतःचा अनभव आह चातवरणीरय प य च माना अ प य समजतात पण या

अ यायासाठी प याना लाखोली वाहणार च मा अ प य वतः तोच अ याय पलादी पिरया परभित खाल या जातीवर लादन याना अ प य मानतात जी जी िनदा कोणी अ प य अ प यतसाठी करतो या या िनद या परा तीचा अधार वाटा या अ प या याही वा यास यतो कारण तो अ प य या या खाल या जातीवर तीच अ प यता लादीत असतो हा सवरसाधारण परकार आह दहा बारा वषारपवीर तरावणकोर या कषितरय महाराजानी याच सिचवो तम राम वामी अ यर या बरा मण परधाना या पर कार वान आपली सवर राजमिदर तथाकिथत अ प याना उघड याची अिभनदनीय घोषणा ज हा कली त हा ितकड या अ प यानीच lsquoउ च अ प यrsquo ज एझया या यातील बहजनानी त याना अ प य समजतात या पालवा अ प याना या या मिदरात परवश क न द यास िवरोध कला अ प यही अ प यत या पापाच अशा रीतीन भागीदार आहत या गो टीची जाणीव प कळाना नसत ही द ट ढी अ प यवगरही आपापसात िकती कटटरपण पाळीत आला आह -फार काय वरवर समतचा डका िपटणार या मि लमात िन िखर चनातही अ प यता िन जातीभद कसा पाळला जात आह ही सिव तर चचार याना वाचावयाची असल यानी आमच lsquoजा य छदक िनबधrsquo िन िवशषतः यातील lsquoमदरास परातातील काही अ प य जातीrsquo महारबधशी मनमोकळा िवचारिविनमय मसलमानी पथोपपथाचा पिरचय िन lsquoमसलमानी धमारतील समतचा टभाrsquo ह िनबध तरी अव य वाचावत परत आम या भारतीय रा यघटनत ज हा lsquoअ प यता न ट कर याचीrsquo ही घोषणा कर याचा बत ठरत होता त हा ह उघडच झालल होत की कवळ चातवरणीरय प यानाच काय ती अ प यावर अ प यता lsquoगाजिव याचीrsquo बदी या घोषणमळ होणारी न हती तर अ प यातील तथाकिथत उ च अ प यानाही या या lsquoखाल याrsquo अ प याना अ प य मान याची बदी होणारी होती अ प य िहदतील उ च जातीच ज मजात उ च नीचपणाच िपढीजात अहकार हाडीमासी िखळलल भरामक धमारचार िन त ज य िविश ट िहतसबध हही या घोषणपरमाण न ट होणार होत परत एव यासाठी अ प य िहदच या या जातीच ज परितिनधी रा यघटना पिरषदत होत यानी अ प यता आमलात िन सवरपरकार न ट करणार या या घोषणस िवरोिधल होत की काय आनदाची िन अिभमानाची गो ट ही की तस काहीही न करता अ प य िहद या परितिनिधनीही या परकरणापरत आपाप या जा यहकारावर िन िविश टािधकारावर व छन पाणी सोडन अ प य िहदसमाज आपापसात जी अ प यता आजवर पाळीत आला या पापाच रा टरक याणाथर परायि चत घतल आिण या घोषणस सवरतोपरी पािठबा िदला अ प य िहद या अिखल भारतीय स थानीही या या परितिनधी या या स क यास उचलन धरल प य काय अ प य काय िहदमातर तवढा सारा या सारा या ज मजात अ प यत या पापाचा भागीदार होतादोष यनािधक परमाणात सवार या हातन घडला या सामािजक पापाच सामािजक पिरमाजरन कर यासाठी आम या भारतीय महारा या या मल घटनत जी नबरिधक परितजञा कली की lsquoआजपासन कोणाही नागिरकावर ज मजात अ प य हणन कोणतीही हीनता वा अकषमता लादण हा िनबरधानसार एक दडनीय अपराध समजला जाईल ती घोषणा आप या अिखल िहदरा टरास िजतकी िहतावह िततकीच भषणा पदही ठरणारी आह

ही घोषणा िहदरा टरास िकती भषणा पद आह ह प टिवणारी आणखी एक गो ट उ लखनीय आह या रा यघटनत हा अ प यता न ट कर याचा िनबरध गोिवला गला या रा यघटनत रचनामडळाचा अ वयर कोण होता या न या मतीचा मितकार कोण होता तो अ वयर तो मितकार होता एक lsquoज मजात अ प यrsquo िव वानातील िव वान मितशा तरपारगत पटटीचा िनबरध पिडत डॉ आबडकर एक महारा टर कलभषण महार बर यानी तरी त रचना मडळाच अ वयरपद एखाद अ प याच बड उभा न िन प याना तरवारी या धारवर ध न बळकावल होत की काय न ह आम या िहदरा टरातील जातीपाती परातिनिवरशष अशा सवर परितिनधीनी व छन िदल या मतानसार याना िनयकत कलल होत या अ वयरपदी प हा अशा घटना रचना मडळा या अ वयरपदी या ज मजात lsquoअ प याचीrsquo िनयकती करणार या मताम य बहसखया अ प याचीच होती की काय न ह ती बहसखया होती प याची परितकल पिरि थतीवर मात करणारा कायापालट कर याची िहदरा टराची कषमता वरील एकदर फट िववरणाव न एक अ यत आ वासक िनि चित बाळगता यत की परितकल पिरि थतीशी टककर दवन िटक याची जी कषमता स टीतील जीवनकलहात जग यासाठी अव य असत ती कषमता िहदरा टरा या अगात आजही उ कटतन बसत आह कधी वळीच कधी िवलबान परत नहमी अितसमय हो या या आधीच परितकल पिरि थतीशी टककर दवन ित यावर मात कर यास अव य तो कायापालट आप या समाजरचनत िन आचारिवचारात घडिव याची उ जीवक शकती िहद रा टरान पराचीन काळापासन वळोवळी परकटिवली आह आम या अनक मतीत धमरकमार या िविधिनषधात जो िवरोध िदसतो एका मतीत अमक आचरण वा ढी ध यर हणन वा िविहत हणन सािगत या असतात तर दसर या मतीत अथवा क हा क हा तर याच मती या दसर या भागात अध यर िन िनिषदध हणन सागणारी वचन आढळतात अशा वचनातील तो िवरोध ऐितहािसक टीन पाहता बहधा कवळ िवरोधाभासच असतो न यान या परितकल पिरि थतीशी िन सकटाशी यश वी झज घता यावी हणनच या या काळी अिहतकारक त त जन आचार िनषधन अथवा िहतकारक त नव आचार नवी साधन नवी यय िन नव िनबरध वीका न िन आजञापन रा टररकषण कर याच ज सवर ऐिहक धमारधमारच मखय कतर य तच या िभ नकालीन मतीतील या वरवर िवरोधी िदसणार या वचनानी अिवरोधपण शतकानशतक पार पाडल आह किलव यर यगर हास आप धमर परभित अनक मातर सकत (लीगल मिकझ स) उदभवन या आम या मितकारानी िहदरा टरा या व वास एका मक वस िन वधरनकषमतस धकका न लावता समाजरचनचा कालोिचत कायापालट कलला आह नाग जसा वळ यताच जीणर कात टाकन दवन प हा एकदा न या तजान तळप लागतो तसच ह आमच िहदरा टर जीणरशीणर आचाराची िन आजाराची कात वळोवळी टाकन दऊन कायाक प क न शभर सकटातन शभरवळा िनभावन जिय ण िन विधर ण तजान तळपत आलल आह या यात अतिहरत असलली ही उ जीवनशकती आजही धगधगलली आह ज मजात अ प यतची ही द ट ढी एका फटकार यासरशी न ट क न टाकणारी ही उदा त घोषणा हही याचच एक अखडनीय िन आ वासक पर यतर होय

आज या तीस कोटी िहदरा टरात िनबरधा वय ज मजात अ प य असा कोणीही उरलला नाही अिगनहोतर गवाल भ िनयोगः पलपतकम दवरा च सतो पि तः परभित काल या अनक ढीपरमाण आज या मतीत ज मजात अ प यता ही लखणी या एका फटकार यासरशी किलव यारत ढकलली गली आता ती पाळण हच पाप होय प य अ प य इ यादी श द आणखी काही काळ व ति थतीचा उलगडा कर यापरत काय त वापरल जातील वळवळत राहतील पण नागी छाटन टाकल या िवचवापरमाण या यातील हीनाथारचा दश हो याच भय कोणासही उ नय अशा िन पदरवीपणान आता अ प यतची ढी परथम का पडली क हा पडली कोणी पाडली का िटकली इ यादी पर नाची चचार ही कवळ ऐितहािसक सशोधनाचा पिडती वादाचा िकवा िवतडवादाचा िवषय ती कालची कथा आजला याच काहीच सोयरसतक उरलल नाही कारण ज मजात अ प यता आज मली आज िहद थानातील पर यक िहदला प य नागिरक वाच समसमान अिधकार िन परित ठा परा त झालली आह आता कोणी कोणाला िहणिव यासाठी ज मजात अ प य हणन हणण हा सदधा िनबरधा वय दडनीय अपराध ठरल यापढ कोण याही महमदअ लीना - मसलमान िखर चनातही ज मजात अ प यता पाळली जात ही गो ट छपवन ठवन - भर कागरस या अ यकषपदाव न अशी भ दपणाची मागणी कर यास त ड उरल नाही की lsquoिहद मसलमाना या एकीसाठी िहदतील आठ कोिट अ प याची अधीर वाटणी क याrsquo कारण अ यार वाटणीसाठी िहदत आठ कोटी अ प य तर काय पण एकसदधा अ प य आज उरलला नाही आता मसलमान िखर चनातच ज अ प य आहत यानीच हव तर िहद हाव कारण आता जो जो ज मजात अ प य िहदधमारत पाय टाकील या या या या पायातील अ प यतची ज मजात बडी आपोआप ताडक म तटन जात पवीर एकदा lsquoिहद आहोत तोपयरत अ प यता कालतरयीही न ट होणार नाहीrsquo अशा काहीशा आततायी भिव यवादान िभवन एका अ प य गटान lsquoआ ही मसलमान होणारrsquo हणन तरागा कला होता त हा सन १९३६ या आगमाग आ ही महारबधशी मनमोकळा िवचारिविनयम ही लखमाला िलिहली होती यात आम या महार धमरबधना आ ही तकारगत िनि चतीन आ वािसल होत की जर चाल वगान िहद सघटनाच आदोलन आपण सवरजण िमळन रटीत गलो आ ही अ प यत या मळावर असच घाव घालीत गलो तर धमारतराचा िन फळ िन आ मघातक आततायीपणा न करताही दहावीस वषार या आत हा अ प यतचा िवषवकष उ मळन पड शकल आज त आ वासन बहताशी स य ठरलल आह आता lsquoिहदधमारत वा समाजात अ प यता आह हणन आ ही धमारतर करणारrsquo अशा भरामक तरागयाचा िकवा पोकळ धमकीचा कणाच मोडन पडला आह नागीच छाटली गली आह या उपरही या मठभर वा मोटभर मडळीना धमारतर यनकन परकारण करावयाचच असल यानी त सखनव कराव आ हास आता याची िकषित वाट याच कारण नाही यान मोठीशी कषित होणार आह असही नाही एकदरीत मान या या टीन काय िकवा आप या िहदरा टरा या टीन काय झाल ह फार चागल झाल आम या वततर भारतीय महारा यास शोभल अशीच ित या घटना पिरषदची ही भ य घोषणा महनीय

आह उदा त आह उदार आह श तरा या धारचा ओरखडाही न ओढला जाता कवळ मानवी म या या शा तराधारानच िमळिवलला िहदरा टरा या स परव तीचा हा एक रा टरीय िवजय होय हणनच अशी एक दघरट समाजकराितकारक सधारणा घडन आ याच शभ वतरमान आम या लखणीस रकता त िलहाव न लागता आनदा त उ घोिषता यत आह की ज मजात अ प यतचा अत झालाrsquo आम या चार कोटी िहद बाधवाची या द ट शापापासन मकतता झाली वततर होताच भारतीय रा टरदवीन याना कवळ नितकच न ह तर नबरिधक समानतचा उशाप िदला हणनच lsquoअ प यतच उ चाटन करा ज मजात जातीभदाचच उ चाटन कराrsquo हणन गली पचवीस वष परचार करता करता िझजन मोडत आल या या आम या लखणीस ती िझजन मोडन जा या या आधीच आज हा ज मजात अ प यतचा म यलख तरी िलिह याचा सयोग आला यािवषयी या परकरणापरती िकतीतरी कताथरता वाटत आह जवळजवळ पधरा वषारपवीर र नािगरी या जातीभदो छदक आदोलनान शाळातन प याप य मल सरिमसळ बसिव यापासन तो थट परकट सहभोजनापयरत या पर यकष यवहारातनसदधा ज मजात अ प यतचा नायनाट क न टाक यात आलला होता अ प याच lsquoपवार प यrsquo क न सोडल होत त हा या थािनक कायरिस दीची कताथरता या गीतात यकतिवली होती तच गीत आज आप या भारतीय महारा यातन या अ प यतचा नायनाट झालला पाहन जी कताथरता आज वाटत आह तीही अिखल भारतीय परमाणात यकतव शकत की आज आ हा तीस कोटी िहदिहदतील अ प यतच - ह सतक यगाच सटल

िविधिलिखत िवटाळिह िफटल ज माच भाडण िमटल शतरच जाळ तटल

ज गरामबिह कायर आत या आणी बाहर गाव जावोनी १

पण अ प यता कोण याही व पात पाळण ह िनबरधा वय िनिषदध ठरल तरी यकती यकती या जीवनात आिण पळापळा या यवहारात या िनबरधाची कायरवाही अजन हावयाची आह िनबरध वीकत झाला पण - पण तो अजन कतकायर हावयाचा आह अ प यता मली - पण ितच औ वरदिहक अजन उरकायच आह याच काय ती चचार आता या लखा या उ तराधारत क

(उ तराधर)

आप या भारतीय महारा या या घटना सिमतीन िन लोकसभन अ प यतला दडनीय अपराध ठरिव याची जी घोषणा िन जो िनबरध कला आह याच मह वमापन आ ही या लखा या पवारधारत कल आता दनिदन यवहारात या िनबरधा या पर यकष बजावणीच कायर कस पार पाडता यईल याची चचार क शतकानशतक समाजा या वर या थरापासन खाल या थरापयरत धमारचार हणन रोमरोमात िभनन रािहल या अ प यतसारखया ढीला अक मात दडनीय ठरिवणारा हा असला िनबरध जोवर कवळ िनबरधसिहततच अिकलला राहतो तोवर तो त वतः िकतीही उदा त असला तरी यवहारतः िन फळच ठरणार याच खर साफ य या या ताि वक बडजावीत नसन या या यावहािरक बजावणीत सामावलल असत अ प यता पाळण ह दडनीय ठरिवलल आह या नस या बातमीसरशी यिकषणीची काडी िफर यापरमाण उ या रा टरा या दनिदन यवहारातन अ प यता आपण होऊन झटपट नाहीशी होईल अस समज या इतका आशाळभत कोणी असल अस वाटत नाही आपण ह िवसरता कामा नय की अशा िनबरधा या पर नी लोकमत िकती परितकल िकवा अनकल आह याची खरी कसोटी या िनबरधाला ताि वक मा यता द यापरसगी पारखता यत नाही तर ती खरी कसोटी या िनबरधाची ज हा फटशः िन यकतीशः पर यकष बजावणी चाल होत त हाच काय ती पारखता यत आ ही पवारधारत सािगतलच आह की प यातील िन अ प यातील सधारक रा टरिहतषी सिव य िन मखर असा जो भाग आह या या सहानभती या पािठ यामळच अ प यत या उ चाटनाचा हा िनबरध समत होऊ शकला परत या अफाट िहद समाजातील जो को यविध लोकाचा अबोल भाग आह िन जो भागच या ढीला धमारचार हणन कटटरपण कवटाळन बसलला आह याच मत या िनबरधाला िकती अनकल वा परितकल पडत त या िनबरधाची पर यकष बजावणी होतानाच काय त नककी पारखता यईल यातही या िनबरधा या पर यकष बजावणीच चटक या अिव य ढीगर त िन अबोल भागालाच अिधक ती तन बसणार आहत कारण अ प याना प याच सवर अिधकार समानतन दणार या या िनबरधाची कडक बजावणी चाल होताच घाटावर िविहरीवर मागारत मिदरात दकानात दवघवीत एका बाजन पवार प य आपल समानतच नव अिधकार गाजव िनघतील तर दसर या बाजन यामळ प यातील वणारहकाराला आिण ढीिसदध अिधकाराना पर यकषपण िन पदोपदी धकक बस लागताच या याही या य नस या तरी परामािणक असल या भावना भडक लागतील अशा वळी काहीकाळ िन काही िठकाणी तरी सघषर हो याचा उ कट सभव आह कवळ प य िन अ प य या यातच न ह तर अ प यातील तथाकिथत उ च अ प य आिण तथाकिथत हीन जातीच अ प य या यातही अशी तढ माजण अगदी सभवनीय आह गजराथी भगी िन काठवाडी धड याना एका चाळीत या वततर खो यातनसदधा रहावयास सागण ह सा या नगरपािलकानाच न ह तर मबई या महापािलकला सदधा (काप रशनला) अवघड जात उलटपकषी या िनबरधामळ वरील परकार या सघषारचा सभव जरी उ प न झालला असला तरीही अ प यता िनवार याच कायर लोकाची मन वळवनच कर याच परय नही पवीरपकषा या िनबरधामळच अनक

पटीन अिधक यश वी होणार आहत हा िनबरध हो यापवीर अ प यता िनवारक आदोलनाला नितक बळावर काय त अवलबाव लाग अ प यता पाळण दषणीय आह इतक सागनच काय ज घडल त मतपिरवतरन घडिवता यत होत पण आता अ प यतािनवारक आदोलनाला कवळ नितक न ह तर नबरिधक (काय याच) पाठबळही िमळाल आह आता अ प यता पाळण ह कवळ दषणीयच नसन दडनीयही आह अस सधारक परचारकाना ठासन सागता यईल नितक उपदशान अ प यता पाळ नय अस कोणाला जरी पटल तरी आजवर याना ही भीित वाट की आपण जर आप या मतापरमाण पर यकष आचारात अ प यता पाळीनास झालो तर आपल भाईबद िन जात आप याला वाळीत टाकतील जात पचायत दडही करील याच उदाहरण हणन हावी धोबी अशा जातीच दता यईल या यातील िक यकजण यिकतशः अ प याची दाढी करावयास िकवा कपड ध यास िसदध असताही आजपयरत याना या या भाईबदा या भीतीमळ तस करता यत नस पण आता या िनबरधामळ याना आजवर वाळीत टाक याचा िकवा दड कर याचा धाक दाखिवणार या जात पचायतीनाच तस काही कल तर वतःलाच दड होईल ही भीित पडल lsquoभीक नको पण कतरा आवरrsquo या मन या या िन िवशषतः समाजस था या वभावापरमाण या या हा याधो याना अ प यता पाळ नय अस कवळ यायतःच वाटल याना तस आचरण िनभरयपण करता यईल या िनबरधा या कवळ अि त वानच या या दडशकतीचा पर यकष उपयोग न करताही नस या उपदशान अ प यता िनवारणाच कायर अस अिधक ससा य होणार आह परितकल िन अनकल अशा या दो ही बाज यानात घवन िनबरधाची बजावणी कशी करावयाची या कायरकरमाची परषा आपणास आखली पािहज परत काही झाल तरी आता या िनबरधाची बजावणी तडकाफडकी अगदी काटकोरपण न डगमगता आिण िनधाररान कलीच पािहज जर आता या पर यकष बजावणीत आपण चकारपणा क िकवा कविचत परसगी होणार या सघषारस बगल द यासाठी आजचा पर न उ यावर ढकल तर तो सघषर उणा न होता अिधक िधटावल - बळावल अ प यतच उ चाटन अशा भी कालापहरणान दहा वषारत काय पण आणखी शभर वषारतही होणार नाही आिण अ प यता आज न ट झाली ती पाळण एक दडनीय अपराध समजला जाईलrsquo ही आप या रा यघटनतील घोषणाही एक नसती राणा भीमदवी गजरना काय ती उरल या घोषणची खरी परित ठा ित या बजावणीत आह य या दहा वषार या आत उ या भारतीय महारा या या कानाकोपर यातन अ प यतची पाळमळ उखडन टाकली पािहजत तरच या घोषणची शोभा अशी ढ परितजञा कलला एका बाजस शकयतोवर समोपचारान पर यका या दयातील माणसकीला स परव तीना िन रा टरपरमाला आळवन ज मजात अ प यता अशी पाळावयाची नाही अशी समाजात िन यकती यकतीत नितक परवि त उ प न करणारा परत तरीही अ यायपरवण दरागरह ऐकनासा झाला तर परसगी या नबरिधक (कायदशीर) बळाचाही यायालयाकडन िकवा रा यािधकाराकडन परयोग करिव यास न कचरणारा असा कायरकरम प या प यातील सवर सबदध सिव य िन वरा टरिहतषी कायरक यारनी आखला पािहजआिण यापरमाण या िनबरधा या पर यकष बजावणीच एक अिखल भारतीय आदोलनच उभारल पािहज

अशा कायरकरमाची पराथिमक परषा आख या या आधी आिण ती उिचतपण आखता यावी हणनच अ प यतसबधीची आजची व ति थती काय आह ितची उडती पाहणी तरी करण अव य आह अ प यतला दडनीय ठरिवणारा िनबरध समत होऊन आता आठ दहा मिहन होत आल िक यक पराितक सरकारानी मिदर परवशािद िनबरध पवीरच समितलल होत याचा उपयोग लोकानी िकती क न घतला अ प याना आजही काय काय परकरणी जाच होत आह या िनबरधाची बजावणी कर यासाठी कोणी झटत आह की नाही कठ सघषर लहान वा मो या परमाणावर घडला की काय अशा या पर ना या शकय िततकया पलवर परकाश टाकणार या काही थो याशा परितका मक घटना या एव या आठ दहा मिह यात घड या तशा - खाली दत आहो यानाही अगदी उक न काढलल नाही तर चाल व तपतरातन या सहजासहजी जशा सापड या तशा टाचन ठव या व तपतराव नच या घतल या अस यामळ यात कठ यनोिकत वा अिधकोिकत अस शकल तथािप एकदरीत या अ प यतसबधी या आज या पिरि थतीवर यथावत परकाश टाक यास परशा आहत यािवना या एकक घटन या परकार या अनक घटना दशभर घडताहत हही खर या घटना दताना काही थली अव य त चचार मक प टीकरणही दत जाव या घटना अशा - आज या व ति थतीची उडती पहाणी इदर यथ चाभाराची दाढी कर यास नकार िद यामळ म य भारतातील गारोथ गाव या एका हा याला मिज टरटन पचवीस पय दड ठोक याच समजत आणखी असच दोन खटल कोटारत चाल आहत अककलकोट यथन तीन मलावर असल या नणसगोळ या गावी प य िन अ प य वगारम य दफळी पडली आह हिरजन बधना िप यास पाणीसदधा िमळ न द याच य न प य करीत आहत काही प य परमखानी अ प याना त ही गाव सोडा नाहीतर ठार मा rsquo अशी धमकी िद याच समजत बल चोर या या आरोपाव न पोिलस इ पकटरन तीन हिरजनाना अटक कली आह हिरजन हणतात की आम यावर खोट आरोप क न प य तरास दत आहत या तालकयात इतरतरही अस परकार घडत आहत अशा परकरणी कवळ प य िकवा कवळ अ प य सवरतोपरी दोषी असतात अस नाही तरी अशा िठकाणी सरकारी अिधकार यानी ता काळ जाऊन नीट चौकशी करावी कोण याही दोन गटात तटबखड होण िनराळ याचा बदोब त या टीन हावा पण अ प य हणन याना प य लोक समान अिधकार दत नसतील तर मातर त अिधकार िन िवशषतः नदी िविहरीवरील समान उपभोगाच अिधकार अ प याना ता काळ दववन याना काही िदवस रकषण याव त अिधकार नाकारणार या प याना नबरिधक शासन कराव हणज तशा कडक शासना या वचकामळ इतरतर होणार अशा परकारच अ याय प य क धजणार नाहीत अ प याचा अितरक असला तर यानाही शासन हाव उमरखड (नागपर) या बाजच एक परिसदध कागरस पढारी पावसाडा यथील मथरापरसाद ितवारी यानी गाव या िविहरीवर पाणी भरता कामा नय असा अ प याना धाकदपटशा िदला यायोग हिरजन खवळल त हा ितवारी यानी आप या अनयायाकरवी हिरजनावर लाठी ह ला चढिवला पोिलस सब इ पकटरन ितवारीजीना आता पकडल आह ह परकरण आपसात दाबन टाक याचा परय न होत आह

कोकणात काही िठकाणी महार लोकानी मलल गर ढोर ओढ याचा आपला पवारपार यवसाय हीन होय हणन कर याच नाकारल त हा गावकर यानी रागावन ढीपरमाण महाराना ज बलत यावयाच त बद कल यामळ बलत िमळ याचा आपला lsquoहककrsquo बजावन घ यासाठी गावकर यावर महार लोक कोटारत दावा लाव याचा बत करीत आहत ढोर फाड याचा धदा ढीपरमाण ज करीत नाहीत अशा अ प य जाती या काही मडळीनी आपण ढोर फाड याचा धदा करावा हणन ठराव कला ह कळताच मबई या या या जातभाईनी सभा घवन असा धदा ढीिव दध क यास जातीबिह कार घाल हणन याना धाक घातला रामपर (सयकत परात) यथ हा यानी आम या दा या करा यातधो यानी कपड धवावत आिण नगरपािलकन आमचा पगार वाढवावा अशी मागणी एक हजार भगयानी कली आह को हापरकडील िशरोळ यथ हिरजन िदवशी हिरजनानी उपहारगहात परवशाचा परय न कला हणन लोकानी काही िदवसापासन या यावर आिथरक बिह कार घातला आह हिरजनानी मामलदाराकड मोचार नवन गार हाण कल परकरण विर ठ अिधकार याकड मामलदारानी धाडल (अशा िठकाणी लाल िफती या दरािवडी पराणायामात कालहरण न करता थािनक अिधकार यानी पवार प याना त काळ सरकषण दवन आगळीकवा याना शासन कल पािहज) लोणदकडील शरीवाडी यथ या आडावर हिरजनानी पाणी भरल या आडावर गावान बिह कार घात याच कळत अकोला यथील गलझार पर यातील एक हिरजन तरी नदीवर पाणी भर यास गली असता ितला प य जाती या मिहलानी बदी क न ती बशदध होईपयरत मारहाण कली या अ प य तरीन दावा भरला असन पोिलस तपास चाल आह (अशा परकरणाची मािहती सरकारन परिसदधावी चौकशीत आगळीक खरी कोणाची ठरली यासाठी कोणास काय शासन झाल ही अिधकत बातमी व तपतरातन सरकारन परिसदधीली असता ित यामळ इतरतरही तशी आगळीक क पहाणार याना वचक बसल अशी परकरण झटपट िनकालात काढली पािहजत) साकलीर (िजठाण) या गावी ग या हिरजनिदवसापासन प या प यात वमन य यऊन हिरजनाची गर क डवा यात घालण शतीकामाला अडथळा करण हिरजन ि तरयाना धमकया दण असा तरास होत आह ह परितव त ना तपास या या कानावर घातल ग यामळ पोिलस इ पकटरना बदोब तासाठी सरकारी आजञा झाली आह फलटणला हिरजन िदवसािनिम त ितकडच कागरस अ यकष ी भगत या या परमख वाखाली जी सभा झाली तीत काही हिरजन वक यानी याना िवचारल की lsquoत हाला वषारकाठी एक िदवस तवढा हिरजनपरमाचा पळका का यतो कागरस अिधवशनाकिरता त ही बावीस हजार पय इकडन जमिवलत पण सावरजिनक सडास िन िद यासाठी चाललली आमची आबाळ दर कर यास पस नाहीत हणन हणता आम या सार या अडीअडचणी दर न करता होणार ह हिरजन िदवसाच समारभ आ हास दािभकपणाचच वाटणारrsquo

अशाच परकारची भाषण िक यक िठकाणी हिरजनानी या िदवशी या सभातन कलली आहत आ हास नोकर या या राखीव जागा या िवशष सवलती या तर आ ही अ प यता गली अस समज असा याचा सर होता काही िठकाणी तर प या प याची सिम नहसमलन कर या या त य हतन भरिवल या सभावरही काही अ प य गटानी बिह कार घाल याच अिवचारी क य कल इतकच न ह तर दोन तीन िठकाणी हिरजनािदनी पवार प या या काही गटानी िमरवणका काढन lsquoलढक लग दिलत थानrsquo अशा अथरश य अिववकी िन अिहतकारक घोषणा कर यासही माग पढ पािहल नाही मबईस lsquoकोकण िमतर मडळrsquo नावाची एक लहानशी पण कायरकतीर स था आह ित या ता या परितव ताव न िदसत की काही खडगावी टपालवाल अ प य व तीत याची पतर वाट यास जात नाहीत तर या िबचार या अ प यानाच ह टपालवाल िजथ असतील ितथ जावन आपली पतर आणावी लागतात इतकी पायपीट कली तरी अ प याच दर यटपाल (मनीऑडरर) अस यास यावर को या प यान सही क यावाचन त िशिकषत अ प याला सदधा दर य दत नाहीत वरील lsquoकोकण िमतर मडळानrsquo अस काही अ याय दर कलल आहत महारा टर पराितक हिरजन सवक सघ ही स था महारा टरात परथमपासन अ प यता िनवारणा तव भरीव काम करीत आलली आह या लखात अ प यता दडनीय ठरिवली ग यानतर या घटनाचा उ लख करण अस यामळ वरील स थच ग या पाचसहा मिह याचच काय त कायर पाह या स थच स याच अ यकष आहत ी िवनायकराव बव िविधजञ धळ त lsquoदिलत सवकrsquo नावाच एक व तपतर चालिवतात आज िक यक वषारपासन मखयतः का हदशाम य अ प यता िनवारणा या कायीर त अिवरत पिर म करीत आलल आहत या या अ यकष वाखाली मपराहिरजन सवक सघ अ प यतला दडनीय ठरिवणार या िनबरधाची बजावणी महारा टरात िठकिठकाणी पिरणामकारक रीतीन करीत चाललला आह ही समाधानाची गो टहोय शकय िततकया मनिमळावपण वागत असताही दरारा य अ यायाच उ चाटन कर यास भागच पडल तथ वरील िनबरधानसार खटल क न याची आगळीक यास दड करिव याच याच धोरण अगदी समथरनीय आह या या कायारची मािहती हावी िन ती इतराना मागरदशरक हावी या हतन या सघा या ऑग ट १९५० या परितव तातील काही कायारना यथ उ लखीत आहोत (१) क या ऑग ट मिह यात या स थच एक परचारक ी मोर यानी पण िज यातील फरसगी महमदवाडी लोणी काळभोर थऊर वाड दापोडी उडी कसनद वाघोली माजरी कोलवडी सा ट िववरी िसरसवाडी सहजपर या गावी जावन पवार प य व तीची पाहणी क न याना वरील िनबरधाची मािहती िदली आिण याना या िनबरधा वय काय अिधकार िन सवलती िमळा या आहत त समजावन िदल (२) ठाण िज यातील परचारक ी भोईर यानी अनक गावी जावन असाच परचार कला पणार यथील ित ही दवमिदरात प या प यासह परवशन दशरन घतल सरकगाव वसई उमरोली िन आबल या गावी उपहारगहातन हिरजनाना परवश िमळवन िदला काबरा िन िभवडी यथील हिरजनाची गार हाणी अिधकार या या कानावर घातली (३) सातारा िज हा परचारक ी िशवदास यानी िशवथर वाट कामाठीपरा कोलवडी सोनक परभित पधरावीस गावाना भट

दवन पवार प य व तीतन वरील िनबरध समजावन िदला या सवर गावी पवार प यासह उपहारगहात परवशन सरिमसळ चहा घतला कशकतरनालयातन हिरजनाना नवन प यापरमाणच काही भदाभद न होव दता या या दा या करिव यात आ या कस काप यात आल या गावापकी चौदा िठकाणी हिरजनाकडन सावरजिनक िविहरीच पाणी काढन घतल आठ िठकाणी याना दवळात नवन दवदशरन करिवल का हदश िज यात या हिरजन सवक सघाच मखय कदरच अस यामळ तथील गावागावातन अ प यता िनवारक िनबरधाची बजावणी सतत चाल आह अशा आखीव िन रखीव पदधतीन िनबरधा या पर यकष बजािव याच ज कायर मपरा हिरजन सवक सघाकडन चाल आह यािवषयी याच िन अ यकष ी बव याच आ ही मनःपवरक अिभनदन करतो पकषिनरपकषपण सवर नागिरकानी या कामी या सघाशी शकय त त सहकायर कराव अिखल भारतीय िडपर ड कलासस लीग ही पवार प याची एक परितिनिधक िन परमख स था आह अनक पराितक मतरी आिण इतर रा यािधकारी िह या चालकात आहतही िवशष मह वाची गो ट होय या स थ या कायरकारी मडळाची बठक ग या स टबरम य झाली भारतीय लोकसभच सद य डॉ धमरपरकाश या बठकीच अ यकष होत पजाबच िमक मतरी ी प वीिसग उ तर परदशच मतरी िगिरधारीलालजी म यपरदशच मतरी अिगनभोज मदरासच मतरी परम वरम मबईच मतरी गणपतराव तपास नारायणराव काजरोळकर एमएलए सोनावण एमपी इ यादी पवार प याच अिखल भारतीय पढारी िन परमख अिधकारी उपि थत होत या बठकी या ठरावात हटल आह की lsquoसामािजक आिथरक शकषिणक उ नती या कषतरात पवार प याची परगती िन जागित होत आह ह िनःसशय तथािप नगरातन िन ख यातन याना पाशिवक पदधतीन दडप यात यत आह याची पाहणी कर यासाठी सरकारन एक सिमती नमावी आिण घटनपरमाण मागासल या वगार या िहतरकषणाथर जो अिधकारी नमावयाचा तो वतः हिरजनच असावा पवार प याच वतःच मनोगत कळाव यासाठी हा ठराव आ ही हततः इथ िदलला आह तथािप या अभािड कला लीगचा सवारत मह वाचा दरदशीर िहद विन ठ िनडर िन खणखणीत असा जो ठराव होता यात कायरकािरणी हणत - आम या (पवार प य) बधभिगनीना आमची अशी िवनती आह की यानी कोण याही कारणासाठी आपला पराचीन धमर सोड नय परसगपर व यानी धमर सोडला असल यानी शकय िततकया लवकर आप या पराचीन वधमारत परत याव या दशा या बर याच भागात काही काही जमाती आपली लोकसखया वाढिव यासाठी इतराना बाटिव याचा परय न करीत असतात ही कायरकािरणीची अशा कारवायािवषयी अ यत ती िवषाद यकतवीत आह आप या धमारतन बाटन परधमारत गल याना वधमारत प हा परत घ यासाठी आम या िहद बाधवानीही शकय त त साहा य कराव अशी आमची य चयावत िहदमातराला िवनती आह आम या पवार प यबध या या कळकळी या िवनतीिवषयी आ हास इतक तरी सािगत यावाचन पढ जाववत नाही की lsquoधमरबधनो िन दशबधनो त ही अशा िहद वरकषणा या पिवतर कायीर इतर िहदना त हास साहा य द याची िवनती कशी करता rsquo ह तमच वधमरपरम बधपरम िन शालीनता पाहन

आ हास ल जन मान खाली घालावीशी वाटतrsquo िवनती न ह िहदधमर रकषणा या कायीर त हास साहा यच न ह तर तम या खा याशी खादा लावन झज याची सहकायर कर याची तम या इतर िहदबाधवाना lsquoआजञाrsquo कर याचा त हास अिधकार आह ती पाळ याच याच कतर य आह प हा हही यानी असाव की ज आपल धमरबध बळान वा छळान अिन छन वा भरात इ छन पवीर परधमारत गल याना आप या िहद धमारत परत य यास आता या या एका इ छिवना दसरी कोणतीही आडकाठी उरलली नाही ग या तीनचार वषारत कराितकालीन धमाळीत आप या िहदरा टराला उपो बलक अशा या काही असा य गो टी सा य झा या यात जशी ज मजात अ प यता दडनीय ठरवली ही एक गो ट आह तशीच शिदध वयमव मडनीय ठरली ही दसरी गो ट आह या वा या अन टपा या आधार न ह या वा या पीठा या पररणन न ह तर ह वयमव िहद रा टर या रा टर को या दवी उ मादा या झटकयात झपाटल जावन म यतरी काही शतक वजरकठीण अडसरानी ग च बद कल गलल त शदधीच महा वार सताड उघडन दत झाल शक हणा या काळात एकका यजञासरशी परकीया या जाती या जाती शदध क न वधमारत आ ही सामावन घत याच ज चम कार आ ही िहद रा टरा या पराणितहासात वाचतो तस काही चम कार ग या तीन चार वषार या कराितकाळात डो यादखत घडल आहत शतरन बळान बाटिवल या िहद तरीप षाच ताड या ताड लढत पडत झडत शतर या हातन सटन आप या या िपतभ - प यभ भारता या आज या ता कािलक सीमा या आत िशरताच आपोआप शदध होऊन िहदरा टरात सामावन ग या या प यभमीचा पशर हाच आजचा अन य शिदधस कार ठरला बळान भर टिवल या िहद तरीप षाचीच गो ट कशाला अगदी ज मजात अशा सह ाविध मसलमानाना सदधा यानी lsquoआ ही िहद होऊ इि छतोrsquo अस हणताच रजपत जाटासारखया कटटर िहदनीसदधा नस या शडीवारी शदध क न घतल समाजात सामावन टाकल ही डो यादखत घडत असलली उदाहरण आहत पवीर बाटल या पवार प य िहद बाधवाना आप या पवरजािजरत िहदधमारत य याची इ छा हो याचा काय तो अवकाश आह आता अ प यतची बडी तटली आह शदधीच महा वार सताड उघडलल आह गगामाईच पाणीसदधा शदधीसाठी िशपडण अव य नाही आप या घरी परत यऊन आप या अतरल या धमरबधना मायलकराना भटताच ज परमाच िन रा टरीय आनदाच अ तम या आम या डो यातन वाहतील याच ज िसचन तीच शिदध तवढाच काय तो स कार जा य छदक िहदमहामडळ करळ परातातील तरावणकोर कोचीनकडील मोठमो या पचवीसतीस प या प या या जातीस थानी आपापल िवसजरन क न ह महामडळ थािपल आह या या स थाची लकषाविध पयाची म ता िन िनधीही महामडळा या हाती िदला आह कवळ अ प यतचच न ह तर ज मजात जातीभदाचच उ चाटन क नन जातीपाितिनिवरशष अशा िहद समाजाची (ए का टलस िहद सोसायटी) िनिमरित कर याचा या महामडळाचा एक परमख उ श आह िविधमडळातील अनक िहद सभासद या महामडळास िमळालल असन िहदपकषा या नावावर एक चरशीची िनवडणकही यानी ग या मिह यातच िजकली आह या या राजकीय कायरकरमाची बाज या लखा या ककषबाहरची आह परत ज मजात अ प यता िन जातीभद

या या उ चाटनाच ज परकट परय न िजतकया मो या परमाणावर या परमख स थकडन होताहत यािवषयी स यःपिरि थती या या पाहणीत अिभनदनपवरक उ लख करण कतर यच होत वरील मोठमो या स था या मानान प कळच लहान असल या परत जातीभदो छदना तव आप या शकतीपरमाण शकय त त कायर पर यकषपण क न दाखिवणार या एका एकमखी स थचा तवढा जाताजाता उ लख क या स थच नाव आह ीयत अनत हिर गदर वीस वषारपवीर या या झणका भाकर सहभोजन सघान महारा टरात कवढी तरी खळबळ उडवन िदली स या फारस साहा य नाही साधन नाहीत तरीही या तटप या पिरि थतीतसदधा िततकच पिरणामकारक कायर करणारा एक डोकबाज तोडगा यानी काढला आह तो हणज lsquoझणका भाकर स यनारायणrsquo जीत जमल या चाळीत जावयाच एका पवार प य जोड या या हातन एका टमदार स यनारायणाची परकटपण पजा करावयाची आिण एका टीचभर भाकरी या तक यावर िचमटभर खमग झणका ठवन तो परसाद अवती भोवती गोळा झाल या लोकाना या पवार प य महार भगी धड धमरबध या हातान सागनसव न वाटावयाचा हा साधा खाकया पण स यनारायणाची कपा अशी की चाळी चाळीतन आबरा मणचाडाळ तरीप ष मलबाळ सिशिकषत -अिशिकषत शक यानी या पजभोवती गोळा होतात िन पवार प या या हातचा तो परसादसमजन घऊन उ याउ याच खाऊन चटटामटटा क न टाकतात जतघन औषधाचा फवारा मारताच स म रोजजत जस न िदसताच पटापट म न जातात तसच या झणका भाकरी या परसादा या घासासरशी समाज मानसातील ज मजात जातीभदा या भरात भावनन जत नकळत म न जातात एखा या दहा हजार पय खचरन भरिवल या अ प यता िनवारणा या याखयानबाज अिधवशनापकषा अवघया दहा पयानी होणारा हा झणका भाकर स यनारायणाचा सिकरय समारभ अ प यतािनवारणाच न ह तर जा य छदनाचही कायर अिधक पिरणामकारकपण करीत आह आिण तही कवळ सामोपचारान ी गदर ह वरील कायर जवळजवळ एक या याच बळावर करीत आहत ह खर असल तरी अस हणता

यईल की या या एकटपणा यामाग या या यिकतम वाचा परभाव हात दत उभा आह त परिसदध सपादक आहत मबई पराितक िहदसभच त अ यकष होत परत तशी पवीरची परिसदधी वा सावरजिनक प याई गाठी नसल या कोणाही सामा य पण स परव त िन िनधाररा या नागिरकाला सदधा तो अगदी एकटा असला तरी अ प यतािनवारणाच कायर या िनबरधाची पर यकष बजावणी प कळशी कशी करता यत याचही एक उदाहरण दवन ही स यःि थतीची पाहणी सपव इतर िज यापरमाणच ठाण िज यातही हावी लोक पवार प याची म करीत नसत वतःसच तो अधमर वाट िकवा लोकिनदची धा ती िकवा जातगोत वाळीत टाकतील हणन पण हा िनबरध समत होऊन सात आठ मिहन झाल तरी हावी असा पवार प याची म काही करीनाह पाहन अनगाव यथील ीयत यशवतराव लल या गह थानी या परकरणापरती तरी या िनबरधाची पर यकष बजावणी कर याच ठरिवल आजबाज या ख यातील हावी मडळीना न या िनबरधापरमाण ज मजात अ प य अस कोणालाही उ लखन कवळ यासाठीच याची म कर यास नाकारण हा दडनीय अपराध आह ह यानी बजावन सािगतल

दसरीकड पवार प याना आपला नवा अिधकार बजाव यास उ यकत कल शवटी या गाव या हा याकडन पर यकी दोन पवार प याची दाढी करवन िकवा कस कापवन घतल पिह या िदवशी

lsquoजातीवतrsquo हावी ज हा lsquoजातीवतrsquo अ प याची म क लागल त हा त कौतक पाह यास गा या या खळाभोवती जमतात तस अिशिकषत सिशिकषताच सिम थव भोवती जमल होत िनदान आणखी दोन एक मिहन तरी हा कायरकरम चालिव याचा ी लल याचा बत आह वरील उड या पाहणीतील घटना िन परय न ह िशताव न भाताची परीकषा करता यावी यापरतच उ लिखलल अस यामळ याव न उ या भारतातील आजची अ प यत या सबधीची पिरि थती कशी आह त प ट होईल तशा परकारच अनक परसग िहद थानभर घडताहत या अ प यतो छदक िनबरधाची बजावणी कर याच अस साि थक िकवा वयिकतक परय नही अनक िठकाणी चाल आहत अ प यता दडनीय ठरिवणार या या िनबरधाची बजावणी कशी करावी या िवषयी काही सचना वरील पाहणी करतानाच िठकिठकाणी क या आहत या एका लखात िनबरधबजावणी या दश यापी कायरकरमाची फटशः (तपशीलवार) फोड करण अशकय िन अनाव यक आह तथािप या कायरकरमा या सवरसाधारण व पािवषयी िन धोरणािवषयी काही मलभत सचना तव या खाली दत आहोत अ प यतो छदक िनबरधा या बजावणी या कायरकरमाची परषा वरील पर तत पिरि थती या पाहणीव न ह उघड होत आह की अ प यतचा नायनाट कर यासाठी ज परय न होत आहत त अगदी तटपज आहत दखण ड गरास िन औषध िशपीतदोन चार वषारत जर या द ट ढीची रा टरीय मानसा या पाताळापयरत खोल गलली िचवट पाळमळ खणन काढावयाची असतील तर त कायर पार पाड यास एक दश यापी िन झझावती आदोलनच उभारल पािहज अ प यतािनवारक आदोलनाच कषतर आजपयरत याना ज मजात अ प य हणन मानल गल याना प या या णीत आणन सोडण प य नागिरकाच ज सामा य अिधकार उ तरदािय व (जबाबदार या) िन कतर य आहत या सवारच या पवार प याना समान भागीदार करण अ प य हणन कोणतीही हीनता या यावर न लादण थोडकयात हणज lsquoअ प यrsquo श दातील lsquoअrsquo तवढा पसन टाकन याच प य क न सोडण इतकच काय त या अ प यतो छदक आदोलनाच कषतर आह हणनच अ प यतािनवारण आिण दिलतोदधार िका अ प यतािनवारण आिण ज मजात जातीभदो छदन ही दोन िनरिनराळी काय समजली पािहजत ती सवरच काय स काय असली आिण याना पार पाड यासाठी आ ही िकतीही सो कठ असलो तरीही याची नसती सागड अ प यता िनवारणा या आदोलनाशी घातली असता नसती गतागत िन असतोष िनमारण होऊन ती दो ही काय अिधक अवघड होतील उदाहरणाथर शाळा महाशाळातन पवार प य िव या यारना प यापरमाणच समानतन परवश िमळाला की यापरत अ प यता िनवार याच कायर सपल मग या पवार प य िव या यारना श क पा या प तक िश यव या परभित परकरणी िवशष सवलती िमळाल या असोत वा नसोत कारण हा दसरा पर न दिलतोदधाराचा वा िशकषणपरसारक चळवळीचा आह काही प य जातीची मलही आज या काही अ प य मलासारखीच िशकषणात मागासलली िन शाळचा

यय न झप याइतकी दिरदरी िन दिलत आहत एकदा अ प य हणन कोणाही मलाला शाळत म जाव न होता तो प य हणनच शाळत घतला गला की पढ याला जी सवलत वा साहा य िमळल त या दिलत वा दिरदरी प य मलासच िमळल एक प य मलगा हणनच िमळल तसच सावरजिनक िविहरीवर पाणव यावर कोण याही नागिरकास तो ज मजात अ प य एव याच कारणासाठी पाणी भर यास म जाव झाला नाही की अ प यतचा पर न िमटला पण ldquoजोवर या या हातच पाणी इतर सवर लोक पीत नाहीत तोवर अ प यता गलीrdquo अस आ ही समजणार नाही असा अडाणीपणाचा तरागा कोणी क लागला तर तो तरागाच काय तो ठरल प यही एकमका या ह त जातपाती या समजतीमळ पाणी पीत नाहीत तो पर न जातीभदो छदना या ककषत पडतो अ प यतािनवारणा या ककषत न ह अशीच एक मलभत चक घटनत झालली आह ldquoआज अ प यता न ट कर यात आली आहrdquo हणन आरभीच घोषणा क यानतर पढ ज रा यघटनत सािगतल आह की आणखी दहा वषपयरत lsquoअ प य जातीनाrsquo अशा सवलती द यात यतील तो वदतो याघात होतो जर lsquoआज अ प यता न ट झालीrsquo तर उ यापासन सदधा lsquoअ प य जातrsquo अशी उरणार कशी १० वष या lsquoअ प य जातीनाrsquo अ प यच लखन वर या शापाला उशाप यावयाचा की काय प यातही तशाच मागासल या दिरदरी अिशिकषत जाती आहत यानाही सवलती ह यात या यातच या अ प यतपासन आज मकत झाल या जातीच पिरगणन क न या या सवलती याना द यात या या याना सवलती याच पण प य हणन या अ प य हणन न ह अथारत या सवलती िमळोत ना िमळोत आज या अ प याना प य वाच अिधकार िमळाल की अ प यतािनवारणाच कायर उरकल सरकारी वततर िवभाग अ प यतो छदक आदोलनाच कायरकषतर वर िद यापरमाण आखन घऊन या िनबरधाची यापरमाण कडक बजावणी कर यासाठी परमख िन अिधकत परय न असा सरकारनच कला पािहज िबहार सरकारन असा उपकरम क याची बातमी परिसदध झालली आह या सरकारन घटनपरमाण या अ प यतािनवारक कायारसाठी एक वततर अिधकारी तर नमलाच आह परत एक वततर िवभागही उघडन या या हाती िदला आह या िवभागात शभर परचारक पगारी नमन िदल याना सवक हणायच साधारणतः एक दोन तालकया एवढा भाग या पर यक सवकाकड दऊन या भागात अ प यतो छदक िनबरधाची पर यकष बजावणी कर याच आिण अव य त हा पवार प याना सरकषण द याच दािय व सोपिवलल आह जर ही बातमी खरी असल तर पर यक पराितक सरकारन असा अ प यतो छदक िनबरधाची कायरवाही करणारा िवशष िवभाग त काल काढावा अ प याना प याकडन प य वाच अिधकार द यासाठी या सरकारी परचारकानी आपण होऊन परय न करावा यातही याच िवशष कतर य हणन यानी अ प याम यही ज खाल या जातीच अ प य असतील - जस आप याकड धड भगी ढोर इ - याना सागाती घऊन ज lsquoवर या जातीचrsquo अ प य समजल जातात या महारचाभारा या व तीतील उपाहारगहात दवालयात शाळात या या पाणव यावर नऊन या या या यातील अ प यता मोडन काढावी कठही अशा

परकरणी प या प यात सघषर हो याचा सभव िदसताच या सरकारी परचारकानी आपण होऊन ितथ जाव आगळीक प याची असो की अ प याची असो यािवषयी या पकषास शासन कराव आिण या य पकषास सरकषण याव पण काही झाल तरी अ प याना प य वाच अिधकार उपभोग द यात अडचण हणन उ दऊ नय पर यक िज यात अशी या य पण कडक बजावणीची दोन तीन उदाहरण घडताच या बातमीमळच इतरतर सामोपचारान ह पर न आपोआप सट लागतील परिसिदध िवभागान अशा चळवळी या बात याना परिसिदध यावी आम या सनातनी बधची एखाददसरी स था सोडली तर इतर बहतक मोठमो या राजकीय वा सामािजक स था या अ प यतचा नायनाट कर यास उ किठत आहत िविश ट अशी राजकारणािदक काय करीत असताही याना अ प यतो छदक िनबरधाची बजावणी कर याच ह कायरही िहिररीन करीत राहण सहज सा य आह इतकच न ह तर इतकया सहजपण पार पाडता यणार असताही इतकया रा टरीय मह वाच असलल ह िवधायक कायर पार पाड यासाठी दश यापी आदोलन करण ह याच एक कतर यच आह कागरस िहदमहासभा रा वसघ आयरसमाज श य ड का टस फडरशन िडपर ड कलासस लीग समाजवादी पकष परभित पकषा या शाखा िहद थानभर पसरल या आहत या या पर यक शाखला यानी आजञा सोडावी की या या शाख या टापत इतर पकषा या सहकायारन नाहीतर या या या या दािय वावर अ प याना प यतच अिधकार द यासाठी यानी सघिटत िन सिकरय उठाव यावा याचा सवरसाधारण कायरकरम हणज याच लखात वर िदगदिशरलला महारा टर पराितक हिरजन सवक सघाचा जो आह तो या सवर स था या शाखानी तवढा िन तसा कायरकरम जरी गावोगाव आपाप या टापत एक वषरभर सतत िन धडाडीन आचिरला तरी िहद थानभर अ प यतची पाळमळसदधा उखडली जाव शकतील यासाठी नवीन एखादी स था वा सघटना उभार यात शकतीचा िन धनाचा यथर यय कर याची काही एक आव यकता नाही आहत याच स थानी ह कायर पार पाडल पािहज यानीही ह कायर करताना अ प यातील आज पढारल या जातीनाच तवढ हाताशी ध न चालणार नाही ह िवस नय िवशषतः मदरास परातातील च मा पिलया परभित ज अ प य आहत याना भगी डोम ढोर परभित आप या इकडील ज आहत याना हणज पर यक िठकाणी lsquoखाल यातील खालचीrsquo हणन जी अ प य जात असल ितला हात दवन वर उचलन प य वाच अिधकार जो दववील तोच खरा समदशीर िन दरदशीर सधारक समाजिहतकारक कोणताही धदा हीन नाही पण तो सोडलात तरी राग नाही अ प यता िनवार या या या कायीर सघषर घड याची जी कारण आहत यात अ प य जाती आपला धदा lsquoहीनrsquo हणन कधी कधी तो अक मात सोड पाहतात ह एक कारण असत कठ कठ महार ढोर न ओढ याचा सप करतात गावकरी िचडतात आिण महाराची बलत बद करतात की उलट महार िचडतात अशा िठकाणी नवीन िनबरधापरमाण अस समजावन याव की समाजिहतकारक असणार धद कोणीही lsquoहीनrsquo मान नयत त धद न सोडताही आता कोणाला अ प य समजल जा याची भीित उरलली नाही पण जर कोणाला आपला धदा सोडायचा असलाच तर त यवसाय वात य याला िमळालल आह जर महाराला ढोर ओढायची नसली तर यान तो धदा सोडावा पण मग जर या ध यासाठी हणनच या

गावची बलती याला िमळत होती अस ठरल िसदध झाल तर गाव या लोकानी ती बद कली हणन िचड याचा हककही याला उरत नाही र नािगरीस पवीर महारानी एकदोन िठकाणी असाच सप कला असता िहदसभ या वयसवकासह आ ही वतः गावची ढोर ओढ याच िन सोल याच काम करावयाला आनदान िसदध झालो होतो तीच गो ट भगयाची यानी भगीकामात कोणतीच हीनता मान नय त काम क नही त आता प य वाच अिधकार उपभोग शकतील याना कोणीही उपमदारन अ प य वा हीन हणल तर त दडनीय होईल पण जर कठ भगयाची काम सोडलीच तर समाजान ती वतः कर याची धमक धरावी रागाव नय हणज सघषर प कळ परमाणात टळतो ी अ पाराव पटवधरन िन सनापती बापट यासारखी थोर मनाची माणस नगराच मागर झाडण िन सडास साफ करण ह मनःशदधीच एक साधन हणन िन य िनयमान ती काम हौसन करतात ग या कागरस या अिधवशनात प य वयसवकानी व छन सार भगी काम कतर य हणन कल शवटी यकती या मनःकषतरातन या अ प यत या द ट भावनच उ चाटन करा ह काम तरी या या या या हातच आह ना वधमरिहतासाठी वरा टरिहतासाठी माणसकीसाठी पर यक िहद तरीप षान lsquoमी मा यापरती तरी ज मजात अ प यता पाळणार नाहीrsquo अस त घतल िन यापरमाण आप या आचरणात त आणन सोडल तरी कवढ काम होणार आह या िनबरधामळ जातीिवषयक बिह काराच भय न ट झाल आह हणन पर यक यकतीला या परकरणी िकतीतरी काम करता यईल परवा यथील दादर भिगनी समाजा या एका कटबव सल परिति ठत िन पढारी मिहलन आप या घरी सवा ण बोलवायची होती त हा एका पवार प य मिहललाच बोलावन सपकत भोजन कल अशा वयिकतक क याचाही िकती दरवर पिरणाम होतो िहदसभन महारा टरभर परचलिवल या अिखल िहद हळदीककवा या समारभाची पदधतीही फार उपयकत आह अशा अनक परकारानी अनक बाजनी अनक स थानी िन असखय यकतीनी िमळन अस दश यापी आदोलन जर उभारल तर अवघया दोनतीन वषारत भारता या कोनाकोपर यातनही ज मजात अ प यतचा मागमस उरणार नाही पण ह कल पािहज lsquoक यान होत आह र आधी कलिच पािहजrsquo इतकया िनकरान ह सहजसा य काम आपण उरकन टाकल पािहज की आप या पवार प य बध या मनात आ मिव वासाची िन आ मो वारकषमतची उदड फित र सचरावी या फतीरमळ यानी होवनच सागाव की lsquoअ प य जातीrsquo ला हणन या सवलती िन िविश टािधकार रा यघटनत आणखी दहा वषपयरत तरी आ हास िदलल आहत त आ हास नको आहतकारण आ ही अ प य नाहीच अ प य हणन िदलली पर यक सवलत हणज आम या हीनतच एकक परमाणपतर आह अ प य हणन िमळणारा एकक िविश टािधकार हणज आमची अ प यतची दबळी भावना आम यात सतत िजवत ठवणार एक मितपदक आह आम या आ मस माला बटटा लावणारा तो िविश टािधकाराचा िब ला आम या छातीवर लटकाव यास आ ही िसदध नाही या कब यावाचन आ ही आम या इतर प य बाधवापरमाणच प य हणन परगित क शक ह आ ही रागान हणत नाही तर रा टरपरमान रा टरिहताथरrsquo

अशी धीरोदा त व ती आजही आम या पवार प य धमरबधपकी काही पढार या या मनाता फरत आह ह आ हास ठाऊक आह परावा हणन हा घया ग या २१ स टबरला वर हाड मधील दिलत वगारतील पढार याची सभा परतवाडा यथ भरली होती वर हाडातीलच न ह तर भारतातील दिलत वगार या पढार याम यही याच थान परथम णीत असत त ी गवई ह या सभ या अ यकषपदी होत न या घटनपरमाण िमळणार या सवलतीसबधी दिलत वगारच धोरण काय असाव यािवषयी िवचार चाल होता त हा अ यकषपदाव न ी गवई यानी ज भाषण कल यातील एकक श द लाखाचा होता या याच वाकयात या लखाचा समारोप क त हणाल - lsquoमला वतःला तरी राखीव जागा िन सवलती यासबधी मोठासा आनद वाटत नाही कारण यामळ आम या लोकात (पवार प यात) हीनपणाची भावना यनगड उ प न होतो आिण उरल या िहद समाजापासन तटकपणाची जाणीव कायम राह याला मदत होत रा टरा या वाढीसाठी ही गो ट िवघातक आह आ ही अ प य आहोत हच मळात आता सवारनी िवसराव आिण सवलतीवर फारसा भर दव नय तथािप आपली शिकत आपण सवरसाधारण अशा राजकीय िन सामािजक कायारसाठी सघिटत करावीrsquo

(िकल कर - नो हबर िडसबर १९५०)

१९ बौदधधमर वीकारान त हीच असा य हाल वतरमान पतरात अस परिसदध झाल आह की डॉ आबडकर य या दसर या या महतारवर नागपरला समारभपवरक बदध धमारची दीकषा घणार आहत ही बातमी खरी ठरो कारण डॉ आबडकरानी आजपयरत असल अनक िन चय अनक वळा गाजावाजान परिसदध कलल आहत परत याचा आजचा िन चय उ याला िटकतोच अस काही बहधा घडलल नाही आता तरी हा याचा आजचा िन चय खरा ठरल अशी आशा आह डॉकटर महाशय बदध सपरदायातील नस या गह थी उपासकाची दीकषा घणार आहत की बदध िभकषचीची दीकषा घवन मडनािदक स कारपवरक गहदारािद ससाराला िवट यामळ गह थजीवन सोडन आिण को या बदधमठात जावन िभकष तास आचरणार आहत त काही प ट झालल नाही तथािप कोण याही परकार का होईना त बौदध धमारचा अगीकार करणार अस यास तो िन चय यानी आता तरी पार पाडावा शभ य शीघरम िहदसमाजा या वषान सदोिदत भडकत रािहल या डॉ आबडकरा या दयास या या मतापरमाण कवळ परममय असल या बदधधमार या उपदशान तरी शातता िमळो आराम पडो हीच आमची सिद छा आह हणन शभ य शीघरम यापकषा िहदजगतान या वयिकतक गो टीस कोणचही मह व द याच काही एक कारण नाही अहो जथ पर यकष बदधान वयाची चाळीस वष वतः याचा धम पदश िदला आिण या यानतर आज २५०० वष हणज अकषरी दोनसह पाचश वष बौदध धमार या गाथा जातक पराण पीिटका ही बौदधाची जी काही िविश ट मत हणन समजली जातात याचा उपदश करीत आली आहत तथ आता िभकष आबडकरानी या बौदधमतािवषयी अिधक सागावयाच अस उरल आह तरी काय आिण या ग या २५०० वषारपव या जनाट वचना या यातील अथारना िपळन िपळन िनःसार झाल या अकषराना िन वाकयाना िभकष आबडकरा य चरकातन प हा एकदा िपळल तरी आणखी नव सार अस त काय िनघणार आह ज काही अमत वा िवष या बदधकालीन वचनात होत त सार आधीच िपवन िन पचवन हा िहदधमारचा परचड िहमालय अढळचा अढळपण िविश टपण िन गिर ठपण पाताळापयरत खोल गल या आप या पककया पायावर आकाशापयरत उच उभारल या आप या िशखराना िमरवीत आजही उभाच उभा आह जथ एकदा कोटी कोटी मानव बौदध धमारच अनयायी हणन हणवीत होत या भारतात आज या बौदध धमारचा मागमसही जो उरला नाही तो का या कारणाचा अ यास जोवर डॉ आबडकर पराजलपण करीत नाहीत तोवर प हा एकदा सार या भारतावर मी बदधाचा वज िहदधमारच नावसदधा पसन टाकन फडकिवणार आह अशा या व गना आबडकर करीत आहत या यामळ को याही ममरजञ िहदस लवलश भीित वाट याच ठायी हस मातर कोसळ यावाचन राहत नाही

त हा डॉ आबडकर ही यिकत िभकष आबडकर झाली तरी याच कोणाही िहदस कोणचही िवशष सोयरसतक बाळग याच कारण नाही ना हषर ना िवमषर जथ बदधान हात टकल तथ आबडकर कोण या झाडाचा पाला परत डॉ आबडकर ह याना बदधापरमाण ससाराचा उबग आ यामळ िकवा िनवारणपदाची साि वक ओढ लाग यामळ बदधधमर वीका पाहताहत अस मळीच नाही तस असत तर त कोण याही वडा या झाडाखाली बसन बदधापरमाण एकातात त विचतनान त िनवारणपद सपािद याचा य न करत परत त जो बौदधधमर वीकारणार आहत त िहदधमारच समळ उ चाटन कर यासाठीच काय त होय अस गजरन गजरन त वतः सागताहत या आप या उि टासाठी आबडकरानी य यिप सार या जगास िनमितरल आह की त ही सार मानवपराणी मा या माग या िन बदध हा तथािप सार या मानव जातीला याच त आवाहन ऐक जा याचा सदधा लवलश सभव नाही फार काय याची महार जात सदधा सारी या सारी या यामाग जा याचाही सभव नाही तथािप या महार जातीतील शकय िततक लोक आप यामाग यावत आिण या या वाडविडलानी पजल या िहद दवदवताना आिण सत महताना पाखड हणन िधकका न आिण या या भजनी लागल या या वतः या वाडविडलानाही मखारत काढन यानी बौदधधमर वीकारावा या तव डॉ आबडकर या या व तपतरातन िन याखयानातन िहदधमारची खो या आिण हलकट भाषत सदधा िनदा करीत आहत आिण या महाराना सागत आहत की त ही बदध होताच तमची अ प यता नाहीशी होईल तम या पायातील जातीभदा या ब या जादपरमाण गळन पडतील त ही महाराच माणस हाल माणसाच दव हाल िनयित िन िनवारण तम या घरी पाणी भ लागल पण जर का त ही िहद रहाल तर तमची अ प यता कधीही जाणार नाही त ही ऐिहक आिण पारलौिकक नरकात पड यावाचन कधीही राहणार नाही या या या गहरणीय अ या य अस य िन िहद वषी भलभलावणीला आज आमच धमरबाधव असलल अनक महारबध बळी पड याचा मातर काही सभव आह यामळ डॉ आबडकरा या या धमारतराला कवळ यिकतिवषयक व प रािहलल नसन याला काहीस सावरजिनक व प आलल आह आिण हणनच आम या आजवर या महार जातीतील िहदधमरबाधवाना या धमारतरा या धोकयापासन सावध कर यासाठी आिण शकयतो रोख यासाठी या लखाची चतावणी दण ह िहद आपल धमरकतर य समजत आह ज मजात अ प यतच आिण जातीभदाच उ चाटन कर याच बरीद आ ही परथमपासनच धारण कलल आह िहद सघटनच त एक अिनवायर उपाग आह पण िहदरा टराला पोषक असणार या या सधारणा िहद राहनच काय या शकय होणार या आहत आिण या तशा झा या तरच या सधारणाना सधारणा हणता यईल आज अ प यता जी म घातली आह ती िहद वािभमानी सधारका या िनःसीम परय नानच होय नगरातन िन सिशिकषत वगारतन आज अ प यता ब हशी उखडली गली आह नबरिधक या घटननच ती िनिषदध कलली आह वतःस कटटर िहद समजणार सह ाविध िहद विन ठ नत आिण अनयायी आज जातीभद िकवा अ प यता मानीत नाहीत इतकच न ह तर रोटीबदी या आिण बटीबदी याही ब या

पर यकष आचरणातही तोडन टाकीत आहत िहद जगतातील आयर समाजासारख लकषावधी अनयायी असलल अनक मोठमोठ सपरदाय अ प यता आिण जातीभद मलतःच मानीत नाहीत अथारत िहद हटला की तो पाळणारा िकवा जातीभद मानणारा असलाच पािहज िकवा िहदधमारचा याग क यावाचन अ प यता कधीही जाणार नाही ही जी वटवट डॉ आबडकर आज म करीत आलल आहत ती िजतकी खोडसाळ िततकीच खोटी आह हणनच पवार प यापकी चाभार माग ढोर इ यादी कोण याही जातीचा िहदधमर सोड याच द कमीर आबडकरास पािठबा िमळालला नाही आिण या काही भाबावल या आिण हरळल या महाराचा पािठबा आज याना िमळ पाहत आह तोही ह वरील स य या यापढ ठामपण माडल असता ढासळ यावाचन राहणार नाही आम या महारबधनी ह पकक यानात ठवाव की जर त िहद राहतील तरच याची अ प यता अिधक सलभपण नाहीशी होईल आिण याना या या या िहदबाधवा या सहनशकतीस पारख होवन पडाव लागणार नाही यामळ याची ही शकती रा टरशकती या उपागभत अकषलीचा बळान वाढणारी आह िहदरा टरावर आज याचा ज मिसदध अिधकार आह िहदधमारतन डॉ आबडकरा या माग लागन आमच महार बध जर बदध होऊन फटन िनघाल तर या या आज आधीच मठभर असल या महार जातीचही तकड होतील त महार डॉ आबडकरा या साग याव न बदध झाल तरी त होणार होणार हणज िकती सर याची धाव कपणापयरत फार फार तर एक लकष महार बदध झाला अस समजा तही गावग ना दहा पाच िवखरलल यामळ या कोटी कोटी जनसभत िहदरा टराला कोणचीही घातक दबरलता य याचा लवलश सभव नाही परत ज या िहदरा टरातन मठभर महार खो या आ वासनाला भाळन िवनाकारण फटन िनघतील आिण बदध होतील त मातर इतक अ पसखय िन ितर कत होऊन पडतील की माग बौदधाची सखया कोटीकोटीनी मोजता यणारी असनही पवीरपरमाण याची दगरित झा यावाचन राहणार नाही गोमीच दोन पाय गळल तरी गोम लगडी होत नाही पण त गळन गलल दोन पाय मातर िनजीरव होऊन पडतात िहद राहन अ प यता आिण जातीभद कधी न ट होणार नाही ही आबडकराची थाप वर दाखिव यापरमाण जशी खोटी आह तशीच त ही बौदध झालात की तमची अ प यता ख यापा यातन सदधा त काळ नाहीशी होईल जातीभद म न जातील ही डॉ आबडकर मारीत असलली दसरी थापही समळ खोटी आह या या कोण याही अनयायान कषणभर शातपण िवचार करावा की आज या ख यात काही अ प यता उरलली आह या ख यात जर मी गलो आिण या अडाणी लोका या शाळत जावन हणालो की आता मी बौदध झाललो आह मा या मलाला शाळत सरिमसळ बस या तर त खडवळ मा या मलाला तव यासाठीच काय त शाळत सरिमसळ बस दतील का िकवा मी गाव या िविहरीवर गलो आिण हटल की मी आता बौ द झालो आह मी आ याला मानीत नाही मी अ वराला मानीत नाही मी िहद धमर ही मानीत नाही तर तव यामळ त गावकरी मला िविहरीवर पाणी भ न दतील का त इतकच िवचारतील की त महार आहसच ना तर मग िवहीर बाटव नकोस प कळ महार िखर ती झाल मसलमान झाल याची काय ि थती झाली ख यापा यातन िखर ती महार मसलमान महार हणन याना नवीन नाव काय त िमळाल उलट िहद महारानीसदधा या यावर बिह कार घातला तरावणकोरसारखया िठकाणी िखर ती

अ प याना शाळत सरिमसळ बस दत नाहीत चचरम य सदधा याना िनरिनरा या कोपर यात बसिव यात यत फार काय वतःला बौदध हणवन घणार या िसहल वीपातील खडगावातही बौदध अ प याना शाळत िन िविहरीवर बहधा बिह कत हणनच आजही मान यात यत पर यकष तथ जावन पहा पण याहनही िवशष ह की बौदध झाल तरी वतः महारा या मनातील त या चाभार माग ढोर इ यादी लोकाना आज अ प य मानीत आहत याना खाल या जाती हणन समजत आहत तो जातीिवषयक अहकार एका िदवसात गळन जाईल अस या बौदध होणार या महाराना तरी शपथवर सागता यईल का मळीच नाही िखर ती झालल महार िखर ती झाल या चाभाराना िकवा ढोराना आप या मली दत नाहीत या या घत नाहीत कवळ धमारतरान िहदचा बौदध झा यान महाराची अ प यता जाणार नाही िकवा वतः त महार याना अ प य समजतात या माग ढोराना सम यवहायर समज लागणार नाहीत अहो पर यकष बौदधा या अशोक िन हषारसारखया बौदध समराटा या काळातसदधा चाडालािदकाना या बौदध समराटानीच अ प य हणन गावाबाहर हसकन िदलल अस पण त ऐितहािसक िववरण आ ही स यापरत बाजस सारतो साराश असा की आज या डॉकटर आबडकरा या िकवा होव घातल या उ या या िभकष आबडकरा या जाणीव थापाना िकवा परामािणक व गनाना बळी पडन आम या महार धमरबाधवानी आपला िहदधमर सोड नय आप या वतः या प नास िप या या िहद पवरजाना वतःच पाख यात पिततात िकवा मखारत काढ नय आज कोणचाही महार बौदध झाला तरी या िदवसाची ती गाजावाजाची उमीर तो िदवस मावळताच ओस न जाईल उ या तो या या झोपडीत जसा पवीर होता तसाच बसलला याला वतःला आढळल तो बौदध झाला हणन या या अ यार भाकरीची पणर भाकरी झालली याला आढळणार नाही जी तकारामासारखया साधसताची नीितवचन याच वारकरी बध गात आहत यापकषा एकही नव नीितवचन याला बौदधा या भा डात िशक यासारख आढळणार नाही िकवा ज िहद यास काल अ प य समजत होत त याला प य समजणार नाहीत उलट आज अ प य असल तरी त आपल िहदधमारच बाधव आहत याना आपण समानतन आिण वधमरपरमान धमरबध हणन अिहदपकषा जवळ कल पािहज ही जी ल जा आज िहदसघटना या िन मान या या उपदशान िहदजगतात बळावत चालली आह आिण जीमळ आज अ प यता पवीरपकषा शतपटीन उणावत आह रोटीबटी बदी सदधा तोड याइतका जातीभद म घातला आह - ही जाणीव मातर दखाव यावाचन राहणार नाही महार िहद आहत तोवरच याची अ प यता प या या िन या याही मनातन अिधक सलभतन आिण अिधक शीघरतन नाहीशी हो याचा उ कट सभव आह नाहीशी होतच आह िहद समाजातन अ प यतचाच काय पण ज मजात जातीभदाचाही सपणर नायनाट कर याची आ ही सघटनी िहदनी परितजञा कलली आह िहद वा या वजाखाली आपण सार उभ आहोत तोवर धमरपरमा या ममतन आपण अिधक सघिटत होऊ बिल ठ होऊ पण आप यापकी जर कोणी या धमरपरमास लाथाडन धमारतरा या ख यात उडी टाक पाहील तर तो या सामिहक िहद रा टरशकतीला आचवन वतःच लळापागळा झा यावाचन राहणार नाही

(िहद िद १ -१० -५६)

२० बौदधधमारतही भाकडकथा भाबडपणा भगड आचार िन अनाचार इ यादीचा बजबजाट झालला आह

होतक िभकष आबडकरानी बौदध धमर हा सार या जगातील ठ धमर आह िन यात कोण याही भाकडकथाचा पवरज म पनजर म दव ई वर आ मा इ यादी बर मजाला चा पसारा लवलशही आढळत नसन तो िनभळ िन परखर पर यकषावलबी बिदधवादावरच काय तो आधारलला आह अशा व गना या या जनता परबदध भारत इ यादी व तपतरातन िन या या भाषणातन वारवार कर याचा िन या या िश याकडन करिव याचा सपाटा चालिवला आह जर त याच सार हणण खर असत तर आ हासही आनदच वाटला असता कारण कोण याही धमारतील अनयायाम य भाबडपणा धमरभोळपणा तकर श यता बवाबाजी असमानता इ यादी दोष जथ जथ आढळतात या या दोषाचा िनषध कर यास - मग त िहद लोकाम यही आढळत असल तरी - आ ही क हाही माग पढ पािहलल नाही परत आज तरी अशी व ति थती आह की आ ही िहदधमीरय काय िखर चन धमीरय काय मसलमान धमीरय काय बौदध धमीरय काय िकवा वरील कोटी कोटी लोक यास अनसरत आहत या मोठमो या धमारवाचन ज इतर अ पसखय धमर आज जगात परचिलत आहत या या अनयायातही या या धमारतील उदा त िन मन य जातीस िहतावह असल या त वापरमाण िकवा आचारापरमाण अनक भाकडकथा िन भाब या समजती ढ झाल या आढळतात सवरसामा य लोकच न हत तर या धमारतील आचायरही अनक तकर श य भाकडकथाना अगदी गहीत स यापरमाणच (Axioms) िचकटन रािहलल असतात मि लम धमारसारखया काही धमार या अनयायात तर धमरभोळपणाच न ह तर अनक परसगी धमरवडपणाही पराकोटीला पोचलला आढळतो जर या दोषाचा िनषध करायचा तर आम या होतक िभकष आबडकरानी बौदध धमरसदधा सग याच धमारतील धमरभोळपणाचा धमरवडपणाचा िन भाकडकथाचा िनभळ बिदधवादा या टीन िनषध करावयास हवा होता तस यानी कल असत तर या या तशा िनःपकषपाती टीकचा आ ही योगय तो गौरवच कला असता परत िहदधमार या वषान पछाडल या डॉकटर आबडकरानी यता जाता कवळ िहदधमारवरच काय तो िश याशापाचा वषारव चालिवलला आह जर या या हण यापरमाण बौदध धमर हाच इतर सवर धमारपकषा िनद ष बिदधिन ठ आिण सवरतोपरी ठ आह तर यानी िखर ती िन मसलमान धमार या अनयायातही याना त िहदधमारतील भाकडकथा िकवा द ट आचार हणन िनिदताहत तशाच परकार या चाल

असल या दोषासाठी तसच कडाडन आकरमण करावयास हव होत उदाहरणाथर मि लम आिण िखर चन या दो ही धमारत गलामिगरीची मन याला पशहनही हीनतम लखणारी करर परथा या या धमार या स थापकानीही या या धमरगरथात ध यर मानलली आह पण अशा दोषािवषयीही मि लम िकवा िखर चन धमारस एका श दानही दोष द यास याची लखणी िकवा जीभ सहसा धजत नाही ती तथ एकदम लळी पडत कारण उघडच आह भीित तशा या समथरनीय िनदसाठी सदधा त त समाज आबडकराची िधड

काढ यास सोडत ना परत िहदधमार या अनयायात जी धािमरक सिह णता क हा क हा तर सोसाळपणा या दोषाहर मयारदपयरत आढळन यत यामळ िहदजगतातील धमरत वािव दध धमारचारािव दध कोणीही वाटल तशी जीभ सल सोडली तरी ितकड िहद लोक सहसा लकष दत नाहीत lsquoक ता भकता ह भकन दोrsquo या हणीपरमाण तशा िनलर ज आकषपकाकड उपकषाबदधीन पाह याची िहदची साधारणतः परवि त असत ितचा अ या य लाभ घता यत अस यामळ आबडकरा या व तपतरातन िन या या भाषणातन कवळ िहदधमारची हवी तशी कचाळकी त करीत आल आहत आिण आम या बौदधधमारत मातर या िहद या पराणातील आचारातील धमरभोळपणातील लवलशही सापडत नस यान तो बौदधधमर महारानी वीकारावा सग या मानव जातीन वीकारावा हणन दवडी िपटीत आहत िहदधमारतच िन समाजात तव या भाकडकथा भाबडपणा िन अनाचार याचा बजबजाट झालला आह आिण बौदध धमर आिण समाज मातर या यापासन अगदी अिल त आह असा अस य परचार आबडकरी पकषान एकसारखा चालिवला असता आिण रामक णािदकाची िनदा हलकट भाषतसदधा कर यास माग पढ पािहल नसता या या या अपपरचाराचा कडक समाचार घ यास आज चाल असल या शकडो मोठमो या िहदपतरातन ज कोणी पढ आल नाही याच कारण बहसखय िहद समाजा या अगात मरलली ही सोसाळ व तीच होय िश या दणार याला उलट अर कार करण ह अस यपणाच लकषण असन स यपणा हणज खाली मान घालन िश या ऐकत शातपण बसण होय अस िहदतील अनक िश टाना वाटत परत आ हास हा असला स यपणा हा बळगपणाचा िन दबळपणाचाच काय तो परितश द वाटतो आ ही या ग च िश य आहोत या ीक णा या lsquoय यथा मा परप य त ता तथव भजा यहमrsquo या नीितसतरासच आ ही या य िन ध यरही समजतो lsquoयथा यकष तथा बिलःrsquo या यायान आबडकरी पकषा या वरील खोडसाळ टीकाचा समाचार घ यात आिण या या बौदध ततीतील भ दपणा उघडकीस आण यास आ ही कचरणार नाही बौदधधमर हा कवळ बिदधिन ठवरच आधारलला आह या आबडकरा या थापबाजीला बळी पडणार याना हणज िवशषतः आम या आजही िहद असल या महार बधना बौदध धमारची आिण बौदध जगताची मािहती जवळजवळ नाहीच हटल तरी चालल श यात लगडी गाय परधान तसच बर याच अिशिकषत िन मागासल या लोकाना आबडकर दाखिवतील तसच बौदध धमारच प आह अस वाटण साहिजक आह यासाठी आ ही जगातील लाखो बौदधा या धािमरक समजती आचार बौदध पराणातील िन पीिटकातील बिदधहीनपणा इ यादी उपागापकी कवळ वानगीसाठी काही मोजकया गो टी खाली दत आहो आबडकरा या पाठी हरळन धावणा या आधी आम या महार परमख िहद बाधवानी परथमतः बौदध धमारची ही दसरी ओगळ बाजही अव य अ यासावी होतक िभकष आबडकरानाही आ ही अस हटकन िवचारतो की या गो टीसाठी त ही िहदधमारची खोटीनाटी िनदा सतत करीत आला आहात तशाच परकार या खाली िदल या बौदध धमार या भाकडकथा िन तमची क य या बिदधिन ठतचा त ही डौल िमरिवता या बिदधिन ठ या कसोटीवर कशी समिथरता त सागा पाह १) कणर हा कती या कानातन ज म पावला ही दतकथा सागन आबडकरी परचारक िहद या गणाची िटगल करतात परत बौदधपराणात वतः बदधा याच ज मासबधी जी खालील कथा िदलली आह ती मातर त का

दडवन ठवतात बौदधातील लाखो लोकाची अशी दधा आह की गौतम बदधाचा ज म अितमानष रीतीन झाला बौदध पराण सागतात की बदधा या आईला हणज राणी मायादवीला ित या पचचाळीसा या वषीर कोणा याही प षाचा सपकर झाला नसताही गभर रािहला जगत क याणाथर त या पोटी दवी तजान हा गभर रािहलला आह अशी आकाशवाणी ितन ऐकली ितला कोणतीही परसितवदना वा कलश न होता या दवी गभारपासन जो पतर झाला तोच गौतम हा होय गौतमा या ज मा या वळी अनक चम कार घडल आध याना िद य ि ट परा त झाली याच दशरनास जाता याव हणन लग या लोकाच पाय खडखडीत बर झाल एका िद य ऋषीन राजगही यवन भिव य कळिवल की ह मल एक अलौिकक प ष होईल बिदधिन ठचा टभा िमरिवणार आबडकर िन याच अनयायी या भाकडकथवरही िव वास ठवणार आहत का आिण अशा काही भाकडकथा बौदध लोकातही धािमरक कथा हणन िव वािस या जात आहत एव यासाठी बौदधधमर हणजच एक भाकडकथा आह अस हणतील काय २) वतः डॉ आबडकर यता जाता मो या डौलान सागतात आिण याच अनयायी त एक मोठ शतक य समजतात की यानी एकदा िहदचा जो एक अिभजात धमरगरथ ती मन मित जाळली होती कोण याही धमरप तकाची एखादी परत जाळन टाकण ही व ततः बबररता आह त अपक य होय शतक य न ह परत आबडकर या अथीर याला एक शतक य हणन वतःच िमरवीत असतात याअथीर याना हही मानावच लागल की ज हा माग मसलमानानी बौदधाचा एकच गरथ न ह तर सह ाविध गरथ नालदा िवहारातील बौदधधमीरय गरथालय या गरथालय जाळली ध मपदाना िन ितरपीटकाना पायाखाली तडवन फाडन जाळन राखरागोळी क न टाकली आिण तीही एकदा न ह तर िसधकाबल पासन पवर बगालपयरत बौदध िवहार िदसला की लाव आग िन जाळ गरथ असा परळय माडला होता त हा मसलमानाची ती क य आसरी अपक य नसन शतशत क यच होती आिण जर बौदध गरथ जाळ याच ह मसलमानी अ याचार -आ ही याला अ याचारच हणतो - शतक य हणन गौरवाहर नसतील तर आबडकरानी मन मतीची एक परत जाळली यात कोणतही शतक य कल नसन एक अ याचार कला हही यास मानाव लागल ३) बदधधमर दव दवता आ मा पनजर म आिद मानीत नाही अस आबडकर महारबधना सागतात आिण हणन तो धमर वीकारा अस उपदिशतात परत जगतात आज माचिरयापासन त िहदचीन (Indochina) पयरत महायान पथाच ज कोटी कोटी बौदध लोक आहत त दव मानतात इतकच न ह तर यानी बदधालाच दवािधदव बनवन ठवलल आह आिण िहद धमारतील इदर व ण ल मी सर वती यकष िक नर इ यादी सवर दवदवतानाही त कोटी कोटी बौदध मानतात आिण गौतम बदधाला या सवर दवदवताचा अधी वर हणन मानन याची पर यही पजा अचार आज बौदध जगतात चाल आह ह स य आबडकर पकषीय का दडपन ठवतात ४) वतः बदधही पवरज म मानीत होत कारण आपण पवरज मी माणसाचच न ह तर पशप याचही ज म घतलल आहत अस वतः गौतम बदध सागत आिण याच या या योनीतील या पवरज माच इसापनीतीतील गो टीपरमाण वणरन कलल अनभवही सागत बौदधा या पिवतर धमरगरथाम य बदधानी

सािगतल या या या या पवरज मा या गो टी जातक हणन यय मानली जातात ही गो ट खोटी आह काय बौदधा या या भाकड धमरकथाच िन कमरकथाच गर हाळ साग यापवीर जाता जाता एवढ सचवन ठवतो की िहद वा या खर या िन तकर शदध याखयपरमाण कोणाही बौदधतर िहदन बौदधमत वीकारल असता यास धमारतर हणण हीच मळात चक आह त धमारतर नसन सपरदायातर काय त होईल पण त िवधय पढ यथा थली िवशदिवल जाईल स या आबडकरपकषीय व तपतरातन िन भाषणातन योिजला जाणारा धमारतर हा चालचलाव बाजारी श दच याना सहज समजावा एव या साठी काय तो या लखातन आ ही योजीत आलो आहोत ५) बदधाचा मो यातला मोठा पराकरम हणन जो ह बौदधधमारच पकषपाती भाट यता जाता सागत सटल आहत तो हणज हा की यजञयागात बरा मण कषितरयािद विदक धमीरय जी पशह या करीत असत ती बदधान बद पाडली परािणमातराची ह या क नका दवा या नावान यजञाम य त ही पशना मारता पण या पश या मासावर मातर आपणच ताव मारता ह क य िकती द ट िनदरय िन ढ गीपणाच आह असा कडक िनषध यजञातील पशह यिव दध वतः बदध आिण नतर याच पीठाचायर जो सतत करीत गल यामळ बदधानतर मोठमोठाल यजञ अस झालच नाहीत पशह या बद पडली परािणमातराना बदधानी जीवदान िदल आिण हणन हा िहदधमर सोडा आिण अिहसापरधान बौदध धमारत या असा टाहो ह पकषपाती भाट आजही फोडीत आहत परत या पर नाची दसरी बाज त चकनसदधा उ लखीत नाहीत यजञयाग ह पर ततकाळी आचरणीय आहत िकवा नाहीत हा पर न अगदी वततर आह याची चचार इथ अपर तत हणन सोडन दतो परत पर तत असल या वरील पकषपाती बदध तोमािवषयी इतकच सागण पर आह की परािणमातरा या दयन दरवन बौदधधमार या वरील िवरोधापढ दवा या नावान यजञातन पशह या बद झाली अस कषणभर गहीत धरल तरी बदधा या नावान िभकषसघातन चालल या पोटपजपायी लकषाविध पश पकषी म यािद परािणमातराची जी िहसा बदधा या काळापासन तो अगदी आज या कषणापयरत सह ाविध वष चाललली आह यािवषयी आबडकरपकषीय ज अगदी मग िगळन बसतात त का बदधा या पवीरपासनही यजञयाग पशह या आिण मासाशन याचा िनषध करणार आिण दवही न मानणार प नास साठ पथ तरी भारतात परचिलत होत ह बौदधगरथातही उ लखलल आह lsquoअिहसा परमो धमरःrsquo ह बरीद पर यकष आचरणात आणन सोड याचा परय न जन धमीरयानी बदधा याही पवीरपासन चालिवला होता तो िकती साधला त पाह याच ह थल न ह मासाशना या परािणह यािवरोधक िनषधापरत पाहावयाच तर जनधमारन त त आप या आचरणातही पाळलल आह ह मा य कल पािहज यािवषयी या या या उपदशात आिण आचरणातही ससगित तरी होती परत यजञात दवाच नाव पशह या करण िन य आह अस सागणार या बदधान पोटा या नावान पशपकषी म यािदकाची ह या कर यास अपर यकषपण का होईना पण िवरोध कला नाही ही कवढी दािभक िवसगित आह पहा पर यकष बदधाचा उपदश अस की कोणीही बौदधान वतः परािणिहसा क नय पण जर इतर कोणी पशपकषी म यािदक खा यपरा याला मा न याच मास िशजवन आणन वाढल तर बौदध गह थानीच काय पण िभकषनीही त िचर अ न खा यास कोणचाही

धािमरक पर यवाय नाही सह ाविध िभकषसह वतः बदध इत ततः परवास करीत त हा गावागावातील लोक या या आहारासाठी अनक परकार या िचर मासा ना या राशी या राशी वाढीत आिण बदधासह याच त िभकषिभकषणीसघ त मासाशन िमटकया मा न खात परािणमातरा या दयन दरवल या बदधाची धमारजञा इतकीच आह की परा याना अ नासाठी मारा हणन त ही होऊन साग नका त कोणी मारल हही िवचा नका पण मास कोणी आपणहन आणन िदल तर त िनःशकपण खात जा यात काही अध यर नाही वतः चोरी क नका परत चोरी क न आणल या व तना या चोरी क न आण या आहत ह धडधडीत िदसत असताही याना िनःशकपण हडप यास िन दडप यास काही एक पर यवाय नाही असा उपदश द या इतकाच हा बदधा या मासाशनाचा उपदश अपराधी नाही काय पोटबाबपणाचा नाही काय परािणमातरा या दयसाठी यजञातील होणारी िहसा बदधधमारन बद कली हणन डागोरा िपट यार या बदधा या पजकानी हही स य सागावयास हव होत की या यजञा तगरत पशिहसची बदधानी िनदा कली याच बदधा या सह ाविध िभकषसघातील आयतोबा िभकषची पोट भर यासाठी यजञात मार या जाणार या परा याहन दसपट पश पकषी म य बदध िजवत असताही मारल जात असत आिण ह सह ाविध िभकषच ताड या पशच ताज ताज मासा न िमटकया मारीत खा याची परािणमातरावर दया करीत असत वतः बदध भगवानाचाच अत कोण या रोगान झाला अजीणारन आिण त अजीणर कशान झाल तर अ यत वदधापकाळी आप या अनक िभकषसह एका मो या िश याकड बदध भोजनास गल असता ताज ताज मटन हणज डकरा या मासाच पकवान ज याना सागन सव न कर यात आल होत त यानी नको इतक खा ल यामळ अजीणारन अस य यथा होवन यातच बदधाना म य आला या पराचीन काल या गो टी सोड या तरी अगदी आजही परािणमातरावर दया करणार या आिण या दय या नाव यजञस थची िनदा करणार या या बौदधधमारच चीन जपान माचिरयापासन तो िहदचीनपयरत पसरलल कोटी कोटी अनयायी िवशषतः महायान पथी अगदी उघड उघड खाटकाची दकान वतः थाटन परकटपण लकषाविध पश पकषी म य वतः मा न घरोघर याच ताज मासा न खाताहत आिण यात आपण बौदधधमारिव दध काही आचरण करीत आहोत याची शकासदधा याना यत नाही त वतःला कटटर बौदधपथीच समजतात आज या या बौदधा या परािणमातरा या दय या कचा यातन पश पकषी मास तर काय पण खकड आिण उदीर सदधा सटलल नाहीत खक याची लोणची उदरा या िप लाची लोणची ही उपाहारगहागहातन इतर वािद ट पदाथारपरमाणच या बौदध दशातन िवकरीस ठवलली असतात आिण आवडीन पकतीत खा ली जातात आमच वारकरी महारबध अशा या बौदधधमारत जावन परािणमातरावर अशीच lsquoदयाrsquo करणार आहत काय आज िहदधमारत असलल आमच वारकरी महार िन वारकरी ड बसदधा मासाशना या परकरणी खर या खर या परािणमातरावर दया कर या या परकरणी अस या ढ गध तरी अिहस या भर टाकारापासन इतक अिल त आहत की त कोणा याही परकारच आिण दसर यान मारल या पशप याच सदधा मास अस खात नाहीत इतकच न ह तर वारकरी पथापरमाण कादा िन लसण सदधा खात नाहीत मासाशन िनिषदध आह ह गहीत धरल तर आम या या िहद वारकर याचच आचरण अिहसचा डागोरा िपटणार या बदधिभकषपकषा शतपटीन अिधक ससगत परामािणक िन सो वळ आह

६) बदधानतर या या उपदशा या परभावान प हा मोठमोठ यजञ अस झाल नाहीत ही आबडकर पकषीयाची िवधानही िन वळ थापबाजी आह बदधानतरच काय पण यजञयाग बद पाड यासाठी अशोकान आपली सारी सामरा यशिकत पणास लावन तो िनधन पाव यानतरही मोठमोठ यजञयाग शतशत वष भरतखडभर धमधडाकयान चाल होत अशोका या राजधानीत या या िनधना या मागोमाग गरीकाना िजकन आपल सामरा य थापन करणार या बरा मणकलो प न समराट प यिमतरान एक सोडन दोन यजञ साजर कल किलगात आिण आधरात राजसयािदक महायजञ होतच होत शका या परकीय आकरमणापासन भारताला मकत करणार या कषितरयकलावतस ग त समराटानी अशोका या राजधानीत अ वमधामागन अ वमध गाजिवलल आहत समराट चदरग त समराट समदरग त चदरग त िवकरमािद य हणाना पायबद घालणारा समराट कदग त या पर यक समराटान पाटलीपतरात परकीय शतरवर िमळिवलल आपल िदिगवजय अनक अ वमध यजञ क न उ घोिषत कलल आहत हणातक यशोधमरन परभित अनकानक कषितरय वीर अगदी सात या शतकापयरत हणज बदधानतर उ या पर या एक सह वषारपयरत अ वमधािदक अनक महायजञ करीत आल ह इितहासपरिसदध आह यजञयागाची परथा ही आता ल त झालली आह ती कवळ बदधा या उपदशामळ झालली नसन ती कालपरा त अशा अनक राजकीय िन धािमरक कारणामळ झालली आह बदधा या आधी विदकातच यजञस थिवषयी दोन मत असत lsquo लवाः हयत अ ढाः यजञ पाrsquo ह बदधपवर विदकाचच वचन आह पराचीन काळापासन भागवत धमारची आिण भकतीमागारची तशीच परव ती होती मसलमाना या वार यानतरचा अराजकीय परळय हही यजञपरथा ल त हो याच बलव तर कारण होत तथािप यथ तो िवषय पर तत नाही हणन सोडन दव यथ इतकच सागण पर आह की बदधानतर महायजञ असा झालाच नाही अशी िवधान डॉ आबडकराचा पकष जो ठोकीत आह ती बौदधधमारच नसत तोम माजिवताना इतर परकरणी जी यानी थापबाजी चालिवली आह ितचीच एक िनदनीय वानगी आह बरा मण लोकानी कवळ दिकषणा उपट यासाठी आिण लाड िजल या झोड यासाठी वा तपजा स यनारायणािदक तवक या या पो या खरड या हणन त ही हा पौरािणक िहदधमर सोडन बौदध धमर वीकारावा अशी दवडी जी आबडकर या या परचारकाकडन आम या पवार प य िहद समाजात सारखी िपटीत आहत याना आमच आ हान आह की बरा मणानी कवळ वतः या पोटपजसाठी अस या पो या खरड या ह वादासाठी गहीत धरल तरी भाब या लोकाची होणारी ही लबाडणी बौदध धमारत जावन कशी टळणार कारण बौदध धमारत बरा मणा या दिकषणची िनदा करता करताच या बरा मण दिकषणहन आप या लकषाविध आयतोबा आिण िभकमागया िभकष या उदरभरणाचा जो बोजा समाजावर बौदधानी टाकला यापायी होणारी समाजाची लबाडणी ही शतपटीन अिधक होती एकवळ दकषणा परवली पण ही या िभकषका या टोळधाडीची िभकषणा नको अस शतकरी यवसायी यापारी इ यादी समाजातील क टाळ वगारला होवन गल होत कारण ह सह ाविध लकषाविध बौदधिभकषिभकषणी आपआप या टो या क न दशभर िभकषा मागत िहडत िभकषना दान दण याना मोठमोठ िवहार बाधन दण उ तमो तम व तर दण हा िनवारणपदपरा तीचा एकमव राजपथ आह अशा थापबाजीन बौदधा या पो या िन परवचन काठोकाठ भरलली असत िन आहत याना क टावाचन पोट फगतो भरावयास हव यान सरळ िभकष हाव असा

धमधडाका बौदधकाळी या रा टरात उडालला न हता का जर हणाल की या िभकष या ता यात स जन िन समाजसवक िभकषही न हत की काय तर मग आ ही िवचारतो की य चयावत बरा मणवगर हा दिकषणसाठीच काय तो समाजास लबाडीत आलला आह अशा उल या काळजाचा सरसकट िशवराळपणा करणार त ही बौदधिभकषच होरक तरी तो पर न कोण या त डान िवचा शकता वतः या डो यात मसळ असताना दसर या या डो यातील कसळासाठी ज हा त ही याची टवाळी क जाता त हा त हाला कशी ल जा वाटत नाही ७) वकषपजसबधी त ही िहदस हसता पण त हा बौदधानी बोिधवकषाच ज पर थ माजिवलल आह याच काय बोिधवकषाखाली बदध त विचतन करीत ज हा बसल त हा या वकषाखाली अनक पशही रवथ करीत बसलल असतील आिण या या शाखावर कावळ िन घबड राहत असतील पण याना काही त वजञान झाल नाही बदधाला तवढ झाल अथारत त वजञान बोिध परा त क न द याचा कोणताही िद यगण या झाडात न हता त झाड कोण याही इतर वडासारख एक झाड होत मग याला भपक नाव दवन त झाड दहादा सकन िनजीरव होत आल असता याखाली शकडो दधा या घागरी या त ही बौदध ओतीत आहात या या फा या दशोदशी नवन लावन तो पिवतर वकष हणन ज त ही पजीत आलात आिण तो मळ वकष कधीच वठन गला असता याची कोणची तरी फादी प हा तथच लावन बदधान तप या कली तोच हा बोिधवकष हणन यातरक ना तमच तथील पजारी िभकष ज शतकोशतक सागत आल आहत यापकषा वकषपज या अिधक धमरभोळपणाच उदाहरण जगात तरी दसर कोठ सापडल का ८) तीच गो ट पनजर मािदक िन ठची अशा धमरभो या िन तकारतीत िन ठा आम या बौदध धमारत नाहीत अशा थापा त ही यािवषयी अगदी अजञानी असल या आम या महारािदक िहदबधत जावन मारीत आहात पण बौदध धमारतही अशा िन ठाचा िकती बजबजाट झालला आह ह िसदध कर यासाठी ह उदाहरणही दण पर आह ितबटातील बौदध समाजाच ज आ य धमरग पीठ आह या या धमरपरमखास दलाई लामा हणतात तोच ितबटचा रा यपरमखही असतो याची िनवड कशी करतात त ठाऊक आह का एक दलाई लामा मरताच ितबटात तो कोठ तरी त काळ ज माला यतो अशी या बदधसपरदायाची िन ठा आह हणज पनजर म मानणार बौदध सपरदायही आहत नाहीत अस ज डॉ आबडकरवादी हणतात त याच अजञान तरी आह नाही तर थाप तरी आह दलाई लामा मरताच तो त काळ कोठ ज माला आला त हडकन काढन या थानी आप या गटाचा मलालाच िनवडल जाव हणन तट बखड ही होतात कारण नवीन दलाई लामा हणन ज मल िनवडल जात त वयात य या या आधीची दहावीस वष या सवर धमररा याचा कारभार पालक हणन या िभकष या कारभारी मडळा या हातीच असतो धमरग िनवड याची याहन भाबडी आधळी आिण बहतक समयी भ दपणान बजबजाटलली पदधती ती कोणती असणार हणनच आ ही हणतो की बौदध धमारचारातही धमरभोळपणाचा िन धािमरक भ दिगरीचा बजबजाट झालला आह

(िहद िद ८ िन १५ ऑकटो १९५६)

२१ सीमो लघन कलपण िहद वा या सीमाकषतरातच ग या िवजयादशमीला नागपर यथ डॉ आबडकर यानी या या उ यापर या एक लकष अनयायासह बौदध धमारची दीकषा घतली बौदध धमारत जा याची िसदधता डॉ आबडकर यानी गली सात आठ वष तरी िवशषतः महारा टरातील महार वा यातन आिण या या अनक परचारकाकडन पदधतशीरपण चालिवली होती ही व ति थती याना मािहत आह याना आबडकराच बौदध धमारची दीकषा घ यासाठी एक गटी एक लकष अनयायी नागपरला एकतर झाल याच िततकस आ चयर वाटणार नाही इतकच काय पण काही बौदधधमीरय परदशातन आिण िवशषतः आज भारतीय शासना या कारभाराची सतर या या हाती पडलली आहत यातील पतपरधान नह परभित काहीजणाकडन पर यकष िन अपर यकषपण धनािदक सवर परकरणी सिकरय पािठबा या बौदधधमरपरचारा या अिभयानास िमळालला अस यामळ दोन एक वषार या आत भारतात दहा लकष लोकही बौदध धमर वीकारतील अस आपण समजन चालल पािहज िचतनीय पण िचताजनक न ह काही लाख लोकानी िहदधमारतील सनातन िकवा विदक सपरदाय सोडन बौदध सपरदायाचा वीकार करावा आिण तोही इतकया गाजावाजान िन सघटीतपण करावा ही गो ट िचतनीय आहच आह परत यामळ िहदरा टरावर िकवा समाजावर कोणता एखादा िचताजनक परलय ओढवणार आह अशी काहीशी जी भीित िक यकाना आतन वाटत ती मातर िनराधार आह डॉ आबडकरानी िकतीही मोठमो यान गजरन सािगतल की त सार या भारतातन िहदधमारच आमलात उ चाटन क न सवर धमारत ठ असा जो बदध धमर याची पर थापना करणार आहत तरी या या या गरज याला करोधािव ट व गनापकषा अिधक मह व द याच काही एक कारण नाही वतः बदध भगवान ह याचा धमर थाप यानतर चाळीसवष वतः या धमारचा अखड उपदश करीत गल असताही जथ याना सनातन धमारच उ चाटन करता आल नाही आिण अशोकासारखया समराटा या राजशकतीन या उ चाटनासाठी सवर व पणास लावल असताही शवटी जथ यानाही थकन जावन हात टकाव लागल तथ डॉ आबडकराची कथा काय परत अशा चळवळीत जो रा टरीय फटीरपणा िशर याचा पढ पढ सभव असतो यास मातर आपण परथमपासनच कटाकषान पायबद घालीत गल पािहज

आबडकर िखर ती िकवा मसलमान झाल नाहीत त काही आम यावर उपकार कर यासाठी न ह

आज डॉ आबडकर या या व तपतरातन िन भाषणातन सारखी घोषणा करीत आहत की जगातील सवर धमारत बौदध धमर हाच ठ परत याच डॉकटर महाशयानी माग एकदा मि लम धमारच गोडव गाऊन lsquoमी ठ अशा इ लाम धमारस अगीकारणार आहrsquo असा आपला ढ िन चय परकटिवला न हता काय एकदा lsquo ठ अशा िखर ती धमारस मी वीकारणार आहrsquo अशीही परिसदधी यानी कली न हती काय यानतर lsquoमी शीख धमारसच वीकारणार आहrsquo अशीही हल यानी उठिवली न हती काय यावळी डॉ आबडकर काही शाळत िशकषण घणार एखाद अपकव वयाच मल न हत त हाही त डॉकटर या पदवीनच

िमरवत होत त हा याना बौदध धमर हा जगातील सवर धमारत ठ आह ह कळल न हत की काय आिण न हत कळल अस त हणतील तर या या या वळ या घोषणा या धमारधमार या गाढ यासगा या योतक नसन अपिरपकव बदधी या िकवा िन वळ िदशाभली या घोषणा हो या ह उघड होत नाही काय मसलमानी धमारत वा िखर ती धमारत आिण या या यवहारात हण अ प यता नाही कषणभर ह गहीत धरल तरी या धमारची नसती त डओळख असणार यानाही ह ठाऊक आह की अ प यतहन ही भयकर असणारी दासतची - गलामिगरीची मन याला ज मतःच पशपरमाण लखणारी िन वागवणारी - परथा या या दो ही धमार या स थापकानी आिण परचारकानी अध यर समजलली नाही (slaves obey your masters) अस बायबलच हणत खरी गो ट अशी आह की डॉ आबडकराना वरील अिहद धमारतील ही सवर यग ठाऊक आहत याना हही ठाऊक होत की या या आधीच शकडो वषारपासन शताविध अ प य लोकाना व छन वा सकतीन िखर चन िन मि लम धमारत बाटवन नलल होत अगदी आम या महार बाधवाची फटकळ गो ट घतली तरी अनक महाराना आबडकरा या ज मापवीरपासन िखर चन आिण मसलमान कर यात यत आह पण ज अ प य अस बाटल गल याची अ प यता सामदाियक परमाणात बोलावयाच हणज िखर ती आिण मि लम समाजान जशी या तशीच ठवली तरावणकोरम यच पाहा शभर शभर वषारपवीर िखर ती झाल या अ प याना नस या वसतीतन िन शाळातनच न ह तर िखर ती पराथरना मिदरातन सदधा इतर िखर यात एकतर बस दत नाहीत याची बाक एका कोपर यात दर ठव यात यतात आिण याना पराथरनाही याच अ प य कोपर यात करावी लागत अगदी महारा टरात बाटल या महार चाभार माग इ यादी अ प य िखर याना अ प यच मानल जात दसर या िखर याकडनच न ह तर त वतः आपापसातही एकमकास अ प य मानतात याची लगन तर बाटगया पण या या या या जातीतच होतात मसलमानात तर बळान बाटिवल या अ प याना इतक दडपल जात की माग एकदा बगाल िविधमडळात lsquoअ प य मसलमाना याrsquo नाव गार हाण कर यात आल होत की मसलमानासाठी ठवल या राखीव जागा आ हा अ प य मसलमाना या वा यास प य मसलमान यऊच दत नाहीत िशखात ज अ प य गल याचा वगर lsquoमहजबी शीखrsquo हणन वततरच ठव यात यतो ही व ति थती आबडकरा या डो यापढ होती अशा अनक अडचणीमळ आिण इतर काही अतः थ कारणामळ डॉ आबडकराचा आिण िखर चन मि लम िन िशख पढार याचा आबडकरा या या या धमारतरािवषयीचा सौदा या या वळी पटला नाही ही अतः थ कारण याना ठाऊक आहत त ह जाणन आहत की िहद समाजाची अिधकात अिधक हािन िन मानभग कर यासाठी मि लम िकवा िखर चन धमारत जा याची इ छा असनही डॉ आबडकराना त द क य करवल नाही करताच आल नाही परत ही व ति थती यानात न आ यामळ काही सिद छ परत सवरसाधारण िहद या परमाणच भाब या वभावा या िहद पढार याना वाटत की डॉ आबडकर ज मसलमान िकवा िखर चन झाल नाहीत त िहदवर उपकार कर यासाठी या या मनात िहदिवषयी काही अतः थ ओलावा होता हणनच होय पण तसा कोणताही परकार नाही डॉ आबडकराना दसरा lsquoकाळा पहाडrsquo हो याची मनासारखी सधीच िमळाली नाही नाही तर त सवाई lsquoकाळा पहाडrsquo हो यास सोडत ना

िहदनी बाटगयाच कौतक करण हा कोडगपणा होय याच पर यतर हणज ग या दोन तीन वषारत यानी बौदध धमारचा परचार कर या या ढालीखाली या या व तपतरातन िन भाषणातन याला त lsquoिहदधमरrsquo हणतात या िहद धमारिव दध आिण िहद समाजािव दध जी सारखी िशवीगाळ चालिवला आह तीच होय याच व तपतर आ ही हततः वाचीत असतो यात त िन याच परचारक िहद या वद पराण इ यादी धमरगरथावर ीरामक णािदक अवतारावर िहद या धािमरक आचारावर आिण ढीवर इतकी बा कळ अ या य आिण परसगी अगदी हीन भाषतही वषारनवष टीका करीत आल आहत की सिह णतची यािध जडल या िहद समाजावाचन कोण याही अिहद समाजान तशी टीका ऐकन घतली नसती हणनच बौदध धमारच सवर धमारपकषा ठ व पटिवतानाही ह आबडकरी परचारक मसलमान िकवा िखर ती धमरगरथािव दध िकवा ढीिव दध एक चकार श दही तस या भाषत उ चार याच धाडस करीत नाहीत कारण डॉ आबडकरानी या अिहद धमरगरथािव दध बरही काढला असता तर या अिहद समाजान डॉ आबडकराचा दसरा क ह यालाल मनशी क न टाकला असता आिण याही पढ जावन िहद धमारतील िन ढीतील यग दाखिवताना यानी बौदध धमारतील तशाच यगािवषयी चकार श दसदधा कधी काढलला नाही बदधाची दहापाच उदा त वचन - जी बहतक बदधपवर सनातन ऋिषमनीनी िन साधसतानी उपदिशल या स कत वचनाची कवळ पाली भाषातरच काय ती आहत - ती तवढी ह आबडकरी परचारक सारखी छापीत िन घोळीत असतात आिण ओरडत असतात की हा पाहा बौदधधमर कसा सवर धमारत ठ आह तो याना क हा तरी सणसणीत बजावल पािहज की बौदध धमारत बौदध पराणात आिण नाना दशातील या या ढ आचारातही भरामक मत भाकड कथा भाबडपणा भगड आचार आिण अनाचार अ यादीचा इतर कोण याही जागितक धमारपरमाणच बजबजाट झालला आह पण ह ठाऊक असनही आबडकरा या िहद वषान अध झाल या डो यात त खपत नाहीत त आता आवजरन सागतात की लहानपणीच या या वाचनात एक बदधचिरतराच प तक आल होत त हापासनच याचा बौदध धमारकड ओढा होता पण जर लहानपणापासनच याना बौदध धमर आवडत आलला होता तर म यतरी याना बदधास lsquoकाफर िद हीदनrsquo मानणार या मि लम धमारचा िन िखर ती धमारचा अगीकार कर या इतका पळका कसा झाला अथारत बौदध धमारस अगीकार यावाचन याना ज हा ग यतर उरल नाही त हा यानी तो अगीकारला यात िहदनीच अशा गह थाच कोडकौतक त काय हणन करावयाच पण बौदध होताच डॉ आबडकराची भगड परितजञाही भग पावली डॉ आबडकर गली २० -२५ वष प हा प हा गजरत आल होत की िहदधमारत माझा ज म झाला याला माझा उपाय न हता पण मी परितजञा करतो की मी िहदधमारत मरणार मातर नाही नागपरास झाल या समारभात बदधधमारची दीकषा घत यानतर सदधा िहद वषान जळफळणार या डॉ आबडकरानी प हा एकदा िहदधमारची िनदा कर यास आिण मी िहद हणन मरणार नाही हणन कल या वरील भगड परितजञची पन िकत कर यास सोडल नाही पण त आता अशा पचात सापडल आह की जर यापढ त धमारतराची प हा एखादी कोलाटी उडी मारणार नसतील व बौदध धमारतच उरलल आय य घालवणार असतील तर

याना िहद हणनच मल पािहज कारण िहद वा या कषतराबाहर जा यासाठी जी उडी यानी मारली ती सवरतोपरी फसन िहद वा या सीमाकषतरा या आतच पडलली आह िहद वा या सीमाकषतराची आज बहमा य झालली वगीरय लाला लजपतराय वामी दधानद रामानद चटजीर भाई परमानद परभित िहदधरधरानी वीकारलली िहद महासभसारखया अिखल िहद स थ या घटनत गली वीस वष समािव ट झालली आिण ती ऐितहािसक या इतकी स य िततकीच पर यकष व ति थतीच काटकोरपण मोजमाप क न अित याि त आिण अ याि त या दो ही दोषापासन शकयतो अिल त असलली अशी जी अन य याखया आह ती ही की lsquo याची याची िपतभ िन प यभ भरतखडच आह तो तो िहदrsquo डॉ आबडकर जर कोणी भरतखडाबाहर या परदशात ज मलल गह थ असत आिण त बौदध झाल असत तर याना या िहद वा या याखयतन एक लहानशी पळवाट काढता आली असती परत आबडकर आिण याच नागपरास बौदध झालल सवर महार अनयायी ह आता िनभळ भारतीय बौदध आहत अथारत याची िपतभमी या या परपरागत सह ाविध पवरजा या िप या जथ नादत आ या अशी िपतभमी आिसधिसध भारतच आह ह याना नाकारता यण शकयच नाही याचपरमाण यानी वीकारल या बौदध धमारचा स थापक जो lsquoगौतमबदधrsquo याची ज मभमी िन कमरभमीही भरतखडच आह हही कोणाला नाकारता यण शकय नाही हणनच जगातील lsquoहीनयानीrsquo असो िकवा lsquoमहायानीrsquo असो िकवा lsquoवजरयानीrsquo असो य चयावत बौदध भरतखडालाच आपली प यभमी मानतात अथारतच जोवर आबडकर ह भारतीय बौदध आहत तोवर याची िपतभिम आिण प यभिमही अपिरहायरपण lsquoआिसधिसध भारतचrsquo अस यामळ िहद वा या सीमाकषतरातच याचा समावश अटळपण होणारा आह त सीमाकषतर उ लघन करण ह आबडकर बौदध आहत तोपयरत तरी याना शकयच नाही ई वर याना उदड आय य दवो परत आपण सगळच म यर आहोत या योग ज हा क हा आबडकराचा अतकाल यईल त हा त बौदध आहत यामळच याना िहद हणनच मराव लागल मी िहद हणन मरणार नाही ही याची परितजञा शवटी अशी एक व गनाच काय ती ठरणार यानी बौदध धमर वीकार यामळ जो काही कायापालट झाला तो इतकाच की िहदतील विदक पथाचा याग क न त िहद वा या ककषतीलच ज अविदक पथ आहत याना पािहज तर धमर हणा या धमारपकी बौदध धमारचा यानी वीकार कला आह इतकच काय त आपली सीमो लघनाची उडी तोटकी पडन ती िहद वा या सीमाकषतरातच पडली आह lsquoपराशल य फल लोभाद बाहिरव वामनःrsquo अशी आपली ि थती झाली आह याची टोचणी डॉ आबडकरानाही मनात या मनात लागलली आह यातही काही शका नाही हणनच बौदध धमार या परपरागत दीकषा िवधीत नसलली वाकय आबडकरानी नागपर या दीकषािवधीत घसडन lsquoमी िहदधमारचा याग करीत आह मी िव णला मानीत नाही बदध हा िव णचा अवतार नाहीrsquo अस प हा प हा घोळन सािगतल पण या मातािपतरा या पोटी ज म झाला याना वतागा या िकवा वाय या झटकयात को या हकट मलान ह माझ िपतरच न हत हणन नाकारल तरी याला याच मातािपतर पालटता यण जस शकय नाही तसच डॉ आबडकर िहद वषा या झटकयात lsquoमी िहद नाही मी िहद नाहीrsquo अस जरी बरळत रािहल तरी त जोवर भारतीय बौदध आहत तोवर याना िहद वाच बधनही तोड हटल तरी तोडता यण अशकय आह

याचपरमाण कवळ बौदध झा यान अ प यतची बडी तटणार नाही अ प यतची द ट ढीच न ह पण कवळ ज माव नच मानला जात असलला जातीभद न ट कर यासाठी इतर कोण याही या मता या िहद विहतिचतकापरमाण आ हीही ज मभर तनमनधनान क ट करीत आलो आहो िहदधमारतील सह ाविध तथाकिथत प या प य सतमहा यापासन तो सामा य नागिरकापयरत अ प यतची ढी उ छिद यासाठी आजवर ज परय न झाल - आिण या परय नात आबडकराचाही मह वाचा भाग आह - या यायोग आज अ प यता यवहारातही अकषरशः म घातलली आह आज या भारतीय शासनानही नबरिधक याच ज मजात अ प यता पाळण हा दडनीय अपराध ठरिवला आह आज नगरानगरातन तरी ज मजात जातीभदीय ढीच उ चाटन हवशी झाल असन रोटी बदीची बडीसदधा तटत आलली आह अ यािप दरवर या ख यापा यातन जरी िवशषतः अिशिकषत आिण अडाणी वगारत अ प यता उ चाटली गलली नाही ह खर असल तरी ितच उ चाटन या मागारन नगरानगरातन होत आलल आह याच मागारन ख यातनही िनि चतपण होणार आह पण कवळ आ ही बौदध धमर वीकारला आता आ ही अ प यच रािहलो नाहीrsquo अशा शाि दक घोषणन ख यापा यातन ती अ प यता चटकीसरशी नाहीशी होईल ही गो ट असभा य आह ह ज लाखो िवशषतः आमच महारबध नागपरास बौदध धमारची दीकषा घत झाल त या समारभाचा गाजावाजा सपताच आपाप या ख यापा यात फटकळपण ज हा परततील आिण आप या दहा दहा पाच पाच झोप यात राह लागतील त हा याना या समारभाचा ता कािलक आवश उतरताच आढळन यईल की कवळ बौदध झा यान याची अ प यता लवलश उणावली नाही पर यकष हषारसारखया बौदधधमीरय समराटा या कालीही बौदध लोक सदधा चाडालाना अ प यच मानीत होत याना गावाबाहर रहाव लाग आिण गावात यावयाच तर खळख या का या वाजवीत मागार या कडकडन दसर यास न िशवता चालाव लाग िसलोनसारखया बौदध दशात आजही बौदध लोक या ना या परकारची अ प यता ख यापा यातन पाळतात जथ बौदधधमीरयाची ही मनोव ती आह तथ बहसखय सनातन िहदची व ती असल या आम या ख यापा यातन ह आज नागपरला बौदध झालल आमच महार lsquoअ प यrsquo बध ज हा परततील त हा त बौदध झाल एव यासाठीच काय त याना त काल प य मानल जाईल ह असभवनीय आह तशा खडगावात ह चारदोन बौदध महार िविहरीवर गल आिण प याना हणाल की आ ही आता बौदध झालो आहोत आ ही ई वर मानीत नाही आ ही िहद नाही हणन आ हास आता या िविहरीवर पाणी भर या या तम या इतकाच अिधकार आहrsquo तर तव याचसाठी या ख यातील प य लोक याना पाणी भ दतील का उलट िहदधमरबधत वा या ओला यामळ ज lsquo प यrsquo गावकरी पवीर या महाराचा कवार घणार होत त सदधा तो धमरबध वाचा ओलावा न ट झा यामळ या मठभर बौदध महाराना परकीयासारख पाह लागतील आिथरक याही कवळ बौदध झा यान या बौदध झाल या महारा या झोप याच अक मात वाड झालल आहत िकवा या या अ यार भाकरीचा चम कारासरशी भाकरयाचा ढीग झालला आह अस त काल थोडच आढळन यणार आह या िन इतर अशाच कारणासाठी आमची सवर तथाकिथत अ प य धमरबधना अशी कळकळीची िवनती आह की यानी या धमारतरा या ख यात बळच होऊन उडी टाक नय यासाठीच lsquoअ प याrsquo च इतर

मोठमोठ पढारी या आबडकरी धमारतरा या जा यात सापड इ छीत नाहीत ी जगजीवनराम ी तपास ी काजरोळकर ी राजभोज परभित पवार प य पढार यानी या आबडकरी उपद यापाचा आधीच प टपण िनषध कलला आह उरली आह ती अ प यताही या पढार यानी अवलिबल या मागारनच अिधक वरन नाहीशी होईल एक सावधनतची सचना बौदध थान िन नागरा य डॉ आबडकरानी या या काही लाख अनयायासह ज सपरदाया तर - िकवा पािहज तर यास धमारतर हणा - कलल आह त बौदध धमारिवषयी या या मनात परगाढ भकती उ प न झाली हणन काही कवळ कलल नाही या या मना या एका अधारी क यात आणखी एक िहदरा टरघातक राजकीय मह वाकाकषा दडन बसलली आह ती हीच की याना वतः या पीठाचायर वाखाली जर भारतात अव य िततक बौदधाच सखयाबल वाढिवता आल तर झारखडािदक इतर फटीर परव ती या समळाशी हातिमळवणी क न शकय होताच एक वततर बौदध थान एक वततर नागरा य थापन करावयाच आह या या या मह वाकाकषची शका य याच कारण याची वतःचीच या या अनयायापढ िदलली जी भाषण या या वतः या सपादक वाखाली परिसदध झालली आहत या यात यानी यकतिवलल िवचार हच होय या परकरणी स या आ ही इतकीच चतावणी आम या िहदरा टरास दव इि छतो की या आबडकरी धमारतराच कोणीही आधळ कौतक क नय परथम ब िजना याना रा टरीय मसलमान हणन कागरसन कवटाळल न हत का पािक तानची योजना पिह यान पढ आली त हा याच नह नी ितला Fantastic Nonsense हणन हटाळनी न हती का तस या भाबडटपणा या िन आधळपणा या चका प हा तरी घड नयत हणन अशा धमारतरासारखया कोण याही फटीर चळवळीिवषयी परथम पासनच lsquoिढलपणा या सभरम राहोिच नयrsquo सदहा मक सकट अस समजन ितचा िवरोधच कला पािहज यातही ज हा बदधा या अि थ उक न काढन परदशाहन आणन काही रा यधरधर लोकही याना डोकयावर घवन िमरव लागल आहत त हा या वाढ या बदधपर थाची धािमरक िन रा टरीय टीन आ हाला िचिक सा कलीच पािहज यानीच प हा उघडल या या बदधकाळ या इितहासात प हा एकदा वाचल पािहज आिण यानी घतल पािहज की अगदी यवन शक कशान हणािदक परकीय आकरमणापासन तो मसलमाना या वार यापयरत कलागार जयचदासारखया फटकळ यकतीनी िकवा वयिकतक वाथार या लोभापायी न ह तर समहशः धािमरक कतर य समजन भारतीय बौदधानी या परकीय ल छ शकतीशी हातिमळवणी कर याचा िन ती ती ल छ रा य भारतात थाप याचा िहदरा यदरोह िन िहदरा टरदरोह प हा प हा कलला आह याच या या पापान पटल या भारतीय करोधा या परचड यजञागनीत माग या बदधपर थाचा बळी पडन भारतातन बदध धमर पवीर नामशष झाला होता

पढ माग तस काही घड याचा सभव आज जरी िनि चताथीर िदसत नसला तरी िहदरा टरा या या िहतशतर या या बौदध उठावािवषयी अखड सावधान असाव हच उ तम िवष िपवन मग याची परीकषा पाहात बस यापकषा त मळातच न यालल बर

(कसरी ऑकटो३० सन १९५६)

२२ िहद या दवळात अिहदना परवशाचा अिधकार नाही पढरपरला काही मिह यापवीर आचायर िवनोबाजी भाव या या वयिकतक अ यागरहामळ पढरपर या काही बड यानी ी िवठठल मिदरात िवनोबा या समवत असल या मसलमान िखर चनािदक काही अिहद यकतीनाही परवश िदला इतकच न ह तर िहदपरमाणच गाभार यापयरतही त व छसचार आिण वतरन करीत असता याना कोणताही अडथळा कला नाही व तपतरातन या घटनिवषयी वरील तरोटक मािहतीपकषा काही अिधक िववत मािहती आम या तरी वाचनात आलली नाही िहद या दवळात अिहदना अशा परकारचा अनिधकत परवश िदला गला या घटनिव दध िहद समाजा या वतीन सामदाियक परमाणावर िकवा यकतीशः हावा तसा िवरोध झा याचही आढळ यात आल नाही बहतक व तपतरानी िन िहद विन ठ स थानीही थो याफार परमाणात या परकरणाची उपकषाच कलली आढळत नाही हणावयास िहद या या य अिधकारास यथाशिकत सरकषि यसाठी डो यात तल घालन याना करवल िततका तरी परितकार बहधा करीत आलल िहदरा य पकषाच पढारी ीलगथ त यानी पढरपरास जावन या घटनस िवरोध कला होता अस वाच यात आल याच मागोमागच अशीही बातमी वाचली की पढरपर या कोणातरी िहद सदगह थान अिहदना अशा अनिधकतपण िहद या पढरपर यथील lsquo ी िवठठल मिदरासारखयाrsquo परखयात दवालयात परवश दवन त भर टिव यािवषयी यायालयात बडव िवनोबा भाव इ यादी मडळीवर खटला भरलला आह या बातमीतही िकतपत त य आह आिण या िवषयाच पढ काय झाल याची सदधा चचार झालली पढ आढळली नाही तथािप जर ही गो ट खरी असल तर पढरप या दवळात अिहदनी जो हा परवश कला ती िविश ट घटना आता यायपरिव ट अस याकारणान ित यािवषयी काही चचार आ ही इथ क शकत नाही या परकरणाचा यायालयीन असा जो िनकाल लागावयाचा तो लागपयरत आ ही यासबधी काहीही िवचार कविचत परदिशरतही कल नसत परत पढरपर या या यायपरिव ट झाल या िविश ट घटनचा पर न सोडला असताही lsquoिहद या दवळात अिहदना परवश कर याचा अिधकार आह की नाहीrsquo या य चयावत िहद जगताशी सबदध असल या पर नाची चचार सवरसामा यपण कर यास कोणचाही पर यवाय नाही यातही अशी चचार परकटपण क न या िवषयावर आ ही आमच मत परिसदध कराव अशी अ यागरहाची पतर िठकिठकाण या नामवत िहद कायरक यारकडन िन िहद पढार याकडन आली इतकच न ह तर काही व तपतरातन िन परकट सभातन र नािगरी या अिखल भारतीय परिसिदध पावल या ी पिततपावन मिदराचा िन आमचा प टपण उ लख क न या मिदरात आ ही वतः अिहदना आिण यातही िवशषतः मसलमानानाही परवशाचा अिधकार आह अस परितपादीत अस आिण तसा परवश दत अस अशी अधरवट िकवदतीही िनःशकपण परसत कर यात यत होती अशा परकार याअथीर या वादात आम या नावाचा आिण मताचा द पयोग िकवा िवपयारस होत अस याची िच ह िदस लागली आहत याअथीर या पर नािवषयी आमच मत आ ही प टपण प हा एकदा सागन टाकाव अस आ हास वाटत यासाठी त मत तरोटकपण खाली दत आहो

ी पिततपावन मिदराची परपरा र नािगरीच आता सपरिसदध असलल lsquo ी पिततपावन मिदरrsquo ह क दानवीर ी भागोजीशठ कीर यानी ज हा इसन १९२९ या आगमाग आम या िवनतीव न बाधावयाचा सक प सोडला त हा या मिदराचा िविश ट हत आिण िनयोिजलली परपरा याचा प ट उ लख या वळसच िलहन काढल या ह तिलिखतात कलला आह त सवर व त आिण ती ह तिलिखत lsquoर नािगरी िहदसभच परितव त भाग २rsquo याम य परिसिदधलली आहत याव न ह प ट होईल की lsquoपिततपावन मिदरrsquo बाध यातील मखय उ श हा सवर िहदमातराना जाती िनिवरशषपण जथ समानतन वागिवल जाईल आिण िहद हणन वदोकतान सदधा पजा करता यईल अस एक मिदर असाव हाच होता यामळ या मिदराच नाव अिखल िहद मिदर असच परचिलत झाल तथील या वळ या पर यकष आचारािवषयीची काही क पना यावी हणन एक गो ट सािगतली असताही पर आह आप या पवार प य धमरबधतील काही महार चाभार भगी बाधवाची मल िनवडन याना दराचा एक अनवाक िन इतर काही स कत मतर बरा मण कषितरय व यािदक मलासहच िशकवन या सवर मलाकरवी या वदोकत मतरा या सामदाियक घोषात पितत पावना या मतीरवर अिखल िहद वदोकत अिभषक सरिमसळपण उ सवपरसगी कला जाई अशा या काळी अगदी अपवर वाटणार या उपकरमासरशी दरदर या व तपतरातन अनकल िन परितकल अशी मोठी खळबळ उडन जात अस या काळी तरी एव या मो या परमाणावर लकषाविध पय खचरन बाधल या आिण यात पवार पयासह सवर िहदमातराना अशा समतन परवशाचा िन पजा अचरनाचा अिधकार आचिरता यत अस इतकच न ह तर जातीिनिवरशपण सह सह पातरा या िहद तरीप षा या सहभोजना यापगती परकटपण उठत असत अस अिखल िहद मिदर सार या भारतात ह र नािगरीच lsquo ी पिततपावन मिदरrsquo हच काय त अि त वात होत या नावलौिककामळ अनक न या िन ज या मताच पढारी लाबलाबन यवन र नािगरीसारखया आडवळणी िठकाणी वसल या नगरासही भट दत त lsquoपिततपावन मिदरrsquo आिण तथील िहदसभ या वतीन ह समाजकरातीकारक ज मजात जा य छदनाच चाललल अनक उपकरम वतः पाहन जात मबई या टाई ससारखया पतरातन सदधा पिततपावन मिदरािवषयी चचार आिण व त अधनमधन परिसदध होत अस यामळ या दरव न यणार या पढार यात क हा क हा िखर चन िमशनच पढारीही असत कारण र नािगरीतील या शिदध सहभोजनािदक जा य छदक चळवळीमळ िहदना बाटिव या या या या चळवळीला चागलाच खो बस याची भीित िखर चन िमशनरी मडळीनाही वाट लागली होती याचपरमाण मसलमानातीलही काही नत यत अथारतच अशा वळी ी पिततपावना या अिखल िहद मिदरात अिहदना परवशाचा अिधकार आह की नाही हा पर न परामखयान पढ यई तो आ ही तथ कसा सोडवीत होतो याच उदाहरण हणन खालील एक फटकळ घटना थोडी सिव तरपण दत आहो म यगत यसफ महरअ ली यानी ीपिततपावन मिदरास िदलली भट याकाळी आ ही िबरटीश शासनाकडन र नािगरीस थलबदध (Interned) झालल होतो आिण िवषय बदीचीही अट आम यावर लादलली अस यामळ राजकारणात आ ही भाग घऊ शकत न हतो तथािप वर िदल या शिदधसघटन परभित या समाजकराती या चळवळीत आ ही पर यकषपण भाग घत होतो ती िवषयी

आमची भट घ यासाठी मबई या कागरसम य असलल एक मि लम त ण पढारी म यगत (पगबरवासी) यसफ महरअ ली ह सन १९३७ म य थलबदधततन आमची मकतता हो याच आधी र नािगरीस आलल होत मसलमान असताही कागरसम य असण ह या िदवसात एका अथीर थोडबहत अलौिककपणाच क य समजल जात अस यामळ महरअ लीचा भाव मबई या कागरसीय िहद समाजाम य बराच वधारलला अस आम याशी झाल या भटीत याच वतरनही आम यािवषयी आदर दशरिवणार िन सौज यशील होत राजकारणाची चचार आ हाला िवषयबदी या अटीमळ करता यत नाही ह याना आधीच माहीत अस यामळ तो िवषय थोडकयात आटोपला नतर िहद -मसलमाना या ऐकयािवषयी यानी आम याशी बरीच चचार कली या चचचा सिव तर उ लख कर याच यथ काही कारण नाही यथ इतक सागण पर आह की या िहद -मि लम ऐकया या चचतनच ीपितत पावन मिदरा या अिखल िहद दवालयात मसलमानानाही परवशाचा अिधकार िदलला आह की नाही हा पर न िनघाला िहदची दवळ मसलमानानाही उघडी कली गली तर िहद -मि लम ऐकयाला फार बळकटी यईल अस मत आम या मबई या कागरसमधील रा टरीय ि ट बाणल या अनक िहद दशभकताच आह अस महरअ ली आिण याचसमवत मबईहन आलल याच काही िहद नही हणाल ldquoआ हाला मबईला अशी बातमी कळली की अ प याना आपण ह पिततपावनाच नवीन दऊळ उघड कलल आह याचपरमाण मसलमानानाही या दवळात िहदपरमाणच परवश पराथरनािद सवर अिधकार िदलल आहत िहद काय मसलमान काय एकाच दवाची लकर आहत या उदा त त वावरच उभारलल ह पिततपावनाच मिदर ह नसत अिखल िहद दवालयच काय त नसन त अिखल भारतीय दवालय आह अशी आ हा मबईकराची व तपतरातील बात याव न समजत झालली आह यामळ आ हास िहदमि लम ऐकयाचा हा परय न इतका मह वाचा वाटला की र नािगरीस य यात आपल दशरन घ याचा उ कट हत इतका कारणीभत झाला िततकाच पिततपावनाच दवालयही वतः जावन पाहन याव हा हतही कारणीभत झाला यान दवालयही वतः जाऊन पाहन याव परत आ ही आम या र नािगरी या िमतराकड उतरलो आहोत यान पिततपावनािवषयीची ही आमची क पना चकीची आह अस सािगतल आिण आ हास आपणाकड आणताना आधीच वाटत लागल या या पिततपावन मिदरापढच नऊन उभ कल परत एकदम आत न जाता पजार यास बोलावन घऊन आम या या र नािगरीकर िमतरान दवळा या परवश वारी याला िवचारल की ह आमच मबईच काही मसलमान रा टरभकत दऊळ पाह यास आलल आहत त हा आ हास आत नवन गाभार या पयरत सवर दऊळ दाखवाव आिण दवाच दशरनही करवाव पण अशा अथारची आमची िवनती ऐकताच या पजार यानी आ हास सािगतल की lsquoछ छ मला मसलमानाना दवळात परवश दता यणार नाही ह िहदच दऊळ आह मसलमानाची मशीद न ह यान असा चकक नकार िद यामळ आ ही दवळात परवश कला नाही आिण सरळ आप याकडच आलोrdquo आ ही हणालो lsquoआप याला हा तरास पडला याच आ हास वाईट वाटत पण हा घोटाळा त ही आता सािगतलीत अशी कडी मबईला कागरसीय वतरळात जी उठली आह तीमळ झाला यथील व ति थती या पजार यान जी सािगतली तीच खरी आह िहद या इतर सवर दवळापरमाणच पिततपावन मिदरातही परवश

कर याचा अिहदना अिधकार नाही जगातील अ य धमारतही असाच परघात असतो मि लम काय िखर चन काय कोण याही धमार या पराथरना थानातन दवालयातन वा मिदरातन या या धमार या दधावत अनयायावाचन या धमारवर दधा नसणार या इतर धमीरयाना परवश कर याचा अिधकार नसतोच तरीही या अिखल िहद पिततपावन मिदराच सबधी एक परोगामी विश य आहच आह त ह की कोणताही अिहद स गह थ िनरीकषण दशरन पजनािदक परकरणी अिधकारान नसला तरी अनजञन या मिदरात परवश क शकतो आम या शिदध सहभोजन सघटनािदक यथील स या अपवर वाटणार या कायरकरमाना पाह यासाठी अधन मधन काही पाशीर िखर चन इतकच काय पण यातील िमशनरी पढारीही वरील अनजञ या सवलतीमळच या मिदरात यऊन गलल आहत यव थापक हणन या या समवत मी िकवा आमच डॉ िशदही वतः जाऊन मिदरात याच यथोिचत वागत करीत असतो अशाच घटना या काही बात या व तपतरात परिसदध झा यामळ या ऐकन आपण हणता तशा अितशयोकत वदता दरवर या जनतत पसरतात बर आता त राह या आपणा मडळीची इ छा अस यास पिततपावन मिदरात आपणास नऊन थट सभामडपात आपल वागत कर याची माझी िसदधता आह यानी आनदान समित दताच या िदवशी स याकाळी ी महरअ ली आिण या या मबईकर मडळीना घऊन मी पिततपावन मिदराकड गलो स याकाळ या वळी दवदशरनास यणारी अनक थािनक मडळी दवळात जात यत होतीच मिदरा या परवश वारातन आत ग यानतर थो याच अतरावर एक पाटी ठळकपण लावलली होती ती आ ही महरअ लीस दाखिवली तीवर िलिहल होत की lsquo यव थापका या िवशष अनजञवाचन अिहदना या मिदरात परवशाचा अिधकार नाहीrsquo या पाटीिवषयी आिण एकदरीत िहदमसलमाना या ऐकयाला अशा सामािजक दवळाची िकवा मिशदीची अपरितहायर आव यकता आह का आिण असली तरी याची शकयता आह का इ यादी पर नाची चचार करीत आ ही मिदरात पढ गलो कोणी मसलमान गह थ मा या समवत मिदरास भट दणार आहत ह गावात माहीत झाल असताही यावळी दशरनासाठी यणार या जाणार या या मिदरातील लोकानी आमची कतहलानसदधा फारशी िवचारपस कलली आढळली नाही ही गो ट महरअ ली या सदधा यानात आली याच कारणही आ ही सािगतल की अस परसग नहमी यतात जथ गोर अमिरकन िमशनरीसदधा या मिदरात यऊन जाताना यथील जनतन पािहलल आहत तथ याना यात नवीन काहीच वाटत नाही अिहद या पशारन दऊळ बाटत अस नाही का आताशा इकड िहद जनतला वाटत rsquo महरअ ली म यच हणाल छ छrsquo आ ही िवनोदान उ तरलो आम या या पिततपावना या दवळात यणारा पिततच पावन होतो अशी इकडील िहद उलटी बढाई मार यास आताशा िशकल आहतrsquo ी महरअ लीना आ ही जाता जाता तथ दवळात यणाया जाणार या िहद बरा मणापासन भगयापयरत सवर

जातीच िहद समतन कस िमसळलल असतात त वानगी हणन जा या य या यकतीकड िनदश क न हळ आवाजात सागत होतो आता या पर तत लखात वरील चचचा िकवा महरअ लीना सभामडपात लहानशी पानसपारी दऊन याची बोळवण करताना झाल या लहानसहान भाषणाचा उ लख कर याच काही एक कारण नस यान त व त गाळन टाकतो वर िदलल सवरच व त मखयतः आठवणीव न िदलल

अस यामळ यात आल या सवादात या श दात काही मागपढ झाल अस याचा सभव आह तथािप वर िद यापरमाणच याचा एकदर आशय हा अगदी यथावत आह याची आ हास शका वाटत नाही आिण र नािगरी या व मबई या या वळ या व तपतरातील यािवषयी या कातरणाचाही परावा याला हवा याला हडकन काढता यईल वरील व ता ताव न ह उघड होईल की पिततपावना या अिखल िहद मिदराम य अिहद नाही परवशाचा आ ही अिधकार िदला होता ही अनकाची झालली समजत मळातच अत य िन िनराधार आह याचपरमाण पिततपावन मिदर या िवशष हतन िन पिरि थतीत बाधल गल ती लकषात घता lsquo यव थापका या अनजञनrsquo अिहदना या िहदमिदरात न याची जी िवशष सवलत तथ ठवलली अस ती िहद िहता या टीन उपयकतच होती परत या सवलतीचासदधा सबध या एका थािनक दवळाशीच काय तो होता या एका नवीन दवळा या नवीन घटनसच काय ती सवलत बधनकारक होती सबध िहद थानात जी आ हा िहदची सह ावधी दव थान शताविध वषारपासन आपाप या पराचीन िन िभ न िभ न दधाना आिण परपराना ध न चालत आलली आहत या या या पराचीन परपराना या ी पिततपावना या एका थािनक िन नवीन दवळातील परपरा - आज या पिरि थतीत आम या िहदरा टरा या सघटनास या िकतीही अव य अस या तरी -कोण याही परकार बधनकारक होऊ शकत नाहीत पढरपर या िवठठल मिदरात आचायर िवनोबासमवत अिहद गल या िवषयीचा जो हा वादिववाद गल िक यक मिहन चाललला आह यात आ हाला उ शन वतरमानपतरातन आिण वयिकतक पतरातन अनकानी परामािणक िजजञासन िवनिवल आह की यािवषयी आमच वतःच आजच मत काय आह त प हा एकदा आ ही सिव तर सागाव परत या मिदर परवशा याच न ह तर या एकदर िहद या आिण अिहद या सघषार या पर नािवषयी िहदसघटना या टीन आ ही ग या तीस चाळीस वषारत इतक काही िलिहल आह की आता प हा याच याच पर नािवषयीची तीच तीच मत सिव तर - हणज साधक बाधक चचार क न सागत बस याचा आ हास अगदी कटाळा आलला आह यातही आम या िक यक गरथातनही ती मत समाविशली गली अस यामळ िजजञासनी आता या या गरथातनच ती वाचावीत ह इ टतर आह तथािप आमच lsquoआजचrsquo मत काय आह अस ज िजजञास धमरबाधव lsquoआजचrsquo या श दावर कटाकष रोखन िवचारतात याना मातर थोड उ तर दण अव य इ ट आह कारण या या पर नात नािव य आह याना आ ही प हा एकदा िनकषन सागतो की यािवषयी आ ही कालपयरत ज मत सिव तरपण सागत आलो तच आमच मत आजही आ हास अिभपरत वाटत आह त हच की िहद या दवालयातन आिण दव थानातन अिहदना परवश असता कामा नय िखर चनयहदी मि लम इ यादी ज अिहद धमर आहत या यावर या या कोटी कोटी अनयायाची दधा असो त याना िपरय िन प य वाटोत याचा िहदना काही िवषाद वाट याच तव यापरत कारण नाही परत या या या या पजा थानात त त धमीरय लोक इतकया दधन िखर चन यहदी वा मि लम सपरदायानसार पराथरना पजा अचार करतील िततकयाच दधन िहद दवालयातन या या या अिहद

समाजाला िवनाअट परवशाचा अिधकार िदला असता त या िहद दव थानातील पजा पराथरनािदक धमरक याना क हाही स मान शकणार नाहीत साह शकणार नाहीत इतकच न ह तर सव दयपथी िकवा जय जगत पथी िकवा अशीच इतर ग डस नाव धारण करणार या पथापकी जी मडळी िहदनाच काय त सारख सागत िन सतािवत राहतात की lsquoत ही तम या दवळातन य चयावत अिहद नाही मकत वार परवशाचा िन सचाराचा अिधकार या ह िहदच दवालय ही मि लमाची मशीद असा िभ नभाव मनात आणण ह अिव यच लकषण आह तमोपहत दानवीपणाच योतक आह सार या मानवाचा जो दव तोच एकटा खरा दव अशा मानवतावादी धमारचा िवकास कर यासाठी सवर धमारतील पजा थान सवर मानवाना उघडी असावीत िनदान तसा आरभ कर यासाठी िहदनी तरी आप या सवर दव थानातन िहद वा अिहद अशा सवर मानवाना परवश पजनाच सचार आचाराच समसमान िन मकत वार अिधकार यावत मग इतर मि लमािदक अिहद याची पजा थान याची सवर मानवाना मकत वार करोत वा न करोतrsquo - या जयजगत मडळी या या वडपट वदा तास अनस न जर िहदनी आपली मोठमोठी दव थान अिहदना िवशषतः सवर मसलमानाना सताड उघडी क न िदली तर तसा परवशाचा अिधकार िमळताच ज शकडो मि लम या िहद दवालयात िशरतील त मानव हणन न हत तर मि लम हणनच िशरतील या दवालयातील मतीरस हात जोड यासाठी न ह तर ितला हातो यान फोड याची पिहली सिध क हा िमळत ती साध यासाठी िहद या दवालयातील मितर पाहताच मि लम समाज आपल पिहल धमरकतर य कोणत समजतो त मि लमानी िहदपासन काही लपवन ठिवलल नाही आठवत नाही का की ज हा मि लमाची स य परथमतःच पजाब ओलाडन सौरा टर पयरत िभडली त हा हणज उ यापर या एक सह वषारपवीरच सलतान महमद गझनवी या इ लाम या धरधर सनापतीन ीसोमनाथाची मतीर फोडताच शतकाशतका या बोलघमटातन परित वनत जाईल इतकया मो यान राकषसी गजरना कली होती की lsquoमितरपजक हणन न ह तर मितर वसक - बि शकन - अस हणवन घ यात मी ध यता मानतो ही काफराची बदधपर थी (मितरपजा) उखडन टाक याची परितजञा क नच मी या इ लामी तखतावर चढलो आह या िदवसापासन तशाच िपसाळल या परितजञा क न सलतानामागन सलतान राम वरपयरत यदधाचा हलक लोळ माजवीत गल िहद या सह ावधी मतीरच तोडन फोडन पीठ क न टाकल दव थान मातीस िमळवन िदली अस वाटल की lsquoिहद दवळात अिहदना परवशाचा अिधकार या कीrsquo अशी कळकळीची िवनती कर याचा परसगच पढ िनघणार या को या मानवतावादावर आता यणार नाही कारण िहद दऊळ अस आता या ई लामी हातो या या आघातातन उरणच अशकय आह पण - पण पढ उदय पावणार या सव दय पथािदक मानवतावा या या ददवान या यदधकाला या म यतरीच या द ट िन दडम मरा यानी तो इ लामचा हात अक मात पकडला आिण उखडन टाकला पर यकष औरगजबालाच महारा टरात गाडन मठमाती िदली आिण या या हातातन तो बि शकन हातोडा िहसकावन घऊन या याच पर याघाताखाली ती सलतानामागन सलतानाची तखत िहदनी चणर क न टाकली पिरणामतः ग या सह वषारपवीर िहदच आिण अिहदच हणज िवशषतः मसलमानाच ज धािमरक िसदधातिवषयक धमारचरणिवषयक वर होत त आजही तसच धमसत रािहल आह िवनोबा या हटटागरहान

पढरपर या िहदनी अिहदना िवठठल मिदरात यऊ िदल ह व त ऐकताच मसलमानाना मातर तसा आगरह कोणी िवनोबा करावयास आला तर याची डाळ यथ िशजायची नाही ह खडसावन साग यासाठीच की काय याच आठव या - दोन आठव यात को हापर या िक यक मिशदीवर अशा लखी सचना फडक या की ज नमाज पढतात यानाच काय तो मिशदीवर परवश िमळ शकतो ही मि लम धमकी मातर या जय जगत वादी मडळीनी अलगद िगळन टाकली त डसदधा वाकड कल नाही इतकच काय पण याच मिह यात ज हा िवनोबाना वाटत असल या एका दगयारत जावस वाटल त हा तथील मि लम परमखान दटावल की या दगयारत कोणी तरी यऊ शकत नाही तम या घोळकयात आल या या बायाना काढन टाकाrsquo ती दटावणी होती मसलमानाची अथारत ितथ समतच वा मानवतावादाच अवाकषरही न काढता िवनोबानी या या सहचारी मडळीतील ि तरयाना बाजस काढल आिण दगयारत जावन वतःस पावन क न घतल अगदी आजही पािक तानात सह ाविध िहद दवालयाचा कवढा भयकर िव वस िन िवटबना झाली अथारत जोवर मितरभजन ह इ लामच एक अपिरहायर कतर य होय ही आज या मसलमानाचीही अढळ िन ठा आह आिण या पर परा या मनात धमरशतर वाची सिकरय भावना पटलली आह तोवर ग या सह वषार यावर उ लिखल या मसलमाना या मितरभजक अ याचाराची भयकर आठवण िवस न िहदनी आप या दवालयातन याच मसलमानाना मकत वार परवशाचा सचाराचा िन आचाराचा अिधकार यावा अस त ही िहदना कोण या त डान साग शकता आता िवनोबा पािक तानातच पदयातरा का काढीत नाहीत या या अिहसक मानवतावादी धमारची िशकवण िवशषतः िहदनाच काय ती ही सव दयवादी मानवधमीरय मडळी इतकी वष दत आली आहत की याच उपकार मानाव िततक थोड आहत तथािप िहदनी आपली सवर दवळ अिहदना िवनाअट अजन उघडी कली नाहीत याची खरी कारण जी वर िदलली आहत ती नाहीशी कर यासाठी आतातरी िवनोबाजीनी मसलमानावरही या या अमतत य उपदशाचा वषारव कर यासाठी आिण यानाही यानी कल या िवभागणी या वळ या िहद दवालया या िव वसािवषयी िन िवटबनिवषयी प चाताप वाटावा असा उपकरम कर यासाठी पािक तानातच एक अगदी स यागरहाच ढ त घतलली पदयातरा काढावी ह उपदश समत या टीनही अ यत अव य आह कारण िवनोबाजीचा स यागरहावर आि मक बलावर दय पिरवतरनावर पणर िव वास आह मसलमानावर तर याच वबाधवापकषाही अिधक परम आह परत अजन पयरत िहदची आि मक उ नती कर यासाठीच काय ती गली तीच चाळीस वष यानी उदड म घतल असताही आता थापन झाल या पािक तानात अ याप मसलमाना या आि मक उ नतीसाठी एकही पदयातरा िनदान एक वषरभर तरी िटकल इतकी दीघर का काढली नाही मसलमानाची यानी यामळ थोडी पकषपाती उपकषाच कली आह तरी या सवर जयजगत वादी मडळीनी जर पािक तानात एक पदयातरा त काल काढन आिण आयबखान आिण िसकदर िमझार याच दय पिरवतरन क न िवभागणी या वळी उ व त कल या मह वा या िहद दवालयाचा जरी पन दधार करिवला आिण यात िहदना िनिवरघनपण प हा मितरपजा इ यादी धािमरक काय करता यव लागली तर अथारतच याची अनकल परितिकरया िहद थानातही होईल पािक तानात अनक मिशदीत िहद

बाधवा यासाठी राखन ठवल या एका तरी िवभागात याना या यापरती दवमतीरची पजा अचार करता यऊ लागली आिण िहद थानात िहद मिदरातन अिहदना मकत वार परवश िमळन दवळातच मसलमान िनमाज िनिवरघनपण पड लागल िखर चन िखर तमस पाळ लागल तर मानवधमारचा कवढा िवजय होईल आ हीसदधा जयजगतची घोषणा करीत िवनोबाजीच अिभनदन क शक हणन िवनोबाजीनी पािक तानात एकदा तरी पदयातरा अव यमव क न पाहावी तवढ धाडस तरी आता कलच पािहज पण - पण स या तरी िवनोबाजी त पािक तानात पदयातरा कर याच धाडस करतील अस िदसत नाही तोपयरत िहदची दवळ िहदची पजा थळ हणनच काय ती आिण मसलमाना या मिशदी मसलमानाची पराथरना थान आज आहत तशीच िनरिनराळी राहणार आ हास वाटत या पिरि थतीत सवर मन यमातरानी कोणताही अतगरत अपमाना पद िवभद न मानता कवळ मानव हणनच समसमानपण पजा पराथरना करणार या मानवताधमारची िनराळी िन वततर अशी पजा थान थापावी हीच काय ती एक तोड आह अशा पजाकदरास आमची खरोखरच परितकलता नाही जय जगत

(नवा काळ िदवाळी अक १९५८)

२३ िहद नागलोक िखर चन का होतात यास कारण हा आ मघातकी -सनातन -दरागरह आसाम या आसपास या पहाडातन लकषाविध नाग जातीच लोक राहत आहत महाभारतात अजरनान बारा वष बर मचयारच त घऊन तीथारटन करीत असता या नाग राजा या उलपी नामक राजक यशी वयवर क याची कथा आह त नाग लोक हच होत अस सनातनी िहददखील मानतात नाग लोक तर कषितरय कलावतास अजरनान आपली राजक या जी उलपी ित याशी वयवर कल होत ही आप या नागकला या गौरवाची कथा पाळ यातील गा यापासन िशकत ऐकत आिण आळवीत असतात ही सदर कथा महाभारतातील आिद पवारत २१४ या अ यायात विणरली आह ती सकषपतः अशी या अिभजात अशा प ष अजरनाला पाहन राजक या उलपी आप या मगध भावनानी याची हािदरक पजा क लागली त हा साहिजकच अजरनान परारभीच पर न ितला कल - lsquoह सभग हा दश कोणता त कोण कणाची मलगी rsquo उलपीच िकिचत मगध अतःकरण श दायमान झाल - ऐरावत कलात कौर य नावाचा जो प नग याची मी उलपी मलगी ह प षिसहाः अिभषकाथर त अवतीणर झालला पाहन मी काममिछरत झा य आह त हा आज त मला आ मभोग दऊन शातराग करrsquo भावमगधा उलपी या या राजसव ती या अितलपट श दावर अजरन हणाला - ह क याणी मी कधीही कोणतही अस य बोलत नाही बारा वषारच बर मचयर त मी घतल आह धमरराजान मला तशी आजञा कली आह मी वततर नाही त हा उलपी हणाली - lsquoदरौपदी या सहवास हतसाठी त ही तो पार परिरक सिध कला होता याची वनवासाची अट त पाळली आहस या सधीचा जो हत तो त या या वनवासाच पणर झालला आह आता धमारच बजगावण दाखवन अधमारला परव त होऊ नकोस का की त अगीकार न कलास तर माझा पराण जाईल आतारच पिरतराण करण ह तझ कतर य वा कल पािहजस या कतर याचरणान त या या धमारला दोष लागत नाहीrsquo उलपी या भावभावनाच ताि वक अथररह य समजन आिण उमजन आ यामळ अजरनान या धमरकारणासाठी नागपरासादात ती रातर उलपीसह यतीत कली सकाळी उठन ती दोघ पन च गगा वारी आली ती सा वी उलपी याला तथ सोडन पनरिप आप या मिदराकड िनघन गली lsquoपिर य य गता सा वी चोलपी िनजमिदरम rsquo या भारतातील उ लखाव न आिण या लोका या परपरागत दतकथव न ह लोक भारतात आज पराचीन कालापासन िनवसत आलल आहत ह प ट होत आज या लोकाची तथील इतर िहद लोकाकडन एक अ प य जात मान यात यत आह परत या नागजाती या राजक यशी उलपीशी कषितरय कलावतास अजरनान वयवर कल असताही याचवर बिह कार पड याचा उ लख महाभारतात नाही कदािचत ीक णा या काळच आमच पवरज आ हा आज या िहद इतक सनातन धमारिभमानी नसावत आयर कलात

आिण नागकलात यावळी जरी अस अनक सबध होत तरी आज या य ययावत नाग लोकासच सनातन िहद अ प य मानतात कोण याही आचारात वयिसदध आिण ितरकालाबािधत धािमरकता नसन या पिरि थतीत या समाजास तो आचार जोवर िहतावह होतो या पिरि थतीत या समाजात तो आचारच सदाचार धािमरक आचार मानला जाण इ ट आह पण ज हा तो आचार समाजिहतघातक होऊ लागल त हा तो या यच ठरला पािहज जर आचार हा वयिसदधच सदाचार असता तर सवर मन य जातीस तो सवरतर तसाच लोकिहतकारक ठरला असता पण तस होत नाही ही गो ट इतर अनक जातीतील सदाचारा या पर परिव दध क पनाव न आिण ढीव न जशी िसदध होत तशीच ती या नागलोकातील चालीिरतीव नही होत ह नाग या या मली परौढ होई तो िववाह करीत नाहीत िववाह होई तो सवर कमार आिण कमारी एकतर राहतात या कौमायारव थत याच सबध घडल तरी त िवचारात घ यात यत नाहीत मली परौढपणी ज हा िववाह कर याच मनात आणतात त हा उलपी परमाणच बहधा वयवर करतात िववाहाची बधन ढ असतात तथािप घट फोटाचा आिण पनिवरवाहाचा अिधकार तरीप षास उभयतासही असतो ही जाती फार लढव यी या यावर िबरिटशानादखील शभरावर लहानमो या चढाया करा या लाग या या या आपसातही कठोर लढाया होत त हा शतरची उडिवलली िशर दो ही पकष आप या गाव या सीमवरील झाडावर ठवीत आिण सिध होताना याची याची िशर परत दण ही दो ही पकषातील एक परमख अट अस धन यबाण घऊन त मगया करतात नागाचा रग ताबस मदरा परस न कपाळ िवशाल आिण अगकाठी उच असत नाग लोक उि लग (नागड) राहतात याची राजधानी जी कोिहमा या भर राजधानीतही बाजारातन घरातन दकानातन नागनािगणी ि तरया आिण प ष िनःसकोचपण अगदी नाग या वावरत असतात जरी याना सत कातण आिण िवणण यत आिण तस कापड िवणन त िवकतातही तथािप नगन राहण हा तो आपला जातीय धमर समजतात आप या इकड कोणी नागवा नाच लागला तर जशी ती िनलर जपणाची पराका ठा समजली जात तशीच नाचताना नागव न नाचण ही ितकड िनलाजरपणाची सीमाच समजली जात - लाज वाट यावाचन कोणी काही छपवीत नाही पाप यनता वाट यावाचन लाज वाटत नाही नागा या मनात शरीरा या नसिगरक रचनत काही पाप आह अशी जाणीवच नस यान यास यात छपिव यासारख काहीच वाटत नाही आिण हणन िम टनचा तो Honour dishonourable या यात अजन िशरला नाही ही गो ट आ ही काही वषारपवीर अशी अगदी िनभरयपण परिसदध कर यास कविचत कचरलो असतो कारण यरोपम य सदव अ यत थडी अस यान कप या या कफनीत दह गदमरतो गडाळन ठवावा लागतो आिण यरोपम य ज कराव लागत तस करण हणज स यता सधारणा अशी आज सधारणची याखया पडली यामळ िहद थानसारखया उ ण परदशातही कप यात शरीरास यरोपम य मढवन टाक याची स यता सोडन नाग लोक नागव नाचतात अस सागताच एखादी िमस मयो आम या िहदी लोका या रानटीपणाच ह पर यतर हणन तही आ हा पा याच िबग बाहर फोडती पण आता नाग लोक अगदी नागव राह यास सदाचार समजतात ह परकटपण साग यास आ हास रानटी हणिवल जा याची ती भीित

फारशी उरली नाही कारण पवीर िखर चन लोकातच नागव राह यास धमरचार समजणारा आिण तस आचरण करणारा एक पथ होता ही गो ट जरी सोडली तरी अगदी आजही जमरनी फा स परभित यरोिपयन दशातन अगदी उि लग राहण हच सदाचारी जीवन मानणार या सिशिकषत लोका या लहान लहान वसाहतीच थापन होत आहत आई बायको मल पाहण रावळ सवर अगदी नागवपण समीिलत होऊन वावरणारी कटबची कटब नादताहत आिण इगलडम यही असा एक सघ अलीकडच िनघाला आह त हा आता तरी नागव नाचण हा या नागलोकाचा फारसा रानटीपणा होणारा नाही कारण यरोपम य नागव नाचतात आिण ज यरोिपयन असत त रानटी नसत हा तर ितरकालाबािधत िसदधातच पडला आह न ह का सनातनी िहदपरमाण ह नागही पजर याची िवजची भमीची अशा दवता मानतात याचा पनजर मावरही िव वास आह इतकच न ह तर शभाशभ कायारपरमाण मन यास म यानतर काय गित िमळत याचाही शोध यानी लावला आह तो असा की प यवान प ष म यानतर नकषतर होतो आिण पापी मधमिकषका होतो म यानतर या ि थतीच मशाना या प याड या या अनोळखी परदशाच वणरन प कळ पारलौिकक भगोलजञानी आजवर इतकया पर परिव दध भाषत कल आह की लडनहन आल या चार माणसापकी एकान त नगर आह दसर यान त सरोवर आह ितसर यान त झाड आह आिण चौ यान त काहीच नाही अस सािगतल आिण प हा पर यकान त लडन मी समगर पर यकष पािहल हणन शपथ घतली तरी याच काहीही आ चयर वाट याची आव यकताच भास नय पण या सवर शोधात नाग लोकाचाच शोध जर खरा असल आिण जर मरणानतर प यासाठी नकषतर हाव लागल आिण पापासाठी मधमाशी तर आपण तर बवा प याहन पापच बर मान कारण नकषतर होऊन वतःच सारख जळत राह यापकषा मधमाशी होऊन फला या सदर रगीबरगी ताट यातन गजारव करीत पोटभर मध खात राह याची सोयच अिधक सोई कर आह अस कोणताही यवहारजञ मन य हणल तथािप जोवर कोण याही मध खावन म त झाल या मधमाशीन ही मध खा याच चन आपणास आप या ग या ज मी या पापामळ सपािदता आली हणन पर यकष यऊन कोणास सािगतल नाही तोवर कवळ नागलोका या साग यामळच कोणी हरळन जाऊन आज या आजच पाप क लाग नय तसा पर यकष परावा िमळताच आ ही तो त काळ कळव तोवर दम धरावा या नागलोका या परगािद वरील वणरनाची अमिरकतील रड इिडयन लोकाच प रग वणर इतक िमळत जळत आहत की या दोघाची मळची जात एकच असावी अस अनमान काढ याचा मोह कोणासही पडावा दोघही मगयाशील रगान ताबस शरीरान बळकट मदरा समसमान यातही पराणातन नागलोक पाताळात राहतात आिण त पा यातन वर यत अस वणरन वरचवर यत अमिरकशी उ तर या टोकाकडन आिण दिकषण अमिरकतन आिशया या लोकाच दळणवळण फार पवारपार चाल अस हही आता सवरमा यच झालल आह त हा या नागलोकाची समदरमाग भारतातन पाताळात आिण पाताळातन भारतात सारखी य जा स अस याच वा त य अमिरकपयरत पसरलल अस आिण या या अनक

टो या इकडही पराचीन कालापासन िनवसत असत अस अनमान या िदशन पढील सशोधनाची आव यकता भासिव या इतक तरी िवचाराहर आहच आह ह नाग लोक वतःस िहद वशधर मानतात िहदची आखयान पराण इितहास ऐक यासाठी त वतः अ यत उ किठत असतात इतकच न ह तर जर कोणी अिहद या यात जाऊन याना िहदधमारिव दध उपदश लागला तर ह अजनही याचा घोर िवरोध करतात पण वतःस िहद मानणार या या शर धाडसी परामािणक उ योगी लाखो नाग लोकास आमच सनातनी िहद काय मानतात तर अ प य नाग लोकाची एक वततर भाषा आह बाजारात त मोडकी तोडकी िहदीही बोलतात आताशी िव या िशक याची याना फार हौस आली आह याची वतःची िलपी नाही हणन त िहदची िलिप आप या मलास िशकिव यासाठी धडपडत आहत पण यास ती िलपी िशकवन याची ती जञानिल सा आिण धमरिल सा परिव यासाठी आमच पिडत िकवा शकराचायर मडळी काय करताहत तर याची मल त नाग लोक दारासी घऊन आल तर lsquo यासrsquo दर हो सावली पडलrsquo हणन धडकावन दतात अगदी कविचतच नाग लोकात कोणी सघटनािभमानी िहद जाऊन बसला आिण यास िशकव लागला तर ह सनातनी िहद उलट या िहदवर बिह कार घालतात ग या वषीर िहदसभ या वामी दशरनानदजी नामक एका कायरक यारस नाग लोका या काही सभासदानी नाग लोकावर स या िमशनरी मडळा या कोसळल या अिर टास न ट कर या तव नाग मलास िहदधमीरय परपरच िशकषण द यासाठी एक वसितगह थापाव हणन आपण होऊन िवनती कली पण याकामी या आम या सनातनी या आम या शकराचायीर म यचायीर परभित सनातन िहदनी दर यसाहा य न दता उलट अ प यास दवनागरी िलिप सा कतािदक पजापाठ पौरािणक लोक इ यादी िशकिव या या या पाखड योजनस कसन िवरोध कला नाग लोकासाठी कोणी शाळा घालीत नाही कोणी कथा सागत नाही पराण सागत नाही कीतरन करीत नाहीत - त िहद आहत आपण िहद आहोत असा मम वाचा पशर या सनातनी िहदत कोणा याही दयास पशरत नाही आज दहाबारा शकराचायर आपसात भाड यात गकर झालल आहत पण यापकी बहतकास याची िचता तर राहोच पण मािहतीदखील नाही पण तरीही नाग लोकासाठी आता शकडो शाळा उघड या जात आहत या यात कीतरन चालली आहत पराण चाल आहत - पण ती कोणाची को या सनातनी शकराचायारची िहद महत मठपतीची न ह न ह - िखर ती िमशनर याची नाग लोकास अ प य समजन ज आ ही कल नाही त कर यास परारभ यानी कला आह नाग भाषतील अनक प तक यानी रोमन िलपीतच िलहन ती रोमन िलपी नागास िदली आह ह मातर सनातन धमार या िव दध नस यान याचा कोणाही सनात यास िवषाद वाट याच कारण नाही पादरी लोक नागनािगणी या धमरिशकषणासाठी पािरतोिषक औषध परभित परकार लाखो पय यय करीत आल आहत आिण या या या सततो योगान आिण आकषरक परवचनानी ज पवीर िमशनर याना पाहताच शतर िदस यासारख कपाळाला आ या घालीत तच नाग लोक आता झटाझट िमशनर या या जा यात उ या घत आहतस याच दहा हजारावर नाग िखर ती झाल आहत इतकच न ह तर एकदा एक गो ट वीकारली की ितचा पराणातीही अिभमान न सोड या या या या जातीपरव ती नसार त िखर चन धमारच

उ कट अिभमानी होताहत आिण आता या बाटल या या िवलासी जीवनास पाहन या बा या याच परय नान त उरलल लोकही अिधकच वरन िखर चन धमारत िशर याचा उ कट सभव आह उ या भारतात भाडणतट होता होता कमीत कमी पधरा वीस तरी शकराचायर आम या धमार या परचारकाच पोप महाराज नादताहत पण नागजातीसारखी एक शर परामािणक परातन आिण वतःस अ यत अिभमानान आजवर िहद मानीत आलली लाखो लोकाची जात आप या िहद रा टरास आम याच सतानी दरागरहान अत न िमशनर या या भकष थानी पडत आह हिर व याचा पकष परबळ करीत आह याची यापकी िकती शकराचायारना मािहती तरी आह या या कोणा या तरी मठात िमशनरी आिण म ला लोक िहद थान या िकती भागात िहदतील कोण या जातीत काय कारणासाठी धमारतराचा परलय माडीत आहत याची आकडवारी िकवा नसती न द तरी आह का एका िब यातला आपला पाचवा वाटा आपणास िमळावा हणन हायकोटारपयरत लढणार या एखादा भाडखोर कषदर भाऊबदकीपरमाण ही आचायर मडळीही पर परा या भाऊबदकीची कषदर भाडण भाड यात इकड गकर आहत यरोप अमिरकतन इकड यवन वतःच लाखो पय पा यासारख ओतन आसाम या दगरम पहाडात उ हाता हात रातरिदवस या कड या नाग लोकासही मायामोहान माणसाळन िखर चन धमारत आणणार कठ त िखर त परचारक िमशनरी आिण मसलमान लोक िकवा िखर चन लोक या यात िहदधमर परचाराच कायर क न यास िहद क न घ याचा पर न तर राहोच परत त ितकडच लाखो नाग िकवा ह इकडच स पथी लोक आ ही िहद आ ही िहद आ हास वीकारा हणन पायाशी लोटागण घालीत असता यास लाथाडन त ही िहदच नाही हणन यास दर ढकलणार कठ ह आमच िहद धमरपरचारक शकराचायर व लभाचायर िन इतर सत महत मठपित

- ( दधानद िद ९ -८ -१९३१)

ही िखलाफत हणज आह तरी काय क हा क हा एखादी यिकत िजवत असताना ती िजतकी उप यापी िकवा उपदरवी नसत िततकी ती म यावर ितच उठलल भत असत ह भताखतावर िव वास ठवणार या लोकाच हणण प कळ वळा काही काही स थासही लाग पडत यात शका नाही मसलमानी जगताची काही काळ अिध ठातरी असलली जी सावरभौम स था िखलाफत ित या परकरणाचाही असाच अनभव स या यऊ लागला आह ती िखलाफत स था या शतकात या या हातात सवर वी सापडलली होती या तकर रा टरान शवटचा सलतान अगदी शवटचा खलीफा झाल या या या काजीस महायदधानतर पद यत क यानतर म तफा कमल पाशा या उभारणीन या िखलाफत स थचाही अत क न ितला मठमाती िदली परत मसलमानी जगता या आजिमतीस तरी अगदी िशरोभागी असल या बलवान बदधीमान कतर ववान अशा तकर रा टरान या िखलाफतीस आप या रा टरात जरी नामशष क न टाकली असली तरी ितच पन जीवन कर याचा परय न िहद थानातील मसलमानानी आरभला आह यातही िवशष आ चयारची गो ट ही की या खलीफा पदाचा उपभोग या तकर थान या मसलमानी रा टरान आज शतकोशतक घतला याना ती स था नकोशी होऊन lsquoहानीकारक वाटन एखादी याद टाळावी तशा ितर कारान यानी ती गाडन टाकली असता िहद थानातील या िहदचा या स थशी लशमातर िहतसबध नाही असलाच तर जना अिहत सबध मातर आह या िहदतीलच काही जणास ित या परमाचा पा हा फट लागला िखलाफत चळवळ िहद थानात दहाबारा वषारपवीर खप गाजत होती त हा या चळवळीचा परसार कर यासाठी िहदपरचारक िहद कायरवाह आिण िहद पढारी झटत होत आिण लकषावधी पय या िहद िखलाफत वा यानी िहद लोका या िखशातन काढन िखलाफत ऑिफस या िखशात ओतल इतकच न ह तर पर यकष म तफा कमालन खिलफास पद यत क न याची सलतानिगरी आिण खलीफािगरी काढन घऊन ती िखलाफत स था आमलागर बद कली त हा या खिलफास खिलफा याच पदवीन िहद थानात रहावयास य याच परमळ आमतरणही काही िहद पढार यानी िदल आिण या कायीर मसलमानाशी मसलमानाइतकयाच ममतन सहकायर कल पण खिलफास आिण िखलाफतीस िहद थानात िहदनी थापन कर याची खटपट करण हणज काय याची थोडी चचार कर याची दखील बिदध कोणास झाली नाही शदध कोणास राहीली नाही िहद थानातील िहदनी शकराचायर पीठ बद कल असता त पनः थाप यासाठी तकर थान या मसलमानानी जर लाखो पयाची वगरणी जमवन चळवळ क न यदध पकारल असत आिण यानही काही भागत नाही अस पाहन िहदनी पीठाव न काढन टाकल या शकराचायारस आप या पज या बाणासह आिण दवदवता या मितरसह तकर थानात यऊन मठ बाधन रहाव हणन आमतरण िदल असत तरी दखील इतक आ चयरकारक झाल नसत कारण शकराचायर जाणन बजन एक साध तकर थानात िहदचा असा परबळ समाजही नाही की याला उभा न त तकीरस तस तकर थानातच पायबद घाल शकत पण खिलफा हणज साध न ह

िखलाफत हणज सलतानी आह राजस ता आह आिण ितच िहद थानात आगमन हाव स थापन हाव अस इ छीणार या को यावधी िहदी मसलमानाचा अत थ हत िहद थानातच असा इ लामी कदर

थाप याचा की यायोग िहद सघटनाच ग यात आणखी एक भयकर ध ड अडकिवली जावी हा आह याची उघडपण मनमोकळी चचारदखील कर याच िहदरा टरास अव य वाटल नाही िहद सघटणाच त वजञ आिण दरदशीर अस दोनचार पढारी आिण पतर सोडली तर आिण यानी परथमपासनच या भाब या मखरपणाचा जो ती िनषध कला तो अपवादीला तर िहद जनतन आिण िहद पढार यानी असा या पर नाचा िवचार कला नाही आपण करतो काय आिण याच पिरणाम काय होतील ह यास समजलच नाही पण मसलमान पढार यास मातर त समजल होत एका बिदधपर सर आखल या धोरणान त या परकरणाचा िप छा परवीत आल आहत खिलफा पद यत झाला त पदही पद यत झाल तरी यानी िखलाफत कायारलय चालच ठवली िखलाफत आदोलन िजवतच ठवल आता तर िनजाम या मलाचा िवगत िन पद यत खिलफा क यशी िववाह क न आिण या खिलफास िनजाम भोपाळ परभित मसलमानी स थािनकानी आजवर िहदपरज या पशातन ज लाखो पय चोरल त पढही या चळवळी परी यथर तसच चोरीत रहा याच ठरवन तकर थानात पडल या िखलाफत स थ या परमास िहद थानात आणन यावर हदराबादस एक टमदार कबर बाध याचा चग बाधला आह मसलमानी कबर या पिरपाठापरमाण िहद थानात िखलाफतीची बाधली जाणारी ही कबर िहद या परगतीची िमरवणक राजमागारव न वाजत गाजत जाऊ द यास लवकरच अडथळा क यावाचन रहाणार नाही िनजामापासन तो शौकलअ ली पयरत शकडो मसलमान धरीण आज या कायीर यगर झालल असता िहदना मातर याच अजनही काहीच ग य नाही lsquoवड आहत झाल ह मौलानाrsquo अस हणन या पढ भागणार नाही आता या पढ िनदान दहावीस वष तरी या िखलाफती या आफतीचा काटा िहद सघटनाच ममीर बोचत रहाणार आह याची यास अजनही जाणीव नाही िहद या या उदासीनतच आ मघातक ढसराईच एक कारण अस आह की िखलाफत हणज आह तरी काय याच िहद थानात अजन कोणास फारस जञानच नाही पजाबातील उदरिशिकषत िहद सोडल तर बाकी उरल या िहद जनतस मसलमाना या िहद थानाबाहरील इितहासाच परपरच धमरसमजतीच व प मािहत नसत वा तिवक याची फारशी आव यकता नाही नसावयास पािहज होती पण िहद मसलमानात ग या िखलाफत चळवळी पासन परत इ लामी वार जोरान खळ लाग यामळ या इितहासाचा अिखल इ लामी स थाचा आिण आकाकषाचा थोडाफार पिरचय क न घत यावाचन आता ग यतरच उरलल नाही जर आम या िहद पतरकारास पढार यास आिण जनतस िखलाफत हणज काय याच ऐितहािसक आिण पारपारीक जञान असत तर माग या िखलाफत चळवळीच वळी िहदनी िहदचच लाखो पय खचरन या मसलमानानी धमरवडास आपण होऊन िहद थानात पसरिवल पस िदल तस सहसा झाल नसत िनदान या िवषयी ज धोरण धरण त बिदधपवरक आिण यिकतसगत असच ठरिवल गल असत ह लडी सरशी हरळळी शळी िन लागली लाडगयापाठी अस झाल नसत या तव यापढ तरी या अथीर या िखलाफत चळवळीचा िहद थानात आणखी काही वष तरी उपसगर टळत नाही अस िदस लागल आह या अथीर िहदतील पतरकारानी पढार यानी आिण िहद जनतन या स थ या इितहासाचा व पाचा िन ितच पन जीवन क पहाणार या मसलमानी पढार या या आकाकषाचा बराचसा पिरचय क न घतलाच पािहज

हणज ित या योग िहदच काय िहतािहत होणार आह अिहतकारक अशा ित या पिरणामास कस त ड दता यणार आह आिण ित या शकतीची वा शकयतची मयारदा िन जोम िकती ह मापता यऊन यापरमाण या परकरणी िहदनी सघटण या काय धोरण ठवल पािहज ह ठरिवता यणार आह िखलाफतीच पन जीवन कर या या िहदी मसलमाना या खटपटीच अत थ हत िहद थानातील मसलमानी समाजाच धािमरक बळ वाढिवण आिण या धमारचा िहदी लोकात सघिटत आिण परबळ परचार करण हाच कवळ नसन पर तत या राजकारणात ही एक मह वाची उलाढाल घडवन आणण हही आह परत िखलाफती या िवषयाची राजकीय गतागत आ हास बाजस सारण आम या वरील िवषय बदी या अटीमळ भाग आह यव यासाठी परचिलत राजकारणात िखलापतीशी यणारा सबध सोडन दऊन ित या कवळ ऐितहािसक धािमरक आिण सा कितक बाजचाच काय तो िवचार आ ही या लखमालत क इि छतो खिलफा हणज नसता शकराचायर िकवा पोप न ह मसलमानाचा खिलफा ह श द ऐकताच साम यतः िहद वाचकास िहद या शकराचायर पीठाची िखर चना या पोपची उपमा सचन खिलफा हा मसलमानी धमरपीठाचा तो पोप िकवा शकराचायर होय अशी समजत होत परत ही समजतच भरामक अस यान िखलाफत परकरणी मोठमो या िहद पढार यानी आिण िहद जनतन आजवर चालिवलल धोरण चकत आल िखर चनाचा पोप हा कवळ याचा धमारिधरकषक होय यास राजशकती नसत इतकच न ह तर तो राजा होऊच शकत नाही तो स य तच असावा लागतो यान लगन करता कामा नय याचा औरस पतर याचा वारस नसणार यान श तर धरण अनिचत असणार जो धमरदडाचा तवढा अिधकारी राजदडाचा न ह याची स ता कवळ नितक कवळ धािमरक यरोपातील मोठमोठ बला या राज यास एकाएकी चळचळ कापत पण त या या शापशकतीमळ -दडशिकतमळ न ह कारण यश िखर तच मळी कोणी रा य स थापक न हता ldquoमी ऐिहक रा याची गो ट बोलत नाही तर My kingdom is heaven हणन यश िखर त प टच हणाल अथारत याचा उ तरािधकारी जो पोप तोही या वगारतील धमरस तचा तवढा अिधकारी ऐिहक राजस तचा न ह तीच ि थती िहद या आचायरपीठाची होय भगवान बदधा या माग याच वसन यानी महाका यपास िदल िन यास बदधाचा उ तरािधकारी नमला पण बदधधमीरयाचा तो बदधामागचा उ तरािधकारी हणज कतरमकतरम पीठा यकष न हता पोपा या िकवा शकराचायार या पकषादखील बदधधमीरयावरील याची स ता अगदी नाममातर अस कारण वा तिवकपण बदधाचा खरा उ तरािधकारी अशी कोणीिह एक यिकत नसन तो ldquoसघrdquo होय अशी यव था वतः बदध दवानीच लावन िदली होती आिण यामळ बदधसघ हाच बदधधमीरयाचा खरा पोप वा पीठा यकष अस परत या सघाच हातीदखील कवळ धमरदडच होता राजदड न ह परत िखलाफत या त वापरमाण खिलफा हा धमरदडाचाच न ह तर राजदडाचाही अपरित पधीर अपरितम आिण अन य अिधकारी असला पािहज इ लामी जगताचा तो कवळ धमार यकषच न ह तर सना यकष आिण राजा यकषही असणार त हा िहद थानात खिलफास बोलावण हणज आप या कोणा शकराचायरसारखया एखा या महास यासास बोलावन एखा या िवसत िन पदरवी मठात याची थापना करावयाची अशी काहीशी जी साधीभोळी क पना आम या िहद जनत या डो यासमोर उभी रहात ती मलतःच चकीची आह खिलफा कोणी कवळ

माळ जपणारा स य त पोप वा शकराचायर नसन इ लामी स याचा अगरभागी ख ग उपसन लढणारा सनापती आिण उ या जगावर समराट पदाचा अिधकार सागणारा िविजगीष नता होय िनदान असलाच पािहज आप या इकड खिलफा या या धमरस त या आिण राजस त या अिधपित वाची दहरी स ता सागणार जर कोणच एखाद धमरपीठ असल तर त शीखा या दहा या ग चच होय ग हरगोिवदिसह आिण याचा महापराकरमी वशज ग गोिवद िसह शीखाचा तो दहावा ग यानी शीखा या धमार यकष वासहच याच रा या यकष वही आप या हातात किदरत कल होत ग गोिवद आप या कटीस दोन ख ग बाधीत एक योगाचा एक भोगाचा एक धमारचा एक रा याचा त शीख रा टराच शकराचायरही होत आिण सर सनापतीही होत मसलमानी खिलफाम य मसलमानी जगतावरील ही दहरी स ता एकीकत झालली अस या परकरणी शीखा या दशम ग त आिण मसलमानी खिलफात भद असा हाच होता की शीखा या आ यग पासन ही दहरी स ता ग पीठात एकतर न हती कारण ग नानक ह एक साध तवढ असत परत मसलमानी धमरछळापासन शीख पथाच रकषण कर याची कामिगरी अगावर अस यामळ या या ग सही तलवार उपसण भाग पडल आिण शीख रा टरा या राजकीय सघटन याही अ यकष वाची धरा आप या खा यावर घयावी लागली परत मसलमानी खिलफात या दो ही स ता मळ उगमापासनच सहजग या एकतरीत झाल या हो या कारण की याचा मळ धमरस थापकच याचा मळ रा यस थापकच होता महमद पगबर िशया धमरशा तरी हणतात की महमदापासन धमर फतीरची िद य परपरा अ ली या घरा यात आलली आह महमदाला मलगा नस यान अ लीलाच यान पतर मान यान व या मानल या पतरासच आपली मलगी फाितमा हीिह िद यान अ ली िन याच वशज महमदा या िद य फतीरच अश हणनच धमारचायर वाच औरस अिधकारी हटल पािहजत लोकानी खिलफा िनवडावा ह त वच यास मळी मा य नाही जमात (लोक) ह खिलफास कस ओळखतील खिलफास जी ई वरी शकती आह ती ई वरच दऊ शकतो ती यान महमदास िदली ती बीजानपरपरन अ लीच वशात ि थर झाली ती ई वरी िन ज मिसदध शिकत आह ती लोकाच इ छािन छवर अवलबन नाही दसर अस की या शकती या वा त यान इमाम हा सहजच स गणी िन ज मतः िन पाप असतो ितसरी गो ट की याचा शवटचा इमाम -ज मल या वशाच असता ना त झाल -तो फातम हणज सत िजवत अस यान त शकडो वष झाली असताही िन आणखी शकडो वष गली तरी प हा परत यणार ह िनि चतच अस यान धमरशा तरानसार दसरा इमाम वा खलीफा िनवडणच शकय नाही ह िशया लोकातील मखय त व झाल पण या िवषयावर सनी धमरशा तरी हणतात की खिलफा महमदाच वशातीलच असावा ह त वच मळी चकीच आह तथािप इतक मातर खर की तो महमदाच जातीतील हणज कोरश जातीतील मातर असला पािहज कोरश वगारबाहर खिलफा उ प न होण शकय नाही या कोरश जातीलाच ई वरान पगबर धाडन पिवतर कलली आह एतदथर जो मन य कोरश जातीतील आह वततर आह शदधीवर आह िन मसलमानी रा य हाक याची यास शकती आह असा कोणताही मन य खलीफा या पदावर िनयकत करता यईल परत या इमाम पीठावर एकदा कोणा खलीफाची नमणक झाली हणज मग मातर या या अगात िकती दगरण

िशरल िकवा तो िकतीही छळ क लागला तरी यास इमामपीठाव न पद यत करता यत नाही इतकच न ह तर तशा पापी द यरसनी परत तो कोरश मातर असला पािहज या पीठा या धमारचायर वाखाली कल या िन यान चालिवल या सावरजिनक पराथरना परम वरास पोचतात िन यास यथाशा तर मा यही होतात िशया व सनी यातील िन बहतक धमरशा तराची खिलफा कोण असावा या िवषयावरची ही मत इतकी पर पर िव दध आहत की या दोघाचा िमळन एक इमाम वा खलीफा होण असभवनीय आह त जर बहशः एक मिशदीत पराथरनािह क शकत नाहीत तर त एकमतान एक खिलफा वा इमाम िनवडतील िन याच अ यकष व मा य करीत राहतील ह अशकय आह पढ जाताजाता यथ हही सागण अव य आह की मसलमान धमारची मािहती नसल या एखा या भो या िहदस एखादा मौलवी ज हा जातीभदाच यग दाखवन हणतो की आम यात जातीभद मळीच नाही आ ही सवर मन य समान मानतो िन गणकमारपरमाण याची सभावना करतो त हा तो िशया अस यास यास िवचाराव की हजरत अधखान तर मग अ ली या वशाबाहर या मन यास आपण इमाम का बर मानीत नाही िन सनी अस यास िवचाराव की भ दिमया कोरश जातीचाच खािलफा का बर असावा िकवा पराथरना अरबी भाषतच का बर चालिवली जावी परम वरही काय कोरश जातीचा कोणी अरब आह की काय की यास आप या जातीिवना इतराच हाती अिधकार दण आवडत नाही मसलमानी पथातील दोन मखय पथाची खिलफा या िवषयावर एकवाकयता होण िकती किठण आह ह वर दाखिवलच आह परत या यातील इतर पोटभदाकड पािहल असता हा पर न याहनही किठणतर आह ह उघड होईल कारण ह पथ बहाई पथी इतर िक यक उपपथी मसलमानास मसलमानच हण यास िसदध नाहीत मग इमामाची गो टच दर याचपरमाण बाबी पथ -िन महमदानतर अ य पगबर िन ई वराश उ प न झाल वा होतील ह तर यास मा य आह िन यापरमाण झाल या अ य पगबरास महमदापरमाणच ज मानतात त एका खिलफाच छतराखाली यऊ शकणार नाहीत कारण की यास अ य मसलमान मसलमानच समजत नाहीत महमदाच कटट अनयायी करोडो िशया िन सनी महमदानतर अ य पगबर आला होता िकवा यऊ शकतो ह वाकयपरयोग ऐकणिह पाप समजतात त हा त बाबी इ यादी लोकासह पराथरना कशी क शकणार त उभयता एका खिलफाच आचायर पदाखाली नादण हणज िहदी मसलमानही एकाच शकराचायार या धमारचायर वाखाली एक होण होय या िवरहीत बाबी इ यादी पथाच आचायरपद महमदा या मागन आल या या या िविश ट पगबरा या वशातच असाव हा याचािह िसदधात आहच धमरशा तरा या टीन सवर मसलमानाचा एकच खिलफा होण ह यापरमाण जवळ जवळ अशकय असन यातही पथभदात रा टरभदाची भर घातली तर हा पर न कधीही न सटणाराच होणार आह आ ही िदल या तरोटक इितहासाव न ह आम या िहदवाचका या यानात आलच आलच असल की माग पर यक रा टराचीच न ह तर पर यक जातीची -कळाची दखील परव ती िखलाफत आपल हाती ठव याची होती इिज तम य इिजि शयन तकारत तकर पनात पिनश ओिमयाड यापरमाण या या मसलमान दशात

तट थ मसलमानच खिलफा असावा िकवा िनदान खिलफा तथ या याच हातात आणन ठवावा अस रा यलोभान नहमीच वाटत होत िन वाटत राहणार सवर जगातील मसलमानाची पिरषद भरवन आ ही एक खिलफा िनवडणार ही कवळ एक इ छा अस शकली तरी तशी शकयता मळीच िदसत नाही ह मसलमान धमरशा तरी जाणन आहत पण कविचत िहद या मनावर आप या मसलमानी ऐकयाच एक आ यताखोर दडपण टाक याकिरता ती एक थाप मार यात यत असावी याहन यात आ हास काहीच त य िदसत नाही असभवनीय होऊन सवर मसलमानानी एखादा खिलफा िनवडला तरी दोन िदवसात प हा धराता यथापवरमक पयत या यायान एकाच एकवीस खिलफा हो यास मळीच िवलब लागणार नाही आता सवर मसलमानाचा नसला तरी िनदान सवर सनी लोकाचा एक खिलफा वा इमाम होण ह त वतः जरा सभवनीय आह तरी आज या पिरि थतीत तही जवळ जवळ सभवनीय नाही कारण जस त वास भीक न घालता आजपयरत रा यलोभ वशभर टतची घमड इ यादी िवकारानी सनी लोकास कधीही एकतर होऊ िदल नाही तसच यापढही याच एकाच खिलफाच स तखाली एकतर होण अशकय आह खिलफा हा कवळ िन करीय धमारचायर वा शाितर त पि टर त हणणारा कोणी पोप असता तर गो ट िनराळी होती पण खिलफा धमारचायरच न ह तर मसलमानी जगताचा वामी िन रा टरमखय होय िनदान असला पािहज अशी समज अस यान मसलमानातील कोणतही िजवत रा टर दसर या रा टरा या प षाच हाती आपल वािम व नाममातरही जाऊ द यास िसदध होणार नाही िहद थानच मसलमानाची गो ट िनराळी आह याना नाही वतःच घर वा दार कोणाचही दारी तकड मोड यास याना काही अपमान वाट याच कारण नाही उलट िहद थानातील िहदची जोपयरत अिधक सखया आह तोपयरत त वाटल या बाहर या मसलमानी रा टराशी बादरायण सबध जोडन या पढ मसलमानी ऐकयाची यानइ लािमझमची वा िखलाफत या परमाची लाळ घोटन या या सहा यान आप या पकषाच साम यर वाढिव याच मनाच माड खात रहाणारच पण तकर थानन याचा जो अ यकष तोच इमाम वा खािलफा िनयकत कालाविधत रहाणार ह ठर यान िन हा ठराव या रा टरा या नवजीवनास साम यारस िन परगितशीलतस साजसा िन सहा यकच अस यान तकर लोक बाहर या कोण याही रा टरा या अिधपतीस आपला राजकीय अिधकारी तर राहोच धािमरक अिधपती तरी समजतील ह अशकय आह उ या वाटत िततकया मौलवीनी वा म लानी स या क न फार तर काय पण इथ या जमायत उलउलमा या स थन कळकळी या अ त नान क न कराणा या आयताच जपमाळ क न िन कमाल पाशा या पायावर अकषरशः डोक ठऊन जरी यास िवनिवल की आ ही भरवल या अिखल मसलमाना या सभत कोणा एकास खिलफा िनवडल आह तर आता त ही याच अिकतपण मा य क न याच पढ गडघ टका तर या िवनतीस कमाल पाशा काय उ तर दतील ह सागावयास पािहज अस नाही ldquoपर यकष परम वर आला तरी याला आ ही हा अिधकार दणार नाहीrdquo परवाच तकीर पालरमटम य ह उ तर जथ वतःच तकर अ यकषास तकारनी िदल आह ितथ िबचार या महमद अ लीसारखया अ वततर गलामिगरीत रखडत असणार या िहद थान या मसलमानास तो िकती जरी

आकरोश करीत राहील की मी ldquoपरथम मसलमान िन मग िहदी आहrdquo तरी कोण भीक घालणार तीच ि थती इिज पची अरबाची इराणची मोरोककोची इराण िन मोरोककोचा सलतान ह तर कधीच तकर थानच खिलफास मानीत नसन याच खिलफा जसच तसच पदािधि ठत आहत महमदाच म यपासन आजपयरत या अरबानी िखलाफत आपल हाती ठव यासाठी एकसारख बड लढाया क तली खन याची गदीर उसळवन िदली आह ती आज की ज हा या याच धािमरक ऐकयतच थली रा टरीय ऐकयतची क पना उदधत झालली आह त हा को या िवदशी द ढाचायारस आपण होऊन आपल रा टरा यकष व िकवा धमार यकष व अिपरतील अशी आशा करण मखरपणाच आह त हा सवर सनी मसलमानाचाही एकच खिलफा होण हही खिलफा या आजपयरत या याखयपरमाण प कळच कठीण आह कवळ अिखल मसलमाना या पिरषदा भरवन एक खिलफा िनि चत होण िन याची आजञा पाळली जाण हही िततकच अशकय आह की िजतक लीग ऑफ नश स या हकमापरमाण सवर जगातील पालरमटानी आपली मान तकिवण ह असभवनीय आह मागदखील बहधा एक खिलफा असा झालाच नाही िन ज हा ज हा बर याच मो या भागावर जरी एकछतरी िखलाफत झालली िदसली तरी त हा या छतराचा दड हा कोणा उलमा या ठरावा या कागदाची परचडी नसन तो रणागणात परबळतर ठरल या पोलादाची ती ण तलवार होती साराश जोवर िखलाफतीचा अिधकार आपल हाती कदरीत कर यासाठी वा िनयकत कल या खिलफाची स ता सवरतर मानली जावी हणन मसलमान लोक पवीरपरमाण आज रणसगराम कर यास िसदध नाही -तोपयरत िखलाफती या ग पा िहद थानातील भाब या िन अजञानी मसलमानात िन गयाळ िहदत िकतीही मार या ग या तरी सवर मसलमानाचा अन य साधारण िन एकछतरी खिलफा वा इमाम होण सभवनीय िदसत नाही ज सभवनीय िदसत त इतकच की पर यक मसलमानी रा टर आपआप या जातीतील िन रा टरातील रा या यकषासच खलीफाच अिधकार दतील पण सनी लोकात कवळ धािमरक एकािधप यही थािपत होण फारस सभवनीय नाही ज काही सभवनीय िदसत आह त इतकच की िनरिनरा या मसलमानी रा टरातील सनी लोक आपापल रा या यकषच खिलफा करतील िशया िन तिदतर मसलमानी अनक पथाच िभ न िभ न धमर ग िन सनी लोकात रा टर िविभ नतनसार दहापाच खिलफा अशी बहतक पवीर परमाणच न ह तर याहन दगणी बाचाबाची मसलमानात चाल रहाणार ह उघड आह आता या बाचाबाचीत िहद थानातील मसलमानाचा कायरकरम कसा ठर याचा सभव आह वा याना अिभपरत असणार या कायरकरमास िकतपत यश िमळ याचा सभव आह ह पाह परथमतः ह सागन टाकल पािहज की याला सनीचा खिलफा कोण असावा या िवषयावरील मल वाची ओळख आह तो मन य सनी मसलमान खिलफास िहद थानात स या आणतील िकवा िहद थानातील कोणा मसलमानास खिलफा करतील अस हणण िकती भरामक आह ह त हाच ओळखन टाकतील सनी लोकाच परथम त वच खिलफा वततर असला पािहज ह अस यान िहदी सनी मसलमान आपण होऊन गलामिगरी या ब या आप या खिलफास िहद थानातील नागिरक बनवन याच पायात ठोकतील तर या या बिदधची परसशा

करावी तवढी थोडीच होणार आह खिलफा हा वततर असन यास मसलमानी राजस ता चालिव याची पातरता पािहज या त वातन तदनगामी हही त व िन प न होत की स ता चालिव याची पातरता दाखिव यात याला परथम राजकीय स ता पािहज आह ती िहद थानातील परततर मसलमानात नस यान या यातील कोणीिह खिलफा होऊ शकणार नाही कवळ काही सनी पोटभदा या हण यापरमाण कवळ धमारचायरपदाची नितक स ता खिलफा हो यास पर अस समजल असताही िहदी मसलमानास ही नितक स ता दखील तकर पठाण अरब इ यादी कड या जाती चाल दणार नाहीत ह उघड आह िहदी मसलमानानी या या असहा य ि थतीत पठाण तकार या ग यात िमठी मार यासाठी हात िकतीही लाब कल तरी त आ यतन िन साम यारन ताठ असणार या तकारिदका या ग यापयरत पोचण शकय नाही आज दोन तीन वष िहद मसलमाना या लाखो पयाचा धप जाळन अखर तकारनी या या या सहा याची िन कळकळीची काय शोभा कली िन ldquoबोल घव याrdquo िहदी मसलमानास वळवर एका श दानिह कस िवचारल नाही ह िव तच आह त हा िहदी मसलमानातील एखा या प षास त खिलफा नस या धमारचायरपदापरता दखील कधी तरी मानतील अस समजण ह मखरपणाच आह या सवर गो टीचा िवचार करता िहदी मसलमानािवषयी इतक िनि चत सागता यत की पर तत या परततर ि थतीत बाहरील कोणा नामधारी खिलफास आत आणवन ठव यान िकरा आतील कोणा िहदी मसलमानास नामधारी खिलफा िनवडन िद यान या या ldquoइ लामी गौरवा याrdquo िन भावी साम यार या आकाकषा कधीही पणर होणार नाहीत ही गो ट िहदी मसलमान खप जाणन आहत ज हा एखादा िहद यास डो यात आसव आणन हणतो ldquoअरर काय शोचनीय गो ट आह खिलफास तकर थानातन हाकन िदलना बर तर यास आपण आता िहद थानात आप या घरी आणवन ठव हणज तर झाल ना rdquo त हा त त डात या त डात हासन हणत असतील ldquoवार वा एका पायान लगडा झाल यास दो ही पायानी लळा झालला आपल खा यावर वाहन न यास िसदध होतोrdquo गादीव न गडबडत भईवर पडल यास िचतवर चढन प हा िनजव याचा हा परमपवरक आगरह कर याइतक मसलमान अजन वड झाल नाहीत साराश िहदी मसलमानाचा सवर िमळन एक खिलफा वा इमाम होण ह पािथक परपरन अशकय आह कवळ िहदी सनी मसलमान घतल तर तिह बाह न कोणी िन करीय िन िनबरळ खिलफास आत आणणार नाहीत िकवा या या या परततराव थत आतीलही कोणास वतःपरतादखील खिलफा िनवडणार नाहीत कारण खिलफास स ता हवी िन ती वततर स ता हवी या दो ही गो टीचा िहद थानातील मसलमानापाशी पणर अभाव आह िन हणनच ितसर या एका मागारन जा याची िहदी मसलमान रातरिदवस खटपट करीत आह तोच मागर िहदी सनी मसलमानाच पढारी आज तीन चार वष ग तपण िन उघडपण आकरिमत आहत िन तोच मागर िहद लोकास िजतका शीघर िन िजतका प टपण िदस लागल िततक यास भावी सकटास त ड द याच साम यर सपादन करता यईल िखलाफती या आजपयरत या सवर चळवळीचा फिलत पिरणाम हणज हाच होय की िहद थानातील िनदान सनी मसलमानानी िहद थानच बाहरील कोणा तरी यातल यात परबळ िन स ताधीश असणार या मसलमानी रा टरा यकषास आपला खिलफा मानाव िन याच सहा यान आज नाही उ या पण िहद थानातही वततर मसलमानी रा य थापन कर याचा परय न करावा

अस आज तीन वष या यातील पढार याच बत चाललल आहत आज तीन वषारपयरत िहद या डो यावर अधतची झापड पड यान याच ह बत प टपण उदर पतरातन व सरकारी खट यातन उघडकीस यत असताही िहदनी ितकड लकष िदल नाही सिशिकषत काय अिशिकषत काय िखलाफती या चळवळीन जागत झालला सवर मसलमानी समाज आत याआत मनोरा य करीत बसलला आह यातही तकारनी याच त डास पान पस यान िन बाहरचा असा स तावीश िन यातल यात परबळ मसलमानी रा टरा यकष अफगािण थानािवना दसरा कोणी िहदी मसलमानाना अिधक साि न य असा उरला नस यान अफगािण थानच अमीरासच आपला खिलफा कर याचा बत आज नाही उ या पिरपकव होईल असा रग िदसत आह हा परय न आज तीन वष चाललला आह ह िव तच आह अफगािण थानातील माग या अिमरास ठार मा न ज हा ही नवी रा यकराती झाली िन पर ततचा अमीर गादीवर आला त हा ती रा यकरातीही अफगािण थान या या ग त आकाकषाचीच उडालली एक िठणगी होती त हा पासन आजपयरत िहद थानवर वारी कर यासाठी अफगाणी ठाणबद घोड थयथयाट करीत आहत अफगाणी पतर उघड उघड या चढाईची चचार करतात जमरन यदध चाल असताना अफगािण थान या अमीराशी सगनमत क न यास िहद थानच िसहासनावर बसिव यासाठी यथील मसलमानाच सहा य द यात यईल अशी अिभवचन िन पतर न या आण याच कायारसाठी काही मसलमान पकडल गल होत िन यानी ही गो ट मा यही कली होती या वळला िहद थानात िखलाफत चळवळ खप गाजत होती याच वळस ितकड सबिरयाच िकनार यावर िहद थानातन मोहजरीन होऊन िनघन गल या अनक मसलमानास सिनक िशकषण द यात यत होत या िवरहीत याच वळला काही मसलमानी धमारशा तरी सभा भरवन अफगािण थानच अमीरास खिलफा कराव की काय या िवषयाची चचार क न तदनकल लोकमतही स ज क लागल होत इकड िहद थानात ldquoमसलमानी धमारच गौरवासाठीrdquo जर एखा या इ लामी रा टरान िहद थानवर वारी कली तर आपण ितचा परितकार करणार नाही -तसा परितकार करण ह मसलमानी धमारिव दध आह - अस िखलाफतीच पढारी ठासन सागत होत या परमाण उपदश दत होत आजची तीच ि थती आह न ह आता आ ही वर दाखिव यापरमाण िखलाफतीचा पर न अगदी िनकडीस आ या कारणान अिमरा या वजाभोवती गोळा होऊन यासच आपला खिलफा करावा याहन िहदी मसलमानास या या भयकर मह वाकाकषा पणर कर याचा दसरा मागरच उरला नाही नकतच शौकत अलीन अ यकषपदाव न िखलाफत पिरषदत सािगतल की अफगािण थानाची िन िहद थान सरकारची लढाई जप यास मसलमानास स यागरह करण भाग पडल त इगरजास सहा य दणार नाहीत तस सहा य करण ह त आप या धमारिव दध समजतील याहन प टपण सािगत यािवना जर याच हत िहदी जनतस कळणार नाहीत तर या या बिदधभरशाची कीव करावी तवढी थोडीच आह हणन आता तरी िहदनी ह िनि चत िन प टपण ओळखन ठवाव की सिशकषीत काय अिशकषीत काय िहदी मसलमानात िहद थानवर कोणतीही इ लामी वारी झा यास तीिवषयी भयकर सहानभती वाट यािवना रहाणार नाही झोपडी झोपडीपयरत lsquoमसलमानी अमीर िहद थानात उतरलाrsquo या एकाच वाकयान या अजञानी िन धमरव या समाजातील स त ldquoइ लामी गौरवा याrdquo आकाकषा भडकन उठतील िन इ लामी गौरवा या टीन पािहल असता िहद थानात प हा

इ लामी पातशाही थापन हो याहन अिधक गौरवाची गो ट या जगात कोणतीही नाही ही गो ट कवळ याच पढार यातील काहीच मनातच न ह तर ख यापा यापयरत िबबलली आह मलबारात मोप यानी ldquo वरा याrdquoसाठी बड क याबरोबर ldquoतकीरrdquo िनशाण उभारल ह यानात धरा अिलमसिलयर नावा या या या पढार यानी ldquo वरा याrdquoची िन ldquoएकीrdquoची जी याखया कली ती एखा या बरीदवाकया -परमाण सवर िहदनी िच तात बाळगन ठवावी तो आप या अनयायास बड भरभराटीत असता एका सभत हणाला की - ldquo वरा य हणज मसलमानी रा यrdquo होय आिण अिलमसलीयर हा मोप यातील कणी यःकि चत उडाणट प नसन एक परखयात कलीन धािमरक िन वचर वी गह थ होता वरा य हणज मसलमानी रा य अस यानी कराणातील आयत वाचन सािगत यावर तो हणाला आिण ldquoिहद मसलमानाची एकी हणज सवर िहदनी मसलमान हावrdquo ही होय ह याचच श द आहत या श दावर शकडो टा या पड या आहत या श दाच उतार अनक उदर पतरानी दऊन यावर सहानभितपवरक होकार भरलल आहत त हा मलबार या अिशिकषत मोप यापासन तो इ लाम या गौरवासाठी िहद थानावर वारी करणार या इ लामी रा टराचा परितकार करण पाप आह - हराम - अस समजणार या सिशिकषता या अ यकषापयरत सवर मसलमान अफगािण थानातन िहद थानावर वारी झाली असता काय करतील त िहदनी नीट िवचार क न पहाव झोप यातन ldquoअ ला हो अकबरrdquo हणन आरोळी उठन अमीराच सिकरय अिभ ट िचतन होईल िन जर िहद यावळी असघिटत सापडतील तर घरोघर मलबार घडणार नाहीच अस सागता यत नाही माग िखलाफत या फडाच िहशोबात काही घोटाळा झाला ह आपण वाचल आह त हा अती अस साग यात आल िन नमल या कमटीन त सागण बरोबर आह अस आपल मत िदल - की लाखो पय अफगािण थानात िखलाफती या िन इ लाम या कायारसाठी खिचरल आहत - पण त कायर हणज काय ह साग यात इ लामी चळवळीची हानी अस यामळ ग तच ठवण इ ट आह अफगािण थानात ह ग त कायर कोणत की यासाठी लाखो पय खचर हावत आिण िहदनी या िखलाफती या फडास ज सहा य कल याच परायि चत िमळाल ह योगय नाही अस तरी का हणाव त हा तकारनी िखलाफत ही स था उलथन पाडली हणन ती िहद थानातही उलथन पडली अस िहदनी समज नय इतर दशात रा टरीय भाव जसजसा जागत होत जाईल िन िशकषण आिण शाळा या या बौदधीक परकाशात जसजशी ही धािमरक अधता हटत जाईल तस तस िखलाफतीच मह व मशीदी या दाराबाहर उरणार नाही ह जरी खर आह तरी िहदी मसलमानात तरी अशी ि थती यण या शतकात असभवनीय आह कारण िहद थानात शकय तर मसलमानी स ता थािपत करावयाची ही याची राजकीय आकाकषा आह िहदनी ह नहमी यानात बाळगाव की इगलीश लोक एखा या महायदधात गतल िन िहद थानात इगरजीसना फार थोडी उरली की अफगािण थानाकडन िहद थानावर वारी हो याचा सभव न ह जवळ जवळ िन चय असन यावळस आतन िहदी मसलमान यास सिकरय सहानभती दाखिव यास क हाही सोडणार नाहीत कारण मसलमानी स ता िहद थानात थािपत कर याची मह वाकाकषा परी कर याचा तोच एक मागर आह अशा ि थतीत या या या राजकीय आकाकषस िखलाफती या धािमरक भावन या पािठ याची अ यत आव यकता

अस यान जगातील इतर मसलमानानी िखलाफतीच उ चाटन कल तरी िहदी मसलमान या क पनस धमरिन ठन हणा राजनीित हणन हणा िकवा िहदवर आप या ऐकया या दखा याच दडपण टाक यासाठी हणन हणा पण िखलाफतीची चळवळ िन भावना सोडणार नाहीत त अमीरासच खिलफा करतील य यिप सनी खिलफा कोरश वशीय पािहज तथािप पवीरपासनच सनी समाजात ही अट अवा तव मानणारा एक पथ आह िन आज सिशिकषत राजनितक मसलमानही ितकड दलरकष करतील या िवरहीत शा तराधारान िनयकत कल या खिलफास श तराधार िमळतोच अस जरी नाही तरी श तरधारान पढ आल या खिलफास मातर शा तराधार सहज िमळ शकतो हणन एखा या कोरश वशीय मलीशी अमीराच लगन लावन वा एखादी नवी वशावळ समजन यास खिलफा हो यास योगय समज यात यईल आज -कालच अमीरासारखया मह वाकाकषी प षास िहदी सनी मसलमानाच पाठबळ िहद थानातन असता िन मागन रिशया उ तजन दत असता इिगलशास एखा या जगयदधात फसलल गाठन इगरजी सना यात सप टात आली आह अशा िहद थानावर वारी करण काही अशकय नाही न ह न ह हा मसलमानाचा प ट कायरकरम आह या या चळवळी या एकाच िदशन पररीत झाल या आहत इतकच न ह तर या कायारस िहदची सहानभती सपादन कर याच परय नही अफगािण थानात िन िहद थानात एक सारख िन उघड उघड चाललल आहत अफगािण थानास समदरिकनारा नस यामळ कराचीपयरत सवर (िहद थान) िहदपरदश अफगािण थानात मोड यात यावा अस परय न िहदी मसलमानाच समतीन अफगािण थानात आज दहा वष होत होत पण आता तर त सवर बाजस राहन िहद थानावर अमीराची रा यस ता थािपत झाली व या या राजवशात िहद थानचा मकट रािहला तर तोही िहद थानातील िहदस पालरमटच हकक द यास समत आह अशा सचना उदर पतरातन िन मसलमानी पढार याकडन िहदस अनक वळा होऊ लाग या आहत पण मसलमानास तो जसा यवहायर िन िजवत पर न वाटतो तसा तो िहद या बहतक पढार या या िन करोडो अनयाया या िशथील िन अध बिदधस वाटत नाही मसलमानाना हा पर न िजवत यवहायर िन तातडीचा वाटत अस यान या या आशा आकाकषा उ तिजत झाल या आहत िन आज नाही उ या हा परसग त ओढन आणिवतील अशी यास धमक आह हणन िखलाफत मली नसन कविचत न ह बहताशी िहद थानाच जवळ आली आह तकर थानातन आज नाही उ या ती अफगािण थानात यऊ शकल जर िहद असच िशिथल असशयी भोळसट िन असघटीत राहतील तर एखाद िदवशी ती िखलाफत िहद थानात यउन िहद थानात अफगािण थानचा अमीर हा खिलफा िन सलतान हणन प हा रा य क लागल आ ही िलहीत आहो ही गो ट पर यक िशकषीत िन धािमरक मसलमान जाणीत आह तो ही आकाकषा नाका शकणार नाही की तो यासाठी सािकरय अिभ टिचतन करील करीत आह पर यक समजस मसलमान ह जाणन आह कवळ दःखाची गो ट ही की ही इतकी मह वाची गो ट समजस हणिवणार या करोडो िहदत मातर पर यक िहद जाणत नाही ही गो ट हा बत ही मसलमानाची कवळ आकाकषा िहद वाच टीन िकती भयकर आह ह यास अजन समजत नाही इतकच न ह तर या आकाकषची धार तो न कळत लाखो पय दऊन लाखो लख िलहन िखलाफतीच सहाणवर वतः घाशीत आह ती ण करीत आह

तर मग काय ह नवीन सकट पाहन िहदनी आप या रा टरा या भावी साम यार या आशा सवर िवफल समजावया या छ छ मळीच नाही असली दहा सकट एकसमयाव छद क न जरी आली तरी िहदरा टरा या भावी साम यार या िन उ कषार या िन गौरवा या आकाकषा सफल झा यावाचन राहणार नाहीत मातर आपण राजकारणातील सापरतचा भोळसटपणा िन ldquoआि मक बळrdquo ldquoस यमव जयतrdquo ldquoिव वासrdquo इ यादी फोल श द भरीव पोलादापासन आपल सरकषण क शकतील हा भाबडपणा सोडला पािहज मग काय मसलमानास िश या -शापाची लाखोली वहावयाची मळीच नाही यास ज कतर य वाटत त होऊ या मातर आपल सघटन साम यार या भरीव पायावर िन पोलादा या ती ण श तरावर उभारल जाईल तर िहद - वात य िहरावन घणार या आकाकषाच उलट आपल प यावर पडतील सदोपसदा या झटापटी जशा दवा या प यावर पड या पण या झटापटीचा लाभ घ याची आपणास चाणाकषता िनतीपटता िन साम यर पािहज त िहदसघटनािवना यणार नाही िखलाफतीची चळवळ कविचत या पान व नावान िहद थानात अ तगतिह होईल पण ती अ य पान अिमराच वजाभोवती कदरीभत होऊन िहद थानच वािम वावर झडप घाल यासाठी टपत रहाणार ह एकदा िहदस प टपण कळन चकल हणज मग सकटाची नागी अधीर िढली झाली अस हणावयास हरकत नाही पण आधीच आपण या चळवळी या गतत पडलल आहोत यातन वर य यासाठी मसलमानाचा सहा यक हात धर याचा परमान परय न करण ह अिधक लाभकारक नाही काय यास हच उ तर की बधनो तो हात सहा यक हात नाही हच तर मळ िसदध करावयाच िवधय आह तो मलबारातील मोप याचा हात आह तो हसन -अ -झामीचा हात आह हदराबादस िहदस सळो की पळो करणार या परत वर हाडास मातर वरा य दतो अस हणणार या िनजामशाहीचा तो हात आह - एखादा दा डा पापी असला तरी मसलमान हणन तो मला गाधीपकषाही िपरय िन पिवतर असणार अस हणणार या रा टरीय सभ या अ यकषाचा तो हात आह - परथम मसलमान िन मग िहदी अशी धािमरक िन ठा बाळगणार या करोडो मसलमानाचा तो हात आह हणन या पर तत या गततन वर िनघ यास तो हात धर यास जाताना सावधपण िन सभाळन जा िकबहना या हातान एक कोटी पय एकतर क न िहद थानात िहद व उ नय यासाठी धडपड करताहत यात याचा इतका दोष नाही हा तर बोलन चालन जीवनकलह आह आज िहद वा या मागारत जर सवारत मोठी कोणची अडचण उभी असल तर ती ह अिमराच सकट न ह ही िखलाफतीची आफत (सकट) न ह िसगापरच ठाण ही न ह पर ततची असाहयतािह न ह तर एकी सरलता आि मक बल अपरितकार इ यादी साध वा या भ द ग पाची अफ खात रािह यान आ हावर आलली िन करीयतची मदारड धदी हच मोठ सकट होय ही धदी सोडली पािहज आपण एकी हणन दसर याच ग यात िमठी मारली हणज एकी होतच अस नाही ह कळल पािहज पािहज असल तला तर एक कर नसल तर जा त या यान ज वाकड होईल त क न घ असा सणसणीत िन पहपणा िन धमक अगात बाणली पािहज सकट आह ह कळल पािहज सकट िनवार याची शिकत उरली नाही हणन िहद रा टर िवलयास कधीही जाणार नाही पण सकट आल आह त ह इकडन आल आह ह िव वासाळपणा या झोपत न कळ यान मातर ह रा टर कधीकाळी गो यात आल तर यऊ शकल हणन परथम गो ट ही की ही मसलमानी आकाकषा ह आप या िहद रा टरा या जीवीतावर

यणार एक नव सकट ज या इतकच भयकर आह ह कळल पािहज जर इतक कळल िन यास त ड द यासाठी आताच आता िहदच सघटन आरभ होअल तर या सकटाचा अधारनाश झाला अस समज यास हरकत नाही या सकटास त ड द यानच न ह पण जमल तर नवीन सकटाच त डावर पवीरच जन सकट उभ क न याचा लठठालिठठत आपल कायर अलगत साधता यईल पण त त हा की ज हा परबळ िहदसघटन एका मन यासारख एका मता पावन आखा यात उत न चाणकयानी िशकिवल या पचाचा प हा परयोग क शकल यानी आपण सघटीत होणार नाही हणन परितजञा क या याचा हात धरता तरी का एका गततन िनघ यासाठी भल याचाच हात धराल तर याहनिह भयकर गतत पाडल जाल ह िवस नका िहदनो याच थळी सघटनाचा हात धरण य कर नाही काय अर साम यारचा हात धरा आप या वतःचा हात धरा या भगवताचा हात धरा पर तत या गतत आपण पडलो आहोत ती िन सशय खोल आह याचा हात सशया पद आह तो हात धरण िन सशय धोकयाच आह पण हणन काय झाल चाणकयाच पच चदरग ताच पराकरम समथारच साम यर ह तमच सहा यक आहत िहदनो त ही परय न कराल तर काहीिह भय नाही ह रा टर िहदच आह ह रा टर मारण -आपण परय न कला हणन -जगतात दशमखी रावणासही शकय झाल नाही ह रा टरजनिन िकतीही झाल तथािप

सारथी िजचा अिभमानी क णजी आिण राम सनानी

अशी वीस कोिट तव सना ती तयािवना थाबना

पिर क िन िवदधदलदमना रोिवलची वकरी जनिन रोिवलची वकरी वात या या िहमालयाविर झडा जरतािर

तरीही िहदी मसलमाना या िखलाफती कायारलयातन िहद थानभर परत िनजाम या पतराच तकर थान या खिलफा या कलातील वधशी लगन झा यामळ यालाच खिलफा बनिव याच घाट चाललल आहत माग काबल या अमीरान िहद थानवर वारी करावी िद लीच बादशहा बनाव आिण यालाच मसलमानाचा खिलफा हणन उ घोषाव असिह आटोकाट परय न िहद थानातील मसलमानानी कल होतच इतकच न ह तर काही आ मिवसराळ िहद पढार यानीही lsquoिखलाफत हणजच वरा यrsquo अशा आ मघातक घोषणा करीत मसलमाना या या दशदरोही कटात भाग घतला होता ह वामी दधानदासारखया परमाणभत न यानच उघडकीस आणल होत या कटाची जी वाताहात झाली तीच या िनजामाला खिलफा बनिव या या कटाची होणार परत अस या कटामाग िहद थानात म लीमाची राजकीय िन धािमरक सलतान -शाही पनरिप पर थाप याची जी ग त मह वाकाकषा िहदी मसलमाना या रोमारोमात िभनलली आह तीच या ldquoिखलाफत आदोलनाचrdquo मळाशी आह ह भयकर स य यापढ तरी िहद समाजान ओळखन

या िखलाफती कायारलया या प यात एक दमडीिह सहा य हणन टाक नय लवलश सहानभती दाखव नय िखलाफती स थचा अथर मळात म लीमाच राजकीय िन धािमरक अिधरा य या लखात िदल या ित या तरोटक इितहासाव न इतक जरी िहद वाचका या यानात आल तरी पर मसलमान या या वचर वासाठी झटोत यात याचा काय दोष दोष असल तर तो मि लमाचा इितहास धमरशा तर जातीपरव ती याचा मळातच अ यास न करता या या हाताच बाहल बनणार या िहदचा माग जो ितर कारणीय मखरपणा झाला तो झाला पण यापढ तरी या स थला िहद थानात पाय रोव द यास िहदनी सतत िवरोधच कला पािहज मि लमाची ती जरी असली िखलाफत तरी िहदवर कोसळणारी ती आह िन वळ आफत कवळ आप ती या वीतभर कराणा या दोन पठठयाच आत या अरबी पगबरन आप या वालागरही िवचाराची दा ठासलला जो काल वम भ न ठवला यात इतकी परचड शकती साठलली होती की या लहानशा हातबाबचा फोट होताच या भयकर धडाकयासरशी पिरस पासन पकीगपयरत आिण हगरी पासन िहद थानपयरत असणार य यावत राजवाड आिण मठमदीर धडाधड कोसळन या या िठकर या उडन ग या आिण या िवनाशा या भयकर काळोखात अरबाचा अधरचदर परकाश लागला या काळोखात परकाश द यापरता तरी याचा उपयोग ही झाला असलाच पािहज परत याचबरोबर हही खरच होत की कराणा या या दोन पठठयाच आतच अरब स कती या आरभापरमाण अतही समािव ट अस यान ज हा जग या दोन पठठयात न माव याइतक िव तीणर उच द आिण खोल िवकास पाव लागल त हा यास समाव यास ती असमथर होत चालली कराणातगरत अरब स कितचीच ही गत झाली अस न ह तर अपिरवतरनीय अशा कोण याही धमरगरथा या दोन पठठयातच सार जग आिण सवर काळ डाबन ठऊ पहाणार या कोण याही स कितची आज ना उ या अशीच गत होणारी असत या धमरगरथा या पिह या पानात अिवभरत होणारी नवशकती या या शवट या पाना पयरत कायर करीत आली की या पढ िन य बाहर जाण ितला िनिषदध अस यान ितला ितथ आळा पडलाच पािहज

जा य छदक िनबध भाग १

लखाक १ ला

पर तत या जातीभदाच इ टािन ट व lsquoमला वाटत की दशा या राजकीय सामािजकपरभित पिरि थतीच आिण ती सधार यासाठी ठरल या िसदधा तपराय उपायाच जञान मलाना लहानपणापासनच क न दण अ यत आव यक झाल आह राजकीय िसदधा ताच िन सामािजक परम याच िव या यारस लहानपणापासनच बाळकड दण (जस अव य) त वतच जातीभद जाती वष िन जातीम सर याच योगान आमचा दश कसा िवभागला जात आह कसा भाजन िनघत आह कसा करपन जात आह याचही जञान रा टरीय शाळतील मलाना िमळाल पािहज जातीभद सोड याची आव यकता िकती आह ह आम या िव या यारस समजल पािहजrsquo -लोकमा य िटळक (बळगावच याखयान१९०७) आप या िहद रा टरा या सामािजक सा कितक आिथरक आिण राजकीय जीवनाशी परथम चातवर यर आिण नतर याचच िवकत व प असलली जातीभद स था ही इतकी िनगिडत झालली आह की आप या िहद वा आयर रा टरा या विश याची याखया काही काही मितकारानी lsquoचातवर यर यव थान यि मन दश न िव यत त ल छदश जानीयात आयारवतर ततः परम rsquo अशीच िदलली आह अथारत आप या िहद रा टरा या उ कषारच य जस या आप या जीवना या ततततशी गफन रािहल या जातीभदास अस याचा उ कट सभव आह तसाच आप या रा टरा या अपकषारचही तीच स था एक बलव तर कारण अस याचाही िततकाच उ कट सभव आह यातही मळच चातवर यर ज lsquoगणकमर िवभागशः स टमrsquo त लोपत जाऊन आज या ज मिन ठ जातीभदाचा फलाव होऊ लागला याच वळी आिण तसाच आप या िहद थानाचा अधःपातही होत आला आिण या वळी बटीबद आिण रोटीबद जातीभदान अ यत उगर व प धारण कल तोच काळ आप या अधःपाताचाही परमाविध करणारा ठरला जातीभद िन अधःपात याच समकालीन व या समकालीनतमळ तर या जातीभदाचा आिण या अधःपाताचा सबध कवळ काकतालीय योगाचा आह की कायरकारण भावाचा आह याची शका अ यत उ कटतन न यण कवळ अशकय आह यामळ आप या रा टरा या अपकषारची कारण शोधताना इतर मह वा या गो टीपरमाणच या जातीभदा या पर तत या

व पा या इ टािन टतची छाननी करण ह भारतीय रा टरधरीणाच आजच एक अ यत वयर (Urgent) आिण अपिरहायर कतर य झालल आह एखाद उ यान फळाफलानी डवरलल िनकोप वकषा या िव तीणर परौढीन िन िनरोगी लतावली या सलील शोभन उ हािसत असलल पाहन तथील परकाश पाणी आिण खत ही बहधा िनद ष असावी अस अनमान जस सहज िनघत तसच त वकष खरटलल फळ िकडलली फल िशिथललली िदसताच या र हासास आधारभत असल या परकाश पाणी खतपरभित घटकापकी कोणत तरी एक वा अनक वा सवरच दोषी झालली असली पािहजत हही अनमान तसच सहज िन पािदत होत आिण या पर यकाची छाननी क न दोष कशात आिण िकती परमाणात सापडतो याच िनदान करण आिण तदनसार त त दोष िनमरल करण हच या बागवानाच आ य कतर य ठरत परत या टीन पाहता िहद रा टरा या अपकषारस ही आमची जातीभद स था िकती परमाणात आिण कशी कारणीभत झाली आह िकवा झालीच नाही याच िववचन आव यक असनही आ हास यिकतशः त सागोपाग करण आज शकय नाही कारण जातीभदा या आज या व पाच पिरणाम िवशद क जाताच आम या राजकीय पिरि थतीचा िवचार करमपरा तच होणार आिण परचिलत राजकारण स यासा या शखलन जखडलली आमची लखणी यास तर िशवही शकत नाही यासाठी तो भाग तसाच सोडन या जातीभदाच आम या रा टरा या सि थतीवर आिण परगतीवर सामा यतः काय पिरणाम झालल आहत याच कवळ िदगदशरन क नच आ हास या परा तािवक भागास आटोपत घयाव लागल कोणाच मत परमाण मानाव आिण ह िदगदशरन करताना या िवषयासबधी लो िटळकावाचन दसर कोणाच मत अिधक अिधकारयकत असणार आह ग या शभर वषारत िहद थानात आप या िहद रा टरा या िहतािहतािवषयी उ कट मम वान स म िववकान आिण वाथरिनरपकष साहसान सवर बाजनी समि वत िवचार कलला जर कोणी प ष असल तर त लोकमा य िटळकच होत या तव आम या िहद रा टरा या अपकषार या कारणपरपरिवषयाची याची मत अगदी िसदधा तभत नसली तरी इतर कोण याही मतापकषा अिधक आदरणीय िवचारणीय आिण िव वसनीय असणारच यातही जातीभदासारखया धािमरक स था हणन सनातन स था हणन साधारण लोक या पर नास समजतात या िवषयावर राजकारणात आिण धमरकारणात सनातनी समज या जाणार या कोिट कोिट लोकाचा िव वास आिण नत व यान सपािदल या लोकमा या या मताच मह व िवशषच असल पािहज वा तिवक पाहता आजकाल कोण सनातन ह ठरिवण दघरटच आह जो या वळी एखा या सधारणस िवरोध करतो आिण एखा या ढीस उचलन धरतो तो या वळपरता िनदान या परकरणी तरी सनातनी हणिवला जातो इतकच काय त सनातनीपणाच स याच लकषण आह या तव वतः लोकमा यावरही जरी बिह कार पडलल होत अनक धमरमातरडानी यानाही जरी पर छ न सधारक हणन िहणिवल होत तरीही िहद स कती या रकषणाथर यानी उ या आय यभर जी नटाची झज घतली आिण अगदी िन पाय होईतो परचिलत समाज घटनला कोणाचाही अनाव यक धकका लाग नय आिण अतगरत यादवी वाढ नय हणन सधारणा िवरोधाचा ती

आरोप सहन क नही जी सतत काळजी घतली यामळ को यविध िहदचा सनातन धमर सरकषक हणन लोकमा यावरच िव वास बसलला होता या सवर कारणासाठी जातीभदा य व पािवषयी लोकमा यासारखा अगरग य सनातनी राजकीय पढारी दखील काय हणतो ह पािहल असता तो जातीभद आप या िहद समाजा या अपकषारला कसा कारणीभत होत आह ह या या या लखावर उदधत कल या श दावतरणान िदसन यत lsquoजाती वष आिण जातीम सर यानी आमचा दश कसा करपन जात आह कसा भाजन िनघत आह (आिण हणनच तो जातीभद मोड याची िकती आव यकता आह)rsquo यािवषयी याच वरील जळजळीत उ गार ऐिकल असता आजचा जातीभद आप या राजकीय जीवनासही िकती घातक आह त िनराळ िसदध करीत बस याची आव यकता उरत नाही आजच िवकत व प

हा लोकमा यासारखयाचा आ तवाकयाचा आधार कषणभर बाजस ठवला तरीही आज आह या व पात तरी जातीभद दशिहतास अ यत िवघातक होत आह ह िसदध कर यास एक सवरसामा य सबळ परावा असा आह की चार वणार या बटीबदी रोटीबदी या सह तरशः डबकयात या आप या िहद जाती या जीवनाचा गगौध खडिवखड क न कजवन टाकणारा हा आजचा जातीभद तरी घातक आहच आह यात काहीतरी सधारणा झालीच पािहज यािवषयी तरी सनात यात या सनात याचाही मतभद िदसन यत नाही अगदी पिडत राज वरशा तरी दखील जातीभदा या आज या अ यत िवकत व पाच सवर वी समथरन कर याच साहस क शकणार नाहीत मग दसर याची काय गो टी कारण या या सनातन महासभनही इगलडम य आपला परितिनिध बोलावला असता आपण जाऊ हणन ठराव कलाच की नाही दरभगयाच महाराजही बोटीवर चढताच परदशगमन िनिषदधतस समदरात ढकलन दत झालच की नाही या परकरणात जातीिनबरधा या व या यानी तोड याच की नाहीत

परदशगमनाचा िनषध जातीभदाच पर ततच िवकत व प आपणास हािनकारक होत असन यात काहीतरी सधारणा कलीच

पािहज यािवषयी पर तत या बहतक िवचारी पढार याच जस ऐकम व आह त वतच आप या माग या वभवास ज आपण मकलो यासही या जातीभदा या आिण तद प न िवटाळ-वडा या भरात समजतीच प कळ अशी कारण झा या आहत हही कोणा िवचारवत मन यास सहसा नाकारता यण शकय नाही बाकी सवर भाराभर गो टी सोड या तरी या एका परदशगमन िनषधाचाच परताप आपणास कवढा भोवला पाहा परदशगमन िनिष व का तर माझी lsquoजातrsquo जाईल हणन आिण जात जाईल हणज काय तर जातीबाहर या मन याशी अ नोदक सबध घडल जातीभदा या परव तीमळ बोकाळलला अ नाचा िवटाळ िचधीचा िवटाळ अशा िविकष त िवटाळ-वडान परदशगमन िनिषदध होताच परदशचा यापार आिण याप ठार बडाला इतकच न ह तर प वीवरील दरदर या खडोखडी या िवटाळ-वडा या रोगान परादभावापवीर िहद यापार यानी आिण सिनकानी सपािदलली आिण बसिवलली नगरची नगर बदरची बदर रा यची रा य मातभमीपासन अक मात िवलग झा यान आिण वदशातन भारतीय वजनाचा जो सतत

पाठपरावा यास होत होता तो नाहीसा झा यान ितकड या ितकड गडप झाली अकषरशः lsquoनामशषrsquo झाली कारण आता याची मित कवळ खडोखडी अजन िवकत पान का होईना पण परचिलत असल या नावाव नच काय ती अविश ट आह

परधािजरण िवटाळवड इडो-चायना (िहद-चीन) झाझीबार (िहद-बाजार) बाली गवाटमाला (गौतमालय) अशा नावाव नच

काय तो िहद वभवाचा आिण स कतीचा आिण परभ वाचा या या खडी िव तारलला याप आज अनिमत करता यईल िहद व आिण िदिगवजय या श दात इतका आ यितक िवरोधी भाव आला की ज हा अटकपार होऊन इ तबलवर चढाई कर याची अधक आकाकषा मराठी मनात उ प न झाली त हा ितची सप नता िहद व राखन करता यण शकय आह ही क पनासदधा म हाररावासारखया िहदपदपादशाही या ख या वीरालाही न िशवता तो वीर गजरन उठला - lsquoिहदच मसलमान होऊ पण पढील वषीर काबलवर चाल क न जाऊच जाऊrsquo िहदच मसलमान हो यावाचन मसलमाना या दशावर स ता थाप याचा अ य मागरच उरला न हता काय िहदही राह आिण काबल तर काय पण इ तबलवरही मराठी झडा आिण मराठी घोडा नाचव ही गो ट तपनतमोवत अ यत िवसवादी जी वाटली ती या िवटाळवडा या या lsquoमाझी जात जाईलrsquo या भीतीमळच होय िहद ल छदशी ग यान याची जात जाईल पण कवढ आ चयर की ल छ वदशी हणज िहददशी आ यान मातर िहदची ती जात जात नस तो िवटाळ होत नस वा तिवक पाहता यात या यात िवटाळवडच हव होत तर त अस काही सचल असत तरी याहन प कळ बर होत या िहद गावी वा पराती तो ल छ यापारी िशरला याला याला या ल छाचा िवटाळ होऊन या या िहद गावाची जात गली अशी िढ पडती तर ती आपि त खरीच पण प कळ अशी ती इ टापि त तरी होती पण एखादा कासम िकवा कलाइ ह िहद परातात आला आिण यान याचा उभा यापार िकवा उभ रा य घशात घातल तर याचा िवटाळ आ हा िहदना होत नस यान आमची जात जात नस तर ती क हा जाईल तर एखादा िहदजन ल छ दशात जाऊन ितकडच धन वा स ता सपादन यायोग आपली मातभिम सधनतर आिण सबलतर कर यासाठी तो परत वदशी आला हणज

जात रािहली पण धमर गला ल छ यापार यास या या व त वदशी आण यासाठी एखा या जावयाला िमळणार नाहीत अशा िक यक सवलती िहदनी िद या पण वदशीच िहद यापारी परदशात िहदवी व त िवकावयास आिण िहद वािण य परसारावयास जाऊ लागल तर शतरसही घाल नयत अशा िवशष अडचणी या या मागारत घात या अस या या आ मघातक अधळपणाची शवटी इतकी पराका ठा झाली की मलबार या राजास आपल काही िव वासाच लोक अरबा या सामिदरक वािण य यवसायात परवीण हाव अस ज हा मनात आल त हा या जाती या िहदनी अशी पोकत यिकत काढली की दरवषीर िहद या पर यक कटबामाग एककान मसलमानी धमर वीकारावा आिण नौवािण य िशकाव कारण तो िहद आह तोवर यास

समदरवािण य िशकण िनिष वच असणार समदर ओलाडताच याची जात जाणार हणन जात राहावी या तव धमरच सोडन िदला सपरण हव हणन हातपाय कापन चलीत घातल बायकोला दािगन हव हणन बायकोलाच िवकन टाकली जात राख यासाठी बजात कलल तच ह lsquoमोपलrsquo आज याच जातीवा या िहदचा िनवरश कर यास यावर लाडगयासारख तटन पडत आहत फार काय सागाव कविचत एखा या अदभत दवीपरसादान िद लीच िसहासन पणर करणार या सदािशवराव भाऊ या या घरास याकाळी लडनच िसहासन पणर कर याची शकती आली असती आिण यान िद ली या परमाण इगलडला जाऊन लडन या िसहासनावर िव वासरावास चढवन रा यािभषक करवन घतला असता तर इगलडम य िहदपद-पादशाही थापन होतीना पण त दोघ िहद मातर िवदशगमनान याची जात जाऊन अिहद होत

पराकरमाचा सकोच

अगदी इसवी सना या अकरा या बारा या शतकापयरत जातीभदा या कषयान आम या ना या आखडत आ या असताही िवदशगमनिनिषदधत या परमावधीला तो रोग पोचला न हता तोवर मदरा या पा य वीरा या सना िवदशातही िहद रा य चालवीत हो या शवट या िदिगवजयी पा य राजान याच वळी बर मदशाकड पगवर वारी कली नसत lsquoपरत थ थलव मरनाrsquo न ह तर अगदी मोठ परबळ नौसाधन (आरमार) घऊन lsquoजलव मरनाrsquo पर थान कल आिण बर मदशाकड पगचा िवजय क न यता यता अदमानािदक या समदरामधील सारी बट िहद सामरा यात समािव ट क न तो परत आला पण पढ ज हा तो महासागरसचारी िहद पराकरम घर या िविहरीतला बडक होऊन बसला त हा पराकरम (पर-आकरम) बाहर या परशतर या दशावरच चढाई करण हा श दच िहद या कोशातन ल त झाला शकयतचा मळ उगम आकाकषतच असणार पराकरमाची खर या िदिगवजयाची नवी रा य सपािद याची आपली स कित आिण परभाव स त िवपा वसधरवर िदिगवजयी कर याची आकाकषाच ज हा lsquoजाती याrsquo िहदस पाप झाली त हा यास िदिगवजय कर याची शकयताही िदवसिदवस न ट होत गली आकाशात उड याची साहसी सवय िप यानिप या न ट झा यान याच पख पग झाल आहत अस ह िहद पराकरमाच क बड आप याच lsquoजाती याrsquo अग यास जग मानन यातच डौलाडौलान आरवत बसल आिण त क हा तर आततायी पराकरमासही प य मानणार या मसलमानी िगधाडानी आिण यरोिपयन गडानी सवर जगाच आकाश नसत झाकन टाकल त हा अशा ि थतीत या या झपसरशी त अगणातल क बड िठकाण या िठकाणी फडफडन गतपराण झाल यात काय आ चयर

मराठी सामराजा या कषय

कवळ अगदी शवट या िहद सामरा याचा आप या महारा टरीय िहदपदपादशाहीचा पतन काल घया आपली पवीरची सामरा य आिण वात य जा यास कवळ जातीभदच कारण झाला ह िवधान जस अितशयोकतीच होईल तसच मराठी रा य कवळ जातीभदानच बडाल ह िवधानही अितशयोकतीच होईल परत ह िवधानही िततकच िवपयर त यनोकतीच होणार आह की आपली जी िहदपदपादशाही मठभर

इगरजी पलटणी या पायाखाली तडिवली गली ती इतकी िनबरल हो यास जातीभदाचा कषय मळीच कारणीभत झालला नाही समदरगमनिनषध ह या भयकर कषयाच एक उपाग दखील िवचारात घतल असता मराठी सामरा यकाळीसदधा आपल सामािजक न ह तर राजकीय बल दखील या भयकर याधीन िकती िनजीरव क न सोडल ह त काल यानात यणार आह या वळी इगरजानी दशातील उभा आयातिनयारत यापार ह तगत कला होता या वळी या या दशात आप या यापाराची एकही िहद पढी न हती शवट या रावबाजी या अतःपरात दासी िकती यात बोलकी कोण िव वासघातक हो यासारखया कोण यथपयरत आप या दशाची खडानखडा मािहती या या प याजवळील lsquoबटाrsquo मध या लखनालयात िटपलली असता इगलड दश आह कोठ इगरजाच रा य आह िकती याच शतर कोण याच बल िकती अशी घाउक मािहती दखील आ हास पर यकष पाहन सागल असा एकही िहद या या दशात गलला न हता फरचाची मािहती इगरज सागल ती आिण इगरजाची फरच सागल ती या वाथरपरिरत िवपयर त मािहतीवर सारी िभ त

मक यापायी मकट दवडल

एक िहद राघोबादादाचा वकील कोठ एकदाचा िवलायतस जाऊन आला तो या या या भयकर जात ग या या पापाच परायि चत याला lsquoयोिनपरवशrsquo करवन आिण पवरतावरील पहाडा या कडलोटालगत या योनीसारखया आकतीतन बाहर यताच तो पनीत झालास मानन परत घ यात आल पाप एकपट मखर आिण याच परायि चत शतपटीन मखरतर जस हजारो इगरज िहद थानात आल तस लाखो िहद यापारी सिनक कार थानी यरोपभर जात - यत राहत तर काय या या कला याचा यापार याची िश त याच शोध आ हास आ मसात करता आल नसत काळ बव िहगण असल पटटीच िहद राजदत जर लडन पिरस िल बनला राहत तर काय आम या यादवीचा जसा यानी लाभ घतला तसा या या यादवीचा आ हास घता आला नसता पण आडवी आली ही lsquoजातrsquo ह lsquoसोवळrsquo - हा lsquoमकटाrsquo या मक यापायी मकट दडवल मकट शवट या बाजीरावान मकट दवडला पण यायोग याची जात गली नाही पण जर का तो वर उ लिखल या पा य राजासारखया लडनवर चालन जाता तर मातर याची जात िनःसशय गली असती

समाजाचा दह पोखरणार जातवड

भारताच थलबल अस िनबरल झाल भारताच जलबल- या रणतरी-ती नौसाधन जी अगदी दहा या शतकापयरत सागरासागरावर िहद वज डोलवीत सचार करीत होती ती तर ठारच बडाली या महासागरावर पा यात न ह अिहद पकषीया या ख गाच पा यात न ह तर या िहद जातवडा या स य या पळीतील पा यात आजही ह सात कोटी अ प य मसलमाना या सखयाबलाइतकच ह सखयाबल एखा या तटल या हातापरमाण िनजीरव होऊन पडल आह या जातवडान को यविध िहद बाटल जात आहत या जातवडान ह बरा मणतर ह स यशोधक खटन िनघाल या जातवडान बरा मणा या

जा यहकाराचा क हा अगदी ठीक ठीक समाचार घताना जो बरा मणतर स यशोधकपथ समत या एखा या आचायारसही लाजवील अशा उदा त त वाचा पर कार करतो यातील काही लोक तच समतच अिध ठान महार-माग माग लागताच अगदी मबाजीबवासारख िपसाळन या यावर लाठी घऊन धावतात या जातवडामळ बरा मण मरा याच बरा मण बन पाहतात मराठ महाराच बरा मण बन पाहतात महार मागाच बरा मण बन पाहतात ह जातवड एका बरा मणा याच अगी मरलल नसन आबरा मण चाडालापयरत उ या िहदसमाजा याच हाडीमासी जल आह उभा समाजदह या जा यहकारा या या जातीम सरा या जातीकलहा या कषयाच भावनन जीणरशीषर झालला आह

उपकषा कली तर िहद रा टरा या आज या आ यितक अपकषारच ह आजच जातीभदाच िवकत व प जरी एकमातर कारण नसल तरी एक अनपकषणीय कारण आहच ह वरील अ यत तरोटक िदगदशरनाव नही प ट िदसन यईल आिण हणन अशा ि थतीत आप या अपकषार या या बा य कारणाचा नायनाट कर याचा परय न चालला असताच हा अतगरत कषयही न ट कर याचा परय न करण ह आपणा सवारच एक अगदी अव य कतर य होऊन बसल आह ज िहदरा टराच वात य आपणास िमळवावयाच आह त जातीभदान जजरर झाल या या आप या रा टरप षास जरी एक वळी िमळिवता आल तरी या रोगाच जोवर िनमरलन झाल नाही तोवर एका बाजस त िमळिवण शतपट दघरट होणार असन दसर या बाजस त िमळिवताच प हा गमाव याचाही पाया भरत जाणार आह

परत जातीभदा या आज या िवकत आिण घातक व पाच िनमरलन कर याचा हा य न करीत असता या स थत ज काही गणावह असल तही न ट न होईल अशािवषयी मातर आपण अथारतच शकयतो सावधान असल पािहज आज पाच हजार वष जी स था आप या रा टरा या जीवना या ततततशी िनगिडत झाली आह ित यात आजही काही एक गणावह नाही आिण पवीरही काही एक गणावह न हत अस वतागासरशी ध न चालण अगदी चकीच होईल या तव या लखमालत आ ही जातीभदा या मळाशी कोणती त व होती यातला गणावह भाग कोणता याची परकित कोणती आिण िवकित कोणती आिण कोण या योजनन यातील िहतावह त त न सोडता अिन ट त त शकय तो टाळता यईल याच यथावकाश िववचन योिजल आह

- (कसरी िद २९-११-१९३०)

लखाक २ रा

सनातन धमर हणज जातीभद न ह सवर साधारण लोकाचा जातीभदाची यग िववचन तो सधार यास िकवा समळ न ट कर यास जो

भयकर िवरोध टीस पडतो याच मळाशी बहधा जातीभद हाच सनातन धमर-िनदान सनातन धमारचा अ यत मह वाचा घटक- होय ही भराित आिण यामळच जातीभद न ट झाला की सनातन िहद धमर न ट झालाच पािहज ही अवा तव भीती कळत वा नकळत िनवसत असत या तव जातीभदाच इ टािन ट वाची सागापाग चचार कर याच आधी जर ही आम या िहद समाजात सवरसाधारणपण पसरलली भराित आिण भीित दर करता आली तर ती चचार पवरगरहान दिषत हो याच सभव प कळ कमी होईल आिण िववकबिदध या चचतन िनघणार या अपिरहायर िसदधा तास तोड द यास अिधक िनभरयपण स ज होईल

धमर श दाच अथर एतदथर थोडकयात परथमच ह सागन टाकण अव य आह की सनातन ह िवशषण आपण ज हा

जातीभद िवधवािववाह मासाहारिनषध िकवा अशाच इतर आचारास यकत कर यासाठी योिजतो त हा या वळस या श दा या होणार या अथारपासन lsquoसनातन धमरrsquo या श दात होणारा सनातन श दाचा अथर िनराळा असतो इिगलशमध या Law श दा या अथारचा िवकास आिण पयारय होत होत याला जस िनरिनराळ अथर यत गल तसच धमर श दाचही पयारयान िभ न िभ न भाव झाल Natural Law हणज नसिगरक धमर वा गण वा िनयम जस पा याचा धमर दरव व ग वाकषरणाचा धमर हणज िनयम (law of gravity) हा एक अथर दसरा या नसिगरक िनयमा या या िनसगार याच मळाशी असणारा जो िनयमाचा िनयम आिण तो पाळणारी िकवा यालाही क यात ठवणारी जी शिकत िकवा या शिकत या आिदिनयमाचा आिण आिदशकतीचा शोध िवचार जञान यात कल जात यान सपािदल जात तोही धमरच पण तथ याचा अथर त वजञान असा होतो या आिदशकती या आिण आिदिनयमा या परकाशात मन याच यय ठरवन या या परा ती तव मन यान आपली ऐिहक आिण पारलौिकक यातरा कशी करावी याच िववरण करणारा तोही धमरच पण तथ याचा अथर पथ मागर (A religion a Sect a School) असा काहीसा होतो या सामा य आिण परमख िनयमाचा आिण िसदधा ताचा िनवारह करताना जीवनातील नाना परसगाच आिण सबधाचिवषयी ज अनक उपिनयम कल जातात तोही धमरच पण तथ याचा अथर कमरकाड िविध आचार (Religious rites Religious laws) असा होतो बायबलम य ज हा The law the book of the law हणन श द यतो तथ law चा अथर हाच असतो पढ या ई वरकत हणन समज या जाणार या िकवा ईशपरिषतानी घालन िदल या हणन मान या जाणार या धमरिनयमावाचन अशतः तरी वततर असणार या आिण सापकषतः अिधक पिरवतरनशील ठरणार या मन यकत िनयमाचा उ लख करावा लागतो त हा यानाही धमरच- Laws- हटल जात पण याचा तथ िनबरध (कायदा)

Political laws असा अथर होतो धमर श दा या या िभ न िभ न अथारतील फरक यानात न धर यान सनातन धमर हणजच जातीधमर आिण जातीधमर हणज सनातन धमर असा समजतीचा घोटाळा उ प न होतो

धमर आिण आचार परत ज हा आपण धमर श दास सनातन ह िवशषण लावतो त हा याचा अथर ई वर जीव आिण

जगत या या व पािवषयी आिण सबधािवषयी िववरण करणार शा तर आिण याच िसदधा त त वजञान असा असतो कारण आिदशकतीच व प जगताच आिदकारण आिण आिदिनयम ह मातर खरोखरच सनातन शा वत आिण ितरकालाबािधत आहत भगव गीतत िकवा उपिनषदात यािवषयीच ज िसदधा त परकट कल आहत त काय त सनातन अस शकतील कारण जगताच आिदकारण आिण याची इ छा वा शिकत ह बदलण ही मन यशकती या बाहरची गो ट आह त ज आहत त आहत आिण त तसच िनरविध राहणार मन य जातची जात जरी न ट झाली तरी त न ट होणार नाहीत मन य तर काय पण ही उभी प वीची प वी जरी एखा या आडदाड धमकतन आप या जळ या दाढात एखा या सपारीसारखी कडकड दळन िगळन टाकली तरीही या महान धमारच अि त वास रसभरही धकका लागणारा नसन उलट ती घटना या या या सनातन अि त वाची आणखी एक साकषच होईल या तव धमार या या अथारसच काय त सनातन ह िवशषण याथा यारन आिण साक यान लाग शकत अथारतच याच जीिवत अ यत अशा वत आह या मन यजाती या जीिवतावरच अवलबन असणार या याची प

आिण रग या अ यत अशा वत अशा मन यजाती या अ पकालीन इितहासातही अनकवार बदललली धादात िदसत आहत या जवळजवळ मन यिनिमरत कितरम आिण मन या या इ छसरशी भग पावणार या आहत या जातीभद िकवा अ प यता िकवा वणार म यव था अशा स थाना आपण ज हा धमर हणन हणतो त हा या धमारस या अथीर सनातन शा वत अन वर ह िवशषण लावण क हाही सपणरतया अ वथरक होणार नसत कारण तथ धमर श दाचा अथर आचार असा असतो ितरकालाबािधत आिद त वाच आिद िनयम असा तथ अथर नसतो आचार मन यपरी यथर आिण मन यकतच अस यान त न वर आिण अशा वत असलच पािहजत आिण हणनच नसता जातीभद तर काय पण उभ जन कमरकाडच कमरकाड जरी बदलल गल तरी सनातन धमर बडण शकय नाही सनातन धमर बडिवण मठभर सधारका या तर काय पण मन यजाती याही हातच नाही पर यकष दवा या हातच आह की नाही याचीही वानवाच आह

आिण हा िव वाचा जो सनातन धमर यालाच आ ही िहद लोक सनातन धमर हणतो आ ही याचच अनयायी आहोत की जो परलयानतर असतो िन जो परभवापवीरही असतो जो तरग यािवषय वदा या पलीकड या िन तरग य परदशासही lsquoिव वतो व वा अ यित ठ शागलमrsquo तो आ हा िहदचा सनातन धमर होय बाकी सगळ आचार मन यसापकष धमर मन या या धारणाथर योजल या यक या होत त धारण जोपयरत या या योग होईल तोपयरत त धमर- त आचार आ ही पाळ नाहीतर बदल नाहीतर

बडव नाहीतर नव थाप या या बदल यान वा बडव यान तो आ हा िहदचा सनातन धमर बदलल वा बडल ही भीित आ हास ितरकालीही पशर क शकत नाही

धमारची जी मलत व आहत ती वभावतःच सनातन आहत ज आचार आहत तो आचारधमर वभावतःच पिरवतरनशील आह-असलाच पािहज कारण-

न िह सवरिहतःकि चदाचारःसपरवतरत तनवा यःपरभवित सोऽपरो बा यत पनः

आज जातीभदा या आचारास आ ही बदल पाहतो असा आचार बदल याचा िहद समाजावर हा काही पिहलाच परसग आलला नाही तस असत तर सनातन धमारस धकका लागतो की काय ही शका काही तरी िवचाराहर ठरतो पण अस शकडो परसग आजवर यऊन गल आिण कविचत हणनच िहदसमाज िजवत या िजवत आह इतर सवर गो टी सोड या तरी नस या एक या lsquoकिलव यरrsquo परकरणाचा उ लख दखील ह िसदध कर यास परसा आह स यासा सारख िनयोगासारख आप या पवरयगातील आचारधमारच अ यत मह वाच अगभत असलल आचार एका लोका या फटकयासरशी या यगात व यर ठरिवल कारण समाजाच धारण कर याच कायर या याकडन बदलल या पिरि थतीत यापढ होण शकय नाही अस मितकारास वाटल पण यायोग सनातन धमर बडाला हणन सनातन हणिव यार याना दखील वाटत नाही उलट ह किलव यरच सनातन धमार या मखयाचारातील एक सनातन आचार हणन समजतात वा तिवक पाहता चातवर यर हा सनातन धमर आह हणन हणणार लोकच या चातवर यारचा जवळजवळ उ छद क न टाकणार या या जातीभदाच कटटर शतर असावयास पािहजत पण आ चयर अस की ह लोक चातवर यारस आिण जातीभदास दोघासही सनातन धमर समजतात आिण जातीभदा या आज या अ यत िवकत व पासही त पालटल असता सनातन धमर बडल हणन उचलन ध पाहतात या घोटा याच कारण धमर आिण आचार यातील आरभी दाखिवलला फरक लकषात न यण ह होय चातवर यर काय आिण जातीभद काय दोनही आचार आहत सनातन धमर न हत चातवर यार या आचारात आकाशपाताळाचा भद होऊन जातीभदाचा आचार चाल झाला यामळ जसा सनातन धमर बडाला नाही तसाच जातीभदाच ह आजच िवकत प न ट क यानही खरा सनातन धमर त ई वर-जीव-जगत या या व पाच आिण आिदत वाच आिण िनयमाच स य िसदधा त बड शकणार नाही

जातीभद हा चातवर यारचा उ छद आह ह वर सािगतलल िवधान जातीभदा या इ टािन टतची मीमासा कर या या पर तत लखमाल या

मखय िवषया या उपकरमातच िकिचत िवशद क न सािगतल असता पढील िववरणािव दध वाचका या मनात अस शकणार या आणखी एका दिषत पवरगरहाचा आिण पवरभयाचा िनरास होणारा अस यामळ चातवर यारत आिण जातीभदात ज महदतर आह याची आणखी थोडी फोड कली पािहज चातवर यर हणज चार वणर त चातवर यर गणकमरिवभागशः स ट कलल ज मजात न ह कारण स टम पदाचा सबध

चातवर यर श दाशी आह lsquoचातवर यर मया स टमrsquo हणज मी चातवर यर ही स था उ प न कली यात गणधमारपरमाण लोकास ज म दतो आिण तोही वशपरपरा दत राहतो या अथारचा मागमसही या लोकात नाही लोकमा यानी कसरी िनकषप (Trust) उ प न कला अस हणताना यातील िव व त मडळच मडळही (Board of trustees) यानी ज मजात उ प न कल िकवा वशपरपरा नमन िदल असा लवलशही अथर िनघत नाही उलट पर यकजण lsquoज मना जायत शदरःrsquo - ज मतः कवळ शदरच असतो पढ स कारािदकानी िवज वािदक अिधकार पावतो अस मितकार प टपण सागतातच परत तोही वाद कषणभर बाजला ठवन मा य कल की चार वणर ज मजात असतात तरी काय - पाचवा वणर हणन कोणी राहतच नाही मग िहद समाजात चातवर यर तवढ आ ही पाळ पर थाप अस हणणार माझ सनातन धमारिभमानी बध सातकोटी अ प य िहदना एकदम शदराच तरी अिधकार दऊन टाक यास िसदध आहत का - lsquoबरा मणः कषितरयी व यःतरयो वणारः िवजातयः चतथररकजाती त शदरो नाि त त पचमः rsquo अशी परातन वचन आहतच मग हा पचम वगर साफ मोडण ह चातवर यारचा अिभमान बाळगणार याच कतर य नाही काय िनदान एवढ जरी होईल तरी जातीभदान िहद रा टराची चालिवलली हािन फारच मो या परमाणात भ न िनघल परत अ प यता ठवलीच पािहज सात कोटी िहदस ल छाना आ ही वागिवतो याहीपकषा नीचतर पदधतीन वागिवलच पािहज जो हात क या या पशारन िवटाळत नाही तो हात आबडकरा या सारखया शिचभरत िव वाना या पशारन िवटाळतो अस हणन ज हा पचमवगर िनमारण क न चातवर यारस हरताळ फासतात तच चातवर यारच सरकषक हणन िमरवतात आिण ज आ ही या पचम वणारस न जमानता अ प यता न ट क न आम या सात कोटी धमरबधना िहदपरमाण चातवर यारत समािव ट क न घतो आिण त चातवर यर या परमाणात तरी पनः पर थािपत क पाहतो या आ हासच चातवर यारच व ट चातवर यर बडवन सनातन धमर बडिव यास िनघालल पाखड हणन सबोिधतात हा कवढा मितिवभरम आह

तीही गो ट कषणभर बाजस ठव चार वणर ह ज मजात होत ह जस वर वादासाठी गहीत धरल तसच हही गहीत ध की हा पचम वणर - ह को यविध अ प यही - चातवर यार या स थस ध न आहत पण िनदान त ज मखय चार वणर बरा मण कषितरय व य शदर ह तरी चारच होत ना ज मजात का होईनात पण िहद समाजाच ह चारच िवभाग काय त होत ना या या पर पराम य िववाहािद होत ही गो ट िपतसाव यर मातसाव यर इ यािद आचारा या मातर यव थनच िसदध होत असता तीही गो ट डो याआड क न नसत इतक तरी खर ना की या चार िवभागातील पर यकात तरी बटीबदी आिण रोटीबदी न हती सवर बरा मण एकतर बस शकत आपसात िववाह करीत तसच हा को यविध शदराचा वगरही आपसात जव िववाह करी पण या जातीभदाची आजची ि थित काय आह एका बरा मणात शकडो जाती कषितरयात शकडो जाती व यात शकडो जाती शदरात तर हजारो जाती पथ िततकया जाती परात िततकया जाती यवसाय िततकया जाती पाप िततकया जाती अ न िततकया जाती आहत िनदान या आहत याच समथरन या त वानी कल जात या त वानसार िततकया असावयास पािहजत या

सवर बटीबदी क या या जातीभदान या चातवर यारत बटीबदी होती अस गहीत धरल तरी रोटीबदी

न हतीच न हती राम िभि लणीची बोर खात क ण दासीपतरा या घरी क याचा भात खात बरा मण ऋिष दरौपदी या थालीतील भाजी खात आिण सतरकार lsquoशदराः पाककताररः यःrsquo हणन आजञा दत पण भागाच िवभाग िवभागाची शकल शकलाच राईराई एवढ तकड रोटीबद लोटीबद बटीबद सबधश य सहानभितश य तकड तकड क न टाकल या जातीभदान आिण अशा या जातीभदाच पालन कर यात आ ही चातवर यारचच पिरपालन करीत आहोत अस आ ही समजतो खरोखरच चातवर यारचा आिण यासच जर सनातन धमर हणावयाचा असल तर सनातन धमारचा-जर कोणी कटटर शतर असल तर तो जातीभदाच िनमरलन क िनघालला सधारक नसन जातीभदासही सनातन हणन उचलन धरणारा lsquoसनातन धमारिभमानीचrsquo होय

- (कसरी िदनाक २-१२-१९३०)

लखाक ३ रा

चार वणार या चार हजार जाती ही वर विणरलली ि थित जर कोणास अस य अितशयोिकत वाटत असल तर यान जातीभदा या

आज या अगदी नाकारताच न यणार या व ति थतीच नसत खालील को टक तरी एकदा िवचारपवरक पाहाव या त वान प आिण कारणान प आप या िहद समाजाची शकल उडाली आहत यापकी िदगदशरनापरताच काहीचा उ लख खाली करीत आहो याव न पवीर या कवळ चार िकवा फार तर पाच वगारच आिण जातीच आज हजारो वणर आिण जाती कशा झाल या आहत जर तो पवीरचा जातीभद सनातन धमर असल तर हा आजचा जातीभद या सनातन धमारचा िकती बीभ स िवपयारस झाला आह आिण यासही सनातन धमर मानण हणज कसा lsquoवदतो याघातःrsquo होणारा आह ह शकय िततक िवशद क यासारख होईल िहद रा टराच मखय चार तकड या क पनन पाडल ितचा वगर पिह यान उ लिख यासाठी या जातीभदास-

१ वणरिविश ट जातीभद हण- बरा मण कषितरय व य शदर फार तर पाचवा पचम वा अितशदर पण या चार वणार या अि त वािवषयी आिण यव थिवषयीही आज तरी मळीच एकवाकयता नाही lsquoकलावा य तयोः ि थितःrsquo हणन एक बाजस कषितरय व य वणर स या मळीच अि त वात नाहीत हणन काही मानतात तर छतरपित िशवाजीपासन तो सोमवशीय महारसघापयरत इतर अनक जाती आिण यिकत आपल कषितरय व थापन करतात या मखय वणरिविश ट भदात पनः यान उपभद झाल तो दसरा -

(२) परातिविश ट जातीभद - एका बरा मणात पजाबी बरा मण मिथली बरा मण महारा टरीय बरा मण एका महारा टरीयात पनः कर हाड पळश दव ख दश थ कोकण थ गौड दरािवड गोवधरन इकड या सार वताची ितकड या सार वताशी रोटीबदी बटीबदी तीच ि थित कषितरयाची तीच व याची तीच शदराची कोकण थ व य िनराळ दश थ िनराळ कोकण थ कासार िनराळ दश थ िनराळ कोकण थ कणबी िनराळ दश थ िनराळ फार काय महार चाभार ड ब या यातही पजाब वा बगाल वा मदरास वा कोकण वा दश अशी िभ नता आिण ती रोटीबदी बटीबदी अनलघय तटानी िचरबदी क न टाकलली हरळी चाभार आिण दाभोळी चाभार या यातही रोटीबटी-बदीची अनलघय िचरबदी यात प हा -

(३) पथिविश ट जातीभद - वणर एकच बरा मण परात एकच उदाहरणाथर बगाल पण एक व णव दसरा बरा हो ितसरा शव तर चौथा शाकत वणर एकच व य परात एकच गजरात वा महारा टर वा कनारटक वा मदरास या पजाब पण एक जन व य तर दसरा व णव व य तर ितसरा िलगायत रोटीबदी बटीबदी िचरबद बौदध जन व णव शीख िलगायत महानभाव मातगी राधा वामी बरा मो जो जो पथ िनघ याची याची पिहली मह वाकाकषा ही की याचा पथ या समाजाचा एक सलग अवयव होता यापासन रोटीबटीबदी या दोहाती तरवारीनी साफ कापन िनराळा फकला जावा आिण नवीन पथानी जर कोठ ही िसिदध िमळिव यात कसर कली तर ज या lsquoसनातनीrsquoनी बिह काराची ितसरी तरवार आपण होऊन

हाणन तो अवयव मखय दहापासन तोडन टाकावा पण अशा रीतीन तो िवि छ न अवयव आिण हा िवि छ न दह दोघही घायाळ होऊन दोघाचीही जीवनशिकत कषीणतर झा याची जाणीव एकासही यईना या वणर परात पथिविश ट भदासहच या ितघाहन हािनकर असा एक जो चौथा -

(४) यवसायिविश ट जातीभद - याची धाड कोसळली या यवसायिविश ट जातीभदान तर कवळ कहर उडवन िदला वणारपरमाण िहद रा टराचा कमीत कमी नऊ दहा कोटीचा शदर गट तरी एक असावयास पािहज होता पण ददवास त न साहन याच गटाच यवसायिविश ट कमरिन ठ जातीभदान तकड तकड पाडन टाकल या एका शदर वणार या परातापरमाण िनरिनरा या जाती झा याच हो या पथापरमाण यातही पनः िवभाग झाल ताबट कासार कणबी माळी हावी धोबी िवणकर लोहार सतार रगारी िशपी कोण कोण हणन सागाव आिण या जाती कवळ दकानापर या न हत तर ज मोज म वशपरपरा रोटीबद बटीबद िचरबद बर मखय मखय यवसायापर याही न हत तर एका मखय यवसायाची अशी वततर जात तशीच आिण याच त वान आिण करमान या यवसाया या उपागा याही िततकयाच रोटीबद बटीबद िनरा या जाती कवळ उदाहरणाथर कटक परातातील कभाराची जात पाहा यात काही बसन चाक िफरिवतात आिण लहान मडकी करतात तर काही उ यान चाक िफरिवतात आिण मोठाली मातीची भाडी करतात झाल या फरकासरशी या या दोन िभ न िभ न जाती झा या आिण जाती हणज ज मजात बटीबद सबध साफ तटलला काही गवळी क या दधापासन लोणी काढ लागताच याची वततर जात होऊन तापल या दधा या लो यास काढणार या सनातन गव याशी या या बटी यवहार बद एक को याची जात आह ित यात ज कोळी उजवीकडन डावीकड याच जाळ िवणतात याची जात ज डावीकडन उजवीकड िवणतात याचा जातीहन िभ न झाली बटीबद िभ न झाली

हा सवर बर मघोटाळाही जर कोणास सनातन धमारचा कवळ आधार आिण िवकास आह अस खरोखरच वाटत असल तर यानी ससगतपणासाठी तरी त सनातन व आज िनमारण होत असल या न या जातीनाही लाग क न सनातनी धमारची बाज अिधक उ जवल करावी नस या लखणीन िलिहणार या बरा मणाची एक जात क न टकलखकान (Type writer) िलिहणार या बरा मणाची दसरी जात करावी आिण जात हणज अथारतच बटीबद रोटीबद िचरबद lsquoआगगाडीrsquoय बरा मणाची एक जात आिण lsquoमोटारीrsquoय बरा मणाची दसरी हा यातही ज या ि थर-पाती व तर यान म करणाराची - पवीरची सनातन धोकटीची -एक जात क न नवीन िवलायती व तर यान आिण कशकतरक यतरान म करणाराची दसरी जात करावी

जाता जाता ह लगच सागन टाकतो की वरील छदकात (पिरगराफात) आ ही या अनक जातीस शदर हणन उ लिखल त कवळ ज या धमरमातरडीय परपरची भाषा अनवादन होय या यातील काही वतःस कषितरय मानीत आहत आिण त सवर िनभळ बरा मण हणव लागल तरी आमची यास हरकत नाही कारण गणावाचन नस या बापाच विश यान कोणासही बरा मण वा शदर हणन आ ही मानीत नाही आिण त त गण असतील तर भगया या मलासही बरा मण हण यास आ ही िसदध आहोत कमारिवषयी

तर सवर कम समाजधारणाथर अव य अस यान आ हास स माननीयच वाटतात आप या या िहद रा टरा या िवरा शरीराच ह उभ आडव अस शतधा तकड पाडनही समाधान न पाव यान या भदासरान पनः यावर ितरकस वार कर यास जो परारभ कला आह तो पाचवा -

(५) आहारिविश ट जातीभद - होय वणर परात पथ यवसाय एक पण शाकाहार याची एक जात मासाहार करतात याची दसरी मग या मासाहारीय कटबात कोणी शाकाहार कला तरी याची एकदा जी ज मजात जात िभ न झाली ती वशपरपरा िभ नच राहणार मासाहारी बरा मण शाकाहारी बरा मण मासाहारी आयर शाकाहारी आयर पनः मासाहारातही मास खाणार या बरा मणाची एक जात तर क बडी खाणार याची दसरी बोकड खाणार याची ितसरी याच करमान आिण त वान काद खाणार या सनची एक बटाट खाणार या सासची दसरी आिण लसण खाणार या मलाची ितसरी झाली नाही एवढच सदव आप या इकड या बरा मणाच िश यावर आपण काकडीची फोड जशी अगदी िन पाप सरळपण ठवतो तशी बगाली बरा मणाच िश यावर एक लाब मासळीची फोड िन पाप सरळपण ठिवली जात पण वय lsquoिव णना धतिवगरहःrsquo अशा म यास खाण ह मह पाप समजणारा कनोजी बरा मण यापासन उ विजत हो साता या म याहारी बरा मणा या जातीशी रोटीबदी सबध तोडन कवळ बकर याच मास तवढ विदक धमर हणन वीकारतो पण या सवर भदो पादक त वावरही अगदी कडी करणारा जातीभदाचा परकार अजन उरलाच आह तो हणज -

(६) सकरिविश ट जातीभद - िनसगार या िविकष त लहरीन एखा या तरी आप या पोटी साप उपजलला पाहताच जस या आप या अप याचच आप या शतरहनही भय वाटत तस या मतीनी या सकरिविश ट जातीभदास ज म िदला या मतीदखील या वतः या भसर परसवास पाहन थरथर काप लाग या मळ चार वणर याच अनलोम-परितलोम पदधतीच पिह या परतीच सकर यानी कसबस मोजन यास नावही शोधन काढली बरा मण तरी - शदरप ष या या सकरान चडाल झाला पनः चडालप ष आिण बरा मण तरी यापासन अितचडाल झाला पनः अितचडाल प ष आिण बरा मण तरी याचा सकर - याचा याचा पनः सकर याचा पनः सकर अित - अित - अित - अित चडाल पण पनः सकर आहच ह अनत भद नसत बरा मण परितलोमाच िततकच lsquoअनतrsquo कषितरय परितलोमाच िततकच व य परितलोमाच िततकच शदर परितलोमाच यात जर का या एका lsquoअनताचrsquo पनः दसर या ितसर या चौ या lsquoअनताशीrsquo झालल परितलोमी सकर धरल यात जर का अनलोमी सकराच िततकच lsquoअनतrsquo िमळिवल तर नसती चार वणार या या सकरा या सखयचही मापन वतः अकगिणता याच आवाकयाबाहरच होईल यात या वणार या नतर उ प न झाल या यवसायािदक वरील जातीच पर पर सकर िमळिवल तर मन य सखयहनही ही मन या या जातीची का पिनक सखया अनत पटीनी भ लागल हा िवचार करता करता हात टकन वतः मितच हणतात की सकरो प न जातीची lsquoसखया नाि त सखया नाि त सखया नाि तrsquo सदव एवढच की अशी ही यव थची अनव था कवळ मितकारा या क पनतच तरगत रािहली आिण यवहारात िततकी उत शकली नाही

तरी पर तत या जातीभदा या मळाशी असल या भदत वापकी अगदी परिसदध परमख आिण परचिलत अशी िदगदशरनापरती ही वणर परात पथ यवसाय आहार सकरािदक काही त व वर सािगतली याहन जातीभदाच पापिविश ट जातीभद-जस महापाप करणार या बिह कताची जात-वशिविश ट जातीभद-जस यकष रकष िपशा च इ यािद अवातर परकार सोडनच िदल आहत

जातीभदा या पर तत या व पाची ही अशी भसर परखा आह आ ही आम या य चयावत िहद बधना अशी सागरह िवनती करतो की पवीर या चातवर यारचा हा पर ततचा जातीभद मितरमान उ छद आह हणन आ ही ज हणतो त का ह समज यास या परखच यानी एकदा तरी लकषपवरक िनरीकषण कराव आप या रा टरदहाच ह रोटीबद बटीबद तटबद अस सह तरशः तकड पाडणारा हा जातीभद ही चातवर याची मारक िवकित-हा सामािजक कषयरोग-अशाचा असाच भरभराट दण ह आप या रा टरीय शकतीस पोषकच आह अस आपणास अजनही खरोखरच वाटत का नसल तर बा य शकतीनी आिण सकटानी आप या पायात आधीच या परवशत या अवजड ब या ठोक या आहत याच जोडीसच या ज मजात बटीबद-रोटीबद-तटबदी या जातीभदा या आपणच होऊन ठोकल या ब याही आपली परगित अिधकच अव दध करीत नाहीत का आपणास अिधकच पग करीत नाहीत का मग या ब या तरी त काळ तोडण त काम तरी सवर वी कवळ आप याच हातच अस यान आपल एक अ यत वयर कतर य नाही का या बा य सकटा या ब या तोडीत असताच आिण तोड यासाठीच जर या वतःच ठोकल या ब या ही वतःच ग यात बाधन घतलली भयकर ध ड आपण तोडन फोडन टाकन िदली तर आपल िहद रा टर ही आपली िहद जाती या वा अतगरत यादवी या आिण कषया या कचा यातन या परमाणात तरी मकत होऊन जगातील इतर सघिटत जाती या आिण रा टरा या धकाधकी या रणघाईत िटकाव धर यास आिण चढाव कर यास अिधक शकत होणार नाही का

- (कसरी िद ९-१२-१९३०)

लखाक ४ था

या आप तीवर उपाय काय जातीभदा या या ज मजात ब या तोड यान जर ही िहद जाती अशतः तरी पराकरमशाली बनल या

अिहद िन आकरमणशील िवपकषाशी तोड द यास अिधक समथर होणार असल तर हा ज मजात जातीभद तोड याचा मखय उपाय कोणता आम या मत तो उपाय एका सतरात सागावयाचा हणज कवळ कितरम सकतान मानल या या lsquoज मजात जातीभदा या उ छद आिण गणजात जातीभदाचा उदधारrsquo हाच होय कारण हा ज मजात जातीभद मळी ज मजात नाहीच तो एका भावनचा वडगळपणाचा खळ आह तवढी भावना बदलली की हा पवरतपराय िदसणारा डोलारा आपण होऊन खाली कोसळ यावाचन राहणार नाही

हा काही मठभर बरा मणाचा कट न ह परत ही भावना बदलताना आपणपरथम ह यानात धरल पािहज की ती को या चार पाच द ट वा

किटल माणसानी वा को या एका वगारन आपली तबडी भर यासाठी जाणन-बजन योजलली एक लबाड यिकत आह अस मळीच नाही को या ग त गहत जमन को या मठभर बरा मणानी को या एका द ट िदवसी सवर जगास लबाड यासाठी हा जातीभदाचा ग त कट कला आिण सवर जगा या िप यान-िप या या माना या या दोन-चार लोकजालात पककया जखडन टाक या अस घडण ह िजतक अशकय िततकच अस समजण ह मखरपणाच होय कवळ बरा मणाचीच ही कलि त असती तर ीराम आिण ीक ण ह तर बरा मण न हतना मग यानी तच चातवर यर का उचलन धरल जर हणाल की

कषितरयािदक वगर िबचार भोळसर हणन सहज बरा मणी का यात फसल तर- ीक ण का भोळा होता का समदरग त भोळा होता का िशवाजी भोळा होता मी कोणास सािगतल की lsquoटाक उडी या िविहरीत िन द जीव की झालासच त मकत तर त सागणारा मी िजतका ल चा िततकाच यापरमाण डबिदशी उडी घऊन मरणाराही मखर मग बरा मणाच पदरी ल चिगरीचा दोष जर बाधावयाचा तर आप या सयर-चदर वशातील सह तराविध राजषीर या परपरस मखारत काढ यास आपणास िसदध हावयास नको काय तो कावबाजाचीही कावबाज आिण पर यकष किणकिश य दय धनाचीही कणीक ितबवणारा ीक ण तर चातवर यारच उ पादक व वतःकडच अस याच सागतो आिण वतः मन कोण कषितरय अस या कशागर राजषीर या ख गाची आिण बदधीची धार भटा या कशा या अगरापढ बोथट झाली अस हणताना भटास अपशकन कर यासाठी आपण आप याच वणार या प ष ठ पवरजा या थोरवीची नाक कापीत आहोत ह अशा आकषपका या लकषात कस यत नाही याच राहन राहन आ चयर वाटत

िकवा हा बरा मण कषितरयाचा सयकत कटही न ह जातीभदाची क पना हणा कावा हणा बरा मणानीच कला असही कषणभर मािनल तरी बरा मण या

अफाट िहद समाजात क हाही मठभर अस यान या मठभरा या श दास िनबरधाच (काय याच) कतरम

अकतरम साम यर दणारी राज शिकत दडशिकत - The sanction behind the law- ती कोणाची होती कषितरयाचीच बर बरा मणाचा श द आिण कषितरयाची शिकत या या सयोगामळच जातीभदाची परथा दीघारयष व पावली हणन ितचा सवर दोष बर मकषतरावरच आह अस हणन व यास वा शदरासही कानावर हात ठवन आपल िनद ष व थापता यण शकय नाही कारण या या काळी तो बरा मणाचा श द आिण कषितरयाची शिकत िनमार यवत झाली-जशी या आज या काळी- या काळीही व य शदर तर काय पण अितशदरही आपआप या जातीस ज कवटाळन बसत आल आहत त का त बरा मणा या श दाकिरता न हत कषितरया या शकतीकिरता न हत तर अथारतच वतः याच इ छकिरता होत जातीभदा या परथन पर यक जातीस आप या खाल या जातीवर वचर व गाजिव याची सिध अनायासच िमळत अस यान ती परथा सवारसच या या थो याबहत परमाणात हवीशी वाटली आिण हणन आपली जाती सवर ठ हणन कोणी िकतीही धडपड कली तरी जािदभदाचच िनमरलन कर यास कोणीही इ छीत न हत तर उलट आप या जा यहकाराच तोम माजिव यातच या स थचा यान यान उपयोग कला आिण या उपयकततकिरता ितला यान यान या वा या परमाणात उचलनच धरल ही खरी व ति थित आह पर यकष बदधकालातही जातीभद चकीचा आह अस न हणता जाती ठ वाचा अगरवणारचा मान हा बरा मणाचा नसन कषितरयाचा आह एवढाच वाद िक यक िलखाणात घातलला आढळतो त हा आजवर जातीभदा या पर तत या अ यत िवकत व पान आप या िहद रा टराची अ यत भयकर हािन होत असल तर ज मजात जातीभदा या या हानीचा दोष हा कोणाही एका वणारच वा यकतीच माथी मार यापकषा या दोषाच वाटकरी आपण आबरा मणचडाल सवर जाती सवर वणर सवर यिकत आहोत असच मानण योगय आिण इ ट होणार आह जातीभदान ज क याण पवीर िन आज होत असल वा झाल असल याच यही आपणा सवारच आह आिण आपण सवारनी िमळनच ती स था जर आज िटकवन धरली असल

ित यापासन लाभापकषा आप या िहद जातीची हािन जर शतपटीन अिधक होत असल तर तो दोष सधा न वा साफ उखडन टाकावयाचा असल तर तो य न करण ह कतर यही आपणा सवारचच आह त उ तरदािय व (जबाबदारी) आपणा सवारवर पडत आह एकमका या डोकयावर चढ याच लठठालठठीत आपणा सवारसच या सह तरबाह भदासरान अधोगती या गतत ढकलल आता तीतन वर य यासाठी मागील उखा या-पाखा या काढीत न बसता एकमकास हातभार दऊन या भदासरा या िनदारलनाथर आपण सवारनीच एकवटन चारही बाजनी यावर घावामाग घाव घातला पािहज आिण या वळी हही यानात धिरल पािहज की चातवर यारचा िकवा जाती-भदाचाही परादभारव आिण पराब य ह मलतः समाजधारण या स बदधीनच परिरत झालल असन या पवरप याईच जोरावरच या स थत आजपयरत इतका िचवट िजवतपणा रािहला आह

जोवर ित यापासन होणार या हानीपकषा समाजाचा एकदरीत लाभच अिधक होत होता तोवर आिण या या पिरि थतीत ती य कर असलही िहद थानातच न ह तर आयारवतरबाहर-सदरवतीर अशा इकड या lsquoफराहोrsquo या िमसर दशापासन तो ितकड या अका या मिकसकोपयरत एकाकाळी ह चातवर यर वा

हा जातीभद जगभर ढ होता प य होता काही परमाणात लोकिहतकारकही होता पण पवीर क हा तरी तो एकदरीत लाभकारक होता हणन आज तो एकदरीत अ यत हािनकारक ठरत असतानाही तो चालिवण योगय न ह lsquoतात य कपरोऽयमrsquo हणनच कवळ त कषार जलच पीत राहण ह जस काप ष वाच लकषण होणार आह तसच आज एकदरीत या स थपासन लाभापरीस शतपटीन हािनच अिधक होत आह हणन ती स था सवरथा आिण सवरदा तशीच हािनकारक होती ह गहीत धरण हही अध अजञानाच योतक होणार आह चातवर यारपासन िकवा जातीभदापासन कोण या काळी कोण या पिरि थतीत आप या िहद जातीचा िकती लाभ झाला िकवा िकती हािन झाली यािवषयीची या स थची भतकािलक चचार ही या लखमाल या ककषबाहरची अस यामळ ितच सिव तर िववरण करण यथ अपर तत होणार आह तरीही जातीभदा या आज या िवकत व पाच िववरण क न या िवकतीपासन या कषयापासन आप या जाती या परकतीस कशी मकत करता यईल हा जो या लखमालचा मळ हत आह याच िववरण करताना जातीभदा या मळाशी असल या अनक समाजिहतसाधक त वाना शकय तो धकका न लावता यातील ज िहतावह त त शकयतो पिरपािलत आिण ज ज हािनकारक त तच यथासा य याग याची आपण सावधिगरी बाळगण अ यत अव य आह

िवकित हटली की ती परकताचाच अशतः वा पणरतः असणारा कपिरपाक होय या िवकतीचा नायनाट कर यासाठी श तरिकरया क िनघणार या श तरव यान या िव छदनाच समयी (ऑपरशनच वळी) मळ परकतीस कमीत कमी धकका कसा पोचल यािवषयी पराका ठची िचता बाळगलीच पािहज जातीभदा या आज या अ यत हािनकारक व पाच ज वणरन वणरिविश ट इ यािद परकारानी कल यातील मळाशी सवरसाधारण आिण िविश ट अशी जी काही लोकिहतकारक मलत व आहत िकवा होती यापासन होणार या बहतक लाभाना या योजनत आपण अतरणार नाही िकवा या त वा या अितरकान िकवा िवपयारसान िकवा तिदतर घातक त वाभासान जी हािन होत आह वा झाली ती बहताशी या योजनन आपणास टाळता यणारी आह अशीच योजना असाच नवा आचार आपण उदभिवला पािहज

आम या मत वर िनिदर ट क यापरमाण ती योजना हणज ज मजात जाती-भदाचा उ छद आिण गणजात जातीभदाचा उदधार ही आह ही आमची या वादा या आरभीची परितजञा आह या परितजञस िसदधा त व द यापवीर आता या लखमाल या उ तराधारत वर विणरल या जातीभदा या मखय परकारात असलली लाभक त व आम या योजनत कशी परितपाळली जातात आिण त त हािनकारक िवपयारस कस टाळल जातात ह सकषपतः तरी दाखिव याचा आ ही परय न करणार आहो

ज मजात जातीभदाचा उ छद आिण गणजात जातीभदाच उदधार तो परय न करताना चातवर यारचा िकवा जातीभदा या सवर मखय परकारा या मळाशी ज एक

सवरसामा य अस मखय त व आह या आनविशक गणिवकासा या त वाची छाननी परथम क आिण नतर या या परकारा या बडाशी जी तिदतर िभ न िभ न िविश ट त व आहत याचही अनकरमानच िनरीकषण क आिण अस दाखवन दऊ की चातवर यार या िकवा जातीभदा या स थपासन झालल वा

हो यासारख असणार बहतक लाभ ज मजात जातीभदापकषा गणजात जातीभदानच अिधक परमाणात आप या पदरात पड शकतात आिण या स थपासन आज होणार बहतक तोट अिधक परमाणात टाळता यतात

- (कसरी िद १३-१२-१९३०)

लखाक ५ वा

आनविशक गणिवकासाच त व मळ या चातवर यार या िकवा याच िवकत आिण िवपयर त झालल आजच व प जो जातीभद

या या मळाशी जनिहतकारक अशी जी काही त व होती िकवा असावीत आिण या या उपकारक परव ती या विश यावरच आजवर ही स था जगत आली या सवारत आनविशक गणिवकासाच त व िकवा यास थोडकयात आपण आनवश (हिरिडटी) हा श द आटोपसरपणासाठी योज शक त खरोखरच मह वाच आह पवीर चातवर यारच पातर ज मजात जातीभदात ज हा होत गल त हा गणजाततच त पातर अगदी या त वासाठीच आिण जाणनबजन या ज मजाततत झाल की काय आिण असल तर त

एकदरीत भतकाळी िकती उपकारक आिण यवहायर झाल यािवषयीची चचार आपण एक वळ बाजला ठव कारण या जातीस थ या भतकाळातील इितहासाच गरथन वा िववरण हा या लखमालचा मखय उ श नसन स या ितच ज व प आढळत आह जो ज मजात जातीभद आपण पाळीत आहो या परथत ह आनवशाच त व िकती परमाणात आिण कशा परकार पाळल जात आिण त या परकार पाळल जात या परकार त जनिहतास उपकारक होत की नाही आिण जर त तस होत नसल तर या आज या ज मजात जातीभदाहन अ य अशा कोण या परकार आपण पाळल असता त आपणास अिधक उपकारक होईल ह मखयतः पाहावयाच आह

आनविशक गणिवकासा या त वाचा िकवा आनवशाचा अथर पािरभािषक अवडबरास टाळन आिण पर तत या िवषयापरता थोडकयात असा सागता यईल की एखा या मन यात जर एखादा गण िन परव तीचा िन कमारचा यासग यान सतत चालिवला असता या या सतानातही इतर घटक समान असता तो गण िन ती कमरकषमता अिधक उ कटपण परकटण अपिरहायर आह आता या सतानानही जर तोच गण पनः पढ वाढवीत नला आिण तशाच गणा या तरीशी सबध कला आिण ही परपरा या कळात िप यानिप या अशीच अिवि छ न चालली तर तो गण तो वभाव िन ती िविश ट कायरकषमता या कलात इतर घटक समान असता अ यत उ कटपण यऊ शकल हा िनयम सवर परािणमातरासही लाग आह ह ती या िपलाची स ड आनवशान डकरा या िपलापकषा ज मतःच आिण आनविशकतःच अिधक लाब होत जात कष परदशातही उच उच झाडावरची तरळक पान खाणार या आिण यावरच जगणार या पश या माना आनवशान ज मतः फार लाब आिण उच होत जातात गोर या आईबापाची मल बहधा गोरी आिण का याची बहधा काळी होतात तशीच उचाची बहधा उच व पवानाची बहधा पवान ध टप टाची ध टप ट एकाच वा ळात राहणार या मगया या रा टरातही या मगयास सदोिदत शकतीची काम करावी लागतात याची शरीर मगयातील कषितरयास शोभतील अशीच ध टप ट असतात आिण याचा डख िवषारी असतो तो आनवशान ज मतःच तसा होत जातो परजननाच काम सोपिवल या मगयाची परजननिदरय ज मतःच अिधक कायरकषम होतात पशपरजननात आपणास हवा या गणाचा घोडा वा बल वा

कतरा उ प न कर यासाठी आपण या या गणाची नरमादी िनवडतो आिण या यापासन या या गणाची सतित आप या अपकषपरमाण बहधा उ प न होत

परािणमातरास लाग असणार या या नसिगरक िनयमाच बिदधपवरक अवलबन क न आप या समाजास या अनक गणाची आव यकता आह यापकी ज ज गण या या यकतीत उ कटपण आढळन यतील या या या यातच याच शरीरसबध कल असता या परपरन या या सतानात कलात आिण जातीत त त गण अिधक उ कटपण ि थर आिण िवकिसतही होत जातील अशा धोरणान बिदध शिकत इ यािद काही ठळक ठळक गण िनवडन याच उ कट अि त व असल या यकतीत कलात आिण जातीत याचच िवकसन कल जाव बीजानबीजान त तच वाढवीत जाव याना पोषक असच अ न िवचार यवसायािदकािवषयीच िविश ट आचार यास िप यानिप या लावन घयाव या सद शान आिण शा तरशदध तकारन ही जातीस था पर थािपली गली अशी बरा मण कषितरयािदक िभ न वणारची आिण यानतर या सह तराविध ज मजात जातीची जी उपपि त लाव यात यत ती सवर वी िनरथरक आह अस मळीच हणता यावयाच नाही

पर तत या जातीभदाच एक समथरन जातीभदाच ज पर ततच व प आह यात तर या आनवशाच पराब य िनिवरवादपण िदसन यत आह

पर तत या जातीभदाच अ यत अ यिभचारी लकषण जर कोणच असल तर त ज मजातपणा हच याच ज अनक परकार आ ही ग या लखाकात िदल आहत या पर यकाच समथरन काही मयारदपयरत या आनवशाच त वान होऊ शकत पिहला वणरिविश ट जातीभदाचा यातील वणर श दाचा अगदी उ तान अथर जरी घतला तरी याचा वणर अगदी lsquoहसाrsquo सारखा शभर आिण पसदर अस अशा लोकानी अगदी lsquoक ण आिण राकटrsquo लोका या जातीशी सरसकट िववाह क न आपल गोरपण आिण स दयर गमावण या या िकवा एकदर मानवजाती या शरीरिवकसना या टीनही अ ला यच होत आजही अमिरका आिफरका इ यािद खडात गौर आिण स व प यरोिपयन जाती या क ण आिण क प जातीबरोबर सरसकट िववाह क न आपल शारीिरक आिण मानिसक ठ व िबघडवन घत नाहीत ह कवळ वाभािवकच नसन आिशकतः तरी मन यिवकसना या टीनही िहतावहच आह एका अथीर सकर हािनकारक आह

अशा पिरि थतीत सकर हािनकारक असन आनवशच िहतावह असणार वणारच गणान प वगीरकरण हा ढ अथर घतला तरी बिदधपरधान बीजाचा िनबरदध बीजाशी सकर झाला असता इतर घटक समान असतील तर बीजातील बदधीचा अपकषर होईलच होईल हणन शकयतो बिदधवताच बिदधवताशीच शरीरसबध होण मन यजाती या बिदधिवकासास िहतावह होणार आह जी गो ट ढ भाषत बिदधपरधान बरा मणवगारची तीच शिकतपरधान कषितरय वगारची इतकच काय पण एका शदरवणारत या यवसायिन ठ जातीभदामळ अनक तकड पडल या यवसायाना ज मजात कर यातही आनवशाच िहतकारक त व काही अशी तरी पाळ याचाच हत होता आिण तस त अगदी पाळल जात नाही असही नाही

पर यक यवसायात कोण या तरी मानिसक आिण शारीिरक जञानततनी पशीवर िविश ट पिरणाम घडत असतो सताच उदाहरण पाहा याना लहानपणापासन सता या जाती ओळख याच काम कराव लागत या या बोटाना िनरिनरा या करमाकातील सताचा स म फरक नसत बोटानी चाचपन कळ याइतकी तथील पशरततची जाणीव वाढलली असत तच आपणास नस या पशारन िततक स म फरक कळत नाहीत आता तर एका िपढीत त पशरतत इतक िवकिसत होतात तर याच सततीत त पशरजञान उत न त िप यानिप या तोच धदा करीत चाल यास या कलात त पशरजञान उकट व पाव याचा - इतर घटक समान असता - प कळ सभव आह

ताबटाच हात कणखर सोनाराच कशल लखकाच हलक होत जातात तोच यवसाय तच कल वशानवश करीत ग यास या गणाचा आनविशक िवकास ज मतःच होत होत या कलस त कल अिधकािधक सहज परावी यान उ कषारपरत नऊ शकल आहारिन ठ जातीभदाच समथरनही याच त वान काही मयारदपयरत करता यईल एकच आहार ज मभर क यास याच िविश ट गण मनात आिण शरीरात िविश ट फरक करणारच तच सतानात सकरिमत होणार िप यानिप या तोच आहार तशाच िन ठन चालला तर इतर घटक समान असता या कलात त िविश ट गण परबल व पावतील शाकाहारी कळाची िकवा जातीची मानिसक आिण सारीिरक रचनाही िप यानिप या मासाहार करणार या जातीहन िविभ न हो याचा उ कट सभव आह शाकाहारी आिण मासाहारी परा यात असा फरक काही अशी आढळनही यतो

िहद जातीन कलला महान परयोग आनविशक गणिवकसना या नसिगरक िनयमा या अनरोधान ज मजात जातीभदा या स थिवषयीच

ज ज समथरन करता यत वा कर यात यत त या लहानशा लखामालपरत तरी आ ही वर सकषपतः पण यथावत िदगदिशरल आह खरोखरीच या ज मजात जाती-स थन आनवशा या नसिगरक िनयमाचा लाभ मन य जातीस िकती परमाणात घता यण शकय आह यािवषयीचा हा जो महान परयोग या आ चयरकारक िचकाटीन इतकया मो या परमाणावर इतकया फटतन यगानयग क न पािहला यािवषयी यापरमाणात मन य जातीन ितच शवटी तो परयोग ता परता तरी फसला अस जरी मानल तरी दखील असा परयोग अशा व पात अशा कारणासाठी असा फसतो िसदध करण हही काही लहानसहान काम झाल अस नाही आप या िहद जातीन या जातीस थ या महान परयोगात ज अपयश सपादन कल यानही मन य जाती या अनभवात एक महनीयभर टाकन ितला उपकत कर याच यश सपादन कल आह इतकी या परयोगाच मळाशी असलली शा तरीय ि ट आिण स बिदध आिण याच परवतरनात दाखिवलल धाडस आिण सात य आ चयरकारक होत

आिण हणनच तो परयोग का फसला आिण िकती अशान फसला त िनि चतपण िनरीकषन ितची फसगत यापढ टाळ यासाठी समाजरचनची पनघरटना कर यातही आपण आता तसच धाडस तशीच शा तरीय ि ट आिण तशीच लोकिहतत परता दाखिवली पािहज आनवशा या मळ त वाचीच पनः एकदा

छाननी क न या यातील उपकारक शकतीपरमाणच िवघातक शिकत ही कोणची आिण याचपरमाण याच दौबर य कोणच तही िनरीिकषल पािहज

आनवश ह गणिवकसनाच अन य कारण नाही ह िनरीकषण क जाताना पिहली गो ट जी आपणास आता िशकली पािहज ती ही की आनवश ह

गणिवकासाच एकच कारण नसत स टीची वा समाजाची रचना आिण परगितही आनवशा या एकाच ततन पटिवलली नाही तर या आनविशक गणिवकासाच नसिगरक िनयमासहच इतरही अनक िनयमाच उभ आडव तत या रचनत गोिवलल आहत आनवशान गणिवकास होतो पण तो इतर सवर घटक समान असल तर या तव वर आ ही आनवशाच त व प ट करताना पर यक थली lsquoइतर सवर घटक समान असताrsquo ह पालपद घालीत आलो िपतराच गण सततीत यथावत उतर यास कवळ आनवशावरच कवळ िपतराच बीजातील अतिहरत गणावरच अवलबन राहता यत नाही या तव एकाच आईबापाची मल अगदी जळी मल दखील सवरदा आिण सवारशी सारखी असत नाहीत बीज तच असल तरी गभारच धारणवळची मनःि थती शरीरि थित पिरि थित गभरवदधी या काळातील अ नाच परकार परदशाच वायमान परकाशाच परमाण अशा िक यक घटकावरच गभरजात मलाच मानिसक आिण शारीिरक घडण अवलबन असत एकाच प षा या बीजापासन दो ही गभर एकाच तरीच उदर पण पिह या गभारच वळहन दसर या गभार या वळी नसती मनःि थित बदलली तर दसर या गभारची मनःि थितच न ह तर शरीररचनाही बदलत स म फरक दाखवीत बस यापकषा एखा या अपघाता मक घटनचाच उ लख अशा परसगी अिधक पिरणामकारक होत अस यामळ मानिसक शा तर-सशोधक मडळान परिसदध कल या अनक उदाहरणापकी ही एक गो ट सागण दखील परशी होईल की एका बाईस झाल या एका मलाच गालावर ज मतःच पाचही बोटाच वळ उमटलल होत ित या दसर या कोण या मलावर तस काही एक िच ह न हत तो अस कळल की ती बाई गभरवती असता ितला एकान अक मात एक गालफडात मारली होती ित या गालावर ती पाचही बोट उठली होती आिण या धककयान ितच मन िक यक िदवस हाद न गल होत अथारत या मनःि थतीचा पिरणाम या गभारवर इतकया उ कटपण झाला की ित या या गालावरील वळाच परितिबब एखा या आरशासारख या गभार या गालावर िन याच उमटन िनघाल

बीज हा एक घटक आह बर अ नपाणी परकाश पिरि थित मनःि थित शरीरि थित ह सवर घटक समान रािहल आिण मल

उपजतो बीजातील मळ बिदधपराधा यिदक गण जस या तसच घऊन ज मास आल तरी काय या या उपजत गणाचा िवकास नस या उपज यान होणार नाही याच जीवन जस नस या िजवत ज म यान जगत नाही तसाच या या बीजानगत गणाचा िवकास वा सकोच हा कवळ बीजावर अवलबन नसन ज म यानतर या बा य पिरि थतीवरही अवलबन असतो मोठा दशगरथी बरा मणाचा मलगा पण काही उपजात lsquoहिर ॐrsquo हणन वदपठण क लागत नाही समजा याला ज मभर काही िशकषणच िदल नाही िकवा अकबरान कल या काही ददवी मलावरील परयोगात तो सापडन ज मभर मन यपरा याचा विन

हणन याच कानावर पडला नाही तर तो मलगा अगदी अकषरशः िनरकषर भटटाचायरच राहणार ज मभर मकाच मका तच एखा या शदर lsquoढrsquo चा मलगा उपजत शख पण याला काहीतरी िशकवीत रािहल तर तो या दशगरथी बरा मणा या मलापकषा िनदान अिधक बोलका तरी िनघल तसाच अगदी एखा या िशवाजीचा लक अ सल कषितरय पण ज मापासन जर यास खायला यायला कवळ मरतक या अिहसावादाच गरत घातल श तरास एखा या शापापरमाण यास उ या ज मात पशरही क िदला नाही आिण उपासमारी या साि वक खराकावाचन यास दसरा खराकच चारला नाही तर ख या यार लढाईत याची तलवार खबीर ठरली तो हबीर िश नाक महार ढोर ओढ महाराच बीजाचा असताही या कषितरय

कलावतसास झ बी या पिह या पिव यासच टाग मा न लोळिव यािवना कधी राहणार नाही गणिवकासा या कायारत बीज हा एक घटक आह अन य घटक न ह

-(कसरी िद २४-१-१९३१)

लखाक ६ वा

आनविशक शा तराचा परावा गभरशा तरजञ सागतात की जर अखाद तरीच पोटी परथम सबधापासन एक सतान उ प न झाल तर

क हा क हा ित या गभारशयािद अवयवावर िन मनावर स कार इतका उ कट होतो की ित या गभारचा तो साचा ि थरटकी ( टीिरओटाइप) बळकटी पावन पढ काही क या सहसा बदलत नाही आिण जरी ितचा पढ दसर याशी िववाह झाला तरी या दसर या या सततीच परग दखील या पिह या सबधा या प षापरमाणच होतात काही लोक आज या ज मजात जातीभदाच समथरनाथर चटकन बोलन जातात की अहो त पहा त पा चा य शा तरजञ दखील त ए हो यशिन ट दखील आनवशाच या lsquoहिरिडटीrsquo या त वाच कस भोकत बनत आहत त त लोक ह िवसरतात की तच गणिवकासवादी (इ हो यशिन ट) या आनवशा या त वाच िववरण करताना बीजाला पिरि थती या हातची कवळ ओली माती हणन समजतात - जर बीजानगत गण ह काही क या बदलतना आिण याच आनविशक सकरमण कवळ बीजशदधीवरच अवलबन असत तर lsquoउपजाती या उ पि त (ओिरिजन ऑफ पसीज) हा श दच उ चारावयाची सोय न हती वाघ वाघच राहता पण पिरि थित याची िब ली क न सोडत घोडा घोडाच राहता पण पिरि थित याच गाढव क न सोडत

पिरि थतीचा परभाव बीजाचा अगदी परबळ असा जो गण रग वणर तो दखील वयमव िसदध राह शकत नाही आयर

बरा मण वणारन बीजानगत हसासारखा गोरा पण पिरि थित यास आयलरड म य कतकीसारखा इराणात गलाबासारखा आयारवतारत िलबासारखा आिण मदरास या अ यर-आयगारात काळा कळकळीत क न सोडत कवळ सयरपरकाशा या आिण उ णत या िभ नतन जर रगासारख उची आकार आिद दहगठनासारख बीजात अ यत ढतन अतिहरत असणार थल गण पिरि थतीन इतक बदलतात तर दया शील िव या पराकरम इ यािद मानिसक गणाच माणसामाणसातील िभ न व - ज सहसा बीजात उ कटपण ढीभत झालल नसत त - पिरि थतीन िकती बदलत त सागणच नको साराश गणिवकास कर याच आनवश ह सपणर वा एकमव साधन नसन तो गणिवकसनाच कायारतील अनक घटकापकी एक घटक आह इतकच न ह तर या गणिवकासाचा दसरा एक घटक जो स कार (िशकषण) वायमान भौगोिलक िभ नता परभित परकाराची पिरि थित ती पकी नसिगरक भागास बदल याच साम यर या बीजात इतक अ प असत की याला िजवत राह यासाठी दखील या पिरि थतीशी िमळत - नमत घ यापरत वतःच बदल यावाचन ग यतर नसत

आनविशक गणिवकासा या मयारदा परत आनविशक गणिवकासा या नसिगरक िनयमा या या दोनही मयारदाकड दलकषर क न आज या

ज मजात जातीभदात आनवश हा एकमव वयपणर आिण परबळतम घटक समजला जात आह आिण

हीच भयकर चक या स थचा इतका िवचका कर यास मखयतः कारणीभत आह गणिवकास हावा हणन आनवश अवलिबला पण आता तो गण िवकिसत तर राहोच पण मतपराय झाला तरी याची िकषित न बाळगता आनवश तवढा असला हणज गणाच काय काम अस आ हानच करणारी िविचतर व ति थित उ प न झाली आह काप हव हणन कानाना भोक पाडली पण आता काप गल याच भान न राहता आ ही भोकानाच काप समज लागल भोकच कानाची भषण होऊन बसली आनवश असला ज म या जातीत झाला हणज तो तो गण या मन यात असलाच पािहज ही धारणा िकबहना तो गण आह की नाही हा पर नच नाही ज म या जातीत आह की नाही हा मखय पर न या याम य बरा मणाचा लवलश गण नाही जो आततायी चोर या लबा या जाळपोळी करीत अनकवार त गाची वारी करीत आह या या साती जञात िप यात बरा मण गण अस याच ऐिकवात नाही या या अजञात अशा को या सतरा या िपढी या पवरजात त बरा मण होत हणन याच नाव ज एकदा बरा मण पडल त पडल या कळात तो ज मला एव यासाठीच याला बरा मणाचा अिधकार गध पिह यान याला lsquoदवा दडवतrsquo याला दवास िशव याचा अिधकार याला वदाचा अिधकार याला दिकषणा याला आिण त बरा म याच गण पर यकष या या अगी िदसत आहत याचा स तरावा पवरज क हातरी पिरचयार मक कमर करीत अस हणन याच नाव ज एकदा शदर हणन पडल यासरशी आिण या कळात तो ज मला हणनच तो शदर हीन तो अितशदर अ प य मग तो अरिवद घोष असला तरी आ ही यास वदघोष क दणार नाही महा मा गाधी असला तरी गधाचा अगरिधकार याचा नाही िववकानद असला तरी यास स यास घता यणार नाही तकाराम असला तरी ितरबक वरा या जोितिलरगास यान पशरता कामा नय चोखामळा असला तरी या उपरोकत बरा मणावर याची सावली पडताच तो बरा मण िवटाळावा इतका तो नीचचा नीच या नदा या सामरा याच छातीवर नाचत ल छ गरीकानी आयारवतर आप या घो याच टाचखाली तडिवला तो नदही एक वळ कषितरय पण या वादगर त सयरचदरवशीय कषितरया या सात िप यात जवढ विल ठ सामरा य कोणी थापल नाही तवढ सामरा य थापन या िशकदरा या जग ज या ल छ सनचाही जो िवजता झाला तो चदरग त कषितरय न ह - lsquoनदा त कषितरयकलrsquo यास वदोकत रा यिभषक होणार नाही यान पराकरमाची मात कशी कली हा पर न गौण - या या पणजीची जात कोणती हा पर न मखय आिण असा बखडा कवळ बरा मणच घालीत अस न ह िहद या दवा या मतीर पाल या घालन यास यानी मिशदी या पायर या क या या मसलमानी पातशहाच यानी पाय चाटल या जाती या कषितरय बवानीही या पातशाहीस पालथी घालन आप या िसहासना या पायर या यान क या आिण िहदपद-पादशाहीचा मकट िहद जाती या मधारिभिषकत म तकी िमरिवला या छतरपतीस तो जातीचा कषितरय न ह हणन शवटपयरत िहणिव यास कमी कल नाही िशवाजीपढ या जाती या कषितरयाची मान ताठ lsquoत जातीचा कषितरय न हस त या िवजयावळी आ ही िवचारीत नाही तझी वशावळ काढrsquo हणन याची मागणी पण या िद ली वरा या चरणावर याची मानच काय पण या या मलीचा मानही अपरण कर यात अ सल कषितरयाची जात गली नाही जण काय ह मसलमानी िद ली वर अगदी कौस य या उदरी पर यकष रामचदरासह ज मास आल होत

बीज आिण कषतरशिदध आनवशाच अस िविकष त खळ माज यास या या वर उ लिखल या मयारदाकड झालल आपल

अकष य दलकषरच मखयतः कारणीभत झालल आह आनवशा या िनयमाचा मानविहताथर उपयोग कोठपयरत क न घता यतो याचा िवचार करताना वर िदल या दोन गो टीपरमाणच ितसरी जी एक गो ट मह वाची यानात धरली पािहज ती ही की आनवशान गणिवकसन होत याचा अथर असा असतो की स गणापरमाण दगरणाचही ढीकरण िकवा िवकसन होत मन याला िहतावह तवढच गण ढ िकवा विदधगत कर याच कायर आनवशाचा िनयम करीत राहता तर कवढी सोय होती पण िनसगार या बहतक िनयमापरमाण मन याला जस ह सवर िनयम मा याच बर याकिरता दवान िनमारण कल अस भाबडपणान बहधा वाटत तस या आनवशा या िनयमास काही वाटतस िदसत नाही तो िनयम मन याला मारणार भयकर िवषारी दात सापालाही ज मजात दत राहतो आरोगयापरमाण आईबापात आढळणार महारोगही सतानात उतरतात या गो टीकड दलकषर क यान मन यास िक यक परसगी मोठमोठाल अपघातही सहन कराव लागतात लागल आहत आनवशान स गणच विदधगत होतात अस गहीत धर यान मन यान क हा क हा या आनवशावरील आप या िन ठचा इतका भयकर अितरक कला की बीजशिदध आिण कषतरशिदध अगदी शभर टकक साभाळली जावी या तव बहीणभावाची लगन हीच अ यत ठ िववाहपदधित होय अस मानन तोच िश ट कलाचार तो पाळीत रािहला

रामाची सीता कोण कषितरयात कषातरतज उ कट या तव कषितरयान कषितरय जातीतच िववाह कला असता त तज आनवशान

अिधक उ कट होईल याच िवचारसरणीय एक पाऊल पढ नल तर हही मानाव लागणारच की या कषितरय जातीतही काही कल जी अिधक शर असतात िवशषतः राजकल ज जवळजवळ दिवक राजतजाच अिध ठान याचा जर याच कळाशी लगनसबध जळत रािहला तर इतर िहणकस कषितरयापकषा त कल नहमीच अिधक शर आिण त राजकल तर दवी सप ती या राजगणानी ज मतःच सप न होणार पण राजा या बरोबरीचा कषितरय दसरा कोण असणार या अ िवतीय राजाच गण या या पतरात आिण या या पतरीतच काय त पणारशान परगटणार अथारतच या राजा या पतराला या या इतकीच दवी राजगणानी यकत अशी वध या राजा या पतरीवाचन दसरी कोठ आढळणार परातन नील दश मिकसको बर मदश आिण इतरही अनक दश यातील राजवशात याच िवचरसरणीन बहीण भावडाची लगन परचिलत असत कारण राजा आिण राजञी या मन य जातीत अ िवतीय याच त दवी गण याच अ िवतीय बीजान आिण याच अ िवतीय कषतरात उ प न झाल या या या कमारात आिण कमारीत काय त अवतरणार अथारत जर बीज आिण कषतरशिदध अगदी िनभळ ठवावयाची आिण यायोग त दवी गणाच आनविशक िवकसन करावयाच तर या राजकमाराच लगन या या सखया बिहणीशी लाव यावाचन ग यतर न हत लाट नावा या एका परिषताच बीज यथर जाऊ नय हणन या या दोघी मलीनी या आप या िप याशीच सबध क याची कथा बायबलात परखयात आह बदधाच कलही सखया बहीणभावडा या

सबधापासनच आपली उ पि त झाली अस मानी आिण कविचत बदधा या या उ पतीच अपर यकष समथरन कर यासाठी की काय बदधा या रामायणात राम आिण सीता ही सखखी बहीणभावड असन याचा परीितसबध पढ िववाहसबधात पिरणत झाला अस वणरन िदल आह आिण आनवशान मन यास िहतावह अस गण तवढच जर उतरत राहत तर वरील िवचारसरणी या परकारापरती तरी जवळजवळ िबनतोडच ठरती आज या परपर या भाषत बोलावयाच हणज समाजात बरा मण जात जशी बिदधपरधान तसच या जातीतही एखाद नाना फडनिवशी िकवा चाणकय कल अ यत बिदधमान ठरणारच मग या ज मजात गणा या क पनपायी या अ यत बिदधमान कलाच लगन बीज आिण कषतर याची अ यत शिदध राहावी हणन याच कलात आिण शवटी आप याच औरस सतानात करण अ यत इ ट ठरणारच परत शवटी या िवचारसरणीतील आनवशा या िनयमावरील अितरकी िन ठचा या आनवशा या िनयमानच कसा बोजवारा उडिवला ह पढ पाह

-(कसरी िद १३-२-१९३१)

लखाक ७ वा

सगोतर िववाह िनिषदध का एकाच आईबापा या मलामलीत जशी लगन होत गली तशी या आई बापा या अगातील गणा या

सकरमणापरमाणच आिण क हा तर या गणाहनही उ कटपण या िपतरातील अवगणही सतानात सकरिमत होत गल परथम एक या बापाचाच उजवा डोळा थोडा अध होता तो अधपणा या या मलामलीत उतरला आता याच बिहणभावडाच लगन होताच या उभय वधवरा या उज या डो यातील अधपणा या या सतानात या नातवात द पट पराब यान सकरिमत झाला आिण पणत तर उजवा डोळा मळी िन याचा िमटनच ज मास आला एकाच कलात लगन झा यान या कलातील अवगण अस वाढीस लागतात इतकच न ह तर क ट रकतिपती उपदश अप मार आिद भयानक रोग एका िपढीस होताच त कलच कल उ स न होणा या मागारस कस लागत याचा अनभव आ यानच सहोदर आिण सगोतर िववाह या िकवा या परमाणात प वीवरील बहतक ससघिटत समाजात िनिषदध ठ लागल आता जी गो ट कलाची तीच िव तत परमाणात जातीची यवहारातही बरा मण जात बिदधमान हणन जशी लौिककोिकत तशीच िकबहना ित याहनही अिधक लोकिपरय लौिककोिकत हीही आह की बरा मण हणज िभतरा िन खादाड जातीचा बिनया यापारकशल हणन िजतका लौिकक याहन अिधक लौिकक हाच की lsquoअर तो बिनयाचा बटाrsquo जातीचा कवडीचबकrsquo या दो हीही लोकोिकत जरी सारखयाच भरा त आहत तरी आनवशान स गणापरमाणच दगरणही सतानात उतरतात ही जाणीव जी यात यकत होत ती काही खोटी नाही

सकराची उपयकतता जातीय आनवशाचा कटटर िवरोधी lsquoसकरrsquo तोच क हा क हा िहतावह ठरतो कारण आनवशा या

िनयमाच परीकषण करताना अस आढळन यत की क हा क हा िपतराच गण सतानात िवकिसत होत होत शवटी त र हास पाव लागतात जण काय यकती या दहापरमाणच गणा या दहालाही वदधीची एक ठरािवक मयारदा उल िघताच कषयाची बाधा हो याचा िनयम लाग आह अशा वळी या दबरळ झाल या बीजकषतरात इतर परबळ बीजकषतराचा सकर करणच िहतावह ठरत सकर हणज बिदधपवरक िभ नकलीन बीजकषतराची िनवड आिण सिम ण असा अथर घतला तर अशा सकरानच िकतीतरी इ ट सि ट मन य िनमारण करीत आला आह-क शकणार आह रायवळ आ यापासन रायवळ आबच होतात हापस या आ या या बीजाला बीजशदधीच साि वक कलाचार जर घालन िदल तर याच बीज मळी िन फळच राहत पण हापसच कलम जर रायवळ आ यावर बाधल जर या दोन जातीचा हा सकर कला तर याचा रायवळ आ याहन एक अ य तम आबा उ प न होतो टोमटोपासन टोमटोच होतो बटा यापासन बटाटा पण अलीकडच या दोन जातीचा यथापरमाण सकर क न एका शा तरजञान एक अ यत उपयकत शाकभाजी िनमारण कली आह ितला खाली बटाट आिण वर टोमटो लागतात ितच नाव बटाटा-टोमटो

सकर न हच मग या जातीभदासाठी आपण यथ िवचार करीत आहो या आम या िहद या जातीिवषयी तर

बोलावयास नको कारण या आप या िहदसमाजातील माणसा-माणसात बटाटा आिण टोमटो या यापरमाण िकवा ह ती आिण गाय या यापरमाण फार काय जपानी आिण नीगरो या याइतका दखील खरा नसिगरक जातीभद मळी उरललाच नाही बरा मण व य शदर बगाली पजाबी िशपी सोनार या जाती ज मजात हणन कवळ मान या ग या आहत यात ज मजात वततर वा नसिगरक अशी जातीय िविभ नता लवलशही नाही या ब वशी ज मजात जाती न ह याच या कवळ यवहारजात कवळ पोथीजात कवळ सकतजात आहत आिण हणनच नसिगरक अथीर जी एकच जात आह तीत सकर होतो अस हणण हा lsquoवदतो याघातrsquoच होणार

सकराची काही उदाहरण पण या भरात भाषतच बोल यान ती भराित िन तरण अिधक सोप होणार अस यान तच lsquoजातीrsquo

आिण lsquoसकरrsquo ह श द यथ योजन अस हण की एकाच जाती या िपतरा या औरस सततीपकषा िभ न जाती या िपतरा या सकराची परजा बहधा समबळ आिण क हा क हा तर अिधक परबळ िनघा याची उदाहरण आप यास आप या िहद इितहासात सह तराविध िदसन यतील िवदर दासीपतर सकरजात परजा पण औरस अशा समज या गल या या या या धतरा टर वा पड या कषितरय भावडाहन तो िकती जञानी िकती साि वक िनघाला या या शदर मात या शदर वाची कशी या या समकालीन बरा मणी या आिण कषतराणी या कशीहन कोण याही परकार कमी साि वक वा कमी शदध वा कमी स गणसप न न हती उलट क राजवशीय रावाहन ती दवी सप तीन अिधकच सप न ठरली चदरग त दासीपतर अ सल बीजा या कषितरय नदाहन तो सकरज पतरच कषातरगणानी सह तरपट ठ ठरला सनातनी भिव य पराणातच विणर यापरमाण एका याधा या वीयारन एकया बरा मण तरीच पोटी ज मल या िवकरमािद या या मखय यजञाचायारपासन तो थट आम या मराठी सामरा याची पािटलकी िद ली या राजपटावर गाजिव यार या महादजीपयरत सकरो प न सतानही क हा क हा जाती या सतानापकषा अिधक तज वी आिण मानवी गणाचा अिधक िवकास यात झालला आह अस िनपजत हच स य िसदध होत आलल आह

आणखी एक कारण ग त सकर अमक जाती या िववािहता या पोटी ज मल हणज या मलाची ती जात असलीच पािहज िकवा

यात या या लौिकक िपतराच स गण अवतरलच पािहजत हा जो आज या या ज मजात जातीभदाचा अढळ िव वास आह तो आणखीही एका बलव तर कारणासाठी मलतःच सशया पद ठरतो त कारण ह की या कवळ मानवी जातीचा जातीय आनवश िप यानिप या शदध राखण ह अगदी दघरट आह या जाती आज तरी जवळजवळ िनसगरिभ न व पावल या आहत या कीट किम पकषी मानव अशाम य जातीय आनवश िवजातीय सकरापासन शदध ठव यासाठी वतः िनसगरच पहारा दत असतो परत

िनसगरजात जाती या परकरणी सकरास कटटर िवरोध करणारा हा परामािणक पहारकरी जो िनसगर तो वतःच या कवळ पोथी-जात असल या मन यामन यातील जाती या अतःपरात सकराचा परवश हावा हणन उलट एखा या स यासारखा सारखी कार थान करीत असतो िनसगारचा दडक तरी हा आह की -

म य परसव न खगा परसव खग ना जसा कणा पशला की एक जाती पशची ज म न द अ य जाती या िशशला१

मनजी न भद तो तरी असवणरही गभरधारणा पिर त वणार या कवणाही प षी सलगन होऊनी धिरत २

आिण हणनच िनसगर आम या या जाती-भदातील पोथीजात जातीना जात हणन मानीतच नाही कारण जातीची मळ य पि तच सागत की ज मान यत तीच काय ती जात पोथीन यत ती न ह आम या या व य शदर िशपी सोनार क या दधाच लोणी काढणार गवळी तापल या दधाच लोणी काढणार गवळी इ यािद कवळ आडनाव ठिवल या मानीव जातीच त बटीबद अतःपर सरिकषत ठव यासाठी आ ही या भोवती आम या पो याप तकाची चीन या िभतीएवढी जरी परचड तटबदी उभारली तरी तीस न जमानता सकर हा लिगक आकषरणा या प पक िवमानातन मनात यताच या तटबदी या अतःपरात अलगत उतर यावाचन राहत नाही

अधिन ठा समाज यव थसाठी कलल ह आमच मानवी िनयम आ हास उपयकत वाटतात हणनच त

िनसगार या िनयमास साफ उलथन पाड याइतक सदासवरदा परबळ असलच पािहजत अशी िनि चित बाळगणारी िन ठा ही आ मवचना आह ही अधिन ठा समाज यव थपरती जरी एकवळ अपिरहायर असली तरी पर यकष व ति थती या अखडनीय अशा िवरोधी परा यामळ कोण याही वजञािनक (Scientific) चचत तरी ती भरामक हणनच बाजला सारली गली पािहज अमिरका यरोप आिशया अशा स य जगतातील यायालयात पर यही ज सह तराविध ववािहक अिभयोग होतात आिण िनणरय िदल जातात त डो याआड करण कवळ अशकय आह

ससारात सवरतर जो पदोपदी पर यकष अनभव यतो याव न तर असच हणाव लागत की कोण याही वशािवषयी वा कलािवषयी िकवा घरा यािवषयी मग त यहदी असो मि लम असो िखर चन असो वा िहद असो शा तरीय िनि चतीन परितजञवर अस सागण ह कवळ साहसच होणार आह की या कलात ग या सात वा स तर िप यात परकटपण िकवा ग तपण कलसकर वा जातीसकर असा काही झालाच नाही अशा ि थतीत अमकया एका घरावर कधी हजार वषारपवीर बरा मण वा महार वा िशपी वा सतार हणन करमाक पडला या तव या घरात जो जो ज मतो तो बरा मण वा महार वा िशपी वा सतार असलाच पािहज न ह यात त त भटिगरीच महारकीच सईबाजीच वा बाकसबाजीच गण उतरल

पािहजत न ह याहनही पढ जाऊन त तथ िदसत नसल तरी िदसतात हणन मानलच पािहजत अशी बळाबळान वतःची समजत क न घण ही िकती गरसमजतीची गो ट आह आिण या आज या जातीभदाचा ज मजातपणा अशा या आिशकतः तरी िनराधार असणार या समजतीवरच मखयतः आधारलला नाही काय हणन पोथीजात बटीबदीवर उभारल या या मानीव जाती िनसगरजात बटीबदीन िनमारण कल या नसिगरक जाती इतकयाच पर पराशी सवरथव िवलगन राह शकतात की काय याची शा तरीय चचार करतवळी ग त सकरा या अि त वाकडही कानाडोळा क न मळीच चालावयाच नाही

पोथीजात बटीबदी को या उथळ वाचकाचा चटकन गरसमज होऊ नय हणन यथ जाता जाता ह सागन ठिवल पािहज

की या चचत सकर हा श द िववाह श दाचा परितयोगी हणनच काय तो योजलला आह अस नाही यथ िववाह स था चागली की वाईट हा पर नच नाही पर न एवढाच आह की कल आिण जाती यातील पोथीजात बटीबदीन सकर सवर वी टाळता यतो की काय जो सकर िववािहत दाप या या तभगानच होतो तो तर सकर आहच पण िववाहाच त अ यत अभगपण या दाप यान पाळलल असताही कवळ वधवराची जाती मळचीच िभ न होती एव यासाठी तो िववाहही या पर तत या जातीभदाच भाषत सकरच आिण तो जातीसकरही आज या या मानीव ज मजात जाती या शदधतस बाधच आणतो

याचपरमाण को या ताि वक िकवा तािकर क वाचकाचाही गरसमज होऊ नय हणन हही सागन टाकण इ ट आह की यथ नसिगरक हा श दही मन यकत या श दाचा परितयोगी हणन या मयारिदत अथीरच वापरला आह नाहीतर िनसगार या ताि वक िन यापक अथीर ह कितरम आिण ह वाभािवक असा भदच उरत नाही ज कितरम ज मन यकत फार काय तर ज ज घड शकत त त वा तिवक नसिगरकच आह त वतः अनसिगरक अस काही असच शकत नाही

- (कसरी िद १०-३-१९३१)

लखाक ८ वा

जातीसकरा या अि त वाचा साकषीदार हणज वयमव मितच मानीव आिण कवळ पोथीजात जाती पर पर सकरापासन अगदी िनभळ राखण वर दाखिव यापरमाण

दघरट आह ह सामा यतः मा य क नही आमच प कळ िहद लोक पनः असच हणत राहतात की तो िनयम साधारणपण िकतीही खरा असला तरी आम या चातवर यार या परकरणी तरी तो आ ही खोटा पाडला आह बरा मणकषितरयािदक आम या िभ न जाती पर पर सकरापासन अगदी अिल त अशाच आहत कारण या तशा ठव यासाठी आ ही तसाच असाधारण परबध आज शतकानशतक ठवीत आल आहोत याची अशी अकषरशः समजत अस याच त दाखिवतात की या को या शभ परातन महतीर िवराट प षा या िवजिभत मखातन बरा मण जातची जात अक मात टपकन खाली पडन उभी रािहली आिण छा याच वळी झडपाझडपातन लपन बसलल सिनक जस परकट होतात तस या िवराटा या बाह या रोमारोमातन श तरा तर सि जत कषितरय पटापट उ या टाकत झाल या अिदसभवापासन आजपावतो या चार वणारच रकत बीज अगदी िनभळ आिण सकररिहत असच राहत अस यान बरा मणा या मलात बरा मणाच गण उपजतच असल पािहजत कषितरया या मलात कषितरयाच िन शदरा यात शदराच

पण याची अशी खरोखरच समजत असल याचा तो अपसमज िकती का पिनक आह ह सवरसामा य अशा ित मित पराण गरथाच पान पान िसदध क शकल वयिकतक उदाहरणाच भा डच भा ड सोडन िदल तरी नस या दोन चार परातन ढीचा आिण ौत मातर परथाचा कवळ िनदशही आम या या चार जाती सकरापासन क हाही अिल त न ह या ह िसदध कर यास परसा आह कारण या सपरिति ठत आिण शा तरोकत परथा या एकका नावात सह तरशः वयिकतक उदाहरण आपण होऊनच िनिदर ट होतात

आम या चारी वणारत सकर हा अगदी शा तरोकतपण होत आलला आह आिण आम या शकडो जाती तर मळी सकरो प नच आहत

िपतसाव यर अगदी उ ालक ऋषीचा सगम वात याचा काळ की ज हा िववाहस थचा ज मच झाला न हता तो

जरी सोडन िदला तरी पराणकथपरमाण या वतकतन िववाहपरथा पर थािपत कली यानतर या काळी दखील बरा मण ह सवर जाती या ि तरयाशी अगदी शा तरा या अनजञनच लगन करीत इतकच न ह तर ित ही वणार या ि तरया या पोटी झालली याची सतित बरा मणच मानली जाई lsquoितरष वणष जातो िह बरा मणो बरा मणात भवतrsquo आिण ह िभ नवणरजात बरा मण सतान बरा मणा या क याशी अिभ नपण िववाह करी शकडो वष ही िपतसाव यर परथा शा तरशदध रीतीन आप यात चालत आ यामळ आ हा बरा मणात या ित ही वणारच रकत िप यानिप या सचिलत होत आलल आह कषितरयात आिण व यातही हीच िपतसाव यर परथा अस यामळ याचातही सवर वणारच रकत तसच खळत आह बरा मणाची आई शदर

मावशी वाणी आिण चलती कषितरय अस सखया मामभाऊ कषितरय तर सखखा मावसभाऊ शदर बटीबदीच िजथ अशी सकीणर होती ितथ रोटीबदीची तर गो टच बोलावयास नको

मातसाव यर पढ ज हा मातसाव यर परथा चाल झाली आिण आईची जात तीच मलाची जात ठ लागली त हा

दखील lsquoशदरव भायार शदर य सा च वा च िवशः मत त च वा चव राजञ च ता च वा चागरज मनःrsquo हा िम िववाहाचा परबध चाल होताच िपतसाव यारमळ बरा मणात ित ही वणारच रकत सकरिमत झाल तर मातसाव यारत बरा मणाच रकतबीज ित ही वणारत आिण ित हीच प हा पर परात सकरिमत झाल मातसाव यारमळ एकाच बरा मणाचा एक पतर बरा मण तर दसरा कषितरय तर ितसरा व य आिण चवथा शदर अस शक

अशा रीतीन आम या समाजाच चारी वणर नस या लकषणन न हत तर अगदी रकतबीजाच भाऊ भाऊ असत आिण यातच गणकमरपरभावान एका वणारच लोक अ य वणारत वळोवळी घतल जात अस यान जस िव विमतर बरा मण होऊन िकवा सतपतर कणर मधारिभिषकत अगराज कषितरय होऊन या या वणारत लगन क न जात अस यान चारी वणारत पर परा या रकतबीजाचा जीवनौघ सारखा सचिलत झालला अस

अनलोम परितलोम याचपरमाण अनलोम आिण परितलोम परथा क हा अि त वात आ या हा वाद जरी बाजस सारला

तरी या परथामळच चातवर यातील सकरापासन अनक उपजाती उ प न झा या हणनच सतमगधािदकापासन तो शदरप षसबधान बरा मण तरीस झाल या आिण चडाळ हणन मानल या आम या पवार प य बाधवापयरत बरा मणािदक वणारच रकतबीज सकीणर झालल आह आ हा सवर जाती या नसानसातन पर पराच रकत परवाहत आह ही गो ट काही कोणासच नाकरता यण शकय नाही

ित मित पराणोकत अशी अगदी िनभळ सनातनी मदराच या परथावर मारलली आह या िपतसाव यर मातसाव यर अनलोम आिण परितलोम याचा परथाव न दखील ह िनिवरवाद िसदध होऊ शकत की चारी वणारत काय िकवा सकरो प न चारश जातीत काय अगदी िनःसकीणर आनवश असा कठच रािहलला नसन अगदी शा तरोकत िववाहाच आिण सगमाच वारच रकतबीजाचा पर परसकर िप यानिप या होत आला आह आिण हणनच आनविशक गणिवकासा या िनयमा वयच आम यात पर पराच गणावगणही सकीणर झालल आहत

एक पाडवाच कळच पहा उदाहरण हव असल तर पाडवाचच कळ घया त कळ हणज धमरसरकषक आय तस पर यकष समराट

भरताच-कोणी एखाद हीन अमगळ कळ न ह आिण तो काळ हणज lsquoचातवर यर मया स टrsquo हणन घोषणा क न चातवर यारची हमी घतल या पणारवतारी ीक णाचा- कोणचा एखादा lsquo या मसलमानानी सारा घोटाळा कला होrsquo - िकवा lsquo या बदधा या पाखडान ही अनव था माजली होrsquo - हणन रडत दसर या या माथी सवर दोष मारणारा धमरर हासाचा दबळा काळ न ह अशा याकाळीच िवशदध चातवर यारच वाळवटी बधार फोडन आमचा जीवनौघ वाहत होता परतीपान शतनस सािगतल lsquoराजा ही तरी कोण कठली काय जात अस काही एक न िवचारता ित याशी लगन करrsquo या न अजञात जाती या गगशी शतनन लगन कल याचा मलगा भी म अिभषकाहर कषितरय झाला पढ शतनन ितची जातगोत माहीत असनही उघडपण एका को या या मलीशी स यवतीशी िववाह क न ितला पटटािभिषकत राणी कली तरी शतनची जात गली नाही इतकच न ह तर या को या या मलीच मलग िचतरागद आिण िविचतरवीयर दोघही भारतीय बरा मणाच शा तरोकत समरा झाल पढ या को या या मली या मलान िविचतरबीयारन अिबका िन अबािलका या कषितरय राजक याशी लगन लावली परत तो िनपितरक मरण पाव यान या रा यापासन िनयोग पदधतीन सतित उ प न कर यासाठी याची ती सास को याची मलगी दवी स यवती ीमान यासास पराथरना करती झाली

परत यास कोण बरा मण ठ पराशरपतर आिण त बरा मण ठ पराशर कोण lsquo वपाका च पराशरःrsquo एका अ प य वपाकाचा पतर या अ प याचा हा पतर पराशर बरा मण ठ ठरला या बरा मण ठ पराशरास कोळीण कमारी-पासन जो पतर झाला तोच महाजञानी महापती महाभारतकार यास होय

बर झाल को या बरा मण कषितरयापकषा वपाकापासनच बरा मण ठ पराशर मिन उ प न झाला बर झाल को या बरा मण कषितरय व य जञातीतील को या कमािरकशीच पराशरान सबध कला नाही नाही तर कविचत आ हास यासासारखया लोको तर प षास आचवाव लागत पण पराशराहन सवाई पतर जीत िनपजावा अशी ती धीवरक या या महाऋषीस मोिहती झाली हणन बीजकषतराची अशी अलौिकक िनवड झाली की या सबधापासन यासोि छ ट जग सवर अशी साथर गव िकत या या अलौिकक परितभमळ आज आ हास करता यत तो यासासारखा भारकलावतस पतर िनमारण झाला क ण वपायनासारखा ीक णान दखील बरा मण हणन वदावा आिण भारतीय समराटा या मकटान याची चरणधली म तकी

धरावी असा पतर जो सकर परसवतो तो सकरच खरा शा तरोकत िववाह होय यान सतित हीनतर होत तोच खरा सकर-मग तो सवणर िववाह का असना lsquoसकरो नरकायवrsquo अस या सकरास काय त हणता यईल सतित उ चतर परसवतो तो सबध असवणर असला तरी खरा िववाह असा सकर lsquoनरकायrsquo नसन lsquo वगारयrsquo कि पला जातो

या महिषर यासानी वरील कषितरय रा याशी िनयोगाधार सलगन होऊन पाड आिण धतरा टर याना ज म िदला आिण या या शदर दासीपासन िवदरास उ प न कल ह ितघही भावापरमाणच या राजकलात वतरत होत पढ पड या अनजञन या या दोघी ि तरयानी कतीन आिण मादरीन को या अजञात पाच प षाशी सलगन होऊन पाच पाडवाना ज म िदला या कतीदवीलाही पवीर कौमायारतच सतपतर कणर झाला होता या सतपतर कणारस दय धनान कषितरयाचा मखय गण कल हा नसन शौयर हा आह अशी घोषणा करीत गणकमारनसार कषितरय ठरवन अग रा यािभषक कला भीमान तर राकषस जाती या िहिडबशी दखील लगन लावल ीक णानही जाबव तीशी आिण क जशी लगन लािवली होतीच अजरनान नाग क यशी गाधवर िववाह कला पण याचपकी कोणीही जाती यत झाला नाही

पर झाल या एका आयर ठ पाडव कला या गरिथत इितहासाव न या काळची सह तरशः अगरिथत उदाहरण सहजच अनिमत होत अस यान आजकाल आपल िहदरा टर जस बटीबदी रोटीबदी लोटीबदी या िचरबदीन िचणन टाकलल आह तसच याकाळी त मळीच न हत ह कोणासही नाकारता यणार नाही बदधकालात तर जातीस था बोलन चालनच त छ झालली होती अशोकाची आई बरा मणी व यसमराट ी हषारची मलगी कषितरयास िदलली यकष तकषक नागािद राजकलही कषितरयच समजली जाऊ लाग यापासन तर आयर कषितरयाच या याशीही बटी यवहार होत गल

जातीवणारत अगदी शा तरोकत रकतबीज सबध िजथ अस होत होत ितथ जातीजातीतील तरीप षा या लिगक आकषरणान त ग तपण याहन िकतीतरी पटीन होत असल पािहजत आज जातीजातीत बटीबदी इतकी कडकपण पाळ याची इतकी पराका ठा होत असतानाही लिगक आकषरणान जर वणरसकर इतकया मो या परमाणात धडधडीत चाल आह तर यावळी ती बटीबदी शा तरतःच आिण यवहारतःच इतकी सल होती यावळी जातीजातीतील रकतसबध िकती अिधक परमाणावर चाल असल ह िनराळ सागावयास नको

आतापयरत कल या आनवशा या छाननीचा साराश असा आह की आनवश शदध राखला असता गणिवकास िकवा गण ढीकरण होत हा नसिगरक िनयम जरी अशतः खरा असला तरी या या आधारावरच आज या बटीबदीच आिण जातीभदाच समथरन करताना आपण खालील मयारदा यानात धर या पािहजत

(१) गणिवकासाचा आनवश हा एकच घटक नसन तो अनक घटकातील एक घटक आह (२) आनवश शदध ठवला तरीही परकाश अ न पाणी वायमान िपतराची मनःि थती याचवरील

स कार िशकषण सिध साधन अ यादी परकाराची पिरि थती जशी बदलत तस सतानाच बीजभत गण िभ न िभ न परमाणात िवकास वा सकोच पावतात िकवा पालटतात

(३) आनवश शदध राखला तरीही स गणा परमाणच दगरणही वधरन वा ढीकरण पावतात आिण हणन आनवश हा क हा क हा अ यत हािनकारक ठ न सकरच त दोष वा दगरण सतानातन काढन टाक याच कामी समथर िन िहतकारक ठरतो

(४) आनवश शदध राखला तरीही िपतराच स गण काही वळ िवकास पावत जाऊन पढ आपण होऊनच कषीण होत जातात िकवा िवकत होतात अशा वळीही सकर परा याना िहतकारक ठरतो

(५) िनसगरजात जातीत आनवश शदध राखण सकर आह पण कवळ मानीव कवळ पोथीजात जातीत आनवश एकसारखा िनभळ राखण जवळजवळ अशकय आह (६) आिण बरा मणािदक या जातीत आज पर पर बटीबदी अ यत कडक आह या आप या िहद जातीजातीतही शा तरानरोधानच पवीर िप यानिप या अ यो य रकतबीजाचा ओघ अखड वहात अस यान आिण लिगक आकषरणान होणारा ग त सकर सदोिदतच या िकवा या परमाणान परवािहत राहत आला अस यान आिण पढही राहणारच अस यान आता कवळ िववाहापरती बटीबदी िकतीही कसन चाल ठवली तरी बरा मणाचा मलगा उपजतच बरा मणगणसप न वा कषितरयाचा कषितरयगणसप न असलाच पािहज असा समज मलतःच या य ठरतो आह कारण आम या सवर जातीचा आनवश िप यानिप या सकीणर होत आ यान आनवशा या िनयमापरमाणच आिण या िनयमापरत तरी कोण याही जातीस कोणातरी िविश ट गणाच एक व (Monopoly) िमळण असभव आह पर यकष अनभव या ताि वक तकारन अनिमत झाल या िसदधा तास यावहािरक अनभवाचाही पािठबा एकसारखा िमळत आलला आह आईबापा-परमाणच मल िनघत नाहीत हा अनभवही सावरितरक आह ीक णाचा एकही पतर ीक ण िनघाला नाही डोळस यासाचा मलगा अधळा धतरा टर आिण स छील यासाच नात दय धन

दःशासन शदधोदनाचा पतर बदध आिण बदधाचा पतर राहल आप या क यकाच बळान नसत मखावलोकन क इि छणार या ल छास रकत नान घालणार िचतोडच परतापी महाराण आिण याच पोटी आप या क यका कोणी बळान हरण करील हणन आप या पोट या कमारीनाच िवषाच घोट पाजन ठार मारणार नतरच भीमिसगी महाराण िशवाजीचा पतर सभाजी आिण सभाजीचा शाह पिह या बाजीरावाचा पतर राघोबा आिण नात दसरा बाजीराव िकबहना उ या प वीच इितहासात कोणी शककतार हटला की या या चार पाच िप याच आतच कोणीतरी दबळा रा यिवनाशक पतर िनपजावयाचाच असा परकार जवळजवळ एखा या िसदधा तासारखा आढळन यतो कारण क हा क हा एखा या बीजातील अ तिहरत शिकत एखा या प षात परम उ कषर पावन खचरन गली की त बीज एखा या भारतीय यदधात िरकत झाल या भा यापरमाण िन याचच कषीण होऊन जात आिण पढील िपढीत यातील पिहल तज सकरिमत होत नाही

हणन पर यकष गणच पाहण बर आईबापापरमाण सतित होत नाही हा अनक वळा यवहारात यणारा अनभव आनविशक

गणिवकासाचा िनयम खरा असताही का यतो ह या िनयमा या वर कल या छाननीव न आता जातीभदाला अव य िततक तरी िवशद झालल अस यामळ आप या पर तत या जातीभदाची उभारणी जवळजवळ सवर वी या आनवशा या त वावरच कर यात आपली काय चक होत आह आिण ती सधार यास आपण यात काय फरफार कला पािहज ह आपोआपच सिचत होणार आह आपण बटीबदीच आिण हणनच त ज य पर तत या शतशः जातीच समथरन का करतो तर आनवशान त त गण या या जातीत िवकास वा ढीकरण पावतात आिण सकरान त गण गढळ हो याची आपि त यत हणन हणज आपणास चातवर यारत बिदध शिकत परभित िविश ट गणाचा िवकास हवा हणन तर मग वधवरात त गण पर यकषपण आहत की नाहीत ह आपण िवशषतः पािहल पािहज ती वधवर अमक जातीतली आहत वा अमक कलातरी आहत एवढच पाहन चालणार नाही कारण वर िदल या सहा सात कारणामळ आिण आनवश हा गणिवकसनाचा एकमव घटक नस यामळ अमक जात िकवा अमक आईबाप असल की सतानात अमक गण असलच पािहजत अस िनि चतपण कवळ आनवशा या आधारान मळीच तिकर ता यत नाही यातही कवळ पोथीजात कवळ मानीव कवळ का पिनक िविभ नतवर उभारल या आम या या पर तत या जातीिवषयी तर अस मानण ही अगदी आधळी समजत आह एव यासाठी स या कवळ आनवशावरच अवलबन राहणारी बटीबदी तोडन टाकन पर यकष गणावर अवलबन असणारी बटीबदी जर आपण अनस लागलो तर आपला मखय उ श जो स गणिवकास तो अिधक िनि चतान आपण साध शक वधवर अमकया जातीची असली की यात या जातीचा मानीव गण असतोच अस नाही कारण गण ह कवळ आनवशान उतरत नाहीत वाढत नाहीत आिण आपणास मखय काम तर गणाशी आह आनवशाशी नाही त हा या वधवरास तो इ ट वा अपिकषत गण परकट झालला असल - मग तो कवळ आनवशान उतरलला असो वा पिरि थतीन असो- या वधवराच लगन लाव यानच आप या जातीभदा या मळाशी असलला गणिवकासाचा हत सा य हो याचा सभव अिधक मग या वधवराची मानीव जात कोणची का असना लगन ठरिवताना मगळ वा शिन या वधवरास कोण या थानी आह या नस या भानगडीकड आपण िजतक लकष दतो िततक जरी या वधवरात आपण या या सतानात अपकषा करतो तो गण परकटलला आह की नाही ह पाह यात लकष दऊ तरी आनविशक गणिवकास कर यात आपण आज यापकषा प कळ अशी समथर होऊ बीजाला अन पफळ लागलच ह िजतकया िनि चतपण सागता यत याहन शतपट िनि चतपण फळ लाग यावर त अन प बीजाच होत अस सागता यत तसच एक वळ यकतीत गण परकट झाला की याचा आनवश वा जाती अमक असलीच पािहज ह ठरिवण िततक धोकयाच नाही की िजतक ती यिकत अमक िपढीजात जातीची आह एव याव न या यकतीत या जातीचा तो मानीव िकवा पोथीजात गण असलाच पािहज ह सागण धोकयाच आह जर तो गण परकट झाला तर याची आनवश पिरि थित इ यािद कारण ठीक जळली असलीच पािहजत ह पर यकष िसदध होत आिण जर गण परकट झालला नसल तर या नस या आनवशाला

काय चाटायच आह गण परकट नसल तर या परमाणात आनवश ठीक असला तर पिरि थित ठीक नसल याशी काय कतर य सतानात गणिवकास हवा तर तो गण पर यकषपण यात िदसत असल या वधवराच सबध कराव मग तो गण या वधवरास आनवशवळ एकवटलला असो वा पिरि थतीमळ असो आज या आम या िहदसमाजात या याम य कवळ पोथीत तस िलिहल आह या यितिरकत दसर या कोण याही सहज लकषणान िविभ न व िदसन यत नाही अशा बरा मण शदर िशपी सोनार वाणी िलगायत गवळी माळी आिद सह तरशः उपजतच िभ न असणार या जाती मानण ही मळ चकी यात या पर यक जातीिवषयी महादवा या जटपासन अमक जात िनघाली बर मदवा या बबीपासन तमक िनघाली अशा का पिनक भाकड उपप या अकषरशः खर या मानन या उप यापरमाण या या जाती या अगी एकक िविश ट गण उपजतच असतात अस ठाम ठरवन टाकण ही घोड चकी आिण तो गण या जाती या सतानात परकट झाला नसला तरी तो असलच अस समजन या गणान प मानपान सोयीगरसोयी उ चता-नीचता या जातीतील या सतानात उपजत भोगावयास लावण ही पहाड चकी आिण हण हच त आम या ऋषीनी शोधन काढल या आनविशक गण-िवकासाच सनातन रह य

जर एखा या मलीच नाक नकट असल तर ित या पडपणजीच नाक अगदी चाफकळीसारख सदर होत हणन आ ही िहचही सदर हणत नाही तर या आनविशक गणिवकसना या या सनातन रह याची लवलश पवार न करता ित या पर यकष िदसणार या नक या नाकामळ ितला नकटीच हणतो आिण ित या लगनाला सतराश िवघन उपि थत करतो जर एखा या मलाचा डोळा उपजत गलला असला तर या या एखा या पणजाच दो ही डोळ अगदी कमलासारख परफl ल होत हणनच या मलास कमललोचन न मानता आपण काणाच मानतो मग तोच याय चातवर यार या पोथीत न दल या (रिज टर) गणास का लाग नय जर बरा मणवशात एखादा lsquoढrsquo िनघाला तर याला lsquoढचrsquo हटल पािहज आिण शदरात lsquoजञrsquo िनघाला तर याला lsquoजञrsquo च हटल पािहज मग याचा बाप वा आजा वा पणजा lsquoढrsquo असो वा lsquoजञrsquo असो आनवश बरोबर उतरला असल तर तो गण परकट होईलच आिण गण परकट झाला नसल तर आनवश वा पिरि थती या वा इतर कोणा या तरी गणिवकासा या घटकात घोटाळा झालला असलाच पािहज

कोणी हणतात यकतीच गण नहमी मलात उतरतातच अस नाही त ितसर या चौ या िपढीतही परादभरत होतात होय होतात पण क हा क हा आिण मळी होतही नाहीत क हा क हा त ज हा परकट होतील त हा याना मानच मान - पण को या गवयाचा सरल आवाज या या पणतत सनईसारखा गोड होणार आह अशी अगदी हमी जरी दता आली तरी तव यासाठी या या मलाला आिण नातवाला गवई हणन सगीताची मखय काम सागन िन या या आवाजा या भ गयासही सरल सनईसारख वाखाणीत पन च पन च (once more) हणावयाच का काय एक शर प ष िनपजला याला आ ही आमचा सनापित कला याचा पतर याड िनघाला घो याला पाहताच हा आडखळतो पण याच शौयर या या नातवात प हा परकट होईल या आशन या याड मलासही दाभा या या कळातील नामधारी सनापती

सारख िपढीजात सनापित व दऊन घो यावर बाधन एखा या पानपतावर पाठवावयाच की काय ितसर या चौ या िपढीत िपतगण उतरतात पण तकारामाना आज १०२० िप या होऊन ग या पण या वशात एकही तकाराम झाला नाही िकवा आनवशा या गणाची कीव क न पाडरगान या या मलानातवासाठी प हा आजवर एकदाही िवमान धाडल नाही ग या सात िप यात रामदासा या घरात दसरा रामदास नाही न बोनापाटर या घरात बोनापाटर

जगातील इतर रा टरातील अनभव पहा मानीव जातीच गौडबगाल झगा न गण-िवकसना या पर यकष िवजञानाच आधार ज समाज आज

जगात वावरत आहत या यातील बहतकात जञातीची पर यक िपढी एकदरीत पवीरपकषा उच िवशाल सदर सबदध शर आिण परोपकारिनरत अशी िनपजत आह उदाहरणाथर ती अमिरका पहा पर यक िपढीस याच प ष lsquoदीघ र को वष कधो शालपराशमरहाभजःrsquo अशा पौ षीय लकषणानी अिधकािधक सप न होत चालल आहत या या ि तरया सदरतत सजनकषमतत सभगतत आिण अप यसगोपनातही अिधकािधक कषमतर होत आहत आिण आम या इकड पर यक िपढी ही पवीरहन खरटी पवीरहन िकरटी पवीरहन करटी िनपजत आह आम या मत यास अनक कारण आहत जातीभद ह एकच कारण न ह

पण जातीभदामळच काय तो आनविशक गणिवकास खरोखर होत असता तर व ति थित या या अगदी उलट असावयास पािहज होती कारण त अमिरकन या दधख या पोथीजात जातीभदा या वार यासही उभ राहत नाहीत आिण आम या अगात तर याच वार भर यासारख झाल आह कोणी हणल ह असच हायच

अहो ह किलयग ह किलयग माणस खजटणार गाई आटणार शती िनकसणार पाऊस पळणार आम या

ितरकालदशीर ऋषीनी ह आधीच सागन ठवल आह तर यास आ ही अस िवचारतो की या किलयगाची ही याद सवर मन य जातीवर आिण सवर प वीवरच कोसळणार हणन सािगतल आह ना मग अमिरकत या या अगदी उलट ि थित का होत आह या या माणसाची छाती उची परितभा परितिपढी वाढत आह याची एक गाय आम या दहा दहा गाई इतक दध दत आह शती नारळा एवढ बटाट िबयावाचन दराकष आिण खडाखडास प न उरल इतक धा य िनपजवीत आह आिण माणस इ छील त हा आिण इ छील तथ इदर बनन पाऊस पाड याची कला आटोकयात आणीत आह

हा जर ितरकालजञ ऋषीनी त किलयगाच करट भिव य कवळ भारतापरतच वतरिवल असल तर मातर त ितरकालजञ होत खरच कारण या अनक कारणानी आमची ही ददरशा झाली आह यात पर यकषावलबी सजनन शा तरा या िनयमाना लाथाडन अध या अनमानावर उभारल या जातीभदाची लस िप यानिप या अगात टोचन घण ह एक मह वाच कारण आह याचा पिरणाम आम यात शवटी मगयासारखी खरटी

िकडकी सडकी माणस उ प न कर यातच होणार ह या ऋषीसही कळल असाव अस असल तर मातर जी कारण या या डो यासमोर होती याची फळ यानी बरोबर वतरिवली

लखाक ९ वा

उपसहार या लखमालचा पर ततचा लखाक हा शवटचा आह वतरमानपतरीय ककषत िजतकी आणवल िततकी या

िवषयाची सागोपाग चचार मागील लखाकात झा यानतर आता या लखाकात ितचा उपसहार क न आिण या लखमालत या आरभी सािगतल या मळ हतपरमाण ज मजात जातीभदा या उ चाटनाची एक योजना थोडकयात आखन ही लखमाला आ ही आज परी करणार आहोत

आज या जातीभदाच अ यत परमख लकषण ज मजातपणा आिण ज मजातपणाच समथरन क शकणार अ यत परमख त व िन हत हणज आनविशक गणिवकासाचा नसिगरक िनयम या तव आ ही ग या दोन तीन लखाकात या आनवशाच (Heredity) यथा थल सागोपाग िव लषण कल आिण या या खालील मयारदा िदगदिशर या -

(१) आनवश हा गणिवकासाचा एक घटक असतो हणन ज गण आप याला सामाजिहतकारक वाटतात त यात परकट होतील अशा वधवराच िववाह कल असता त गण िवकिसत या ढ हो याचा इतर पिरि थित समान असता सभव अिधक ह खर आह

(२) पण गणिवकासाचा आनवश हा अन य घटक नसतो तर गभरकालातील मातची पिरि थित आिण सतान ज म यानतरची िशकषण स कारािदक पिरि थित ही या सतानात तो बीजातील गण िवकिसत हो यास िकवा न ट हो यास फार मो या परमाणात कारणीभत होत

(३) आनवशान स गणिवकास होतो तसाच दगरणिवकासही होतो या तव जातीय बीजशदधत या जोडीस या दगरणाच उ चाटन कर यास समथर अशा सकराची जोडही क हा क हा िहतावहच ठरत

(४) एक गण िकतीही उ कट असला तरीही पर यक यकतीत वा जातीत याला उपकारक अशा इतर गणाच पाठबळ नसल तर तो गण लळा बनतो नसत डोक िकतीही उ तम असल पण हातपाय समथर नसल तर त डोक पगच या तव उ कट बदधीला शकतीची आिण उ कट शकतीला बदधीची जोड हवीच हणन बिदधपरधान शिकतपरधान इ यािद कलात वा जातीत तिदतर अनकल-गणपरधान कलाचा िकवा जातीचा सकरही क हा क हा िहतावहच ठरतो हणन सवरजातीचा यथापरमाण यशाव यक सिम बटी यवहार चाल राहण ह या या िविश ट गणा याही उ कषारस आिण कायरकषमतस िहतावहच होईल

(५) आम या आज या जाती या नसिगरकतःच िभ न नस यामळ या कवळ मानीव कवळ पोथीजात अस यामळ याचा आनवश याची जातीय बीजशिदध िनभळ राखण दघरट असणारच

(६) यावहािरक अनभवही हच िसदध करतो बरा मणातही परशराम-दरोणाचायर-दवारसापासन तो थट मराठी सामरा यातील पटवधरनापयरत िकवा चाफकर राजग पयरत कषितरयाहनही पराकरमी कोिप ट आिण शर अनक प ष िनमारण झाल उलट कषितरय-व यािदकातही जनक बदधापासन तो तकारामापयरत अनक

स वशील शाितपरधान तप वी िनमारण झाल या यावहािरक अनभवाव नही आम या या मानीव जातीत अमका गण अमकया जातीत असतोच आिण इतरात नसतोच अस गहीत ध न या जातीना या गणावर आिण मानावर ज म जात व व साग याचा अिधकार दणारी जातीभदाची परथा अत य िन अ या य आह

(७) आप या इितहासाकड पािहल तरी आज या जाती रकतबीजान िविभ न आहत हणन आपण समजतो या मलतःच सिम हो या ह प ट िदसत पवीर िनदान चार वणार या चार हजार उपजाती न ह या हणज याच पर यकी अतगरत िववाह होत होत आिण या चारात पर पर बटी यवहारही िनिषदध न हता िपतसाव यर मातसाव यर अनलोम आिण परितलोम या चार मित-परितपािदत परथाची ही चार नावच ह िनिवरवाद िसदध करतात की चारी वणारत रकतबीज पर पर सिम आह हणनच अमक जातीत अमक गण ज मतः असतोच अस आप या अनभवास यत नाही

आनवशा या नसिगरक िनयमा या या सवर मयारदा जािण यग लकषात घतली असता ज मजातपणा राखला िकवा राखलास मानीत गल की या जातीत तो तो गणिवकास झालाच पािहज ह समज यात आपली कवढी चक होत आह ह यानात यईल या तव जातीव न गण न ओळखता गणाव न जात ओळखण अिधक यकत आह अमका कषितरयाचा मलगा हणन तो शर आहच अस न समजता आिण शरपणाची पदक याचा ज मजात अिधकार हणन याचा बारशासच या या छातीवर न लटकवता अमका शर आह अस पर यकष िदसन आ यावर मग यास कषितरय समजन शरपणाच पदक दणच यकत मग तो शरपणा यात बीजशदधीन आलला असो या सकरान आलला असो

याचपरमाण एका या गणाच िवकसन वा ढीकरण कर यासाठीही या यकतीत तो गण परकटपण यकत असल याचा शरीरसबध जळिव याचा अिधक उपयोग हो यासारखा आह गोरा मलगा हवा असल तर वधवराचा रग गोरा आह की नाही ह पाहनच िनवड कली असता मलगा गोरा हो याचा बराच सभव आह पण बरा मण जातीची हणन धडधडीत काळीकटट िदसणारी वधवरही गोरी समजन याच लगन लावण हा काही गोर स तान उ प न कर याचा िबनधोक मागर न ह तीच ि थित इतर गणाची एकवळ पर यकष गणाव न आनवश अनमािनता यईल पण कवळ मानीव आनवशाव न गण िनि चतपण अनमािनता यणार नाही

ज मजात जातीचा उ छद आिण गणजात जातीचा उदधार या आिण यथ अन लिखत अशा इतर कारणाचा िवचार क न जातीभदाच पर तत िवकत व प

टाळणारी एक थल योजना आ ही खाली दत आहो आमची अशी िन ठा आह की या योजनइतक जरी कायर झाल तरी पर तत या जातीभदा या िवषारी िकडीपासन आपणास आपला समाज मकत करता यईल ज मजात जातीचा उ छद आिण गणजात जातीचा उदधार ह सतर कायरपिरणत करण दघरट नाही जातीभदाचा मखय आधार कवळ भावना आह

आज तरी या या माग दसरी कोणचीही शिकत उभी नाही आप या मान यात याच खर जीवन आह आिण याच खर मरण आप या न मान यातआह या तव ती जा यहकारी भावना आपण पर यकान सोडली की याच मरण ओढवलच या तव यास आज या या िवकत जातीभदाची अिन ट याद नको असल यान िनदान खालील योजनपरमाण तरी वतःच आचरण ठवल की पर आह हणज तो ज मजात जातीभद वाटतो याहन िकती तरी सहज उ छिदता यईल या जातीभदाची आपण चचार करीत आहोत तो िहदसमाजातील जातीभद अस यान खालील चचचा सबध िहदशीच काय तो पोचतो ह उघड आह

पर यक मलाची ज मजात जात एकच - िहद (१) पर यकान अमकी िहद जात ज मतः उ च आिण अमकी ज मतः नीच ही भावना मनास

क हाही िशव दत कामा नय उ चनीचता ही यकतीत परकट झाल या पर यकष गणाव न ठरल जर या यकतीचा आनवश उ च असल तर उ च गण तीत परगट होतीलच जर गण परकट नसतील तर या आनवशात वा पिरि थतीत काही तरी दोष असलाच पािहज

(२) पर यक िहद मलाची ज मजात जात अशी एकच - िहद यावाचन दसरी कोणतीही पोटजात मान नय lsquoज मना जायत िहदःrsquo (वा तिवक पाहता मन याची खरी ज मजात जात मन य हीच तवढी पण जोवर मसलमान-िखर चनािदक िवधमीरय लोक या उ च ययास सोडन आपणास ज मजात मसलमान वा िखर चन मानतात आिण िहदस िगळ पाहतात तोवर तरी वसरकषणाथर इतका जा यहकार सापकषतया आपणही धरलाच पािहज पर यक वळी आिण िवशषतः िशरगणतीत िहद हीच एक जात िलहावी इतर सवर धद यवसाय समजाव)

(३) पर यक िहदमातरास वदासदधा सवर िहद धमरगरथ वाच याचा आिण िशक याचा आिण इ छा अस यास आपल स कारही वदोकत कर याचा आिण करिव याचा समान अिधकार असावा परोिहत व ह कोण याही जातीचा ज मजात ठवा नसन जो िहद परोिहत वाची योगयता सपादन करील िकवा ती परीकषा उतरल तो परोिहत होऊ शकल जातीन न ह तर lsquoत मा छीलगण िवजःrsquo

(४) िहदची िरिश ट मह वाची तीथरकषतर दवालय आिण पिवतर ऐितहािसक थल (जसा पचवटीचा राम सतबध राम वर इ यािद) जातीवणर-िनिवरशषपण पवार प यासदधा सवर िहदमातरास समान िनयमानी उघडी असावीत (५) पर यकषावलबी अशा सजननशा तरा या (Eugenics या) टीन योगय असल तर कोणाही िहद वध-वराचा िववाह तो कवळ ज मजात िभ न मानल या जातीजातीत झाला हणनच िनिषदध आिण बिह कायर समजला जाऊ नय (हा िनयम िनषधा मकच काय तो आह हणज बरा मण यकतीन महाराशी िकवा महार यकतीन बरा मणाशी िववाह कलाच पािहज अस न ह तर गण शील परीित

इ यािद टीन पर पर-अनकल असल या या िहद वधवरानी िववाह कला तर कवळ या या जाती िभ न आहत एव याच कारणासाठी तो िववाह िनिषदध मान नय) (६) व यशा तर या ज शदध आिण आरोगयपरद त व याशा तर या योगय अशा कोण याही माणसाबरोबर हणज एका ताटात न ह तर एका पगतीस खा यास हरकत नसावी शजारी जव यान जातची जात िप यानिप या बदलत ही समजत वडगळ आह मासाहार याची मासाहार याशी पगत हो यास हरकत नाही या िदवशी शाकाहार असल या िदवशी सवरच एका पगतीत बस शकतील ज चल आिण पचल त अ न सहभोजनात खा यास हरकत नाही पवीर महाभारतकालापयरत तरी चारही वणारत सहभोजन होतच lsquoशदराः पाककताररः यः (आप तब)rsquo िकवा lsquoदासनािपतगोपालाः कलिमतराधरसीिरणः एत शदरष भो या नाःrsquo अशी शकडो वचन आहतच शाकातही अ यत तामसी गण असणार या शाका आहतच वतः मासाहार करणार याना जर सवर पगत कवळ शाकाहाराचीच असल तर या वळी इतरतर मास न खाणार याबरोबरही या पगतीत बस यास काही एक हरकत नाही (७) पर यक िहद मलास पराथिमक िशकषण यावहािरक आिण धािमरक समानतन िद यावर पढ यात जो गण वा परवि त परकट होईल यापरमाण तो आपला यवसाय करील आज सवारस यवसाय वात य आहच बरा मण पणरी जोड िवकतात चाभार उ तम िशकषक होतात आता सधारावयाच त इतकच की पर यकष यवसाय दसरा असताही मळ या यवसायाची जी एक मानीव रोटीबटीबद जात या या माग हात धवन लागत ितची याद मातर टाळावयाची हणज जात िशपी-धदा सोनार जात बरा मण-धदा दकानदारी हा जो आज बर मघोटाळा झाला आह तो मोडल सवारची जात िहद धदा जो कोणता असल तो बिर टर िन मोटार-हाकया

आता या सवर चचचा मिथताथर थोडकयात चटकन यानात यावा हणन एक दोन उदाहरण दऊन ही लखमाला सपव या गो टी लहान-पणापासन चाग या हणन आपणास साग यात यतात याचा हा या पदपणा चटकन यानात यत नाही हणन या उदाहरणात जनी जात न घता या ज या त वास काही अवारचीन िबनजात यवसायाना लावन दाखिवल असता ती हा या पदता चटकन िदस लागल हणन नवीन अशा बिर टरीच वा मोटर हाक या या यवसायाच उदाहरण घऊ समजा एक मन य बिर टर झाला िकवा दसरा मोटारहाकया झाला आता नस या रोटीबटीबदीन या या वशात तो गण िवकसतो या ज या क पनपरमाण याची लगच यवसायिन ठ अशी एक वततर जात कली पािहज या बिर टरा या मलाला ज मतःच बिर टर मानल पािहज जस बरा मणा या मलास बरा मण मग या बिर टरा या मला नातवात कोणीही बिर टरीचा अ यास न कला तरी याना lsquoबिर टरच झग जागा मान िदल पािहजत या lsquoबिर टरीrsquo बरा मणाची वा lsquoमोटारवालrsquo बरा मणाची लगन इतर lsquoबिर टरीrsquo वा

lsquoमोटारrsquo बरा मणाशीच लावली पािहजत न ह यानी जवणखाण दखील या या lsquoमोटारrsquo जातीशीच कल पािहज मग पढ या या वशात कोणी दकानदारी वा कारकनी कली तरी याची रोटीबद बटीबद जात lsquoबिर टरrsquo वा मोटारrsquo बरा मण हीच

डॉकटर या मलानातवाची ज मजात डॉकटर मरणास न मन याची नाडी पाह यात पिहला ज मजात अिधकार या जाती या डॉकटरचा मग यास डॉकटरी िव यचा ओनामा का माहीत नसना आज ज नवीन यवसाय परचारात यत आहत या या जर रोटीबद बटीबद ज मजाती पाड या तर अगदी lsquoवचना परवि तवरचनाि नवि तःrsquo हणन गजरणार वणार मसधवाल पिडत दखील यास हा या पद पाखड हणन हणतील मग आज या लोका या ज या िशपी सोनार ताबट सतार लोहार इ यािद ज मजात जाती आहत आिण ज यवसाय मातर हव त करतात याची ती अनव थाही तसच एक हा या पद पाखड न ह काय पण आ ही हणतो या न या यव थत जर कोणी बिर टरीची परीकषा उतरला तर तो बिर टर ठरल या वगार या सघात-बार मम य-तो सभासद होईल आनविशक गणिवकासान जर या या मलात तो गण उतरल आिण तोही बिर टर झाला तरच या सघात तोही जाईल पण जर तो एखादा झाडवाला झाला तर याचा पणजा बिर टर वा लढव या कषितरय हणन बिर टर वा कषितरय मानला जाणार नाही िकवा यवसाय अमका हणन इतर यवसायवा याशी याचा रोटीबटी यवहार कवळ मानीव जातीिभ नतमळ बद पड याचही कारण उरणार नाही या पर यकष गणिन ठ वगीरकरणामळ आज या ज मजात वगीरकरणान कलला सबगोलकार मोडतो अस होत नाही पण आ चयर ह की यानी आज या पोथीजात जातीचा सबगोलकार कला आह तच तो सबगोलकार मोडणारास सबगोलकार करणार हणन हण यास धजतात यावरही कोणास अशी भीित वाटलीच की हा पोथीजात जातीभद सोडला तर समाजाची भयकर अवनित तर होणार नाहीना यानी मनात इतकाच िववक करावा की ही पोथीजात जातीभदाची याद प वीवरील इतर कोण याही धरधर रा टरात ढ नाही जपान रिशया इराण तकर थान इगलड अमिरका जमरनी या सवारच या जातीभदावाचन काही अडल आह का याच धद त ज मजात नाहीत हणन िकवा याच जञान बळ सघटना या यात ज मजात जातीभद नाही हणन रोडावल आहत का उलट त आज या सवर गणात आम यापकषा हजारो पटीनी ठ उ नत सप न परबळ आहत आिण समाजो नतीचा सनातन मतर हणन या जातीवडास कवटाळन बसल या आ हासच चारीम या चीत क न आम या छातीवर चढलल आह त हा या एका सक शरनी (Prima facie) गमकान दखील समाजा या अभरतीचा जातीभद हा एवढाच बीजमतर न ह ह प ट होऊ शकत अवनती या मतरापकी मातर तो एक बीजमतर असावा अशी साधार शका यऊ शकत कारण आज या जञात रा टरात आ हीच तवढ सग या या खाली आिण सग या या पदतली कबलल जात आहोत शवटी लोकिहताथर अपिरहायर हणन वाढलली ही लखमाला िलिह याच ह कटकतर य करताना या कसरीकारानी आमची बाज माड यास िनःपकषपातीपणान थल िदल याच आभार मानन आिण या

लखाची शकय तर एक िनराळी पि तका लवकरच परिसदध कर याचा मानस आह इतक वाचकास कळवन ही लखमाला परी करतो

- (कसरी िद ५-५-१९३१)

जा य छदक िनबध भाग २

१ पोथीजात जातीभदो छदक सामािजक कराितघोषणा तोडन टाका या सात वदशी ब या

त मा न गोऽ ववत कि च जाितभदोऽि त दिहनाम कायरभदिनिम तन सकतः कितरमः कतः १

न या ज या मता या अनक लोकाकडन वारवार अस िवचार यात यत की अहो या तम या

ज मजात जातीभदो छदक आदोलनाच घटक तरी कोणच कायर करायच तरी काय काय या जाती मोडायला जाती मोडण हणज तरी नककी काय मोडण िन काय ठवण सतर काय कायरकरम काय

अशा अगदी योगय सहज िन अपिरहायर शकाच वा आकषपाच समाधानाथर या लखात आ ही आज आप या िहदरा टरास िछ निविछ न क न टाक यास कारणीभत झाल या आिण होणार या या आज या पोथीजात जातीभदास उ छिद या तव आपण िहदनी ज आदोलन कल पािहज जी एक सामािजक कराित घडवन आणली पािहज ितची मखय सतर िन कायरकरम याची कवळ परखा lsquoिनभीरड याrsquo वाचक वदासाठी दत आहो

(अ) आज आप या िहदत जो ज मजात हणन हणिवला जातो तो जाती भद िन वळ पोथीजात आह मदरासी बरा मणापकषा महारा टरीय चाभार गोर असतात महारात चोखाम यासारख सत िन डॉ आबडकरासारख िव वान िनपजतात तर उ तर िहद थानातील शकडो बरा मण िपढीजात शतकीचा धदा करता करता िनरकषरच िनरकषर राहतात बरा मण िश याची सोनाराची कात याच बट िवक याची दकान चालिवतात तर िशपी -सोनार -वा यात आयसीएस एम ए पदवीधर होतात जाट लोकास रजपत अजनही इतक हीनजाती मानतात की जाटान कषितरयाचा घो यावर बस याचा हकक िछनावा यास जातीबिह कायर पाप समजन हाणमार होत पण याच जाटाची शकडा प नासवर भरती होऊन जो शीख

समाज बनला तो आज कषितरयातील ितखट कषितरय हणन गाजत आह पठाणासारखयाची रग रजपतानी कधीही िजरिवली नाही अशी िजरवन का मीर -काबलपयरत रा य तो चालवन रािहला आह जाटच न हत तर पजाबातील अनक खाल या शदरवणीरय जातीतनही हजारो लोक शीख समाजात िशरल आिण िसग - lsquoिसहrsquo झाल िनदान त वतः तरी जातपात नाही तरीही आम या lsquoछापाrsquo या कषितरयाहन याच बळ तज िन पराकरम कमी नाही काय थ lsquoशदरrsquo पण बगा यातील िववकानद अरिवद सार पाल घोष बोस काय थ बदधीत िव यत बगाली बरा मणा या रसभर पढच पानपतचा सनानी भाऊ बरा मण lsquoयितशदर वशrsquo तकाराम परम सत या सवर परितपदी या अखिडत परा याव न ह िसदध होत आह की पवीर पाच हजार वषारच आधी काय होत िन न हत त असो वा नसो आज या जाती िविभ न हणन मान या जातात यात वणर वा गण वा कमर या या कसोटीत सघशः असा कोणचाही ठाम lsquoज मजातrsquo भद आढळत नाही या जाती lsquoज मजातrsquo नसन आज िन वळ lsquoपोथीजातrsquo काय या झाल या आहत कोणतीही ज मजात खरीखरी अशी िविश ट उ चता अगी नसताही पोथीन lsquoउ चजातrsquo हणन एक जनाट पाटी ठोकल या घरात ज मला हणन हा बरा मण हा कषितरय ही व ति थित यथाथरपण यकतिव या तव आ ही lsquoपोथीजातrsquo हा श द बनिवला आजचा जातीभद हा ज मजात हणिवला जात असला तरी तो ज मजात नसन आह िन वळ पोथीजात िन वळ मानीव खोटा (आ) या तव कोणतीही जात वा यिकत कवळ अमकया पोथीजात गटात गणली वा ज मली एव याचसाठी उ च वा नीच मानली जाऊ नय याची याची योगयता या या या या परकट गणाव नच काय ती ठरिवली जावी आिण या वभावाचा गणिवकास हो याची िन कर याची सिध सवारस समतन िदली जावी गणिवकासाचा आनवश (Heredity) हा एकच घटक नसन पिरि थित (Environments) हाही एक मह वाचा घटक आह अमकयाचा पडपणजा बिदधमान िन शदर होता हणनच कवळ याचा पडपणत पर यकषपण मखर वा याड असताही तो बिदधमान वा शर असलाच पािहज अस गहीत ध न यास पतपरधान वा सरसनापित नमीत राहणार रा टर धळीस िमळालच पािहज मोटारीत बसायच तर या मोटारहाकयास मोटारीच परमाणपतर िमळाल आह का हच िवचारल पािहज या या पणजाला मोटार हाकता यत होती हणनच कवळ आनवशान तो मोटारहाकया असलाच पािहज अस गहीत ध न िन या मन यास मोटार हाक याची कला वतः पर यकषपण यत नसताही याला मोटारीवर हाक यास बसवन तीत परवासास िनघण हा जसा आ मघातक मखरपणा आह तसाच अमकया पोथीजात जातीत ज मला हणनच अमक उ च नीच मानण आिण याला याला त त ज मजात िविश टािधकार दण हाही रा टरघातक मखरपणा आह परकट गणाव न आनवश अनमानला जावा कवळ मानीव आनवशाव नच गण गहीत धरला जाऊ नय (इ) मन यकत पिरवतरनीय िन परसगी पर परिवरोधी गरथात काय सािगतल आह याव नच काय ती कोणतीही सधारणा योगय की अयोगय ह ठरवीत न बसता lsquoती िविश ट सधारणा या िविश ट

पिरि थतीत रा टरधारणास िहतकर आह की नाहीrsquo ह पर यकष परमाणच काय त िवचारात घतल जाव आिण पिरि थित बदलल तस िनबरधही (कायदही) बधडक बदलीत जाव (उ) या ज या धमरगरथातील काही िकवा सार िनबरध वा िवचार आज या पिरि थतीत जरी या य वाटल तरी दखील माग या या या पिरि थतीत रा टरधारणाच उपयकत कायर कर यास यापकी िक यक आचार िन िवचार कारणीभत झाल अस यामळ ती रा टरीय गरथसपि त आ ही ऐितहािसक कतजञतन िन सािभमान मम वान आदरणीय िन सरकषणीयच मानली पािहज इतकच न ह तर जगातील या काळ या रा टराशी तलना कली असता आम या रा टरान सप तीच साम यारच िन स कतीच अ य च िशखर ज गाठल या आम या रा टरीय पराकरमाच िन यशाच ह ित मितपराणितहास परभित परचड स कत वाङम एखा या िहमालयासारख मितरमत मारकच अस यान यास या टीन आ ही प य िन पिवतरही मािनल पािहज (ए) एतदथर आप या ित मित परभित मागील सवर शा तराचा अगाध अनभव िन िविवध परयोग याच ता पयर जमस ध न परत या या ब या पायात ठोकन न घता या पोथीजात जातीभदास तोड यासाठी आज या पिरि थती या िवजञाना या कसोटीस उतरतील या समाजसधारणा आपण त काळ घडवन आण या पािहजत अमकया सधारणस lsquoशा तराधारrsquo आह का हा पर न द यम आप या िहद रा टरा या सघटनास िन अ यदयास अमकी सधारणा आज या पिरि थतीत अव य आह ना - हा पर न मखय मग यास शा तराधार असो वा नसो मागील भतकालचा रा टरीय अनभव यानी घता िन शकयतो भिव यकाला या िकषितजाची छाननी करता आज या पिरि थतीत िवजञाना या कसोटीस उतरतील या या समाजसधारणा आपण ता काळ घडवन आण या पािहजत याअथीर या पोथीजात जातीभदान आप या िहदरा टराची हािनच हािन होत आह या अथीर या पोथीजात जातीभदान मिदरातन मागारतन घरातन -दारातन नोकर यातन गरामस थातन नगरस थातन िविधसिमतीतन (कौि सलातन अस लीतन) िहदजातीची शकल शकल उडवन आपसात कलहच कलह माजवन अिहद आकरमणास त ड द याची सघिटत शिकत िहदरा टरात उ प न होणच दघरट क न सोडल आह आिण याअथीर या कजल या पोथीजात जातीभदापासन ज कोणत तथाकिथत लाभ आजही होत आहतस वाटत त एरवी होणार या अमयारिदत रा टरीय परगती या मानान अगदी त छ आहत याअथीर हा पोथीजात जातीभद आमलागर उ छिदण हच आज या आप या खर या िहदरा टरा या उदधाराच एक अपिरहायर साधन होऊन बसललआह सारा यरोप सारी अमिरका या पोथीजात जातीभदा या यादीपासन मकत असताही िकवा मकत आह हणनच एकसारखी समथर वततर सबल अशी भरभराट पावत आह आिण आ ही यास कवटाळन बसलो असताही िकबहना कवटाळन बसलो आहोत हणनच एकसारख िवघिटत परततर दबरल होत चालला आहोत याव नही रा टरीय बलसवधरनास िन अ यदयास या यादीची अपिरहायर आव यकता नसन उलट आडकाठीच यत ह उघड आह या तव मागच शा तराधार असोत वा नसोत आजची आव यकता हणनच हा पोथीजात जातीभद अिजबात उ चिटलाच पािहज सात वदशी शखला

तो उ चािट या तव आपणास सात ब या तोड या पािहजत आप या रा टरा या पायात या बा य िवदशी आप ती या ब या आहत या तोड याच साम यर या आप या पायात आपणच हौशीन धमर हणन ठोकन घतल या lsquo वदशीrsquo ब या तोड यान अिधकच सचरणार आह यातही या सात वदशी ब या तोडण ह सवर वी आप या वतः याच हाती आह lsquoतटrsquo हटल की या तटणार या आहत या पायात आहत त वर आपणास चालता चढता ठोकरीमागन ठोकरी खा यास िवपकषाला लावता यत पण आपण या तोडन टाक िनघालो तर या बळच आप या पायास डाबन टाक याच साम यर मातर िवपकषात नाही अ प यता आ ही ठवीत आहोत त वर आम या िहदरा टरात प य िन अ प य ह भद िवकोपास नऊन जातवार परितिनिध व दऊन पर पर कलह पटवन रा टरशकतीची छकल िवपकषीय उडिवणारच पण जर आ ही ज बोट क यास िवटाळ न मानता लावतो तच आप या वतः या बीजा या धमार या रा टरा या सहोदरास या अ प याना लावन या अ यत सो या यकतीन ती अ प यताच काढन टाकली िन पशरबदीची बडी तोडन टाकली तर त तीन चार कोटी धमरबध आपणापासन कोणचा िवपकषीय िवलगव शकतील प य अ प य हा एक िवघटक िवभाग तरी चटकीसारखा बोट लागताच नामशष होऊ लागल तीच गो ट इतर िवघटक यादीची होय जातीभद मोड यासाठी दसर काही करावयास नको या सात ब या तोड या पािहजत पण या ब या आप या आपणच आप या पायात ठोकन घत आलो - को या िवदशीय शकतीन या ठोकल या नाहीत तस असत तर या तोडण कठीण गल असत पण या आपणच कवळ हौशीन पायात वागवीत आहोत हणन तर यास lsquo वदशीrsquo ब या हणावयाच ती हौस आपण सोडली की या तट याच यान यान आपाप यापरता तरी lsquoमी खालील सात व या मा या रा टरा या पायातन तोडन टाकीनrsquo इतका िनधारर कला आिण या िनधाररापरमाण आपाप या यवहारात या सात ब या जमान या नाहीत की झाल पोथीजात जातीभद एक मनाचा रोग आह मनान तो मानला नाही की झटकन बरा होतो या सात वदशी ब या तोडताच या पोथीजात जातीभदा या यादीपासन भतबाधपासन ह िहदरा टर मकत होऊ शकत या सात ब या अशा - (१) वदोकतबदी - ही पिहली बडी तोडली पािहज सवर िहदमातरास वदािदक य ययावत धमरगरथावर समान हकक असला पािहज वदाच अ ययन वा वदोकत स कार यास इ छा होईल यास करता आल पािहजत ल छ लोक जर वद वाचतात तर वतः या कषितरयािदक धमरबधनासदधा वदोकताचा अिधकार नाही अस हणणारी भटबाजी यापढ चालता कामा नय तशीच कषितरयािदक lsquo प याचीrsquo lsquoअ प याrsquoवर चाललली दडबाजी बद झाली पािहज उलट वदािद गरथ मन यमातराला उघड क न आधरवधरव विदक अ ययन चाल कर यात lsquoविदकrsquo धमारचा धािमरक टीन दखील खरा िवजय आह (२) यवसायबदी - ही दसरी बडी तोडली पािहज या यकतीस जो यवसाय कर याची धमक िन इ छा असल यास तो करता आला पािहज अमकया पोथीजात जातीत ज मला हणन यान अमका धदा कलाच पािहज नाही तर त जातीबिह कायर पाप होय अशी सकती चालता कामा नय चढाओढीची भीित नसली की ज मानच पटकावल जाणार राखीव धद िन काय त त वगर योगय दकषतन पार पाडीनास

होतात जस भट पजारी भगी राज परभित यापढ परोिहतही पोरोिह यास योगय ती िव या िन परीकषा पारगतल तर वाटल या जातीचा असला तरी चालला पािहज जो भट -कामाची परीकषा उतरल तो भट जो भगी -कामाची उतरल तो भगी समाजोपयोगी सार धद िनद ष आहत आज यवसायबदी तटललीच आह कवळ भट िन भगी ह मातर मखय व जातीबदध धद आहत तीही बदी तटली पािहज यवसाय ह जाती या मानीव योगयतवर न ठवता या या यकती या परकट गणावर सोपिवल हणज योगय मन य योगय कामी लागन रा टरकाय अिधक दकषतन पार पाड याचा अिधक सभव असतो डॉ आबडकर महार हणन जर याना महाराच ढोर ओढ याचच काम करण भाग पाडल असत तर आपल रा टर एका उ क ट िनबरध -पिडताला िन रा यकारणधरधराला आचवल असत उलटपकषी या भटाची वा मरा यािदक प याची योगयता ढोर ओढ याचीच याला परोिहत वा सिनक नमण हणज या कायारची धळधाण उडिवण होत रा टरीय शकतीचा िमत यय िन कषमता वाढिव याच उ क ट साधन हणज या या या या परकट गणान प याच याचकड त काम सोपिवण हच होय आज या चाभाराचा मलगा गणो कषारन उ या मखय परधान होऊ शकल जसा टिलन रिशयाचा झाला उलट आज या मखय परधानाचा मलगा उ या चाम याचा मोठा कारखाना चालव शकल - चाभार होईल (३) पशरबदी - ही ितसरी बडी तोडन ज मजात अ प यतच समळ उ चाटन झाल पािहज िवटाळ कवळ याच पशारचा मानला जावा की यायोग आरोगयास हािन पोचत सोवळ त की ज व यका या पर यकष िन परयोगिसदध परा यान आरोगयासाठी अव य आह नसत अमकया पोथीत अमक िशव नय अमकयाचा िवटाळ मानावा अस सािगतल आह हणनच काय त वजञािनक परावा यास समथीरत नसताही िवटाळ िवटाळ हणन परितपदी ओरडणार या धािमरक कोलाहलास जमान नय अ प य जातीची अ प यता ही तर िन वळ मानीव पोथीजात माणसकीचा कलक ती तर त काळ न ट झाली पािहज या एका सधारणसरशी कोिटकोिट िहदबाधव आप या रा टरात एकजीव होऊन सामावल जातील आप या गोटात इतक एकिन ठ सिनक वाढन िहदरा टरा या चढाईत िन लढाईत झज लागतील (४) िसधबदी - ही चौथी बडी तोडन परदशगमनाची अटक साफ काढन टाकावी परदशगमन जातीबिह कायर पाप ठरिव याची अवदसा या िदवशी वा काली आ हास आठवली याच काली आमच िहदरा टर मिकसकोपासन िमसरपयरत पसरल या आप या जागितक िहदसामरा यास आचवल परदशीय यापार ठार बडाला नािवक बळ बडाल परदशीय शतर या मळावरच त िसध ओलाडन इकड वार या कर याइतक बलव तर हो या या आधीच ितकड जाऊन कर हाड घालण अशकय झाल परदशीय िव याच सजीवनीहरण दघरट झाल आजही ज लकषाविध िहद लोक दशोदशी वसाहत क न आहत या याशी सबध अभग न ठवला तर िहद स कित िन िहद धमर याची बळकट बधन तटन तही आपणास अतरतील िन अिहद या पोटात गडप होऊन िवपकषाच बळ वाढिवतील हजारो धम पदशक िहदसघटक िहद यापारी योदध िव याथीर याच ताड या ताड परदशात आल गल बसल पािहजत (५) शिदधबदी - ही पाचवी बडी तोडन पवीर परधमारत गल या िकवा ज मतःच परधमीर असल या अिहदना िहदधमारत घता आल पािहज इतकच न ह तर यास िहदरा टरात ममतन िन समानतन स यवहायर क न

आ मसात क न सोडल पािहज मसलमान -िखर चनात िहद तरीप ष बाटन जाताच जसा पा यासारखा िमसळन जातो तस आपण शदधीकताना समाजात आ मसात क न सोड तर एका दहा वीस वषारच आत एक कोटी अिहद लोक तरी शदध होऊन िहदधमारत यऊ शकतील ही गो ट वसई राजपताना आसाम का हदश बगाल परभित िठकाणी शिदधकायर करणार या थोर थोर कायरक यारनी वारवार सािगतलली आह मिदरबदी रोटीबदी बटीबदी या अडसरा -मळच या परधमारत अडकल या िहद या मनात असताही अिहद या गोटातन फटन एवढ मोठ सखयाबळ आप या िशिबरात यऊ शकत नाही (६) रोटीबदी - यासाठीच रोटीबदीची सहावी बडीही त काळ तोडली पािहज िकबहना ही एक बडी तोडली खा यान जातच जात धमरच बडतो ही अ यत खळचट रा टरघातक िन मळमळी भावना सोडन िदली हणज बाकी या वरील सवर ब या एकदमच तट या जातात कारण या रोटीबदी या पायीच को याविध िहद लोकाना द काळात िमशनर या या हातानी खा ल हणन घरावर गोमासाचा तकडा फकला हणन मसलमानानी बळच दगयात शकडो लोका या त डात अ न क बल हणन जो तो िहद बाटल बाटल हणन बिह कारता झाला - वशपरपरा िहद वास त कोिट कोिट लोक मकल शिदधबदी िसधबदी ही या रोटीबदीचीच राकषसी अप य होत अशी ही रोटीबदीची याद सहभोजन या टो यासरशी हाणन पाडलीच पािहज खाणिपण हा व यशा तराचा पर न व यक टीन ज आरोगय दत त त व यक टीन भो या न अशा कोण याही मन याबरोबर खा यास िन िप यास हरकत नाही यान जात जात नाही धमर बडत नाही जात ही रकतबीजात असत भाता या पात यात न ह धमारच थान दय पोट न ह ज चल िन पचल त जगात कोणचही कठही िन कोणाबरोबरही खशाल खा मसलमानाबरोबर िहद जव यान िहदचाच मसलमान का हावा मसलमानाचा िहद का होऊ नय सार या जगान िहदच अ न खाऊन टाकल त lsquoबाटलrsquo नाहीत िहद होत नाहीत हणन आता यापढ तरी याच याय िहदनो आपल अ न वाचवा आता पराकरम िजकन जगाच अ नही खा िन िहदच िहदही रहा तर आता जगाल (७) बटीबदी - िहदरा टराची शकल शकल पाड यास कारण झालली ही सातवी वदशी बडी आह ही बटीबदीही तोडन टाकली पािहज हणज पर यक बरा मण -मरा या या वधन वा वरान महार माग वराशी वा वधशीच लगन कल पािहज िकवा महार माग वधन वा वरान भगी वराशी वा वधशीच लगन कल पािहज असा याचा िवपयर त अथर न ह तर गण शील परीित याही अन प असल तर िन सजन या उ नततर सततीस बाध यत नसल तर वाटल या िहदजाती या वरवधशी िववाहबदध हो यास ज मजात जातीची अशी कोणतीही आडकाठी नसावी असा िववाह बिह कायर न मानता िहदसमाजात त दाप य पणरपण स यवहायर समजल जाव पण अिहदशी िववाह करण तर मातर पर तत पिरि थतीत या अिहद यकतीस िहद क न घत यानतरच काय तो िववाह हावा ही मयारदा मातर िहदरा टराच िहताथर आज अपिरहायर आह जोवर मसलमान मसलमानच राह इि छतात िखर ती िखर ती पारशी पारशी य य तोवर िहदनही िहदच राहण भाग आह उिचत आह इ ट आह या िदवशी त िवधमीरय गट आपली आकिचत कपण तोडन एकाच मानवधमारत वा मानवरा टरात समरस हो यास समानतन िसदध होतील या

िदवशी िहदरा टरही याच मानव धमार या वजाखाली मन यमातराशी समरस होईल िकबहना असा lsquoमानवrsquo धमर हीच िहदधमारची परमसीमा िन पिरपणरता मानलली आह वरील सात lsquo वदशीrsquo ब या - हणज आपणच या आप या पायात हौशीन ठोकन घत या आिण या तोडण ह आजही आप याच हाती आह या तव या तोड या की या पोथीजात जातीभदाचा िवषारी दात तवढा तरी उपटन काढला गलाच हणन समजा परकट गण अगी नसता कवळ जातवार ज मावारीच काय त िविश ट अिधकार वा िविश ट हािन कोणा याही वा यास आली नाही हणज झाल मग ही जातीची नाव उपनावापरमाणच वा गोतरापरमाण आपाप या घरक यातन आणखी काही काल चालत रािहली तरी राहोत या पोथीजात जातीभदा या पराणघातक िवळखयाना तोडन फोडन एकदा का आप या िहदरा टरा या सघिटत साम यारच हातपाय मोकळ झाल हणज या बा य आप तीन या िवदशी ब यानी आज आपणास चीत कल आह डाबन टाकल आह या सकटाशीही उलट खाऊन प हा एकदा टककर द यात आपल रा टर आज आह याहन शतपटीन अिधक शकत झा यावाचन राहणार नाही ह नककी - (िनभीरड)

२ अ प यतचा पतळा जाळला र नािगरीतील ज मजात अ प यतचा म यिदन

प याच कमरवीर अ णाराव िशद याच भाषण

पवीर परिसदध झा यापरमाण िदनाक २५ -२ -३३ या िशवरातरीचा िदवस हा र नािगरी या

सघटनािभमानी िहदसमाजान मो या धमधडाकयान साजरा कला िद २१ ला स याकाळ या बोटीन प याच कमरवीर िवठठल रामजी िशद मबईच परिसदध िहद पढारी डॉ सावरकर ी प पाला ी राजभोज परभित दीडश दोनश पाहण मडळी बदरावर उतरताच ीमत कीरशटजीनी यास हार घातल आिण लगच या या वागताची मोठी िमरवणक िनघन यास पिततपावनात आण यात आल ितथ चाभार पढारी ी राजभोजास दा पाह यानी थट गाभार यात जाऊन दवदशरन क यावर सभा झाली वात यवीर ब सावरकरानी िवठठल रामजी िशद परभित पढार याच र नािगरी िहदसभच वतीन वागत करणार भाषण क यानतर डॉ सावरकर ह पढार याची र नािगरीकरास ओळख क न दताना हणाल lsquoिहदसघटन ह पर यक िहदच धािमरकच न ह तर रा टरीय कतर यही आह आिण या टीन िहद या रकषणाथर ी प पाला यानी मबईत कलली कामिगरी सवर िहदवीरास साजशीच होतीrsquo कमरवीर अ णाराव िशद हणाल की lsquoअ प यता िनवारणाथर र नािगरीन कलली उ कट कामिगरी पर यकष पाह यास आपण आलो असन अ प यत या पढ जाऊन ज मजात जातीभदाचाच उ छद कर यासाठी आपण इतकया िनध या छातीन झटत असलल पाहन मला आ चयर वाटत ही िवलकषण मनःकराित र नािगरी सारखया पराणिपरयत या िनशत गग असल या नगरात झाली तरी कशी यातील िक ली मला या आदोलना या धरधर वीरापासन ब सावरकरापासन घयावयाची आहrsquo

महािशवरातरीच िदवशी सकाळी ी िवठठलराव िशद राजभोज परभित मडळी समाजाची मनःि थती पर यकष बारकाईन पहा यासाठी महारवा यात चाभारवा यात आिण इतरतर जाऊन चचार क न आली दपारी दोन वाजता अ प यता म यिदनािनिम त पिततपावनात सभा झाली एक भशान भरलला काळाकटट भला थोरला पतळा म य ठव यात आला होता हाच तो अ प यता िढ -राकषिसणीचा पतळा (effigy) याला त ण िहदसभा जाळन भ म कर यास तरवारली होती सार पढारी यताच वात यवीर सावरकरानी त णाना सबोधन भाषण कल की lsquoहा पतळा जाळ याच आधी त ही अ प यतस तम या अतःकरणातनच न ह तर आचरणातनही खरोखरीच न ट कलली मी गली दोन वष पहात आह हणनच मी त हाला हा पतळा जाळ यास समित दत आह अ प यता हणज िहद लोकात प याहन एक अिधक ज मजात lsquoन िशव याचाrsquo परबध जो काही जाती या बोकाडी लादला गला आह ती िढ या अथीर सन १९३० म य महार चाभार भगी परभित lsquoन िशवल जाणार याrsquo िहदबधना त ही र नािगरी या

सावरजिनक न ह तर शकडा ९० घरातनही सरिमसळपण इतर प यापरमाण परवश दऊन ज मजात अ प यतस म घातली होतीत याच वषीर र नािगरी या ज मजात अ प यत या उ छदक चळवळीच पातर ज मजात जातीभदा याच उ छदक आदोलनात झाल अ प यात िन प यात जो िवटाळ आडवा

होतो तो तोडन अ प याच lsquoपवार प यrsquo १९३० त त ही कलत आता या ज मजात जातीभदा या िवषारी वकषाची अ प यता कवळ एक शाखा होती या जातीभदा या मळावरच सामािजक करातीची कर हाड त ही तम यापरती तरी घालीत आहा िनदान र नािगरी या त ण िहदत तरी शकडा ९० वर त ण सहभोजनात पर यकष भाग घणार आहत महार भगी बधबरोबर नसती िशवािशवच काय पण पर यही खाणिपणही करणार त वतःच न ह तर आचरणात रोटीबदी तोडन दाखिवणार आहत ही गो ट मी पारखन घतली आह जीमळ मालवीयजी कळकराच पाणी पीत नाहीत ती प यातील ज मजात अ प यताही - हा पोथीजात जातीभदच ज त ही र नािगरीच त ण िहदमडळ पर यही मोडीत आहात या त हास अ प यतचा हा पतळा जाळन या द ट ढीचा र नािगरीपरता तरी म यिदन पाळ याचा पणर अिधकार आह त ही आधी क न मग सवर दशास सागत आहात की lsquoर नािगरीन हा एक रा टरीय पर न तरी आप यापरता सोडिवला आह र नािगरी नगरी अशी - या अ प यत या पापापासन मकत झाली आहrsquo ही उ घोषणा या पत यास लागणारी आग सार या दशभर कळवो या आगीत हा पतळा न ह तर तम या अतःकरणातील सात हजार वषारचा तो द ट स कार दखील जळन खाक होवोrsquo अशा आशयाच ब सावरकर याच उ ीपक भाषण होताच एक भगी एक बरा मण अशा दोघा मलाकडन या पत या या दो ही पायाना आग लाव यात आली िकती अथरपणर िविध होता तो अ प यता ही lsquoउ चानीचrsquo न ह तर lsquoनीचानीहीrsquo चालिवली ितच अि त व दोघाचाही दोष - ितचा उ छद दोघानीही सहकायर क न कलात तरच होईलrsquo

ज मजात अ प यता राकषिसणीचा पतळा पटत असता बड ताश ढोल वाजत होत भोवती वढा घातल या बरा मणापासन भगयापयरत हजारो िहद नागिरकातन lsquoिहद धमर की जयrsquoच िननाद झडत होत तो दखावा कधी न िवसरता यणारा होता

नतर मोठी थोरली िमरवणक िनघाली पालखीत दवा या पादका भगी पढार यान आिण बरा मण मडळीनी एकतर उचलन ठव या िमरवणकीत क डिलनी - कपाणािकत भगवा िहद वज घऊन चाल याचा मान एका कणखर भगी बधस द यात आला होता अगरभागी महाराचा िहद बड िन एक भल मोठ िचतर गाडीवर बाधलल िमरवत होत याच नाव lsquoअ प यता हननrsquo यात एका बाजस एक तरी एका परचड नािगणीन पायापासन कठापयरत वढन िव हल कलली िदसत होती ती हणज lsquoसात वषारपवीरची र नािगरीrsquo अ प यता नािगणीन गरासलली आिण शजारीच ती तरीचा याच नािगणीच वढ तोडन फोडन भा यान ितची फणा ठचीत आह अशी होती - ही lsquoआजची र नािगरीrsquo

िमरवणक िक यावर यताच बरा मणापासन भगयापयरत सरिमसळ पाच हजार समदाय दाटल या या भाग वरा या पटागणात अिखल िहदची सभा भरली परथमतः भगी मलीनी प य िहद समाजास

दवालय उघडी कर यािवषयी या पराथरनच एक पद हटल याच त धपद lsquoमला दवाच दशरन घऊ या डोळ भ न दवास मला पाह या मला दवाच दशरन घऊ या rsquo ह या मली क णपणर गोड यान हणत असता याच अतःकरण दरवल नाही असा मन य िवरळा नतर एका महार कमारान गीता याय स कत वाणीत हणन दाखिवला यानतर या प षान लकषाविध पय खचरन िन पिततपावनाच अिखल िहद मिदर बाधन र नािगरी या िहद सघटणास अकषरशः lsquoआकाराrsquoस आणल आिण आपल भाग वर मिदरही पवार प य िहद बधना उघड क न lsquoज का रजल गाजलrsquo यासी आपल हटल या साधशील ीमत भागोजीशट कीराना र नािगरी या परौढ िन परमखतम नागिरकापासन तो िव या यारपयरत दीड

हजारावर लोकानी स या कलल अिभनदनपतर अ यकष कमरवीर ी अ णाराव िशद याच ह त समपर यात आल ीमत कीरशटजीनी lsquoआपण ज कल त दवाच कायर हणनच कल मा या हातन िहदजातीची सवा जी काय घडत ती आपण गोड क न घयावी आिण या झाल या सधारणा िचकाटीन साभाळा या ता याराव र नािगरीतन गल तरी माग पाऊल पडन दऊ नयrsquo अस सािगतल समारोपा या भाषणात अ यकष ी अ णाराव िशद हणाल lsquoर नािगरीतील सामािजक मतपिरवतरनाची बारीक रीतीन जी पाहणी कली तीव न मी िनःशकपण अस सागतो की यथ घडत आलली सामािजक कराित खरोखर अपवर आह सामािजक सधारणच कायर मी ज मभर करीत आलो त िकती कठीण िकती िकचकट मी दखील मधन मधन िन साह हाव अस चगट अस ह कायर अवघया सात वषारत र नािगरीसारखया अगदी र व -टिलफोनच त ड न पािहल या सोव या या बालिक यात त ही हजारो लोक ज मजात अ प यतच उ चाटन क न आज ज मजात जातीभदाचच उ चाटन कर यास सजला आहात आिण भगी परभित धमरबधबरोबर बखटक सहासन सहपजन सहभोजन सार सामािजक यवहार परकटपण करीत असताना मी पहात आह याचा मला इतका आनद झाला होता की ह िदवस पाह यास मी जगलो ह ठीक झाल अस मला वाटत मी कणाचा भाट होऊ इ छीत नाही पण या वात यवीरान आप या अजञातवासा या अवघया सात वषारत ही अपवर सामािजक कराित घडवन आणली या ब सावरकराचा िकती गौरव क अस मला झाल आह कालपासन त ही हजारो नागिरक िवशषतः ही त ण िपढी याचवर जो िनःसीम िव वास ठवीत आहा तो मी पहात आह पण या त हा सार या त णाम य खरा त ण जर कोण मला िदसत असल तर तो िनघ या छातीचा वीर सावरकरच होय मला अस हट यावाचन राहवत नाही की बर झाल हा अजञातवास आला नाही तर ही सामािजक सवा कर यास ही वारी उरली असती की नाही हीच शका आह सावरकरबधिवषयी आ हास परथमपासनच फार आदर वाट हणन याना भट यासाठीच मखय वक न इथ आलो आिण यानी चालिवलली ही सामािजक करातीची यश वी चळवळ पाहन इतका परस न झालो आह की दवान माझ उरलल आय य यासच याव कारण माझ अपर रािहलल हत परवील तर हा वीरच परवील अस मला वाटत आह सरकारन यास या सामािजक कायारपरत तरी मोकळ सोडाव अशी खटपट सवर प या प या या िन सधारका या वतीन करवावी अस ी राजभोजाच िन माझ ठरलच आहrsquo शवटी वात यवीरानी एका उ फतर भाषणात सािगतल की lsquoमळीच काही होत न हत या मानान ज झाल त ठीकच झाल पण ज हावयाच आह या मानान ह काहीच नाही ही

नसती साधन आहत महार अगदी बरा मण कल पण बरा मणच जगाचा महार झालला आह िहद हाच श द जगात lsquoकलीrsquo या अथीर वापरला जात आह - याच काय ीरामचदरा या िकवा ीक णा या काळात जगात जो मान जो गौरव जी सा कितक शिकत आप या भारतभमीची होती ती सा कितक शिकत आिण उ चतम थान जगात प हा परा त क न घत यावाचन िहदसघटना या आदोलनान ह श क न थकता कामा नय ज लशमातर कायर झाल तही र नािगरी या सबदध आिण स परव त िहदसमाजाच आह मा या सनातनीय आिण सधारक दोघाही धमरबधनी िहदरा टरा या गौरवाथर आपाप या कषदर वणारहकाराचा बळी द यास या वा या परमाणात त परता दाखिवली िनदान कोठचाही हलकट हटटाचा िवरोध कला नाही हणन ह कायर झाल या तव या या परा तीचा अ यारहन अिधक वाटा मी मा या न या िन ज या पकषा या धमरबधस -अिखल िहद समाजास दत आह नाही तर मी एकटा काय क शकतोrsquo ब सावरकराच भाषण सपताच lsquoत ही आ ही सकल िहद बध बधrsquo ह एकता गीत सवर सभन एक वरान हट यावर पवार प यासदधा सारा समाज मिदरात दवदशरनाथर िशरला िजकडन ितकडन lsquoिहद धमर की जयrsquo lsquoसावरकर बध की जयrsquoच जयघोष झड लागल समाजा या उ साहास नसती भरती आली

टोलजग सहभोजन दसर िदवशी िदनाक २३ला पिततपावनात टोलजग सहभोजन झाल सकाळी ११ वाजपासन तो दपारी

४ वाजतो पगतीमागन पगती चाल या हो या महार भगी मराठ बरा मण चाभार भडारी झाडन सार या जातीच आिण वकील िव याथीर अिधकारी यापारी शतकरी वगर सवर वगारच लहान थोर एक हजारावर नागिरक सहभोजनात सरिमसळ जवन गल पर यक पगतीच आरभी आपण रोटीबदीची बडी का तोडीत आहो ह प टपण सागन ब सावरकर परकट सक प सोडीत की lsquoज मजातजा य छदनाथरम अिखल िहदसहभोजनम किर यrsquo

स याकाळी मबईच यायामाचायर ी रडकर िन हिर चदर लरकर या या मडळीची अचाट शकतीची काम दाखिव यात आली रातरौ ी गोधडबवाच िश य चदरभानबवा याच कीतरन झाल या वळी मन वी दाटी झाली होती महो सवाचा सवर यय एक या ीमान भागीजी शट कीर यानीच कला

- (स यशोधक र नािगरी िद ५ -३ -१९३३)

३ मा या सनातनी नािशककर िहद बधना माझ अनावत पतर मा या सवर िहद बधनो आिण िवशषतः मा या नािशककर धमरबधनो माझी त हास अ यत नमर

पण अ यत आगरहाची िवनती आह की अगदी शकय िततक विरत अगदी आजच आप या पवार प य िहद बधना पचवटी या ीराममिदराच दऊळ इतर प य िहदबधपरमाणच उघड कराव

या िवषयाची सागोपाग चचार मी आता इथ करीत बसत नाही ती चचार यथ छ झाली आह यिकतवादा या िकवा शा तराधारा या बळावर मी ह पतर िलहीत नाही तर कवळ िहद िहता या आिण परमा या बळावर मी ह पतर िलहीत आह

दसर या एखा या दवळािवषयी या वादात मी ह पतर कविचत िलिहल नसत अिखल िहद दवालय नवी िनमारण क न तस पर न काही अशी सटतील पण पचवटीचा राम सीतागफा िकवा सतबध परभित थान याच एक पिवतर ऐितहािसक मह व आह त इतर कोण याही दवळाला यण अशकय आह या तवच या पिवतर ऐितहािसक थानावर सवर िहदचा सारखाच िविश ट वारसा आह रायगड ही िशवरायाची राजधानी ितथ ती अवलोकन क इि छणार या महारा टरीयास जर आपण हण लागलो की lsquoतला नवा िक ला बाधन दतो त ितथच रायगड अशी क पना कर आिण समाधान मानrsquo तर त हा या पद होईल कारण त थानमाहा म अपरितम आह तसच िजथ राम वनवासी रािहल िजथ सीता वनवासी िनवस िजथ कौरव पाडव लढल गीता उपदिशली ती ती ऐितहािसक दव थान तीथ कषतर ही अपरितमच - याच विश य या या कोण याही परितिलपीस (Copy स) यण शकय नाही तशीच सदोिदत राहणार त हा आप या तीथरमहा यािदक गरथानी यास ज अन य प यपरद व िदल आह यामळच ही थान अिखल िहदना आपण मकत वार कली पािहजत यास दसरी तोडच नाही

या तव काय होईल त होवो आपण होऊन आ ही ती थान आिण या परसगापरत त ीराममिदर आप या पवार प य िहद बधना मोकळ करावच

मी मळचा नािशकचा हणन मला नािशक -िवषयी ज अ लड मम व आज म वाटत आल आह आिण मजिवषयी नािशकनही आजवर अनकदा ज आपलकीच िवशष परम आिण आदर यकतिवला आह या परमाचा आिण मम वाचा विशला लावन आिण मी आबा य िहद जाती तव आिण िहद थाना तव जी अ प व प सवा करीत आलो क ट सोशीत आलो आिण आज तीस वष ती सवा करताना आपणा िहदच िहतािहत कशात आह याच ज अनभवज य जञान मला झाल आह या सवची या क टाची आिण या अनभवाची हमी दऊन मी आपणास ही िवनती करीत आह ह आ वासन दत आह की पचवटीच ीराममिदर पवार प य िहद बधना इतर िहदपरमाणच अपरितबधपण उघडकरताच आप या िहद जातीची

शकती परभाव आिण जीवन अनक पटीनी अिधकच परबल होईल -लशमातरही दबरळ तरी होणार नाहीच नाही

पवार प याची मिदरपरवशाची मागणी अ यत ध यर या य आिण त या स यागरहा या िनकरावर आल आहत तो स यागरह आप या िप यान -िप या या दरागरहाचाच कवळ अपिरहायर पडसाद आह सात स तर िप या यानी वाट पािहली आणखी वाट ती यानी िकती पाहावयाची आता आपणच ती वाट याना मोकळी क न दण एवढच बाकी उरल आह

या तव पवार प य िहदबध मिदराशी यताच त ही याच उ कठ परमान वागत करा आिण पिततपावन रामचदरासमोर एकतर जाऊन आपण सवर प या प य पितत दो ही कर जोडन झा या ग याची कषमायाचना करा की पहा तर खर जातीय परमाची कवढी लाट िहद थानभर उसळत ती अिखल िहद या कठातन िनघाल या lsquoिहदधमरकी जयrsquo या अपवर गजरनन त राममिदर कधी दमदमल न हत तस दमदमत त आिण या गजरनसरस अिहद शतरच मानभावी जाळ तटन या या द ट आशाची त ड कशी काळी िठककर पडतात ती

पर यकष राकषस कळातील िवभीषणािदकाना या यात भिवत उदय होताच अयो यचा आपला राजवाडा मकत वार करणारा ीराम या याच जाती या धमार या आिण रा टरा या या परपरागत भकतास या पवार प य िहद बधस आप या दवालयाची वारही मकत कर याची स बिदध आ ही प य िहदना दवो ही मनोभाव क णा भाकणारा

आपला जञाितबध िन धमरबध िव दा सावरकर

र नािगरी िद १३ -३ -१९३१

मदरास परातातील काही अ प य जाती जातीभदाच आजच ितर काराहर व प िकती भयकर आह आिण यायोग आप या िहद रा टराची

कशी छकल छकल उडली आहत ह िवशिद या या कायीर नस या ताि वक वा सामा य िववचनान मनावर जो पिरणाम होतो यापकषा शतपटीन अिधक पिरणाम या या फट िववरणान होतो का मीरपासन राम वरपयरत िकती िभ निभ न जात या या उपजाती प हा या उपजाती या पोटजाती या जाती -उपजाती -पोटजातीतील पर यक जात इतरापासन बटीबद रोटीबद लोटीबद झालली lsquoजातीभदrsquo हणताच बहतकास या या या lsquoबहशाखा यनता चrsquo अशा िवषारी िव ताराची काही एक क पना यत नाही आिण यामळ जातीभदान आप या िहद रा टराची िकती अपिरिमत िवघटना कली आह िकती तकडतकड पाडल आहत आिण याच पिरणाम िकती भयावह होत आहत याची पसट अशी सदधा क पना यत नाही lsquoजातीभदrsquo हणताच बहतका या टीपढ नसत चातवर यर एवढाच अथर उभा राहतो आिण त हणतात lsquo यात हो काय बिदधशाली वगर शिकतशाली वगर धिनक िन िमक ब स चारच वगर आिण तो िकती सोिय कर मिवभाग पर यक रा टर या चार िवभागात िवभकत नसत का rsquo पण परथमतः पर यक रा टरात या चार िवभागाना रोटीबदी -बटीबदी या दलरघय तटाना म य उभा न ज मजातपण पथक कलल नसत कामापरत त वगळ पण स याकाळी प हा घरी यताच एकतर राहणार एकतर जवणार एका कटबात िमसळन एकजाती होणार कटबीय असतात मिवभाग सवरतर असल पण मिवभागान ितकड जातीिवभाग पडन रा टराची चार बटीरोटीलोटीबदी छकल उडालली नाहीत

पण lsquoजातीभदrsquo हणताच - lsquoचातवर यरrsquo चारच काय ती छकल - हा अथर जो बहतका या मनात यतो तोच िकती चकीचा आह ही गो ट जातीभद या सामा य नावाच फटकळ िववरण नसत पिरगणन करताच प ट होत चातवर यर हणज चार वणर आिण जातीभद हणज कमीत कमी चार हजार जाती lsquoबरा मणजातrsquo या सामा य नावान नस या बरा मण या जाती या ताि वक चचन ती एकच जात असा बोध वरवर होत राहतो पण ितच फटकळ वणरन क लागताच नसती कोणकोण बरा मण ती नाव साग लागताच बरा मणा याच पाचश पोटजाती बटीबद रोटीबद कशा आहत याचा एक िनराळाच स कार मनावर झटपट होतो तीच गो ट कषितरय या एक श दाची व य या श दाची शदर या श दाची हणज जातीभद या सामा य श दान वा या या ताि वक चचन जो एकपणाचा वा फार फार तर चारपणाचा पसट बोध होतो तो या जातीभदाच फटकळ िववरण क लागताच नाहीसा होऊन चार जाती या चारश मोठमो या जाती या या उपजाती -पोटजाती चार हजार होऊन पडतात

तीच गो ट lsquoअप यrsquo या श दाची अ प य वगर असा सामा य उ लख कला हणज मनाची कशी फसगत होत पहा तो जसा काही एक गट आह प य नावा या दसर या एका गटान काय तो याचा

अ प यतचा भयकर छळ चालिवला आह इतकाच अथर भासमान होतो पण अ प य कोण कोण या एका श दा या गोटात िकती जाती उपजाती -पोटजाती भरल या आहत आिण एक अ प यही दसर या अ प यास कसा अ प यच लखतो या पापाचा अिधकारी lsquo प यrsquo तवढा नसन अ प यही कसा असतो ह या अ प य जाती या िववरणान फटकळ वणरनान जस यानी यत तस या श दा या नस या सामा य उ चारान वा ताि वक चचन यत नाही

जातीभद वा अ प यता परभित सामा य श दा या उ चारासरशी जो अथर वा अनथर मन या या मनाला साधारणतः परतीत होतो याहन या या फटकळ वणरनान वा पिरगणनान िकती उ कटपण मनावर ठसतो त एका दसर या उदाहरणान दाखव lsquoजातीभदान िहद रा टराची छकल कलीrsquo ह सामा य िन ताि वक िवधान वाचताच कोणा याही मनावर िहद रा टरा या जातीभदान उडा या या छकलाचा आिण यायोग झाल या भयकर हानीचा जो पसट ठसा पडतो तो पहा आिण ती छकल िकती याच नसत महारा टरापरत ओझरत िववरण नसती जातीची नाव उ चारताच जो यथात य ठसा उमटतो िन या हानीची िबनबोलता िकती भयकर क पना यत ती पहा महारा टरातील जाती -दश थ िच पावन कर हाड गोवधरन सामवदी पळस सार वत शणवी कडाळकर भडारी मराठ दवजञ कासार िलगायत सगम वरी वाणी नामदव िशपी भावसार िशपी कोकण थ व य दश य व य पाताण परभ साळी माळी को टी ताबट सोनार धनगर िजनगर आिण पर यकी प हा पोटजाती एका lsquoमराठाrsquo जात या एकरी श दाच िववरण कल तर शभर पोटजाती अ प य जात या एकरी श दाच िववरण करताच एकरी पव फोडताच अ याच अ या िनरा या बाहर पडा या तशाच जातीच जाती बाहर पडतात महार चाभार माग वडार या यात प हा पोटजाती कोकण थ महार दश थ महार कोकण चाभार इतर चाभार वर हाडातदखील प हा पोटजाती असन या एकमकात lsquoउ च जातीrsquo आिण lsquoनीच जातीrsquo हणन पथक पथक या अ प यातील एक जात दसरीस अ प य मानणारी या सार या जाती बहधा एकमकापासन बटीबदीन िन रोटीबदीन ज मा या िप यानिप या कधीही एकजात हो याचा सभव नसल या

जातीभदान आप या िहद रा टरा या पाडल या या अनक तक यापकी कोणतही दोन तकड एकात साधण अधमर - पण या पडल या जाती या शतशः तक यापकी पर यक िपढीत प हा पोटतकड पाड यास पणर वात य - तो धमर परभजातीत एका या हातन गधाच कचोळ पडल त जाती बिह कायर पाप ठरल या पडल या कचो याचा पकष उचलला त िनराळ पडल - lsquoकचोळ परभrsquo हणन नवीन जात झाली अशा जाती या नस या नाविनशी फटकळ वणरनास ऐकताच या जातीभदराकषसा या िहडीस व पाचा जो बोध होतो तो या याच नस या lsquoजातीभदrsquo अशा एकरी सामा य उ लखान कधीही होत नाही

ही झाली नस या महारा टराची गो ट पण िहद रा टराची या जातीभदान कशी ददरशा उडिवली आह याची क पना करायची तर िहद थानातील जातीचाही नामो चार कला पािहज साधारणतः महारा टरीय वाचकास याची क पना नसत जातीभदा या िव दध पाचश प ठ सामा य िन ताि वक चचचा गरथ

िलहनही जो धकका महारा टर वाचकास बसणार नाही तो यास सार या िहद थानातील िहदम य नस या मोठमो या अशा िकती जाती आहत याची नसती नामावळी ऐकन बसल नसत बरा मण पहा - काि मरी बरा मण पजाबी कनोजी मारवाडी गजराथी बगाली तलग तामीळ ओिरसा आसाम मलबारी कानडी अस अनक पराितक भद यात प हा शव - व णव कलीन - अकलीन शाकाहारी मासाहारी बा मण यात प हा अडी न खाणार िन खाणार बरा मण बोकड खाणार पण क बडी न खाणार मास खाणार पण बोकड न खाणार बरा मण या या िभ न जाती - रोटीबदी बटीबदी कषितरयाची तर गो टच नको तीच व याची गत जातीभद हणतात चातवर यर - चार तकड तवढ समजणाराची कवढी भयकर चक होत ती पहा चातवर यर हणज बरा मण एक गट एकच तकडा पण या बरा मण श दाची फोड क जाताच पाचश मोठमो या मखय जाती परात िततकया जाती पथ िततकया जाती भाषा िततकया जाती धद िततकया जाती - रोटीबदी -बटीबदी याच नाव आजचा जातीभद कसल घऊन बसला आहात चातवर यर त कधीच मल ज आह त चत कोिटव यर

या जातीभदराकषसान आप या िहद रा टरा या िवराट शरीराच ह शकडो तकड कस उडिवल आहत त नस या ताि वक चचपकषा त तकड एकक मोजन फटकळपण दाखिव यानच खरी क पना य यास सलभ जात हणन मधनमधन महारा टरास अपिरिचत अशा अ य परातातील जातीची नाव िन थोडी मािहती दण िजतक मनोवधक िततकच दयिवदारकही होईल जातीभदाचा यावा तसा ितटकारा यऊ लागल या तव तशी मािहती द याचा य न होण अव य आह या िदशन आज थोडी मािहती दत आहो यातही मी मदरास या अ प य जातीचीच परथमतः िनवड यात हत हा की जातीभदाची जशी िशसारी यावी तशीच यात या यातही जी अ यत अ या य िन आ मघातक अ प यता ितचही घातक प िन ित या योग होणारी िहद रा टराची जी भयकर हािन ितची जर ओकारीच यावी प यानाच न ह तर अ प यानाही पटाव की अ प यत या पापाच तही वाटकरीच आहत याना इतर प य जस क यासारख हडहड करतात तसच तही वतः प य बनन या या खाल या जातीना िशवत नाहीत क यासारख हडहड कर यास सोडीत नाहीत दसर या या नावान खड फोडताना या अ प यानी वतः या नावही खड फोडाव दोषी सार -सार िमळन तो दोष दरवावा हच उिचत जी जी िशवी अ प य प याना दतात ती ती या अ प याना वतःलाही िदली जात ह यानीही िवस नय

मदरासमधील काही अ प य जाती च म (पिलया) ही अ प य जाती मलबारात राहत उ तर मलबारात राहतात याना पिलया

हणतात आिण दिकषण मलबारात वसतात यास च मा हणज एका च मा जाती या थानपर व दोन मखय जाती झा या पण एव यानच सपत नाही या दोन उपजातीपकी च मा जातीत २९ पोटजाती कनकका च मा प ला च मा एलारन रोलन बडान परभित पड या आहत आिण पिलयात १२ पोटजाती आहत यापकी च माअरया ह वतःस पिलया जातीहन उ च समजतात त सार च मा लोक बरा मण -कषितरयाकडन अ प य मानल जातात शदरही याना िशवत नाहीत ती अ प यता इतकी कडक आह की

परपरपरमाण िनयम हटला की च मा अ प यान बरा मणापासन ९० फट अतरावर आिण नायर परभित अबरा मणापासन ६४ फट अतरावर उभ रािहल पािहज या अतरा या आत वाटन दखील यान बरा मणशदरािदकाजवळ यता कामा नय नाही तर िवटाळ होतो आप या इकड सावली तवढी पड दऊ नय इतकी िढली झालली अ प यता हणज या मदरासी अ प यत या मानान एक वरदानच हणावयाच जर कोणी च मा अ प याजवळ या अतरा या आत बोलला तर या बरा मणशदरास नान क न परायि चत घयाव लागत काही थली याना बाजारात दखील परवश नाही मग तलावाची िन गावची गो ट दर

बरा मण शदर परभित प याकडन या च माचा चाललला हा अपमान िन पीडा ऐकन याची दिलत हणन िजतकी दया करावी िततकी थोडीच आह मग वतः इतक नीच िन दिलत झालल ह च मा अ प यसदधा या पला पिरया नबादी आिण उ लदन जाती या लोकाना अ प य मानतात याची दया िकती करावी कषितरय परभित lsquo प यrsquo जस च माना पीडतात िन याना िशवणही पाप समजतात तसच वरील पिरया पलादी परभित जातीना तच च म पीडतात िन याना िशवणही पाप मानतात वरच जी पीडा िन नीचता या यावर लादतात याच पीडचा िन नीचतचा बोजा ह च म खाल यावर लादन वतः या वर याकडन होणार या अपमानाची भरपाई खाल याचा अपमान क न भ न काढतात यामळ बरा मणकषितरयानाच तवढ परपीडक हण यास यास त ड नसत कारण याच शासना या आधार त अ प य वतःस उ च समजन या या खाल या जातीच बरा मण कषितरय बनतात यास िशवणही पाप मानतात अ प यत या कररतसाठी जी जी िशवी अ प य प यास दतो ती ती अशी परत या याही डोकयावर यऊन आदळत कारण पर यक अ प य जात दसर या को यातरी खाल या जातीस अ प य मानीत असत अगदी सग या या खालची जात कोणची त सापडन काढ याच काम तर शषाची टाळच शोधन काढणार एखाद पाताळयतर काय त क जाण

ह च म लोक उ चवणीरया या शतीच सार काम करतात या वामी या पदरी ह अस राहतात याच त वशपरपरा कषक होऊन पडतात दसर या या शतावर वाटल त हा नोकरी करण याना दघरट त शतीत बाधलल असतात या च माच लगन हावयाच तर याला दहा पय आप या वामीस दऊन अनजञा िमळवावी लागत ह च म आप या तरीस िवकही शकतात सन १८४१ पयरत तर मलगा साडतीन पयाना िन मलगी तीन पयापयरत या यात िवकली जाई

ह च म लोक अगदी पराचीन काळी मलबारम य लहानमोठी रा य करीत असावत असा इितहासजञाचा अिभपराय आह चरनादर ही अशाच एका राजाची राजधानी होती पढ त पराभत होऊन ज याशी याच हाडवर जपल िन याचा पिरणाम याची अ प यता ही असावी या या पला च मा परभित काही पोटजाती गोमास खातात याना अ प य च मा या इतर जातीही अ प य मानतात च श दाचा अथर शत असाच आह याच आजच मखय धदही शतीचच याव न पवीर हच या भमीच धनी असाव पढ भमीच वािम व दसर याकड जाऊन ह कवळ भदास (Serfs) होऊन बसल असाव असा एक तकर आह

च मा िन पिलया िहदधमीरय दवीदवपजक परकटटी कमरकटटी चयन परभित या या िविश ट दवतापवरज याचीही पजा त करतात ककर आिण मकर सकरा तीस त ओनम (ॐ ) िन िव णभगवानाच चरणी परसाद वाहतात या या िववाहिवधीत वदधावर तादळाचा मारा करतात आिण lsquoमगलमrsquo नावाचा स कार झाला की लगन लागत च मची तरी या याहन याना तही अ प य समजतात या पिरया परभित जातीशी सबध ठवताना आढळली की जातीबिह कत होत -आिण अथारतच इसाई िन इ लाम या या पजात अचानक सापडत सन १९२१ या िशरगणतीपरमाण याची सखया - च मा अडीच लकष िन पिलया पावणतीन लकष होती ह च म लोक आपली परत गाडतात

होिलया - ह मलबार या वर दिकषण कानडात मखय व राहतात होला श दाचा अथर भिम यापासन याच होिलया ह जातीवाचक नाव पडल च मा या श दाचा अथर जसा भिमधर तसाच या होलीयाचाही इतकच न ह तर च माची पराचीन रा य मलबारम य होती तशीच होिलयाची दिकषण कानडात होती अथारत याची भिम िवजयी लोका या हाती गली त हा ह कवळ भिमदास होऊन बसल हही आपली परत गाडतात हही अ प य हही उ चवणीरय भ वामी या कषीच काम करतात कविचत पोटधद हणन कपड िवणतात मासमारी करतात याच मखय दवत िशव िन गरामदवता एक आ चयरकारक चाल या यात आह ती अशी की होिलयाचा पशर वा परवश बरा मणव तीत झाला तर जस बरा मण अपिवतर होऊन परायि चत घतो तसच जर बरा मण चकन होिलयाव तीत िशरला तर होिलया लोकही आपली व ती बाटली अस समजन ती शदध कर याचा एक स कार करतात या या एकदर रीितभाित अगलट इितहास याव न ह कानडातील होिलया मलबारातील च मा याच जातीच असन पराचीन काळी याच पवरज एकच असाव अस अनमानण भाग पडत याची सखया सन १९२१ या िशरगणतीपरमाण पाउणसात लकष होती

प ला - ही अ प यातील ितसरी मोठी जात तजोर ितरचनाप ली सलम िन कोइमतर िज यातन वसलली आह प ला श दाचा अथर खोलभिम याचा धदाही खोलगट भमीत तादळािदक शती करण याव न कानडातील होिलया िन मलबारातील च मापरमाण हही पवीर या भमीच धनी िन नतर याच िवजत भ वामी झा यावर याच भदास झालल असाव अस तिकर ल जात प या या गावात ह राह शकत नाहीत गावाबाहर याची वाडी झोप याची असत तीस प लाचरी हणतात याची जातीस था िचवट िन आ चयर वाट यासारखी सघिटत आह पर यक गावी तीनचार जण lsquoमिखयाrsquo असतात त पच या यात एक अ यकष तो lsquoना तम पनrsquo एक lsquoअडमिप लचीrsquo चपराशासारखा पचायती या वळी सवारस जमिवणारा आज या भाषत lsquoपरतोदrsquo (Whip) या या जातीचच हावी धोबी वततर असतात जातीिनयम मोडील यास जाती यत करतात िन याच काम ह हावी धोबी कोणी करीत नाहीत ह लोक िशव िन गरामदवता भजतात सन १९२१त याची िशरगणती नऊ लकषाजवळ होती

पािरया माल आिण मािदगा - या मदरासकडील अ प या या उरल या दोन मो या जाती पािरयात काही नगारा वाजिवतात पण बहताश लोक च मा होिलमा िन प ला या वरील जातीपरमाणच

शतकी क न शता या ध याची बाधलली नोकरी िप यानिप या करतात माल िन मािदगा ह तलग परातात िन पािरया ह तामील परातात बसतात या या आपसात रोटीबदी बटीबदी परभित जातब या आहतच ह सागण नकोच ह काली िशव िव ण आिण गरामदवता पजतात ग या िशरगणतीत पािरयाची सखया चोवीस लकष माल चौदा लकष मािदगा सात लकष अशी होती

दिकषण कानडातील होिलया मलबारातील च मा तजोरकडील प ला तामील परातातील पािरया िन तलग भागातील माल -मािदगा या पाच जाती हणज lsquoपचमrsquo जात या पाच मोठमो या अ प य जातीची एकदर सखया साठ लकषावर जात यरोपातील तीनचार पोतरगीज ड माकर ि व झलरड रा टराइतक ह सखयाबळ अधीर इटली इतक ह आप या िहद रा टराच सखयाबळ आज आप यापाशी असन नसन सारख झाल आह या अ प यत या महारोगा या खाईत आ हीच आपण होऊन याना िपचत ठवीत आहोत मतपराय क न ठवीत आहोत त अ प य आहत इतकच न ह तामील परातातील चोवीस लकष पािरयापकी बहतक जाती मदरासीय सनात याम य अ प यच न ह तर अ य समज या जातात या या पशारनच न ह सावलीनच न ह तर नस या द न िदस यान िवटाळ होतो नान कराव लागत याचा श द कानावर पडताच जवण िवटाळत मागारन जर कविचत दरवर पािरया उ चवणीरयासमोर यत असला तर तो पािरया च कन आपल त ड पदरान झाकन घईल कारण तो अ य कवळ अ प यच न ह तो िदसताच उ चवणीरय िवटाळतील या पािरयास बहधा गावातन हाणमारही होईल

या पाची अ प य िन अ य जाती मळ एकजात हो या ह बहतक इितहासजञ समाजशा याच मत या एका कषक जाती या पाच जाती परात िन भाषापर व झा या या पाचा या प नास िन प नासा या पाचश अ प यातही अनलोम परितलोमा या सर यानी बोकडाचा बळी कापावा तसा - समाज रा टर कापन कापन तकड तकड उडिवल प य अ प यास िशवणार नाही त ड बघणार नाही अ प यही शाल या अ प याला िशवणार नाही त ड बघणार नाही या सार या पाचश जाती ज मजात पथक रोटीबद बटीबद

हाय हाय अशा आम या या लोकात कसली सघटना िन कसल ऐकय होणार छः छः िहदरा टराची सघटना जर हवी आज या पिरि थतीशी टककर द यास समथर अस जातीवत ऐकय हव तर हा ज मजात जातीभदाचा राकषस परथम मारलाच पािहज आिण यास मारण इतक सोप की lsquoमरrsquo हणताच तो मरतो कवळ आम या इ छत याच जीवन आह याचाच उलट िसदधा त हणज कवळ आम या इ छत आमच मरण आह नसती अ प यता काढन भागणार नाही या िवषारी शाखच मळ जो ज मजात जातीभदाचा िवषवकष तोच मळासदधा उखडन टाकला पािहज

जोवर या जातीभदास आ ही आम याच इ छन आम या रा टरा या कठास नख लाव दत आहो तोवर आ हास मार याच काम शतरला करावयास नकोच आ ही आपण होऊनच मरत आहोत मदरासमध या या पाची अ प य जातीत इ लाम िन इसायी िमशन दोहो हातानी आमच सखयाबळ लटीत आहत यात काय आ चयर नस या इसायी लोकानी प नास हजारावर अ प यास दोन चार वषारत

िखर ती कल मोपला मसलमानसारखया अडाणी जातीही अ प याना धडाधड बाटवीत आहत या िवपकषा या नावान रडन आता काहीही होणार नाही जी दःि थती मदरासची तीच सवरतर

जर आ ही िहद या ज मजात जातीभदाचा आमलात उ छद क तरच त रा टर हणन धमर हणन यापढ जग शक दसरा उपाय नाही

५ हा आनवश की आचरटपणा की आ मघात आप या िहद रा टरात आज या सह तराविध जाती -ऊपजाती -पोटजाती पोटपोटजाती पडल या

आहत या सार या जण काय आनवशा या (Heredity) सि टिनयमाचा अ यत सखोल अ यास क न को या महान समाजशा तरजञ प षान गिणतागत को टकात आखन रखन मग पाडल या आहत या या पर यक गटाच रकतबीजगण ह अ य गटा या रकतबीजगणापासन िभ न आहत अस जण काय अगदी अ ययावत परयोगशाळत त रकतबीजगण थब थब परीकषन ठरिवल आह याच याच रकतबीज आनवशिवजञाना या कसोटीन सकीणर झाल असता सतित िनक ट िनक टतरच होणार अस परयोगा ती ठरल याच याचच गट िनरिनराळ कल आहत आिण या तव आज या या सह तराविध जाती -उपजाती -पोटजाती -पोटपोटजाती मोड यान समाजशा तराच कबरडच मोडन जाणार आह असा आभास काही लोक आजकाल या शा तरातील मोठमोठ Heredity Eugenics परभित गालफगाऊ श द वारवार उ चा न उ प न करीत असतात

पण हा आभास िकती खोटा आह याचा अगदी िनिवरवाद परावा आज या हजारो जातीपातीची वीण वाढलली आपणास िदसत आह यापकी िक यकाची पथक पथक उ पि त पािहली असता सहज िमळ शकतो कोण याही रकतबीजाची थब थब परीकषा परयोगशाळत होऊन अमक कळाच रकतबीज हीन ठरत आह हणन याची जात आ ही िनराळी करतो असा उ लख एखा या समाजशा तराजञाचा वा आनवशिवजञानाचा असलला पराणात या या परकरणी मळीच सापडत नाही अशाच हजारो पोटजाती आहत इतकच न ह तर या पोटजाती वा जाती कशा झा या याची जी उपपि त वा उ पि त पराणात िदलली आह तीत वरील परकार या शा तरोकत परीकषची लवलश सचनासदधा नसन िदलली कारण िन वळ भाकडकथाच काय या आहत

याहीपकषा िनणारयक परावा असा पराणाची पान मदरणकलन मोजन वरचा पठठा या पोथीवर ज हा इतका पकका बाधला की यापढ एकदखील अन टप या पराणात घसड यात जागाच उ नय या पराणरचन या इित ी काळानतर अगदी अवारचीन काळापयरत या जातीची प हा शकल उडत रािहली िन ती शकल वततर न यान या उपजाती बनत चालली या या उ प तीची मािहती अगदी साधार िन बहधा सरकारी कागदपतरातनच न दिवली गलली आह या अगदी ऐितहािसक मािहतीव न तर ह प टच होत आह की रकतबीजाची शा तरोकत परीकषा होऊन आनवशा या टीन समाजात उ तम सततीची भर पडावी अशा कोण याही हतन या आज या जातीपाती वगवग या कल या नसन या या फाटाफटी lsquoत मास खातोस की नाही rsquo lsquoत शव की व णव rsquo lsquoत उ यान िवणतोस की बस यान rsquo lsquoता या दधाची साय काढतोस का तापिवल या rsquo lsquoत नािशक िज यात राहतोस की नागपर rsquo अशा अ यत हा या पद मतिभ नतन एकमकावर बिह कार पडन या होत आ या आिण एकक जातीच तकड उडत न यान या काय या जाती पडत चाल या

हात या काकणास आरसा कशाला आज चाल असल या या हजारो िभ निभ न रोटीबद बटीबद जातीपाती या उ प तीिवषयीची काहीची जी मािहती पराणातील भाकडकथात िदली आह आिण काहीची जी अगदी ऐितहािसक कागदपतरात न दली आह याचीच काही उदाहरण खाली दऊ याव न ह अनायासच उघड होतील की अशा शकडो जातीपातीचा उगम कोण याही आनवशरकतबीजािद शा तरीय परीकषा परभित वजञािनक त वात झालला नसन तो झालला आह िन वल भाकडकथात िन आचरटपणात

हो िन वळ आचरटपणात या श दापकषा दसरा योगय श दच ती कारण एकतर उ लखावयास सापडणार नाही आचरटपणा हणज आचाराच बा कळ तोम उभ गध का आडव गध कोणी उ या गधा या व णवान आडव गध लावल की झालाच तो एकदम जातीबिह कत या याबरोबर याच घर जो जो या याशी खाईल िपईल तो तो की याची बनली एक नवीन पोटजात आिण जात हणज रोटीबद बटीबद रा टरा या एकसधी एकजीवी दहाचा आणखी एक तकडा टाकलाच तडकन वशपरपरा तोडन कवळ गध लाव यात प नास िप यापवीर कोणा दहापाच यकतीची चक झाली हणन शकडो जातीच तकड पडन आज या शकडो िभ न पोटजाती उ प न झाल या आहत -अगदी अशाच आचरटपणापायी

कोणाला ही अितशयोिकत वाटत अस यास ही एक अगदी अवारचीन िन कागदोपतरी परा यातही सापडणारी एका उपजाती या ज मपितरकची न द पहा

(१) lsquoकचोळrsquo परभची जात का आिण कशी झाली ती ग मत अशी सरासरी दीडश वषारपवीर पाठार परभ जातीत एक लगन समारभ होता पाठार परभ

जातीची एकजात सवर वर हाडी मडळी मडपात जमली जातीचा एकजीवीपणा वाढन अिधक सघिटत हावी अशासाठीच ह सामािजक िन धािमरक समारभ योिजलल असतात मडपात जातीच इ ट सगसोयर जमताच रीतीपरमाण गध लाव यासाठी एक त ण गह थ कचोळ (गधपातर) घऊन सभत आला गध आधी कोणास लावाव ह नककी न कळ यामळ यान या पिह या गह थास गध लावल या यािव दध अगरमान सागणार या गह थान परितपादन करताच गधा या अगरमाना-िवषयी कडाकयाच भाडण जपन ग धळ माजला यात या गध लावणार या त णाचीही ओढाताण होत रािह यामळ तो वतागला िन गधाच त कचोळ तसच खाली फकन दऊन सतापान मडपाबाहर िनघन गला

एका लगना या एका मडपात जमल या एका वर हाडी मडळीतील ह यःकि चत भाडण -गध सो याला सोडन गो याला लावल गधपाळ त कचोळ एका त ण मन यान खाली फकल ही दीडश वषारपवीर घडलली एका त णाची एक अित कष लक चकी आिण ितचा पिरणाम एका एकगटी पाठारपरभ जातीच दोन तकड होण वशपरपरा रोटीबद बटीबद एक नवीन जात फटन िनघण

या गधपाळ फकन गल या त णास िन अगरमानासाठी भाडणार या यानी गध न लावल या मडळीस उलट पकषान दड कला कसला या या वयिकतक अपराधासाठी काही दहदड वा दर यदड न ह दड

हटला की जातीबिह काराचा जाती -बिह कार हटला की या याशी कोणी जव नय कोणी िववाह नय रोटीबदी बटीबदी बर ती तरी या यकतीपरती न ह या या य चयावत वशजा या िप यानिप या चालणारी एकान दीडश वषारपवीर एक गधाच कचोळ फकल या एका या अपराधासाठी दड या या िप यान -िप यास या याबरोबर खाणार यािपणार या सवारस या या ज मल या मलाबालास न ज मल या सतरा या भावी िपढी या मलाबाळाना हा खाकया आम यात शतकोशतक चालत आलला आह शकडो उपजाती पोटजाती पोटपोटजाती अशा पडत आल या आहत

या गधाच कचोळ फकल या त णावर िन याचा पकष घणार यावर या लहानशा मडपात जो बिह कार पडला याची बातमी पाठारपरभ या िनरिनरा या गावी जसजशी पोचत गली तसतशी गावोगाव ती बिह कार -परितबिह काराची याद पसरत गली शवटी या बिह कताची एक lsquoकचोळrsquo परभ नावाची पोटजात बनली त आपसात जवतात आपसात मली दतात घतात या दोन जातीना प हा एकवट याच य न कर यात आल पण काही उपाय चालना ब जयकर परभतीनी अगदी अलीकड दखील ह परय न क न पािहल पण फकट

आज जर कोणी अका मन यान एखा या सघाचा मडळाचा वा नगरस थचा एखादा िनयम मोडला तर या यकतीस फार तर दड होईल पण जर को या यायाधीशान अगदी चोरीसारख अपराधसदधा प हाप हा करणार या चोराला िशकषा िदली की यालाच न ह तर या या ज मल या मलाना या या न ज मल या नातवापणतवा -पडपणतवाना स तर िप यापयरत त गात टाकाव वा दड करीत राहाव तर आपण या यायाधीशास भरिम टालयातच Lunatic Asylum बद क

परत अगदी तशीच रानटी पदधत आपण आप या जातपचायतील आडदाड याय -िनवा यातन शतकोशतक चालिवलली असन या अ यायी िविकष तपणालाच lsquoसनातन धमरrsquo lsquoिश टाचारrsquo परभित नावानी गौरवीत आलो आहोत

काहीही कष लक गो ट जातीपाती या ढीिव दध घडली की लगच जातीबिह काराची िशकषा या यकतीला वा पकषाला द यात यत आिण जातीबिह काराची ही िशकषा या यकतीपरतीच न ठवता वशपरपरा चालत राहत यामळ या एका जाती या हटकन दोन जाती होतात जातीच सघिटत बळ कमी होत आिण जातीबिह कार हणज रोटीबदी िन बटीबदी हाच अस यान रा टरा या अखड जीवना या सतत ओघाचीच खडिवखड तटक डबकी होऊन पडतात यकती या अपराधासाठी रा टरास दड पडतो या मळ या कष लक वा मो या वयिकतक अपराधामळ रा टराची जी हािन होत याहन शतपट अिधक हािन या अपराधभरपायीसाठी कल या दडामळच होत ती कशी याच ह वर िदलल कचोळ परभ या पोटजाती या उ प तीच अगदी अवारचीन उदाहरण प ट करीत नाही काय

कचोळ फकल त हा यातील गध साडल एकदोघाचा अपमान झाला हा अपराध या अपराधापायी साडल या िशपलीभर गधान वा को या यकि चत एकादोघा गावठी मानकर या या अपमानान रा टराची काय हािन झाली होती याचा िवचार करा आिण तो अपराध घड नय हणन जातीबिह कारा या दडापायी

एका जाती या रकतबीजा या भाऊबदात वशपरपरचा सबधिव छद मम विव छद होऊन दोन िभ न जाती झा यामळ रा टराची जी हािन झाली ितचा िवचार करा हणज उठ या बस या जातीबिह काराची रोटीबदी -बटीबदीची िशकषा दणार या आम या बा कळ सवयीच घातक पिरणाम चटकन यानात यतील

आता गधाच कचोळ दीडश वषारपवीर एका त णान फकल यापायी पाठार परभ या एकसिध जातीच दोन तकड पडल यात रकतबीजा या वजञािनक परीकषचा वा आनवशा या कसोटीचा लवलश तरी सबध यतो का पाठार परभतन फट यानतरही कचोळ परभ अजनही अितशय अडचण पडत तरी आपली लगन आपसातच करीत आलल आहत िभ न रकतबीजाचा पर नच काढण शकय नाही कवळ गधाच कचोळ एकान दीडश वषारपवीर फकल एवढच कारण आिण पिरणाम एका जाती या रोटीबद बटीबद अशाच वशपरपरा दोन जाती पाडण आता सागा हा आनवश की िन वळ आचरटपणा की भरिम ट आ मघात

अशाच अ यत कष लक मानपानािद गावढळ क पनावारी तट होऊन आिण जातीबिह कार एकमकावर पडन एका जाती या दोन जाती या या चार जाती कशा पडत गल या आहत याची साधारण मािहती िरसल ए नोवन परभित लखकानी िदलली आह िशरगणती करणार या अ यास अिधकार याची ही मािहती कोणीही उघ या डो यानी जर वाचली तर याची िनि चित पटल की िहद रा टराच जातीपातीपायी ह ज हजारो रोटीबद बटीबद तकड तकड पडलल आहत यातील शकडो जाती अशाच िन वळ आचरटपणामळ पड या आनवशािदक कस याही वजञािनक कसोटीन कोणी ब या आखन रखन या पाड या असा आभास उ प न करण िन वळ कभाड होय

कोणी हणल की ही गो ट िहद या या अवारचीन पाखड कालात पडल या जाती -पातीिवषयी खरी असली तरी आम या पोथीपराणा या कालािवषयी खरी नाही या वळी जाती पडत या आनवशािद समाजशा तरीय कसोटीन रकतबीज पारखनच पाड या जात अस या पािहजत अस जर कोणास वाटल तर यान एकदा पराणातन िन पो यातन अनक जाती या िदल या उपप या पहा या या तर इतकया भाकड िन मखरपणा या आहत की यापकषा वर िदलली ऐितहािसक मािहतीच कमी मखर नसली तर िनदान अिधक परामािणक तरी असतच असत उदाहरणाथर एक हजार वष तरी जाती या अि त वाचा उ लख सापडतो ित या उ प तीिवषयी स कत पोथीपराणा या कालात काय वणरन िदलल आह त पहा

(२) भडारी जाती या उ प तीिवषयी पोथीपराणातील मािहती भडारी जातीिवषयी बर मो तरखड िन कथाक पत या पो यापराणात अस सािगतल आह की पवीर

एकदा ितलकासर नावाचा द य फार मातला महादवासही फार पीडा झाली त हा महादवान यास दडन घा यात घातला िन नदीस आजञािपल lsquoिफरव तो घाणा िन िपळन काढ या द यालाrsquo निद घा यास यापरमाण िफरवीत असता इकड महादव थक यामळ lsquoह शrsquo क न जो खाली बसतात तो या या कपाळाव न एक घामाचा िबद खाली गळला आिण यातन त काल एक प ष उ प नला यास पाहताच शकर हणाल lsquoतझ नाव भावगण कारण त माझी तित करीत उभा आहस जा मला तहान लागली

आह परथम पाणी आणन दrsquo (शकरा या जटत असणारी पितसवािनरत भागीरथी या परसगी तीथरयातरस कठ तरी गली असावी नाही तर पा याची इतकी टचाई महादवास भासती ना ह उघड आह) भावगण हणाला lsquoदवा शीतोदक कठन आण इथ तर कठ दखील त नाहीrsquo अस ऐकताच शकरान इ छामातरक न एक झाड उ पािदल तच ह नारळीच झाड (वन पितशा तरजञानी नारळी या झाडाचीही उ पि त यानात ठवावी या कथन आनवश िव यतच काय पण वान प य िव यतही ही भडार याची उ पि त सागन भर टाकली आह) आिण नारळी या झाडावर इ छामातरक न सरामधर फळ उ पािदली त हापासन नारळीला lsquoसतात rsquo हणतात भावगण लगच या झाडावर चढला आिण यान ती सराफळ आणन सोलन त डावर कोयतीचा टवचा मा न ती महादवास यावयास िदली (मन य -झाड -फळ इ छामातर उ प न करणार या महादवाला तहान लागताच त डात या त डातच सरा का उ पािदता आली नाही वा झाडावर या फळाला भावगणान वर चढन तोड या या आधी खाली का आणता आल नाही दवच जाणrsquo) परस निच त महादव भावगणास हणाल lsquoजा अलकावती या भाडारावर त अिधकारी हो जा त हापासन यास lsquoभाडारी हण लागल आिण शकर सरात ची सराफल िपऊ लागल ( या िदवसापयरत भाग परभित पदाथरच काय त भगवान सवीत असत पण भडारी भावगणाची ओळख होताच भगवान सराही िपऊ लागल सगतीचा पिरणाम दसर काय)

पण इतकयात या सदवा या झाडाव न घस न नारळी या झाडाव न मन य आपटावा तसा भावगण भाडारी खाली ददवा या दगडावर आपटला कारण पावरतीदवी याला भाडारातील सोन पािरतोिषक यावयास आत गली असता एक बरा मण ितथ आला यास पाहताच भावगण भाडारी आतला पाट या बरा मणाला बसावयास दऊन उभा रािहला पावरती सोन घऊन आली िन पाटावर पवीरपरमाण भावगणच बसला आह अस समजन या आगतक बरा मणालाच सोन दऊन चकली बरा मण लगच उठन गला (पावरतीदवीना सा या ग तपोिलसाइतकही अतजञारन वा यवहाराच भान या वळी राह नय िन या बरा मणास अटक न होता तो सटावा अ) थो या वळान पावरती वळन पाहातात तो भावगण भडारी पाठीशीच उभा त हा या हणा या lsquoअर तला सोन िदल तरी रगाळतोस का rsquo त हा तो िबचारा हणाला lsquoसोन बरा मणास िदल मला न ह मी धमारचारापरमाण बरा मण पाहताच यास माझा पाट दऊन उभा रािहलो या या दिकषणत य यय यऊ नय हणन म यच त ड घातल नाही आपण दवता तो बरा मण ह आपणास कळणार नाही अस मा या व नातही आल नाहीrsquo ह ऐकताच आपण फसलो याचा पावरतीदवीना राग आला आिण यानी काय कल हणता -तर या बरा मणान याना फसिवल हणन या न फसणार या िश टाचारशील बाप या भावगण भडार यास शाप िदला की जा त या जातीस नारळीची माडी िन ताडी िवकनच पोट भराव लागल दिरदरी राहील तझी जात सदव सोन अस भडार यास िमळणार नाही त हापासन भडारी जात नारळी या माडीस िवकन उपजीिवका करत दिरदरीपणामळ सोन गाठी साचत नाही (समाधानाची गो ट इतकीच की आम या ओळखीपकी एका चलाख भडारी गह थानी तरी महादवाची दोन चार दवळ बाधन या विश यान पावरतीदवी या शापाची नागी िढली पाडली आह ीमत

भागोजीशट कीर भडारी असताही या या हाती िखशात बकत सो या या ना याच ढीग या ढीग खळखळत असन आ ही या पाटावर बसल या बरा मणाच वशज असताही आगठी इतकयादखील सो यास पारख झाललो आहोत)

जात कशी उ प न होत या या अशा पौरािणक कथा शकडो आहत पण कठही रकतबीजा या परीकषनतर आनवश या सपरजनन साधल अशी कसोटी लावन मग ही जात नीच िन उच ही िनराळी ती िनराळी तशी आखणी क याची लवलश सचनादखील सापडत नाही जातीपाती या उ प ती या बहतक सार या कथा अशाच सा या या िनभळ भाकडपणा या यथन तथन बा कळ

वा तिवक पाहता भडारी जात ही भटटारक रजपतातन झालली भाड हणज मोठी नौका स कतात काय िकवा पशवाई कागदपतरात काय भाड हा श द तारवास लावलला आह (भाड याच आप यात जस पातर िन ता अस दोन अथर होतात अगदी तसच vessel या इिगलश श दाचही भाड आिण ता अस दोन अथर होतात ह गमतीच सा य जाताजाता उ लखनीय आह) मौयर कालापासन भडारी जातीच पवरज सामिदक सिनक त पशवाई या अतापयरत तसच गाजत आल या मौयर कालापासन lsquoभाड सनच अिधप आिण lsquoभाडीrsquo बनिवणारही अस यान या या जातीस भाडारी हा श द लागला ही उ पि त िवचारणीय की ती पराणातील महादवा या घामा या थबाची िन घा याला जपल या नदीची कोकणात भडारी याचा तारवाचा धदा मखय द यम धदा नारळीची माडी ताडी काढण - िवकण याला अनलकषन को यातरी परािणकान ही वरील भाकडकथा स कतात दडपन िदली कारण परािणक िजतका भाबडट िततकच याच त भडारी - ोतही महादवापासन आपली उ पि त झा याची ही बा कळ कथा याना आवडली हणन भडार यात घरोघर ती िटकली िन खरीखरी उ पि त सागणारी मािहती लोपली

गधाच कचोळ एकान फकताच या या िन या या पकषा या सवारवर वशपरपरा जातीबिह कार टाकणारी ती पाठार परभ पचायत आिण एका भावगण भडार यावर रागावताच यालाच न ह तर या या िप याि प याना जाती या जातीला lsquoिन याच दिरदरी रहालrsquo हणन या कथतला शाप दणारी पावरती या दोघाचाही अ याय सारखाच अस य अदरदशीरपणाचा आह मखर भकता या सगतीन दवही मखर बनतात त अस धादलीत बरा मण ओळखला नाही ही चकी पावरतीची रागावली भावगण भडार यावर आिण शािपली भडारी जातची जात ज मोज म अयो य या ककयीन िकवा प या या आनदीबाईन दखील इतका आततायीपणा सहसा कला नसता

(३) िश या या पोटजातीची उ पि त स या या परकरणी िशपी समाजात खप खल चालला आह या भावसार कषितरय जाती या उडाल या

तक याची उ पि त आणखी एक गमत हणन दऊ भावसार कषितरय अगदी नामदवा या काळापयरत रोटीबटी सवर परकरणी एकजात एक रकत एक बीज मळ िहगला दवीच शाकतपथीय पढ नामदवा या िश यात ज मोडल या भावसारानी भिकतमागर वीकारला यासरशी नामदव िशपी ही उपजात झाली

शाकतानी भकतावर बिह कार टाकन रोटीबदी बटीबदी कली हणन या यापकी कोणा या रकतबीजाची वजञािनक परीकषा होऊन त सपरजननास कमी योगय ठरल हणन न ह कवळ दवत िनराळ झाल हणन पढ या नामदव िश यात काही नािशककड काही कोकणात काही नागपरात गटागटानी फार िदवस रािह यामळ एकमकाशी जाती यवहार घड शकला नाही कारण एखादी वजञािनक आनवशाची कसोटी न ह - तर या काळी आगगाडी मोटार न हती एवढच दळणवळण न हत यामळ या नामदव िश यात तीन पोटजाती पड या रोटीबद बटीबद अगदी ऐितहािसक कालातील कागदोपतरात गोवल या या गो टी यामळ परािणकाला याना शकर पावरती नदी या या ठरािवक चौकटीत बसिव यास सिध सापडली नाही नाही तर या िशपी लोका या जातीही महादवा या अगावरील कफनी पावरतीन लगडझग यात फाडन टाकली या वळी पडल या फाटकया िच यातन िनरिनरा या अशा अगदी अनािदकालीच उ प न झाल या आहत अशी पौरािणक भाकडकथा कणी पिडतजी रचनही टािकत िकवा Heredity Eugenics परभित गालभराऊ श दाची पोकळ आवतरन करीत या पोटजाती या शा तरीय त वानच पाडल या अशी अवारचीन भाकडकथा कणी समाजशा तरजञ गोमाजी िट चन साग लागत िश यातील या सवर पोटजाती अवारचीन यामळ हा िनि चत परावा िमळतो की या यापकी कणीही मळ या समाइकपणातील जातीबाधवाबाहर बटी यवहार कलल नाहीत अथारत रकतबीज परभतीतील उ चनीच वामळ या जाती पाड या ग या ह धादात खोट असन या काळी मोटारीसारखी अतर नाहीशी कर यासारखी साधन नस यान या जाती पर परापासन दराव या पथक झा या भौगोिलक कोकण थ दश थ पाटण सगम वरी परभित नावाच िशपी वाणी चाभार परभित जातीत ज पोटजातीभद पडलल िदसतात याच मखय कारण हणज या यातील पोटभदापकी कोणात पडलला उ क ट रकतबीजाचा तटवडा न ह तर मोटारीचा तटवडा हच होय

(४) अ यावर पाय पडला हणन पोटजात अ यत कष लक जात िढ मोड यासाठी जातीबिह काराचा दड दऊन एकदम वाळीत टाक याची आिण

यापायी नवीन जातीच तकड पाडीत चाल याची ही परिकरया अगदी आजदखील सारखी चाललली आह लहानसहान उदाहरण सोडन एका मो या जातीचच एक अगदी चटका लावन सोड यासारख परकरण दाखला हणन दतो

माळ यात ओसवाल नावाची एक पराखयात िन परमख जात आह सन १९३१ म य या यात एक मोठी खळबळ उडिवणारी गो ट घडली या जातीतील एका शठजी या घरात लावल या एका तसिबरीमाग एका िचमणीन दोन अडी घातली होती यातील एक लहान सपारीएवढ अड खाली घसरल घसरल हणन पडल पडल हणन फटल फटताच यातील िचकटरस भईवर साडला तोच शठजी या दहा वषार या एका मलान दार उघडन सपकन आत घस या या धादलीत या फटल या िचमणी या अ या या िचकावर नकळत पाय टाकला हाच तो भयकर अपराध की यायोग ती जातची जात खळबळन उठली पायास िचकट लागल हणन त मल पाह लागल तो वडील माणसाच लकष ितकड गल िन अ या या

वलदो याएव या पाढर या कव या चीक पाणी सार िमळन स य या पळीभर सामान िवखरलल िदसल झाल िजकड ितकड घरी शजारी गवगवा होत बातमी फलावली - lsquoअ यावर पाय पडला िचमणीच अड पायाखाली फटल मलाचा पाय बाटला शठ बागमलाचा मलगा बाटलाrsquo

ओसवाल जन पकक शाकाहारी या लकराला या या घर यानीच या िदवसापासन पकतीबाहर जवणास बसिवल एक दोन िदवसात वताबर जनमिदरात जात पचायत बोलावली गली - गभीरपण पव तर पकष िवचार क लागल िचमणी या अ यावर नकळत मलाचा पाय पडन चीक लागला या भयकर िहसादोषा तव या मलास जातीबिह कत कराव की नाही खडाजगी उडाली दोन पकष झाल जात फटली या मलाच घर या घरच वाळीत पडल या या बाजच लोकही वाळीत पडल या परकरणाचा शवट ठरािवक पायर यानी दोन जाती पड यातच झाला असता पण शठ गोपीलाल छापडावाल यानी या यावर असाच एक बिह कार जातीन घातला होता त हा कोटारतच त परकरण खचन तडजोडीतच काढण भाग पडल होत यापरमाण हही परकरण कोटारत न याचा धाक घालताच पचायतीन मग िगळन पढ काही कल नाही पण िक यक गह थानी या िचमणी या फटल या अ यावर पाय टाकणार या मलाशी िन या या घराशी रोटी यवहारािद सबध नाही तर नाहीच ठवला

या दाख यापर या िदल या ज यान या उदाहरणाव न ह उघड होत आह की आज या विदक जन िलगायत परभित अिखल िहदरा टरात या हजारो जातीपाती पडल या आहत या आनवश वा सपरजनन वा इतर कोण याही समाजशा तरीय रकतबीजपरीकष या कसोटीस लावन पडल या आहत असा मोघम भास पसरिवण िन वळ थापबाजी आह आज या जातीतील हजारो पोटजाती कवळ परात भाषा धमरमत क बडी खाण की बकरा खाण की मास खाण मासाहार की शाकाहार लसण की कादा तबाख ओढण की खाण उ यान िवणण की बसन गधाच कचोळ फकण िचमणी या फटल या अ यावर नकळत पाय दणrsquo अशा अगदी बा कळ कारणाव न पड या आहत एकसधी एकजीवी अखड अशा रा टरीय दहाच या lsquoजातीबिह काराrsquo या तलवारीन खड खड अस हजारो तकड उडिवल काही झाल की घाल जातीबिह कार आिण जातीबिह कार हणज रोटीबदी बटीबदी ज मोज म िप यानिप या हा कसला आनवश हा आह िन वळ आचरट आ मघात

हणनच बडो यासारखया काही स थानातन गावढळ अडाणी िन या या क याच काय रा टरीय पिरणाम होतात ह न समजणार या जातपचायता या हातन जातीबिह काराच ह आ मघातक ह यार काढन घ याच ज िनबरध (कायद) होत आहत त अगदी हवतच िन वळ आचरटपणापायी पडल या या जातीपाती -ही जातीभदाचीच याद मळापासन उखडन टाकली पािहज याच तडाखयात हाती य यासारख साधन हणज रोटीबदीचा उ छद परकट सह -भोजनाचा धमधडाका

- (िकल कर)

६ वजरसिच फला यथौदबर वकषजातः मलागरम यािन भवािन वािप

वणारकित पशर रस समािन तथकतो जातीिरित परिच या १ त मा न गोऽ वव कि चत जातीभदोि त दिहनाम

कायरभदिनिम तन सकतः कितरमः कत - भिव यपराण अ ४०

बदधधमार या महान परचारकात अ वघोष याची मोठी योगयता मान यात यत यान िलिहलल स कत लोकबदध lsquoबदधचिरतरrsquo ह का य बौदध वाङमयातील एक उ क ट प य िन परासािदक गरथ असन त स कत वाङमयातील का यसप तीम य दखील माननीय थान पावणार आह

या िव वान बौदध परचारकान या काळी विदक िन बौदध अशा आप या िहद रा टरात पडल या धमरपथा या दफळीत जो एक अ यत वादगर त िन ती मतभदाचा पर न होऊन बसला होता या ज मजात जातीभदा या परथवर तकर मलक चचार करणारा वजरसिच नावाचा एक परबध रिचलला आह

उपिनष कालापासनच वततर त ववादानी वनोपवनातील आ माआ मात भारतीय वातावरण सदोिदत िननादलल अस यातही ित मती या मयारदाचीसदधा मतररखा न जमानता बदधकालात ज हा बिदधवाद सवर वी वततरपण अकिठत सचार क लागला त हा तर रा टरा या आिण मान या या पर यक कषतरात lsquoह अस काrsquo या पर ना या अिगनिद याम य त कालीन य ययावत मत िढ आचार िवचार साधकबाजक वालात तावन सलाखन िनघ लागली विदकानी बौदधाची आिण बौदधानी विदकाची वचन िन वचन मतर िन मतर कोिटकरम िन कोिटकरम कशागर तकार या िपजणाखाली नसता ततनतत िपजन काढला विदक विदकाशी वा बौदध बौदधाशी ज हा वाद घाली त हा या या तकर शदधतला नहमी lsquoइित ितःrsquo िकवा lsquoइित बदधानशासनमrsquo या दल यर मतररषची आडकाठी आडवी यई कारण ितवाकय खोट ह हणण ह विदकाविदका या तकारस अशकय बदधवाकय खोट ह हणण ह बौदधाबौदधातील तकर वादास सवरतर िनिषदध यामळ तीची छाननी विदक तकारला अशकय बौदधागमाची छाननी बौदधतकर शकतीला अशकय यामळ या या आ तवाकया या कपणापयरतच काय तो तकारची गित अकिठत अस पण विदक आिण बौदध या यात ज हा तच उपिनष कालापासन परचिलत असलल lsquoत िव सवादrsquo झड लागल त हा ितपरभित या या अन लघनीय िन अशकनीय मयारदाही तकार या गतीस खटव शक या नाहीत कारण बौदधाना lsquoइित ितःrsquo चा धाक नस ितचा मतर िन मतर त तकर मशीत हतवादा या सहाणवर घासन पारखन िटकला तरच घणार विदकाना lsquoइित बदधानशासनमrsquoची भाडभीड नस या बदधा या श दानश दाचा तकार या मार याखाली ध वा उडवन द यास त कचरत नसत अशा ि थतीत बदधकालात ित मित आगम -िनगम रीित िढ आचार -िवचार या सार याची छाननी प षबदधी या अिगनिद यात जशी झाली तीना

दखील प षबदधी या परीकषला बसाव लागनच काय ज परमाणपतर िमळिवता यईल त िमळिवण भाग पडल तसा परकार यापवीर क हाही इतकया मो या परमाणावर झाला न हता

यामळच बदधकालातील धमारधमर कमारकमर आचारानाचार याची िचिक सा करणार िनभळ िन वततर तकार याच कसोटीवर पारखल जाणार वादिववाद आज मोठ मनोरजक िन बोधपरदही वाटतात कशागर बिदधवादाची ती या काळ या मानान अपरितम िन अकिठत उदाहरण आजही वाचनीय आिण िवचारणीय वाट यावाचन राहत नाहीत अमकया गरथात अमक आह हणनच त खर ह पालपद या वादिववादात तकारच त ड बद करताना सहसा आढळत नाही यिकतसगत हतगमम बिदधिन ठ अशा या या काळ या वादिववादाची जी काही उदाहरण आज उपल ध आहत यातच ज मजात जातीभदाची खडखडीत भाषत साधकबाधक चचार करणार या ीमत अ वघोष या या या वजरसिच नामक िनबधास गणल पािहज यात आज या तकर पदधतीचा अवलब सवरथवपण नसण जरी साहिजकच आह तरीही या काळच चातवर यर िवषयासबधी ज अनकल परितकल आकषप पर याकषप चाल होत याचा खल आजही अ यसनीय वाटावा इतकया बिदधवादान कलला आह आज या ज मजात जा य छदना या वादात आधार घ यासाठी न ह तर या िवषयावर याकाळी आप या रा टरातील धरीणाची काय मतामत असत ती समजन घ यासाठी उपयकत आिण अपिरहायर असा एक पराचीन अिधकत लख हणन आ ही तो lsquo तरीrsquo मािसका या वाचका या सवस सादरवीत आहोत मराठी या जळणीस आिण थलावकाशास ध न भावाथारची माडणी करताना मळ गरथातील मत िन तकर पदधित शकय िततकी यथावत अनसरली आहत

ीमत अ वघोषकत वजरसिच जग ग ी मजघोषास शरीरवाङमनाही वदन िन तवन याचा िश य जो मी अ वघोष तो

शा तराधारपवरक वजरसिच नामक गरथ परारिभतो धमर आिण अथर याना िवविचणार या ित आिण मित यास मतमतातरा या भागािवषयी जरी मी

परमाण मानीत नाही तथािप या यातील िव वसनीय िन सयिकतक अशा भागािवषयी परामा यबिदध ठवली तरीही चातवर यारिवषयी या तम या क पना या गरथा या आधारानही िसिदधता यत नाहीत अस मला वाटत

परथम बरा मणास िववच त ही कशास बरा मण हणता जीव का जात का ज म का आचार का वदजञान का जञान बरा म य कशान यत बरा म य हणज यापकी कोणत

जीव हच बरा म य अस हणाल तर वदात तस समज यास मळीच आधार नाही बरा मणयकत अशी जीवाचीच एक वततर जात आह ती काही झाल तरी बरा मणाची बरा मणच राहणार अशा मतास वद मळीच समथीरत नाहीत

पर यकष दवासबधी जर वद हणतात की lsquoसयर पशरासीत सोमः पशरासीत इदरः पशरासीत पशवो दवाः rsquo दवतासदधा परथम पशच हो या नतर कमरबळान दव झा या तर बरा मणाचा जीव हा मलतःच

बरा मण होय अपिरवतरनीयपण बरा मण बरा मणच राहणार ह कस िसदध होईल फार काय नीचापकषा नीच अस ज वपाक तसदधा बरा मणच न हत तर दव होऊ शकल lsquoआ य त दवा पशवः वपाका अिप दवा भवि तrsquo अस ितच हणतात तच महाभारत अनवािदत महाभारतात एक िठकाणी प ट िलिहल नाही का की कािलजल टकडीवरील सात िशकारी िन दहा हिरण मानस सरोवरावरील एक बदक शर वीपावरील एक चकरवाक ह सवर क कषतरात बरा मण अस ज माला आल आिण वदपारगत झाल मन हणतो चतवद िन याची अग -उपाग यात परवीण असलला बरा मण जर शदरापासन दिकषणा िकवा इतर दान घईल तर याला गाढवाच बारा ज म डकराच सहा ज म आिण स तर ज म क याच यतील याव न ह उघड आह की बरा मणाचा जीव बरा मण व पी असन तो क हाही अबरा मण होऊच शकत नाही ही क पना ित मतीनाही समत नाही

आता जर अस हणाल की बरा मण ह आईबाबापासन हणज रकतबीजातनच परा त होत बरा मण

आईबापा या पोटी जो ज मतो तो आिण तोच बरा मण होतो तर तीही क पना शा तरािव दध आह मतीतील परिसदध लोकाव न ह उघड आह अचलमनीचा ज म ह ती या पोटी कशिपगलाचा घबडा या पोटी कौिशक गवता या पोटी दरोणाचायर मडकया या पोटी ति तरी ऋषीचा प या या पोटी यास कोिळणी या पोटी कौिशकीचा शिदरणी या पोटी िव विमतर चाडाळणी या पोटी विस ठ व य या पोटी ज मल ह लोक मतीतील हणन त हास मा य असलच पािहजत या सवारची आईबाप बरा मण नसताही याना त ही बरा म याच अिधकारी बरा म य हणन मानता या अथीर आता मातािप या या वारच काय त बरा मण लाभत बा मण आईबापा या पोटी यतो तोच बरा मण होऊ शकतो हही हणण खोट ठरत

मतीतील लोकाची गो ट सोडली तरी पर यकष यवहारात ज परकार आपण ऐकतो िन पाहतो याचाही िवचार सकोच सोडन कलाच पािहज अनक उदाहरण िप यानिप या घडत आली िन पर यकष घडतात नाही का की यात शदर प षाशी बरा मण ि तरयाचा ग त सबध घडन झालली सतित या या बरा मण कलातच मोडत राहत आई व बाप कोणी तरी वा दोघही बरा मण नसताही मन याला बरा म य परा त झा याची मित िन यवहार यातील उदाहरण बरा म य आई -बापा यामळच िमळत या हण याला खो यात काढतात

बर एकदा िमळालल बरा म य बरा मण आईबापा या पोटी िनःसशय ज म घत यान लाभलल बरा म य जर बरा म याची पतक उपप तीच तवढी खरी अस मानल तर प हा मरतो नाहीस होता कामा नय बरा मण िपतरा या पोटी आ यानच ज िमळत त तसा ज म होताच िमळाल त िमळाल त अजीवन राहणारच कारण या या परा तीची जी एकच अट ती परथम ज मतःच परी झालली असत पण मतीव न तस िदसत नाही मन हणतात की जो बरा मण मास खाईल तो त काळ बरा म यापासन यत होतो मण मीठ दध िवकील तो बरा मण तीन िदवसात शदर होतो अथारत बरा मण आईबापा या

पोटी ज म घण हच काय त बरा म याच कारण न ह सपादनाचा उपाय न ह ज मावरच िनि चत होणार बरा म य नीच कमारन एकाएकी नाहीस कस होईल आकाशात उडणारा घोडा प वीवर उतरताच डककर बन याची कथा कोणी कधी ऐिकली आह वा िव वािसली आह

आता बरा म य हा शरीराचा धमर आह िविश ट शरीरात बरा मणपण साठिवलल असत अस हणाल तर मोठाच घोटाळा होईल बरा मणाच शरीर परत होताच ज यास सरणावर ठवन अिगन दतील त बर मह य या पातकाच अिधकारी होतील वधदडाई ठरतील कारण बरा मणपण जर शरीरात असणार तर त शरीर जाळणारा बर मह याही करणारच प हा या लोकात अस िलिहलल असत की यजनयाजन अ ययनअ यापन दानपरितगरह ही सारी क य बरा मणा या दहापासनच िनिमरली जातात या मतवा यास आ ही अस िवचारतो की बरा मणा या दहापासनच िनिमरली जातात या सार या क याच गणधमर नाशतात काय lsquoमळीच नाहीrsquo अस त ही ठासन सागाल तर मग बरा मणाच शरीर हणज बरा म य न ह बरा मकमारच उ तित थानही न ह ह त हीच मान यासारख होत नाही काय

आता जञानामळ बरा मण होतो अस हणाल तर ठीकच पण मग त ही तस वागावयास हव या याखयपरमाण जो जो जञानयकत यास यास त ही बरा म याच सार अिधकार अिपर यास हवत जञानान बरा म य यत तर मग अनक शदरही बरा मण मानाव लागतील चतवद य पि तमीमासा साखय वशिषक योितष त वजञान परभतीत पारगत अस पिडतागरणी शदराम यही असलल आजही मा या वतः या पिरचयाच आहत पण यापकी एकालाही त ही बरा मण मानन बरा म याच अिधकार अिपरलल नाहीत त हा त ही यास बरा मण हणता त कवळ जञानान िमळत अस त हास कस हणता यईल

आचारान बरा म य ठरत अस हणाल तरीही आज त ही यवहारात या याखयपरमाण लवलशही वागत नाही भाट कवतरक आिण भाड या लोकाच आचार िकती सो वळ असतात पहा अनक क ट सोसन त कडकडीत धमारचार पाळतात साधारण बरा मणाहनही याच आचार इतक सो वळ असता यासच त ही चकनसदधा बरा मण हणत नाही

जञाना या इतर िवभागात कोणी िकतीही पारगत असला तरी बरा म य यायोग िमळत नाही त बरा म य वदपठण िन वदजञान यायोगच कया त सपािदता यत अस हणाल तर आ ही िवचारतो की रावण वदात पारगत होता पण यास राकषस हणत बरा मण न ह या काळच राकषस वद पठत मग यास त ही बरा मण का हणत नाही

त हा साराश असा िदसतो की त ही कोण या गणाव न वा कोण या धमारव न बरा म य ठरिवता ह तमच त हालाच समजत नाही बरा मण कशान ठरतो याचा त ही िवचारच करीत नाही कोणतीही एक कसोटी िन चयन तीवर िटकल तोच बरा मण अस त ही वागत नाही

मा या मत तर बरा मणाच लकषण हच की तो एक िन कलक गण आह या या योगान पाप िवन टत त बरा म य ततपदान शमदमसयम यानी ससप न असा जो मन य अिववक िन अहकार राग िन वष यापासन मकत असतो सग िन पिरगरह या या ठायी जो असकत दया हच याच बरीद

तोच बरा मण या स गणािव दध जो दगरणी िन द ट तोच चाडाळ वदात िन शा तरातही बरा म याच ह सवरमा य लकषण आहच आह शकराचायर तर याही पढ जाऊन सागतात की दवाना जातीची पवार नसत अधमाधम गणल या जातीत जरी ज म असला तरी जो स जन यासच त बरा मण समजतात

स जन शदरासही पर यचा अिधकार नाही याची िवजाची सवाच क न रािहल पािहज कारण शदर हा नीच अशा तम या िवधानाला आधार काय तर हण चातवर यार या पिरगणनात तो शदर श द शवटी यत अस यान तो नीच समजला पािहज ह कारण धडधडीत पढ माडताना पोरकटपणाची पराका ठा होत इतक दखील तम या कस यानात यत नाही कोण जाण बोल या या अथवा िलिह या या ओघात ज श द आपण पढमाग घालतो त काही उ च आिण नीच या परपरसाठीच घालीत नाही उ चारात सटसटीतपणा य यासाठीच िकवा कवळ याकरण परथसाठीच तस श द प कळदा आगमाग घातल जातात तशा श दकरमाचा अथर जर नहमी उ चनीचत या अथीर घतला तर काय हा या पद परकार घडतील पहा पािणनीच एक सतर lsquo वान यवान मघवानमाहrsquo ह परिसदधच आह मग काय वान पिह यान सािगतला हणन कतरा हा मघ यापकषा -इदरापकषा - ठ िन इदर क याहन नीच समजायचा दतौ ठ समासात दत परथम सािगतला हणन दात ओठाहन य ठ मानायचा वा तिवक ओठ य ठ दात मागाहन ज मल उमामहश अस हटल हणन काय उमा ही महशाहन विर ठ ठरली मग बरा मण कषितरय व य शदर हटल हणनच शदर ज मादार य िकतीही स जन असला तरीही नीचतम दजरन ठरला अस हणण िन वळ पोरकटपणाचच ठरत नाही काय अथारत शदराला पर यचा अिधकारही आहच आह

मनम य शदर नीच अस यािवषयी सािगतल आह हणन हणता शिदरणीच तनपान कलला शिदरणीन यावर आपला नसता स कारा टाकला िकवा याची आईच शदरीण या बरा मण कळाला बरा मण जातीत परायि च तानही यता यणार नाही जो शदरीच अ नपाणी घतो तो बरा मण याच lsquoज मी शदर िन पढ या ज मी कतरा होईलrsquo शिदरणीला lsquoअगव तरrsquo हणनही बाळगता कामा नय तस करणारा बरा मण lsquoम यावर नरकात जातोrsquo असल दडक मनत आहत खरच पण त खर हणाल तर बरा मण हा ज मानच बरा मण असन काही क या बरा मणाचा शदर होत नाही ह तमच मखय सतरच चकीच ठरत आिण सदाचारी तो शदरही बरा मण होतो दराचारी तो बरा मणही शदर होतो ह आमच सतर खर ठरत प हा याच मनत शदरानी प यशाली आचारामळ बरा म य पटकािवल असही प ट हटलल आह काठीन मिन उवरशी व यचा पतर विश ठ कलालणी या पोटचा नारद ह शदर असताही तपान सा वाचारान बरा मण झाल नाहीत काय नीच कळात ज मन प याईन वगर पटकाव याची हवी िततकी उदाहरण सापडतात ती काय त हास नाकारता यतील

बरा मणािवषयी मी ज हटल तच कषितरयानाही ततोतत लाग आह वश मो या राजाचा असला आिण स गणाची वाण असली तर तो कषितरयसदधा ितर करणीय होय अस मन सागतात चार जातीवणारची ही क पना मळीच खोटी मन याची जात अशी एक

त हीच हणता सवर माणस एका बर मदवापासन उ प न झाली आहत मग या यात एकमकाशी रकतबीजाचा सबध नसल या या चार िभ न जाती कशा िनिमर या ग या मा यापासन मा या प नीला चार मल झाली ती एकाच जातीची न हत काय मग एकाच बर मदवाची ही मल जातीचीच िभ न असतील तरी कशी

जातीची िभ नता हणज वा तिवक कशी असावयास पािहज जात िनराळी मानावयाची हणज भद कसा असला पािहज त ठरिव यास परािणमातरा या जाती

आपण कशा ठरिवतो तच पाहण इ ट इिदरयािद रचन या मलतःच असणार या भदाव न जात िनराळी ठरत घो याचा पाय ह ती या पायासारखा नसतो वाघाची तगडी आिण हरणाची तगडी एकसारखी नसत अशा परकार या शरीर िन ऐिदरय रचना मक मलभदामळच परा याची एक जात दसरीपासन िवभकत अस आपण ठरिवतो पण तशा अथीर बरा मण िन कषितरय या या दोन जाती कधीही मानता यावया या नाहीत याच पाय काय तशा िनरिनरा या परकारच असतात बल टोणगा घोडा ह ती गाढव माकड बोकड मढा या या जननिदरय रग आकार वार आवाज मलमतरापयरत इतका मलभत फरक असतो की यास िभ न जाती हणन चटकन ओळखता यत तशा अथीर मन यातील बरा मण कषितरय ह िभ न जातीच अस कधी तरी हणता यईल काय प याची तीच ि थित कबतर पोपट मोर परभतीच विन रग पख िपसार िजतक मलतः िभ न रचनच िततक मलतः िभ न व कधी तरी बरा मण कषितरय व य शदरात असण शकय आह काय वकषात वड बकळ पळस अशोक तमाल नागकशर िशरीष चपकािद वकषाची खोड पान फल फळ साली िबया सवर काही िभ न याची जात िनराळी खरी पण या अथीर जात हा श द बरा मण -कषितरयािदकात िवभदपण लावताच यऊ नय इतक ह चारी वगारतील लोक अतबार य एकजाती हाडहडक रकतमास अवयव अिदरय रस स व परभित लकषणाही अिभ न हा यरोदन भावभावना रोगभोग जग या -मर याची रीितकित भीतीची कारण कमार या परवि त सार इतक एकसारख की परािणमातरात जातीिभ न व दशरिव यास घोडा िन बल या यातील वष यासारख ज वष य आपणास आढळाव लागत तस वष य या चारी वणारत लवलशही आढळत नस यान या या परकरणी या अथीर िभ न जात हा श दच लावता यत नाही या अथीर त सार एकाच जातीच समजण भाग आह

औदबरा या िन फणसा या झाडाना फा या खोड साध मळ इ यािद सार या थळी फळ धरतात पण हणन फादीवरच फळ खोडावर या फळापकषा या अथीर रगाकित पशररसाही अगदी समान असत या अथीर ती फळ एकच होत हणन आपण समजतो िभ न जातीची मानीत नाही फादी या टोकाला उबर आल हणन त बरा मण उबर हणावयाच काय त वतच तम या हण यापरमाण य यािप बर मदवा या शरीरा या िनरिनरा या भागापासन बरा मण -शदरािद उपजल अस मानल तरी ती सारी माणसच अस यान कवळ थलभद अ यत िवषम वणारनच जी मानली जात ती िभ न िभ न जातीम ता या या परकरणी कशी मानता यणार त वग या वग या जातीच कस असणार

वशपायन -धमर -सवाद

या परकरणी महाभारतातच वशपायनधमरसवाद आह तोही त हास काय सागतो त ऐका धमर राजान परि नल lsquoवशपायन ऋष आपण बरा मण कोणाला हणता िन बरा मणाच लकषण काय rsquo या पर नास उ तरताना वशपायन शवटी हणाल lsquoयिधि ठरा स य दया इिदरयदमन परोपकार िन तपाचरण ह गण या या ठायी असतात याला मी बरा मण समजतो या या ठायी याचा अभाव तो शदर ह पाच गण हणजच बरा म य फार काय ह गण एखा या चाडाळा या ठायी असल तर तोही बरा मणच होय पवीर भलोकावर एकच जात होती पढ आचारकमारनी िभ न व वाढन चातवर यारची यव था झाली lsquoएकवणरिमद पवर िव वमासीत यिधि ठर कमरिकरयापरभदन चातवर यर परिति ठतमrsquo ह पहा सवर मानवाची उ पि त तरीपासन एकाच पदधतीन होत सवार या दिहक आव यकता अतिरिदरय सारखीच असतात अथारत जात िनराळी नसन याची वागणक चागली तो बरा मण वाईट तो शदर अथारत वागणक सधारताच तो शदर त काळ बरा म याचा अिधकारी होणारच ह राजा या तव इिदरयमोहापासन अिल त िन स छील अशा शदराला दान दण ह स क यच आह िन वगयरफलपरदही आह जातीचा िवचार खोटा स गणावरच बरा म य अिधि ठत जो दसर या या क याणासाठी अहिनरश िसदध असतो तो बरा मण जो आय य स क यात यियतो तो बरा मण कषमा दया स य शौच जञानिवजञान याही जो यकत तो बरा मणrsquo

महाभारतासारखया धमरगरथातील वशपायना -सारखया ऋषीची ही वाकय आहत याचा तरी अथर िमतरहो त ही नीट यानी घया तो स मागर धरा

अजञान िनरसाव या सिद छन या अ वघोषान ह परवचन कल पटल त हास तर ठीकच न पटल िकवा कोणी यास हततःच हटाळल तरी आ ही याचाही िवषाद मानीत नाही इित lsquoवजरसिचrsquo

वरील परवचनात अ वघोषानी या पराचीन काळ या परचिलत आकषपािदकाचाच ऊह या काळ या तकर पदधतीनसार कला अस यामळ याच मह व पराचीन काळचा लख या टीन त कालीन मापानच मोजल पािहज ह सागावयास नकोच या तवच यातील ज मजात जातीभदािव दध चातवर यारिव दध ज ज कोिटकरम कलल आहत त त आज या पिरि थतीत वाचताना यातील उिणवाकडही कानाडोळा होता कामा नय या आिण यापकी अगदी अनपकषणीय अशी जी उणीव आपण वतःपरती भ न काढली पािहज ती ही की यात बरा मण जञातीसच जरी मखय वक न सार या कोिटकरमात सबोिधल आह तरी ती बरा मणाना यथायोगयपण िदलली पर य तर कषितरयाखालील वणारना पायाखाली तडव पाहणार या कषितरयानाही ततोतत लाग पडतात व यातही वर या बरा मणकषितरयास lsquoपीडकrsquo वणारहकारी हणन दषीत वतः शदरा प यािदक खाल या जातीना मातर आप या lsquoउ चrsquo वाणीपणाच पाणी दाखिव यास िन खाल याच आपणही lsquoबरा मणrsquo बन यास न सोडणार लकषाविध व य आहतच शदरातही lsquoतरविणरकानी जञाितभदाच ढ ग काढन आ हास नागिवल मन यमातर समानrsquo हणन घोिषणार शदरच या या lsquoखाल या शदर पोटजातीससदधा याच जातीभदा या याच ढ गाखाली हीन लिख यास सोडीत नाहीत बटीरोटी यवहार करीत नाहीत महारािदक पवार प यास तर िशवतही नाहीत पवरती -स यागरहात अ प या या डोकयात लाठी घालणार या परमखात अनक मराठ होतच नािशक या राममिदर -स यागरहात अ प याना म जाव

करणार यातील कटटरातील कटटर िवरोधक नसत भटजीच नसन शठजी आिण रावजीही होत अ प यानी ज मात घो यावर बस नय तो अिधकार कषितरयाचा हणन हकारीत अ प यास अनक कषितरय राजानी पवीर कठोर दड कल आहत राजपता यास झाशीस ग या दोन तीन वषारत अनक वळा मारपीट क याची परकरण घडली आहत एका िशिकषत मराठा त णीन मराठतर उ च कळात परीितिववाह करावयाच ठरिवताच याची जातगगा भ न दगाधोपा कर या या धमकया द यापयरत पाळी आणलली उदाहरण िहदसभा या द तरी दाखल आहत पाडवपरतापाची िमरवणक काढणार या महारावर लाठीह ला शदरानी नािशक िज यात क याच वतरमान अगदी आजकालच आह सवरतर गाजलल आह खडगावातील शाळात आम या मलाशजारी महारचाभारा या मलास बस दणार नाही हणन मरा यानी आिण वतः शदरानी दाडगाया कलली उदाहरण तर पर यक सघटक कायरक यारस पदोपदी आडवी यतात िवजाबरोबर एकासन करणारा शदर दडनीय हणन सागणार या मतीस कडकडन िश या दणार शदर वतःबरोबर अ प याना एकासन कर याची तशीच कठोर बदी करतात फार काय अ प यातदखील पर यक जात lsquoखाल याrsquo जातीवर तच अ याय याच lsquoउ चrsquo जातीम वा या सतरान करीत आह की या अ यायास बरा मणानी कल हणन बरा मण तर बरा मणास िन अ प य प यास िश या दत आल बरा मण बरा मणतर भाडल तसच बरा मणतरात मराठ मराठतर भाडतात प या प यतर एकमकास कचलतात प यतरातही महारमहारतर पथ पडन महारतरावर महार फार अ याय करतात हणन ब बाब ब चाल आह चाभार पढारी आबडकरावर महाराचा पकषपाती हणन आरोप करतात फार काय महारात दखील आबडकर कोकण थ महार हणन दश थ महारानी याच पढारीपण नाकार या या िन दश थ महाराचा सवता सभा उभार या या चळवळी क या आहत करीत आहत बरा मणातच कोकण थ बरा मण िन दश थ बरा मण नाहीत तर वा यात कोकण थ व य दश थ व य महारात कोकण थ महार आिण दश थ महार अशा िभ न जाती आहत

फार काय सागाव नािशकला बरा मण वाणी मरा यानी lsquoराममिदरात िश rsquo हणताच महाराना मारहाण कली या असमानतिवषयी साि वक िन या य सतापान जळफळणार या महारा या दवळात जर भगी तशाच अ यागरहान िश लागल तर तच महार तोच असमानतचा वज सरिकष या तव तशाच ला यानी या भगयास झोडप यास सोडणार नाहीत रायगडी ग या मािह यात िशवो सवी महार सहभोजनास आल हणन काही मराठ बरा मण जस उठन गल तसच महारा या सावरजिनक पगतीत भगी मडळी घसताच महारही या lsquoबाटाबाटीrsquoस लाठालाठीनही िवरोध यास सोडणार नाहीत

त हा जातीभदा या खळाच खापर बरा मणावर वा कषितरयावर या प यावरच फोडण िन वळ पकषपात आह या रोगान भगयापयरत पर यक जात पछाडली जात आह हा जा यहकाराचा दोष सवारचा आह यािवषयी या या िश या बरा मणास वा कषितरयास कोणी हासड इि छतो या या या या lsquoपरा तीचा अधार वाटाrsquo य चयावत जातीना वाटन िदला पािहज

उलट पकषी या ज मजात जातीभदा या रोगास िनदारळ िनघाल या सधारकात अ यत परमख सधारक बरा मणही होत बदधा या माग यान या या सघाचा सारा भार िन आपला सचालक वाचा अिधकार सोपिवला एका बरा मणावर वतःच अिधकार lsquoपीठािध ठानवसनrsquo बदधानी मरताना या पटटिश यावर घातल तो महाका यप होता बरा मण बदध पथाच मोठमोठ गरथकार सतरकार परचारक िभकष होत बरा मण सताव णवात अनक परमख आचायर होत बरा मण चत य परभ जञान वर एकनाथ रामक ण परमहस सार बरा मण आयरसमाजाच थापक दयानद बरा मोसमाजाच अ वयर टागोर पराथरनासमाजाच रानड होत बरा मण याचपरमाण अनक कषितरय अनक व य अनक शदर न ह रोिहदास चोखा नद ित प लअरासारख अनक lsquoअ प यrsquo ही थोरथोर सधारक होऊन गल होताहत

अथारत बरा मणात काय भगयात काय जा यहकारी वष यवादी पीडक जस सापडतात तसच या या परमाणात जातीभदो छदक समतावादी सधारकही सापडतात बरा मण वा कषितरय हटला की ल चा आिण इतर तवढ सार कवळ परोपकारी कवळ साध कवळ समतावादी िन पदरवी स जन अस हणणारा जातीभदो छदक हा या या जा य छदक गजरननच जाती वषाच कायर साधतो कळत नकळत जातीभद खरा आह अस िसदध करतो कारण बरा म याची वा कोणाचीही जात ज मतःच आिण सगळी जातची जात वाईट िन इतराची जातची जात ज मतःच हटकन चागली अस हटल की या जाती नस या मानीव नस या पोथीजात नसन खरोखरीच ज मजात आहत या यात ज मजात असा कोणता तरी िविश ट िवभद आह असच नाही का िसदध होत

पण बरा मणा या वा भगया या जातीत सारच वाईट वा सारच चागल लोक ज मतःच वाटल जात नाहीत तस हणणार या व या िपराचा तो आकषप समळ खोटा िन वषदिषत असतो हणनच या सार या जाती मलतःच िभ न नसन हा जातीभद ज मजात नसन िन वळ मानीव िन पोथीजात आह अस ठरत

अ वघोषानी िलिहल या वरील वजरसचीत ह त व गहीत िन सिचत असताही प टीकत नस यान कोणाचाही गरसमज होऊ नय या तव त आ ही वर पि टल आह

- (िकल कर)

७ तौलिनक धमरिवजञान या मसलमानातील पथोपपथाचा पिरचय

स या िहदधमारत घसल या ज मजात जातीभद अ प यता इ यािद ढीकड बोट दाखवन मसलमानी परचारक भो याभाब या िहदना सागत सटल आहत की lsquoत ही मसलमान हा आम यात जातीभद पथभद नाही आमचा धमरगरथ एक पगबर एक पथ एक आम या धमारत सारा मसलमान एक समान उ चनीचता नाही ह मि लम मौलवीच वागजाल िकती अत य आह त दाखिव या तव आ ही मि लम धमरमताची स य ती मािहती दणार एक दोन लख िलहीत आहोत

कोणा याही एकाच धमारचा पकषपात िकवा पकषघात कर याची अ या य िन अिहतकारक दबरिदध न धरता lsquoस यrsquo - (ज आह याच यथावत जञान) हीच सवर धमार या अ यासाची या य िन िहतकारक कसोटी समजन याला सवर धमारचा वततरपण अ यास करावयाचा असल यान पिहल सतर ज िशकल पािहज पिहली अट जी पाळली पािहज ती ही की मन यजातीत अगदी अजञान यगातील हाटटाट अदमानी बटा या धमरमतापासन तो अ य च वदा तिवचारापयरत जी जी धमरमत परचलिवली गली िकवा जात आहत ती ती सारीची सारी अिखल मानव जञातीची सामाईक म ता आह या या पिरि थतीत मन या या िहताथरच सचलली तशी ऐिहक िन पारलौिकक क याणाची कलली ती एकक योजना अस यामळ त त य न अिखल मानव जञाती या कतजञ आदरास पातर आहत अशा मम वा या िन सम वा या सादर भावननच या सवर धमरमताना अ यासाव या सवर धमरगरथाना स मानाव

या पर यक धमरमताच ज ज िचरतन स य असल त त वीकार यातच आपणा सवारच िहत आह ज ज या या पिरि थतीत स य भासल िकवा या या मानवी सघास या काळापरत िहतावह झाल -परत आज ज िवजञाना या शोध - योती या (सचरलाइट या) झगझगीत परकाशात स याभास ठरत आह आज या पिरि थतीत मन यिहतास बाधक होत आह त त यािग यातच आपणा सवारच िहत आह त त यािगण हच lsquoस याrsquo या शोधकाच आिण मन या या उदधाराथर झट इि छणार या परामािणक साधकाच कतर य आह धमरकतर य आह

कारण काही झाल तरी जो ऐिहक िन पारलौिकक धारण करतो तो धमर lsquoधारणात धमरिम याहःrsquo हीच धमारची याखया यात या यात इतकी ससगत िन बिदधिन ठ आह की ितला नाकार याच साहस धम मादकासही सहसा करवत नाही

अथारतच कोण याही धमरगरथात वा मतात ह अमक अस आह हणन त स य िन क य असलच पािहज अशा अ यास बदधीस पिह या पावलीच पग क न टाकणार या कोण याही परितजञन धमारधमारचा तौलिनक अ यास क िनघालला िवजञानवादी वतःस बाधन घणार नाही ही परितजञा हणजच पवरगरह वदा या अ यासा या परारभीच जर lsquoवद ई वरकत या तवच अकषर िन अकषर स य असलच पािहज

यातील कोणतही अकषर लटक हटल की नरकात पडलासचrsquo ही परितजञा वीकारली तर अव ता तौिलद बायबल कराण परभित इतर धमरगरथाना िनःपकषपाती टीन अ यािसण शकयच राहणार नाही तसच lsquoकराणrsquo हच ई वरकत या तव यातील अकषर िन अकषर तवढच स य याला लटक हटलस की lsquoम यानतर पडलासच नरकात न ह इथ या इथच तला ठार क न टाकल पािहजrsquo अशी परितजञा करण हणज कोिटकरम नसन िन वळ लाठीकरमच होय जो अस मानील यास कराणतर गरथ धमरगरथ हणन वाचताच यणार नाहीत अधमरगरथ हणनच काय त आल तर वाचता यणार

पण तस पवरदिषत गरह क न घण साफ नाकािरणारा िवजञानवादी वद अव ता कराण पराण परभित पर यक गरथास िनःपकषपात टीन आिण या या गरथातील परवि तपर िनवि तपर िलखाणान या या काळी जो मन यजातीची सापकष उ नित कली असल ती पारखन तीपरत कतजञपणही अ यािस यास मोकळा असतो अिर टॉटल लटो चाणकय यम ह कल हकल माकसर या धमरवडा या ककषत न गवसल या जागितक गरथाना यातील िभ न मतवादानी िकवा आज क या ठरल या भौितक िवधयानी िवष ण न होता जस मम वबदधीन समतोलपण िन बिदधवादा या कसोटीस िनभरयपण लावीत आपण सार मानव वाचतो िन ती मानव जातीची समाईक सपि त समजन याना स मािनतो तशाच वजञािनक टीन जर आपण सारजण वद अव ता बायबल कराण परभित य ययावत धमरगरथासही वजञािनक िन

ऐितहािसक टीनच काय त वाच तर या या तशा तलना मक अ यासामळ या या गरथातील ताि वक स य िन उपयकत आचार वीकार यास आपण अिधक मनमोकळ त पर होऊ या गरथा या नाव धमरवडा या लहरीत या क तली िन रकतपात झाल त हो याचा सभवदखील उरणार नाही -जसा िवजञान -गरथास (Scientific Works) वाचताना िकतीही मतभद झाला तरी तझी िवजची वा रिडयमची उपपि त सतर िन माझ िभ न हणन आप यात रकतपात हो याचा परसग सहसा यत नाही

जगातील िम टन होमर वा मीिक उ मर परभतीची का य काट प सर किपल ि पनोसा परभतीच त वगरथ इितहास गरथ िव य परकाश -उ णता परभतीवरील वजञािनक गरथ यतरिव या व यक िश पकला कादबर या परभित लकषाविध गरथ जगात कठही रचलल असल तरी सार या जगाची समाईक सपि त हणन आपण मम वान िन सम वान शातपण वाचतो त वाचीत वाचीत अवसानात यऊन लोक वाचनालयात एकमकाची डोकी अक मात सडक लागल अस सहसा घडत नाही तसच ह lsquoधमरगरथrsquo - ही दहा पाच िविश ट प तकही आपणास का बर वाचता यऊ नयत या दहा पाच प तकापायीच पर यकी दहा पाच शतक तरी क तली िन रकतपात शाप िन िश या या या धमाकळीत मन य मन याचा इतका भयकर वरी होऊन का बर उठावा तस पिरणाम झालच तर अधमरगरथाच हाव -धमर -गरथाच न हत

बिदधवादािव दध आकषप या सवर धमरगरथाना मम वान िन सम वान सादर वाचन आपण इतर कोण याही िवषयावरील

गरथसघास जस तकर शदध बिदधवादान पारखन घतो तसच या यातील जञान िन अजञान अ ययावत िवजञाना या कसोटीस लावाव आिण उ तम त मानवी समाईक सपि त हणन सवारनी वीकाराव या

आम या वरील सचनवर एक ठरािवक आकषप जो श दिन ठ परव तीचा असतो तो हा की lsquoप षबिदध ही यिकतपर व िविभ न अि थर पिरवतरनशील अस यामळ मन याला कोणचाही ठाम आधार असा ित यामाग लाग यान कधीही सापडणार नाही प षबिदध खलनशील पण ई वरीय आजञा अ खलनशील ितरकालाबािधत यामळ कोण या तरी अशा ई वरोकत गरथास परमाण मान यावाचन शीड नसल या िन सकाण मोडल या तारवापरमाण मन यसमाज वाटल तसा वार यावरी भरकट लागतो चाग यावाइटाच ठाम माप गवर वाद तोडन टाकणार अितम परमाण अस माणसास सापडण दघरट होतrsquo

जर अस एखाद ठाम परमाण ई वर खरोखरच दता तर त अितशय चागल होत यात शका नाही -पण

वद अव ता कराण बायबल ह ई वरपरणीत गरथ आहत अस मानल तरी वरील आकषपाची आपि त टळत नाही हीच तर मखय अडचण आह कारण ई वरिनिमरत अपौ षय ईशपरिषत हणन ज कमीत कमी प नासपाउणश गरथ आज दखील िभ न सघातील मन यानी मानलल आहत त अ यत पर परिव दध िवधानानी भरलल आहत फार काय यातील पर यक गरथ जर काही िनिवरवादपण एक वर सागत असल तर हच की तो वतः तवढा ईशपरिषत परमपरमाण असन बाकी सार lsquoपाखडrsquo आहत

बर यातील एक कोणचा तरी गरथ वद हणा कराण हणा ई वरोकत समजला तरीही भागत नाही त नाहीच कारण हा एकच तवढा ई वरोकत बाकी मन यकत अस ठरिवणार कोण प षबिदध पण या या कोिटकरमान त इतर ई वरोकत नाहीत अस ठरवाव या या कोिटकरमानी तो एकही ई वरोकत

नाही अस ठरत अगदी कोिटकरम हणन सारा हाणन पाडन िन वळ लाठीकरमान जरी एकच कोणचा गरथ

मन यजातीवर लादला - तो गरथ ई वरोकत वयपरमाण बाकी सवर झट अस मानलच पािहज हणन अगदी लाठीफमारन सोडल तरीही प षबिदध प हा आपल चाळ चालिव यास िन या वयपरमाण गरथास वतः या हातच बाहल बनिव यास सोडीत नाही कारण गरथ जरी एकच ठरिवला तरी याच अथर अनक होतात ती आपि त काही क या टळत नाही ती टळती एकाच उपायान - जर ई वर एकच गरथ चहकड ई वरोकत हणन धाडता आिण याच बरोबर या गरथातील पर यक अकषराचा एकच एक अथर काय तो मन यमातरास फरण अव यभावी क न टाकता दसरा अथर सचच नय अशी प षबिदधही एकसाचीच करता तर मातर ई वरोकत गरथ एकच एक सवरतर िन सवरदा राह शकता पण तशी काही एक यव था ई वरान कलली नाही यामळ जरी एकच गरथ अहपरमाण वयपरमाण ई वरोकतपरमाण हणन मानला तरीही याचा अथर कर याच काम शवटी प षबदधीलाच कराव लाग यान ती िजतकी िभ न अि थर अपरित ठ िततकाच तो एक गरथच अनकपणा अि थरपणा िविवधपणा पावन अपरिति ठताथर होऊन बसतो

उदाहरणाथर वद परथम घऊ वद अपौ षय आह परत धमरिजजञासना lsquoपरमाण परम ितःrsquo अस अगदी परामािणकपण मानणार या को यविध िहदम य नावाला जरी वद हा एकच धमरकदर असला तरी या या

पर यक मतरागिणक िन श दागिणक अथर या अनक वद होऊन बसतात प षबदधीवाचन याचा अथर लाव याच दसर साधनच मन यास उपल ध नस यामळ िजतक प ष िजतक वद िततक पथ िततकी िभ न परमाण होऊन बसायची ती बसतातच एकाला वदात पशयजञ आहस वाटत दसर याला नाहीस वाटत ितसर याला िवक प वाटतो एकाला माशासन ज मजात अ प यता मितरपजा कशवपन वदात आहस वाटत याच वदा या याच मतरा या आधार या सवर आचारपरथा वदबा य आहत हणन दसर यास वाटत फार काय ई वर एक आह ह वदा या नाव एक पकष उ च वर सागतो तर मीमासकािदक पथ िभ न प षापलीकड वा दवतापलीकड ई वर असा नाहीच हणन सागतात स यासाची िनदा वदाधारच कोणी करतो तर lsquoयदहरव िवरजत तदहरव पर जत वना वा गहा वा अस वदाधारच इतर पथ मानतात बर ह अथरविच य िन ह िवरोध कोणी अलबत -गलबत सागत नाहीत तर या क किपल जिमनी शकर रामानजापासन दयानदापयरत मोठमोठ आचायर सागतात त सारच ि थतपरजञ योगी िसदध साकषा कारी कोण खर कोण खोट कस िनवडणार िनवड यावाचनही कस राहता यणार आिण िनवड हटली की प षबदधीनच होणार शवट हाच की य यिप वदगरथ अकषर पान एकच रािहला तरी अथर पान िजतक टीकाभा य अथरकार िततक शताविध वद होऊन बसतात

साराश प षबदधीला बगल द यासाठी एक गरथ परमपरमाणच न ह तर ई वरोकतपरमाण मानला तरी मन याला शवटी असा ऐिहक िन पारलौिकक वाटा या प षबदधीवाचन दसरा कोणताही सापडण शकय नाही

फरक इतकाच होतो की प षबदधीन तकर परित ठ वाटत त घऊ हणन चकक सागन इतर गरथापरमाणच वदकराणबायबलािदक गरथही वाचल िन पाळल तर मतभद झाला तरी तो िश याशाप लाठीकाठी चाल याइतका िवकोपास जा याचा फारसा सभव नसतो वजञािनक गरथ वाचताना आिण पिरि थतीपरमाण ितला त ड दऊन पिवतर बदल याला मन य मोकळा राहतो पण ई वरोकत वदाचा मी करतो हाच अथर ई वरोकत अस हणत िन परामािणकपण भावीत वद वाच याचा िन आचर याचा दरागरह धरला तर माझ मत तच ई वराच असा अ यत खोडसाळ अहकार या या मन यास धमरवडान िझगिवतो आिण वदा या अथारचा मकता माझा तझा न ह अस आरडत िन ओरडत मन य मन याचा भयकर शतर होऊन मत द याचा शवट जीव घ यात होतो माझ मत मा या मानवी बदधीपरमाण आह अशी भावना मन याना िततकी भयकर धमरवडी क हाही क शकत नाही की िजतकी माझ मत हच ई वराच मत आह ही उ मादाव था क न टाकत सवरसामा य मन याला लाग असणार ह स य नाकारता यत नाही

परत याना ऐितहािसक िन बिदधिन ठ टीन या धमरगरथाना अ यासावयाच असत याना दखील या मतरदर या ऋषीच वा ईसा मोझस महमद परभित लहान मो या शतशः पगबराच ईशपरिषताच

सताच साधच यानी यानी िदलल अतः फतर सदश दवान वतःच सािगतलल आहत अशी उ कट िनि चित होती या थोर पगबर साध सत ऋषी महष शी या या यकतीपरता वाद घाल याच मळीच कारण उरत नाही या थोर िवभतीची तशी ती िन ठा अगदी परामािणक होती याना त वतःच दवाच

अवतार वा दवाच परिषत lsquoपगामrsquo आणणार अस ज वाटल त या यापरत तरी िनतात स यच होत वरपागी ढ ग न हत ह माननही आ हा िवजञानिन ठ अ यासना त धमरगरथ श दिन ठ टीन न वाचता आम यापरत िन वळ मन यकत गरथ वाचाव तस तकार या कसोटीत ध न वाच याच बिदध वात य उपभोग याचा अिधकार सागता यतो

त बिदध वात य आ ही सागन सव न उपभोग इि छतो प षबदधीनच या धमरगरथाना अ यािसण शकय आह अस प टपण हणतो पण या गरथाना ईशपरिषत वा अपौ षय मानणार लोक याचा अथर लावताना अवशपण न सागता पण समजन उमजन प षबदधीसच शवटी शरण िरघतात यवढाच काय तो फरक

गरथच मन यकत समजन प षबदधी या व छ उपनतरान वाचला काय िकवा गरथाच श द ई वरोकत समजन याचा अथर तवढा याच प षबदधी या मळकट उपनतरान वाचला काय पिरणाम एकच होतो वद जरी श दापरता एकच रािहला तरी अथारनरोध वा तिवकपण िजतक आचायर भा यकार मितकार वाचक िततक िविभ न वद होऊन बसतात ही झाली वदाची गो ट पण ही गो ट एका वदाचीच नाही मन यात आजवर ज ज ई वरीय गरथ हणन परखयातल गल आहत वा जातील या सार याची ही गित झालीच पािहज तकर तः त अपिरहायर आह व ततः त घडलल आह

याच दसर पर यतर हणन या लखात lsquoपिवतर कराणrsquo कराणशरीफ याच परखयात गरथाचा वा परकरणीचा इितहास पाह वदातन शताविध पथोपपथ िनमरन या पर यकाचा वदाचा िभ न अथर कसा यवहारात शतविध वदगरथ िनिमरता झाला ती कहाणी आप याला आप या घरचीच अस यामळ प कळच पिरचयाची आह पिवतर बायबल या वदासारखयाच अपौ षय ई वरपरिषत हणन स मािनल या गरथाचीही श दशः जरी एकच बायबल असल तरी अथरशः शताविध बायबल कशी होऊन पडली तही यरोप या इितहासाचा बराच पिरचय असणार या आम या सिशिकषत वगारस अधकपण तरी माहीत आह पण आम या शकडा न या णव िहदना आिण िहद थानातील लकषाविध मसलमानाना ह नककी ठाऊक नाही की ई वरोकत हणन स मािनल या मन यजातीतील आणखी एका परखयात िन सपरिति ठत गरथाची कराणशरीफचीही तीच गत झालली आह कराणशरीफ श दशः जरी एकच गरथ असला तरीही िभ निभ न सपरदाय या यातील वाकयावाकयाचा िन मिथताथारचा जो िभ नच न ह तर अ यो यिवरोधी अथर प षबदधी या अपिरहायर टीन करीत आल यामळ अथरशः शताविध िभ न कराण होऊन बसली आहत या िभ नाथरवादी पथोपपथातील कोणाचा अथर खरा हा पर न आम यापढ इथ नाही या यातील काही परमख पथा या मत एकाच कराणीय िवधयाच िकती िविभ न अथर कल गल आहत ती िन वळ व ति थित आह तशी थालीपलक यायान दाखिवण एवढाच या लखाचा हत आह

ती मािहती दताना अगदी पिह या परती या परमाणभत गरथकाराचाच आधार घतलला आह इिगलशम य कराणाच अिधकत भाषातर करणार जॉजर सल कराणाच मराठी भाषातरकार यरोपास पटल अशा न या टीन कराणाचा अथर लावन अगदी इिगलशम य यास भाषातरणार इगलडमधील परखयात

मसलमानी परचारक डॉ महमदसाहब मसलमानी स कतीच मानी िन परगाढ अ यासक जि टस अमीर अ ली परभित नामािकत मसलमानी धमर इितहास िन स कित यावरील लखकवगार या गरथाच आ हास अनक वष अ ययन ज घडल या याच आधारावर खालील मािहतीचा श द िन श द अवलबल अशी सावधानता आ ही बाळगली आह हव यास ती मािहती पडताळन पाहता यावी या तव परथमच आधाराचा हा सवरसामा य उ लख क न ठवतो मािहती जशी या तशीच दताना आम या वतः या टीकिटपणी दणच तर अशा ( ) कसात दऊ

पिवतर कराणाची थोडी परखा कराण श दाचा अथर lsquoपढ याच पा यrsquo असा िकवा lsquoसचयrsquo असा आह वळोवळी ई वराकडन पा य

हणन महमदसाहबास ज सदश आल त तरिटत सदश यात एकतर कल तो सचय सगरह हणज कराण पगबर हणज पगाम (सदश) आणणारा ई वरीय सदश आणणारा ईशपरिषत कराणाच अ याय ११४ आहत यास सरा हणतात पर यक अ यायात ज लोक असतात याला lsquoआयतrsquo हणतात कराणा या िनरिनरा या सात मळ परती तरी परखयात हो या दोन मिदना पथी ितसरी मकका पथी चौथी कफा यथ परचिललली पाचवी बा तरा यथ स मािनलली सहावी सीिरयातील सातवी सवरसाधारणतः परचिलत या परतीतील लोकसखया िविभ न आह एकीत ६००० लोक तर एकीत ६२३६

य लोकापरमाणच मसलमानानीही कराणातील श द ७७६३९ अकषर ३२३०१५ अशी मोजन ठवली आहत इतकच न ह तर पर यक अकषर कराणात िकती वळ आल तही मोजलल आह अथारतच या सखया िववादा पद समजणारही आचायर आहतच

कराणा या काही अ याया या आरभी ढ अथर नसलली नसती दोनचार अकषर असतात या या हतिवषयी य लोका या धमरगरथापरमाणच मसलमानी धमरशा तरी मतभदा या जा यात सापडलल आहत काही हणतात या अकषराचा अथर एका ई वरासच माहीत िकवा महमद पगबरास इतर त न मानता याचा यथामित अथर करतात पर यक जण आपलाच अथर खरा ई वरी अथर मानतो उदाहरणाथर काही अ याया या आरभी lsquoअ ल मrsquo ही तीन अकषर यतात काही आचायर हणतात याचा अथर मन यानी क च नय एक ई वर की पगबर तो जाणतो दसरा पथ हणतो छ अथर कलाच पािहज िन तो हाच की lsquoअ लाह लतीफ मजीदrsquo या श दाची ती तीन आ याकषर असन अथर आह lsquoई वर कपाळ िन गौरवाहर आहrsquo ितसर हणतात ती आ याकषर lsquoअनािलिमनीrsquo ह वाकय सचिवतात - याचा अथर lsquoमला िन मा यापासन (सवर पणर िन शभ परभवत)rsquo चौथ हणतात - त वाकय lsquoअना अ ला आलमrsquo िन तो अथर lsquoसवरतर ई वर तो मीrsquo हाच आह पाचव हणतात - ती सारी आ याकषरच न हत अ ला -जिबरयल -महमद या कराणा या क यार परकिट या परचािर या तरयीच त योतक असन पिहल आ याकषर दसर अ याकषर िन ितसर उपा याकषर या या श दाच अनकरम घतल पािहज हणज अ ल म यतील सहाव हणतात - अ हा मळ वर ल हा ताल य िन म हा ओ य िमळन सचिवतात की ई वर सवर जगाचा िन कमारचा आिद म य अत आह िन या अथीर आिदम यअती सवर कामी मरला जावा सातवा पथ

हणतो - ही अकषर सखयावाचक याची बरीज यत ७१ िन ती सचिवतात की इतकया वषारत इ लामी धमर सार या जगात पणरपण पर थािपत होईल अशी अनक मत अनक अथर करतात

(ई वरीय धमरगरथ अकषरशः जरी एकच असला तरीही अथरतः प षबिदध वा तिवकपण याच अनक िविभ न गरथ कस क न सोडत याच ह िकती सरख उदाहरण आह तीन अकषर तीस अथर)

कराणा या अ यायाची नाव िन मगलारभ -वाकय ही काही धमरशा या या मत कराणातील अ याया -परमाणच थट ई वरोकत आहत तर काही धमरशा तरी मसलमाना या मत ती ई वरोकत नसन मन यकत आहत

मसलमानी परपरागत मखय शा तरोकत मतापरमाण कराण हा गरथ महमदान वा कोणाही मन यान रचलला नाही तो अनािद आह इतकच न ह तर ई वरान दखील रचलला वा सािगतलला नसन ई वरा या यिकत वातच अतभरत आह हणज तो ई वरकत दखील नाही तर ई वरमयच आह याची पिहली परत अशी जी िलिहली गली ती ई वरा या िसहासनावरील एका िवशाल टबलावर असन य चयावत भतभिव याच अकणही याच टबलावर अ य च वगारत गरिथलल आह या ई वरीय टबलावरील कराणाची एक कागदी परत दवदत जिबरयल या हाती सग यात खाल या वगारत धाड यात आली ती रमजान मिह या या या रातरी तशी धाड यात आली या रातरीच नाव lsquoशिकतमतीrsquo होय या कागदी परतीतील कराण या जबरियल दवदतान महमद पगबरास भागशः परकटिवल काही मककत काही मिदनत जसजसा परसग पडला तसतस वळोवळी त िलिखत भाग पगबारस जिबरयलकडन फरिवल गल परत त सवर या सवर िद य प तक बघ याच भागयही महमद पगबरास जिबरयल या कपन वषार या काठी एकदा लाभ रशमी बाधणी सोनरी कलाकसरीत वगीरय िहरमािणकानी खचलल अस त िद य प तक होत

य यिप वरील मतापरमाण कराण अिनिमरत िन अनािद आह आिण पर यकष कराणात महमद पगबरान तस न मानणार यास पाखड हटलल आह तरीही पर यक मह वा या धमरपर नापरमाण या परकरणीही मसलमानी धमरशा यात ती मतभद हावयाचा तो झालाच मोटाझलाइट आिण मोझदारच अनयायी ह दो ही परबळ इ लामी पथ या मता या सवर वी िव दध असन या या मत कराणास अनािद ई वरमय िन अिनिमरत मानण ह भयकर पाप आह पाखड आह या परकरणी या कराणवाकयाचा त असा वर या या अगदी उलट अिभपराय काढतात हा मतभद इतका िवकोपाला गला की अलमामन खिलफा या राजवटीत कराण ह अनािद नसन िनिमरत आह अशी धमारजञा सटली िन जो कराणास अनािद अिनिमरत मानील यास फटक बिदवास िन म यदडही द यात आला शवटी अलमोतावककल खिलफान उभयपकषास आपापल मत पाळ याच वात य िदल

कराण या भाषत िलिहलल आह ती अरबी भाषाशली अरबात इतकी सव क ट मान यात यत की कवळ याव नच त प तक मन यकत नसन ई वरकत असलच पािहज अस िसदध कर याचा त य न करतात कराणातच प हा प हा त गमक पढ क न अशा अथारची वाकय आलली आहत की lsquoज परितपकषी

महमद पगबराना ढ गी हणतात तोच कराणवाकय रचतो िन तशी वाकय अनक अरबी किव तशाच भाषाशलीतही रच शकतात हणन ज पतात यास आ ही आ हािनतो की त ही इतक सदर अरबी िलहन दाखवा अशी का यमय वाकय रचन दाखवाrsquo या अथीर कणीही अस उ तम अरबी िलह शकत नाही या अथीर ह कराण ई वरोकतच असल पािहज कराण मन यकत नसन ई वरीय आह याचा बळकट परावा हाच की यातील अरबी भाषाशली अतलनीय आह

(पण या कोिटकरमान महमद पगबर उ क ट अरबी किव होत इतकच काय त तकर िसदध होईल मसलमानातील मीटाझलाईट मोझदार िन नोधम ह धमरशा तरीय पथसदधा वरील मतास उपहासन उघडउघड परितपािदतात की lsquoकराणाइतकीच काय पण याहनही उ क ट अरबी भाषाशली मन य िलह शकतोrsquo ितसरी गो ट अशी की या कोिटकरमा परमाणच जर उ क ट अरब भाषाशली आह हणन कराण ई वरीय तर उ क ट स कत भाषाशली वा उ क ट मराठी बगाली तामीळ जमरन बर मीशली असलल गरथही ई वरीयच मानाव लागतील)

कराण महमद पगबरास कस परकटल महमद पगबर सरासरी ४० वषारच असता एका गहत ई वर यानी मगन होत तो जिबरयल दवदत मन य प आला िन हणाला lsquoजो तझा धनी या कपाळ ई वरान िलिहलल ह वाचrsquo महमद हणाला lsquoपण मला तर अकषरही न िलिहता यत न वाचताrsquo त हा महमद पगबराना अतःपररणन ई वरी सदश यऊ लागला त जस यत तस महमद उ चारीत याच िश य पाठ करीत काही िलहन काढीत अस वीस वष चालन ज हा ६५ या वषीर महमद पगबर परलोकवासी झाल त हा या वळपयरत वळोवळी आलल ज सदश - या काळी अरबात कागद फारस परचिलत नस यान - कातडी आिण खजरीची पान यावर िलिहल गल िन अ ता य त अस एका जागी होत त सगरह यात आल त िन त डी होत त िमळन एकतर क न महमदाचा पर यकष िश य िन उ तरािधकारी अबबकर यान काही यवि थतपण एका गरथात गोवल तच कराण महमदाच परथम िश य बहधा लढायातन मारल ग यामळ ज हा ह कराण गरिथल त हा प कळ वाकय गळली थलकाळाचा अनकरम रािहला नाही या गरथात नसलली महमद पगबाराची अनक वाकय या इतराना आठवत त या गरथास या परमाणात अपणर ठरव लागल यािवषयी मसलमानी धमरशा तरी मडळाच एकमत आह

( हणज आप या वदाची जी गत की िक यक ित ल त मळ तीच सकलन यासानी कल तोच पर ततचा अनकरम मळचा न ह ऋषी दवता िवषय याच ससगत एकीकरण नाही तीच ि थित अित अवारचीन असताही या कराणाची झालली आह िक यक ई वरी सदश गळलल अस यामळ ई वरीय परमाणगरथ हणन या कराणास मानल तर या यातील आजञा तव याच ई वरी धमर अस समजण अशकय कारण असल या आजञाहन िभ न अशा आणखी काही आजञा ई वरा या न ह याच अस सागता यत नाही)

अबबकरन कलला हा lsquoसगरहrsquo (कराण) महमद पगबरा या अनक प यापकी एक िवधवा तरी ह सा खिलफा उमरची मलगी िह या हाती सोपवला परत पगबरा या म यनतर तीस एक वषार या आतच वर

िदल या नाना कारणामळ कराणा या एकास एक न जळणार या अनक आव या मसलमानी सामरा या या िनरिनरा या भागात चाल झा या जो तो आपलच कराण खर मानन दसर या या कराणातील पाठभद पाखड धमरबा य हण लागला अबबकर या परतीस याच परित पधीर अबबकरचीच प षकित हणन ई वरीय अ खलनीयतचा अिधकार या परतीस नाकारीत हा सारा घोटाळा मोडन टाक यासाठी खिलफा (उ मान) आ मन यान शकय िततकया कराणा या परती जमवन यात ह सा या हात या अबबकर याच परतीस ध न असल तवढ खर मानाव असा हकम काढला अबबकर या कराणा या हजारो परती करवन परातोपराती वाट या आिण यापासन जी जी वगळ वा अिधकउण मतर असणारी परत ती ती ज त कली वा जाळन टाकली इतकया परयासानतर आजची कोराणाची परतच खरी ई वरीय िन सवरसामा य परत ठरली

पण तरीही आजदखील बरच पाठभद इ लामी धमरशा तरा याच मत अि त वात आहत इतकयान भागल नाही पर परिव दधता टाळ यासाठी िविभ न परती िततकया जाळन टाकन परत अशी

एकच ठवली तरी दखील ित याच वर िलिह यापरमाण काही पाठभद आल त आलच पण याहीपकषा अिधक अडचणीची िन आ चयारची गो ट हणज या ई वरीय ठरिवल या अन य परतीतच अनक पर परिव दध वचन महमद पगबरा याच त डची अिनवायरपण आलली आहत पगबरान एक िदवशी दवाचा हणन एक सदश सागावा दसर या वळी अगदी उलट सदश दवाचा हणनच महमद पगबरानीच सागावा परामािणक िश यानी श द न श द या या वळी िटपावा पण यामळच लवकरच या दोन पर परिव दध आजञा दवान या या -सवरजञ दवासही आपली मत मन यासारखी िभ निभ न पिरि थतीत बदलावी लागावी - याच महमदा या परितपकषासच न ह तर अनयायासही आ चयर िन सदह वाट लागला परितपकषी तर उघड हणत की याव नच हा कराणगरथ भतभिव यवतरमान जाणणार या सवरजञ दवाचा नसन यावर मन यकत वाचा छाप प ट उमटलला िदसतो (एका पिरि थतीत महमदा या स तस िन िहतास ज अनकल त यान दवाची आजञा हणन सािगतल दसर या पिरि थतीत तो िनयम या या स तवरील िभ न सकटा या पिरि थतीत अिहताचा होऊ लागताच महमद पगबरान उलट िनयम सागन ती दवाची ता यातली ताजी आजञा हणन परचलिवली) lsquoसवरजञ दव जर त कराण िलिहता तर परथमच आपली पिहली चकीची आजञा दता ना िकवा सागनच ठवता की काही काळान अमक पिरि थित यताच मी उलट आजञा दणार आह तोपयरत ही पिहली पाळावी हणज पर परिव दधता होती ना दवपणास त अिधक साजत पण या अथीर तस न सागता पिहली आजञा ितरकालाबािधत धमर हणनच सािगतली िन नतर त चकल ह दसर मी सागतो त पिह या या उलट असललच ितरकालाबािधत होय अस सागाव लागल या अथीर दवास असा मन यासारखा ग ध या बदधीचा िकवा लहरी मान यापकषा ह सार कराण मन यकतच आह अस मानण दवा या खर या भकताना भाग आहrsquo महमद पगबरा या परितपकषाचा हा ह ला परतिवण वतः पगबरानाच या या िव यमानततच कठीण गल याच पर य तर त इतकच दत की lsquoमी यास काय क दवाला वाटल अशी उलट आजञा आता यावी यान िदली दवाचा हात कोण धरील तो वाटल त सलट सागल वाटल त उलट कारण खरोखर दव सवरशिकतमान िन वततर आहrsquo

(मसलमानातील अ यत श दिन ठ धमरशा तरीही या पर परिव दध कराणवाकयाच प टीकरण वर या उ तरावाचन अिधक ससगतपण क शकत नाहीत)

कराणातील पर यकष पगबरा याच त डची पर परिव दध वचन जी वर उ लिखलली आहत ती तशी पर परिव दध आहत यािवषयी बहतक इ लामी आचायारचच न ह तर वतः पगबराचच ऐकम य आह बर ती दोनतीन अपवाद हणनच न हत तर इ लामी धमरशा तरी हच या वचनाची सखया कमीत कमी दोनशतीसवर आह अस मानतात उदाहरणाथर पवीर मसलमानास पगबरा या त डी दवान आजञा धाडली की त ही सवारनी ज सलम ( य लोकाची काशी) कडच त ड क न पराथरना हणा यात हा िनयम अ पकािलक आह असही सािगतल नाही इतर सवर फमारनापरमाण ही आजञाही ितरकालाबािधतशी सवरतर सवरथा अन लघनीय धमरशी तशा इतर आजञा याच डौलात िन भाषत परथम िदलली आह परत यापढ िक यक वष लोट यानतर दवान दसरी आजञा अगदी पिहली या उलट िदली की lsquoज सलमकड त ड क न पराथरना न करता पर यक स या भकतान मदधमीरयान मकककड त ड क न पराथरना करा यातrsquo (कराण दवकत मानल की िवरोध िवसगत भासतो त कराण मन यकत मानल की या दोन पराथरनात काहीच आकषपाहर भासत नाही कारण परथम मककत ज या अरबी धमारच मितरपजक लोक परबळ असत यानी महमदाच उ चाटन क न यास दशोधडीस धाडल होत त जोवर मककच धनी होत तोवर महमदा या धमार या या शतरच त कदर होत हणन मकककड त ड क न पराथरना करण महमदास पसत नस पण पढ मकका महमदान िजकली आधीच जी कषतर होती जी मलभिम ज मभिम ती मकका या या हातात पडताच तीच या या इ लामी धमारची राजधानी िन पिवतर कषतर झाल हणन मग य चयावत मसलमानानी या या धमररा टरास एकसतरी एकमखी एकजीवी कर यासाठी जी एक प बधन लादली यात सवारनी मकककड त ड क न पराथरना करावी हही बधन घातल) या मखय धमरगरथा या घटनम यही इतकया सदहो पादक यनता आहत यास अिवकल अशकनीय िन अन य ई वरीय गरथ मानण ह या या एकिन ठ अनयायासही कठीण होऊन ती यनता भ न काढ या या कामी शवटी प षबदधीच साहा य कस घयाव लागल आिण प षबिदध हटली की lsquo ितिवरिभ ना मतय च िभ नाःrsquo जशा होऊन पडणारच पडतातच तसच मळ कराण कोणाच कोणच लोक खर कोणची परत पणर कोण या पाठभदात कोणाचा अथर गरा य यािवषयी िभ न िनणरय दणार या आचायार या सखयइतकीच वा तिवक री या कराणही अनक होऊन बसलली आहत

आिण जी ि थित कराणा या मळ घटनची तीच यातील पर यक वाकया या अथारिवषयाची एकाच वाकया या वा िवधया या अनक इ लामी आचायार या पथोपपथातील िविभ नतची ती अ यत बोधपरद िन तौलिनक धमरशा तरा या अ ययनास अ यत उपयकत अशी मािहती या लखा या उ तराधारत दऊ

(उ तराधर) पिवतर कराणिवषयी सवरसाम य िहद वाचकानी आिण मसलमानानीही या ऐितहािसक घटना यानी

ठव यासारखया आहत यापकी या लखात पवारधारत या िवशिद या याच लहानस टाचण अस -

(१) ई वरान ज सदश आप याला धाडल अस महमद पगबराना वाटल त सारच सार या वळी िटपल गल नस यामळ आिण अनक गहाळ झा यामळ पगबरा या म यनतर ऊबबकरन सगरिहलल आजच कराण ह अपणर आह

(२) या अपणर कराणातही अनक ई वरी आजञा पर परिव दध असन मागची आजञा सागनसव न दवान र करावी आिण उलट आजञा धाडावी अशी दीडशदोनश उदाहरण आहत याव न या अपणर कराणात या आजञा आहत यानाही र करणार या आजञा या ल त झाल या िन गळल या भागात असणार या प कळ सभव यासाठी आह ह कराणही काही पथा या मसलमानी आचायार या मत िव वासाहर नाही

(३) यामळच अबबकर या या परतीपासन िभ न अशी सातआठ कराण परचिलत होती (४) या सातआठ कराणापकी अमकीच परत खरी ह ई वरान पर यकष कोिटकरमान सािगतल नाही तर

उ मान खिलफान आप या दडशकती या लाठीकरमान शवटी प षबदधीस पटली हणन अबबकरचीच परत खरी ठरिवली आिण बाकी या जाळन वा ज त क न टाक या ती परत सनीपथान वीकारली

(५) पण इतक झाल तरी या सनीपथाची त व मा य नसणार या िशयापरभित मोठमो या मसलमानी पथानी तो िनवाडा मानला नाही आजच सनी मसलमानाच कराण ह सनीनी गाळागाळ कलल िन परिकष त िलखाणान भसळलल अतएव अिव वसनीय परत होय अस िशयापरभित पथाच अनक मसलमानी आचायर उघडउघड हणत आल आहत उलटपकषी खर कराण आप याशी आह अस ज िशयापरभित पथातील लोक हणाल याच खर कराण हच खोट या पथानी भसळलल अतएव अिव वसनीय होय अस सनी लोकही यास उलट पर याकषिपतात हणज सवर मसलमानास सवर वी ई वरपरद त िन ई वरोकत वाटणार कराण एकही अि त वात नाही

(६) सनीची जी परत आज कराण हणन सनीकड स मानली जात तीतही अनक पाठभद अस याच मसलमानी धमरशा तरी िनिवरवादपण मानतात

साराश असा की कराण ह नाव जरी एक असल तरी या नावा या ई वर द त गरथाची खरी परत कोणती ह प षबदधीनच ठरवाव लागल यामळ िभ न परती िभ न आचायारनी खर या ठरिव या हणज कराण वा तिवकपण अनक झाली श दशः पािहल तरी कराणाची एकवाकयता नाही

आता अथरशः पाह लागल तर तो घोटाळा शतपटीन वाढलला कारण श दशः जी मत एक पथ मानतो तीतील श द जरी सारख असल तरी या पर यक श दाचा िन वाकयाचा अथर लाव याच काम प हा प षबदधीकडच आ यान एकका परतीच शकडो अथर होऊन शकडो उपपथ झाल यातील परमख अस १ हािनफाई (सनी)

या उपपथाच नाव या या परमख आचायर जो हािनफा या या अिभधानाव न पडल आह महमद पगबरा या lsquo मितrsquo या पथास जरी अमा य नस या तरी यास हा पथ श द िन श द अनसरत नाही

२ शफाई सनी हा पथ शफी या आचायारचा अनयायी मसलमानी ित (कराण) आिण मित (पगबरा -िवषयी या

आखयाियका िन याची वतःची वचन) या या ककषत प षबदधीला मळीच वात य नाही श द िन श द परमपरमाण अस याच मत आचायर शफी अमकी गो ट खरी वा खोटी ह सागताना दवाची शपथ क हाही घत नसत

३ मालकी सनी या पथाचा आचायर मालक या पर नािवषयी कराण िन पगबरा या आखयाियका यातील श दात

प ट अिभपराय नाही या या पर नािवषयी मालक काहीच मत दत नस इतकी या पथाची श दिन ठ परवि त आह या या अितम रोगश यवर तो पडला असता यास रडताना पाहन ज हा अनयायानी िवचारल त हा आचायर मालक हणाला lsquoकराण वचन या या बाहर मी वतः या मत काही िनणरय कल तर नाहीत या िचतन मी याकळ आह शा तराजञबाहर जर मी कधी वतः या मतान वागलो असन वा िनणरय िदला असल तर तशा पर यक वर श दासाठी दव मला चाबका या िततकया फटकयानी झोडपन काढोrsquo

४ हानबाली सनी पगबरा या वचनािद आखयाियकाचा हा पथ अ यत अिभमानी याचा आचायर हानबाल याला

पगबरा या अशा दहा लकष आखयाियका मखो गत असत अशी या या अनयायात परिसिदध आह कराण ह अपौ षयच न ह तर अनािद अिनिमरत िन वयिसदध असन त ई वरान दखील िनिमरलल नाही तर ई वरमयच आह अशी या हानबाल आचायारची िशकवण होती कराणास ई वरमयच समजण ह धमरबा य पाखड होय अशा मता या मोटासम खिलफान हानबाल यास कराण ह ई वर यच होय अस िशकिव याची मनाई कली असताही ज हा त मत हानबाल सोडीना त हा यास फटक मा न रकतबबाळ क न बदीत घातल हानबाली पथ कटटर कमरठ एकदा तर यानी बगदाद राजधानीत बड क न ज मसलमान कराणातील आजञा या पालनात कमरठ नाहीत अस यास वाटल या या घरोघर घसन या या म याच साठ ओतन टाकल म यपातर फोडन टािकली गा यानाच यास िनिषदध ठरिव यार या कराणाची आजञा मोडतात हणन गायकनतरकवादक ि तरयाना बदम मार िदला िन वा याचा चराडा उडिवला मसलमानी धमारिवषयीची या पथाची इतकी कमरठ मत मा य नसल या या या मसलमानी परित प यारना शवटी या पथािव दध अ यत कडक उपाय योजाव लागल आिण अ यत कठोर दड दऊन याना दडपाव लागल हा पथ याची मत िन असा कमरठपणा न मानणार या मसलमानासही पाखड िन पितत समजन त सार नरकात जातील असा शाप दतो िन यास शकय ती िशकषा करावयास सोडीत नाही

परत या चारी सनी पथात मातारत कराण िन आखयाियका या या परामा यािवषयी जी वरकरणी एकवाकयता आह तीदखील यापढ िदल या पथास अिभपरत नसन त वतःच त वततर आहत सनी वगारत न मोडणार या पथातील काही परमख पथ अस -

५ मोटाझली या पथाचा परवतरक वासल या या मत ई वर एकच अस यामळ या एकतस िवशषणा या

अनकतन दखील बाधिवण पाप आह ई वर आह अि तसत यापलीकड याला िचत परभित इतर गणधमर िवशषण लावता कामा नयत या या अखड व पास यामळ खड पडतो िचत परभित िभ न गणधमर एकाच अनत अखड एकरस पदाथारस कस लावता यतील यायोग एकाहन अिधक असीम पदाथर मान याचा दोष घडतो एक वरी धमार या ह िव दध आह याच दसर िविश ट मत अस की िनयितवाद खोटा आह ई वर ज चागल आह याचाच काय तो कतार ज वाईट याचा तो कतार न ह ितसर मत ह की चागल िकवा वाईट हण याच इ छा वात य मन यास आह याच मत परलयकाली शवट या िदवशी सार या जगाचा ज हा याय कर यात यईल त हा ई वर आप या चमरचकषनी मन यास पाहता यईल ह हणण खोट आह ई वराला िदल या साकार उपमा त अवमािनतात -मग या कराणात का असनात या आिण अशाच परकार या अनक मताचा कराणास अकषरशः परमाण िन स य मानणार या धमरशा तरा या मताशी भयकर िवरोध आ यामळ या पथा या लोकाच त ड पाहण नको अस कटटर कमरठास वाट लागाव ह साहिजकच होत ह मोटाझली लोकही िततकच जहाल िन या या मत होणार या कराणा या अथीर धमरिन ठर यामळ हही इतर मसलमानी पथाच कटटर शतर बनल हळहळ वासल या या न या पथात सदधा प हा पोटभद पडत चालल यातील मह वाच काही भद अस

(१) हशिमयन - ह हाशमच अनयायी याच एक मत आह की या अथीर ई वर हा वाइटाचा कतार होऊच शकत नाही या अथीर वाइटातली वाईट व त ज काफर मसलमानी धमारवर न िव वसणार याना दव घडील हही सभवत नाही ज मसलमान नाहीत ती सारी माणस माणस असली तरी कराणास एकमव ई वरोकत परमपरमाण धमरगरथ न मानणार आिण महमद पगबर हाच अितम दवपरिषत असा िव वास न ठवणार काफर अस यामळ अशा अ यत पापी पदाथारस दव कसा िनमीरल दवा या दवपणास त लाछन होईल या तव मसलमान नसल या सार या काफराना दवान िनिमरल नाही

(२) नोधिमयन - याच एक दाख यापरत मत यावयाच तर ह दऊ की ई वर सवरशिकतमान जर आह तर तो चागल तवढ िनिमरतो आिण वाईट िनमरच शकत नाही अस हटल असता कस चालल वाईट िनिमर याची शिकतच याला नसल तर ई वर सवरशिकतमान ठरणार नाही यासाठी त हणतात lsquoई वरास वाईटही िनिमर याची शिकत होती पण इ छा न हती हणन यान चागल तवढ िनिमरल िन वाईट िनिमरल नाही

(३) हियिटअन - या या मत ई वर दोन मानल पािहजत एक परम वर िन य अनत दसरा ई वर अिन य सा त त पनजर मही काही अशी मानतात आिण हणतात की जीव हा ज मानसार

दहा तर पावतो नाना शरीर धरता धरता ज जगा या अता या वळच शरीर असल या शरीरासच काय त शवट या याया या वळी परलोकातील िशकषा वा भोग भोग या तव वगीर वा नरकी धाड यात यत

(४) मोझदारी - ह मोझदार आचायारच अनयायी ई वरास वाईट कर याची शिकतच नाही अस मानणार या धमरशा तरा या हा पथ इतका िवरोधी होता की सवरशिकतमान ई वर अस यवादी िन अ यायीही होऊ शकतो अस हा प ट हणतो या या या ई वरिनदन इतर पथ इतक िचडतात की ह मत ऐकण दखील पाप मानन lsquoतोबा तोबाrsquo हणतात कराणातील ज वाकय लाखो मसलमानात गायतरीसारख पिवतर मानल जात त -rsquo या एका दवावाचन दसरा दव नाही -rsquo ह वाकय उ चारणही हा मोझदार आचायर धमरबा य महापाप समजतो कारण यात lsquoदसरा दव हा श द िनषधाथीर का होईना पण उ चारावा लागतो आिण एक वरी बरीदा या कटटर अनयायास तो उ चार दखील अस य होतो मोझदार हण की lsquoआम या पथान कलला कराणाचा अथरच खरा अस यामळ मसलमान नाहीत त तर काय पण इतर पथाच मसलमान आहत तही कराणाचा वगळा अथर लावीत अस यामळ सारच सार पितत नीच िन धमरशतर समजन नरकातच ढकलल जाणारrsquo ह ऐकन एका मसलमानी िभ नपथीय आचायारन उपहासन मोझदाराला िवचारल की कराणात विणरलला प वी आिण आकाश यातन िव तत असा तो सिवशाल वगर कवळ मोझदार िन याच दोनचार अनयायी यासाठीच दवान िनिमरला की काय

(५) बाशरी - ह हणतात दव सवर शिकतमान या तव लकराला ज मतःच दबरिदध दऊन यान नरकातच पडल पािहज अशी िनयित तो घडव शकतो पण ह क य दवान कल तरी त अ यायाच होय अस मातर हणण भाग सार या मन यास मसलमान हाव अशी स बिदध दण दवा या हाती अस यामळ मसलमान नसणार या द टासाठी नरक िनिमर याची कररता टाळण दवा या हातच होत पण दवान नरक िनिमरला आिण मन यास इ छा वात य िदल याव न चागल तच दवास करता यत वाईट यत नाही ह इतर मसलमानी धमरशा तराच मत खोट पडत

(६) थमामी - थमामाच अनयायी ह हणतात पा यास अनत काळ नरकात पडल पािहज या छळाचा काही काळानतर अत होतो ह इतर मसलमानी आचायारच मत खोट शवट या परलयिदनी नसत मसलमान नाहीत त मितरपजक तर भयकर नरकात पडतीलच पडतील पण िखर चन य पारशी नाि तक परभित जो जो िनभळ मसलमान नाही या सवारचा स यनाश क न दव यास मातीस िमळवील

(७) कादिरयन - दव हा कवळ चाग याचाच िनमारता वाइटाचा न ह अस याच हणण यामळ वाइटाचा िनमारता सतान ठरतो हणज दोन िनमारत मानल जातात यासाठी इतर मसलमान या पथास पार या या वताच पाखड मानणार हणन पितत समजतात

(६) सफिशयन या पथाचही नाना पोटभद आहत िव तारभया तव दोनचारच दऊ

(१) आशािरयन - या या मत ई वराच अनक गणधमरच न हत तर पवणरनही सागण ध यर आह याअथीर कराणात lsquoई वर िसहासनावर बसतो ई वर हणतो मा या हातान मी िनिमरतो मा या दोन

बोटात िव वास लोकाच दय आहrsquo इ यािद शकडो वाकय आहत याअथीर ती खरी मानलीच पािहजत त वणरन कवळ अलकािरक कस हणाव तस असत तर कराणात तस प टपण सािगतल असत या तव ई वराला हात बोट परभित अवयव आहत पण त कस त कोणी साग नय फार काय कराण पढतवळी lsquoमा या हातान मी यास िनिमरल ह ई वराच वाकय वाचताना जर कोणी आपला हात पढ क न अिभनियल तर त दखील पाप होय कारण ई वराचा हात मन यासारखाच आह अस यायोग सिचत होत इतकच न ह तर कराणातील अरबी श द ज हात पाय बोट परभित ई वरी अवयवाथीर योजल याच भाषातर इतर भाषत हात पाय बोट अस न करता त अरबी श दच वापराव न जाणो याचा दवी अथर पराकत परभाषत चकल दव मन याकित आह अस हण याच महापाप घडल

(२) मशाबही - यास वरील मत मा य नाही कराणातील ई वरा या त ड या वाकयात ज श द यतात त अकषरशः स य मानाव दव मन याशी अगदी अस शच आह अस मान याच कारण नाही याला अवयव आहत वरखाली जाणयण इतकच काय पण मन य प धरण हही दवास शकय आह जिबरयल हा दवदत मन य प धरी अस वतः महमद पगबर सागतात आिण तस प ट हणतात की lsquoमला दव एका अ यत सदर व पात िदसला मोझसबरोबरही तो समकष यऊन बोललाrsquo कराणातील अशा अनक वाकयाचा अथर अकषरशः न घण हच महापाप होय

(३) करािमयन - या पथातील लोक कराणातील दवा या वणरनातील अथर श दशः घताना इतक पढ जातात की दव हा साकार सावयव आिण खाली वर बाजनी समयारदही असलाच पािहज काहीजण हणतात तो वर अनत असला तरी खाल या बाजन तवढा मयारिदत आह नाहीतर दव खाली आला बसला इ यािद कराणातील वाकय लटकी पडतील दवास मन या या हातान पिशरता यत अगदी या चमरचकषनी पाहता यत याहीपढ जाऊन या पथातील काही आचायर कराणा या आधार अस ठरिवतात की हात पाय डोक जीभ परभित अवयव िन शरीर जरी दवास असल तरी मन या या शरीराहन थोड िविभ न आहत कारण म तकापासन वकषः थलापयरत त भरीव नाही वकषः थलापासन खाली भरीव आह िन याच कस काळ कळकळीत िन करळ आहत याला आधार कराणाचा कारण यात महमद पगबर प टपण ई वरािवषयी lsquoदव बोलला चालला बसला ई वरान मा या पाठीवर हाता या बोटान पिशरल त हा ती बोट शीतळ लागलीrsquo अशी वणरन करतात आिण सागतात की lsquoदवान आप या वतः या मतीरपरमाणच मन य िनिमरलाrsquo अथारत ई वराशी मन याच दिहक सा य न मानल तर कराण खोट पडल

(७) खारजायी या पथाची उ पि त राजकीय पर नाव न झाली या या मत मसलमानी स तचा िन धमारचा मखय

खिलफा वा इमाम असलाच पािहज अस नाही जर इमाम नमावयाचा तर जो यायी िन उ क ट तोच असावा महमद पगबरा या कोरश वशातील मन यच खिलफा वा इमाम होऊ शकतो ह िशया

मसलमानाच मत याना मा य नाही प हा खिलफा िनवड याचा हकक मसलमाना या जमावा या बहमतास नाही ह खिलफा अलीचा अ यत वष करतात यास पराथरनत शापतात या या अशा धमरमतामळ अ लीन याची भयकर क तल कली इमाम जर दवरतरनी िनघाला तर यास पद यत करण वा मारणही ध यर होय असही हा पथ हणतो

(८) िशया हा पथ वरील खारजायी पथा या अगदी उलट खिलफा अ लीचा अ यत अिभमानी याच हणण ह

की इमाम हा धमरमखय तो कोण असावा ह ठरिव याचा अिधकार जमावाला नाही मन या या मखर बहमतान याची िनवड करण हणज अगदी दराचारी पण बिल ठ माणसही इमाम होऊ दण होय त याचा परावाही यथ छ दाखिवतात इमाम िन खिलफा या पदावर अनक दराचारी दा ड पापी माणस यऊ शकली ह मसलमानी इितहासात परखयात अस याच हणण या तव त अ लीनतर या सनी खिलफास महापापी समजन शापतात सनी लोक तोच उलट आहर िशयास क न यास पाखड आिण काफर हण यासही कमी करीत नाहीत अलीचा वश परम पिवतर या तव िशया लोक या याच वशात इमामपद दवानच नमल असा िव वास ठवतात पढ अलीच मलग हसन हसन िन या या अनयायाचा उ छद झाला करबला या लढाईत सनी लोकानी या िशयाची क तल कली - तोच परसग ताबता या प आप या इकड मसलमान शोकिदन हणन पाळतात तरी दखील अली या वशातील शवटचा मलगा अमर आह -मारला गलाच नाही -आिण तो परत यणार आह अशी िशयाची धमर दधा आजही आह या यातील काही पथ अली िन याच वशज इमाम या या पान दवच अवतीणर झाला त दव व पच होत अस हणतात ई वर मन य पाचा अवतार घऊ शकतो साबाई लोक तर अलीला मितरमत ई वरच मानीत ई वराच अवतरण lsquoअल होललrsquo होत आिण मन या या दहान ई वर वावरतो ईशाकी परभित पथ तर हणतात अली हा वगर िन प वी या या आधी अि त वात होता तो महमद पगबरासारखाच पगबर होता या िशया याही पढ जाऊन सफीपथी लोक तर इतर अनक मन याच दव व मा य करतात या यात िक यक साध प टच हणतात lsquoआ ही दवाशी समकष बोलतो दव पाहतो मीच दव आहrsquo अशा परकारची वाकय उ चारण ह सनीपरभित एक वरी मसलमानास िकती अस य होत होत ही गो ट हसन अल िहलाज परभित अनक जणाना - ज अशा दवा या साकषा काराची वा वतःच दवमय होऊन ग याची भाषा बोलत यास ठार मार यात यई या गो टीव न िदसन यईल या सफी पथात मोठमोठ साध होऊन गल वदा ती होऊन गल बर मवादाकड याच त वजञान थो याफार अशी झकत

िशया लोका या मत सनी लोक ज कराण वाचतात यात यानी अनक परिकष त घसडन भसळ कली अस यामळ मळ स य कराण त न ह उलट सनी लोकही मळ कराणात भसळ क याचा आकषप िशयावर करतात हणज िशयाच कराण वततर सनीस त अमा य सनीच वततर िशयास त अमा य दसरा अ यत िवरोधाचा पर न पगबरपणाचा सनी या मत मसलमानी धमारच अपिरहायर आिण मखयातील मखय लकषण हच की महमद पगबर हच शवटच सवर ठ िन पिरपणर पगबर यानी सािगतल या कराणाबाहर

दसरा पगबर नाही पण िशया लोक हजरत अ लीलाही महमदासमान पगबर मानतात काही पथ तर महमद पगबराहन अ लीस ठ आिण काही तर दवमयच समजतात िशया िन सनी ह या अ यत मलभत िवरोधामळच एकमकास lsquoकाफरrsquo मानतात सनी या मोठमो या आचायार या मतापरमाण िशया ह मसलमानच न हत तोच अहर िशयाही सनीस अिपरतात

महमद पगबरानतरच मसलमानी पगबर वा तिवक पाहता lsquoमा यानतर कोणताही पगबर यणार नाही मा या पवीर अबराहाम मोझस जीजस

परभित अनक पगबर -ई वरदत -आल पण यानी दवाचा समगर सदश मन यास िदला नाही आिण या या अनयायाना यानी िदल त सदशही यथावत न सगरिहता यात भसळ क न बायबल परभित धमरगरथ बनिवल यासाठी समगर िन स य सदश दऊन दवान मला धाडल आता प हा पगबर हणन कोणीही मा यावाचन दसरा मानला जाऊ नयrsquo अस महमद पगबरान वारवार सािगतल असता आिण जो महमदावाचन दसरा पगबर मानील तो मसलमान नसन महापापी होय अशी मसलमानातील शकडो धमरपथाची परितजञा असता lsquoमहमदानतरच मसलमानी पगबरrsquo ह वाकय वदतो याघाताच समजल पािहज परत व ति थित अशी आह की वतःस मसलमान हणिवणार या अनक पथात महमदानतरही पगबर झाल अस मानतात या प षानी महमदानतरही आपण पगबर अस याचा दवान धाडलल ई वरदत अस याचा अिधकार सािगतला यापकी काहीची मािहती दाख यासाठी खाली दत आहोत -

मोिसलमा - हा महमद पगबराचा समकालीन अरबा या एका जमातीत परमख या जमाती या वतीन महमदास भटावयास गला िन मसलमानी धमर वीकारता झाला पण पढ आपणही ई वरदत आहो पगबर आहो अशी वाही यान िफरिवली यालाही अनयायी िमळाल कारण पगबर कोणचा खरा ह ठरिव यास या या या या तस हटातटान साग यावाचन वा भिव यावाचन कोणचही पर यकष वा मापनकषम परमाण िमळणच अशकय पढ महमद पगबरासारखी हा मोिसलमाही अरबी प य रच लागला िन दव त मला फरिवतो अस परितपाद लागला महमद पगबर फार िचडल याला lsquoल चाrsquo lsquoतोतयाrsquo हणाव पण याचही अनयायी वाढ लाग यामळ महमद पगबरा या म यपयरत याच काही वाकड झाल नाही पढ महमदा या म यनतर अबबकर या राजवटीत या दोन पगबरात खरा कोण याचा िनणरय लागला कोण या कसोटीन दवान काही खण धाडली हणन न ह त वा या तलनन न ह कोणा याही बौिदधक आि मक वा तािकर क कोिटकरमान न ह तर िन वळ लाठीकरमान लढाईत मसलमानानी मोिसलमा या दहा हजार स याची क तल कली िन मोिसलमा ठार मारला गला हणन तो खोटा पगबर ठरला आिण लाठी बळकट तो खरा

अल आ वाद - आणखी एका अरब जमातीचा हा मखय महमदाचा समकालीन पवीर मसलमानी धमर वीकारला पण पढ आपणही पगबर हाव अशी आकाकषा ध न महमदापरमाणच दोन दवदत ई वरी सदश मला दतात अस यान परिसिदधल या प षान नाना परकारच आ चयरकारक चम कारही कर यास आरिभल त पाहन हाच खरा पगबर अस वाटणार हजारो लोक महमदास सोडन याच अनयायी झाल

जी काही आ चयरकारक क य महमद पगबर करील यास lsquoदवी चम कारrsquo हणन ज मसलमान हणत तीच तशी िन याहन आ चयरकारक क य हा अल आ वाद ज हा क लागला त हा तो मातर lsquoजादrsquo lsquoहातचलाखीrsquo करतो हणन त छवीत उलट अल आ वादच अनयायी महमदा या काही चम कित कोणी सािगत या की यास lsquoजादrsquo lsquoल चिगरीrsquo हणन महमदावरही आरोप करीत आिण आप या पगबरान काही चम कित तशाच जरी क या तरी याना मातर खर या पगबरपणा या दवी िसिदध िन खणा अस गौरवीत हा गडबडगडा पगबरा या परकरणी पवीरपासन आतापयरत सारखा चाल आह पढ अल आ वाद फारच परबळला महमदा या सभदाराला िन या या मलाला ठार मा न या या बायकोशीच यान लगन कल याच बाई या या नवर यापरमाणच ित या बापालाही अल आ वादन ठार कल होत याचा सड हणन ित याशी अल आ वादन लगन लाव यानतर ितन एका रातरी महमदा या वतीन मारकरी महालात गपचप आणिवल आिण या आप या न या नवर याचा गळा घोटला अल आ वाद मोठमो यान बलासारखया डरका या फोड लागला मारकरी घावावर घाव घाल लागल तो या पगबराच पहारकरी दारावर ठोठावन साहा यास धावल अस पाहताच या बाईन आतन सािगतल lsquoचप रहा पगबर अल आ वाद या या अगात दव सचारला आह या तव त हकारत आहतrsquo पगबरा या बायकोचच त श द ती आजञा हणन पहारकरी दबल ितकड महालात या बाईन आधी या नवर याच िशर कापवन lsquoअल आ वाद पगबर तो ठार झालाrsquo हणन गजरत महमदा या स यास आत घतल आिण मसलमाना या हाती सारा परदश पडला हणज खरा पगबर कोण ह प हा एकदा मारकर या या सर यान काय त ठरिवल याची लाठी बळकट तो पगबर

तोलीहा - यानही ई वदत हणन वतःस हणवन घतल पगबरीण सजाज - ही तरी परत पगबरीण हणन परखयात झाली हजारो अनयायी ितला िमळाल

वर िदल या मोिसलमा पगबराशी ितन लगन कल पण थो या िदवसात प हा वततर होऊन वतः या पगबरीणपदास उपभोग लागली पण ितचा पथ पढ नामशष झाला

हािकम िबन हाशम अथारत बरखवाला -हाही वतःस महमदानतरचा पगबर हणवी तो सोनरी झगयात आपदाम तक झाकलला अस कारण याच ई वरी तज मन यास पाहवणार नाही अस याच अनयायी हणत याच शतर हणत -तो आपला एक डोळा लढाईत गलल क पण झाक यासाठी ह ढ ग करी यान अनक चम कित करा या एकदा यान एका िविहरीतन चदर वर काढन अनक रातरी परकाशत ठवला अस याच अनयायी हणतात त हापासन यास चदरिनमारता ही अलौिकक पदवी िमळाली इतकच न ह तर दवाचा अवतार हणनच याची पजा चाल झाली दव मन यास अवतरतो ह आपल मत तो कराणातील वाकयाव नही थापी मसलमानी स नी खिलफाशी यान तबळ यदध कली आिण यामळ आपल मलल सिनक तो पन जीविवतो ही परखयाित झाली यान घोिषल की तो अ य होऊन प हा अवतरणार यापरमाण एका िक यात मसलमानी स यान विढल असता तो अ य झाला स नी मसलमान हणतात यान शवट या ह यात आगीत ग तपण उडी टाकन वतःची राख क न घतली

परत हजारो अनयायाचा िव वास की चदरिनमारता दवावतार हािकम पगबर अ यच झाला या या अनयायाचा फार मोठा पथ lsquo वताबरीrsquo या अथार या lsquoसफत जामावालrsquo नावान चाल रािहला मसलमानी खिलफा या वजाचा काळा रग हणन ह पाढरा वष करीत आपला चदरिनमारता पगबर प हा अवता न सारी प वी यास अिपरणार हा याचा िव वास

बाबकी करमाितयन अशमिलयन बाबी - परभित अनक पथाच थापक आिण महमदानतरच मसलमानातन उ प न झालल पगबर िकती तरी होत आलल आहत बहधा दर प नास वषारत एक तरी कोणी मसलमान वतःस पगबर हणिवणारा वतः या पगबरीस जळल अशा अथारन कराणाच सदभर िन लोक िवशिदणारा िकवा नव कराण दवान मला धाडल आह हणन सागणारा आज हजारो लोक या यामाग लागल आहत असा प ष िनघतोच िनघतो मसलमाना या इितहासातील महमद पगबरा या

कालापासनचा हा करम सारखा आजपयरत चाल आह वर िदल या बाबी करमाितयन आिण अशमिलयन यानी तर िखर चनािदक मसलमानतराचा कला नाही इतका मसलमानाचाच वष कला हजारो मसलमाना या क तली क या हसन सबाह या या हाताखाली अशमिनयन लोकानी या या इमामास अवतारासारखा मानन या या श दासरशी ह या कर याचा एक धमरसपरदायच परचलिवला या हसन या नावाव न इिगलशम य assassin हणज ह यारी हा श द आला आह बाब या पगबरान महमद पगबरािवषयीचा मतरच वतःस लावन lsquoदवावाचन दव नाही आिण बाब हाच दवाचा परिषत पगबर आहrsquo अशी घोषणा िनमाजा या वळी हण याचा परघात पाडला

या वर िदल या सनी िशया बहाबी परभित नाना पथोपपथाची गतागत िन लठठालठठी िहदी मसलमाना या इितहासातही आरभापासन चाल आह

एक अगदी ताज पगबर अगदी या प नास वषारतील ताज उदाहरण हणज पजाबातील कािदयानी पथा या मसलमानाच होय

हजरत अबदल िमझार कािदयानी या प षास आपण महमदानतरच अ ली अकबर पगबर आहोत असा साकषा कार झाला आप यापवीर ज अनक पगबर झाल यातच यानी जीजस महमदाबरोबर रामक णािद िहद अवताराचीही गणना कली वद हाही ई वरपरणीत गरथ मानला -जसा कराण पण पवीर या सवर पगबरा या आिण धमरगरथा या वार कायर परत झाल नाही हणन ई वरान िमझार अबदल कािदयानी हा सग याहन शवटचा -िन हणनच त वतःस मसलमान हणिवतात -पिरपणर पगबर धाडला अशी याची िन ठा आह परत इतर सार मसलमान यास lsquoकाफरrsquo मानतात काबलकड माग या या परचारकास दगडानी ठचन मार याची िशकषा झाली होती

समारोप वरील सवर उपपथाची मत मसलमाना याच श दात यात खरखोट वा बर वाईट कोणत याचा

मळीच खल न करता जी िदली आहत याव न lsquoकराणrsquo हा य चयावत मसलमानाचा अन य धमरगरथ

आह त सार एकच ई वरपरद त प तक मानतात हा लोकपरभ िकती अत य िनमरल िन पोकळ आह ह उघड होत

कराण श दशः तर एक नाहीच अथरशः या या िनरिनराळा अ यत पर परिव दध अथर लावणार सातश पथ मसलमानी धमरशा तरीच मोजन दतात हा पर यक पथ कराणाचा आपलाच अथर खरा ई वरी सदश मानन इतर झाडन सार या मसलमानी पथासही बहधा lsquoकाफरrsquo lsquoधमरबा यrsquo lsquoपाखडrsquo अस शापन त नरकात पडतील अस बळपवरक परितजञािपतात हणज वा तिवक पाहता कराण कमीत कमी सातश आहत एक न ह

खतािवयन पथ एकाच कराणाच अ यत िव दध अस िविभ न अथर लाव या या परपरचा कळस जर पहावयाचा

असला तर अ दल खताव या मसलमानी आचायारचा पथ पहावा या या मत कराणाचा अथर श दशः न घता लाकषिणकपणही कठकठ घण योगय तसा अथर लावता याचा खरा ई वरी सदश जो िमळतो तो हा की वगर हणन जो कराणात दवान सािगतला तो हणज या लोकीचीच य चावत सख िन उपभोग नरक हणज दःख िन रोग परलयाची गो ट खोटी जग ह असच चालणार या तव lsquoम य मासच मीनच मदरामथनमव चrsquo यास यथ छ उपभोगण हाच धमर होय या या इहलोकी दःख दणार या उपासतापास परभित गो टी तोच अधमर (Salersquos Koran Introduction Page 136) lsquoिदवसातन प नास वळा िनमाज पढला पािहज पाच वळानी काय होणारrsquo असा lsquoकरमातीrsquo पथ या कराणाचा अ यत कमरठ अथर लावतातच याच कराणाचा lsquoखतािबअनrsquo हा अथर लावतात

प षबिदध िन तकर अपरित ठ अि थर या तव कोणचा तरी एक अपौ षय अन ल य तकारतीत दवद त धमरगरथ परमपरमाण मानणच यकत अस हणणार यानी कराणाची गतही वदासारखीच बायबालासारखीच कशी झाली त या लखाव न िच ती आणाव गरथ जरी एक lsquoकराणrsquo हाच ठरिवला तो ितरकालाबािधत िन अनलघय मानला इतकच न ह तर तो धमरगरथ तसा न मानणार या या बोकाडी कोिटकरमान काम न भागल तर रकतबबाळ लाठीकरमान बसिवला तरी दखील या कराणाचा अथर लाव या या कामी प हा प षबदधीवाचन दसर कोणचही साधन मन यापाशी नस यामळ या एका कराणगरथाची सातश कराण हावयाची ती होतातच होणारच कोण याही गरथास ई वरपरद त मानल की मन या या परगती या िन िवजञाना या पायात ब या ठोकन धमारधता िन धम माद मोकाट सटलाच हणन समजाव

यापकषा ह कराण पराण वद अव ता बायबल टालमद परभित सार गरथ मन यकत या या पिरि थतीतील जञान िन अजञान याही सपकत पण लोकिहतबदधीन परचलिवलल िन हणनच आदराहर मानन आपण सार यानी त अ यासाव पर यकष परयोगाती ज यात आज अत य ठरत अिहतकारक ठरत

त यागाव त य िन िहत त सार यानी सामाईक मानवी सपि त समजन वीकाराव हच इ टतर त यतर िहततर होय -न ह काय

- (िकल कर जल -ऑग ट १९३५)

८ मसलमानी धमारतील समतचा टभा याला जो धमर िपरय यान तो आचरावा यास जो धमरगराथ ई वरीय वा पिवतर वाटल यान तो

मानावा इतरानीही तो यथापरमाण आदरावा ही सारी िश टाचाराची सभािषत ततोतत पाळ यास िनदान िहद तरी क हाही अनमान करणार नाही

lsquoयऽ य यदवताभकता यज त दधयाि वतः तऽिप मामित कौ तय यज यिविधपवरकम -rsquo

ही िशकवण िहद या अ यत थोर अशा भगव गीतसारखया गरथातच िदलली गौबाचा पवरपकष परत ज हा कोणी मि लम वा अ य अिहद धमीरय आपण होऊनच धमार या तलनचा पर न काढील

इतकच न ह तर िहदधमर िवषमतन ओतपरोत भरलला असन आमचा मि लम धमर या माणसा-माणसात मान या जाणार या िवषमतपासन अगदी अिल त आह आम या मि लम धमारत सारी मन य समान मानली जातात ती एका दवाची लकर समतच िन िवचार वात याच दयच िन परधमर सिह णतच अमत हव असल तर या िहदधमारस िझडका न आम या मसलमानी धमारत या अशी परकट (जाहीर) आमतरण िन आ हान दऊ लागल तर अशा वळी या आकषपाना न खोडता या आ हानास न वीकारता lsquoरामाय वि त रावणाय वि तrsquo असी गळमळीत वि त ध न व थ बसण हणजही िश टाचाराचा भग करणच होय िन वळ नभळपणा होय डॉ आबडकरािदक काही अ प य धमारतरा या गो टी बोलताच गौबा परभित मसलमानानी मसलमानी धमारचा वरील परकारचा उदोउदो िन िहदधमाची िनदा पर यकषपण िन पयारयान आरिभली आह धमरतलनचा पर न मळ यानी काढला याच आकषप आ ही िनभरय सयमान ऐकल तसच या पर नाची आ ही दत असलली उ तरही आता यानी ऐकन घण भाग आह

मसलमानी धमारत त वतः िकवा यवहारतः सवर माणस समसमान लखलली आहत यात धािमरक उ चनीचता वा ज मजात जाती ठता मळीच नाही ही परौढी एक िन वळ थाप आह ह उघडकीस आण यासाठी मसलमानी धमरमतातील िन यवहारातील गौबासारखया पकषपाती मि लम धमरपरचारकासही नाकारता यऊ नयत अशी थोडी उदाहरण वानगी हणन खाली दत आहोत याव नच ह प ट होईल की मसलमानी धमरत वात िन धमर यवहारात नसती िवषमता आह इतकच न ह तर ती काही पर नी अ यत असिह ण िन आततायी िवषमता आह शकय वाट यास गौबानी ही उदाहरण नाकारावी

िवषमतचा मळारभ

(१) मसलमानी धमार या मळ परितजञम यच जगाच एकदम दोन तकड कलल आहत महमदसाहबाना शवटचा पणर िन खराखरा पगबर मानणार तवढ मसलमान िन बाकीची शभर कोटी मन यजात काफर जो मसलमान तोच वगारत जाणार काफर तो िचरतन नरकात हणज महमद साहबाना पगबर मानण हा माणसकीचा पिहला गण सदाचार परोपकारता परभित सवर गण द यम ज महमदाना पगबर मानणार नाहीत त अनत नरकात पचत राहणार हणज बदध कॉ यिशअस िचनी जपानी सतमहत जीजस सार िखर ती सत विस ठ मन यास जञान वर तकाराम रामानज चोखा रोिहदास चत य नानक सार रा टरभकत लोकसवक सार जगातील य चयावत थोर प षिन कोिट कोिट िवगत िन िव यमान माणस - यानी महमद पगबर हाच काय तो खरा िन शवटचा ईशपरिषत मानला नाही या एकाच अपराधासाठी नरकात पच यासच काय त योगय ही िशकवण या धमारची पिहलीच परितजञा आह तो धमर कव या भयकर िवषमतचा पर कारी असला पािहज ह काय सागावयास पािहज lsquoनीचातील नीच असला तरी महमद साहबाना जो पगबर मानील तो मसलमान मन य हा साधतील साध असा काफराहन ठ आह दवास िपरयतर आहrsquo अस कराणा या पानोपानी उ घोषणारा धमर हा सवर माणस समान

मानणारा धमर आह काय िकवा माणसा माणसात भयकर िन असमथरनीय अशा धम मादाची िवषमता फलावणारा आह या मसलमानाची तशीच िन ठा असल यानी याचा धमर सखनव अनसरावा पण दसर या धमारस lsquoिवषमतचा फलाव करणाराrsquo अस िहणवीत lsquoआमचा मसलमानी धमर मातर सवर माणस समान मानणार या िवचार िन आचार या या वात याचा भोकता आहrsquo अशा थापा मा नयत

समतचा िन सिह णतचा अकर (२) ज मसलमान होऊन कराणातील पर यक वाकय मग त बदधी या वा तकार या कसोटीस िकतीही

िहणकस ठरोई वर -वाकयासमान अन लघय िन स य मानणार नाहीत ती को यनकोिट माणस नरकातच पडणार -त काफर या मळ त वातील िवषमता िजतकी कठोर आह याहनही मसलमानी राजवटी या अनशासनातील या या मितिनबरधगरथातील िवषमता शतपट कररतर आह या या अनक मौलवीनी नाही असा धमरदडक घालन ज बाटल नाहीत या या क तली उडिव या या यावर मि लम रा यात एक िवशष हीनतचा कर lsquoिजिझयाrsquo हणन बसिवला याना घो यावर बस दऊ नय श तर ठव दऊ नयत याच धमारचार अधमारचार समजन बद पाडाव अस मसलमानी धमारच ज यावहािरक अनशासन पिशरया अफगािण थान िहद थान पन परभित मसलमानानी पवीर िजकल या सवर दशाम य धडधडीत चाल होत यापायी शकडो माननीय हता याच रकत मसलमानानी साडल त मसलमानी अनशासन काय lsquoसवर माणस एकाच ई वराची लकर समजन यास समसमान मानणार होत महमद गझनवी अ लाउ ीन औरगजब या या राजवटी मानवी समत या आिण परमतसिह णत या अकर च हो या वाटत समता तर सोडाच पण मि लमतर माणसाना माणसासारख जग याचीही चोरी करणार या भयकर िवषमत या आिण आततायी असिह णत या पायी साडल या िहद रकतान मसलमान राजवटीच िहदी इितहासातील पान िन पान िभजन ओल िचब झालल आह तसच पनच तसच िसिरयाच िन इराणच

(३) आजही मि लम धमरपरचारकानी धमरशा तरा -परमाण मन यजातीच तसच एकदम दोन तकड पाडलल असन म य िवषमतची करर िभत पाताळापासन वगारपयरत उभारलली आह मौलवी महमदअ ली शौकतअ ली यासारख अगदी lsquoपीअसर सोपrsquo न धतलल मि लम परचारकही धडधडीत हणतात lsquoगाधी िकतीही स छील असला तरी तो जोवर काफर आह तोवर नीचातील नीच मि लमही मला या यापकषा ठच वाटणार अिधक lsquoपाकrsquo (शदध) वाटणारrsquo अतः थ िवषमता (४) मन यजातीत मि लम िन काफर अस दोन िचरत भद पाडणारी ही िवषमताच तवढी मि लम

धमरशा तरात बोकाळलली आह अस नसन मसलमाना -मसलमानातही lsquoसमताrsquo वा lsquoसिह णताrsquo नादत नाही तशी समता धमरबा य आह उदाहरणाथर पगबर महमदसाहब या करश जातीत ज मल ती जात बहतक मसलमानी पथा या िन आचायार या मत ज मतः शदध वा ठ वा िवशष माननीय जात मानली जात आह सनी आचायारतील दखील बहतक आचायर याच मताच ह मत इतक धमारनकल समजलल आह की मसलमानाचा खिलफा (शकराचायर िन समराट) हा या करश जातीतीलच असला पािहज हा धमरशा तराचा एक बहमतिसदधा तच झाला इतर मि लम जातीत िकतीही योगय प ष असल तरी खिलफा असा ज मजात उ च ठरल या महमदसाहबा या करश जातीतीलच िनवडला पािहज करश जातीचा नसला तर तो खिलफा धमरबा य यापायी मसलमानानी रकताच सड साडल िशया पथाच मत अ लीसाहबाचा वश हा ज मजात उ चवणीरय खिलफा या पथाचा पािहज या वादापायीच करबलास मसलमानानी मसलमानाची भयकर क तल कली महमदाच पर यकष नात महमदा या अनयायानी हालहाल क न ठार मारल

गलामिगरी ही मानवी समतचीच परदशरन आह काय (५) आिण गलामिगरी मन याला िन वळ पशच समजणारी गलामिगरी ही कराणापरमाण धमरबा य

नाही वतः महमद पगबराच घरी आिण या या अनयायातील पर यकजण गलाम पाळीत अस त मसलमानी धमारपरमाण पश पाळ याइतकच सहजक य वधक य समजल जाई ही गो ट तर अगदी िनिवरवाद आह ना इतकच न ह तर मोठमो या लढायात हजारो पाडाव कल या शतरना मसलमानानी तरीप ष बालबािलकासदधा lsquoगलामrsquo क न आपण बाजारात वागी िवकतो तस िवकलल आहत गलाम हणज एक पश याची मल याची न हत तर ध याची घर या क बडीची िपल वा गाईची वासर जशी ित यापासन िछनाऊन वाटल यास िवकतात तशी या गलाम कल या माणसाची मल मसलमानी ध याला िवकता यत धनी म यावर इतर lsquoव तrsquo सारखी याची वाटणी ध या या वारसात होई गलामाला कौटिबक जीवन नाही बायकोला नवरा ह नात नाही घर वा कवडीही वतःची हणन ठवता यत नाही अशी ही मन या -मन यातील समानताच न ह तर मन याची माणसकीच िछनावन घणारी भयकर परथा या मसलमानी धमारत वध आह िन लाखो म ला मौलवी खिलफा बादशहा अमीर उमरावानी आचरलली आह या मसलमानी धमारत समतच रा य आह अस हणण उल या काळजाच

न ह काय गलामिगरी बद कली ती िखर यानी मसलमानाना ती बद करण भाग पडल प हा िखर ती रा टरानीही बद कली तीही मखयतः राजकीय कारणपरपरन कारण िखर चन धमारत ती धमरबा य नाही Slaves obey your masters हणन बायबलच सागत

कटटर अ प यता (६) जी गो ट त वाची आिण अनशासनाची तीच चाल लोकरीतीची पठाणी मसलमानात अमकी

जात उ च िन अमकी नीच हा भद इतका ती आह की पठाणी मसलमानातील िभ न जातीत बटी यवहार ढ नाहीत इतरही अनक मसलमानी जातीची तीच गो ट आह उ च जातीच पठाणी मसलमान अ य पथीय हीन जाती या मसलमानास आपली बटी दण िढबा य समजतात मसलमानात अ प यतादखील ढ आह बगालम य मसलमानात प य मसलमान िन अ प य मसलमान हा भद इतकया कटटरपण मानला जातो की बगालम य मसलमानास िमळाल या नोकर या िन परितिनिध व प य मसलमान हच लाटतात अ प य मसलमाना या त डास पान पसली जातात या तव अ प य मसलमानासाठी राखीव जागाची यव था हावी अशी िवनती अ प य मसलमानानी क याव न आज बगाल मसलमानी िविधमडळात वाद चाल आह

(७) मसलमाना या मिशदीसदधा अनक थळी िनरिनरा या असतात एका पथा या मिशदीत दसर या पथा या लोकाना म जाव असतो कारण तो पथ बहधा या दसर या पथालाही काफर हणज दवा याना नरकात धाडrsquo हणन पराथरना कर यास चकत नाही िशया या मिशदीत हसन हसन या वशातील दवी इमामा या पराथरना होऊन स नी मता या खिलफाना lsquoखोटrsquo हणन सबोध यात यत असता या मिशदीत स नी जाणार तरी कस उलट याच ती धािमरक मतभदान िशया ह स नी या मिशदीत पाऊल टाकण पाप मानणार कारण पढ तथ इमामाना िनषधन खिलफा यावर परभची कपा असावी हणन परािथरल जाणार या मसलमानी धमारत एकमकाची पराथरनामिदर दखील एक होऊ शकत नाहीत यानी lsquoआम यात सवरतर समतच रा य आह माणसामाणसात िवषमता आ ही मानीत नाही जातीभद नाही मसलमान तवढा एकमित एकपथी एक जातीrsquo हणन शपथवर सागत िफराव ही थापबाजी न ह तर काय मिशदी तर राहोतच परत सनी परभित मसलमानी lsquoपथाची कबर थानrsquo सदधा बहधा िनरिनराळी असतात स नी या कबर थानात िशयाच परत परल जात नाही िशया या कबर तानात स नीच परत परल जात नाही

काही अ प य गह थानी वतरमानपतरातन िन याखयानातन असा गवगवा जसा कला आह की त िहदधमारतनच समत या िन स या या टीन धमर शोध यास बाहर पडल असन कराण अ यासीत आहत यानी हा तलना मक अ यास अव य करावा तलन या िद यास िभऊन कोणा याही उपकषवर वा दयवर िहद धमर िन िहद स कित जग इ छीत नाही तलनत िटकनच ती जग इि छत पण ती तलना करताना खोटी माप या अ प य बध या हाती म ला -मौलवी न दतील अशी यानी सावधानता ठवावी गौबा परभित पकषपाती परचारका या म लीनाथीव नच मसलमानी धमारची क पना क नय यानी िनदानपकषी

मसलमानी गह थानीच कलल कराणाच मराठी भाषातर आह त सार श दशः वाचाव यानतर Sale याच कराणाच इिगलश भाषातर िन िवशषतः याची िव तत िन िवशद पर तावना वाचावी नतर जि टस अमीरअ लीसारखया कटटर मि लमानच िलिहलला History of the Sarasins हा मसलमानी इितहास वाचावा आिण नतर आ ही िकल कर मािसका या जल िन ऑग ट सन १९३५ या दोन अकात िलिहलला lsquoमसलमानाच पथोपपथrsquo हा िनबध समीकषक िववचनाची ि ट कशी असावी ह कळ यासाठी अव य वाचावा इतक कमीत कमी वाच यावर मग शवटी वामी दयानदजी या lsquoस याथरपरकाशातीलrsquo मि लम मतखडनािद उ तरपकष हणन वाचाव हणज मसलमानी धमारत िन आचारात आिण िवशषतः िहदी मसलमानात अमयारद िवषमता अ प यता िन असिह णता िकती आह त याना आपोआपच कळन यईल

- (कसरी िद १७ -१ -१९३६)

९ आम या lsquoअ प यrsquo धमरबधना धोकयाची सचना आप या िहद समाजात जी अ यत अ या य आिण आ मघातकी अशी अ प यतची िढ पडलली

आह ितचा नायनाट कर यासाठी आ ही िकती त परतन झडत आहो ह lsquo दधानदाrsquo या वाचकास तरी सागावयास नकोच अ प यता जी िनघाली पािहज ती मखयतः आम या सात कोटी धमरबधना िन कारण पशहनही lsquoअ प यrsquo लखण हा मन य जातीचाच न ह तर आप या वतः या आ याचाही घोर अपमान करण होय हणन िनघाली पािहज अस आमच प ट मत आह अ प यतािनवारणान आज आप या िहद समाजाच िहत आह हणनही ती िनघाली पािहजच पण वळ परसगी या ढीपासन िहद समाजाचा आिशक लाभ जरी होत असता तरीही आ ही ित यािव दध इतकयाच परबळपण खटपट कली असती कारण मा या अ प य समजल या बधस ज हा मी तो कवळ अमकया जातीत उ प न झाला हणनच पशर करीत नाही आिण एखा या क यामाजरास पशर करतो त हा मी मन य वािव दधच एक अ यत ग यर असा अपराध करीत असतो कवळ आपदधमर हणन अ प यता काढण अव य आह इतकच नाही तर धमारचा कोण याही टीन िवचार कला तरीही या पर तत या अमानष ढीच समथरन करण अशकय आह एतदथर धमारची आजञा हणनच ती िढ न ट कली पािहज यायाच टीन धमारच टीन माणसकीच टीन त कतर य आह हणनच अ प यतच बड आपण िहदनी साफ मोडन टाकल पािहज यापासन आज या पिरि थतीत लाभालाभ काय आहत हा पर न द यम आह हा लाभालाभाचा पर नच आपदधमर होय आिण अ प यतािनवारण हाच मखय आिण िनरपकष धमर होय

परत यापरमाण भगवताची भिकत करण हा मखय धमर असला तरीही यास ती उ च भावना भावता यत नसल यास आपण िनः यसाकिरता िन काम बदधीन नसल तर िनदान अ यदयाकिरता पतरधनदारारोगयिदक ऐिहक सखाच साधन हणन तरी ई वरभिकत कर हणन सागण यकतच असत याचपरमाण कवळ यायासाठी आिण आपला मन यपणाचा धमर हणन अ प यता या य समज याइतकी कोणाकोणाची उदारमन कता िवशाल झाली नसली तरी धमर हणन नसल तर िनदान आपदधमर हणन तरी अ प यतची िढ न ट कर ह सागण इ ट असत इतकच न ह तर याय या आिण नीित याही त कतर यच असत शाळत िशक याकिरता जात नसशील तर िनदान पर यही खडीसाखर दत जाईन तीसाठी तरी जा ह आपण मलास सागतो त अशा बदधीन असत की परथम खडीसाखरसाठी शाळत तो गला तरी हळ हळ यास िशकषणाची िच लागत तो पढ िशकषणासाठी शाळत जाऊ लागल तीच ि थित धमारची उदार रह य या िहद समाजा या असखय अनयायातन ल त होऊन अ या य आिण आ मघातक िढच धमर हणन समज या जात आहत या समदायाची आह या य हणन अ प यता यागावी ह तला पटत नसल तर त तला पटतो थाब यास आता वळ नस यान या अमानष ढीन रा टरप षाचा पराण कासावीस होऊ पाहत अस यान िततका िवलब दखील आता अस य

होणार आह हणन िनदान ही िढ आ मघातक आह हणन तरी त सोड अस अनक वळा सागाव लागत आिण त सागण अगदी अपिरहायरच न ह तर अशा परसगी एक पिवतर कतर यच असत ह कतर य करताना वारवार िसदध क न दाखवाव लागत की अ प य या अ या य छळान तरासन परधमीरया या गोटात िशर या या वाभािवक परत अ यत िन य मोहास बळी पडतात आिण यामळ आम या िहद समाजा या सखयाबळाची आिण गणबळाची भयकर हािन होत धमरशा तरास अ प यता ही समत आह अस कषणभर गहीत घतल तरी दखील याच धमरशा तरात आपदधमर हणन परकरण सािगतल अस यान आिण या परकरणात काही परसगी lsquoरा टरिव लव प टा पि टनर िव यतrsquo अशा अनक प ट आिण िनणारयक आजञा सािगतल या अस यान धमरशा तरा या नसल तर आपदधमरशा तर आजञपरमाण हणन ही अ प यतची िढ यािगण ह कतर य ठरत आह अस सापकषतः द यम परतीच कोिटकरम कराव लागतात अशा कोिटकरमान परथमतः िहदरा टरतारणास अव य हणन धमर नाही तर आपदधमर हणन शकडो लोक अ प यतािनवारणास उ यकत होतात आिण यापरमाण एकदा याच िप यानिप या मरलल त अ प यतच द ट स कार उलट सवयीन पसट होत जातात आिण अ प यािवषयी ज मखरपणाच पवरगरह झालल असतात त अ प या या सगतीन अिधक िवचारान आिण सवयीसवयीन खोट आहत ह याच या याच लकषात यऊन त अ पावधीत आपदधमर हणनच न ह तर धमर हणन लाभकारक हणनच न ह तर या य हणन उपकाराकरता न ह तर माणसकी हणन अ प यत या ढीचा मनःपवरक िधककार क लागतात अ प य जातीस अ प य हणण दखील िजवावर यऊन यास lsquoपवार प यrsquo -आिण तही मो या क टीन - हण लागतात हा अनभव आ हास शकडो िठकाणी अगदी परामािणक पण पराणिपरय धमरशा तरापासन तो अजञानी आिण हणनच या शा तराहनही अिधक यध अशा गावढळ शतकर यापयरत अनक समयी आला आह

ह िववरण कर याचा मखय उ श हा आह की lsquo दधानदrsquo पतरात ज हा अ प यतािनवारणापासन अमक लाभ आहत हणन त करा धमरशा तरात त हास सापडत नसल पण आपदधमारत तरी त हास आधार सापडतात हणन त ही अ प य बाधवास सि नध करा अस साग यात यत असत ह ममर िवशद हाव हा होय दधानदच लख नहमी समगर न वाचणार या कोणा कोणा परामािणक मन याचा मधनच काही छदक ( यािरगराफ) िकवा वाकय वाचन भरात समज हो याचा सभव अस यान ह प टपण आिण वारवार सागण भाग आह की पर ततची अ प यतची िढ ही अ यत अ या य आिण आ मघातकी अस यामळ मखयतः कवळ माणसकीसाठी हणनच ितच आ ही िहदनी िनदारलन कल पािहज इतर सवर कारण ही द यम होत हच आमच अबािधत मत आह

वर उ लिखल या आिण यावहािरक अशा दो हीही टीनी िवचार कला असता आ हास अस वाटत की जर आम या तथाकिथत (so called) अ प य धमरबधना िनबरधापरमाणच (काय यापरमाणच) परा त झालल अिधकारही उपभोग द यास यापढही प य लोक िवरोध करतील तर त नबरिधक अिधकार बजाव यासाठी अगदीच अपिरहायर तथ तथाकिथत अ प यानी सामस यागरहही क यास यात या याकड

काहीही दोष दता यणार नाही अथारतच मनःपरवतरनाच आिण प याच मन वळवन त नबरिधक अिधकार पदरात पाडन घ याच सवर गोडीगलाबीच उपाय थक यानतरच िन पाय हणन अस स यागरह कल जाव अनक िठकाणी प य लोकास यायतः आिण यवहारतः आज अ प यता सावरजिनक परसगी तरी या य मानण ह अव य आह ही गो ट पटिवता यत ह आ ही वानभवाव न साग शकतो आिण अशा बधपरमानच बहतक िठकाणी तो पर न सटल ही आमची िनि चित आह परत कविचत परसगी तो तसा न सटला तर आप या नबरिधक अिधकाराच सरकषणाथर आम या अ प य बधना स यागरह -सामस यागरह -कर याच भागच पडल हही आ ही जाणन आहो स यागरह ह िन य धोरण नाही पण िविश ट आिण अपवादभत परसगी अवलिब याचा तो एक कड पण अपिरहायर असा अितम निमि तक उपाय आह सावरजिनक शाळा पाणवठ नळ नगरस था िज हामडळ िविधमडळ सभा इ यािद सवर सावरजिनक थळी -िवशषतः िजथ मसलमानािदक अिहद प य समजल जातात ितथ ितथ आिण या यापढ एक पाऊल तरी -आम या तथाकिथत अ प य बधना आम या प य बधनी यऊ िदलच पािहज तो याचा या य अिधकार आह तो याचा नबरिधक अिधकार आह या तवच डॉ आबडकर याची महाड या स यागरहाची चळवळ -ही आ हास दोषाहर वाटत नाही ह आ ही प टपण घोिषत क इि छतो कारण महाड या परकरणी या गो टी अगदी प टपण िसदध झाल या आहत की या त यावर मसलमान लोकही पाणी िपतात आिण आपली भाडीही धतात या त यावर पा या या दिभरकषत या िदवसातही आप या lsquoअ प यrsquo िहदबधना पाणी िप याचा म जाव कर यात आला इतकच न ह तर यानी शातपण या त यावर यऊन पाणी िप यास नगरस थ या आजञपरमाणच आरभ कला असता महाड या शकडो प य िहदनी यास मारहाण कली lsquoअ प यrsquo दवळात िशरणार अशा भमकन ही गो ट झाली ह हणण सवर वी िव वसनीय होऊ शकत नाही कारण नाही तर गोमतर िशपडन या त याची शिदध कर यात आली नसती आप या धमार या रकता या बीजा या िहद मन याच पशारन पाणी बाटत आिण त पशच मतर िशपडल की शदध होत या अ यत ितर करणीय परकारात ती मन य पशरज य भर टतची भावना अिधक िधककारणीय आह िकवा ती पश या मतरान शदध कर याची भावना अिधक िधककारणीय आह ह सागण कठीण आह अशा रीतीन नगरस था आिण िविधमडळ या दो हीही राजस थानी ज नबरिधक अिधकार अ प यास िदलल होत त बजािव याची अनजञा शकय या या सामोपचारान िमळ याची पराका ठा कली असताही या महाड या लोकानी ती बधपरमान िदली नाही आिण मसलमान त यावर पाणी पीत असता िहदना म जाव क न आप या िहद वास कलक लावला या महाडास जाऊन या त यावर सामस यागरहान अ प यास पाणी िपऊ द याचा य न करण ह अ प याचच न ह तर सवर िहदमातराच कतर य आह जर यात काही अितरक होत असल तर तो डॉ आबडकरा या स यागरह -मडळाकडन नसन तो महाड या धमरिवमढ प याकडन होय आिण हा अितरक जर टाळावयाचा असल तर डॉ आबडकरा या मडळास lsquoजाऊ या होrsquo हणन सािगत यान तो टाळता यणार नाही आमची आम या महाड या िहदबधस परमागरहाची िवनती आह की यानी अजन तरी सावध होऊन हा दःखद परसग टाळावा आिण तो टाळण िकती सोप आह जर एक पतर सवर समाजाच वतीन िकवा नगरस थच

वतीन आमच महाडकर िहदबध आप या िहदधमारच नावासाठी याच ज काय अपमान झाल असतील त िवस न परिसदध कर याचा उदारपणा दाखिवतील की यापढ या त यावर आम या lsquoअ प यrsquo बधनी यऊन सखान पाणी याव तर आपसात स यागरह कर याचा दःखद परसग आज या आज टळल िहदनी तहान या िहदस त यावर पाणी िपऊ दऊ नय आिण ती गमत याच त यावर तच पाणी पीत उ या असल या मसलमानान आिण िखर यान खो खो हसत बघावी ह अ यत लािजरवाण य आता आम या महाडकर िहदनी जगतास प हा दाखव नय अशी आमची उ कट पराथरना आह महाडकरास एकमखान अस पतर परिसदध नच करता आल तर यानी िनदान इतक तरी कराव की जर आिण ज हा ह आपल िहदबध पाणी िप यास दळबळासिहत यतील तर आिण त हा यास लवलशही िवरोध न करता त पाणी सखनव िपऊ याव हणज कलहिपरय परधमीरय लोकाचा सवर खटाटोप यथर जाऊन िशकार न सापडल या याधापरमाण त परधमीरय शतर फजीत पावतील आिण आपल ह अ प य आपल िहदधमारच बध परमान िजकल जातील आप या या अ प य धमरबध या वारीस आप या प य बधनी वतःच पराजय पावन परािजत कराव इगरजापढ आिण मसलमानी गडापढ पराजय पाव नय -काय धमरिभमान आिण शौयर असल त ितथ दाखवाव या आप याच ओठास आप याच दातानी कचकचन चाव यात काय प षाथर आह

यापरमाण आम या lsquo प यrsquo धमरबधना आमची ही एक सचना आह याचपरमाण आम या lsquoअ प यrsquo बधसही एक धोकयाची सचना दण आ हास आमच कतर य वाटत आह ती ही की यानी इतर िहदना lsquoअ प यता काढा नाही तर आ ही बाटrsquo असा धमारतराचा धाक घाल नय

कारण अस नसत हणण दखील याच यानाच अ यत लाछना पद आह अ प यता जो काढणार याचा तवढा िहदधमारवर अिधकार आह आिण lsquoअ प यrsquo तवढा िहदधमारत आलला कोणी एक उपर या आह की काय - की याला तो धमर हणज एखा याला वाटल त हा फकन दता यणार या जीणर व तराहन िकवा बाजारात सवदा कर यासाठी आणल या भाजीपा याहन अिधक मह वाचा वाटत नाही िहदधमारची आिण िहदस कतीची िहददशाची आिण िहदइितहासाची िहदत वजञानाची आिण िहदवाङमयाची थोडकयात हणज िहद वाची ही आपली पवारिजरत म ता ही कवळ विस ठासारखया जञानी बरा मणानी िकवा ीक णासारखया गीतादर या कषितरयानी िकवा हषारिदकासारखया सामरा य चालिवल या व यानी िकवा

नामदवतकारामािदक विणगशदरानी वा शदरानीच उपोिजरत कलली नसन ती िमळकत िमळवावयास चोखा महार रोिहदास चाभार सजन कसायी इ यािद त हा अ प य जातीच अनक पवरजही झटल आहत या िहद वाच रकषणाथर पवीर आिण आताही हजारो lsquoअ प यrsquo वीर रणागणावर झजत आलल आहत महाभारतातील एका अ यत उ वल अ यायास उपदिशणार या याधगीत या या lsquoअ प यrsquo दर यापासन तो िहद वा या जिरपटकयाच रकषणाथर धारातीथीर ल छाना मारीत मारीत मरणार या िशदनाईक महारापयरत लाखो अ प य सत त वव त आिण वीर या िहद वा या समाइक सप तीची उपाजरना आिण जोपासना

कर यासाठी झटत आलल आहत िहद वा या गावा या वशीवर आज अनक सह तरक जागता पहारा या lsquoअ प यrsquo महारानी िदलला आह त सवर महार त आप या राजधानीच lsquoयसकरrsquo तमचच पवरज होत

न ह पवरजािवषयी बोलायच तर अनलोम -परितलोमािदक िववाहानीच अ प यािदक जातीची उ पि त बहशः झालली अस यान तमच पवरज आिण या चातवर यिदकाच पवरज एकच होत ही गो ट िनदान या तरविणरकाना तरी नाकारता यणार नाही कारण अ प याच रकत प या या अगात खळत आह आिण प याच अ प या या या िवधाना या स याची साकष याची मन मितच दत आह पचमािदक वणार या उ प तीची ही मीमासा याना मा य अशा याच मतीन सािगतली आह मग जर काही काळापवीर आज या प याच आिण अ प याच पवरज बहशः एकच होत तर अथारतच ही िहद वाची म ता िजतकी प याची िततकीच अ प य िहदचीही िपतपरपरागत वाय त सपि त आह ती तम या आिण आम या पवरजानी त एकतर होत त हा आिण त पढ गावात या गावात प या प यािदक वादानी िवभकत झाल तरीही समाइक मानी िमळिवली आह समाइक शौयारन सरिकषली आह तीवर िजतका प याचा िततकाच अ प याचाही वारसा आह मग त ही अस कस िवचारता की lsquo या िहद वावर आमचा अिधकार आह की नाही िहदधमर आमचा आह की नाही rsquo

या पर नात त ही त हासच नकळत ह गहीत धरता आहा की िहद व ही जशी काही एक या प याचीच म ता आह त ही होऊन तमचा अिधकार असा सोडन कसा दता एखा या रा याच दोन वारस असल आिण जर या वारसातील एका वारसान दसर यास हीन ि थतीत ठवल तर या दिलत वारसान छलका या तरासास कटाळन या रा यासच सोडन दण आिण दसर या या -परशतर या दाराशी तकड मोडीत पडण ह य कर आिण वीरव तीस शोभणार आह का या वारसान सािगतल की त रा याबाहर चालता हो तरी न जाता याला न जमानता या रा यातील आपल या य वािम व गाजिवण ह खर या वीरव तीच लकषण आह

तथाकिथत अ प य बधहो त ही या िहद वा या सनातन आिण पवरजािजरत सामरा यावर आपला अिधकार सागा - दारापढील िभकार यासारख lsquoिभकषा या नाहीतर चाललो दसर या या दारी अस कापर य परदिशरत क नका घरा या ध यासारख घरात बरोबरीन उभ रहा तम या प य बधनी जरी हटल lsquoत हीन आहस ह िहद वाच सा कितक महान रा य माझ एक याच आह बाहर जा तर यानाच उलट सागा त एक या त या बापान सपािदल नाही त सपाद यास आिण रिकष यास सह तरकामागन सह तरक माझही पवरज झटत आलल आहत मी बाहर जात नाही मला बाहर जा अस हणणारा त कोण या आप या समाईक म तचा आजवर बहतक उपभोग त घतलास आता मी तो तला तसा अ यायान घऊ दणार नाही

िहद धमर माझा आह तो सोड यास सागणारा त कोण अस उलट त हीच प यास हटल पािहज िहदधमारत राह दणार िकवा न दणार ह प य लोक

काय त अिधकारी आहत अशी दिरदरी भावना आम या अ प य बधनी कधीही क न घऊ नय आिण ती दिरदरी भावना यकत करणारी lsquoआ हास िशवा नाही तर आ ही दसर घर पाहतोrsquo अशी अ यत िभकारडी आिण नभ या कलकलकासारखी वाकय उ चा न आप याच पवरजा या घरास सोडन या या शतरसच पवरज समज याचा याडपणा कधीही क नय कारण िहद वावरचा अिधकार सोडण हणज चोखयाम या या दवतास मकण होय सजन कसाई रोिहदास चाभार रामानदान थािपलल याच अनक डोम माग इ यािद जातीतील सतिश य या सवारनी अ प यानो या तम या अगदी पर यकष पवरजानी उपाजरन कलली म ता िभतरपणान सोडन पळन जाण होय ज िहद व तम या हजारो िप यानी पराणापलीकड - ह अ प यतच हाल सोसनदखील -जतन कल त िहद व िधकका न आिण या तम याच महार माग परभित सोमवशी कलातील शतसह तर पवरजास मखारत काढन आप या बापाच नाव बदलण होय मग त हास चोखामळा आमचा रोिहदास आमचा ित व लवर आमचा अिजठा आमचा काशी आमची पढरी आमची कािलदास आमचा ही िहदस कित आमची हणन अिधकार सागता यणार नाही ज तमच वतःच वाडवडील िहद हणन नादल याना lsquoकाफरrsquo हणाव लागल तर आता प हा अशी अमगल भाषा तम या वतः या जातीय अिभमानासाठीच बोल नका

एका भावान दसर यास छळल तर या दसर यान पिह याशी झजन आपल या य व व िमळवाव का या भावावरचा राग काढ यासाठी आप या बापासच बाप हणण सोडन दऊन ादधाच िदवशी को या दसर याचा आिण यातही या दसर याशी आपल समाईक वाडवडील सारख लढत आल अशा परशतरचा िपतपदी नामो चार करावा एतदथर ह धमरबधनो ही नीच भावना मनास िशव दखील दऊ नका

अशी वधमर यागाची भावना या या मनात उदय पावत तो मातर खरा अ प य होय यान विरत प चा तापाच परायि चत घयाव अशा व तीन जरी मसलमाना या दाराशी त ही गलात तरी त हास तकडच मोडाव लागतील या यातील हसन िनजामीन दखील आप या lsquoभयसचक घटrsquoम य (The Alarm bell Booklet) प ट सािगतल आह की lsquoउ च िन कलीन मसलमानानी िहद भगी महार इ यािद ज लोक मसलमान होतील या याशी बटी यवहारािदक स यवहार करावा अस मी मळीच हणत नाहीrsquo मसलमान झाल या महारािदकाच पाणी िनमाजाच वळा न घणार िक यक मसलमान आ ही वतः पािहल आहत माग बाटल या अ प या या अनक जाती मसलमानी समाजात अजनही जशा या तशा दर ठवल या आहत िखर याम य तर तरावणकोरास प य िखर चन आिण अ प य िखर चन याच दग वारवार होतात ह िव तच आह त हा मसलमान होऊन हणज मोठस रा य िमळणार आह अस थोडच आह परत तस त रा य िमळत तरीही तव यासाठी तम याच हजारो पवरजा या स कतीस आिण त वजञानास आिण धमारस आिण समाजास अत न ज मद या आईस आिण बापास सोडन परशतर या पायी शरण िरघण ही अ यत नीच परवि त होय अशा नीच परव तीस आमच

अ प य धमरबध आजवर बळी पडल नाहीत एवढा अमानष छळ सोशीत िपढी िपढी मरणी मल पण बळी पडल नाहीत यानी िहद वा या पवरजािजरत रा टराचा िव वासघात कला नाही ह िजतक याचा तसा छळ करणार या प याना ल जा पद आह िततकच या अ प याना भषणावह आह

िहद धमारवरील अ प यतचा कलक वळ पडली तर आ ही आप या रकतान धऊन काढ ही डॉ आबडकराची परितजञा खर या िहदस शोभ यासारखी आह हणनच या या स यागरहासही आ ही या यच समजतो पण याचबरोबरच अ यत परमान पण िचतामगन मनान धोकयाची सचनाही दतो की lsquoिहदधमर आमचा आह की नाही त सागाrsquo अस आ मघातकी पर न क न lsquoनाही तर आ ही िहद व सोडrsquo अशी अभदर आिण लािजरवाणी वाकय उ चार यान त वतः िजतका नाश होणार आह िततकाच यवहारालाही होणार आह ती एक यिकत हणन योजण दखील ल जा पद आह

कारण सखखया पण द ट भावाला िभविव या करताच का होईना पण त या बापाला मी आजपासन माझा बापच हणणार नाही हा धाक घालण िजतक वतःसच लािजरवाण आह िततकच प यास धाक दाखिव यासाठी तम याही िपतपरपरन पिजल या िहद वाच त डावरच थकण ह अ यत िन य आिण तम याच आ यास कलक लावणार आह

प यही होईन आिण िहदही राहीन ही परितजञा करा िहदधमर िहदस कित िहद व एक या प या या बापाच नाही ती दोघा याही

बापाची समाईक िमळकत आह ती सोडन जाऊ का हणन प यासच काय िवचारता त का ितच धनी आिण त ही का चोर आहा आिण ज पापी आिण िनदरय प य तमच लाखो लोक बाटन गल तरी अजन अ प यता काढ यास मा य होत नाहीत त त ही आणखी काही लाख िनघन गलत तरी थोडच घाबरणार आहत यासाठी अशी अमगळ भावना िजतकी वतःस ल जा पद िततकीच पिरणामी िवफल अस यान आम या अ प य बधनी ित याशी वरवर दखील अगलट कर याच पातक क नय अशी आमची कळकळीची यास िवनती आह

- ( दधानद िद १ -९ -१९२७)

१० ब सावरकराच lsquoसमतासघाrsquoस पतर (डॉ आबडकरा या पकषाची lsquoसमतासघrsquo नावाची एक स था अस याच मखपतर lsquoसमताrsquo यात

lsquoआमचा माणसrsquo हणन जातीभदो छद िवषयावर काही लख आह यातील िवधयाना ब सावरकरानी खालील उ तर टाकल त lsquoसमतrsquo या २४ ऑग ट १९२८ या अकात समगर परिसिदधल गल)

(१) ी सपादक lsquoसमताrsquo यास न िव िव समता सघाच परमखपतर ज lsquoसमताrsquo याच अक आपण मजकड धाडता यािवषयी आभार आहत

(२) या पतरात आपण अनक लखातन अस भासिव याचा य न करीत असता की मी जातीभदाचा मोठा अिभमानी असन याच िनमरलनाथर परय न कर या या क पनचा िन चयाचा आिण तदन प आचरणाचा मकता जो आपण आप याकडच आह अस समजता यात माझा काही एक सबध नाही इतकच न ह तर या सधारणचा मी पणर आिण कविचत पर छ न िवरोधी आह

(३) जर ही गो ट खरी असती तर त ही कल या टीकिवषयी ती परामािणक आह हणन मी काहीच दोष िदला नसता परत त हास पर यकष भटीत माझ मत जातीभदा या िनदारलनास पणरपण अनकल असन यापरमाण मी वतः रोटीबदी यवहारा या सधारणा आचरणात यतील िततकया आणीत असतो आिण इतराकडन आणवीत असतो ही गो ट माहीत झालली आह तरी दखील याअथीर त ही lsquoसमतrsquoत मा या नावाचा उ लख क न मी यािव दध आह अस भासिवता याअथीर आप या टीकचा हत दसराच काही तरी असला पािहज तस असल तर या कायारवर आपण परम करता या कायारसाठी तरी िनदान आपण यापढ जाणनबजन लोकात अशी भरममलक समजत पसरव नय अस मी आपणास दशबध वा या िन धमरबध वा या ना यान सचिवतो

(४) तरीही व तपतर जर तम या यकतीच असत तर मी त हास माहीत असलल जातीभदािव दधच माझ मत आिण आचार त हासच पनः सागत बस याच म न घता तो पर न तम या वयिकतक स यिन ठवर सोपवन ितकड दलकषर कल असत पण समता सघाच मखपतर हणन lsquoसमताrsquo िनघत अस यान मी ह प टीकरण करण अव य समजतो की -

(५) िहदसमाजातन ज मजात जातीभदाच आमलात उ चाटन करण अ यत आव यक आह याच अि त व कोण याही आनविशक व पात असमथरनीय आिण रा टरीय शकतीस हािनकारक आह िहदसमाजात पराितक िकवा जातीय अस कोणतच भद न मािनता पिकत यवहार आिण िववाह यवहार चाल झाल पािहजत अ न यवहार कवळ व यकीय आरोगयीय आिण िचिभ नतनच काय त मयारिदत असावत शदध आरोगयपरद आिण उिचत अ नपाणी असल तर त कोणीही आिण कठही िशजिवल असल िकवा आिणल असल तरी खा यास आिण िप यास हरकत नाही जातीचा हणन यात कोणचाही पर न

नसावा आिण िववाह कवळ वधवरा या योगयायोगयतवर आरोगयपरद वावर आिण पर परपरीितभाजनतवर अवलबन असावा यातही जातीपातीचा काही सबध नसावा

(६) अथारत वरील प टीकरण कवळ िहदरा टरातील अतगरत यवहारापरतच आह (७) जातीभदा या िनदारलनासाठी वरील मतापरमाण मी शाळत होतो त हापासन परकटपण वागत

आलो आह कॉलजम य मी हा उघड उपदश दई िवलायतत तर बोलावयासच नको पढ अदमानातही हाच उपदश दई आिण तो पर यकष यवहारात आणीत मी शकडो लोका या जातीभदमलक द ट समजती पालट या आहत कारागारातन बाहर यताच मी ती लोक वषास त ड दऊनही जातीभदा या िनदारलनाच य न परकटपण याखयानातन लखातन चचतन क न मा या यकतीपरत तस आचरण परकटपण कल आह यािवषयी माझा श दाचाही परावा पर होता पण तरोटकपण दोन चार घटनाही उ लिखतो lsquoअदमानची पतरrsquo परिसदध झाली आहत यात मी या काळीही जातीभदाच हािनकारक वावर वळोवळी िलिहल असन रोटीबटी यवहार सवर िहदत चाल हावत हणन उ कट इ छा परकट कलली आढळल lsquoज मठपrsquoत परकरणची परकरण या िवषयास वािहली असन िहद तवढा एक िहद ही एकच जात आ हास माहीत आह - असा उपदश आिण आचार याचा ितकड कसा सारखा परयोग मी चालिवला होता ह िलिखत आह भगरला मी परिसदधपण मा या पवार प य बधसह ( यास अ प य हणण दखील मला पाप वाटत -पवार प यही िन पाय हणन हणतो) दध आिण चहा यायलो नािशकला हजारो लोका या उघड सभत ही घटना सागन मी परामािणकपण इ छा परकट कली की मा या परतास बरा मण मराठा महार आिण ड ब अशा मा या सवर िहद बधनी खादा दऊन अ प यता आिण जातीभद मला अस दाखिवल तर माझा आ मा सख पावल या गो टी त कालीन lsquo वधमरrsquo आिदक पतरातन परिसदध झाल या आहत lsquo दधानदrsquoत लखणी थकतो रोटी यवहारािव दध िलिहल जात आह lsquoधमारच थाना दय -पोट न हrsquo ह वाकय दधानदा या िलखाणान मराठी भाषत हणीसारख पिरिचत होत आह मा या घरी एक वळ न ह तर

पर यही सहभोजन होतात र नािगरीस शकडो लोक भगयाच मलाबरोबर चहा िचवडा घतात मी उघडपण मराठ व य बरा मण इ यािद मा या िहद बधकड जवतो आिण अदमानापासन आतापयरत अनक आतजारतीय िववाह घडवन आण यात मी उघड आिण यश वी खटपट कली आह

(८) इतकया उ लखासही अव य हणन उ चारण भाग पडल अकषरशः हजारो हजार लोकास मी जातीभद मोड यास उपदिशल आह शकड ची मत याला अनकल क न घतली आहत पर यही मी तसा वागत आह कोणाच परमाणपतर (सिटरिफकट) िमळिव यासाठी न ह तर परामािणक गरसमज अस यास तो राह नय हणन इतक िलिहण भाग पडल

(९) जातीभदाच आमलात िनदारलन करण आप या िहदरा टरास िहतकर अस यान मी या कायारपरत समतासघाच अिभनदन करतो

(१०) कवळ इतकच बजािवतो की मला जातीभद नको असला तरी आज िहद व हव आह आिण हणन रोटी यवहारातील आरोगयािदक अटीपरमाण कोणाही अिहदशी तो कर यास हरकत नाही ह जरी आज मी समिथरतो तरी -बटी यवहारािवषयी मातर आणखी काही काळ िहदनी अिहदस मली दऊ नयत अस मला वाटत अिहद मली कर यास हरकत नाही अशी समजत आिण ढी िहदत प कळ अशान बदधमल झाली की मग तशा मकत िववाहासही मी समथीरन आज नस या मली जातील - या या वशात अत ही भीित आह शिदध जातीभद -िनमरलन आिण अतगरत सघटन पककपणी बदधमल झाल हणज मग बटी यवहारही अिहदशी -त या परमाणात मकतपण वागतील या परमाणात -कर यास आपणही िसदध होऊ

(११) इतकच न ह तर जर मसलमान व िखर चन व इ यािद lsquo वrsquo इतर सोडीत असतील तर मग माझ िहद वही मानषकतत िवलय पावल जस माझ रा टरीय वही -िहदीपणही -मानव रा टरात त हा िवलय पावल की ज हा इिगलशपण जमरनपण इ यािद lsquoपणाrsquo ल त होऊन मन यपणा तवढा जगात मन यमातरात नाद लागल आज दखील जो खरा मन यवादी (Humanitarian) असल या यापरत या याशी मी सवर भदभाव सोडन वागन

(१२) त हा मी lsquoिहद वrsquo स या राख इि छतो ह मत या कोणास मा य नसल यान यािवषयी मजवर वाटल िततकी टीका करावी ती परामािणकपणाची होईल परत यापढ मी जातीभद राख इि छतो हणन मातर कोणी आपला समज क न घऊ नय तशी टीका अपरामािणक ठरल समता सघा या या उ शास मी अनकल आह ह परिसदध झा यान ज थोड बहत बळ या जातीभद -िनदारलनास िमळणार आह त िमळाव हणन ह पतर परकटपण (जाहीर रीतीन) मी िलहीत आह ह lsquoसमतrsquo त जस या तस छापन आपण िनःपकषपातपण या प टोकतीस वीकाराल अशी मला आशा आह आपणास जाता जाता हही बजािवल पािहज की lsquo दधानदाrsquoत मा या नावान आल या लखातील मतापरताच मी उ तरदायी आह कळाव लोभ असावा ही िवनती

आपला िव दा सावरकर

र नािगरी १४८१९२८

११ डॉ आबडकराच िचरजीव परत िहदधमारतच यतील पािहज तर बिदधवादी िनधमीर हा - पण धमर असा िहदधमारहन चागला सापडणार नाही डॉ आबडकर यानी िहदधमर सोड याचा िन चय कला आह या बातमीच मला िततकस आ चयर

वाटल नाही की - िजतक त िहदधमारपकषा कोणता तरी चागला धमर शोधन काढ याचा परय न करीत आहत या बातमीच वाटल िहदधमर सोड याची कारण यानी िदलली जी परिसदध झालली आहत ती अ यत सिदगध अस यामळ याचा हत अमकच एक आह अस सागता यत नाही तरी जर त िहद धमर बिदधवादा या (Rationalism या) कसोटीस पणरपण उतरत नाही हणन धमर याग करीत असतील तर या गो टीचा अथर काही तरी यानात य यासारखा आह lsquoIsmrsquo या अथीर धमर हटला की यात बिदधबा य अशी काही िविश ट दधा असणारच बदधीला ज पटत नाही अशी दधा ठवण याना आवडत नाही इतकच न ह तर तकारला िव दध जाणारी धमरमत ही अशा अध दध या आजञन उराशी ध न ठवण ह याना िन वळ अपरामािणकपणाच वाटत धमर हटला की यात काही जनाट आिण आज या

पिरि थतीत िनथरक न हत तर अनथरकही झालल अस आचार आिण सकतही ज असतातच याना लोकिहतासाठी सधारण ह याना आपल कतर य वाटत आिण पारलौिकक हणन समज या जाणार या गो टीवरही ज पर यकषिन ठ तकार या पलीकड जाऊन िव वास इ छीत नाहीत अशा Positivists िकवा Rationalists परभित बिदधवा यानी एखादा धमर सोडला तर याच कारण सहज यानात यत या अथीर जर डॉ आबडकर ह Hinduism सोडीत असतील तर यात काही मोठस आ चयर नाही

हवा तर एक नवा lsquoबिदधवादी सघrsquo थापा परत या बिदधवादाच कसोटीन िहदधमर सोडावासा वाटतो ती कसोटी लावली असता जगातील

आजचा एकही धमर गरा य ठरण अशकय आह उदाहरणाथर मसलमान िन िखर ती धमर घया वद अपौ षय आह अिगनपजन वगर िमळतो परभित िहदधमीर मत या बिदधवादास िन वळ अध दधच थोताड वाटत या बिदधवादास मसलमान धमारची जी अगदी मलभत परितजञा की महमदसाहब ह शवटच पगबर या या कराणातला श द िन श द हा ई वरा या टबलावर जगाच आधीच िलहन ठवल या एका परचड प तकातन पानची पान फाडन दवदता या ह त महमदास धाड यात आला आिण महमदाला सवर ठ पगबर जो मानणार नाही तो तो नरकात अखडपण िपचत राहील इ यािद मत मी मानतो अस शपथवर साग याचा अपरामािणकपणा कसा करवल िकवा जीझसला कमारी मरी दवी या उदरी ई वरी तजान अपौ षय सभोगान ज मास घातल आिण याचा पर यक श दही अन लघनीय ई वरी आजञा होय ही परितजञा तरी कशी करता यईल त हा जर डॉ आबडकर ह बिदधवादा या कसोटीस उतरत नाही हणन िहद धमर सोडीत असतील तर यानी बिदधग य नसल या दध या पायावर उभारल या धडधडीत पौ षय असल या गरथास अपौ षय मानणार या आिण अनक भाकडकथानी भरल या कोण याही इतर धमारस धमर ही एक टम (Fashion) घर या बग यात असलीच पािहज अशा मोहास बळी पडन वीका नय तर

आज या पिरि थतीत लोकिहतास पर यकषपण साधणार अस िनयम हाच याचा आचार तकर -िन ठ आिण पर यकषागत त वजञान हीच याची उपिनषद आिण िवजञान (Science) हीच याची मित असा बिदधवादी सघ थापावा आिण या या अनयायास अध दध या आिण भाकडकथा या िपजर यातन सोडवन एका सटकयासरशी अ ययावत अशा वजञािनक बिदध वात या या उ चतम आिण आरोगयपरद वातावरणात नऊन सोडाव हच इ ट आह परत िहद धमर ह भोळपणाच एक लाकडी लोढण आह हणन फकन दऊन याच जागी जर िखर ती िकवा मसलमानी धमरवडाची िन धम मादाची भली थोरली दगडी ध ड त वतः या आिण या या अनयाया या ग यात बाध इ छीत असतील तर यायोग माणसकी या टीन झाला तर याचा अधःपातच होणार आह काही झाल तरी बिदधवादा या टीनही एकदरीत पाहता धमारत गरा यतम धमर असल तर तो िहदधमर होय lsquoिकल करrsquo मािसकात या प तकात समािव ट कलल मसलमानी धम पपथावर आ ही ज दोन लख िलिहल आहत त धमरतलन या पर नी पर यकान अव य वाचाव

स या या ि थतीत धमारतरानच अ प याची अिधक हािन होणार आह आता डॉ आबडकर जर कवळ अ प याची माणसकी वाढिव यासाठी आिण आ मस मान

सरिकष यासाठी िहदधमारस सोडीत असतील तर यानी ह यानात धराव की य या दहा वषारत अ प यता िहद समाजातन उ चाटली ग यावाचन कधीही राहणार नाही आणखी दहा वष यानी दम धरावा ही गो ट एवढी मोठी रा टरीय सधारणा घडवन आण या या टीन अगदी कतर यच आह कारण आज अ प यतचा पर न सवर बाजनी सट याचा इतका िनकट आला असता शतको शतकाच िहदसमाजाशी िनगिडत झालल महारािदकाच िहतसबध तोडन परधमारत जाताना याना जो आिथरक आिण सामािजक तरास आिण हािन भोगावी लागणार आह या मानान तरी आह या ि थतीतच दहा वष तरी झजत राहन अ प यतची बडी तोडन टाकण अिधक सलभ िन मानाच आह काही झाल तरी पवार प यातील लाखात (१०) दहा आिण अगदी महारातील हजारी (१०) माणस दखील डॉ आबडकरा या मागोमाग आपला पवरपरपरागत सत रोिहदासाचा िन चोखाम याचा िहदधमर सोडतील ही गो ट शकय िदसत नाही

अस धमारतर हही माणसकीस कािळमाच लावणार आह प हा माणसकी या टीन पािहल तरी मसलमानी वा िखर ती धमारत जाताना यास जी अपिरहायर

परितजञा करावी लागणारच की lsquoमहमदावर िकवा यशवर िव वास न ठवता ज ज मल त त िचरतर नर-कातच पडलrsquo ती परितजञा करण तरी माणसकीस कािळमा लावणारच न ह काय कोणीही माणसकी असणारा मन य एखा या नोकरीकरता वा लाभाकिरता आप या मातािपतरास भर चौकात १० िश या हासड शकल काय मग आप या जातीच स ता िप यातील सार प य वाडवडील आिण साधसत ह यानी मह मदावर िकवा यस िखर तावर िव वास ठवला नाही हणन घोर नरकात िपचत आहत अस सागन या या पोटी आपण ज मलो या आईबापाच पाग फड याच नीच धाडस डॉ आबडकरा या िकवा या या अनयाया या हातन घडल तर त तरी माणसकीच क य होईल काय

मन य मसलमान िकवा िखर चनात गला हणज अ प यतपासन एकदम मकत होतो अस हणणही खोट आह बगालम य मसलमानातही अ प य मसलमान (हलाल) आिण प य मसलमान (अ ाफ) याचा वाद इतका ती झाला आह की बगाल िविधमडळात अ प य मसलमानानी प य मसलमाना या लाटबाजीपासन सरकषणासाठी राखीव जागा मािगत या आहत इतर परा तातही अनक िठकाणी स यद परभती प य मसलमान जाती अ प य मसलमानाबरोबर बटी यवहार करीत नाहीत आिण तरावणकोर परभित दिकषण िहद थानातील िखर चनात अ प य िखर चनास प य िखर चन िहद प यासारखच िशवत नाहीत नािशक या पजार यापरमाणच प य चचारत यऊ दत नाहीत अ प य िखर चनानी प य िखर चना-िव दध तरावणकोर या िविधमडळात वततर परितिनिध व मािगतल आह ही गो ट डॉ आबडकराच कानी गली नाही काय त हा अ प यत या आिण समत या टीन पािहल असताही महार परभती अ प यानी सामािजक उलथापालथी या अ यत तरासदायक ख यात पड यापकषा आणखी १० -१२ वषारनी आप या धमरबध असल या िहदतील जा य छदक सधारकाशी सहकायर क न अ प यतचाच न ह तर जातीभदा-चाही पर न सोडवावा यातच याच खर सामािजक आिण आिथरक िहत साठिवलल आह

आता प य िहदस एकच श द की यानी अस या अपिरहायर आप तीन मळीच न डगमगता ज म-जात हणिवणार या पण िन वळ पोथीजातच असणार या या अ प यत याच न ह तर आज या जातीभ-दा या द ट ढीच मळावर कर हाड शकय िततकया लवकर घालावी डॉ आबडकर जावोत वा राहोत आज-वर मोठमोठ पिडत िन राज िहदधमारस सोडन परधमारत जा याचा धमरदरोह करीत आल या नीचतच घाव सहन क नही या िहदरा टरा या कडिलनी कपाणािकत भग या वजाखाली अजनही वीस कोटी कटटर अन-यायी पराणपणान उभ आहत त हा न डगमगता परत कवळ सनातनपणा या भगड गगीत झोपतही न पडता आप या रा टरदहा या अगात मरल या या आज या जातीभदा या रोगावर श तरिकरया कली पािहज यापायी असल काही रकताच िबद िकवा धारा गळन पडणारच काही मासाच तकड तटन जाणारच परत जर ही जा य छदक सधारणची श तरिकरया आपण कशलपण क तर गळल या रकतापकषा शतपट शिकतशाली अस नव रकत आप या नसानसात सळसळ लागल िन ह झालल घाव भ न िनघतील

शदधीचा दरवाजा - आता काय िचता काही ५० -७५ वषारपवीर डॉ आबडकर परधमारत गल असत तर याची िजतकी िचता वाटावयास

पािहज होती िततकी दखील आज वाटावयास नको आह कारण आता शदधीचा दरवाजा सताड उघडा झालला आह जस गोमतकातल ७ िप यापवीरच दहा हजार िखर चन लोक आज परत आल िकवा साठ हजार मलकाना रजपत परत िहद झाल िकवा आता ग या मिह यात िद लीस ४०० िखर चन लोक िहद धमारत शदध क न घतल तसच या सकरमणा या गडबडीत ह धमरदरोह करणार हजार दोन हजार वा लाख दोन लाख लोकही बायबलातील उध या पतरापरमाणच बापाच घर शोधीत उ या परत िहद धमारत यतील शदध क न घतल जातील आबडकराच कटब र नािगरी िज याकडीलच आह जरी आबडकर आिण याच अनयायी आज परधमारत गल तरीही िहद सघटन या जा य छदक सजीवनीन नवपरािणत झाल या िहद

धमारत आपणास प हा शदध क न घया अशी िवनती डॉ आबडकराच िचरजीव थोडकया वषारनी र नािगरी िहद सभकड करतील असाच सभव अिधक

जसा तो रा टरदरोह - तसाच हा धमर दरोह वर आ ही काही ता कािलक लाभासाठी िहद यागा या या क यास धमरदरोह हटलल आह त जर

कोणास अ यायाच वाटत असल तर यास आ ही अस िवचारतो की जर िहद थानच काही नागिरक या भारतरा टरास आज अधःपितत झालल पाहन आप या वतः या िखशात चार प या अिधक पडा या यासाठी िहदरा टरा या शतरस जाऊन िमळाल िकवा रिशया या दिदरनात आप या रा टरासाठी सवर व पणास लावन न झजता जर एखादा लिनन रिशयात दशबधशी आपल सार सबध सोडन दवन जमरनीच वा अम-िरकच नागिरक व प क न तथील मोठा अिधकारी झाला असता तर या नामदर मन या या वाथीर क यास त ही रा टरदरोह हटल असत की नाही तो जसा रा टरदरोह तसाच हा धमरदरोह त जस माणस-कीच क य न ह तस हही न ह

१२ सावरकराच डॉ आबडकराना आमतरण र नािगरी िद १३ -११ -१९३५

ीयत डॉ आबडकर यासी महाशय गली पाच सहा वष र नािगरी नगरात पोथीजात जातीभदो छदक आदोलन बर याच मो या परमाणावर

चाल आहआप या िहदधमार या िन िहद रा टरा या मळासच लागलली ही ज मजात हणिवणार या पण पोथीजात असणार या जातीभदाची कीड मार यावाचन तो सघिटत िन सबळ होऊन आज या जीवनकलहात िटकाव ध शकणार नाही यािवषयी मलाही मळीच शका वाटत नाही आप यापरमाणच िन आप या इतकयाच प ट श दात मी अ प यता परभित अ या य अध यर िन आ मघातक अशा अनक ढीची याद परसिवणार या या ज मजात जातीभदास िनषधीत आलो आह सोबत माझ दोन तीन लखही धाडीत आह वळ झा यास पाहावत

परत ह पतर मी जातीभदािवषयी शाि दक िनषध वा चचार कर यासाठी धाडीत नाही या िपढीत हा जातीभद मोड यासाठी िहद समाज पर यकष कायर अस कोणत क इि छतो याची काही सकरीय हमी पर यकष परावा मनोव ती पालट याची िनिवरवाद साकष आपणास हवी आह अस आपण मसरकर महारा-जाशी झाल या भटीत बोल याच समजत अ प यता िन जातीभद मोड याच दािय व (Responsibility) प यावरच काय त नाही अ प यातही अ प यता िन जातीभद याच पर थ प याइतकच आह भट िन भगी जातीभदा या पापाच भागीदार असन मनोव ती पालट याची साकष दोघानीही एकमकाना िदली पािहज दोघानी िमळन ह पाप िन तिरल पािहज दोष सग याचा परमाण काय त थोड फार अथारत जातीभद मोड याच पर यकष कायर ितथच उ कटपण िन यथाथरपण झाल अस हणता यईल की िजथ बरा मण मराठच महाराबरोबर जवत नाहीत तर महारही भगयाबरोबर जवतो जा यहकारा या परपीडक (tyrannical) व तीपासन महारही इतका मकत नाही की यानी कवळ प य वगारपासनच काय तो मनोव ती पालट या िवषयी सकरीय परावा माग याचा िनरपराधी अिधकार गाजव पाहावा ह मा यापरमा-णच आप याही अनभवास पदोपदी आलल असल

नसती शाि दक सहानभित नको आता सकरीय हमी काय दता त रोखठोक ठरवन काय त क न दाखवा ह आपल मागण या यच न ह तर उपयकतही आह मीही ग या पाच सहा वषारपासन रोखठोक हच काय त कायर ह सतर िहद रा टरापढ इतर परकरणी तसच सामािजक करातीिवषयीही ठवीत आह त सतर यवहारिव याचा िन ज मजात जातीभद पर यही या आचरणात तोडन दाखिव याचा परयोग मा या मत र नािगरी नगरात मो या परमाणात िन या खालोखाल मालवण नगरात यश वी झाला आह परयोग हा परयोगशाळतील एका कोपर यात जरी यश वी झाला तरी यामळ िसदध होणारी शकयता िन िनयम ह सवर-सामा य अस यान तो या परमाणात यश वीच समजला पािहज यासाठी आपण मािगतलला सिकरय

परावा lsquoकाय करता त दाखवाrsquoची मागणी र नािगरीचा जाती उ छदक पकष आप यापरती तरी आपणास कतीनच दव इ छीत आह या तव या पकषा या वतीन ह आमतरण मी आपणास धाडीत आह

जातीभद तोड याचा बहतक यावहािरक कायरकरम रोटीबदी तोड यात सामावलला असतो जो रोटीबदी तोडतो तो वदोकतबदी वा पशरबधी तोडतोच तोडतो बटीबदी तवढी उरत पण ती काही पर यकी पर य-काला तोड याची गो ट न ह वधवराचाच तो पथक पर न इतरानी तसा िम िववाह धमरबा य वा बिह-कायर मानला नाही िन या जोड यास इतर िववािहतापरमाणच स यवहायर मानल हणज सपल या तव जातीभद यवहारात तोडीत अस याचा कोण याही वळी घाउक परमाणात झटकन दता यईल अशा िनिवरवाद परावा हणज यात या यात रोटी बदी परकटपण (जाहीरपण) तोड़न दाखिवण हाच होय ह यानात घवन आप या आगमनाच परसगी साधारण कायरकरम ठव

१) आपण एका पधरव याच आतबाहर सवडीपरमाण र नािगरीस याव य याच आधी एक आठवडा आगाव कळिव याची तसदी घयावी

२) पिततपावनाम य दवळा या भर सभामडपात सरासरी एक हजार बरा मण मराठा व य िशपी कळवाडी परभित अनक प य मडळीच परिति ठत परमख नागिरकापासन तो कामकर यापयरत सवर वगारच प यासह यात अ प य महार चाभार मडळी जवतात इतकच न ह तर महार चाभार मडळी भगीबध सिहत सरिमसळ पगतीत बसतात अस टोलजग सहभोजन आप या अ यकषतखाली होईल अशी सहभो-जन ी राजभोज पिततपावनदास सकट इ यादी पवार प याच समकष िन सह अनकवार झाली आहत

३) आपली इ छा अस यास ि तरयाचही एक सहभोजन होईल यात बरा मण कषितरय व यािदक परिति ठत कटबातील ि तरया -परौढ िन त ण - आप या महार चाभार भगी परभित धमरभिगनी या पग-तीत सरिमसळ जवतील

४) या सहभोजकाची नाव परकटपण (जाहीरपण) वतरमानपतरी परिसिदधली जातील ही अट मा य अस-णारासच सहभोजनात घतल जाईल

५) यथील भगी कथकर याची िकवा आपणाबरोबर पवार प य सयोगय कथकरी कोणी यतील तर याची कथा रातरौ होईल दवळात इतर कथकर यापरमाणच या भगी कथकर यास ओवाळन रीतीपरमाण याच पायीही शकडो आबरा मण चाभार मडळी दडवत करील ी काजरोळकर याचा तसा स मान ग या गण-शो सवी कला होता

६) आपली इ छा परितकल नस यास आपल एक याखयानही हाव असा मानस आह ७) कायरकरमाची जागा पिततपावन मिदर ीमत भागोजीशट कीरा याच स तच आिण सहभोजनािदक

परकरणी अनकल तच भाग घणार यामळ ितसर या कोणाचाही सबध ितथ पोचणार नाही आिण हणन नबरिधक (कायदशीर) अशी कोणतीही अडचण य याचा सभवसदधा नाही

८) हो सवारत मह वाची गो ट ही की अशी लहान मोठी दीडशवर सहभोजन इथ झाली असताही नाव छापन भाग घणार या हजारो सहभोजकापकी कोणा याही जातीन कोणासही जातीबिह कायर ठरिवलल नाही उलट सहभोजन हव यान कल वा कल नाही तरी तो पर न याचा याचा त जातीबिह कायर

क य न हच हच यथील आजच धमरशा तर होऊन बसल आह ती व ति थतीही आपण समकष अवलोका-लच

हा कायरकरम झाला हणज हा रा टरीय पर न सटला अस मान याइतका कोणीही मखर नाही पण तशान वार याची िदशा कळत आपणास काही सकरीय आरभ हवा आिण जर सहा हजार वषार या बलव तर ढी सहा वषारत एव या परमाणावर िजथ कवळ मनःपरवतरनान मोडता यतात तर इतरतर यतीलही ही िनि चती वाट यास हरकत नाही एव यासाठी आ ही ह आमतरण दत आहोत

आ ही िहद आपण िहद या िप यान िप या या धमरबध वा या मरणासह दयात ज उ कट मम व उ प न होत या मम वान ह अनाव त परकट आमतरण धाडीत आह

आपला माझा काही वयिकतक नहही आहच या नहासाठी हणन तरी ह परमपवरक आमतरण वीकाराव

आम या पकषा या दोघाितघा परमख पढार या या स या या पतरावर या याही उ कट इ छ तव घवन ह पतर धाडीत आहोत कळाव लोभ असावा ही िवनती

आपला िवदासावरकर

डॉिशद रािव िचपळणकर MALLA द तोपत िलमय BA LLB सपादक स यशोधक

(सकाळ िदनाक २२ -११ -१९३५)

१३ धमारतराच पर नािवषयी महारबधशी मनमोकळा िवचारिविनमय लखाक १ला

डॉ आबडकरानी यव यास धमारतराचा पर न काढ यापासन अ प य वगार या या हालचाली चाल या आहत याव न अस िदसत की आम या मातग परभित धमरबध या पढार यात बहतकजणाच मत धमर यागा या अितरकी चळवळीस िव दध पडत आह ही सदवाची गो ट आह िहद सघटनवादी जा य छदक पकषाशी सहकायर क न िहद समाजातील ज मजात जातीभदाची याद हाणन पाड यातच आज या अ प यत या रोगापासन अ प याची खरी मकतता होणारी आह धमर यागान अ प या या िहताचीच अिधक नासाडी होणारी असन या या जातीच व व माणसकी िन अि त व ही सवरथा न ट होणार आहत ही गो ट आम या मातग िन चाभारबध या लकषात बहधा आली आह यानी दाखिवल या या िहद वा या मम वािवषयी िहदमातरान याची अ प यता न ह तर ही जातीभदाचीच बडी शकय िततकया लवकर तोडन टाकन याच उतराई होण अव य आह परत अ प या या िहता याही टीन धमारतर ह िकती घातक आह ही गो ट लकषात न आ यामळ महारबधतील काही मडळी बरीच ह लड माजवन रािहली आहत ही चळवळ आज महारा टरात थोडी फलावली आह ती मखय व क न महार जातीम यच होय यासाठी आ ही ही लखमाला आम या महारबधनाच सबोधन िलिहणार आहोत याना या ह लडीत आ हािवषयी धािमरक मम व वा िहद वाच नात जरी वाटनास झाल असल तरीही त जोवर िहदच आहत तोवर आ हास तरी त आमच िहद धमारच िन रा टराच बधच वाटणार आहत आम याच न ह तर या या िहताचीही िचता वाहण आमच कतर यच झालल आह यासाठी धमारतरापासन एकदर िहद रा टराचाच न ह तर याचा वतःचाही त कवढा तोटा क न घणार आहत याची प ट परखा एकदा या या समोर माडावी मग याना ज काय योगय वाटल त त भल करोत या हतन ही लखमाला आ ही िलहीत आहो अ प यत या करर ढीची चीड आ हास िकती आह याया या िन माणसकी या टीनही अ प यता न ट करण अव य आह याची जाणीव आ हास िकती ती पण झालली आह ह आ ही या ढीस िनदारिळ यासाठी गली दहा वष अिव ा त खटपट आम या थलबदध ककषत करीत आहो याव नच िदसन यईल यासाठी आम या या लखमालस आम या महार धमरबधनी या यािवषयी मम व वाटणार या या याच एका िहतिचतकान िन जञाितबधन िलिहलली आह अशा िव व त बदधीन वाचावी अशी आमची इ छा आह िनदान कोणी का िलिहलली असना - तीत सािगतल आह त िकती त य वा अत य आह ह िवविचण झा यास आप या िहताचच होईल यात तोटा तरी काही नाही अशा ितर हाईत बदधीन तरी यानी ही लखमाला वाचावी िन िवचारात घयावी अशी आमची याना िवनती आह या लखमालत आ ही वधमारिभमान िहद वािभमान पवरजािभमान परभित िहदमातरा या अ यदार भावनाची गवाही दवन काही एक िसदध क पाहणार नाही कारण ज महारबध धमारतरा या चळवळीत पडलल आहत त आता या भावना या पलीकड गलल आहत या भावना बळी दवन ज इ ट त साध

हणतात त इ ट याना आता या भावनापकषा अिधक िपरय वाटत ह उघड आह या तव आ ही जर याना अस पटवन दव शकलो की या इ टाला त या भावनाना बळी दवन िमळव शकणार नाहीत इतकच न ह तर त इ ट या भावना या बळच अिधक लवकर याना परा त क न घता यईल िहद व सोड यान याची लाभापकषा हािनच हािन अिधक हो याचा सभव आह तरच याचा हा तापट मागर सोड यास त सोडतील या या धमारतरा या चळवळीच ज ज उ गार बाहर पडल आहत याव न अस हणता यत की याचा धमारतरातील मखय हत हणज अ प यत या यादीपासन त काळ मकत होता याव हा होय कोणता धमर त वाच टीन चागला वत की अ वत बर म की माया िनराकार की साकार िहसक की अिहसक हा पर नच या यापढ नाही या धमारत ग यान याची अ प यता समळ िनघन जाईल आिण त कोण या तरी बिल ठ समाजात सामावल जातील तो धमर यास हवा हीच याची योगय िन वीकायर धमारची कसोटी आह अस या या वतीन वारवार साग यात यत आह आ ही या कसोटीवर याचा धमारतराचा बत घासन घासन अस दाखव इि छतो की याच ह दो हीही हत महार जातीची आजची सवर परकारची पिरि थती िन अव था लकषात घता धमारतरापकषा िहद धमारत िन िहद रा टरा या वजाखाली राहनच अिधक उ कटपण िन िनि चततन साधणार आह इतकच न ह तर धमारतराच ख यात ह लडीसरशी उडी घत यान याची लाभापकषा हािनच शतपट अिधक होणारी आह ती कशी याचा आता करमवार िवचार क १) मठभर यकती यकतीची न ह तर अ प यता महारजाती या जातीचीच गली तर ती गली अस हणता यईल काही यकती बाट या तर कविचत याना एखादी नोकरी िमळ शकल वा मोठी ग हनररी िमळ शकल उलटपकषी बाटनही बबजीरपणापकषा अिधक काही एक हाती न आ यामळ आिण िवशषतः पवीर या सगयासोर याना अतर यामळ अनकाची या परधमारत िन परसमाजात फार ददरशा उडत ज हा शिदध चळवळ नस त हा अस बाटलल िन फसलल िकती तरी लोक तसच िखचपत पडत आताशा शिदध शकय झा यामळ अस यिकतशः बाटलल िकतीएक महार परभित अ प य शदध होवन आप या अतरल या सगया सोयर यात शकय तर प हा िमसळ इि छतात अशा शदधी होत आहत शदधीकताना िहद समाज जसजसा सपणरपण स यवहायर मान लागल तसतशी बाटल यापकी फार मोठी सखया परत िहद होऊ लागल ह या याच वारवार िनघणार या उ गाराव न उघड होत आह िहद समाजा या मखरपणामळ आज बाटन परत आल याना या या नस या पवीर या अ प य जातीतच तवढ घतल जात तरीही िकतीक महार िन मागबध शदध झालल आहत या पर यकष उदाहरणाव नच आमच वरील िवधान िनिवरवाद ठरत त हा यिकतशः ज महार आजवर बाटल याचा या वाट यामळ महार जाती या वा कोणा याही अ प य जाती या अ प यतचा पर न सटत नाही ह उघड आह महारातील काही यकती आजवर बाट याच नस या अस असत तर या परयोगाच काय पिरणाम होतात त तरी पहाव असा मोह पडण सहज होत पण आजवर शकडो महारािदक अ प य यिकतशः िन कविचत लहान थािनक गटानीही बाटलल आहतच याची ि थती जवळजवळ मळीच सधारलली नाही फार काय बहधा इतर जातीत त अ प यच

रािहल आहत इतकच न ह तर महार िखर चन माग िखर चन परभित गट तसच पडन या या या यात दखील त सहसा रोटी बटी लोटी यवहार करीत नाहीत या बाटल याची ि थती बाट यामळ सधारली आह याची यिकतशः अ प यता गली असली तरी त या या जातीस िन बहसखय िहद रा टरास सवर वी मक यान को यवधी अ प याची अ प यता घालिव यास याचाही जवळजवळ मळीच उपयोग झाला नाही ही गो ट अनभवानी िजतकी प ट िन वयिसदध झालली आह की अशा मठभर िन मोटभर अ प या या यिकतशः धमारतरान अ प य जातीचीच अ प यता न ट कर याच कायीर काही एक हण यासारख सहा य िमळणार नाही जर अ प यत या यादीपासन सारा अ प य समाज मकत करण असल तर डॉ आबडकरासारखी पाच प नास मोठी माणस वा एक दोन हजार लहान माणस बाटन भागणार नाही ह स य महार जाती या लकषात त काळ य यासारख आह तो परयोग होवन चकला आह त हा जर महार जातची जात अ प यत या खो यातन िन ख यातन बाहर काढावयाची असल तर पर यक गाव या महारवा यातील दहा पाच माणसानी धमारतर कर याचा काही मोठासा उपयोग नसन जर महार जातची जात िनदान या यातील शकडा न वद माणस तरी धमारतर क धजली तरच या योगाचा काही तरी पिरणाम झा यास हो याच सभव (िनभीरड िद ८ -१२ -१९३५)

लखाक २ रा पण आज या पिरि थतीत काहीही कल तरी शकडा दहापकषा जा त महार मडळी धमारतर कर यास एक तर इि छणार नाहीत आिण दसर की इि छतील तरी धज शकणार नाहीत िनदानपकषी महार जातची जात शकडा ९० तरी बाटण सवर वी अशकय ही व ति थती महारातील कोण याही समजस अशा माणसास नाकारता यणार नाही शकडा न वद महार क हाही बाटणार नाहीत कारण यातील बहतक बाट इि छत नाहीत याची कारण अशी - महारातही ज मजात जातीचा अिभमान िन जातगग या पचायतीचा परभाव कोणा प यास क पना नसल इतका परबळ आह महार या या खाल या भगी धड परभित जातीबरोबर रोटी यवहार कर यास बरा मणा इतकाच ताठ िव दध असतो ही आम या वतः या पदोपदी या अनभवाची गो ट ज तरळक महार आजवर बाटल याना महार जात अ यत नीच समजन धमरदरोही या -जातीदरोही या सारख जातीबिह कत करतात बाटल या बरा मणास शदध क यानतर परत बरा मण जातीत थापण िजतक कठीण जवळजवळ िततकच बाटल या महारास या या जातीत शदध क न थापण कठीण बाटल याची शिदध ही धमारस ध न आह ह महार मडळीस पटिवण कोणा याही इतर जाती इतकच कठीण असत आ ही महाराबरोबर जवताना िजतकया ितर कारान बरा मण मडळी बाटगा हणन आ हास िझडकारीत िततकयाच ितटकार यान आ ही भगयाबरोबर जवताना पाहन आ हास महार लोक बाटगा हणन िझडकारीत सहभोजनात अनक समयी भगी तर काय पण चाभार पगतीस बसलला पाहताच महार उठन जातात मागाना आप या िविहरीवर महार पाणी भ दत नाहीत ही गो ट मातग पढारी ी सकट नहमीच वानभवान सागत असतात ती पर यक िठकाणी अनभवता यत भगीकाम महार अगदी जीवावर बतली तरच एखादा दसरा करील महार भगयास मागास अ प यच लखतातसाराश असा की महार जातीतील खडोपोडी पसरल या हजारो लोकाम य इतर कोणा याही या याहन याना त नीच मानतात या जातीशी रोटी बटी भटी यवहार कडकपण िनषिधलल असन या या या जातीय भावना इतर कोणा याही प य जाती इतकयाच बदधमल अगदी हाडीमासी िखळल या आहत तीच गो ट या या दवदवता धमरिवषयक ढीची उदाहरण हणन ह कोकण घव यथील दापोली िगमवण खड िचपळण सगम वर दव ख र नािगरी राजापर खारपाटण दवगड कणकवली मालवण वगल या सवर तालका नगरातील मोठमोठ महारवाड आिण अनक खडगावच महारवाड आ ही प कळ वळा पायी जावन घरोघर पाहन या या हातच पाणी बळबळ मागवन िपवन अ न वा खा य बदधया खावन आललो आहोत या महारवा यातन िखर ती कदर शाळाघर परचारक पराथरना पतरक - याखयान परभित परचारकी उपायानी सस ज अशी थापलली आहत मोठा महारवाडा हटला की मोठ िमशनकदर आहच या िमशन शाळा िन कदर गली तीस चाळीस वष या महार वा यात ठाणबद परचार फार िदवस करीत आहत त फकट औषध दतात मलाना फकट िचतर आिण खाऊ दतात िहद दवी दवताना फकट िश याशाप दतात महारानी बाटाव हणन चाळीस वष त पर यही पर यकी उपदशीत आल आहत बाट याच लाभ िन िहद धमारस िश या ह पर यही मोजतात मधन

मधन जर एखादा दसरा महार बाटला तर याचा बडजाव क न याला दहा बारा पयाची हणजच या बाप या दीन दिरदरी मतमास खाऊन िवटल या इतर महाराना एखा या ग हनररसारखी वाटणारी नोकरी दवन एकदम मा टर साहब िकवा कचरीत सवर प य याना समतन िशवतात असा पटटवाला क न ठवतात मध मध मोठ मोठ गोर साहब िन मड मा या बाप या महाराना मोटारी उडवीत डामडौलान भट दवन तच सागण सागतात टमचा िहद ढमर खोटा आमचा यश िखर त खरा टमी िखर ती हाrsquo बाहर या महार मडळीस प य जनता अ प य हणन हटाळीत आह आिण ती महार मडळी डोम भगी इ यादी या या खाल या जातीच बरा मण कषितरय बनन िततकयाच ऐटीन याना हटाळीत आहत पण कोण याही महारवा यात बाहर या प य छळान िमशन दाखवीत असल या आिमषान वा चाळीस प नास वष रातरिदवस डासासारखया या या कानाशी चावत असल या या टमी िखर ती हा न शकडा १० महारापकषा अिधक बाटलला महार आ हास आढळला नाही सामा यतः महार हा महार धमारस सोड इि छत नाही कारण त या दवी दवताना भजतात धमर ढीस पाळतात तोच धमर त या या वतःचाच धमर समजतात तो या यावर दसर या कोणी ल या पिडतान वा रावान लादलला आह िकवा दसर या कोणावर उपकार कर याकिरता त पाळताहत ही याची भावना नाही जसा याचा lsquoमीrsquo हा याचा वतःचा जशी याची महार जात ही याची वतःची तसाच याचा धमर हा याचा वतःचा धमर आह तो महार धमर आह - दसर या कोणाचा न ह हणनच पढरी या वारी या वळी महार प ष काय महार बाया काय मल काय हातार कोतार काय शकडो महार चोखा तकयाच अभग गात परमान डो यातन िटप गाळीत गयानबा तकाराम गरजत पायी पढरीकड लोटताना आ हास िदसतात गाव या पालखीचा गाव या दवळाचा या या महार धमारचा महार हा कटटर अनयायी आह कटटर सनातनी आह जी गो ट महाराची तीच चाभार माग बरड परभित य चयावत अ प य जातीची वरील थो याशा चचनही ही गो ट उघड होत की आज या आज महाराची जातची जात आपला धमर सोड इ छील ही गो ट अशकय या यातील शकडा पचाह तर लोक तरी धमारतर क इि छत नाहीत कोणी इ छील तरी धजणार नाही पण जरी अनकानी इि छल तरीही महारातील बहसखय जनता धमारतर क धजणार नाही ही दसरी मह वाची अडचण कारण जर महार एक गटान सलग परदशात बहसखयन एकजट िनवसत असत तर कदािचत त धमारतर क धजत पण आज याची दहा वीस घर एकका गावी असतात कठही त अ यत अ पसखय सारा गाव महारतर बहसखय प याचा यातही महार दिरदरी अिशिकषत िप यान िप याचा दिलत कवत अशी उरलली नाही याच सार जीवन गाव कीशी बदध तो िहद राहन िहदचच मन परवतरन होऊन प य ठरला तर ठरल यातही त मनापासनच गाव की या कायीर याच महाराच राखन ठवलल lsquoमानपानrsquo साभाळ यास त पर असतात या या महारवा यातील मरीआईच वा िवठोबाच दवळात जर भगी वा चाभार वा माग वा वडारी िश लागला तर नािशक या राममिदरात महार िशरताना जस बरा मण मराठ ला या घवन धावतात तसच महार या महारतरावर धावन याची डोकी फोडतात

काय चागल काय वाईट हा पर न िजथ नाही व ति थती काय हा पर न आह व ति थती ही अशी आह अशा आप या जातीस िन जातीधमारस िप यान िप या िबलगत रािहलली ही महार जाती काही महार जरी परधमारत गल तरी आप या पवरजा या जातीधमारस एकदम सोडतील िन बाटतील ही गो टअगदी असभवनीय चटकीसरशी एका वा अकरा वषारत होण तरी दरापा त शदधी करा रोटीबदी तोडा सार या जाती मोडा हा उपदश महारा या गळी उतरिवण आ हास जवळजवळ िततकच कठीण जात आह की िजतक तो बरा मणा या गळी उतरिवण फार काय अ प यता मोडा ह दखील महाराना या या खाल या जाती या परकरणी पटिवण lsquo प याना पटिव याइतकच कठीण जातrsquo प हा धमारतराची इ छा जरी को या गाव या सार या महारवा यास झाली तरी ती दहावीस कटब सार या गावाची शतर होणार याची उघड वा आड पड यान त िहद गाव पावलोपावली अडवणक करणार गावचा महार िहद धमारस लाथाडन दतो ह पाहताच रागावलला खोत घर सोडा हणणार सावकार पस टाक हणणार गावा दवळातील याची आह ती जागा ती बलती त वशीच मानकरीपण त सार गावसबध पटापट तटन तो महार सार या गावचा - आज अ प य असला तरी वसकर असलला िहद असलला - गावचा बाटगा शतर ठरणार बहसखय िहद गावचा गाव एका बाजस - शतर झाल की बाटलली महाराची दहा पाच घर दसर या बाजस िनबरध (कायदा) प तकात काहीही असला तरी उ या गावा या सोनार सतार भट राव पाटील कळवा या या असहकािरतपढ आिण आडवा आडवी पढ िनबरध काय करणार प हा महार ज बाटतील त या या माग िहद धमारत रािहल या सगयासोयर याना िन याच दरावणार बापापासन बटा बिहणीपासन बहीण आईपासन मल ताटातट होऊन ज माच िप याच परक होणार वरी होणार जातीची बजातः िखर ती झाल तरी काही या हजारो िवखरल या महाराना वषारनवष गावोगाव कणी पाटलणी टो या नोकर या दवन साहब करीत नाही मडमा दत नाही अस आज एकक बाटलल महार आढळतात तस यास भटकताही यणार नाही कारण गावात त डाबलल याची गाठ या गाव या खोत पाटला - भटा वा याशी ज माची पडलली मसलमान झाल तरी तीच गत खडगावी दहा वीस मसलमानाची घर - यात ही दहा वीस आणखी बाटगया महाराना त िकती नोकर या दणार - िकती मली दणार न ह मसलमानातही याना कमीना मसलमान कमजात मसलमान हणनच राहाव लागणार - जस पजाबात त सारज नावाच अ प य मसलमान राहतात (िनभीरड िद १५ -१२ -१९३५)

लखाक ३ रा मागील दोन लखाकातील मखय िवधय पढील चच या अनसधानाथर आिण वाचका या िच तावर ठसठशीतपण िबबावी हणन प हा एकदा अगदी थोडकयात साग आिण तोच कोिटकरम पढ चालव - १) धमारतराची चळवळ महारातच फलावली आह इतर चाभार ढोर माग परभित आप या अ प य धमरबध या जाती या ी राजभोज ी बाळ डॉ साळकी ी सकट इ यादी अनक पढार यानी धमारतराची भाषा माणसकीस शोभत नसन यायोग अ प यतचा पर न सटण शकय नाही इतकच न ह तर अशा आततायी घाईन या या जातीच व व िन अि त वच मातीस िमळा यावाचन राहणार नाही अशा अथारची परकट चतावणीही िदलली आह २) अथारतच धमारतरान काय साधणार िकवा िबघडणार याची चचार मखय व क न आप या महार धमरबधशीच करण भाग आह हणज महारा टरातील महार जञातीची स याची एकदर पिरि थती िन परव ती काय आह ितचीच या पर नी मखयतः छाननी कली पािहज आिण ती व नच धमारतरान या महार जञातीची अ प यता िन दराव था सधारल की िबघडल ह ठरिवल पािहज ३) याअथीर कोण याही पारलौिकक वा त वजञानिवषयक हतन हा धमारतराचा िवचार महारातील या मताच पढारी यानी मनात आणलला नाही याअथीर धमारतर आ ही एव याचसाठी करतो की यायोग आमची अ प यता समळ न ट होऊन कोणा या तरी अिहद अशा बिल ठ समाजात आ ही सामावलो जाव हच काय त या चळवळीच सतर प टपण घोिषल जात आह आिण वा तिवक पहाता याअथीर धमारतराच नाव ितला पडल असल तरी चळवळीपढ धमर हा पर नच नसन आपली सामािजक ि थती ऐिहक लाभालाभा या टीन कोणा या गटात रािह यान सधारल हाच खरा पर न या या डो यासमोर आह याअथीर बर म वा माया आि तकय वा नाि तकय त वजञान वा नीित वगर वा नरक स य वा अस य इ यादी टीनी िहदधमर ठ िन इतर कोणता धमर ठ ह ठरिव यासाठी एक अकषरही िलिहण िन वळ िवषयातर होणार आह िहद धमारच त वजञान िकतीही ठ असो वा नसो वद ह ई वरोकत असोत वा कराण असो हा धमर खरा असो वा तो पोटापा यासाठी पवरजािजरत धमर यागण माणसकीस शोभत की काय याचा खल कर यान या बाट पाहाणार या या मनावर काही एक पिरणाम होणार नाही धमारतरान याची जातची जात क हाही अ प यत या यादीपासन मकत होणार नाही धमारतरान याची ऐिहक लाभापकषा शतपटीन हािनच अिधक होणार आहआिण िहद धमारत रािह यानच याची अ प यता जावन याची जात सामािजक या बलव तर हो याचा अिधक सभव आह अस जर रोखठोक पय आिण प या भाषत याना पटिवता आल तरच याचा याच मनावर काही पिरणाम होईल या धमारन अ प यता सटन एका बिल ठ समाजात सामावल जाता यत तो धमर खरा एवढीच याची खर या धमारची आजची याखया आह या याखयपरमाण दखील िहद धमरच िहदरा टरसबधच खर या िहताचा ठरतो अस िनिवरवादपण िसदध होत असल तरच आपण याच समाधान करावयास जाव नाही तर त आ हास अतरल अस समजन पढचा मागर चोखाळावा

४) परथमतः महार जातची जात जर अ प यत या रोगापासन मकत करावयाची असल तर आिण धमारतरान ती गो ट सा य होत अस गहीत धरल तरीही एक गो ट अगदी अपिरहायर आह ती ही की तस काही पदरात पडावयास महार जातची जात धमारतर क न एक गटान मसलमान िकवा िखर ती झाली पािहज दोन चार मो या यकती - वा दोन चार हजार - नस या फटकळपण बाटन काम भागण अशकय ज बाटतील या मठभर महाराना अगदी उ च वणीरय अिधकार िन साम यर जरी परा त झाल तरीही या या यकतीच िहत काय त यामळ साधल - पण त महार हणन न ह या या जातीला ज हजारोहजार महार न बाटता आप या वाडविडला या धमारशी एकिन ठपण राहतील या महार समाजाला त थोड फार बाटलल महार म यासारखच होणार जो जो बाटल तो तो मसलमानच होणार तो महार असा राहणारच नाही lsquoमहारी मसलमानrsquo असा काही वततर वगर असण वा िटकण जर आ ही ज मजात जातीभद मानीत नाही ही मसलमानाची शखी खरी असल तर अगदी दघरट सारच सार महार एकगटी बाटतील तरीही ज दघरट त मठभर वा मोटभर महार बाटन घडण शकयच नाही हणज ज कोणी बाटतील याना महार जात मली आिण महार जातीस त मल अशीच ि थती होणार ही गो ट नस या अनमानाची नाही पर यकष परा याची आह शकडो बरा मण गटच गट बाटल त जस बरा मण जातीस मल बरा मण हणन रािहलच नाहीत तसच आजवर ज शकडो महार यिकतशः िन मठीमठीन बाटल त महार जातीस सवरथा मलल आहत त महार रािहललच नाहीत या या सखदःखाच तर राहोच पण ज म म यच दखील महार जातीस न सोयर न सतक याची अ प यता या बाटगया अव थत गली काय िन रािहली काय त ितकड साहब झाल वा शख झाल तरी बहसखय महार आप या जातीची बजात करणार धमारतराच द क य करणार नाहीत या या सखदःखाशी िन सामािजक अव थशी या बाटगयाचा काहीही पर यकष सबध रािहलला नाही उरल या बहसखय महाराची महार जातीची खरी उ नती जर करावयाची असल तर ती या जातीत राहनच करता य यासारखी आह करता यण शकय आह डॉ आबडकर वा याच अनयायी ह काही बाटावयास िनघालल पिहल महार न हत तो परयोग होवन चकला आह शकडो महार आजपयरत बाटल त ग लोग ली भटकताना महार जातीकडनच बाटगा हणन बहधा िधककारलच जात आहत महारा या टीनही त पितत जातीबाहर टाकलल असच मानल जात आहत याच पाणी महारदखील पीत नाहीत सह तराविध जातीवत महार आप या lsquoसोमवशाचrsquo कटटर अिभमानी असतात ही व ति थती आह त या याबरोबर जवणार नाहीत आप या कळधमारत या या वार याशी दखील उभ राहणार नाहीत पवीर त बाटग िनदान महारात तरी समान मानाच अिधकारी असत बाट यान याच सामािजक थान महारतरात उ च हावयाच थली उलट इतक हीन समजल जात की महारातही त नीचतर गणल जातात मग इतर िहद या टीची गो टच काढावयास नको बाटन ग यामळ काही यकतीना पस चारल जातील काही यकतीचा थोडासा उ कषर होईल पण बाटलल बहतक ददरशतच भटकणार - भटकत आहत आिण या बाटल याच काहीही झाल तरी उरल या बहसखय महाराची हणजच महार जातीची अ प यता िनवार यास वा याची ि थती सधार यास या बाटल या या सि थतीचा वा दःि थतीचा कोणाचाही हण यासारखा उपयोग होणारा नाही उलटपकषी या बाटल या या

सखय या परमाणात महार जातीच सखयाबळ घटल याची शकती कषीणतर होईल महार जात जात या टीन अिधक िवप न दबरळ िन िवघिटत होईल या सवर कारणा तव ह उघड आह की महार जातीची

अ प यता घालरावयाची असल तर ती सबध जातची जात िनदान शकडा ९० तरी सािघकिर या एकदम परधमारत गली पािहज कवळ एक दोन हजारा या वयिकतक िन तटक बाट यान महार जातीची अ प यता नाहीसी होण शकय नाही ५) परत सबध महार जातीची जात एकदम बाटण या या आज या पिरि थतीत िन परव तीव न कवळ असभवनीय आह कारण की महार जातीला या या वाडविडला या धमारचा दवताचा िन कळाचाराचा आजही इतका िचवट अिभमान िन मम व आह की या या शकडा वीस जण दखील एकदरीत एका चार वषारतच काय पण चाळीस वषारत दखील महाराच मसलमान वा िकिर ताव हो यास मा य होणार नाहीत या दवताना तो भजतो ज कळाचार तो पाळतो याची दव की याच गाव की या या दवलसी

भावना या या धमरभो या समजती सदधा या या वतः या जीवनाशी तादा य पावल या आहत िन या पाळ यातच आपल ऐिहक िन पारलौिकक िहत आह ही महार जातीतील शकडा ९० लोकाची तरी आजही अ यत एकिन ठ भावना आह बरा मण जसा भगयाबरोबर जव या या आपल कळाचार सोड या या िखर ती मसलमानािद परधमीरयाच दवताना मानन वतः या दवताना पायाखाली तडिव या या उपदशास लाथाड यावाचन सहसा राहत नाही बरा मण िजतका धमारस पराणपणान िबलगलला आह िततकाच महार हा महार जातीस िन महार धमारस पराणपणान िबलगलला असन यािव दध वाग यास याच मन मळी घतच नाही हीच खरी व ति थती कोणा याही महार वा यात त हास एकदरीतला िनयम हणन आढळल

ऐितहािसक परावा पहा ख ची वीरगाथा

एक हजार वष िहद थानभर मसलमाना या बादशहामागन बादशहानी बरा मण कषितरयाना बाटिव यासाठी िजतक अ याचार क तली जाळपोळ छळ कल िततकच महारािदक अ प यानाही बाटिव यासाठी याना छळल पण अपवाद सोडता को यवधी बरा मण कषितरयािद प य जस आपाप या जातीधमारना म यस दखील न िभता िचकटन रािहल तसच िचवट धमरवीर व या आम या महारािदक अ प य बधनीही गाजिवल या या या या वाडविडला या जातीधमारस जीव दखील धोकयात घालन यानी रिकषल व वास वकीय जातीस िन वकीय धमारस यानी सोडल नाही एका बाटल या अ प याची कथा तर िहद थान या इितहासात अमर िन अदभतच आह ख हा अ प य िहद परथम बाटला गला वपराकरमान िद लीचा बादशहा झाला यादवाची राजक या मसलमानी बादशहान बळान बाटवन िववािहली होती ित या पकषाशी ख न सगनमत क न िद ली या मसलमानी तकतावर चढताच यान अक मात िहद पदपादशाहीचा झडा उभारला वतःस िहद हणवन िद लीला मसलमानी गरथाचा िन मिशदीचा यान कवळ िहदचा सड उगिव यासाठी समारभपवरक उ छद माडला सार या मसलमानी जगात एका िहद

अ प यान कल या या अदभत रा यकरातीन आकात उडाला शवटी ज हा पजाबपासनचा सारा मसलमानी स ताधीश या यावर चालन आला त हा तो वीर सस य रणागणात झजत मला - िहद हणन इतका िचवट वधमारिभमान पिरि थतीन बाटाव लागल या अ प या या अतरगात रकतात िच तात दखील मरलला असतो मसलमानाच त पाचप नास बादशहा या िहदना मसलमान कर यासाठी उपसल या लाखो तलवारी ती मसलमानी बादशाहीची बादशाही धळीस िमळाली - पण आमची महार जात अजनही जाती धमारस िचकटन आह महारची महार आह आप या जातीच वततर अि त व आिण व व सरकषन आह या या जातीच िन जातीधमारच याना इतक अढळ परम वाटत आह उगीच काही या जातीत चोखाम यासारख भगव भकत िनपजल नाहीत हजारो महार वारकरी चदरभाग या वाळवटी भजनात शतकानशतक िवठठल िवठठल या नामघोषान वातावरण ढमढमन टाकीत आल नाहीत मसलमाना या तकताच िन तरवारीच मरा यानी तकड तकड अडवन िहद थानास बळान बाटिव या या या या मह वाकाकषच म तक उडिव यानतर िमशन आल या िमशनन बरा मण कषितरयवाड सोडन सारी शिकत महारवा यातच एकवटली दीडश वष यानी पस नोकर या िनदा औषध शाळा याची नसती उधळपटटी कली पतन या तनातील सार दध महारवा यात साडल पण या पतनची पवीर गोकळात जी गत झाली तीच आम या महारवा यात आजही झाली कोकणातील महारवा यातन तर िमशन उठन चालली एकदर महार जातीत महारा टरात ग या दीडश वषार या अ याहत मा या अती सार या िमशन मडमा िन सार िमळन शकडा १ महार बाटव शकल असतील नसतील महाराची या या जातीधमारवरची िन ठा अशी अढळ आह भाकरी या बाजारभावी दरावारी द याघ याची ती व त नसन महाराचा जातीधमर महारा या जीवनाचाच एक घटक आह ६) आिण यातही अगदी दलरघय अडचण ही आह की जरी कविचत फार मो या सखयन महार जनता धमारतर करावयास दोन चार वषारत िसदध होव शकल तशी इ छा करील ही दघरट गो ट वादासाठी गहीत धरली तरीही महाराची बहसखया धमारतर क धजणार नाही कारण यायोग गावोगाव िन खडोपाडी िव कळीतपण पसरलल या या मठ मठ वसतीच जीवन अितशय दःसह होऊन जाईल धमारतरा या लाभापकषा याची आिथरक कौटिबक िन समािजक हािन शतपट अिधकच होणार आह ह याना धडधडीत िदसत अस यान धमारतर कर याची बहसखय महाराना िहमतही होणार नाही जर महार जात एक गटान सलग वसलली असती वा काही काही तालकयातन तरी बहसखय असती तर कविचत याच सािघक धमारतर याना कमी जाचक झाल असत अस गहीत धरता यत पण आजची ि थती अशी आह की महार ह बहतक खडोपाडी वसणार पर यक ख यात िन गावात याची बहधा दहा वीस घर शभर घराचा महारवाडा दखील अगदी िवरळा इतर अ प याशी याचा काही सबध नाही इतकच न ह तर महार याशी िन ती चाभार भगी परभित जातीची जनता महाराशी परित पधीर उ चनीचपणा या त छतनच फटकन वागतात अशा ि थतीत कवळ अ प यता घालिव यासाठी हणन िहद समाजा या छातीवर िन कवळ िहदना िचडिव यासाठी िहद धमारस महारानी उघडउघड लाथाडल तर यायोग प य िहद याच न ह तर चाभार परभित िहद वा याच अिभमानी असणार या आम या तथाकिथत अ प य िहद

बाधवा याही भयकर रोषास यास त ड दण भाग पडल गावचा हा रोष अगदी नबरिधक ककषत (कायदशीर ककषत) जरी यकत झाला तरी दखील सबध गावच गाव जर अडवन घव लागल तर या मठभर दिरदरी िनराधार महार वसतीच काय चालणार महारा टरात तरी आज िहदच िहद पर यक गावी वसलला यामळ या बाटल या मठभर महारवा यास कोणाचाही पािठबा नसणार सगयासोयर याची दःखद ताटातट फार काय या याच जातीच ज महार आ त या यासारख बाटग झालल नसतील िन महार जातीस िन महार धमारस वाडविडला या परपरपरमाण मदारसारख सरकषन राहतील त महार दखील या बाटल या महाराच शतर होवन उठतील बाप लकास घराबाहर काढील आई मलास पारखी होईल िपरयकरीण परिमकास सोडन जाईल मामा मावशी आ या भाऊ िमतर एकमकाना ज माच अत न नात गोत साफ तटन िहद महार या बाट यापवीर या नातलगाच पाणी िपणार नाहीत घर बदी होणार सोयरीक तटणार हा महार तो मसलमान जातीची बजात या घोटा यात िज हा या या िवयोग दःखान सारी महार जात घरोघर िव हळल फटन फाटन ितच आह तही सखयाबल न टल कौटिबक ताटातटीन घरोघरी वर िन यादवी माजल बर धमारतरा या या लगाची साथ पसरताच महार जातीची ही जी कौटिबक आिथरक धािमरक िन सामािजक वाताहत होईल तीत गावग ना वसल या या या फटकळ हजारोहजार माणसाना मसलमान काय साहा य दव शकल पर यक गावी महारा टरात तरी मसलमानाची वीस तीस घर आहत मसलमान लोकही गावग ना दिरदरी कछ रोटी कछ लगोटी यानाच बहशः ना खायला ना िशकषण ना स ता ती पर यक गावची दहा वीस मसलमान घर यात ही बाटगया महाराची दहा वीस भर पडल या बाटगया महाराना त वतःच कसबस जगणार मसलमान िकती जिमनी वा पस वा नोकर या दव शकणार त िदसतच आह प हा मसलमानही फार मो या परमाणात महारा टरातील पर यक गावी अ प यच आह िहद दवळात उपहारगहात घरी िविहरीवर सावरजिनक जागा सोड या असता मसलमानही गावोगाव अ प यच आह मसलमान झाल तरी अशा परकार गावगा यातील घरगती अ प यता समळपण जाणार नाही उलट महारी अ प यता गली अस घटकाभर मानल तरी मसलमानी अ प यता बोकाडी बसणार कारण माग परा यािनशी दाखिवलच आह की पजाबबगाल मदरास परभित सवर परातातन बाटल या अ प या या अ प य िखर चन कमीना रगरज परभित हीन मसलमान हणन िनरा या जाती पडल या आहत lsquoअ सलrsquo मि लम वा िखर चन या बाटगयाना अस यवहायरच मानतात आिथरक ददरशाही तीच राहणार कारण धमारतर कल या त धमारतर फार मो या सखयन महारानी कल तरी मळातच मठीमठीन गावग ना पसरल या या हजारोहजार बाटगया महाराना मिह याच मिह याला आिण ज मभर काय शौकत अ ली वा िम गौबा मनी ऑडररी धाड शकणार आह मि लमाच िपढीजात बादशहा ती गो ट क शकल नाहीत वतः जवढ ीमान िमशन पण याना आज ज मठभर बाटल आहत या बाटल या महारानाच ज मभर पोसता यत नाही - मग मोठा या नोकर याच नावच दर गाव या बहसखय धन बिदध

स ता हाती असल या िहदना धमारतरान िचडिव यानतर मठ मठ महार घराची िकती ददरशा होईल याची क पना पर यक गाव या महारवा यान आप यापरती करावी त हा धमारतरान महारा या सबध जातीची अ प यता जाईल ह शकय नसन उलट या या जातीची भयकर कौटिबक आिथरक िन सामािजक ददरशा उड याचा उ कट सभव आह जर कधी अ प यता जावनही वरील ददरशा पण टाळता यणारी असल तर ती िहद वा या वजाखाली राहनच आिण िहदसमाजाच मन परवतरन क नच होय याला दसरा मागर नाही जो दसरा एक मागर धमारतर हा आबडकर सचवीत आहत यान अ प यता जावन महार जातीची उ नती तर होण नाहीच पण उलट महार जातची जात नामशष होणारी आह सोमवशी महार असा जगात उरणार नाही मसलमान होण हणज महार जातीचा म य महार राहन अ प यता जाईल तर ती शोभा जातच म न महाराच व वच मा न वाडविडलाचा महारवश असा जगातन नाहीसा क न िनवरश क नजी अ प यता जाणार ती गली काय न गली काय सोमवशी महार जञातीच टीन सारखीच मन य म यावर याला अलकार घातल काय िन न घातल काय सारखच पण महार राहन िहद राहन अ प यता जाण शकय आह काय होय होय होय जर काही शकय असल तर तच काय त शकय आह इ ट आह सापकषतः ससा य आह यातही आज या सारखी ससधी पवीर क हाही आलली न हती कारण आज लकषावधी प य िहदच या अ प यत या समळ उ चाटनासाठी परामािणकपण झटत आहत आयरसमाज दवसमाज िहद महासभा रा टरीय सभा अशा परमखातील परमख िन क यारतील क यार भारत यापी स था आम या आजवर या अ प य धमरबधना आिण रा टरबधना पवार प य हणज पवीर ज अ प य होत पण आता प य झालल आहत अस lsquoपवार प यrsquo क न सोड यासाठी या अ प यत या िवषवकषा या मळावर कर हाडीच घाव घालीत आहत अशा वळी या िहद प या याच खा याशी खादा िभडवन जर िहद अ प य या याही कर हाडीच घाव सगनमतान या िवषवकषाच मळावर घाल लागतील दोष सवारचा सवरजण िमळन तो सधा या अशा मनिमळाव व तीन ही सधारणा करतील तर ही सधारणा दहा वीस वषारच आता िनि चतपण होऊ शकल हा िवषवकष उ मलन पड शकल जर आम या चाभार माग वडारी परभित तथाकिथत lsquoअ प यrsquo धमरबधना ही पिरि थती पाहन अ प यता उखडन टाकच टाक िहदच िहद राहन धमारतराच द क य पराण गला तरी न करता िहदच िहद राहनच धमारतराच द क य पराण गला तरी न करता िहदच िहद राहनच अ प यतला गाडन टाक हणन पणर िव वास वाटत आह यानी तस कर याचा कतिन चय कला आह तर कवळ महारबधनीच असा कलदरोह जातीदरोह िन धमरदरोह कर याचा पापी िवचार मनात का आणावा अ प यता मार याचा महामतर आता सापडला आह तो मतर हणज िहद सघटन ज मजात जातीभदो छदक िहद सघटन आता वीस पचवीस वषारच आत अ प यतचा नायनाट आ ही क न दाखव तरच आ ही खर िहद

(िनभीरड िद २९ -१२ -१९३५)

१४ र नािगरीन अ प यतची आिण रोटीबदीची बडी कशी तोडली िहद रा टरा या उदधारासाठी आिण जगातील परबळात परबळ रा टरा या मािलकत याची गणना हावी इतक साम यर यात आण यासाठी काय काय काय कली पािहजत याच िटपण करण ही गो ट िकतीही आव यक असली तरी या कायारपकी लहानातील लहान कायरही पार पाड यापकषा त िकती तरी सोप असत िहद थान ह पिह या परतीच रा टर कस होईल असा पर न एखा या परीकषत घातला तर मराठी पाचवीतील मलही एका अ यार तासात एकक फककड योजना कागदा या िचठोर यावर भराभर िलहन दतील पण या योजनपकी अगदी सो यातील सोपी गो टही कर याची धमक िन िचकाटी अगी बाण यास िन त कायर क न दाखिव यास शतक लोटली तरी अपरीच पडतात कारण योजना आखण ह नहमीच सापकषतः सोप असत ती पार पाडण योजनतील क य क न दाखिवण ह शतपटीन अवघड असत भककम घर कस बाधाव याची फककड परखा कोणाही िश पजञास दस पडी दताच आखन घता यत पण या परखपरमाण त भवन बाधन पर कर यास लागणारी हजारो पयाची रककम म िन नट याची जळवा जळव क न त भवन उभार याच कायर पार पाडण ह या कागदी योजनपकषा िकती दघरट असत पण खरा उपयोग या घर बाधन पर कर याचाच असतो घराची नसती परखा िकतीही पिरपणर िन सोयी कर भासली तरी या घरा या परखत काही कोणास राहता यत नाही थडी वार यापासन वतःच रकषण करता यत नाही अस असताही आज जो तो आप या िहद रा टरा या उ थापना या नस या परखा आखीत बसलला आह योजना आखणही अव य असत पण योजना हणज पतीर न ह खर काम हणज काय काम कराव ह नसत सागत बसण नसन त काम क न दाखिवण िनदान त काम क लागण ह होय पण त दघरट या तव काम क न दाखिव यापकषा ह कल पािहज त कल पािहज या या सो या चचतच माणस आपला वळ घालिवतात अशी िटपण कर यातच आपण ज करावयाच त दशकायर करीत आहो अशा खो या समाधानान आ ही बहतकजण वतःची फसवणक क न घत आहो जर ह आपल रा टर उदधारावयाच असल तर यव कल पािहज िन यव कल पािहज अस आ ही त हास सागाव िन त ही आ हास सागाव यात सारा काळ िन शकती स या खिचरली जात आह व तपतर मािसक पिरषदा उ सव या यातील सार िलखाण िन चचार पहा योजना मनोरथ परोपदशपािड यम यानी भरल या काय काय कल पािहज याची िटपणवार िटपण लाखावारी पनः प हा तच तच दळलल दळताहत ह अमक कल अस सागणारा लख कल या कामाच परितव त (Report) अगदी िवरळा अमक अमक कल पािहज ह ज रान या या िपढीन सािगतल तच िटळका या तच आम या िप या सागत आहत योजना लाखो लोका या आता त डपाठ झा या आहत पण अमक कल या योजनपकी अमक काम झाल ह सागणारा लाखात एक आढळणही दघरट काम कर याच साहस िन नट िन उरक हीच आमची मखय उणीव शकडो काम याची यान आप यापरती कली तरी होणारी आहत पण जो तो दसर यान कायर कराव हच साग यात आपल काम सपलस मानतो

तोच दोष अ प यता िनवारणा या कामीही आढळन यतो अ प यता िनवारण कराव या मताच हजारो लोकही या पर नाचा शा तराथर मिथताथर अथर याचाच का याकट करीत बसल आहत तही अव यच आह पण मखय काम हणज यान यान िनदान आप यापरती तरी अ प यता परकटपण िझडका न आप या घरीदारी सवर यवहारात अ प याना प यासमान वागिवण हच असता या त वा या यवहाराचा पर न आला की वतःच माग माग घतो अपवाद असा लाखात एखा याचाच यकतीची ही गो ट मग एखाद मोठ नगर या नगर अ प यता तोडन मोकळ झालल सापड याचा योग सबध िहद थानात दहा पाच िठकाणीही आढळण कठीण तीच गो ट रोटीबदी तोड याची या तव र नािगरी िन प कळ अशी मालवण या दोन नगरानी अ प यतचा आिण रोटी बदीचा नायनाट क न ज एक रा टरकायर आपाप या ककषत ती पार पाडल आह याच परितव त (Report) या नगराना भषणावह िन इतरास जस उ तजक तसच अनकरणीयही होणार आह इतदथर या लखात मखयतः र नािगरी नगरी अशी (as a city) या पशरबदी रोटीबदी या यादीपासन िकती मकत झाली आह आिण कशा कशा साधनानी िन पायर यानी तशी मकत होऊ शकली त थोडकयात आ ही या लखात दाखव इि छतो िकल कर मािसकात lsquoअमक कल पािहजrsquo अशा नस या योजनाच आमच परिसदध झालल अनक लख पजाबपयरत हजारो वाचकाना फार आवडल अस वारवार प ट झाल आह त आम या कायार या टीन आ हाला समाधानकारक वाटणारच परत lsquoअमक एक काम लहान हणा मोठ हणा पण नसत करावयास ह या या कामा या िटपणीतच न ठवता क न टाकलrsquo अस सागणारा आिण त कस करता यत याचा यश वी झालला परयोग लोकापढ माडणारा हा लख नस या ताि वक वा टीका मक लखापकषा कमी मनोरजक वाटला तरी अिधक उपयकत िन िहतावह आह अस जाणन जर वाचकानी लकषपवरक वाचला आिण यापरमाण वतः या नगरातन िकवा िनदान वतः या यवहारातन तरी अ प यतचा नायनाट कला तर आ हास शतपटीन अिधक समाधान आिण आप या िहद रा टराची शतपटीन अिधक सवा होणारी आह र नािगरीत दहा वषारपवीर महारा या सावलीचा िवटाळ खरोखरीच मानीत महार िशवला तर सचल हणज कप यासदधा नान करणार हजारो लोक असत कमरठ बरा मणा या घरी महार हा श दसदधा उ चारण अशभ समजन lsquoबाहरचाrsquo हणत मग शाळातन याची मल सरिमसळ बसवण क हाही अशकयच िज यात तर अ प यता याहनही कडक चाभार महार भगी याची आपसातही तशीच कडक अ प यता कोणी कोणास िशवणार नाही जवळ घणार नाही घरी जाणार नाही महार चाभार भगी ही नाव प य लोकाम य िशवी हणन वापरली जात महारही भगी कठला हणन दसर या महारास िशवी दत अशा ि थतीत सन १९२५ या गणशो सवात आ ही अ प यत या घातक ढीस उ चाट यासाठी चळवळ आरिभली ित यापासन िहद रा टरा या सघटनस कवढा अडथळा होत आह ती िकती अ या य िन अध यरही आह परभित िवषयावर याखयानाची लखाची सवादाची झोड उडवन िदली इतर काही मोठ कायर होत नाही तर िनदान ह एवढ एक तरी रा टरकायर तम यापरत क न टाका ह कायर करण सवर वी

तम या या या या या हाती आह इ यादी परकार बिदधवाद क न लोकमत बर याच मो या परमाणावर अनकल क न घतल पण त कवळ त वापरत पर यकष कायर कर यास त वतः आच न दाखिव यास मठभर माणसही पढ यईनात तरीही जी काही माणस अ प यता वतः पाळणार नाही अस हणाली यास घवन सो यातली सोपी गो ट हणन महारवा यात भजन कर यास जाव लागलो १) महारवा यात भजन िन पाहणी कर या या कामास आरिभल महारास गावात आणन भजनास मडळीत बसिवण याकाळी इतक कठीण होत की ही पढ आलली वयसवक मडळीही त क धजनात या तव प यानीच महारवा यात जा याचा कायरकरम आखला पण परथम परथम महार वा यात वा चाभार वा यात आ ही पाढरपशी लोक गलो की महार चाभारच घराबाहर यईनात हाका मार या तर घरात नाय हणन आतनच कोणीतरी सागाव आ ही वतः सतरजी बरोबर नऊन अथरली िन बसलो तरी त बठकीवर बसनात यानाही त सकट वाट कधी सात ज मी न घडलली गो ट िक यक महारचाभाराना lsquoबामणावा यानीrsquo या या वा यात याव याचा िततकाच ितटकारा वाट अधमर घडलास वाट की िजतका भटािभकषकािद प याना वाटत अस बळबळ भजन क न मडळी घरी परतत त हा घरोघर एकच गमत उड कोणाची आजी कोणास घरातच घईना कपड बदल या या अटीवर काय त कणी घरात जाव शक भजनाला यणार या मडळीतच काहीजण ती गो ट आप धमर हणन करीत सदधमर हणन न ह या तव त घरी जाता वतःच होऊन नान करीत मग घरात िशवत इतकयावरच गो टी थाबली नाही दहा पाच वळा महारवा यात रातरी भजनास आिण नतर दसरा सकरात परभित परसगी सोन वा ितळगळ वाट यास अ प य व तीत जावन परत यवन आ ही मडळी गावभर तशीच िशवाशीव पदधतशीरपण कालिवतो ह पाहन यास सघिटत िवरोध होव लागला महारवा यात जावन नान न करता घरात यणार या आ हा मडळीवर या पापासाठी बिह कार टाक या या भयान परायि चत घण भाग पाड याची धमकी िमळाली ी आ पाराव पटवधरन याना या या गावी बिह कारही पडला होता त परिसदधच आह पण या िवरोधास

न जमानता िहद सभची बरीच मडळी वारवार महार चाभार वा यात जावन याच पाणवठ िनरीिकषत औषध टाकन िनरोगी करीत झाडझड करीत तळशी फलझाड लावीत भजन करीतसाबण वाटन कपड धववीत आिण घरोघर परत जात होता होता कवळ सवयीमळ लोकास त मानवल तवढा िवटाळ िढलावला पण ितथच जर चळवळ थाबती तर ितथच ती खरटन जाती पढची पायरी घत यावाचन मागची माग पडत नाही यासाठी महारवा यात जावन भजन करण समाजा या सवयीच होत न होत तोच महारचाभाराना गावात आणन सिम भजन कर यास आरिभल २) अ प यासच गावात आणन सिम भजन याखयान इ यादी समारभ यातही परथम तीच अडचण तीच खळबळ भरव तीत प य मडळी चाभार महारास भजनात वा सभत सरिमसळ घ यास िजतका ितटकारा करीत िततकाच त महार चाभारही ितथ बस याचा ितटकारा करीत यासही त आवडना यास आवड त भीत मो या क टान पस दवन दखील दहा पाच मडळीना गावात परकटपण आम या सघटक प य मडळीसह एका बठकीवर बसन भजन कर यास वा एखा या सभत एकाच टोळकयात उभ

राह यास मा य क न आणाव गावात चालताना सवारसमकष या या खा यावर हात टाकावा हातातील व त उघड उघड यावी घयावी की यायोग अ प यास िशवन घ याची िन नागिरकाना याना िशवताना वारवार बघ याची सवय लागावी हळहळ लोकाची मन वळवन काही पालखया या िमरवणकीत िन िद यात अ प यास जागा िमळ लागली काही िहद सघटनािभमानी दकानदारानी आप या दकाना या पायर यावर उभ राह िदल काहीनी नतर इतरापरमाण या या हातात वह त सामान द याचा द न न टाक याचा पिरपाठ पाडला ३) शाळातन मल सरिमसळ बसिव याच आदोलन सन १९२५ पासनच िहदसभन हाती घतल अ प या या शकषिणक उ नती तवच न ह तर अ प यत या भावनवर या मळावरच कर हाड घाल यासाठी शाळतील मलाना सरिमसळ बसिव याची सवय लावण हा सव तम उपाय होता पण तो िजतका दरवर पिरणामकारक िन मलगराही िततकाच दघरटही होता सार या िज यात शाळाशाळातन अ प य मल कठ गडगया या कपणा या िभतीपाशी उघ यावर तर कठ बाहर या ओ यावर िकवा पडवी या कोपर यात दडपलली या या पा या पि सलीस मा तरही िशवत नसत काही मा तर या मलाना मारावयाच तरी छडी फकन मारीत दोन चार अपवाद सोडल तर कठही सरिमसळ मल बसिव याच नावही काढ याची सोय न हती वतः र नािगरी िन मालवणला एकही शाळा सरिमसळ नस सरकारी एक अधीर क ची आजञा - मलात भदभाव न कर याची १९२३ सालची होती पण ितला कल बोडारनही कठ या टाचणाला टाचन टाकली होती ती सापडणही कठीण गल अशा ि थतीत िहदसभन तो पर न सन १९२५ त हाती घतला दापोली खड िचपळण दव ख सगम वर खारपाटण दवगडमालवण परभित य चयावत मोठमो या नगरातन दौर यावर दौर काढन याखयानाची झोड उठवन लोकमत वळवन अनक शाळातन मल सरिमसळ बसिवली र नािगरी नगरात तर पर यक शाळच परकरण वततर लढवाव लागल या कामी वाणी बरा मण वगारपकषाही मोठा तरासदायक िवरोध मराठा कळवाडी भडारी परभित अिशिकषत िन व तपितरय वाचना या अभावी याना िहद रा टरा या सघिटत आकाकषाची आच अशी लागललीच न हती या वगारचाच िज हाभर गावोगावी झाला कोतवड फ डा कणकवली िशपोशी कादळगाव आिडवर परभित साठ स तर गावी सप िवरोध मारामार या परसगी जाळपोळ याची नसती धम चकरी उडाली कल बोडर डगमगल िज हा बोडारन तर १९२९त सरिमसळ बसिवण अव य नसाव हणन िव दध ठराव कला पण िहदसभन िचकाटी सोडली नाही इकड लोकमत वळवीत ितकड विर ठ अिधकार याकड िन िविधमडळापयरत सारखी चळवळ चालिवली यातही या या मलासाठी ही धडपड त अ प यच मल धाड यास िसदध नसत भीतीन काही पण प कळस भीित न हती ितथही मल शाळत धाडीनात कारण याना िशकषणाच मह वच कळना आईबापास तीन तीन पय पगार दवन पा या पि सली फकट दवन कपड दवन महार चाभार भगी मल शाळातन बळबळ बसवावी लागत पावसा यात यानी हणाव lsquoछ या या शाळत मल धाडतोrsquo यापरमाण सभन छ या या या या हातात पड या की लगच या अ प य मलानी गगारा यावा पण हळहळ या यातही िशकषणाची बरीचशी आवड उ प न झाली मालवण र नािगरी परभित िठकाणी या या मोठमो या पिरषदा सभा भरिव या हजारो पयाचा यय

िन सात वष सारखी चळवळ करता करता शवटी र नािगरी नगरातीलच न ह तर िज हाभर बहतक शाळा सरिमसळ बस लाग या सरकारी आजञाही िनःशक भाषत lsquoसरिमसळ बसवाrsquo हणन कडकपणा या िनघा या कल बोडरही धीटपण या वतरव लागल िहदसभन पर यक गाव िटपन िटपन वरचवर पाह या क या चो न मा न अनक शाळातन मल िनराळीच बसत पण परितव त तवढ वर खोटच धाडीत की मल सरिमसळ बसतात त सवर परकार उघडकीस आणन आणन काही मा तराना दड करिवल दोन चार शाळा बद झा या अशा अनक उपायानी शवटी शाळातन आज अ प यता उखडली गली आह मल िज हाभर सरिमसळ आहत पढील िपढीची अ प यतची भावना लहानपणा या सवयीनच न ट यामळ शाळातन मल सरिमसळ बसिव यात अ प यत या मळावरच कर हाड पडली आह शाळातन मल सरिमसळ बसिव यान एका बाजस अ प याच िशकषण िन राहणी सधा न ती उ नत होतात िन दसर या बाजस अ प यातील अनक िव याथीर आप या बरोबरीन िन परसगी अिधकही बिदधमानही िन चलाख अस शकतात या अनभवान प याचा खोटा अहकार नाहीसा होतो लहानपणा या समत या सोबतीन िशवािशवीची िन िवटाळाची जाणीवच उखडली जात यासाठी अ प यता -िनवारणा या सवर साधनात शाळातन मल सरिमसळ बसिव याच साधन ह फार पिरणामकारक आह असा िहदसभचा ठाम िस दात होता ितन सहा सात वष या पायी िकती क ट सोसल त ित या पचवािषरक परितव ता या दोन भागात पर यक कायरक यारन अव य वाचाव असा आमचा अनरोध (िशफारस) आह गहपरवश शाळातन मल सरिमसळ बस याची चळवळ िज हाभर चालच असता र नािगरी नगरात अ प यतची हकालपटटी घरातनही हावी हणन सन १९२७ पासनच िहदसभन गहपरवशाचा उपकरम कला दसरा िन सकरात या दोन िदवशी सोन िन ितळगळ वाटावयासाठी बरा मण कषितरय व य परभित जाती या मडळीसहच महार चाभार भगी याचही दोन दोन लोक घवन िहदसभ या वतीन घरोघर जाव िन अगणातनच िवनवाव की lsquoआ ही सोन यावयास आलो आहो आपण आप या घरी िखर चन मसलमानािदक अिहदस िजथपयरत यव दता ितथपयरत तरी आ हा िहदस यव याव अिहदहन दखील तम या िहदधमरबधस अ प य लखण हणज िहदधमारसच अपमािनण िन उपमिदरण न ह काय या िवनती सरशी काही िहदच दय कळवळाव यानी महारािदकासह सवारस ओटीवर कणी तर बग यातही नवन ितळगळ िन सोन याव घयाव िहदधमरकी जय या जयजयकारात मडळीनी परताव परत पिहली दोन वष अनकानी अगणातच यवन ितळगळ िन सोन याव घयाव घरात यऊ दऊ नय काहीनी तर रागावन अपश द बोलन अगणातन दखील बाहर चालत हा हणन सागाव पण तरीही न रागावता सभ या वयसवकानी यास समजावीत परताव दोन चार वष हा उपकरम सारखा चाल ठवला तीच ढी होत गली शवटी सन १९३० वषीर या दसर यास गावभर सरसकट सोन वाट यानतर घरी यणार याची वतरमानपतरात नाव छापली जातात ह माहीत असताही शकडा ९० टकक घरानी अ प यासह सवारस घराघराम य अिहद यतात तथवर नल कोणी पानसपार या बग यात क या तर कोणी पढ वाटल

अगणातन परतवन दणारा एकही िनघाला नाही बाजारातील बहतक दकानातन (उपहारगह सोडन) सरसकट परवश अ प याना िमळ लागला त हा तो उपकरम पढ अनाव यक हणन सपिवला ि तरयाच हळदी कक समारभ सधारणच िन तरीच िवशषच वाकड अशी समज आह यातही याना एखादी सधारणा पटली वा आवडली तरी ती आचर याची िकवा बोलन दाखिव याचीही वततरता नसावयाची अशाही ि थतीत या यातनही अ प यतची भावना काढन टाक यासाठी याखयानािद बिदधवादानी मनोभिमका साधारणपण अनकल क न घत यानतर सिम हळदीककवाच समारभ चाल कल सन १९२५ म य पिह या हळदीककवात अ प य ि तरयासदधा काही क या प य ि तरयात िमसळनात आिण उलटपकषी या महारचाभारणीस वह त कक लाव यास सार या र नािगरीम य मो या परयासान अवघया पाच प य ि तरया िसदध झा या पढ उसा या गा या लट याच िकवा पढ वाट याच आिमष अशा वळी दाखवाव अ प य ि तरया यामळ प कळ यत चाल या आिण बिदधवादा या बळ प य ि तरयाची मनही िनवळत जावन या हळदीकक समारभातन शकडो ि तरया कतर य हणन मनमोकळपण पर पर हळदीकक दव घव लाग या पढ यातरा सभा समलनातन गावात परितपरसगी ि तरया वा प ष प या प य भदभाव िवस न सरिमसळ बस यािफर याची रीतच पडली िन प षा या परमाण ि तरयातही अ प य ि तरयाचा सावरजिनक परसगी तरी िवशष िवटाळ वाटनासा झाला गा या सभा नाटकगह पवीर नाटकगहातनही अ प य ि तरया िन प ष प यापासन िनराळ बसत सभन ती ढी मोड यासाठी परय न क लागताच परथम परथम मोठी बाचाबाची होई एकदा ब सावरकरा या उशाप नाटका या परयोगा या वळी फकट खचीरची ितिकट दवन अ प य मडळीस ब या सरिमसळ अस परमख थानी बसिवल आिण ि तरयासही ितिकटापरमाण सरिमसळ बसिवल त हा खचीरवर महाराना पाहन एवढा ग धळ झाला की मिज टरटलादखील शातताभगाची भीित वाटन म य पडाव लागल पण ब सावरकरानी वतःची हमी दवन सवारचीच समजत घालन महाराचा सरिमसळ बस याचा हकक पर थािपला हळहळ ती रीतही समाजा या अगवळणी पडली तसच गावातील गाडीवाल पवीर अ प यास आत घत नसत यासाठी या याशी अनक वळा चचार क न मसलमानास घता अ प य आपल िहद याना कस टाकता rsquo अशी समज पाड यात आली काही वळल पण काहीनी lsquoनोकरी सोड पण महार चाभाराना गाडीत बसिवणार नाहीrsquo असाही तरागा कला ज वळल या या गा यातन महाराना वखचारन घवन िहदसभची मडळी काही िदवस उगीच गावात बदरावर िफरावयास जात हत हा की लोका या टीन त य पाह याची सवय हावी हळहळ तीही रीत अगवळणी पडन गा यातन अ प यतची हकालपटटी झाली िहद बड पवार प याची आिथरक ि थती सधार या तव याना भाडवल दवन बड घतला िन िशकिवला पवीर बडवाल मसलमान असत त िहदची इ छा नसली तरी मिशदीव न िहद या िमरवणकी जाताना वा य बद ठवीत ती ढी पाडीत या तव सवर िहदनी हाच पवार प याचा बड लावावा असा परचार कला िन र नािगरी या

िहद वािभमानी समाजान कसोशीन तो िनयम पाळला यामळ दसरा मह वाचा लाभ अ प यता स कारातही न ट झाली हा झाला लगनामजीतन सनईवा यासारखच ह अ प य बडवाल बरा मणािदका या याहीिविहणी या दाटीत सरिमसळ िमरव लागल वाव लागल अ प याच पवार प य झाल आिथरक ि थती सधार यासाठी कोटर कचर यातन अनक पवार प याना नोकर या लावन िद या पवार प य मळा िन दवालय परवश सन १९२६ पासनच दवालय परवशाचा पर नही हाती धरला होता गणप य सवासाठी एक महार चाभार भगयाचा मळा काढला पण ती अ प य मलही आपसात िशवनात यईनात चण खाव वाटला तर यत पण महार हा चाभाराच चण खाईना तो भगयाच त सार जमिवल तर या म यास िशकिव यास जागा िमळना अगण िमळना पढ यास िशकवन सावरजिनक गणपती िवठठलमिदरात अस ितथ मो या सायासान बाहर अगणात दर उभ राह या या करारावर अनजञा िमळवन नल तथ म यान एकच खळबळ उडाली शकडो लोक त अदभत बघावयाला भोवती दाटली - पण दहा दहा हात अतरावर दसर या वषारपयरत एकदरीतच अ प यता वरील नाना बाजनी कल या आघातामळ इतकी घायाळ झाली होती की तो पवार प य मळा दवळा या अगणातन पायरीवर लोकानीच आप या आगरहान नला आिण शकडो लोक याला िशवन तसच दवळात या सभत जावन बसल ह क यदखील अनक ज या लोकास भर टाकारी वाटल पण आणखी दोन वषार या आत सन १९२९ ला या पवार प य म याचाच अिखल िहदमळा झाला मिटरक वा कॉलजपयरत िशकल या िव या यारपासन तो वततर धद करणार यापयरत शभर िनवडक प य त ण या पवार प य म यात िमसळल आिण हजारो लोकासमकष िन या या टा या या अनमोदनात या िवठठल मिदरा या भर सभामडपात परवश कला पवार प यासह अधार तास टोलजग अिखल िहद म याचा कायरकरम सभामडपात झाला या िदवसापासन हणज १९२९ पासन िवठठल मिदरात गोकळ अ टमी परभित उ सवात अधनमधन कीतरनात सभात दवालय परवशास अनकल असल या शकडो लोका या साहा यान पवार प य मडळी आजवर परकटपण जात आहत दवालयपरवशास असमत असणारा वगर या क यास िनषधीत आह दवळात पढ पवार प यासह एका एकादशीस दोनश तीनश िहद त णानी सभामडपात परकटपण एक तासभर भजन क न याच छायािचतरही घतल साराश िवठठलाच मिदर पवार प य त णवगारन सरसहा उघड कल समाजा या दसर या ज या मता या वगारन त सरसहा स मितल नाही अशा समाजि थतच पिततपावना या अिखल िहद मिदराची थापना होवन दवालय परवशाचा पर न िनरा याच रीतीन पण अ यत यश वीपण िनकालात िनघाला पिततपावनाची थापना ज या दवळास य चयावत िहदस उघड याची खरी िक ली ज या पचापाशी सापडणारी नसन न या अिखल िहद दवालया या पचापाशीच िमळ शकत ह त व ओळखन िहदसभन एक अिखल िहद दवालय बाध याच ठरिवल ज या दवळास उघड याच समाजा या मनात आल तरी नबरिधक (Legal) अडचणीही मागारत आड या यतात परत अिखल िहद न या दवळात प या प य समाज बखटक एकतर पजा पराथरना कर यास िशकला ती सवय लागली की ज या दवळाच एक तर मह वच कमी होत िकवा ितथ

प या प य िहद जाव यव लाग यात अिन ट अस काहीच वाटनास होत या तव िहदसभ या िवनतीव न दानशर ीमत भागोजीशठ कीर यानी दोन अडीच लकष पय खचरन पिततपावनाच अिखल िहद मिदर िन स था थापन आजवर चालिवली आह या अिखल िहद मिदराची कीतीर भरतखडभर इतकी दमदमली आह की ितच वणरन इथ दण अनाव यक हाव र नािगरीस अ प यत या द ट ढीत वरील सवर परकार या आघातातनही जो थोडा दम उरला होता तो या ी पिततपावन स थ या थापनसरशी उखडन गला हजारो प या प य तरीप ष आज चार वष सरिमसळ दाटताहत पोथीजात जातीभदा या मानीव उ चनीचततस थारा न दता िहदमातर िततका िजथ एकमखान सािघक पजापराथरना क शकतो आिण करतो अस िहद जातीच ह एक रा टरीय कदर होवन बसल आह तथ चाळीतन बरा मण कषितरयादी कटबासहच पवार प य कटबही समानतन शजारी शजारी राहतात िविहरी बागमडप सवर िहदमातरास समतन वापरता यतात व छता परभित पर यकष गणाचा तवढाच भद मानला जातो अमकयाच जातीत ज मला यव याचसाठी कोणी ज माचा उ च वा नीच प य वा अ प य मानला जात नाही र नािगरी या िहद समाजानही या िनयमानी या स थस आ मसात क न ितला रा टरीय व प आणन िदल िक यावरील शठजीच भाग वराच मिदरही पवार प यास उघड झाल अिखल िहद उपहारगह दहा वषारपवीर र नािगरीस उपाहारगहािद जागी अ प यास चहा परभित पदाथर मागारवर उभ राहन वतः या कपात वा नरोटीत द न ओतल जात मसलमानािदकास बाक कप दवन वागितल जाई अ प यता िनवारणाची चळवळ बळावता बळावता ज हा रोटीबदीच तोड यापयरत सामािजक कराती या चळवळीची धम चकरी पोचली त हा अिखल िहद उपाहारगहाची स था थापन तीत य चयावत पोथीजात भदभावास ितलाजली द यात आली महार मराठ बरा मण भगी सार या जातीच शकडो लोक परकटपण तीत सरिमसळ चहापाणी िन उपाहार करीत आहत उपाहार करणार याची उघडपण नाव िटपन परिसदध यात यतील असा प ट िनयम आह तरीही शकडो प या प य त व हणन ितथ उपाहार घतात आिण कोण याही जातीन कोणासही जातीबिह काराहर मानल नाही सार या िज हाभर परचार िन मालवणलाही अ प यतस मठमाती र नािगरी या या सामािजक सधारण या आदोलनाच धकक सार या िज हाभर दवन याखयान दौर पिरषदा सहभोजन याचा धमाकळ चहकड घालन िज यातही अ प यतची िन पढ रोटीबदीची पाळमळ िढली क न सोडली गली यातही सभ या परचारास अनकल अशी भमी मालवण या परगत समाजात सापडली ितकड या अ पाराव पटवधरन परभित कायरक यार या सहकायारन िन समाजा या परगत पािठ यान आज मालवणला अ प यतचा नायनाट झाला आह तीन चार मोठी दवळही िनिवरवादपण पवार प यास उघडी आहत अ प यतचा म यिदन पशरबदीचा पतळा जाळन रोटीबदीवर चढाई अ प यतािनवारणाचा हा एक रा टरीय पर न तरी र नािगरीन िन मालवणन आप या ककषपरता असा पणरपण सोडवन अ प याच पवार प य क न सोडल या नगरा या सीमत पाऊल टाकताच पाच हजार

वषारची ज मजात अ प यतची बडी अ प य बध या पायातन खळकन तटन पडत यिकत यकतीचा मतभद िकतीही असला तरी ही नगर नगर अशी (as cities) सामदाियक ना यान अ प यत या पापापासन मकत झालली आहत आिण तीही कवळ बिदधवादा या बळ सामािजक मनःकराती याच आधार ही सधारणा परकटपण उ घोषिव या तव िद २२ फबरवारी सन १९३३ ला र नािगरीस मोठा समारभ होवन पशरबदीचा राकषसी पतळा मो या गाजावाजात हजारो आबरा मण भगी िहदबध या समकष िन अनमतीन जाळ यात आला तो िदवस अ प यतचा म यिदन हणन साजरा कर यात आला या िदवसापासन पशरबदी या पढची पायरी चढन र नािगरीन रोटीबदी या ठा यावर ह ल चढिवल हजारो तरीप षानी जातपातीच खळचट भदभाव िझडका न सहभोजनाची धम चकरी उडवन िदली सकाळी दहा वाजता भगयाचा मला साफ कर या या उपयकत कायारत गढलली भगीण नान क न व छ वषात बारा वाजता सवािसनी हणन पिततपावनात जवावयास यत िन नगरातील मोठमो या परिति ठत बरा मणािदक घरा यातील शकडो मिहला ित यासह पगतीत परकटपण नाव छापन सहभोजन करतात रोटी बदीची बडी ही अशी तोडन टाक यामळ ग या गणशो सवात ता ११ स टबर १९३५ ला र नािगरीन रोटीबदीचा राकषसी पतळाही जाळन टाकला आज र नािगरीत बहशः पर यक िहद नागिरक एक तर सहभोजनात तरी जवलला आह नाही तर सपिकर त सहभोजकाबरोबर तरी जवलला आह हणज सहभोजन ह जातीबिह काराहर क य मानल जात नाही याचाच अथर असा की र नािगरीन पशरबदीचीच न ह तर रोटीबदीचीही बडी तोडन टाकली आह अवघया दहा वषार या आत घडलली ही सामािजक कराती एकाअथीर आ चयरकारक िन भषणावह आह खरी पण ती lsquoअकरणा मदकरण यःrsquo याच ना यान काय ती होय ह मातर िवसरता कामा नय या दहा वषारत जग िकती पढारल - तो झारशाहीतला रिशया वमािनक वगान लिननशाही झाला आिण आ ही पागळगा यावर चाल शकलो पण तरीही मतवत होतो त चाल लागलो एवढच िवशष ह न िवसरता कल याहन सह पट क न दाखव तर खर

१५ महारा टरभर सहभोजनाचा धमधडाका (१९३६) िकल कर मािसका या सन १९३५ या फबरवारी या अकात lsquoजातीभद मोडावयाचा हणज काय करावयाच rsquo हा लख िलिहला होता यात आ ही अस दाखिवल होत की ज मजात हणिवणार या परत वा तिवकपण कवळ पोथीजात असणार या या आज या जातीभदास उ चािट या या कायीर सहभोजन हच अमोघ साधन आह रोटीबदीची बडी तटली की जातीभदाची नागीच गळली हणन समजाव जातीभद तोडण हणज दसर ितसर काही करावयाच नसन जातीभदाच पवीरच ज एक मह वाच उपाग अस या यवसाय बदीची आज जी गत झालली आह तशीच रोटीबदीची गत क न सोडली पािहज पवीर जातीभदाच एक अ यत मह वाच लकषण हणज यवसायबदी हच होत बरा मणानी धो याचा सताराचा लोहाराचा धदा करण िनिषदध लोहारान मासोळीचा िनिषदध सतारान भटपणाचा िनिषदध पण आज काय आह ध याचा जातीशी काही एक सबध रािहला नाही जातीचा पर न िनराळा ध याचा िनराळा वाटल यान वाटल तो धदा कला तरी याची जात जात नाही हीच आज इतकी ठाम समजत झालली आह की जण काय तच मळच ित मितपराणोकत सनातन शा तर होय अगदी वदशाळतील ग जीस जरी हटल की lsquoअहो त गोडबोल िकरा याच दकान घालन बसल आहत शामभट हशी ठवन दध िवकतात आिण मवाडकर िविवध िवकर याच (जनरल मचरटच)दकान घालन यात िवलायती बट िवकताहत याना बरा मणानी जाती यत ठरवाव तर त वदशा तरसप न ग जीसदधा आज अगदी ठामपण हणतील lsquoत काय हणन दकानाचा वा दध िवक याचा बरा मणपणाशी काय सबध दकान घातल हणन काय बरा मणाची जात बदलत वाटत खळा कठला धदा हा पोटापा याचा पर न जातीचा न हrsquo धदा लोहाराचा व याचा डॉकटराचा गाडी वा याचा मोटारीचा गव याचा कसलाही कला तरी िशपी जातीत ज मला तो जात िशपीच लावतो अपवाद अ प य ध याचा तवढा काहीसा आह पण याितरक साहा यान क यास याही ध यान जात जात नाही मराठा बरा मण वाणी जात न गमावता बटाचा याितरक कारखानदार होव शकतो चाम याच कलल पदाथर तर बखटक शकडो बरा मण मराठा वाणी दकानदार पर यही िवकताहत हणज पर यक बरा मण जरी मळच शदराच हणन ठरलल धद करतो अस नाही तरी वाटल या बरा मणान याला वाटल तो धदा कला तरी याची जात जात नाही तीच ि थती सवर जातीची धदा सताराचा जात गवळी धदा लोहाराचा जात कर हाड बरा मण धदा गव याचा जात िशपी धदा िश याचा जात गवळी अशी नसती िखचडी होवन जातीची नाव हणज ध यापरती तरी नसती आडनाव झालली आहत ध यान जात जात ही समजत आज ठार झाली आह यवसायबदी या अथीर एकदरीत तटली आह तशी रोटीबदीची गत झाली की जातीभद मरणा या दारी बसलाच हणन समजा lsquoध याचा हो जातीशी काय सबध अस जस आज अगदी भटिभकषक दखील तावातावान िवचारतो आिण वाटल तो धदा कला तरी जात तशीच राहत हणन जशी ठाम समज सवारची झालली आह तशीच जव यान जात जात नाही अशी ठाम समजत सवरतर फलावली की रोटीबदीची बडी तटली इतकच न ह तर जातीभदाचीही शभर वष

भरत आली अस समज यास हरकत नाही पर यक बरा मणान वा मरा यान इतर जातीबरोबर जवलच पािहज सहभोजन कलच पािहज असा काही रोटीबदीची ढी तोड याचा अथर नाहीजर कोणी बरा मण वा मराठा वाणी कोण याही इतर जातीबरोबर जवला सहभोजनात भाग घता झाला तरी यामळ याची जात जा याच काही एक कारण नाही अशी समज ढावली की रोटीबदीची बडी तटली आज जस िभकषक सदधा िवचारतो की lsquoध याचा हो जातीशी काय सबध तसच उ या तो िव मयान िवचारील की जव याचा हो जातीशी काय सबध सहभोजनात कणी जवला तर तो या या यकती या आवडी िनवडीचा पर न आह याला जो परवडल तो धदा यान करावा याला इथ परवडल ितथ यान जवाव यामळ जात हो कशी जाणार rsquo अस आ चयर याला वाट लागल की रोटीबदीची बडी तटली कोणी हणल lsquoअहो ह श द झाल याखया ठीक आह पण ग या दोन तीन हजार वषारची ढी शा तर िश टाचार याही अ यत बळावलली िन लहानपणीच रकतमासात मरत जाणारी ही रोटीबदीची भावना इतकी साफ बोलता बोलता उखडली जाणार कशी महा दघरटrsquo यास उ तर अस की lsquoबोलता बोलताrsquo ही रोटीबदीची ढी उखडली जाणार नाही ह अगदी खर पण lsquoकरता करताrsquo मातर ती ढी नामशष करता यत अगदी मोजकया दहा वषार या आत रोटी बदीची बडी तोडन जातीभदाच कबरडच मोडता यत हा नसता आशावाद नाही तर क न दाखिवलला परयोग आह कारण र नािगरीस आज रोटीबदी हा जातीपातीचा िजवत भाग रािहलला नसन यवसायबदीसारखीच ब हशी तरी पागळली आह सहा वषारत र नािगरीन रोटीबदीची बडी तोडन टाकलीच की नाही सन १९३० या गणशो सवात र नािगरी या सघटक पकषा या वतीन रोटीबदीची बडी तोड याची चळवळ हाती घ याचा सक प आ ही परकटपण सोडला लगच मतपरसाराची धम चकरी चाल झाली परत मखय भर सहभोजनात ती रोटीबदी पर यकषपण तोडन दाखिवणार या कतीवरच सघटक पकषान िदला सहभोजनाची सतत धार धरली सघटक पकषाच शकडो तरीप ष नाव छापन छापन बिह काराना त ड दवन परकटपण lsquoजा य छनाथर अिखल िहद सहभोजन किर यrsquo अस चकक सक प सोडन सहभोजनामागन सहभोजन वषारनवष ठोठावीत रािहल भगी त भटापयरत कोणासही आज अस हणता यत नाही की मी सहभोजनात जवल याबरोबर जवललो नाही बरा मण मराठ महार भगी तरीप ष हजार हजार पान सरिमसळ सहभोजनात सारखी जवत रािहली यामळ शवटी जव याचा जातीशी सबध असा र नािगरीत उरला नाही घरोघर बहशः पर यक िहद सहभोजनात तरी जवलला आह िकवा सहभोजकाबरोबर तरी जवत आह कोणा याही जातीन जात हणन या या जातीतील कोणासही सहभोजकावर जातीबिह कार टाकलला नाहीर नािगरीस तो पर नच िमटला आह ध यान जात जात नाही तशीच जव यानही जात जात नाही हाच आजचा र नािगरीचा सामािजक दडक यवहाराच शा तर चाल ढी होवन बसली आह हणनच ग या १९३५ या गणशो सवी िहदसभ या दशवािषरक वाढिदवसािनिम त रोटीबदीचा पतळा हजारो लोका या जयजयकारात िन वा या या िननादात जाळन भ म कला गला

र नािगरीन पाच वषारत जर रोटीबदी तोडली तर इतर नगरासही ती तशीच तोडण का शकय नसाव नस या बोल याची नस या ताि वक चिचरतचवरणाची नसत अमक कल पािहज ह मी त हास िन त ही मला कवळ सागत सट याची खोड सोडन जो तो जा य छदक सधारक ज करावयाच त क लागला पािहज यान यान वतः नाव दवन परकटपण िन प यकतर य हणन सहभोजनात परकटपण जवत रािहल पािहज कली आचरली वतः क न सोडली की सधारणा होतच होत ढी या परमाणात तटतच तटत इतर बहतक करातीस ज लाग पडत तच समथारच सतर सामािजक करातीसही लाग पडत की- वि ह तो चतवावा र चतिवतािच चततो क यान होत आह र आधी कलिच पािहज या कारणासाठीच आ हास आजचा हा lsquoसहभोजनाचा धमधडाकाrsquo हा लख िलिह यात िवशष आनद वाटत आह कारण की रोटीबदी तोड याच ह लाभ आहत िन त आहत जातीभद असा तोडावा िन तसा सहभोजन कशी करावी िन का करावी या नस या का याकटीम य नस या शाि दक योजना चिचर याम य हा लख दवड यात यणारा नाही तर रोटीबदी ही अमक अमक िठकाणी अमकया अमकयानी तोडन दाखिवली आह काही तरी काम क न दाखिवल आह ह साग याचा योग या लखात जळन यत आह नस या योजनाचा आिण श दाचा आ हास आता अगदी ितटकारा आला आह याच या योजना खलीत िन तच त शा तराथर चघळीत बस यात तीन िप या ग या रान यानी या योजना आख या िटळकानी या परितपािद या याच प हा प हा ही िपढीसदधा िलहीत आखीत सागत बसली आह पण या

योजनापकी शताश कामाचासदधा उरक हणन झाला नाही जो तो दसर यान काय कराव ह सागतो दर िदवशी मािसक सा तािहकदिनकाच भार या भार नस या याच या शाि दक योजना नसती तीच ती ताि वक चचार तीच ती अमक कराव ची रडकथा गात बाहर पडत आहत पण काडीच कामसदधा वतः क न दाखिवणारा ही अमक योजना पार पाडली हणन साग शकणारा हजारात एक आढळत नाही अशा ि थतीत रोटीबदी तोड या या कायीर तरी lsquoही पहा अमक सहभोजन घडवन आणन इतकया लोकानी रोटीबदी वतःपरती तरी परकटपण तोडन टाकली या परकरणी काही तरी काम क न दाखिवलrsquo ह साग याच समाधान आ हास हा लख िलिहताना लाभत आह यासाठी या लखाच आ हास िवशष मह व वाटत रोटीबदी का तोडावी िन कशी तोडावी या िवषयाची नसती शाि दक चचार करणार या पाचश लखापकषा पवार प यासदधा सरिमसळ पगतीत जवन ती पर यकष िन परकटपण तोडन टाकणार पाचजणाच एक सहभोजन ह अिधक मह वाच आह रोटीबदी तोडण शकय आह ह र नािगरीन वतः या कतीन िसदध क न दाखिवल ही घोषणा कर यासाठी ज हा ग या सन १९३५ या गणशो सवी रोटीबदी या पत यास समारभपवरक एका बरा मण िन महार त णा या ह त आग लावन िदली त हा आ ही कल या भाषणात अस सािगतल होत की जी आग त ही आज सार या महारा टरा या एका कोपर यात चतवीत आहा ित या िठणगया सार या महारा टरभर

उडतील आिण रोटीबदीची राखरागोळी क न टाकतील त आमच भिव य एका वषार या आत िजतकया वगान खर ठ पाहत आह की ही समाजकराती घडवन आण यासाठी उतावीळ झाल या र नािगरी या जा य छदक पकषाससदधा थोडफार सा चयर समाधान वाटाव र नािगरी या जा य छदक आदोलनाच लोण पवरतापलीकड नवन महारा टरात पोचिव याच ह य मखयतः या याकड आह र नािगरी या समाजकराती या होमकडातन उडन जी पिहली िठणगी महारा टरात पडली ती हणज ी अनतराव गदर हच होत िहदसभ या दशवािषरक महो सवात गणशो सवी डॉ मज महाशयािदक महारा टरातील थोर थोर पढारी सपादक िन कायरकत र नािगरीस आमितरल गल यातच मबईच ी अनतराव गदर ह र नािगरीस आल होत यानी या पोथीजात जातीभदो छदक आदोलनाच चाललल र नािगरीतील कायर वतः पािहल हजारावर तरीप षाची झडणारी आबरा मणभगयाची सहभोजन यात वतः भाग घवन िनरीिकषली आिण तच कायर महारा टरभर फलाव याचा यथाशिकत य न करीन अस परितजञापन यानी या िदवसापासन या या िनभीरड सा तािहकासह आदोलनास वाहन घतल दसर यानी रोटीबदी सोड या या कायीर यव कराव िन यव कराव असा बोलघवडपणा क नच त थाबल नाहीत तर यानी त कायर पर यकषपण यवहा न टाक यासाठी एक कायरकतीर स थाही काढली झणकाभाकर सहभोजन सघ ी गदर या या डोकयातन िनघालली lsquoझणकाभाकर सहभोजनाचीrsquo कलि त ही या या आजवर या अनक

कल यापरमाण एक नसती चटकदार कल तीच काय ती रािहलली नसन एक दरवर पिरणाम करणार रा टरीय कायर होवन बसलल आह आपला नावाचा तवढा एक भपकबाज सघ पण कामा या नावान मातर प य अशी या स थची ि थती नाही अगदी परथमपासन अनतराव गदर यानी या सघा या नावापरमाण कायरही क न दाखिव यासाठी अगी क ट कल आहत याना ी अतर ी खाडकर आिदक न अनक उ साही िहद सघटनी गह थाचा मनःपवरक पािठबा िन सहकायर लाभल यायोग या झणका भाकर सहभोजन सघान या एका वषार या आत िजतकी मोठमोठी सहभोजन घडवन आणली आहत की रोटीबदीची बडी या या घणाघावाखाली अ पावधीतच करक लागली कारण या सघा या वतीन हणन घडल या सहभोजना या योग रोटीबदी परकटपण तोडन टाक याच एक परबळ परव ती इकड ितकड उदभव लागली आह िकबहना तो सघ हणजच ही परव ती ती काही स था न ह घटना न ह सभासदाची िटपणी न ह िविश ट नावदखील न ह तर झणकाभाकर सहभोजन सघ ही परवि त आह जो कोणी यथ वा तथ कोण याही नावाखाली वा नावावाचन पण जा य छदनाथर हणन परकटपण अिखल िहद सहभोजनात भाग घती आिण नाव छापन रोटीबदीची बडी तोडन टाकतो तो झणका भाकर सहभोजन सघाचा सभासद हीच याची घटना सात वषारपवीर र नािगरीन समाजकरातीची कलली उठावणी आज महारा टर यापीत चालली आह झणका भाकर सहभोजन सघापरमाणच अनक मड या सघ िहदसभा सहभोजनाची झोड कशी उडवीत आहत हजारो परामािणक वयसवक िन वयसिवका परकटपण रोटीबदीची बडी तोडन टाकन जातीभदाच कबरडच मोडन टाक यास पढ सरसावत आहत याची जाणीव एकएक या सहभोजनाची यतरततर छापलली

फट बातमी क हा तरी वाचन िजतकी हावी तशी होत नाही पण या सवारची सकिलत िटपणी पढ ठवताच जो सहज पिरणाम मनावर होतो यामळ मातर या चळवळीच खर बळ नीट रीतीन मापता यत यासाठी आ ही ग या सहा मिह यात र नािगरीन कल या उठावणीचा फलाव महारा टरभर कसा होत चालला आह ह िठकिठकाणी झाल या सहभोजनातील काही परमख सहभोजनाची एक िटपणी या लखात खाली दत आहोत ती िदगदशरनापरतीच अस यान काही सहभोजनाची नाव यात गळली तरी कोणी िवषाद मान नय आठवतात यातन थोडी फार उदाहरण दणच काय त अशा सिकष त परितव तात थलाभावी शकय असत ग या िडसबर १९३५ पासन - १) झणकाभाकर सहभोजन सघाच पण यथ ी राजभोज या या घरी झालल परकट सहभोजन - ी बापराव राजभोज ह चाभार पढारी ह सहभोजन चाभारवा यात झाल चाभार भिगनीनी वयपाक क न यात वाढल आिण अ यकष कशवराव जध ह होत सहभोजनात ी काकासाहब गाडगीळ ी वशपायन ीअहगदर परभित परमख गह थ आिण बरा मण मराठ परभित lsquoउ चrsquo जातीची अनक मडळी होती यातही िवशष की चाभाराहन खालच समज या जाणार या माग अ प य बधच पढारी ी सकट हही राजभोजा या पगतीस जवल नाव छापली होती सवर टीन ह सहभोजन रोटीबदीचा परता खदार उडिवणार होत (िडसबर १९३५) २) भलसा गवा हर यथ सहभोजन - हिरजन सवक सघाच ी दात सरदरजी मा तर म नलालजी पिडत काशीनाथ परभित अनक प या प य मडळीनी भाग घतला वयपाक करणार यात िन वाढणार यात चाभार मडळीही होती नाव छापली ता २४ -१२ -१९३५ ( वरा य खाडवा) ३) रा टरसभा सवणर महो सव सहभोजन - ह मबईस झाल ी निरमन परभित थोर थोर पढारी पगतीत होत सोळाशवर पान झाल यात पाचसहाश पवार प य मडळी होती पण उणीव एवढीच एक राहन गली की समगर नाव छापली गली नाहीत नाव छाप यावाचन सहभोजनाचा मखय उ श जो ढी परकटपण तोडण तो साधत नाही ४) नायगाव (वसई) - यथ शदधीकत को याशी आजवर रोटी यवहार बद अस तो करावा या मता या काही ज या कोळी मडळीनी या शदधीकताशी सहभोजन कल इतकच न ह तर शरीरसबधही घडवन आणल जोवर आपण शदधीकताशी रोटीबदी िन बटीबदीची बडी तोडन स यवहार करीत नाही तोवर शिदध कधीही परबळ होणार नाही शदधी हवी तर रोटीबदीची बडी तोडलीच पािहज प या या शिदधसभत ी मसरकर महाराज ीमत शकराचायर कतरकोटी पाचलगावकर महाराज या या अनमतीन शदधीकताशी पवरवत रोटी यवहार करावा हा ठराव झाला या थोर पढायानाही ही सधारणा शवटी पटली ह चागल झाल ५) राजपताना lsquoपरगत िहदबधrsquo याच सहभोजन - जा य छदक सक पपवरक चारशवर प या प य मडळीनी भाग घतला परत सवर नाव ितकड या पतरातन छापली की नाही त कळल नाही

६) झणका भाकर सघाच मबईच पिहल दाडग सहभोजन - ितकीट िवकत घवन सहाशवर मडळी जवली रोटीबदी तोड याचा जा य छदक सक प प टपण सोडन हततः िहदसघटनाथर घडलल अशा परकारच मबईच हच पिहल सहभोजन होय पवीर पराथरना समाजाची सहभोजन क चदावरकरािदका या खटपटीन काही झाली या काळी आप या हाती होता तो तो य न या या आ य सधारक मडळीनी कला ह याना िवशषच भषणा पद होत हही खरच यानी परलली बीज यथरही गली नाहीत हही खर पण सहभोजनाची जा य छदक सतत िन सघिटत चळवळ अशी उठावणी अशी जी र नािगरीन कली ित या िहद सघटना या यापक त वावर अिध ठलल अस प या प याच इतक मोठ सहभोजन हटल हणज मबईला हच पिहल होय परो गजदरगडकर डॉ वलकर परभित अनक पढारी आिण बरा मण कषितरय शदर महार चाभार परभित सवर जातीच तरीप ष पगतीत सरिमसळ बसल होत lsquoिनभीरडrsquo म य नाव परिसिदधली होती ह सहभोजन सवर टीनी मह वाच होत ७) इदर सािह यसमलनात सहभोजन - तथ जमल या मडळीत या मराठी सािह यसमलनाच अ यकष ीमत पतपरितिनधी औधकर हही होत सभासदािदक सवारचा वयपाक या पाकशाळत होई तीत

lsquoशारदाराज होळकर वसितगहाrsquoतील पवार प य मली इतर वयसिवकासह सरिमसळपण वयपाक वाढण चहापाणी इ यादी काम करीत हो या सािहि यकानी जातीिनिवरशषपण सरिमसळ पगतीत बसन सहभोजन झोडली या वयपाकािद अ नपाणी यव थत खपणार या कमािरकाची नाव मजळा चदरभागा ल मी सौ निगना राजा पण या सहभोजनात एक यग रािहलच त हणज यातील नाव छापली नाहीत कारण ती नाव ग त रािह यामळ ितथ चापन प या प यासह पकवा नावर हात मारलल lsquoसवणर म यमीrsquo अनक सािहि यक परत प यामबईस आपाप या घरी यताच सोव या गो टी बोलतात lsquoनाव छापन ज सहभोजन होत तवढच काय त चकीचrsquo हीच एका सोनरी टोळीची सवणरम यमाची याखया आजकाल ठरली आह या सोनरी टोळीचा हा िम याचार उघडकीस आणण अव य अस यामळ कोणा याही सहभोजनात त भाग घतातस िदसल की याची नाव चापन छापीत चलाव (िडसबर १९३५) ८) प या या िहदमहासभ या वा म यावतीन िदलल सहभोजन - यात शकडो मोठमोठी प या प य मडळी िनरिनरा या परातातली सरिमसळ पगतीत जवली पण यग ज राहन गल त हच की याची नाव छापली गली नाहीत यात या यात िनभीरडकारानी ी िशखर ी ता याराव कळकर परभित काहीची नाव पवार प यासह सरिमसळ सहभोजन करणारात छापली ह बर झाल तशीच जर का सवारची छापली जाती तर सवणरम यिमकाची एक मोठी सोनरी टोळी पाडाव होवन सहभोजक सपरदाया या छावणीत आणता आली असची पण तस न झा यामळ या सहभोजनात पखखा झोडलल िक यकजण अजनही सहभोजनास एक अितरकी चळवळ हणन साळसद लबाडी कर यास मोकळ रािहल आह (िडसबर १९३५) ९) भावसार मडळीच शहाबाद यथील सहभोजन - भावसार मडळी ी हचाट या या क य या लगनािनिम त आली असता शहाबादच ी सलाख यानी पवार प य मडळीस जवावयास बोलावल सवर मडळी या अनमतीन मखय पगती या समोरच पवार प यासह बसणार याची सहभोजक पगत बसली

दावणिगरीच नरिसगराव आबकर शहाबादच हचाट ी सलाख परभित मडळीनी या सहभोजनात भाग घतला इतर लगनमडपी मडळीनीही त सहभोजनक य जातीबिह कायर मानल नाही भावसार मडळीची ही परगती िपरयता िवशष उ लखनीय आह (भावसार कषितरय िद १५ -२ -१९३६) १०) िचचोली (िजपण) यथील सहभोजन - या सहभोजनाचा िवशष हा की यात िनमगाव दह भोसरी कपर जाभळ परभित वीस एक ख यातील पवार प य मडळी आली होती महार माग चाभार इ यादी अ प यातील रोटी बद जातीनी सदधा रोटीबदी तोडली पाचशवर पान झाल (िद१ -३ -३६) या सहभोजनास १८ त २० पय खचर आला कारण ी गायकवाड यानी बाजरी आणली आिण ती अनक घरात वाटन िदली या पर यकान ती घरी दळनभाकरी भाजन या या राशी भोजन थळी पोचिव या यामळ कोणालाच तरास न पडता थो या खचारत भागल ही साग यासारखी यिकत खरीच (िनभीरड) ११) कराचीच lsquoिमतरमडळrsquo सहभोजन - रावबहादर मजमदार या या परय न पार पडल तीनश पान झाली प या प य सरिमसळ पगतीत जवल परोफसर ज नरकर डॉ ताब बाबराव गदर आणावकर

lsquoिसधमराठा कतrsquo जॉ मजमदार रावबहादर जवा मजमदार हाईसरॉय कप या उ डाण पधत दसरा करमाक पटकावणार परिसदध वमािनक गाडगीळ इ यादी थोरथोर मडळी होती नाव छापली ह एक मह वाच सहभोजन होत (२५ -२ -३६) १२) मबईच झणकाभाकर सघाच दसर दाडग सहभोजन - अनतराव गदर ीमती वागळ को हापरच lsquoस यवादीकारrsquo पाटील इ यादी मडळी या पिर म ितिकट लावन घडवन आणलल ह मबईच दसरसहभोजन पिह याहन दाडग झाल एक हजार पान उठली महार माग बरा मण मराठा चाभार वाणी भगी परभ भडारी परभित अनक जातीच तरीप ष सरिमसळ पगतीत जवलrsquoज मजातजा य छदनाथर अिखल िहद सहभोजन किर यrsquo हा सक प शकडो नाव तभच तभ भ न छापली परोफसर वकील डॉकटर सपादक इ यादी सिशिकषत पढार याची अशी दाटी उडाली होती की कोणास इथ िदगदशरनाथर उ लखाव हच आ हास कळत नाही १३) साताकरझच lsquoिहदसघrsquo सहभोजन - अ यकष डॉ उदगावकर ह िहद सघटनाच परिसदध पढारी होत ी वद (िवहार कत) मानकर (वसधराकत) ी नानाराव चाफकर महाशय ीमती वागळ इिदराबाई िशक नाझीबाई सावत ल मीबाई सान ीकाळ मोिहत मान इ यादी िलगायत मराठा बरा मण महार चाभार परभ भगी व यािद जातीची मडळी सरिमसळ होती तीन मो या पकती उठ या नाव छापली (१५ माचर १९३६) १४) इदरच चटणीरोटी सहभोजन - पवार प य मिहला वयपाकातही हो या जा य छदक सक प परकटपण सोडन पगती बस या रावबहादर भाडारकर परो पाटील सौ भाडारकर किणरक इ यादी परमख मडळी जवली नाव छापली (िद २४ -३ -१९३६)

१५) सागली मागवाडा सहभोजन - मागानी वयपाक कला महार परभित अ प यानी रोटीबदी जातीभद पायाखाली तडवन सहभोजन कल नाव छापली (२४ -३ -१९३६) १६) पण ल कर पवार प य सहभोजन - महारा या लगन समारभात महार माग मोची एकतर जवल (१७ -३ -१९३६) १७) प याच टोलबाज झणकाभाकर सघ सहभोजन - प या या या अ यत यश वी सहभोजनान तर सहभोजनाचा उ चाक पटकावला एक हजारावर पान उठली ितिकट होती ज मजात जा य छदनाचा चकक सक प सोडन सहभोजन झाल परो अ णाराव कव िपर आठवल सर गोिवदराव माडगावकर राब सह बदध बालगधवर परभित सवर जातीच अनक सपरिसदध पढारी िव याथीर मिहला शकडो प या प य मडळी या पगतीमागन पगती उठ या जञानपरकाश िनभीरड पतरातन शकडो नाव छापली गली को हापर या स यवादीच सपादक पाटील िनभीरडच गदर होतच िपरपरकअतर खाडकर सािहि यक िन काकाराव िलमय यानी आटोकाट महनत क न ह आजवर या समलनातील अगदी उ चाक पटकावणार सहभोजन घडवन आणल (२२ -३ -३६) १८) अमरावतीच झणकाभाकर सहभोजन - सघटनपढारी शठ प नालाल िसघई वर हाड दशपाड ी कर हाड या सवारनी महनत कली रोटीबदी तोड यासाठी हणनच प या प याची चारशवर मडळी सरिमसळ जवली वाढण वयपाकसदधा प या प य मडळीनी सरिमसळपण कला (७ -४ -३६) (१९ -२०) को हापरची दोन झणकाभाकर सहभोजन - स यवादीच सपादक पाटील या या महनतीन अ पावधीत को हापरला दोन मोठमोठी सहभोजन जा य छदनाचा सक प सोडन झडली महारवा यात म यच दसर दाडग सहभोजन झाल पाचशवर तरी -प षानी भाग घतला मबईच गदर परभातच सपादक िवजयकर डॉ काबळ स तर लालनाथजी इ यादी अनक बरा मण बरा मणतर मडळीनी भाग घतला थलाभावा तव इथ परमख नावस ा दता यत नाहीत

(स यवादी िद १० -४ -१९३६) २१) कर हाड यथील झणकाभाकर सघाच सहभोजन - जा य छदना या चकक सक पान अनक प या प य मडळीनी सहभोजनात भाग घतला ी स तर ीखानोलकर ी गदर बदधया गल होत पवार महाशयानी फार क ट घतल (एिपरल) २२) क याणच झणकाभाकर सघाच सहभोजन - पठ बध यानी महनतीचा पढाकार घतला अ खडराव मळ भाई गोडबोल अहगदर डॉ फडक िभवडीच भागवत उिकडव डॉ सबनीस करदीकर भोसकर ीमवद डॉ भालराव जगताप डि हड (िखर चन) गागल बीएससी डॉ कळकणीर इ यादी शभर एक

मडळी प या प यासह सरिमसळ जवली ितिकट होती नाव छापली (२५ -४ -३६) २३) सावतवाडीच सहभोजन - हिरजन सवक सघ र नािगरी या या िव यमान एक मोठ सहभोजन सावतवाडीस झाल सावतवाडीच कारभारी महाशय ह वतः शभरस वाश महार चाभारािदक पवार प यासह

सरिमसळ पगतीत बसल होत अनक बरा मण मराठा वाणी परभित मडळीनी यात भाग घतला रोटी बदी परकटपण तोड याचाच सक प सटला नाव परिसिदधली होती या मखय मखय सहभोजनाव न ही रोटी बदीची बडी तोडन टाक याची सिकरय चळवळ ग या सहा मिह यात कशी झपा यान महारा टरभर फलावत चालली आह ह िनिवरवादपण कळन यईल तरी या सहभोजनाम य र नािगरीतील ग या सहा मिह यातील सहभोजन आ ही मोजली नाहीत गधवर नाटक मडळीच ी बापराव राजहस यानी िदलल सहभोजन समलनातील सहभोजन लगनकायारतील सहभोजन र नािगरीस दर पधरव यास एक तरी सहभोजन नाव छापन ज मजात जातीभदो छदनाथर घडतच आल आह पण थलाभावा तव याची िटपणी इथ दता यत नाही पण हा नसता आरभ आह या या शतपटीन बलशाली असा सहभोजनाचा भिडमार चाल झाला पािहज आणखी पाच वष तरी तीच ती सहभोजन याच या िठकाणी प हा प हा झडत रािहली पािहजत आिण तो सपरदाय फलावत पर यक खडगावात सदधा सहभोजन ही पर यहीची एक घटना होऊन बसली पािहज शाळा कॉलज - समलन या यातील सहभोजकाची नाव छापा या कामी आता िव या यारना सहजासहजी एक मह वाच साहा य दता य यासारख आह शाळातन नगरोनगरी िव या यारची समलन परितवषीर होतात याम य बहतक िव याथीर सहभोजनी पगतीतच सरिमसळ बसतात पण नाव छापली जात नस यामळ तच िव याथीर घरी गल की प हा सोवळ ओवळ होतात सहभोजनात उघडपण बसत नाहीत आिण शाळा कॉलज सोडन त उ योगास लागल की सनातनी पढारी अमक वकील वा अमक डॉकटर वा अमक सपादक हणनही िमरव लागतात सहभोजन हा अितरक आह हणन लोकात त डदखली पािटलकी क लागतात या िम याचारी लोकाना अस दट पी वतरन क दता कामा नय यासाठी शाळा कॉलजातील पर यक समलनाम य जो जो िव याथीर सहभोजना या सरिमसळ पगतीस जवील याच नाव छापन टाकल जाव समलनातील याखयान नकला पािरतोिषक परभित सारी मािहती जर व तपतरी त समलनकत छापतात तर तथ उघड पगतीत जवणारात सरिमसळ कोण कोण बसल हही छाप याचा व तपतराना अिधकार पोचतो ही समलन घरगती ग य स कार न हत -त जिनक (Public) िन परकट (जाहीर) समारभ होत त हा जा य छदक पकषाच अिभमानी असणार या शकडो सहभोजक िव या यारनी यापढ या या समकष सरिमसळ पगतीत ज ज जवतील याची याची नाव छापन परिसदधीसाठी िनभीरडकड वा इतरतर धाडावी अशी नाव छापत जातील तर ही शकडो शाळा कॉलजातील समलन हणज रोटी बदी बडी तोडन टाकणार िबनखचीर झणकाभाकर सहभोजन सघच होऊन बसतील पण नाव छापली पािहजत तरी यापढ पर यक समलनात िव या यारनी सहभोजन थाटन नाव छापन यावीत आिण या समाजकरातीस एक मह वाच साहा य द याची सधी गमाव नय

१६ जातीभदो छदक पकषाच जातीसघिवषयक धोरण कोणत असाव आज या ज मजात जातीभदाचा उ छद क यावाचन िहदरा टराच सामदाियक ऐकय पराकरमशिकत िन परगतीकषमता वाढण आता दघरट झालल आहही गो ट याना पणरपण पटली आह आिण या जातीभदास उ चाट यासाठी यानी यिकतशः वा सघिटतपण सकरीय परय न चालिवल आहत या यापढ हा पर न नहमी द त हणन उभा राहतो की आज या ज मजात जातीभदाची स था जर आमलात मोडायची तर ती मोड या या परय ना या मागारत उ या असल या या जातीसघा या परचड अडथ याच उ चाटन कर याच सलभातील सलभ अगदी यवहायर अस आिण यनात यन हािनकारक अस कोणच धोरण वीकारण इ ट आह जा य छदक पकषान या जातीसघाशी कसलाही सबध ठव नय िकवा ठवायचा तर कसा ठवावा या यापासन काही तरी उपयोग आहत काय आिण असतील तर या या पासन होणारी अ यत िवघटक हानी टाळन याचा तो ता कािलक होत असलला उपयोग तवढा पदरात पाडन घता यईल काय या जातीसघाना चटकीसरशी नाहीस करण शकय आह काय आिण नस यास त नाहीस होईतो या दीघर सकरमणकालात या जातीसघा या उपदरवी पहाडाना कठ वळस घवन कठ बगल दवन िकवा कठ लगगा लागल तर ितथ या या मधनच बोगद पाडन यनतम परितकारा या धोरणान आप या जा य छदक आदोलनाची वाट कशी मोकळी क न घता यईल जा य छदक पकषाच जातीसघिवषयक धोरण काय असाव या िहद सघटनातील अ यत मह वा या िवषयासबधी एक सिनि चत कायरकरम आम या जा य छदक पकषापढ असण अ यत अव य आह एव यासाठी या िवषयीच आमच मत आ ही या लखात िवशदपण एकदा सागन टाकणार आहोत आमची जात lsquoिहदrsquo इतर कोणतीही पोटजात आ ही मानीत नाही िकवा आ ही कोण याही जातीसघाच सभासद झाललो नाही या लखा या आरभीच या िवषयासबधी आम या िवषयी कोणताही गरसमज होऊ नय हणन ह प टपण कळिवण अव य आह की आ ही वतः िहद जाती हीच काय ती आमची अन य जाती मानतो प य वा बरा मण वा िच पावन परभती कोणचीही पोटजात आ ही मानीत नाही िकवा तशा कोण याही जातीसघाच आ ही सभासद झाललो नाही र नािगरी या िच पावन सघाच आ ही सभासद झाललो आहो अशी भिमका गली दोन तीन वष महारा टरात जी पसरलली आह ती अगदी िनराधार आह रा टरवीर परभित काही पतरानी ती ज हा परिसिदधली आिण तीवर टीका मक लख िलिहल की जा य छदनाचा एकीकड पर कार करीत असता दसरीकड आ ही िच पावन सघाच सभासद हो याच कपटी वतरन चालिवल आह त हा आ ही याचा परितवाद कला होता पण ितकड काही लोकानी याना सोयी कर पडल हणन दलरकष कर याच कपटी वतरन अ यापही वतःच चालिवल आह यावाचन आम या काही परामािणक सहकार या या यानातच तो परितवाद न आ यान यानाही बचक यात पडलस

होवन lsquoिनभीरडrsquo परभित व तपतरातही मधनमधन याना वाटल या या आम या िवसगतीिवषयी शकाकल पण सिद छ लख यत आहत परत ती आम या िवरोधकाची टीका िन सहकार याची शका मळातच िनराधार आह ह आ ही या लखात परथमारभीच परकटपण प हा सागन टाकीत आहो आ ही िच पावन सघा या दोन अिधवशनात आमतरणाव न उपि थत होतो िन आगरहाव न दोन याखयानही िदली पण यातच आ ही िहद हीच काय ती जात मानतो िन आजचा ज मजात हणिवणारा पण व ततः िन वळ पोथीजात असलला आिण िहदसघटनास सवरतोपरी िवघातक ठरणारा जातीभद मानीत नाही हच अगदी प टपण उ घोिषल आ ही एकदा मबई इलाखा महार जातीपिरषदच अ यकष होतो मालवणला र नािगरी अ प य पिरषदचही एकदा अ यकष होतो र नािगरी यथ भरल या िज हा महार पिरषदचही एकदा अ यकष होतो सगम वर या व य पिरषदत आमितरत हणन उपि थत होतो इथ अलीकडच थापल या मराठा िशकषण पिरषद या अनक चालकाशी आ ही िवचारिविनमय कला पण यायोग जस आ ही महार वा चाभार वा वाणी वा मराठा जातीच ठरत नाही िकवा या जाती मानतो अस होत नाही यापरमाण या िच पावन सघात आमतरणाव न गलो या याशी िवचारिविनमय कला हणन िच पावन जात तवढी आ ही मानतो िकवा जा य छदक कायीर ती जात तवढी अपवाद हणन तशीच रोटीबद बटीबद ठवावी अस समजतो असा िन कषर काढण ह अगदी चकीच होणार आह यातही र नािगरी या िच पावन सघान इतर सवर जातीसघाना ज अितशय अनकरणीय उदाहरण घालन द याची परगती िपरयता िन रा टरीय जाणीव यकतिवली आह यायोग तर िवघटकपणा या आकषपातन तो प कळ अशी मकत झालला आह िकबहना या या मळ घटनतच ह त व गरिथल जाव हा आम या पकषा या वतीन आगरहच कला गला त त व अस आह की र नािगरी या िच पावन सघा या कायरकरमातील - ldquo None of these activities of this society shall have any connection with any movement for creation and furtherance of disparity based on birth alonerdquo हणज कवळ ज मावरच अवलबणारी कोण याही मानीव उ चनीचतची भावना हा सघ समितणार नाही आिण तशा जातीजातीतीलच कवळ गहीत धरल या अशा ज मजात ठ किन ठपणास पर कािरणार या कोण याही चळवळीशी सबध ठवणार नाही या जातीची वा या यकतीची परकट गणाव च काय ती जी योगयता ठरल तीपरमाण काय त ितला वागिवल जाव आिण या सतरान प िच पावनाची या या परकट गणापरमाण जी ठरल तवढीच याची पातरता आिण या मानानच इतर कोण याही जाती या तशाच योगय यकतीना ज िमळावयाच तवढच याच अिधकार त िच पावन कळाच िकवा बरा मण जातीच हणनच काय त याच ज मजात ठ व गहीत धरल जाव िकवा ज मजात अस िविश टािधकार याना िमळाव अस कवळ बापा या नावावर िवकल जा याच िभकारड मागण न मागता दवाय त कल ज म मदाय त त पौ षम अशी बाणदार मह वाकाकषा यानी धरावी आिण तशी परकट गणािधि ठत योगयता सपािद या तव सघिटतपण य न करणार जातीसघ थापावयाचच असल तर थापाव हणज त

िहदसघटना या रा टरीय टीन यनात यन आकषपाहर ठरतील असाच आगरह आ ही आम या भाषणात या सघास कला आिण या सघानही आप या घटन या मखबधातच (ममोरडम यच) या आशयाची वरील परितजञा गोवन टाकली आप या िहदरा टरात आज ज सह ावधी जातीसघ आहत या सवारनी जर हच धोरण वीकारल तर अिखल िहदसघटना या कायीर त आज होत आहत िततक तरी हािनकारक होणार नाहीत त कस ह या लखात आ ही यापढ दाखिवणारच आहोत जातीभदा या िवषारी सपारचा मखय िवषारी दात कोणता जातीभद तोडायचा हणज काय करावयाच यािवषयीचा सिव तर िवचार आ ही आजवर काही लखात जो कलला आह यातील या जातीसघासबधी जी िवधय (points) परथमतः लकषात घतली पािहजत ती थोडकयात अशी - १) आज या जातीभदात ज अ यत िवघटक अस मळ त व आह त हणज हच होय की परकट गणाव न कोण याही यकतीची उ चनीचता न ठरिवता ती ती यकती कोण या जातीत ज मली िकवा ती जाती एका ठरािवक पोथी या को टकात कोण या थानी सह ावधी वषारपवीर न दिवली गली या एका गो टी व नच काय ती ठरिवली जात कवळ ज मानच काय ती परकट गणाचा मळीच िवचार न करता मन याची उ चनीचता ठरिवली जात आिण या िन वळ मानीव िन पोथीजात उ चनीचत या आधार मन यास ज मतःच काही िविश ट अिधकार वा यग तो वतः या गणान यास पातर आह की नाही त मळीच न पाहता भोगता यतात वा भोगावी लागतात जातीजातीत जी वमन य िन बकी उ प न होत या सार याच मळ या पर यकष पातरापातरतचा िवचार न करता गहीत धर या जाणार या ज मजात मान या जाणार या ज मजात उ चनीचतत िन िद या जाणार या िविश टािधकारातच साठिवलल आह जातीभदा या पराणघातक सपारचा मखय िवषारी दात तो हाच २) जातीभदामळ िहदसघटनास अ यत मारक झाल या सवर ढी िन वमन य या कवळ मानीव अशा ज मजात उ चनीचतवर कशा अवलबतात याची दहा पाच उदाहरण पहा - यवसायबदी ही उ च कलात ज मला याला पातरापातरता न पाहाता उ च ध याचा आिण पोथीजात नीच छापा या कळात ज मला याला नीच ध याचा राखीव अिधकार दत भटाचा मलगा मखर असला तरी भट मरा याचा मलगा चोर याड असला तरी लढव या प य भगयाचा मलगा बिदधमान असला तरी भगी महाराहनही नीच आज यवसायबदी तटलली असली तरी भट िन भगी याची काम या या पोथीजात छापा या उ चनीचपणा वर ज मतः वाटलली आहत दसर उदाहरण पशरबदीच काही जातीत महार हणनच तो अ प य मग राजभोज काजरोळकर वा आबडकर का असना आिण बरा मणात वा वा यात ज मला हणनच भटजी शटजी प य मग तो वतः कषयी पापी िदवाळखोर दरा मा का असना ितसर उदाहरण वदोकत बदीच िशवाजी महाराज शदरकलात ज मल तकाराम वाणी हणनच याना वद सागता कामा नयत अरिवद दधानद िववकानद अबरा मण हणन स यासाच वा वदपठनाच अनिधकारी आिण िनरकषर वदिवकया वा वडसर सपाकी असला तरी बरा मण कलातला हणन उपिनषदाचा अिधकारीस यासाची व तर याची पतक सपदा चौथ उदाहरण रोटीबदीच गिल छ बरा मण असला दशदरोही बाळाजी नात

िकवा सयारजी िपसाळ असला तरी या यासह जव यान इतर बरा मणाची वा मरा याची जात जाणार नाही तो पाकत पण अगदी व छ शाकाहारी वारकरी दवलसी चोखामळा असला तरी या यासह जवताच बरा मण -मरा याची जात जात धमर बडतो गाधीसह जवण जवण बरा मणास व यर मरा यास िनिषदध पण गदळ अशा कोण याही बरा मण मरा या या खाणावळीत जव यान ती जात जात नाही महार हा अगदी मत मासखाव असला तरी उ चतर महार कळात ज मला हणनच माळकरी शाकाहारी साध अशा सरदासा या िकवा भगया या घरी जवला की पितत जात जात महाराहन भगयाच कल ज मजात नीच बटी बदीची गो टच बोलण नको लळा पागळा पापी बरा मण वरला तरी बरा मण वध पितत नाही पण ितन सिव य स य परभ गह थाशी िववाह कला की ती पितत दा डा मोळीवाला मराठा वरला तरी मराठीण पितत न ह पण ितन राजभोजासारखया शाकाहारी लोकसवक सिव य चाभाराशी परीितिववाह कला तर ती बिह कायर नीच ितच त ड पाह नय खरा सकर हणज सतित उ तरो तर उ कषर पावत नाही त लगन हा सजिनिवजञानाचा (Eugenics चा) िनयम कशाशी खावा याचाही प ता नाही या आज या जातीभदाचा सकर हणज पोथीछाप उ च वा नीच जातीजातीतील िववाह मग या वधवरात कोणी कषयी असो वा याची सतित परकटपण अधोधः जाणारी िदसो अगदी महाराची गो ट घया या या मलीला जर एखादा पाच िप याचा िनरोगी सिव य सरख सधन असा काठवाडी भगी मलगा वर यास सजला तर तो महार कधीही दणार नाही पण काळा घाणरडा रोगट अडाणी िनधरन का असना पण महार मलगा पाहील सजिनशा तरा या टीन उ क ट सतती हो यास तो भगी वरच यकत या महार मलाला ती मलगी दण हणज िनक ट सततीला आमितरण तो खरा सकर पण ती ि टच नाही कारण बरा मण मरा यापरमाणच तो महार मलगाही महार जातीत ज मला हणनच या भगी मलापकषा उ च मानला जाणार - महाराकडन सदधा आप या जातीला भगी जातीहन उ चतर समजणार आज तरावणकोर यथ मिदर अ प याना उघडी कली तो एझवा अ प याना काय ती पण पालवा िन पिरया जातीना यात परवश िदलला नाही पिरयात काहीजण एझवा इतकच सधारलल आहत पण याना मिदरात यव द यास एझवा अ प याचाही िवरोध आह एझवा वतः इतराच अ प य असल िन इतराचा याना तो घोर अ याय वाटत असला तरी तच एझवा ज हा पालवा िन पिरया याना अ प य मानतात त हा तो मातर याना अ याय न वाटता सनातन धमर वाटतो िन तच अ प य एझवा पालवाना िन पिरयाना अ प य मानतात पालवा या मिदरात िशरल त मातर खरच बाटल अस समजतात कारण एखा या एझवा इतकाच पिरया यिकतशः सधारलला असला तरी तो नीच जातीत ज मलला प या या पोथीत एझवा ज मतः नीच एझवा या पोथीत पालवा पिरया ज मतः नीच य यिप आप या रा यातील रा यमिदर एझवा अ प याना अगदी सताड मोकळी कर यात तरावणकोर या महाराजानी आिण याच कारभारी ी राम वामी अ यर यानी अ यत अिभनदनीय सधारणा कली आह तरीही र नािगरी या पिततपावनािद मिदरापरमाण महारानाच न ह तर भगयािदक य ययावत िहदना मिदर परवश समानतन द यात जातीभदाच कबरडच जस परतपणी मोडल गल आह तस ितथ अ याप झालल

नाही ह िवसरता कामा नय दसरीही एक िवषमता तरावणकोर मिदरात आह ती वदोकत पजची पिततपावनात पवार प य मतीरची सदधा िन वदोकतान सदधा पजा क शकतो तो अिधकार एझवानादखील अ याप िमळालला नाही ितसरी गो ट ही यानात ठव यासारखी आह की हा मिदरपरवश सबध रा यात यवहा न दाखिव याच दािय व तरावणकोर या कारभारीपदावर मसलमान कारभारी होत तोवर कोणीही अगावर घव धजला नाही पण शवटी ती दघरट सधारणा यवहारवन घडवन आण याच दािय व ी अ यरसारखया एका बरा मण कारभार यानच अगावर घवन पार पाडल उ च वणीरय प य अ प यतािनवार यास कधीही अनकल होणार नाहीत हणन बा कळ हाकाटी करणार या िहद व यानी ही गो ट यानात ठवावी की एक कषितरय महाराजा िन एक बरा मण परधान अ प याना शकडो राजमिदर उघडतो पण एझवा अ प य हा मातर पालवा पिरयाला आप याहन ज मतःच नीचतर अ प यतर समज यास सोडीत नाही याना िशवत नाही हणज जातीभदातील मानीव अशी ज मजात उ चनीचता अ यापही उचलन धर या या पापातला साराच वाटा उ चवणीरय प याना नसन यानाच काय या भरमसाट िश या मोजणार या आबडकरा या भगयाला न िशवणार या महार जातीचा िन पिरयाला न िशवणार या एझवा अ प याचाही या िश यात िन पापात परा तीचा अधार वाटा राखन ठवलला आह ३) वरील सवर िववचनाव न ह यानात यईल की ज मजात जातीभदातील सवर हािनकारक परव तीच मळ मानीव िन पोथीछाप अशा ज मतः लटकाव या जाणार या उ चनीचतत आह पवीर क हा तरी ही जातीजाती या वा यास आलली उ चनीचता आिण यापासन परसवल या या पशरबदी रोटीबदी बटी बदी परभित ढी या प कळ अशी उपयकत िन अपिरहायरही ठरल या असतील जातीभद हा बर याच अशी लाभकारकही झालला असल पण आप यापढ आज तो पवीरचा पर न नाही जातीजातीत मानली जाणारी ही ज मजात उ चनीचता आज परकट गणा या कसोटीन सपशल खोटी िन हािनकारक ठरत आह आिण त ज य पशरबदी वदोकतबदी रोटीबदी परभित ढी िहदसघटनास आज अ यत घातक ठरत आहत परकट गणाव नच उ चनीचता आज ठरिवण या य िन िहतकारक झालल आह आज या जातीभदातील सवर अिन टाच मळच असलली मानीव उ चनीचतची भावना तवढी उ चाटन टाकली की या जातीभदाचा िवषारी दातच उपट यासारख होणार आह ४) जर ह ज मजात उ चनीचतच खळ उखडल आिण पशरबदी रोटीबदी बटी बदी या या आज जातीभदा या आधारभत ढी आहत या तोड या तर मग जो जातीभद उरल तो िवषारी दात पाडल या सापासारखा बहताशी िनजीरव िन िन पदरवी होऊन पडलला असल आज अशी कळाकळाची उपनाव िनराळी आहत तशीच ही जातीची नाव िन याच गट िजवत रािहल तरी उपदरवी राहणार नाहीत कारण बरा मण जातीच नाव जरी बरा मण रािहल तरी जर या या परकट गणापलीकड यास ज मजात ठ व िकवा ज मजात िवशषािधकार उरल नाहीत तर या गटान वतःस ज या ऐितहािसक परपरपरत बरा मण हणिवल काय िन न हणिवल काय जवळ जवळ सारखच महाराची ज मजात अ प यता िनघाली तो आप या गणापरमाण कोणताही धदा क शकला समाजात इतरापरमाणच वाव लागला याला इ ट या यासह जव लागला मनात आल तर वदिव यपासन वाटल या िव यपयरत िशक याची

आडकाठी या या परकरणी उरली नाही जात हणन कोणताही कमीपणा याला भोगावा लागला नाही तर या जातीन वतःस महार जातच हणिवल तरी आिण या या जातीच सघ क न या या पातरतपरमाण इतर कोण याही नागिरका या समानतन िमळावयास हवत त आपल अिधकार िमळिव यासाठी िकवा या जातीतील िशकषणािदक सधारणा िन याचा िवकास कर यासाठी या सघान परय न कल तरी यात िहदसघटनास आज या मानान िवघातक अस फारस काही उरणार नाही अस कवळ नावापरतच कोणताही ज मजात अिधकार नसलल पण जात मानणार जातीसघ हणज जवळजवळ वगर सघच होत आमच उपनाव सावरकर िकल कराच िकल कर नसती उपनाव िभ न आहत हणन आम या कळाचा काही वाद होत नाही पण सावरकरा या कळात ज मलला मन य हटला की तो ती परीकषा उतरो वा न उतरो बिर टर समजन त अिधकार याला िमळालच पािहजत आिण िकल कर कळातील पर यकान याला या ध याची आवड वा पातरता असो वा नसो यान लोखडी नागराचाच कारखाना काढला पािहज असा ज मजात िनयम कला की भाडणाला आरभ झालाच समाजाची हािन झालीच हणन समजाव आज जातीभदान जी हािन िन वमन य माजतात ती अशा कवळ मानीव ज मजात उ चनीचत या िविश टािधकारानी आिण िविश ट यगानीच काय ती माजतात कोण याही जातीला ित या परकट गणापलीकड कोणतीही िविश ट उ चता वा नीचता िचकटिवण बद झाल की मग वतःस कोणी बरा मण हणिवल काय िकवा महार हणिवल काय बरा मणसघ थापला काय महारसघ थापला काय को या कळान वतःला सावरकर हणिवल काय िकवा िकल कर हणिवल काय ह िजतक िन पदरवी जवळ जवळ िततकच िन पदरवी होणार आह इतक िववचन एकदा यानात ठवल की मग या सकरमणकालापरत जा य छदक पकषान जातीसघािवषयी काय धोरण ठवावयाच त ठरिवण प कळच सलभ होत त कस ह आता थोडकयात पाह सकरमणकालात जातीसघ ह एक अपिरहायर अिन ट आह जा य छदकानी एक मखय गो ट जी यानी ठवली पािहज ती ही की या सकरमणकालात आणखी शभर वष तरी जातीसघही मोड हणताच मोडन जाणार नाहीत ती आप या मागारतील एक अिन ट िन परचड ध ड आह आिण तो पहाड कदळी या धावासरशी उ मळण दघरट याला बोगद पाडण मातर यात या यात सलभ त एक अपिरहायर अिन ट (Necessary Evil) कस त सिव तरपण या लखा या अवकाशात सागण अशकय पण काही मखय कारण उ लख पिहल कारण - जोवर बहतक जातीच जातीसघ आहत तोवर उरल याना त टाळण दघरट िन हािनकारक होत उदाहरणाथर व यसघ घया बरा मणसघ बरा मण िव या यारना साहा य दणार सार वत सघ भावसार सघ परभ सघ काय थ सघ ह या या िव या यारना सहा य दणार आता वाणी जाती या त णानी अगदी िशकषणासाठी दखील कोणा या दारी जाव िजथ जातील ितथ तो सघ हणणार lsquoआम या जातीपरती ही िश यव तीrsquo अशा ि थतीत वाणी िव या यारची कचबणा जर टाळण तर या या जातीचा सघिटत सघ अपिरहायर होतो िच पावनाचा सघ आजवर हण यासारखा न हता पण कर हाड

सार वत दव ख व य िशपी हावी मराठा परभित इतर बहतक जातीच सघ अस यान िच पावना या िविश ट उणीवा िन पर न सोडिव यासाठी यानाही िनदान िशकषण साहा यकािदक व पाचा तरी सघ काढण अपिरहायरच होवन बसल दसर कारण - आज तरी जातीस था अगदी बदधमल िन िजवत पर यक जातीला ज मतः करमबदध उ चनीचता लटकलली यामळ या या िहतािहताच पर न या यापरतच अस काही उरतात उदाहरणाथर महारािदक अ प याच अ प यतचा बटटा यानाच नडणार तो उ चाटण तर या िविश ट यगा या िनराकरणाथर याचाच सघिटत सघ जो य न क शकल तो दसर सघ कसा करणार गाडीवा याची िविश ट दःख जशी गाडीवाला सघच यकतव िन परितका शकतो तस दधवाला सघ क शकण दघरट महारा या मलाना सरिमसळ बसिवण वा िनःश क घण ही सोय जर करायची तर या पर नापरती lsquoमहार जातrsquo मानावीच लागणार अ प यातही चाभाराची दःख यातही िनराळी कारण याचा धदा ि थती थान (position) ही िनराळी भगयाची जातीिवषयक दःख िन उणीवा िनरा या वदोकताचा अिधकार िमळिवण हा मरा यापढील या य पर न याला मराठा सघच हवा मन य वभाव पािहला तर बरा मणसघ तो पर न सहसा कशास िन कसा सोडवील ि तरया या अडचणी सोडवाय या तर तरीसघ हवा जातीची जातवार अशीच काही िविश ट दःख उणीवा िन आव यकता जोवर िव यमान आहत तोवर या या िवशष पर नापरत तरी त त जञाितसघ काढन झटण अपिरहायरच ठरत जातीिवषयक अशी कोणतीही िविश ट उणीव अ याय वा आव यकता जसजशी नाहीशी होत जाईल सार या जाती एका पातळीत जसजशा यतील हणजच या मानान जातीिविश ट िवषमता घटन जातीभद िढलावल यामानानच काय त त सघ वयमवच अनाव यक ठरत ठरत मरणा या दारी बस लागतील तोवर नाही ितसर िवशष मह वाच कारण - या अपिरहायर अिन टातही सदवान जी एक इ ट परव ती बीज पान बसत ितचा िवषाचा औषधास तसा चाणाकषपण करता आ यास सघटनासही प कळ उपयोग क न घता यतो वाईट जर मळातच टाळवत नसल तर यातनच ज काही काढता यईल त चागल िनवडन काढण भाग या यायान जातीसघा या नाव आज आप या िहदसमाजात िनदान या या गटाची तरी जी सघटना होव शकत तशी सबळ सहज िन स वर इतर कोण याही नावान अजन होऊ शकत नाही आ ही एका रा टराच वा एका धमारच या भावनपकषा आ ही अमक एक जातीच हीच भावना आज आप या को यविध सामा य जनतस अ यत िचवट जा व य लोकसगराहक आह ज मापासन उठ याबस या खातािपता ना यागो यात बारस त बारा या पयरत या सवर धमरकायारत जातीचा सबध पदोपदी जातीची जाणीव कषणोकषणी धािमरक अथीरच यत रािह यामळ िहद या अभरकापासन तो अितवदधापयरत आपण बरा मण वाणी वा महार हीच काय ती लोकसगराहक भावना अ यत परबळ िन सवयीन रोमारोमात िभनलली आज तरी आढळत यामळच वाणी जातीचा सघ हटला की अगदी खडगावातील मागासल या वा याला दखील याच मम व - आपला यात िहतसबध आलाच आला की ती जाणीव कोणताही परचार परय न न करता आज आपोआप जागन उठत तस मम व अ याप को यवधी सामा य जनतत िहदसघ

वा रा टरसघ या नावान झोपडीझोपडीतन चतिवल तरी चतिवल जात नाही ही धडधडीत व ति थती नाकारण मखरपणाच होईल आबडकर हणताच गावोगावचा महार याना पाहावयास यतो तो त बिर टर हणन न ह तर महारातल बिर टर हणन - lsquoआम या जातीचrsquo हणन हीच परव ती बरा मण त भगयापयरत आ ही व य पिरषदला सगम वरास गलो पाहतो तो अगदी अडाणी खडवळ हातार वाणीसदधा ितथ सोप कारान भाड वतः खचरन आलल पण िहद पिरषद वा िहदी पिरषद हणन जर ती भरती तर यातील शकडा पाउणश खडवळ वाणी भाड िदल असत तरी यत ना असच होत बरा मणा या अगदी शजारी असणार या मरा याच एकमकाना आज या ि थतीतही लाकषिणकपण न ह तर अकषरशः सोयरसतक नसत पण दोन िप यापवीर कलक यास गल या िन त डही न पािहल या बरा मण मरा याशी याच रकतबीज सोयरसतक परभित िनकटच िहतसबध असतात अस शकतात अशा ि थतीत यकती जातीशी रोटीबटी सबध घटट बाधलली पण पर यक जात दसर या जातीपासन रोटीबदी -बटीबदी परभित खदकानी दरावलली काही परकरणी एकमकाचा पशर दखील मदराससारखया पराती दशरनसदधा व यर अशा पिरि थतीत िहदरा टर सघिटत करण तर एकदम यिकत यिकतशी जोडण महादघरट जात जातीशी जोड यापरत नव दव पाडण यात या यात परारभी सलभ लोकसगरह परथम जातीसघानीच सहज साधणार न या पदधतीच जातीसघ ज आज पटापट नको हटल तरी आपोआप उपजत चालल आहत आिण िहदसघ बळबळ उभाराव लागत आहत याच हच कारण उपजातीसघ हटला तरी काही पोटभदाना आळा पडणारचमहाजातीसघ हटला की उपजातीना एकजीव कर याची परव ती वाढणारच कारण सघ हणज आकिचतपणास नाशणारी परवि त बरा मण महासभा वा अिखल बरा मणसघ िनघाला की बरा मणातील पोटभद नाश पाहतो िततकया मानान सघटन वाढिवतो भावसार कषितरयसघ िनघाला की नामदव कोकण थ दश थ शाकत व णव िशपी रगारी पोटभदाची एकीकरणिकरया चाल करतो या मानान सघटन वाढिवतो व यसघ िनघाला की सगम वरी पाटण नावकरी वाणी कोण या तरी एका सतरात गोवन िततकया पोटजाती एकजीव क पाहतो यामानान सघटन वाढिवतो या टीन पािहल असता या जातीजाती या महासघानीच जर याचा योगय उपयोग क न घ याची दकषता ठवली तर िहदसघटना या रा टरमिदराकड चढत जा या या पायर या क न सोडण फारस दघरट नाही पोटजातीभदाची आकिचत वि त नाश करीत करीत ह जातीमहासघ या सघटक परव तीला लकषाविध िहदम य उ पादन करतात याच यापकपणा या परवि तबळ िहदसघटनाची कषमता िन शकयता अिधकािधक वाढत ग यावाचन राहणार नाही - जर या या जाती याच सकाण याच िहदसघटक यया या िदशन परथमपासनच बळकट रोखन धर या या य नात आ ही िढलाई कली नाही तर चौथ कारण - या योग ह जातीसघ सकरमणकालात अपिरहायर होवन बसतात त ह की या या वारच सलभतरपण साध शकणारी काही उपयकत काय आहत उदा जातीतील िशकषण िहद िव याथीरसाहा यकसघ काढला तर िकवा रा टरीय िशकषणसघ काढला तर रा टराची तळमळ लागल या अशा गावोगाव या दहा पाच यिकत काय या त साहा य द यास पढ यतात कारण इतर शतावधी खडवळाना

रा टराची जाणीव नाही सारखीच पण महार िव याथीर सघ कणबी िव याथीर सघ िकवा भडारी जाती या िशकषणाथर सघ काढा की मागसल या अस या तरी या या जाती या बायाबाप यादखील याला साहा य द यास अिधक त परतन पढ यतात हा रोखठोक अनभव कारणही प टच या यात जातीधमारची िशकवण जशी आई या दधासहच पाजलली असत तशी अजन रा टरधमारची नसत ती रा टरधमारची िशकवण या या रोमरोमी िभनतो िशकषणविदध आरोगय दा ला आळा इ यादी िक यक सधारणाना लागणार म िन पस - ज रा टरसभ या वा िहद सभ या नावान कधीही अ याप उकळता यत नाहीत त सदधा सहजी िमळतात पोटजातीतील रोटीबदी बटीबदी मोड यातही या जातीमहासघाचा उपयोग अ यािधक होतो भावसार महासभन िश यातील पोटजातीत लगन कर याच ठराव करता करता ती ती लगन होव लागली ह पर यकष आजचच उदाहरण पहा तस िहदमहासभ या वा जा य छदक सघा या ठरावान झटपट बटीबदी तोडण शकय झाल नसत कारण िहद महासभा काय असत ह या शताविध अडाणी िश याना मािहत नाही यानाही िशपी जातीचा सघ काय त चटकन कळत हणनच याच मम व वाटत महारानी ढोर ओढ नयत असा महार पिरषदातन ठराव झाला त हा गावोगावी कोकणात याची पशाची हािन होत असताही िन प कळ छळ झाला तरी शकडो महारानी ढोर ओढण िन मतमास खाण सोडल आह रा टरसभ या ठरावान तो पिरणाम आज िततकया झपा यान झाला नसता साराश िशकषणाची वाढ होवन शताविध पोटजातीतील रोटीबदी बटीबदी तटन गदळ चाली सटन को यविध िहदना या या मयारिदत परमाणात का होईना पण सघिटत िन सधारलल कर या या कायीर या जातीमहासघाचा उपयोग यात या यात आज अिधक होतो आिण या टीन समाज अिखल िहदसघटना या जवळजवळ आणन सोडला जातो या तव सदधा ह जातीसघ आज अपिरहायरच ठरतात अथारत जातीसघ ह जा य छदना या मागारतील स ग असल तरी कशलपण उपयोग क न घतला तर आिण दसर तस साधन जवळ नाही तोवर याचाच जो काय होईल तो उपयोग क न घण अपिरहायर अस यामळ याच जातीसघा या स गानी जातीभदाचाही पाया िखळिखळा कर याच कायर प कळ परमाणात साधता य यासारख आह - साधन घण भाग आह जा य छदकाच जातीसघािवषयीच धोरण कस असाव यथपयरत कल या िववचनानतर आता शवटी िदगदशरनापरत जातीसघािवषयीच धोरण ठरिवताना कोणचा कायरकरम अनसरावा त दाखिवल असता तसच का कराव त समजन यईल १) पिहली आव यक गो ट ही की कोण याही जातीसघाशी कसलाही सबध न ठवणार अस जा य छदक मडळ शकय या या नगरगरामी थापाव यातील सभासदानी परकटपण आपली िहद हीच काय ती या पढची जात न दवावी िशरगणतीत सरकारी कागदातही पोटजात मान नय िलह नय आ ही असच करतो पशरबदी रोटीबदी परकटपण नाव छापन तोडावी सहभोजनाचा सारखा धमधडाका उडवावा पवार प या या घरी परकटपण नाव दवन जवाव व छतच बधन तवढ पाळण आव यक २) आपण कोणताही जातीसघ थाप नय कोणतीही जात आजची आपली जात हणनच मान नय - साग नय परत आपण ज मलो अमकया कळात ह जस सागण अनाकषपाहर तसच आपण ज मलो

अमकया जातीत ह सागणही अनाकषपाहर त नाकारणच हा या पद मी रा टरवादी असलो तरी कोण या गावी ज मलो ह िवचारता lsquoिहद थानातrsquo ह सागण हा या पद भगरगावी ज मलो हच सागण यकत स य अनाकषपाहर तसच ज मलो िच पावन कळात हही सािगतलच पािहज तो इितहासच आह कारण माझ वाडवडील िच पावनात मोडत ह नाकारणच अशकय मी वतः िच पावन जात मानीत नाही पण वडील मानीत त हा मी ज मलो िच पावन जातीत पण आता मनान आह िहद जातीचाच काय तो हच ठाण घतल पािहज याचपरमाण मी जरी वतः जातीसघ न काढला तरीही जोवर काही पर न िन वळ िविश ट जातीपरतच सोडिवण िहदसघटना या टीनच अपिरहायर आह तोवर या पर नापरती जातीपातीची जाणीव मला ठवलीच पािहज सकरमणकालापरता जातीभदाचा िन जातीजातीचा उ लख करीत गलच पािहज अ प यता काढण तर अ प य जातीचा उ लख कलाच पािहज सहभोजनात सवर जाती सरिमसळ बस या ह िसदध कर यासाठीच जाती मोड यासाठीच सहभोजकाना वतःची स याची जात नसली तरीही याची नाव छापताना याची ज माची मानीव जात कोणती त बरा मण lsquoमराठाrsquo lsquoमहारrsquo इ यादी नाव यापढ कसात घातलच पािहज त िवसगत नाही इतकच न ह तर तस आप या ज मा या मानीव जातीच नाव न सागण हा िन वळ श द छल होणारा आह याच कारणासाठी आिण वर कल या जातीसघा या अिन टततही जो इ ट घटक आह याचा जा य छदनाकडच उपयोग क न घ यासाठी जा य छदकानी सवरच जातीसघाशी सवरतोपरी असहकार करण चकीच िनरथरक िन अनथरकही होणार आह ३) सवरच जातीसघाशी सवरतोपरी असहकार क नय अस ज वर हटल याचाच अथर असा की काही जातीसघाशी सवरतोपरी असहकार िन काहीशी काही अशी सहकार कला पािहज ती िनवड कशी करायची तर याची अगदी चोख कसोटी अशी - ४) आज असल या जातीसघात काही वतः या जातीच ज मजात उ च व गाजिव यासाठीच िनिमरलल याम य जातीभदो छदक मताचा उघड पर कार करणार याना िन सहभोजनािदक आचारानी पर यकषपण जातीभद परकट वतरनात तोडणार याना त या या जातीच असल तरी आपल त वतरन वात य गमाव यावाचन जाता यणार नाही अस असल तर मातर अशा या जातीसघाशी जा य छदकानी कोणताही सबध ठव नय उदाहरणाथर एखा या िलगायतसघान भगयासह वा बरा मणासह असो पण िभ न जातीशी जवल याना बिह कार घालण अ प याना न िशवण मिदर परवश न क दण इ यादी िनयम कल असल आिण त वतः न पाळणाराना तस पाळण भाग पाड याचा नाही तर सभासद व र कर याचा हटट धरला असला तर अशा जातीसघाशी जा य छदकाना क हाही िन कसलाही सबध ठवता यणार नाही ५) पण सदवान जातीसघाचा दसरा एक वगर आह उदाहरणाथर ग या दहा वषार या िहदसभ या परचारान उ प न झाल या सघटक वातावरणात वावरणार या या र नािगरी िज यात ज अलीकडच िनघाल या व यसभा िन मराठा िशकषणसघ या दोन जातीसघाना घव परथमतः या दो ही सघाम य सहभोजनातन भगयासह सदधा परकटपण जवणार िन जातीभद तोड याचा िन पर यकष वयिकतक आचाराना कोणतीही मरड

घाल याची आव यकता न पडता िकवा या यावर वा कोणावरच तस बधनही सघाकडन घातल न जाता या जातीसघाच सभासद होता यत कायरकारी मडळातही अस जा य छदक िनवडन यतात दसर की यासघाची सभासदपणाची परगत याखया इतकीच आह की जो वाणी कळात वा मराठा कळात ज मला तो मग तो आज आता जातीभद मानीत असो वा नसो िकवा वाणी वा मराठा ही जात लावीत असो वा नसो - तो तो सभासद होऊ शकतो िततकी अट मानण जा य छदक वाणी वा मराठा सघटकास िवसगतपणाच वाट याच काहीच कारण का नाही ह माग या लखात सािगतलच आह ितसर की ह सघ अनक पोटजाती मोडन या यातील रोटीबदी बटीबदी तोड यास अनकल आहत या या जातीत िशकषण परसरिवण यसन खिचरकपणािदक दगरण घालवण या या जातीला ित या परकट गणान प अिधकार जर इतर जाती या वा सरकार या दरागरहान वा उपकषन िमळत नसतील तर त िमळिवण जातीवर जात हणन होणार िविश ट अ याय रोखण इ यादी अनक उपयकत या य िन िहदसघटनानकल कायच त सघ बहताशी करीत आहत इतर जातीवर करघोडी कर याच वा वतःला आप या परकट गणाहन अिधक अस कोणतही िविश टािधकार न मानणार असच याच बहताशी धोरण आह अशा जातीसघाशी जा य छदकानी सहकायर करणच उपयकत आप या जा य छदक मताना परचाराला िन परकटपण कल या सहभोजनािदक जा य छदक आचाराना कोणतीही मरड घालावी न लागता जर कवळ ज मलो या जातीत यव याच एका कसोटीन या जातीसघात या जाती या जा य छदकास जाता यत असल तर या जातीसघाच सभासद हो यासही जा य छदकाना काही हरकत नाही इतकच न ह तर या जातीसघात अस या जा य छदक सभासदाची इतकी सखया होईल िततक उलट चागल उदाहरणाथर रोटीबदी तोड याचीच गो ट घया वर वानगीसाठी िदल या वा िज यातील व य पिरषदत वा मराठा पिरषदत न ह तर िच पावन सघ पिरषदतही जवणावळीम य या जातीसघाच सवर सभासद िन पाहण सरिमसळ बसिव यात यतात आता यात अगदी उघडपण अनक वळा महार भगयासहसदधा जवलल प नास पाउणश तरी वाणी वा मराठ वा िच पावन नहमी असतात पण यावळी यािवषयी कोणताही अडथळा यत नाही हणज अ प यानासदधा इतर कोण याही जातीसह जवला असता वाणी वा मराठा वा बरा मण जातीबिह कायर होत नाही रोटीबदी ही काही जातीच लकषण वा कतर य रािहल नाही असच िसदध झाल जा य छदना या मागारतील इतर जातीसह जव यापायी पडणार या बिह कारा या घातक ढीस अपर यकषपण म घातल - या मानान ती ती जात िहदसघटना या ययाकड अगरसरली ह कायर या अथीर काय थोड झाल तीच गो ट शदधीची शदधीकत वाणी वा मराठ वा बरा मण या या जातीतच न हत तर जाती पगतीत सामावन घ यास या पिरषदतन मळीच आडकाठी कर यात यत नाही शदधीकताना पगितपावन क न घता यत आता जातीभदा या रोटीबदी शिदधबदी सारखया ब याही या परगत िन सजञ जञाितसघानी तोड या या अथारतच या यात जा य छदक मता या जातभाईची मह वाची सखया होती त सघटक वाणी वा मराठ वा बरा मण या या सघात सभासद होवन गल हणनच काय त होय या जातीसघाशी तापट असहकार पका न गलच नसत तर जातीसघ जगता तो जगताच पण उघड तो असा परगतही न होता ह अगदी उघड आह त हा अशा दसर या परकार या जातीसघात आपली

शकय तो बहसखया करावी आप या जातभाईना कवळ मानीव अशा ज मजात हणिवणार या उ चनीचत या घातक भावनापासन िन जातीभदातगरत पशरबदी रोटीबदी परभित द ट ढीपासन मकत करिव याचा य न जातीसघातही घसन करावा आिण अशा रीतीन वततर जा य छदक सघान बाह न िन जातीसघातही घसन आतन असा दहरी मारा जातीभदावर चालवावा हच इ ट िवशषतः आज ज परगितिपरय जञाितसघ आहत या या सघात बहमताच मन अशी एक परितजञा मखबधातच (ममोरडमम यच) घाल यास वळवाव की हा जञाितसघ कवळ ज मानच काय ती कोणतीही जात उ च वा नीच ठरत अस मानीत नाही पर यक जातीची वा यकतीची योगयता ित या ित या परकट गणाव नच ठरली जावी आिण आपला गणिवकास कर यास पर यक जातीस समसमान सिध द यात यावीrsquo र नािगरी या िच पावनसघान जस आपल वरील परकारच धोरण प टपण िनदिशल आह तसच पर यक परगत जातीसघान परिसदधपण मखबधात न दन टाकाव या या जञाितसघाच मन वरील परितजञस अनकल कर यासाठीच आिण या या जञाितसघाकडनच पोटजाती मोडन पशरबदी रोटीबदी परभित ढीची जाणीव नाहीशी क न िशकषणािद उपयकत कायच तवढी करवन घ यासाठीच अशा परगत जञाितसघातन या या जातीत ज मल या आम या जा य छदक पकषा या िहद बधनी अव यमव जाव इतकच न ह तर बहमत होईल िततकया सखयन जाव आिण आप या अ य जातीभाईच मन जा य छदनास अनकल क न घयाव आज िविधमडळातन जातवार जागा राखल या आहत या नस या तर बर झाल असत पण या अथीर आहत या अथीर महारा या जागी कणी अजागळ परितिनधी जावन बस द यापकषा राखीव मरा या या जागी एखादा अडमठा घस द यापकषा द डकर जाधवराव काजरोळकर बाळ राजभोज परभित जातीभदाना न मानणार या मडळीपकीच कोणी तरी असण या जातीभदो छदना या टीपरत अिधक िहतावह आह ह उघडच आह पण महारासाठी जागा मरा यासाठी जागा या श दाना वीका न उभ राहण हणज जातीभद काही अशी तरी मानण आह अशा शाि दक बागलबोवाला िभऊन जर जा य छदक हणिवणार आबडकर राजभोज जाधवराव द डकर या जागावर बिह कार टाक लागल तर या जागा अगदी कटटर अयोगय िन आडमठ जञाितिन ठ बळकावतील आिण श दासाठी आपण अथारचाच गळा काप यासारख होईल अशावळी जाती याच नाव िविधमडळात जा य छदाकानी घसाव िन या राखीव जातीिन ठतची परथा नवीन घटनत तोडन टाकवावी - िविधमडळा याच हातान हच इ ट िन बिदधमानपणाच न ह काय तीच नीित जातीसघा या परकरणी ततोतत लाग आह जञाितसघातन जा य छदक बहमत होत रािहल की पशरबदी बटीबदी रोटीबदी परभित आजची जातीपातीची लकषण न ट होतील कणी काही खावो कणासगही खावो याची जात जात नाही ही नवी भावना जातीसघातच ढावल कोणतीही जाती ज मतःच कवळ उ च वा नीच नाही ही पर यक सघाची परितजञा होईल हणजच जातीभदाचा िवषारी दात उपटला जावन सार या जाती एकतर िशवण बसण उठण खाण िपण - राहण क लाग यामळ शवटी नावानच काय या या जाती उपनावापरमाण काही काळ चाल राहतील आिण अिखल िहद सघा या सघटक शाखा होऊन पडतील - (िकल कर माचर १९३७)

१७ िच पावन िशकषण साहा यक सघ िन ब सावरकर

र नािगरीस िच पावन िव या यारस िशकषणाच कायीर साहा य द या तव एक सघ ग या पाड यास थापन झाला आह वा तिवक पाहता या िज यातच दव ख सघ कर हाड सघ मराठा समाज वगर जातीपातीच अनक सघ आहत िहद थानभर दरिवड सघ सार वत सघ रजपत सभा जाट सभा महार मडळ चमरकार मडळ बरा मण सभा कषितरय महासभा व यसभा िशपी सभा हावी मडळ मातग महामडळ अशी जाती अनत तशी जाती मडळही अनत पसरलली आहत यातच हा लहानसा िच पावन सघ र नािगरीसारखया कोपर यातील एका नगरात थापला गला असता तर या नगराबाहर कविचत याची फारशी िवचारपसही आज तरी कोणी कली नसती परत र नािगरीच नाव आज सार या दशभर जा य छदक सामािजक करातीच कदर हणन दमदमत अस यामळ आिण या आदोलनाचा दशभर नावाजलला ब सावरकरासारखा पढारी या िदवशी या सभस उपि थत अस यामळ या लहान सभचा बराच मोठा गाजावाजा महारा टरभर हो याचा सभव होता या सभच अ यकषही आप या पर यही या यवहारात परकटपण ज मजात जातीभदाच सिकरय उ चाटन करणार यथील लोकिपरय िन परमख अिधकारी िसि हल सजरन डॉ साठ महाशय ह होत आिण सधारक पकषातील इतरही नामािकत सपादकवकील परसारक अशी िक यक ठळक मडळीही ितथ उपि थत होती यामळ ज मजात जातीभदा या उ छदाच त घतल या या पकषान िच पावन सघासारखया एका जातीिन ठ सघात भाग घतला तरी कसा अशा बचक यात महारा टरातील बर याच मडळीनी पडाव ह अगदी साहिजकच आह या तवच द भ ब सावरकरानी या िदवशी या आप या भाषणात अशा जञाितिविश ट सघानी सवर जाती मोडन एक सघिटत िहद जातच तवढी उरतो आिण ज मजातपणा या उ चनीचतचा सवर वी नायनाट होऊन यकती या परकट गणावरच काय ती ितची योगयता अवलिबतो मध या सकरमण कालात काय धोरण वीकाराव आिण या सघाशी काय अटी िन जा य छदक सधारकाना सहकािरता किरता यईल याचच ताि वक िववचन कल होत त याच भाषण इतक िनभीरड त विन ठ आिण वकत वशाली झाल की सनातनी आिण सधारका या अशा उभय पकषातील पर यक सबदध बरा मण lsquoसाध साधrsquo हणत या भाषणाची वाखाणणी करताना आढळत होता या भाषणाचा साराश महारा टरसही कळावा हणन आ ही तो यथ परिसदध करीत आहोत त हणाल - आ ही ज मजात जातीभदाचा उ छद क हणतो हणज काय हणतो ह नीट लकषात घया पर तत या जातीभदात ज मजातपणा हा इतका हािनकारक नाही की िजतका या ज मासहच अगी गण नसताही या या यकतीवर बसणारा उ चनीचतचा छाप आिण ितला यापरमाण िविश ट अिधकार िकवा अवहलना ही आह िक यक गो टीत ज मजातपणा टाळता यण शकयच नाही अव यही नाही मी सावरकर कळात ज मलो माझ ह िमतर जोशी कळात ज मल ह मला नाकारता यणच शकय नाही

सावरकर वा जोशी कळ िच पावनात जमा ही इितहासिसदध गो ट हणनच मी अमकया घरात ज मलो हणतात त घर अथवा िविश ट गाव ह जस नाकारता यत नाही तसच आ ही ज मान िच पावन आहो हही नाकारण अशकय आह परत हणन सावरकर कळात वा िच पावन जातीत मी ज मलो हा माझा मोठा गण आह िकवा हणन मी ज मतःच इतर कळाहन वा जातीहन ठ आह अशी शखी मी िमरव लागलो तर मातर मी अ यायी असन इतराशी नसता कलह हो यास कारणीभत होईन कळाचा अिभमान हणज या कळातील थोर वा यायी प षाचा अिभमान होय मी मा या गणान ठ हाव विडला या विश यान मा या अगी त गण नसताही या भावान िवकला जाव नय लिनन हण मी यत ज मलो हा माझा गणही न ह दोषही न हrsquo मी ज मान िच पावन जातीचा असलो तरी मनान मी िहद जातीचा आह मी महार जातीत ज मतो तरी मला लाज वाटती ना िच पावनात ज मलो हणन मला लवलश अिभमान वाटत नाही मला अिभमान वाटतो तो िच पावन जातीत ज मल या थोर थोर िवभतीचाच काय तो होय बाळाजी िव वनाथान या िदवशी एकाच वळी लखणी िन कपाण उचलल या िदवसापासन िहद रा टराचा िदिगवजयी ददिभ आिसधिसध िननादत नणार त पिहल बाजीराव नानासाहब भाऊ िव वासराव माधवराव फडणीस पठ पटवधरन महदळ गोखल त स तावनच नानासाहब त बिदधसागर यायमतीर रानड त िचपळणक त आगरकर त वासदव बळवत त गोखल त िटळक आिण याची नाव अन लखान िवशष िलिखत होणारी आहत अस इतरही ज शतशः वीरा म हता म िन धरधर प ष या तम या िच पावन जातीत उ प न होवन राजकीय करातीत वा सामािजक करातीत िहद थानचा इितहासचा इितहास बदलीत आज दोनश वष रा टराची धरा धरीत आल या या नस या नामावलीसरशी मा या रकतात अिभमाना या उमीरवर उमीर सळसळत उठतात - पण त थोर प ष िच पावन जातीत ज मल हणन थोर न ह तर त िहदरा टरा या गौरवाच कवळ मकटमिणच शोभाव अस गणानी थोर होत हणन शवटच बाजीरावही िच पावन याच पशव कळातील - पण मला महादजी िश याचा अिभमान या याहन शतपट अिधक वाटतो महादजी दसर या बाजीरावाच जागी पशव होत तर िकती बर होत अस वाटत याव न आप या ह यानात आल असल की आ ही मखय व ज मजात हणन जी उ चनीचता यकतीस ित या अगी त गण नसताही िचकटिवली जात ितच उ चाटन क इि छतो ज मजात उपनावाचा भद ज मजात गोतराचा भद ह भद िन पदरवी आहत तसच नस या जातीना िभ न नाव असली काय िन नसली काय जर कवळ या या योग कोणासही उ च वा नीच मानल जाणार नाही िन वदोकतासारख िकवा प यतसारख िविश ट अिधकार बळकावल जाणार नाहीत - तर ऐितहािसक मितिच हापरमाण िकवा भौगिभरक सागा यापरमाण ती नाव आणखी काही काळ रािहली आिण या या जाती या नावाच सघ चालल तर ती गो ट -एक अनकरणीय इ ट हणन न ह तर तर एक अपिरहायर अिन ट हणन काही िदवस सहन करण भाग आह सहन करताही यईल रोटीबदी या आिण बटीबदी या ब या तटन सारा िहद एका िहद जातीत एकजीव होईतो जो सकरमण काल जाणार यात ह जातीजातीच सघ चालणारच असतील तर िनदान याच एका अटीवर चालल पािहजत की या पर यक जाती या सघान आ ही कोणतीही जात कवळ ज मानच उ च वा नीच मानीत नाही यकती या गणापरमाणच ितला ज

थान िमळल त िमळल अशी घोषणा करावी या गणाचा िवकास हो यास या या जातीतील यकतीस योगय ती सिध िन साहा य द याच कायीर आिण कोण याही जातीवर िविश ट अ याय होतील तर याच िनवारण कर याच कायीर तवढ त त जातीसघ झटतील तर त हािनकारक हो याचा सभव प कळ अशान कमी होईल हा तमचा सघ िच पावन िव या यारस श कािदक साहा यासाठीच काय तो िनघाला आह दव ख सार वत कर हाड वगर जातीच सघ या या िव या यारस साहा य दत असता जर िच पावन िव या यारस कठल सािघक साहा य नसल तर त दण ह त हा आ हा सवारच कतर य आह िकबहना आ हा जा य छदक पकषाच तर असल कतर य बरीदच असल पािहज महारािदक पवार प य िव या यारस त महारािदक जातीच हणन ज हा हटाळल जात त हा आ ही ज मजात जा य छदक हणनच तो अ याय दर कर यास जस झटतो यास शाळातन फरी घयाव हणन हणतो महार पिरषदतन भाग घतो तसच जर काही िव या यारस वा यकतीस त कवळ िच पावन जातीच हणनच साहा य िमळत नसल या या गणान प जागा याना िदली जात नसल याची अवहलना होत असल तर जा य छदक आिण गणकमरिवभागशः उ चनीचता ठरिवणार या आम या बरीदानच त साहा य द यात तो अ याय दर कर यात तशा कायार साठीच थापल या िच पावन वा सार वत वा मराठा वा वाणीसघाशी सहकायर कर यास आ ही बाधलल आहो जा य छदक डॉ आबडकर ह महार जातीची मडल थापतात महारा या हककािवषयी झटतात जा य छदक िवठठलराव िशद पवार प य lsquoजातीrsquo या िव या यारच आ म थापतात जा य छदक सयाजीराव मराठा जातसमाजाच मानपतर वीकारतात त या सकरमण काला या पिरि थतीतील एक अपिरहायर अिन ट हणनच होय यातही या तम या सघान रोटीबदी परभित ब या तोड या या आ हा सधारका या िकवा ठव या या तम यातील सनात या या कोणा याही मतास बाधन वा वाहन घतलल नाही हणन कवळ िव या यारस साहा य दणार वसितगह वगर कायारसाठीच िनघाल या सघात दो ही पकषानी सहकायर कर यास काही हरकत नाही इतकच न ह तर या सघा या सजञ चालकानी दो ही पकषास एकतर कर यासाठी अस या जञाितिन ट सघानी िहद सघटनाच परगतीस होणारा अडथळा दर हावा हणन जी अट मानली पािहज हणन मी वर उ लख कला आह ती अट हणनच न ह तर या य कतर य हणन आप या उ शात प ट श दात गरिथली आह आिण आज ती यथ सवरसमत होत आह ही गो ट मी िवशष मह वाची समजतो आ ही कोण याही जातीस ज मतः उ च वा नीच मानीत नाही अशी जी घोषणा या मळ उ शात आपण कली आह ती त हास िजतकी भषणावह आह िततकी आप या िहदरा टरा या सघिटत परगतीस साहा यकही होणारी आह र नािगरी या बरा मणातील िच पावन बरा मणातील इतकया थोर सिव य सपरिति ठत आिण परमखातील परमख नागिरकानी गजबजल या या सभत lsquoआ ही जातीिवषयक उ चनीचता मानीत नाहीrsquo अशी लखी घोषणा दो ही पकषानी एकमतान करावी ही लहानसहान गो ट नाही जरी तो बरा मण झालास पितत तरीही तो ठ ितही लोकी िनरकषर िन नीच असला तरी कोणाही बरा मणास वदोकताचा अिधकार आह पण गाधी िववकानदानी त शदर हणन वद ऐकता दखील कामा नय त ज माचच नीच आबडकर

िकतीही व छ िन िव वान असल तरी याची सावली दखील आम या प य दा याना सदधा बाटिवत कारण त अ प य जातीचच नीचतम इ यादी बा कळ अहकारी िहदिहतघातक व गनास ितलाजली द यास बरा मणानीच पढ सरसावाव आिण lsquoआ ही कवळ ज मानच कोणतीही जाती उ च वा नीच मानीत नाहीrsquo अशी घोषणा करावी ह मानणार खर बरा मण समजतो ही घोषणा नवीन नाही ही सनातनच आह कारण lsquoज मना जायतशदरः स कारा िवज उ यत rsquo या सनातन स कत सतराचच ह पराकत सधारकीय भाषातर आह की ज मान कोणतीही जात उ च वा नीच मानली जाऊ नय या या या या परकट गणानसार उ च नीचता ठरवावी मी यकत कलली इतर मत ही माझी आहत - आपण यान बाधल जात नाही पण या सघा या मळ उ शातील ही जी घोषणा आपण सवारनी एकमतान कलली आह ती िन या श दापरतीच त हा आ हा सवारची एकमखी घोषणा आह या तवच या सघा या उ शास मी समित दत आह र नािगरीचा िहदसमाज िहद रा टरा या महान िहताथर आकिचत जा यहकारास कसा बळी दत चालला आह याच हही एक नव पर यतर आह इतर जञाितिन ठ सघही ही घोषणा आपाप या उ शातन करतील िन तस वागतील तर या सकरमण कालापरत याच अि त व फारस असहनीय वाटणार नाही हािनकारक होणार नाही शवटी मी आपणास अस आ वासन दतो की गणावरच याची याची उ चनीचता ठरिवणारी समाज यव था चाल झा यास कोण याही जातीस आिण िवशषतः त हा बरा मणजातीस - िभ याच काही कारण नाही बरा मणहो त ही आजवर आप या या बिदधबळान ठ व सपािदलत अस हणता ती बिदध िन तो पराकरम तम यात अजनही आह की नाही जर तम यात बिदध िन पराकरम असल तर मग गणावरच ठता िमळणार या घटनत त ही अिधक सलभतन ठच ठराल एखाद पिहल बाजी आप या गणान या यव थतही पशवच न हत तर छतरपित दखील होतील कारण गणानी त या या िपढीत छतरपितच हावयास योगय होत पण जर तम यातील ती बिदध िन पराकरम िवझला असल तर दसर या अिधक कषमतर वगारच हाती या आप या िहदरा टराच िन िहदधमारच भिवत य सोपवन तम या या पवीर या ठतन रा टरिहताथर जोहार करावा आिण दधीची परमाण बरा मणजातीन आप या अि त वाच दवकायीर बिलदान कराव हच खर या बरा मणास शोभणार तमच अितम कतर य नाही काय कवळ गणाव नच उ चता ठरिव यास वा सपािद यास तोच काय तो िभतो की याला आप यात त उ चगण नाहीत ह कळत मा यात बिदध नाही पण मला बापा या िभडसाठी सबदध हणा मी याड आह पण मला मा या विडला या धाकासाठी शर हणा - अस साग याची िभकारडी पाळी य यापकषा यथाथर वान जो खरा बरा मण असल तो कोण या तरी दवकायीर झजत मरणी म न जाईल हाच सदश मला मा या िहद रा टरातील पर यक जञातीस दण आह ज मजात जातीचा हणजच ज मजात खो या उ चनीचतचा उ छद क न गणजात उ चतचा पन दधार करा शवट या बाजीरावासारखा मोठपणा िन िभकारडा अहकार साग नका तर कणारसारख गजरन उठा lsquoसतो वा सतपतरो वा यो वा को वा भवा यहम दवाय त कल ज म मदाय त त पौ षम rsquo

सकरमण कालातील एक अपिरहायर अिन ट हणन अशा सघाच ह बारस करताना या सार या पोथीजात जाती - बटीबदी िन रोटीबदी या ब या तोडीत शकय िततकया वरन एका महान िहदजातीत अतधारन पावताच याचा बारावा साजरा कर याचा शभ योग लवकरच यवो असा माझा या सघास उ कट आशीवारद आह

१८ ज मजात अ प यतचा म यलख अ प यता मली पण ितच औ वरदिहक अजन उरल आह

(पवारधर) (Untouchability is abolished and its practice in any is forbidden Thw enforcement af any disability arising out of untouchability shall be an offence punishable in acoordance with law - The constitution of India Article 17) lsquoअ प यता न ट कली जात आह कोण याही परकार ती आचरली जाता कामा नय अ प यताज य अशी कोणाचीही हीनता कोणावरही लादण हा िनबरधानसार एक दडनीय अपराध समजला जाईलrsquo (भारतीय रा यघटना छदक १७) ही घोषणा या िदवशी आप या भारतीय रा यघटना सिमतीन एकमखान समितली तो िदवस मान या या टीन िन िहदसघटना या टीनही एक सवणरिदन समजला गला पािहज अशोक तभासारखया एखा या िचरतन तभावर को न ठव या इतकया मह वाची आह ही महोदार घोषणाः गली िक यक शतक या शताविध साधसतानी समाजसधारकानी िन राजकारणधरधरानी ही ज मजात अ प यतची बडी तोडन टाक यासाठी आटोकाट परय न कल या या या सार या परय नाच ही घोषणा या िदवशी कली गली या िदवशी साफ य झाल आता ही अ प यता पाळण ह नसत एक िनदनीय

पाप रािहलल नसन तो एक दडनीय अपराध (ग हा) ठरलला आह अ प यता पाळ नय हा नसता एक िव यथीर नीितिनयम रािहलला नसन आताrsquo अ प यता पाळता कामा नयrsquo असा एक आजञाथीर िनबरध (कायदा) झाला आह वर उ लिखल या भारतीय रा यघटन या सतरा या छदकात अ प यता असा एकरी श दच काय तो वापरला आह तथािप नबरिधक काटकोरपणा या टीन या श दाच प टीकरण करणारी एखादी टीप तरी ितथ द यास हवी होती व यकीय वयिकतक िन परासिगक अशी अ प यता समाजिहतासाठीच क हा क हा िनिषदध मानता यणार नाही अथारत या छदकात या अ प यतचा अत कर यात आला आह ती अ प यता हणज को या एका जातीत ज म झाला एव याच एका कारणाकिरता तशा सवर तरीप षावर लादली जात ती lsquoज मजात अ प यताrsquo होय हणज अ प यतत जो िवशष घटक िनषधाहर ठरिवलला आह तो मानीव ज मजातपणा हा होय ह ममर यानात घतल असता ह प ट होईल की अस या कवळ मानीव ज मजातपणामळ या हीनता उ चनीचता िन अकषमता जातीभदा या आज या द ट ढीमळ आप या िहदसमाजातील जातीजातीना िचकटिवल या आहत यापकी ज मजात अ प यतची हीनता िन अकषमता आज या ढीपरमाण अ यत असमथरनीय िन द ट अस यामळ य यिप ती अ प यताच काय ती वरील छदकान िनबरधिव दध (बकायदशीर) आिण दडनीय ठरिवली असली तथािप या योग िन याच यायान तस या इतर ज मजात हणन गण या गल या मानीव हीनता उ चनीचता वा अकषमता याही यनािधकपण असमथरनीय िन िनषधाहर आह हही सिचत कलल आह

जातीभदातील ही अ प यता सोडता उरल या आिण जातीजातीवर लादल या इतर हीनता िन उ चनीचपणाची को टक ही अगदी अनबरिधक ठरिवलली नसली तरी ती अवध आहत दडनीय नसली तरी खडनीय होत या छदकातील हा जो गिभरताथर या रा यघटनत भारतीय नागिरका या मलभत समतची जी गवाही मखबधातच (िपरअबलम यच) िदलली आह आिण पढ नागिरका या मलािधकारा या परकरणी जी प ट िवधान कलली आहत की भारतीय रा य कोण याही नागिरकािव दध कवळ धमर वश जाती िलग ज म थान यापकी कोण याही कारणासाठी कोणताही भदभाव बाळगणार नाही आिण सवारना नबरिधक समतन वागिवल जाईल (छदक १४ -१५) या िवधानाव न तो गिभरताथर प टपणच समिथरला जात आह अशा िरतीन कवळ मानीव असणार या ज मजात अ प यतचाच न ह तर ज मजात हणिवणार या परत कवळ पोथीजात असणार या या जातीभदा या आज या द ट ढीपरमाण जातीजातीवर लादल या इतर सवर परकार या मानीव हीनता या िन अकषमता या पायावरही या रा य घटनन नबरिधक कर हाड घातलली आह आता कोणा याही िहद तरीप षास तो अमकया जातीत ज मला एव याच एका कारणासाठी कोणतीही हीनता वा अकषमता सोसावी लागणार नाही िकवा कोणताही उपजत िविश टािधकार वा िविश ट उ चता उपभोिगता यणार नाही िनबरधा या (काय या या) कषतरात जात कोणती हा पर नच उरलला नाही ददवान याला एक अपवाद मातर राहन गला तो हणज दिलत वगारना काही वषारपर या िदल या िविश ट सवलती स या या पिरि थतीत अमकया जाती हणन न ह तर दिलत वगर हणन अशा सवलती दण ह योगयच होत अपिरहायरही होत परत या दिलत वगार या पिरगणनात lsquoवगीरकत जातीrsquo असा जाती या पायावर जो िवभाग पाडला आह तो तसा पाडावयास नको होता यायोग काही कवळ ज मजातपणावर िमळिवल जाणार िविश टािधकार - राखीव जागा चाकर या इ यादी - काही जातीना जात हणन िमळणार आहत हणज या परमाणात ज मजात जातीभद घटनत मानला गला ह या घटन याच वर उ लिखलया नागिरका या मलभत समानत या अिधकाराशी िवसगत आह हा अपवाद टाळनही या दिलताची सोय लावता आली असती परत या लखात कवळ अ प यतचा अत करणार या घोषणचाच िवचार कतर य अस यान इतकाच उ लख पर आह की वरील एक फारस मह व नसलला अपवाद वजा घातला तर या अ प यतिवषयी या घोषणन िन इतर िवधानानसार या रा यघटनन ज मजात जातीभदा या द ट ढीचाही कणाच मोडन टाकला आह अ प यता हा दडनीय अपराध ठरिवणार या या घोषणच खर मह व ममर आिण दरवर होणार पिरणाम ह साक यान जनत या यानात याव या तव या पिरि थतीत िन या परकार ती घोषणा कर यात आली याचीही स म छाननी करण अव य आह अशी छाननी अ याप ससगतपण झालली नाही आिण दसर अस की तशी छाननी झा यावाचन या घोषणपरमाण आप या अफाट भारतीय समाजात रोमरोमात िभनलली ही ज मजात अ प यतची भावना आमलात समाजा या खाल या थरापयरत उ मळन टाक याच द कर कायर कवळ िनबरधबळान (काय या या जोरावर) सकर कल जाणार नाही ज हा िनबरधबळाला जनत या उ कट इ छचही पाठबळ िमळत त हा काय त कोटी कोटी लोका या अगदी हाडीमासी

िखळल या अशा शतकानशतका या ढी या उ चाटनाच कायर सहज सा य होत या घोषणची या कारणासाठी अशी छाननी क जाता ित यातील खाली िदलली मखयमखय िवधय प ट होतील ही सधारणा आम या िहदरा टरावर को या अिहद शकतीन बळान लादलली नाही अ प यतचा नायनाट करणारी ही घोषणा मोगली िकवा इगरजी राजवटीसारखया को या परकीय रा टरान आम यावर लादलली नाही िकवा आ हास तलवारी या धारवर ध न आम या मनात नसता आ हाकडन कोणीही शरणागित िलहवन घतलली नाही वततर भारता या लोकपरितिनधीनी वततरपण व छापवरक िन एकमखान आम या रा यघटना पिरषदत ही घोषणा कलली आह अथारत ही िन पायाची शरणागित नसन वय फतीरची स कित आह रा टरक याणाथर प चाताप प य िहदनी घतलल ह वय फतर परायि चत आह या घटना पिरषदन ही घोषणा कली याम य अ यािधक बहमत प य िहद याच परितिनधीच होत यानी जर िवरोध कला असता तर ही घोषणा सवरसमत तर न हच पण समतही होऊ शकती अ प यतचा उगम क हा झाला इितहासा या कोण या पराचीन पिरि थतीत जीवन कलहातील एक अपिरहायर उपाय हणन ती वीकारली गली या वळस तो मळ दोष कोणाचा होता का सवारचाच होता का कोणाचाच नसन या वळ या पिरि थतीचाच तो एक द ट िवपाक होता या पर नाची चचार यथ अपर तत अस यामळ इतक सागण पर आह की िनदान ग या नऊ दहा शतकापासन तरी ज मजात अ प यतची ढी अ या य असताही अध यर असताही रा टरघातक असताही या य हणन धमारचरण हणन पाळीत राह यात चातवरिणक प या या हातन एक रा टरघातक पाप घडत आलल होत ती ती जाणीव या रा यघटना पिरषदत असल या लकषाविध प यानी िनवडन िदल या प य परितिनधाना होती या घडल या पापािवषयी याना मनःपवरक प चा ताप वाटत होता आिण आता यापढ ह रा टरीय पाप घड यावयाच नाही असा याचा ढ सक प झाला होता हणनच या बहसखयाक प य परितिनधीनी आपल िचरकालीन िविश ट िहतसबधी वणारहकार िन जा यहकार या सवारवर रा टरिहताथर आपण होऊन पाणी सोडन या पापाच व छापवरक परायि चत घतल आिण एकमखान उ घोिषल की यापढ या भारतीय रा यात ज मजात अ प यता कोण याही व पात पाळण हा एक दडनीय अपराध गणला जाईल घटना पिरषदतील प य िहद या या परितिनधीत चारी वणारच िभ न िभ न उपजातीच आिण सवर पराताच परितिनधी होत ही दसरी गो टही यानात धरली पािहज ितसरी मह वाची गो ट हणज या अ प यतचा अत करणार या घोषण या पर नी तरी या तथाकिथत प य परितिनधीना परबदध परमख िन परिति ठत अशा लकषाविध प यजनतचा भारत यापी पािठबा होता याचा अपरितिवधय परावा हाच की एखाददसरा अपवाद सोडता झाडन सार या अिखल भारतीय सघटनानी िन स थानी या सधारणचा िक यक वषारपासन सिकरय पाठपरावा कलला आह आिण या घोषणला लवलशही िवरोध कलला नाही अिखल भारतीय स थापकी लाखो प य िहद िजच सभासद आहत या कागरस या परमख स थन ज मजात अ प यत या उ चाटनासाठी िक यक वषारपवीरपासन ढ परितजञा िन अखड परय न कलल आहत घटना

पिरषदतील परितिनिधम य कागरसचच बहमत होत ह सागावयास नकोच अिखल भारतीय िहदमहासभ या तर मलभत उ शातच अ प यता िनवारणाचा उ श परमखपण गोिवलला आह र नािगरी िहदसभसारखया ित या उपागभत स थानी आिण ित या अ यकषीय पदावर आ ढल या िक यक परमख पढार यानी कवळ ज मजात अ प यत याच न ह तर ज मजात जातीभदा याही उ चाटनाथर परकट सहभोजनाच भारत यापी आदोलन कलल आह काही सनातनी स थातन काय तो अ प यता िनवार यास परितकल अशा थोडाफार सर वाहतो तवढा अपवाद सोड यास इतर िहद विन ठ अशा आयरसमाज रा टरीय वयसवक सघ परभित अिखल भारतीय स थातन अ प यतला क हाही थारा िमळालला नाही परागितक पकष पराथरनासमाज बरा मोसमाज इ यादी ज या स थाही अ प यतचा नायनाट कर यास सवरतोपरी अनकल हो या मखयतः आिथरक पर नानाच सोडिव यात स या यगर असणार या सोशािल ट िन क यिन ट पकषा या अिखल भारतीय सघटनात ज सह ाविध प य िहद आहत तही या पकषा या िविश ट त वजञानानसारच ज मजात अ प यत या उ चाटना या कायीर रसभरही माग रगाळणार नाहीत हही यानात ठवल पािहज की या आज या घोषण या वीस पचवीस वषारपवीरपासन िक यक लहान मो या िहद स थािनकानी या या या या िहदरा यातन ज मजात अ प यता न ट करणार या अशाच नबरिधक घोषणा या या प य िहदच बहसखयाक असल या िविधमडळा या समतीन कल या हो या आिण यवहािर याही हो या या सवर गो टीव न ह उघड होत आह की प य िहद या परचड सखयतील िवचारशील मखर कतार िन मह वाचा जो भाग आह याचा या घोषणला भारत यापी पािठबा आधीपासनच होता िकबहना लकषाविध प य िहद या मनात जर ही िवचारकराती आधीपासनच झालली नसती आिण अ प यतचा नायनाट करावयाचा कतसक प यानी कलला नसता तर ही घोषणा करण मळातच दघरट झाल असत आिण जर प या या मताला न जमानता एवढा भकपीय पालट िहदसमाजरचनत कर याच धाडस कोणी कल असत तर तशा धाडसाची जी गत अमिरकत झाली तीच इकड झा यािवना बहधा राहती ना अमिरकतील गलामिगरीच उ चाटन आिण िहद थानातील अ प यतच उ चाटन मसलमानी धमरशा तरात दासपरथा - गलामिगरी - ही समितलली आह इतकच न ह तर यदधात पाडाव कल या काफरा या परकरणापरमाण परसग िवशषी याना गलाम कराrsquo हणन आजञािपलली आह िखर चन धमारत दासपरथा आजञािपलली नाही तथािप अनजञािपलली आह lsquo ल हस ओब यवर मा टसरrsquo ह िखर ती शा तरीय वचन परिसदधच आह मसलमानानी गलामिगरी न ट कर याची घोषणा कधी कललीच नाही परत िखर चन रा टरापकी अमिरकन तवढ त स साहस क न ित या कागरस वारा lsquo ल हरी अज अबॉिल डrsquo अशी मान या या टीन महनीय असलली घोषणा कली गलामिगरी आिण अ प यता या दोन द ट ढीत द टतर कोणती याची चचार इथ अपर तत अस यामळ इतक सागण पर आह की आम या भारतीय रा यघटनन अलीकडच कल या lsquoअनटचिबिलटी इज अबॉिल डrsquo या घोषणशी महनीयतत तलना कर यासारखीच अमिरकन कागरसन पवीर कलली lsquo ल हरी इज अबॉिल डrsquo ही घोषणा होती परत गलामिगरी चाल ठव यातच िविश ट िहतसबध वणारहकार ज मजात ठ वाची भावना इ यादी या गो टी िनगिडत झाल या हो या या सवारवर आपण होवन अक मात पाणी सोडण ह अमिरकनानाही

इतक अस य वाटल की या रा टरात गलामिगरी न ट कर याची आजञा सोडणार या कागरस या सयकत रा यस तिव दधच लकषाविध नागिरकानी शवटी श तर उपसल यादवी यदध माजन सार अमिरकन रा टर भरातह य या रकतात हावन िनघाल अनक लढाया लढ यानतर शवटी कागरस या उ तर अमिरकन स याचा सपणर िवजय झाला त हा या श तरबळानच काय ती शरणागतीची अट हणन दिकषण अमिरकवर गलामिगरी न ट कर याची परथा लादता आली यायदवतची आजञा रणदवत या पािठ यानच काय ती यवहारिवता आली परत आज या भारतात अ प यता पाळण ह कतर य आह - न ह तो एक धमारचार आह अशी िवकत असली तरी परामािणक भावना या को यनकोिट प या या हाडीमासी आज शतकानशतक ळत आली आह याना अ प यता पाळण हा िनबरधानसार एक दडनीय अपराध समजला जाईल अस दरडावन सागणारी ही घोषणा झाली असताही ती उलथन पाड यासाठी या प या या गोटात आपापसाम य तस अमिरकसारख भरातह यारी रकतपाती िन सश तर यादवी यदध जप याचा आज लशमातरही सभव उरलला नाही उलट पकषी वर दाखिव यापरमाण या पर यकीत लकषाविध प य सभासद आहत अशा बहतक अिखल भारतीय स था आम या रा यघटना पिरषदन कल या या अ प यता िनदारलना या घोषणस मनःपवरक आसतिहमाचलपयरत वागतीत आहत या सतोषजनक व ति थतीच मखय कारण हच की अिखल भारतातील प य िहदमधील िवचारशील यायिपरय आिण मखर अशा लकषाविध प याना अ प यता पाळ यात आप या हातन घडत आल या पापािवषयी मनःपवरक प चा ताप वाटला आिण यानी आपण होऊन ती द ट ढी उखडन टाकली - या पापाच ह रा टरीय परायि चत व छापवरक घतल अशा रा टरीय परायि च तात आप या हातन माग पाप घड याची जी जाणीव अन यत असत यामळ ती परायि चत अपमाना पद ठरत नाहीत तर उलटपकषी भतकालीन अ यायास लोकक याणाथर आप या आकिचत अहकाराचा िन वाथारचा बळी दवन व छन पिरमािजर यात ज महनीय नीितधयर परकटिवल जात यायोग ती परायि चत या रा टराची गौरवा पद िवभषणच ठरतात lsquo प यrsquo िहदपरमाणच lsquoअ प यrsquo िहदनीही या या पापाच वयय फतीरन परायि चत घतल वरील उपमथळा वाचन प कळाना आपाततः असा अचबा वाटल की ह काय इतर िहदवर चातवरणीरय प यानी अ प यता लादली ह प याच पाप होय परत या यावर ती द ट हीनता लादली गली या िबचार या अ प यानी या परकरणी कोणत पाप कल rsquo त पाप ह होय की चातवरणीरय प य ह या जातीना अ प य मानीत आल या अ पर यातील िक यक जातीही वतःस उ च समजन या या खाल या समज या गल या जातीना अ प य मानीत आ या आहत महार चाभार माग ढोर भगी ह आपाप या दवळात या या lsquoखाल याrsquo समज या गल या अ प य जातीना यऊ दत नाहीत आपसात जवत नाहीत शाळत महाराची मल भगया या मलासह सरिमसळ बसत नसत याचा याना िवटाळ होई अशी िक यक परकरण आ ही वतः सोडिवली आहत का मीरपासन तरावणकोरपयरत जा य छदनासाठी आम या झाल या दौर यातन िहद थान या सवर परातातन अ प या -अ प यातही अ प यता पाळली जात हा आमचा वतःचा अनभव आह चातवरणीरय प य च माना अ प य समजतात पण या

अ यायासाठी प याना लाखोली वाहणार च मा अ प य वतः तोच अ याय पलादी पिरया परभित खाल या जातीवर लादन याना अ प य मानतात जी जी िनदा कोणी अ प य अ प यतसाठी करतो या या िनद या परा तीचा अधार वाटा या अ प या याही वा यास यतो कारण तो अ प य या या खाल या जातीवर तीच अ प यता लादीत असतो हा सवरसाधारण परकार आह दहा बारा वषारपवीर तरावणकोर या कषितरय महाराजानी याच सिचवो तम राम वामी अ यर या बरा मण परधाना या पर कार वान आपली सवर राजमिदर तथाकिथत अ प याना उघड याची अिभनदनीय घोषणा ज हा कली त हा ितकड या अ प यानीच lsquoउ च अ प यrsquo ज एझया या यातील बहजनानी त याना अ प य समजतात या पालवा अ प याना या या मिदरात परवश क न द यास िवरोध कला अ प यही अ प यत या पापाच अशा रीतीन भागीदार आहत या गो टीची जाणीव प कळाना नसत ही द ट ढी अ प यवगरही आपापसात िकती कटटरपण पाळीत आला आह -फार काय वरवर समतचा डका िपटणार या मि लमात िन िखर चनातही अ प यता िन जातीभद कसा पाळला जात आह ही सिव तर चचार याना वाचावयाची असल यानी आमच lsquoजा य छदक िनबधrsquo िन िवशषतः यातील lsquoमदरास परातातील काही अ प य जातीrsquo महारबधशी मनमोकळा िवचारिविनमय मसलमानी पथोपपथाचा पिरचय िन lsquoमसलमानी धमारतील समतचा टभाrsquo ह िनबध तरी अव य वाचावत परत आम या भारतीय रा यघटनत ज हा lsquoअ प यता न ट कर याचीrsquo ही घोषणा कर याचा बत ठरत होता त हा ह उघडच झालल होत की कवळ चातवरणीरय प यानाच काय ती अ प यावर अ प यता lsquoगाजिव याचीrsquo बदी या घोषणमळ होणारी न हती तर अ प यातील तथाकिथत उ च अ प यानाही या या lsquoखाल याrsquo अ प याना अ प य मान याची बदी होणारी होती अ प य िहदतील उ च जातीच ज मजात उ च नीचपणाच िपढीजात अहकार हाडीमासी िखळलल भरामक धमारचार िन त ज य िविश ट िहतसबध हही या घोषणपरमाण न ट होणार होत परत एव यासाठी अ प य िहदच या या जातीच ज परितिनधी रा यघटना पिरषदत होत यानी अ प यता आमलात िन सवरपरकार न ट करणार या या घोषणस िवरोिधल होत की काय आनदाची िन अिभमानाची गो ट ही की तस काहीही न करता अ प य िहद या परितिनिधनीही या परकरणापरत आपाप या जा यहकारावर िन िविश टािधकारावर व छन पाणी सोडन अ प य िहदसमाज आपापसात जी अ प यता आजवर पाळीत आला या पापाच रा टरक याणाथर परायि चत घतल आिण या घोषणस सवरतोपरी पािठबा िदला अ प य िहद या अिखल भारतीय स थानीही या या परितिनधी या या स क यास उचलन धरल प य काय अ प य काय िहदमातर तवढा सारा या सारा या ज मजात अ प यत या पापाचा भागीदार होतादोष यनािधक परमाणात सवार या हातन घडला या सामािजक पापाच सामािजक पिरमाजरन कर यासाठी आम या भारतीय महारा या या मल घटनत जी नबरिधक परितजञा कली की lsquoआजपासन कोणाही नागिरकावर ज मजात अ प य हणन कोणतीही हीनता वा अकषमता लादण हा िनबरधानसार एक दडनीय अपराध समजला जाईल ती घोषणा आप या अिखल िहदरा टरास िजतकी िहतावह िततकीच भषणा पदही ठरणारी आह

ही घोषणा िहदरा टरास िकती भषणा पद आह ह प टिवणारी आणखी एक गो ट उ लखनीय आह या रा यघटनत हा अ प यता न ट कर याचा िनबरध गोिवला गला या रा यघटनत रचनामडळाचा अ वयर कोण होता या न या मतीचा मितकार कोण होता तो अ वयर तो मितकार होता एक lsquoज मजात अ प यrsquo िव वानातील िव वान मितशा तरपारगत पटटीचा िनबरध पिडत डॉ आबडकर एक महारा टर कलभषण महार बर यानी तरी त रचना मडळाच अ वयरपद एखाद अ प याच बड उभा न िन प याना तरवारी या धारवर ध न बळकावल होत की काय न ह आम या िहदरा टरातील जातीपाती परातिनिवरशष अशा सवर परितिनधीनी व छन िदल या मतानसार याना िनयकत कलल होत या अ वयरपदी प हा अशा घटना रचना मडळा या अ वयरपदी या ज मजात lsquoअ प याचीrsquo िनयकती करणार या मताम य बहसखया अ प याचीच होती की काय न ह ती बहसखया होती प याची परितकल पिरि थतीवर मात करणारा कायापालट कर याची िहदरा टराची कषमता वरील एकदर फट िववरणाव न एक अ यत आ वासक िनि चित बाळगता यत की परितकल पिरि थतीशी टककर दवन िटक याची जी कषमता स टीतील जीवनकलहात जग यासाठी अव य असत ती कषमता िहदरा टरा या अगात आजही उ कटतन बसत आह कधी वळीच कधी िवलबान परत नहमी अितसमय हो या या आधीच परितकल पिरि थतीशी टककर दवन ित यावर मात कर यास अव य तो कायापालट आप या समाजरचनत िन आचारिवचारात घडिव याची उ जीवक शकती िहद रा टरान पराचीन काळापासन वळोवळी परकटिवली आह आम या अनक मतीत धमरकमार या िविधिनषधात जो िवरोध िदसतो एका मतीत अमक आचरण वा ढी ध यर हणन वा िविहत हणन सािगत या असतात तर दसर या मतीत अथवा क हा क हा तर याच मती या दसर या भागात अध यर िन िनिषदध हणन सागणारी वचन आढळतात अशा वचनातील तो िवरोध ऐितहािसक टीन पाहता बहधा कवळ िवरोधाभासच असतो न यान या परितकल पिरि थतीशी िन सकटाशी यश वी झज घता यावी हणनच या या काळी अिहतकारक त त जन आचार िनषधन अथवा िहतकारक त नव आचार नवी साधन नवी यय िन नव िनबरध वीका न िन आजञापन रा टररकषण कर याच ज सवर ऐिहक धमारधमारच मखय कतर य तच या िभ नकालीन मतीतील या वरवर िवरोधी िदसणार या वचनानी अिवरोधपण शतकानशतक पार पाडल आह किलव यर यगर हास आप धमर परभित अनक मातर सकत (लीगल मिकझ स) उदभवन या आम या मितकारानी िहदरा टरा या व वास एका मक वस िन वधरनकषमतस धकका न लावता समाजरचनचा कालोिचत कायापालट कलला आह नाग जसा वळ यताच जीणर कात टाकन दवन प हा एकदा न या तजान तळप लागतो तसच ह आमच िहदरा टर जीणरशीणर आचाराची िन आजाराची कात वळोवळी टाकन दऊन कायाक प क न शभर सकटातन शभरवळा िनभावन जिय ण िन विधर ण तजान तळपत आलल आह या यात अतिहरत असलली ही उ जीवनशकती आजही धगधगलली आह ज मजात अ प यतची ही द ट ढी एका फटकार यासरशी न ट क न टाकणारी ही उदा त घोषणा हही याचच एक अखडनीय िन आ वासक पर यतर होय

आज या तीस कोटी िहदरा टरात िनबरधा वय ज मजात अ प य असा कोणीही उरलला नाही अिगनहोतर गवाल भ िनयोगः पलपतकम दवरा च सतो पि तः परभित काल या अनक ढीपरमाण आज या मतीत ज मजात अ प यता ही लखणी या एका फटकार यासरशी किलव यारत ढकलली गली आता ती पाळण हच पाप होय प य अ प य इ यादी श द आणखी काही काळ व ति थतीचा उलगडा कर यापरत काय त वापरल जातील वळवळत राहतील पण नागी छाटन टाकल या िवचवापरमाण या यातील हीनाथारचा दश हो याच भय कोणासही उ नय अशा िन पदरवीपणान आता अ प यतची ढी परथम का पडली क हा पडली कोणी पाडली का िटकली इ यादी पर नाची चचार ही कवळ ऐितहािसक सशोधनाचा पिडती वादाचा िकवा िवतडवादाचा िवषय ती कालची कथा आजला याच काहीच सोयरसतक उरलल नाही कारण ज मजात अ प यता आज मली आज िहद थानातील पर यक िहदला प य नागिरक वाच समसमान अिधकार िन परित ठा परा त झालली आह आता कोणी कोणाला िहणिव यासाठी ज मजात अ प य हणन हणण हा सदधा िनबरधा वय दडनीय अपराध ठरल यापढ कोण याही महमदअ लीना - मसलमान िखर चनातही ज मजात अ प यता पाळली जात ही गो ट छपवन ठवन - भर कागरस या अ यकषपदाव न अशी भ दपणाची मागणी कर यास त ड उरल नाही की lsquoिहद मसलमाना या एकीसाठी िहदतील आठ कोिट अ प याची अधीर वाटणी क याrsquo कारण अ यार वाटणीसाठी िहदत आठ कोटी अ प य तर काय पण एकसदधा अ प य आज उरलला नाही आता मसलमान िखर चनातच ज अ प य आहत यानीच हव तर िहद हाव कारण आता जो जो ज मजात अ प य िहदधमारत पाय टाकील या या या या पायातील अ प यतची ज मजात बडी आपोआप ताडक म तटन जात पवीर एकदा lsquoिहद आहोत तोपयरत अ प यता कालतरयीही न ट होणार नाहीrsquo अशा काहीशा आततायी भिव यवादान िभवन एका अ प य गटान lsquoआ ही मसलमान होणारrsquo हणन तरागा कला होता त हा सन १९३६ या आगमाग आ ही महारबधशी मनमोकळा िवचारिविनयम ही लखमाला िलिहली होती यात आम या महार धमरबधना आ ही तकारगत िनि चतीन आ वािसल होत की जर चाल वगान िहद सघटनाच आदोलन आपण सवरजण िमळन रटीत गलो आ ही अ प यत या मळावर असच घाव घालीत गलो तर धमारतराचा िन फळ िन आ मघातक आततायीपणा न करताही दहावीस वषार या आत हा अ प यतचा िवषवकष उ मळन पड शकल आज त आ वासन बहताशी स य ठरलल आह आता lsquoिहदधमारत वा समाजात अ प यता आह हणन आ ही धमारतर करणारrsquo अशा भरामक तरागयाचा िकवा पोकळ धमकीचा कणाच मोडन पडला आह नागीच छाटली गली आह या उपरही या मठभर वा मोटभर मडळीना धमारतर यनकन परकारण करावयाचच असल यानी त सखनव कराव आ हास आता याची िकषित वाट याच कारण नाही यान मोठीशी कषित होणार आह असही नाही एकदरीत मान या या टीन काय िकवा आप या िहदरा टरा या टीन काय झाल ह फार चागल झाल आम या वततर भारतीय महारा यास शोभल अशीच ित या घटना पिरषदची ही भ य घोषणा महनीय

आह उदा त आह उदार आह श तरा या धारचा ओरखडाही न ओढला जाता कवळ मानवी म या या शा तराधारानच िमळिवलला िहदरा टरा या स परव तीचा हा एक रा टरीय िवजय होय हणनच अशी एक दघरट समाजकराितकारक सधारणा घडन आ याच शभ वतरमान आम या लखणीस रकता त िलहाव न लागता आनदा त उ घोिषता यत आह की ज मजात अ प यतचा अत झालाrsquo आम या चार कोटी िहद बाधवाची या द ट शापापासन मकतता झाली वततर होताच भारतीय रा टरदवीन याना कवळ नितकच न ह तर नबरिधक समानतचा उशाप िदला हणनच lsquoअ प यतच उ चाटन करा ज मजात जातीभदाचच उ चाटन कराrsquo हणन गली पचवीस वष परचार करता करता िझजन मोडत आल या या आम या लखणीस ती िझजन मोडन जा या या आधीच आज हा ज मजात अ प यतचा म यलख तरी िलिह याचा सयोग आला यािवषयी या परकरणापरती िकतीतरी कताथरता वाटत आह जवळजवळ पधरा वषारपवीर र नािगरी या जातीभदो छदक आदोलनान शाळातन प याप य मल सरिमसळ बसिव यापासन तो थट परकट सहभोजनापयरत या पर यकष यवहारातनसदधा ज मजात अ प यतचा नायनाट क न टाक यात आलला होता अ प याच lsquoपवार प यrsquo क न सोडल होत त हा या थािनक कायरिस दीची कताथरता या गीतात यकतिवली होती तच गीत आज आप या भारतीय महारा यातन या अ प यतचा नायनाट झालला पाहन जी कताथरता आज वाटत आह तीही अिखल भारतीय परमाणात यकतव शकत की आज आ हा तीस कोटी िहदिहदतील अ प यतच - ह सतक यगाच सटल

िविधिलिखत िवटाळिह िफटल ज माच भाडण िमटल शतरच जाळ तटल

ज गरामबिह कायर आत या आणी बाहर गाव जावोनी १

पण अ प यता कोण याही व पात पाळण ह िनबरधा वय िनिषदध ठरल तरी यकती यकती या जीवनात आिण पळापळा या यवहारात या िनबरधाची कायरवाही अजन हावयाची आह िनबरध वीकत झाला पण - पण तो अजन कतकायर हावयाचा आह अ प यता मली - पण ितच औ वरदिहक अजन उरकायच आह याच काय ती चचार आता या लखा या उ तराधारत क

(उ तराधर)

आप या भारतीय महारा या या घटना सिमतीन िन लोकसभन अ प यतला दडनीय अपराध ठरिव याची जी घोषणा िन जो िनबरध कला आह याच मह वमापन आ ही या लखा या पवारधारत कल आता दनिदन यवहारात या िनबरधा या पर यकष बजावणीच कायर कस पार पाडता यईल याची चचार क शतकानशतक समाजा या वर या थरापासन खाल या थरापयरत धमारचार हणन रोमरोमात िभनन रािहल या अ प यतसारखया ढीला अक मात दडनीय ठरिवणारा हा असला िनबरध जोवर कवळ िनबरधसिहततच अिकलला राहतो तोवर तो त वतः िकतीही उदा त असला तरी यवहारतः िन फळच ठरणार याच खर साफ य या या ताि वक बडजावीत नसन या या यावहािरक बजावणीत सामावलल असत अ प यता पाळण ह दडनीय ठरिवलल आह या नस या बातमीसरशी यिकषणीची काडी िफर यापरमाण उ या रा टरा या दनिदन यवहारातन अ प यता आपण होऊन झटपट नाहीशी होईल अस समज या इतका आशाळभत कोणी असल अस वाटत नाही आपण ह िवसरता कामा नय की अशा िनबरधा या पर नी लोकमत िकती परितकल िकवा अनकल आह याची खरी कसोटी या िनबरधाला ताि वक मा यता द यापरसगी पारखता यत नाही तर ती खरी कसोटी या िनबरधाची ज हा फटशः िन यकतीशः पर यकष बजावणी चाल होत त हाच काय ती पारखता यत आ ही पवारधारत सािगतलच आह की प यातील िन अ प यातील सधारक रा टरिहतषी सिव य िन मखर असा जो भाग आह या या सहानभती या पािठ यामळच अ प यत या उ चाटनाचा हा िनबरध समत होऊ शकला परत या अफाट िहद समाजातील जो को यविध लोकाचा अबोल भाग आह िन जो भागच या ढीला धमारचार हणन कटटरपण कवटाळन बसलला आह याच मत या िनबरधाला िकती अनकल वा परितकल पडत त या िनबरधाची पर यकष बजावणी होतानाच काय त नककी पारखता यईल यातही या िनबरधा या पर यकष बजावणीच चटक या अिव य ढीगर त िन अबोल भागालाच अिधक ती तन बसणार आहत कारण अ प याना प याच सवर अिधकार समानतन दणार या या िनबरधाची कडक बजावणी चाल होताच घाटावर िविहरीवर मागारत मिदरात दकानात दवघवीत एका बाजन पवार प य आपल समानतच नव अिधकार गाजव िनघतील तर दसर या बाजन यामळ प यातील वणारहकाराला आिण ढीिसदध अिधकाराना पर यकषपण िन पदोपदी धकक बस लागताच या याही या य नस या तरी परामािणक असल या भावना भडक लागतील अशा वळी काहीकाळ िन काही िठकाणी तरी सघषर हो याचा उ कट सभव आह कवळ प य िन अ प य या यातच न ह तर अ प यातील तथाकिथत उ च अ प य आिण तथाकिथत हीन जातीच अ प य या यातही अशी तढ माजण अगदी सभवनीय आह गजराथी भगी िन काठवाडी धड याना एका चाळीत या वततर खो यातनसदधा रहावयास सागण ह सा या नगरपािलकानाच न ह तर मबई या महापािलकला सदधा (काप रशनला) अवघड जात उलटपकषी या िनबरधामळ वरील परकार या सघषारचा सभव जरी उ प न झालला असला तरीही अ प यता िनवार याच कायर लोकाची मन वळवनच कर याच परय नही पवीरपकषा या िनबरधामळच अनक

पटीन अिधक यश वी होणार आहत हा िनबरध हो यापवीर अ प यता िनवारक आदोलनाला नितक बळावर काय त अवलबाव लाग अ प यता पाळण दषणीय आह इतक सागनच काय ज घडल त मतपिरवतरन घडिवता यत होत पण आता अ प यतािनवारक आदोलनाला कवळ नितक न ह तर नबरिधक (काय याच) पाठबळही िमळाल आह आता अ प यता पाळण ह कवळ दषणीयच नसन दडनीयही आह अस सधारक परचारकाना ठासन सागता यईल नितक उपदशान अ प यता पाळ नय अस कोणाला जरी पटल तरी आजवर याना ही भीित वाट की आपण जर आप या मतापरमाण पर यकष आचारात अ प यता पाळीनास झालो तर आपल भाईबद िन जात आप याला वाळीत टाकतील जात पचायत दडही करील याच उदाहरण हणन हावी धोबी अशा जातीच दता यईल या यातील िक यकजण यिकतशः अ प याची दाढी करावयास िकवा कपड ध यास िसदध असताही आजपयरत याना या या भाईबदा या भीतीमळ तस करता यत नस पण आता या िनबरधामळ याना आजवर वाळीत टाक याचा िकवा दड कर याचा धाक दाखिवणार या जात पचायतीनाच तस काही कल तर वतःलाच दड होईल ही भीित पडल lsquoभीक नको पण कतरा आवरrsquo या मन या या िन िवशषतः समाजस था या वभावापरमाण या या हा याधो याना अ प यता पाळ नय अस कवळ यायतःच वाटल याना तस आचरण िनभरयपण करता यईल या िनबरधा या कवळ अि त वानच या या दडशकतीचा पर यकष उपयोग न करताही नस या उपदशान अ प यता िनवारणाच कायर अस अिधक ससा य होणार आह परितकल िन अनकल अशा या दो ही बाज यानात घवन िनबरधाची बजावणी कशी करावयाची या कायरकरमाची परषा आपणास आखली पािहज परत काही झाल तरी आता या िनबरधाची बजावणी तडकाफडकी अगदी काटकोरपण न डगमगता आिण िनधाररान कलीच पािहज जर आता या पर यकष बजावणीत आपण चकारपणा क िकवा कविचत परसगी होणार या सघषारस बगल द यासाठी आजचा पर न उ यावर ढकल तर तो सघषर उणा न होता अिधक िधटावल - बळावल अ प यतच उ चाटन अशा भी कालापहरणान दहा वषारत काय पण आणखी शभर वषारतही होणार नाही आिण अ प यता आज न ट झाली ती पाळण एक दडनीय अपराध समजला जाईलrsquo ही आप या रा यघटनतील घोषणाही एक नसती राणा भीमदवी गजरना काय ती उरल या घोषणची खरी परित ठा ित या बजावणीत आह य या दहा वषार या आत उ या भारतीय महारा या या कानाकोपर यातन अ प यतची पाळमळ उखडन टाकली पािहजत तरच या घोषणची शोभा अशी ढ परितजञा कलला एका बाजस शकयतोवर समोपचारान पर यका या दयातील माणसकीला स परव तीना िन रा टरपरमाला आळवन ज मजात अ प यता अशी पाळावयाची नाही अशी समाजात िन यकती यकतीत नितक परवि त उ प न करणारा परत तरीही अ यायपरवण दरागरह ऐकनासा झाला तर परसगी या नबरिधक (कायदशीर) बळाचाही यायालयाकडन िकवा रा यािधकाराकडन परयोग करिव यास न कचरणारा असा कायरकरम प या प यातील सवर सबदध सिव य िन वरा टरिहतषी कायरक यारनी आखला पािहजआिण यापरमाण या िनबरधा या पर यकष बजावणीच एक अिखल भारतीय आदोलनच उभारल पािहज

अशा कायरकरमाची पराथिमक परषा आख या या आधी आिण ती उिचतपण आखता यावी हणनच अ प यतसबधीची आजची व ति थती काय आह ितची उडती पाहणी तरी करण अव य आह अ प यतला दडनीय ठरिवणारा िनबरध समत होऊन आता आठ दहा मिहन होत आल िक यक पराितक सरकारानी मिदर परवशािद िनबरध पवीरच समितलल होत याचा उपयोग लोकानी िकती क न घतला अ प याना आजही काय काय परकरणी जाच होत आह या िनबरधाची बजावणी कर यासाठी कोणी झटत आह की नाही कठ सघषर लहान वा मो या परमाणावर घडला की काय अशा या पर ना या शकय िततकया पलवर परकाश टाकणार या काही थो याशा परितका मक घटना या एव या आठ दहा मिह यात घड या तशा - खाली दत आहो यानाही अगदी उक न काढलल नाही तर चाल व तपतरातन या सहजासहजी जशा सापड या तशा टाचन ठव या व तपतराव नच या घतल या अस यामळ यात कठ यनोिकत वा अिधकोिकत अस शकल तथािप एकदरीत या अ प यतसबधी या आज या पिरि थतीवर यथावत परकाश टाक यास परशा आहत यािवना या एकक घटन या परकार या अनक घटना दशभर घडताहत हही खर या घटना दताना काही थली अव य त चचार मक प टीकरणही दत जाव या घटना अशा - आज या व ति थतीची उडती पहाणी इदर यथ चाभाराची दाढी कर यास नकार िद यामळ म य भारतातील गारोथ गाव या एका हा याला मिज टरटन पचवीस पय दड ठोक याच समजत आणखी असच दोन खटल कोटारत चाल आहत अककलकोट यथन तीन मलावर असल या नणसगोळ या गावी प य िन अ प य वगारम य दफळी पडली आह हिरजन बधना िप यास पाणीसदधा िमळ न द याच य न प य करीत आहत काही प य परमखानी अ प याना त ही गाव सोडा नाहीतर ठार मा rsquo अशी धमकी िद याच समजत बल चोर या या आरोपाव न पोिलस इ पकटरन तीन हिरजनाना अटक कली आह हिरजन हणतात की आम यावर खोट आरोप क न प य तरास दत आहत या तालकयात इतरतरही अस परकार घडत आहत अशा परकरणी कवळ प य िकवा कवळ अ प य सवरतोपरी दोषी असतात अस नाही तरी अशा िठकाणी सरकारी अिधकार यानी ता काळ जाऊन नीट चौकशी करावी कोण याही दोन गटात तटबखड होण िनराळ याचा बदोब त या टीन हावा पण अ प य हणन याना प य लोक समान अिधकार दत नसतील तर मातर त अिधकार िन िवशषतः नदी िविहरीवरील समान उपभोगाच अिधकार अ प याना ता काळ दववन याना काही िदवस रकषण याव त अिधकार नाकारणार या प याना नबरिधक शासन कराव हणज तशा कडक शासना या वचकामळ इतरतर होणार अशा परकारच अ याय प य क धजणार नाहीत अ प याचा अितरक असला तर यानाही शासन हाव उमरखड (नागपर) या बाजच एक परिसदध कागरस पढारी पावसाडा यथील मथरापरसाद ितवारी यानी गाव या िविहरीवर पाणी भरता कामा नय असा अ प याना धाकदपटशा िदला यायोग हिरजन खवळल त हा ितवारी यानी आप या अनयायाकरवी हिरजनावर लाठी ह ला चढिवला पोिलस सब इ पकटरन ितवारीजीना आता पकडल आह ह परकरण आपसात दाबन टाक याचा परय न होत आह

कोकणात काही िठकाणी महार लोकानी मलल गर ढोर ओढ याचा आपला पवारपार यवसाय हीन होय हणन कर याच नाकारल त हा गावकर यानी रागावन ढीपरमाण महाराना ज बलत यावयाच त बद कल यामळ बलत िमळ याचा आपला lsquoहककrsquo बजावन घ यासाठी गावकर यावर महार लोक कोटारत दावा लाव याचा बत करीत आहत ढोर फाड याचा धदा ढीपरमाण ज करीत नाहीत अशा अ प य जाती या काही मडळीनी आपण ढोर फाड याचा धदा करावा हणन ठराव कला ह कळताच मबई या या या जातभाईनी सभा घवन असा धदा ढीिव दध क यास जातीबिह कार घाल हणन याना धाक घातला रामपर (सयकत परात) यथ हा यानी आम या दा या करा यातधो यानी कपड धवावत आिण नगरपािलकन आमचा पगार वाढवावा अशी मागणी एक हजार भगयानी कली आह को हापरकडील िशरोळ यथ हिरजन िदवशी हिरजनानी उपहारगहात परवशाचा परय न कला हणन लोकानी काही िदवसापासन या यावर आिथरक बिह कार घातला आह हिरजनानी मामलदाराकड मोचार नवन गार हाण कल परकरण विर ठ अिधकार याकड मामलदारानी धाडल (अशा िठकाणी लाल िफती या दरािवडी पराणायामात कालहरण न करता थािनक अिधकार यानी पवार प याना त काळ सरकषण दवन आगळीकवा याना शासन कल पािहज) लोणदकडील शरीवाडी यथ या आडावर हिरजनानी पाणी भरल या आडावर गावान बिह कार घात याच कळत अकोला यथील गलझार पर यातील एक हिरजन तरी नदीवर पाणी भर यास गली असता ितला प य जाती या मिहलानी बदी क न ती बशदध होईपयरत मारहाण कली या अ प य तरीन दावा भरला असन पोिलस तपास चाल आह (अशा परकरणाची मािहती सरकारन परिसदधावी चौकशीत आगळीक खरी कोणाची ठरली यासाठी कोणास काय शासन झाल ही अिधकत बातमी व तपतरातन सरकारन परिसदधीली असता ित यामळ इतरतरही तशी आगळीक क पहाणार याना वचक बसल अशी परकरण झटपट िनकालात काढली पािहजत) साकलीर (िजठाण) या गावी ग या हिरजनिदवसापासन प या प यात वमन य यऊन हिरजनाची गर क डवा यात घालण शतीकामाला अडथळा करण हिरजन ि तरयाना धमकया दण असा तरास होत आह ह परितव त ना तपास या या कानावर घातल ग यामळ पोिलस इ पकटरना बदोब तासाठी सरकारी आजञा झाली आह फलटणला हिरजन िदवसािनिम त ितकडच कागरस अ यकष ी भगत या या परमख वाखाली जी सभा झाली तीत काही हिरजन वक यानी याना िवचारल की lsquoत हाला वषारकाठी एक िदवस तवढा हिरजनपरमाचा पळका का यतो कागरस अिधवशनाकिरता त ही बावीस हजार पय इकडन जमिवलत पण सावरजिनक सडास िन िद यासाठी चाललली आमची आबाळ दर कर यास पस नाहीत हणन हणता आम या सार या अडीअडचणी दर न करता होणार ह हिरजन िदवसाच समारभ आ हास दािभकपणाचच वाटणारrsquo

अशाच परकारची भाषण िक यक िठकाणी हिरजनानी या िदवशी या सभातन कलली आहत आ हास नोकर या या राखीव जागा या िवशष सवलती या तर आ ही अ प यता गली अस समज असा याचा सर होता काही िठकाणी तर प या प याची सिम नहसमलन कर या या त य हतन भरिवल या सभावरही काही अ प य गटानी बिह कार घाल याच अिवचारी क य कल इतकच न ह तर दोन तीन िठकाणी हिरजनािदनी पवार प या या काही गटानी िमरवणका काढन lsquoलढक लग दिलत थानrsquo अशा अथरश य अिववकी िन अिहतकारक घोषणा कर यासही माग पढ पािहल नाही मबईस lsquoकोकण िमतर मडळrsquo नावाची एक लहानशी पण कायरकतीर स था आह ित या ता या परितव ताव न िदसत की काही खडगावी टपालवाल अ प य व तीत याची पतर वाट यास जात नाहीत तर या िबचार या अ प यानाच ह टपालवाल िजथ असतील ितथ जावन आपली पतर आणावी लागतात इतकी पायपीट कली तरी अ प याच दर यटपाल (मनीऑडरर) अस यास यावर को या प यान सही क यावाचन त िशिकषत अ प याला सदधा दर य दत नाहीत वरील lsquoकोकण िमतर मडळानrsquo अस काही अ याय दर कलल आहत महारा टर पराितक हिरजन सवक सघ ही स था महारा टरात परथमपासन अ प यता िनवारणा तव भरीव काम करीत आलली आह या लखात अ प यता दडनीय ठरिवली ग यानतर या घटनाचा उ लख करण अस यामळ वरील स थच ग या पाचसहा मिह याचच काय त कायर पाह या स थच स याच अ यकष आहत ी िवनायकराव बव िविधजञ धळ त lsquoदिलत सवकrsquo नावाच एक व तपतर चालिवतात आज िक यक वषारपासन मखयतः का हदशाम य अ प यता िनवारणा या कायीर त अिवरत पिर म करीत आलल आहत या या अ यकष वाखाली मपराहिरजन सवक सघ अ प यतला दडनीय ठरिवणार या िनबरधाची बजावणी महारा टरात िठकिठकाणी पिरणामकारक रीतीन करीत चाललला आह ही समाधानाची गो टहोय शकय िततकया मनिमळावपण वागत असताही दरारा य अ यायाच उ चाटन कर यास भागच पडल तथ वरील िनबरधानसार खटल क न याची आगळीक यास दड करिव याच याच धोरण अगदी समथरनीय आह या या कायारची मािहती हावी िन ती इतराना मागरदशरक हावी या हतन या सघा या ऑग ट १९५० या परितव तातील काही कायारना यथ उ लखीत आहोत (१) क या ऑग ट मिह यात या स थच एक परचारक ी मोर यानी पण िज यातील फरसगी महमदवाडी लोणी काळभोर थऊर वाड दापोडी उडी कसनद वाघोली माजरी कोलवडी सा ट िववरी िसरसवाडी सहजपर या गावी जावन पवार प य व तीची पाहणी क न याना वरील िनबरधाची मािहती िदली आिण याना या िनबरधा वय काय अिधकार िन सवलती िमळा या आहत त समजावन िदल (२) ठाण िज यातील परचारक ी भोईर यानी अनक गावी जावन असाच परचार कला पणार यथील ित ही दवमिदरात प या प यासह परवशन दशरन घतल सरकगाव वसई उमरोली िन आबल या गावी उपहारगहातन हिरजनाना परवश िमळवन िदला काबरा िन िभवडी यथील हिरजनाची गार हाणी अिधकार या या कानावर घातली (३) सातारा िज हा परचारक ी िशवदास यानी िशवथर वाट कामाठीपरा कोलवडी सोनक परभित पधरावीस गावाना भट

दवन पवार प य व तीतन वरील िनबरध समजावन िदला या सवर गावी पवार प यासह उपहारगहात परवशन सरिमसळ चहा घतला कशकतरनालयातन हिरजनाना नवन प यापरमाणच काही भदाभद न होव दता या या दा या करिव यात आ या कस काप यात आल या गावापकी चौदा िठकाणी हिरजनाकडन सावरजिनक िविहरीच पाणी काढन घतल आठ िठकाणी याना दवळात नवन दवदशरन करिवल का हदश िज यात या हिरजन सवक सघाच मखय कदरच अस यामळ तथील गावागावातन अ प यता िनवारक िनबरधाची बजावणी सतत चाल आह अशा आखीव िन रखीव पदधतीन िनबरधा या पर यकष बजािव याच ज कायर मपरा हिरजन सवक सघाकडन चाल आह यािवषयी याच िन अ यकष ी बव याच आ ही मनःपवरक अिभनदन करतो पकषिनरपकषपण सवर नागिरकानी या कामी या सघाशी शकय त त सहकायर कराव अिखल भारतीय िडपर ड कलासस लीग ही पवार प याची एक परितिनिधक िन परमख स था आह अनक पराितक मतरी आिण इतर रा यािधकारी िह या चालकात आहतही िवशष मह वाची गो ट होय या स थ या कायरकारी मडळाची बठक ग या स टबरम य झाली भारतीय लोकसभच सद य डॉ धमरपरकाश या बठकीच अ यकष होत पजाबच िमक मतरी ी प वीिसग उ तर परदशच मतरी िगिरधारीलालजी म यपरदशच मतरी अिगनभोज मदरासच मतरी परम वरम मबईच मतरी गणपतराव तपास नारायणराव काजरोळकर एमएलए सोनावण एमपी इ यादी पवार प याच अिखल भारतीय पढारी िन परमख अिधकारी उपि थत होत या बठकी या ठरावात हटल आह की lsquoसामािजक आिथरक शकषिणक उ नती या कषतरात पवार प याची परगती िन जागित होत आह ह िनःसशय तथािप नगरातन िन ख यातन याना पाशिवक पदधतीन दडप यात यत आह याची पाहणी कर यासाठी सरकारन एक सिमती नमावी आिण घटनपरमाण मागासल या वगार या िहतरकषणाथर जो अिधकारी नमावयाचा तो वतः हिरजनच असावा पवार प याच वतःच मनोगत कळाव यासाठी हा ठराव आ ही हततः इथ िदलला आह तथािप या अभािड कला लीगचा सवारत मह वाचा दरदशीर िहद विन ठ िनडर िन खणखणीत असा जो ठराव होता यात कायरकािरणी हणत - आम या (पवार प य) बधभिगनीना आमची अशी िवनती आह की यानी कोण याही कारणासाठी आपला पराचीन धमर सोड नय परसगपर व यानी धमर सोडला असल यानी शकय िततकया लवकर आप या पराचीन वधमारत परत याव या दशा या बर याच भागात काही काही जमाती आपली लोकसखया वाढिव यासाठी इतराना बाटिव याचा परय न करीत असतात ही कायरकािरणीची अशा कारवायािवषयी अ यत ती िवषाद यकतवीत आह आप या धमारतन बाटन परधमारत गल याना वधमारत प हा परत घ यासाठी आम या िहद बाधवानीही शकय त त साहा य कराव अशी आमची य चयावत िहदमातराला िवनती आह आम या पवार प यबध या या कळकळी या िवनतीिवषयी आ हास इतक तरी सािगत यावाचन पढ जाववत नाही की lsquoधमरबधनो िन दशबधनो त ही अशा िहद वरकषणा या पिवतर कायीर इतर िहदना त हास साहा य द याची िवनती कशी करता rsquo ह तमच वधमरपरम बधपरम िन शालीनता पाहन

आ हास ल जन मान खाली घालावीशी वाटतrsquo िवनती न ह िहदधमर रकषणा या कायीर त हास साहा यच न ह तर तम या खा याशी खादा लावन झज याची सहकायर कर याची तम या इतर िहदबाधवाना lsquoआजञाrsquo कर याचा त हास अिधकार आह ती पाळ याच याच कतर य आह प हा हही यानी असाव की ज आपल धमरबध बळान वा छळान अिन छन वा भरात इ छन पवीर परधमारत गल याना आप या िहद धमारत परत य यास आता या या एका इ छिवना दसरी कोणतीही आडकाठी उरलली नाही ग या तीनचार वषारत कराितकालीन धमाळीत आप या िहदरा टराला उपो बलक अशा या काही असा य गो टी सा य झा या यात जशी ज मजात अ प यता दडनीय ठरवली ही एक गो ट आह तशीच शिदध वयमव मडनीय ठरली ही दसरी गो ट आह या वा या अन टपा या आधार न ह या वा या पीठा या पररणन न ह तर ह वयमव िहद रा टर या रा टर को या दवी उ मादा या झटकयात झपाटल जावन म यतरी काही शतक वजरकठीण अडसरानी ग च बद कल गलल त शदधीच महा वार सताड उघडन दत झाल शक हणा या काळात एकका यजञासरशी परकीया या जाती या जाती शदध क न वधमारत आ ही सामावन घत याच ज चम कार आ ही िहद रा टरा या पराणितहासात वाचतो तस काही चम कार ग या तीन चार वषार या कराितकाळात डो यादखत घडल आहत शतरन बळान बाटिवल या िहद तरीप षाच ताड या ताड लढत पडत झडत शतर या हातन सटन आप या या िपतभ - प यभ भारता या आज या ता कािलक सीमा या आत िशरताच आपोआप शदध होऊन िहदरा टरात सामावन ग या या प यभमीचा पशर हाच आजचा अन य शिदधस कार ठरला बळान भर टिवल या िहद तरीप षाचीच गो ट कशाला अगदी ज मजात अशा सह ाविध मसलमानाना सदधा यानी lsquoआ ही िहद होऊ इि छतोrsquo अस हणताच रजपत जाटासारखया कटटर िहदनीसदधा नस या शडीवारी शदध क न घतल समाजात सामावन टाकल ही डो यादखत घडत असलली उदाहरण आहत पवीर बाटल या पवार प य िहद बाधवाना आप या पवरजािजरत िहदधमारत य याची इ छा हो याचा काय तो अवकाश आह आता अ प यतची बडी तटली आह शदधीच महा वार सताड उघडलल आह गगामाईच पाणीसदधा शदधीसाठी िशपडण अव य नाही आप या घरी परत यऊन आप या अतरल या धमरबधना मायलकराना भटताच ज परमाच िन रा टरीय आनदाच अ तम या आम या डो यातन वाहतील याच ज िसचन तीच शिदध तवढाच काय तो स कार जा य छदक िहदमहामडळ करळ परातातील तरावणकोर कोचीनकडील मोठमो या पचवीसतीस प या प या या जातीस थानी आपापल िवसजरन क न ह महामडळ थािपल आह या या स थाची लकषाविध पयाची म ता िन िनधीही महामडळा या हाती िदला आह कवळ अ प यतचच न ह तर ज मजात जातीभदाचच उ चाटन क नन जातीपाितिनिवरशष अशा िहद समाजाची (ए का टलस िहद सोसायटी) िनिमरित कर याचा या महामडळाचा एक परमख उ श आह िविधमडळातील अनक िहद सभासद या महामडळास िमळालल असन िहदपकषा या नावावर एक चरशीची िनवडणकही यानी ग या मिह यातच िजकली आह या या राजकीय कायरकरमाची बाज या लखा या ककषबाहरची आह परत ज मजात अ प यता िन जातीभद

या या उ चाटनाच ज परकट परय न िजतकया मो या परमाणावर या परमख स थकडन होताहत यािवषयी स यःपिरि थती या या पाहणीत अिभनदनपवरक उ लख करण कतर यच होत वरील मोठमो या स था या मानान प कळच लहान असल या परत जातीभदो छदना तव आप या शकतीपरमाण शकय त त कायर पर यकषपण क न दाखिवणार या एका एकमखी स थचा तवढा जाताजाता उ लख क या स थच नाव आह ीयत अनत हिर गदर वीस वषारपवीर या या झणका भाकर सहभोजन सघान महारा टरात कवढी तरी खळबळ उडवन िदली स या फारस साहा य नाही साधन नाहीत तरीही या तटप या पिरि थतीतसदधा िततकच पिरणामकारक कायर करणारा एक डोकबाज तोडगा यानी काढला आह तो हणज lsquoझणका भाकर स यनारायणrsquo जीत जमल या चाळीत जावयाच एका पवार प य जोड या या हातन एका टमदार स यनारायणाची परकटपण पजा करावयाची आिण एका टीचभर भाकरी या तक यावर िचमटभर खमग झणका ठवन तो परसाद अवती भोवती गोळा झाल या लोकाना या पवार प य महार भगी धड धमरबध या हातान सागनसव न वाटावयाचा हा साधा खाकया पण स यनारायणाची कपा अशी की चाळी चाळीतन आबरा मणचाडाळ तरीप ष मलबाळ सिशिकषत -अिशिकषत शक यानी या पजभोवती गोळा होतात िन पवार प या या हातचा तो परसादसमजन घऊन उ याउ याच खाऊन चटटामटटा क न टाकतात जतघन औषधाचा फवारा मारताच स म रोजजत जस न िदसताच पटापट म न जातात तसच या झणका भाकरी या परसादा या घासासरशी समाज मानसातील ज मजात जातीभदा या भरात भावनन जत नकळत म न जातात एखा या दहा हजार पय खचरन भरिवल या अ प यता िनवारणा या याखयानबाज अिधवशनापकषा अवघया दहा पयानी होणारा हा झणका भाकर स यनारायणाचा सिकरय समारभ अ प यतािनवारणाच न ह तर जा य छदनाचही कायर अिधक पिरणामकारकपण करीत आह आिण तही कवळ सामोपचारान ी गदर ह वरील कायर जवळजवळ एक या याच बळावर करीत आहत ह खर असल तरी अस हणता

यईल की या या एकटपणा यामाग या या यिकतम वाचा परभाव हात दत उभा आह त परिसदध सपादक आहत मबई पराितक िहदसभच त अ यकष होत परत तशी पवीरची परिसदधी वा सावरजिनक प याई गाठी नसल या कोणाही सामा य पण स परव त िन िनधाररा या नागिरकाला सदधा तो अगदी एकटा असला तरी अ प यतािनवारणाच कायर या िनबरधाची पर यकष बजावणी प कळशी कशी करता यत याचही एक उदाहरण दवन ही स यःि थतीची पाहणी सपव इतर िज यापरमाणच ठाण िज यातही हावी लोक पवार प याची म करीत नसत वतःसच तो अधमर वाट िकवा लोकिनदची धा ती िकवा जातगोत वाळीत टाकतील हणन पण हा िनबरध समत होऊन सात आठ मिहन झाल तरी हावी असा पवार प याची म काही करीनाह पाहन अनगाव यथील ीयत यशवतराव लल या गह थानी या परकरणापरती तरी या िनबरधाची पर यकष बजावणी कर याच ठरिवल आजबाज या ख यातील हावी मडळीना न या िनबरधापरमाण ज मजात अ प य अस कोणालाही उ लखन कवळ यासाठीच याची म कर यास नाकारण हा दडनीय अपराध आह ह यानी बजावन सािगतल

दसरीकड पवार प याना आपला नवा अिधकार बजाव यास उ यकत कल शवटी या गाव या हा याकडन पर यकी दोन पवार प याची दाढी करवन िकवा कस कापवन घतल पिह या िदवशी

lsquoजातीवतrsquo हावी ज हा lsquoजातीवतrsquo अ प याची म क लागल त हा त कौतक पाह यास गा या या खळाभोवती जमतात तस अिशिकषत सिशिकषताच सिम थव भोवती जमल होत िनदान आणखी दोन एक मिहन तरी हा कायरकरम चालिव याचा ी लल याचा बत आह वरील उड या पाहणीतील घटना िन परय न ह िशताव न भाताची परीकषा करता यावी यापरतच उ लिखलल अस यामळ याव न उ या भारतातील आजची अ प यत या सबधीची पिरि थती कशी आह त प ट होईल तशा परकारच अनक परसग िहद थानभर घडताहत या अ प यतो छदक िनबरधाची बजावणी कर याच अस साि थक िकवा वयिकतक परय नही अनक िठकाणी चाल आहत अ प यता दडनीय ठरिवणार या या िनबरधाची बजावणी कशी करावी या िवषयी काही सचना वरील पाहणी करतानाच िठकिठकाणी क या आहत या एका लखात िनबरधबजावणी या दश यापी कायरकरमाची फटशः (तपशीलवार) फोड करण अशकय िन अनाव यक आह तथािप या कायरकरमा या सवरसाधारण व पािवषयी िन धोरणािवषयी काही मलभत सचना तव या खाली दत आहोत अ प यतो छदक िनबरधा या बजावणी या कायरकरमाची परषा वरील पर तत पिरि थती या पाहणीव न ह उघड होत आह की अ प यतचा नायनाट कर यासाठी ज परय न होत आहत त अगदी तटपज आहत दखण ड गरास िन औषध िशपीतदोन चार वषारत जर या द ट ढीची रा टरीय मानसा या पाताळापयरत खोल गलली िचवट पाळमळ खणन काढावयाची असतील तर त कायर पार पाड यास एक दश यापी िन झझावती आदोलनच उभारल पािहज अ प यतािनवारक आदोलनाच कषतर आजपयरत याना ज मजात अ प य हणन मानल गल याना प या या णीत आणन सोडण प य नागिरकाच ज सामा य अिधकार उ तरदािय व (जबाबदार या) िन कतर य आहत या सवारच या पवार प याना समान भागीदार करण अ प य हणन कोणतीही हीनता या यावर न लादण थोडकयात हणज lsquoअ प यrsquo श दातील lsquoअrsquo तवढा पसन टाकन याच प य क न सोडण इतकच काय त या अ प यतो छदक आदोलनाच कषतर आह हणनच अ प यतािनवारण आिण दिलतोदधार िका अ प यतािनवारण आिण ज मजात जातीभदो छदन ही दोन िनरिनराळी काय समजली पािहजत ती सवरच काय स काय असली आिण याना पार पाड यासाठी आ ही िकतीही सो कठ असलो तरीही याची नसती सागड अ प यता िनवारणा या आदोलनाशी घातली असता नसती गतागत िन असतोष िनमारण होऊन ती दो ही काय अिधक अवघड होतील उदाहरणाथर शाळा महाशाळातन पवार प य िव या यारना प यापरमाणच समानतन परवश िमळाला की यापरत अ प यता िनवार याच कायर सपल मग या पवार प य िव या यारना श क पा या प तक िश यव या परभित परकरणी िवशष सवलती िमळाल या असोत वा नसोत कारण हा दसरा पर न दिलतोदधाराचा वा िशकषणपरसारक चळवळीचा आह काही प य जातीची मलही आज या काही अ प य मलासारखीच िशकषणात मागासलली िन शाळचा

यय न झप याइतकी दिरदरी िन दिलत आहत एकदा अ प य हणन कोणाही मलाला शाळत म जाव न होता तो प य हणनच शाळत घतला गला की पढ याला जी सवलत वा साहा य िमळल त या दिलत वा दिरदरी प य मलासच िमळल एक प य मलगा हणनच िमळल तसच सावरजिनक िविहरीवर पाणव यावर कोण याही नागिरकास तो ज मजात अ प य एव याच कारणासाठी पाणी भर यास म जाव झाला नाही की अ प यतचा पर न िमटला पण ldquoजोवर या या हातच पाणी इतर सवर लोक पीत नाहीत तोवर अ प यता गलीrdquo अस आ ही समजणार नाही असा अडाणीपणाचा तरागा कोणी क लागला तर तो तरागाच काय तो ठरल प यही एकमका या ह त जातपाती या समजतीमळ पाणी पीत नाहीत तो पर न जातीभदो छदना या ककषत पडतो अ प यतािनवारणा या ककषत न ह अशीच एक मलभत चक घटनत झालली आह ldquoआज अ प यता न ट कर यात आली आहrdquo हणन आरभीच घोषणा क यानतर पढ ज रा यघटनत सािगतल आह की आणखी दहा वषपयरत lsquoअ प य जातीनाrsquo अशा सवलती द यात यतील तो वदतो याघात होतो जर lsquoआज अ प यता न ट झालीrsquo तर उ यापासन सदधा lsquoअ प य जातrsquo अशी उरणार कशी १० वष या lsquoअ प य जातीनाrsquo अ प यच लखन वर या शापाला उशाप यावयाचा की काय प यातही तशाच मागासल या दिरदरी अिशिकषत जाती आहत यानाही सवलती ह यात या यातच या अ प यतपासन आज मकत झाल या जातीच पिरगणन क न या या सवलती याना द यात या या याना सवलती याच पण प य हणन या अ प य हणन न ह अथारत या सवलती िमळोत ना िमळोत आज या अ प याना प य वाच अिधकार िमळाल की अ प यतािनवारणाच कायर उरकल सरकारी वततर िवभाग अ प यतो छदक आदोलनाच कायरकषतर वर िद यापरमाण आखन घऊन या िनबरधाची यापरमाण कडक बजावणी कर यासाठी परमख िन अिधकत परय न असा सरकारनच कला पािहज िबहार सरकारन असा उपकरम क याची बातमी परिसदध झालली आह या सरकारन घटनपरमाण या अ प यतािनवारक कायारसाठी एक वततर अिधकारी तर नमलाच आह परत एक वततर िवभागही उघडन या या हाती िदला आह या िवभागात शभर परचारक पगारी नमन िदल याना सवक हणायच साधारणतः एक दोन तालकया एवढा भाग या पर यक सवकाकड दऊन या भागात अ प यतो छदक िनबरधाची पर यकष बजावणी कर याच आिण अव य त हा पवार प याना सरकषण द याच दािय व सोपिवलल आह जर ही बातमी खरी असल तर पर यक पराितक सरकारन असा अ प यतो छदक िनबरधाची कायरवाही करणारा िवशष िवभाग त काल काढावा अ प याना प याकडन प य वाच अिधकार द यासाठी या सरकारी परचारकानी आपण होऊन परय न करावा यातही याच िवशष कतर य हणन यानी अ प याम यही ज खाल या जातीच अ प य असतील - जस आप याकड धड भगी ढोर इ - याना सागाती घऊन ज lsquoवर या जातीचrsquo अ प य समजल जातात या महारचाभारा या व तीतील उपाहारगहात दवालयात शाळात या या पाणव यावर नऊन या या या यातील अ प यता मोडन काढावी कठही अशा

परकरणी प या प यात सघषर हो याचा सभव िदसताच या सरकारी परचारकानी आपण होऊन ितथ जाव आगळीक प याची असो की अ प याची असो यािवषयी या पकषास शासन कराव आिण या य पकषास सरकषण याव पण काही झाल तरी अ प याना प य वाच अिधकार उपभोग द यात अडचण हणन उ दऊ नय पर यक िज यात अशी या य पण कडक बजावणीची दोन तीन उदाहरण घडताच या बातमीमळच इतरतर सामोपचारान ह पर न आपोआप सट लागतील परिसिदध िवभागान अशा चळवळी या बात याना परिसिदध यावी आम या सनातनी बधची एखाददसरी स था सोडली तर इतर बहतक मोठमो या राजकीय वा सामािजक स था या अ प यतचा नायनाट कर यास उ किठत आहत िविश ट अशी राजकारणािदक काय करीत असताही याना अ प यतो छदक िनबरधाची बजावणी कर याच ह कायरही िहिररीन करीत राहण सहज सा य आह इतकच न ह तर इतकया सहजपण पार पाडता यणार असताही इतकया रा टरीय मह वाच असलल ह िवधायक कायर पार पाड यासाठी दश यापी आदोलन करण ह याच एक कतर यच आह कागरस िहदमहासभा रा वसघ आयरसमाज श य ड का टस फडरशन िडपर ड कलासस लीग समाजवादी पकष परभित पकषा या शाखा िहद थानभर पसरल या आहत या या पर यक शाखला यानी आजञा सोडावी की या या शाख या टापत इतर पकषा या सहकायारन नाहीतर या या या या दािय वावर अ प याना प यतच अिधकार द यासाठी यानी सघिटत िन सिकरय उठाव यावा याचा सवरसाधारण कायरकरम हणज याच लखात वर िदगदिशरलला महारा टर पराितक हिरजन सवक सघाचा जो आह तो या सवर स था या शाखानी तवढा िन तसा कायरकरम जरी गावोगाव आपाप या टापत एक वषरभर सतत िन धडाडीन आचिरला तरी िहद थानभर अ प यतची पाळमळसदधा उखडली जाव शकतील यासाठी नवीन एखादी स था वा सघटना उभार यात शकतीचा िन धनाचा यथर यय कर याची काही एक आव यकता नाही आहत याच स थानी ह कायर पार पाडल पािहज यानीही ह कायर करताना अ प यातील आज पढारल या जातीनाच तवढ हाताशी ध न चालणार नाही ह िवस नय िवशषतः मदरास परातातील च मा पिलया परभित ज अ प य आहत याना भगी डोम ढोर परभित आप या इकडील ज आहत याना हणज पर यक िठकाणी lsquoखाल यातील खालचीrsquo हणन जी अ प य जात असल ितला हात दवन वर उचलन प य वाच अिधकार जो दववील तोच खरा समदशीर िन दरदशीर सधारक समाजिहतकारक कोणताही धदा हीन नाही पण तो सोडलात तरी राग नाही अ प यता िनवार या या या कायीर सघषर घड याची जी कारण आहत यात अ प य जाती आपला धदा lsquoहीनrsquo हणन कधी कधी तो अक मात सोड पाहतात ह एक कारण असत कठ कठ महार ढोर न ओढ याचा सप करतात गावकरी िचडतात आिण महाराची बलत बद करतात की उलट महार िचडतात अशा िठकाणी नवीन िनबरधापरमाण अस समजावन याव की समाजिहतकारक असणार धद कोणीही lsquoहीनrsquo मान नयत त धद न सोडताही आता कोणाला अ प य समजल जा याची भीित उरलली नाही पण जर कोणाला आपला धदा सोडायचा असलाच तर त यवसाय वात य याला िमळालल आह जर महाराला ढोर ओढायची नसली तर यान तो धदा सोडावा पण मग जर या ध यासाठी हणनच या

गावची बलती याला िमळत होती अस ठरल िसदध झाल तर गाव या लोकानी ती बद कली हणन िचड याचा हककही याला उरत नाही र नािगरीस पवीर महारानी एकदोन िठकाणी असाच सप कला असता िहदसभ या वयसवकासह आ ही वतः गावची ढोर ओढ याच िन सोल याच काम करावयाला आनदान िसदध झालो होतो तीच गो ट भगयाची यानी भगीकामात कोणतीच हीनता मान नय त काम क नही त आता प य वाच अिधकार उपभोग शकतील याना कोणीही उपमदारन अ प य वा हीन हणल तर त दडनीय होईल पण जर कठ भगयाची काम सोडलीच तर समाजान ती वतः कर याची धमक धरावी रागाव नय हणज सघषर प कळ परमाणात टळतो ी अ पाराव पटवधरन िन सनापती बापट यासारखी थोर मनाची माणस नगराच मागर झाडण िन सडास साफ करण ह मनःशदधीच एक साधन हणन िन य िनयमान ती काम हौसन करतात ग या कागरस या अिधवशनात प य वयसवकानी व छन सार भगी काम कतर य हणन कल शवटी यकती या मनःकषतरातन या अ प यत या द ट भावनच उ चाटन करा ह काम तरी या या या या हातच आह ना वधमरिहतासाठी वरा टरिहतासाठी माणसकीसाठी पर यक िहद तरीप षान lsquoमी मा यापरती तरी ज मजात अ प यता पाळणार नाहीrsquo अस त घतल िन यापरमाण आप या आचरणात त आणन सोडल तरी कवढ काम होणार आह या िनबरधामळ जातीिवषयक बिह काराच भय न ट झाल आह हणन पर यक यकतीला या परकरणी िकतीतरी काम करता यईल परवा यथील दादर भिगनी समाजा या एका कटबव सल परिति ठत िन पढारी मिहलन आप या घरी सवा ण बोलवायची होती त हा एका पवार प य मिहललाच बोलावन सपकत भोजन कल अशा वयिकतक क याचाही िकती दरवर पिरणाम होतो िहदसभन महारा टरभर परचलिवल या अिखल िहद हळदीककवा या समारभाची पदधतीही फार उपयकत आह अशा अनक परकारानी अनक बाजनी अनक स थानी िन असखय यकतीनी िमळन अस दश यापी आदोलन जर उभारल तर अवघया दोनतीन वषारत भारता या कोनाकोपर यातनही ज मजात अ प यतचा मागमस उरणार नाही पण ह कल पािहज lsquoक यान होत आह र आधी कलिच पािहजrsquo इतकया िनकरान ह सहजसा य काम आपण उरकन टाकल पािहज की आप या पवार प य बध या मनात आ मिव वासाची िन आ मो वारकषमतची उदड फित र सचरावी या फतीरमळ यानी होवनच सागाव की lsquoअ प य जातीrsquo ला हणन या सवलती िन िविश टािधकार रा यघटनत आणखी दहा वषपयरत तरी आ हास िदलल आहत त आ हास नको आहतकारण आ ही अ प य नाहीच अ प य हणन िदलली पर यक सवलत हणज आम या हीनतच एकक परमाणपतर आह अ प य हणन िमळणारा एकक िविश टािधकार हणज आमची अ प यतची दबळी भावना आम यात सतत िजवत ठवणार एक मितपदक आह आम या आ मस माला बटटा लावणारा तो िविश टािधकाराचा िब ला आम या छातीवर लटकाव यास आ ही िसदध नाही या कब यावाचन आ ही आम या इतर प य बाधवापरमाणच प य हणन परगित क शक ह आ ही रागान हणत नाही तर रा टरपरमान रा टरिहताथरrsquo

अशी धीरोदा त व ती आजही आम या पवार प य धमरबधपकी काही पढार या या मनाता फरत आह ह आ हास ठाऊक आह परावा हणन हा घया ग या २१ स टबरला वर हाड मधील दिलत वगारतील पढार याची सभा परतवाडा यथ भरली होती वर हाडातीलच न ह तर भारतातील दिलत वगार या पढार याम यही याच थान परथम णीत असत त ी गवई ह या सभ या अ यकषपदी होत न या घटनपरमाण िमळणार या सवलतीसबधी दिलत वगारच धोरण काय असाव यािवषयी िवचार चाल होता त हा अ यकषपदाव न ी गवई यानी ज भाषण कल यातील एकक श द लाखाचा होता या याच वाकयात या लखाचा समारोप क त हणाल - lsquoमला वतःला तरी राखीव जागा िन सवलती यासबधी मोठासा आनद वाटत नाही कारण यामळ आम या लोकात (पवार प यात) हीनपणाची भावना यनगड उ प न होतो आिण उरल या िहद समाजापासन तटकपणाची जाणीव कायम राह याला मदत होत रा टरा या वाढीसाठी ही गो ट िवघातक आह आ ही अ प य आहोत हच मळात आता सवारनी िवसराव आिण सवलतीवर फारसा भर दव नय तथािप आपली शिकत आपण सवरसाधारण अशा राजकीय िन सामािजक कायारसाठी सघिटत करावीrsquo

(िकल कर - नो हबर िडसबर १९५०)

१९ बौदधधमर वीकारान त हीच असा य हाल वतरमान पतरात अस परिसदध झाल आह की डॉ आबडकर य या दसर या या महतारवर नागपरला समारभपवरक बदध धमारची दीकषा घणार आहत ही बातमी खरी ठरो कारण डॉ आबडकरानी आजपयरत असल अनक िन चय अनक वळा गाजावाजान परिसदध कलल आहत परत याचा आजचा िन चय उ याला िटकतोच अस काही बहधा घडलल नाही आता तरी हा याचा आजचा िन चय खरा ठरल अशी आशा आह डॉकटर महाशय बदध सपरदायातील नस या गह थी उपासकाची दीकषा घणार आहत की बदध िभकषचीची दीकषा घवन मडनािदक स कारपवरक गहदारािद ससाराला िवट यामळ गह थजीवन सोडन आिण को या बदधमठात जावन िभकष तास आचरणार आहत त काही प ट झालल नाही तथािप कोण याही परकार का होईना त बौदध धमारचा अगीकार करणार अस यास तो िन चय यानी आता तरी पार पाडावा शभ य शीघरम िहदसमाजा या वषान सदोिदत भडकत रािहल या डॉ आबडकरा या दयास या या मतापरमाण कवळ परममय असल या बदधधमार या उपदशान तरी शातता िमळो आराम पडो हीच आमची सिद छा आह हणन शभ य शीघरम यापकषा िहदजगतान या वयिकतक गो टीस कोणचही मह व द याच काही एक कारण नाही अहो जथ पर यकष बदधान वयाची चाळीस वष वतः याचा धम पदश िदला आिण या यानतर आज २५०० वष हणज अकषरी दोनसह पाचश वष बौदध धमार या गाथा जातक पराण पीिटका ही बौदधाची जी काही िविश ट मत हणन समजली जातात याचा उपदश करीत आली आहत तथ आता िभकष आबडकरानी या बौदधमतािवषयी अिधक सागावयाच अस उरल आह तरी काय आिण या ग या २५०० वषारपव या जनाट वचना या यातील अथारना िपळन िपळन िनःसार झाल या अकषराना िन वाकयाना िभकष आबडकरा य चरकातन प हा एकदा िपळल तरी आणखी नव सार अस त काय िनघणार आह ज काही अमत वा िवष या बदधकालीन वचनात होत त सार आधीच िपवन िन पचवन हा िहदधमारचा परचड िहमालय अढळचा अढळपण िविश टपण िन गिर ठपण पाताळापयरत खोल गल या आप या पककया पायावर आकाशापयरत उच उभारल या आप या िशखराना िमरवीत आजही उभाच उभा आह जथ एकदा कोटी कोटी मानव बौदध धमारच अनयायी हणन हणवीत होत या भारतात आज या बौदध धमारचा मागमसही जो उरला नाही तो का या कारणाचा अ यास जोवर डॉ आबडकर पराजलपण करीत नाहीत तोवर प हा एकदा सार या भारतावर मी बदधाचा वज िहदधमारच नावसदधा पसन टाकन फडकिवणार आह अशा या व गना आबडकर करीत आहत या यामळ को याही ममरजञ िहदस लवलश भीित वाट याच ठायी हस मातर कोसळ यावाचन राहत नाही

त हा डॉ आबडकर ही यिकत िभकष आबडकर झाली तरी याच कोणाही िहदस कोणचही िवशष सोयरसतक बाळग याच कारण नाही ना हषर ना िवमषर जथ बदधान हात टकल तथ आबडकर कोण या झाडाचा पाला परत डॉ आबडकर ह याना बदधापरमाण ससाराचा उबग आ यामळ िकवा िनवारणपदाची साि वक ओढ लाग यामळ बदधधमर वीका पाहताहत अस मळीच नाही तस असत तर त कोण याही वडा या झाडाखाली बसन बदधापरमाण एकातात त विचतनान त िनवारणपद सपािद याचा य न करत परत त जो बौदधधमर वीकारणार आहत त िहदधमारच समळ उ चाटन कर यासाठीच काय त होय अस गजरन गजरन त वतः सागताहत या आप या उि टासाठी आबडकरानी य यिप सार या जगास िनमितरल आह की त ही सार मानवपराणी मा या माग या िन बदध हा तथािप सार या मानव जातीला याच त आवाहन ऐक जा याचा सदधा लवलश सभव नाही फार काय याची महार जात सदधा सारी या सारी या यामाग जा याचाही सभव नाही तथािप या महार जातीतील शकय िततक लोक आप यामाग यावत आिण या या वाडविडलानी पजल या िहद दवदवताना आिण सत महताना पाखड हणन िधकका न आिण या या भजनी लागल या या वतः या वाडविडलानाही मखारत काढन यानी बौदधधमर वीकारावा या तव डॉ आबडकर या या व तपतरातन िन याखयानातन िहदधमारची खो या आिण हलकट भाषत सदधा िनदा करीत आहत आिण या महाराना सागत आहत की त ही बदध होताच तमची अ प यता नाहीशी होईल तम या पायातील जातीभदा या ब या जादपरमाण गळन पडतील त ही महाराच माणस हाल माणसाच दव हाल िनयित िन िनवारण तम या घरी पाणी भ लागल पण जर का त ही िहद रहाल तर तमची अ प यता कधीही जाणार नाही त ही ऐिहक आिण पारलौिकक नरकात पड यावाचन कधीही राहणार नाही या या या गहरणीय अ या य अस य िन िहद वषी भलभलावणीला आज आमच धमरबाधव असलल अनक महारबध बळी पड याचा मातर काही सभव आह यामळ डॉ आबडकरा या या धमारतराला कवळ यिकतिवषयक व प रािहलल नसन याला काहीस सावरजिनक व प आलल आह आिण हणनच आम या आजवर या महार जातीतील िहदधमरबाधवाना या धमारतरा या धोकयापासन सावध कर यासाठी आिण शकयतो रोख यासाठी या लखाची चतावणी दण ह िहद आपल धमरकतर य समजत आह ज मजात अ प यतच आिण जातीभदाच उ चाटन कर याच बरीद आ ही परथमपासनच धारण कलल आह िहद सघटनच त एक अिनवायर उपाग आह पण िहदरा टराला पोषक असणार या या सधारणा िहद राहनच काय या शकय होणार या आहत आिण या तशा झा या तरच या सधारणाना सधारणा हणता यईल आज अ प यता जी म घातली आह ती िहद वािभमानी सधारका या िनःसीम परय नानच होय नगरातन िन सिशिकषत वगारतन आज अ प यता ब हशी उखडली गली आह नबरिधक या घटननच ती िनिषदध कलली आह वतःस कटटर िहद समजणार सह ाविध िहद विन ठ नत आिण अनयायी आज जातीभद िकवा अ प यता मानीत नाहीत इतकच न ह तर रोटीबदी या आिण बटीबदी याही ब या

पर यकष आचरणातही तोडन टाकीत आहत िहद जगतातील आयर समाजासारख लकषावधी अनयायी असलल अनक मोठमोठ सपरदाय अ प यता आिण जातीभद मलतःच मानीत नाहीत अथारत िहद हटला की तो पाळणारा िकवा जातीभद मानणारा असलाच पािहज िकवा िहदधमारचा याग क यावाचन अ प यता कधीही जाणार नाही ही जी वटवट डॉ आबडकर आज म करीत आलल आहत ती िजतकी खोडसाळ िततकीच खोटी आह हणनच पवार प यापकी चाभार माग ढोर इ यादी कोण याही जातीचा िहदधमर सोड याच द कमीर आबडकरास पािठबा िमळालला नाही आिण या काही भाबावल या आिण हरळल या महाराचा पािठबा आज याना िमळ पाहत आह तोही ह वरील स य या यापढ ठामपण माडल असता ढासळ यावाचन राहणार नाही आम या महारबधनी ह पकक यानात ठवाव की जर त िहद राहतील तरच याची अ प यता अिधक सलभपण नाहीशी होईल आिण याना या या या िहदबाधवा या सहनशकतीस पारख होवन पडाव लागणार नाही यामळ याची ही शकती रा टरशकती या उपागभत अकषलीचा बळान वाढणारी आह िहदरा टरावर आज याचा ज मिसदध अिधकार आह िहदधमारतन डॉ आबडकरा या माग लागन आमच महार बध जर बदध होऊन फटन िनघाल तर या या आज आधीच मठभर असल या महार जातीचही तकड होतील त महार डॉ आबडकरा या साग याव न बदध झाल तरी त होणार होणार हणज िकती सर याची धाव कपणापयरत फार फार तर एक लकष महार बदध झाला अस समजा तही गावग ना दहा पाच िवखरलल यामळ या कोटी कोटी जनसभत िहदरा टराला कोणचीही घातक दबरलता य याचा लवलश सभव नाही परत ज या िहदरा टरातन मठभर महार खो या आ वासनाला भाळन िवनाकारण फटन िनघतील आिण बदध होतील त मातर इतक अ पसखय िन ितर कत होऊन पडतील की माग बौदधाची सखया कोटीकोटीनी मोजता यणारी असनही पवीरपरमाण याची दगरित झा यावाचन राहणार नाही गोमीच दोन पाय गळल तरी गोम लगडी होत नाही पण त गळन गलल दोन पाय मातर िनजीरव होऊन पडतात िहद राहन अ प यता आिण जातीभद कधी न ट होणार नाही ही आबडकराची थाप वर दाखिव यापरमाण जशी खोटी आह तशीच त ही बौदध झालात की तमची अ प यता ख यापा यातन सदधा त काळ नाहीशी होईल जातीभद म न जातील ही डॉ आबडकर मारीत असलली दसरी थापही समळ खोटी आह या या कोण याही अनयायान कषणभर शातपण िवचार करावा की आज या ख यात काही अ प यता उरलली आह या ख यात जर मी गलो आिण या अडाणी लोका या शाळत जावन हणालो की आता मी बौदध झाललो आह मा या मलाला शाळत सरिमसळ बस या तर त खडवळ मा या मलाला तव यासाठीच काय त शाळत सरिमसळ बस दतील का िकवा मी गाव या िविहरीवर गलो आिण हटल की मी आता बौ द झालो आह मी आ याला मानीत नाही मी अ वराला मानीत नाही मी िहद धमर ही मानीत नाही तर तव यामळ त गावकरी मला िविहरीवर पाणी भ न दतील का त इतकच िवचारतील की त महार आहसच ना तर मग िवहीर बाटव नकोस प कळ महार िखर ती झाल मसलमान झाल याची काय ि थती झाली ख यापा यातन िखर ती महार मसलमान महार हणन याना नवीन नाव काय त िमळाल उलट िहद महारानीसदधा या यावर बिह कार घातला तरावणकोरसारखया िठकाणी िखर ती

अ प याना शाळत सरिमसळ बस दत नाहीत चचरम य सदधा याना िनरिनरा या कोपर यात बसिव यात यत फार काय वतःला बौदध हणवन घणार या िसहल वीपातील खडगावातही बौदध अ प याना शाळत िन िविहरीवर बहधा बिह कत हणनच आजही मान यात यत पर यकष तथ जावन पहा पण याहनही िवशष ह की बौदध झाल तरी वतः महारा या मनातील त या चाभार माग ढोर इ यादी लोकाना आज अ प य मानीत आहत याना खाल या जाती हणन समजत आहत तो जातीिवषयक अहकार एका िदवसात गळन जाईल अस या बौदध होणार या महाराना तरी शपथवर सागता यईल का मळीच नाही िखर ती झालल महार िखर ती झाल या चाभाराना िकवा ढोराना आप या मली दत नाहीत या या घत नाहीत कवळ धमारतरान िहदचा बौदध झा यान महाराची अ प यता जाणार नाही िकवा वतः त महार याना अ प य समजतात या माग ढोराना सम यवहायर समज लागणार नाहीत अहो पर यकष बौदधा या अशोक िन हषारसारखया बौदध समराटा या काळातसदधा चाडालािदकाना या बौदध समराटानीच अ प य हणन गावाबाहर हसकन िदलल अस पण त ऐितहािसक िववरण आ ही स यापरत बाजस सारतो साराश असा की आज या डॉकटर आबडकरा या िकवा होव घातल या उ या या िभकष आबडकरा या जाणीव थापाना िकवा परामािणक व गनाना बळी पडन आम या महार धमरबाधवानी आपला िहदधमर सोड नय आप या वतः या प नास िप या या िहद पवरजाना वतःच पाख यात पिततात िकवा मखारत काढ नय आज कोणचाही महार बौदध झाला तरी या िदवसाची ती गाजावाजाची उमीर तो िदवस मावळताच ओस न जाईल उ या तो या या झोपडीत जसा पवीर होता तसाच बसलला याला वतःला आढळल तो बौदध झाला हणन या या अ यार भाकरीची पणर भाकरी झालली याला आढळणार नाही जी तकारामासारखया साधसताची नीितवचन याच वारकरी बध गात आहत यापकषा एकही नव नीितवचन याला बौदधा या भा डात िशक यासारख आढळणार नाही िकवा ज िहद यास काल अ प य समजत होत त याला प य समजणार नाहीत उलट आज अ प य असल तरी त आपल िहदधमारच बाधव आहत याना आपण समानतन आिण वधमरपरमान धमरबध हणन अिहदपकषा जवळ कल पािहज ही जी ल जा आज िहदसघटना या िन मान या या उपदशान िहदजगतात बळावत चालली आह आिण जीमळ आज अ प यता पवीरपकषा शतपटीन उणावत आह रोटीबटी बदी सदधा तोड याइतका जातीभद म घातला आह - ही जाणीव मातर दखाव यावाचन राहणार नाही महार िहद आहत तोवरच याची अ प यता प या या िन या याही मनातन अिधक सलभतन आिण अिधक शीघरतन नाहीशी हो याचा उ कट सभव आह नाहीशी होतच आह िहद समाजातन अ प यतचाच काय पण ज मजात जातीभदाचाही सपणर नायनाट कर याची आ ही सघटनी िहदनी परितजञा कलली आह िहद वा या वजाखाली आपण सार उभ आहोत तोवर धमरपरमा या ममतन आपण अिधक सघिटत होऊ बिल ठ होऊ पण आप यापकी जर कोणी या धमरपरमास लाथाडन धमारतरा या ख यात उडी टाक पाहील तर तो या सामिहक िहद रा टरशकतीला आचवन वतःच लळापागळा झा यावाचन राहणार नाही

(िहद िद १ -१० -५६)

२० बौदधधमारतही भाकडकथा भाबडपणा भगड आचार िन अनाचार इ यादीचा बजबजाट झालला आह

होतक िभकष आबडकरानी बौदध धमर हा सार या जगातील ठ धमर आह िन यात कोण याही भाकडकथाचा पवरज म पनजर म दव ई वर आ मा इ यादी बर मजाला चा पसारा लवलशही आढळत नसन तो िनभळ िन परखर पर यकषावलबी बिदधवादावरच काय तो आधारलला आह अशा व गना या या जनता परबदध भारत इ यादी व तपतरातन िन या या भाषणातन वारवार कर याचा िन या या िश याकडन करिव याचा सपाटा चालिवला आह जर त याच सार हणण खर असत तर आ हासही आनदच वाटला असता कारण कोण याही धमारतील अनयायाम य भाबडपणा धमरभोळपणा तकर श यता बवाबाजी असमानता इ यादी दोष जथ जथ आढळतात या या दोषाचा िनषध कर यास - मग त िहद लोकाम यही आढळत असल तरी - आ ही क हाही माग पढ पािहलल नाही परत आज तरी अशी व ति थती आह की आ ही िहदधमीरय काय िखर चन धमीरय काय मसलमान धमीरय काय बौदध धमीरय काय िकवा वरील कोटी कोटी लोक यास अनसरत आहत या मोठमो या धमारवाचन ज इतर अ पसखय धमर आज जगात परचिलत आहत या या अनयायातही या या धमारतील उदा त िन मन य जातीस िहतावह असल या त वापरमाण िकवा आचारापरमाण अनक भाकडकथा िन भाब या समजती ढ झाल या आढळतात सवरसामा य लोकच न हत तर या धमारतील आचायरही अनक तकर श य भाकडकथाना अगदी गहीत स यापरमाणच (Axioms) िचकटन रािहलल असतात मि लम धमारसारखया काही धमार या अनयायात तर धमरभोळपणाच न ह तर अनक परसगी धमरवडपणाही पराकोटीला पोचलला आढळतो जर या दोषाचा िनषध करायचा तर आम या होतक िभकष आबडकरानी बौदध धमरसदधा सग याच धमारतील धमरभोळपणाचा धमरवडपणाचा िन भाकडकथाचा िनभळ बिदधवादा या टीन िनषध करावयास हवा होता तस यानी कल असत तर या या तशा िनःपकषपाती टीकचा आ ही योगय तो गौरवच कला असता परत िहदधमार या वषान पछाडल या डॉकटर आबडकरानी यता जाता कवळ िहदधमारवरच काय तो िश याशापाचा वषारव चालिवलला आह जर या या हण यापरमाण बौदध धमर हाच इतर सवर धमारपकषा िनद ष बिदधिन ठ आिण सवरतोपरी ठ आह तर यानी िखर ती िन मसलमान धमार या अनयायातही याना त िहदधमारतील भाकडकथा िकवा द ट आचार हणन िनिदताहत तशाच परकार या चाल

असल या दोषासाठी तसच कडाडन आकरमण करावयास हव होत उदाहरणाथर मि लम आिण िखर चन या दो ही धमारत गलामिगरीची मन याला पशहनही हीनतम लखणारी करर परथा या या धमार या स थापकानीही या या धमरगरथात ध यर मानलली आह पण अशा दोषािवषयीही मि लम िकवा िखर चन धमारस एका श दानही दोष द यास याची लखणी िकवा जीभ सहसा धजत नाही ती तथ एकदम लळी पडत कारण उघडच आह भीित तशा या समथरनीय िनदसाठी सदधा त त समाज आबडकराची िधड

काढ यास सोडत ना परत िहदधमार या अनयायात जी धािमरक सिह णता क हा क हा तर सोसाळपणा या दोषाहर मयारदपयरत आढळन यत यामळ िहदजगतातील धमरत वािव दध धमारचारािव दध कोणीही वाटल तशी जीभ सल सोडली तरी ितकड िहद लोक सहसा लकष दत नाहीत lsquoक ता भकता ह भकन दोrsquo या हणीपरमाण तशा िनलर ज आकषपकाकड उपकषाबदधीन पाह याची िहदची साधारणतः परवि त असत ितचा अ या य लाभ घता यत अस यामळ आबडकरा या व तपतरातन िन या या भाषणातन कवळ िहदधमारची हवी तशी कचाळकी त करीत आल आहत आिण आम या बौदधधमारत मातर या िहद या पराणातील आचारातील धमरभोळपणातील लवलशही सापडत नस यान तो बौदधधमर महारानी वीकारावा सग या मानव जातीन वीकारावा हणन दवडी िपटीत आहत िहदधमारतच िन समाजात तव या भाकडकथा भाबडपणा िन अनाचार याचा बजबजाट झालला आह आिण बौदध धमर आिण समाज मातर या यापासन अगदी अिल त आह असा अस य परचार आबडकरी पकषान एकसारखा चालिवला असता आिण रामक णािदकाची िनदा हलकट भाषतसदधा कर यास माग पढ पािहल नसता या या या अपपरचाराचा कडक समाचार घ यास आज चाल असल या शकडो मोठमो या िहदपतरातन ज कोणी पढ आल नाही याच कारण बहसखय िहद समाजा या अगात मरलली ही सोसाळ व तीच होय िश या दणार याला उलट अर कार करण ह अस यपणाच लकषण असन स यपणा हणज खाली मान घालन िश या ऐकत शातपण बसण होय अस िहदतील अनक िश टाना वाटत परत आ हास हा असला स यपणा हा बळगपणाचा िन दबळपणाचाच काय तो परितश द वाटतो आ ही या ग च िश य आहोत या ीक णा या lsquoय यथा मा परप य त ता तथव भजा यहमrsquo या नीितसतरासच आ ही या य िन ध यरही समजतो lsquoयथा यकष तथा बिलःrsquo या यायान आबडकरी पकषा या वरील खोडसाळ टीकाचा समाचार घ यात आिण या या बौदध ततीतील भ दपणा उघडकीस आण यास आ ही कचरणार नाही बौदधधमर हा कवळ बिदधिन ठवरच आधारलला आह या आबडकरा या थापबाजीला बळी पडणार याना हणज िवशषतः आम या आजही िहद असल या महार बधना बौदध धमारची आिण बौदध जगताची मािहती जवळजवळ नाहीच हटल तरी चालल श यात लगडी गाय परधान तसच बर याच अिशिकषत िन मागासल या लोकाना आबडकर दाखिवतील तसच बौदध धमारच प आह अस वाटण साहिजक आह यासाठी आ ही जगातील लाखो बौदधा या धािमरक समजती आचार बौदध पराणातील िन पीिटकातील बिदधहीनपणा इ यादी उपागापकी कवळ वानगीसाठी काही मोजकया गो टी खाली दत आहो आबडकरा या पाठी हरळन धावणा या आधी आम या महार परमख िहद बाधवानी परथमतः बौदध धमारची ही दसरी ओगळ बाजही अव य अ यासावी होतक िभकष आबडकरानाही आ ही अस हटकन िवचारतो की या गो टीसाठी त ही िहदधमारची खोटीनाटी िनदा सतत करीत आला आहात तशाच परकार या खाली िदल या बौदध धमार या भाकडकथा िन तमची क य या बिदधिन ठतचा त ही डौल िमरिवता या बिदधिन ठ या कसोटीवर कशी समिथरता त सागा पाह १) कणर हा कती या कानातन ज म पावला ही दतकथा सागन आबडकरी परचारक िहद या गणाची िटगल करतात परत बौदधपराणात वतः बदधा याच ज मासबधी जी खालील कथा िदलली आह ती मातर त का

दडवन ठवतात बौदधातील लाखो लोकाची अशी दधा आह की गौतम बदधाचा ज म अितमानष रीतीन झाला बौदध पराण सागतात की बदधा या आईला हणज राणी मायादवीला ित या पचचाळीसा या वषीर कोणा याही प षाचा सपकर झाला नसताही गभर रािहला जगत क याणाथर त या पोटी दवी तजान हा गभर रािहलला आह अशी आकाशवाणी ितन ऐकली ितला कोणतीही परसितवदना वा कलश न होता या दवी गभारपासन जो पतर झाला तोच गौतम हा होय गौतमा या ज मा या वळी अनक चम कार घडल आध याना िद य ि ट परा त झाली याच दशरनास जाता याव हणन लग या लोकाच पाय खडखडीत बर झाल एका िद य ऋषीन राजगही यवन भिव य कळिवल की ह मल एक अलौिकक प ष होईल बिदधिन ठचा टभा िमरिवणार आबडकर िन याच अनयायी या भाकडकथवरही िव वास ठवणार आहत का आिण अशा काही भाकडकथा बौदध लोकातही धािमरक कथा हणन िव वािस या जात आहत एव यासाठी बौदधधमर हणजच एक भाकडकथा आह अस हणतील काय २) वतः डॉ आबडकर यता जाता मो या डौलान सागतात आिण याच अनयायी त एक मोठ शतक य समजतात की यानी एकदा िहदचा जो एक अिभजात धमरगरथ ती मन मित जाळली होती कोण याही धमरप तकाची एखादी परत जाळन टाकण ही व ततः बबररता आह त अपक य होय शतक य न ह परत आबडकर या अथीर याला एक शतक य हणन वतःच िमरवीत असतात याअथीर याना हही मानावच लागल की ज हा माग मसलमानानी बौदधाचा एकच गरथ न ह तर सह ाविध गरथ नालदा िवहारातील बौदधधमीरय गरथालय या गरथालय जाळली ध मपदाना िन ितरपीटकाना पायाखाली तडवन फाडन जाळन राखरागोळी क न टाकली आिण तीही एकदा न ह तर िसधकाबल पासन पवर बगालपयरत बौदध िवहार िदसला की लाव आग िन जाळ गरथ असा परळय माडला होता त हा मसलमानाची ती क य आसरी अपक य नसन शतशत क यच होती आिण जर बौदध गरथ जाळ याच ह मसलमानी अ याचार -आ ही याला अ याचारच हणतो - शतक य हणन गौरवाहर नसतील तर आबडकरानी मन मतीची एक परत जाळली यात कोणतही शतक य कल नसन एक अ याचार कला हही यास मानाव लागल ३) बदधधमर दव दवता आ मा पनजर म आिद मानीत नाही अस आबडकर महारबधना सागतात आिण हणन तो धमर वीकारा अस उपदिशतात परत जगतात आज माचिरयापासन त िहदचीन (Indochina) पयरत महायान पथाच ज कोटी कोटी बौदध लोक आहत त दव मानतात इतकच न ह तर यानी बदधालाच दवािधदव बनवन ठवलल आह आिण िहद धमारतील इदर व ण ल मी सर वती यकष िक नर इ यादी सवर दवदवतानाही त कोटी कोटी बौदध मानतात आिण गौतम बदधाला या सवर दवदवताचा अधी वर हणन मानन याची पर यही पजा अचार आज बौदध जगतात चाल आह ह स य आबडकर पकषीय का दडपन ठवतात ४) वतः बदधही पवरज म मानीत होत कारण आपण पवरज मी माणसाचच न ह तर पशप याचही ज म घतलल आहत अस वतः गौतम बदध सागत आिण याच या या योनीतील या पवरज माच इसापनीतीतील गो टीपरमाण वणरन कलल अनभवही सागत बौदधा या पिवतर धमरगरथाम य बदधानी

सािगतल या या या या पवरज मा या गो टी जातक हणन यय मानली जातात ही गो ट खोटी आह काय बौदधा या या भाकड धमरकथाच िन कमरकथाच गर हाळ साग यापवीर जाता जाता एवढ सचवन ठवतो की िहद वा या खर या िन तकर शदध याखयपरमाण कोणाही बौदधतर िहदन बौदधमत वीकारल असता यास धमारतर हणण हीच मळात चक आह त धमारतर नसन सपरदायातर काय त होईल पण त िवधय पढ यथा थली िवशदिवल जाईल स या आबडकरपकषीय व तपतरातन िन भाषणातन योिजला जाणारा धमारतर हा चालचलाव बाजारी श दच याना सहज समजावा एव या साठी काय तो या लखातन आ ही योजीत आलो आहोत ५) बदधाचा मो यातला मोठा पराकरम हणन जो ह बौदधधमारच पकषपाती भाट यता जाता सागत सटल आहत तो हणज हा की यजञयागात बरा मण कषितरयािद विदक धमीरय जी पशह या करीत असत ती बदधान बद पाडली परािणमातराची ह या क नका दवा या नावान यजञाम य त ही पशना मारता पण या पश या मासावर मातर आपणच ताव मारता ह क य िकती द ट िनदरय िन ढ गीपणाच आह असा कडक िनषध यजञातील पशह यिव दध वतः बदध आिण नतर याच पीठाचायर जो सतत करीत गल यामळ बदधानतर मोठमोठाल यजञ अस झालच नाहीत पशह या बद पडली परािणमातराना बदधानी जीवदान िदल आिण हणन हा िहदधमर सोडा आिण अिहसापरधान बौदध धमारत या असा टाहो ह पकषपाती भाट आजही फोडीत आहत परत या पर नाची दसरी बाज त चकनसदधा उ लखीत नाहीत यजञयाग ह पर ततकाळी आचरणीय आहत िकवा नाहीत हा पर न अगदी वततर आह याची चचार इथ अपर तत हणन सोडन दतो परत पर तत असल या वरील पकषपाती बदध तोमािवषयी इतकच सागण पर आह की परािणमातरा या दयन दरवन बौदधधमार या वरील िवरोधापढ दवा या नावान यजञातन पशह या बद झाली अस कषणभर गहीत धरल तरी बदधा या नावान िभकषसघातन चालल या पोटपजपायी लकषाविध पश पकषी म यािद परािणमातराची जी िहसा बदधा या काळापासन तो अगदी आज या कषणापयरत सह ाविध वष चाललली आह यािवषयी आबडकरपकषीय ज अगदी मग िगळन बसतात त का बदधा या पवीरपासनही यजञयाग पशह या आिण मासाशन याचा िनषध करणार आिण दवही न मानणार प नास साठ पथ तरी भारतात परचिलत होत ह बौदधगरथातही उ लखलल आह lsquoअिहसा परमो धमरःrsquo ह बरीद पर यकष आचरणात आणन सोड याचा परय न जन धमीरयानी बदधा याही पवीरपासन चालिवला होता तो िकती साधला त पाह याच ह थल न ह मासाशना या परािणह यािवरोधक िनषधापरत पाहावयाच तर जनधमारन त त आप या आचरणातही पाळलल आह ह मा य कल पािहज यािवषयी या या या उपदशात आिण आचरणातही ससगित तरी होती परत यजञात दवाच नाव पशह या करण िन य आह अस सागणार या बदधान पोटा या नावान पशपकषी म यािदकाची ह या कर यास अपर यकषपण का होईना पण िवरोध कला नाही ही कवढी दािभक िवसगित आह पहा पर यकष बदधाचा उपदश अस की कोणीही बौदधान वतः परािणिहसा क नय पण जर इतर कोणी पशपकषी म यािदक खा यपरा याला मा न याच मास िशजवन आणन वाढल तर बौदध गह थानीच काय पण िभकषनीही त िचर अ न खा यास कोणचाही

धािमरक पर यवाय नाही सह ाविध िभकषसह वतः बदध इत ततः परवास करीत त हा गावागावातील लोक या या आहारासाठी अनक परकार या िचर मासा ना या राशी या राशी वाढीत आिण बदधासह याच त िभकषिभकषणीसघ त मासाशन िमटकया मा न खात परािणमातरा या दयन दरवल या बदधाची धमारजञा इतकीच आह की परा याना अ नासाठी मारा हणन त ही होऊन साग नका त कोणी मारल हही िवचा नका पण मास कोणी आपणहन आणन िदल तर त िनःशकपण खात जा यात काही अध यर नाही वतः चोरी क नका परत चोरी क न आणल या व तना या चोरी क न आण या आहत ह धडधडीत िदसत असताही याना िनःशकपण हडप यास िन दडप यास काही एक पर यवाय नाही असा उपदश द या इतकाच हा बदधा या मासाशनाचा उपदश अपराधी नाही काय पोटबाबपणाचा नाही काय परािणमातरा या दयसाठी यजञातील होणारी िहसा बदधधमारन बद कली हणन डागोरा िपट यार या बदधा या पजकानी हही स य सागावयास हव होत की या यजञा तगरत पशिहसची बदधानी िनदा कली याच बदधा या सह ाविध िभकषसघातील आयतोबा िभकषची पोट भर यासाठी यजञात मार या जाणार या परा याहन दसपट पश पकषी म य बदध िजवत असताही मारल जात असत आिण ह सह ाविध िभकषच ताड या पशच ताज ताज मासा न िमटकया मारीत खा याची परािणमातरावर दया करीत असत वतः बदध भगवानाचाच अत कोण या रोगान झाला अजीणारन आिण त अजीणर कशान झाल तर अ यत वदधापकाळी आप या अनक िभकषसह एका मो या िश याकड बदध भोजनास गल असता ताज ताज मटन हणज डकरा या मासाच पकवान ज याना सागन सव न कर यात आल होत त यानी नको इतक खा ल यामळ अजीणारन अस य यथा होवन यातच बदधाना म य आला या पराचीन काल या गो टी सोड या तरी अगदी आजही परािणमातरावर दया करणार या आिण या दय या नाव यजञस थची िनदा करणार या या बौदधधमारच चीन जपान माचिरयापासन तो िहदचीनपयरत पसरलल कोटी कोटी अनयायी िवशषतः महायान पथी अगदी उघड उघड खाटकाची दकान वतः थाटन परकटपण लकषाविध पश पकषी म य वतः मा न घरोघर याच ताज मासा न खाताहत आिण यात आपण बौदधधमारिव दध काही आचरण करीत आहोत याची शकासदधा याना यत नाही त वतःला कटटर बौदधपथीच समजतात आज या या बौदधा या परािणमातरा या दय या कचा यातन पश पकषी मास तर काय पण खकड आिण उदीर सदधा सटलल नाहीत खक याची लोणची उदरा या िप लाची लोणची ही उपाहारगहागहातन इतर वािद ट पदाथारपरमाणच या बौदध दशातन िवकरीस ठवलली असतात आिण आवडीन पकतीत खा ली जातात आमच वारकरी महारबध अशा या बौदधधमारत जावन परािणमातरावर अशीच lsquoदयाrsquo करणार आहत काय आज िहदधमारत असलल आमच वारकरी महार िन वारकरी ड बसदधा मासाशना या परकरणी खर या खर या परािणमातरावर दया कर या या परकरणी अस या ढ गध तरी अिहस या भर टाकारापासन इतक अिल त आहत की त कोणा याही परकारच आिण दसर यान मारल या पशप याच सदधा मास अस खात नाहीत इतकच न ह तर वारकरी पथापरमाण कादा िन लसण सदधा खात नाहीत मासाशन िनिषदध आह ह गहीत धरल तर आम या या िहद वारकर याचच आचरण अिहसचा डागोरा िपटणार या बदधिभकषपकषा शतपटीन अिधक ससगत परामािणक िन सो वळ आह

६) बदधानतर या या उपदशा या परभावान प हा मोठमोठ यजञ अस झाल नाहीत ही आबडकर पकषीयाची िवधानही िन वळ थापबाजी आह बदधानतरच काय पण यजञयाग बद पाड यासाठी अशोकान आपली सारी सामरा यशिकत पणास लावन तो िनधन पाव यानतरही मोठमोठ यजञयाग शतशत वष भरतखडभर धमधडाकयान चाल होत अशोका या राजधानीत या या िनधना या मागोमाग गरीकाना िजकन आपल सामरा य थापन करणार या बरा मणकलो प न समराट प यिमतरान एक सोडन दोन यजञ साजर कल किलगात आिण आधरात राजसयािदक महायजञ होतच होत शका या परकीय आकरमणापासन भारताला मकत करणार या कषितरयकलावतस ग त समराटानी अशोका या राजधानीत अ वमधामागन अ वमध गाजिवलल आहत समराट चदरग त समराट समदरग त चदरग त िवकरमािद य हणाना पायबद घालणारा समराट कदग त या पर यक समराटान पाटलीपतरात परकीय शतरवर िमळिवलल आपल िदिगवजय अनक अ वमध यजञ क न उ घोिषत कलल आहत हणातक यशोधमरन परभित अनकानक कषितरय वीर अगदी सात या शतकापयरत हणज बदधानतर उ या पर या एक सह वषारपयरत अ वमधािदक अनक महायजञ करीत आल ह इितहासपरिसदध आह यजञयागाची परथा ही आता ल त झालली आह ती कवळ बदधा या उपदशामळ झालली नसन ती कालपरा त अशा अनक राजकीय िन धािमरक कारणामळ झालली आह बदधा या आधी विदकातच यजञस थिवषयी दोन मत असत lsquo लवाः हयत अ ढाः यजञ पाrsquo ह बदधपवर विदकाचच वचन आह पराचीन काळापासन भागवत धमारची आिण भकतीमागारची तशीच परव ती होती मसलमाना या वार यानतरचा अराजकीय परळय हही यजञपरथा ल त हो याच बलव तर कारण होत तथािप यथ तो िवषय पर तत नाही हणन सोडन दव यथ इतकच सागण पर आह की बदधानतर महायजञ असा झालाच नाही अशी िवधान डॉ आबडकराचा पकष जो ठोकीत आह ती बौदधधमारच नसत तोम माजिवताना इतर परकरणी जी यानी थापबाजी चालिवली आह ितचीच एक िनदनीय वानगी आह बरा मण लोकानी कवळ दिकषणा उपट यासाठी आिण लाड िजल या झोड यासाठी वा तपजा स यनारायणािदक तवक या या पो या खरड या हणन त ही हा पौरािणक िहदधमर सोडन बौदध धमर वीकारावा अशी दवडी जी आबडकर या या परचारकाकडन आम या पवार प य िहद समाजात सारखी िपटीत आहत याना आमच आ हान आह की बरा मणानी कवळ वतः या पोटपजसाठी अस या पो या खरड या ह वादासाठी गहीत धरल तरी भाब या लोकाची होणारी ही लबाडणी बौदध धमारत जावन कशी टळणार कारण बौदध धमारत बरा मणा या दिकषणची िनदा करता करताच या बरा मण दिकषणहन आप या लकषाविध आयतोबा आिण िभकमागया िभकष या उदरभरणाचा जो बोजा समाजावर बौदधानी टाकला यापायी होणारी समाजाची लबाडणी ही शतपटीन अिधक होती एकवळ दकषणा परवली पण ही या िभकषका या टोळधाडीची िभकषणा नको अस शतकरी यवसायी यापारी इ यादी समाजातील क टाळ वगारला होवन गल होत कारण ह सह ाविध लकषाविध बौदधिभकषिभकषणी आपआप या टो या क न दशभर िभकषा मागत िहडत िभकषना दान दण याना मोठमोठ िवहार बाधन दण उ तमो तम व तर दण हा िनवारणपदपरा तीचा एकमव राजपथ आह अशा थापबाजीन बौदधा या पो या िन परवचन काठोकाठ भरलली असत िन आहत याना क टावाचन पोट फगतो भरावयास हव यान सरळ िभकष हाव असा

धमधडाका बौदधकाळी या रा टरात उडालला न हता का जर हणाल की या िभकष या ता यात स जन िन समाजसवक िभकषही न हत की काय तर मग आ ही िवचारतो की य चयावत बरा मणवगर हा दिकषणसाठीच काय तो समाजास लबाडीत आलला आह अशा उल या काळजाचा सरसकट िशवराळपणा करणार त ही बौदधिभकषच होरक तरी तो पर न कोण या त डान िवचा शकता वतः या डो यात मसळ असताना दसर या या डो यातील कसळासाठी ज हा त ही याची टवाळी क जाता त हा त हाला कशी ल जा वाटत नाही ७) वकषपजसबधी त ही िहदस हसता पण त हा बौदधानी बोिधवकषाच ज पर थ माजिवलल आह याच काय बोिधवकषाखाली बदध त विचतन करीत ज हा बसल त हा या वकषाखाली अनक पशही रवथ करीत बसलल असतील आिण या या शाखावर कावळ िन घबड राहत असतील पण याना काही त वजञान झाल नाही बदधाला तवढ झाल अथारत त वजञान बोिध परा त क न द याचा कोणताही िद यगण या झाडात न हता त झाड कोण याही इतर वडासारख एक झाड होत मग याला भपक नाव दवन त झाड दहादा सकन िनजीरव होत आल असता याखाली शकडो दधा या घागरी या त ही बौदध ओतीत आहात या या फा या दशोदशी नवन लावन तो पिवतर वकष हणन ज त ही पजीत आलात आिण तो मळ वकष कधीच वठन गला असता याची कोणची तरी फादी प हा तथच लावन बदधान तप या कली तोच हा बोिधवकष हणन यातरक ना तमच तथील पजारी िभकष ज शतकोशतक सागत आल आहत यापकषा वकषपज या अिधक धमरभोळपणाच उदाहरण जगात तरी दसर कोठ सापडल का ८) तीच गो ट पनजर मािदक िन ठची अशा धमरभो या िन तकारतीत िन ठा आम या बौदध धमारत नाहीत अशा थापा त ही यािवषयी अगदी अजञानी असल या आम या महारािदक िहदबधत जावन मारीत आहात पण बौदध धमारतही अशा िन ठाचा िकती बजबजाट झालला आह ह िसदध कर यासाठी ह उदाहरणही दण पर आह ितबटातील बौदध समाजाच ज आ य धमरग पीठ आह या या धमरपरमखास दलाई लामा हणतात तोच ितबटचा रा यपरमखही असतो याची िनवड कशी करतात त ठाऊक आह का एक दलाई लामा मरताच ितबटात तो कोठ तरी त काळ ज माला यतो अशी या बदधसपरदायाची िन ठा आह हणज पनजर म मानणार बौदध सपरदायही आहत नाहीत अस ज डॉ आबडकरवादी हणतात त याच अजञान तरी आह नाही तर थाप तरी आह दलाई लामा मरताच तो त काळ कोठ ज माला आला त हडकन काढन या थानी आप या गटाचा मलालाच िनवडल जाव हणन तट बखड ही होतात कारण नवीन दलाई लामा हणन ज मल िनवडल जात त वयात य या या आधीची दहावीस वष या सवर धमररा याचा कारभार पालक हणन या िभकष या कारभारी मडळा या हातीच असतो धमरग िनवड याची याहन भाबडी आधळी आिण बहतक समयी भ दपणान बजबजाटलली पदधती ती कोणती असणार हणनच आ ही हणतो की बौदध धमारचारातही धमरभोळपणाचा िन धािमरक भ दिगरीचा बजबजाट झालला आह

(िहद िद ८ िन १५ ऑकटो १९५६)

२१ सीमो लघन कलपण िहद वा या सीमाकषतरातच ग या िवजयादशमीला नागपर यथ डॉ आबडकर यानी या या उ यापर या एक लकष अनयायासह बौदध धमारची दीकषा घतली बौदध धमारत जा याची िसदधता डॉ आबडकर यानी गली सात आठ वष तरी िवशषतः महारा टरातील महार वा यातन आिण या या अनक परचारकाकडन पदधतशीरपण चालिवली होती ही व ति थती याना मािहत आह याना आबडकराच बौदध धमारची दीकषा घ यासाठी एक गटी एक लकष अनयायी नागपरला एकतर झाल याच िततकस आ चयर वाटणार नाही इतकच काय पण काही बौदधधमीरय परदशातन आिण िवशषतः आज भारतीय शासना या कारभाराची सतर या या हाती पडलली आहत यातील पतपरधान नह परभित काहीजणाकडन पर यकष िन अपर यकषपण धनािदक सवर परकरणी सिकरय पािठबा या बौदधधमरपरचारा या अिभयानास िमळालला अस यामळ दोन एक वषार या आत भारतात दहा लकष लोकही बौदध धमर वीकारतील अस आपण समजन चालल पािहज िचतनीय पण िचताजनक न ह काही लाख लोकानी िहदधमारतील सनातन िकवा विदक सपरदाय सोडन बौदध सपरदायाचा वीकार करावा आिण तोही इतकया गाजावाजान िन सघटीतपण करावा ही गो ट िचतनीय आहच आह परत यामळ िहदरा टरावर िकवा समाजावर कोणता एखादा िचताजनक परलय ओढवणार आह अशी काहीशी जी भीित िक यकाना आतन वाटत ती मातर िनराधार आह डॉ आबडकरानी िकतीही मोठमो यान गजरन सािगतल की त सार या भारतातन िहदधमारच आमलात उ चाटन क न सवर धमारत ठ असा जो बदध धमर याची पर थापना करणार आहत तरी या या या गरज याला करोधािव ट व गनापकषा अिधक मह व द याच काही एक कारण नाही वतः बदध भगवान ह याचा धमर थाप यानतर चाळीसवष वतः या धमारचा अखड उपदश करीत गल असताही जथ याना सनातन धमारच उ चाटन करता आल नाही आिण अशोकासारखया समराटा या राजशकतीन या उ चाटनासाठी सवर व पणास लावल असताही शवटी जथ यानाही थकन जावन हात टकाव लागल तथ डॉ आबडकराची कथा काय परत अशा चळवळीत जो रा टरीय फटीरपणा िशर याचा पढ पढ सभव असतो यास मातर आपण परथमपासनच कटाकषान पायबद घालीत गल पािहज

आबडकर िखर ती िकवा मसलमान झाल नाहीत त काही आम यावर उपकार कर यासाठी न ह

आज डॉ आबडकर या या व तपतरातन िन भाषणातन सारखी घोषणा करीत आहत की जगातील सवर धमारत बौदध धमर हाच ठ परत याच डॉकटर महाशयानी माग एकदा मि लम धमारच गोडव गाऊन lsquoमी ठ अशा इ लाम धमारस अगीकारणार आहrsquo असा आपला ढ िन चय परकटिवला न हता काय एकदा lsquo ठ अशा िखर ती धमारस मी वीकारणार आहrsquo अशीही परिसदधी यानी कली न हती काय यानतर lsquoमी शीख धमारसच वीकारणार आहrsquo अशीही हल यानी उठिवली न हती काय यावळी डॉ आबडकर काही शाळत िशकषण घणार एखाद अपकव वयाच मल न हत त हाही त डॉकटर या पदवीनच

िमरवत होत त हा याना बौदध धमर हा जगातील सवर धमारत ठ आह ह कळल न हत की काय आिण न हत कळल अस त हणतील तर या या या वळ या घोषणा या धमारधमार या गाढ यासगा या योतक नसन अपिरपकव बदधी या िकवा िन वळ िदशाभली या घोषणा हो या ह उघड होत नाही काय मसलमानी धमारत वा िखर ती धमारत आिण या या यवहारात हण अ प यता नाही कषणभर ह गहीत धरल तरी या धमारची नसती त डओळख असणार यानाही ह ठाऊक आह की अ प यतहन ही भयकर असणारी दासतची - गलामिगरीची मन याला ज मतःच पशपरमाण लखणारी िन वागवणारी - परथा या या दो ही धमार या स थापकानी आिण परचारकानी अध यर समजलली नाही (slaves obey your masters) अस बायबलच हणत खरी गो ट अशी आह की डॉ आबडकराना वरील अिहद धमारतील ही सवर यग ठाऊक आहत याना हही ठाऊक होत की या या आधीच शकडो वषारपासन शताविध अ प य लोकाना व छन वा सकतीन िखर चन िन मि लम धमारत बाटवन नलल होत अगदी आम या महार बाधवाची फटकळ गो ट घतली तरी अनक महाराना आबडकरा या ज मापवीरपासन िखर चन आिण मसलमान कर यात यत आह पण ज अ प य अस बाटल गल याची अ प यता सामदाियक परमाणात बोलावयाच हणज िखर ती आिण मि लम समाजान जशी या तशीच ठवली तरावणकोरम यच पाहा शभर शभर वषारपवीर िखर ती झाल या अ प याना नस या वसतीतन िन शाळातनच न ह तर िखर ती पराथरना मिदरातन सदधा इतर िखर यात एकतर बस दत नाहीत याची बाक एका कोपर यात दर ठव यात यतात आिण याना पराथरनाही याच अ प य कोपर यात करावी लागत अगदी महारा टरात बाटल या महार चाभार माग इ यादी अ प य िखर याना अ प यच मानल जात दसर या िखर याकडनच न ह तर त वतः आपापसातही एकमकास अ प य मानतात याची लगन तर बाटगया पण या या या या जातीतच होतात मसलमानात तर बळान बाटिवल या अ प याना इतक दडपल जात की माग एकदा बगाल िविधमडळात lsquoअ प य मसलमाना याrsquo नाव गार हाण कर यात आल होत की मसलमानासाठी ठवल या राखीव जागा आ हा अ प य मसलमाना या वा यास प य मसलमान यऊच दत नाहीत िशखात ज अ प य गल याचा वगर lsquoमहजबी शीखrsquo हणन वततरच ठव यात यतो ही व ति थती आबडकरा या डो यापढ होती अशा अनक अडचणीमळ आिण इतर काही अतः थ कारणामळ डॉ आबडकराचा आिण िखर चन मि लम िन िशख पढार याचा आबडकरा या या या धमारतरािवषयीचा सौदा या या वळी पटला नाही ही अतः थ कारण याना ठाऊक आहत त ह जाणन आहत की िहद समाजाची अिधकात अिधक हािन िन मानभग कर यासाठी मि लम िकवा िखर चन धमारत जा याची इ छा असनही डॉ आबडकराना त द क य करवल नाही करताच आल नाही परत ही व ति थती यानात न आ यामळ काही सिद छ परत सवरसाधारण िहद या परमाणच भाब या वभावा या िहद पढार याना वाटत की डॉ आबडकर ज मसलमान िकवा िखर चन झाल नाहीत त िहदवर उपकार कर यासाठी या या मनात िहदिवषयी काही अतः थ ओलावा होता हणनच होय पण तसा कोणताही परकार नाही डॉ आबडकराना दसरा lsquoकाळा पहाडrsquo हो याची मनासारखी सधीच िमळाली नाही नाही तर त सवाई lsquoकाळा पहाडrsquo हो यास सोडत ना

िहदनी बाटगयाच कौतक करण हा कोडगपणा होय याच पर यतर हणज ग या दोन तीन वषारत यानी बौदध धमारचा परचार कर या या ढालीखाली या या व तपतरातन िन भाषणातन याला त lsquoिहदधमरrsquo हणतात या िहद धमारिव दध आिण िहद समाजािव दध जी सारखी िशवीगाळ चालिवला आह तीच होय याच व तपतर आ ही हततः वाचीत असतो यात त िन याच परचारक िहद या वद पराण इ यादी धमरगरथावर ीरामक णािदक अवतारावर िहद या धािमरक आचारावर आिण ढीवर इतकी बा कळ अ या य आिण परसगी अगदी हीन भाषतही वषारनवष टीका करीत आल आहत की सिह णतची यािध जडल या िहद समाजावाचन कोण याही अिहद समाजान तशी टीका ऐकन घतली नसती हणनच बौदध धमारच सवर धमारपकषा ठ व पटिवतानाही ह आबडकरी परचारक मसलमान िकवा िखर ती धमरगरथािव दध िकवा ढीिव दध एक चकार श दही तस या भाषत उ चार याच धाडस करीत नाहीत कारण डॉ आबडकरानी या अिहद धमरगरथािव दध बरही काढला असता तर या अिहद समाजान डॉ आबडकराचा दसरा क ह यालाल मनशी क न टाकला असता आिण याही पढ जावन िहद धमारतील िन ढीतील यग दाखिवताना यानी बौदध धमारतील तशाच यगािवषयी चकार श दसदधा कधी काढलला नाही बदधाची दहापाच उदा त वचन - जी बहतक बदधपवर सनातन ऋिषमनीनी िन साधसतानी उपदिशल या स कत वचनाची कवळ पाली भाषातरच काय ती आहत - ती तवढी ह आबडकरी परचारक सारखी छापीत िन घोळीत असतात आिण ओरडत असतात की हा पाहा बौदधधमर कसा सवर धमारत ठ आह तो याना क हा तरी सणसणीत बजावल पािहज की बौदध धमारत बौदध पराणात आिण नाना दशातील या या ढ आचारातही भरामक मत भाकड कथा भाबडपणा भगड आचार आिण अनाचार अ यादीचा इतर कोण याही जागितक धमारपरमाणच बजबजाट झालला आह पण ह ठाऊक असनही आबडकरा या िहद वषान अध झाल या डो यात त खपत नाहीत त आता आवजरन सागतात की लहानपणीच या या वाचनात एक बदधचिरतराच प तक आल होत त हापासनच याचा बौदध धमारकड ओढा होता पण जर लहानपणापासनच याना बौदध धमर आवडत आलला होता तर म यतरी याना बदधास lsquoकाफर िद हीदनrsquo मानणार या मि लम धमारचा िन िखर ती धमारचा अगीकार कर या इतका पळका कसा झाला अथारत बौदध धमारस अगीकार यावाचन याना ज हा ग यतर उरल नाही त हा यानी तो अगीकारला यात िहदनीच अशा गह थाच कोडकौतक त काय हणन करावयाच पण बौदध होताच डॉ आबडकराची भगड परितजञाही भग पावली डॉ आबडकर गली २० -२५ वष प हा प हा गजरत आल होत की िहदधमारत माझा ज म झाला याला माझा उपाय न हता पण मी परितजञा करतो की मी िहदधमारत मरणार मातर नाही नागपरास झाल या समारभात बदधधमारची दीकषा घत यानतर सदधा िहद वषान जळफळणार या डॉ आबडकरानी प हा एकदा िहदधमारची िनदा कर यास आिण मी िहद हणन मरणार नाही हणन कल या वरील भगड परितजञची पन िकत कर यास सोडल नाही पण त आता अशा पचात सापडल आह की जर यापढ त धमारतराची प हा एखादी कोलाटी उडी मारणार नसतील व बौदध धमारतच उरलल आय य घालवणार असतील तर

याना िहद हणनच मल पािहज कारण िहद वा या कषतराबाहर जा यासाठी जी उडी यानी मारली ती सवरतोपरी फसन िहद वा या सीमाकषतरा या आतच पडलली आह िहद वा या सीमाकषतराची आज बहमा य झालली वगीरय लाला लजपतराय वामी दधानद रामानद चटजीर भाई परमानद परभित िहदधरधरानी वीकारलली िहद महासभसारखया अिखल िहद स थ या घटनत गली वीस वष समािव ट झालली आिण ती ऐितहािसक या इतकी स य िततकीच पर यकष व ति थतीच काटकोरपण मोजमाप क न अित याि त आिण अ याि त या दो ही दोषापासन शकयतो अिल त असलली अशी जी अन य याखया आह ती ही की lsquo याची याची िपतभ िन प यभ भरतखडच आह तो तो िहदrsquo डॉ आबडकर जर कोणी भरतखडाबाहर या परदशात ज मलल गह थ असत आिण त बौदध झाल असत तर याना या िहद वा या याखयतन एक लहानशी पळवाट काढता आली असती परत आबडकर आिण याच नागपरास बौदध झालल सवर महार अनयायी ह आता िनभळ भारतीय बौदध आहत अथारत याची िपतभमी या या परपरागत सह ाविध पवरजा या िप या जथ नादत आ या अशी िपतभमी आिसधिसध भारतच आह ह याना नाकारता यण शकयच नाही याचपरमाण यानी वीकारल या बौदध धमारचा स थापक जो lsquoगौतमबदधrsquo याची ज मभमी िन कमरभमीही भरतखडच आह हही कोणाला नाकारता यण शकय नाही हणनच जगातील lsquoहीनयानीrsquo असो िकवा lsquoमहायानीrsquo असो िकवा lsquoवजरयानीrsquo असो य चयावत बौदध भरतखडालाच आपली प यभमी मानतात अथारतच जोवर आबडकर ह भारतीय बौदध आहत तोवर याची िपतभिम आिण प यभिमही अपिरहायरपण lsquoआिसधिसध भारतचrsquo अस यामळ िहद वा या सीमाकषतरातच याचा समावश अटळपण होणारा आह त सीमाकषतर उ लघन करण ह आबडकर बौदध आहत तोपयरत तरी याना शकयच नाही ई वर याना उदड आय य दवो परत आपण सगळच म यर आहोत या योग ज हा क हा आबडकराचा अतकाल यईल त हा त बौदध आहत यामळच याना िहद हणनच मराव लागल मी िहद हणन मरणार नाही ही याची परितजञा शवटी अशी एक व गनाच काय ती ठरणार यानी बौदध धमर वीकार यामळ जो काही कायापालट झाला तो इतकाच की िहदतील विदक पथाचा याग क न त िहद वा या ककषतीलच ज अविदक पथ आहत याना पािहज तर धमर हणा या धमारपकी बौदध धमारचा यानी वीकार कला आह इतकच काय त आपली सीमो लघनाची उडी तोटकी पडन ती िहद वा या सीमाकषतरातच पडली आह lsquoपराशल य फल लोभाद बाहिरव वामनःrsquo अशी आपली ि थती झाली आह याची टोचणी डॉ आबडकरानाही मनात या मनात लागलली आह यातही काही शका नाही हणनच बौदध धमार या परपरागत दीकषा िवधीत नसलली वाकय आबडकरानी नागपर या दीकषािवधीत घसडन lsquoमी िहदधमारचा याग करीत आह मी िव णला मानीत नाही बदध हा िव णचा अवतार नाहीrsquo अस प हा प हा घोळन सािगतल पण या मातािपतरा या पोटी ज म झाला याना वतागा या िकवा वाय या झटकयात को या हकट मलान ह माझ िपतरच न हत हणन नाकारल तरी याला याच मातािपतर पालटता यण जस शकय नाही तसच डॉ आबडकर िहद वषा या झटकयात lsquoमी िहद नाही मी िहद नाहीrsquo अस जरी बरळत रािहल तरी त जोवर भारतीय बौदध आहत तोवर याना िहद वाच बधनही तोड हटल तरी तोडता यण अशकय आह

याचपरमाण कवळ बौदध झा यान अ प यतची बडी तटणार नाही अ प यतची द ट ढीच न ह पण कवळ ज माव नच मानला जात असलला जातीभद न ट कर यासाठी इतर कोण याही या मता या िहद विहतिचतकापरमाण आ हीही ज मभर तनमनधनान क ट करीत आलो आहो िहदधमारतील सह ाविध तथाकिथत प या प य सतमहा यापासन तो सामा य नागिरकापयरत अ प यतची ढी उ छिद यासाठी आजवर ज परय न झाल - आिण या परय नात आबडकराचाही मह वाचा भाग आह - या यायोग आज अ प यता यवहारातही अकषरशः म घातलली आह आज या भारतीय शासनानही नबरिधक याच ज मजात अ प यता पाळण हा दडनीय अपराध ठरिवला आह आज नगरानगरातन तरी ज मजात जातीभदीय ढीच उ चाटन हवशी झाल असन रोटी बदीची बडीसदधा तटत आलली आह अ यािप दरवर या ख यापा यातन जरी िवशषतः अिशिकषत आिण अडाणी वगारत अ प यता उ चाटली गलली नाही ह खर असल तरी ितच उ चाटन या मागारन नगरानगरातन होत आलल आह याच मागारन ख यातनही िनि चतपण होणार आह पण कवळ आ ही बौदध धमर वीकारला आता आ ही अ प यच रािहलो नाहीrsquo अशा शाि दक घोषणन ख यापा यातन ती अ प यता चटकीसरशी नाहीशी होईल ही गो ट असभा य आह ह ज लाखो िवशषतः आमच महारबध नागपरास बौदध धमारची दीकषा घत झाल त या समारभाचा गाजावाजा सपताच आपाप या ख यापा यात फटकळपण ज हा परततील आिण आप या दहा दहा पाच पाच झोप यात राह लागतील त हा याना या समारभाचा ता कािलक आवश उतरताच आढळन यईल की कवळ बौदध झा यान याची अ प यता लवलश उणावली नाही पर यकष हषारसारखया बौदधधमीरय समराटा या कालीही बौदध लोक सदधा चाडालाना अ प यच मानीत होत याना गावाबाहर रहाव लाग आिण गावात यावयाच तर खळख या का या वाजवीत मागार या कडकडन दसर यास न िशवता चालाव लाग िसलोनसारखया बौदध दशात आजही बौदध लोक या ना या परकारची अ प यता ख यापा यातन पाळतात जथ बौदधधमीरयाची ही मनोव ती आह तथ बहसखय सनातन िहदची व ती असल या आम या ख यापा यातन ह आज नागपरला बौदध झालल आमच महार lsquoअ प यrsquo बध ज हा परततील त हा त बौदध झाल एव यासाठीच काय त याना त काल प य मानल जाईल ह असभवनीय आह तशा खडगावात ह चारदोन बौदध महार िविहरीवर गल आिण प याना हणाल की आ ही आता बौदध झालो आहोत आ ही ई वर मानीत नाही आ ही िहद नाही हणन आ हास आता या िविहरीवर पाणी भर या या तम या इतकाच अिधकार आहrsquo तर तव याचसाठी या ख यातील प य लोक याना पाणी भ दतील का उलट िहदधमरबधत वा या ओला यामळ ज lsquo प यrsquo गावकरी पवीर या महाराचा कवार घणार होत त सदधा तो धमरबध वाचा ओलावा न ट झा यामळ या मठभर बौदध महाराना परकीयासारख पाह लागतील आिथरक याही कवळ बौदध झा यान या बौदध झाल या महारा या झोप याच अक मात वाड झालल आहत िकवा या या अ यार भाकरीचा चम कारासरशी भाकरयाचा ढीग झालला आह अस त काल थोडच आढळन यणार आह या िन इतर अशाच कारणासाठी आमची सवर तथाकिथत अ प य धमरबधना अशी कळकळीची िवनती आह की यानी या धमारतरा या ख यात बळच होऊन उडी टाक नय यासाठीच lsquoअ प याrsquo च इतर

मोठमोठ पढारी या आबडकरी धमारतरा या जा यात सापड इ छीत नाहीत ी जगजीवनराम ी तपास ी काजरोळकर ी राजभोज परभित पवार प य पढार यानी या आबडकरी उपद यापाचा आधीच प टपण िनषध कलला आह उरली आह ती अ प यताही या पढार यानी अवलिबल या मागारनच अिधक वरन नाहीशी होईल एक सावधनतची सचना बौदध थान िन नागरा य डॉ आबडकरानी या या काही लाख अनयायासह ज सपरदाया तर - िकवा पािहज तर यास धमारतर हणा - कलल आह त बौदध धमारिवषयी या या मनात परगाढ भकती उ प न झाली हणन काही कवळ कलल नाही या या मना या एका अधारी क यात आणखी एक िहदरा टरघातक राजकीय मह वाकाकषा दडन बसलली आह ती हीच की याना वतः या पीठाचायर वाखाली जर भारतात अव य िततक बौदधाच सखयाबल वाढिवता आल तर झारखडािदक इतर फटीर परव ती या समळाशी हातिमळवणी क न शकय होताच एक वततर बौदध थान एक वततर नागरा य थापन करावयाच आह या या या मह वाकाकषची शका य याच कारण याची वतःचीच या या अनयायापढ िदलली जी भाषण या या वतः या सपादक वाखाली परिसदध झालली आहत या यात यानी यकतिवलल िवचार हच होय या परकरणी स या आ ही इतकीच चतावणी आम या िहदरा टरास दव इि छतो की या आबडकरी धमारतराच कोणीही आधळ कौतक क नय परथम ब िजना याना रा टरीय मसलमान हणन कागरसन कवटाळल न हत का पािक तानची योजना पिह यान पढ आली त हा याच नह नी ितला Fantastic Nonsense हणन हटाळनी न हती का तस या भाबडटपणा या िन आधळपणा या चका प हा तरी घड नयत हणन अशा धमारतरासारखया कोण याही फटीर चळवळीिवषयी परथम पासनच lsquoिढलपणा या सभरम राहोिच नयrsquo सदहा मक सकट अस समजन ितचा िवरोधच कला पािहज यातही ज हा बदधा या अि थ उक न काढन परदशाहन आणन काही रा यधरधर लोकही याना डोकयावर घवन िमरव लागल आहत त हा या वाढ या बदधपर थाची धािमरक िन रा टरीय टीन आ हाला िचिक सा कलीच पािहज यानीच प हा उघडल या या बदधकाळ या इितहासात प हा एकदा वाचल पािहज आिण यानी घतल पािहज की अगदी यवन शक कशान हणािदक परकीय आकरमणापासन तो मसलमाना या वार यापयरत कलागार जयचदासारखया फटकळ यकतीनी िकवा वयिकतक वाथार या लोभापायी न ह तर समहशः धािमरक कतर य समजन भारतीय बौदधानी या परकीय ल छ शकतीशी हातिमळवणी कर याचा िन ती ती ल छ रा य भारतात थाप याचा िहदरा यदरोह िन िहदरा टरदरोह प हा प हा कलला आह याच या या पापान पटल या भारतीय करोधा या परचड यजञागनीत माग या बदधपर थाचा बळी पडन भारतातन बदध धमर पवीर नामशष झाला होता

पढ माग तस काही घड याचा सभव आज जरी िनि चताथीर िदसत नसला तरी िहदरा टरा या या िहतशतर या या बौदध उठावािवषयी अखड सावधान असाव हच उ तम िवष िपवन मग याची परीकषा पाहात बस यापकषा त मळातच न यालल बर

(कसरी ऑकटो३० सन १९५६)

२२ िहद या दवळात अिहदना परवशाचा अिधकार नाही पढरपरला काही मिह यापवीर आचायर िवनोबाजी भाव या या वयिकतक अ यागरहामळ पढरपर या काही बड यानी ी िवठठल मिदरात िवनोबा या समवत असल या मसलमान िखर चनािदक काही अिहद यकतीनाही परवश िदला इतकच न ह तर िहदपरमाणच गाभार यापयरतही त व छसचार आिण वतरन करीत असता याना कोणताही अडथळा कला नाही व तपतरातन या घटनिवषयी वरील तरोटक मािहतीपकषा काही अिधक िववत मािहती आम या तरी वाचनात आलली नाही िहद या दवळात अिहदना अशा परकारचा अनिधकत परवश िदला गला या घटनिव दध िहद समाजा या वतीन सामदाियक परमाणावर िकवा यकतीशः हावा तसा िवरोध झा याचही आढळ यात आल नाही बहतक व तपतरानी िन िहद विन ठ स थानीही थो याफार परमाणात या परकरणाची उपकषाच कलली आढळत नाही हणावयास िहद या या य अिधकारास यथाशिकत सरकषि यसाठी डो यात तल घालन याना करवल िततका तरी परितकार बहधा करीत आलल िहदरा य पकषाच पढारी ीलगथ त यानी पढरपरास जावन या घटनस िवरोध कला होता अस वाच यात आल याच मागोमागच अशीही बातमी वाचली की पढरपर या कोणातरी िहद सदगह थान अिहदना अशा अनिधकतपण िहद या पढरपर यथील lsquo ी िवठठल मिदरासारखयाrsquo परखयात दवालयात परवश दवन त भर टिव यािवषयी यायालयात बडव िवनोबा भाव इ यादी मडळीवर खटला भरलला आह या बातमीतही िकतपत त य आह आिण या िवषयाच पढ काय झाल याची सदधा चचार झालली पढ आढळली नाही तथािप जर ही गो ट खरी असल तर पढरप या दवळात अिहदनी जो हा परवश कला ती िविश ट घटना आता यायपरिव ट अस याकारणान ित यािवषयी काही चचार आ ही इथ क शकत नाही या परकरणाचा यायालयीन असा जो िनकाल लागावयाचा तो लागपयरत आ ही यासबधी काहीही िवचार कविचत परदिशरतही कल नसत परत पढरपर या या यायपरिव ट झाल या िविश ट घटनचा पर न सोडला असताही lsquoिहद या दवळात अिहदना परवश कर याचा अिधकार आह की नाहीrsquo या य चयावत िहद जगताशी सबदध असल या पर नाची चचार सवरसामा यपण कर यास कोणचाही पर यवाय नाही यातही अशी चचार परकटपण क न या िवषयावर आ ही आमच मत परिसदध कराव अशी अ यागरहाची पतर िठकिठकाण या नामवत िहद कायरक यारकडन िन िहद पढार याकडन आली इतकच न ह तर काही व तपतरातन िन परकट सभातन र नािगरी या अिखल भारतीय परिसिदध पावल या ी पिततपावन मिदराचा िन आमचा प टपण उ लख क न या मिदरात आ ही वतः अिहदना आिण यातही िवशषतः मसलमानानाही परवशाचा अिधकार आह अस परितपादीत अस आिण तसा परवश दत अस अशी अधरवट िकवदतीही िनःशकपण परसत कर यात यत होती अशा परकार याअथीर या वादात आम या नावाचा आिण मताचा द पयोग िकवा िवपयारस होत अस याची िच ह िदस लागली आहत याअथीर या पर नािवषयी आमच मत आ ही प टपण प हा एकदा सागन टाकाव अस आ हास वाटत यासाठी त मत तरोटकपण खाली दत आहो

ी पिततपावन मिदराची परपरा र नािगरीच आता सपरिसदध असलल lsquo ी पिततपावन मिदरrsquo ह क दानवीर ी भागोजीशठ कीर यानी ज हा इसन १९२९ या आगमाग आम या िवनतीव न बाधावयाचा सक प सोडला त हा या मिदराचा िविश ट हत आिण िनयोिजलली परपरा याचा प ट उ लख या वळसच िलहन काढल या ह तिलिखतात कलला आह त सवर व त आिण ती ह तिलिखत lsquoर नािगरी िहदसभच परितव त भाग २rsquo याम य परिसिदधलली आहत याव न ह प ट होईल की lsquoपिततपावन मिदरrsquo बाध यातील मखय उ श हा सवर िहदमातराना जाती िनिवरशषपण जथ समानतन वागिवल जाईल आिण िहद हणन वदोकतान सदधा पजा करता यईल अस एक मिदर असाव हाच होता यामळ या मिदराच नाव अिखल िहद मिदर असच परचिलत झाल तथील या वळ या पर यकष आचारािवषयीची काही क पना यावी हणन एक गो ट सािगतली असताही पर आह आप या पवार प य धमरबधतील काही महार चाभार भगी बाधवाची मल िनवडन याना दराचा एक अनवाक िन इतर काही स कत मतर बरा मण कषितरय व यािदक मलासहच िशकवन या सवर मलाकरवी या वदोकत मतरा या सामदाियक घोषात पितत पावना या मतीरवर अिखल िहद वदोकत अिभषक सरिमसळपण उ सवपरसगी कला जाई अशा या काळी अगदी अपवर वाटणार या उपकरमासरशी दरदर या व तपतरातन अनकल िन परितकल अशी मोठी खळबळ उडन जात अस या काळी तरी एव या मो या परमाणावर लकषाविध पय खचरन बाधल या आिण यात पवार पयासह सवर िहदमातराना अशा समतन परवशाचा िन पजा अचरनाचा अिधकार आचिरता यत अस इतकच न ह तर जातीिनिवरशपण सह सह पातरा या िहद तरीप षा या सहभोजना यापगती परकटपण उठत असत अस अिखल िहद मिदर सार या भारतात ह र नािगरीच lsquo ी पिततपावन मिदरrsquo हच काय त अि त वात होत या नावलौिककामळ अनक न या िन ज या मताच पढारी लाबलाबन यवन र नािगरीसारखया आडवळणी िठकाणी वसल या नगरासही भट दत त lsquoपिततपावन मिदरrsquo आिण तथील िहदसभ या वतीन ह समाजकरातीकारक ज मजात जा य छदनाच चाललल अनक उपकरम वतः पाहन जात मबई या टाई ससारखया पतरातन सदधा पिततपावन मिदरािवषयी चचार आिण व त अधनमधन परिसदध होत अस यामळ या दरव न यणार या पढार यात क हा क हा िखर चन िमशनच पढारीही असत कारण र नािगरीतील या शिदध सहभोजनािदक जा य छदक चळवळीमळ िहदना बाटिव या या या या चळवळीला चागलाच खो बस याची भीित िखर चन िमशनरी मडळीनाही वाट लागली होती याचपरमाण मसलमानातीलही काही नत यत अथारतच अशा वळी ी पिततपावना या अिखल िहद मिदरात अिहदना परवशाचा अिधकार आह की नाही हा पर न परामखयान पढ यई तो आ ही तथ कसा सोडवीत होतो याच उदाहरण हणन खालील एक फटकळ घटना थोडी सिव तरपण दत आहो म यगत यसफ महरअ ली यानी ीपिततपावन मिदरास िदलली भट याकाळी आ ही िबरटीश शासनाकडन र नािगरीस थलबदध (Interned) झालल होतो आिण िवषय बदीचीही अट आम यावर लादलली अस यामळ राजकारणात आ ही भाग घऊ शकत न हतो तथािप वर िदल या शिदधसघटन परभित या समाजकराती या चळवळीत आ ही पर यकषपण भाग घत होतो ती िवषयी

आमची भट घ यासाठी मबई या कागरसम य असलल एक मि लम त ण पढारी म यगत (पगबरवासी) यसफ महरअ ली ह सन १९३७ म य थलबदधततन आमची मकतता हो याच आधी र नािगरीस आलल होत मसलमान असताही कागरसम य असण ह या िदवसात एका अथीर थोडबहत अलौिककपणाच क य समजल जात अस यामळ महरअ लीचा भाव मबई या कागरसीय िहद समाजाम य बराच वधारलला अस आम याशी झाल या भटीत याच वतरनही आम यािवषयी आदर दशरिवणार िन सौज यशील होत राजकारणाची चचार आ हाला िवषयबदी या अटीमळ करता यत नाही ह याना आधीच माहीत अस यामळ तो िवषय थोडकयात आटोपला नतर िहद -मसलमाना या ऐकयािवषयी यानी आम याशी बरीच चचार कली या चचचा सिव तर उ लख कर याच यथ काही कारण नाही यथ इतक सागण पर आह की या िहद -मि लम ऐकया या चचतनच ीपितत पावन मिदरा या अिखल िहद दवालयात मसलमानानाही परवशाचा अिधकार िदलला आह की नाही हा पर न िनघाला िहदची दवळ मसलमानानाही उघडी कली गली तर िहद -मि लम ऐकयाला फार बळकटी यईल अस मत आम या मबई या कागरसमधील रा टरीय ि ट बाणल या अनक िहद दशभकताच आह अस महरअ ली आिण याचसमवत मबईहन आलल याच काही िहद नही हणाल ldquoआ हाला मबईला अशी बातमी कळली की अ प याना आपण ह पिततपावनाच नवीन दऊळ उघड कलल आह याचपरमाण मसलमानानाही या दवळात िहदपरमाणच परवश पराथरनािद सवर अिधकार िदलल आहत िहद काय मसलमान काय एकाच दवाची लकर आहत या उदा त त वावरच उभारलल ह पिततपावनाच मिदर ह नसत अिखल िहद दवालयच काय त नसन त अिखल भारतीय दवालय आह अशी आ हा मबईकराची व तपतरातील बात याव न समजत झालली आह यामळ आ हास िहदमि लम ऐकयाचा हा परय न इतका मह वाचा वाटला की र नािगरीस य यात आपल दशरन घ याचा उ कट हत इतका कारणीभत झाला िततकाच पिततपावनाच दवालयही वतः जावन पाहन याव हा हतही कारणीभत झाला यान दवालयही वतः जाऊन पाहन याव परत आ ही आम या र नािगरी या िमतराकड उतरलो आहोत यान पिततपावनािवषयीची ही आमची क पना चकीची आह अस सािगतल आिण आ हास आपणाकड आणताना आधीच वाटत लागल या या पिततपावन मिदरापढच नऊन उभ कल परत एकदम आत न जाता पजार यास बोलावन घऊन आम या या र नािगरीकर िमतरान दवळा या परवश वारी याला िवचारल की ह आमच मबईच काही मसलमान रा टरभकत दऊळ पाह यास आलल आहत त हा आ हास आत नवन गाभार या पयरत सवर दऊळ दाखवाव आिण दवाच दशरनही करवाव पण अशा अथारची आमची िवनती ऐकताच या पजार यानी आ हास सािगतल की lsquoछ छ मला मसलमानाना दवळात परवश दता यणार नाही ह िहदच दऊळ आह मसलमानाची मशीद न ह यान असा चकक नकार िद यामळ आ ही दवळात परवश कला नाही आिण सरळ आप याकडच आलोrdquo आ ही हणालो lsquoआप याला हा तरास पडला याच आ हास वाईट वाटत पण हा घोटाळा त ही आता सािगतलीत अशी कडी मबईला कागरसीय वतरळात जी उठली आह तीमळ झाला यथील व ति थती या पजार यान जी सािगतली तीच खरी आह िहद या इतर सवर दवळापरमाणच पिततपावन मिदरातही परवश

कर याचा अिहदना अिधकार नाही जगातील अ य धमारतही असाच परघात असतो मि लम काय िखर चन काय कोण याही धमार या पराथरना थानातन दवालयातन वा मिदरातन या या धमार या दधावत अनयायावाचन या धमारवर दधा नसणार या इतर धमीरयाना परवश कर याचा अिधकार नसतोच तरीही या अिखल िहद पिततपावन मिदराच सबधी एक परोगामी विश य आहच आह त ह की कोणताही अिहद स गह थ िनरीकषण दशरन पजनािदक परकरणी अिधकारान नसला तरी अनजञन या मिदरात परवश क शकतो आम या शिदध सहभोजन सघटनािदक यथील स या अपवर वाटणार या कायरकरमाना पाह यासाठी अधन मधन काही पाशीर िखर चन इतकच काय पण यातील िमशनरी पढारीही वरील अनजञ या सवलतीमळच या मिदरात यऊन गलल आहत यव थापक हणन या या समवत मी िकवा आमच डॉ िशदही वतः जाऊन मिदरात याच यथोिचत वागत करीत असतो अशाच घटना या काही बात या व तपतरात परिसदध झा यामळ या ऐकन आपण हणता तशा अितशयोकत वदता दरवर या जनतत पसरतात बर आता त राह या आपणा मडळीची इ छा अस यास पिततपावन मिदरात आपणास नऊन थट सभामडपात आपल वागत कर याची माझी िसदधता आह यानी आनदान समित दताच या िदवशी स याकाळी ी महरअ ली आिण या या मबईकर मडळीना घऊन मी पिततपावन मिदराकड गलो स याकाळ या वळी दवदशरनास यणारी अनक थािनक मडळी दवळात जात यत होतीच मिदरा या परवश वारातन आत ग यानतर थो याच अतरावर एक पाटी ठळकपण लावलली होती ती आ ही महरअ लीस दाखिवली तीवर िलिहल होत की lsquo यव थापका या िवशष अनजञवाचन अिहदना या मिदरात परवशाचा अिधकार नाहीrsquo या पाटीिवषयी आिण एकदरीत िहदमसलमाना या ऐकयाला अशा सामािजक दवळाची िकवा मिशदीची अपरितहायर आव यकता आह का आिण असली तरी याची शकयता आह का इ यादी पर नाची चचार करीत आ ही मिदरात पढ गलो कोणी मसलमान गह थ मा या समवत मिदरास भट दणार आहत ह गावात माहीत झाल असताही यावळी दशरनासाठी यणार या जाणार या या मिदरातील लोकानी आमची कतहलानसदधा फारशी िवचारपस कलली आढळली नाही ही गो ट महरअ ली या सदधा यानात आली याच कारणही आ ही सािगतल की अस परसग नहमी यतात जथ गोर अमिरकन िमशनरीसदधा या मिदरात यऊन जाताना यथील जनतन पािहलल आहत तथ याना यात नवीन काहीच वाटत नाही अिहद या पशारन दऊळ बाटत अस नाही का आताशा इकड िहद जनतला वाटत rsquo महरअ ली म यच हणाल छ छrsquo आ ही िवनोदान उ तरलो आम या या पिततपावना या दवळात यणारा पिततच पावन होतो अशी इकडील िहद उलटी बढाई मार यास आताशा िशकल आहतrsquo ी महरअ लीना आ ही जाता जाता तथ दवळात यणाया जाणार या िहद बरा मणापासन भगयापयरत सवर

जातीच िहद समतन कस िमसळलल असतात त वानगी हणन जा या य या यकतीकड िनदश क न हळ आवाजात सागत होतो आता या पर तत लखात वरील चचचा िकवा महरअ लीना सभामडपात लहानशी पानसपारी दऊन याची बोळवण करताना झाल या लहानसहान भाषणाचा उ लख कर याच काही एक कारण नस यान त व त गाळन टाकतो वर िदलल सवरच व त मखयतः आठवणीव न िदलल

अस यामळ यात आल या सवादात या श दात काही मागपढ झाल अस याचा सभव आह तथािप वर िद यापरमाणच याचा एकदर आशय हा अगदी यथावत आह याची आ हास शका वाटत नाही आिण र नािगरी या व मबई या या वळ या व तपतरातील यािवषयी या कातरणाचाही परावा याला हवा याला हडकन काढता यईल वरील व ता ताव न ह उघड होईल की पिततपावना या अिखल िहद मिदराम य अिहद नाही परवशाचा आ ही अिधकार िदला होता ही अनकाची झालली समजत मळातच अत य िन िनराधार आह याचपरमाण पिततपावन मिदर या िवशष हतन िन पिरि थतीत बाधल गल ती लकषात घता lsquo यव थापका या अनजञनrsquo अिहदना या िहदमिदरात न याची जी िवशष सवलत तथ ठवलली अस ती िहद िहता या टीन उपयकतच होती परत या सवलतीचासदधा सबध या एका थािनक दवळाशीच काय तो होता या एका नवीन दवळा या नवीन घटनसच काय ती सवलत बधनकारक होती सबध िहद थानात जी आ हा िहदची सह ावधी दव थान शताविध वषारपासन आपाप या पराचीन िन िभ न िभ न दधाना आिण परपराना ध न चालत आलली आहत या या या पराचीन परपराना या ी पिततपावना या एका थािनक िन नवीन दवळातील परपरा - आज या पिरि थतीत आम या िहदरा टरा या सघटनास या िकतीही अव य अस या तरी -कोण याही परकार बधनकारक होऊ शकत नाहीत पढरपर या िवठठल मिदरात आचायर िवनोबासमवत अिहद गल या िवषयीचा जो हा वादिववाद गल िक यक मिहन चाललला आह यात आ हाला उ शन वतरमानपतरातन आिण वयिकतक पतरातन अनकानी परामािणक िजजञासन िवनिवल आह की यािवषयी आमच वतःच आजच मत काय आह त प हा एकदा आ ही सिव तर सागाव परत या मिदर परवशा याच न ह तर या एकदर िहद या आिण अिहद या सघषार या पर नािवषयी िहदसघटना या टीन आ ही ग या तीस चाळीस वषारत इतक काही िलिहल आह की आता प हा याच याच पर नािवषयीची तीच तीच मत सिव तर - हणज साधक बाधक चचार क न सागत बस याचा आ हास अगदी कटाळा आलला आह यातही आम या िक यक गरथातनही ती मत समाविशली गली अस यामळ िजजञासनी आता या या गरथातनच ती वाचावीत ह इ टतर आह तथािप आमच lsquoआजचrsquo मत काय आह अस ज िजजञास धमरबाधव lsquoआजचrsquo या श दावर कटाकष रोखन िवचारतात याना मातर थोड उ तर दण अव य इ ट आह कारण या या पर नात नािव य आह याना आ ही प हा एकदा िनकषन सागतो की यािवषयी आ ही कालपयरत ज मत सिव तरपण सागत आलो तच आमच मत आजही आ हास अिभपरत वाटत आह त हच की िहद या दवालयातन आिण दव थानातन अिहदना परवश असता कामा नय िखर चनयहदी मि लम इ यादी ज अिहद धमर आहत या यावर या या कोटी कोटी अनयायाची दधा असो त याना िपरय िन प य वाटोत याचा िहदना काही िवषाद वाट याच तव यापरत कारण नाही परत या या या या पजा थानात त त धमीरय लोक इतकया दधन िखर चन यहदी वा मि लम सपरदायानसार पराथरना पजा अचार करतील िततकयाच दधन िहद दवालयातन या या या अिहद

समाजाला िवनाअट परवशाचा अिधकार िदला असता त या िहद दव थानातील पजा पराथरनािदक धमरक याना क हाही स मान शकणार नाहीत साह शकणार नाहीत इतकच न ह तर सव दयपथी िकवा जय जगत पथी िकवा अशीच इतर ग डस नाव धारण करणार या पथापकी जी मडळी िहदनाच काय त सारख सागत िन सतािवत राहतात की lsquoत ही तम या दवळातन य चयावत अिहद नाही मकत वार परवशाचा िन सचाराचा अिधकार या ह िहदच दवालय ही मि लमाची मशीद असा िभ नभाव मनात आणण ह अिव यच लकषण आह तमोपहत दानवीपणाच योतक आह सार या मानवाचा जो दव तोच एकटा खरा दव अशा मानवतावादी धमारचा िवकास कर यासाठी सवर धमारतील पजा थान सवर मानवाना उघडी असावीत िनदान तसा आरभ कर यासाठी िहदनी तरी आप या सवर दव थानातन िहद वा अिहद अशा सवर मानवाना परवश पजनाच सचार आचाराच समसमान िन मकत वार अिधकार यावत मग इतर मि लमािदक अिहद याची पजा थान याची सवर मानवाना मकत वार करोत वा न करोतrsquo - या जयजगत मडळी या या वडपट वदा तास अनस न जर िहदनी आपली मोठमोठी दव थान अिहदना िवशषतः सवर मसलमानाना सताड उघडी क न िदली तर तसा परवशाचा अिधकार िमळताच ज शकडो मि लम या िहद दवालयात िशरतील त मानव हणन न हत तर मि लम हणनच िशरतील या दवालयातील मतीरस हात जोड यासाठी न ह तर ितला हातो यान फोड याची पिहली सिध क हा िमळत ती साध यासाठी िहद या दवालयातील मितर पाहताच मि लम समाज आपल पिहल धमरकतर य कोणत समजतो त मि लमानी िहदपासन काही लपवन ठिवलल नाही आठवत नाही का की ज हा मि लमाची स य परथमतःच पजाब ओलाडन सौरा टर पयरत िभडली त हा हणज उ यापर या एक सह वषारपवीरच सलतान महमद गझनवी या इ लाम या धरधर सनापतीन ीसोमनाथाची मतीर फोडताच शतकाशतका या बोलघमटातन परित वनत जाईल इतकया मो यान राकषसी गजरना कली होती की lsquoमितरपजक हणन न ह तर मितर वसक - बि शकन - अस हणवन घ यात मी ध यता मानतो ही काफराची बदधपर थी (मितरपजा) उखडन टाक याची परितजञा क नच मी या इ लामी तखतावर चढलो आह या िदवसापासन तशाच िपसाळल या परितजञा क न सलतानामागन सलतान राम वरपयरत यदधाचा हलक लोळ माजवीत गल िहद या सह ावधी मतीरच तोडन फोडन पीठ क न टाकल दव थान मातीस िमळवन िदली अस वाटल की lsquoिहद दवळात अिहदना परवशाचा अिधकार या कीrsquo अशी कळकळीची िवनती कर याचा परसगच पढ िनघणार या को या मानवतावादावर आता यणार नाही कारण िहद दऊळ अस आता या ई लामी हातो या या आघातातन उरणच अशकय आह पण - पण पढ उदय पावणार या सव दय पथािदक मानवतावा या या ददवान या यदधकाला या म यतरीच या द ट िन दडम मरा यानी तो इ लामचा हात अक मात पकडला आिण उखडन टाकला पर यकष औरगजबालाच महारा टरात गाडन मठमाती िदली आिण या या हातातन तो बि शकन हातोडा िहसकावन घऊन या याच पर याघाताखाली ती सलतानामागन सलतानाची तखत िहदनी चणर क न टाकली पिरणामतः ग या सह वषारपवीर िहदच आिण अिहदच हणज िवशषतः मसलमानाच ज धािमरक िसदधातिवषयक धमारचरणिवषयक वर होत त आजही तसच धमसत रािहल आह िवनोबा या हटटागरहान

पढरपर या िहदनी अिहदना िवठठल मिदरात यऊ िदल ह व त ऐकताच मसलमानाना मातर तसा आगरह कोणी िवनोबा करावयास आला तर याची डाळ यथ िशजायची नाही ह खडसावन साग यासाठीच की काय याच आठव या - दोन आठव यात को हापर या िक यक मिशदीवर अशा लखी सचना फडक या की ज नमाज पढतात यानाच काय तो मिशदीवर परवश िमळ शकतो ही मि लम धमकी मातर या जय जगत वादी मडळीनी अलगद िगळन टाकली त डसदधा वाकड कल नाही इतकच काय पण याच मिह यात ज हा िवनोबाना वाटत असल या एका दगयारत जावस वाटल त हा तथील मि लम परमखान दटावल की या दगयारत कोणी तरी यऊ शकत नाही तम या घोळकयात आल या या बायाना काढन टाकाrsquo ती दटावणी होती मसलमानाची अथारत ितथ समतच वा मानवतावादाच अवाकषरही न काढता िवनोबानी या या सहचारी मडळीतील ि तरयाना बाजस काढल आिण दगयारत जावन वतःस पावन क न घतल अगदी आजही पािक तानात सह ाविध िहद दवालयाचा कवढा भयकर िव वस िन िवटबना झाली अथारत जोवर मितरभजन ह इ लामच एक अपिरहायर कतर य होय ही आज या मसलमानाचीही अढळ िन ठा आह आिण या पर परा या मनात धमरशतर वाची सिकरय भावना पटलली आह तोवर ग या सह वषार यावर उ लिखल या मसलमाना या मितरभजक अ याचाराची भयकर आठवण िवस न िहदनी आप या दवालयातन याच मसलमानाना मकत वार परवशाचा सचाराचा िन आचाराचा अिधकार यावा अस त ही िहदना कोण या त डान साग शकता आता िवनोबा पािक तानातच पदयातरा का काढीत नाहीत या या अिहसक मानवतावादी धमारची िशकवण िवशषतः िहदनाच काय ती ही सव दयवादी मानवधमीरय मडळी इतकी वष दत आली आहत की याच उपकार मानाव िततक थोड आहत तथािप िहदनी आपली सवर दवळ अिहदना िवनाअट अजन उघडी कली नाहीत याची खरी कारण जी वर िदलली आहत ती नाहीशी कर यासाठी आतातरी िवनोबाजीनी मसलमानावरही या या अमतत य उपदशाचा वषारव कर यासाठी आिण यानाही यानी कल या िवभागणी या वळ या िहद दवालया या िव वसािवषयी िन िवटबनिवषयी प चाताप वाटावा असा उपकरम कर यासाठी पािक तानातच एक अगदी स यागरहाच ढ त घतलली पदयातरा काढावी ह उपदश समत या टीनही अ यत अव य आह कारण िवनोबाजीचा स यागरहावर आि मक बलावर दय पिरवतरनावर पणर िव वास आह मसलमानावर तर याच वबाधवापकषाही अिधक परम आह परत अजन पयरत िहदची आि मक उ नती कर यासाठीच काय ती गली तीच चाळीस वष यानी उदड म घतल असताही आता थापन झाल या पािक तानात अ याप मसलमाना या आि मक उ नतीसाठी एकही पदयातरा िनदान एक वषरभर तरी िटकल इतकी दीघर का काढली नाही मसलमानाची यानी यामळ थोडी पकषपाती उपकषाच कली आह तरी या सवर जयजगत वादी मडळीनी जर पािक तानात एक पदयातरा त काल काढन आिण आयबखान आिण िसकदर िमझार याच दय पिरवतरन क न िवभागणी या वळी उ व त कल या मह वा या िहद दवालयाचा जरी पन दधार करिवला आिण यात िहदना िनिवरघनपण प हा मितरपजा इ यादी धािमरक काय करता यव लागली तर अथारतच याची अनकल परितिकरया िहद थानातही होईल पािक तानात अनक मिशदीत िहद

बाधवा यासाठी राखन ठवल या एका तरी िवभागात याना या यापरती दवमतीरची पजा अचार करता यऊ लागली आिण िहद थानात िहद मिदरातन अिहदना मकत वार परवश िमळन दवळातच मसलमान िनमाज िनिवरघनपण पड लागल िखर चन िखर तमस पाळ लागल तर मानवधमारचा कवढा िवजय होईल आ हीसदधा जयजगतची घोषणा करीत िवनोबाजीच अिभनदन क शक हणन िवनोबाजीनी पािक तानात एकदा तरी पदयातरा अव यमव क न पाहावी तवढ धाडस तरी आता कलच पािहज पण - पण स या तरी िवनोबाजी त पािक तानात पदयातरा कर याच धाडस करतील अस िदसत नाही तोपयरत िहदची दवळ िहदची पजा थळ हणनच काय ती आिण मसलमाना या मिशदी मसलमानाची पराथरना थान आज आहत तशीच िनरिनराळी राहणार आ हास वाटत या पिरि थतीत सवर मन यमातरानी कोणताही अतगरत अपमाना पद िवभद न मानता कवळ मानव हणनच समसमानपण पजा पराथरना करणार या मानवताधमारची िनराळी िन वततर अशी पजा थान थापावी हीच काय ती एक तोड आह अशा पजाकदरास आमची खरोखरच परितकलता नाही जय जगत

(नवा काळ िदवाळी अक १९५८)

२३ िहद नागलोक िखर चन का होतात यास कारण हा आ मघातकी -सनातन -दरागरह आसाम या आसपास या पहाडातन लकषाविध नाग जातीच लोक राहत आहत महाभारतात अजरनान बारा वष बर मचयारच त घऊन तीथारटन करीत असता या नाग राजा या उलपी नामक राजक यशी वयवर क याची कथा आह त नाग लोक हच होत अस सनातनी िहददखील मानतात नाग लोक तर कषितरय कलावतास अजरनान आपली राजक या जी उलपी ित याशी वयवर कल होत ही आप या नागकला या गौरवाची कथा पाळ यातील गा यापासन िशकत ऐकत आिण आळवीत असतात ही सदर कथा महाभारतातील आिद पवारत २१४ या अ यायात विणरली आह ती सकषपतः अशी या अिभजात अशा प ष अजरनाला पाहन राजक या उलपी आप या मगध भावनानी याची हािदरक पजा क लागली त हा साहिजकच अजरनान परारभीच पर न ितला कल - lsquoह सभग हा दश कोणता त कोण कणाची मलगी rsquo उलपीच िकिचत मगध अतःकरण श दायमान झाल - ऐरावत कलात कौर य नावाचा जो प नग याची मी उलपी मलगी ह प षिसहाः अिभषकाथर त अवतीणर झालला पाहन मी काममिछरत झा य आह त हा आज त मला आ मभोग दऊन शातराग करrsquo भावमगधा उलपी या या राजसव ती या अितलपट श दावर अजरन हणाला - ह क याणी मी कधीही कोणतही अस य बोलत नाही बारा वषारच बर मचयर त मी घतल आह धमरराजान मला तशी आजञा कली आह मी वततर नाही त हा उलपी हणाली - lsquoदरौपदी या सहवास हतसाठी त ही तो पार परिरक सिध कला होता याची वनवासाची अट त पाळली आहस या सधीचा जो हत तो त या या वनवासाच पणर झालला आह आता धमारच बजगावण दाखवन अधमारला परव त होऊ नकोस का की त अगीकार न कलास तर माझा पराण जाईल आतारच पिरतराण करण ह तझ कतर य वा कल पािहजस या कतर याचरणान त या या धमारला दोष लागत नाहीrsquo उलपी या भावभावनाच ताि वक अथररह य समजन आिण उमजन आ यामळ अजरनान या धमरकारणासाठी नागपरासादात ती रातर उलपीसह यतीत कली सकाळी उठन ती दोघ पन च गगा वारी आली ती सा वी उलपी याला तथ सोडन पनरिप आप या मिदराकड िनघन गली lsquoपिर य य गता सा वी चोलपी िनजमिदरम rsquo या भारतातील उ लखाव न आिण या लोका या परपरागत दतकथव न ह लोक भारतात आज पराचीन कालापासन िनवसत आलल आहत ह प ट होत आज या लोकाची तथील इतर िहद लोकाकडन एक अ प य जात मान यात यत आह परत या नागजाती या राजक यशी उलपीशी कषितरय कलावतास अजरनान वयवर कल असताही याचवर बिह कार पड याचा उ लख महाभारतात नाही कदािचत ीक णा या काळच आमच पवरज आ हा आज या िहद इतक सनातन धमारिभमानी नसावत आयर कलात

आिण नागकलात यावळी जरी अस अनक सबध होत तरी आज या य ययावत नाग लोकासच सनातन िहद अ प य मानतात कोण याही आचारात वयिसदध आिण ितरकालाबािधत धािमरकता नसन या पिरि थतीत या समाजास तो आचार जोवर िहतावह होतो या पिरि थतीत या समाजात तो आचारच सदाचार धािमरक आचार मानला जाण इ ट आह पण ज हा तो आचार समाजिहतघातक होऊ लागल त हा तो या यच ठरला पािहज जर आचार हा वयिसदधच सदाचार असता तर सवर मन य जातीस तो सवरतर तसाच लोकिहतकारक ठरला असता पण तस होत नाही ही गो ट इतर अनक जातीतील सदाचारा या पर परिव दध क पनाव न आिण ढीव न जशी िसदध होत तशीच ती या नागलोकातील चालीिरतीव नही होत ह नाग या या मली परौढ होई तो िववाह करीत नाहीत िववाह होई तो सवर कमार आिण कमारी एकतर राहतात या कौमायारव थत याच सबध घडल तरी त िवचारात घ यात यत नाहीत मली परौढपणी ज हा िववाह कर याच मनात आणतात त हा उलपी परमाणच बहधा वयवर करतात िववाहाची बधन ढ असतात तथािप घट फोटाचा आिण पनिवरवाहाचा अिधकार तरीप षास उभयतासही असतो ही जाती फार लढव यी या यावर िबरिटशानादखील शभरावर लहानमो या चढाया करा या लाग या या या आपसातही कठोर लढाया होत त हा शतरची उडिवलली िशर दो ही पकष आप या गाव या सीमवरील झाडावर ठवीत आिण सिध होताना याची याची िशर परत दण ही दो ही पकषातील एक परमख अट अस धन यबाण घऊन त मगया करतात नागाचा रग ताबस मदरा परस न कपाळ िवशाल आिण अगकाठी उच असत नाग लोक उि लग (नागड) राहतात याची राजधानी जी कोिहमा या भर राजधानीतही बाजारातन घरातन दकानातन नागनािगणी ि तरया आिण प ष िनःसकोचपण अगदी नाग या वावरत असतात जरी याना सत कातण आिण िवणण यत आिण तस कापड िवणन त िवकतातही तथािप नगन राहण हा तो आपला जातीय धमर समजतात आप या इकड कोणी नागवा नाच लागला तर जशी ती िनलर जपणाची पराका ठा समजली जात तशीच नाचताना नागव न नाचण ही ितकड िनलाजरपणाची सीमाच समजली जात - लाज वाट यावाचन कोणी काही छपवीत नाही पाप यनता वाट यावाचन लाज वाटत नाही नागा या मनात शरीरा या नसिगरक रचनत काही पाप आह अशी जाणीवच नस यान यास यात छपिव यासारख काहीच वाटत नाही आिण हणन िम टनचा तो Honour dishonourable या यात अजन िशरला नाही ही गो ट आ ही काही वषारपवीर अशी अगदी िनभरयपण परिसदध कर यास कविचत कचरलो असतो कारण यरोपम य सदव अ यत थडी अस यान कप या या कफनीत दह गदमरतो गडाळन ठवावा लागतो आिण यरोपम य ज कराव लागत तस करण हणज स यता सधारणा अशी आज सधारणची याखया पडली यामळ िहद थानसारखया उ ण परदशातही कप यात शरीरास यरोपम य मढवन टाक याची स यता सोडन नाग लोक नागव नाचतात अस सागताच एखादी िमस मयो आम या िहदी लोका या रानटीपणाच ह पर यतर हणन तही आ हा पा याच िबग बाहर फोडती पण आता नाग लोक अगदी नागव राह यास सदाचार समजतात ह परकटपण साग यास आ हास रानटी हणिवल जा याची ती भीित

फारशी उरली नाही कारण पवीर िखर चन लोकातच नागव राह यास धमरचार समजणारा आिण तस आचरण करणारा एक पथ होता ही गो ट जरी सोडली तरी अगदी आजही जमरनी फा स परभित यरोिपयन दशातन अगदी उि लग राहण हच सदाचारी जीवन मानणार या सिशिकषत लोका या लहान लहान वसाहतीच थापन होत आहत आई बायको मल पाहण रावळ सवर अगदी नागवपण समीिलत होऊन वावरणारी कटबची कटब नादताहत आिण इगलडम यही असा एक सघ अलीकडच िनघाला आह त हा आता तरी नागव नाचण हा या नागलोकाचा फारसा रानटीपणा होणारा नाही कारण यरोपम य नागव नाचतात आिण ज यरोिपयन असत त रानटी नसत हा तर ितरकालाबािधत िसदधातच पडला आह न ह का सनातनी िहदपरमाण ह नागही पजर याची िवजची भमीची अशा दवता मानतात याचा पनजर मावरही िव वास आह इतकच न ह तर शभाशभ कायारपरमाण मन यास म यानतर काय गित िमळत याचाही शोध यानी लावला आह तो असा की प यवान प ष म यानतर नकषतर होतो आिण पापी मधमिकषका होतो म यानतर या ि थतीच मशाना या प याड या या अनोळखी परदशाच वणरन प कळ पारलौिकक भगोलजञानी आजवर इतकया पर परिव दध भाषत कल आह की लडनहन आल या चार माणसापकी एकान त नगर आह दसर यान त सरोवर आह ितसर यान त झाड आह आिण चौ यान त काहीच नाही अस सािगतल आिण प हा पर यकान त लडन मी समगर पर यकष पािहल हणन शपथ घतली तरी याच काहीही आ चयर वाट याची आव यकताच भास नय पण या सवर शोधात नाग लोकाचाच शोध जर खरा असल आिण जर मरणानतर प यासाठी नकषतर हाव लागल आिण पापासाठी मधमाशी तर आपण तर बवा प याहन पापच बर मान कारण नकषतर होऊन वतःच सारख जळत राह यापकषा मधमाशी होऊन फला या सदर रगीबरगी ताट यातन गजारव करीत पोटभर मध खात राह याची सोयच अिधक सोई कर आह अस कोणताही यवहारजञ मन य हणल तथािप जोवर कोण याही मध खावन म त झाल या मधमाशीन ही मध खा याच चन आपणास आप या ग या ज मी या पापामळ सपािदता आली हणन पर यकष यऊन कोणास सािगतल नाही तोवर कवळ नागलोका या साग यामळच कोणी हरळन जाऊन आज या आजच पाप क लाग नय तसा पर यकष परावा िमळताच आ ही तो त काळ कळव तोवर दम धरावा या नागलोका या परगािद वरील वणरनाची अमिरकतील रड इिडयन लोकाच प रग वणर इतक िमळत जळत आहत की या दोघाची मळची जात एकच असावी अस अनमान काढ याचा मोह कोणासही पडावा दोघही मगयाशील रगान ताबस शरीरान बळकट मदरा समसमान यातही पराणातन नागलोक पाताळात राहतात आिण त पा यातन वर यत अस वणरन वरचवर यत अमिरकशी उ तर या टोकाकडन आिण दिकषण अमिरकतन आिशया या लोकाच दळणवळण फार पवारपार चाल अस हही आता सवरमा यच झालल आह त हा या नागलोकाची समदरमाग भारतातन पाताळात आिण पाताळातन भारतात सारखी य जा स अस याच वा त य अमिरकपयरत पसरलल अस आिण या या अनक

टो या इकडही पराचीन कालापासन िनवसत असत अस अनमान या िदशन पढील सशोधनाची आव यकता भासिव या इतक तरी िवचाराहर आहच आह ह नाग लोक वतःस िहद वशधर मानतात िहदची आखयान पराण इितहास ऐक यासाठी त वतः अ यत उ किठत असतात इतकच न ह तर जर कोणी अिहद या यात जाऊन याना िहदधमारिव दध उपदश लागला तर ह अजनही याचा घोर िवरोध करतात पण वतःस िहद मानणार या या शर धाडसी परामािणक उ योगी लाखो नाग लोकास आमच सनातनी िहद काय मानतात तर अ प य नाग लोकाची एक वततर भाषा आह बाजारात त मोडकी तोडकी िहदीही बोलतात आताशी िव या िशक याची याना फार हौस आली आह याची वतःची िलपी नाही हणन त िहदची िलिप आप या मलास िशकिव यासाठी धडपडत आहत पण यास ती िलपी िशकवन याची ती जञानिल सा आिण धमरिल सा परिव यासाठी आमच पिडत िकवा शकराचायर मडळी काय करताहत तर याची मल त नाग लोक दारासी घऊन आल तर lsquo यासrsquo दर हो सावली पडलrsquo हणन धडकावन दतात अगदी कविचतच नाग लोकात कोणी सघटनािभमानी िहद जाऊन बसला आिण यास िशकव लागला तर ह सनातनी िहद उलट या िहदवर बिह कार घालतात ग या वषीर िहदसभ या वामी दशरनानदजी नामक एका कायरक यारस नाग लोका या काही सभासदानी नाग लोकावर स या िमशनरी मडळा या कोसळल या अिर टास न ट कर या तव नाग मलास िहदधमीरय परपरच िशकषण द यासाठी एक वसितगह थापाव हणन आपण होऊन िवनती कली पण याकामी या आम या सनातनी या आम या शकराचायीर म यचायीर परभित सनातन िहदनी दर यसाहा य न दता उलट अ प यास दवनागरी िलिप सा कतािदक पजापाठ पौरािणक लोक इ यादी िशकिव या या या पाखड योजनस कसन िवरोध कला नाग लोकासाठी कोणी शाळा घालीत नाही कोणी कथा सागत नाही पराण सागत नाही कीतरन करीत नाहीत - त िहद आहत आपण िहद आहोत असा मम वाचा पशर या सनातनी िहदत कोणा याही दयास पशरत नाही आज दहाबारा शकराचायर आपसात भाड यात गकर झालल आहत पण यापकी बहतकास याची िचता तर राहोच पण मािहतीदखील नाही पण तरीही नाग लोकासाठी आता शकडो शाळा उघड या जात आहत या यात कीतरन चालली आहत पराण चाल आहत - पण ती कोणाची को या सनातनी शकराचायारची िहद महत मठपतीची न ह न ह - िखर ती िमशनर याची नाग लोकास अ प य समजन ज आ ही कल नाही त कर यास परारभ यानी कला आह नाग भाषतील अनक प तक यानी रोमन िलपीतच िलहन ती रोमन िलपी नागास िदली आह ह मातर सनातन धमार या िव दध नस यान याचा कोणाही सनात यास िवषाद वाट याच कारण नाही पादरी लोक नागनािगणी या धमरिशकषणासाठी पािरतोिषक औषध परभित परकार लाखो पय यय करीत आल आहत आिण या या या सततो योगान आिण आकषरक परवचनानी ज पवीर िमशनर याना पाहताच शतर िदस यासारख कपाळाला आ या घालीत तच नाग लोक आता झटाझट िमशनर या या जा यात उ या घत आहतस याच दहा हजारावर नाग िखर ती झाल आहत इतकच न ह तर एकदा एक गो ट वीकारली की ितचा पराणातीही अिभमान न सोड या या या या जातीपरव ती नसार त िखर चन धमारच

उ कट अिभमानी होताहत आिण आता या बाटल या या िवलासी जीवनास पाहन या बा या याच परय नान त उरलल लोकही अिधकच वरन िखर चन धमारत िशर याचा उ कट सभव आह उ या भारतात भाडणतट होता होता कमीत कमी पधरा वीस तरी शकराचायर आम या धमार या परचारकाच पोप महाराज नादताहत पण नागजातीसारखी एक शर परामािणक परातन आिण वतःस अ यत अिभमानान आजवर िहद मानीत आलली लाखो लोकाची जात आप या िहद रा टरास आम याच सतानी दरागरहान अत न िमशनर या या भकष थानी पडत आह हिर व याचा पकष परबळ करीत आह याची यापकी िकती शकराचायारना मािहती तरी आह या या कोणा या तरी मठात िमशनरी आिण म ला लोक िहद थान या िकती भागात िहदतील कोण या जातीत काय कारणासाठी धमारतराचा परलय माडीत आहत याची आकडवारी िकवा नसती न द तरी आह का एका िब यातला आपला पाचवा वाटा आपणास िमळावा हणन हायकोटारपयरत लढणार या एखादा भाडखोर कषदर भाऊबदकीपरमाण ही आचायर मडळीही पर परा या भाऊबदकीची कषदर भाडण भाड यात इकड गकर आहत यरोप अमिरकतन इकड यवन वतःच लाखो पय पा यासारख ओतन आसाम या दगरम पहाडात उ हाता हात रातरिदवस या कड या नाग लोकासही मायामोहान माणसाळन िखर चन धमारत आणणार कठ त िखर त परचारक िमशनरी आिण मसलमान लोक िकवा िखर चन लोक या यात िहदधमर परचाराच कायर क न यास िहद क न घ याचा पर न तर राहोच परत त ितकडच लाखो नाग िकवा ह इकडच स पथी लोक आ ही िहद आ ही िहद आ हास वीकारा हणन पायाशी लोटागण घालीत असता यास लाथाडन त ही िहदच नाही हणन यास दर ढकलणार कठ ह आमच िहद धमरपरचारक शकराचायर व लभाचायर िन इतर सत महत मठपित

- ( दधानद िद ९ -८ -१९३१)

ही िखलाफत हणज आह तरी काय क हा क हा एखादी यिकत िजवत असताना ती िजतकी उप यापी िकवा उपदरवी नसत िततकी ती म यावर ितच उठलल भत असत ह भताखतावर िव वास ठवणार या लोकाच हणण प कळ वळा काही काही स थासही लाग पडत यात शका नाही मसलमानी जगताची काही काळ अिध ठातरी असलली जी सावरभौम स था िखलाफत ित या परकरणाचाही असाच अनभव स या यऊ लागला आह ती िखलाफत स था या शतकात या या हातात सवर वी सापडलली होती या तकर रा टरान शवटचा सलतान अगदी शवटचा खलीफा झाल या या या काजीस महायदधानतर पद यत क यानतर म तफा कमल पाशा या उभारणीन या िखलाफत स थचाही अत क न ितला मठमाती िदली परत मसलमानी जगता या आजिमतीस तरी अगदी िशरोभागी असल या बलवान बदधीमान कतर ववान अशा तकर रा टरान या िखलाफतीस आप या रा टरात जरी नामशष क न टाकली असली तरी ितच पन जीवन कर याचा परय न िहद थानातील मसलमानानी आरभला आह यातही िवशष आ चयारची गो ट ही की या खलीफा पदाचा उपभोग या तकर थान या मसलमानी रा टरान आज शतकोशतक घतला याना ती स था नकोशी होऊन lsquoहानीकारक वाटन एखादी याद टाळावी तशा ितर कारान यानी ती गाडन टाकली असता िहद थानातील या िहदचा या स थशी लशमातर िहतसबध नाही असलाच तर जना अिहत सबध मातर आह या िहदतीलच काही जणास ित या परमाचा पा हा फट लागला िखलाफत चळवळ िहद थानात दहाबारा वषारपवीर खप गाजत होती त हा या चळवळीचा परसार कर यासाठी िहदपरचारक िहद कायरवाह आिण िहद पढारी झटत होत आिण लकषावधी पय या िहद िखलाफत वा यानी िहद लोका या िखशातन काढन िखलाफत ऑिफस या िखशात ओतल इतकच न ह तर पर यकष म तफा कमालन खिलफास पद यत क न याची सलतानिगरी आिण खलीफािगरी काढन घऊन ती िखलाफत स था आमलागर बद कली त हा या खिलफास खिलफा याच पदवीन िहद थानात रहावयास य याच परमळ आमतरणही काही िहद पढार यानी िदल आिण या कायीर मसलमानाशी मसलमानाइतकयाच ममतन सहकायर कल पण खिलफास आिण िखलाफतीस िहद थानात िहदनी थापन कर याची खटपट करण हणज काय याची थोडी चचार कर याची दखील बिदध कोणास झाली नाही शदध कोणास राहीली नाही िहद थानातील िहदनी शकराचायर पीठ बद कल असता त पनः थाप यासाठी तकर थान या मसलमानानी जर लाखो पयाची वगरणी जमवन चळवळ क न यदध पकारल असत आिण यानही काही भागत नाही अस पाहन िहदनी पीठाव न काढन टाकल या शकराचायारस आप या पज या बाणासह आिण दवदवता या मितरसह तकर थानात यऊन मठ बाधन रहाव हणन आमतरण िदल असत तरी दखील इतक आ चयरकारक झाल नसत कारण शकराचायर जाणन बजन एक साध तकर थानात िहदचा असा परबळ समाजही नाही की याला उभा न त तकीरस तस तकर थानातच पायबद घाल शकत पण खिलफा हणज साध न ह

िखलाफत हणज सलतानी आह राजस ता आह आिण ितच िहद थानात आगमन हाव स थापन हाव अस इ छीणार या को यावधी िहदी मसलमानाचा अत थ हत िहद थानातच असा इ लामी कदर

थाप याचा की यायोग िहद सघटनाच ग यात आणखी एक भयकर ध ड अडकिवली जावी हा आह याची उघडपण मनमोकळी चचारदखील कर याच िहदरा टरास अव य वाटल नाही िहद सघटणाच त वजञ आिण दरदशीर अस दोनचार पढारी आिण पतर सोडली तर आिण यानी परथमपासनच या भाब या मखरपणाचा जो ती िनषध कला तो अपवादीला तर िहद जनतन आिण िहद पढार यानी असा या पर नाचा िवचार कला नाही आपण करतो काय आिण याच पिरणाम काय होतील ह यास समजलच नाही पण मसलमान पढार यास मातर त समजल होत एका बिदधपर सर आखल या धोरणान त या परकरणाचा िप छा परवीत आल आहत खिलफा पद यत झाला त पदही पद यत झाल तरी यानी िखलाफत कायारलय चालच ठवली िखलाफत आदोलन िजवतच ठवल आता तर िनजाम या मलाचा िवगत िन पद यत खिलफा क यशी िववाह क न आिण या खिलफास िनजाम भोपाळ परभित मसलमानी स थािनकानी आजवर िहदपरज या पशातन ज लाखो पय चोरल त पढही या चळवळी परी यथर तसच चोरीत रहा याच ठरवन तकर थानात पडल या िखलाफत स थ या परमास िहद थानात आणन यावर हदराबादस एक टमदार कबर बाध याचा चग बाधला आह मसलमानी कबर या पिरपाठापरमाण िहद थानात िखलाफतीची बाधली जाणारी ही कबर िहद या परगतीची िमरवणक राजमागारव न वाजत गाजत जाऊ द यास लवकरच अडथळा क यावाचन रहाणार नाही िनजामापासन तो शौकलअ ली पयरत शकडो मसलमान धरीण आज या कायीर यगर झालल असता िहदना मातर याच अजनही काहीच ग य नाही lsquoवड आहत झाल ह मौलानाrsquo अस हणन या पढ भागणार नाही आता या पढ िनदान दहावीस वष तरी या िखलाफती या आफतीचा काटा िहद सघटनाच ममीर बोचत रहाणार आह याची यास अजनही जाणीव नाही िहद या या उदासीनतच आ मघातक ढसराईच एक कारण अस आह की िखलाफत हणज आह तरी काय याच िहद थानात अजन कोणास फारस जञानच नाही पजाबातील उदरिशिकषत िहद सोडल तर बाकी उरल या िहद जनतस मसलमाना या िहद थानाबाहरील इितहासाच परपरच धमरसमजतीच व प मािहत नसत वा तिवक याची फारशी आव यकता नाही नसावयास पािहज होती पण िहद मसलमानात ग या िखलाफत चळवळी पासन परत इ लामी वार जोरान खळ लाग यामळ या इितहासाचा अिखल इ लामी स थाचा आिण आकाकषाचा थोडाफार पिरचय क न घत यावाचन आता ग यतरच उरलल नाही जर आम या िहद पतरकारास पढार यास आिण जनतस िखलाफत हणज काय याच ऐितहािसक आिण पारपारीक जञान असत तर माग या िखलाफत चळवळीच वळी िहदनी िहदचच लाखो पय खचरन या मसलमानानी धमरवडास आपण होऊन िहद थानात पसरिवल पस िदल तस सहसा झाल नसत िनदान या िवषयी ज धोरण धरण त बिदधपवरक आिण यिकतसगत असच ठरिवल गल असत ह लडी सरशी हरळळी शळी िन लागली लाडगयापाठी अस झाल नसत या तव यापढ तरी या अथीर या िखलाफत चळवळीचा िहद थानात आणखी काही वष तरी उपसगर टळत नाही अस िदस लागल आह या अथीर िहदतील पतरकारानी पढार यानी आिण िहद जनतन या स थ या इितहासाचा व पाचा िन ितच पन जीवन क पहाणार या मसलमानी पढार या या आकाकषाचा बराचसा पिरचय क न घतलाच पािहज

हणज ित या योग िहदच काय िहतािहत होणार आह अिहतकारक अशा ित या पिरणामास कस त ड दता यणार आह आिण ित या शकतीची वा शकयतची मयारदा िन जोम िकती ह मापता यऊन यापरमाण या परकरणी िहदनी सघटण या काय धोरण ठवल पािहज ह ठरिवता यणार आह िखलाफतीच पन जीवन कर या या िहदी मसलमाना या खटपटीच अत थ हत िहद थानातील मसलमानी समाजाच धािमरक बळ वाढिवण आिण या धमारचा िहदी लोकात सघिटत आिण परबळ परचार करण हाच कवळ नसन पर तत या राजकारणात ही एक मह वाची उलाढाल घडवन आणण हही आह परत िखलाफती या िवषयाची राजकीय गतागत आ हास बाजस सारण आम या वरील िवषय बदी या अटीमळ भाग आह यव यासाठी परचिलत राजकारणात िखलापतीशी यणारा सबध सोडन दऊन ित या कवळ ऐितहािसक धािमरक आिण सा कितक बाजचाच काय तो िवचार आ ही या लखमालत क इि छतो खिलफा हणज नसता शकराचायर िकवा पोप न ह मसलमानाचा खिलफा ह श द ऐकताच साम यतः िहद वाचकास िहद या शकराचायर पीठाची िखर चना या पोपची उपमा सचन खिलफा हा मसलमानी धमरपीठाचा तो पोप िकवा शकराचायर होय अशी समजत होत परत ही समजतच भरामक अस यान िखलाफत परकरणी मोठमो या िहद पढार यानी आिण िहद जनतन आजवर चालिवलल धोरण चकत आल िखर चनाचा पोप हा कवळ याचा धमारिधरकषक होय यास राजशकती नसत इतकच न ह तर तो राजा होऊच शकत नाही तो स य तच असावा लागतो यान लगन करता कामा नय याचा औरस पतर याचा वारस नसणार यान श तर धरण अनिचत असणार जो धमरदडाचा तवढा अिधकारी राजदडाचा न ह याची स ता कवळ नितक कवळ धािमरक यरोपातील मोठमोठ बला या राज यास एकाएकी चळचळ कापत पण त या या शापशकतीमळ -दडशिकतमळ न ह कारण यश िखर तच मळी कोणी रा य स थापक न हता ldquoमी ऐिहक रा याची गो ट बोलत नाही तर My kingdom is heaven हणन यश िखर त प टच हणाल अथारत याचा उ तरािधकारी जो पोप तोही या वगारतील धमरस तचा तवढा अिधकारी ऐिहक राजस तचा न ह तीच ि थती िहद या आचायरपीठाची होय भगवान बदधा या माग याच वसन यानी महाका यपास िदल िन यास बदधाचा उ तरािधकारी नमला पण बदधधमीरयाचा तो बदधामागचा उ तरािधकारी हणज कतरमकतरम पीठा यकष न हता पोपा या िकवा शकराचायार या पकषादखील बदधधमीरयावरील याची स ता अगदी नाममातर अस कारण वा तिवकपण बदधाचा खरा उ तरािधकारी अशी कोणीिह एक यिकत नसन तो ldquoसघrdquo होय अशी यव था वतः बदध दवानीच लावन िदली होती आिण यामळ बदधसघ हाच बदधधमीरयाचा खरा पोप वा पीठा यकष अस परत या सघाच हातीदखील कवळ धमरदडच होता राजदड न ह परत िखलाफत या त वापरमाण खिलफा हा धमरदडाचाच न ह तर राजदडाचाही अपरित पधीर अपरितम आिण अन य अिधकारी असला पािहज इ लामी जगताचा तो कवळ धमार यकषच न ह तर सना यकष आिण राजा यकषही असणार त हा िहद थानात खिलफास बोलावण हणज आप या कोणा शकराचायरसारखया एखा या महास यासास बोलावन एखा या िवसत िन पदरवी मठात याची थापना करावयाची अशी काहीशी जी साधीभोळी क पना आम या िहद जनत या डो यासमोर उभी रहात ती मलतःच चकीची आह खिलफा कोणी कवळ

माळ जपणारा स य त पोप वा शकराचायर नसन इ लामी स याचा अगरभागी ख ग उपसन लढणारा सनापती आिण उ या जगावर समराट पदाचा अिधकार सागणारा िविजगीष नता होय िनदान असलाच पािहज आप या इकड खिलफा या या धमरस त या आिण राजस त या अिधपित वाची दहरी स ता सागणार जर कोणच एखाद धमरपीठ असल तर त शीखा या दहा या ग चच होय ग हरगोिवदिसह आिण याचा महापराकरमी वशज ग गोिवद िसह शीखाचा तो दहावा ग यानी शीखा या धमार यकष वासहच याच रा या यकष वही आप या हातात किदरत कल होत ग गोिवद आप या कटीस दोन ख ग बाधीत एक योगाचा एक भोगाचा एक धमारचा एक रा याचा त शीख रा टराच शकराचायरही होत आिण सर सनापतीही होत मसलमानी खिलफाम य मसलमानी जगतावरील ही दहरी स ता एकीकत झालली अस या परकरणी शीखा या दशम ग त आिण मसलमानी खिलफात भद असा हाच होता की शीखा या आ यग पासन ही दहरी स ता ग पीठात एकतर न हती कारण ग नानक ह एक साध तवढ असत परत मसलमानी धमरछळापासन शीख पथाच रकषण कर याची कामिगरी अगावर अस यामळ या या ग सही तलवार उपसण भाग पडल आिण शीख रा टरा या राजकीय सघटन याही अ यकष वाची धरा आप या खा यावर घयावी लागली परत मसलमानी खिलफात या दो ही स ता मळ उगमापासनच सहजग या एकतरीत झाल या हो या कारण की याचा मळ धमरस थापकच याचा मळ रा यस थापकच होता महमद पगबर िशया धमरशा तरी हणतात की महमदापासन धमर फतीरची िद य परपरा अ ली या घरा यात आलली आह महमदाला मलगा नस यान अ लीलाच यान पतर मान यान व या मानल या पतरासच आपली मलगी फाितमा हीिह िद यान अ ली िन याच वशज महमदा या िद य फतीरच अश हणनच धमारचायर वाच औरस अिधकारी हटल पािहजत लोकानी खिलफा िनवडावा ह त वच यास मळी मा य नाही जमात (लोक) ह खिलफास कस ओळखतील खिलफास जी ई वरी शकती आह ती ई वरच दऊ शकतो ती यान महमदास िदली ती बीजानपरपरन अ लीच वशात ि थर झाली ती ई वरी िन ज मिसदध शिकत आह ती लोकाच इ छािन छवर अवलबन नाही दसर अस की या शकती या वा त यान इमाम हा सहजच स गणी िन ज मतः िन पाप असतो ितसरी गो ट की याचा शवटचा इमाम -ज मल या वशाच असता ना त झाल -तो फातम हणज सत िजवत अस यान त शकडो वष झाली असताही िन आणखी शकडो वष गली तरी प हा परत यणार ह िनि चतच अस यान धमरशा तरानसार दसरा इमाम वा खलीफा िनवडणच शकय नाही ह िशया लोकातील मखय त व झाल पण या िवषयावर सनी धमरशा तरी हणतात की खिलफा महमदाच वशातीलच असावा ह त वच मळी चकीच आह तथािप इतक मातर खर की तो महमदाच जातीतील हणज कोरश जातीतील मातर असला पािहज कोरश वगारबाहर खिलफा उ प न होण शकय नाही या कोरश जातीलाच ई वरान पगबर धाडन पिवतर कलली आह एतदथर जो मन य कोरश जातीतील आह वततर आह शदधीवर आह िन मसलमानी रा य हाक याची यास शकती आह असा कोणताही मन य खलीफा या पदावर िनयकत करता यईल परत या इमाम पीठावर एकदा कोणा खलीफाची नमणक झाली हणज मग मातर या या अगात िकती दगरण

िशरल िकवा तो िकतीही छळ क लागला तरी यास इमामपीठाव न पद यत करता यत नाही इतकच न ह तर तशा पापी द यरसनी परत तो कोरश मातर असला पािहज या पीठा या धमारचायर वाखाली कल या िन यान चालिवल या सावरजिनक पराथरना परम वरास पोचतात िन यास यथाशा तर मा यही होतात िशया व सनी यातील िन बहतक धमरशा तराची खिलफा कोण असावा या िवषयावरची ही मत इतकी पर पर िव दध आहत की या दोघाचा िमळन एक इमाम वा खलीफा होण असभवनीय आह त जर बहशः एक मिशदीत पराथरनािह क शकत नाहीत तर त एकमतान एक खिलफा वा इमाम िनवडतील िन याच अ यकष व मा य करीत राहतील ह अशकय आह पढ जाताजाता यथ हही सागण अव य आह की मसलमान धमारची मािहती नसल या एखा या भो या िहदस एखादा मौलवी ज हा जातीभदाच यग दाखवन हणतो की आम यात जातीभद मळीच नाही आ ही सवर मन य समान मानतो िन गणकमारपरमाण याची सभावना करतो त हा तो िशया अस यास यास िवचाराव की हजरत अधखान तर मग अ ली या वशाबाहर या मन यास आपण इमाम का बर मानीत नाही िन सनी अस यास िवचाराव की भ दिमया कोरश जातीचाच खािलफा का बर असावा िकवा पराथरना अरबी भाषतच का बर चालिवली जावी परम वरही काय कोरश जातीचा कोणी अरब आह की काय की यास आप या जातीिवना इतराच हाती अिधकार दण आवडत नाही मसलमानी पथातील दोन मखय पथाची खिलफा या िवषयावर एकवाकयता होण िकती किठण आह ह वर दाखिवलच आह परत या यातील इतर पोटभदाकड पािहल असता हा पर न याहनही किठणतर आह ह उघड होईल कारण ह पथ बहाई पथी इतर िक यक उपपथी मसलमानास मसलमानच हण यास िसदध नाहीत मग इमामाची गो टच दर याचपरमाण बाबी पथ -िन महमदानतर अ य पगबर िन ई वराश उ प न झाल वा होतील ह तर यास मा य आह िन यापरमाण झाल या अ य पगबरास महमदापरमाणच ज मानतात त एका खिलफाच छतराखाली यऊ शकणार नाहीत कारण की यास अ य मसलमान मसलमानच समजत नाहीत महमदाच कटट अनयायी करोडो िशया िन सनी महमदानतर अ य पगबर आला होता िकवा यऊ शकतो ह वाकयपरयोग ऐकणिह पाप समजतात त हा त बाबी इ यादी लोकासह पराथरना कशी क शकणार त उभयता एका खिलफाच आचायर पदाखाली नादण हणज िहदी मसलमानही एकाच शकराचायार या धमारचायर वाखाली एक होण होय या िवरहीत बाबी इ यादी पथाच आचायरपद महमदा या मागन आल या या या िविश ट पगबरा या वशातच असाव हा याचािह िसदधात आहच धमरशा तरा या टीन सवर मसलमानाचा एकच खिलफा होण ह यापरमाण जवळ जवळ अशकय असन यातही पथभदात रा टरभदाची भर घातली तर हा पर न कधीही न सटणाराच होणार आह आ ही िदल या तरोटक इितहासाव न ह आम या िहदवाचका या यानात आलच आलच असल की माग पर यक रा टराचीच न ह तर पर यक जातीची -कळाची दखील परव ती िखलाफत आपल हाती ठव याची होती इिज तम य इिजि शयन तकारत तकर पनात पिनश ओिमयाड यापरमाण या या मसलमान दशात

तट थ मसलमानच खिलफा असावा िकवा िनदान खिलफा तथ या याच हातात आणन ठवावा अस रा यलोभान नहमीच वाटत होत िन वाटत राहणार सवर जगातील मसलमानाची पिरषद भरवन आ ही एक खिलफा िनवडणार ही कवळ एक इ छा अस शकली तरी तशी शकयता मळीच िदसत नाही ह मसलमान धमरशा तरी जाणन आहत पण कविचत िहद या मनावर आप या मसलमानी ऐकयाच एक आ यताखोर दडपण टाक याकिरता ती एक थाप मार यात यत असावी याहन यात आ हास काहीच त य िदसत नाही असभवनीय होऊन सवर मसलमानानी एखादा खिलफा िनवडला तरी दोन िदवसात प हा धराता यथापवरमक पयत या यायान एकाच एकवीस खिलफा हो यास मळीच िवलब लागणार नाही आता सवर मसलमानाचा नसला तरी िनदान सवर सनी लोकाचा एक खिलफा वा इमाम होण ह त वतः जरा सभवनीय आह तरी आज या पिरि थतीत तही जवळ जवळ सभवनीय नाही कारण जस त वास भीक न घालता आजपयरत रा यलोभ वशभर टतची घमड इ यादी िवकारानी सनी लोकास कधीही एकतर होऊ िदल नाही तसच यापढही याच एकाच खिलफाच स तखाली एकतर होण अशकय आह खिलफा हा कवळ िन करीय धमारचायर वा शाितर त पि टर त हणणारा कोणी पोप असता तर गो ट िनराळी होती पण खिलफा धमारचायरच न ह तर मसलमानी जगताचा वामी िन रा टरमखय होय िनदान असला पािहज अशी समज अस यान मसलमानातील कोणतही िजवत रा टर दसर या रा टरा या प षाच हाती आपल वािम व नाममातरही जाऊ द यास िसदध होणार नाही िहद थानच मसलमानाची गो ट िनराळी आह याना नाही वतःच घर वा दार कोणाचही दारी तकड मोड यास याना काही अपमान वाट याच कारण नाही उलट िहद थानातील िहदची जोपयरत अिधक सखया आह तोपयरत त वाटल या बाहर या मसलमानी रा टराशी बादरायण सबध जोडन या पढ मसलमानी ऐकयाची यानइ लािमझमची वा िखलाफत या परमाची लाळ घोटन या या सहा यान आप या पकषाच साम यर वाढिव याच मनाच माड खात रहाणारच पण तकर थानन याचा जो अ यकष तोच इमाम वा खािलफा िनयकत कालाविधत रहाणार ह ठर यान िन हा ठराव या रा टरा या नवजीवनास साम यारस िन परगितशीलतस साजसा िन सहा यकच अस यान तकर लोक बाहर या कोण याही रा टरा या अिधपतीस आपला राजकीय अिधकारी तर राहोच धािमरक अिधपती तरी समजतील ह अशकय आह उ या वाटत िततकया मौलवीनी वा म लानी स या क न फार तर काय पण इथ या जमायत उलउलमा या स थन कळकळी या अ त नान क न कराणा या आयताच जपमाळ क न िन कमाल पाशा या पायावर अकषरशः डोक ठऊन जरी यास िवनिवल की आ ही भरवल या अिखल मसलमाना या सभत कोणा एकास खिलफा िनवडल आह तर आता त ही याच अिकतपण मा य क न याच पढ गडघ टका तर या िवनतीस कमाल पाशा काय उ तर दतील ह सागावयास पािहज अस नाही ldquoपर यकष परम वर आला तरी याला आ ही हा अिधकार दणार नाहीrdquo परवाच तकीर पालरमटम य ह उ तर जथ वतःच तकर अ यकषास तकारनी िदल आह ितथ िबचार या महमद अ लीसारखया अ वततर गलामिगरीत रखडत असणार या िहद थान या मसलमानास तो िकती जरी

आकरोश करीत राहील की मी ldquoपरथम मसलमान िन मग िहदी आहrdquo तरी कोण भीक घालणार तीच ि थती इिज पची अरबाची इराणची मोरोककोची इराण िन मोरोककोचा सलतान ह तर कधीच तकर थानच खिलफास मानीत नसन याच खिलफा जसच तसच पदािधि ठत आहत महमदाच म यपासन आजपयरत या अरबानी िखलाफत आपल हाती ठव यासाठी एकसारख बड लढाया क तली खन याची गदीर उसळवन िदली आह ती आज की ज हा या याच धािमरक ऐकयतच थली रा टरीय ऐकयतची क पना उदधत झालली आह त हा को या िवदशी द ढाचायारस आपण होऊन आपल रा टरा यकष व िकवा धमार यकष व अिपरतील अशी आशा करण मखरपणाच आह त हा सवर सनी मसलमानाचाही एकच खिलफा होण हही खिलफा या आजपयरत या याखयपरमाण प कळच कठीण आह कवळ अिखल मसलमाना या पिरषदा भरवन एक खिलफा िनि चत होण िन याची आजञा पाळली जाण हही िततकच अशकय आह की िजतक लीग ऑफ नश स या हकमापरमाण सवर जगातील पालरमटानी आपली मान तकिवण ह असभवनीय आह मागदखील बहधा एक खिलफा असा झालाच नाही िन ज हा ज हा बर याच मो या भागावर जरी एकछतरी िखलाफत झालली िदसली तरी त हा या छतराचा दड हा कोणा उलमा या ठरावा या कागदाची परचडी नसन तो रणागणात परबळतर ठरल या पोलादाची ती ण तलवार होती साराश जोवर िखलाफतीचा अिधकार आपल हाती कदरीत कर यासाठी वा िनयकत कल या खिलफाची स ता सवरतर मानली जावी हणन मसलमान लोक पवीरपरमाण आज रणसगराम कर यास िसदध नाही -तोपयरत िखलाफती या ग पा िहद थानातील भाब या िन अजञानी मसलमानात िन गयाळ िहदत िकतीही मार या ग या तरी सवर मसलमानाचा अन य साधारण िन एकछतरी खिलफा वा इमाम होण सभवनीय िदसत नाही ज सभवनीय िदसत त इतकच की पर यक मसलमानी रा टर आपआप या जातीतील िन रा टरातील रा या यकषासच खलीफाच अिधकार दतील पण सनी लोकात कवळ धािमरक एकािधप यही थािपत होण फारस सभवनीय नाही ज काही सभवनीय िदसत आह त इतकच की िनरिनरा या मसलमानी रा टरातील सनी लोक आपापल रा या यकषच खिलफा करतील िशया िन तिदतर मसलमानी अनक पथाच िभ न िभ न धमर ग िन सनी लोकात रा टर िविभ नतनसार दहापाच खिलफा अशी बहतक पवीर परमाणच न ह तर याहन दगणी बाचाबाची मसलमानात चाल रहाणार ह उघड आह आता या बाचाबाचीत िहद थानातील मसलमानाचा कायरकरम कसा ठर याचा सभव आह वा याना अिभपरत असणार या कायरकरमास िकतपत यश िमळ याचा सभव आह ह पाह परथमतः ह सागन टाकल पािहज की याला सनीचा खिलफा कोण असावा या िवषयावरील मल वाची ओळख आह तो मन य सनी मसलमान खिलफास िहद थानात स या आणतील िकवा िहद थानातील कोणा मसलमानास खिलफा करतील अस हणण िकती भरामक आह ह त हाच ओळखन टाकतील सनी लोकाच परथम त वच खिलफा वततर असला पािहज ह अस यान िहदी सनी मसलमान आपण होऊन गलामिगरी या ब या आप या खिलफास िहद थानातील नागिरक बनवन याच पायात ठोकतील तर या या बिदधची परसशा

करावी तवढी थोडीच होणार आह खिलफा हा वततर असन यास मसलमानी राजस ता चालिव याची पातरता पािहज या त वातन तदनगामी हही त व िन प न होत की स ता चालिव याची पातरता दाखिव यात याला परथम राजकीय स ता पािहज आह ती िहद थानातील परततर मसलमानात नस यान या यातील कोणीिह खिलफा होऊ शकणार नाही कवळ काही सनी पोटभदा या हण यापरमाण कवळ धमारचायरपदाची नितक स ता खिलफा हो यास पर अस समजल असताही िहदी मसलमानास ही नितक स ता दखील तकर पठाण अरब इ यादी कड या जाती चाल दणार नाहीत ह उघड आह िहदी मसलमानानी या या असहा य ि थतीत पठाण तकार या ग यात िमठी मार यासाठी हात िकतीही लाब कल तरी त आ यतन िन साम यारन ताठ असणार या तकारिदका या ग यापयरत पोचण शकय नाही आज दोन तीन वष िहद मसलमाना या लाखो पयाचा धप जाळन अखर तकारनी या या या सहा याची िन कळकळीची काय शोभा कली िन ldquoबोल घव याrdquo िहदी मसलमानास वळवर एका श दानिह कस िवचारल नाही ह िव तच आह त हा िहदी मसलमानातील एखा या प षास त खिलफा नस या धमारचायरपदापरता दखील कधी तरी मानतील अस समजण ह मखरपणाच आह या सवर गो टीचा िवचार करता िहदी मसलमानािवषयी इतक िनि चत सागता यत की पर तत या परततर ि थतीत बाहरील कोणा नामधारी खिलफास आत आणवन ठव यान िकरा आतील कोणा िहदी मसलमानास नामधारी खिलफा िनवडन िद यान या या ldquoइ लामी गौरवा याrdquo िन भावी साम यार या आकाकषा कधीही पणर होणार नाहीत ही गो ट िहदी मसलमान खप जाणन आहत ज हा एखादा िहद यास डो यात आसव आणन हणतो ldquoअरर काय शोचनीय गो ट आह खिलफास तकर थानातन हाकन िदलना बर तर यास आपण आता िहद थानात आप या घरी आणवन ठव हणज तर झाल ना rdquo त हा त त डात या त डात हासन हणत असतील ldquoवार वा एका पायान लगडा झाल यास दो ही पायानी लळा झालला आपल खा यावर वाहन न यास िसदध होतोrdquo गादीव न गडबडत भईवर पडल यास िचतवर चढन प हा िनजव याचा हा परमपवरक आगरह कर याइतक मसलमान अजन वड झाल नाहीत साराश िहदी मसलमानाचा सवर िमळन एक खिलफा वा इमाम होण ह पािथक परपरन अशकय आह कवळ िहदी सनी मसलमान घतल तर तिह बाह न कोणी िन करीय िन िनबरळ खिलफास आत आणणार नाहीत िकवा या या या परततराव थत आतीलही कोणास वतःपरतादखील खिलफा िनवडणार नाहीत कारण खिलफास स ता हवी िन ती वततर स ता हवी या दो ही गो टीचा िहद थानातील मसलमानापाशी पणर अभाव आह िन हणनच ितसर या एका मागारन जा याची िहदी मसलमान रातरिदवस खटपट करीत आह तोच मागर िहदी सनी मसलमानाच पढारी आज तीन चार वष ग तपण िन उघडपण आकरिमत आहत िन तोच मागर िहद लोकास िजतका शीघर िन िजतका प टपण िदस लागल िततक यास भावी सकटास त ड द याच साम यर सपादन करता यईल िखलाफती या आजपयरत या सवर चळवळीचा फिलत पिरणाम हणज हाच होय की िहद थानातील िनदान सनी मसलमानानी िहद थानच बाहरील कोणा तरी यातल यात परबळ िन स ताधीश असणार या मसलमानी रा टरा यकषास आपला खिलफा मानाव िन याच सहा यान आज नाही उ या पण िहद थानातही वततर मसलमानी रा य थापन कर याचा परय न करावा

अस आज तीन वष या यातील पढार याच बत चाललल आहत आज तीन वषारपयरत िहद या डो यावर अधतची झापड पड यान याच ह बत प टपण उदर पतरातन व सरकारी खट यातन उघडकीस यत असताही िहदनी ितकड लकष िदल नाही सिशिकषत काय अिशिकषत काय िखलाफती या चळवळीन जागत झालला सवर मसलमानी समाज आत याआत मनोरा य करीत बसलला आह यातही तकारनी याच त डास पान पस यान िन बाहरचा असा स तावीश िन यातल यात परबळ मसलमानी रा टरा यकष अफगािण थानािवना दसरा कोणी िहदी मसलमानाना अिधक साि न य असा उरला नस यान अफगािण थानच अमीरासच आपला खिलफा कर याचा बत आज नाही उ या पिरपकव होईल असा रग िदसत आह हा परय न आज तीन वष चाललला आह ह िव तच आह अफगािण थानातील माग या अिमरास ठार मा न ज हा ही नवी रा यकराती झाली िन पर ततचा अमीर गादीवर आला त हा ती रा यकरातीही अफगािण थान या या ग त आकाकषाचीच उडालली एक िठणगी होती त हा पासन आजपयरत िहद थानवर वारी कर यासाठी अफगाणी ठाणबद घोड थयथयाट करीत आहत अफगाणी पतर उघड उघड या चढाईची चचार करतात जमरन यदध चाल असताना अफगािण थान या अमीराशी सगनमत क न यास िहद थानच िसहासनावर बसिव यासाठी यथील मसलमानाच सहा य द यात यईल अशी अिभवचन िन पतर न या आण याच कायारसाठी काही मसलमान पकडल गल होत िन यानी ही गो ट मा यही कली होती या वळला िहद थानात िखलाफत चळवळ खप गाजत होती याच वळस ितकड सबिरयाच िकनार यावर िहद थानातन मोहजरीन होऊन िनघन गल या अनक मसलमानास सिनक िशकषण द यात यत होत या िवरहीत याच वळला काही मसलमानी धमारशा तरी सभा भरवन अफगािण थानच अमीरास खिलफा कराव की काय या िवषयाची चचार क न तदनकल लोकमतही स ज क लागल होत इकड िहद थानात ldquoमसलमानी धमारच गौरवासाठीrdquo जर एखा या इ लामी रा टरान िहद थानवर वारी कली तर आपण ितचा परितकार करणार नाही -तसा परितकार करण ह मसलमानी धमारिव दध आह - अस िखलाफतीच पढारी ठासन सागत होत या परमाण उपदश दत होत आजची तीच ि थती आह न ह आता आ ही वर दाखिव यापरमाण िखलाफतीचा पर न अगदी िनकडीस आ या कारणान अिमरा या वजाभोवती गोळा होऊन यासच आपला खिलफा करावा याहन िहदी मसलमानास या या भयकर मह वाकाकषा पणर कर याचा दसरा मागरच उरला नाही नकतच शौकत अलीन अ यकषपदाव न िखलाफत पिरषदत सािगतल की अफगािण थानाची िन िहद थान सरकारची लढाई जप यास मसलमानास स यागरह करण भाग पडल त इगरजास सहा य दणार नाहीत तस सहा य करण ह त आप या धमारिव दध समजतील याहन प टपण सािगत यािवना जर याच हत िहदी जनतस कळणार नाहीत तर या या बिदधभरशाची कीव करावी तवढी थोडीच आह हणन आता तरी िहदनी ह िनि चत िन प टपण ओळखन ठवाव की सिशकषीत काय अिशकषीत काय िहदी मसलमानात िहद थानवर कोणतीही इ लामी वारी झा यास तीिवषयी भयकर सहानभती वाट यािवना रहाणार नाही झोपडी झोपडीपयरत lsquoमसलमानी अमीर िहद थानात उतरलाrsquo या एकाच वाकयान या अजञानी िन धमरव या समाजातील स त ldquoइ लामी गौरवा याrdquo आकाकषा भडकन उठतील िन इ लामी गौरवा या टीन पािहल असता िहद थानात प हा

इ लामी पातशाही थापन हो याहन अिधक गौरवाची गो ट या जगात कोणतीही नाही ही गो ट कवळ याच पढार यातील काहीच मनातच न ह तर ख यापा यापयरत िबबलली आह मलबारात मोप यानी ldquo वरा याrdquoसाठी बड क याबरोबर ldquoतकीरrdquo िनशाण उभारल ह यानात धरा अिलमसिलयर नावा या या या पढार यानी ldquo वरा याrdquoची िन ldquoएकीrdquoची जी याखया कली ती एखा या बरीदवाकया -परमाण सवर िहदनी िच तात बाळगन ठवावी तो आप या अनयायास बड भरभराटीत असता एका सभत हणाला की - ldquo वरा य हणज मसलमानी रा यrdquo होय आिण अिलमसलीयर हा मोप यातील कणी यःकि चत उडाणट प नसन एक परखयात कलीन धािमरक िन वचर वी गह थ होता वरा य हणज मसलमानी रा य अस यानी कराणातील आयत वाचन सािगत यावर तो हणाला आिण ldquoिहद मसलमानाची एकी हणज सवर िहदनी मसलमान हावrdquo ही होय ह याचच श द आहत या श दावर शकडो टा या पड या आहत या श दाच उतार अनक उदर पतरानी दऊन यावर सहानभितपवरक होकार भरलल आहत त हा मलबार या अिशिकषत मोप यापासन तो इ लाम या गौरवासाठी िहद थानावर वारी करणार या इ लामी रा टराचा परितकार करण पाप आह - हराम - अस समजणार या सिशिकषता या अ यकषापयरत सवर मसलमान अफगािण थानातन िहद थानावर वारी झाली असता काय करतील त िहदनी नीट िवचार क न पहाव झोप यातन ldquoअ ला हो अकबरrdquo हणन आरोळी उठन अमीराच सिकरय अिभ ट िचतन होईल िन जर िहद यावळी असघिटत सापडतील तर घरोघर मलबार घडणार नाहीच अस सागता यत नाही माग िखलाफत या फडाच िहशोबात काही घोटाळा झाला ह आपण वाचल आह त हा अती अस साग यात आल िन नमल या कमटीन त सागण बरोबर आह अस आपल मत िदल - की लाखो पय अफगािण थानात िखलाफती या िन इ लाम या कायारसाठी खिचरल आहत - पण त कायर हणज काय ह साग यात इ लामी चळवळीची हानी अस यामळ ग तच ठवण इ ट आह अफगािण थानात ह ग त कायर कोणत की यासाठी लाखो पय खचर हावत आिण िहदनी या िखलाफती या फडास ज सहा य कल याच परायि चत िमळाल ह योगय नाही अस तरी का हणाव त हा तकारनी िखलाफत ही स था उलथन पाडली हणन ती िहद थानातही उलथन पडली अस िहदनी समज नय इतर दशात रा टरीय भाव जसजसा जागत होत जाईल िन िशकषण आिण शाळा या या बौदधीक परकाशात जसजशी ही धािमरक अधता हटत जाईल तस तस िखलाफतीच मह व मशीदी या दाराबाहर उरणार नाही ह जरी खर आह तरी िहदी मसलमानात तरी अशी ि थती यण या शतकात असभवनीय आह कारण िहद थानात शकय तर मसलमानी स ता थािपत करावयाची ही याची राजकीय आकाकषा आह िहदनी ह नहमी यानात बाळगाव की इगलीश लोक एखा या महायदधात गतल िन िहद थानात इगरजीसना फार थोडी उरली की अफगािण थानाकडन िहद थानावर वारी हो याचा सभव न ह जवळ जवळ िन चय असन यावळस आतन िहदी मसलमान यास सिकरय सहानभती दाखिव यास क हाही सोडणार नाहीत कारण मसलमानी स ता िहद थानात थािपत कर याची मह वाकाकषा परी कर याचा तोच एक मागर आह अशा ि थतीत या या या राजकीय आकाकषस िखलाफती या धािमरक भावन या पािठ याची अ यत आव यकता

अस यान जगातील इतर मसलमानानी िखलाफतीच उ चाटन कल तरी िहदी मसलमान या क पनस धमरिन ठन हणा राजनीित हणन हणा िकवा िहदवर आप या ऐकया या दखा याच दडपण टाक यासाठी हणन हणा पण िखलाफतीची चळवळ िन भावना सोडणार नाहीत त अमीरासच खिलफा करतील य यिप सनी खिलफा कोरश वशीय पािहज तथािप पवीरपासनच सनी समाजात ही अट अवा तव मानणारा एक पथ आह िन आज सिशिकषत राजनितक मसलमानही ितकड दलरकष करतील या िवरहीत शा तराधारान िनयकत कल या खिलफास श तराधार िमळतोच अस जरी नाही तरी श तरधारान पढ आल या खिलफास मातर शा तराधार सहज िमळ शकतो हणन एखा या कोरश वशीय मलीशी अमीराच लगन लावन वा एखादी नवी वशावळ समजन यास खिलफा हो यास योगय समज यात यईल आज -कालच अमीरासारखया मह वाकाकषी प षास िहदी सनी मसलमानाच पाठबळ िहद थानातन असता िन मागन रिशया उ तजन दत असता इिगलशास एखा या जगयदधात फसलल गाठन इगरजी सना यात सप टात आली आह अशा िहद थानावर वारी करण काही अशकय नाही न ह न ह हा मसलमानाचा प ट कायरकरम आह या या चळवळी या एकाच िदशन पररीत झाल या आहत इतकच न ह तर या कायारस िहदची सहानभती सपादन कर याच परय नही अफगािण थानात िन िहद थानात एक सारख िन उघड उघड चाललल आहत अफगािण थानास समदरिकनारा नस यामळ कराचीपयरत सवर (िहद थान) िहदपरदश अफगािण थानात मोड यात यावा अस परय न िहदी मसलमानाच समतीन अफगािण थानात आज दहा वष होत होत पण आता तर त सवर बाजस राहन िहद थानावर अमीराची रा यस ता थािपत झाली व या या राजवशात िहद थानचा मकट रािहला तर तोही िहद थानातील िहदस पालरमटच हकक द यास समत आह अशा सचना उदर पतरातन िन मसलमानी पढार याकडन िहदस अनक वळा होऊ लाग या आहत पण मसलमानास तो जसा यवहायर िन िजवत पर न वाटतो तसा तो िहद या बहतक पढार या या िन करोडो अनयाया या िशथील िन अध बिदधस वाटत नाही मसलमानाना हा पर न िजवत यवहायर िन तातडीचा वाटत अस यान या या आशा आकाकषा उ तिजत झाल या आहत िन आज नाही उ या हा परसग त ओढन आणिवतील अशी यास धमक आह हणन िखलाफत मली नसन कविचत न ह बहताशी िहद थानाच जवळ आली आह तकर थानातन आज नाही उ या ती अफगािण थानात यऊ शकल जर िहद असच िशिथल असशयी भोळसट िन असघटीत राहतील तर एखाद िदवशी ती िखलाफत िहद थानात यउन िहद थानात अफगािण थानचा अमीर हा खिलफा िन सलतान हणन प हा रा य क लागल आ ही िलहीत आहो ही गो ट पर यक िशकषीत िन धािमरक मसलमान जाणीत आह तो ही आकाकषा नाका शकणार नाही की तो यासाठी सािकरय अिभ टिचतन करील करीत आह पर यक समजस मसलमान ह जाणन आह कवळ दःखाची गो ट ही की ही इतकी मह वाची गो ट समजस हणिवणार या करोडो िहदत मातर पर यक िहद जाणत नाही ही गो ट हा बत ही मसलमानाची कवळ आकाकषा िहद वाच टीन िकती भयकर आह ह यास अजन समजत नाही इतकच न ह तर या आकाकषची धार तो न कळत लाखो पय दऊन लाखो लख िलहन िखलाफतीच सहाणवर वतः घाशीत आह ती ण करीत आह

तर मग काय ह नवीन सकट पाहन िहदनी आप या रा टरा या भावी साम यार या आशा सवर िवफल समजावया या छ छ मळीच नाही असली दहा सकट एकसमयाव छद क न जरी आली तरी िहदरा टरा या भावी साम यार या िन उ कषार या िन गौरवा या आकाकषा सफल झा यावाचन राहणार नाहीत मातर आपण राजकारणातील सापरतचा भोळसटपणा िन ldquoआि मक बळrdquo ldquoस यमव जयतrdquo ldquoिव वासrdquo इ यादी फोल श द भरीव पोलादापासन आपल सरकषण क शकतील हा भाबडपणा सोडला पािहज मग काय मसलमानास िश या -शापाची लाखोली वहावयाची मळीच नाही यास ज कतर य वाटत त होऊ या मातर आपल सघटन साम यार या भरीव पायावर िन पोलादा या ती ण श तरावर उभारल जाईल तर िहद - वात य िहरावन घणार या आकाकषाच उलट आपल प यावर पडतील सदोपसदा या झटापटी जशा दवा या प यावर पड या पण या झटापटीचा लाभ घ याची आपणास चाणाकषता िनतीपटता िन साम यर पािहज त िहदसघटनािवना यणार नाही िखलाफतीची चळवळ कविचत या पान व नावान िहद थानात अ तगतिह होईल पण ती अ य पान अिमराच वजाभोवती कदरीभत होऊन िहद थानच वािम वावर झडप घाल यासाठी टपत रहाणार ह एकदा िहदस प टपण कळन चकल हणज मग सकटाची नागी अधीर िढली झाली अस हणावयास हरकत नाही पण आधीच आपण या चळवळी या गतत पडलल आहोत यातन वर य यासाठी मसलमानाचा सहा यक हात धर याचा परमान परय न करण ह अिधक लाभकारक नाही काय यास हच उ तर की बधनो तो हात सहा यक हात नाही हच तर मळ िसदध करावयाच िवधय आह तो मलबारातील मोप याचा हात आह तो हसन -अ -झामीचा हात आह हदराबादस िहदस सळो की पळो करणार या परत वर हाडास मातर वरा य दतो अस हणणार या िनजामशाहीचा तो हात आह - एखादा दा डा पापी असला तरी मसलमान हणन तो मला गाधीपकषाही िपरय िन पिवतर असणार अस हणणार या रा टरीय सभ या अ यकषाचा तो हात आह - परथम मसलमान िन मग िहदी अशी धािमरक िन ठा बाळगणार या करोडो मसलमानाचा तो हात आह हणन या पर तत या गततन वर िनघ यास तो हात धर यास जाताना सावधपण िन सभाळन जा िकबहना या हातान एक कोटी पय एकतर क न िहद थानात िहद व उ नय यासाठी धडपड करताहत यात याचा इतका दोष नाही हा तर बोलन चालन जीवनकलह आह आज िहद वा या मागारत जर सवारत मोठी कोणची अडचण उभी असल तर ती ह अिमराच सकट न ह ही िखलाफतीची आफत (सकट) न ह िसगापरच ठाण ही न ह पर ततची असाहयतािह न ह तर एकी सरलता आि मक बल अपरितकार इ यादी साध वा या भ द ग पाची अफ खात रािह यान आ हावर आलली िन करीयतची मदारड धदी हच मोठ सकट होय ही धदी सोडली पािहज आपण एकी हणन दसर याच ग यात िमठी मारली हणज एकी होतच अस नाही ह कळल पािहज पािहज असल तला तर एक कर नसल तर जा त या यान ज वाकड होईल त क न घ असा सणसणीत िन पहपणा िन धमक अगात बाणली पािहज सकट आह ह कळल पािहज सकट िनवार याची शिकत उरली नाही हणन िहद रा टर िवलयास कधीही जाणार नाही पण सकट आल आह त ह इकडन आल आह ह िव वासाळपणा या झोपत न कळ यान मातर ह रा टर कधीकाळी गो यात आल तर यऊ शकल हणन परथम गो ट ही की ही मसलमानी आकाकषा ह आप या िहद रा टरा या जीवीतावर

यणार एक नव सकट ज या इतकच भयकर आह ह कळल पािहज जर इतक कळल िन यास त ड द यासाठी आताच आता िहदच सघटन आरभ होअल तर या सकटाचा अधारनाश झाला अस समज यास हरकत नाही या सकटास त ड द यानच न ह पण जमल तर नवीन सकटाच त डावर पवीरच जन सकट उभ क न याचा लठठालिठठत आपल कायर अलगत साधता यईल पण त त हा की ज हा परबळ िहदसघटन एका मन यासारख एका मता पावन आखा यात उत न चाणकयानी िशकिवल या पचाचा प हा परयोग क शकल यानी आपण सघटीत होणार नाही हणन परितजञा क या याचा हात धरता तरी का एका गततन िनघ यासाठी भल याचाच हात धराल तर याहनिह भयकर गतत पाडल जाल ह िवस नका िहदनो याच थळी सघटनाचा हात धरण य कर नाही काय अर साम यारचा हात धरा आप या वतःचा हात धरा या भगवताचा हात धरा पर तत या गतत आपण पडलो आहोत ती िन सशय खोल आह याचा हात सशया पद आह तो हात धरण िन सशय धोकयाच आह पण हणन काय झाल चाणकयाच पच चदरग ताच पराकरम समथारच साम यर ह तमच सहा यक आहत िहदनो त ही परय न कराल तर काहीिह भय नाही ह रा टर िहदच आह ह रा टर मारण -आपण परय न कला हणन -जगतात दशमखी रावणासही शकय झाल नाही ह रा टरजनिन िकतीही झाल तथािप

सारथी िजचा अिभमानी क णजी आिण राम सनानी

अशी वीस कोिट तव सना ती तयािवना थाबना

पिर क िन िवदधदलदमना रोिवलची वकरी जनिन रोिवलची वकरी वात या या िहमालयाविर झडा जरतािर

तरीही िहदी मसलमाना या िखलाफती कायारलयातन िहद थानभर परत िनजाम या पतराच तकर थान या खिलफा या कलातील वधशी लगन झा यामळ यालाच खिलफा बनिव याच घाट चाललल आहत माग काबल या अमीरान िहद थानवर वारी करावी िद लीच बादशहा बनाव आिण यालाच मसलमानाचा खिलफा हणन उ घोषाव असिह आटोकाट परय न िहद थानातील मसलमानानी कल होतच इतकच न ह तर काही आ मिवसराळ िहद पढार यानीही lsquoिखलाफत हणजच वरा यrsquo अशा आ मघातक घोषणा करीत मसलमाना या या दशदरोही कटात भाग घतला होता ह वामी दधानदासारखया परमाणभत न यानच उघडकीस आणल होत या कटाची जी वाताहात झाली तीच या िनजामाला खिलफा बनिव या या कटाची होणार परत अस या कटामाग िहद थानात म लीमाची राजकीय िन धािमरक सलतान -शाही पनरिप पर थाप याची जी ग त मह वाकाकषा िहदी मसलमाना या रोमारोमात िभनलली आह तीच या ldquoिखलाफत आदोलनाचrdquo मळाशी आह ह भयकर स य यापढ तरी िहद समाजान ओळखन

या िखलाफती कायारलया या प यात एक दमडीिह सहा य हणन टाक नय लवलश सहानभती दाखव नय िखलाफती स थचा अथर मळात म लीमाच राजकीय िन धािमरक अिधरा य या लखात िदल या ित या तरोटक इितहासाव न इतक जरी िहद वाचका या यानात आल तरी पर मसलमान या या वचर वासाठी झटोत यात याचा काय दोष दोष असल तर तो मि लमाचा इितहास धमरशा तर जातीपरव ती याचा मळातच अ यास न करता या या हाताच बाहल बनणार या िहदचा माग जो ितर कारणीय मखरपणा झाला तो झाला पण यापढ तरी या स थला िहद थानात पाय रोव द यास िहदनी सतत िवरोधच कला पािहज मि लमाची ती जरी असली िखलाफत तरी िहदवर कोसळणारी ती आह िन वळ आफत कवळ आप ती या वीतभर कराणा या दोन पठठयाच आत या अरबी पगबरन आप या वालागरही िवचाराची दा ठासलला जो काल वम भ न ठवला यात इतकी परचड शकती साठलली होती की या लहानशा हातबाबचा फोट होताच या भयकर धडाकयासरशी पिरस पासन पकीगपयरत आिण हगरी पासन िहद थानपयरत असणार य यावत राजवाड आिण मठमदीर धडाधड कोसळन या या िठकर या उडन ग या आिण या िवनाशा या भयकर काळोखात अरबाचा अधरचदर परकाश लागला या काळोखात परकाश द यापरता तरी याचा उपयोग ही झाला असलाच पािहज परत याचबरोबर हही खरच होत की कराणा या या दोन पठठयाच आतच अरब स कती या आरभापरमाण अतही समािव ट अस यान ज हा जग या दोन पठठयात न माव याइतक िव तीणर उच द आिण खोल िवकास पाव लागल त हा यास समाव यास ती असमथर होत चालली कराणातगरत अरब स कितचीच ही गत झाली अस न ह तर अपिरवतरनीय अशा कोण याही धमरगरथा या दोन पठठयातच सार जग आिण सवर काळ डाबन ठऊ पहाणार या कोण याही स कितची आज ना उ या अशीच गत होणारी असत या धमरगरथा या पिह या पानात अिवभरत होणारी नवशकती या या शवट या पाना पयरत कायर करीत आली की या पढ िन य बाहर जाण ितला िनिषदध अस यान ितला ितथ आळा पडलाच पािहज