-
1
O`ZBEKISTON RESPUBLIKASI
XALQ TA’LIMI VAZIRLIGI
SURXONDARYO VILOYATI XALQ TA’LIMI XODIMLARINI QAYTA
TAYYORLASH VA ULARNING MALAKASINI OSHIRISH HUDUDIY
MARKAZI
MATEMATIKA FANINI O`QITISH
METODIKASI
MODULI BO`YICHA
O`QUV-USLUBIY MAJMUA
Malaka oshirish
yo`nalishi:
Tinglovchilar kontingenti:
matematika fani o`qituvchilari
umumiy o`rta ta’lim
maktablarining matematika fani
o`qituvchilari
Termiz - 2020
-
2
Mazkur o`quv-uslubiy majmua Xalq ta’limi vazirligining 20___-yil
_____
_________dagi ____-sonli buyrug`i bilan tasdiqlangan matematika
fani
o`qituvchilari malakasini oshirish yo`nalishi o`quv rejasi va
dasturi asosida
tayyorlandi.
Tuzuvchi: O.B.Berdiyeva - Surxondaryo viloyati XTXQT va
UMOHM
“Aniq va tabiiy fanlar metodikasi” kafedrasi mudiri,
pedagogika
fanlari nomzodi.
M.Mirsaburov - Surxondaryo viloyati XTXQT va UMOHM
“Aniq va tabiiy fanlar metodikasi” kafedrasi professori,
fizika-
matematika fanlari doktori.
Taqrizchi: I.Allakov - Termiz davlat universiteti “Algebra
va
geometriya” kafedrasi mudiri, fizika-matematika fanlari
doktori,
professor.
O`quv-uslubiy majmua Surxondaryo viloyati xalq ta’limi
xodimlarini qayta
tayyorlash va ularning malakasini oshirish hududiy markazi Ilmiy
Kengashining
20___- yil ______________dagi ______- sonli qarori bilan
ma’qullangan va
nashrga tavsiya etilgan.
-
3
M U N D A R I J A
I. Ishchi dasturi
....................................................................................................
4
II. Modulni o`qitishda foydalaniladigan interfaol ta’lim
metodlari. .................. 19
III. Nazariy mashg`ulotlar materiallari
................................................................32
IV. Amaliy mashg`ulotlar materiallar………………………………………...57
V. Mustaqil ta’lim mavzulari
.........................................................................
173
VI. Glossariy
......................................................................................................
184
VII.Adabiyotlar
ro`yxati......................................................................................192
-
4
3.2
MODUL
ISHCHI DASTUR
-
5
K I R I SH
«Ta’lim to`g`risida»gi va «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi
to`g`risida»gi
O`zbekiston Respublikasi qonunlariga, 2017-2021-yillarga
mo`ljallangan
“O`zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo`yicha
Harakatlar
strategiyasi”, 2018 yil 5 sentyabrdagi “Xalq ta’limi tizimiga
boshqaruvning yangi
tamoyillarini joriy etish chora-tadbirlari to`g`risida”gi
PQ-3931-sonli Qarori,
shuningdek O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2017
yil 6
apreldagi “Umumiy o`rta va o`rta maxsus, kasb-hunar ta’limining
davlat ta’lim
standartlarini tasdiqlash to`g`risida”gi 187-sonli Qarori,
O`zbekiston Respublikasi
Prezidentining 2019 yil 29 apreldagi “O`zbekiston Respublikasi
xalq ta’limi
tizimini 2030 yilgacha rivojlantirish konsepsiyasini tasdiqlash
to`g`risidagi”gi PF-
5712-sonli Farmoni, O`zbekiston Respublikasi Prezidenti
Sh.M.Mirziyoyev
huzurida 2019 yil 23-avgust kuni kengaytirilgan tarzda
o`tkazilgan 34-sonli
yig`ilishda belgilangan ustuvor vazifalar hamda O`zbekiston
Respublikasi Xalq
ta’limi vazirining 2019 yil 28-dekabrdagi “Umumiy o`rta ta’lim
maktablarida
variativ o`quv rejalarni tajriba-sinovdan o`tkazish
to`g`risida”gi 405-sonli buyrug`i
mazmunidan kelib chiqqan holda, ta’lim bosqichlarining
uzluksizligi va izchilligini
ta’minlash, ta’limning zamonaviy metodologiyasini yaratish hamda
ular asosida
pedagog xodimlarini qayta tayyorlash va ularning malakasini
oshirish mazmunini
yanada takomillashtirishni taqozo etadi.
Mamlakatimizda kompetentsiyaviy yondashuvga asoslangan yangi
davlat
ta’lim standartlarini joriy etilishi o`rta maktab o`qituvchilari
zimmasiga qator
dolzarb vazifalarni ko`ndalang qilib qo`ymoqda. Shu bilan birga,
2017-2018-o`quv
yilidan maktablarda 11 yillik o`rta ta’limning joriy etilishi
ham o`z navbatida
o`qituvchilarning malaka oshirishga bo`lgan yangi ehtiyojlarni
keltirib chiqardi.
Ayni paytda vujudga kelgan shart-sharoitlar va o`qituvchilarning
yuqoridagi
keltirilgan ehtiyojlari malaka oshirishning shakli, mazmuni va
uni amalga oshirish
mexanizmlarini qayta ko`rib chiqishni va bu jarayonga tegishli
o`zgartirishlarni
kiritishni taqozo etmoqda. Xususan, shu kunlarda yuqoridagi
ehtiyojlardan va ular
oldida ko`ndalang turgan muammolardan kelib chiqqan holda,
matematika fani
o`qituvchilarining malakasini oshirish mazmuni va shakllarini
takomillashtirish
zarurati paydo bo`ldi.
“Matematika fanini o`qitish metodikasi” modulining ishchi o`quv
dasturi
matematika fani o`qituvchilari malakasini oshirish kursining
o`quv dasturi asosida
tuzilgan bo`lib, u matematika fani o`qituvchilariga o`qitishning
zamonaviy
metodlari mazmuni va mohiyatini ochib beradi.
-
6
Modulning maqsadi va vazifalari
Modulning maqsadi:
umumiy o`rta ta’lim maktablari matematika fani
o`qituvchilarining
zamonaviy innovatsion pedagogik texnologiyalari va maqbul
metodlardan
foydalanish kompetentsiyalarini rivojlantirishdan iborat.
Modulning vazifalari:
- matematika fani o`qituvchilarining zamonaviy pedagogik
texnologiyalari va metodlar haqidagi bilim, ko`nikma va
malakalarini rivojlantirish;
- matematika fani o`qituvchilarida dars jarayonida samarali
metodlarni qo`llash ko`nikmalarini shakllantirish.
Modul bo`yicha tinglovchilarning bilim, ko`nikma, malaka va
kompetentsiyalariga qo`yiladigan talablar:
Matematika o`qituvchilari:
1. Mazkur kursni muvafaqqiyatli tugatgan tinglovchi
quyidagilarni
bilishi zarur:
- matematika fanini o`qitishning o`ziga xos xususiyatlari va
o`qitish metodlarini;
- matematika fanidan o`quvchilar bilim, ko`nikma, malaka va
kompetentsiyalarini baholash va nazorat turlarini;
- matematika fanidan dars ishlanmalarini ishlab chiqishga
qo`yilgan zamonaviy talablarni;
- matematika fanini o`qitishda iqtidorli o`quvchilar bilan
ishlash metodlarini.
2. Quyidagi ko`nikmalarga ega bo`lishi lozim:
- matematika fanini o`qitishning zamonaviy metodlarini qo`llay
olish; - zamonaviy talablar asosida matematika fanidan dars
ishlanmasini ishlab
chiqish;
- matematika fanidan o`quvchilar bilim, ko`nikma, malaka va
kompetentsiyalarini baholash va nazorat topshiriqlarini tuzish;
- matematika darslarini kuzatish, tahlil qilish va baholash.
3. Quyidagi malakalarni egallagan bo`lishi shart:
- matematika fanidan ochiq darslarni o`tkazish va ularni tahlil
qilish;
- matematika fanidan sinfdan va maktabdan tashqari ishlarni
tashkil qilish;
- matematika fanini o`qitishda iqtidorli o`quvchilar bilan
ishlash;
- matematika darslarida buyuk ajdodlarimiz ilmiy merosidan
foydalanish.
4. Quyidagi kompetentsiyalarni egallagan bo`lishi shart:
O`zini-o`zi rivojlantirish, o`z ustida ishlash kompetentligi
ko`rsatkichlari:
- ilg`or pedagogik texnologiyalardan kasbiy faoliyatda
foydalanish;
-
7
- zamonaviy talablar darajasida matematika darslarini tashkil
qilish va o`tkazish.
Mas’uliyat va moslashuvchanlik kompetentsiyasi
- turli xil yangi vazifalar va mas’uliyatlarni qabul qila
olish;
- o`ziga, jamoada va hamjamiyat miqyosida mas’uliyatli
bo`lish;
- o`ziga va ta’lim muassasasi xodimlariga nisbatan yuqori marra
va
standartlarni belgilash va ularga erishish;
- matematika fanidan o`quvchilarning muvaffaqiyatli
o`zlashtirishini nazorat
qilish mas’uliyatini o`z zimmasiga olish.
Modulni tashkil etish va o`tkazish bo`yicha tavsiyalar
Matematika fanini o`qitish metodikasi modulidan mashg`ulotlar
nazariy va
amaliy shaklda olib boriladi.
Nazariy mashg`ulotlarda matematika fanidan yaratilgan
o`quv-uslubiy
majmualar tarkibi, dars ishlanmalariga qo`yilgan talablar,
matematikaning o`ziga
xos xususiyatlari va uni o`qitish metodikasi haqida ma’lumotlar
beriladi.
Amaliy mashg`ulotlarda dars ishlanmalarini tuzish, o`quvchilar
bilimini
baholash, sinfdan tashqari ishlar, darslarni kuzatish va tahlil
qilish o`rgatiladi.
Mashg`ulotlarda texnik vositalardan, ekspress-so`rovlar, test
so`rovlari,
aqliy hujum, guruhli fikrlash, kichik guruhlar bilan ishlash va
boshqa interaktiv
ta’lim usullaridan foydalanish nazarda tutiladi.
Modulning o`quv rejadagi boshqa fanlar bilan bog`liqligi va
uzviyligi
Modul mazmuni o`quv rejadagi “Ta’lim jarayonida axborot
kommunikatsiya
texnologiyalarini qo`llash”, “Matematika fanini o`qitishda
innovatsion
yondashuvlar” o`quv modullari bilan uzviy bog`langan holda
pedagoglarning
kasbiy pedagogik tayyorgarlik darajasini orttirishga xizmat
qiladi.
Modulning uslubiy jihatdan uzviy ketma-ketligi
Mazkur modul “Ijtimoiy modullar”, “Umumkasbiy fanlar” dan keyin
yoki
birgalikda o`rganiladi. Unda yuqoridagi bloklarda o`rganilgan
mazmun
yo`nalishlari va uslubiy jihatlarini matematika faniga tatbiq
etish imkoniyatlari
ochib beriladi.
Modulning ta’limdagi o`rni
Tinglovchilarni matematika fanini o`qitishning zamonaviy
texnologiya va
metodlari bilan tanishtirish hamda amalda qo`llash
ko`nikmalarini shakllantirish
orqali ta’lim samaradorligini ta’minlashdan iborat.
-
8
Modul bo`yicha soatlar taqsimoti
№ Modul mavzulari
Ham
mas
i
Jam
i o
`qu
v
yukla
mas
i
Jumladan
Must
aqil
ta’
lim
Naz
ariy
Am
aliy
Ko`c
hm
a
mas
hg`u
lot
1.
Matematika fani bo`yicha joriy
etilgan yangi DTS, o`quv dasturlari
va o`quv-uslubiy majmualarining
tahlili
2 2 2
2. Dars ishlanmalarni ishlab chiqishga
qo`yilgan talablar
6 4 4 2
3.
Matematika fani mazmunining
o`ziga xosligi. Aksiomatik
yondashuv.
2 2 2
4.
Matematika fanini o`qitishning
zamonaviy texnologiyalari va
metodlari
4 4 4
5.
Matematika fanini o`qitishda ilmiy
izlanish va tadqiqot metodlaridan
foydalanish. STEAM texnolo-
giyalarida foydalaniladigan metod-
lar.
4 4 4
6.
O`quvchilarda kasbiy kompeten-
siyalarni shakllantirishda fanlararo
integratsiya. O`quvchilarni ongli
ravishda kasb tanlashga yo`naltirish.
2 2 2
7.
O`quvchilarning matematika fanidan
o`zlashtirgan bilim, ko`nikma va
kompetentsiyalarini baholash va
monitoringini yuritish.
4 4 2 2
-
9
NAZARIY MASHG`ULOTLAR MAZMUNI
1-mavzu: Matematika fani bo`yicha joriy etilgan yangi DTS,
o`quv
dasturlari va o`quv uslubiy majmualarining tahlili (2 soat
ma’ruza).
Matematika fanidan DTS. Umumiy o`rta ta’lim maktablari
o`quvchilarining
matematika fanidan tayyorgarlik darajasiga qo`yiladigan
talablar. Davlat ta’lim
standartlarini sinflar bo`yicha mutanosib taqsimlash asoslari.
Matematika fanidan
umumiy o`rta ta’lim dasturi mazmuni, mohiyati va tahlili.
Matematika fanidan
yaratilgan yangi o`quv uslubiy majmualar, o`qitishning turli
texnik-didaktik
vositalari, mavjud darsliklar, o`quv qo`llanmalari,
o`quv-metodik adabiyotlar va
tahlili.
2-Mavzu: O`quvchilarning matematika fanidan o`zlashtirgan
bilim,
ko`nikma va kompetentsiyalarini baholash va monitoringini
yuritish. PISA
tajribasi. (2 soat ma’ruza).
8.
Matematika fanidan sinfdan va
maktabdan tashqari ishlarni tashkil
qilish va o`tkazish yo`llari
2 2 2
9. Matematika darslarida buyuk ajdod-
larimiz ilmiy me’rosidan foydalanish
2 2 2
10.
Matematikadan nostandart va
murakkab masalalarni yechish
metodikasi.10-11-snf darsliklarida
berilgan murakkab misol va
masalalarni yechish metodikasi
8 8 8
11.
Matematika fanidan Xalqaro
baholash dasturiga asoslangan
topshiriqlarni tuzish va yechish
metodikasi
6 6 6
12. Ehtimollar nazariyasi elementlarini
o`qitish metodikasi
4 4 4
13. Matematika darslarini kuzatish va
tahlil qilish
10 8 2 - 6 2
Jami 56 52 6 40 6 4
-
10
O`quvchilarning matematika fanidan o`zlashtirgan bilim, ko`nikma
va
kompetentsiyalarni baholashga qo`yiladigan talablar.
Baholashning asosiy usullari
va tamoyillari. O`quvchining o`quv faoliyatini baholashning
metodlari.
O`quvchilarning matematika fanidan o`zlashtirgan bilim va
ko`nikmalarini hamda
tayanch va fanga oid kompetentsiyalarini aniqlash bo`yicha
joriy, oraliq va
yakuniy nazoratni tashkil qilish. Matematika fanidan yozma
nazorat ishlarini tuzish
va o`tkazish bo`yicha metodik tavsiyalar. Nazorat ishlarini
baholash mezonlari.
Nazorat ishi natijalari tahlili va xatolar ustida ishlash
darslarini tashkil qilish.
O`quvchining o`quv faoliyati monitoringini olib borish
mezonlari.
Matematika fanidan ta’lim samaradorligi va sifatini baholash
bo`yicha yo`riqlar.
Matematikadan testlarni tuzishga qo`yilgan talablar va ularning
turlari. Test
topshiriqlari va uning asosiy shakllari: 1) ochiq javobli, 2)
yopiq javobli, 3) bitta
tanlov javobli, 4) ko`p tanlov javobli, 5) kombinatsiyalashgan,
6) mos qo`yish, 5)
tushirib qoldirilgan so`z(lar)ni to`ldirish, 5) tushirib
qoldirilgan son(lar)ni to`ldirish
kabi test topshiriqlari. Test topshiriqlarini tuzish metodikasi.
Matematika fanidan
ishlab chiqiladigan test topshiriqlariga qo`yiladiladigan asosiy
talablar. Matematika
fanidan tuzilgan test topshiriqlarini yechish bo`yicha
yo`l-yo`riqlar. Ekspress–
testlarni o`tkazish bo`yicha tavsiyalar. O`quvchilar
o`zlashtirgan bilim va
ko`nikmalarini baholashning zamonaviy dasturiy vositalari.
3-Mavzu: Matematika darslarini kuzatish va tahlil qilish (2 soat
ma’ruza).
Maktabda dars kuzatish va tahlil qilishning o`quv jarayonidagi
o`rni,
ahamiyati va uning tiplari. Darsni kuzatish va tahlil (ilmiy,
metodik, didaktik.
umumpedagogik va umumpsixologik) qilish tartibi, rejasi va
joriylanishi.
O`qituvchining darsga kasbiy tayyorgarligi: darsni tashkil
qilish va o`tkazish.
Pedagogik ijodkorlik. Darslarga kirish va ularni tahlil qilish
texnikasi. Dars
kuzatuvchilarning vazifalari va ularga qo`yiladigan talablar.
Matematikadan ochiq
darslarni kuzatish, ilg`or pedagogik tajribalarini o`rganish,
muhokama qilish va
baholash.
Matematika darslarini kuzatishdan ko`zlangan maqsadlar.
Ochiq,
ko`rgazmali, namunaviy, hisobot darslari va ularga qo`yilgan
talablar asosida
darsni tahlil qilish.
Darsni baholash mezonlari: 1) o`qituvchining darsga
tayyorgarligi tahlili
(dars ishlanmasi, taqvim-mavzu reja, o`quv dasturi, darslik,
dars taqdimoti,
ko`rgazmali qurollar, tarqatma materiallar va h.k.larni oldindan
hozirlab
qo`yilganligi), 2) dars mazmuni tahlili (dars maqsadining
to`g`ri belgilanganligi,
mavzuning boshqa fanlar bilan bog`langanligi, dars mavzusini
mustahkamlash
uchun berilgan topshiriqlarning to`g`ri tanlanganligi,
o`qituvchining o`z fanini
qanchalik mukammal bilishi), 3) darsning uslubiy tahlili
(o`qitishning turli
usullaridan to`g`ri va o`rnida foydalanganligi, darsning
interfaollik darajasi
(o`quvchilarni faollashtiradigan guruhlarda yoki mustaqil
ishlashiga sharoitning
-
11
qanchalik yaratilganligi), dars vaqtining to`g`ri
taqsimlanganligi, o`quvchilarning
darsdagi guruhiy yoki mustaqil ishining to`g`ri tashkil
qilinganligi, o`quv
materiallarining tabaqalashtirilganlik darajasi (yaxshi va qiyin
o`zlashtiradigan
o`quvchilarga munosabat), 4) o`qituvchining pedagogik mahorati
tahlili
(o`qituvchining dars mavzusini ravon tilda tushuntira olishi,
o`qituvchining darsda
o`zini dadil tuta olishi, motivatsiya (o`quvchilarni ta’lim
olishga undash) va uni
rag`batlantirib borishi, dars davomida ijodiy, ta’limiy muhitni
yarata olganligi,
darsga oid ko`rgazmali qurollar, jihozlar va asboblardan o`rnida
foydalanganligi,
o`quvchilarning faolligi), 5) darsda darslik va boshqa
qo`shimcha o`quv
materiallaridan foydalanish tahlili (darsda darslikdan samarali
foydalanish darajasi,
qo`shimcha o`quv materiallaridan foydalanish darajasi), 6)
darsda AKT va
ta’limning boshqa vositalaridan foydalanish tahlili
(o`qituvchining proektor,
multimediya va boshqa texnik vositalardan foydalana olish
darajasi, o`qituvchining
tayyorlagan taqdimot sifati yoki o`quv doskasidan samarali
foydalana olishi,
taqdimot sifati yoki mavzu asosiy momentlarining doskaga yozib
borilishi), 7)
darsda yaratilgan ta’limiy muhit va munosabatlar tahlili
(o`qituvchining
o`quvchilarga nisbatan munosabati: xushmuamalaligi, til topa
olishi,
o`quvchilarning bir-birlariga nisbatan munosabati: o`zaro
yordam, hurmat,
hamjihatlik, o`quvchilarning o`qituvchiga nisbatan munosabati:
hurmat, intizom,
eshitish), 8) Baholash va darsga yakun yasash tahlili
(o`quvchilarning dars
davomida bilim va ko`nikmalarining to`g`ri baholab borilishi,
baholash
topshiriqlarining dars maqsadidan kelib-chiqib tuzilganligi,
dars oxirida darsga
yakun qilinishi, refleksiya) asosida matematika darsini kuzatish
va uni didaktik
(ta’limiy) va uslubiy tahlil qilish.
AMALIY MASHG`ULOTLAR MAZMUNI
1-mavzu: Dars ishlanmalarni ishlab chiqishga qo`yilgan talablar
(4 soat amaliy mashg`ulot).
Matematika darsi va unga qo`yilgan kompetentsiyaviy
yondashuvga
asoslangan zamonaviy talablar, didaktik, psixologik va metodik
talablar. Dars
shakllari: 1) individual (o`qituvchining har bir o`quvchi bilan
yakka tartibda
ishlashi), 2) frontal (o`qituvchining butun sinf bilan bir
tomonlama ishlashi), 3)
guruhiy (4-6 kishilik guruhlarda o`quvchilarning ishlashi), 4)
jamoaviy (sinf
o`quvchilarining bitta jamoa bo`lib ishlashi). Dars turlari: 1)
yangi mavzuni
o`zlashtirish darsi, 2) o`zlashtirilgan bilim va ko`nikmalarni
mustahkamlash darsi,
3) o`zlashtirilgan bilim va ko`nikmalarni takrorlash darsi, 4)
o`zlashtirilgan bilim
va ko`nikmalarni tizimga solish va umumiylashtirish darsi, 5)
o`zlashtirilgan bilim
va ko`nikmalarni nazorat va baholash darsi, 6) aralash
(kompleks) dars. Har bir
dars turlariga mos kelgan dars bosqichlari. Darsning motivatsiya
(yangi mavzuga
qiziqtirish) bosqichi va uning ta’lim jarayonidagi ahamiyati.
Darsning refleksiya
(o`quvchilarning dars davomidagi o`z faoliyatini tahlil qilishi
va baholashi)
bosqichi va uni o`tkazish bo`yicha tavsiyalar.
-
12
Dars ishlanmasi – o`qituvchi ijodkorligini aniqlovchi omil. Dars
rejasi -
darsni pedagogik, didaktik va uslubiy jihatdan rejalashtiruvchi,
loyihalashtiruvchi
hujjat. Dars ishlanmalarini yaratish bo`yicha uslubiy
tavsiyalar. Dars
ishlanmasining tuzilmasi: 1) dars mavzusi, 2) dars maqsadlari,
3) dars natijalari, 4)
darsda foydalaniladigan ma’lumot manbalari, o`quv uslubiy
adabiyotlar va
elektron resurslar, 5) darsda ishlatiladigan zarur texnik
vositalar va jihozlar, 6) dars
shakli, 7) dars turi, 8) dars metodlari, 9) dars bosqichlari va
vaqt taqsimoti, 10)
dars borishining qisqacha tafsiloti.
Darsning tafsilotlarini bayon qilish ketma-ketligi: 1) tashkiliy
qism, 2) yangi
mavzuni boshlashga hozirlik (yangi mavzu bilan bog`liq o`tgan
dars mavzularini
takrorlash; yangi mavzuni o`tishdan oldin o`quvchilarning bu
mavzuga oid bilim
darajalarini aniqlash va baholash; yangi dars maqsadini
tushuntirish), 3) yangi
mavzuni yoritish (dars materiallarini kichik–kichik bo`laklarga
bo`lib, ketma–ket
ma’lum uzviylikda va mantiqiy bog`liqlikda ko`rgazmali tarzda
hamda turli
o`qitish uslublaridan foydalangan holda berish), 4) yangi
mavzuni mustahkamlash
(olingan nazariy bilimlarni aniq misollarga qo`llab va turli
topshiriqlarni bajarib,
o`quvchilarda mavzuga oid amaliy ko`nikmalar hosil qilish), 5)
darsga yakun
yasash va baholash (darsning maqsadini yana bir bor eslatish va
unga qanchalik
erishilganlikni o`quvchilar bilan birgalikda aniqlash, darsning
asosiy lahzalarini
esga olish, o`quvchilarning mavzu bo`yicha savollarga javobini
tinglash hamda
darsda faol qatnashgan o`quvchilarni baholash, refleksiya
(o`quvchilarning dars
davomidagi o`z faoliyatini tahlil qilishi va baholashi), 6) uyga
vazifa (o`tilgan
mavzu bo`yicha bilim, malaka va ko`nikmalarni yanada
mustahlamlashga, kelgusi
dars uchun hozirlik ko`rishga qaratilgan mustaqil bajariladigan
savol, mashq va
topshiriqlar majmuasi) va baholash (baholash uchun beriladigan
savol va
topshiriqlar aynan dars maqsadidan kelib chiqqan, mavzuni
o`zlashtirishga
erishilgan yoki erishilmaganligini aniqlashdan iborat bo`lishi
lozim)
Dars maqsadi va natijalarining o`zaro mutanosibligini
ta’minlash.
Darsning 1) ta’limiy, 2) tarbiyaviy va 3) rivojlantiruvchi
maqsadlari va
ularning davlat ta’lim standartlari, tayanch va fanga oid
kompetentsiyalar bilan
bog`liqligi. Dars maqsadlarini ifodalashga quyiladigan talablar:
1) real, 2) erishsa
bo`ladigan, 3) aniq (konkret) va 4) erishganlik darajasini
o`lchasa (baholasa)
bo`ladigan. Dars maqsadlarini to`g`ri va aniq ifodalash bo`yicha
tavsiyalar. Dars
maqsadi va natijalarining o`zaro mutanosibligini ta’minlash.
Motivatsiya va
refleksiya.
2-Mavzu: Matematika fani mazmunining o`ziga xosligi.
Aksiomatik
yondoshuv. (2 soat amaliy).
Matematika fani mazmunining o`ziga xosligi. Maktab matematika
kursida
tayanch tushunchalar va munosabatlar, aksiomalar va teoremalar,
masala va
misollar, qoidalar va formulalar, algoritmlar va qonunlar.
Matematik tushuncha va
-
13
uning ta’rifi. Matematik tushunchalarni ta’riflash usullari: 1)
konkret–induktiv, 2)
abstrakt-deduktiv.
Maktab geometriya kursining aksiomatik tuzilishi.
Geometriyaning
boshlang`ich (tayanch) tushunchalari va ular orasidagi
munosabatlar tavsifi.
Aksiomalar va teoremalar. Teorema va isbot. Teoremalarning
tuzilishi: teorema
sharti va xulosasi. Zaruriy va yetarli shartlar. Teoremaning
turlari. Xossalar va
alomatlar. Geometriyada teoremalarini isbotlash metodlari: 1)
geometrik
almashtirishlar metodlari (uchburchaklarning tenglik yoki
o`xshashligi
alomatlariga, geometrik shakllar yuzasi xossalariga va
hokazolarga asoslangan
metodlar), 2) teskarisini faraz qilib isbotlash metodi, 3)
algebraik metodlar, 4)
vektorlar metodi, 5) koordinatalar metodi va boshqalar.
3-Mavzu: Matematika fanini o`rganishning zamonaviy
texnologiyalari
va metodlari (4 soat amaliy mashg`ulot).
Matematikani o`qitishning zamonaviy ta’lim texnologiyalari va
metodlari:
izohli-ko`rgazmali, namoyish, kitob bilan ishlash, reproduktiv,
evristik (o`quv
kashfiyoti), muammoli vaziyat, tadqiqot, loyihalar metodi,
muayyan vaziyatlarni
o`rganish (keys-stadi) metodi, maruza, hikoya, og`zaki
yo`lyo`riq berish,
tushuntirish, suhbat metodlari, amaliy mashg`ulot, laboratoriya
ishi. Ta’lim
metodlarini tanlash bo`yicha tavsiyalar.
4-Mavzu: Matematika fanini o`qitishda ilmiy izlanish va
tadqiqot
metodlaridan foydalanish. STEAM texnologiyalari. (4 soat amaliy
mashg`ulot).
Matematika fanini o`rganish metodlari. Matematika fanini
o`qitishda ilmiy
izlanish va tadqiqot metodlari (kuzatish, tajriba, taqqoslash,
analogiya, analiz va
sintez, umumlashtirish, abstraktsiyalash, konkretlashtirish va
klassifikatsiyalash).
Xulosa chiqarish metodlari, induksiya, deduksiya va analitik
metodlar. Chala
induksiya, to`la induksiya va matematik induksiya metodlari.
STEAM
texnologiyalarida foydalaniladigan metodlar.
5-Mavzu: O`quvchilarda kompetentsiyalarni shakllantirishda
fanlararo
integratsiya.O`quvchilarni ongli ravishda kasb tanlashga
yo`naltirish. (2 soat
amaliy mashg`ulot).
Matematika fanining boshqa fanlar bilan uzviy bog`liqligi.
Matematika bilan
biologiya, geografiya, ximiya, fizika, informatika,
chizmachilik, iqtisodiy bilim
asoslari va boshqa umumta’lim fanlari orasidagi bog`lanishlarga
doir misollar.
Matematika fanini o`qitishda fanlar integrasiyasidan foydalanish
orqali
o`quvchilarda kompetensiyalarni shakllantirish.O`quvchilarni
ongli ravishda kasb
tanlashga yo`naltirish.
6-Mavzu: O`quvchilarning matematika fanidan o`zlashtirgan
bilim,
ko`nikma va kompetentsiyalarini baholash va monitoringini
yuritish. PISA
tajribasi. (2 soat amaliy mashg`ulot).
-
14
O`quvchilarning matematika fanidan o`zlashtirgan bilim, ko`nikma
va
kompetentsiyalarni baholashga qo`yiladigan talablar.
Baholashning asosiy usullari
va tamoyillari. O`quvchining o`quv faoliyatini baholashning
metodlari.
O`quvchilarning matematika fanidan o`zlashtirgan bilim va
ko`nikmalarini hamda
tayanch va fanga oid kompetentsiyalarini aniqlash bo`yicha
joriy, oraliq va
yakuniy nazoratni tashkil qilish. Matematika fanidan yozma
nazorat ishlarini tuzish
va o`tkazish bo`yicha metodik tavsiyalar. Nazorat ishlarini
baholash mezonlari.
Nazorat ishi natijalari tahlili va xatolar ustida ishlash
darslarini tashkil qilish.
O`quvchining o`quv faoliyati monitoringini olib borish
mezonlari.
Matematika fanidan ta’lim samaradorligi va sifatini baholash
bo`yicha yo`riqlar.
Matematikadan testlarni tuzishga qo`yilgan talablar va ularning
turlari. Test
topshiriqlari va uning asosiy shakllari: 1) ochiq javobli, 2)
yopiq javobli, 3) bitta
tanlov javobli, 4) ko`p tanlov javobli, 5) kombinatsiyalashgan,
6) mos qo`yish, 5)
tushirib qoldirilgan so`z(lar)ni to`ldirish, 5) tushirib
qoldirilgan son(lar)ni to`ldirish
kabi test topshiriqlari. Test topshiriqlarini tuzish metodikasi.
Matematika fanidan
ishlab chiqiladigan test topshiriqlariga qo`yiladiladigan asosiy
talablar. Matematika
fanidan tuzilgan test topshiriqlarini yechish bo`yicha
yo`l-yo`riqlar. Ekspress–
testlarni o`tkazish bo`yicha tavsiyalar. O`quvchilar
o`zlashtirgan bilim va
ko`nikmalarini baholashning zamonaviy dasturiy vositalari.
7-Mavzu: Matematika fanidan sinfdan va maktabdan tashqari
ishlarni
tashkil qilish va o`tkazish yo`llari (2 soat amaliy
mashg`ulot).
Matematika fanidan sinfdan va maktabdan tashqari mashg`ulotlar:
1)
matematika to`garaklari, 2) matematika kechalari, 3) matematik
olimlar bilan
uchrashuvlar, 4) matematika musobaqalari, 5) olimpiadalar, 6)
“Bilimlar
bellashuvi” tanlovi, 7) matematik jang, 8) matematika
viktorinalari, 9) matematik
eskursiyalar, 10) matematik insholar, 11) maktab matematika
matbuotini tashkil
qilish, 12) matematika tarixi va 13) mashhur matematik
olimlarning ijodiga
bag`ishlangan kechalarni tashkil qilish metodikasi.
Iqtidorli o`quvchilarni aniqlash, saralash va ularga
tabaqalashgan ta’lim
berish yo`llari, shakllari va usullari, ularni fanlar bo`yicha
o`tkaziladigan
olimpiadalarga tayyorlash metodikasi. O`.R.V.M.sining “
O`zbekiston
Respublikasi Xalq ta’limi vazirligi tizimidagi umumiy o`rta
ta’lim muassasalarida
pullik ta’lim xizmatlarini ko`rsatish tartibi
to`g`risidaginizomini tasdiqlash
haqidagi” 2019 yil 22 apreldagi 343-son qarori .2019 yi 3- may
PQ-4306 “
Iqtidorli yoshlarni aniqlash va yuqori malakali kadrlarni
tayyorlashning uzluksiz
tizimini tashkil etish chora tadbirlari to`g`risida ”
Vertual matematik tanlovlar va masofaviy ta’lim internet
resurslari.
Matematikadan xalqaro “Kenguru” tanlovi (www. mathkang.ru).
Respublikamizda
tashkil qilingan www.cobo.uz saytidagi onlayn tanlov. “Kvant”
(Rossiya),
“Matematika, fizika va informatika” ilmiy ommabop jurnallari
sahidalarida.
http://www.cobo.uz/http://www.cobo.uz/
-
15
8-Mavzu: Matematika darslarida buyuk ajdodlarimiz ilmiy
me’rosidan
foydalanish (2 soat amaliy mashg`ulot).
O`rta Osiyolik matematika fani taraqqiyotiga ulkan hissa
qo`shgan olimlar:
Abu Abdullox al–Xorazmiy (783–850), Abu Rayxon Beruniy (973–
1048), Abu
Ali Ibn Sino (980–1037), Abu Nasr Farobiy (873–950), Umar Xayyom
(1048–
1131), Nasriddin Tusiy (1201–1274), Abul Vafo (940–998), Mirzo
Ulug`bek
(1394–1449), Qozizoda Rumiy (1360–1447), G`iyosiddin Jamshid
Koshiy (1385–
1457), Muxammad Ali Qushchi (1402–1474) va boshqalar ijodidan
foydalanish
bo`yicha umumiy ko`rsatmalar.
Ibn Sino ijodidan matematika darslarida foydalanish
(«Ash-Shifo»
kitobidagi natural sonlar ustida bajarilgan arifmetik amallarni
va kvadratga
ko`tarish amalining to`g`riligini 9 yordamida tekshirish usulini
o`ylab topgan, (a ±
b)2 = a2 ± 2ab +b2 formulani geometrik isbotlagan).
Al-Xorazmiy ijodidan matematika darslarida foydalanish (hozirgi
zamon
o`nlik sanoq sistemasini kashf etdi, natural sonlar ustida to`rt
arifmetik amallar
bajarish algoritmini fanga kiritdi, kvadrat tenglamalarni
yechish usullarini kashf
etdi, "Ziji" ("Astronomiya") kitobida sinuslar va tengenslar
javalini katta aniqlikda
keltiradi).
Umar Hayyom ijodidan matematika darslarida foydalanish (Nyuton
binom
yoyilmasining umumiy formulasini kashf etgan, kubik
tenglamalarni yechishning
geometrik nazariyasini rivojlantirgan, geometriyada parallellik
aksiomasiga oid
muammo bo`yicha chuqur izlanishlarni olib borgan va uni hal
qilishga juda yaqin
kelgan).
Nasriddin Al-Tusiyning (Azarbayjon hududida 1201-1274 yillarda
yashab
ijod qilgan) ijodidan matematika darslarida foydalanish
(trigonometriya sohasida
xizmati katta bo`lgan, uchburchaklarning barcha hollarini tahlil
qilgan, ixtiyoriy
uchburchaklarni yechishning eng qiyin hollariga to`xtab o`tgan,
so`ngra sferik
trigonometriya asoslari, jumladan sferik uchburchaklarni yechish
usullarini tizimli
bayon qilgan, bu asar trigonometriyani astronomiyadan ajratdi va
trigonometriya
alohida fan sifatida rivojlantirdi, N’yuton binomi yoyilmasini
istalgan n natural
son uchun isbotlangan).
Abu Rayhon Beruniy ijodidan matematika darslarida
foydalanish
("Geodeziya" va "Ma’sud" qonunlari asarlarda astronomiya,
geografiya,
trigonometriyaga oid juda ko`p ma’lumotlar keltirilgan, xususan,
ichki chizilgan
muntazam ko`pburchaklar (3, 4, 5, 6, 8, 10 burchaklar) ning
tomonlarini hisoblash
va ularni yasash usullari keltirgan, vatarlar bilan ularni
tortib turuvchi yoylar
orasidagi bog`lanishga oid teoremalar, ikkilangan burchak
sinusi, yarim burchak
sinusi haqidagi teoremalarni va ixtiyoriy burchaklar uchun
kosinuslar teoremasini
isbotlagan, sinuslar va tangenslar jadvalini tuzgan va bunda
chiziqli va kvadratik
interpolyatsiyalash metodlaridan foydalanishni ko`rsatgan, π
soni uchun 3,1417
qiymatni topgan).
-
16
Mirzo Ulug`bek ijodidan matematika darslarida foydalanish
(trigonometrik
jadvallari 10 ta o`nli xona aniqligida hisoblangan, uning sinus
va kosinuslar
jadvallari minut oraliq bilan tuzilgan, “Zij” kitobida bir
gradusning sinusini
hisoblash uchun alohida risola yozgan).
G`iyosiddin Jamshid Al-Koshiy (XIV–XV asrda yashagan)
ijodidan
matematika darslarida foydalanish (“Aylana haqida risola”
kitobida π sonini 17 ta
xona o`nli raqamigacha aniqlikda topgan, 1 ning sinusini
hisoblangan, eng katta
aniqlikda trigonometrik jadval tuzgan, Nyuton binomi formulasini
undan avval
n=9 bo`lgandagi binomial koeffitsentlarni hisoblagan).
Abbos Ibn Muhammad Ibn Kasr Al-Farg`oniy (buyuk astronom,
matematik
va geogrof) ijodidan matematika darslarida foydalanish
("Asturlob yasash haqida"
nomli asarida sferik proeksiya haqida va uning xossalarini bayon
qilgan).
9-Mavzu: Matematikadan nostandart va murakkab masalalarni
yechish metodikasi. 10-11- sinf darsliklaridagi murakkab
mavzularni o`qitish
metodikasi (8 soat amaliy mashg`ulot).
Matematikdan nostandart va murakkab masalalarni yechish
metodikasi.
Harfli ifodalar bilan raqamlar orasidagi bog`lanish.
Natural sonlarni ixtiyoriy natural darajaga ko`targanda
natijadagi sonning
oxirgi xonasiga bog`liq masala va misollar. Matematikani
o`qitishda qiziqarli
masalalardan foydalanish; Kvadrat tenglamaga keltirib
yechiladigan tenglamalar,
mantiqiy bog`lovchilar va kvantorlar yordamida qurilgan
murakkabroq
mulohazaning inkorini ifodalash, to`g`ri fikr yuritish
(argumentatsiya) qonunlarini
ma’nosini tushunish. Ko`p yoqli figuralar, ularning sirtlari,
hajmlari.
Ko`pyoqlarning sirti va hajmlarini hisoblashga oid misollar.
Aylanma jismlar,
ularning sirtlari va hajmlari. Fazoviy figuralarning o`zaro
kombinatsiyasiga doir
masalalar. Trigonometrik tengsizliklarni isbotlash.
Trigonometrik
funksiyalarning grafiklarini yasash. Trigonometrik tenglamalar
va ularni yechish
usullari Teskari trigonometrik funksiyalar va ularning
xossalari, grafiklari.
10-Mavzu: Matematika fanidan Xalqaro baholash dasturiga
asoslangan topshiriqlarni tuzish metodikasi (6 soat amaliy)
Milliy o`quv dasturlarini hamda baholash mezonlarini Xalqaro
baholash
dasturlari me’yorlari va baholashlari bilan taqqoslash, milliy
standartlarni
shakllantirish, Xalqaro baholash dasturiga muvofiq
topshiriqlarni tuzish mezonlari,
milliy talablarga javob beruvchi topshiriqlarni o`quv dasturlari
va darsliklarga
kiritish, testlarni ishlab chiqishda baholashning
ishonchliligini ishlab chiqish,
tanqid qilish, tahlil qilish hamda o`quvchilarning o`qish,
matematika, tabiiy fanlar
yo`nalishidagi egallagan bilim ko`nikmalaridan hayot faoliyatida
uchraydigan
vaziyatlarga tadbiq etilishiga qo`yilgan talab va mezonlar.
-
17
11-Mavzu: Ehtimollar nazariyasi elementlarini o`qitish
metodikasi (2
soat ma’ruza 2-soat amaliy)
Ehtimollar nazariyasi predmeti haqida. Qisqacha tarixiy
ma’lumotlar.
Elementar hodisalar tushunchasi. Tasodifiy hodisalar. Tasodifiy
hodisalar ustida
amallar (to`plamlar nazariyasi bilan bog`liq holda).
Diskret ehtimollik fazosi va ehtimolliklar taqsimoti.
Ehtimollikning klassik
ta’rifi. Ba’zi klassik sxemalar. Ehtimollikning eng sodda
xossalari.
Ehtimollikning statistik ta’rifi. Ehtimollikning geometrik
ta’rifi. Uchrashuv
haqidagi masala.Ehtimollikning xossalari.
KO`CHMA MASHG`ULOT MAZMUNI
1-Mavzu: Matematika darslarini kuzatish va tahlil qilish (6 soat
ko`chma mashg`ulot).
Maktabda dars kuzatish va tahlil qilishning o`quv jarayonidagi
o`rni,
ahamiyati va uning tiplari. Darsni kuzatish va tahlil (ilmiy,
metodik, didaktik.
umumpedagogik va umumpsixologik) qilish tartibi, rejasi va
joriylanishi.
O`qituvchining darsga kasbiy tayyorgarligi: darsni tashkil
qilish va o`tkazish.
Pedagogik ijodkorlik. Darslarga kirish va ularni tahlil qilish
texnikasi. Dars
kuzatuvchilarning vazifalari va ularga qo`yiladigan talablar.
Matematikadan ochiq
darslarni kuzatish, ilg`or pedagogik tajribalarini o`rganish,
muhokama qilish va
baholash.
Matematika darslarini kuzatishdan ko`zlangan maqsadlar.
Ochiq,
ko`rgazmali, namunaviy, hisobot darslari va ularga qo`yilgan
talablar asosida
darsni tahlil qilish.
Darsni baholash mezonlari: 1) o`qituvchining darsga
tayyorgarligi tahlili
(dars ishlanmasi, taqvim-mavzu reja, o`quv dasturi, darslik,
dars taqdimoti,
ko`rgazmali qurollar, tarqatma materiallar va h.k.larni oldindan
hozirlab
qo`yilganligi), 2) dars mazmuni tahlili (dars maqsadining
to`g`ri belgilanganligi,
mavzuning boshqa fanlar bilan bog`langanligi, dars mavzusini
mustahkamlash
uchun berilgan topshiriqlarning to`g`ri tanlanganligi,
o`qituvchining o`z fanini
qanchalik mukammal bilishi), 3) darsning uslubiy tahlili
(o`qitishning turli
usullaridan to`g`ri va o`rnida foydalanganligi, darsning
interfaollik darajasi
(o`quvchilarni faollashtiradigan guruhlarda yoki mustaqil
ishlashiga sharoitning
qanchalik yaratilganligi), dars vaqtining to`g`ri
taqsimlanganligi, o`quvchilarning
darsdagi guruhiy yoki mustaqil ishining to`g`ri tashkil
qilinganligi, o`quv
materiallarining tabaqalashtirilganlik darajasi (yaxshi va qiyin
o`zlashtiradigan
o`quvchilarga munosabat), 4) o`qituvchining pedagogik mahorati
tahlili
(o`qituvchining dars mavzusini ravon tilda tushuntira olishi,
o`qituvchining darsda
o`zini dadil tuta olishi, motivatsiya (o`quvchilarni ta’lim
olishga undash) va uni
rag`batlantirib borishi, dars davomida ijodiy, ta’limiy muhitni
yarata olganligi,
-
18
darsga oid ko`rgazmali qurollar, jihozlar va asboblardan o`rnida
foydalanganligi,
o`quvchilarning faolligi), 5) darsda darslik va boshqa
qo`shimcha o`quv
materiallaridan foydalanish tahlili (darsda darslikdan samarali
foydalanish darajasi,
qo`shimcha o`quv materiallaridan foydalanish darajasi), 6)
darsda AKT va
ta’limning boshqa vositalaridan foydalanish tahlili
(o`qituvchining proektor,
multimediya va boshqa texnik vositalardan foydalana olish
darajasi, o`qituvchining
tayyorlagan taqdimot sifati yoki o`quv doskasidan samarali
foydalana olishi,
taqdimot sifati yoki mavzu asosiy momentlarining doskaga yozib
borilishi), 7)
darsda yaratilgan ta’limiy muhit va munosabatlar tahlili
(o`qituvchining
o`quvchilarga nisbatan munosabati: xushmuamalaligi, til topa
olishi,
o`quvchilarning bir-birlariga nisbatan munosabati: o`zaro
yordam, hurmat,
hamjihatlik, o`quvchilarning o`qituvchiga nisbatan munosabati:
hurmat, intizom,
eshitish), 8) Baholash va darsga yakun yasash tahlili
(o`quvchilarning dars
davomida bilim va ko`nikmalarining to`g`ri baholab borilishi,
baholash
topshiriqlarining dars maqsadidan kelib-chiqib tuzilganligi,
dars oxirida darsga
yakun qilinishi, refleksiya) asosida matematika darsini kuzatish
va uni didaktik
(ta’limiy) va uslubiy tahlil qilish.
O`QITISH SHAKLLARI
Mazkur modul bo`yicha quyidagi o`qitish shakllaridan
foydalaniladi:
- ma’ruzalar, amaliy mashg`ulotlar (ma’lumotlar va
texnologiyalarni anglab olish, aqliy qiziqishni rivojlantirish,
nazariy bilimlarni mustahkamlash);
- davra suhbatlari (ko`rilayotgan topshiriqlar yechimlari
bo`yicha taklif berish qobiliyatini oshirish, eshitish, idrok
qilish va mantiqiy xulosalar chiqarish);
- bahs va munozaralar (topshiriqlar yechimi bo`yicha dalillar va
asosli argumentlarni taqdim qilish, eshitish va muammolar yechimini
topish qobiliyatini
rivojlantirish).
KO`CHMA AMALIY MASHG`ULOT
“Matematika fanini o`qitish metodikasi” moduli doirasida
“Matematika
darslarini kuzatish va tahlil qilish” mavzusi bo`yicha 6 soatlik
ko`chma amaliy
mashg`ulot matematika fanidan tayanch umumiy o`rta ta’lim
maktablarida ochiq
darslarni kuzatish va tahlil qilish yoki tajriba almashish
maqsadida o`tkaziladi.
Unda o`tkazilgan darslarni tegishli mezonlar asosida tahlil
qilish orqali
o`qituvchilarning ilg`or pedagogik tajribalarini o`rganishi
tashkil etiladi. Bu
jarayonga ko`chma mashg`ulot tashkil qilingan maktab
o`qituvchilarini jalb etish,
ularning darslarini tahlil qilish orqali ularga metodik yordam
ko`rsatish ham
ko`zda tutiladi. Mashg`ulot natijasi sifatida ochiq darsni
kuzatish va tahlil qilish
varag`i to`ldiriladi va malaka ishiga ilova qilinadi.
-
19
3.2 MODUL
MODULNI O`QITISHDA
FOYDALANILADIGAN INTERFAOL
TA’LIM METODLARI
-
20
“SWOT-tahlil” metodi.
Metodning maqsadi: mavjud nazariy bilimlar va amaliy
tajribalarni tahlil
qilish, taqqoslash orqali muammoni hal etish yo`llarni topishga,
bilimlarni
mustahkamlash, takrorlash, baholashga, mustaqil, tanqidiy
fikrlashni, nostandart
tafakkurni shakllantirishga xizmat qiladi.
Namuna: Muammoli ta’lim yondashuvlarining SWOT tahlilini
ushbu
jadvalga tushiring.
S Muammoli ta’lim yondashuvlarining
kuchli tomonlari
W Muammoli ta’lim yondashuvlarining
kuchsiz tomonlari
O Muammoli ta’lim yondashuvlarining
imkoniyatlari (ichki)
T Muammoli ta’lim yondashuvlarini
amalda qo`llashdagi to`siqlar (tashqi)
“Keys-stadi” metodi
«Keys-stadi» - inglizcha so`z bo`lib, («case» – aniq vaziyat,
hodisa, «study»
– o`rganmoq, tahlil qilmoq) aniq vaziyatlarni o`rganish, tahlil
qilish asosida
o`qitishni amalga oshirishga qaratilgan metod hisoblanadi.
Keysda ochiq
axborotlardan yoki aniq voqea-hodisadan vaziyat sifatida tahlil
uchun foydalanish
mumkin.
• kuchli tomonlari S – ( strength )
• zaif, kuchsiz tomonlari W – ) ( weakness
• imkoniyatlari O – ( opportunit y )
• To'siqlar T – ( t h reat)
-
21
Mazkur metod muammoli ta’lim metodidan farqli ravishda real
vaziyatlarni
o`rganish asosida aniq qarorlar qabul qilishga asoslanadi. Agar
u o`quv jarayonida
ma’lum bir maqsadga erishish yo`li sifatida qo`llanilsa, metod
xarakteriga ega
bo`ladi, biror bir jarayonni tadqiq etishda bosqichmabosqich,
ma’lum bir algoritm
asosida amalga oshirilsa, texnologik jihatni o`zida aks
ettiradi
“Keys metodi” metodini amalga oshirish bosqichlari
Ish bosqichlari Faoliyat shakli va mazmuni
1-bosqich: Keys va uning
axborot ta’minoti bilan
tanishtirish
yakka tartibdagi audio-vizual ish;
keys bilan tanishish (matnli, audio yoki media
shaklda);
axborotni umumlashtirish;
axborot tahlili;
muammolarni aniqlash
2-bosqich: Keysni
aniqlashtirish va o`quv
topshirig`ni belgilash
individual va guruhda ishlash;
muammolarni dolzarblik ierarxiyasini aniqlash;
asosiy muammoli vaziyatni belgilash
3-bosqich: Keysdagi asosiy
muammoni tahlil etish orqali
o`quv topshirig`ining yechimini
izlash, hal etish yo`llarini ishlab
chiqish
individual va guruhda ishlash;
muqobil yechim yo`llarini ishlab chiqish;
har bir yechimning imkoniyatlari va to`siqlarni
tahlil qilish;
muqobil yechimlarni tanlash
4-bosqich: Keys yechimini
shakllantirish va asoslash,
taqdimot.
yakka va guruhda ishlash;
muqobil variantlarni amalda qo`llash
imkoniyatlarini asoslash;
ijodiy-loyiha taqdimotini tayyorlash;
yakuniy xulosa va vaziyat yechimining amaliy
aspektlarini yoritish
“Keys-stadi” metodining o`ziga xos xususiyatlari
- Izlanishga doir faoliyatning mavjud bo`lishi.
- Jamoaviy va guruhlarda o`qitish.
- Individul, guruhli va jamoaviy ish shakllari
integratsiyasi.
-
22
- Xilma-xil o`quv loyihalarini ishlab chiqish.
- Muvaffaqiyatga erishish uchun ta’lim oluvchilarning
o`quv-bilish
faoliyatini rag`batlantirish
Keys harakatlari o`z ichiga quyidagilar savollar bo`yicha
faoliyatni
qamrab oladi:
- Kim? (Who?)
- Qachon? (When?)
- Qaerda? (Where?)
- Nima uchun? (Why?)
- Qanday?/Qanaqa? (How?)
- Nima? (natija) (What?).
Keys. 5-sinf darsligining sizga taqdim etilgan bitta mavzusi
materiallari
bo`yicha keys topshirig`ini tuzing; bu keys asosida o`tiladigan
darsni
loyihalashtiring; u bo`yicha taqdimot tayyorlang va uni namoyish
eting. «FSMU» metodi
Metodning maqsadi: Mazkur metod ishtirokchilardagi umumiy
fikrlardan
xususiy xulosalar chiqarish, taqqoslash, qiyoslash orqali
axborotni o`zlashtirish,
xulosalash, shuningdek, mustaqil ijodiy fikrlash ko`nikmalarini
shakllantirishga
xizmat qiladi. Mazkur metoddan ma’ruza mashg`ulotlarida,
mustahkamlashda,
o`tilgan mavzuni so`rashda, uyga vazifa berishda hamda amaliy
mashg`ulot
natijalarini tahlil etishda foydalanish tavsiya etiladi.
Metodni amalga oshirish tartibi:
- qatnashchilarga mavzuga oid bo`lgan yakuniy xulosa yoki g`oya
taklif etiladi;
- har bir ishtirokchiga FSMU metodining bosqichlari yozilgan
qog`ozlarni tarqatiladi:
• fikringizni bayon eting F
• fikringizni bayoniga sabab
ko’rsating S
• ko’rsatgan sababingizni
isbotlab misol keltiring М
• fikringizni umumlashtiring U
-
23
- ishtirokchilarning munosabatlari individual yoki guruhiy
tartibda taqdimot qilinadi.
FSMU tahlili qatnashchilarda kasbiy-nazariy bilimlarni amaliy
mashqlar va
mavjud tajribalar asosida tezroq va muvaffaqiyatli
o`zlashtirilishiga asos bo`ladi.
Namuna.
Fikr: PISA va TIMSS qiyosiy xalqaro tadqiqotlar natijalari
mamlakatimizda
matematika fanini o`qitish tizimini tahlil qilish va
takomillashtirishni taqozo etadi.
Topshiriq: Mazkur fikrga nisbatan munosabatingizni FSMU orqali
tahlil
qiling.
“Tushunchalar tahlili” metodi
Metodning maqsadi: mazkur metod o`quvchilar yoki
qatnashchilarni
mavzu buyicha tayanch tushunchalarni o`zlashtirish darajasini
aniqlash, o`z
bilimlarini mustaqil ravishda tekshirish, baholash, shuningdek,
yangi mavzu
buyicha dastlabki bilimlar darajasini tashxis qilish maqsadida
qo`llaniladi. Metodni
amalga oshirish tartibi:
• ishtirokchilar mashg`ulot qoidalari bilan tanishtiriladi;
• o`quvchilarga mavzuga yoki bobga tegishli bo`lgan so`zlar,
tushunchalar nomi tushirilgan tarqatmalar beriladi ( individual
yoki guruhli
tartibda);
• o`quvchilar mazkur tushunchalar qanday ma’no anglatishi,
qachon, qanday holatlarda qo`llanilishi haqida yozma ma’lumot
beradilar;
• belgilangan vaqt yakuniga yetgach o`qituvchi berilgan
tushunchalarning to`g`ri va to`liq izohini o`qib eshittiradi yoki
slayd orqali
namoyish etadi;
• har bir ishtirokchi berilgan to`g`ri javoblar bilan o`zining
shaxsiy munosabatini taqqoslaydi, farqlarini aniqlaydi va o`z bilim
darajasini tekshirib,
baholaydi.
Namuna: “Moduldagi tayanch tushunchalar tahlili”
Tushunchalar Sizningcha bu tushuncha qanday ma’noni
anglatadi?
Qo`shimcha
ma’lumot
-
24
Izoh: Ikkinchi ustunchaga qatnashchilar tomonidan fikr
bildiriladi. Mazkur
tushunchalar haqida qo`shimcha ma’lumot glossariyda
keltirilgan.
“Venn diagrammasi” metodi
Venn diagrammasi - grafik ko`rinishda bo`lib, olingan
natijalarni
umumlashtirib, ulardan bir butun xulosa chiqarishga, ikki va
undan ortiq
predmetlarni (ko`rinish, fakt, tushuncha) taqqoslash, tahlil
qilish va o`rganishda
qo`llaniladi. Diagramma ikki va undan ortiq aylanani
kesishmasidan hosil bo`ladi.
Metodning maqsadi: Bu metod grafik tasvir orqali o`qitishni
tashkil etish
shakli bo`lib, u ikkita o`zaro kesishgan aylana tasviri orqali
ifodalanadi. Mazkur
metod turli tushunchalar, asoslar, tasavurlarning analiz va
sintezini ikki aspekt
orqali ko`rib chiqish, ularning umumiy va farqlovchi jihatlarini
aniqlash,
taqqoslash imkonini beradi.
Metodni amalga oshirish tartibi:
• ishtirokchilar ikki kishidan iborat juftliklarga
birlashtiriladilar va ularga
ko`rib chiqilayotgan tushuncha yoki asosning o`ziga xos, farqli
jihatlarini (yoki
aksi) doiralar ichiga yozib chiqish taklif etiladi;
• navbatdagi bosqichda ishtirokchilar to`rt kishidan iborat
kichik guruhlarga
birlashtiriladi va har bir juftlik o`z tahlili bilan guruh
a’zolarini tanishtiradilar;
• juftliklarning tahlili eshitilgach, ular birgalashib, ko`rib
chiqilayotgan
muammo yohud tushunchalarning umumiy jihatlarini (yoki farqini)
izlab topadilar,
umumlashtiradilar va doirachalarning kesishgan qismiga
yozadilar.
Namuna: PISA va TIMSS xalqaro tadqiqotlar natijalarini qiyosiy
tahlil
qiling.
“Kichik guruhlarda ishlash” metodi
-
25
Kichik guruhlarda ishlash orqali o`rganish - ma’lum
muammoning
yechimini topishga va o`quvchilar faolligini oshirishga
qaratilgan darsdagi ijodiy
hamkorlikdagi ish. Bosqichlari: guruhlarga bo`lish, muammoni
guruhlarda
muxokama qilish, muammoning yechimlari taqdimoti,
xulosalash.
Kichik guruhlarda hamkorlikda o`qitish
Bu yondashuvda kichik guruhlar 4 ta o`quvchidan tashkil topadi.
O`qituvchi
avval mavzuni tushuntiradi, so`ngra o`quvchilarning mustaqil
ishlari tashkil etiladi.
O`quvchilarga berilgan o`quv topshiriqlari 4 qismga ajratilib,
har bir o`quvchi
topshiriqning ma’lum qismini bajaradi. Topshiriq yakunida har
bir o`quvchi o`zi
bajargan qism yuzasidan fikr yuritib, o`rtoqlarini o`qitadi,
so`ngra guruh a’zolari
tomonidan topshiriq yuzasidan umumiy xulosa chiqariladi.
O`qituvchi har bir
kichik guruh axborotini tinglaydi va test savollari yordamida
bilimlarni nazorat
qilib baholaydi.
O`quvchilarning kichik guruhlardagi o`quv faoliyati o`yin
(turnir,
musobaqa) shaklida, individual tarzda ham tashkil etilishi
mumkin.
Kichik guruhlarda ijodiy izlanishni tashkil etish
Kichik guruhlarda ijodiy izlanishni tashkil etish metodi
1976-yili Tel-Aviv
universiteti professori Sh.Sharan tomonidan ishlab chiqilgan. Bu
metodda ko`proq
o`quvchilarning mustaqil va ijodiy ishiga e’tibor
qaratiladi.
O`quvchilar alohida-alohida yoki 6 kishilik kichik guruhlarda
ijodiy izlanish
olib boradilar. Ijodiy izlanish kichik guruhlarda tashkil
etilganda darsda o`rganish
lozim bo`lgan o`quv materiali kichik qismlarga ajratiladi. Keyin
bu qismlar
yuzasidan topshiriqlar har bir o`quvchiga taqsimlanadi. Shunday
qilib, har bir
o`quvchi umumiy topshiriqning bajarilishiga o`z hissasini
qo`shadi. Kichik
guruhlarda topshiriq yuzasidan munozara o`tkaziladi. Guruh
a’zolari birgalikda
ma’ruza tayyorlaydi va sinf o`quvchilari o`rtasida o`z ijodiy
izlanishlari natijasini
e’lon qiladi. Kichik guruhlar o`rtasida o`tkazilgan o`quv bahsi,
munozara
o`quvchilar jamoasining hamkorlikda bajargan mustaqil
faoliyatining natijasi,
yakuni sanaladi. Hamkorlikda ishlash natijasida qo`lga
kiritilgan muvaffaqiyatlar
sinf jamoasining har bir o`quvchining muntazam va faol aqliy
mehnat qilishiga,
kichik guruhlarni, umuman sinf jamoasini jipslashtirishga, avval
o`zlashtirilgan
bilim, ko`nikma va malakalarni yangi kutilmagan vaziyatlarda
qo`llanib, yangi
bilimlarning o`zlashtirishiga bog`liq bo`ladi.
“Muammoli ta’lim” metodi
-
26
Ta’lim jarayonida o`quvchilarning bilish faoliyatini
faollashtirish hamda
ularning intellektual imkoniyatlaridan yuqori darajada
foydalanish quyidagi
umumiy omillarga bog`liq bo`ladi:
- o`rganilayotgan mavzu yuzasidan muammoli savollar tizimi
tuzish;
- qo`yilgan muammoli savollar tizimi asosida suhbat metodi
orqali
tushuntiriladigan mavzu materiallarini o`rgatish va uning tub
mohiyatini ochib
berish;
- muammoli savol asosida izlanish xarakteridagi o`quv
vazifalarini qo`yish.
Yuqoridagi bosqichlar asosida o`quv materiali
tushuntiriladiganda
o`quvchilar o`zlari darrov tushunib yetmaydigan fakt va
tushunchalarga duch
keladilar. Natijada o`rganilayotgan mavzu materiali bilan
o`quvchilar orasida
muammoli vaziyat hosil bo`ladi.
Muammoli vaziyatning roli va ahamiyatini aniqlash
o`quvchilarning aktiv
fikrlash faoliyatini psixologik, pedagogik qonuniyatlarini
hisobga olish asosida
o`quv jarayonini qayta qurish muammoli ta’limning asosiy
g`oyasini belgilab
beradi. Muammoli vaziyatlarni hal qilish asosida hosil qilingan
dars jarayoni
muammoli ta’lim deyiladi.
Muammoli ta’limda o`qituvchi faoliyati shundan iboratki, u zarur
hollarda
eng murakkab tushunchalar mazmunni tushuntira borib
o`rganilayotgan mavzu
materiali bilan o`quvchilar orasidagi muntazam ravishda muammoli
vaziyatlar
vujudga keltiriladi, o`quvchilarni faktlardan xabardor qiladi,
natijada o`quvchilar
bu faktlarni analiz qilish asosida mustaqil ravishda xulosa
chiqaradilar va
umumlashtiradilar.
“Evristik ta’lim” metodi.
Evristika degan so`zning ma’nosi savol javobga asosan
“topaman”
demakdir. Evristik metod bilan o`qitish maktablarda asosan XIX
asr boshlaridan
boshlab qo`llanila boshladi.
Mashg`ulotlar qiziqarli bo`lishi uchun, bu mashg`ulotlardagi har
bir masala
yoki topshiriq so`zma-so`z quruq yodlash uchun emas, balki
ularning oliy
faoliyatlarini ishga soladigan xarakteri bo`lishi kerak.
Amerikalik olim D. Poya
evristik ta’lim metodi to`g`risida shunday degan edi.
Evristikani maqsadi
yangiliklarga olib boruvchi metod va qoidalarni izlash demakdir.
U evristik metod
mohiyatini quyidagidek izchillikda tuzilgan reja orqali amalga
oshirishni tavsiya
qiladi:
- masalaning quyilishini tushunish;
- masalaning yechish rejaini tuzish;
-
27
- tuzilgan rejani amalga oshirish;
- orqaga nazar tashlash (hosil qilingan yechimni
tekshirish).
Bu rejani amalga oshirish jarayonida o`qituvchilar quyidagi
savollarga javob
topadilar:
- Masalada nima noma’lum?
- Masalada nimalar ma’lum?
- Masalaning sharti nimalardan iborat?
- Ilgari shunga o`xshagan masalalar yechilganmi?
- Agar shunga o`xshagan masalalar yechilgan bo`lsa, undan
foydalanib
qo`yilayotgan masalani yecha oladimi?
Albatta yuqoridagi reja-sxema o`quvchilarning ijodiy
fikrlash
faoliyatilarni shakllantiradi, ammo bu reja-sxema
o`quvchilarning ijodiy
qobiliyatlarini shakllantiruvchi birdan bir yo`l bo`la
olmaydi.
“Aqliy hujum” metodi - umumiy muammo bo`yicha o`quvchilarni
ijodiy
ishga, o`zaro muloqotga chorlash. Bosqichlari: muammoli
vaziyatni keltirib
chiqarish; uning yechimini topish uchun o`quvchilarni jalb
qilish; turli yechimlar
taqdimotini eshitish; yechimlarni solishtirish va tanlash;
xulosalash.
“Mustaqil ishlash” metodi - vaqti-vaqti bilan o`tkazib
turiladigan,
o`quvchilarning mustaqil o`rganish, darslik bilan ishlash va
mustaqil amaliy
faoliyat bilan shug`ullanish ko`nikmalarini shakllantiradigan,
har bir o`quvchiga
alohida yoki umumiy tarzda tashkil qilinadigan topshiriqni
bajartirish;
o`quvchilarning amaliy faoliyatiga aralashmay, tashqaridan
teskari aloqa- muloqot
yordamida yo`naltirib boshqarish va nazorat qilish.
“Juftlikda ishlash” metodi - biror mavzu bo`yicha yonma-yon
o`tirgan
o`quvchilarni o`zaro muloqotga chorlash; o`zaro fikr almashish
va ularni
ba’zilarini tinglash.
“Bahs-munozara” metodi
Metod quyidagi bosqichlarda amalga oshiriladi: o`qituvchi
munozara
mavzusini tanlaydi va o`quvchilarni munozaraga taklif etadi;
o`qituvchi
o`quvchilarga muammo bo`yicha «aqliy hujum» o`tkazishga
chorlaydi va uni
o`tkazish tartibini belgilaydi; o`qituvchi «Aqliy hujum» vaqtida
bildirilgan turli
g`oya va fikrlarni yozib boradi yoki bu ishni bajarish uchun
o`quvchilardan birini
kotib etib tayinlaydi hamda bu bosqichda o`qituvchi
o`quvchilarga o`z fikrlarini
bildirishlariga sharoit yaratib beradi; o`qituvchi o`quvchilar
bilan birgalikda,
ikkinchi bosqichda «aqliy hujum» davomida bildirilgan fikr va
g`oyalarni
guruhlarga ajratadi, umumlashtiradi va ularni tahlil qiladi.
Tahlil natijasida
qo`yilgan muammoning eng maqbul yechimi tanlanadi.
-
28
-
29
“Tadqiqot” metodi
Tadqiqot usuli o`zlashtirish darajasining eng yuqori cho`qisi
hisoblanadi. Bu
usul bilan dars o`tilganda o`quvchilar olgan bilimlari asosida
hali o`rganilmagan
kichik bir masala ustida yakka yoki birgalashib izlanish olib
borishadi, masala
yechimiga doir keltirilgan taxminni izlab topilgan dalillar
asosida to`g`ri yoki
noto`g`riligini tekshirishadi va isbotlashadi.
Bosqichlari:
- darsda hammaga qiziqish uyg`otadigan biror ob’ektning
xossasini aniqlash
yoki u haqidagi masalani qo`yish;
- uni o`rganish, tadqiq qilish uchun ma’lumotlar to`plash;
- muammo yoki masalaning yechishga oid taxminlar, bashoratlar
qilish;
- har bir bashoratning qanchalik to`g`riligini to`plangan
ma’lumotlar asosida
tahlil qilish va isbotlash;
- xulosa chiqarish;
- sinf oldida taqdimot qilish.
“Klaster” metodi
Klaster metodi pedagogik, didaktik strategiyaning muayyan shakli
bo`lib, u
ta’lim oluvchilarga ixtiyoriy muammo (mavzu) lar xususida erkin,
ochiq o`ylash
va fikrlarni bemalol bayon etish uchun sharoit yaratishga yordam
beradi. Mazkur
metod turli xil g`oyalar o`rtasidagi aloqalar fikrlash
imkoniyatini beruvchi
tuzilmani aniqlashni talab etadi. Ushbu metod muayyan mavzuning
ta’lim
oluvchilar tomonidan chuqur hamda puxta o`zlashtirilguniga qadar
fikrlash
faoliyatining bir maromda bo`lishini ta’minlashga hizmat
qiladi.
«Klaster» metodidan foydalanish tavsifi:
1-bosqich. Nimaniki o`ylagan bo`lsangiz, shuni qog`ozga
yozing.
Fikringizni sifati to`g`risida o`ylab o`tirmay, ularni shunchaki
yozib boring.
2-bosqich. Yozuvingizning orfografiyasi yoki boshqa jihatlariga
e’tibor
bermang.
3-bosqich. Belgilangan vaqt nihoyasiga yetmaguncha,
yozishdan
to`xtamang. Agar ma’lum muddat biror-bir g`oyani o`ylay
olmasangiz, u holda
qog`ozga biror narsaning rasmini chiza boshlang. Bu harakatni
yangi g`oya
tug`ilgunga qadar davom ettiring.
4-bosqich. Muayyan tushuncha doirasida imkon qadar ko`proq yangi
g`oyalarni
ilgari surish hamda mazkur g`oyalar o`rtasidagi o`zaro
aloqadorlik va bog`liqlikni
-
30
ko`rsatishga harakat qiling. G`oyalar yig`indisining sifati va
ular o`rtasidagi
aloqalarni ko`rsatishni cheklamang.
Ta’lim metodlarini samarali qo`llash mezonlari
Metodlar Qaysi
vazifalarn i
yechishda bu
metod
samaraliroq?
Qanday o`quv
materiali
mazmuni uchun
bu metod
qulay?
O`quvchilar-
ning qanday
xususiyatlari
uchun bu
metodni
qo`llash foydali?
Bu metodni
qo`llash uchun
o`qituvchi
qanday
hislatlarga ega
bo`lishi kerak?
Og`zaki bayon
metodi
Nazariy
bilimlarni
shakllantiri sh
uchun
O`quv materiali asosan nazariy
va axborot
ko`rinishida
bo`lgan holda
O`quvchilar o`quv
materialinin g
og`zaki bayonini
o`zlashtirishga
tayyor bo`lganda
O`qituvchi bu
metodni boshqa
metodlardan
ko`ra yaxshiroq
egallagan holatda
Ko`rgazma li
metod
O`quvchilarda
kuzatuvchanli
kni
rivojlantirish va
o`rganiladiga n
masalalarga
bo`lgan diqqatni
oshirish uchun
O`quv materiali
mazmunini
ko`zgazmali
vositalar bilan
gavdalantirish
mumkin bo`lgan
holatlarda
O`quvchilar
uchun
ko`rgazmali
vositalar yetarli
bo`lganda
O`qituvchi qo`l
ostida barcha
ko`rgazmali
vositalar yetarli
bo`lganda yoki
ularni o`zi
mustaqil
tayyorlay
olganida
Reproduk-tiv
(o`zlashti-
rilgan
bilimlarni
qayta bayon
qilish)
Bilim va
ko`nikmalarni
shaklllantir ish
uchun
O`quv materiali mazmuni yoki
o`ta
murakkab
yoki juda
sodda
bo`lgan
holda
O`quvchilar bu
mavzuni
muammoli qilib
o`rganishga hali
tayyor emas
O`qituvchining
bu mavzuni
muammoli qilib
o`rgatishga vaqti
yo`q bo`lgan
holda
-
31
Tadqiqot-
izlanish
Mustaqil
fikrlash,
tadqiqot olib
borish va
masalaga ijodiy
yondashuv
ko`nikmalarini
rivojlantir ish
uchun
O`quv materiali
mazmuni o`rtacha
murakkablikda
bo`lganda
O`quvchilar
mazkur mavzuni
muammoli tarzda
o`rganishga
tayyor bo`lgan
hollarda
O`qituvchi
izlanish metodini
yaxshi egallagan
va mavzuni
muammoli
o`rganish uchun
yetarli vaqtga
ega bo`lganda
Amaliy Amaliy
ko`nikma va
malakalarni
rivojlantir ish
uchun
O`quv materiali
mazmuni amaliy
mashqlar, tajriba
o`tkazish va turli
amaliy faoliyatli
topshiriqlarni
bajarishni talab
qilsa
O`quvchilar
mazkur mavzu
bo`yicha amaliy
topshiriqlarni
bajarishga tayyor
bo`lsa
O`qituvchi
amaliy
mashg`ulotlarni
o`tkazish uchun
yetarlicha o`quv
va didaktik
materiallar,
mashqlar
to`plami va
o`quv
qo`llanmalariga
ega bo`lsa
Mustaqil
ishlash
metodlari
O`quv
faoliyatida
mustaqil ishlash
ko`nikmalari-ni
shakllan-tirish
va ularni
rivojlantir
ish uchun
O`quv materiali
mustaqil
o`rganish
uchun
imkoniyatini
bersa
O`quvchilar
mazkur mavzu
bo`yicha
mustaqil
ishlashga tayyor
bo`lsa
O`qituvchi
mustaqil ishlarni
tashkil qilish
bo`yicha
yetarlicha
o`quv va didaktik
materiallar ega
bo`lsa
Induktiv Umumlashtir
ish va induktiv
xulosa chiqarish
ko`nikmalarini
rivojlantirish
uchun
O`quv materiali
darslikda induktiv
tarzda berilgvn
yoki uni induktiv
tarzda bayon
qilish samarali
bo`lgan holda
O`quvchilar
induktiv xulosa
chiqarishni
yaxshi bilib,
deduktiv xulosa
chiqarishga
qiynalayotgan
bo`lsalar
O`qituvchi
ta’limning
induktiv
metodlaridan
yaxshi xabardor
bo`lsa
-
32
Deduktiv Tahlil qilish va
deduktiv xulosa
chiqa-rish
ko`nikma-larini
rivojlantirish
uchun
O`quv materiali
darslikda
deduktiv tarzda
berilgan yoki uni
deduktiv tarzda
bayon qilish
samarali bo`lgan
holda
O`quvchilar
deduktiv fikr
yuritish va xulosa
chiqarishga
tayyor bo`zlsalar
O`qituvchi
ta’limning
deduktiv
metodlaridan
yaxshi xabardor
bo`lsa
-
33
3.2 MODUL
NAZARIY MASHG`ULOT
MATERIALLARI
-
34
1-MAVZU: MATEMATIKA FANI BO`YICHA JORIY ETILGAN YANGI
DTS, O`QUV DASTURLARI VA O`QUV USLUBIY MAJMUALARI
TAHLILI
(2 soat ma’ruza)
Reja:
1. Matematika fanidan DTS. Matematika fanidan umumiy o`rta
ta’lim
maktablari o`quvchilarining tayyorgarlik darajasiga qo`yiladigan
talablar.
2. Matematika fanidan yaratilgan yangi o`quv uslubiy majmualar
tahlili.
Tayanch iboralar:
Davlat ta’lim standarti, o`quvchilar tayyorgarlik darajasiga
qo`yiladigan
talablar, o`quv dasturi, taqvim mavzuiy reja, o`quv uslubiy
majmua, o`qitishning
texnik vositalari, darslik, o`quv qo`llanma, o`quvuslubiy
qo`llanma, multimediali ilova.
1. Matematika fanidan DTS. Matematika fanidan umumiy o`rta
ta’lim
maktablari o`quvchilarining tayyorgarlik darajasiga qo`yiladigan
talablar.
Kompetentsiyaviy yondashuv nuqtai nazaridan qaralganda, ta’lim
jarayoning
mohiyati - o`quvchilarning turli hayotiy vaziyatlarda, kundalik
turmushda vujudga
keladigan muammolarni avval o`zlashtirgan bilim, ko`nikmalari va
tajribalari
asosida hal qilish layoqatlarini (qobiliyatlarini)
rivojlantirishdan iborat bo`ladi. Bu
esa o`z navbatida o`quvchilarga nafaqat bilim, ko`nikma va
malakalarni berish,
balki ularni kundalik turmushda, hayotiy vaziyatlarida qo`llay
olish layoqatlarini
(kompetentsiyalarlarni) shakllantirishni ko`zda tutadi.
Boshqacha qilib aytganda,
kompetentsiyalar davlat va jamiyatning ta’lim tizimi oldiga
qo`ygan ijtimoiy
buyurtmasi hisoblanadi. Kompetentsiyaviy yondashuvning asosiy
maqsadi ta’lim
muassasasi bitiruvchisining ijtimoiy hayotga moslashishiga
yordam berishdan
iborat. Shu nuqtai nazardan, kompetentsiyaviy yondashuv ta’lim
tizimi oldida
turgan shu kunning dolzarb muammolaridan biri hisoblanadi.
Mazkur dolzarb muammoni hal qilish, ya’ni ma’naviy barkamol
va
intellektual rivojlangan shaxsni tarbiyalash, ta’lim tizimini
sifat va mazmun
jihatdan yanada takomillashtirish, mamlakatda amalga
oshirilayotgan ijtimoiy-
iqtisodiy islohotlar,rivojlangan xorijiy mamlakatlarning ilg`or
tajribalari hamda
ilm-fan, zamonaviy pedagogik va axborot-kommunikatsiya
texnologiyalariga
asoslangan holda tashkil etish maqsadida, Vazirlar Mahkamasi
tomonidan 2017 yil
6 aprelda “Umumiy o`rta va o`rta maxsus, kasb-hunar ta’limining
davlat ta’lim
standartlari” tasdiqlandi. Unga ko`ra, barcha umumta’lim fanlari
bo`yicha davlat
ta’lim standartlari, o`quv dastur va rejalari kompetentsiyaviy
yondashuv asosida
yangilandi.
-
35
Umumiy o`rta ta’lim tizimi mohiyatidan kelib chiqib, ta’lim
muassasasi
bitiruvchisi egallashi lozim bo`lgan quyidagi tayanch
kompetentsiyalar (TK)
ajratib ko`rsatildi:
TK1. Kommunikativ kompetentsiyalar;
TK2. Axborot bilan ishlash kompetentsiyalari;
TK3. O`zini-o`zi rivojlantirish kompetentsiyalari;
TK4. Ijtimoiy faol fuqarolik kompetentsiyalari;
TK5. Milliy va umummadaniy kompetentsiyalar;
TK6. Matematik savodxonlik, fan va texnika yutuqlaridan xabardor
bo`lish hamda
foydalanish kompetentsiyalari.
Kommunikativ kompetentsiya — ijtimoiy vaziyatlarda ona tilida
hamda
birorta xorijiy tilda o`zaro muloqotga kirisha olishni,
muloqotda muomala
madaniyatiga amal qilishni, ijtimoiy moslashuvchanlikni,
hamkorlikda jamoada
samarali ishlay olish layoqatlarini shakllantirishni nazarda
tutadi.
Axborotlar bilan ishlash kompetentsiyasi — mediamanbalardan
zarur
mahlumotlarni izlab topa olishni, saralashni, qayta ishlashni,
saqlashni, ulardan
samarali foydalana olishni, ularning xavfsizligini tahminlashni,
media madaniyatga
ega bo`lish layoqatlarini shakllantirishni nazarda tutadi.
O`zini o`zi rivojlantirish kompetentsiyasi — doimiy ravishda
o`z-o`zini
jismoniy, mahnaviy, ruhiy, intellektual va kreativ
rivojlantirish, kamolotga intilish,
hayot davomida mustaqil o`qib-o`rganish, kognitivlik
ko`nikmalarini va hayotiy
tajribani mustaqil ravishda muntazam oshirib borish, o`z
xatti-harakatini muqobil
baholash va mustaqil qaror qabul qila olish ko`nikmalarini
egallashni nazarda
tutadi.
Ijtimoiy faol fuqarolik kompetentsiyasi — jamiyatda bo`layotgan
voqea,
hodisa va jarayonlarga daxldorlikni his etish va ularda faol
ishtirok etish, o`zining
fuqarolik burch va huquqlarini bilish, unga rioya qilish, mehnat
va fuqarolik
munosabatlarida muomala va huquqiy madaniyatga ega bo`lish
layoqatlarini
shakllantirishni nazarda tutadi.
Milliy va umummadaniy kompetentsiya — vatanga sadoqatli,
insonlarga
mehr-oqibatli hamda umuminsoniy va milliy qadriyatlarga
ehtiqodli bo`lish, badiiy
va sanhat asarlarini tushunish, orasta kiyinish, madaniy
qoidalarga va sog`lom
turmush tarziga amal qilish layoqatlarini shakllantirishni
nazarda tutadi.
Matematik savodxonlik, fan va texnika yangiliklaridan xabardor
bo`lish
hamda foydalanish kompetentsiyasi — aniq hisob-kitoblarga
asoslangan holda
shaxsiy, oilaviy, kasbiy va iqtisodiy rejalarni tuza olish,
kundalik faoliyatda turli
diagramma, chizma va modelg`larni o`qiy olish, inson
mehnatini
yengillashtiradigan, mehnat unumdorligini oshiradigan, qulay
shart-sharoitga olib
-
36
keladigan fan va texnika yangiliklaridan foydalana olish
layoqatlarini
shakllantirishni nazarda tutadi.
Mazkur tayanch kompetentsiyalari bilan bir qatorda har bir
umumta’lim fani
bo`yicha ham kompetentsiyalar (FK) ham ishlab chiqilgan bo`lib,
ularni
aniqlashtirishda har bir fanning maqsad va vazifalaridan kelib
chiqildi. Xususan,
matematika fani bo`yicha umumiy (FK1) va kognitiv (FK2)
kompetentsiyalar
ajratib ko`rsatildi.
Ma’lumki, matematika fani - abstrakt fan. Uning mazmuni
boshidan
oxirigacha inson tasavvurining va mantiqiy tafakkurining
mahsulidan iborat.
Fanning bunday abstrakt tuzilishi, o`zini-o`zi boyitib borishi,
ya’ni yangidan-yangi
matematik tushunchalar va ularning xossalarini ma’lum
xossalardan hosil qila
olish imkoniyati qadimdan insonning aqliy qobiliyatlarini
rivojlantirishga xizmat
qilib kelgan. Xatto matematik masalalarni yechish musobaqalari
o`tmishda inson
aqlini peshlash vositasi bo`lgan. Shundan kelib chiqadigan
bo`lsak, matematika
fanining eng asosiy vazifasi aynan o`quvchilarni o`ylashga,
to`g`ri mantiqiy
fikrlashga va mushohada yuritishga o`rgatishdan iborat ekanligi
oydinlashadi.
Hech qaysi fan matematika fanichalik o`quvchilarni o`ylashga va
fikrlashga
majbur qila olmaydi. Matematika darslarida turli tuman masala,
muammo va
jumboqlarini yechish orqali o`quvchilar to`g`ri fikr yuritish,
mantiqiy fikrlashni
o`rganadilar. Insonning mantiqiy fikrlay olish layoqati
(qobiliyati yoki
kompetentsiyasi) uning eng muhim hayotiy ehtiyojlaridan biri
hisoblanadi. Inson
miyasi “ishlash”dan to`xtar ekan, uning hayvondan farqi
qolmaydi. Xullas, bir
faylasuf ta’biri bilan aytganda, “Matematika - aql
gimnastikasidir”. Yoshlik
chog`idan turli-tuman matematik masalalarni yechish orqali
o`quvchilar hayotiy
muammolarni yechishga va turmushda uchraydigan muammoli
vaziyatlarida
to`g`ri qarorlar qabul qilishga tayyorgarlik ko`radilar. Bu
holatda hamma
matematik masalalar ham bevosita hayotiy muammolar haqida
bo`lishi shart emas.
Har qanday matematik masala ham o`quvchini o`ylashga majbur
qiladi. Turli
abstrakt formulalar yordamida hisob kitoblarni, algebraik
almashtirishlarni to`g`ri
bajarish, ayniqsa teoremalarni isbotlash, ya’ni ma’lum dalillar
asosida uning to`g`ri
ekanligini asoslash mantiqiy fikrlashga doir eng muhim
amaliyotlardan
hisoblanadi.
Shunday ekan, o`rta umumiy ta’lim tizimida matematika
fanining,
matematikani o`qitishning eng asosiy vazifasi o`quvchilarda
mantiqiy fikrlash,
to`g`ri mushohada yuritish layoqatlarini (kompetentsiyalarini)
tarkib toptirishdan
iborat bo`lmog`i lozim. Fanga oid umumiy kompetentsiyalar
matematika fanidan
o`quvchilar bilishi va uddalashi lozim bo`lgan nazariy bilim va
amaliy
ko`nikmalarni, fanga oid kongitiv kompetentsiyalar aynan
yuqorida zikr etilgan
mantiqiy fikrlash, o`qib-o`rganish va fan bo`yicha
o`zlashtirilgan bilim va
ko`nikmalarni amaliyotda qo`llash bo`yicha talablarini umumiy
holda belgilaydi.
FK1. Matematika fani bo`yicha umumiy kompetentsiyalar
-
37
Fan bo`yicha umumiy kompetentsiyalarni o`z navbatida
matematika
fanining quyidagi bo`limlari bo`yicha taqsimlab qarash maqsadga
muvofiq bo`ladi:
Sonlar va amallar; Algebra; Geometriya; O`lchashlar; Ma’lumotlar
bilan ishlash.
Maktab bitiruvchilari matematikadan quyidagi umumiy
kompetentsiyalarga
ega bo`lishi lozim: Sonlar va amallar
- Sonlar haqida tushunchaga ega bo`lish, ularni tasvirlash
usullarini va sanoq sistemalarini bilish, sonlar o`rtasida
munosabatlarni o`rnatish va tushunish;
Matematik amallar mohiyatini bilish va ular o`rtasidagi
munosabatlarni tushunish;
- Sonlar ustida hisoblashlarni qiyinchiliklarsiz bajarish,
natijaga tegishli baho berish va uni chamalash;
Algebra
- Qonuniyatlar, munosabatlar va funksiyalar mohiyatini
tushunish;
- Algebraik belgilar yordamida matematik vaziyatlar va
tasdiqlarni ifodalash va tahlil qilish;
- Miqdoriy munosabatlarni tushunish va ularni ifodalash uchun
matematik modellardan foydalanish;
- Tabiat va jamiyatdagi hodisalar va turli vaziyatlardagi
miqdoriy o`zgarishlarni tahlil qilish.
Geometriya
- Yassi va fazoviy geometrik shakllarning xususiyatlari va
xossalarini tahlil qilish, geometrik munosabatlar haqida matematik
fikrni rivojlantirish;
- Koordinatalar sistemasi va boshqa tasvirlash tizimlarida
fazoviy munosabatlarni tasvirlash va ularning geometrik o`rnini
aniqlash;
- Matematik vaziyatlarni tahlil qilishda simmetriya va shakl
almashtirishlardan foydalanish;
- Masalalarni yechishda geometrik modellashtirish, fazoviy
mushohada va vizuallashtirish usullaridan foydalanish.
O`lchashlar
- turli ob’ektlarning o`lchanadigan elementlarini, o`lchov
birliklarini bilish, o`lchov tizimlari va jarayonlarining
mohiyatini tushunish;
- o`lchash jarayonida mos o`lchov usullari, o`quv qurollari,
o`lchov asboblari va formulalaridan foydalanish,
Ma’lumotlar bilan ishlash
- Masalani yechish uchun zarur ma’lumotlarni aniqlash, yig`ish
va ularga ishlov berish;
- Ma’lumotlarni tahlil qilish uchun mos statistik ishlov berish
usullarini tanlash va qo`llash;
-
38
- Ma’lumotlar asosida tegishli xulosa va bashoratlarni ishlab
chiqish va ularni baholash;
- Asosiy ehtimollar nazariyasi tushunchalarini tushunish va
ulardan foydalanish.
FK2. Matematika fani bo`yicha kognitiv kompetentsiyalar
Matematika fani bo`yicha kognitiv kompetentsiyalarni o`z
navbatida
quyidagi o`quv harakatlari bo`yicha ajratish maqsadga muvofiq
bo`ladi: Masala
yechish; Asoslash va isbotlash; Muloqot; Munosabatlar;
Tasvirlash.
Maktab bitiruvchilari matematikadan quyidagi kognitiv
kompetentsiyalarga
ega bo`lishlari lozim:
Masala yechish
- Masalani (muammoni) yechish orqali yangi matematik bilimlarni
hosil qilish va ularni o`zlashtirish;
- Matematika va boshqa fanlardagi o`quv masalalari hamda
kundalik turmushda duch kelinadigan muammolarni yechish;
- Masalani yechish uchun turli xil yechish usullarini qo`llash
va ularni moslashtirish;
- Masalani matematik yechish jarayonini kuzatish va tahlil
qilish. Asoslash va isbotlash
- Asoslash va isbot matematikaning asosiy jihatlari ekanligini
tushunish;
- Matematik taxminlarni tuzish va tadqiq qilish;
- Matematik asoslash, isbotlash va ularni baholash;
- Mushohada yuritish turlari, isbot usullarini tanlash va
qo`llash. Muloqot
- O`qituvchi, tengdoshlar va boshqalar bilan matematika tilida
aniq fikr almashish;
- Boshqalarning matematik fikrlarini tahlil qilish va
baholash;
- Matematik fikrni aniq ifodalash uchun matematika tilidan
foydalanish;
Munosabatlar
- Matematik tushunchalar orasidagi aloqalarni tanib olish va
ulardan foydalanish;
- Yaxlit matematik tushunchani hosil qilish uchun matematik
tushunchalarni birlashtirish yoki birini ikkinchisining ustiga
qurish,
- Kundalik turmushdagi vaziyatlarda va boshqa fanlarda
matematikani qo`llash;
Tasvirlash
- Matematik tasdiqni turli shakl va ko`rinishlarda tasvirlash va
ulardan foydalanish;
- Masalani yechish uchun tegishli matematik tasvirlash usulini
tanlash va bir ko`rinishdan ikinchi ko`rinishga o`tkazish;
-
39
- Tabiat va jamiyatdagi hodisa va jarayonlarni tushuntirish
hamda modellashtirish uchun turli matematik tasvirlash usullaridan
foydalanish.
Matematika fani bo`yicha mazkur kompetentsiyalar
o`quvchining
matematika fanidan boshlang`ich maktabning 1- sinfidan boshlab,
toki 11sinfni
bitirgunga qadar egallashi kerak bo`lgan asosiy
kompetentsiyalardan iborat. Har
bir kompetentsiya talabi boshlang`ich, o`rta umumiy ta’lim
muassasalari uchun
alohida-alohida aniqlashtiriladi hamda ularning o`zi ham asosiy
va
chuqurlashtirilgan darajalarga bo`linadi.
Shuningdek, har bir ta’lim tizimi uchun mazkur kompetentsiyalar
talablari
sinflar (kurslar) bo`yicha, bo`limlar bo`yicha, so`ng har bir
mavzu bo`yicha va
nihoyat har bir dars bo`yicha aniqlashtiriladi, ya’ni konkret
mayda talablar
ko`rinishida bayon etiladi. Shu tariqa, mazkur kompetentsiyalar
har bir darsga
uning turli maqsadlari ko`rinishida kirib boradi.
Ta’lim
bosqichi Bitiruvchilar
Standart
darajasi Daraja nomlanishi
Umumiy
o`rta ta’lim
Umumta’lim maktabla-
rining boshlang`ich 4-sinf
bitiruvchilari A1
Matematika fanini
o`rganishning
boshlang`ich darajasi
Matematika fani chuqur
o`rganiladigan ixtisoslash-
tirilgan umumta’lim
muassasalarining boshlan-
g`ich 4-sinf bitiruvchilari
A1+
Matematika fanini
o`rganishning kuchay-
tirilgan boshlang`ich
darajasi
Umumta’lim maktabla-
rining 9-sinf bitiruvchilari A2
Matematika fanini
o`rganishning tayanch
darajasi
Matematika fani chuqur
o`rganiladigan ixtisoslashti-
rilgan umumta’lim muassa-
salarining 9-sinf
bitiruvchilari
A2+
Matematika fanini
o`rganishning kuchay-
tirilgan tayanch
darajasi
O`rta
maxsus,
kasb-hunar
Matematika faniga chuqur-
lashtirilmagan o`rta
maxsus, kasb-hunar ta’limi
muassa-salari
B1
Matematika fanini
o`rganishning umumiy
darajasi
-
40
ta’limi Matematika faniga chuqur-
lashtirilgan o`rta maxsus,
kasb-hunar ta’limi
muassasalari
B1+
Matematika fanini
o`rganishning
kuchaytirilgan umumiy
darajasi
2. Umumta’lim fanlaridan o`quv-metodik majmualarning yangi
avlodi
O`quv-metodik majmua — darslik, mashq daftari, o`qituvchi uchun
metodik
qo`llanma, darsliklarning multimediali ilovasidan iborat
majmua.
Darslik — davlat ta’lim standartlariga muvofiq o`quv dasturi
asosida
didaktik, metodik, pedagogik-psixologik, estetik va gigienik
talablarga javob
beradigan, o`quv fanining mavzulari to`liq yoritilgan, uning
asoslari mukammal
o`zlashtirilishiga qaratilgan, o`quv fanining maqsad va
vazifalaridan kelib chiqqan
holda ta’lim oluvchilarning yoshi va psixofiziologik
xususiyatlarini hisobga olgan
holda ishlab chiqiladigan, nazariy ma’lumotlardan tashqari
amaliy-tajriba va sinov
mashqlarini qamrab olgan kitob shaklidagi o`quv nashri.
Mashq daftari — darslikning tarkibiy qismi hisoblanadigan,
davlat ta’lim
standartlariga muvofiq o`quvchilar tomonidan egallangan bilim va
ko`nikmalarni
mustahkamlash hamda o`quv fanining mavzulariga mos ravishda
ishlab chiqilgan,
mantiq va tafakkurni rivojlantirishga qaratilgan (krossvordlar,
boshqotirmalar,
mantiqiy fikrlashga undovchi topshiriqlar va hokazo)
topshiriqlardan iborat
bo`lgan didaktik vosita.
O`qituvchi uchun metodik qo`llanma — darslikdagi har bir
mavzuni
samarali o`qitish metodikasi, qo`shimcha sinov topshiriqlari va
o`qituvchining
darsni qiziqarli tashkil etishiga oid boshqa metodik
ko`rsatmalar berilgan, har bir
darsning maqsadi, darsda foydalaniladigan vositalar va ulardan
foydalanish
usullari, darsning mazmuni, amaliy mashg`ulotlar, qo`shimcha
topshiriqlar va
boshqalar haqida metodik ko`rsatmalar aniq bayon qilingan kitob
shaklidagi o`quv
nashri.
Darsliklarning multimediali ilovalari -
axborot-kommunikatsiya
texnologiyalari yordamida o`quv faniga oid materiallarni davlat
ta’lim standarti va
o`quv dasturiga mos ravishda yorita oladigan, o`quv fanini
samarali
o`zlashtirishga, o`quvchilarning mustaqil ta’lim olishiga
ko`maklashuvchi hamda
video, ovoz, animatsiya, jadval, matn va lug`atlarni o`z ichiga
olgan, bilimlarni
nazoratdan o`tkazish va mustahkamlashga yo`naltirilgan, o`quv
fanining asosiy
mazmunini boyitadigan qo`shimcha materialga ega bo`lgan yoki shu
kabi
manbalarga murojaatlarni o`z ichiga olgan interaktiv elektron
axborot-ta’lim
resursi.
-
41
O`quv-metodik majmualar davlat ta’lim standartlari, o`quv reja
va
dasturlariga muvofiq, didaktik, metodik, pedagogik-psixologik,
estetik va gigienik
talablar asosida ishlab chiqilgan darslik, mashq daftari,
o`qituvchi uchun metodik
qo`llanma va darslikning multimediali ilovalarini o`z ichiga
oladi.
2-MAVZU: O`QUVCHILARNING MATEMATIKA FANIDAN
O`ZLASHTIRGAN BILIM, KO`NIKMA VA KOMPETENSIYALARINI
BAHOLASH VA MONITORINGINI YURITISH.
(2 soat ma’ruza)
Reja:
1. O`quvchilarning matematika fanidan o`zlashtirgan bilim,
ko`nikma va kompetentsiyalarni baholashga qo`yiladigan talablar.
Baholashning asosiy
usullari va tamoyillari. O`quvchining o`quv faoliyatini
baholashning metodlari.
2. O`quvchining o`quv faoliyati monitoringini olib borish
mezonlari. Matematika fanidan ta’lim samaradorligi va sifatini
baholash bo`yicha
yo`riqlar.
3. Matematikadan testlarni tuzishga qo`yilgan talablar va
ularning turlari. Test topshiriqlari va uning asosiy shakllari:
Test topshiriqlarini tuzish metodikasi.
4. Amaliy mashg`ulot
Tayanch iboralar:
Bilim, ko`nikma, malaka, kompetentsiya, baholash, nazorat, joriy
nazorat,
oraliq nazorat, bosqichli nazorat, yakuniy nazorat, mezonga
asoslangan
baholash, me’yorga asoslangan baholash, monitoring, baholash
metodlari,
baholash tamoyillari, ta’lim samaradorligi, ta’lim sifati, test,
test topshiriqlari,
test shakllari.
1. O`quv jarayonida nazorat turlari
Baholash va uning ahamiyati. Ta’lim oluvchilar tomonidan o`quv
materiallari
o`zlashtirilganligini, ko`nikma va malakalar hosil bo`lganligini
tekshirish va
baholash ta’lim jarayonining zarur tarkibiy qismi hisoblanadi.
Bu faqat o`qitish
natijalarini nazorat qilish emas, balki o`quv jarayonining turli
bosqichlarida
ta’lim oluvchilarning bilish faoliyatiga rahbarlik qilish
hamdir.
O`zbekiston Respublikasi XTVning 2017 yil 17 oktyabrdagi
330-sonli “Davlat
ta’lim standarti bo`yicha umumiy o`rta ta’limning malaka
talablarini o`quvchilar
tomonidan o`zlashtirilishi darajasini va ularning bilimlari
sifatini nazorat qilish
bo`yicha baholovchi mezonlarini tajriba-sinovdan o`tkazish
to`g`risida”
bo`yrug`i va uning asosidagi reyting tizimi Muvaqqat Nizomi
tasdiqlandi.
-
42
O`quvchilarnig ta’lim tayyorgarligi darajasini baholashning
reyting tizimi
quyidagi nazorat turlari orqali amalga oshiriladi:
Reyting tizimining nazorat turlari va ularni amalga oshirish
O`quvchilarning bilim saviyasi va o`zlashtirish darajasining Davlat
ta’lim
standartlariga muvofiqligini ta’minlash uchun quyidagi nazorat
turlarini o`tkazish
nazarda tutiladi:
joriy nazorat — so`rovlar, kollokviumlar, seminarlar, kontrol
ishlar, testlar
tarzida o`quvchilarning bilimlari, ko`nikma va malakalari
muntazam nazorat
qilinadi; oraliq nazorat — chorak tamom bo`lganda va o`quv
dasturining tegishli
bo`limi tugallangandan keyin o`quvchilarning bilimlari, ko`nikma
va
malakalarini baholash uchun amalga oshiriladi. U imtihonlar,
testlar, sinovlar va
malakaga doir ishlar shaklida o`tkaziladi. Ushbu nazoratda
foydalaniladigan
materiallar o`quv fani o`qituvchisi tomonidan tayyorlanadi.
Oraliq nazoratda nazorat ishlarining miqdori va mavzulari o`quv
dasturiga
asoslangan mavzuiy rejada belgilanadi hamda muddati va shakli
ko`rsatiladi;
bosqichli nazorat — o`quv yili tamom bo`lgandan keyin
imtihonlar, test
sinovlari, sinovlar shaklida amalga oshiriladi. Uning asosida
reyting aniqlanadi
va o`quvchini navbatdagi sinfga o`tkazish to`g`risida qaror
qabul qilinadi.
Bosqichli nazorat materiallari namunalari O`zbekiston
Respublikasi Xalq ta’limi
vazirligining Respublika ta’lim markazi tomonidan tayyorlanadi.
Nazorat ishlari
materiallari namunalariga ijodiy yondashgan holda o`quv fani
o`qituvchilari
bosqichli nazorat materiallariga o`zgartirishlar kiritishi va
ularni uslubiy
birlashmalar muhokamasidan o`tkazib, joriy etishlari mumkin;
Yakuniy nazorat — o`qish (9- va 11-sinf) tugallangandan keyin
davlat
attestatsiyasi shaklida o`tkaziladi.
2. O`quvchilarni baholash shakllari
Baholash - ta’lim jarayonining ma’lum bosqichida o`quv
maqsadlariga erishilganlik darajasini oldindan belgilangan
mezonlar asosida
o`lchash, natijalarni aniqlash va tahlil qilishdan iborat
jarayondir.
Bilimlarni tekshirish va baholashning ta’limiy ahamiyati shundan
iboratki,
bunda o`quv materialining o`zlashtirilganligi haqida ta’lim
beruvchi ham, ta’lim
oluvchi ham muayyan ma’lumotga ega bo`ladi. Baholash natijasida,
ta’lim
beruvchi uchun ta’lim oluvchilarning nimani bilishi va
nimani
tushunmayotganligi, qaysi material yaxshi o`zlashtirilganu,
qaysi biri hali yetarli
darajada o`zlashtirilmaganligi yoki umuman o`zlashtirilmaganligi
ma’lum
bo`ladi. Bu ta’lim oluvchining bilish faoliyatini tas
