.278

Mababasa at Maisusulat mo rin ang Maguindanaon

Maguindanaon-Filipino

Mababasa at Maisusulat mo rin ang Maguindanaon

(You too Can Read and Write Maguindanaon)

Stories by Nasarudin I. Abas, Sittie Meriam P Kunak, Analiza P. Geveso,

Solomon P. Geveso, Radino S. Madaliday, A. M. M., Tongko G. Zangkala

Illustrations by SIL International Illustrations

Our sincere thanks to our many Maguindanaon friends and associates who helped make this primer possible.

Summer Institute of Linguistics - Philippines, Inc. Translators 2008 Publishers

Published by SIL

in cooperation with the Department of Education

Manila, Philippines

This book or any part thereof may be copied or adapted and reproduced for use by any entity of the Department of Education without permission from the Summer Institute of Linguistics. If there are other organizations

or agencies that would like to copy or adapt any part of this book, we request that permission first be obtained by writing to:

Summer Institute of Linguistics P.O. Box 2270 CPO

1099 Manila

Additional copies of this publication are available from:

Book Depository P.O. Box 2270 CPO

1099 Manila

©by Summer Institute of Linguistics 2008

Maguindanaon Transitional Primer Workbook

72.39-1008-SC 62.120P-086022N ISBN 978-971-18-0430-5

Printed in the Philippines SIL Press

Republic of the Philippines

Department of Education

Tanggapan ng Kalihim Office of lhe Secrelary

FOREWORD

Our nation's heritage is embodied in our culture, the music, the arts, the food and the dialects. Each one is an integral part of a rich mosaic that mirrors the Filipino soul.

Our language and culture play an important role in defining who we are as a people. They too, play a big part in our education.

Education that begins in the language of the learners can open opportunities even to the members of the indigenous communities. And education need not happen at the expense of regional dialects or local culture.

The Department of Education is committed towards the goal of Education for All. It is for this reason that we work closely with policy-makers, legislators, private corporations, non-government organizations, local government units to make education accessible to all Filipinos.

We are thankful to the Summer Institute of Linguistics International for developing a continuing and self-sustaining education program-beginning in the local language of the learners and building into a solid foundation for education in both Filipino and English.

The Department, therefore, welcomes the SIL publication, the most recent in a series designed to promote literacy among minority language communities. It will surely be a very valuable tool in their joun1ey towards learning.

Such initiative is certainly most welcome and deeply appreciated.

Li~LAPUS i~J.Cretary

DepEd Comple•, Meralco Ave., Pasig City 1600 i!_, 633-7208/633-7228/632-1361 ~ 636-4876/637·6209 "'... '!'_ww_.rL~.P!~.t!..9.~11.b

Ill

Mababasa at Maisusulat mo rin ang Maguindanaon

Naisulat ang librong ito para sa inyong mga Maguindanaon na nakababasa at nakasusulat sa wikang Filipino pero hindi pa gaanong sanay sa pagbasa at pagsulat ng sarili ninyong wika. Marahil ay nakakita ka na ng isang aklat na

wikang Maguindanaon at naging palaisipan sa iyo kung bakit iba ang pagkakasulat nito sa mga aklat na wikang Fipilino. 0 di kayo naman ay nagsimula kang magsulat sa wikang Maguindanaon pero hindi mo ito natapos dahil sa hindi ka sigurado

kung paano mo isusulat ang ilang salita.

Ang nais namin, matapos mong basahin ang aklat na ito at gawin ang mga

pagsasanay ay hindi lamang magawa mong basahin ang wikang Maguindanaon kung hindi ay maisulat mo rin ito.

Alalahanin noting ang isang wika bagamat may pagkakahawig sa ibang wika ay may pagkakaiba pa rin kung ikukumpara ito sa nasabing ibang wika Ito ay dahil

may iba't-ibang katangian ang bawat wika sa buong mundo. Magkaiba ang paraan ng pagsusulat ng wikang Filipino sa wikang Ingles at ng Ingles sa wikang French.

Iba ang paraan ng pagsusulat ng wikang French sa wikang Espanol at ganoon din naman, iba ang paraan ng pagsusulat ng wikang Maguindanaon.

Sa kadahilanang Filipino ang wikang pambansa na pinilit naming maging

malapit sa pagsusulat ng wikang ito ang wikang Maguindanaon. Subalit alalahanin noting may mga letra sa wikang Filipino na iba ang pagbigkas sa wikang Maguindanaon at may mga letra din sa wikang Filipino na wala sa wikang Maguindanaon. At ito ang kadahilanan kung kayo di maaaring isulat nang magkatulad ang dalawang wikang ito. Mas magiging maliwanag ito habang

ginagawa mo ang mga pagsasanay sa aklat na ito.

Nawa ay maging maganda ang karanasan mo sa iyong pagbabasa at

pagsasanay gamit ang aklat na ito. Subukan mong sulatan ang iyong kaibigang

Maguindanaon pagkatapos nito at malalaman mong di naman pala gaanong

kahirapan ito!

IV

Paglalarawan ng Aklat na Ito

Sa pamamagitan ng aklat na ito, makakasanayan ng mag-aaral ang pagbasa at pagsulat sa wikang Maguindanaon gamit ang kasanayang natutuhan mula sa

pambansang wika. Unang tinalakay ang alpabetong Maguindanaon at ipinaliwanang kung alin sa mga letra ang magkapareho ng tunog sa wikang Maguindanaon at sa pambansang wika. Ang bawat araling sumusunod ay nagtuturo ng tunog ng isang letra, kung paano ito ginagamit sa Maguindanaon at kung ano ang kaibahan nito ng paggamit sa Filipino.

Mahalaga sa bawat mag-aaral na maunawaan ang anumang binasa niya. Kaya

naman ginamit ang pinagsamang phonics at whole language approach upang matulungan ang mga mag-aaral na mabigyang pansin ang bawat pangungusap sa kabuuan ng isang kuwento, mabasa nang tuloy-tuloy at maunawaan ang anumang

pagbabasa.

Ito rin ang dahilan kung bakit isinama ang mga tanong at mga larawan sa bawat aralin upang higit na maunawaan ang binabasa nang buong galing. Inihahanda ang mag-aaral sa susunod na aralin sa pamamagitan ng pagsagot sa

bawat pagsasanay. Nilagyan ng bilang ang bawat pagsasanay upang madaling

makita ang mga sagot sa hulihang bahagi ng aklat.

Isinama rin ang mga kuwento mula sa mga Maguindanaon para makapagsanay at magbigay katuwaan sa mambabasa. May mga karagdagang kuwento rin sa hulihang bahagi ng aklat na ito upang lalo pang mapaunlad ang kasanayan ng mag-aaral sa pagbabasa at pagsusulat.

v

MGA NILALAMAN

Aralin Nilalaman Pahina

1 Alpabetong Maguindanaon 1 - 8

2 Ang Letrang E e 9 - 15

3 Ang Letrang I 16 - 25

4 Ang Letrang U u 26 - 36

5 Ang Paggamit ng Kudlit o 37- 44 Apostrophe (')

Mga Karagdagang Kuwento 45 - 64

Mga Palaisipan 65

Crossword Puzzle 66

Mga Sagot so Pagsasanay 67 - 72

VI

Alpabetong Magu i ndanaon

0 Ang alpabetong Maguindanaon ay binubuo ng mga

sumusunod na letra: a, b, k, d, e, g, i, I, m, n, ng,

p, s, t, u, w, at y. Makikita ang mga letrang ito sa

unahan, kalagitnaan at hulihan ng mga salita sa mga sumusunod na halimbawa.

A

a

B b

K k

D d

E e

• agung

~ bak-bak

rt kuda

2 dua

~ emay

v -,,....--manuk

b sebet

bukag

ladia

/ get

2

~~ , I /

' (

limo

~ '~:-:'L~- ·~a'.~~-

kitab

~ timbak

~ ' '

a lad

G

9

I . I

L I

M m

9untin9

ibid

~ .

.

lu9asin9

mat a

N--~ n nigu

100 magatus layag

palltan guns_!_

~ ~

~) .

~~-·~·

ku!intang patiugal

6 dumpaw nem

lansuk lemon

~ ban99ala udang

3

T t

u u

w w

y

y

tali

ubal

8 walu

yug

batiukan gelai

apuy dadu

bow

layupan n1pay

4

Halos lahat ng mga letrang ito ay kaparehong (:\ binibigkas tulad ng sa wikang Filipino, maliban sa G letrang e. Ginagamit din ang h, J, r, z para sa mga

pangalan ng tao o lugar sa mga sal itang mu la sa mga ibang wika katulad ng Arabo at Espanol.

At nang dahil dito ay marami na ang salitang

Maguindanaon ang maaari mong isulat at basahin.

Gowin natin ang mga pagsasanay na ito upang subukin ang ating kaalaman. Alalahaning lahat ng sagot sa pagsasanay ay sa wikang Maguindanaon.

Pagsasanay 1

Ipotendu so gu Ii s su moeno nu boso o

Fi I ipino so boso o Moguindonoon. II ingon

su upomon.

Basa Filipino Basa Maguindanaon

bat a 09un9 baka woloy

paa kolumo

agong sop1 maliit ubol

unggoy nobi

asawa ngibu

propeta modokel libo kudo marami limo

bahay oy kabayo modi du

kamay woto

5

Pagsasanay 2

I I ayn su mango tu I adan a

nia enggu batian su inisulat

taman so kump I i tun su

namakasulat a kadtalu.

Uparnan:

Masandag su

kuda ni ama.

•

1 Ta I imusug su 4. Maga law su

2. Mani son su 5. Nakabukawan

SU

"

3. Midtatanggit 6. Dalo pal iungan

so nu

si Rasul

Pagsasanay 3

Ni a su pantukan. Isu I at su sawa I' in kanu

gul is.

Magabi so ma lamag no pendagus bu.

Sowa I:

Pagkatapos mong sagutin ang mga pagsasanay na ito, tingnan muna ang mga sagot sa may hulihang bahagi ng aklat na ito

upang malaman mo kung tama ang iyong mga sagot bago ka mogpotuloy

6

Kudo a

Madi du

Ka nu paganay a ti mpu na aden isa a gay a gay nu Kam is sa u I an-u I an nu Ramadan na

namasa aku sa kuda asa I 'a

magamit ku lu sa inawidan ku.

Nol idu i ginawa ku ka madidu su kuda a pinamasa ku taman sa binatalu ku u

magaga aku n in. Guna su

nagkudan ku na napia gaid i 9 i nawa ku ka nagaga aku n in bun. Toman sa pinalakaw ku

man su kuda ku na naka I akaw

mambu. Na da ku pamun masukul kanu kinapalakaw ku

I un. Guna ku padta I aguya na napia gaid i ginawa ku ka malangkas i kadtalaguy nin. Na su ka I angkas a

k i nadta I a guy nu kuda na nakal idul aku. Sabap kanu katiwalu ku na isa bu i

k i na I usak nam i kanu kuda a

pigkudan ku. Mapia pan mambu ka da aku n in

kabagkuay i n i a tam on no

no Ii suan su Ii ma ku sabap 7

so kinasukadal nin. (.\,

Doko pi bpasa ku su V kuda ku ka makapatay so bibiag.

Pagsasanay 4

I I ayn su mango kadta I u a

nakabetad kanu kaun enggu batian sa matanug. Pami I in

su tidtu a sawal a

makakump Ii tu kanu mango

kadta I u ebpun kanu tudtu I on. Isu I at kanu gu Ii s

su napam i Ii nengka.

~ 1. Na namosa aku

~ sa .

modi du

mosalig

map10 malangkos

2. Nol idu i

ginowa ku ka _____ SU

kuda a

pinamasa ku.

3. Nopia go id i ginawa ku ka

i kadta I a guy n1n.

uyag-uyag 4. Pi bpasa ku su bibiag kuda ku ka

makapatay sa

8 Si Mama a Putuk

Ka nu pogo nay a ti mpu no su mama a lu i wa lay n in kanu

pulu no pa law no mono bun

bunta I no uba I Su mama a

n i a na n i a n in nga I a no s i

Mama a Putuk. Si Mama a

Putuk no ma Ii n i so mango

magalaw a wata. Si Mama a

Putuk no putuk i saba I a a ay

nin. Na mataw

mapadtata I a guy so kuda. Si

Mama a Putuk no ma Ii n i bun

so mango ayam a mono su

patiugal enggu sapi. Si Mama a Putuk i 'bpagayam kanu

a yam nu mango pagubay n in. Si Mama a Putuk no

'bpagumba I bun so mango

sapiu a makal i I ini i pal as

nin.

Su mango tow no

'gkagalaw si Ian ka apia putuk

i isa a ay ni Mama a Putuk no

pakatabang so mango tow I u kanu ubay no walay nin.

Isa a gay no natutung su

wa I ay n i Mama a Putuk. Na

sabap so lu so pulu no pa law i

walay nin no nadsul iman nu

mango tow a lu so baba.

8

i

'. if''

flftr __ j,/ -> ~· j{f ~· /

Namagayas s i I an ka tinabangan ni Ian si Mama a

Putuk taman so natabangan

ni Ian si Mama a Putuk. Na su

pa I angay n i Mama a Putuk no

sangat a maka I i Ii n i ta man so

minunga so kal i I ini lun nu

mango tow

Pagsasanay 5

Bat i an su mango i dsa

ebpun kanu bi not i a nengka

a tudtulan. Isulat su

mango sawa I kanu gu Ii s.

1. Ngin i buntal nu Mama a

Putuk?~~~~~~~~-

2. Ngintu ka kal i I inion nu tow

s i Mama a Putuk? ___ _

3. Enduken ka map i a a upaman

so lekitanu si Mama a

Putuk? ~~~~~~~~-

9

emay

e

Em ran

E

~ Ang tunog ng letrang e

U so wikang Maguindanaon ay iba so tunog ng

letrang e so wikang Filipino.

Bagamat ang simbolo ay kapareho ng so wikong Filipino,

ang tunog no ito ay wala so olpabeto ng wikang Filipino.

Sa wikang Maguindonaon, ang

letrong e ay pangkaroniwang

kotunog ng e so sol itong

tagenek.

Nori to pa ong i long karagdagang halimbawo ng mga

salitang may letrong_g so wikang

Maguindanaoun. Tingnan ang

mga lorawan, pagkatopos ay bosahin ang salito nong molakas.

~ ~

ngipen

sakedu leping

di lek 10

Pogsasanay 1

Padsag i den su uni nu

batang a e sa kanu kadta I u

sa basa a Fi I ipino enggu basa a Magu i ndanaon a nan

sa baba. Batian so matanug

su kadta I u so b iwang entu

pan ka su kadta I u so

kawanan. Padsusukel ion

matia taman so kapupusan.

Pakikinegen so map1a 1 kambidayan ni Ian.

Basa Basa Filipino Maguindanaon

kald~ro kuden

res~rba seda

~studyante entain

propeta tagapeda

pres~nsya senep

kuntento mal ibuteng

bent a benal

kol~ndoryo tel en

kulekta gi lek

sig~ gedam

pera pesu

Ang Iba pang Katangian ng Letrang e

Ang letrang e sa wikang Maguindanaon ay may iba pang katangian. Katulad ng patay a balis ng wikang Arabo, ang letrang e sa ibang salitang Maguindanaon ay parang nawawala o hindi naririnig kung binibigkas na ang salita. Ganoon pa man, kailangan pa rin noting isulat ang letrang e kahit hindi ito naririnig.

Naririto ang ilang halimbawa ng mga salitang Maguindanaon na kung saan ang e ay hindi

gaanong naririnig:

jab~das j jgal~bekj jkal~tasl

May mga salitang naririnig ang letrang e ngunit may pagkakataong hindi ito naririnig kung may pagbabago sa salita. Naririto ang ilang halimbawa.

suled _.. edsuleda

dalem _.. kadaleman

Palagian noting isinusulat ang letrang e naririnig man

ito o hindi. Ito ay para siguruhing alam ng sinumang bumabasa ang sol itang-ugat ng anumang ating isinulat.

11

Pagsasanay 2

Saguna no mapakay den a makasu I at su mango kadta I u a nan so baba. lsu I at su maena no bas a a Fi I ipino son so gul is. Tanudan i nasisita a isulat bun su batang a e apia di 'gkabales u batian. II ingan su mango upaman.

1. lugar

2. mahaba

3. paraiso

4. trabaho

5. Diyos

6. malaki

7 pera

8. parusa

dalepa

malendu

Pagkatapos mong sagutin ang mga pagsasanay na ito, tingnan muna ang mga sagot sa may hulihang bahagi ng aklat na ito upang malaman mo kung tama ang iyong mga sagot bago ka magpatuloy.

Babay a Masandag ebpun kanu Ba I a a Inged

Aden nadtundug ku a babay s i 0 kanu kabpe I akaw ku I u so

do I epa ku. Nadsag i pa ku su buk nin a ma lendu a mono

pegkendap-kendap. Kanu kabpelakaw nin no 'bpanguntebing sekanin a mono su sakedu. Mana

masandag i kalakaw nin. Nia

natagu so g i nawa ku no manisan i nia a babay Aden minedtik sia kanu

pamusung ku. Namagayas aku I emakaw

asa I ku sekan in 'gkasupegan. Tinemalus sekanin kanu

, bpangag i an a pebpawangan

ku bun.

Nakanggemen-gemen aku ka

bas i guna tagapeda ku

sekan in so kabpangag i Tinundug ku sekanin. Guna ku

den makasupeg na nos i pat ku i 1 i nemeng i sekan in so

malalanat a benal ka

sinemangul so laki Mana

aku naawan na itungan ka

di aku pakabpesek so

kapedtu Ii k ku I un. 12

Guna ku madsu Ii man no

nakagedam su pag itung ku. Su pusung ku a minedtik kagina. saguna no k i nemegke I Kena

besen man i son ka pakag i I ek-9 i I ek i bun ta I n in ka

ma I i bedteng a masen99 i a mabaseng en99u ma I endu i ngipen nin a dinemugal. Nia ku den k i natekaw no su Ii ma nin no sia den kanu I ig ku enggu su beneng n in no mono

pakadeket den kanu beneng ku. Inigkisua ku sekanin ugaid

no di aku pakan9909a I ebek ka

(Seged'u tudtulan)

do I a bage I ku enggu man a di aku pakaginawa. 'Bpanawag aku so tabang no di aku pakadtalu. Toman so nakak i neg aku so suara a

madabu. "Nash! Nash! Nash! Gedam ka .. !" Nia ku katig

Pagsasanay 3

ka suara ebpun so su I ego, keno bes en

ka su pakat ku a namukaw so laki ka

pedsa Ii mbutun

aku besen.

Batian su duo a kadtalu a nakakaun.

Pami I in su ustu a sawal a makakumpl itu

kanu mango kadta I u a ganat kanu tudtu I an a binatia. Isulat kanu gul is su napami Ii entu

pan na batian 'bpaluman.

dalepa dalpa

malndu

malendu

sulga sulega

1 Aden nadtundug ku a babay sia kanu

kabpelakaw ku lu sa ku.

2. Nadsagipa ku su buk nin a

____ a mana pegkendap-kendap.

3. Nia ku katig ka suara ebpun sa ____ _

pakanggagalebek

pakanggagalbek 4. Inigkisua ku sekanin ugaid no

di aku ~-----------------

13

Su Mama a Beneng na Ku I eta

Aden i so a mama a

subela i kaketi nin. Nia

ba a mama no madake I

gaid i kuleta nin. na ngin

i kadake I a ku I eta n in na

entu bun ba su kawog nu

palongay nin. Modakel

'gkasakit i ginawa nin

lun. labi den su

'bpamengga I ebek sa lekanin ko di Ii nin

pembayadan so

nasasangan. Arna i ka aden

'bpangen i sa I ekan in so

tabang no nia nin bu pedtalun

no "Dalo ibpa9en99ay ku,

engga I ebek kanu ka en99u konu makagkuleta." Nia ba o

mama no ti nagak nu mango su I ed n in sabap sa kawag nu

palangay nin.

Aden i sa a gay no

migkasakit su tian nin.

Namagayas sekan in

mapagamut so duktur Tig

nu duktur na "Kan ka sa

nasasangan a kut i ka no

kapegkan." Na entu ba a

mama nod i Ii go id pegkan ko

kakulangan kun su kuleta nin.

14

Gun a su i so men em a gay

no su ulu nin menem i

m igkasakit Na namagayas

men em sekan in I emu so

duktur Na kanu entu ba a

timpu no nia den pidtalu nu

duktur no "Aden sak it nengka

ka a di Ii den kagamutan.

Nomba i sabap na kapegket i

nengka a nan. Te I u pu I u gay

bun den i gay nengka s i a so

dungia."

Na kanu entu ba a ti mpu no

nia nin napagitung no su

ku I eta n in. no mokatabang so

lekanin su kuleta nin. Ugaid

no nio pidtolu nu duktur no

"Do la den makatabang no

( Seged 'u tudtu I on)

kuleta nengka a nan. Amaika da la tabang ebpun kanu Kadenan na di ka den

'gkapia." Mi nu Ii su mama ta man so

Ii ma gay bun den i nasama

kanu gay nin sia so dungia. Sa kanu entu ba a ti mpu na

'gkapangi lay nu mama su mango suled nin. Napagitung nin su pinggula nin a mawag

kanu mango pagal i nin. Nia mau Ii sa entu no natawag n in su ngala nu Kadenan. Nia nin nadta I u na "Hu Kadenan ku na

ampun ka su kadusan ku. Su kuleta ku den i nasimba ku.

Nal ipatanan ku den seka. Hu

Kadenan. pagka I endu ka pan su umu I ku ka enggu ku makatidtu su mango di mapia

a nanganggu I a ku." Iganat so entu ba no i nenggay n in su langun nu kuleta nin lu kanu

mango miskinan enggu

migkapia den mambu su

palangay nin. Na nakal ipus den su I ima

gay a nasama kanu umu I n in

15

no da I a pa mun

'gkagedam nin a di mapia. Na I inemu sekanin

kanu duktur ka inidsa nin. Na nakakedu su duktur ka da I a den sakit nu mama. Napia

gaid i ginawa nu mama. no

namagayas sekan in mu l i ka

midsambayang. Midsukul­suku I sekan in ka i nampun nu Kadenan su dusa n in.

Pagsasanay 4

Bat i an su mango i dsa

ebpun kanu bi not i a nengka

a tudtu Ian. Isu lat su mango sawal kanu gul is.

1 Enduken ka mi dsak it sa

maitu su mama? ----

2. Ngin i palangay nu mama?

3. Ngin i pakapamandu nu nia

a tudtu I an so I ek i ta pantag

sa kuleta? -------

ikam •

I

Ina I

16

Ang letrang i so wikang

Maguindanaon ay kapareho ng letrang i sa wikang Filipino.

Katulad ng salitang banig na katumbas ng ikam sa salitang Maguindanaon.

_lkam

Nari to ang i ba pang halimbawa ng salitang Maguindanaon no may letrang i.

!n jl_I !9!S

kablbl PlP!S

Mula so mga halimbawang ito, alalahaning palagi noting isinusulat ang letrang i at

hindi letrang e.

17

Dahil sa pagkalito, madalas napagpapal it ang mga letrang i at

e so pagsusulat so wikang

Maguindanaon. Ito ay dahil so pangalan ng mga letrang ito so wikang Ingles. Alalahaning ang letrang e at i sa

Maguindanaon ay hinding-hindi magkapareho ng paggamit kahit ang tunog ng letrang i ay

pareho sa pagbigkas ng letrang e sa Ingles.

Halimbawa,

Ngin l betad nengka?

Letrang i ang ginagamit natin

sa pangungusap no ito at hindi letrang e. Ganoon din so kahit

anong salitang binibigkas ang letrang i.

Iba pang halimbawa:

Mapla l gJ_nawa nln.

Manlsan su babay.

Saki si Muslima.

Sekanln ! k.!_nemua sa J.9.

Pagsasanay 1

Pag itung ka so mapia u endow i ustu a

kapedsulat kanu mango kadtalu a nan sa

mango kaun. Isu lat su sawa I son so

mango gu Ii s asa I' a makump Ii tu su mango kadta I u. I Ii ngan ka su upaman.

eganat 1 Iganat s i a ba su

iganat galebekan tanu.

ngintu 2. ka do ka makas i a?

ngentu

u;J 3. Dal a lunungini

manggu I a nengka . .

~ 4. i nakatun kanu

I ibelu nengka . .

idtug 5. nengka pan so

edtug laki su bula a nan.

91nawa 6. Mapia i ku

genawa saguna.

Pagkatapos mong sagutin ang mga pagsasanay no ito, tingnan

muna ang mga sagot sa may hulihang bahagi ng aklat no ito upang malaman mo kung tama ang iyong mga sagot bago ka

a atulo

18

Ang A\agkasunod na Letrang 01

Ang letrong i so mgo solitong Moguindonoon oy kodalasang binibigkas katulad ng letrang i so mga salitang

Filipino. Subalit sa mga salitang Maguindanaon, kung ang letrang o ay sinusundan ng letrang i,

ito'y binibigkas ng isang kotaga no lamang. At kung ito'y makikita so hulihan ng salita, ang letrang i ay nagiging

letrang y.

Halimbawa:

g:;. ("paa" so Filipino)

wa lgy ("bahay" so Filipino)

babg_y ("babae" sa Filipino)

Subolit mayroon pa ring mga sal itang katulad nito na isinusulat pa rin ng ibang Maguindanaon so letrang 01

kahit ang mga letrang ito ay makikita so hulihan ng salita.

Halimbawa:

boi ("prinsesa" so Filipino)

Ngunit kahit magkaiba ang pagkasulat so mga sol itang may magkasunod no letrang o i

katulad so sol itang bo i ay

binibigkas pa rin ito katulad ng 19

pagbigkas so magkasunod na mga letrang oy, kotulad ng

salitang baboy.

Kung ang letrang o ay

sinusundan ng letrang i so kologitnaan ng salita, isinusulat ito ng ibang Maguindanaon ng o di kayo ay y.

Halimbawa:

dfil t atawa ka dQ¥t

ento in atawa ka entgyn

ma Io i kat atawa ka ma lg_ykat

Subalit, hindi no mahalaga kung paano man ito isinusulat ng Maguindanaon so gitna ng salita dahil ang magkasunod no letrang o i at magkasunod no letrang oy ay pareho lamang

binibigkas.

Kadalasan, kung ang ugat ng salitang Maguindanaon ay nagsisimula so letrang i at ito'y dinudugtungan ng kahit anong sol ita no may tunog na ai kailangang isulat ng o i ang

tunog na o i so gitna ng salita

para di mawala ang ugat o pinanggalingan ng salita at

maunawaan din ng mambabasa

ang kahulugan nito.

Halimbawa:

Ugat I

ng salita: I ,

• nakallay :~

ilay ~ : nailay I

: naidsan

idsa ~ ~nakaidsa I

: maidtug

idtug :~ :------. k . dt : na 01 ug

: ma item :~

item 1

;------. mi gka item

Kailangang isulat ang mga

salitang katulad nito na gamit

ang letrang a i para di mawala

ang ugat o pinanggalingan ng

salita at maunawaan din ng

mambabasa ang kahulugan nito.

20

Pagsasanay 2

Saguna na mapakay den a ma bat i a enggu makasu I at nengka sa ustu su mango kadta I u a nan so baba. Pam i Ii n u endow son i ustu

kanu duo ti man a mango

kadta I u a nan sa kaun entu

pan ka isulat kanu gul is su

napami Ii.

makainam

makaynam

kina i lat

kinaylat

maka iga

makayga

makayt

makait

makailing

makayl ing

naylayan

na i layan

makaypus

makaipus

1 makainam

2.

3.

4.

5.

6.

7

Kailangang maintindihan natin na ang magkasunod no letrang a i ay may malaking pagkakaiba

so mga salitang Maguindanaon at salitang Filipino. Sa wikang Filipino, kung ang letrang a ay

sinusundan ng letrang i, ang

letrang a i ay nahahati kung ito

ay binibigkas no.

Halimbawa so salitang "kain", binibigkas ito ng "ka-in" Subalit hindi ganito so wikang Maguindanaon. Kung ang letrang a ay sinusundan ng letrang i

so wikang Maguindanaon, ang dalawang letra ay binibigkas ng isang bigkas lamang. Isang halimbawa ang salitang ba i.

Isa pang halimbawa so pagkakaiba ng wikang Maguindanaon at wikang Filipino ay ang pagkakahati ng mga salita. Kung hahati-hatiin natin ang salitang "maitim" sa wikang Filipino ayon so pagbigkas nito, ang kalabasan ay tatlong hati katulad nito: ma-i-tim.

Pero ang wikang Maguindanaon ay hindi katulad ng wikang Filipino dahil kapag hinati-hati natin ang salitang

21

ma item sa wikang

Maguindanaon ayon sa pagkabigkas nito ay magiging dalawang hati lamang. Katulad nito:

ma i tern -> ma i "tern

Iba pang halimbawa:

nai lay -> na1 lay

nakaidsa -> no - kaid - so

Pagsasanay 3

Isu I at u pa nun i

kambad-bad kanu mango

kadtalu a nan so baba sia

kanu kapembales lun.

I Ii ngan su mango upaman.

1 ma1nem -> ma1 - nem

2. pakaidan ->pa - kai - don

3. maitu ->

4. no idtugan -> -----

1. naka i I ay -> -----

2. paidu ->

3. kaigan ->

Su Manaut na Masela, Su Masela na Manaut

Aden i nged a naad i I a

pegkaka I ebenan nu mango

emba I angan nu mango

binatang. Nia pegkamal lun

no s i Datu Ha I i maw enggu su kaluma nin. Na naadenan

s i I an na duo kataw a wata. Su

kaka no aden paidu a ma item

nu bumbul nin, su al i menem

na ma put i den page Ii n ka

mono malaikat nu mango

bi natang. Nia nan99un9a la nu kaka na si Luna, su al i no si

Waya. Migkakasela su duo kataw

a mango wata uga id no di bun

tatap magayun sabap so

embidaya sa ukit Langun nu

kapia na palangay no sia sa

a Ii, I angun nu kawag no

palangay no sia so kaka. Ikal imu nu maginged su al i

uga id no mana so itan i

timbangan ni Ian kanu kaka.

Mindadalakaw su al i ka

en99u makapang i I ay sa makan, na su kaka no

pa9an9apa bu so 'bpe I udep a bi natang kanu takub n in ka

en tu den ba i pegken n in. 22

Gun a su da I a den 'gkakan nu

kaka kanu entu ba a gay no

g i nemedam sekan in sa gutem. Na kanu entu demun ba a

kutika na mi nu Ii su al i a aden

nait nin a makan. Na nangeni

su kaka ugaid no nia nin

k i ugan na kuan n in I angun

uga id no di pegkiug su a Ii ka

'gkagutem bun sekan in. Guna

su ma i tu no bi nuteng nu kaka

su al i taman sa minatay nin. Nia kataw nu kaka no

ka I i pungetan sekan in nu I ukes

ni Ian, taman so nia nin

napag i tung no tab i a ka

i matayan bun sekan in nu

lukes nin sabap so kinapakaid

nin kanu al i nin. Entu den ba i

nadsabapan nu

( Seged 'u tudtu I an)

kinabpal itadinan nu kaka so

kaped a i nged.

Naumba I no i pengg i I eka su

kaka kanu nabpawangan n in a

dalepa sabap so 'bpangen nin su I angun nu emba I angan nu

binatang a 'gkasampenan nin.

Kag i no ka mapauk enggu

i pengg i I eka sekan in no

nangaden sekan in so

kapasadan kanu pegkama I kanu inged a entu. Nia nin

pidtalu kanu 'gkasal igan no

uman gay na sigki Ian sekanin sa sawa I u a bi natang a makan nin. Amaika di kasigki Ian no

mangan sekan in sa di keno sawa I u bu a bi natang sa uman

gay. Guna su nauget den a gay

na pedsigki Ian bu sekanin sa sawalu a binatang na dala

den mi ug kanu I angun nu nangasama kanu entu ba a

inged. Daka naitungan su 'gkasal igan taman sa nia nin

bun den napag i tung a

makaenggay nin su wata nin. Kag ina ka ma itu no

inipatawag nu 'gkasal igan su dumpaw ka inidsan nin u ngin

23

i dait a en99ulan nin a 8 mapia. Nania pinggula

n i dumpaw na nag i tung sekan in sa pa nun i kabunu n in

so entu ba a 'bpangan so

binatang. Minangay sekanin

kanu 'bpangan so binatang ka nia nin pidtalu na aden

pag i dsan nengka sa bunta I a mawalaw bun a benal ka nia

nin pidtalu na imatayan ka nin amaika mai lay ka nin.

Nasakit i ginawa nu

'bpangan so bi natang sa entu ba a kadta I u n i dumpaw tembu i nangayan n in

mamagayas. Guna si Ian makauma kanu mada I em a

ka I ut a a den i g n in na I u ba

ti nu tu I u nu dumpaw su

'bpangan sa binatang. Guna

pedtu I ung su 'bpangan sa binatang no nia nin nai lay na

su buntal nin a mibpalas gaid so mawalaw.

Guna sekanin pegkawalow

na migkawalaw bun su lu so

ka lut. na entu den ba i

nadsabapan na k i nabuteng n in lun taman so tinibpuan nin.

( Seged' u tudtu I an)

Nania nin natibpuan na su

kalut a madalem a aden ig

nin. Nakasi lek enggu

nakainum su 'bpangan sa binatang sa madakel a ig a nadsabapan nu kinapatay nin.

Iganat sa k i napatay nu

'bpangan sa bi natang na

naaden su ka Ii Ii ntad kanu

dalepa a naangayan nin. Dalo

den katuntay i nu mango I ukes nin i kinapatay nin tembu dala den isa a gay a di keno

s i I an 'bpagangapa sa kau Ii nu

kaka a wata n i I an kanu i nged

nu mango lukes nin.

Ngin den a kapa it no nanam

i kabpagangapa sa da I a den

'bpagangapan nengka.

Pagsasanay4 --------i Batian su mango idsa

ebpun kanu bi not i a nengka

a tudtulan. Isulat nengka su

mango sawa I kanu gu Ii s.

1. Kanu nia a tudtulan no ngin

i maena nu kadta I u a "Su

manaut na masela. su mase I a no manaut"?

2. Ngin i guna-guna a nakua ta nu kanu n i a a tudtu I an?

Pagkatapos mong sagutin ang mga pagsasanay na ito, tingnan

muna ang mga sagot sa may hulihang bahagi ng aklat na ito

upang malaman mo kung tama ang iyong mga sagot bago ka ma atulo .

24

Pagsasanay 5

Bat i an su duo a kadta I u a nakakaun.

Pami I in su ustu a sawal a

makakump Ii tu kanu mango kadta I u a ganat kanu tudtulan a binatia. Isulat

kanu gu Ii s su napam i Ii entu pan no batian 'bpaluman.

ma item

maytem

nai lay

nay lay

na itungan

naytungan

I nait nayt

nakaidsa

nakaydsa

1 Su kaka na a den pa i du a

----- nu bumbul nin.

2. Nanianin no -----SU buntal nin.

3. Daka su

'gkasa Ii gan taman so n ia

n in bun den napag i tung a

makaenggay n in su wata nin.

4. Kanu entu demun ba a

kutika no mi nu Ii su al i a

aden nina

makan.

5. Inipatawag nu 'gkasal igan

su dumpaw ka ____ _

nin lun u ngin i dait a

enggulan nin.

25

26

ubal

LI

Usman

u

Ang Letrang u sa Halip na o

Magkaiba ang wikang Maguindanaon at wikang Filipino. Ang isa pang pagkakaiba ng wikang Filipino ay ang pagkakaroon ng letrang o. Wala ang letrang ito sa wikang Maguindanaon.

Sa wikang Filipino, ang tunog na u ay hindi kadalasang

matatagpuan sa hulihan ng mga salita. Ganoon din naman, may pagkakataong ang tunog na o ay nagiging u kung ito ay nasa kalagitnaan ng isang sal ita katulad ng sinu-sino. Ang

tunog na o sa salitang-ugat na sino (sa wikang Filipino) ay nagiging u sa kalagitnaan ng

salita.

Subalit iba sa mga salitang Maguindanaon dahil walang ganitong pagpapalit ng letrang

nangyayari. Ang tunog na u ay

nanatiling u.

27

Pagsasanay 1

Pad sag i den su mango kadtalu sa basa Fi I ipino

en99u sa basa Magu i ndanaon a nan sa baba. Entu pan ka

bat i an sa matanug ka

pakikinegen sa mapia u ngin i kambidayan ni Ian.

Filipino

manok Ii bro

bato

pary-parQ ako

pytQ

Maguindanaon

manuk I ibelu

watu

pa lu-pa ly aku

putu

Sa wikang Maguindanaon, ang pagpapalit ng mga tunog ay hindi nangyayari, sa kadahilanang ang tunog na u ay nanatiling u

saan man ito nakalagay. Hindi pa rin ito nagiging katunog ng o kahit nakalagay man ito sa hulihan ng salita ..

Tingnan ang mga halimbawa

kasang_!!I an ... • makasang!J_ I

tutungen ... • natutung

kasuguan ... • kinasugu

Pagsasanay 2

Pam i Ii n su sawa I son kanu

nakakaun a mango kadta I u ka i su I at

son so gu I is asa I 'a makumpl itu su

mango kadta I u.

pidtalu pidtalo

Ma mot

Mamut

1. Pidtaluan aku nin bun

kanu pidtalu nin so

leka.

2. ____ su kamutan.

Napanudtu I 3. n 1 n

Napanudtol su tudtulan nin so laki

ibpagulug ibpagulog

kasuguan kasugoan

4. Di den pagulugan ni ubal so saging si bow ka up is

bu i n1n --------lun.

5. In i sugu nu Kadenan i unutan su I angun nu ________ n in.

Pagkatapos mong sagutin ang mga pagsasanay na ito, tingnan

muna ang mga sagot sa may hulihang bahagi ng aklat na ito

upang malaman mo kung tama ang iyong mga sagot bago ka ma atulo .

28

Ang Magkasunod na Letrang au

Ang letrang u sa mga

salitang Maguindanaon ay kadalasang binibigkas katulad ng letrang u sa mga salitang

Filipino. Subalit sa mga salitang Maguindanaon, kung ang letrang a ay sinusundan ng letrang u,

ito ay binibigkas ng isang kataga na lamang. At kung ito ay makikita sa hulihan ng salita, ang letrang u ay nagiging

letrang w.

Halimbawa:

baw

kalabaw

pal aw

Kung sinusundan ang letrang a ng letrang u sa kalagitnaan

ng salita, isinusulat ito ng ibang Maguindanaon ng u o di kayo ay

W.

Halimbawa:

laun atawa ka lawn

saut atawa ka sawt

pa I aus atawa ka pa I aws

Subalit, hindi na mahalaga kung paano man ito isinusulat ng Maguindanaon so gitna ng salita dahil ang magkasunod no letrang

29

au at magkasunod na

letrang aw ay pareho

lamang ang pagbigkas.

Kadalasan, kung ang ugat ng mga salitang Maguindanaon ay nagsisimula so letrang u at ito

ay dinudugtungan ng kahit anong salita na may tunog na au

kailangang isulat ng au ang

tunog no au sa gitna ng sol ita

para di mawala ang ugat o pinanggalingan ng salita at maunawaan din ng mambabasa ang kahulugan nito.

Makikita ang mga halimbawa so susunod no pahina.

Halimbawa:

Ugat I

ng salita: : migkaulad :_____.

ulad •

:----.. mauled I I

: naunutan ~

r----.. makaunut

unut

I

: naulugan :_____. I

i---_. nakaulug

ulug

I

• nauman

uma :_____. I

:----. nakauma I

Kai langang isulat ang mga

salitang katulad nito na gamit

ang letrang au para di mawala

ang ugat o pinanggalingan ng

salita at maunawaan din ng

mambabasa ang kahulugan nito.

30

Pagsasanay 3

Saguna no mapakay den a mabatia enggu makasulat

nengka so ustu su mango kadtalu a nan so baba.

Pam i Ii n u endow son i ustu

kanu duo ti man a mango

kadta I u a nan so kaun entu

pan ka isulat kanu gul is su

napami Ii

makauma makawma

1. makauma

kinaulug 2. ____ _ kinawlug

makawbay 3.

makaubay

kinawmbal

kinaumbal

makaunga makawnga

mawget

mauget

4.

5.

6.

-----

-----

Tingnan muna ang mga sagot sa may hulihang bahagi ng aklat na ito.

Kailangang maintindihan no ang magkasunod no letrang au

ay isa pang malaking pagkakaiba so mga salitang Maguindanaon at Filipino. Sa wikang Filipino, kung ang letrang a ay sinusundan ng letrang u, ang letrang au ay nahahati kung ito ay binibigkas no. Katulad ng salitang "maunlad ': binibigkas ito nang "ma-un-lad" Pero hindi ganito so wikang Maguindanaon dahil kung ang letrang a ay

sinusundan ng letrang u, ang

dalawang letra ay binibigkas ng isang bigkas no lamang katulad ng salitang baus u di kayo ay

baws.

Naririto pa ang isa pang halimbawa ng pagkakaiba ng wikang Maguindanaon at wikang Filipino. Kung hati-hatiin ang salitang Filipino no "makauwi" ayon so pagkabigkas nito, ang kalalabasan ay apat no hati katulad nito: "ma-ka-u-wi"

Pero ang mga sol itang Maguindanaon ay hindi katulad ng mga salitang Filipino dahil kung hahati-hatiin ang salitang naulug so Maguindanaon ayon

so pagkabigkas nito ay

31

magiging dalawang hati lamang. Katulad nito:

naulug -> nau lug

Iba pang halimbawa:

maulad -> mau - lad

nakauma -> no - kau - ma

Pagsasanay 4

Isu I at u pa nun i kambad-bad kanu mango kadtalu a nan so baba sia kanu kapembales lun. I Ii ngan su mango upaman.

1.palaus ->pa - laus

2.makaunga -> ma - kau - nga

3.masaut ->

4.ta laung ->

5.maugat ->

6.mauget ->

7.makauma -> _____ _

8.ka igan

9.manaut

->

->

-----

------

8 Si Ubal enggu si Bow

Aden tudtu I an a

makapantag kan i uba I enggu bow. Su nia baa duo ti man a bi natang no 'bpakat a bena I

si Ian. sabap so kinabpakat ni Ian a entu no nakai lay si Ian

duo so I awas no sag i ng a

sawalu bu.

Na sia ka man sa

nakapagagawa s i I an kanu I awas nu sag i ng a entu ta man sa nal imbul si Ian duo. Na tig

n i uba I na "Em bad ta dua." Nia mambu inisumpat ni bow

na "Uway" Na tig menem ni ubal na "Loki i tampal so

um bus ka I eka menem i

tarn pa I so pud it "

Si a ka man so nagayun

si Ian duo. Do mauget no

nambad n i Ian su sag i ng a entu taman so inipamula

nilanden.

Do ga id mauget no nakasabpet si Ian duo. Guna su

maitu no midsalengan si Ian

I emu so kanu inipamula ni Ian

a entu. Na paka I angkas ka tudtul no minunga su kani bow. so I eta mambu no su kan i

32

uba I no do I a makaunga kag i na mi natay ka umbus bu. Su kan i

bow mambu no mi nunga

ta man so mi gka I utu su sag i ng ni bow Nol idu i ginawa ni

bow ka di n in 'gkakua su unga

nu saging nin. Di sekanin

pakagaga 'bpamusug. Daka nailay ni ubal si bow

a 'bpagagayan. na daka inidsan ni ubal si bow sa

"Ng i nan pakat ka 'bpagagayan ka son?" Nania inisumpat ni

bow na "Di aku pakagaga 'bpamusug." Na tig ni ubal "Arna i ka mi ug ka pakat no

sak i i mamusug ka i pangu I ug

ku so I eka enggu panakem ka."

Na tig ni bow no "Uway

mapia a bena I i leka a nan

pakat " Sia ka man ka lu den

mambu si ubal so pulu nu

(Seged'u tudtulan)

saging. Na guna matingada ni bow si ubal na pegkan-kan lu

kanu pu I u nu sag i ng. sabop so

tagokolen si ubal na di nin

den pagu I ugan sa sag i ng s i bow. Guno su ma itu den ba na

nasakit i ginawa ni bow ki

ubal na kinemua sekanin so

koyu ka sinugkol nin si ubal

tamon so nau I ug a nanga I epu sekanin kanu kinoulug nin. Na

pidtotawan ni bow si ubal,

"He he he he he! Kabulati

ka ubo I, ka nakuo nengka

den su kahonda nengka.

Bleeeeeeeeeeeeeh!"

Tingnan muna ang mga sagot sa may hulihang bahagi ng aklat na ito.

33

Pagsasanay 5

Bation su duo a kodtolu o

nakokaun. Pami I in su ustu a

sowal a makokumpl itu konu

mango kadta I u a ganat kanu tudtulan a binatia. Isulat

kanu gu Ii s su napam i Ii entu

pan ka batian 'bpaluman.

Tudtol

Tudtulan

umbos

um bus

1

makapantag

kan i uba I enggu bow

2. Na pidtalu ni

uba I na "Loki i

tampal sa ____ ka

I eka i pud it "

makaungo 3. Sa I eta mambu makawn a su kan i uba I

no dola

nawlug noulu

4. Sinugkal ni bow

s i uba I tam an

sa

si ubal.

Pagsasanay 6

Iuman i do it a batang a makauman

kanu kadta I u a nan so kaun. Si a i urn an

su batang kanu unan ud i no u Ii an nu

kadtalu. Entu pan ka isulat son so gul is

asal'a makumpl itu su mango kadtalu.

Ilayn su upaman a ika-isa.

ltudtul I 1 Aden tudtulan pantag kani uba I enggu bow.

B2.Na silan duo.

~ 3. Do gaid no nakasabpet si Ian duo.

EJ4. Nia ni

bow

~ 5. Su kani ubal no dala

I pusug 16. "Di aku pakagaga "

@1oi n1

ubal so saging si bow.

Tingnan muna ang mga sagot sa may hulihang bahagi ng aklat na ito.

34

Su Walay Ku

Papedt i ndeg aku so wa I ay

no pi nagad i I ku muna su

I angun no I angun-taman a nos is i ta a mausa I ku so entu

baa gay. Kinemalut aku so

pat ti man ka enggu kabudsudan ku kanu pat ti man a palaus nu walay ku. Guna

makadt i ndeg su mango pa I aus

nin no pinadtutundug ku den i k i napanutuk ku kanu I angun

taman a makapasad kanu

walay ku. Do gaid mauget no napasad su walay ku. Nia nin

nabpasadan no naatepan so teduk. nalantayan so pinanebi

a tamelang. nalendingan so tal iung. Guna mapasad no

pedsandeng-sandengen ku su di keno bun go id manaut a

walay ku. Aden kapulu-pulu no

aung n in ka mapakay ka pan edtindeg-tindeg lu ba. Pedsu I ung-su I ungen ku su walay no mibpasad den a bena I. Kag i no ka ma itu no

pinangawan ku den so sukel a

sukel nin pan kanu

kabpagebpun ku I un

'bpagumba I. 35

Do bun mauget no nakauma

su mango pakat ku no do n i I an katigkel i no nasampawan ni Ian su wa lay ku so

kapegkapia no ginawa ni Ian. Do ku den s i I an magaus

semeged ka pi dsan pan su baus no ay ni Ian no do ni Ian den maawa. Guna s i I an

pedsusugay I u so I udep no

walay ku no 'gkasipatan ku i

'gkauka su mango gagambel nu walay ka di den man

pakagugud. Do matana-tana no naudtang su wa I ay ku ka do ku besen maasek su nabudsudan nu palaus nin.

Nataguban no wa I ay ku su

mango pakat ku. 'Gkal idu pan

i g i nawa ku ka ma pat i ndeg aku men em so wa I ay

'bpaluman.

Pagsasanay 7

Isu I at su ustu a batang son so gul is. Pami I in u

endow so au ud i no u su ustu a sawa I asa I 'a

makump I itu su kadta I u. II ingan su upaman.

1 Su lang.J!..n a nasisita a

m_Q_J:!._sal

2. Kinemal_t ak_

3. su mango pa I __ s

4. Do gaid m __ get

5. Dikena b_n gaid

man __ t a walay

6. Aden __ ng nin

7 Nak --ma su mango

pakat ku.

8. Do ku den si Ian

mag __ s semeged.

9. Su b ___ s no ay ni Ian

10.N __ dtang su walay ku.

36

Pagsasanay 8

Batian su mango idsa ebpun kanu bi not i a nengka a tudtu I an. Isu I at su mango sawa I kanu gu Ii s.

1 Ngin i buntal nu walay a

entu a inumbal?

2. Ng i ntu ka do den maawa su

baus nu ay nu mango pakat

nin? -------------------

3. Ng i ntu ka naudtang su bagu

a wa I ay? _______ _

ti) Ang Paggamit ng Kudl it o Apostrophe ( ' )

37

'bp 'Bp

'gk 'Gk

sulat'in

Ang Paggamit ng Kudlit o Apostrophe ( ' )

Ang pagsusulat sa

wikang Maguindanaon ay iba sa pagsusulat sa wikang Filipino. Gumagamit ang wikang Maguindanaon ng kudlit ( ' ) sa

pagsusulat ng ilang salita. Ang kudlit ay katulad ng simbolo ng katinig na u sa Arabo. May

dalawang paraan ng paggam it ng kudlit.

Ang unang paraan ng paggamit ng kudlit ay ginagamit kapalit ng e sa simula ng mga

pandiwa ("verb" sa Ingles) na nagsisimula sa bp o gk. Sa

halip na ebp o egk, ang

isinusulat natin ay 'bp o 'gk.

Halimbawa, sa halip na ebpelu,

ang isinusulat natin ay :..bpe I u.

Sahalipna ~alinian,

ang isinusulat ay ~al inion.

Nakatutulong ito sa mga bumabasa para maunawaan ni la ang tamang kahulugan ng mga

salita katulad ng 'bpagenggay

na ibig sabihin ay nagbibigay sa wikang Filipino.

38

ebpa9en99ay sa halip na

~agenggay, maaaring isipin

ng iba na ito ay l.m1agenggay,

na nangangahulugan naman ng ibinibigay sa wikang Filipino.

Naririto ang ilan pang mga halimbawa:

ebpel iu -> ~eliu

ebpaluman -> ~aluman

egkalumai -> ~alumai

egkal imua ->~alimua

Pagsasanay 1

Saguna na katawan

nengka den semu I at su

maena nu kadta I u a nan sa

baba sa Magu indonoon.

Isu lat son so gu I is su

maeno nin. Nasisita a

USO I en SU kud I it ( ..:.. ) .

I Ii ngon su mango upamon.

1. pumupunta

2. nahihirapan

3. hinihintay

4. nagagalit

5. nalalaman

6. napapagod

'bpagangay

'gkoposongan

Pagsasanay 2

Pami I in su ustu o kinasulat kanu

sawa I son kanu nokokoun a mango

kadtalu. Isulot son so gul is su napami Ii osal'a mokumpl itu su

mango kadtalu. Entu pan ka batian

sa matanug.

egkalugat 1 Mogab i so ma I a mag

'gka lugat

'bpanapuan

ebpanopuon

'bpong i nte I enen

ebpang i nte I enen

egkayan

'gkayan

egkaulug

'gkaulug

na

oku 'bpag itung.

2. Uman mopita no

ku

bu padsudon nam i

3.

aku pan nomag.

4.

oku 'bpogutong.

5. Kagay na _______ SI

Nor I u sa puyutan.

Pagkatapos mong sagutin ang mga pagsasanay na ito, tingnan muna ang mga sagot sa may hulihang bahagi ng aklat na ito upang malaman mo kung tama ang iyong mga sagot bago ka ma atulo .

39

(Karugtong) Ang Paggamit ng Kudl it

Ang pangalawang paraan ng paggamit ng kudlit ay ginagamit din na pantulong upang mas maging natural ang pagbigkas sa pagbabasa. Sa paraang ito, inilalagay ang kudlit sa pagitan ng mga salitang sinusundan ng mga salitang n in,

nengka, ni Ian, nu, no at ni.

Inaalis ang letrang n sa

simula ng mga salitang ito at inilalagay ang kudlit ( ' ) bilang

kapalit.

Sa pinaikling paraan ng pagsusulat ay makikita ang kudlit sa kalagitnaan ng dalawang sol ita. Sa pagkakataong ito, malalamang may inalis na letrang n dito.

Ito ang mga halimbawa ng

mga salitang inaalisan ng letrang n at nilalagyan ng kudlit bilang

kapalit, sa halip na su I ed nengka,

ang isinusulat ay su I ed'engka.

Sa halip na uga i d..n.a,

ang isinusulat ay uga id'a.

Sa ganitong pinaikling paraan ay mas nagiging madali ang pagbabasa.

40

Pero kung ang gagamiting sal ita ay nagtatapos sa let rang a, i, n, u, w, at y ay hindi

na kailangan pang alisin ang letrang n at lagyan ng kudlit

ang susunod na salita dahil hindi ito nakakaapekto sa pagbigkas ng salita.

Halimbawa

dil.anilan

pa Li nengka

laun nin

kayunilan

kalaba.w ni Bapa

wa IOlf- nu

Pero may iba pa ring Maguindanaon na mas pipiliing isulat nang buo ang nin,

nengka, ni Ian, nu, no, at ni

kahit na ang sinusundang salita ay hindi nagtatapos sa letrang a, i, n, u, w, at y. Kung mas

gusto mo ang paraang ito, hindi na kakailanganing gumamit pa ng kudlit.

Ang pagsulat ng buo o pinaikling pamamaraan ay parehong maaaring gawin.

Naririto ang ilan pang mga halimbawa ng mga salitang inaalisan ng letrang n at

pinapalitan ng kudlit:

luk nu pa law

luk'u pa law

gatas nu ina

gatos'u ina

palas nengka

pa I as' engka

Pagsasanay 3

Isu I at su mango kadta I u san

sa ginul ison. Tonudon isombi su kudl it konu

iniawa a batang an II ingan su upaman a non sa pu I u.

1. buk ni Bai ___ Bai

2. ukit na mapio

___ mapia

3. lukes ni Ian

lukes __ _

4. tig nu duktur

___ duktur

5. su manga suled nin

su manga ___ _ 41

8 Pansinin ang pagkakasulat

ng kuwento ay hindi ginamitan ng kudlit. Pansinin ding ang ilang salitang may salung-guhit.

Su Kayu Aden kayu I u sa lekam i

a madakel i laun nin. Nia ba a kayu na mase I a

gaid en99u mapia a 1 · ebpang i nte I en an ka

matenggaw go id i 2·aung nin.

Ma tag ma i tu na 3·egka I ugat

aku bu ka i+.ebpanapuan ku den

pedtandang i oung n in ka um on pedsombe I no 5·e9kon9aulu9 i loun nin.

Aden bun gay na 6·e9kapa9itun9 ku i namba ka

da den i entu a kayu

ka 7·egkalugat aku nin bu.

(Seged'u tudtulan)

Aden gay a mi nu I an enggu s i nemambe I so mabage I taman so nangaudtang su

mango kayu. Su mango

pagubay nam i no namakaba I antay su mango 8·atep ni Ian ka dala nakapelen

kanu mabage I a sambe I a mi nuk it Guna ma pa sad i entu

ba a nanggu I a no napag i tung ku i masela a bena I i 9·nakadtabang nu kayu a entu

ka di keno sabap so kayu entu no bas i op i a su mango 10·atep nam i no 11 ·madtatan99it nu sambel.

Suku 1-suku I aku pan ka

sabap so kayu a 12·e9kasakitan

no g inawa ku no labi besen a

a den 13·nakadtabang n in. Na

i ganat so entu ba a nanggu I a

no 11f·ebp i an-pi anon ku den su

entu a kayu enggu di ku den egkasakitan no ginawa enggu 15·egkapia pan i ginawa ku ka

uman aku egkayawan no I u aku ba pebpawang so aung n in.

42

Pagsasanay 4

Mapasad mat i a su tudtulan no isulat su

mango kadta I u son so ginul isan. Usalen su kudl it (..:. ). Tanudan. isambi su

kud I it kanu in i awa a batang a n. I Ii ngan su mango

upaman.

1 'bpang i nte I enan

2. aung' in

3.

4.

5.

6.

7

8.

9

10. ____________________ __

11

12·--------~~~~~~-

13. __ ~~~~~~~~~-

14. ____________________ ~

15. ____________________ ~

Su Kawasa enggu su Miskinan

Aden i so a kawasa a mama

a mapia enggu mapulu i

mango kambaba I egkasan nin. mapia i kapegkan nin

so uman-uman gay Aden

bun mambu i so a mama a

sangat i kamiskin nin.

napenu no pa I i, naka i go bu

so pi ntuan nu kawasa a

mama ka enggu

makapamundut kanu 'gkau I ug a mango mumu kanu I am i son

nu kawasa a mama. Linulud

sekan in nu asu enggu

pi nan i I an nu asu su mango

pal i nin.

Minatay su miskinan a

mama. pinananggit nu mango malaikat lu so sulega.

Mi natay bun mambu su

kawasa a mama. no

ini lebeng. Kanu sikesa nin lu

kanu naraka no nakat i ngada

su mama a kawasa no nia nin

nasandeng no su mama a

mi ski nan a a den tagapeda nin. Na I inemal is su kawasa

a mama so nia nin pidtalu no

"Lati aku nengka so nanam.

Sugu ka pan sekan in a nan so

is i dsuk' in bu su pundu nu 43

I ima nin ka enggu

pakapagkatenggaw su di I a ku

ka 'gkapasangan aku sia so apuyania."

Ugaid'a nia pidtalu nu kaped'u miskinan no

"Pag i tung ka su I u ka pan so

dungia. Su langun nu

'gkal inion nengka no 'gkakua nengka. Su miskinan a mama

no 'gkapasangan sekan in

kanu I u pan sekan in so

dungia no nia pan maul i so

nan no a den nakapage I et a

masela a baugan. Na su sia

no di makasan. no su son no

di makasia." Pidtalu nu

kawasa a mama i "Arna i ka

ma i tu no mapakay a pa I u ka

pan sekan in kanu wa I ay nu

ama ku kag i no a den Ii ma

(Seged'u tudtulan)

kataw a mango mama a su I ed

ku. Pa I u ka sekan in ka enggu

nin madtalu kanu mango su I ed ku i edtaubat s i I an ka

enggu di si Ian makasia sa

nabpawangan ku a n i a a

mapasang." Nia pidtalu nu

kaped'u mama a miskinan na

"Lusa kani Ian su sulat'u

mango nabi na pakikinegen ni Ian bun i entu." Nia pidtalu

nu mama a kawasa na "Di ken a

bu entu. Arna i ka aden pa I un a

minatay a mimbibia9

'bpaluman natal igkudan

ni Ian su mango dusa ni Ian."

Nania pidtalu nu kaped'u mama a miskinan na "Amaika

di ni Ian pakikinegen su

sulat'u Musa enggu su mango

nab i na ap i a a den emba Ii ngan

a minatay a mimbibiag no di

bun s i I an magi nugut "

44

Pagsasanay 5

Batian su mango idsa

ebpun kanu bi not i a nengka

a tudtu I an. Isu I at su mango

sawal kanu gulis.

1. Enta in su nanga I ab it kanu nia a tudtulan?

2. Ngin i 'bpangenin nu mama

a kawasa a 'gkapasangan lu sa naraka?

3. Ng i ntu ka do sugut i nu

kaped'u miskinan su

'bpangenin nu kawasa?

4. Ngin i guna-guna a makua ta nu kanu n i a a tudtu I an?

Na saguna na mataw ka den

semulat enggu matia sa paidu­paidu kanu basa tanu. Na aden

pamun mango ped a tudtulan sia

kanu mango temundug a lekatan nu

nia a I ibelu asal'a kaisegan pan su

kabpaganad 'engka pembat i a kanu

basa tanu a Maguindanaon.

Sukran, ba lasan kanu nu Kadenan.

45

Su mango Kadtatawan a Tudtulan ...

Su Kapedsabelaw

n i Kuradtun9

Ka nu k i nakayung kan i

Mama-so-pa nu I u so Kutabatu

no aden mama a midsagayan.

Na nakisi su sangiawa nin.

Na guna ma i I ay n i Kuradtung

no pidtatawan nin. Daka pan

ba ka nadt i mpawan n in su

kuku I an tam an so naudsadan

n in su go I angan nu kuku I an.

Sabap so entu no nangguyud­guyud' in su ay nin ka di

'gkaawa su kuku I an. Na kanu

n i a a nanggu I a n i Kuradtung

no naumba I a sungg i I i ngan su

kinaguyud'u ay nin. Nia lun

nakua a guna-guna no di keno

map i a i sang at a kaga I aw ka nia nin kaul ianan no kal iduan

no g 1nawa. T X. T

46

Si Bapa Bau9

Ka nu mango s i nemagad a timpu a minukit a langkunu

no aden isa a mama a nia nin

ngala no si bapa Baug. Na isa

sekanin a tibayu. Nia nin

maena no dala bedtig'a

aleb'in atawa ka dala kaluma

nin. UI ion nu entu ba no

nakapag i tung so ma pat i ndeg sekan in sa ba I ung-ba I ung a

walay lu kanu luk'u

penggalebekan nin. Guna su

ma itu no napag itung' in i ng in i mauna a mapangaden nin.

Nia nin napagitung no

palaus'u walay entu pan ka

makapat i ndeg su entu a

walay Nia nin inumbal a atep

no laun no I ibi Guna nin

makapat 1 ndeg no nau I ug su

bak-bak' in ta man kanu mango

tutuk' in, nga ka pan ba ka

mimbaba sekanin.

Nania nin natibpuan no

su magalang gaid a bulu nin lu kanu untul'u kaun nin.

Toman so napal ion su baung'u

ay n in. Guna panangg i ta so

wa I ay nu pangangamutan no

nangadtagak su lugu nin. Na pinanuka no talaung.

Guna su ma itu no nakauma

su Boss' in no pinamasan nin

so baug a I eman ka enggu pegkabage I. Na guna n in

Su Kadusan ku kanu Manuk

Aden isa a gay a 'gkalugat aku a bena I ka ebpun aku sa kinandadalakaw.

Uman aku makau Ii sa wa I ay

no makagedam aku so gutem op i a k i neman aku bun I u kanu

naganatan ku. Nalayaman ku den sia so walay i uman aku makau Ii ebpun kanu kinandadalakaw no

mangegkad aku so kuden.

Na maitu den ba i pinggula ku kanu entu ba a gay Ni a ku kinauma so walay no sinawan ku su kuden. Nakai I ay aku so

paidu a emay. Kinuit ku den i

entu ba sia kanu lampay ku ka inibetad ku lu kanu lamisan.

Tinagak ku bu so nangagan su I am pay ku ka k i nemua aku so

1g. Ka nu kapedtata Ii gkud ku no

nakak i neg aku so I am pay a 47

makan su entu no no i dtugan

no nakap i I a ka uras no mi gkabage I sekan in ta man sa

nakaul i bun lu kanu walay nin.

WASSALAM T X. T

nakel id a mana naulug so lupa ebpun kanu lamisan. Nia ku

kinalengi no mibpapulu su lugu ku ka nia ku den nai lay i

do la den su pegken ku, ka

naulug'u manuk a dinemampu lun.

Kanu kinagkapulu nu lugu ku no dala ku katigkel i na nose I ed ku su manuk ta man so

mi natay ku. Na entu pan ka

nakaimaman aku, nia nadtalu

no g i nawa ku "Aday a su manuk."

WASSALAM Nash

Su Pipis a Kalabaw

Ka nu ti mpu nu I a gun a 1997 no su pipis'u kalabaw nami

no pinapaganad ku demadu. Sabap kanu di pan mataw no

no I a I a guy so ma I engkas kag i no nag i I ekan kanu pedtundanen n in a dadu. Na

su kinapalalaguy nin no lu minukit so damakamais'u

mango tow Na I angun nu naukitan nin no naledta tanan su kama is sabap kanu dadu a

nadtatangg it' in. Na u di keno

pan nagetas su bi ntengan n in

no di temelen edtalaguy Na

guna aku makauma no i nawa

ku su i ngku I' in tam an so

48

pigkudan ku ka inul i ku lu so

walay Na tine I enan ku

mapapaganad ka u do ku kate I en i no makapatay so Boss' in. Su nia a kalabaw no di mataw mal itiala so

Boss' in. Na guna ku

mapag i tung i 'bpasan ku kanu mango pagubay ku nod i n i Ian kiugan ka nakineg' i Ian su nanggu I a ku ta man so n i a ni Ian nadtalu no "Nan a

ka I abaw no makapatay so

Boss' in."

WASSALAM Ba pa Mat i I en du

Si Talaung enggu si Kalabaw

Aden i so a gay mindadalakaw si Talaung lu kanu inawidan ka nangi lay so

makan nin kagina 'gkagutem enggu mono malubay sekanin. Saleta mambu no lu bun ba si

Ka labaw ka 'bpanadtab. Na

sabap so ma I ebung enggu mau I ad a utan no nauget a

gay no pendada I edtu bu s i Talaung kanu kabpangi lay nin so makan taman so nakauma sekan in I u kanu 'bpanadtaban ni Kalabaw Daka inidsan

sekanin ni Kalabaw so tig' in

"Pakat a Talaung. ngintu ka nakasia ka?" Nania mambu

inisawal'i Talaung no "Mana

'gkagutem aku enggu mono ma lubay i Iowas ku." Nia

mambu pidtalu ni Kalabaw no "Pakat a Ta laung. aden

katawan ku a a den i g' in enggu makan. lu tampal so aung'a

kayu a nan a 'gkasandeng." Daka nag a I aw a bena I i

ginawa ni Talaung ka aden nakatutu I u n i Ka I abaw a

mapakay a kakuayan n in so makan enggu ig. Daka pan ba

49

ka I inemu den si Talaung kanu tinutuluan so lekanin ni Kalabaw.

Na kag i na-g i no den

'bpangi layn ni Talaung u endow a nan i pidtalu ni Kalabaw so lekanin a kakuayan n in so makan. Na

paka I agan ka tudtu I no mimbalingan si Talaung kani Kalabaw ka inidsa nin

'bpa I uman u endow a nan

tampa I su entu a kakanan. Na guna su nakauma den s i

Talaung kani kalabaw no nia nauna midsa so lekanin si

Kalabaw so nia nin inidsa no

"Do ka pan besen pakat a

Talaung. Ngintu besen ka mono ma I ubay i

lawas'engka?" Na do la muna

sumpati ni Talaung sekanin

ugaid'a nia nin pidtalu no

"Pakat a Kalabaw pauntul aku

muna son so u I u nengka ka

entu pan ka iedung ku so leka

u ngintu ka malubay i Iowas

ku." Do ka pan ba ka pi nauntu I den mambu n i

Kalabaw si Talaung kanu ulu

n1n.

Daka tig'in "Pakat a

Talaung. mapakay den guna a

madta I u nengka so I ak i u

nginan ka malubay ka." Na

i nedung den mambu n i

Talaung kani Kalabaw

so tig'in "Pakat a kalabaw di

ka a bena I edta I u-ta I u i n i a

ba. Nia nin kabantang no

magi ngay aku man. namba i

sabapan ka ma lubay aku."

50

Daka nakakedu i g i nawa n i

Kalabaw taman sa nia nin pan

inidsa na "Entain i ama nu

kagingay nengka a nan?" Nia

inisumpat'i Talaung "Seka i

ama nin." Na sangat anal idu

i ginawa ni Kalabaw taman so naudtang sekan in ka

naawan na bage I no I u

sekan in naudtang kanu mono

mi gkaung a I upa no I u bes en

ba su i g enggu makan a initutulu nin kani Talaung ka

binausan nin besen. Nania

maul i sa entu na si Talaung

no nakakan kanu I angun na

peg ken a en tu a bi nausan n i Ka labaw sa utan.

WASSALAM Bai Madidu

Su Ligeng'u Tagenek

Nia ku ba nia mapanudtul

no makapantag kanu I igeng'u

tagenek. Aden i so a gay a Ii nemu aku kanu da I epa nu

suled ku a lu sa Nabi Ian. Su

n i a a da I epa na nakasusek a

bena I enggu damakayun. Na

kanu kinalu ku na di ku

kotowon i do Io bes en

kopogedon so konu entu o dolepo so kutiko no molulem. Mondiodi no lu oku nokotulug.

Na dako pan ba ko guno su

'bpomedtulug komi den no

'gkal ingasa i monggiginowo ku ka nia ku bu den makineg no I igeng'o tagenek. N io 'gkotagu so g i nawa ku no "U makoludep i nio so kulambu

no di aku den makotu I ug." Na

dako pan bo ka su kaped ku no Iowan i kagal iwal'in enggu do

den 90 id mauget no pakak i neg aku den so tagenek a

'bpel igeng kanu sia demun kanu ubay nu tang i la ku. Na di

aku den a bena I makatu I ug ka

nia ku bu makineg no I igeng'u tagenek. Kag i no ka ma i tu no do aku den makatu I ug kanu nalalamagan ka nia ku bu

makineg no I igeng'u tagenek. Toman so matag aku mi nu Ii I u so Cotabato no n i a ku bu

'gkalendem no su I igeng'u

tagenek.

WASSALAM FA.

51

Su Softdrink

Ni a ku tudtu I an no pantag

so pogo Ii ku a ku I ang i

napangagian nin. Na miug a bena I endada lakaw kanu ped a dalepa labi-labi den sia kanu

mango siudad. Guna su

I inemu so Mani la sekanin

natabu i su kinal ipag'in lu so ka I esada no naba I uy a 'troff i c enforcer' ka I u kanu I uk'u kalesodo no biwong kowonon

a I ima nin no nakakayang' in. Na k i nuo no pu Ii s no naunsun­

unsun su mango trok enggu noko Ii puos bun I u. Gu no su

moitu no pokainem goid sekon in toman so Ii nemu

sekon in so Jo 11 i bee. Guna

menem order no tig'in "Nia ku

i bpagurder no softdr ink."

Tig'u pendagang "Ngin i pegk i ugon 'engka? Coke. Sprite. dalondan, iced tea?"

Ugaid'a tig'in no "Softdrink bu!"

WASSALAM Datu Masela

Su Kabpamangag i

Computer

Guna aku den maka I udep sa

room nam i na medyo

'gkag i I ekan aku kag i na entu

pan ka makaam i aku sa

computer sa kanu kabpangag i ku sa college. Na napia i

g i nawa ku ka naka-co 11 ege aku

den saguna sa kursu a

computer Guna den I udep su

maistra nami na pidtalu nin i

i-on su computer Na sak i no

nagi lekan aku ka basi 'gkalat

Toman so nakapasad den i

mango kaped ku so activity

nam i no sak i no do pan

no I udsuan n in sabap sa

52

,_, - ... ~

:""' - .. - ,f ,· ,

• f

..... _ , .... ' .. " ..... .. • ., .... ' r , ... _... ~

kaignuranti ku. Nania pan

ped a 'gkapag itung ku no bas i

makagkalat aku. Ugaid'a guna ku katekaw i na di bun besen

'gkalat

WAS SALAM Analy

Su Kai etas a dala Palas' in

Isa a gay i nenggan aku nu roommate ku so ka I etas a

subela i kanipis'in. Di ku

'gkal inion i entu ka masu

makisi amaika sulatan ku. Nia

ku pinggula no I inepi ku su

kaletos ka isinisip ku so isa a

notebook. pi dto I u ku konu

roommate ku no amay-may aku bu pedsulat Linemiu aku ka namasa aku so ka I etas a mapia. Mimbal ingan aku. Guna su Ii nem i u su roommate

ku no in i dtug ku su ka I etas a

i nenggay n in. Nakap i I a gay kanu entu ba

na sia kanu subject nami a

math na nag-surprise quiz su 'bpamandu sa lekami. nal ibet

53

ku den mangen i sa ka I etas su I angun nu c I assmate ku no dala ped a kaletas ni Ian. Na nag-excuse aku kanu

'bpamandu sa lekami ka

'bpamasa aku. Na guna aku

pegkua sa kuleta lu kanu bag ku no n i a ku den no i I ay su kaletas a nia kataw ku a in i dtug ku den.

Napia i ginawa ku ka aden

den magamit ku, no iniganat sa entu ba na di Ii aku den

edsasami Ii. mapia pan so di Ii

na aden bun makagkapia nin.

WASSALAM S. M. K.

Su Landap'u Lansuk

Aden mama a aden dua

kataw a mango wata nin. Nia

kiug'u kaka na makua nin den

su umun nin. Nia pin99ula nu ama ni Ian na tinawag' in su

dua kataw a wata nin. Nania

nin pidtalu na "Uman i isa sa

I ekanu na en99an ku sa i so a pi lak. Aden a nia mal ibuteng a bi I ik na entain i makapenu

sa nia baa bi I ik so a Iago no

isaapilakakuletana luku

ba i nggay su I angun no kakawasan ku." Su kaka a

mama no na I idu a bena I i

9 i nawa n in sa pa nun i kapenu nu bi Ii k a entu sa a I aga na

isa a pi lak bu a kuleta. Nia

n in napag i tung no kemua sa

mango kayu enggu utan asa I

bu mapenu su bi I ik.

Na napenu mambu uga id'a da nin mausa I su kuleta.

Inenggat' in su ama n in ka

inipai lay nin i napenu nin den

su bi Ii k a entu. Na napenu

mambu ugaid'a inidsa nu ama

nin u nausal'in su kuleta. Na

dala nin mausal tembu dala

inggay nu ama nin su kakawasan nin.

54

Su a I i a mama no

'bpagitung bun mambu u ngin

i makapenu so bi Ii k a entu so

a Iago nu isa a pi lak bu a kuleta. 'Bpelalakaw den

pedtege I sekan in ta man so

a den nadsumbak' in a i sa a

mama a inidsan nin u ngin i

makua nu isa a pi lak a nia? Tig'u mama na "Nia ku

katawan na I ansuk." Na entu

ba i pinamasa nin. Na

nakauma sekan in I u sa wa I ay

ni Ian, tinawag' in su ama nin

ka pinaunut' in lu so bi I ik a

mal ibuteng. tinutudan nin su I ansuk ta man so

migkal inawag su bi I ik. sabap

so napenu no landap'u lansuk

no nasabalangan su ama nin.

Na sekanin a al i a wata a

mama i nakabpusaka kanu

kakawasan nu ama n in.

WAS SALAM Geveso. S. P

Su Wata a Masela i Amal enggu Pal itiala nin

Su nia baa wata no ba I aagama enggu a den mango pakat' in. Na kanu entu ba a ti mpu no i nenggat sekon in nu mango pakat' in I u so pad i an ka enggu s i I an makakan I u kanu pegkanon n i I an. Noga i p su wata a mama ka nia pinamasa nu mango pakat' in na maka I angut a 'bpaginemen. Nia pidtalu nu mango tagapeda n in na "Arna i ka di ka 'bpag i nem so nia na kua ka den sa apia ngin den i 'gka Ii n i an nengka a 'bpag i nemen." Na so I eta mambu na k i nemua su entu a wata a mama. Sia ka man sa binetadan ni Ian bun sa maka I anggut su 'bpag i nemen nin. Na sabap so di nin katawan su entu a nanam no subela i kinainem'in lun taman so nalangut sekanin.

Sia ka man sa di den

pakagaga 'bpagu Ii su wata a mama sa I eta mambu so entu a mango kut i ka no 'bpangilayn sekanin nu ina

55

n in ta man so nadsumbak' i i no nin sekanin. Na pidtalu nu ina n in i "Ng i nan ka nakagkuman ka di ku antapan i manggu I a nengka i nan. kag i no seka no ba I aagama ka a bena I." Ka nu en tu a mango kut i ka na na I angut a bena I su wata a mama. Daka inambit'i ina nin no mi mbukasu su wata a entu ta man so nos i ku n in su duo emba la a mata ni ina nin. Na nabulag su ina nin. Nania nadtalu ni ina nin na "Iganat

saguna na ti nebped ku den su k i nambata ku sa I eka tarn an sod i ka den maaun so apuy sa Naraka."

Guna makasagad su mango kut i ka no ti g' in k i i no n in

"Ina. ngin i nanggula nengka a nan ka nakagkuman ka?"

Sa I eta no di a bena I kagkalendem'u wata a mama

su nanggula nin. su kabpag idsa nu wata nod i

pedsumpatan nu i no n in sabap so subela i sakit'a

ginawa nin kanu wata nin. Na in i dsan bun nu wata a mama

su ina nin so "Ngin i nanggula nengka a nan?" Nia

inisumpat'u ina nin no "Di ka

den maaun so apuy so Naraka." Na do pun tanud'u wata a mama kanu nanggu I a a entu. Kagina di nin

'gkapagitung i sekanin i mi nggu I a so entu sabap so ba I aagama a bena I sekan in.

Kanu isa a gay no I inemiu su wata a mama taman so nadsumbak' in su mango pakat'in. Inidsan nin su

mango pakat' in so "Ngin i nanggu la n i Ina ku ka nabu lag

sekanin. Na guna ku sekanin

'bpagidsai so 'Ina. ngin i nanggu la nengka a nan?' no

nia nin inisumpat no 'Di ka

den maaun so apuy so 56

Naraka.' Ngintu ka maitu i pedtalun ni ina ku so laki?" Nania inisumpat'u mango

pakat' in no "Kanu isa a

ma gab i no no I angut ka a bena I sabap so mi mbukasu ka

no nos i ku nengka su duo embala a mata ni ina

nengka." Na sabap so k i nataw n in so

entu ba no mi dta I a guy sekanin muli so nia nin

nanggugubasa no "Arna i ka di ku den magaus si ina ku lu so

walaynaniadenba i

ibpawang ku lu so Naraka."

Toman so nagaus' in mans i ina nin. no nia nin pidtalu no

"Ina ku, ampun aku nengka den ka di keno ku pedt i baban su entu a nanggula ku." Na

nia inisumpat'u ina nin no

"Di ka den maaun so apuy so Naraka."

Na guna su ma itu sod i den

a bena I 'bpagampunen nu i no nin su wata a mama no

minawa sekanin so nia nin

nanggugubasa no "Tobia su kabpagawa ku a nia no nia

bun ba su lalan ku 'bpawang

kanu Kanarakan kag i no di aku

den a bena I 'bpagampunen n i

i no ku." Su n i a ba a wata a mama no I u den sekan in

migkakaleben so kapalawan

no nia nin penggulan na s i nem i mba den temandang kanu Kadenan asa I bu no

maampun nu ina nin sekanin.

Nakapi la ulan no entu bu ba i

pinggula nin lu so pa law a entu.

Sa I eta mambu no

'gkapamikil'in i "Ngin i

enggu Ian ku asa I 'a maampun aku n i i no ku?" Entu ba i

kabpagitung'in kanu entu baa mango kutika. Na tig' in sia "Basi mul i aku so walay ka mapab i dsu I aku kanu mango pakat ku ka nia ku temu i sia aku makata I a sa apuy kum in

so I u so apuy sa Naraka so do den taman nin."

Pibpawangan nin si ina nin

ka 'bpangen i so ampunen den sekanin ni ina nin taman so nia 'gkadtalu no ginawa nin no "Tobia ka di ku den

magaus s i i no ka mi natay

den. na nia den ba i la Ian ku

'bpawang sa apuy so Naraka Giahannam." Saleta mambu

no nauman n 1 n pa mun s 1 1 no

nin no nia nin pidtalu no "Uh 57

i no ku. saben-sabena I no di keno ku pedt i baban su entu

a nanggula ku. Uh ina ku. no

ampun aku nengka den ka

nakapi la ulan no lu aku bu so pa I aw ka nangen i-ngen i aku bu kanu mapu I u a Kadenan so

maampun den su dusa ku." Na nia inisumpat'i ina nin no "Di ka den maaun so apuy so Naraka."

Sa I eta no kanu entu ba a

mango kut i ka no Ii nem i mud

so mango kayu su mango pakat' in ka ma pa i dtug den

sekan in kanu apuy a peds i ndaw. Su kanu

kabpelagay ni Ian 'bpagidtug I u kanu apuy no napa i I ay su Malaikat'u Kadenan ki ina nin

so nia pidtalu nu Kadenan

kanu Malaikat no "Luka so

dung i a ka i mas ka su mata nu

ina nin ka en99u sekanin

pakai lay ka en99u nin mai lay su wata n in a i bpag i dtug den kanu apuy a peds i ndaw." Na nakai lay mambu su ina nin.

Nania pidtalu nu ina nin

kanu manga 'bpagidtug kanu wata n in na "Di nu den

i bpag i dtug so apuy su wata ku ka inampun ku den. Sabap

konu so Ii g' in kanu Kodenon na

nakoi lay aku den sa mapia."

Su Bai a Mal imu

Aden babay a subela i kakawasan nin a nia nin ngala

no si Bai Mal imu. Madakel i

mal ini sa lekonin sabap kanu

kapia no palangay nin. Na opia ngin i kiugan nin na 'gkakuo n in. Ni a ba a bobay na nia nin katig na langun­

longun no lu den so lekanin.

Ugo id'a aden isa a gay a natawan n in i a den besen

sakit'in. Nania baa sakit na

di den kagamutan. Aden

mango gay a paka i dsa n in kanu ginawa nin i "Ngintu ka maitu i 'gkanggula ku inunta ka mapia bun menem su

palangay ku enggu mal imu aku konu madake I a taw?" Na

nia nin pan nadtalu na apia

ma i bped pan su kakawasan nin asal'a kaulian bu su

sakit'in. Ugaid'a di nin bun

'gkatun su uyag-uyag a map i a iganat konu kinadsakit'in.

58

ALHAMDULILLAH

WASSALAM T.G.Z-S.A.M.

Nania baa babay na nia

nin den katig na dala den

uyag-uyag' in a map i a ka I angun a mawag no I u den so lekanin. Na tatap den sekanin

ma I ugkug taman sa 'gkaawan den sekanin na inam.

Aden i sa a gay a a den mi nu bay sa I ekan in a babay a nio nin ngala na si Pairudz. Na inimbitiala nin si Bai

Ma Ii mu pantag kanu

pen99u I an nu Kadenan kanu mango tow. Ugo id'a do bun

paginugut si Bai Mal imu kanu

pidtalu ni Pairudz sa lekanin

ka inawan nin den sa inam su . .

91nawa nin.

Ugaid'a si Pairudz no di

'gkaawan no i nam so aden bun gay a katuntayan n in su

mango penggu I an nu Kadenan enggu su i nenggay n in a ti dtu a uyag-uyag a do I a den ta man

nin. Uman gay no pembabal ingan si Pairudz lu kanu wa lay nu Bai Sa I eta no

'gkal ipungetan den sekanin nu Bai taman so di nin den

pabpeludupen kanu walay nin.

Na pedsasaten den no soi tan su Bai so enggu I a den sekan in

so mawag ka pag idsan bun no dala den inam'in. Na

enggulan nin den su sasat'u saitan so lekanin ka unanan

nin den su I imu nu Kadenan.

Na a den kut i ka a

napag i tung' in su pidsisinantal'i Pairudz so lekanin i aden pan tidtu a

uyag-uyag a matun I u kanu Kadenan. Nia ba su

kabpag i nugut kanu Kadenan

enggu kanggu I a kanu mango kasuguan n in. Na

napagitung'in i palun si Pairudz kanu walay nin ka

enggu n in 'gkads is i nanta I u

59

ng in ba i ti dtu a uyag-uyag a do I a ta man n in. Na kanu entu bun baa gay no I inemu si Pai rudz kanu wa I ay nu Bai Na pidsisinantal'i Pairudz 'bpaluman so lekanin i "U

enta in su tow a magi nugut kanu Kadenan no a den ti dtu a

uyag-uyag' in." Na kanu entu ba a kut i ka no

nag i nugut su Bai kanu ti dtu a Kadenan. Na napia gaid i

g i nawa n in ka nasabutan n in bun i aden kahanda nu

Kadenan kanu mango naukit­ukitan nin.

Su n ia baa babay no

nata Ii ma n in su uyag-uyag a do taman nin a sia

nakanggu la Ian kanu Kadenan.

Na guna su nauma den su gay a 'bpagu Ii den sekan in kanu adapan nu Allah no nia baa

babay no dala mal idu i

g i nawa n in kanu kapebpatay n in ka katawan n in i

madtagapeda n in den su Kadenan.

WASSALAM Analy

Su 'Bpakat

Aden duo kataw a babay a

'bpakat a benal si Ian iganat

pan so mango wata pan s i I an ta man so k i na-e I ementary

enggu taman so kinapasad'ilan so High

Schoo I Isa kanu n i a ba a

'bpakat i mategel gaid so

iskwi la. su sakataw no di

go id matege I Guna su

mig-col lege den si Ian no madakel den i nakilala nilan

a ped pan a mango pakat Su matege I no madake I go id i

'gka Ii Ii n i I un pebpakat uga i d'a su sakataw no do I a

gaid 'gkal i I ini lun. paidu

gaid i pakat'in kagina di Ii

gaid sekanin mategel ugaid'a

mal imu gaid sekanin. Guna su

pegkauget den no di Ii den

go id pedtagapedan nu matege I su pakat' in a di

mategel ugaid'a apia ngin i dili nin lunkalilini no

'bpagunut bun so lekanin.

Ugaid'a kinagkauget'in no

di Ii den gaid si Ian

pakapagi laya. Su matege I no madake I

gaid i kaped' in. lu den su 60

kawasa ka nia ni Ian apas no

pabpamandu si Ian so lekanin.

'Gkal inion gaid ibpagi laya

nu di matege I su pakat' in a

matege I uga id' a di I i n in

katawan u ngin i enggulan nin taman so nia nin inipakaid

I un no i nangatan n in su

pakat' in lu kanu pintuan nu

c I assroom' i I an ta man mom bu

so nakapagi laya si Ian. Tig'u

pakat' in a di matege I no

"Pakat. mapakay a

mapamandu aku nengka so

math ka do la ku go id

katuntayi i pinangagian tanu a entu." Na pidtul ikan nu

mategel so mapait gaid a

kadtu Ii k su pakat' in enggu

paidu bu i pidtalu nin lun so

nia nin pidtalu no "Di Ii. aden

pan pebpawangan nam i so

mango pakat ku." Na mono

pakatulu i lu nu pakat'in a di

matege I ka nauget i ki nabpakat' i Ian. Sa I eta no inidsambi nin sekanin lu kanu

a den mango ku I eta n in a bagu a mango pakat' in i nunta no 'bpel ibaken nu entu ba sekanin amaika pakatal igkud.

Sabap so su matege I no a den ku I eta nu mango

pakat' in no ma gab i so

malamag no 'bpelalakaw den

si Ian enggu di Ii den sekanin

pakapangag i so map i a. madake I i natawan n in a di

mapia. Na nabaluy den sekan in a addict tam an so i so

a gay no naka i mamam

sekan in so nada I a den so

lekanin su langun. Na dikena

den sekanin pangagi ka nakaenda den sekan in enggu dala den mango pakat'in. Kena den c I assroom i no I udepan n in ka bi I angguan den besen. Dalo nin katanudi

i nakanggu I a sekan in so

mawag. Nia nin nakaidsa kanu

ginawa nin no "Ngin den i nanggula ku a nia? Nia den su kapaita natamanan, entain i

nadsabapan no n i a ba a 61

nanggula ku a nia?" Ugaid'a dala kasenditan nin ka

ginawa nin bun.

Guna ma i pus su namakap i I a gay no do I a bun pegkakap so lekanin. Nania

nin 'gkapanadeng no mai lay n in su I ukes' in ud i no su

mango pakat' in a kawasa. Na kanu isa a gay no nia

nin den nai lay su pakat'in a

di matege I a k i nemakap I un a

aden paidu a init'in a pegken. Inidsan nin so "Ngin i nia ka

sinemia ka pan. dait a di Ii aku nengka den 'bpawangan ka mawag i pa I angay ku so I eka enggu in i dsamb i ku seka

so ped. Nia pidtalu nu

pakat' in no "Pakat.

'gkatademan ku den a bena I

seka. 'gkapia i ginawa ku ka no i I ay ku den seka 'bpa I uman ugaid'a mapait kanu pamusungan ku i s i a ku seka

nai lay so bi langguan. Saleta

mambu no nakapagu Ii anga

si Ian ka napagitung' in su

pinggula nin so lekanin a mawag. Na nangeni so lekanin

so am pun su pakat' in a

matege I. Na i nampun n in den

mambu sekan in. Na i ganat so

entu ba no mi bpakat menem

si Ian 'bpaluman. Naipus i

nakasa I agun no naka I i u den

mambu su pakat' in taman so

nan909 i sekan in 'bpa I uman. Na nakapasad mom bu s i I an

mangag i Saguna na n i a n i I an

Su Mapait enggu Mam is

kanu Uyag-uyag' i Ba Juno id

Dua pu I u enggu Ii ma I a gun

den i no i pus saguna na su

'gkalumaya a si Sulaiman

enggu si Zulaiha na tinapid'u

ma I a i kat kanu k i naenggay nu Kadenan kan i I an sa i ka-1 i ma a

wata. Nia den kinagemaw nu

entu a wata kanu dung i a na

bi nedtuan den sekan in nu

mango lukes' in so ngala a

Bajuna id.

Gun a su pegkase I a den so

paidu si Bajunaid na

'gka i I ayan den sekan in so

kabalaitungan. 'Gkagaip su

mango I ukes' in ka manaut

pa mun sekan in no mi ug den

go id mangag i ta man sa

62

go I ebekan no pedsu I at so

mango I ibelu, no nia nauna a

inisulat'i Ian a tudtulan no

pantag kanu kapebpakat' i I an so nia nin title no

"Su 'Bpakat

WAS SALAM S. M. K.

pi napangag i man sekan in nu

mango I ukes' in so basa a

Arabic lu kanu dalepa ni Ian a

Bai Saripinang. Napia i

ginawa nu mango lukes' in

enggu naka i nam s i I an so entu

a nai lay ni Ian kanu wata.

Naipus su pi la ulan no

naka i lay menem s i Bajuna id

sa mango wata a

'bpamangag i so basa a Eng Ii sh. Na Ii nem i ngat den

menem sekan in so kapangag i

nin. Ugaid'a su nia a kiug'in

no ma I egen go id kanu mango lukes'in i kasugut lun ka

makap i I kun su wata.

Nakapagugu Ii ang s i Bojunaid. Na sabap kanu

masela a Ii I ini nin so

kapangag i no mi nawa sekan in

ka lu mibpawang kanu walay

nu kaka ni Ian so langun a si

Zubaida. Nia nin nakaidsa.

"Koko. mapakay a sia aku makagkaleben so lekanu ka

enggu aku makapangag i so

Eng Ii sh ka di aku pedsugutan

n i ama?"

Toman so nakapangag i mambu su wata so Eng Ii sh.

Nauman den 'gkaipus i lagun

nu kabpangag i no tatap den

pakaenggay kan i Bo ju no id su ikaisa a ribun kanu langun nu

ba I a i tungan a mango wata.

Guna su nakasaut den i

umu I' in so nakasapu I u enggu

pat I a gun no k i nua sekan in

63

'bpaluman nu mango lukes' in

ka pinaamung' i Ian kanu

mango wata a pabpaganaden

pedsunda I u I u so Kampu

Omar

Apia maugat kanu g i nawa

n in no nakaunut bun sekan in

kanu kiug'u ama nin.

Kanu ikal ima nin gay lu sa kampu no nakaul i si Bojunaid

ka nakagedam so mapasang

enggu makagaip a dalu. Nia

kadta I u nu naka i I ay so

lekanin a matua a pa909amut

kanu da I epa no di keno kun i

entu 'gkapalanan. bisa kun a

maka9ka id i nakua n in ebpun lu sa pa law a entu.

Napasangan ga id sekan in ka

pi na i 9a bun den kanu I antay

kanu lusud'u duo ulan. Paidu

9aid i dala nin kapatay. Nia

ta man a su kabpangag i n in no

natebped 9090 I u. Kanu kina9kapia nin no di

den menem mi u9 su mango I ukes' in so makamba Ii n9an

sekanin so 'bpan909ian. Na

makin nin bun inite9el su

kiu9' in taman so

nakamba Ii n9an bun sekan in

u90 i d'a kanu entu bun ba a

timpu no minatay su kaka nin

a si Jubaida. Nakaul iang si

Bajuna id, ka do la den su kaka

n in enggu do I a den temabang so I ekan in so kabpangag i

Na lat gaid i nanam'in kanu

ginawa nin. Nia nin den

napag i tung no mapau Ii pen

sekan in kanu ma i stra n in

asa I 'a pakata I us bun su

kabpangag i n in. Na entu den

ba i nanggula. Kanu kinapasad'in so high

school no so lekanin man dait

pakaenggay su pi nakamapu I u

a tanda nu kategelan ugaid'a

sabap so nakatelen sekanin so

so I agun no do n in makua su

dait a lekanin.

Na tinapid man nu

malaikat'u Kadenan si

Bajunaid ka nal idsekian nin

sekanin so I ibl i a kapangagi

lu kanu mapulu a 'bpangagian (college). Su I imu a entu so

64

I ekan in nu Kadenan i

nadsabapan nu kinapasad' in

mangagi enggu kinaki Iola nin

kanu Kadenan. Toman man so

nakangga I ebek sekan in.

Masela den gaid i

nakadtabang' in kanu mango

lukes'in kanu kamiskin nilan.

Ka nu entu a ti mpu no

nakatu I u i I u nu mango

I ukes' in sabap so

napagitung'i Ian i su wata a di ni Ian 'gkal inion so

makapangag i no n i a bun

besen makadtabang so

kani Ian. Ugaid'a nia man

tidtu-tidtu a nakadtabang no

su Kadenan. Saguna no

'bpaguyag-uyag den s i

Bajunaid so mapia a tapid'in su Kadenan.

WASSALAM Nash

Mga Palaisipan (Su Mango Paantukan)

Nia su mango paantukan. Pagitungen su sawal'in entu pan ka isulat son kanu gulis.

1 Su nadadagan no nap i a i g i nawa n in, su nakatun no nasak it i

. . ginawa nin.

Sowa I: -----------2. lg so kawang-kawangan a di

masugat nu sambe I

Sowa I:-----------

3. Entu den. nia den. Ngin i nia ba?

Sowa I

4. Magabi so malamag no

'bpanguntebing bu?

Sowa I: __________ _

5. Ngin i penggu I an nengka no

pedsasangg i Ii ngan ka n in.

Sowa I

Pagkatapos mong sagutin ang mga pagsasanay na ito, tingnan muna ang mga sagot sa may hulihang bahagi ng aklat na ito upang malaman mo kung tama ang iyong mga sagot bago ka

magpatuloy.

65

CROSSWORD PUZZLE Inumbal ni Nash

Batia ka su mango nakasulat sia so paiga. Isulat'engka su napagitung'engka a maena nu entu a kadta I u I u so mango kaun a pa i go bun enggu pag i dsan n in so bi langan. Sawalu bu a batang so uman i sawalu a kaun. Maitu bun ba lu so pababa.

Paiga:

1 Ayam nu tal iawid

8. Taw a inenggat

9. Ebpun sa niug/'bpagusalen sa

kabpang i I utu

10. Pangengetuan nu pamulan

11 Lulan a pidtapik

12. Embal ingan sa walay

13. Nasabpet kanu manga pinamula 66

15. Ami/pagamin

16. Ped a kadta I u sa kapet

19. lg a ebpun sa mata

20. Binatang a masela. makan

21. Su I ed a bagu-wata

23. Palas'a manga laun

25. Taw a aden pegkaka leben sa

buk'in

27 Nga la na gay

29. Nasudang sa nakatalun

30. Papedsumpat bu sa mango

kadtalu

Pababa:

1. Pedsu Iatan

2. Saki (amaika sia pakabetad sa

luk'a bitiala)

3. Nakabagu a taw kanu dalepa

4. Tanusan na babay

5. Su led a bagu-wata

6. Taw a aden maul i a taw nin

7 Mangenggay. mapia i palangay

nin

14. Nateguan

15. lbpel ikus sa walay

17 Nia ni maena na napaidusaman

18. 'Bpagusalen sa kabpel impiu sa

beg as

22. lg a ebpun sa mata

24. 'Bpeludsu sa bagu a galebekan

25. Kadta I u a tanda bu sa I u ebpun

sa ped su bitiala

26. Pedtindu sa nia 'bpagusalen a

ama na I ima.

28. lg a ebpun so mata

MGA SAGOT - ARALIN 1 :

Pagsasanay 1 (p.5)

Filipino Magu i ndanaon

bat a agung baka walay paa kaluma agong sap1 maliit ubal

unggoy nabi

asawa ngibu propeta madakel libo kuda

maram1 limo

bahay ay kabayo modi du kamay wata

Pagsasanay 2 (p.6)

1. Talimusug su ubal. 2. Manisan su babay/wata.

3. M idtatan99 it so a9un9 s i Rasul.

4. Maga law su mango wata. 5. Nakabukawan su kalabaw.

6. Dalo p~I iungan nu walay.

67

Pagsasanay 3 (p. 6)

Sowa I: tagatak/sampaw/

Iowas a ig

Pagsasanay 4 (p.7)

1 kuda 3. ma I angkas 2. madidu 4. bibiag

Pagsasanay 5 (p.8)

1 Mana uba I enggu putuk i sabala a ay nin.

2. Kagina mapia i palangay

n in enggu matege I mananabangan.

3. Kag i no op i a putuk su ay n in no pakatabang pa mun

sekan in kanu mango tow

MGA SAGOT - ARAUN 2:

Pagsasanay 2 (p.11)

1 da lepa 2. malendu

3. sulega

4 90 lebek

5. Kadenan

6. masela

7 kuleta

8. sikesa

Pagsasanay 3 (p.13)

1.dalepa 2. malendu

3.sulega

4 pakanggagalebek

68

Pagsasanay 4 (p.15) 1 Kag i na mawag su

palangay nin. Madakel i 'gkasakit i ginawa nin.

2. Su mama a entu no

mawag a bena I i

palangay nin. Masinget

sekan in en99u madengk i

3. Su kal i I ini so kuleta na

di ayadan ka ka Ii patanan nengka su Kadenan.

Lipoma su mama a n i a no

nia nin den nasimba na su

kuleta nin.

MGA SAGOT - ARAUN 3:

Pagsasanay 1 (p.18) 1. iganat 4 saki

2. ngintu 5. idtug

3. laki 6. ginawa

Pagsasanay 2 (p. 20)

1 makainam 2.kinailat

3. makaiga 4. makait

5. makai I ing 6. nailayan 7 makaipus

Pagsasanay 3 (p.21)

1 mainem -> mai - nem

2. paka idan ->pa - ka i - don

3. maitu -> mai - tu

4. naidtugan-> naid- tu -gan

5. naka i lay ->no - ka i- lay

6.paidu ->poi - du

7 ka igan -> kai - gan

69

Pagsasanay 4 (p.21.0 1 Apia masela su ha I imaw

na manaut su utek n in. Na

su dumpaw menem no

apia manaut gaid sekanin na masela gaid su utek nin. Nia nin maena na su

manaut no mase I a su pagitung' in kanu masela, no su masela no malubay pag i tung' in kanu manaut

2. Apia manaut su tow no

enggon so o I ago ko a den bun mogogo nin o di magaga no maselo. Di

to nu do it a pamegesen su pogidsan tanu opia ngin pan i kanaut' in ud i no

kababa nin so lekitanu ka

pag i dsan ta nu bun a i numba I 'u Kadenan.

Pagsasanay 5 (p. 25) 1 ma item 4. no it

2. noiloy 5. nokaidso

3. no i tungan

MGA SAGOT - ARALIN 4:

Pagsasanay 2 (p.28) 1. pidtalu 4. ibpagulug 2. Mamut 5. kasuguan 3. Tudtu I /Napanudtu I

Pagsasanay 3 (p.30) 1 makauma 4. kinaumbal 2. k i nau I ug 5. makaunga

3. makaubay 6. mauget

Pagsasanay 4 (p. 31) 1 palaus ->pa - laus

2. makaunga - > ma - kau - nga

3. masaut - > ma - saut

4 talaung ->ta - laung

5. maugat - > mau - got

6. mauget - > mau - get

7 makauma - > ma - kau - ma

8. kaigan -> kai - gan

9 manaut - > ma - naut

Pagsasanay 5 (p.33)

1 Tudtu Ian 3. makaunga 2. umbus 4. nau I ug

Pagsasanay 6 (p. 34)

1. tudtu Ian

2. nagayun

3. mauget 4. pidtalu/ nadta lu

5. makaunga

6. 'bpamusug/

mamusug

7 pagulugan

70

Pagsasanay 7 (p.36) 1 Sulangunanasisitaa

mausal 2. Kinemalut aku 3. su mango pa I aus 4. Do gaid mauget 5. Di keno bun go id manaut

a walay 6. Aden aung n in 7 Nakauma su mango pakat

ku. 8. Do ku den s i I an magaus

semeged 9. Su baus no ay ni Ian

10. Naudtang su walay ku.

Pagsasanay 8 (p.36) l.Mapia a walay ka masela.

Linantayan so tamelang

enggu i natepan so teduk. 2. Kag i no namagayas s i I an

I emudep ka nag a I aw s i I an

kanu wa I ay a bagu a inumbo I.

3. Kag i no do I a maasek su naudsadan nu pa I aus n in.

MGA SAGOT - ARAUN 5:

Pagsasanay 1 (p.38) 1. 'bpagangay 2. 'gkapasangan 3. 'bpangangapan/'bpanginga

pan 4. 'gkal ipunget/'gkal ianget

5. 'gkatawan 6. 'gkalugat

Pagsasanay 2 (p.39) 1 'gkalugat 2. 'bpanapuan 3. 'bpangintelenen 4. 'gkayan 5. 'gkaulug

Pagsasanay 3 (p. 41) 1. buk'i Bai 2. ukit'a mapia 3. lukes'ilan 4. tig'u duktur 5. su manga suled'in

Pagsasanay 4 (p. 42) 1 'bpangintelenen

2. aung'in

3. 'gka I ugat

4. 'bpanapuan

5. 'gkangau I ug

6. '9kapa9itun9

7 'gkalugat

8. atep'ilan

9. nakadtabang'u 71

S_eged_~u sawo I so .p~4 2 10. atep 'am i

11 madtatan99it'u

12. 'gkasakitan

13. nakadtabang' in

14. 'bpia-pianan

15. 'gkapia

Pagsasanay 5 (p. 44) 1 Su kawasa a mama, su

miskinan enggu su

tagapeda nin.

2. Sugun su mi ski nan so

isidsuk' in pan su pundu

nu I ima nin asal'a

'gkadenggawan su di la nu

kawasa ka 'gkapasangan

sekan in I u kanu apuy so

Naraka. Palun su

miskinan kanu mango

su I ed' in ka enggu

makataubat si Ian.

3. Kag i no a den den mango

sulat'u mango nabi a dait

a unutan ugaid'a do ni Ian

unuti.

4. Tabangan tanu su mango

tow a mi ski nan. Unutan

su kadta I u nu mango nab i.

Dikena mapia i kasingit

SAGOT SA PALAISIPAN AT CROSSWORD PUZZLE:

Mga Palaisipan (p. 65) 1. Tai 2. Beteng/N i ug 3. Puyutan 4 Sakedu

5. Alun9-alun9

CROSSWORD PUZZLE (p. 66)

w

I

01

l v )I v 8

v 'l v )I L t (

72