mdis.rks-gov.net · Web viewRepublika e Kosovës. Republika Kosova - Republic of Kosovo. Qeveria –Vlada-Government. Ministria e Diasporës dhe Investimeve …

Republika e Kosovës

Republika Kosova - Republic of Kosovo

Qeveria –Vlada-Government

Ministria e Diasporës dhe Investimeve Strategjike – Ministarstvo za Dijasporu i Strateške Investicije - Ministry of Diaspora and Strategic Investments

Strategjia për Diasporën 2019-2023Plani i Veprimit 2019-2021

Faqe 1 nga 45

Prishtinë, 2019

Faqe 2 nga 45

Ky dokument është përgatitur nga grupi i punës prej tridhjetë e shtatë anëtarësh (37), i themeluar nga Ministria e Diasporës dhe Investimeve Strategjike, me përfaqësues të Qeverisë, shoqërisë civile dhe të organizatave ndërkombëtare. Agjencia gjermane GIZ, angazhoi konsulentin z. Fadil Miftari për të ndihmuar në finalizimin e këtij dokumenti

Ministria e Diasporës do të vë në dispozicion të gjitha kapacitetet për realizimin e të gjitha aktiviteteve të parapara dhe arritjen me sukses të objektivave të këtij dokumenti.

Faqe 3 nga 45

Tabela e përmbajtjesStrategjia për Diasporën 2019-2023 dhe Plani i Veprimit 2019-2021...............................................................1

Përmbledhje ekzekutive.......................................................................................................................................................... 2

Hyrje................................................................................................................................................................................................. 3

Metodologjia................................................................................................................................................................................. 4

Hartimi i strategjisë përfshin këto faza........................................................................................................................4

Vlerësimi i zbatimit të Strategjisë për Diasporën dhe Mërgatën 2013-2018.........................................4

Mbledhja e të dhënave, shqyrtimi dhe analizimi i rezultateve (pritshmërive).....................................5

Hartimi i strategjisë dhe i planit të saj të veprimit -..........................................................................................5

Konsultimet paraprake dhe publike:........................................................................................................................5

VIZIONI I STRATEGJISË............................................................................................................................................................6

MISIONI I STRATEGJISË...........................................................................................................................................................6

Sfondi............................................................................................................................................................................................... 7

Analiza e gjendjes....................................................................................................................................................................... 9

Krahasimi me vende të tjera..........................................................................................................................................12

Bashkëpunimi me Shqipërinë dhe vendet e tjera të rajonit.............................................................................14

Objektivat e përgjithshme të Strategjisë........................................................................................................................15

▪ Ruajtja dhe zhvillimi i identitetit të pjesëtarëve të diasporës;........................................................15

▪ Promovimi dhe avancimi i të drejtave politike dhe sociale të diasporës;...................................15

▪ Roli i diasporës në zhvillimin socio-ekonomik të Kosovës................................................................15

Objektivi strategjik 1: Ruajtja dhe zhvillimi i identitetit të pjesëtarëve të diasporës...............................15

Objektivi specifik 1.1: Zhvillimi i mësimit plotësues në diasporë.................................................................15

Objektivi specifik 1.2: Përfshirja e diasporës në arsimin parauniversitar dhe universitar...............15

Objektivi specifik 1.3: Ruajtja dhe zhvillimi i vlerave kulturore....................................................................15

Objektivi strategjik 2: Promovimi dhe avancimi i të drejtave politike dhe sociale të diasporës..........16

Objektivi specifik 2.1: Përfshirja e diasporës në vendimmarrje dhe politikëbërje................................16

Faqe 4 nga 45

Objektivi specifik 2.2: Realizimi i së drejtës për sigurimet sociale...............................................................16

Objektivi specifik 2.3: Plotësimi dhe përditësimi i Regjistrit të Diasporës..............................................16

Objektivi specifik 2.4: Diplomacia publike përmes diasporës........................................................................16

Objektivi strategjik 3: Roli i diasporës në zhvillimin socio-ekonomik të Kosovës......................................17

Objektivi specifik 3.1: Fuqizimi i bashkëpunimit me diasporën për zhvillimin ekonomik................17

Objektivi specifik 3.2: Promovimi i aseteve dhe mundësive për investime..............................................17

Ky objektiv specifik do t’i koordinojë dhe do t’i promovojë mundësitë e investimeve nga diaspora, si dhe të ofrojë informacionin e nevojshëm përmes institucioneve të tjera përgjegjëse në Kosovë...................................................................................................................................................................................................... 17

Objektivi specifik 3.3: Promovimi i turizmit përmes diasporës.....................................................................17

Objektivi specifik 3.4: Nxitja dhe promovimi i kthimit të potencialit intelektual..................................17

Objektivi specifik 3.5: Stimulimi i platformave filantropike...........................................................................17

Monitorimi dhe vlerësimi i zbatimit të Strategjisë....................................................................................................18

PLANI I VEPRIMIT I STRATEGJISË SË DIASPORËS 2019 - 2021.........................................................................19

Faqe 5 nga 45

SHKURTESAT DHE AKRONIMET

AKK Asociacioni i Komunave të KosovësARBK Agjencia për Regjistrin e Bizneseve të KosovësARC Agjencia për Regjistrin CivilASK Agjencia e Statistikave të KosovësB2B Biznes me BiznesBK Buxheti i KosovësBQK Banka Qendrore e KosovësDEED Përfshirja e Diasporës në Zhvillimin EkonomikGermin Organizatë jo QeveritareGIZ Shoqëria Gjermane për Bashkëpunim Ndërkombëtar / Deutsche Gesellschaft für

Internationale ZusammenarbeitIOM Organizata Ndërkombëtare për Migrim/ International Organization for MigrationKA Kosto AdministrativeKASH Korniza Afatmesme e ShpenzimeveKIESA Agjencia për Investime dhe Përkrahjen e Ndërmarrjeve në KosovëKK Kuvendi i KosovësKPK Klubi i Prodhuesve të KosovësKPL Komisioni Parlamentar për LegjislacionKP-PJDIS Komisioni Parlamentare për Punë të Jashtme Diasporë dhe Investime StrategjikeKQZ Komisioni Qendror ZgjedhorMASHT Ministria e Arsimit Shkencës dhe TeknologjisëMASR Ministria e Arsimit Sportit dhe Rinis – Republikës së ShqipërisëMBPZHR Ministrja e Bujqësisë, Pylltarisë dhe Zhvillimit RuralMDIS Ministria e Diasporës dhe Investimeve StrategjikeMF Ministria e FinancaveMIE Ministria e Integrimeve EvropianeMIN Ministria e Inovacionit dhe NdërmarrësinMKRS Ministria e Kulturës Rinis dhe SportitMPB Ministria e Punëve të BrendshmeMPJ Ministria e Punëve të Jashtme

Faqe 6 nga 45

MPMS Ministria e Punës dhe Mirëqenies SocialeMSHD Ministri i Shtetit për Diasporën – Republika e ShqipërisëMTI Ministria e Tregtisë dhe IndustrisëMZHE Ministria e Zhvillimit EkonomikOEK Oda Ekonomike e KosovësPBB Prodhimi i Brendshëm BrutoPME/CIMPPSEPVP Plani i Vjetor i PunësRRBDSH Rrjeti i Bizneseve të Diasporës ShqiptareRTK Radio Televizioni i KosovësSHC Shoqëria CivileSKQ/ZKM Sekretariati Koordinues i Qeverisë - Zyra e KryeministritUNDP Programi i Kombeve të Bashkuara për Zhvillim/ United Nation Development

ProgramUNV United Nations VolunteersUP Universiteti i PrishtinësWB Banka Botore / World BankZKM Zyra e KryeministritZL/ZKM Zyra Ligjore – Zyra e Kryeministrit

Faqe 7 nga 45

Përmbledhje ekzekutiveDiaspora është kontribuesi kyç në ekonominë e vendit dhe në zhvillimin e saj shoqëror, kulturor dhe politik. Historikisht, diaspora jonë ka kontribuar për ndërtimin e një vendi të lirë, demokratik dhe paqedashës. Strategjia për Diasporën 2019-2023 reflekton punën e deritanishme, zotimet dhe obligimet e Qeverisë së Republikës së Kosovës për fuqizimin e pozitës dhe angazhimin e diasporës në vendin amë dhe anasjelltas. Në kontekst të këtijKy dokumenti strategjik vëvihet në pah rëndësinëa e bashkëpunimit institucional, fuqizimin e i mekanizmave për angazhimin e diasporës në politikëbërje dhe vendimmarrje, si dhe rolin që diaspora mund të luajë në zhvillimin socio-ekonomik të Kosovës. Strategjia për Diasporën 2019-2023 është vazhdimësi e Strategjisë paraprake për Diasporën dhe Mërgatën 2013-2018 dhe mbështetet në legjislacionin në fuqi të Republikës së Kosovës, instrumentet ligjore ndërkombëtare, përvojën e deritashme institucionale dhe në praktikat më të mira ndërkombëtare në fushën e angazhimit të diasporës.

Strategjia e parë për Diasporën dhe Mërgatën 2013-2018, e miratuar në vitin 2013, si dokumenti i parë strategjik, kishte me qëllim të avancimin e t të të drejtave politiko-sociale, ruajtjen e identitetit kulturor e gjuhësor, shmangien e asimilimit, ndihmën për integrim në vendet ku jetojnë dhe lehtësime administrative për zhvillimin socio-ekonomik të vendit përmes objektivave strategjike si në vijim:

▪ Promovimi dhe avancimi i të drejtave politike dhe sociale të diasporës;

▪ Ruajtja e identitetit dhe fuqizimi i lidhjeve me diasporën;

▪ Integrimi i pjesëtarëve të diasporës në shtetet ku jetojnë dhe

▪ Lehtësimi i përfshirjes së diasporës në zhvillimin socio-ekonomik.

Strategjia për Diasporën 2019-2023 ka për qëllim të krijojë politika të qëndrueshme afatmesme, përmes të cilave institucionet shtetërore obligohen ta avancojnë dhe ta fuqizojnë organizimin e strukturuaver të diasporës, duke përkrahur institucionalizimin dhe ngritjen e mekanizmave efektiv për adresimin e kërkesave të tyre. Prandaj, Qeveria e

Faqe 8 nga 45

Republikës së Kosovës, përmes këtij dokumenti strategjik, shpreh vizionin shtetëror për të lehtësuar dialogun e dyanshëm ndërmjet institucioneve publike dhe pjesëtarëve të diasporës. Për t’i arritur këto synime, ky dokument strategjik përmban tri objektiva strategjike dhe 11 objektiva specifike, të cilat synohet të realizohen në periudhën pesëvjeçare.

Hyrje Si vazhdimësi e Strategjisë për Diasporën dhe Mërgatën 2013-2018, ky dokument ka për synim avancimin e mëtutjeshëm të pozitës dhe rolit të diasporës në ruajtjen dhe zhvillimin e identitetit, avancimin dhe mbrojtjen e të drejtave politike dhe sociale, si dhe rolin e tyre në zhvillimin socio-ekonomik të vendit amë. Po ashtu, ky dokument ndërlidhet me prioritetet qeveritare duke u bazuar në Programin e Qeverisë 2017-2021, Strategjinë Kombëtare për Zhvillim 2016-2021, Kornizën Afatmesme të Shpenzimeve (KASH), Programin Kombëtar për Zbatimin e Marrëveshjes së Stabilizim-Asociimit (PKZMSA) dhe në marrëveshjet ndërkombëtare (dypalëshe me shtetet e tjera) që kanë për qëllim kanalizimin e potencialit të diasporës në shtetbërje dhe zhvillim si partner, përmes transferit të dijes dhe përvojave.

Kjo strategji, gjithashtu, bazohet në Kushtetutën e Republikës së Kosovës, Ligjin nr. 04/L-095 për Diasporën dhe Mërgatën nr. 04/L-095, Ligjin nr. 04/L-2015 për Shtetësinë e Kosovës nr. 04/L-2015; Ligjin nr. 03/l-122 për Shërbimin e Jashtëm të Republikës së Kosovës; Ligjin nr. 03/L-125 për Shërbimin Konsullor të Misioneve Diplomatike dhe Konsullore të Republikës së Kosovës nr. 03/L-125; Ligjin nr. 03/L- 73 për Zgjedhjet e Përgjithshme (për Kuvendin e Republikës së Kosovës dhe zgjedhjet lokale) nr. 03/L- 73.

Diaspora Kosovare gjendet në shumë vende evropiane, në Amerikë dhe në shtete të tjera. Diaspora e Kosovës është e integruar mirë në këto vende dhe paraqet një komunitet që kontribuon në mënyrë aktive në përmirësimin e shoqërisë që i ka mirëpritur ata. Në këto vende, si për shembull në Zvicër, diaspora e Kosovës respektohet dhe vlerësohet për kontributin e tyre, veçanërisht në sport ku disa nga anëtarët kryesor të ekipit kombëtar kanë lindur në Kosovë.

Diaspora e Kosovës, po kërkon të mbrojë dhe promovojë identitetin e saj dhe ruajtja e lidhjeve me vendin e tyre është thelbësore. Në këtë drejtim, Qeveria e Kosovës duhet të ndërmarrë të gjitha veprimet e nevojshme për të mbështetur Diasporën e Kosovës dhe për të avancuar marrëdhëniet e tyre me vendin e tyre.

Faqe 9 nga 45

Në trajtimin e Diasporës së Kosovës, qasja duhet të jetë e shumëfishtë dhe jo vetëm të përqendrohet kryesisht në diasporën që la vendin gjatë viteve 1990. Qeveria e Kosovës duhet t'i afrohet brezit të ri dhe të sigurojë mundësi dhe mbështetje që ata të mësojnë më shumë rreth trashëgimisë së tyre dhe të mbajnë lidhje me vendin e tyre. Përveç kësaj, Qeveria gjithashtu duhet të krijojë një sistem mbështetjeje për shoqatat e diasporës kosovare.

Qëllimi i kësaj strategjie shtetërore është që t'i sigurojë Kosovës një politikë efektive që mbështet ruajtjen dhe thellimin e marrëdhënieve midis diasporës kosovare dhe vendit të tyre. Për më tepër, kjo strategji mbështet Qeverinë e Kosovës në vendosjen orientimeve të politikave të saj për diasporën në përputhje me vlerat dhe standardet më të mira ndërkombëtare.

Gjithashtu, kjo Strategji synon që të ofrojë në dispozicion mekanizmat shtetërorë, që përmes një procesi të mirë koordinuar, të ofrojë mbështetjen për diasporën në vendet ku ata jetojnë dhe veprojnë në përputhje me kuadrin ligjor të vendeve pritëse. Nga ana tjetër, Strategjia ka për qëllim të krijojë mundësi me të cilën Diaspora Kosovare dhe Shoqëria e Kosovës mbajnë një lidhje aktive dhe dinamike.

Metodologjia Metodologjia e përdorur në hartimin e Strategjisë për Diasporën 2019-2023 dhe Planin e Veprimit 2019-2021 është bazuar në Udhëzimin Administrativ 07/2018 për planifikimin dhe hartimin e dokumenteve strategjike dhe planeve të veprimit. Të dhënat sasiore janë mbledhur përmes pyetësorëve, ndërsa ato cilësore janë mbledhur nga takimet me grupin e punës, diskutimet virtuale dhe dëgjimet publike.

Hartimi i Strategjisë për Diasporën 2019-2023 është përgatitur nga grupi i punës prej tridhjetë e shtatë anëtarësh (37), i themeluar nga Ministria e Diasporës dhe Investimeve Strategjike, me përfaqësues të Qeverisë, shoqërisë civile dhe të organizatave ndërkombëtare.

Grupi i punës për hartimin e Strategjisë është themeluar sipas vendimit me numër protokolli 614, i datës 3.5.2018, pothuajse shtatë (7) muaj para se të skadonte Strategjia e mëparshme 2013-2018.

Hartimi i strategjisë përfshin këto faza:

● Vlerësimi i zbatimit të Strategjisë për Diasporën dhe Mërgatën 2013-2018;

● Mbledhja e të dhënave, shqyrtimi dhe analizimi i rezultateve (pritshmërive);

Faqe 10 nga 45

● Hartimi i Strategjisë dhe planit të saj të veprimit;

● Konsultimet e vazhdueshme ndërministrore dhe me shoqërinë civile e organizatat

ndërkombëtare gjatë procesit të hartimit;

● Konsultimet publike, duke marrë për bazë Rregulloren për Standardet Minimale për

Procesin e Konsultimit Publik nr. 05/2016.

Vlerësimi i zbatimit të Strategjisë për Diasporën dhe Mërgatën 2013-2018 është bërë nga të dhënat e grumbulluara përmes pyetësorëve dhe takimeve të drejtpërdrejta me përfaqësues të institucioneve nga ministritë përkatëse dhe institucioneve të tjera përgjegjëse për zbatimin e këtij dokumenti. Këto të dhëna janë analizuar dhe në bazë të tyre është hartuat raporti i brendshëm i vlerësimit të strategjisë paraprake. Raporti i brendshëm i vlerësimit të zbatimit ka rezultuar me realizimin e rreth 60% të aktiviteteve të parapara në kuadër të Planit të Veprimit (PVP) 2013-2018 dhe ka shërbyer si dokument bazë për hartimin e Strategjisë së re për Diasporën 2019-2023. Ky raport i vlerësimit të brendshëm është përdorur për t’i identifikuar problemet dhe sfidat kryesore në Strategjinë 2013-2018. Po ashtu, ky raport ka ndihmuar që të kemi një pasqyrë më të qartë të gjendjes aktuale në lidhje me pjesëtarët e diasporës. Prandaj, në kuadër të këtij procesi janë mbajtur takime të grupit të punës, ku janë përfshirë ministritë përkatëse, shoqëria civile dhe organizatat/misionet e huaja që veprojnë në Kosovë, të cilat në kuadër të fushëveprimit të tyre kanë migrimin, përkatësisht diasporën.

Mbledhja e të dhënave, shqyrtimi dhe analizimi i rezultateve (pritshmërive) Të dhënat janë mbledhur nga pyetësorët, takimet me grupin e punës, diskutimet virtuale, si dhe dëgjimet publike, shqyrtimi i strategjisë së kaluar, raportet e zbatimit të PVP-së dhe analiza e të dhënave statistikore të mbledhura nga Regjistri i Diasporës. Janë organizuar katër diskutime virtuale me pjesëtarë të diasporës, për t’i definuar dhe për t’i kuptuar prioritetet kryesore, sfidat dhe nevojat e tyre. Njëkohësisht, në bashkëpunim me organizatën “Germin”, është organizuar një punëtori e përbashkët me ekspertë të fushave të ndryshme nga diaspora, për t’i diskutuar nevojat dhe kërkesat e tyre në kuadër të përgatitjes së Strategjisë 2019-2023. Nga të dhënat e mbledhura janë identifikuar shtyllat kryesore për qasjen e institucioneve të Kosovës ndaj diasporës.

Hartimi i strategjisë dhe i planit të saj të veprimit - Zhvillimi i strategjisë është iniciuar në maj 2018, bazuar në vendimin e datës 3 maj 2018 për themelimin e grupit të punës për hartimin e strategjisë për diasporë (Shih Shtojcën 1 për të parë listën e anëtarëve të grupit të punës). Ekipi është përbërëhet nga përfaqësues të Ministrisë së Diasporës dhe Investimeve Strategjike, ministritë përkatëse, organizatat e shoqërisë civile dhe organizatat ndërkombëtare. Në grupin e punës kanë qenë të ftuar 37 persona të fushave të ndryshme,

Faqe 11 nga 45

duke marrë parasysh edhe rekomandimet nga shoqëria civile dhe organizatat ndërkombëtare.

Objektivat e Strategjisë për Diasporën 2019-2023 janë vendosur në bazë të konsultimeve me grupin e punës, duke i marrë parasysh rezultatet e vlerësimit nga Strategjia paraprake, si dhe nga prioritetet e Qeverisë, përballë kërkesave të pjesëtarëve të diasporës. Përpos dokumentit strategjik, është hartuar edhe plani i veprimit, i cili parasheh aktivitete konkrete që do të realizohen në tre (3) vjetët e ardhshëm, duke u bazuar në buxhetin e paraparë.

Konsultimet paraprake dhe publike: Sa u përket konsultimeve paraprake dhe atyre publike, grupi i punës është konsultuar vazhdimisht me ministritë përkatëse, shoqërinë civile, organizatat ndërkombëtare dhe me pjesëtarë të diasporës në mënyrë virtuale dhe fizike. Duke respektuar Rregulloren për Standarde Minimale për Procesin e Konsultimit Publik nr. 05/2016, ky dokument është vendosur në platformën “online”. Po ashtu, është organizuar punëtoria e përbashkët me pjesëtarë të diasporës në Kosovë, si dhe janë organizuar në 5 shtete ku ka koncentrim më të madh të diasporës (Gjermani, Zvicër, Belgjikë, Austri, Suedi dhe Itali) konsultime publike.

VIZIONI I STRATEGJISËFuqizimi i rolit të diasporës dhe mekanizmave institucionalë të përgjegjshëm dhe efikas, krijimi i një komunikimi të dyanshëm, si partnerë të zhvillimit, dhe ruajtja e vlerave kombëtare.

MISIONI I STRATEGJISËAutoritetet shtetërore të Kosovës dhe partnerët e saj janë të vendosur ta fuqizojnë lidhjen e dyanshme, si partner zhvillimi me diasporën.

Faqe 12 nga 45

SfondiDiaspora është një potencial me një vlerë shumëdimensionale për Kosovën. Ajo vazhdimisht është trajtuar si pjesë e pandarë e kulturës dhe e popullit të Republikës së Kosovës. Jashtë vendit jetojnë dhe veprojnë më shumë se 833,739 (tetëqind mijë)1ose 46.36% e popullsisë aktuale të Kosovës2, mirëpo ky numër po vazhdon të rritet, duke marrë për bazë që migrimi mbetet sfidë e vazhdueshme për vendin tonë3. Disa nga faktorët kryesorë të migrimit, pas luftës, ndërlidhen me bashkimin familjar, arsimimin jashtë vendit, sigurimin e një të ardhmeje më të mirë ekonomike, si dhe për një standard më të lartë të jetesës. Te rezultatet preliminare të regjistrimit të diasporës janë të paraqitura me përqindje arsyet e emigrimit:

Vitet Gjithsej Ekonomike

Politike Familjare Shkollimi/Edukimi

Shëndetësorë

Lufta Të tjera

Gjithsej 100.00 33.23 8.93 47.25 0.86 0.37 8.96 0.41

1900-1969

0.51 0.29 0.05 0.15 0.00 / 0.02 0.00

1 Profili i zgjeruar i migrimit 2013-20172 Në këtë numër nuk përfshihen shqiptarët që jetojnë në Turqi, numri i të cilëve llogaritet të jetë rreth 3 milionë3 Migrimi Kosovar (2014), Agjencia e Statistikave të Kosovës (p.17) http://ask.rks-gov.net/media/1379/migrimi-kosovar-2014.pdf

Faqe 13 nga 45

1970-1974

1.42 0.94 0.04 0.42 0.00 / 0.01 0.00

1975-1979

1.29 0.72 0.04 0.51 0.01 0.00 0.01 0.01

1980-1984

2.59 1.36 0.16 1.02 0.02 0.00 0.02 0.00

1985-1989

7.47 3.54 0.62 3.12 0.07 0.01 0.08 0.03

1990-1994

30.74 11.66 5.89 12.03 0.14 0.09 0.08 0.12

1995-1999

24.67 5.63 1.79 9.24 0.1 0.06 7.78 0.07

2000-2004

10.49 3.62 0.14 6.35 0.10 0.06 0.17 0.05

2005-2009

11.67 3.59 0.13 7.58 0.18 0.09 0.05 0.06

2010-2014

8.17 1.72 0.06 6.06 0.21 0.05 0.02 0.02

2015-2016

0.98 0.14 0.01 0.79 0.03 0.00 0.00 0.00

Tabela: Diaspora e lindur në Kosovë sipas arsyes së emigrimit dhe viteve 1900-2016

Migrimi jashtë vendit ka ndodhur në periudha të ndryshme dhe për arsye të ndryshme, siç janë të paraqitura më lart. Mirëpo, në kuadër të këtij dokumenti, në fokus janë lëvizjet nga vitet e 60-ta deri tani, kur në mënyrë masive qindra-mijëra familje iu nënshtruan keqtrajtimeve, dhunimeve dhe diskriminimeve nga pushteti i Serbisë. Në këtë pikëpamje, çështja e ruajtjes së gjuhës amtare dhe e identitetit të diasporës, si dhe fuqizimi i lidhjeve të saj mbetet një synim i rëndësishëm i Republikës së Kosovës, në mënyrë që të shmanget asimilimi i këtij komuniteti dhe të rrezikohet humbja e kësaj pjese të shoqërisë.

Diaspora gjithmonë ka qenë dhe mbetet urë lidhëse e Kosovës me vendet rezidente. Përpos shpërndarjes kryesisht në shtetet perëndimore, diasporën tonë e karakterizon edhe integrimi i saj në shtetet ku jeton e vepron, sidomos i brezave të rinj që kanë lindur dhe janë rritur larg vendit të origjinës. Ky faktor është shpjegues shumë i mirë se një pjesë e diasporës është aktive dhe gjenerata e dytë dhe e treta janë më të shkëputura me vendin e origjinës, dhe kjo shkëputje është gjithnjë më e pranishme. Një përqindje e madhe e

Faqe 14 nga 45

diasporës sonë është integruar shumë mirë në vendet ku jeton dhe nga kjo është krijuar një potencial shumë i madh i kapitalit njerëzor dhe ekonomik. Prandaj, integrimi i diasporës në vendet ku jeton dhe vepron është edhe një aspekt i rëndësishëm për marrëdhëniet ndërshtetërore për vendin tonë, duke e përdorur kështu diasporën si partner ndërmjetësues.

Duke marrë për bazë këta tregues, diaspora ka fuqi të shumëfishtë, si në aspektin e kapitalit njerëzor, po ashtu edhe nga ana e kapitalit ekonomik. Prandaj, ruajtja dhe zhvillimi i identitetit kombëtar ka një rëndësi të veçantë, si për shtetin, ashtu edhe për shoqërinë e Kosovës.

Analiza e gjendjes Republika e Kosovës ka më shumë se 833,739 pjesëtarë të diasporës, në bazë të profilit të zgjeruar të migrimit 2013-20174. MDIS-i në janar të vitit 2014, në kuadër të Strategjisë për Diasporën dhe Mërgatën 2013-2018, ka filluar të realizojë projektin e regjistrit vullnetar të diasporës. Në bazë të vendimit nr. 10/30 të Qeverisë së Kosovës, janë nxjerrë rezultatet e para preliminare të këtij regjistri, që rezulton se deri më 31.12.2016 janë regjistruar 342,8055 persona vullnetarisht. Në bazë të këtij regjistri, del në pah se koncentrimi më i madh i pjesëtarëve të diasporës është në Gjermani, (36.77%)6, Zvicër (29.77%)7, pastaj në Itali, Suedi, Austri8 dhe shtete të tjera pasuse. Sot, regjistri vazhdon të jetë aktiv për regjistrime të reja ose përditësim të të dhënave nga të regjistruarit9. Duke u bazuar në këtë regjistër, koncentrimi më i madh i diasporës është në Evropë. Afërsia gjeografike, rritja e kapaciteteve dhe modernizimi i infrastrukturës rrugore dhe ajrore ka lehtësuar procesin e udhëtimit për pjesëtarët e diasporës. Kjo përparësi është mundësi unike për angazhimin e pjesëtarëve të diasporës në politika dhe programe të ndryshme zhvillimore në të ardhmen. Prandaj, ky dokument synon ta fuqizojë rolin e diasporës në vendin e origjinës dhe anasjelltas përmes fuqizimit të mekanizmave institucionalë në vendimmarrje dhe

4 Profili i zgjeruar i migrimit 2013-2017, publikuar 2018. https://mpb.rks-gov.net/Publication.aspx5 Profili i lehtë i migrimit 2017 https://mpb.rks-gov.net/Publication.aspx6 Ibid 7 Ibid 8 faqe 54 tabela 1.9 9 Regjistri i Diasporës dhe Mërgatës https://rd.rks-gov.net/

Faqe 15 nga 45

https://mpb.rks-gov.net/Publication.aspx

https://mpb.rks-gov.net/Publication.aspx

politikëbërje. Krahas fuqizimit dhe ruajtjes së identitetit, në fokus të këtij dokumenti strategjik është roli i diasporës dhe kapitali i tyre intelektual e profesional.

Deri tani janë bërë disa arritje për institucionalizimin e rolit të diasporës. Në kuadër të Komisionit për Punë të Jashtme, në vitin 2017 është shtuar edhe komponenti për diasporën, kështu që tani kemi Komisionin Parlamentar për Punë të Jashtme, Diasporë dhe Investime Strategjike. Ky komision nuk përfaqëson interesat e pjesëtarëve të diasporës në mënyrë të drejtpërdrejtë, mirëpo i adreson çështjet që ndërlidhen me ta në kuadër të Kuvendit të Republikës së Kosovës (këtu e tutje KRK), si dhe mbikëqyr punën e MDIS-it. Mirëpo, përfaqësimi i diasporës, ofrimi i një sistemi efikas të votimit, financimi i plotë i mësimit plotësues në gjuhën shqipe, largimi i kartonit të gjelbër, si dhe bashkëpunimi ndërmjet institucioneve dhe komunitetit jashtë vendit mbeten disa nga kërkesat bazike ende të pazgjidhura plotësisht për pjesëtarët e diasporës.

Ndërsa kur analizojmë të drejtën e votës, janë paraqitur disa sfida për votuesit jashtë vendit. Në bazë të analizës në lidhje me votuesin nga jashtë, në zgjedhjet e fundit në Kosovë, pjesëtarëve të diasporës nga Kosova u është vështirësuar pjesëmarrja në votime 10. Në zgjedhjet e parakohshme parlamentare të vitit 2017 u pranuan vetëm 20,354 aplikacione për regjistrim, kurse votën e tyre e dërguan 5,494 pjesëtarë përmes postës. Ndërkaq, për zgjedhjet lokale në Republikën e Kosovës, që u mbajtën më 22 tetor 2017, përgjatë periudhës së aplikimit për regjistrimin e votuesve jashtë Kosovës (16 korrik – 23 gusht 2017) janë pranuar 11,813 aplikacione për regjistrim11. Nga ky numër, 7,621 pjesëtarë dërguan fletëvotimet e tyre përmes postës, ndërkohë u aprovuan 6,735 sosh.

Në anën tjetër, roli i tyre në vendimmarrje është shumë i vogël. Sfidë mbetet krijimi i një mekanizmi të përfaqësimit të diasporës për adresimin dhe kanalizimin e kërkesave të tyre. Një mekanizëm përfaqësimi, i cili ishte propozuar edhe në kuadër të Strategjisë për Diasporën 2013-2018, është Kuvendi (apo Këshilli) i Përgjithshëm i Diasporës. Ai do të shërbente si mekanizëm përfaqësimi për pjesëtarët e diasporës karshi institucioneve të Kosovës për adresimin e kërkesave dhe të drejtave të tyre.

Sa i përket kthimit të pensionistëve, krijimit të masave lehtësuese, kemi hasur në sfida të ndryshme. Deri tani, Kosova ka nënshkruar marrëveshje vetëm me Belgjikën dhe Zvicrën. Në këtë kontekst, sfidë mbetet nënshkrimi i marrëveshjeve ndërshtetërore për sigurimet shoqërore me disa vende ku numri i diasporës sonë është në nivel të lartë. Në masë të madhe, kjo do të lehtësonte kthimin e pjesëtarëve të diasporës në Kosovë pas pensionimit.

10 Germin, Analizë e shkurtët mbi Votën e Diasporës http://germin.org/ë ë p-content/uploads/2019/01/Analiz%C3%AB-e-shkurt%C3%ABt-mbi-Vot%C3%ABn- e-Diaspor%C3%ABs_Germin.pdf 11Germin, Mërgata Voton http://diasporaflet.org/mergata-voton/

Faqe 16 nga 45

Ndërkaq, sa i përket ruajtjes së identitetit, në koordinim me ekspertët e MDIS-it, MASHT-it, MAS-it, MPJ-së, të Komisionit për Arsim dhe Kulturë të Kuvendit të Kosovës, UP, ekspertëve të pavarur nga Kosova, Shqipëria dhe Diaspora, si dhe nga Këshillat Nacionale të Shqiptarëve të Luginës së Preshevës dhe Malit të Zi është hartuar dokumenti: Programi i përbashkët për zhvillimin e mësimit plotësues në diasporë dhe mërgatë , në bazë të të cilit janë nënshkruar tri marrëveshje ndërmjet Republikës së Kosovës dhe Republikës së Shqipërisë: Marrëveshja për financimin dhe organizimin e përbashkët të mësimit të gjuhës shqipe dhe kulturës shqiptare në Diasporë; Marrëveshja për bashkëpunim në fushën e diasporës; si dhe Marrëveshja për Qendrat kulturore në Diasporë . Në programet e ndryshme edukative-arsimore dhe kulturore, të cilat ministria i ka zhvilluar, në masë të konsiderueshme janë përfshirë edhe pjesëtarët e diasporës. Këto programe që janë realizuar si në Kosovë, po ashtu edhe në vendet ku jeton diaspora, kishin për synim ruajtjen e identitetit kombëtar, gjuhësor dhe kulturor të tyre.

Me gjithë kontributin e dhënë nga mësuesit shqiptarë dhe institucionet tona, gjendja e shkollës shqipe me mësim plotësues në diasporë nuk është e standardit të lartë. Nga të dhënat e përafërta që kanë institucionet dhe asociacionet e ndryshme, pjesëmarrja e nxënësve shqiptarë në shkollën me mësim plotësues është më pak se pesë (5) për qind (%), ndërkaq ka drojë se në nivel kombëtar kjo përfshirje është edhe më e vogël. Në diasporë, mësimin plotësues e ndjekin rreth 25 mijë nxënës dhe ky numër nuk ka pasur ndryshime brenda pesë vjetëve të fundit, sado që është shtuar numri i të emigruarve dhe janë zhvilluar disa veprimtari konkrete nga institucionet shtetërore. Faktorët që kanë sjellë këtë gjendje janë të shumtë, por duhen veçuar dy: organizimi jo i mjaftueshëm institucional, sidomos mungesa e financimit të mësuesve dhe pengesat që i paraqesin shtetet nikoqire për mësimin plotësues, si dhe mosinteresimi i prindërve për dërgimin e fëmijëve të tyre në shkollat me mësim plotësues edhe në rastet kur ekzistojnë kushtet e mundësitë.

Problem shumë i theksuar, sidomos sfidë për të ardhmen mbetet aftësimi i mësuesve të rinj dhe ngritja e nivelit profesional të tyre. Në Evropë, sot kemi dhjetëra-mijëra studentë shqiptarë, mirëpo numri i atyre që kualifikohen për mësues është fare i vogël. Nga 500 mësues, mund të themi se mbi 95 për qind e tyre janë mbi moshën 40-vjeçare e një pjesë e konsiderueshme e tyre në prag të pensionimit. Prandaj, sfidë mbetet zhvillimi i një programi kombëtar që ka për qëllim inkurajimin e të rinjve për t’u profilizuar në profesionin e mësuesit, sidomos të rinjtë nga diaspora.

Organizimi i aktiviteteve kulturore zhvillohet në përmasa pak më të mëdha sesa organizimi i mësimit në gjuhën amtare. Manifestimet kulturore organizohen nga shoqatat dhe shoqëritë e diasporës që janë të fragmentuara dhe nuk kanë një lidhje kohezive ndërmjet tyre, lidhje kjo që synohet të arrihet nga kjo strategji. Njëkohësisht aktivitete kulturore organizohen edhe nga struktura joformale që nuk ofrojnë vlera të mirëfillta, prandaj me

Faqe 17 nga 45

këtë strategji synohet që roli i institucioneve të jetë më aktiv në promovimin e atyre vlerave që ndikojnë në ruajtjen dhe kultivimin e identitetit kulturor e gjuhësor.

Prandaj, për t’i tejkaluar këto sfida, ky dokument strategjik, pra Strategjia për Diasporën 2019-2023 synon të krijojë një bashkëpunim të dyanshëm me pjesëtarët e diasporës si partnerë të zhvillimit. Në kuadër të këtij dokumenti strategjik, qëllimi kryesor është ruajtja e identitetit, avancimi i të drejtave politike dhe sociale, si dhe angazhimi i diasporës në zhvillimin ekonomik, politik, social dhe kulturor të Kosovës, përmes transferimit të dijes, investimeve dhe eksportit të prodhimeve të vendit.

Deri tani janë identifikuar dhe janë themeluar Rrjetet e Bizneseve Shqiptare në diasporë, në 22 shtete me 25 rrjete, dhe në bashkëpunim me rrjetin global të bizneseve të diasporës shqiptare janë realizuar aktivitete, si: organizimi dhe pjesëmarrja në panaire, konferenca, forume, takime B2B, promovimi i sukseseve përmes broshurave vjetore, të cilat kishin synim promovimin e mundësive për investime në Kosovë, eksportin e prodhimeve të vendit në diasporë dhe krijimin e urave bashkëpunuese ndërmjet bizneseve kosovare e atyre të diasporës. Rrjetëzimi i bizneseve globale-shqiptare është bërë me përkrahje nga projekti “Përfshirja e diasporës në zhvillimin ekonomik (DEED)”, i financuar pjesërisht nga MPJ e Finlandës, i implementuar nga Programi i Kombeve të Bashkuara për Zhvillim (UNDP) dhe Organizata Ndërkombëtare për Migrim (IOM). Mirëpo një nga rekomandimet mbetet themelimi dhe funksionalizimi i fondit garantues për investime nga diaspora, aktivitet ky i paraparë edhe në kuadër të strategjisë së kaluar. Ndërkaq, është bërë shumë pak për nxitjen dhe promovimin e kthimit të potencialit intelektual të diasporës. Megjithëse janë themeluar rrjete të ndryshme profesionale, ka munguar gatishmëria e institucioneve për angazhimin e tyre.

Në aspektin e zhvillimit ekonomik të vendit, roli i diasporës është jashtëzakonisht i madh, sepse ka një kapital të madh financiar dhe njerëzor të akumuluar, duke përfshirë përvojë dhe dije të një standardi botëror. Sipas të dhënave të Bankës Qendrore të Kosovës, dërgesat, të cilat kryesisht shpenzohen për konsum, arrijnë shumën prej 750 milionë eurosh në vit; investime kapitale, kryesisht në patundshmëri, arrijnë vlerën 250 milionë dhe shpenzimet gjatë qëndrimit të tyre në Kosovë arrijnë shifrën prej 900 milionë eurosh në vit. Duke pasur parasysh këto, me këtë strategji synohet që ky kapital i madh shumëdimensional i diasporës të orientohet në zhvillimin e përgjithshëm të vendit, në investime, prej të cilave ka përfitim të dyanshëm. Investimet e diasporës në vend janë një faktor shumë i rëndësishëm edhe për ruajtjen e identitetit të të rinjve të diasporës dhe lidhjes së tyre me atdheun.

Faqe 18 nga 45

Krahasimi me vende të tjeraQeveri të ndryshme e shohin diasporën si potencial të rëndësishëm në zhvillimin socio-ekonomik të vendeve të tyre. Në rastin e Kosovës, diaspora ka luajtur një rol të rëndësishëm në çlirimin dhe shtetndërtimin e vendit. Po ashtu, ajo është një nga kontribuuesit kyç në ekonominë e vendit, me rreth 15% të Prodhimit të Brendshëm Bruto (PBB). Mirëpo, në mënyrë që të kapitalizohet i tërë kontributi i diasporës, institucionet e Kosovës do të duhej të punojnë vazhdimisht në krijimin e urave lidhëse për bashkëpunim me diasporën. Në vitin 2011, Qeveria e Kosovës ka marrë vendim të krijojë një ministri të veçantë për diasporën. Në këtë kontekst, Kosova është një nga shtetet e para në rajon që ka themeluar një ministri specifike për diasporën. Po ashtu, përparësia e Kosovës me rajonin është se diaspora jonë ende ka lidhje shumë të afërta me vendin. Kjo shihet qartë nga numri i madh i pjesëtarëve të diasporës që vizitojnë Kosovën çdo vit dhe vazhdimisht punojnë për ndërlidhjen me vendin përmes biznesit, aktivitetit filantropik ose shkëmbimit të njohurive.

Rrethanat nuk janë identike me asnjë vend tjetër për arsye të shumta që dihen, duke filluar nga përqindja e madhe e numrit të pjesëtarëve të diasporës në raport me numrin e popullsisë në atdhe.

Disa vende të rajonit, por edhe vende të tjera në botë e kanë rregulluar përfaqësimin e diasporës, duke u mundësuar përfaqësim në organin më të lartë vendimmarrës- Parlament. Numri i ulëseve në Parlament varion ndryshon nga vendi në vend dhe sillet nga 1% deri në 5%. Po ashtu, kjo varet edhe nga numri i vetë qytetarëve që jetojnë në diasporë. Edhe vendet e rajonit, si Maqedonia dhe Kroacia, kanë aplikuar praktika të tillë duke garantuar ulëse për përfaqësuesit e diasporës në Parlament.

Në rastin e Kroacisë, ky shtet që nga vitit 1995 ka integruar diasporën në sistemin zgjedhor. Një zonë zgjedhore është ndarë për 4 milion pjesëtarë të diasporës që llogaritet t’i ketë ky shtet. Nga gjithsej 12 zona zgjedhore që ka Kroacia, zona e 11 është e ndarë për diasporën, ndërsa numri i ulëseve në Parlament është maksimalisht 12. Modeli kroat mundëson përfaqësim proporcional në raport me pjesëmarrjen në votime të pjesëtarëve të diasporës. Rreth 36% është pjesëmarrja në votime nga diaspora kroate në zgjedhjet e fundit në vitin 2016. Nga 59.418 të regjistruar kanë votuar 21.2018. Si rrjedhojë e rezultatit të këtyre zgjedhjeve në këtë mandat të Parlamentit kroat, tre deputet janë zgjedhur nga zona 11, si përfaqësues të diasporës nga zgjedhjet e fundit 201612.

Nga ana tjetër Ddisa vende të tjera në kuadër të Parlamentit kanë themeluar komisione parlamentare të veçanta për çështje të diasporës, siç është rasti në Kosovë, ku në kuadër të

12 Germin, Analizë e shkurtër e politikave mbi përfaqësimin e diasporës në Insitucionet e Republikës së Kosovës, faqe 6/ http://germin.org/ëp-content/uploads/2019/01/Analiza-e-shkurt%C3%ABr-mbi-p%C3%ABrfaq%C3%ABsimin-e-Diaspor%C3%ABs-n%C3%AB-Institucione_Germin.pdf

Faqe 19 nga 45

http://germin.org/wp-content/uploads/2019/01/Analiza-e-shkurt%C3%ABr-mbi-p%C3%ABrfaq%C3%ABsimin-e-Diaspor%C3%ABs-n%C3%AB-Institucione_Germin.pdf


komisionit për punë të jashtme është përfshirë edhe komponenti për diasporën dhe investimet strategjike.

Forma të tjera për të siguruar përfaqësim të diasporës janë edhe krijimi i organizmave të veçantë, siç janë Kuvendi i Diasporës apo institucione të ngjashme që kanë rolin përfaqësues dhe këshillëdhënës, por jo autoritet vendimmarrës. Organizmat e tillë kryesisht përbëhen nga përfaqësues të shoqatave e asociacioneve që veprojnë në diasporë dhe ofrojnë këshilla tek organet vendimmarrëse në atdheun e tyre. Shumë shtete, po ashtu, kanë themeluar dikastere të veçanta qeveritare, agjenci apo ministri, për çështje të diasporës, duke përfshirë edhe Kosovën, si një nga vendet e para në rajon me Ministrinë për Diasporën.

Një formë tjetër e përfshirjes së diasporës në vendimmarrjen e vendit të origjinës është edhe pjesëmarrja në zgjedhje. Pjesëmarrja e diasporës kosovare në zgjedhjet e Kosovës ka qenë e ulët, veçanërisht vitet e fundit. Në zgjedhjet e fundit në Kosovë, të drejtën e tyre për të votuar përmes postës e kanë ushtruar vetëm 13,200 votues. Sipas statistikave të paraqitura nga institucionet relevante, votimi me postë nuk duket të ketë qenë efikas në stimulimin e diasporës në zgjedhjet e Kosovës.

Në mënyrë që Kosova të krijojë lehtësira dhe të stimulojë përfshirjen e diasporës në vendimmarrje dhe politikëbërje, nevojitet të ndërmerren një sërë hapash, duke përfshirë ndryshimet legjislative, për t’i mundësuar diasporës që, krahas votimit me postë, të votojë edhe në misionet diplomatike.

Andaj, në kuadër të këtij dokumenti është rekomanduar që, krahas votimit me postë, diasporës t’i mundësohet edhe votimi në misione diplomatike. Te përfaqësimi është marrë për bazë të themelohet këshilli i diasporës, i cili do të ketë një rol koordinues ndërmjet diasporës dhe institucioneve të Kosovës. Një model të ngjashëm e aplikon Portugalia. Që nga vitit 1975 ky shtet, e ka integruar diasporën në sistemin zgjedhor. Nga gjithsejt 22 zona zgjedhore, Portugalia i ka ndarë dy zona për Diasporën, njërën për Evropë dhe tjetrën për vendet tjera. Numri i ulëseve të rezervuara për diasporën është katër dhe nuk lidhet me numrin e pjesëmarrjes së diasporës në zgjedhje. Por 55 mijë është pragu minimal i daljes në votime për zonat zgjedhore të diasporës. Në Portugali, Diaspora përfshihet në një zonë të vetme zgjedhore, kur është fjala për zgjedhjen e Presidentit, referendum dhe zgjedhjet evropiane, ndërsa votimi me postë aplikohet në zgjedhjet legjislative13.

13 Germin, Analizë e shkurtër e politikave mbi përfaqësimin e diasporës në Insitucionet e Republikës së Kosovës, faqe 6/ http://germin.org/ëp-content/uploads/2019/01/Analiza-e-shkurt%C3%ABr-mbi-p%C3%ABrfaq%C3%ABsimin-e-Diaspor%C3%ABs-n%C3%AB-Institucione_Germin.pdf

Faqe 20 nga 45



Sa i përket krijimit të mekanizmave lokalë për angazhimin e diasporës në zhvillimin ekonomik, Kosova ka marrë për bazë praktika të Letonisë, e cila për secilin rajon të saj ka caktuar nga një koordinator rajonal që merret direkt me çështjen e diasporës, njëherësh shërben si urë komunikimi ndërmjet nivelit qendror dhe atij lokal.

Bashkëpunimi me Shqipërinë dhe vendet e tjera të rajonit Kosova, Shqipëria dhe vendet e tjera fqinje kanë diaspora shumë të mëdha, të shpërndara kryesisht në Evropë. Komunitetet jashtë vendit kanë ndihmuar dhe vazhdojnë të kontribuojnë në përmirësimin e mirëqenies së qytetarëve përmes dërgesave të qëndrueshme..

Kjo strategji pesëvjeçare parashikon bashkëpunim të ngushtë ndërqeveritar me Shqipërinë, që përfaqëson kornizë të plotë institucionale për një bashkërendim për diasporën e përbashkët. Marrëveshjet e përbashkëta bilaterale, të nënshkruara ndërmjet Republikës së Kosovës dhe asaj të Shqipërisë, Marrëveshja për Bashkëpunim në fushën e Diasporës, Marrëveshja për Qendrat Kulturore në Diasporë, Marrëveshja për Financimin dhe Organizimin e Përbashkët të Mësimit të Gjuhës dhe Kulturës Shqiptare në Diasporë, si dhe Marrëveshja për Nxitjen e Biznesit dhe Informimin e Diasporës, reflektojnë një vullnet politik për angazhim të dyanshëm.

Ngjashëm parashihet të nënshkruhen edhe marrëveshje me shtetet fqinje të Ballkanit Perëndimor, me qëllim të koordinimit institucional.

Objektivat e përgjithshme të StrategjisëStrategjia për Diasporën (2019-2023) ka për qëllim të krijojë politika të qëndrueshme afatmesme, përmes të cilave institucionet shtetërore obligohen ta avancojnë dhe ta fuqizojnë organizimin e diasporës, duke përkrahur institucionalizimin e strukturave dhe veprimtarinë e saj në të gjitha sferat.

Përmes objektivave koncize të këtij dokumenti strategjik, synohet të kulmojë bashkëpunimi ndërmjet diasporës dhe Qeverisë, përkatësisht ndërmjet të gjitha ministrive, komunave dhe institucioneve të tjera, aktivitetet e të cilave janë paraparë të lidhen me diasporën, në këtë dokument. Qeveria është e përkushtuar në maksimum që t’i vendos në lëvizje të gjithë mekanizmat shtetëror për të garantuar një lidhje shumë më të fuqishme në mes diasporës dhe Kosovës.

Faqe 21 nga 45

Për t’i arritur këto synime, strategjia do të fokusohet në tri fusha specifike, të cilat do të mbulohen nga objektivat, si në vijim, deri në vitin 2023:

▪ Ruajtja dhe zhvillimi i identitetit të pjesëtarëve të diasporës;

▪ Promovimi dhe avancimi i të drejtave politike dhe sociale të diasporës;

▪ Forcimi i Rrolit të i diasporës në zhvillimin socio-ekonomik të Kosovës.

Objektivi strategjik 1: Ruajtja dhe zhvillimi i identitetit të pjesëtarëve të diasporësRuajtja, kultivimi dhe zhvillimi i gjuhës amtare dhe kulturës është me rëndësi jetike. Ky objektiv strategjik vazhdon të jetë një prej prioriteteve të Qeverisë në raport me diasporën. Vetë termi diasporë është bërë sinonim i identiteteve komplekse, të dyfishta apo edhe të shumëfishta, shpesh duke shprehur një "mes" nga vendi i lindjes dhe kulturës së vendbanimit. Diasporës i duhet mbështetje për të ruajtur dhe promovuar identitetin e tyre unik kulturor. Për më tepër, duke bërë këtë, diaspora kontribuon në larminë kulturore në vendbanimit te tyre, duke integruar identitetin kulturor si një vlerë të shtuar për shoqërinë ku ata jetojnë.

Ky objektiv poashtu përqendrohet në tre prioritete kryesore: avancimin e mundësive arsimore për arsimimin e fëmijëve të diasporës kosovare përmes mësimit të kulturës dhe gjuhës; përparësia e dytë ka të bëjë me mbështetjen e angazhimit të diasporës me universitetet në Kosovë dhe përparësia e tretë do të mbështesë organizimin e ngjarjeve kulturore për diasporën si në Kosovë ashtu edhe në vendet e vendbanimit të tyre.

Sidoqoftë, një sfidë e madhe mbetet mungesa e të dhënave të besueshme për diasporën që është një pengesë për zhvillimin e politikave dhe programeve efektive për ta. Numri, shpërndarja, aftësitë, prosperiteti dhe niveli i integrimit të grupeve të diasporës, është thelbësore për krijimin e partneriteteve.

Për arritjen e këtij objektivi janë paraparë disa objektiva specifike si më poshtë:

Objektivi specifik 1.1: Zhvillimi i mësimit plotësues në diasporë Arsimi është një themel i qasjes së Qeverisë së Kosovës ndaj diasporës. Mësimi plotësues në diasporë nënkupton mësimin e gjuhës dhe të kulturës së origjinës. Synon zhvillimin e mësimit në diasporë, mbështetjen e organizimit të mësuesve dhe prindërve, me qëllim të përfshirjes të sa më shumë nxënësve në aktivitete mësimore/shkollore.

Faqe 22 nga 45

Ky objektiv specifik synon të adresojë ankesat e shumë prindërve në vizitat e tyre të shpeshta në Kosovë, që anëtarët e familjes së tyre nuk kanë mundësi të marrin pjesë në klasa shtesë për të mësuar më shumë rreth gjuhës dhe trashëgimisë kulturore. Për të arritur këtë objektiv specifik, Qeveria e Kosovës duhet të kërkojë partneritet institucional me sistemin arsimor në vendet ku diaspora e Kosovës banon në një numër të konsiderueshëm. Përveç kësaj, qeveria do të shqyrtojë mundësitë për krijimin e një partneriteti me shoqatat e diasporës në mënyrë që ata të mbështeten për të siguruar klasa shtesë mbi kulturën dhe gjuhën.

Objektivi specifik 1.2: Përfshirja e diasporës në arsimin parauniversitar dhe universitar Ky objektiv specifik synon nxitjen e përfshirjes së nxënësve, studentëve, pedagogëve, specialistëve të fushave të ndryshme në të gjitha nivelet e sistemit arsimor në Kosovë dhe realizohet në forma të ndryshme (mësim i rregullt, kurse plotësuese për gjuhën e kulturën e origjinës, praktika e këmbime të ndryshme profesionale etj.), me ç’ rast sigurohet edhe ndërveprimi i duhur i përmirësimit të zhvillimit të kompetencave të të gjitha palëve.

Ky objektiv ka të bëjë me mungesën e qasjes midis universiteteve publike në Kosovë për të mbështetur një angazhim më aktiv me të rinjtë e diasporës. Qeveria e Kosovës do të eksplorojë opsionet më të përshtatshme me universitetet publike në mënyrë që të krijojë mundësi për të rinjtë e diasporës, të cilët tashmë janë studentë të universitetit në vendin e tyre të vendbanimit për të vizituar Kosovën dhe për të përfunduar një semestër në një nga universitetet publike. Për ta arritur këtë, duhet të zhvillohet një bashkëpunim më i ngushtë me Ministrinë përkatëse të Arsimit të Kosovës, universitetet publike në Kosovë si dhe universitetet në vendet ku diaspora e Kosovës jeton në një numër të konsiderueshëm.

Qeveria e Kosovës do të shtyjë përpara këtë lloj bashkëpunimi, si dhe do të zhvillojë një skemë bursash për të financuar të rinjtë e Diasporës kosovare që të vijnë në Kosovë në mënyrë që të ndjekin një semestër në një universitet publik. Përveç gjithë kësaj, qeveria do të eksplorojë edhe opsione për të lehtësuar dhe financuar pjesëmarrjen e të rinjve nga diaspora në universitetin veror të Universitetit të 'Hasan Prishtina’. Qeveria gjithashtu do të mbështesë një projekt me universitetet publike për të organizuar konferenca që do të sjellin studiues nga diaspora e Kosovës të prezantojnë punën e tyre dhe t'u japin atyre një mundësi për të kontribuar në zhvillimin e vendit te tyre të lindjes.

Objektivi specifik 1.3: Ruajtja dhe zhvillimi i vlerave kulturore Ky objektiv specifik synon ruajtjen dhe zhvillimin e vlerave kulturore te pjesëtarët e diasporës, përmes aktiviteteve të ndryshme kulturore në Kosovë dhe në vendet ku jeton diaspora. Këto programe synojnë krijimin, mbështetjen, fuqizimin dhe unifikimin e shoqatave, rrjeteve dhe forma të tjera të organizimit të tyre.

Përmes këtij objektivi qeveria e Kosovës dëshiron të sigurojë që diaspora, dhe veçanërisht rinia të mos shkëputen nga vendi i origjinës dhe trashëgimia e tyre kulturore. Qeveria e

Faqe 23 nga 45

Kosovës, përmes diasporës së saj, kërkon të promovojë trashëgiminë e pasur kulturore të Kosovës dhe ta shndërrojë identitetin kulturor të Kosovës në një vlerë të shtuar në vendet ku jeton diaspora e Kosovës. Qasja e Qeverisë në lidhje me këtë objektiv është e dyfishtë: të mbështesë ngjarje kulturore dhe aktivitete në vendet ku jeton diaspora e Kosovës dhe së dyti të organizojë ngjarje kulturore për Diasporën e Kosovës gjatë vizitave të tyre të rregullta gjatë verës. Në lidhje me të parën, Qeveria e Kosovës do të shqyrtojë mundësitë për bashkëpunim me institucionet publike, veçanërisht institucionet kulturore në vendet ku jeton diaspora.

Objektivi strategjik 2: Promovimi dhe avancimi i të drejtave politike dhe sociale të diasporës

Ky objektiv strategjik synon promovimin dhe avancimin e të drejtave politiko-sociale të diasporës në vendin e origjinës dhe atij ku anëtarët e diasporës jetojnë, përmes koordinimit me institucionet homologe të shtetit rezident.Promovimi i të drejtave të diasporës kosovare, duhet të përqendrohet në dy prioritete kryesore: së pari të mbështesë diasporën kosovare për t’u organizuar përmes shoqatave, si dhe përmes formave të tjera të bazuara në shoqëri civile, dhe së dyti për të siguruar mbështetje përmes dialogut për Diasporën e Kosovës në raportin e tyre me vendet pritëse. Në këtë kontekst, përfaqësimet diplomatike të Kosovës do të luajnë një rol të rëndësishëm. Qeveria e Kosovës kërkon të krijojë një dialog me vendet pritëse të Diasporës së Kosovës për të adresuar çdo çështje të mundshme në lidhje me integrimin, gjuhën, kulturën ose çështje të tjera. Qeveria e Kosovës mban një qëndrim mbështetës për integrimin e Diasporës së Kosovës në vendet ku ata jetojnë. Në vendet pritëse të Diasporës së Kosovës, organizatat ekzistuese të diasporës do të mbështeten për të ofruar shërbime mbështetëse për kosovarët, veçanërisht për nevojat e tyre dhe kërkesat për informacion dhe shërbime në lidhje me të drejtat e punës, procesin e natyralizimit dhe çështje të tjera. Për më tepër, është e rëndësishme të theksohet se diaspora e Kosovës ka kapacitete dhe potencial për t'u bërë një faktor i rëndësishëm për zhvillimin demokratik dhe ekonomik në Kosovë. Prandaj, Qeveria e Kosovës do të lehtësojë një proces të shkëmbimit dhe transferimit të ideve, praktikave, vlerave dhe kapitalit shoqëror. Për më tepër, diaspora e Kosovës, do të inkurajohet dhe mbështetet për të ndihmuar një lidhje më të fortë midis Kosovës dhe vendeve të tyre të banimit, veçanërisht midis komunitetit të biznesit.

Faqe 24 nga 45

Qeveria e Kosovës do të publikojë një raport të rregullt vjetor për Diasporën e Kosovës, ku do të diskutojë statusin e përgjithshëm të Diasporës së Kosovës, arritjet e tyre si dhe sfidat. Ky raport gjithashtu do të mbështeste dialogun e politikave të Qeverisë së Kosovës në lidhje me Diasporën e Kosovës

Për arritjen e këtij objektivi janë paraparë disa objektiva specifike si më poshtë:

Objektivi specifik 2.1: Përfshirja e diasporës në vendimmarrje dhe politikëbërje në KosovëKy objektiv specifik synon përfshirjen e diasporës në vendimmarrje dhe politikëbërje përmes mekanizmave të krijuar në vendet ku jeton diaspora. Gjithashtu synon krijimin e lehtësirave për pjesëmarrjen e pjesëtarëve të diasporës në zgjedhje, duke u mundësuar një sistem efikas të votimit.

Përmes këtij objektivi Strategjia krijon një politikë qeveritare si dhe një qasje në mënyrë që të zbatojë hapat e nevojshëm për adresimin e çdo ndryshimi në kornizën ekzistuese legjislative dhe institucionale për të siguruar që Diaspora e Kosovës mund të ushtrojë lirshëm të drejtën e tyre për të votuar dhe të marrë pjesë në proceset e vendimmarrjes. E drejta për të votuar dhe përfshirje në procesin e vendimmarrjes në Kosovë është një shtyllë themelore e qasjes së Qeverisë së Kosovës përballë Diasporës së Kosovës.

Qeveria e Kosovës, do të bëjë një analizë gjithëpërfshirëse në mënyrë që të përcaktojë programe dhe politika të reja se si të avancojë më tej pjesëmarrjen aktive të Diasporës së Kosovës në proceset politike dhe vendimmarrjes në Kosovë. Përfshirja e diasporës në sistemin politik dhe zgjedhor është gjithashtu e rëndësishme pasi mundëson ekspertë dhe individë me arsim të lartë nga Diaspora e Kosovës të ofrojnë ekspertizën e tyre në Kosovë.

Qeveria e Kosovës do të zbatojë një sërë masash prioritare, siç janë: rishikimi i Regjistrit Civil, nw kontest tw listave zgjedhore, për tu siguruar se përfshin të gjithë diasporën e Kosovës, rishikimin e kornizës ligjore dhe institucionale për të siguruar që nuk ka pengesa që parandalojnë ose vështirësojnë votimin për Diasporën e Kosovës. Qeveria do të përcaktojë qartë detyrat në lidhje me këtë proces, dhe veçanërisht në lidhje me mbledhjen dhe administrimin e të dhënave të diasporës. Për më tepër, Qeveria do të kërkojë partneritet me shoqërinë civile dhe institutet e specializuara për të hartuar një raport vjetor të titulluar "Diasporë e Kosovës: Numrat dhe Faktet". Ky raport gjithashtu do të përfshijë një kapitull mbi perceptimet e Diasporës së Kosovës. qeveria gjithashtu do të bashkëpunojë me shoqërinë civile dhe institutet e specializuara në mënyrë që të ndërgjegjësojë diasporën kosovare për të drejtat e tyre dhe nevojën për pjesëmarrje.

Faqe 25 nga 45

Objektivi specifik 2.2: Realizimi i së drejtës për sigurimet sociale Ky objektiv specifik synon realizimin, koordinimin, ruajtjen dhe avancimin e marrëveshjeve ndërshtetërore për sigurimet shoqërore dhe negocimi i marrëveshjeve të tjera të munguara, si dhe promovimi publik i tyre.

Qeveria e Kosovës tashmë ka nënshkruar me sukses një numër marrëveshjesh për sigurimet shoqërore me Shtetet Anëtare të Bashkimit Evropian. Sigurimi i zgjidhjeve që adresojnë nevojat komplekse të menjëhershme dhe afatgjata të të diaspores shpesh mund të jetë sfiduese. Qasja e Qeverisë së Kosovës është një bashkëpunim dhe partneritet me vendet ku jetonë Diaspora e Kosovës për të siguruar respektimin e të drejtave për sigurime shoqërore.

Qeveria e Kosovës do të ndjekë tre politika kryesore: të përmirësojë dhe forcojë komunikimin dhe shkëmbimin me diasporën; për të krijuar në Kosovë një mjedis që lehtëson angazhimin e diasporës dhe të zhvillojë dialog konstruktiv me të gjitha vendet pritëse të Diasporës së Kosovës për çështje të sigurimeve shoqërore.

Objektivi specifik 2.3: Plotësimi dhe përditësimi i Regjistrit të DiasporësKy objektiv specifik synon që, përmes Regjistrit të Diasporës, të mbledhë informata për pjesëtarët e diasporës, kontaktet, shtrirjen, moshën dhe kualifikimet e tyre. Regjistri i Diasporës e ndihmon MDIS-in t’i mbajë të informuar rregullisht pjesëtarët e diasporës për zhvillimet dhe aktivitetet e ndryshme për interesat e tyre, përmes kanaleve teknologjike. Kjo do ta ndihmojë Ministrinë për hartimin sa më të mirë të politikave dhe shërbimeve që u dedikohen pjesëtarëve të diasporës.

Objektivi specifik 2.4: Diplomacia publike përmes diasporësKy objektiv specifik ka për synim avancimin e komunikimit me diasporën, duke krijuar mekanizma për shpërndarjen e informacionit përmes medieve elektronike, të shkruara dhe alternative. Gjithashtu, ky objektiv specifik synon fuqizimin dhe organizimin e pjesëtarëve të diasporës në fushën e promovimit të kulturës, traditave, turizmit dhe resurseve të Kosovës në vendet ku jetojnë.

Qeveria e Kosovës kërkon të përfshijë anëtarët e Diasporës së Kosovës në përpjekjet e diplomacisë publike. Kjo do të bëhet duke kërkuar nga anëtarët e Diasporës së Kosovës të shërbejnë si diplomat publik të vullnetit të mirë për Kosovën. Kjo është veçanërisht e rëndësishme për të adresuar problemet me imazhin e Kosovës, sidomos në Shtetet Anëtare të Bashkimit Evropian. Diplomacia publike në këtë kontekst ka të bëjë me ndryshimin e qëndrimeve dhe opinioneve për Kosovën.

Qeveria e Kosovës do të zbatojë një numër masash, duke përfshirë trajnimin e korpusit të saj diplomatik për ligje dhe institucione në lidhje me migracionin në vendet që strehojnë

Faqe 26 nga 45

diasporën e Kosovës. Për më tepër, Qeveria e Kosovës përmes diplomacisë së saj ekonomike do të thellojë bashkëpunimin me Diasporën e Kosovës në mënyrë që të krijojë rrugë të reja investimesh në Kosovë dhe t'u tregojë investitorëve të huaj potencialë se Kosova është një vend i mirë për investime.

Kjo Strategji do të mbështesë rishikimin e shërbimeve të ofruara për Diasporën e Kosovës përmes Ambasadave të Kosovës dhe përmirësimin e mangësive të mundshme. Për më tepër, Ambasadat e Kosovës do të ndihmojnë Diasporën e Kosovës për të krijuar një rrjet ndërmjet tyre, veçanërisht në Bashkimin Evropian dhe Shtetet e Bashkuara, në mënyrë që të organizojnë dhe zhvillojnë bashkarisht aktivitete.

Ambasadave të Kosovës do t'u kërkohet të përgatisin publikime speciale mbi aktivitetet e Diasporës së Kosovës, si dhe të informojnë vazhdimisht Qeverinë e Kosovës për situatën e përgjithshme dhe sfidat e mundshme në marrëdhëniet e brendshme të Diasporës së Kosovës

Objektivi strategjik 3: Roli i diasporës në zhvillimin socio-ekonomik të KosovësKy objektiv strategjik synon fuqizimin, lehtësimin dhe nxitjen e angazhimit të diasporës në zhvillimin socio-ekonomik të Kosovës. Në kuadër të kësaj synon të nxitë/stimulojë dhe të bashkëpunojë përmes bizneseve dhe formave të organizimit të tyre në diaspore. Po ashtu, synohet të ofrohen mekanizmat për transferimin e njohurive dhe shkëmbimin e përvojave nga diaspora dhe anasjelltas. Qëllimi i kësaj strategjie është gjithashtu të krijojë mundësi për pjesëmarrje dinamike dhe aktive të Diasporës së Kosovës në zhvillimin ekonomik të Kosovës. Në këtë kontekst, ekzistojnë katër prioritete të veçanta për qeverinë e Kosovës për të mbështetur lidhje më të ngushta ndërmjet Diasporës së Kosovës dhe komunitetit të biznesit në Kosovë: avancimin e turizmit, avancimin e shkëmbimit dhe bashkëpunimit në sektorin e informacionit dhe teknologjisë, avancimin e sektorit të shërbimeve, si dhe zhvillimin dhe modernizimin e sektorëve të bujqësisë dhe ushqimit. Qeveria e Kosovës do të bëjë një vlerësim gjithëpërfshirës të politikave ekzistuese, të cilat aktualisht nuk sigurojnë sa duhet stimuj për diasporën kosovare për të investuar dhe angazhuar më shumë në zhvillimin ekonomik të vendit. Në këtë kontekst, do të jetë thelbësore që qeveria të rishikojë stimujt fiskal, shpërndarjen e informacionit, shmangien e korrupsionit, shmangien e taksave të importit për produkte të veçanta, në përputhje me prioritetet e sipërpërmendura për investime, dhe të zvogëlojë barrën administrative për të bërë biznes në Kosovë për Diasporën. Qeveria gjithashtu do të shqyrtojë opsionet në mënyrë që bankat në Kosovë të zhvillojnë kredi të favorshme për të financuar projekte ekonomike nga diaspora, si dhe të heqin çdo ngarkesë të panevojshme administrative që krijon vonesa në transferimet e pagesave. Qeveria e Kosovës gjithashtu do të eksplorojë opsionet më të përshtatshme për organizimin e panaireve ekonomike në vendet me numër të konsiderueshëm të Diasporës

Faqe 27 nga 45

së Kosovës. Në këtë kontekst, Qeveria e Kosovës gjithashtu do të krijojë kanale të reja të komunikimit dhe dialogut me drejtuesit e biznesit nga Diaspora e Kosovës për të adresuar sfidat që parandalojnë investimet dhe lidhjet më të ngushta ekonomike.

Objektivi specifik 3.1: Fuqizimi i bashkëpunimit me diasporën për zhvillimin ekonomik Në kuadër të këtij objektivi specifik synohet të forcohet lidhja dhe bashkëpunimi ndërmjet diasporës dhe tregut vendës, duke promovuar qasjen e bizneseve të vendit në tregjet ndërkombëtare përmes bizneseve të diasporës dhe takimeve B2B.

Historikisht, emigracioni është parë si një barometër i suksesit ose dështimit të strategjive kombëtare të zhvillimit ekonomik. Humbja e talentit nga një vend konsiderohet si një shenjë e keqe e ekonomise. Sidoqoftë, Qeveria e Kosovës gjithashtu e sheh si një mundësi elitën në rritje ekonomike midis Diasporës së Kosovës, për modernizimin e ekonomisë së Kosovës dhe ndërtimin e partneriteteve me kompani në Evropë dhe Shtetet e Bashkuara. Qeveria e Kosovës i kushton vëmendje të konsiderueshme rolit të diasporës në zhvillimin ekonomik të vendit. Diaspora mund të ndikojë ndjeshëm në trendet pozitive ekonomike nga jashtë. Qasja e Qeverisë së Kosovës është pragmatike, dhe për këtë arsye qëllimi është që t'u jepet përparësi elitave të veçantë të diasporës dhe kampionëve ekonomikë. Qeveria e Kosovës do të mbështesë një program-zhvillim të projekteve për mundësi të mundshme për Diasporën që të përfshihen në zhvillimin ekonomik.

Objektivi specifik 3.2: Promovimi i aseteve dhe mundësive për investime Ky objektiv specifik do t’i koordinojë dhe do t’i promovojë mundësitë e investimeve nga diaspora, si dhe të ofrojë informacionin e nevojshëm përmes institucioneve të tjera përgjegjëse në Kosovë. Mobilizimi i diasporës për të promovuar investimet është një nga prioritetet kryesore të Qeverisë së Kosovës. Siç u tha më lart, Qeveria do të zbatojë një numër masash si për të hequr pengesat për investime nga diaspora, ashtu edhe për të stimuluar diasporën kosovare për të investuar. Ekonomitë që synojnë të tërheqin investime nga diaspora e tyre zakonisht quhen investime direkte të diasporës (DDI). Rritja e DDI ka një efekt domethënës pozitiv në zhvillimin ekonomik dhe gjithashtu ka një ndikim më të gjerë të ndryshimit të perceptimeve pozitive të klimës së investimeve në Kosovë. Qasja e Qeverisë së Kosovës do të përqendrohet në përmirësimin e koordinimit, dhe shkëmbimin e informacionit me diasporën, dhe krijimin e kanaleve përmes të cilave projektet e investimeve dëgjohen siç duhet nga qeveria dhe marrin mbështetjen e nevojshme.

Objektivi specifik 3.3: Promovimi i turizmit përmes diasporës Ky objektiv specifik synon të koordinojë dhe të ofrojë informacione në lidhje me turizmin, malor, shëndetësor dhe kulinar për pjesëtarët e diasporës duke lehtësuar promovimin e këtyre shërbimeve ekzistuese përmes konferencave dhe panaireve të ndryshme.

Faqe 28 nga 45

Diaspora e Kosovës është shtylla e Turizmit të Kosovës. Qasja e Qeverisë së Kosovës në promovimin e turizmit është e dyfishtë: së pari kërkon të përmirësojë informacionin për Diasporën kosovare për qëllime të turizmit, dhe së dyti të bashkëpunojë me Diasporën e Kosovës për të tërhequr më shumë turistë nga vendet ku ata banojnë. Qeveria e Kosovës, do të organizojë një konsultë me Diasporën e Kosovës për të kuptuar opsionet më të mira se si të promovoj turizmin në vendet e tyre pritëse. Në këtë kontekst, Qeveria do të zhvillojë publikime specifike dhe ueb faqe në internet që adresojnë konceptet e gabuara të zakonshme për Kosovën ndërsa theksohen opsionet për turizëm.

Objektivi specifik 3.4: Nxitja dhe promovimi i kthimit të potencialit intelektualKy objektiv specifik synon transferimin e njohurive dhe të aftësive teknike në forma të ndryshime virtuale dhe në terren në afat të shkurtër dhe të gjatë. Angazhimi i ekspertëve dhe i studentëve të diasporës do të nxitë kthimin e përkohshëm të ekspertëve dhe të profesionistëve në sektorin publik dhe në atë privat. Kjo nënkupton krijimin e kanaleve të nevojshme që i mundësojnë diasporës kosovare që të marrë pjesë aktive dhe të kontribuojë në punën e think-tankeve kosovare, si dhe të akademisë. Qeveria e Kosovës do të udhëzojë ministrinë e nevojshme të qeverisë për të mbajtur kontakte dhe konsultime me individë në diasporë që janë të angazhuar në institucione të ndryshme qeveritare dhe joqeveritare. Qeveria e Kosovës do të organizojë në baza vjetore një Forum Konsultimi të Diasporës me vendin pritës që do të rrotullohet midis atyre që kanë numrin më të madh të diasporës.

Objektivi specifik 3.5: Stimulimi i platformave filantropike Ky objektiv specifik synon transferimin e fondeve filantropike nga diaspora në vendin e origjinës, në mënyrë që diaspora të ofrojë ndihmë financiare në kauzat që i vlerësojnë.

Siq dihet, Diaspora e Kosovës është një shtyllë kryesore e filantropisë në Kosovë. Për vite me radhë ata kanë mbështetur shumë programe, organizata dhe aktivitete të tjera në Kosovë. Një fokus i veçantë i punës filantropike të Diasporës së Kosovës viteve të fundit ka qenë e lidhur me bamirësinë. Sidoqoftë, filantropisë së Diasporës kosovare i mungon koordinimi. Koordinimi më i mirë do të sjellë përfitime të rëndësishme për të gjitha palët, dhe kjo është një fushë që qeveria mund të kontribuojë. Qeveria e Kosovës do të zhvillojë një Koncept-Dokument për të ekzaminuar opsionet më të mira për krijimin e një politike ose një platforme që do të mbështesë koordinimin e punës filantropike të Diasporës së Kosovës.

Monitorimi dhe vlerësimi i zbatimit të Strategjisë

Institucioni udhëheqës kryesor për administrimin dhe bashkërendimin e monitorimit të zbatimit të Strategjisë për Diasporën është Ministria e Diasporës dhe Investimeve Strategjike. Përgjegjësia për bashkërendimin e monitorimit dhe të raportimit i takon MDIS-it, përderisa në këtë proces do të sigurohet edhe përfshirja e vazhdueshme e partnerëve të tjerë (ministri përkatëse: MASHT, MTI/KIESA, MKRS, MPJ, MPMS...) dhe e shoqërisë civile. MDIS-i, do të formojë mekanizmin e monitorimit grupin e punës për monitorimin e implementimit të strategjisë dhe në bazë të Udhëzimit Administrativ 07/18

Faqe 29 nga 45

do të përcaktojë procedura më të detajuara të monitorimit dhe të raportimit për institucionet pjesëmarrëse, duke ndjekur parimet e mëposhtme:

Hartimi i raporti 6 (gjashtë) mujorë për vlerësimin e realizimit të strategjisë nga grupi i punës i përbërë nga ministritë përkatëse, për nevojat e institucioneve përgjegjëse dhe përgatitjen e raportit vjetor të progresit për arritjen e objektivave të strategjisë dhe zbatimin e planit të veprimit i cili do të hartohet në baza vjetore. Ai do t ’i paraqitet grupit ndërministror të punës për diskutim dhe për fillimin e veprimeve të mëtejshme, nëse është e nevojshme.

Nëse vendoset nga grupi ndërministror i punës, raporti vjetor mund të dorëzohet për shqyrtim Kabinetit dhe të ministrit.

Raporti vjetor i progresit do të paraqesë informacione për progresin kundrejt objektivave dhe zbatimin e aktiviteteve. Vëmendje e veçantë do t'u kushtohet analizës së pengesave, sfidave dhe rreziqeve në lidhje me zbatimin e strategjisë.

Institucionet pjesëmarrëse do t’i japin informacione për progresin dhe për sfidat institucionit udhëheqës, pas udhëzimit të lëshuar nga ai.

Në çerekun e tretë të vitit 2021, Strategjia do t'i nënshtrohet vlerësimit të përkohshëm, për të vlerësuar efektivitetin dhe efikasitetin e zbatimit. Vlerësimi përfundimtar do të bëhet në vitin 2023. Të dyja vlerësimet do të jenë të pavarura (të jashtme).

Mekanizmi monitorues Aneksi 000

Faqe 30 nga 45

PLANI I VEPRIMIT I STRATEGJISË SË DIASPORËS 2019 - 2021

Nr.Objektivat strategjike dhe

specifike, treguesit dhe veprimet

Vlera bazëSynimi i

përkohshëm [viti]

Synimi i vitit të fundit [vit]

Rezultati

I. Objektivi strategjik: Ruajtja dhe zhvillimi i identitetit të pjesëtarëve të diasporës

I.1 Objektivi specifik: Zhvillimi i mësimit plotësues në diasporë

1Treguesi: Rritja e numrit të

nxënësve në mësimin e gjuhës amtare dhe kulturës

2018 – 24,000 2021- 24,5002023 – 25,000

2Treguesi: Hapja e paraleleve

të reja në diasporë2018- s’ka info 2021-20 2023-35

Nr. Veprimi

Afati i

fundit

Buxheti Burimi i

financimit

Institucioni udhëheqës

dhe mbështetës

Produkti (Output)

Referenca në

dokumente

Viti N1 Viti N2 Viti N3

I.1.1 Zhvillimi i mësimit të gjuhës dhe kulturës së origjinës

2019/ 20

5,000.00 0 BK MDISMASHTZKM

Hartimi i konceptdokumentit për mësimin plotësues në diasporë.

I.1.2 Plotësim-ndryshimi i legjislacionit që ka të bëjë me mësimin plotësues në diasporë

2020 0.0 KA MDISMASHTZKM

Ndryshimet e miratuara

I.1.3 Sensibilizimi i prindërve për rëndësinë e mësimit të gjuhës amtare

2021 7,000.00 7,000.00 7,000.00 BK MDIS, MASHT, MPJ

Takimet e drejtpërdrejta informuese (5 në vit);bashkorganizimi i emisioneve në radio dhe televizion për mësimin plotësues;

Faqe 31 nga 45

botimi i broshurave

I.1.4 Hapja e shkollave/paraleleve të reja dhe mbështetja për organizimin e mësimit në gjuhën amtare në shkollat ekzistuese në diasporë

2021 2,000.00 2,000.00 2,000.00 BK MDISMASHTMPJ

Hapja e 5 paraleleve në vit

I.1.5 Marrëveshjet me shtete/republikë/kanton/komuna ku zhvillohet mësimi i gjuhës dhe i kulturës në diasporë

2021 3,700.00 10,000.00 10,000.00 BK MDISMASHTMPJZKM

Inicimi i së paku dy marrëveshjeve

I.1.6 Zhvillimi i kapaciteteve

profesionale të i mësimdhënësve në diasporë.

2021 25,000.

20,000.

25,000.

25,000

20,000

25,000.

25,000

20,000

25,000.

BK

BK

R.SH

MDISMASHTMASR

Tri seminare në vit, së paku me 50 mësimdhënës të trajnuar,Seminari kombëtar, Kosovë Shqipëri. 150 pjesëmarrës në vit

I.1.7 Furnizimi me libra dhe mjete të tjera mësimore; hapja, promovimi, pasurimi i bibliotekave në diasporë

2021 18,000.00 18,000.00 18,000.00 MDIS MDISMASHTMPJ

Furnizimi me material mësimor (30,000 njësi mësimore)

I.1.8 Lidhja me vendin përmes edukimit joformal

2021 58,000.00 58,000.00 58,000.00 BK MDIS, MASHT

MPJ

(në bazë vjetore); 6 kampe - shkolla verore, 25 ekskursione mësimore njohëse në vendlindje; 3 kuize të diturisë; manifestime kulturore dhe sportive në atdhe dhe diasporë, etj.

I.1.9 Roli i gruas në ruajtjen e identitetit dhe integrimi në vendet ku jeton diaspora

2021 9,500.00 9,500.00 BK

Donator

MDIS

MPJ

Partner të tjerë

Organizim i seminareve, konferencave për rolin e gruas në rruajtjen e identitetit dhe integrimi në vendet ku jeton diaspora

Faqe 32 nga 45

I.1.10 Inicimi i krijimit të platformës didaktike (mësimi në distancë)

2021 20,000.00 BK MDIS,MASHTMPJDonatorë

Softueri i platformës didaktike, i krijuar

Buxheti i përgjithshëm për objektivin specifik I.1:

164,400.00

175,200.00

195,200.00

nga të cilat kapitale:

nga të cilat rrjedhëse:164,400.00

175,200.00

195,200.00

I.2 Objektivi specifik: Përfshirja e diasporës në arsimin universitar dhe shkencor

Treguesi: 2018- 2021- 2023-

1Numri i pjesëmarrësve nga

diaspora150 500 800

Nr. Veprimi

Afati i

fundit

BuxhetiBurimi i financim

it


dhe mbështetës

Produkti (Output)

Referenca në

dokumente


I.2.1 Krijimi i lehtësirave për studime universitare dhe pasuniversitare për një numër të caktuar të studentëve të diasporës nëpër universitetet e Kosovës

2021 0 0 0 BK MDIS, MASHT,

UP

Caktimi i kuotës 1 % e vendeve të lira për studime universitare në kuadër të universiteteve shtetërorepublike;

Kuota e caktuar në fakultetet shoqërore (filologjik, Katedra e Gjuhës Shqipe, Edukimit, etj. )

I.2.2 Avancimi i programit për punë praktike – studentë dhe profesionistë nga diaspora nëpër institucionet e Kosovës,

2021 0 0 0 BKDonator

MDIS,Ministrit,AKK,Komunat,

200 përfitues të programit në nivelin qendror dhe lokal në institucionet shtetërore për 3 vjet; pilotimi i programit në

Faqe 33 nga 45

Admin, 09/21/19,

Te shqyrtohet mundesia qe si aktivitet i vecante te jete edhe: Angazhimi i profesorëve universitar nga diaspora, ne kuadër te ligjetimit universitar ne universitetet publike. Kjo mund te arrihet përmes ofrimit te ligjëratave speciale per tema te caktuara apo edhe ciklit te ligjëratave ne profesionet deficitare ne kuadër te fushave specifike te studimeve universitare dhe pas universitare. Angazhimi i mësimdhënësve te shkollimit te fillor dhe mesëm nga diaspora, me qellim te sjelljes se përvojave evropiane ne mesidhenie te ciklit fillor dhe te mesëm.

në nivelin qendror dhe lokal, në ndërmarrje publike dhe private

Odat ekonomike,Shoqëri Civile

sektorin privat dhe publiko-privat;

I.2.3 Rrjetëzimi i studentëve shqiptarë në diasporë

2021 11,000.00

11,000.00 11,000.00 MDIS MDIS 3 rrjete të reja;fuqizimi i atyre ekzistuese; takimi i shoqatave të studentëve nga diaspora dhe Kosova

I.2.4 Organizimi i konferencave shkencore nga fusha të ndryshme me shkencëtarë nga diaspora

2021 15,000.00 15,000.00 MDIS MDIS, Universitetet Publike

6 konferenca shkencore; botimi i 6 raporteve të konferencës;publikimi i punimeve shkencore;


11,000.00

26,000.00 26,000.00



26,000.00 26,000.00

I.3 Objektivi specifik: Ruajtja dhe zhvillimi i vlerave kulturore

1Numri i organizimeve

(aktiviteteve socio- kulturore)2018-60 2021-200 2023-330

2Këshillat e shoqatave të

themeluara2018-1 2021-6 2023-10

Nr. Veprimi

Afati i

fundit


it


dhe mbështetës

Produkti (Output)

Referenca në

dokumente


I.3.1 Organizimi i Ditëve të Diasporës në Kosovë

2021 47,300.00

47,300.00 47,300.00 BK MDIS,MKRS,AKK,

Manifestime letrare, ekspozita, shfaqje, koncerte, konferenca, tryeza, aktivitete sportive,

Faqe 34 nga 45

partnerë të tjerë panaire;

I.3.2 Organizimi i Ditëve të Kulturës në vendet ku jeton diaspora

2021 63,000.00

63,000.00 63,000.00 MDIS, MKRS, MPJ

MDIS,

MKRS,

MPJ

Manifestime letrare, ekspozitë lëvizëse nëpër komuna “Migrimi prej viteve 1969-2015 në diasporë” dhe Kosovë; shfaqje, Java e filmit shqiptar, koncerte, konferenca, tryeza, aktivitete sportive;

I.3.3 Krijimi dhe fuqizimi i këshillave të shoqatave në diasporë

2021 15,600.00

10,000.00 5,000.00 BK MDIS Krijimi i këshillave;ngritja e kapaciteteve të tyre:

I.3.4 Fuqizimi dhe themelimi i QKDM-ve

2021


125,900.00

120,300.00

115,3000.00



120,300.00

115,3000.00

II. Objektivi strategjik 2: Promovimi dhe avancimi i të drejtave politike dhe sociale të diasporës

1 Treguesi: [titulli] X [vit]


II.1 Objektivi specifik: Përfaqësimi politik i diasporës në vendimmarrje dhe politikëbërje

1 Rritja e numrit të votuesve nga diaspora

2018-13,0002021- Trend në

rritje

2023 - Trend në

rritje

Faqe 35 nga 45

2 2018 – 0 2021- 2023-

Nr. Veprimi

Afati i

fundit

Buxheti

Burimi i financi

mit


dhe mbështetës

Produkti (Output)

Referenca

në dokument

e


II.1.1 Këshilli koordinues, këshillëdhënës për interesat e diasporës

2020 10,000.00 BK MDIS,Kuvendi i Kosovës

Këshill funksional;komunikime të drejtpërdrejta dhe virtuale për këshillim dhe diskutim

II.1.2 Komunikim dhe këshillimet e rregullta me diasporën

2021 2,000.00 2,000.00 2,000.00 BK MDIS, Shoqëria civile

Qasja e diasporës në politikëbërje;Raportet me rekomandime për institucione.

II.1.3 Inicimi i ndryshimeve ligjore për mundësimin e votimit në misionet diplomatike drejtpërdrejt dhe me postë

2019-2020

0.0 0.0 0.0 KA KQZ,MDIS,Komisioni parlamentar për legjislacion

ligji për zgjedhje i ndryshuar.

II.1.4 Të krijohet regjistri për votuesit jashtë vendit

2021 60,000.00 BK KQZ,MPB/ARCMPJ

Aplikacioni mobil për regjistrin e votuesve; Sistemi opt-out, kur një votues regjistrohet, i vazhdohet për sa kohë që e gëzon të drejtën për të votuar;

II 1.5 Fushata promovuese dhe vetëdijesuese për pjesëmarrje në zgjedhje

2021 0 0 0 BK MDIS, KQZ, RTK, shoqëria civile

Video -fushata, takime të drejtpërdrejta me komunitetin, fokus grupe në misionet diplomatike; promovime në kanalet mediale, angazhimi i rrjetit të studentëve për informim

Buxheti i përgjithshëm për objektivin specifik II.2:

2,000.00 2,000.00 12,000.00


Faqe 36 nga 45

nga të cilat rrjedhëse:2,000.00 2,000.00 12,000.00

II.2 Objektivi specifik: Realizimi i së drejtës për sigurimet sociale

1Numri marrëveshjeve

bilaterale me vendet ku jeton diaspora

2018-2 2021-4 2023-5

Nr. Veprimi

Afati i

fundit

Buxheti

Burimi i financim

it


dhe mbështetës

Produkti (Output)

Referenca

në dokument

e


II.2.1Informim, këshillim dhe mbështetje për shtetasit e prekur dhe trashëgimtarët e tyre për marrëveshjet e sigurimeve sociale

2021 0 0 0 BK MDIS,MPMS, komisionet parlamentare, mediet nacionale

Fushata promovuese përmes përfshirjes së ekspertëve të fushës; videofushata në mediet nacionale brenda vitit;

II.2.2 Përfshirja e pjesëtarëve të diasporës në kuadër të procesit të negocimit të marrëveshjeve bilaterale për sigurime sociale

2021 0 0 0 BK MDIS,MPMS, komisionet parlamentare

Angazhimi i dy pjesëtarëve për marrëveshje



nga të cilat rrjedhëse:

II.3 Objektivi specifik: Plotësimi dhe përditësimi i Regjistrit të Diasporës

Faqe 37 nga 45

1Numri i pjesëtarëve të

regjistruar të diasporës2017-342,000 2021- 400,000

2023-450,000

2Numri i pjesëtarëve të

Diasporës që kanë marrë kartelën e pjesëtarit të

diasporës

2018-0 2021-50,0002023-

100,000

Nr. Veprimi

Afati i

fundit


it


dhe mbështetës

Produkti (Output)

Referenca

në doku

mente


II.3.1 Regjistri “online” i diasporës;20192021

0 0 0 BK MDIS,MPJ

38,000 të regjistruar

II.3.2 Fushata vetëdijesuese dhe promovuese për regjistrimin “online” të diasporës

2021 22,000.00 22,000.00 22,000.00

BK MDIS,MPJ,Shoqëria civile, Media

Video promovuese;Shfaqja e videove në TV dhe në mediet sociale;Takime informuese në misionet diplomatike;fokus-grupe;shtande informuese në misionet diplomatike

II.3.3 Zhvillimi i procesit për krijimi e kartës së diasporës

2020 950.00 50,000.00 30,000.00

BK MPB,MPJ,

Kartela e diasporës funksionale

II.3.4 Publikimi i raporteve për Regjistrin e Diasporës

2021 MDIS Përmes inforgrafikave


22,950.00 72,000.00 52,000.00


Faqe 38 nga 45

nga të cilat rrjedhëse:22,950.00 72,000.00 52,000.0

0

II.4 Objektivi specifik: Diaspora dhe diplomacia publike

1Numrin i rrjeteve të

angazhuara2018 x 0 2021 x 5 2023 x 10

Nr. Veprimi

Afati i

fundit

Buxheti

Burimi i financim

it


dhe mbështetës

Produkti (Output)

Referenca

në dokument

e


II.4.1 Promovimi i Kosovës nëpërmjet rrjeteve të të rinjve dhe profesionistëve në diasporë

2021 BK MDIS Plasimi i informacionit promovues

II.4.2 Krijimi i mediatekës (Libri, filmi rrjete sociale, etj. ) elektronike për diasporën

2020 25,000.00 10,000.00

BK MDIS Jetësimi i mediatekës elektronike për diasporën

II.4.3 Krijimi dhe përditësimi i listës së medieve aktive në diasporë, me qëllim të publikimit të informacioneve të rregullta dhe specifike për diasporën

2021 BK MDIS,mediet në diasporë

Lista e medieve, e krijuar dhe e përditësuar;


25,000.00 10,000.00


Faqe 39 nga 45

nga të cilat rrjedhëse:25,000.00 10,000.0

0

III. Objektivi strategjik: Roli i diasporës në zhvillimin socio-ekonomik të Kosovës

III.1 Objektivi specifik: Fuqizimi i bashkëpunimit me diasporën për zhvillimin ekonomik

1Numri i investitorëve

(bizneseve) nga diaspora në Kosovë

2018 X [0] 2021 x [90]2023 x [150]

Nr. Veprimi

Afati i

fundit


it


dhe mbështetës

Produkti (Output)

Referenca në

dokumente


III.1.1 Bashkorganizimi, përkrahja e takimeve B2B

2021 15,000.00

30,000.00 40,000.00 BK MDIS, platformat ekonomike, organizatat ndërkombëtare dhe lokale, odat tregtare

Organizimi i së paku 7 B2B

III.1.2 Identifikimi i bizneseve të themeluara nga diaspora në ARBK

2020 0 0 0 BK MDISMTIARBK

Plotësim-ndryshimi i formularit për regjistrimin e bizneseve nga ARBK-ja

III.1.3 Promovimi i eksportit të produkteve të vendit dhe shërbimeve në diasporë

2021 15,000.00

15,000.00 15,000.00 BK KIESA,MIDS

Së paku një fushatë në vit përmes ndonjë platforme ekonomike.Panairi/(java e kulturës) - do të prezantohen prodhimet e vendit në diasporë

III 1.4

Konferencë/forume ekonomike

2021 30,000.00

30,000.00 30,000.00 BK MIDSplatformat ekonomike KIESA

Organizimi i tri konferencave/forume ekonomike

Faqe 40 nga 45

MTIOdat ekonomikeKlubi i prodhuesve

III 1.5

Hulumtim (Investimet e diasporës)

2021 38,000.00

BK MDIS;ASK

Një hulumtim për investimet nga diaspora

Buxheti i përgjithshëm për objektivin specifik III.1:

98,000.00

75,000.00 85,000.00



75,000.00 85,000.00

III.2 Objektivi specifik: Promovimi i aseteve dhe mundësive për investime

1Mekanizmi lokal për nxitjen e

investimeve nga diaspora2018[0] 2021-10 2023-20

2 Shpërndarja e informacionit për mundësitë e investimeve

në Kosovë2018s’ka info

2021-10,000 biznese të diasporës

2023-20,000

biznese të diasporës

Nr. Veprimi

Afati i

fundit


it


dhe mbështetës

Produkti (Output)

Referenca në

dokumente


III 2.1

Informimi i diasporës për mundësitë e investimeve në Kosovë

2021 82,000.00

82,000.00 82,000.00 BK MDIS;KIESAKOMUNATPlatformat ekonomikeInstitucionet tjera relevante

Buletini informativ tremujor për diasporën (investitorët potencialë)

Faqe 41 nga 45

(MPJ)

III.2.2 Koordinimi i bashkëpunimit ndërmjet nivelit qendror dhe atij lokal për nxitjen e investimeve të diasporës në nivel komunal

2021 5,000.00 25,000.00 35,000.00 BK

dhe donatorët (p.sh BE)

MIDS,AKK,

shoqëria civile,BEKOMUNAT

Krijimi i një mekanizmi për bashkëpunim ndërmjet nivelit qendror dhe atij lokal

III.2.3 Studimi për dërgesat (me 8,000 respodentë)

2020 38,000.00 BK ASK,BQK,MDIS

Raporti i studimit për dërgesat (remitencat) çdo dy vjet

III.2.4 Nxitja e investimeve të diasporës, projekte afariste, duke ofruar bashkëfinancim (grante korresponduese), me qëllim të orientimit të dërgesave në investime në sektorin me prioritet

2020-21

0.00 Ministria e Inovacion

Ministria e Bujqësi

MDIS,MZHE, MBPZHR,MIN,UNDP

30 grante në fushën e bujqësisë dhe

30 grante në fushën e TI-së

SKZH

III.2.5 Përfshirja e bizneseve nga diaspora në zonat ekonomike/industriale, parqe të biznesit, parqe teknologjike dhe inkubatorët e biznesit (Partneriteti publiko-privat, skema programore)

2021 BK MDIS,MTI-(KIESA) Associacioni i Komunave

Fushatë promovuese për investitorë nga diaspora për zonat ekonomike

III.2.6 Identifikimi i shteteve me prioritet për shmangien e tatimit të dyfishtë

2021

BK

MDIS;

MFInicimi për nënshkrim i së paku dy marrëveshjeve

III.2.7Promovimi i “Croëëd Funding” mekanizmave për investitorët e diasporës

2021 0.00 0.00 MDIS MDIS, IOM, Studimi i fizibilitetit dhe themelimi “Croëëd Funding” Platformës;

Faqe 42 nga 45

Liza Gashi, 03/25/19,

E kisha largu krejt. Duke marre parasysh qe inovacioni isht tu e bo. Ma mire mos me perserit.


87,000.00

145,000.00

117,000.00



145,000.00

117,000.00

III.3 Objektivi specifik: Nxitja dhe promovimi i kthimit të potencialit intelektual

1Numri i të angazhuarve në

këto programe2018X [55] 2021 x [300]

2023 x [550]


Nr. Veprimi

Afati i

fundit


it


dhe mbështetës

Produkti (Output)

Referenca në

dokumente


III.3.1 Identifikimi dhe angazhimi i profesionistëve të profileve të ndryshme në zhvillimin socio-ekonomik.

2021 50,000.00

50,000.00 50,000.00Donatorë

MDISGermini shoqëria civile dhe donatorë të tjerë

Baza e të dhënave; rrjeti i profesionistëve; platforma interaktive; 3 simpoziume me rrjetin

SKZH

III.3.2 Angazhimi i ekspertëve në institucione publike dhe private, me qëllim të sjelljes së përvojave të avancuara në fusha të interesit (vullnetarë të UN-it)

2021 10,000.00

10,000.00 10,000.00 BK

UNDP

PME/CIM

Donator tjerë

MDIS, UNDP/UNV dhe donatorë të tjerë

60 të angazhuar në sektorin publik dhe privat

SKZH

III. Angazhimi i praktikantëve nga diaspora në institucionet

2023 0 0 0 Kosto administrative

MDIS 150 praktikantë të angazhuar nga diaspora

Faqe 43 nga 45

Liza Gashi, 03/25/19,

Une e kom problemin me pas ketu ministrin si partnere. Duke marre per baze qe ky duhet mu kone nje rrjet i pavarur, mirepo me bashkepunu me MDIS. Cka po mendon ketu?

3.3 publike




III.4 Objektivi specifik: Promovimi i turizmit përmes diasporës

1Numri i vizitave nga diaspora

dhe i të huajve2018X 92,000 2021 x 120,440

2023 x 150,000

Nr. Veprimi

Afati i

fundit


it


dhe mbështetës

Produkti (Output)

Referenca në

dokumente


III.4.1 Identifikimi dhe angazhimi i operatorëve turistik për ofrimin e një pakoje për diasporën

2021 BKDonator

MDIS,MTI,KIESAPPSE/Zvicra

Pako për diasporën SKZH

III.4.2 Bashkorganizim me profesionistë nga diaspora për promovimin e bukurive të Kosovës në mediet ndërkombëtare

2021 BKDonator

MDIS,MTI-KIESAPPSE

Një bashkorganizim me rrjetin e profesionistëve në diasporë për promovimin e Kosovës në mediet ndërkombëtare

SKZH

III.4.3 Promovimi i një pakete turistike për pjesëtarë të diasporës dhe shoqërinë e tyre të huaj

2021 BK MDSI Zhvillimi i një pakete turistike për pjesëtarët e diasporës dhe për shoqërinë e tyre

Faqe 44 nga 45

Buxheti i përgjithshëm për objektivin specifik III.4:



Buxheti i përgjithshëm për planin e veprimit:



Faqe 45 nga 45

Documents

mdis.rks-gov.net · Web viewRepublika e Kosovës. Republika Kosova - Republic of Kosovo. Qeveria –Vlada-Government. Ministria e Diasporës dhe Investimeve …