1000 ja

ar

Graafsch

ap Loon

BADGES

Mede gefinancierd door het programma Erasmus+ van de Europese Unie

Graaf dieper in het graafschap Loon en verdien een badge!Welkom op de tentoonstelling ‘Limburg tussen staf en troon, 1000 jaar graafschap Loon’.

Zet de kers op de taart van je bezoek. Deze speciale expogids helpt je om van je bezoek een actieve leerervaring te maken. Je ontdekt vandaag niet alleen veel over de geschiedenis van de regio. Dit boekje helpt je om linken te zien tussen toen en nu.

Zoek de nummers die je kan vinden in de verschillende ruimtes. Zij leiden je naar een activiteit in dit boekje of met het beschikbare materiaal. Let wel: Niet in alle zalen is er een opdracht.

Klaar? Vertel ons wat je van de BADGES quest vond en ontvang een badge aan de balie. Bezorg ons ook je naam en e-mailadres en je we sturen je een unieke e-badge.

Deze Loonkennersbadge bewijst dat je waardevolle dingen hebt geleerd tij-dens je bezoek en kan de eerste zijn van een reeks culturele badges die je kan verzamelen tijdens je bezoek aan andere sites in de toekomst.

Loon: de moeite waard en er valt nog zo veel meer te ontdekken in Limburg. Als je meedoet aan de Loonrally, kan je binnenkort ook een Loonexpertbadge verdienen. Wil je weten hoe? Surf naar www.1000jaarloon.be.

Dit bezoekerstraject vervangt in geen geval de tentoonstellingscata-logus, die je de historische kennis bijbrengt.

Achteraan dit boekje vind je de antwoorden. Spieken mag.

We wensen je een boeiend bezoek!

16 +1

1. Doe-het-zelf-heraldiek Een familiewapen is een heraldisch ontwerp, uitgebeeld op een schild of wapenkleed. Het ontwerp bevat heraldische symbolen, kleuren en tinten met een speciale betekenis voor een persoon, familie of groep.

Hoe zou jouw wapenschild eruit zien? Maak op het touchscreen je eigen heraldiek ‘visitekaartje’. Hou rekening met je voorouders, familie of per-soonlijke eigenschappen en kwaliteiten. Kijk eens rond in de ruimte, andere wapenschilden zullen jou zeker kunnen inspireren.

Waarom koos je voor deze kleuren en symbolen?

2

2. Loon toen & nuJe staat nu voor een kaart van hedendaags Belgisch Limburg waarop de ver-schillende gebieden uit het Graafschap Loon geprojecteerd staan. Sommige gebieden waren eigendom van de graaf en ook rechtstreeks beheerd door hem, sommige gebieden waren in leen gegeven aan een (edele) familie, sommige gebieden waren eigendom van de Kerk en er waren ook stedelijke gebieden.

Geef aan wie de grootste oppervlakte in huidig Limburg onder zijn recht-streekse controle had. Nummer van 1 (meeste) tot 5 (minste).

Hoe liggen die verhoudingen nu? Veel carrièremogelijkheden waren er niet in de middeleeuwen. Alles werd bepaald door je afkomst: waar en in welk ‘nest’ je geboren werd. Op het platteland had men lijfeigenen, horigen en vrije boeren. In de steden had men vrijheden en behoorde men tot ‘het gemeen’, tot de kooplui of tot de hiërarchie binnen een ambacht: leerjongen, gezel, meester. Uit je stand (kaste) breken was onmogelijk.

Weet je eigenlijk wanneer dit veranderd is?

MA

AS

7.Bergeik

1.Aalst

2.Achel

3.Alken

4.As

5.Beek

6.Berbroek

8.BERINGEN

10.Berloz

11.Beverlo

13.BILZEN

16.Bocholt

21.BORGLOON

22.Borlo

23.BREE

25.Brustem

27.Dilsen

28.Donk

29.Dorne

32.Eksel

33.Elen

34.Ellikom

36.Gellik

37.Genk

39.Gerdingen

40.Gingelom

44.Grandville

48.Grote Spouwen

49.Gruitrode

53.Haccourt

54.Halle-

Booienhoven

56.HAMONT

57.HASSELT

58.Hechtel

59.Heers

60.Hees

61.Heks

62.Helchteren

64.Heppen

66.HERK-DE-STAD

67. Herkenrode

70.Heusden

71.Hoelbeek

72.Hoeselt

74.Houthalen

76.Jeuk

78.Kaulille

79.Kermt

82.Kleine Brogel

84.Koersel

85.Kolmont

86.Koninksem

88.Korsworm

89.Kortessem

91.Kozen en

Wijer

94.Kwaadmechelen

95.Kwalant

96.Kwamol

97.Lanklaar

150.Schulen

153.Sint-Lambrechts-

Herk

155.SINT-TRUIDEN

156.Spalbeek

157.Stevoort

158.STOKKEM

159.Stokrooi

160.Tessenderlo

161.Thys

162.TONGEREN

163. Tongerlo

164.Ulbeek

166.Vechmaal

20.Bommershoven

168.Velm

169.Vliermaal

140.Rijk-ho-ven

170.Vliermaal-

root

171.Vlijtingen

172.Voort

173.Vorsen

175.Waltwilder

176.Wellen

177.Wijchmaal

178.Wijshagen

181.Wintershoven

182.Zelem

183.Zepperen

130.Ordingen

186.Zolder

185. Zonhoven

99.Linkhout

101.Lummen

102.MAASEIK

104.Mechelen aan de Maas

106.Meeswijk

107.Meeuwen

108.Meldert

112.Millen

38.Genoelselderen

51.Gutsenhoven

109.Mem-

bruggen

113.Montenaken

115.Muizen

116.Munsterbilzen

117.Neerglabbeek

118.Neerharen

119.Neeroeteren

120.Neerpelt

121.Niel-bij-as

124.Nieuwstad

125.Oostham

126.Opglabbeek

127. Opitter

129.Opoeteren

132.Otrange

133.Overpelt

134.Paal

135.PEER

136.Pietersheim

138.Reppel

139.Riemst

142.Rosmeer

143.Rotem

146.Rummen

187.Zutendaal

184.Zichen-Zussen

180.Wimmer-

tingen

179.Wilderen

174.Vrolingen

167.Veldwezelt

165.Val-Meer

154.Sint-Pieters-Horn

73.Horpmaal

149.Schalk-hoven

148.Sassen-broek

47.Grootloon

50.Guigoven

42.Gorsleeuw128.

Opleeuw52.

Habroek18.

Boeshoven75.

Jesseren

65. Herderen

100. Lobos.

131.Oreye

51.Gutsen- hoven

19. Bolder-Meer

90. Kortijs

45. Grazen

122.Niel-bij-

Sint-Truiden

26.Buvingen

55.Halmaal

41. Gorsem30.

Duras

14. Binderveld

147.Runkelen

105.Mechelen-Bovelingen

144.Rukkelingen

17.Boekhout

35.Engelmans-

hoven

46.Groot-Gelmen

81.Klein-

Gelmen111.Mielen-bij-

Aalst

92.Kuringen

63.Hendrieken

43.Gotem

80.Kerniel

69.Herten

9.Berlingen-

Lang-dries

145.Rukkelingen-

bij-Loon

15. Bitsingen

83.

103.Martens-linde

68.Hern

93.Kutte-koven

114.Mopertingen

31.Eigenbilzen

77.Jonckholt

12.Beverst

141.Romershoven

110.Mette-koven

24.Broekom

123. Nieuwerkerken

87. Korpt

137.Reckhoven

152.Sint-Huibrechts-

Lille

98.Lens-sur-Geer

Lommel

Diepenbeek

Rutten

Veulen

Hoeper-t ingen

Walsbets

MAASTRICHT

Schalbroek

LAND VAN LUMMEN

LAND VAN VOGELSANCK

LAND VAN

GREVENBROEK

LAND VAN HAM

Luikgeste l

Aa ls t -Waar le-Weert

Thorn

Breust

Ste in

Vucht

Kinrooi

Kessenich

Leut

Rekem

Neercanne

Opcanne

Ri jke l

Kotem

Halen

Erpekom

GroteBrogel

AldenBiesen

0 10 km

De ongeveer 220 entiteiten van het graafschap Loon omstreeks 1400Kerkelijke domeinen

Grafelijk bezit

Grafelijke lenen

Niet Loonse heerlijkheden: Brabantse enclaves

Niet Loonse heerlijkheden

Loonse en Luikse steden

Huidige grens provincie Limburg

Kerkelijk domein in Loon

Grafelijk leen in Loon

Grafelijk bezit in Loon

Niet-Loonse heerlijkheid

Stad

3

3. De rechten en plichten van een graafIn deze zaal leer je meer over de privileges en taken van de graven van Loon. De graaf was de beschermheer van de Kerk, voorzitter van de rechtbank, ‘gene-raal’ van zijn leger, een bemiddelaar in conflicten en een ‘makelaar in vastgoed’.

Tegenwoordig zijn we niet meer afhankelijk van een door geboorte aangewezen graaf. Maar diens toenmalige verantwoordelijkheden blijven toch overeind in ons (inter)nationaal politiek systeem. Zet de correcte letter bij de afbeelding van de instanties of personen die nu een verantwoorde- lijkheid dragen in onderstaande materies.

A) Beschermer van kerkelijke domeinen

B) Aanvoerder van

het leger

C) Bemiddelaar tijdens

conflicten

E) Voorzitter van

hoogste rechtbank

D) Beslisser van grondbestemming

4

5

4. Het Loonse nieuws

Tegenwoordig openen we onze smartphones om de laatste nieuwtjes te kun-nen lezen. In de tijd van de graven van Loon was dat natuurlijk anders. Maar wat als de belangrijkste gebeurtenissen van toen wel met een vette kop op de voorpagina van onze krant verschenen? Hoe zou dat er toen hebben uitgezien?

Laat je inspireren door de diverse historische gebeurtenissen of personen die je terug kan vinden in deze tentoonstellingsruimte. Hoe zouden de mensen reageren, wat zou hun aandacht trekken, wat zou hen interesseren?

Maak je eigen krantenkop(pen) met de magneetletters en neem een foto van jouw ‘Loonse nieuwtjes’. Trek de aandacht van je lezers.

6

5. Geen euro voor de graaf In Loonse tijden waren er vele soorten munten in omloop en deze werden overal in Europa gebruikt: munten uitgegeven en ‘geslagen’ door verschil-lende koningen, graven en heersers. De situatie was redelijk complex. Kijk eens naar de munten in deze kast: in de ‘lage landen’ waren er o.a. oordjes, stuivers, florijnen, daalders, mijten, duiten, patagons …

Maar wat was hun relatieve waarde?

1 oord = 2 duiten 4 oordjes = 1 stuiver 1 florijn = 80 oordjes 1 daalder = 30 stuivers 72 mijten = 1 stuiver 1 patagon = 48 stuivers

Rangschik deze munten volgens waarde:

daalder Hoogste waarde:

Laagste waarde:

oordmijtpatagonstuiverduitflorijn

7

Je krijgt 2 daalders, hoeveel florijnen zijn die waard?

Bekijk de munten goed. Waar zijn ze geslagen?

Waarom denk je dat deze heersers het belangrijk vonden om een eigen munt te hebben?

Zou een middeleeuwse euro kans gemaakt hebben? Waarom (niet)?

8

6. Wie speelt de eerste viool?Wat bepaalt je identiteit? Je bent een individu maar je bent ook een lid van een groep. Je bent iemands zoon of dochter, iemands partner, je bent een werkne-mer of een werkgever, je bent lid van een gemeenschap, van een vereniging, een religie ... Wie ben je?

echtgenoot echtgenote

dochter zoon

landbouwer

smid

feodaal heerser

bisschop

abt

abdis

huurlingkunstenaar koopman

ridder

Gendergelijkheid vinden we erg belangrijk tegenwoordig. Maar welke beroe-pen of maatschappelijke rollen konden mannen en vrouwen hebben in Loonse tijden?Zet de rollen in de correcte kolom. Wat valt je op?

9

Wat bepaalt jouw identiteit? Met welke groep(en) identificeer je je? Welke rol geeft dat je in onze maatschappij?

10

7. Loon, Alden Biesen en de Duitse Orde

Deze tentoonstelling over Loon vindt plaats in Alden Biesen. In deze ruimte zie je de link tussen de graven van Loon en Alden Biesen.Tracht uit te zoeken wat deze band is. Vul hier de cruciale datum in:

Een kruistocht was een ‘heilige oorlog’, uitgeroepen door de paus. Wat betekent dit woord voor jou vandaag?

Is er een verschil met de interpretatie ervan vroeger, denk je?

11

Kruisvaarder Terroristmartelaar

heldaanbidder

idealistgodsvruchtig man

avonturieropportunistveroveraar

huurling

religieuse fanaticusextremist

Zie je verschil tussen beide kolommen? Hoe verklaar je dit?

Zijn die cultureel bepaald volgens jou?

Kruis aan wat volgens jou van toepassing is op de twee begrippen in de tabel.

12

8. Geloof of bijgeloof? Heiligen waren zeer belangrijk in het dagelijkse leven ten tijde van Loon. Zij beschermden de bevolking tegen kwade geesten, ongeluk en ziektes.

Gebruik het scherm vóór je. Zoek uit welke heilige je kan genezen van:

Zijn we nog altijd bijgelovig tegenwoordig? Refereren we nog altijd aan heili-gen, geesten of andere invloeden uit het hiernamaals?

depressies

eczeem

koorts

tandpijn

H. Job

H. Apollonia

H. Erasmus

H. Aldegondis

Sint-Gillis

H. Barbara

H. Lucioa van Syracuse

H. Laurentius

H. Sebastiaan

H. Blasius

13

In de tabel zie je voorbeelden van bijgeloof, ontstaan in de middeleeuwen of vroeger, maar nog steeds springlevend bij sommigen. Verbind wat bij elkaar hoort.

Duid in de eerste kolom aan of dit je geluk (+) of ongeluk (-) brengt.

+/- BIJGELOOF morsen kat onder een doorlopen Hatsjie!een zwarte op straat zout afkloppen ladder ! Gezondheid. hout

Benieuwd naar de etymologische achtergrond? Blader naar de oplossingen achteraan in dit boekje.

Waar ligt volgens jou de grens tussen religie en bijgeloof?

14

9. Geen geschiedenis voor hen Wie maakt de geschiedenis? Wiens activiteiten en acties waren interessant genoeg om vermeld te worden in kronieken en gezangen?

In deze kamer vind je een van de zeldzame voorstellingen over het leven van een historisch verborgen deel van de bevolking. Over welke groep spreken we?

Is deze groep nog steeds ondervertegenwoordigd in onze hedendaagse kunst en literatuur volgens jou?

Je ziet hier een schilderij van Jan Jozeph Horemans, een beeld van een klas in de 15de eeuw. Is er een groot verschil met een klas van vandaag, 600 jaar later?

Denk je dat er meer verschil zal zijn tussen nu en het jaar 2600? Waarom?

John Selbachmuseum, Maaseik

15

10. Wat staat er op het menu vandaag? Niet alle ingrediënten op onze tafel vandaag kwamen voor in de recepten tij-dens de Loonse periode. We staan hier voor een reproductie van het schilderij: “De Wijn van het St. Maartensfeest” van Pieter Bruegel de Oude (1525 – 1569). Dankzij het beroemde schilderij “De boerenbruiloft” van dezelfde schilder ken-nen wij het begrip ‘Bruegeliaans feest’.

Een Google zoektocht naar enkele cateraars vandaag in Vlaanderen leert ons dat de volgende ingrediënten vaak terugkomen in hun Bruegeliaans feest: gerookte ham, hesp, paté, tomatensla, komkommersla, wortelen, brood, rijst-pap, chocolademousse, ‘aardappel in veldrok’.

Is dit menu historisch correct?

Omcirkel welke ingrediënten gegeten werden in onze contreien ten tijde van Bruegel.

Kunsthistorisches Museum in Wenen

16

11. Loonse liefde en etiquette Hendrik Van Veldeke is de eerste dichter die schrijft in het (oud) Nederlands. Hij was waarschijnlijk een lid van de clerus en afkomstig uit het land van Loon. Hij schreef ook in het Duits en wordt beschouwd als een van de grondleggers van de Duitse letterkunde.

Luister naar een eigentijdse versie van het gedicht over Hoofse Liefde door Van Veldeke. Wist je dat, ondanks onze indruk van de middeleeuwen als ‘donker en ruw’, onze huidige regels van beleefdheid en goede manieren afgeleid zijn van die van de ‘high society’ en de hoofse liefde uit die periode?

Ben jij een gentle(wo)man? Houd je je aan de volgende Westerse beleefd- heidsregels? Kruis aan.

Als ik een ruimte binnen ga, laat ik altijd de mensen naast mij voorgaan.Aan tafel zal ik altijd de andere eerst bedienen en dan pas mezelf.In nieuw gezelschap stel ik mezelf altijd voor. Als ik een kamer binnen ga, zal ik de deur open houden voor de dames in mijn gezelschap.Als iemand zichzelf voorstelt, sta ik op en schud ik die persoon de hand.Als iemand nieuw is in een groep, dan stel ik die persoon voor met naam en functie. (vul aan)

Denk je dat deze regels ook bestaan in andere culturen?

✓✓

17

De andere ingrediënten stonden pas later op het menu van de gewone

bevolking in deze regio. Probeer ze in het juiste tijdvak te plaatsen.

1600-1700 1700-1800 1800-1900 1900-2000

18

12. Ten aanval!Bestudeer de maquette van de veldslag bij Lafelt. Stel je voor dat jij aanvoerder van het leger was. Probeer je tactiek uit in het bordspel in de volgende ruimte. Zet je leger in positie en ten aanval!

Maak gebruik van de kennis die je tot nu toe hebt opgestoken uit de tentoon-stelling. De spelregels vind je op het spelbord.

Ben je alleen? Daag een andere bezoeker uit om de confrontatie met jouw leger aan te gaan. Veel succes!

19

13. Strategie Kruip in het harnas van een jonge, Loonse graaf. Nadat je een tornooi hebt ver-loren, heb je de tegenstander uitgescholden voor bastaard. Deze edelman laat het hier niet bij. Hij verklaart je de oorlog en je hebt bericht gekregen dat hij met zijn troepen onderweg is naar jouw kasteel. Laat jouw strategische kant in een interactieve flowchart zien en ontdek of je een middeleeuwse belegering wint. Keuzes hebben consequenties.

Begin met de startvraag, draai de plaatjes om die het symbool dragen van je antwoord en kijk hoe lang je het overleeft.

20

14. Maak je eigen tentoonstelling Deze tentoonstelling is het resultaat van de keuzes gemaakt door de curator en de vormgever. Verschillende objecten en bijzondere documenten heb-ben ongetwijfeld indruk op je gemaakt. Herken je ze in de foto’s die voor je ophangen aan de wanden? Kies nu zelf 6 foto’s uit de reeks en creëer je ei-gen tentoonstelling. Welke kies je? Waarom zijn deze zo belangrijk voor je?

Schrijf je naam onder ‘curator’ en neem een foto van jouw tentoonstelling. Ga je mee op de foto?

21

15. De Loon Rally Op deze kaart van Limburg kan je diverse monumenten uit de tijden van de graven van Loon terugvinden per gemeente. Laat deze tentoonstelling het startschot zijn om de Loonse geschiedenis zelf verder te ontdekken. Ga er op uit en ontdek de mooiste plekjes van Zuid-Limburg in de ‘Zuiderse Loon rally’. Jouw fiets, vespa, auto, mobilehome… brengt je terug in de tijd en laat je ge- nieten van erfgoed en nog veel meer.

Stippel je route alvast uit of ga eens in je eigen buurt kijken. Hou vooral ook de website www.1000jaarloon.be in de gaten. We werken aan de ontwikkeling van een Loon expertbadge voor wie zich na zijn bezoek verder verdiept in Loon.

22

23

Proficiat!

Je hebt de volledige Badgesqueeste afgerond en bent weer op het startpunt. Hopelijk heb je ervan genoten en heb je veel bijgeleerd over het graafschap Loon en haar connecties met het heden. Wist je dat je tijdens de activiteiten hebt gewerkt aan je eigen vermogen om erfgoed te interpreteren, in zijn con-text te plaatsen en hedendaagse normen en waarden niet steeds als maatstaf te gebruiken? Gefeliciteerd!

Geef het evaluatieformulier af aan de baliemedewerker en vraag naar je ‘Loon-badge’. Wil je ook graag een digitale badge met daarin een validering van de competentie waaraan je gewerkt hebt tijdens dit parcours, vergeet dan zeker niet je naam en e-mailadres te noteren op dit formulier.

24

Antwoorden:2. 1. Grafelijk bezit – 2. Kerkelijk domein – 3. Grafelijk leen – 4. Niet-Loonse heerlijkheid – 5. Stad

In de nieuwe tijd (1500-1789) werden vele kooplui - o.m. door de koloniale handel - steen- rijk. Sommigen kochten zich een adellijke titel. Maar het echte doorbreken van de standen gebeurt pas met de Franse Revolutie (1789). Het is wel zo dat eenvoudige lieden in de middel- eeuwen in de cisterciënzerkloosters intraden en zo van de derde stand in de eerste stand (clerus) terechtkwamen. Maar dat heeft niet zo lang geduurd: de cisterciënzerkloosters werden opnieuw snel bemand door mensen van adellijke afkomst.

3. A Elke religie heeft zijn eigen (inter)nationale leiders. Het hoofd van de katholieke Kerk is momenteel paus Franciscus. – B Legers hebben aanvoerders op verschillende niveaus. Op wereldvlak werken 29 nationale legers samen onder NAVO gezag – C Politici onder- handelen dagelijks om tot politieke besluiten te komen. Zo onderhouden ze op supranatio- naal niveau goede diplomatieke contacten en vermijden ze conflicten. (handdruk) – D Elk land heeft zijn eigen wetgeving rond grondbezit. Deze wetgeving komt in de meeste Westerse landen tot stand in het parlement en wordt uitgevoerd door de regering. (vlaggen) – E In de meeste Westerse landen is er een scheiding der machten wat inhoudt dat de rechterlijke macht autono-mie heeft en losstaat van de mening van het staatshoofd of politici. Wij aanvaarden rechtspraak op verschillende niveaus. Zo kennen we naast de nationale rechtbanken ook Europese rechtban-ken. (hamer en Europese vlag)

5. patagon > daalder > florijn > oord > duit > stuiver > mijt / 3 / o.a. Maaseik / eigen antwoorden

6. vrouw: echtgenote, dochter, smid, abdis

man: echtgenoot, zoon, landbouwer, smid, bisschop, abt, koopman, kunstenaar, huurling, ridder, feodaal heerser

een man was belangrijker in de maatschappij dan een vrouw meer (belangrijke) rollen

7. 1220

8. depressies: H. Job / eczeem: H. Blasius – H. Laurentius / koorts: H. Aldegondis – H. Barbara – H. Sebastiaan / tandpijn: H. Apollonia – H. Blasius – H. Laurentius

- Zout morsen (-) Zout was heel kostbaar tijdens de middeleeuwen en niet voor iedereen be-stemd. Men geloofde bovendien dat zout geneeskundige krachten had. Zout morsen was om ellende vragen en kon je niet meer gebruiken als geneesmiddel. Wat kon je dan doen? Dat zout over je linkerschouder gooien om het kwade te verjagen, want men geloofde dat het kwaad links huisde. Pas echter goed op. Gooi het zout niet over je linkerschouder recht in de ogen van iemand anders, anders gooi je je ongeluk recht in diens gezicht.

25

- Onder een ladder doorlopen (-): Een alleenstaande ladder en een ladder die leunt tegen de muur vormt met (die muur en) de grond een driehoek die de Heilige Drievuldigheid symboliseert. Die heilige driehoek verbreken door erdoor te lopen werd als een zonde gezien en bracht ongeluk.

- Een zwarte kat op straat (-): Dan steek je beter de straat over. Zwarte katten werden gezien als duivels in hun aardse vorm en werden gehouden door heksen. Wanneer een zwarte kat je weg kruiste, dan blokkeerde hij je natuurlijke weg naar God en goedheid. Een zwarte kat kon je dus best mijden.

- Hout afkloppen (+): Vroeger was men ervan overtuigd dat bomen de huizen waren van de goden. Wanneer je een gunst wilde, moest je een stam aanraken en wanneer je de gunst had verkregen, moest je op de stam kloppen om je dank te tonen. Vroeger klopten kooplieden ook hout af om de koop of een verbond bindend te maken.

- Hatsjie! Gezondheid (+): Een van de eerste symptomen van de pest was niezen. Hoewel weinig mensen de pest overleefden, geloofde men dat je een niezer kon helpen door hem ‘gezondheid’ te wensen. Een oud bijgeloof zegt immers dat als iemand niest, zijn ziel even zijn lichaam verlaat. Door ‘gezondheid’ te zeggen konden de demonen die van deze gelegenheid gebruik probeerde te maken, even op afstand worden gehouden. Wist je dat mensen een zakdoek voor hun mond begonnen te houden om ervoor te zorgen dat de pest zich niet verder verspreidde, maar ook om ervoor te zorgen dat hun ziel hun lichaam niet zou verlaten?

9. kinderen of jongeren

10. ham, konijn, brood, wortelen, rijst

1600-1700: chocolade / 1700-1800: aardappelen en tomaten / 1800-1900: macaroni / 1900-2000: kiwi’s

26

Colofon:Redactie

Guy Tilkin Julie Focquet

Deze uitgave was niet mogelijk zonder de hulp van velen. Met speciale dank aan

Trix Reekmans, Joachim Plusquin, Michaël Dirix De leden van het Historisch Studiecentrum Alden Biesen De partners in project Badges www.projectbadges.be Foodarcheoloog, Jeroen van Vaerenbergh

Met de financiële steun van

v.u. Patrick Cornelissen, Landcomm

anderij Alden Biesen, Kasteelstraat 6, 3740 Bilzen