Yrd. Do. Dr. Glseren Adakl

Adakl, Glseren (2006) Trkiyede medya endstrisi. Neoliberalizm anda mlkiyet ve kontrol ilikileri, Ankara: topya. Garnham, N. (1979) Contribution to a political economy of mass communication, Media, Culture & Society, 9-32. (Ayrca: Capitalism and Communication, 1990 iinde, s. 20-55) Graham, Phil (2000) Hypercapitalism. A Political Economy of Informational Idealism, New Media & Society, Vol. 2, No. 2, 131-156 Klingender, Francis Donald ve Legg, Stuart (1937) Money behind the screen Film Council, London, 1937 Marx, Karl [1867] (1986) Meta ve Para, Kapital 1, ev. A. Bilgi, Ankara: Sol (3. Bask), 47-93 http://www.kurtuluscephesi.com/marks/kapc107.html#01z Murdock, Graham ve Peter Golding (1997) Kltr, iletiim ve ekonomi politik, ev. D. B. Kejanlolu; rvan, S. (der.) Medya Kltr Siyaset iinde, Ankara: Ark. Murdock, G. (1977) Patterns of Ownership; Questions of Control, Mass Communication and Society (Ders Notlar, 10. Blm) Open University. Smith, Adam (2004) Uluslarn Zenginlii I ve II, ev. A. Yunus ve M. Bakrc, stanbul: Alan (4. bask) (zellikle: Emek cretleri stne, 78-101. r, aya (2003) Ekonomi Politik: Zarif Mezar Talar, Praksis: 10.

Yrd. Do. Dr. Glseren Adakl Ankara niversitesi letiim Fakltesi

Bugn ekonomi ya da iktisat diye adlandrlan aratrma/inceleme alan, bir zamanlar ekonomi politik olarak adlandrlrd. Deyimin etimolojisini Rousseau yle betimliyor:

Bu szck [manevi ve Politik Ekonomi], Greke ev (oikos) ve yasa (nomos) szcklerinden olumutur ve aslnda bir ailenin tmnn ortak iyilii iin evin bilgece ve drstlkle ynetilmesini belirtir.

Anlam, daha sonra byk bir aileyi yani devleti kapsayacak ekilde geniletilmitir Ancak Roussoeau iin ekonomi szc yalnzca devlet ve yasa ile ilgilidir, bildiimiz anlamda iktisatla ilgisizdir Deyim, aa yukar 1700lerin ortalarna kadar, ahlak felsefesi iinde bu anlamn srdrmtr

Zengin bir entelektel tarihe sahip olan ekonomi politik; kalka hazr hale gelen kapitalizmi, hem anlamak hem de yeni toplumsal dzenin potansiyellerini maksimize etmek zere gelitirilmitir

Ekonomi politiin kurucusu olarak bilinen Adam Smith temelde z-kar ve doal zgrln gelitirilmesi ve korunmasyla ilgilenmitir. Smith, fizyokratlarn grnn aksine deerin kaynan toprakta deil emekte grr Adam Smithin 1776 tarihli Uluslarn Zenginlii adl kitab, ekonomi disiplininin kurucu metni olarak literatre gemitir (1800 yl itibaryla UluslarnZenginlii 9 bask yapm ve 7 dile evrilmitir)

Smithin ncs olduu klasik ekonomi politik, toplumsal iyi ile dorudan ilikili, felsefi bir temele sahipti, normatifti Yani, toplumun btnnn iyilii iin neyin nasl yaplmas gerektii konusunda direktifler / neriler sunuyordu Smithin nerdii piyasann grnmez eli, tamamen mdahalesiz bir devlet/hkmet modeli nermekten uzakt

Smithe gre, bir devlet adam ya da yasa yapcnn bilim dal olarak ekonomi politik iki ama uruna almalyd:1)

Halk iin bol gelir ya da geimlik yaratmak, daha dorusu, halka bylesi bir geimlik yaratabilme olana salamak, Kamu hizmetlerini yrtmeye yetecek lde ulusal gelir temin etmek Bu balamda ekonomi politik, hem halk hem de egemenleri gzeten, ahlaki bir ereve sunmutur

2)

Pozitivist tutkularla gerekleen marjinal devrim, ekonomi politii economicse evirmitir: Jevons, Menger, Walras, ve daha sonra Marshall 1870lerden itibaren Alfred ve Mary Marshalln nclnde gelien neoklasik ekonomi anlay, bir ahlak felsefesini darda brakmtr Bu yaklam, normatif tanm ve ereveler yerine piyasa odakl ve daha matematiksel bir ekonomi anlayn temsil etmektedir Bu srada ekonomi politik terimi, ekonomi (economics) ile yer deitirmitir Baka deyile, ekonomi, politikadan adeta arndrlmtr: "Laissez faire! (let it be, braknz yapsnlar)

ngiliz iktisat John Maynard Keynesin The General Theory of Employment, Interest and Money (1936) adl almasnda kken bulur. Keynes, ksa vadede fiyatlar sabitken istihdamn, efektif talebe bal olarak dmesi olgusuna odaklanmtr. Efektif talep, toplam arzn toplam talebe eit olduu yerdeki talep hacmidir. Keynes'e gre 1929 Byk Buhran toplam efektif talep yetersizliinden dolay olmutur. O dnemin iktisat dncesi olan baskn iktisat dncesine gre (klasik okul), her arz kendi talebini yaratr (say kanunu). Fakat klasik okulun grnn aksine, finansal sistem gelitikce her arz kendi efektif talebini yaratmamaktadr. Gelimi lkelerin smrge lkelere ve gelimemi lkelere uyguladklar basklar sonucu gerekletirilen retime yeterli efektif talep bulunamamaktadr. 2. Dnya Sava sonrasnda kurulan Bretton Woods sistemi erevesinde hayata geen refah devleti modeli bu teoriye ok ey borludur Neoklasik ekonomistlerin piyasay bamsz bir g olarak devletten ve politikadan koparan yaklamndan farkl olarak keynesiler, devlet mdahalesini nermitir

Adam Smith

Karl Marx

Alfred Marshall David Ricardo

John M. Keynes

Marx

Karl Marxn eserleri etrafnda gelitirilen ve kapitalist g ilikilerini eletirel bir gzle deerlendirenler, neoklasik ekonominin kapitalizmi kanlmaz gsteren ynn tehir etmeye urar Emek-sermaye mcadelesine nemdedir. elikisi odaklanr, balamnda mlkiyet snf temel

Eletirel ekonomi politie gre retim aralarnn mlkiyeti, retim srecinde insanlar arasnda kurulan karmak ilikiler sisteminin tmyle dayand toplumsal bir ilikidir

Neoklasik ekonomiden farkl olarak normatiftir, toplumu deitirme ve daha iyi bir toplumsal yaam ideali, analizin temel motivasyonunu tekil eder Klasik ekonomi politiin temel eletirisi, retimi toplumsal bir iliki olarak yeniden tanmlar ve temel uran yle zetler: insan ihtiyalarn gidermeye yarayan maddi aralarn retimini (production) ve blmn (distribution) yneten yasalar ortaya karmak (Lange)

Marx, kapitalizm tahliline, tek bir metann yapsn inceleyerek balar:

Kapitalist retim tarznn egemen olduu toplumlarn zenginlii, muazzam bir meta birikimi olarak kendini gsterir, bunun birimi tek bir metadr. Aratrmalarmzn, bu nedenle, metan tahlili ile balamas gerekir. Meta, her eyden nce, bizim dmzda bir nesnedir ve, tad zellikleriyle, u ya da bu trden insan gereksinmelerini gideren bir eydir. Bu gereksinmelerin nitelii, rnein ister mideden, ister hayalden km olsun, bir ey deitirmezMarx, Adam Smithi izleyerek, her bir meta ierisindeki kullanm deerini, yani nicelenemeyen bir zellik olarak bunlarn yararlln mbadele deerinden, yani nicelenebilen bir zellik olarak baka metalarla mbadele edilme yeteneinden ayrt eder. Her metann bir kullanm deeri ya da insan ihtiyalarn karlama yetenei vardr; olmasayd satlamaz, dolaysyla retilemezdi. Ama her kullanm deeri meta deildir (rnein hava, yeil alanlar, vb) Mbadele deeri, nesneler arasnda bir edeerlik ilikisi cisimlendirir.

Hangi toplumsal iliki (rastlantsal deil de) sistemli piyasa mbadeleleri iin, daha genel olarak da zgl tarihi koullardaki toplumsal yeniden retim iin temel oluturabilir? Metalarn mbadelede birer edeer olmasn mmkn klan nedir? Mbadele ilikisini yaratan, mallar arasnda fiziksel bir iliki deil, tarihi olarak zgl bir toplumsal iliki, o arada kullanm deerlerinin nasl rgtlendiidir Tarih boyunca insanlar emekleriyle yaamtr. Ama tarihin belli bir dneminde toplumun belli bir kesimi, bakalarnn emeiyle yaamtr. Birinin emeinin bir bakas tarafndan mlk edinilmesinin tarihte farkl biimleri olmutur. Btn bu farkl biimler, farkl merulatrma biimleriyle birlikte var olacaktr

Marx: Metalar, emein mbadele iin rettii kullanm deerleridir, yani btn metalarn paylat temel bir zellik, onlarn emek rn olmasdr Mbadele, fiyatlar ve deerler arasndaki iliki, esasen nicel deildir, belli toplumsal retim, blm ve mbadele ilikilerini yanstr

Kapitalist retimin, kapitalistlerle iiler arasndaki belirli toplumsal ilikiler halinde rgtlenmesine karn bu ilikiler ksmen, eyler arasndaki ilikiler olarak ifade edilir, byle grlr Meta fetiizmi, hakim iktisat dilinde para ya da fiyat (hatta niceliksel anlamyla, bir girdi ya da faktr olarak ele alndnda emek) gibi kategorilerle beslenir Meta biimi yalnzca snf ve retim ilikilerini fetiletirmez. Alternatif ya da demokratik gibi gsterilen rnler iin de (organik ya da emek-dostu) fetiizm sz konusu olabilir. Bunu anlamak iin propaganday ya da reklam ya da en basitinden grn ap retimin gizli inine girmek gerekir

her trl deerin nasl retildii, blld, dei-toku edildii ve tketildii (ekonomik); iktidarn nasl retildii, blld, dei-toku edildii ve deneyimlendii (politik); ve toplumsal dnyann tm bu grnmlerinin tarihte verili bir zaman ve mekanda nasl ilikilendii zerine almaktr. letiimin ekonomi politii de, iletiimin, daha genel olarak ekonomi politik oluumlar iinde nasl yer aldyla ilgilidir. (Phil Graham)

1950lerde neoklasik iktisada kar eletirilerin balca temsilcileri Kuzey Amerikal akademisyenler olmutur: C. Wright Mills, Baran, Sweezey ve Avrupadan Mandel, hatta kurumsalclardan John Kenneth Galbraith (1908-2006) letiim alanndaki ncler de yine Amerika ktasndan kmtr: Kanadal ekonomist Dallas Smythe (1907-1992), Californiada eitim grm ve FCCnin ilk ef ekonomisti olmutur (1943-48). Herbert Irving Schiller (1919-2000), McCharthy Amerikasndan kaan Smythenin yerini almtr. Onun iletiim alannda nemli tehlike olarak grd iki ey vardr: ABDde kamusal alann zel giriimciler tarafndan igali ve ABDnin, dnyann geri kalannda, zellikle de gelimekte olan lkelerde kltrel hayat egemenlii altna almas. 70li yllar ve ngiliz ekonomi politikiler: Garnham, Murdock, Golding

letiimin ekonomi politii almalarnda ne kanlar

Nicholas Garnham

Janet Wasko

Dallas Smythe 1907-1992

Graham Murdock

Vincent Mosco

Robert McChesney

Peter Golding

Herbert Schiller (1919 - 2000)

Eletirel Ekonomi Politiin Ayrc zellikleri

Epistemoloji: Gereki, maddeci bir kavraya sahiptir...Eletirel zmleme, gerek dnyadaki gerek aktrlerin yaantlarn ve frsatlarn biimlendiren gerek snrlamalar aa karmak zere esas olarak eylem ve yap sorunlaryla ilgilenir.

Tarihsellik: zellikle hem dinamik, hem de sorunlu olaraktanmlad, deimeye maruz ve znde kusurlu olduunu dnd ge kapitalizmin incelenmesi ve betimlenmesiyle ilgilenir.

Eletirel ekonomi politik, anaakm ekonomi biliminden farkldr

1) Btncldr

Ekonomiyi siyasal, toplumsal ve kltrel hayatla ilikisi iinde ele alr

2) Tarihseldir Devletin, sermayenin ve medyann roln uzun dnemli deiimleriyle birlikte grmeye alr

3) Kapitalist giriim ile kamusal mdahale arasndaki denge ile ilgilenir

4) Eitlik, adalet, kamu yarar gibi temel etik sorunlarla ilgilenebilmek iin, verimlilik gibi teknik konularn tesine geer...

Kamusal iletiimin; 1) Simgesel ve 2) Ekonomik boyutlar arasndaki etkileime odaklanr

1899-1900: Servet-i Fnnda tefrika edildi (Say: 413-479) 1923: Kitap olarak basld 1939: Latin harfleriyle bir yeni basks yapld (Hilmi Kitabevi - Bubask iin yazar romann dilini sadeletirdi

diyaloglarda Osmanlnn son dneminin siyasi olaylarna yaplan atflar, romanda yer almyordu)

1963: nklap Kitabevi kitabn yeni bir basksn hazrlad 1975: TRT'de alt blmlk dizi olarak yaynland (Dizideki baz

1999: Tark Gnersel tiyatroya uyarlad 2003: Operaya uyarland (libretto: Tark Gnersel - beste: Selman Ada 2004: zgr Yaynlar romann yeni bir basksn yapt (Bu basm,Mart 2009 itibariyle yirmi bask yapt!..)

2007: Verbotene Lieben adyla Almanca olarak Unionsverlag tarafndan basld 2008: TV dizisi 2010da devam ediyor Bu kltr rn her dnemde farkl bir anlamlandrma emas iinde yer ald ve farkl metalatrma srelerinden geti

Eletirel Ekonomi Politik, ekonomiyi dier disiplinlerden ayr, bamsz bir alan olarak grmez... Liberaller de kltrel eitlilie ve oulculua vurgu yaparlar ama eletirel ekonomi politikilerle farklar, hareket noktalarnda yatmaktadr: Liberal ekonomi politikiler, serbest giriimcilerin ve seme zgrlne sahip tketicilerin varsayld bir pazardaki mbadele zerine younlarken, eletirel ekonomi politikiler dikkati mbadeleden mlkiyetin ve retimin rgtlenmesine kaydrrlar. rnein, zelletirmeler, tketiciye daha fazla seme ans salama adna merulatrlmtr Eletirel ekonomi politik zellikle iletiimsel etkinliin maddi ve simgesel kaynaklarn eitsiz paylam tarafndan yaplandrlma biimiyle ilgilenir... Yeterli ekonomik, sosyal, kltrel kaynaa sahip olamaynalar pek ok seenekten mahrum kalrlar (rnein, Kulfakir Kynde elektrik bile yoktur, deil ki TV)

Eletirel ekonomi politik yntemle ayn kuramsal kklere sahip olan bir baka eletirel yaklam, kltrel almalar yaklamdr. 1964te Richard Hoggart tarafndan kurulan Birmingham ada Kltrel almalar Okulunda ve onun retimlerinde vcut bulur ORTAKLIKLAR Neomarksist gelenek ktidarn oluumu ve kullanm Antikapitalizm: Liberal oulcu modele kar mesafe FARKLAR Disiplin: K: Edebiyat, tarih, vb.; EEP: Ekonomi, siyaset bilimi, sosyoloji, vb. Aratrma alanlar: K, temelde anlamn inasyla, baka deyile metinsel stratejilerle ilgilenir. EEP, kapitalist retimin pratikteki ileyiine odaklanr.

Kltrel metinlerin zmlenmesi (r. Pembe diziler) Anlamn bantsal boyutlar (Etki modellerine kar gl bir eletiri) Metinle okurun karlat mbadele an: popler direni tezi Ancak kltrel almalarn, tketici tercihlerini kutsayan liberal koroya dahil olma riski byktr

Arasalclk ve yapsalcln tuzaklarna kar

Arasalclar, Arasalclar kapitalistlerin, kamusal enformasyon akn kendi (snf ya da grup ya da bireysel) karlarna uygun biimde nasl kullandklarn gstermeye urarlar

Arasalc aklamalara sklkla komplo teorileri elik eder

nk, belirli bir znenin -her durumdaniyetli bir davran olduu varsaylr, yapsal ya da kiisel olmayan unsurlar gz ard edilir

Yapsalclar, Yapsalclar bireysel ya da snfsal karlarn, medya sektrndeki retimin yapsal ynlerini ihmal ettiini ileri srer Yani medya sektrndeki sahipler,reklamclar veya anahtar personel piyasada her zaman diledikleri gibi hareket edemezler yapsal olarak snrlandrlmtr

Gerekten de, rnein kiiler ya da hukuki sahiplik el deitirdiinde ierik de otomatik olarak deimez, nk onu ynlendiren baka yaplar vardrSabah ve ATVye AKPnin el koymas, oradaki haberciliin hkmet yanls ierikle donatlmasna izin vermitir ama habercilik pratikleri, mesleki ideolojiler ya da haber syleminin yaps esas olarak deimemitir

Ancak

Ancak yapsalclar bu hakl mdahaleyi fazla ileri tayarak yapy hakim unsur, hatta kimi zaman deimez bir unsur olarak gsterirler Bu yaklama gre mevcut yaplar (retim, datm, tketim yaplar, vb.) iinde sylem her zaman kapanr Dolaysyla alternatif imkanszdr

Mlkiyet ve ierik arasnda yapsal olmayan, arzi mdahaleler geliebilir Snrl sayda olmas, hi olmad anlamna gelmez Yaplar, eylemlerle deitirilebilir Bu deiim her zaman hayrl neticeler vermeyebilir ama eletirel ekonomi politik, hem alternatif hem de zgrleimci bir medya ortam zerine kafa yorar

Bu dnya mmkn olanlarn en iyisi deil demek mmkndr Ama elbette Medya politikalar nasl deitirilebilir sorusu genel anlamda politikann sorusuyla bantldr. Yaygn medyaya alternatif ve zgrlk yollar neler olabilir?

Ayn zamanda ierik retim srecinin daha mikro alanlarna, mesela1. mesleki

ideolojilere, nasl kapandna ve

2. sylemin 3. btn

bunlarn genel mlkiyet rejimiyle / retim tarzyla ilikisine

odaklanr

letiim alanna ynelik eletirel ekonomi politik yaklama gre, bir kltr alannda yaratlan deerlerin,(ya da ksaca kltrn)

eletirel ekonomi politii iin drt tarihsel sre incelenmelidir

simgesel formlarn aktarlmasnn giderek medya endstrilerinin teknik ve kurumsal aygtlarca dolaymlanr hale geldii genel sre Bu srecin incelenmesi, ada kltrn zmlenmesi iin mantkl bir balang noktasdr

Byk irketlerin giderek daha youn biimde medya alanna ynelmesiyle birlikte retimin rgtlenmesinde radikal bir dnm balad Kltr alannda kamu yatrm ve harcamalarnn azalmas (zelletirmeler vb) dev irketler iin yeni alanlar yaratt irketler kltrel alana iki biimde mdahale ederler:1.

2.

Gazeteler, dergiler, televizyon, film, mzik ve elence mekanlar vb. gibi retici olunan sektrlerde genileme; Reklamc ve sponsor rolleri araclyla...

irket menzilinin genilemesi, kltrel yaamn bir btn olarak metalamas srecine ivme kazandrd

softwarein gerektirdii hardware ve eriim olanaklarnn snrlanmas: hane gelirine bal olarak iletiim tercihleri artacak ya da azalacaktr

zellikle reytingler yoluyla izleyicinin metalamas, birrnek rnlerin artmas; sektrn, denenmi formllere demir atma eilimi

Piyasa hakimiyetine kar balca tepkiler, her eye ramen meruiyetini kamu hizmeti nosyonundan alan yayn kurumlar tarafndan gelitirilmitir Ekonomi politik, dnyay zmledii lde, onu deitirmek iin de alr... Piyasann rettii eitsizlikleri gzler nne serer ve mdahale nerir. Bu mdahalenin ba aktrlerinden biri, devlet olacaktr. Piyasa sisteminin kusurlar ancak devlet mdahalesi ile giderilebilir...

Medya/ letiim/Kltr alannda mlkiyet ve kontrol sorunu

Kontroln dzeyleri:

operasyonel kontrol

tahsisata dair (allocative) kontrol

Mlkiyet tipi

Sahibin retim ve kt zerindeki kontrol Dorudan rnek Dolayl rnek

Devlet

1. Tip

London Gazette Iskra

2. Tip

BBC

zel

3. Tip

4. Tip

The Times

Operasyonel kontrol dzeyi, gndelik retime ilikin rutin kontrol ierir rnein haber medyasnda; genel yayn ynetmenleri, editrler, program mdrleri, vd. manete girecek haberin seiminden hangi habere kameraman gnderileceine kadar pek ok konuda karar alma yetkisine sahiptir Dier sektrlerde?

Tahsisatla ilgili olan kontrol daha genel bir dzeyde iler Bir btn olarak;1. 2. 3.

medya irketinin yaps ve geliimi, eylemlerinin lei ve kapsam, kaynaklarn kullanm ve tahsisi

ile ilgilidir. Bu dzeyde alnan kararlar unlar kapsar:

1. 2. 3. 4.

Temel politikann oluturulmas Anahtar personelin ie alnmas ve iten karlmas irketin genileme ve daralma momentlerinin seimi irketi eer gerekiyorsa elden karmak ya da btnyle kapatmak

Eletirel ekonomi politikilere gre, tahsisata ilikin kontroln birincil kayna mlkiyettir Ancak bu, basite mlk sahiplerinin her eyi tek balarna kontrol ettikleri anlamna gelmez. ki kontrol dzeyi arasnda geikenlikler sz konusudur

Ynetici devrimi tezi ve editoryal bamszlk?

Viktoryen dnemde (1837-1901) mlkiyet ve kontrol ilikilerinde bir deiim yaanyor: Anonim irketlerin ortaya kmas irketleri son tahlilde mlk sahiplerinin kontrol ettii tezine kar ynetici devrimi savunucular, bu dnemin artk hkm kalmadn ilan ettiler Bernstein: halka almak, geleneksel kapitalist sahiplerin gcn zayflatt Hilferding: tam da tersine bu durum, sahiplere sadece kendi varlklarn deil, binlerce kk yatrmcnn mal varln da kontrol etme olana salad Bu olgu, ynetici devrimi tezlerinin temelini tekil eder. Onlara gre artk irketler tek bir sahibin kontrolnden km, sahipler giderek retim srecinden kopmu ve stratejik kararlarda teknik uzmanlk ve ynetim konusundaki vasflaryla etkin hale gelen irket yneticileri asl kontrol kayna haline gelmitir

The modern corporation and private property, Adolf Augustus, Jr. Berle veGardiner Means, 1932: Hisselerin tabana yaylmas sayesinde tahsisatla ilgili kontrol de, yneticilerin eline gemitir: Yeni prensler ve kansz devrim

Managerial Revolution. What is Happening in the World. James Burnham(19051987), 1943: 1930larn hzl Trokisti, ok ksa bir sre iinde muhafazakarla kayd Sonraki kitab Machiavelliansta da kuramn gelitirdi. Yeni sekinler, demokrasinin getirdii birtakm eylere sahip karsa, kendi karlarn daha iyi korur: siyasal muhalefet, zgr basn, sekinlerin dolamnn (Pareto, 1916) denetlenmesi. Ona gre, devlet mlkiyeti Sovyet Rusyada ne yaptysa, Berle ve Meansn tanmlad sre de (mlkiyetle kontroln ayrmas) Amerikada ayn eyi yapt: Devrim? Burnham, Berle ve Meansin almasndan yola karak The American Telephone and Telegraph Corporation (ATT) "management-control"n klasik rnei olarak gsterir.

The new industrial state, John Galbraith, 1969: Ynetici Devrimi tezine hayatpc! 70 yl nce irket, sahibinin aracyd ve onun kiisel zelliklerinin bir yansmasyd: Rockefeller, Mellon, Ford

James Burnham

Medya endstrisinde de ynetsel devrimin, mlkiyet ve kontrol birbirinden ayrd iddia edilmitir Bu iddiaya gre artk basite, sermaye, iletiim aralar zerindeki kontroln yitirmitir Bu yaklam bugn zellikle liberal editoryal bamszlk tartmalaryla yeniden retilir

1910da gnlk Londra gazetelerinin yaklak % 70i 3, Pazar gazetelerinin ise yaklak % 80i 4 irketin kontrolndeydi (Lee, 1976: 293) Britanyada halka alan ilk nemli iletiim irketi, Northcliffein Daily Mailidir (Kuruluu: 1896). Ynetici devrimi tezlerine kar kan grlere empirik destek salayan iletiim alanndaki almalardan biri, Amerikan film endstrisiyle ilgilidir: Money behind the screen (Klingender and Legg, 1937). almann sonular, endstrinin varlkl stdyo sahipleri ile onlara finansal destek veren Morgan ve Rockefeller gibi dev kapitalist gruplar tarafndan kontrol edildiini gstermektedir

Money behind the screen

Marxa gre her eye ramen sahiplerin, tahsisatla ilgili karar verme tekeli, onlar snrsz g sahibi yapmaya yetmez. Kar gdsyle yarattklar ekonomik sistem, istemsiz bir ekilde karll tehdit eden ticari bir kriz ve toplumsal atma da yaratr: Kapitalistin iradesi, mmkn olduunca kazanmaktr. Fakat bizim yapmamz gereken, onun iradesi zerine konumak deil, onun iktidarn, bu iktidarn snrlarn ve bu snrlarn karakterini aratrmaktr. (Marx and Engels, 1968: 188)

retimin ekonomi politii Medya metinlerinin ekonomi politii Tketimin ekonomi politii

Kltrel mallarn retiminin ekonomi politii Mlkiyet (mlkiyet younlamas, tekelleme rntleri, vb) Kontrol yaplar (tahsisata dair ve operasyonel kontrol) Devlet-medya ilikileri (genel anlamda medyaya ilikin yasama faaliyetleri, zelletirmeler, sbvansiyonlar, devlet reklamlar, medya alanlarnn zerklii, vb] Emek gc (Medya profesyonellerinin gnlk rutinleri, rgtlenmeleri, vb.)

Metinlerin ekonomi politiiMedya rnlerindeki mevcut temsillerin, retimlerindeki ve tketimlerindeki maddi gereklerle balar; belli sylemlerin medyada srekli yer bulmas, bunlarn ele aln biimleri, vb.

Tketimin ekonomi politiiMaddi ve kltrel eitsizlik arasndaki iliki eriim sorunu: tketici egemenlii aka imkanszdr

Nicholas Garnham

Garnham, iletiim alannda etkili makalelerinin derlendii Kapitalizm ve letiim (Inglis, 1990) adl kitabn giriinde kendi konumunu, medya ve kltr almalar ierisinde yer alan zgl eilime kar tanmlyor:

1)

lk olarak ve dierlerine galebe alan, metni temel alarak temsil ve ideoloji sorularna odaklanan eilim.

Bu eilim edebiyat ve film almalarndan kkenlenmi; metinsellik vurgusunu yapsalc ve postyapsalc Marksizmin versiyonlar ile postmodernizme kadar geniletmitir. Bu eilim, Garnham'a gre 'romantizm hastal' ve onun, insan yaamndaki belirleyici maddi ve toplumsal snrllklardan kama arzusuyla maluldr. Ona gre bu eilimi barndranlar; eskiden insann znn yabanclamas olarak grlen eyden, hibir yere demirlemeyen (unanchored), gndergesiz, anlamlandrma ve snrsz bir arzu oyununun dnyasna kaymtr. Bu eilimin Avrupa kltrndeki derin kkleri bellidir ve bir aydn ya da kltr iileri ideolojisi olarak tasarmlanmtr. Yazara gre kendi zel eylem alanlarn, yani simgesel olan yeleyen; ucuz aratrma frsatlar sunan, kendisine tek kant olarak bireysel analistin hayali bakn yeterli bulan bir ideolojidir bu.

2) Garnham'n karsnda durduu ikinci eilim, zellikle ABD'deki siyaset bilimi krslerinde merulatrlan ve medyay ya da dier kltrel kurumlar teknolojik olarak belirlenen; iktidar iin mcadele eden toplumsal kar gruplarnn yer ald verili bir alan olarak tanmlayan oulculuk eilimidir. Eer metinselci yaklamlar gndergeyi terk ederek aklama alanlarn boalttlarsa bu ikinciler de toplumsal iktidarn ya da bunun kaynann yaplam ve farkllam doasna ilikin herhangi bir kavrama sahip deillerdir. Bunlar genel olarak toplumdan soyutlanm bir insan faktrn n plana alarak basn zgrl, iletiimin serbeste ve effaflkla akmas kavramlarna sarlrken hem burjuva demokrasisini hem de kapitalist karma ekonomiyi idealize ederler.

3) Garnham, akademik emein iblm kar da bir duru iblmne sergilemektedir. Sosyal bilimlerin ana akmlarndan koparak kendisini zerkletiren ve bylelikle akademik konumunu abartan bir medya almalar alanna kar, toplumsal bilimlerin genel amalar ierisinde yer alan anahtar problemlere odaklanlmas gerektiini sylemektedir. Garnham sz konusu amacn Aydnlanmadan itibaren gnmze uzandn ve entelektel adan Nieci postmodern akmlarn ve politik bakmdan da yeni muhafazakarln saldrlar altnda olduunu da eklemektedir. Bu nedenle bu projenin (=amacn) temel hatlarn yeniden koymak gerekmektedir

1. 2. 3.

Mevcut sistemi ebediletiren ve merulatran Hristiyanln doksasna kar insan zgrlemesi Toplumsal deiim, ilerleme nosyonu Alternatif toplumsal geleceklerin olabilirlii

nsan zgrlemesine ilikin bu rasyonel proje ile balarn kopartp atan bir sosyal bilimin ynetici sekinlerin hizmetine girmek anlamna geldiini belirten Garnham, eitli biimlerdeki grececiliin lehine bu projeyi reddeden politik akmlarn da normatif bir nerme ne srmeyi imkanszlatracan sylemektedir.

Garnham, iletiimin ve kltrn ekonomi politiini temel olarak hem bir btn olarak toplumsal formasyonun kendisi, hem de zgl bir retim tarz olarak kapitalizmin analizini insan zgrlemesinin normatif tanm ve realizasyonu iin dzeyde balantlandrr:1.

Genel olarak maddi hayatn retim tarz ile simgesel biimlerin yaratld, dolama sokulduu ve edinildii maddi pratiklerin zgl bir seti arasndaki ilikiler. Toplumsal bir sistem olarak kapitalizm ile sistemin iindeki insanlar tarafndan dnyaya ilikin benimsenen dnceler seti arasndaki ilikiler. Kapitalizm koullar altndaki insan eylemleri ile dnceleri arasndaki iliki

2.

3.

Garnham, kitle iletiiminin ekonomi politiini zmlemek iin ilk elde yaplmas gerekenin, kitle iletiim aralarnn, devletin ideolojik aygtlar olarak kavramlatrmndan, onlarn hereyden nce ekonomik kendilikler (entities) olarak grld bir perspektife kayma olduunu belirtmektedir

1.

meta retimi ve deiimi yoluyla artk-deerin yaratcs olarak dorudan bir ekonomik role sahiptir, dier sektrlerdeki artk-deerin retiminin yaratmnda reklam yoluyla dolayl rol stlenmektedir Buradan da anlalabilecei gibi kitle iletiiminin ekonomi politii zmleme erevesini Garnhama gre esas olarak Althusser ve Poulantzasn yapsalc metoduna kar bir meydan okumayla kurmak zorundadr. Toplumsal formasyonun birbirinden greli olarak zerk bulunan temel dzeyden ekonomik, ideolojik, politik- olutuu dncesi, kitle iletiiminin ekonomi politii iin tarihsel materyalist bir ereve nermemektedir nk. deolojik biimler, farkla, ayrmla ilgili olduklar iin asla bir deiim deeri sistemine dahil olamazlar. Deiim deerinin bir eitlik alan olmasna mukabil, ideolojik biimler tanmlar itibaryla heterojendir

2.