8/7/2019 Mehdi Hseyn

1/7

Mehdi Hseyn(Qazax, 1909 - Baku, 1965)

Mehdi Hseynov, 1909 ylnda Qazax ehrininxl kynde, bir retmen ailesinde dnyayagelmitir. Babasnn ad Eli'dir. 1920 ylnda Qazaxretmen okuluna kaydolmu, tahsilini Bakuretmen okulunda ve Azerbaycan Devlet Uni-versitesi'nin Tarih Fakltesi'nde ve Moskova Si-nemaclk Enstits'nde (1937-1938) devam et-tirmitir.

"Qoyun Qrxn" adl ilk hikayesi, 1927 ylnda"erq Qadn" dergisinde yaynlanmtr. "Tnel","Sevgiden Sonra", "Qan ntiqam", "Stdentler","Erjmeni QIZI", "Qayitmad" gibi ilk de-nemelerinde, Azerbaycan ky hayatndaki de-

imeyi kaleme almtr.Otuzuncu yllarda, birbiri ardna, "Bahar Su-lan" (1930), "Xaver" (1930), "Vaqif" (Hayat ve Ya-radclg, 1932), "Edebi Deyiler" (1932), "Kin" vs.kitaplar yaynlanr.

lk byk eseri olan "Daqn" romannda,Moskova'da renim grrken yazd "Terlan"adl uzun hikayesinde, kyde yeni sosyalist ku-rumlamanin teekkln (hi phesiz komnistmentaliteyle), o dnem Azerbaycanda yaanankeskin snf kavgalarm zellikle abartarak gs-teren eserlerdir.

Uzun yllar ky hayatna dair eserler yazanM.Hseyn, savatan sonra kaleme ald "Ab-

eron" romannda, petrol sahalarnda alan Bakuiilerinin hayatn kaleme almtr (1949). Eser sa-dece Mehdi Hseyn'in sanatnda deil, genellikle,savatan sonraki Sovyet nesrinde bir merhale ola-rak kabul edilmi, Azerbaycan Trkesinde veRusa olarak defalarca yaynlanm, Sovyetler Bir-liindeki dier dillere, ayn zamanda Franszca,ngilizce, Arapa, Almanca, Hinte, Bulgarca,Lehe gibi dillere evrilmitir.

"Seher" romannda yazar, Baku'de ve Azer- baycan kynde 1906-1908 yllarnda yaanan ta-rihi-inkilabi mcadeleleri, "Qara Dalar" ve "Ye-ralt aylar Denize Axr" gibi son romanlarnda ise

Baku iilerini, emekilerin hayat, maiet, m-cadele ve dnce tarzlarn tasvir etmeye a-lmtr.

"hret", "Nizami", "Cavanir", "ntizar","eyh amil" ve "Alov" dramalarnda ise yaamtipler ve yaanm olaylar konu edilmitir.

M.Hseyn, "sosialist realizmi" teori ve es-tetiinin de ateli savunucusu olmu, tenkit veadabiyat alannda yorulmadan faaliyet gstermi;

particilik, halklk, klasik edebi mirasla mnasebetproblemi dorultusunda Nizami, Fuzuli, Vaqif, M.F.Axundov, Sabir, S.Vurgun, M.Mfiq, C. Cab-

barl, .Efendiyev, S. Rehman, V.Mayakovski,M.Gorki ve bakalar hakknda makaleler, kitaplaryazmtr.

8/7/2019 Mehdi Hseyn

2/7

Aktif bir ideolog, natk ve toplum adam olanM.Hseyn, muhtelif yllarda Azerbaycan Par-lamentosu'na milletvekili seilmi, Baku si-nemaclk idaresinde direktr, Azerbaycan Devlet

Neriyat'nda ube mdr, Azerbaycan KomnistPartisi Merkezi Komile'de ube mdr, "Azer-

baycan" dergisinin redaktr, Azerbaycan SovetYazarlar ttifaki'mn bakan gibi grevlerde bu-lunmutur. Nian ve madalyalarla, "AzerbaycanXalk Yazcs" adyla taltif olunmutur.

Mehdi Hseyn, "Aberon" romanndan do-lay, 1950 ylnda, Sovyetler Birlii devlet m-kafatna layk grlmtr. 1965 ylnda, YazarlarBirlii Bakanlk Divan krss arkasinda, i ba-ndayken, bir kalp krizi sonucu lmtr,

Balca eserleri:Eserleri, (on ciltte) Bak, 1966-1979; Aberon,

Bak, 1950; Bir Ay ve Bir Gn. Bak, 1964; QaraDalar. Bak, 1959; Yeralt aylar Denize Axr.Bak, 1966; Seher. Bak. 1963.

Kaynaka:1.Azerbaycan Sovet Yazclar. Bak, 1958.2. Azerbaycan Sovet Edebiyyat Tarixi. 1-

11ciltler. Bak, 1966-1967.3. Azerbaycan Sovet Edebiyyat Tarixi.

Bak,1988.4. Qiyasbeyli Z. Mehdi Hseynin

Senatkarl Haqqnda. Bak, 1968.5. Seyidov Y. Mehdi Hseyn. Bak, 1979.

NAN ZY

(Mehdi Hseyn. Seilmi eserleri 3 cildde, c.2, Bak, 1954, s.171-174)

IHele gn xmamd. Tekdenbir1 esen meh2,

heyetdeki badam aacnn xrdaca3 yarpaqlarnterpedirdi4 ve bu yarpaqlar terpendikee, ele bil ikisevgili hardasa5 gizlenib yavaadan pldard6.

Bir az bundan evvel samovara od7 sal b yanterefde oturmu Emine xala, yarpaqlarn pltsneidirdise de, buna ehemiyyet vermirdi: onun gz-leri yol ekirdi.

"...Ana!Dnen ox vuruduq8 Qabamzdak9

faistlerin say bizden be defe ox olard. Onlarnpulemyotlar ya kimi glle yadrrd. Men ko-mandirimizin sol terefinde durmudum. O berkyaralandna baxmayaraq, hemi11 bize rek-direk verirdi^2. Mene de tez-tez, - Qorxma/ Salman, -deyirdi, - gzle, lap13 yaxma gelende atarsan.

Men elimdeki qmbarani4 hazr tuub d-menin daha da yaxnlamasn gzleyirdim. Onlarsrne-srne qabaqk dikdire15 xdlar. Men azqala nefes almay b komandirin emrini gz-

leyirdim. Komandir eli ile "Sebr ele!" iaresinivere-vere, gzlerini dmen gelen terefden ek-mirdi. Birden faistler ayaa qalx b stmze -chlarl. Men elimdeki qumbaran atdm. Bil-mirem drdm, beimi toz-torpaa qarb qald.

Ana! Menim gllem qurtarmd'i7 Sng da-vas baland. Gerek zn burada olub grevdin.Yalan olmasn, heremizis bir aslana dnmdk.Vuruurduq, ne vuruurduq... Faistler zerbemize19

dzmeyib20 geri qadlar. Ax, ana, bu vaxt pu-

Iemyotumu2i birce daraq patronu22 olayd, gronda he bir faist de ya qab qurtula bilerdimi!.."

Emine xalann gzleri yol ekirdi. Olununmektubunu az yeddi-ekkiz adama oxutdurubtamam ezberlediyi halda, bir de tezeden oxutmaa

bir adam axtarmaq fikrine dd. Onun xeyahndaancaq bu szler dolanrd: "Birce daraq patron...

Neyleyim?.. Bu i elimden gelinir, oul... Yoxsa, birdaraq nedir, lap yz daraq yollardm. Qahn corabdeyil ki, gnde ct toxuyam. neyleyim?.."

Emine xala samovarn sesine fikrinden ayrld,tez dur b samovarn qapam gtrd, ya-naqlarna deyen isti23 budan z, aln terledi."Neyleyim, oul, samovar deyil ki, o deqiqe ayndemleyib hazr eleyim!"

Anann xeyalndan qeribe bir fikir kedi: "Yox,sene patron yollamayacaam. Onu hkmetimizverer. O, he vaxt senin darda qalmana razolmaz. Men yenden tr qiymetli bir ey sax-lamam. Var-dvletden kasb26 da olsam, dar

gnde dmene mhtac olmaram".Emine xala tez aynike25 su ald, samovarnqapan yerine basd, "sonra yadmdan xar"deye fikirleib eve girdi.

Divar kafnn26 lap yuxar gznden ala-bezek27 bir boa xardb demeye qoydu; eli lit-reye-titreye boan ad. Burada her ne deyenvard: ipek, al, mxtelif rengde qadm corablar,krep-dein28... Hamisini29 olunun nianls nsaxlamd, Boadakeyleri Emine xala dz on

I. ara sra 2. rzgr 3. kck 4. oynatrd 5. neredeyse 6. fsldard 7. ate 8. savatk 9. nmzdeki 10. komutanmzII. srekli 12. cesaretlendirird 13. tam 14. bombay 15. tepeye 16. hcum ettiler 17. bitmiti 18. her birimiz 19. darbemize

20. dayanamay p 21. otomatik silah 22. silah tara, mermi kutusu 23. scak 24. fakir 25. aydanlk 26. dolabnn 27. rengarenk28. ipek kuma 29. hepsini

8/7/2019 Mehdi Hseyn

3/7

ilde alb ymd. Her defe ab baxanda, reyi tel-tel olurdu, lmeyib o gn grseydi, he derdi ol-mazd.

Emine xala paralarn arasndan ne ise g-trb yayla bkd1, qoynunda gizletdi, sonragelib samovar mizin stne qoydn. Uaqlarn ses-edi:

- Qalxn, bu qeder de yatmaq olar?Yayn isti gecesinden sonra bir qeder se-

rinlemen havada uaqlar rahat nefes ala-ala ya-trdlar. Emine xalanm zil sesi, onlarn halna te-favt2 elmirdi. Yalnz sonbeiyi3 azmmarldatd4, zn divara san5 evirdi. Eminexala onlar ox istese de, uaqlarn erkyn6 b-yden analardan deyildi. Ele-bele amb-oyada

bilmeyeceyini grende, celd? onlara yanad, he-resines bir drtme ilidirdi9; elbette, berkden yox,yavaadan. Uaqlar qalx b geyindiler. Bir de-qiqede sual-cavab baland:

- Ana, dnen samovar aparb fonda10 vermedin?

-Ana, mis11 qazan aparmadnz?-Uaqsnz oturun yerinizde... Onu men bil-

Iem.-zn demedin aparacaam?-Dedim, amma aparmram.-Niye ki, ana?Bu suallar verilene qeder bir az hirsli olan ana

xeyli ymald. Evvelce balacalardan biri sorudu,anma indi ikisi de gzn ona direyib13 kir-

piklerini q

rpmadan cavab gzleyirdi.-Samovardan ne olacaq? Sorudum, dediler,ondan cemi-cmletam14 -drd top gllesi xar.Azdr de,.. Ayb deyilmi?.. Ne var, ne var, Eminearvad fonda drd top gllesi verib... Yox, aparmram...

-Eh, ay ana, sen bizi yoldalarmzn yanndaniye utandrrsan... Dnen btn aleme dedik ax...

Emine xala yene hirslendi:- Demeyeydiniz...IIEmine xalann ilediyi corab arteli15 feh-

lelerinin1*' ynca17 uzun ekdi. ralarl8 qur-tarandan sonra kini ise xeber ald.

- Bes Emine xala mdafie fonduna birey ver-

mir?..Az eyenler oldu:- Ei, kasla arvaddr ne verecek...mrnde sz alb danmayan Emine xala, ele

bil bunu gozleyirdi. O, yerinden partlad20.-Niye, ne olub, kasibn qeyreti olmaz?!. - Ba

lad , ne balad menim toxuduum oraplar be-mise21 birinci ortu22 db... - Daha mkafat al-maqdan yorulmuam... Kasb niye oluram?

-Niye hirslenirsen, Emine xala?..- Hirslenirem, ona gre ki, haqqm var...

Adam dananda23, bir az fikirlese, yaxs. olar!..O bu szleri deye-deye, elini qoynuna sald.

Oradan seher yayla bkdy eyi xartd, helea b gstermemi, szn deyib qurtarmaa a-hd:

-Dava24 qurtaranatan her ay be gnlk me-vacibim25, bir mis2t qazan, bir mis samovar... Yazde, ne durmusan, zme niye baxrsan? Bir de ki...- Yaylcj ald.

-Bir de ki, bu zk... Olumun nian zy... mi mana t27 vermiem... Yaz!..

Emine xalan yax tanyan mdir raz olmad:- Yox, onu saxla, ar olar. Ax o, senin en qy-

metli eyindir, xala.ndi artelin btn fehleleri2^ bu savadsz29, az-

daman30, yalnz iini grb o deqiqe evine qa-

y

dan

3

!, sade qad

na bax

rd

, ondan cavab gz-leyirdi...Emine xala duruxdu, mdire sert cavab ver-

mek istemedi:-Deyirsen en qiymetli ey?.. Yox, bundan da

qiymelli eyim var...-O nedir, xala?Emine arvadn sesi birden titredi, o indi bir

ana kimi cavab verdi:- Olum... Ona patron32 lazmdr... Bildin?

1941

"Bir Ay ve Bir Gn" (Yol qeydlerinden

33

para)(Mehdi Hiiscyn. Bir Ay ve Bir Gn. Bak, 1964, s.43-53).

Ankara heleymdaidi. Yalnz lekdenbir34dn-gelerden^S xb seherden kenara istiqamet alan ykmamlar3^ gze deyirdi. Gndzler ab-daan

byk keler37 sessiz-semirsizdi38. Hele yenice saatalt olurdu. Manmzm radiotutann39 qurub,Moskvam dinlemeye hazrlardq. Yolumuz Tr-

kiyenin qedim seherlerinden biri olan Konyaya idi.Bu gn ilk defe Ankaradan kenara ixrdiq.

"Volqa"mz saatda 120 kilometr gedirdi. o-ferimiz Nikolay xeriteye bax b Konya yolunu ax-tarrd40. Tofiq ise skann4! dalnda zn oxsakit42 ve temkinli hiss ederek, mann sr'etini bir

1. etledi 2. ayrm, fark 3.so ocuu 4. aprdatt 5. yan, taraf 6. rahat, serbest 7. hemen, hzla 8. her birine 9. vurdu,parmaklaryla drtt 10. fonla; merkez, tekilata 11. bakr 12. gtrmedin 13. dikip 14. topu topu 15. irketi 16. iilerinin 17.toplants 18. konumalar 19. fakir, yoksul 20. frlad, srad, kalk 21. her zaman 22. kalite, s nf 23. konumamda, konuunca24. sava, mcadele 25. kazancm 26. bakr 27. Sovyet Azerbaycan para birimi 28- iileri .29. cahil 30. az konuan 31.

dnen 32. tarak; silah, bomba 33. notlar

ndan, kay

tlar

ndan 34. ara s

ra 35- kelerden, dnememek 36. arabalar

37.sokaklar 38- sessiz, sakindi 39. radyosunu; radyo kanallar 40. aryordu 41. direksiyonun 42. sakin

8/7/2019 Mehdi Hseyn

4/7

az da oxatlmaq isteyirdi. Men yarzarafat1, ya-ndoru xeberdarlq eledim:

- Tofiq mellim, hele heyatmzdan bez-memiik!..

Deyesen, o menim szlerimi eitmedi, yenesr'etle eyri-yr dngelerden keib, dzenliyeixd...

Ankaradan Konyaya uzanan dz ve hamar2asfalt yolun her iki terefi yamyald. Gz iledike

baxr, reng verib-reng alan dzleri grrdk. Taxlzemileri3 bahar libas geymidi. Bir-birine ox ox-ayan4 kendleri ve benzin menteqelerini5 de eynisr'elle vurub keirdik. Yolun yaxnlnda be'zenatla x6 sren, be'zen de belle yer qazan kiilere veqadmlara rast gelirdik. Aybalasndan7 tikilmiirili-xrdal kend evleri arasnda elevatorlar9 uca-

lrrd. Trkiye kendlerinin yekneseq10

menzeresiniaz-ox zenginlediren bu cril tikintiler12 yoldanox uzaqlarda yerleen yaay menteqelerinde degze deyirdi. 260 kilometrlik bu yolda ne ba-

baa, ne de mee13 vard. Ekin yerlerini, tezeceumlanmi4 ve sarmtl renge alan zemileri ele bilkim ise seliqe15 ile blb, bir-birinden ayrmd.

Yolda dayanb16 elini yuxar qaldrm bir ne-ferin qabamda17 mammz saxladqis. O bizim

bu hereketimizden sevinerek, eldi9 yaxmlad:- Konyaya gelmeliyem, - dedi, - meni g-

lrmezsiniz mi?Ziba xanmla Tofiq kendlilerle grmek is-

Lediyimi bildiklerinden derhal raz oldular:- Buyur, buyur, - dediler.Kendli menim byrmde20 yer tutdu. lk sual-

cavabdan onun krd olduunu yrendik. AdOsman idi. Yk mannda src ileyirdi. Kon-yadan o biri seherlere mal dayrd. Evine gelibarvad-ua ile grenden sonra yene ie qa-ydird2i. Yol yoldalarmn hamsndan ox menona sual verirdim. Trke dandmz grb, bi-zimle derhal dostlad. Otuz ya vard, ammaaarm sa-saqqalndan, arnq22 qrlarla r-tlm yanaqlarndan vaxtsz qocaldi hiss olu-

nurdu. Eer z yan bize demeseydi, men onaelliden az vermezdim. Birden derdi ald. Heleiyirmi ya tamam olmam evlenmidi. Sekkizua vard. Bu yaxnlarda ikinci arvad almd. Bucr artqtamahlnn sebebini soruduq. O gld:

- lk arvadm aldan bir az... - deyib susdu veonun qalar atld. Gnler23 yax yola getmirler.Cavan24 arvad insafen uaqlarm bnrunlamr25.

Yoldalardan biri sz atd:- Yeqin26 seni ox isteyir.Biz gldk. O da gld.

Osman bizim kim ve neci olduumuzu xeberalmrd, biz de bu barede2? danma2^ lazm bil-m irdik.raq krdlerinin milli-azadliq29 vuruundan szdd. Osman bu hadise xeyli ma-raqlandrrm30. Berzaninin herekatndan xe-

berdarm. O bize Nairi te'rifledi:- Erebleri birledirmek n ezm ve irade gs

terir, - dedi.Biz Konyaya yaxnladq.- Eer qonamz polis bizimle bir yerde

grse, yax olmaz, - deye yoldalarmzdan biri xe-berdarlq eledi. Biz Osmana kim olduumuzusyledik, sehere almam32 mandan33 d-meyini34 meslehet bildik35. O, bir azca zn itirenkimi oldu. Teekkr eleyib dd...

Konya sx ve uca aalara qerq olmu qedimve gzel bir seherdir. Be'zi xsusiyyetleri ile bizimKirovabad * (*. Gence nezerde tutulur - Red.)xa-trladr. Qerbden uca tepelere sykenir. Etraf ise

ba-baathdr. Keleri eyri-yr, evlerinin o-xusu khnedir. Teze binalar ise olduqca azdr. Bu-raya ,hret qazandran erqin bykair ve m-tefekkiri Celaleddin Ruminin xatiresiniebediledirmi Mvlana mzeyidir. Biz de seherletan olmaa bu muzeyden baladq.

Bizi muzeyin gireceyinde qaran, anq birgene qarlad:

- Men size hereyi gstere bilerem, - dedi ve iri,qara gzlerini geni ab mene baxd. Men bu allgzlerde ne ise bir inam36 ve cesaret oxudum:"Menim bele cavam olmama baxmayn, sizeme'hmat vermeye biliyim ve derrakem a tar3?!"

Men onun adn da yrendim: Mustafa idi.Biz Celaleddin Rumi haqqnda byk m-

tefekkirimiz M.F.Axundovun mlayizesini xa-trlayrq. ndiyecen38 Ruminin "Mesnevi"sini srffelsefi nqteyi-nezerden M.F.Axundov qeder dz-gn qiymetlendiren ve onun qeder dzgn tenqideden olmanidr. mumen Ruminin heyatna veyaradclna39 dair o qeder yazlmdr ki, bun-

lardan artq byk bir kitabxana dzele biler.Axundov, Mollayi-Ruminin dnyagrnde enox neye yksek me'na verirdi ve onun hans40 x-susi yy etlerini resmi dine qar qoyurdu?Me'lumdur ki, Rumi, cenneti, cehennemi ve l-lerin dirilmesi gnn qebul etmirdi. Ye'ni is-lamn, erietin esas mddealarna41 qar xrd.Bu cehetden Azerbaycan mteffekiri onu znnmfetefiqi sayrd. Axundov yazrd: "Onun meq-sedi peyemberlerin yalanln ifa etmek ve bu-nunla beraber z qorxulu esrinin cahil gruhunun

1. yan akayla 2. rahat 3. tarlalar 4. benzeyen 5. istasyonlarn 6. saban, ift 7. kerpiten 8. kkl 9. ambarlar 10. ayn

tarzda, ekilde 11. eit 12. binalar; inaatlar 13. orman 14. srlm 15. dzenli, dzgn 16. durup 17. nnde 18. durdurduk 19. hemen, hzla 20. brmde, nmde 21. dnyordu 22. ok fazla 23. kumalar 24. gen 25. bakm yor 26.phesiz 27. konuda 28. konumay 29. bams zl k 30. ilgilendirirmi 31. bildirme 32. varmadan 33. arabadan 34.inmesini 35. uygun grdk 36. inan 37. aklm, idrakim erer 38. imdiye kadar 39. sanatna 40. hangi 41. iddialarna

8/7/2019 Mehdi Hseyn

5/7

teerrz ve hcumlarndan sa ve salamat qalmaqidi. Xlase, onun e'tiqad mqeddes eriete ta-

mamile zidd idi. Lakin o z eqidesini'i tlkler veaqqallar haqqndaki temsillerinin arxasnda me-harelle ele gizledirdi ki, onlar anlamaq etin idi..."

"... O, btn heyat boyu qorxurdu ve bunagre de hemin2 keleklere3 el alrd. Dorudur, bukelekler Avropa yazclarnn xotuna gelmir, lakinMollayi-Rumi n bu, senetkarlqdr, ele bir se-netkarlq ki, ba.qalar bunu bacarmr4".

Mutala bize byk airin qiymetli ke-lamndan ve afrizmlerde5n misallar getirir, ayr-ayr eksponallarnt1 tarixini qsaca danr, amma oqeder derine getmirdi. Bunun n o hele? oxgene ve tecrbesizdi. Amma onun z seneline ve

Mollayi-Rumiye vurulduunu grmemek ve hissetmemek mmkn deyildi.

Muzey meni heyran elemiydi. Eer bu g-necen Qerbde bu tarixi abideleri ve bunlarn ykseksenetkarhq meziyyellerini qiymetlendirmirlerse,

burada, bhesiz, erqe yuxardan baxanlarn xud-pesendliyi8 ve eqoizmi zn gsterinindir. Mv-Ianann birce bu aforizmi neye deymez?

Btn mrm szden fezle deyil:Xam idim, bidim, yandm.Eyni ezemetli me'na ve enginlik muzeyde top-

lanm her bir senet numunesinde de vard.

Elbette, gene Mustafa meyyen derecede byk mtefekkiri dine, allaha, peyembere ya-xnladran mehdud tefsirilerin te'siri allnda idi.Bu, her deqiqe mende daxili narazln^ qv-vetlenrnesine sebeb olurdu, amma ne edesen ki,Celaleddin Rumi haqqnda yaranm bu tesevvrz de bir nv'11 dini e'tiqada evrilmisdir. Son-ralar hemin mu/.eyin direktrn terefinden ya-zlm "Knller soltan Mvlana" kitabndaki nu-muneleri oxuyanda, men bu tesevvrn ne nindiyecen sarslmadn anlaya bilmedim. Axi2,

burada temiz trkeye tercme olunmu Ce-laleddin Rumi rubailerini dini grlerle ba-

rdrmaq n he bir esas yoxdur. Meselen, "Senmenim qedehimi qrmaa ve serabm tkmeyegeldin, feqet ele mestem ki, serabm meydanda de-yildir". Yaxud: "Sevgilini, sene yaxn olman se-

bebi yalnz sevgidir. Ayan haraya13 bassan, bizorann torpayq" ve saire...

Muzeyin en gzel ekspanatlan erisinde Ru-minin "Mesnevi"sini ayrca qeyd etmek lazmdr.Adeten, bu ve ya dier tarixi exsiyyetin xatiresinionun itimai fikir tarixinde qoyub getdiyi servetegre ebediledirirler. "Mesnevi" de bu cr eser-

lerdendir. Muzcyden alnan umumi teessurat, "Mes-nevi"nin en qedim nsxesini grenden sonra bire

yz glenir. Bu nsxeye bax

rsan ve ister-isten

ezdnrsen: "Mahir xettatlarn ve ressamlarn me-hebbeti nece del4 sonsuzmu, ilhamlar nece de qv-vetli imi!" Kitabn her sehifesi ne qeder gzel ya-zlm, ne qeder zengin boyalarla sslenmidir! Misirehramlarn gren her kes onlarn ezemetine heyranqald kimi, bu nsxeni grenler de insan emeyinin

byklyne valeh'15 olur. Birinciler sene minlercegelenin ezab ve igencesini de xalrladrsa, "Mes-nevi"nin qedim nsxesi senetkarn rek qam ile hersetri ve her sehifeni ilerken nece zvq ve ne'e duy-duuna dair xo hissler oyadr.

Biz muzeyden xatire olaraq, qap aznda sa-

tlan rengli fotolardan, kitabalardan, mvlevilerinmusiqi ve reqs merasimini eks eden ekilli i ^ ta-

baqlardan gtrdk. Sonra Mustafa bizi baqa bir mzeye apard.

Bu vaxt kede bizden be-alt addm kenarda trkpolisinin "Villis7"i dayand. Bunu yalnz men yox,o biri yoldalarm da grdler. Elbette, bu, bizi hede teeccblendirmedii*. Hetta men deyerdim ki,

polisin gecikmeyi teeccbl idi. O gerek Konyanngireceyinde bizi qarlayayd: "qonaqperestlik"adeten ev sahibinin kandarndani 9 balanr!

Biz bir-birimize gz vurub glmsndk ve

Mustafan

n ard

nca muzeyin qap

s

ndan ieri gir-dik. Dar ve qaranlq otaqlarda yerleen bu muzeyyalnz bir adamn elli illik zehmeti ve se'yi20 ne-ticesinde yaranmidr2i. Burada toplanm nadirkitab nsxeleri, elyazmalar, geyimler, hey-kelteralq ve ressamlq eserleri, silahlar, xsusenqlnclar, tesbehler ve baqa unikal22 eyler muzeysahibi zzet Koyunolunun xssi maldr, lakinKonya ziyaretine gelen adamlar hem mzeye hey-retle tamaa edir, hem de onun sahibi ile tan olur-lar. Biz de onunla tan olduq. Onun qebul ota-nda, dorudan da, heqiqi trk qonaqperestliyinigrdk. zzet bey bize ziyafet vermedi, ancaq men

onunla grende bir fincan qehvesini iende esilziyafetden aldm bir zvq ve lezzet duydum. Biz

balaca23 otaqda geni rekli bir insanla z-zeoturmuuq. Hele 1913-c ilden lkesinin ve xal-qmn tarixi ile maraqlanmaa balam bu fedakarinsan he kesden yardm gzlemeyerek, z pulu veen ox da z mehebbeli ile bu ie balayb, gezdiyive grdy lkelerden bu gn muzeyinde gs-terilen kolleksiyalar toplam ve znden sonra (osonsuzdur) xalqna qiymetli bir miras qoyub get-mek istemidir. ndi24 onun fealiyyetinin 50 illiyi

1. imann, inann 2. o, bu 3- hilelere 4. becermiyor 5. hikmetlerden 6. sergilerin 7. daha 8. kendini beenmilii 9. ho-nutsuzluun 10. eit 11. mdr12. bak, gr, ite 13. nereye 14. nasl da 15. hayran, meftun 16. resimli 17. araba markas18. artmad 19. eiinden 20. almas 21. yaratlmtr 22. esiz, benzersiz 23. kk 24. imdi

8/7/2019 Mehdi Hseyn

6/7

tamam olur. Bele ballarda biz adamlarn yubileyini1

keirmeye adet elemiik, Koyunol deyesen, hekesden z xidmetine bu cr2 diqqet ve qay gz-

lemirdi. Amma yene de szaras, lakin menim duya bildiyim bir rek ars ile buna nazik bir iarevurdu. Bizim Azerbaycandan geldiyimizi bilen kimi,vaxt ile burada olmu sovet alimlerim xatrlad.

- Eer sizin alimler menim nsxelerimdenmikrofilmler isteseler, memnuniyyetle gndere bi-lerem. Temennayz3!.. - O, bu yon kelmeni ucadandedi ve men hiss eledim ki, izzet bey muzeyinin vekitabxanasnn servetini hans4 maddi fayda n-se deyil, mehz5 byk bir meqsed n ya-ratmdr! Bele dnende, men qapda dayanm"Villis"i xatrladim: "Grnr, zzet Ko-

yunolunun muzeyini, berbi obyektif kimi, bizdenve bizim kimilerinden qorumaq lazmdr!"Muzey sahibi meni ve dostlarm hrmetle

trd?. Qapya yaxn oturmu ve manqaldaqehve biiren qadna (Koyunolunun qohumuna)teekkr eleyib xdq.

Bize maraql te'sir buraxan yerlerden biri deKonya mescidi oldu. Bu, 64 stmlu geni bir bi-nadr. Namaz vaxt burada minlerce insan yerlee

biler. Ramazan gnleri olmana baxmayaraq, ca-maatn namaz qldna rast gelmedik. Konya mes-cidinde bir nefer molladan baqa he kes yox idi.Seherin kelerinden8 birinde gnorta ezan veren

ve sesi tez-tez tutulduu n eziyyet eken birgene grdk. Bu vaxt biz mescidde olsaydcj, helkede ibadete gelenlerin miqdarn gozeyan te'yineleye bilerdik, ancaq men exsen buna ehliync gr-medim, nki evlerden, maaza ve dkanlardanmescide doru geden yox idi.

Biz Konyann dar kelerinden tb, qerbedoru uzanan yolla yksek bir yere qalxdq ve bu-radan sehere baxdq. Mustafa, Trkiyelim bir oxyerini gezdiyinden ve maddi mkan artdiqca baqalkelere de seyahete gelmek arzusu ile ya-adndan danrd. "Volqa"nn radiosunda eit-

diyimiz Amerika caz musiqisinden xolanmadn,en ox zurna-balaban dinlediyini syleyirdi. O, biraz bundan evvel Bakda konsertler vermi Lrkkompozitorlarndan Ehmed Adnan Sayqnm veUlvi Camal Erkinin bizim dinleyiciler terefinden

byk mehebbetle qarilandqlarn haradansa9 y-renmidi. Bu hadise onu ox sevindirirdi:

- Men radio ile Azerbaycan mahnlarm*0 datez-tez dinleyirem, - dedi. - Teessf ki, bizim ca-vanlar11 ierisinde yngl12 caz musiqisinden xo-

lananlar da vardr, amma belelerinin say o qederde ox deyil...

Bu sohbetlerin te'siri ile men radiolutam ba-

ladm ve mandan db Konyaya uzaqdan la-maa elemeye baladm. Sx aalarn, balarn,

baalarn yaillina qerq olmu seher, etrafn bo-zumtul tepeleri ve dzleri fonunda btn gzelliyiile cilvelenirdi.

Vaxtmzn azl seher ehalisi ile tan olmaaimkan vermediyinden, nahar eleyib13 Ankarayayola dmeli idik. Mustafa bizim arzumuzla ka-

babxananm yolunu gsterdi. Biz nallardan sonraonunla vidalamal idik. Men onun pul 14 kol-leksiyasm dzelldiyini bilende, bir nece15 misi'1 vegm qepik17 xard b verdim: "Qoy sovet pul-

larndan da nmmeler olsun!" - dedim.Biz suvenir18 alnaq n dkkanlar da gezdik,Mustafa burada da kmeyini19 esirgemedi. Bizonunla vidalaandan sonra, polis "Villis"i2(1 yene

bizim dahmizca dd.Yoldalarmdan biri zarafatla2l dedi:- Macerasz danxrdq22. Yax oldu ki, gel

diler. Yeqi23 bizi Ankaraya qeder trecekler24...Yox, trmediler. Biz Konyadan x b ma-

girsfrala23 dende "Villis"i bir daha grmedik.Bilmirem polis bundan sonra da bizim bheli i-lerle, megul olmadmza inandm? Kim bilir,

belke de reisine raport26 verende z sayqlin287te'rifleyir, bizim her addnmz nece28 diqqetle iz-lediyini ve he vaxt czqdan xmamza imkan ver-mediyini iftixarla danrd? Bunu demek etindir.Men yalnz grdklerimi yazram...

Hava ox brkl29 idi. Man m zn^o pen-cerelerini de amaa mecbur olmuduq. Ammayene de nefesimiz danxrd. Serinlemek nayran ve ay axtarrdq. Yaay menteqelerinde neayxana, ne de restoran vard.

- Kendlerin birine srek, su isteyek, - dedim.ilam menimle razlad. Konyann texminen

30 kilomelrliyinde oseden31 bir cjeder aral g-

zmze deyen halaca32

bir kende33

getdik. (ar-mza xan bir neferden soruduq:-Harda ayran ya su tapmaq34 olar?Kendli dedi:-Bir urun, qonam olun.O bizi ayibalasndan35 tikilmi eve san apar-

d36, i-. adin adn soruducj. "Qara merler" ad-lanirm. Biz eperin3^7 yanndan lende bir nefergem! 11 demirden qayrlrm38 pencere bar-m.q! ilann renglediyni grdk. Kendli hemin39

bize nisan*0 verib dedi:

1. yldnmn 2. eit 3. szck, karlksz, laf olmaz 4. hangi 5.ancak, sadece, tek, yalnz 6. nesne 7. yoku etti 8. so-kaklarndan 0. neredense 10. arklarn 11. genler 12. hafif 13. le yemei yiyip 14. para 15. ka 16. bakr 17. kuru18. hediye 19. yardmn] 2(1. araba markas 21. akayla 22. sklyorduk S herhalde, mmkn ki 24. geirecekler, gtrecekler 25.ana yolu 26. rapor 27. uyankln 28, nasl 29. scak, ok scak 30. arabamzn 31. yoldan 32. kk, kck 33. kye 34.bulmak 35. kerpiten 36. taraf gtrd 37. duvarn, avlunun, eddin 38. yaplm, hazrlanm 39. o, ayn 40. gsterip, iaret edep

8/7/2019 Mehdi Hseyn

7/7

-O mellimdir, men de mollayam. Mescidekmek eleyir. Hemin barmaqlqlar mescidin pencerelerine vuracaq. steseniz, mescidi gstere bi-

lerem.Biz "memnuniyyetle" deyende, molla saa bu-ruldu. Kendin baqa evlerinden seilen bir binayasan yneldi. Men ondan gzlerimi ekinirdim.Mollann geyimi mende bhe oyaldi: "mrmde

bu cr1 pis geyinen mollaya rast gelmemisem. Pal-tarnn yama ne yaman oxdur!"

Mescide girdik. Seliqeli2, geni ve iql birotaq idi. Pencereleri gy qurai rengine alan -elerle3 rtlmd. Demeye rengareng kilimlersalnmd. sual dolu baxlan ile bjzi szen molla,yeqin k, re'yimizi4bilmek isteyirdi.

-Eyidir, efendim, - dedim. - Okul (mekteb) dabyle gzelmi?-Okulu da byle gzel tikeceyiz, - deye mollacavab verdi.

Bu vaxt kend mellimi de bize yaxnlad.Salam verdi. Tan oldq.

Burdan mektebe geldik. Birce olaqdan ibaretnatemiz5 ve yoxsul bir bina idi. Kend mellimi(onun ad Hiiseyn idi) yegane sinfin yarsn sehnekimi ucaltmd6 Burda eqirdlerin7 itiraki ile ha-zrlad tamasan8 gsterecekdiler. Hseyn m-ellin sade ve temiz geyinmidi,

Dnceli qara gzleri ile cidd ve sakt baxrve yeqin9 ki, bizim hardan ve ne n geldiyimizle

maraqlanrd.Mellimle mollann yanna agirdler top-lamaa baladlar ve bizim eve qonaq apa-rldmz kren kimi"1 dal b, "Volqa"ya terefyyrdler. (Sonradan srcmz dedi ki, a-girdler mann stndeki sovet bayrana maraqla

baxirmlar.ay ve ayran barede!' bir de sz salmaa uta-

nrduq. Dorusu, men tesadfen elime den bufrsetden ox raz12 idim. Bu vaxta qeder yalnz ki-tablardan yrendiyim Trkiye kendini z gz-lerimle grdym n brkn13 de, susuzluuda nutmudum. Biz ieri girdik ve ev sahibi ile

grdk. Yer gsterdi. Oturduq.- Hseyn elendi, - dedim, - trk yazcs14

Mahmud Makaln "Bizim kend" eserini xatrlayirsnzm?

Oxumudu. Re'yini sorumadm. O z de birkeline demedi.

"Qara merler" kendi hem taxl ekir, hem deqoyunuluqla megul olur.

Hseyn mellim dedi:-Trkiyede beillik tehsil mecburidir. Mekteb

yal uaq1arn hamisini15 ehate eIemiemCl.Qzlarla

olanlar bir yerde oxuyurlar. Amma bu mem-leketde hele savadszlarn17 say 59 faizdir.

(Resmi me'lumala gre, Trkiyenin 12 min

kendinde

18

hele mekteb yoxdur, gerek ki, maarifnaziri de bunu e'tiraf etmidir).Men sohbet zaman, oturduumuz temiz ve se-

liqeli1^ ota gzden keirir ve ister-istemez bizimkend evleri ile mqayise eleyirdim. Ne arpay20,neradiotutand, ne de mebel22... (brnr, biz yoxsul

bir kendlinin evine dmdk. Ayaq stndedrub bize ayran ve ay veren ev sahibinin geyimide mollannk kimi cindir23 ve yamaql id. 44 yavard, amma znebaxan az 50 ya vererdi.

-Bu cr gzel torpamz var, ne n aa ek-mirsiniz? - deye men sorudum. Molla cavab verdiki, suyumuz yoxdur, quyudan ekdiyimiz su ise

yalnz imeye kifayet eleyir.Mollann ve mellimin dostluu mene bir azqeribe24 grnd. Sebebini sorumaa imkan tap-madm25, bilmirem nece26 oldusa, molla z bu ha-rede danmaa27 balad:

-Bir azdan sonra meklebde dersler qurtarr2S/- dedi. tndi29 uaqlar menim ixtiyarma30 ke-ecekler. Onlara (Jur'ani-Kerim oxudacaq, namazqlmaq yredeceyem...

Biz ev sahibinin ehtiranma qar nin-neldarlmz bildirdik ve qalx b manmza31

doru kedk. Bu vaxt quyudan su eken uaqlargrdk. neferi kmeklemidi^2. Bu menzereden

kederlendiyimize diqqet yetiren ev sahibi, ele bilbizim ittihammza33 cavab vermek isteyib, dedi:-Motorumuz var, anma tok34 kesilib...Men ged e-gede e tra fa gz gezdirdim. De-

yesen, elektrik telleri yerin altnda idi, g-rnmrd... Sual vermekden ekindim: tebligat35

stnde xaricilerin 24 saat mddetinde srgnedildikleri ballar olnudu. Men ise hele mayn313-ne qeder Trkiyeni gezmeli idim.

Bize iki nefer yanadi. st-balarndan ad37

kendliye benzemirdiler. Konyaya getmek nmanmzda yer olub-olmadn sorudular.

- Sizi mennuniyyetle glre bilerdik, ancaq

biz Ankaraya gedirik! Bizim bu cavabmz alan kimi her ikisi

db38 celd^1' uzaqlad. Mene ele geldi ki, onlarbizim kim olduumuzu yrenmek isteyirdiler. oxmmkndr ki, menyanhram.

Ankaraya gelende Snllah Arsoyun "Ka-raprek" romann oxuyub qurtardm ve kenddegrdym menzere bu kitab haqqnda be'zi m-lahizeler yazmaa meni vadar40 eledi. Buna menresenziya4i ad da verebilerem.

1. eit 2. dzenli, intizaml 3. camlarla 4. dncemizi, fikrimizi 5. pis 6. yceltmiti 7. rencilerin .S. oyunu >. herhalde10. gibi 11, mevzuda, konuda12. memnun 13. sca 14. yazar 15. hepsini 16. tutmutun T7- cahillerin IS. kynde 19.dzenli 20. divan, karyola 21. radyo kanal 22. mobilya 23. eski, yrtk-prtk 24. acaip, tuhaf 25. bulmadm 26, nasl 27.konulmaa 2S. biter 29. imdi 30. nezaretime 31. arabamza 32. yardmlasmU 33. sulamamza 34. elektrik 35. propoganda36. mayasn 37. normal 38. inip 39. hemen 40. zorunlu 41. eletiri