KR'AN'IN ANLAILMASINDA DL PROBLEM

Mehmet Murat KARAKAYA

(SI MARFET

YAYINLARI Yerebatan Caddesi ataleme Sokak

Defne Han No: 27 Kat: 3 Caalol - stanbul

Tel.: (0^212) 526 22 70 - 5 3 92 25 Fax: (-212) 513 92 25

KUR'AN'IN ANLAILMASINDA DL PROBLEM

Marifet Yaynlan : 176 slm Aratrmalar Dizis i : 56

ISBN 975-359457-8

Dizgi : Mehmet Murat KARAKAYA Bask : Kahraman Ofset

stanbul (Nisan) - 2003

Mehmet M u r a t KARAKAYA: 1971 ylnda Kayseri'nin Develi

i lesinde dodu. 1995 ylnda Marmara niversitesi lahiyat fakltesinden mezun olan Karakaya, 2002 ylnda Erciyes niversitesi lahiyat Fakltesi Tefsir Bilim dalnda yksek lisansn tamamlad, Halen Kayseri'de retmenlik yapmaktadr.

NDEKLER

NSZ v n KSALTMALAR X GR.... 1

BRNC BLM K U R A N ve DL

I- Lisan ve Kelam Aynnu Asndan lah Hitabn Mahiyeti 13 n- Kur'an Dilinin Nitelii ....28 A- Kur'an'm Bir Kitap Olarak Nitelii 28 B- Kur'an'm slup zellii 36 l-Kur'an' Anlamada Dil-Anlam likisi Problemi 58

A-Kelime-Cmle likisi Problemi 58 B-ok Anlamllk - Tek Anlamllk Problemi 64 C-Temel Anlam - Yan Anlam Problemi....;. 70

D-Mecaz Dil Problemi 77

E- Anlama ve Yorumlama Faaliyeti Problemi 85

F- Anlama ve Yorumlama Faaliyetine ki U me;k 93 1- Zahir (Lafz) Yorum rnei 94 2- Ban Yorum rnei 103

KNC B L M K U R ' A N ' I N DL-DII ve DLSEL BALAMI

I- Kur'an fadelerinin Kltrle likisi 119 II- Arapann Mahiyeti ve Kur 'an 'a Yansmas 126

III- Kavramlarn Kur'an'da Kullanm 148 A- Kavramn Tanm 148 B-Kavramlarn Somutluu ve Soyutluu Problemi 153 C- Kavramlarn Akl (Vazh)

ve Seiklii (Sarih) Problemi 158 D- Kavramlarn Kur'an'daki Kullanmna rnekler 162

SONU , 185 BBLYOGRAFYA 191

N S Z

Allah Tea l a , tarihin ak ier is inde farkl zamanla rda toplumlar kendi ilerinden eliler gndermek suretiyle y ine kendi dil leriyle uya rmak i s temi , rahmet ve h idayet yo lunu gstermit ir .

lah mesaj lar n sonuncusu olan Kur 'an ' Ke r im , VII . yzy lda zelde Hicaz blgesinde yaayan Arap top lumuna , genelde ise btn insanla ynelik bir mesaj iermekte o lup , ilk e tap ta A r a p t o p l u m u n a inmi ve bu d u r u m Kur 'an ' n Arapa olarak inzal o lmasna sebeb olmutur .

Al lah Tea la , kendis ine ait olan kelam insana ait olan bir l isan vas tas yla i letmit ir . Zi ra Yarat c olan Al lah ile yara t lm o lan insan a ras nda varolan ontoloj ik farkl l k , i letiimin niteliinin beere ait olan dil seviyesinde olmasn gerekli klmtr. Nitekim iletiim, insan zihninin tesinde bir vas tayla gerekleseydi , insan asndan herhangi bir alglam a ve a n l a m a g e r e k l e m e y e c e i iin va ro lan i le t i im imkansz hale gelebilirdi. O halde iletiimin niteliinin, insan z ihn in in algs i inde ve insana zg bir yap da o lmas gerekir . Bu durumda Kur 'an, bir lisanullah dei l , bir kelamul-lah'tr ve Arapa , mahiyetleri farkl olan iki varl k 'm (Allah ve insan) i let i im kurmas iin zorunlu bir arat r . A l l ah Tea l a mesajn dil vas tas yla i let t iine gre o halde b iz im K u r ' a n ' l a i r t iba t mz dil s ev iyes inde ve dil in uzan mlar ierisinde olacaktr .

VIII / Kur'an'm Anlalmasnda Dil Problemi

K u r ' a n btn insanl a rehber olan ve onlar doru yo l a i leten bir k i tap o l d u u n a g re muha t ap l a r na deri g rev onu o k u m a k , a n l a m a k ve ze r inde d n m e k t i r . K u r ' a n ' m an la lmas k o n u s u n d a ilk d n e m muha tap la r tarafndan peygamber imiz in de ilerinde olmas m n a s e b e tiyle bir problem yaanmam t r . Zira onlar anlayamadklar konular peygamber imize sormular , kendi zihinlerinde sorun tekil eden meselelere cevap bulmaya almlardr.

Ancak daha sonra gelen dolayl muhataplar tarafndan K u r ' a n ' m anla lmas k o n u s u n d a bir ok p rob lem or taya k m , bu du rum a n l a m a k o n u s u n d a belirli i l imler in ve teknik konular n bi l inmesini gerekli k lmt r . Bu neden le do lay l m u h a t a p l a r n belirli i l imleri ve teknik konu la r b i l m e d e n ve K u r ' a n ' m genel a n l a m d a bir k i t ap o l a rak niteliini kav ramadan , dorudan meal va;stasyla K u r ' a n ' l a i le t i im ku rma la r , onlar n i lah ke lam a n l a m a d a birok zor iuk la ka r l a ma la r na ve K u r ' a n i fadeler inden yanl an lam karmala r na sebep olacakt r . Z i ra nasl d ier i lm d is ip l in lerden ist ifade e tmek iin belirli bir b i r ik ime sah ip o l m a k , o i lm disipl inlerin ke l ime ve kavramlar n n an lam s i s temler ine vakf o lmak gerek iyorsa K u r ' a n ' d a n ist ifade e tmek iin de belirii dzeyde bir n bilgi gereklidir. Ni tekim bu bi lgi ler ve teknik konular tefsir usul k i tap lar nda yer a lm t r . Fakat , K u r ' a n ' m bir k i tap olarak genel ni te l iine yne l ik o la rak sul - tefsir k i t ap la r nda geni kapsaml bilgiler varolmakla biri ikte bu bilgiler s is tematik bir eki lde ele al nmamt r .

te b iz bu a l a n d a K u r ' a n ' m n i te l i ine yani i lah hi tabn mahiye t ine , K u r ' a n ' m hangi dil erevesinde indirild i ine (yaz dili veya k o n u m a dili a s ndan) s l u b u n a , kltrel a rkaplanma ve kavramlarnn anlam sis temine ynelik o l a r ak b tnse l ve s i s t emat ik bir tez a l m a s n n olmadn grdk ve al mamz bu eksende yapmaya karar verdik.

nsz / IX

al mamz giri ve iki blmden olumaktadr . Gir ite problemler genel olarak ortaya konmutur . Birinci b lmde , Kur 'an dilinin mahiyeti ve nemi zerinde duru lmu , bu ba lamda Kur'an'n bir kitap olarak nitelii , slup zellii ve Kur'an' an lamada di l -anlam ilikisi problemi ele al nm ve an l ama ve yo rumlama faal iyet inde iki u rnek olan zahir ve batn yorum rnekleri deerlendiri lmitir . kinci b lmde ise, K u r ' a n ifadelerinin kltrle ilikisi ele al nm ve Arap ann yapsal ve edeb zel l ikler i ze r inde duru lmS tu r . Ayr ca kavramlar n an lam zellikleri ve Kur 'an 'daki kullanmlar konusunda deer lendirme yaplmtr.

Tezin haz r lanmasnda kaynak olarak. Tefsir kitaplar a s ndan Taber i 'n in Camiu' l Beyan an Te'vili ' l Kur 'an , Z e -maheri 'n in Keaf ve Fahrettin-i Razi 'nin Mefatihu'l G a y b adl eser ler inden; Usul- Tefsir a smdan ise, Zerkei 'n in el Burhan ve Suyut i 'n in el tkan adl eser ler inden yarar lan l mt r . Ayr ca Ragb el sfahani 'n in el Mfredat , Tosh ih iko Izutsu 'nun Kur 'an 'da Al lah ve nsan, Hseyin Kkkalay 'm Kur 'an Dili Arapa adl eser ler inden byk lde istifade edilmitir .

Tez imin hazr lanmasnda danmanl m yapan, scak ve samimi alakalar yla a l mam ynlendiren hocam Prof. Dr . Celal Krca 'ya , ayr ca Prof. Dr. Turan K o ' a Do . Dr . Erdoan Paza rba ' na ,ya rd mlanm es i rgemeyen Y r d . D o . brahim G r e n e r ' e ve Sal im G l t e n ' e teekkr e tmeyi bir bor bilirim.

M e h m e t M u r a t K A R A K A Y A Kayseri 2003

K I S A L T M A L A R

a.g.e. Ad Geen Eser

a.g.m. Ad Geen Maka le

a.g.md. Ad Geen M a d d e

bkz . Baknz

c. Cilt

ev. eviren s. Sayfa

sy. Say

Tah. Tahkik eden

T.D.V. .A. Trkiye Diyane t Vakf s lam Ansiklopedis i Tsz . Tarihsiz

GR

K u r ' a n - Ke r im A i i a l ' m ke lam o l m a k l a b i r l ik te , onun insan la ra ula t r lmas bir bee r l isan o lan A r a p a vas tas y la gereklemi t i r . n k Al lah T e a l a , K u r ' a n ' d a "Biz her peygamberi kendi kavminin lisanyla gnderdik ki onlara kendi dilleriyle beyan etsin (aklasn)"^ buyu rmaktadr . Dolays yla Al lah ' n muradnn daha kolay anla lmas ve i letiiminin daha salkl gereklemesi iin, Al lah insana insann konu tuu dille hi tap e tmit i r . A n c a k sorun burada b i l m e m e k t e d i r . n sana A l l a h ta raf ndan gnde r i l en b i r k i tap/hi tap ve ilah bir kelam olan K u r ' a n ' n kendis ine zel yapsn ve zelliini kavramadan , ve bu konudaki problemli konular a k l a kavu tu rmadan yani K u r ' a n ' m bir k i tap olarak ni tel iini , s lubunu b i lmeden , Arapann mah iye t ine , k l t r ev ren ine ve dilsel ze l l ik le r ine vakf o l m a d a n ve K u r ' a n ' d a yer alan kavramlarn anlam alanlarnn erevesini t am olarak be l i r lemeden gereklet ir i len an lama faaliyetleri ierisinde b i r o k eksiklii barndracaktr .

Ni tekim gnmzde insanlar meal okumaya ynlend i r i lmek te ve bu sayede K u r ' a n ' n kend i s ine zel k i t ap zell iini b i lmeyen insanlar K u r ' a n ' d a n istifade edecekler i y e r d e , kendi z ihinler inde cevaplandr lmas zor olan bir ok p r o b l e m l e k a r l a a b i l m e k t e , ha t ta hayal k r k l na b i le urayabi lmekted i r le r . Dolays y la K u r ' a n ' o k u m a ve anlam a y a a l ma ncesi yukar da belirtilen problemler in ortaya

' 14. brahim,4

2 / Kur'an'm Anlalmasnda Dil Problemi

k o n m a s n d a ve a k l a k a v u t u r u l m a s n d a b y k ya ra r vardr.

Mesajda aslolan onun anlalr olmasdr . Anla lamayan bir mesajn iletilmesi veya gnderi lmesi anlamszdr ve amac ndan yoksundur . Dolays y la Al lah T e a l a , vahy in i , top lumun dil ine uygun olarak gndermi ; hitabn anlal r bir dzeyde olmasn gz nnde bulundurmutur .^ A n c a k ilk muhataplar asndan genelde anlalr bir "sz" olan Kur'an' Ker im, daha sonraki muhatablar iin anla lmas zor olan bir "metin" halini almtr . Bu husus zerinde c idd iyede d u r u l m a s gerekl i g r l en bir k o n u d u r . Bu b a l a m d a K : ' ' ' an ' n bir k i tap o larak ni tel iinin o r taya k o n m a s n d a yarar vardr. Zira K u r ' a n ' d a konularn dank bir ekilde yer a lmas , konu btnlnn olmamas ve bol tekrarlarn yer a lmas gibi husus lar ilk bakta K u r ' a n ' m bir k i tap olarak eksiklii ve kusuru olarak grlebil ir . Ancak K u r ' a n , yazl kltrn egemen olmad yani szl kltrn hakim olduu ve bu k l t rn a n l a m a lan la r n be l i r led i i bir o r t a m ieris inde nazil o lmutur . Bu bakmdan yazl dilin egemen o lduu g i r i - g e l i m e - s o n u s is temini K u r ' a n ' d a bulnsak zordur . Hat ta imkans zd r . K u r ' a n ' m bu an l amda nceden kurgulanm , ba ve sonu beiSi olan bir "met in" o lma zellii y o k t u r . K u r ' a n , o lay rg le r in in jzgisel bir d z l e m d e i lenmedi i , kaot ik konu anlat m yapsnn bu lunduu , bol tekrar la ssl hitaplarn yapkii szl kltr ier is inde ve konulma dili e reves inde i le t i lmit i r . Dolay s y la yazl kl tr ier is inde yaayan insanlar as ndan K u r ' a n ' m bu yaps bir problem olu turmaktadr ve bu du rum, problemin szl kltr-yazl kltr veya yaz dili-konma di l i erevesinde ele alnmasn gerekli klmaktadr .

K u r ' a n ' m s lup zel l ii de onun ilah bir ke lam o lmas m n a s e b e t i y l e farkl l k a r z e t m e k t e d i r . N i t e k i m K u r ' a n ' m s lup zel l iinin tesbit edi lememesi gemi te ve g n m z d e farkl yanl o k u m a l a r a ve an lamala ra sebep o lmu ve bir ok gr or taya kmtr . tikad mezhepler in

2 54. Kamer . 17 ,22 .40; 47. Mulammed. 24.

Giri/ 3

varl bunun gstergesidir . Kur ' an dilinin en nemli zellii onun Allah merkezli bir yapda olmasdr . Buna gre mikro ve m a k r o a l e m d e k i b tn o lay la r ve had ise le r A l l a h ' n gzetimi ve ontolojik hakimiyeti alt nda cereyan e tmektedir . Bu du rum yle vu rgu lanmak tad r ki konuya dikkats iz ve y z e y s e l bakan bir i n s a n , insann f i i l le r i , t o p l u m l a n n ilerlemesi ve ger i lemesi , tabiat olaylarnn meydana gelmesi gibi konularda bir nedensell iin yokluu kanaatine 'ulaabil ir ; h idaye t i ve dala le t i A l l a h ' a h a v a l e e d e n , a l kan l , t e m b e l l i i , s o n r a d a n e lde ed i lmi zeng in l i i ve nsan faktr ler y z n d e n kar la lan fakirlii ve daha bir ok konuyu "kader" anlayyla deerlendiren eitli anlay lara sahip olabilir. Halbuki Allah Teala insan yeryznn halifesi k ldna ve insanlar " imt ihan" vesilesi iin yart t na g re , gcnn yettii ve karar ve rme imkannn olduu her yerde insan , yapt k la r ndan so rumludur . Yapt klar nn karl n g r m e y e d e raz o lmas gerekir . Ni tek im Al lah T e a l a ' n n insann g ve kud-et alanna giren hadiseleri aktarrken faili kendisi gibi gs te rmes i , bu a landa cereyan eden olaylar n kend i kont ro l ve on to lo j ik hak imiye t i a l t nda o l d u u n u vurgu lamak iindir . Yoksa insana ait sorumluluklar kendi zerine almas deildir . Tabiat olaylarnda da durum ayndr . Her ey snnetul lah deni len kanun ve kurallar ereves inde hareket etmektedir .

Yine Kur ' an s lubunda kssalarn anla t mnda farkl bir tarz kullanlmtr . Zira Kur ' an ' n amac olaylarn tarihsel gerekliini tarihsel unsurlar olan yer , zaman , tarih, corafya el iinde -tarih ki taplarnda olduu gibi- vermek deildir . O , t a r ihse l o l ay l a r ve darb- mese l l e r i t evh id inanc n yer le t i rmede etkili birer yan unsur olarak ku l lanmaktad r . Do lay s y l a k s sa la ra ve darb- mese l l e re bu e reveden bakmak gerekir.

K u r ' a n ' an lamada nemli problemlerden bir tanesi de dil-anlam ilikisinin snrlarnn tesbit edilmesidir . Zi ra her lafz sz lkte bir m a n a y a veya mana la ra (ok anlaml l k) iaret edeb i l i r . A m a bir k o n u m a veya me t inde o lafz k o n u m a c v e y a y a z a r t a r a f n d a n s z l k m a n a s n n /

4 / Kur'an'm Anlalmasnda Dil Problemi

manalar n n d nda bir an lamda kullanlabilir . ayet her bir ke l ime , k o n u m a veya met in balam d ikkate a l nmaksz n szlk manasndan hareketle anlamlandr l rsa ou zaman o konuma veya metnin ne demek istediininin tesbit edilmesi m m k n o lmayabi l i r . Dolay s y la bir ke l imenin an lamn n t e sb i t inde k o n u m a c veya yazar n k o n u m a veya me t in ier is inde o ke l imeyle hangi anlam kastettii veya ke l ime okan laml ise hangi an lamn vu rgu lamak istedii c m l e ieris inde geen dier kel imeler le birl ikte deerlendir i ldii zaman ortaya kar.

Ayr ca bir kel imenin bir temel anlam (hakik) bir de yan an lam (mecaz ) o labi l i r . D o k u n m a k ke l imes in in elle hissetmek m a n a s o l d u u g i b i , "ba l k b a n a d o k u n d u " cmles inde getii zere herhangi bir eyin hastala veya rahatszla sebep olmas anlam da vardr . Yine konumac veya yazar lar konuman n veya metnin estet ik gzell iini ar t rmak, muhataplar na nfuz e tmek ve onlar e tki lemek iin sz sana t l a r na bavu rab i l i r l e r . Sz s ana t l a r nda a m a , genelde kel imenin yan-anlamma/anlamlar na vurgu yapmaktr . Dolays y la bir c m l e ier is inde geen ke l imenin temel an lamna m yoksa yan anlamna m vurgu yapldn tebsit e tmek anlamann gereklemesi asndan elzemdir .

K u r ' a n ' Ker im ilah bir kelam olmas mnasebet iy le h e m bu d n y a h e m de g a y b a l e m i y l e i lgil i b i l g i l e r vermektedi r . Dnya hayatyla ilgili konularn aktar lmasnda herhangi bir problem yaanmamaktad r . Z i ra bu alanla ilgili konular n -yetersiz de olsa- anla labil ir ke l ime ve kavram karlklar vardr . Ancak insann mahede alannn d nda yer alan gayb a lemiyle ilgili bilgilerin aktar lmasnda ise bir ok zor luk va rd r . Z i r a gayb a l e m i y l e ilgili k o n u ve kavramlar n dorudan ke l ime ve kavram karl o lmad iin zo run lu o la rak m e c a z d i le ba vu r u l mak ta , bu yo l la insann algs dndaki vari klar insann alg layabilecei bir s lup la an la t l ab i lmek ted i r . Do lay s y la K u r ' a n ' d a geen g a y b a l e m i y l e ilgili konu la r n m e c a z dil a s ndan e l e alnmas daha salkl bir yaklam olacaktr.

. . Giri / 5

Bunun yans ra her dil i fadesinin yaps gerei bir amac vard r ve bu a m a , ifadenin muhatap la r taraf ndan gerektii eki lde anla lmasd r . K u r ' a n ' Ker im de insanla i l e t i ime gei len dil dzey inde bir mesaj o l d u u n a g r e , muhataplar tarafndan anlalmas ve ilkeleri nda hareket e d i l m e s i i in g n d e r i l m i t i r . D o l a y s y l a a n l a m a ve y o r u m l a m a f a a l i y e t i n i n doa l o l a r a k i lk e t a p t a dil s ev iyes inde ve dil in izin verdii alan ier is inde (mantuk-mefhum) olmas gerekir.

Ni tekt im zahir yo rumu ben imseyenle r (Mebb ihe , M c e s s i m e , Z a h i r l i k m e z h e b i ) ve b a t n y o r u m u ben imseyen le r (Gulat- ia , ia ve tasavvuf ehli) an lama ve y o r u m l a d a ar u ta ye r a lm l a rd r . B u n l a r d a n zah i r y o r u m u b e n i m s e y e n l e r l a f z -mana m n a s e b e t i n i l i teral a n l a m d a e le a lm l a r ve i fadenin m e f h u m u n u d i k k a t e a l m a k s z n s a d e c e m a n t u k u n a n e m v e r m i l e r d i r . Bu d u r u m d a bir ifadenin sadece man tukuna bal ka lmak ise o ifadenin ve rmek istedii mesaj ask ya a lmak veya an lam alann s n r land rmak olur . Z i ra bir me t inde herhangi bir k o n u y l a ilgili b tn mese le ler i en ince nok ta s na kadar ayr n t la r y la ele a lmak m m k n s e d e , metn in yer ald kitabn hacmi ve insanlarn istifadesi asindan bu m m k n deildir . Bu ba lamda , muha tap olarak btn insanl hedef a lm , evrensel ilkeleri ierisinde barndran ve dnya devam et t ike hkm de devam edecek olan K u r ' a n ' n olaylara ve m e s e l e l e r e yak la m i lkeler ve kr i te r ler s ev iyes inded i r . Mese le l e r ksa ve z o larak belir t i l i r . O mese le le r le igili a k l anmayan ve telaffuz ed i lmeyen konula r ise o i lkeler d z e y i n d e bel i r t i len a k l ama la r nda deer lend i r i l i r , deer lendi r i lmesi de gerekl idir . Zi ra insanln kar lam o l d u u s o r u n l a r bu k r i t e r l e r e r e v e s i i s t i k a m e t i n d e deer lendir i lmez ise metin snriandrlm veya dondurulmu olur.

Bat n yorumu benimseyenler ise, Kur ' an ifadelerini bir a n l a m d a lafzlarla rl sembol l e rden (gayb a l emiy le ilgili mecaz anlat mn dnda) o lu tuunu ve or ta lama her lafzn bir sembol kar l n n o l d u u n u be l i r tmi l e r ve

6 / Kur'an'n Anlalmasnda Dil Problemi

lafzlara yklenilmesi mmkn olmayan manalar verebi lmilerdir. Halbuki Allah Tea la , iradesini ve maksadn insanlara A r a p dili vas tas yla g n d e r m i , yani A l l a h ' n iradesi ve m a k s a d bu dil in l a f z -mana ilikisi s nr lar i e r i s inde ak t a r lm t r . aye t A l l ah T e a l a insanlar bu laf zlar n sembolik anlamlarndan sorumlu tutsayd bu insann gcnn ve kabi l iye t in in d nda bir istek o lu rdu . Ayr ca sembol an lamla r n la f z -mana ilikisi d nda bir an lam kar l o lduu iin ve hangi ke l imeye hangi an lamn ver i lecei konusunda bir uzla m olmad iin iletiim imkansz ha le gel ir , K u r ' a n ' n dnya ve ahiret hayat y la ilgili i lkeler ve prensipler nda vermek istedii esas ve temel mesajlar da an lamn y i t i rmi o lu rdu . Dolays y la K u r ' a n i fadeler in in dilin mant ereves inden hareket le ve d i l -anlam ilikisi s n r lar i e r i s i nde d e e r l e n d i r i l m e s i ge rek i r . Yani ne lafzlara literal a n l a m d a bal ka l nmal ne de d ar dan anlam yklenilmelidir .

Kur'an' Kerim Arapa olarak indiine gre Arapa , Kur 'an'm mahiyetinin bir paras durumundadr . Yani Kur'an mesaj n Arapan n dil ereves i ve dil alan ier i s inde i le tmi, kulland evren Araplarn dnya tasavvurlar dairesi i e r i s inde o lmu tu r . Her dil belli bir m u h i t i n , belli bir corafyann ve belli bir kltrn izlerini tadna gre , Arap di l i , zell ikle Kur 'an 'm nazil olduu dnemdeki A r a p dili de o dnemin ve o blgenin kendis ine zg art larm ierisinde bar ndrmaktadr . Yani Kur ' an mesajn Araplarn kltr evreni ierisinde yer alan malzemeleri kullanarak ifade etmitir . Kur ' an ' n iire genelde o lumsuz bak veya cinlerle ilgili K u r ' a n ' d a youn bi lginin yer a lmas bu b a l a m d a deerlendirilebilir .

Kur'an'n Arapa lisanyla inmesi , ayn zamanda onun Arapan n dilsel zel l iklerini tad manas na ge ld i ine gre yap lmas gereken ey , Arapan n yapsal ve edeb zell iklerinin bi l inmesidir . A n c a k , insana ait bir lisan olan Arapa , dier dil lerde o lduu gibi kendisine zg zellikleri ve problemler i ier is inde bar nd rmakta ve bu durum ayn eki lde Kur'an'a yansmaktadr . Nitekim Arapada varolan .

Giri / 7

usul- tefsii- ve usul- fkh gibi i l imler ierisinde yer alan a m m - h a s s , mu t l ak -mukayyed , ok-anlaml l k- tek anlaml l k (mterek lafzlar) gibi dilsel problemler Arapada m n d e mi olan problemlerdir . Dolaysyla Kur'an' an lamada karmza kan dilsel problemler , Kur'an'n bir kusuru deil , bir l isan o larak Arapan n kusurudur . O ha lde , bir dil olarak Arapann eksiklik ve zenginliklerinin ortaya konmas ve bu zel l ikler ereves inde hareket edilmesi anlamann gereklemesi iin gereklidir.

Yine K u r ' a n ' d a Arap dili g ramer kaideler ine aykr gibi grnen ifadeler vardr . Ancak bu ifadeler, K u r ' a n ' n inzal ed i lmes inden ok daha sonralar i lm disiplin hal ine gelmi olan Arapann gramer kaidelerine gre deerlendiri l-m e m e l i d i r . N i t ek im K u r ' a n ' n indii d n e m i e r i s inde A r a p a n n belirl i a n o n i m kural lar vard be lk i , a m a bu kural lar s is tematik bir sekide be l i r l enmemi t i . Dolays y la daha sonraki d n e m l e r d e s i s temat ize ed i len kura l la r ve ka ide le r e r eves inden ha reke t l e K u r ' a n ' d a geen baz i f ade le r in , A r a p a n n g r a m e r yap s na aykr o l d u u n u sylemek yanl bir yaklam olur.

Kur ' an Arap dili ierisinde indiine gre doal olarak o dil ier is inde yer alan kavramlar da ku l l anm , ancak K u r ' a n bu kavramlar kul lanrken onlarn an lam alanlarn dei t i rmi t i r . Mese la kfr lafznn tenzil ncesi cah i l iyye s i s teminde kel ime karl teekkr e tmenin zdd narkr-lkt . Ancak kfr lafz K u r ' a n ' n an lam s is teminde tenzil ncesi ke l ime ve kavram anlamlaryla kullanld gibi yeni ve zel bir anlam alanna da kavumu , artk " imann z dd" ve hakikati inkar" anlamnda kullanlmtr.

K u r ' a n ' d a cahi l l iye kl trnde yer alan ve an lam de i ik l i ine urayarak kul lan lan kav ramla r o lduu g ib i , cahi l iye s i s teminde kavram karl o lmayan a m a K u r ' a n sistemi ierisinde nemli ve merkezi yer tutan kavramlar da vardr . T a k v a , zekat ve nifak kavramlar buna rnek olarak veri lebil ir . Ni tekim bu kavramlar n cahi l iyye kltr iinde yaayan insanlar iin bir anlam deeri yoktu. A m a mesela bir nifak kavramn K u r ' a n ' n anlam sisteminden soyutladmz

^ .' Kur'an'n Anlatlmasnda Dii Probiemi

z a m a n K u r ' a n ' n inan s i s t emin i a l t -s t e tmi o l u r u z . Dolay s y la ke l ime ve kavramlar n cahi l iyye s i s temindeki kullai mlaryla Kur ' an n anlam sistemindeki kul lanmlarnn ayr t r lmas her iki s is temin dnce ve anlay farkll klarnn or taya konmas asndan gereklidir.

Bunun yans ra peygamber imiz in vefatna mteak ip asr larda farkl a lanlarda ilm disiplinler ortaya km ve bu i lm disipl inler kavramlar n Arap- s lam kltr ieris inden a lm lar , sistemlerini or taya koymulard r . Mesela , hadis ve snnet ke l imele r i b u n a rnek o la rak ver i lebi l i r . N i t ek im "Allah szn (hadis) en gzelini indirdi..."^ aye t inde hadis kelimesi Kur'an manas nda kavram anlamnda kullan l rken, "Allah'n snnetinde bir deime bulamazsn'"^ aye t inde snnet kel imesi kanun (nizam ve kural) manas nda kavram a n l a m n d a ku lan lm t r . A n c a k hadis ilmi ier i s inde bu kavramlar n an lam ierikleri de i mi , bu kavramlar hadis i lminin nemli ter imleri hal ine gelmi lerdi r . Bu ba l amda had i s ke l imes i ar t k " p e y g a m b e r i m i z i n syledii sz le r" an lamnda ter imlemi iken, snnet kelimesi de " p e y g a m b e r imizin mUslmanlara rnek o lmak amacy la yapt davra-nlai'i" ifade eder olmutur .

Dolaysyla K u r ' a n ' d a geen kavramlar y ine Kur ' an n an lam sis teminden hareket le ele a lmak gerekir . Bir baka deyi le Kur ' an kavramlarn cahil iyye sistemindeki anlamlaryla dee r l end i rmek yanl bir yak la m o lduu g ib i , bu kavramlar daha sonraki dnemlerde or taya kan farkl ilm d i s ip l in le r i e r i s inde de i ik an l amla r y k l e n e r e k a n l a m alanlar deimi olan terimlerle deerlendirmek de yanl bir yakla m olacaktr .

Ne t i cede K u r ' a n ' a n l a m a d a dr t temel p r o b l e m vardr . Bunlar , K u r ' a n ' n bir ki tap olarak nitel ii , K u r ' a n ' n Arapay k u l l a n m a bi imi ve s lubu , d i l - an lam i l i k is i , A r a p l a r n kl trel evreni ve bunun K u r ' a n i f ade le r ine yansmas ve bir dil olai'ak Arapann mahiyet i , yaps dil ve

'^39.ZUmer,23. 'l35.Fat1r.43.

Giri / 9

k a v r a m z e l l i k l e r i gibi h u s u s l a r d r . D o l a y s y l a b u p r o b l e m l e r i a k l a k a v u t u r m a d a n yap l an a n l a m a ve y o r u m l a m a faaliyetleri birok eksiklii ieris inde barndracaktr .

BRNC BLM

KUR'AN VE DL

I- L S A N V E K E L A M A Y I R I M I A I S I N D A N LAH H T A B I N M A H Y E T

Kur 'an ' Ker im Aiial 'm sz o lduuna g r e , evvel emirde dille alakaldr , dilsel bir olgudur. te bu nedenle dil belki Kur 'an ' n amac dei ld i r a m a , amacn n ifadesidir.^ Dolays y la Kur'an' an lamak nce onun sunulduu ve kab ni te l iindeki dilini an l amaya bal bu lunmaktad r . O halde l isan ve k e l a m ay r m a s ndan dil in mahiye t in in o r t aya konmas gerekir.

Arapada dil ter imine karl k lisan ve lgat kelimeleri birbirlerinin yer ine kul lan lmaktadr . Bu kel imeler " top lumlarn konutuklar ortak ses ve iaretler s i s temi" an l amnda m te rek bir an lam hv iye t ine sahip olduklar g ibi ; lgat ke l imes in in " l ehe" lisan kel imesinin ise "btn dil s is tem i n i " kapsad na yne l ik ay r mlar da vardr.^ K u r ' a n ' K e r i m ' d e lgat kel imesi g e m e m e k t e ancak bunun yer ine lisan kel imesi farkl trevler iyle bir l ikte kul lan lmaktadr . ' ' M e s e l a l isan kel imesi "Biz bu (ilah kelam} senin kendi dilinde kolay anlalr kldk ki insanlar diiniip ondan ders alabilsinler"^ aye t inde iletiimin gereklemesine ara olan d i l , yani Arapa m a n a s n d a iken; "...renklerinizin ve dillerinizin farkllatrlmas da O'nn ayetlerindendir..."'^ ayet inde ise lisan kelimesi insanlarn konutuu simgeler ve iaretler sistemi an lamnda kullanlmtr .

-''Dlicane Cn(i\o\u , Kr'a' Anlamann Afi/c;, stanbul, 1995, s. 11. ^ Muhammed Murtaza Zebid. Tac'l Ans, Beyrut, 1966, c.9, s.333; c.lO, s.328

I4.1brahim.4; l.Nall . 103; 33. Ahzab, 19; 48. Feth. 11. S44.Duhan.58. ^ 3 0 . Rum, 22.

Kur an n Anlalniiisnda Dil Problemi

Ancak biz burada "di l" kavramn lgat ve lisan ayrm y a p m a d a n insanlarn anlatklar simgeler ve iaretler sistemi anlamnda genel bir balamda deerlendireceiz.

Dil a l imleri , dil iin ierii ayn olan eidi tarifler yapmlardr . Bunlardan bazlar unlardr:

Ibn Cinni 'ye gre di l , "Her milletin gayelerini arz etmek iin kullandklar seslerdir."" '

snevi 'ye gre dil , "Belli mevzular iin kullanlan lafzlardan ibarettir." "

bn'l Hacip 'e gre de di l , "Manalar iin kullanlan lafzlardr ." '2

nsanlarn karlkl i let i ime girmeleri yeryzndeki varlklar kadar eski tarihlere dayanmaktad r . Bu iletiimin gereklemesi ve devam iin insann sahib o lduu kendi cinsine zg birtakm hususiyetleri vardr. Bu hususiyetlerin ba nda dil gelmektedir . '^ Dil insann duygularn dnce lerini , isteklerini btn incelikleriyle aa vurmasna , yaamn srdrebi lmesine olanak salamakta'"* bylece insann dnyay anlamak, ondaki grntleri yorumlamak iin nne byk bir ufuk amaktadr. ' - ' ' nsann z ihn inde varolan dnceler in ke l imeler o lmadan dorudan doruya aktar l mas mmkn deildir . Dncelerden kel imelere gei ise m a n a yo luy la o lur . fade e tmek istenilen d n c e n c e manaya , sonra da szl veya yazl olarak kelimelere brnr ve neticede iletiim salanm olur. '^ Bu nedenle di l , insanlar arasndaki iletiimi salayan vasta, kendisine ait kanunlar olan ve ancak bu kanunlar ereves inde gelien ve da ima bir olu hal inde bulunan canl bir varlk ve seslerden rlm

ibn Cinni. e/ Hosais (tali. Muhammed Ali Necear), Beyrut. 1983. c. i. s3-. Mulammed .Sddk el Knnevci, el BIIUHJ Usl-i'l Uif;a (tali. Nezir Mulammed Mektebi). Beyrut, 1988. s.67

' ' Nurettin Turgay . Arap Dili Bekifiat ve Kur'an. Diyarbakr, 1999, s. I. '2 el Knnevci. a.g.e.. s. 66.

Mutala nver. Kur'an' Anlamada Siyakn Rol, Ankara, 1996, s. 43. '"* Doan Aksan . Her Ynyle Dil. Ankara, 1995, s. 12. '-'' Walter Porzg . Dil Denen Mncize. (ev. Vural lk), Ankara, 1995, s. 8

Yusuf Alan . Lisan ve nsan, zmir. 1994, s. 12.

Lisan ve Kelam Aynm Asndan lah Hitabjn Mahiyeti / 15

''^ Muharrem Ergin , Trk Dil Bilgisi. stanbul, 1983, s. 3 . 'S Mehmet Yaar Soyalan . Kur'an Meali Okmna Klavuzu. Ankara, 1999, s. 10. '^Hikmet Dizdarolu, Dili Yanl Deerlendirme" D/7 Yazlar I (Derleme),

Ankara. 1988. s. 181.

i t ima bir messesedir . ' " ' Her dilin kendine zg kl tr, kend ine zg bir a lg l ama ve kul lan biimi vard r . Dil elbet te kel imelerden oluur; ancak o kelimeleri vareden, onlar anlamlandran d in , ge lenek, corafya, ikl im, tarihsel ve blgesel e tkenlerdi r . Bunlar yok say ld nda o ke l imeler anlalm olmazlar . Dolaysyla her dil kendi kltr ve zel arkaplan erevesi ierisinde a n l a l r . A y r c a dil bir eser deil bir faaliyettir. Yani dil haz r lanm , son eklini a lm , pasif bir eser , bir o lgu de i l , tam aks ine d a i m a bir olu hal inde bulunan bir faaliyet ve canl bir varlktr.'*^

nsann insanla, iletiim kurmas , insann eyay tanmas ve t an mlamas dil vas tas y la o lduu gibi A l l a h ' n insanla iletiimi de dil vas tasyla o lmutur . Kutsal ki taplar aracl ile Allah Teala insanlara kendi iradesini ak ta rm , onlarn ehadet ve gayb alemini nasl anlamlandracaklar ve deerlendirecekleri konusunda ilke ve kurallar bel ir tmitir. A l l ah ' n insanla byle bir i letiime girmesinin sebebi ise insann sorumlu bir varlk olmasdr . Zira Kur'an'a gre Allah evrenin ve insann yarat c s , insan ise Allah' n kulu ve yeryznn halifesidir.

nsann hem kul (cz' i radeye sahip olmas) hem de halife (sorumlu bir varlk) olmas Allah ile srekli ve devaml bir i l ikide bulunmasn gerekli k lmaktadr . nk Allah insan bu yapda yaratmt r . Bu nedenle sorumlu bir varlk olarak insan salam bir i t ikada sahib o lmak , bunun gerei olarak bir takm mkellefiyetler ve ykmllkler i yer ine ge t i rmek , ibadet ler le nefsi t ezk iye e tmek , kamil ahlakn sahibi o lmak durumundad r . Al lah 'a giden yolda mkellef i yetlerin neler o lduunu aklla bu lmak ve bi lmek m m k n grnmemektedi r . nsan, aklyla tekliflerin neler o lduunu, mkafat ve ceza gerektiren arflelleri, hayr ve erri , marufu ve m n k e r i , emirler i ve y a s a k l a n or taya koyup bunlar n

1 6 / Kur an'n Anlalmasnda Dil Problemi

herkes tarafndan itibar grmesini salayamaz.^o O halde Al lah ile insan a ras nda Al lah ' n emirler ini bi ldiren bir vasta gereklidir. Bu vasta da peygamber ler ve o peygamberlerle gnderilen ilah kitaplardr.

Dolaysyla Allah Teala , vahyinin insanlar tarafndan anla lmas iin, onlara yine onlarn dili ve anlaylar lsnde mesajn i letmit ir . Al lah Tea la , kend ine ait ke lam insana ait bir lisan vastasyla beer seviyesinde indirmitir . Burada kelam Allah 'a , lisan ise insana aittir. O halde Allah'n kelam ile insann lisan arasndaki mahiyet farkllnn ortaya konmas ve bu mahiyetin belirlenmesi Allah-insan ilikisinin doru bir zemine oturmas asndan gereklidir.

Ke lam, "ke lm" kknden gelmekte olup manas ndadr . Ksa veya uzun her trl sz manas na gelen bir cins ismi ifade etmektedir . Ayn zamanda faydal ve dzenli cmleye/ct'/a/, denir .2'

bn Cinni 'ye gre , mstakil olarak bir m a n a ifade eden her lafza kelam denil ir ki, nahivciler buna C / Z / H / ^ ismini vermilerdi r . 2 -

Hattabi 'ye gre ke lam ke l imes i , muh teva yny le zengin bir lafz, bu lafzla ka im olan an lam ve lafz ile anlam birbirine balayan temel unsur zerine kaimdir.^^

Kelamc la ra gre ise, kelam kelimesi lafz ve nefs o lmak zere iki manaya gelmektedir . Bunlardan lafz , ses ve harflerin yardmyla az , dil ve dudaktan kan szdr. Bu demekt i r ki lafz azdan karlan szdr. Nefs ise, ses ve harflerin yardmyla sylenen sz cinsinden o lmayp insann nefsinde bulduu bir eydir . Bu tr kelam nefiste (zihinde) bulunan szdr . Ayr ca lisan ile kelam arasnda yle bir fark vardr.

20 erafeddinGlciik . Sleyman Toprak, Kekiu Konya, 1991, s.269., 2 ' bn Manzur.av^m//'/Ara/;, Beyrut, 1990, c. 12, s. 523-524. 22 bn Cinni,a.g.e. o. ! , s . 13. 2^ Abdulgaffar Aslan . Kur'an'da V(//(v, Ankara, 2000, s. 229. 24 Aslan, a.g.e.. s. 228.

Lisan ve Kelam Ayrm Asndan lah Hitabn Mahiyeti / 17

2-'' Dcanc CXm\o^. Alnn Blurk.sn(is ve Kur'an. stanbul, 1995, s. 58. 26 bn Cinni. a.g.e.. s. 17. 27 2. Bakara. 75.

Lisan top lumsal bir o lgu , top lumsa l bir faa l iyet t i r . Lisann toplumsal bir olgu olmas o dili konuanlarn nnde verili ve hazr bulunmasdr . Yani dilin kendisi bir ey bildirmez . nk dil , i s temde bu lunamaz . O sadece iradeye araclk eder . Ke lam ise l isandan daha snrl ve dolaysyla daha zel bir m a n a t a maktad r . Yani kelam, anlam olan bir szdr. Dil ise toplumsal bir uzlamn bir rn olmas hasebiyle bal ba na , bir maksat ve murada sahib. o lmad ha lde , her konuma veya szn ardnda muhakkak bir irade ve tabiatyla bir murad o lmak zorundadr . Bu tayin ve tesbit, l isann gayri ahs bir nitelik ta masna mukabil kelamn ahs o lduunu gstermektedir.^-'' Dolaysyla lisan kelimesi A r a p a ve d ier di l ler iin kullanl rken bu ke l ime hibir ku l lan mda Al lah 'a izafe edi lmemit i r . Bu nedenle ke lamul-lah kavram yerine lisaiullal ifadesi kullanlmamt r .

bn Cinn i , "kav i " kel imesinin tam bir cmleyi veya anlaml bir sz ifade e tmesinin yan nda , bazen an lamsz ses ler iin kullan ldn bazen bir m a n a ifade e tmemes i sebebiyle kelam kel imesinden daha dar bir anlam o lduunu, ayrca tek bir kel imenin kavi ama kelam olmadn belir tmi; bu nedenle Kur'an iin kavlullal ifadesinin kul an lmayacam sylemit i r . nk kelam her zaman tam ve etkili bir cmleyi ifade eder.^^ Kur'an' Ker im'de "kale" fiili Al lah iin kul lan lmakla birlikte slam geleneinde lisanullah ifadesi gibi kavlullah ifadesi de kavramsal anlamda kullanlmamtr .

Ke lam kelimesi Al lah 'a izafe edilerek kelamul lah ekl inde Kur 'an'da yerde gemektedir:

Ayet-1- "imdi, onlarn tebli ettiiniz eye inana-caklaru bekliyor musunuz? Aksine, bir ou Allah'n kelamn

18 / Ku'an'ii Anlailmasnda Dil Problemi

Ayet ncesinde yahudilerden bahsedildii iin burada geen /ce/a;?///(3/) ifadesinden Tevrat kastedilmitir . 28

Ayet-2- "Ve eer mriklerden biri senin korumana bavurursa onu koruma altma al; taki Allahhn kelamn yi^ dinlesin. Ve sonra onu gvende olaca yere gnder..." ^'^

Bu ayette ketamllah ifadesinden maksat Kur'an' Ke-rim'dir.

Ayet -3- "Siz (ey m'minler) ganimet vaad eden bir savaa katlmak iin yola ktnz zaman (daha nce) geride kalm olanlar: 'Brakn sizinle gelelim', diyecekler; Allah szn

Lisan ve Kelam Ayrm Asndan ilah Hitabn Mahiyeti / 19

-'''*42.ura. II. Zeki Duman. Vahiy Gerei. Ankara. 1997, s. 79. Aslan, a.g.e.. s. 228.

-'''^ 21. Enbiya . 69; 20. Tahn. 68. ''^ 2. Bakara. 27. l2.Yusr .40. 13. Ra'd, 21,2.5. ^9 4. Nisa . 163;7.A'raf , 117, 160; 10. Yunus, 2, 87.

28. Kasas. 86; 4. Mii'min. 15. 4 ' 2.Bakara. I76;3.AI- (mran , 3 ; 4 . N i s a , 136. 140; 5. Maide.47,48.

19. Meryem. 3 ; 38. Sad. 41; 26. uara. 10.

hibir ey yoktur."^"^ Allah Teala insanla konumay diledi inde , insanlar arasnda zenle sei lmi , ruh donanmla ycel t i lmi , vahye muha tab olacak seviyeye yksel t i lmi peygamberler^^ vas tasyla yine insamn anlayaca bir tarzda konuur . nk O'nun kelam ile insan sz arasndaki fark, Al lah ile insan arasndaki fark gibidir.^^ Her eyden nce Al lah ile insan aras nda ontolojik bir fark szkonusudur . Dolays yla buradaki fark salt bir derece (mevki) fark dei l . Allah ile insan arasnda varolan mahiyet farkdr.

Kur 'an 'da "ke l l eme" (konutu) fiilinin yansra "ka le" (dedi , syledi)^' ' , " emare" (buyurdu)-''^, "evha" (vahyett i , bildirdik'^, " e lga" (ilga et t i , attO'^o^ "enze le -nezze le" (indirdi)"*', "nada" (seslendi)'*^ v.b. fiilleri ya da trevleri kullanmakta , bu fiiller Kur'an'da Allah'n kelamn eidi ynlerden tasvif e tmektedi r ler . Bu fiiller farkl vurgular tamalar bakmndan birbirierinden ayrl iyoriarsa da esasen ayn olguyu yani Al lah Tea la 'n n iradesini peygamber l e r ine nasl bi ldirdiini ifade e tmekte ve birbirierinin yer ine kul lan labi lmektedir .

Al lah Teala 'n n peygamber ie r ine iradesini bi ldirmesi farkl yerierde farkl fiillerie ifade edilmi ve doal olarak bu hdiseyi t an mlamak ta insanlar-aras i le t i imde kul lan lan kel imeler seilmise de , ilah iradenin kelam (sz) eklinde tecell isi ke l imeler in gndel ik di lde tadklar an lamlar n tes inde bir keyfiyete sahip olup beer szlerden mahiyet i t ibariyle ok farkldr . Ni tekim konumak (ke lam) , demek sylemek (kavi) veya okumak (kraat, tilavet) gibi kelimeler k o n u m a ey l emin in gnde l ik di ldeki an l amla r y l a vuku

2 . K u r a L i ' n Anlalmasnda Dil Problemi

bulduunu akla get i rmekle birl ikte, indirdi (nezzele-enzele) , vahyett i ( evha) , ilka etti (elka) ekl indeki n i te lemeler bu konuma eyleminin gndelik dildeki anlamnn tesinde bir keyf iye te sah ip o lduunu gs te rmekted i r . n k insanlar arasndaki konumann , bu konuma ayn ontolojik seviyede yer alan taraflar arasnda cereyan ett iinden tenzil olarak t an mlanmas m m k n o lmad gibi tenzil kel imesi asla nsanlar a ras nda vukubulan konuma eylemini ifade e tmek iin kullanlmaz.-^^ D o l a y s y l a Kur ' an ' da de fa la rca d i le getiri ldii gibi Kur 'an vahyinin kayna Allah ' t r . Kur 'an ' n hen . mana hem de lafz itibariyle Allah'n kelam o luundan phe edi lmemelidir . nk manalar , sz kalplar ierisinde insann an lama dzeyine indiren de Allah'tr .

Al lah ile insan a ras nda iki ei t h a b e r l e m e arac vardr . Bunlardan biri szszdr . Yani Al lah Tea la tabiat ayet ler in i ( i are t ler in i ) ku l l anarak var l nn a lamet le r in i o r taya koymu tu r . Bir d ier haber leme arac ise sz ldr . Sz l aye t l e r ya ln z bir arac ( p e y g a m b e r ) vas t a s y la gnderi l ir , bir beer aracl ile insanla duyurulabil ir . Biz b u n a vahiy d i y o r u z . V a h i y y c e .Allah'n gene ! o larak varl klara, zel olarak da issanlarla mnasebet kurup onlar be l l i t a v r ve t u t u m t a k n m a y a a : r d i l ah b i r aktivitedir.''-'^

Vahiy vakas nda Allah .onumakta , emre tmek te , yasak lamakta ve haber vermekted i r . Peygamber de m u h a t a p o lmakta ve kendisine bildirilenleri yer ine get i rmektedir . Bu tek ynl iletiim ok gizli ve sratli bir eki lde gereklemiti r.^ -^

Fahrettin-i Razi vahyin be temele dayandn belirtir: /- Vahyi gnderen: Vahyi gnderen Allah'tr. Bundan

dolay O vahyi indirmeyi kendisine izafe eder. 2 - Gnderme: G n d e r m e ve gnder i len ey vahyin

kendisidir .

Dcane CUndiolu , Szn zu, stanbul, 1996, s. 59. Muhsin Demirci. Vahiy Gerei, stanbul, 1996. s. 52. Aslan.a.g.e . .s .218,

Lisan ve Kelam Ayrm Asndan lah Hitabn Mahiyeti / 21

Fahrddin Razi, Mefaiih-u'l Gayb. Tefsir-i Kebir (ev. Suat Yldrm, Ltfullah Cebeci, Sadk Kl. Sadk Doru), Ankara, 1988, c. 19. s. 267.

'*'^ Toshihiko izutsu. Kur'an'da Allah ve nsan, (ev. Sleyman Ates), stanbul, Tsz. s. 198.

'*^lzutsu.a.g.e..s. 195. '*^Taberi .a .g .e . ,c .6 .s .30.

3- Vahyin ulamas: Vahyin Allah' tan peygamber le re ulamas ancak yoldan biriyle olur.

4- Vahyin gnderildii kimse: Bunlar peygamber ler dir.

5 - Vahyin gnderilme amac: nsanlar bu m a d d a lemden peygamber ler aracl ile ruh ve manev a leme y-neltmektir.'*^

Izutsu 'nun tahli l lerine gre dc vahiy kelimesi iki ahs mnasebet i ! bir kel imedir . Vahiy olaynn gereklemesi iin or tada iki ahsn bulunmas lazmdr . ki ahstan konuan aktif, muha tap ise pasiftir. Bir baka deyi le , konuan istek ve dncelerini baz iaret veya iaretlerle muhatabna iletir. Muha tap ise konuana bu esnada bir cevap i le tmez. Dolays yla vahiy o l ay nda i let i im tek yn ldr . Bu i le t i imde da ima bir silk ve gizlilik vardr. Yani konuan ile muha tab arasndaki iletiim tamamen zeldir.'*'^

O halde Allah ile insan arasnda ortak bir iaret sistemi ve ontoloj ik eit l ik o lmad na gre i let iim nasl gereklemitir? Yine Izutsu'ya gre , Kur'an vahyinde birinci engel , yani ortak iaret sistemi yokluu ortadan kaldrlmtr . Zira A r a p dili bizzat Allah tarafndan Allah ile insan aras nda or tak bir an lama sistemi olarak seilmitir.'*^ Ni tek im, rivayet lere gre Hz . Musa k o n u m a esnas nda Al lah Tea la 'ya kendis ine yap lan hitabn Allah ' n bizzat kendi kelam m? o l d u u n a dair so rusuna Al lah Tea la 'n n cevab : "Eer bu benim kelamm olsayd (kendi varlk dzey ime gre) hibir ey o l m a z d . " Y a n i a n l a m a s a l a n a m a z d e k l i n d e olmutur.'*^ Dolay s y la Al lah Tea l a , vahyini Hz . Musa 'ya kendi kavminin lisan vastasyla iletmitir. Burada rivayetin sahihlii t a r t maya ak o lmakla b i r l ik te , ve rmek istedii fikir asndan nemlidir .

22 , Kur'an'n Anlalmasnda Dil Problemi

Kur'an a s ndan , Allah ile insan aras nda or tak bir an lama sistemi olarak Arap dili seilmitir . Fakat Al lah ile insan arasnda varolan ontolojik engel (mahiyet farkll) ko lay l k la bertaraf edi lecek c ins ten dei ld i r . nk olay oloanst bir olaydr . Zira burada mahiyet it ibariyle birbirinden ayr olan iki varlk arasnda gerek bir dil konumas vukubu lmaktad r . O halde Al lah ile insan a ras nda byle olaanst bir iliki nasl olur?

Kur 'an- Ker im 'de Al lah ' n insan la r la ancak u " ekilde konutuu zikredilmektedir:

"Allah (Teala) insanla ancak bir vahiy yoluyla veya bir perde arkasndan (seslenerek) yahut diledii eyi kendi izniyle vahyeden bir eli gndermek suretiyle konuur..."^^

Baz tefsir alimleri vahiy yoluyla ifadesinden maksadn ka lbe atlan i lham yahut rya o lduunu ve bu eki lde Hz. brah im' le iletiim kurulduunu; perde arkasndan konumann Al l ah ' n Peygambere vahyini dorudan doruya duyurmas o lduunu ve bu eki lde Hz . Musa ile i letiim kurulduunu; bir eli vastasyla ifadesinden maksadn ise Cebrail o lduunu ve bu ekilde Hz. M u h a m m e d ' l e iletiim kurulduunu belirtmilerdir.

Ancak , bu farkl iletiim biimlerini belirli peygamberlere hasretmek yani , "vahiy yoluyla" ifadesini Hz. brahim'e (olunu kesmeye ynel ik) ; "perde a rkas ndan" konumay Hz . Musa 'ya; eli vastasyla gndermeyi Hz . M u h a m m e d ' e tahsis e tmek yanl bir yaklam olur. Aks ine , Allah Teala 'nm setii mmtaz ahsiyetler olan peygamberler in her yolu da tecrbe ettikleri sylenebilir .

-^'^42. ura. .51. Mulammcd b. mer Zcmahcri. el Kej^afa Hakaikl Gavanizi't Tenzil, Msr,

h. 1354, C . 3 . S . 4 0 9 ; smail ibn Kesir, Tefsirn'I Kur'an VI Azin, Beyrut, 1979, c . l , s. 7131; Muhanied b. Ahmet el Ensari Kurtubi, el Camian Ahkan'l Kur'an, Kahire, 1994. c. 2. s. 2; Celalddin Suyuti. el hkan fi Uluniil Kur'an (ev. Sakp Yldz, H. Avni elik). stanbul. 1987. c. 1. s. 103; Bedruddin Zerkei. el Burhan f Uhuni'l Kur'an (Tah. Dr. Yusuf Ahdurrahman, Cemal Hamdi, brahim Abdullah el Krdi), Beyrut. 1994 c. I. s. 323; Sleyman Ate , Yce Kur'an'm a;la.i Tefsiri. stanbul l 9 9 5 . c . 2 . s . 7 l 7 ; R a z i . a . g . e . , c . 19 , s .481 .

Lisan ve Kelam Ayrm Asndan lah Hitabn Mahiyeti / 23

-''2 17. isra.8.. - - "Biz. Kur'an'dan nui'minler iin (ruhen) ifa ve rahmet bahedici olan ve

zalimlerin de yalnzca ykmn artran eyler inidiryoruz." 17. sra. 82. -''^"ficr dileseydik, sana ne vahiyettiysek (hepsini) giderirdik..." 17. sra. 86-88.

Zemaheri. a.a.e,. c. 2, s. 464; Ali b. Muhammed evkani. Feth/'l Kadir. Dimek. 1994*. c. 3 . s. 260; Razi, a.g.e., e. 15, s. 37.

-''6 Razi, a.g.e., c. 15. s. 37; Kurtubi,a.g.e., c. 10. s. 330; zzet Derveze, el Tef.siri'l Hadi.s. (ev. Vahdettin nce. Ramazan Yldrm). stanbul, 1997 c.2, s. 46:

Nitekim Ailai'n beer ile konumas btn bu aklamala ra r amen esrarn ko rumaktad r . nk vahiy olay beer t ecrbeye dayal o lmayan sadece vahyi alann deneyimleriyle snrl olan zel bir olaydr. Zira aadaki ayet , bu konuda insanlarn yeterli bi lgiye e r i emeyecekler ine iaret e tmektedir .

"Bir de sana Rul'tan soruyorlar. De ki "Ruh rabbiiiin enriudendir ve size ilimden ancak az bir ey verilmitir. "-''^

Bu ayette belirtildii gibi vahyin ulamasnn keyfiyeti konusunda insana ok az bir bilgi ver i lmit i r . Yani insan belirli bir a ' a m a faaliyetinden sonra bile tam bir bilgiye ulaamaz .

Baz tefsir al imleri bu ayet te geen ruh ifadesinin Kur'an'a (vahye) iaret ett iini , sorulann Kur'an o lduunu, dolaysyla "ruh"un Kur'an olmasnn daha uygun olacan , zira ayetin ncesi-^^ ve sonrasnda^"* Kur 'an 'dan bahsedi ldi ini b inaena leyh ruh ile Kur ' an 'm murad edi lmi o lmas gerektiini sylemilerdir.^^ nk mriklerin Kur'an konusunda tereddtleri o lmu , bu olay akllar a lmam ve onun iir mi , kehanet cinsinden bir ey mi olduunu sormular , Al lah Teala da onlara "Bu benim emr im ( i im), vahyim ve indi rmem (tenzil) ile ortaya km bir szdr", diye cevap vermit i r . Yani "Ruh Rabbimin emr indendi r , yani Kur 'an Rabbimin emri ile ortaya km olup beer sz cinsinden deildir" de buyurmutur.-''^

2 4 Km'an' Anlalmasnda Dil Problemi

Ayrca u ayetin irem lafzlarna hem de manalar na bakld zaman "sana ruhtan soruyorlar . . ." ayet iyle uyum ie r i s inde ve bi rbi r ler in i des t ek le r m a h i y e t t e o lduk la r rahatlkla grlecektir.

^ j j l O l \^ L Ljj_ 1 L=.jj lil A11 1 ' ^^ j I ciLIl j j

"Ve ite sana byle emrimizden bir ruh vahyettirdik sen kitap nedir, iman nedir bilmiyordun..."^^

^j:>l_lJI A _ 5 j

"... O {Allah} kavuma gnnn, (dehetini} haber vermek iin kullarndan dilediine ruh indiriyor (ilka ediyor ) " ^ ^

"Kullarndan dilediine, emrinden ruh ile melaike (eliler) indiriyor... "^^

Her drt ayette de "ruh, emir ve bu emrin Allah katndan olduuna dair" ifadeler, ortak ifadelerdir. Son ayette geen "ruh" kel imesinden maksadn vahiy olduu ak olup sz konusu ayetlerde gnderilen vahyin beer kelam o lmad beer-st bir kaynaa ait o lduu yani Allah tarafndan indirildii vurgulanmaktadr .

Dolaysyla "sana ruhtan soruyorlar. . ." ayeti bu ayetler ereves inde deerlendiri ldii zaman , kastedilen ruhun felsef anlamdaki ruh olmad aks ine , ayette kastedilen ruhun vahiy o lduu , bu Kur'an'n Allah tarafndan indiri ldii , vahyin inzali konusunda da insana az bir bilgi verildiinin beyan edildii anlalacaktr .

5''42,ra..-52. 39. ZUmer. I..

-''^ l 6 .Nahl .2 .

Lisan ve Kelam Ayrm Asndan lah Hitabn Mahiyeti / 25

'^^ Celal Krca. Kur'an' Anlamada Di! l'roblemi". Kn'an Mesaj lmi Aratrmalar Dergisi, Temmuz 1998, sy 9, s. 49.

Allah' n kelamnn mahiyeti konusunda bir dier tartm a konusu ise, Kur 'an 'm mahluk olup-olmadii meselesidir . slam kelamclar Allah'n kelam sfatyla ilgili tart malardan yo la karak gene lde i lah ki tablarn ze lde ise Kur 'an ' n kadm mi yoksa hadis mi olduu konusunda ihtilaf etmilerdir.

Mu'tezi le ekol Kur'an'n mahluk o lduunu, Ehl-i Snnet ekol ise Kur 'an' n mahluk olmadn dile get i rmi ve iddia etmilerdir . Her iki ekolde aadaki mantk kuralndan hareket ederek kendi grlerini derinlet i rme yoluna gi tmiler, ardndan kendi grleriyle ilgili Kur 'an 'dan destek bulmaya almlardr.

- Kur'an kadmdir diyenler: Kur'an Allah'n kelamdr. Allah'n kelam kadmdir . yleyse Kur'an da kadmdir , demilerdir . - Kur'an mahluktur diyenler: Kur'an, Allah'n Arapa ifade edilmi kelamdr, Arapa mahluktur . yleyse Kur'an da nahluktur,'^" demilerdir . Ni tekim mezhebler bu konuya daha ok konumann

ve nazmn keyfiyeti (harflerin ve kel imeler in sralan ve seslerin boazdan k gibi) asndan yaklamlardr . Yani Cabi r i ' n in de belirttii gibi kelamc lar bu meseleyi Kelam i lmindeki dier teorik boyuda r gibi , deneysel ( tecrb) ve beer boyutta ele almlardr . Kelam metafizii gaibin ahide benzeti lmesi yani ilah alemin beer a lemine kyas edilmesi yoluyla kurulmutur . Nitekim Allah' n kelam konusunun ele al n , onunla beer kelamnn mukayeses i zerine kuruludur . Bunun sonucu olarak kelamclar Allah'n kelamnn, lafz ve zihn ynlerindeki ayr ma onu insan szne k-

26 !' Kur'an'n Anlalmasnda Dil Problemi

yas ederek varmlardr .^ ' A n c a k byle bir ayr m salkl bir ayrm deildir.

Halbuki konuya ideolojik mezheb tartmalarn dnda yaln bir ekilde bakmak gerekirse, Kur'an'n 23 yllk bir zaman ierisinde "olu" halinde bir kitap o lmas , istenilmi vahyi ''^ yani bir sebebe binaen indirilen ayetleri ierisinde bar nd rmas , bunun d nda Allah tarafndan insanlara gnderilen vahiy muhtevalarnn her kavme kendi dilleriyle gnder i lmesi , her kavmin sosyal , kltrel ve hukuk artlarnn farkl olmas ve farkl ilkelerin ver i lmesi , ilah ki taplar aras nda var olan nesh olay yani hukuk ilkelerin hkmnn geerliliini yitirmesi ve bunlarn yerine yeni ilkelerin getir i lmesi gibi konu la r a s ndan , lafz ve m an ad an oluan Kur ' an ' n ve dier ilah kitaplarn sonradan meydana geldii sylenebilir .

Za ten i lah ki taplar inan boyu tunda ayn misyonu paylatklar halde, ilerinde mndemi olan sosyal hayatla ilgili hukuk konularda farkl ilkeleri iermektedir ler . Yan i , dinin bir deien bir de deimeyen yn vardr. Dolaysyla Allah Teala her toplumun ihtiyalarn ve iinde bulunduklar d u r u m u d ikka t e a la rak uyar l a rda b u l u n m u t u r . B tn bunlarn an lam , Allah ' n i radesinde ve ke lamnda dei im olduudur . Bu sebeble Kelamuliah ' n ezel o lduu ve deimedi i konusunun prat ikte m m k n o lmad g r lmektedir. 63

Ayr ca , Kur 'an ' n kadm o lduunu ileri srenler in kendi grler ine destek yaptklar Kur 'an 'm lev/-i mahfuzda^ veya kitab- neknundcfi^ o lduuna iaret eden ayetleri, daha ok mriklerin Hz. M u h a m m e d (sav) iin kullandklar air, kahin , mecnun gibi vasflandrmalar ile Kur'an'n kaynan insan boyuta indirgeyen "Ona bir beer reti-

Muhammed Abid el Cabiri./l/f(/;-/.v/(:w Kiitliin'hhiu Ahi Yaps. (ev. Burhan Korolu. Hasan Hacak. Ekrem Demirli), stanbul, 1999 s. 84.

^2 Krca, a.g.n.. s. 43. ''^ Krca.a.g.m..s.,52.

85.Buruc.22. -''.56. Vaka. 78.

Lisan ve Kelam Ayrm Asndan lah Hitabn Mahiyeti / 2 7

*"' lo .Nahl . 103. '''^8. Enfal.31.

yor"^^ ve "Bu Kur'an gemi milletlerin masallardr"^'^ gibi ifadelerine karlk sylenmi olup; Kur'an'n kaynann Al lah o l d u u n a ve H z . M u h a m m e d ' i n o k u d u u szler in kendis inin bir uydurmas o lmad na , okuduu btn kelamn Al lah taraf ndan gnder i len in ayns o lduuna iaret eden sembolik ifadeler olduu kanaat indeyiz.

Kur'an'n mahluk olp-olmad tartmas Kur'an ier is inde varolan muhkem-mi i t e ab ih , nas ih -mensuh gibi bir "i p rob lem" olmaktan z iyade , Emeviler ve Abbas i ler dnem i n d e or taya kan Allah' n sfatlaryla ilgili ke lam tart malarn siyasi sebeblerie alevlendii bir or tamda zuhur etmi "Kur'an d" bir problemdir .

Sonu olarak, Kur'an- Ker im, hem lafz hem de mana olarak Allah'a aittir. O Allah'n kelamdr . Aneak bu lafz ve manadan mteekkil olan Kur 'an, bir insan lisan olan Arapa vas tasyla Hz . M u h a m m e d ' e gnderi lmit i r . Zi ra , Al lah ile insan arasnda ortak bir iaret sistemi ve ontolojik eitliin b u l u n m a m a s i l e t i imin bu e k s e n d e o l m a s n ge rek l i k lm t r . le t i imin mahiye t i ise esrar n k o r u m a k t a d r . n k vahiy olay beer deney ime dayal o lmayan sadece vahyi alann tec rbe ettii zel bir o layd r ve bu konuda insana az bir bilgi verilmitir.

11- K U R ' A N D L N N N T E L

A - K u r ' a n ' m Bir Kitap Olarak Nitelii Kur'an'n dilinin nitel iine gemeden nce onun bir

"kitap" olarak niteliini ortaya koymak gerekir. Bi l indii gibi Kur 'an 23 yllk bir z aman zarf nda

y e r y z n n belli bir b lges inde y a a y a n , o k u m a y a z m a orannn az olduu mm bir topluma indi. Bu top lumda egemen olan kltr szl kltr idi.'" Bu nedenle Kur 'an 'm byle bir kltr ierisinde nazil olmas aada aklanaca zere onun dilini ve slubunu etki lemi, sylem biimine yn vermit i r . Zi ra amac na u lamak iin, muha tap ald Arap t op lumuy la salkl bir i le t i ime girmesi de bunu gerekli klmtr.

Kur 'an- Ke r im , nceden ku rgu lanm , bir rp da telif edi lmi bir metin deildir . O , yirmi y lda deiik o lay ve ge l i mele r ze r ine bu ge l i mele re bal o la rak vahyedi len, birbirinden bamsz pasajlar ieren bir kitaptr. Dolays y la Kur 'an 'da kronoloj ik , s is tematik ve konular na gre bir ter t ip yoktur.^^ Ni tek im yazl kl trn alk olduu giri , ge l i me, sonu blmlerinden oluan bir metin yapsn szl kltrlerde gremeyiz . rnein szl kltrn aheserleri olan iir ve destanlarda airler ve ozanlar zaman

' zell ikle son yllarda yaplan almalar, kltUriin tarihsel olarak ikiye ayrlarak incelenmesi gerektiini bu ayrm da yaznn yaygn biimde kullanmnn belirledii ortaya koymulur."'Zira szl kltrler ile yaz alkanlnn derinden etkiledii kltrlerin bilgi kullanm ve bilgiyi gzelletirme yntemleri arasnda baz temel faiklar kcfedilm, bu keiflerden ortaya kan sonular da artc olmutur. Edebiyatta, felsefede, bilimde hatta okur-yazarlann szl iletiimde dnce ve anlatm biimleriyle ilgili, sorgulamadan kabul ettiimiz pek ok niteliin, insanolunun kendi doasndan deil, yaz teknolojisinin bilincimize sunduu olanaklardan kaynaklandn anlaynca, szl kltre ait eserlere yaklamda o kltrn imkanlarn gz nnde bulundurmak gerektiini kavram luyoz.(Walter .1. Ong, Sr.lii ve Yazl Kiilliir (ev. Sema Postacolu Banan), stanbul. I99,i .s . l3,) ^S mer zsov , -eviri Kuram Acsndan Kur'an evirisi Sorunu", Kur'an

Senpozyuni 11.(4-5 Kasm 1993) Ankara, 1996, s.264.

Kur'an Dilinin Nitelii / 29

snrna uymaz . air veya ozan nce bir durumu anlatt ktan sonra baa dnp bu defa ayrntlaryla olay anlatabilir . Bir izg ide dorua kp inie geen bir o lay rgs szl kl tre yabanc d r . Sz l kl tr daha ksa an la t l an bi le yazl kltr okurlarnn alk olduu gi r i -gel ime-sonu bi iminde dzen lemez . Zaten insan yaam da dorua kp inie geen izgisei olay rgler inden o lumaz . Bu sebeble szl kl tr anlatlar da insan yaamnn zel l i ine gre ekillenir-^''' Yani o an iin insanlar i lgilendiren konu ne ise , o konudan balanarak sylemek istenen eyler , belirli bir izgi takip ed i lmeden anla t lmaya all r . Her ne kadar mah iye t i n in farkl l bak mndan Kur 'an s lubunu szl kl trn s lubuyla t amamen zde le t i rmek doru o lmasa bi le , Kur 'an , nasl muhatap ald toplumun dilini kullanm ise, s lup olarak da szl kltre yabanc o lmayan bir tarz tercih etmitir .

lk muhataplar n istisna durumu bir yana braklacak olursa , Kur'an insanlarn ellerinde derlenip iki kapak arasnda top lanm bir mushaf hal inde bu lunmaktad r . N i t ek im, d ier i lah k i tap la rdan farkl o larak Kur 'an vahyedi ld i i d n e m d e yazya geiri lmi ve ksa bir srede tek bir kitap olarak bir a raya getiri lmitir . Bu nedenle Kur'an' n bir met in olarak grlmesi normal olabil ir . A n c a k Kur 'an bir btn o la rak dee r l end i r i l d i inde bir "met in" de i ld i r . K u r ' a n , kendisiyle muha tap olanlara "szl bir bi ldir im" olarak ulam , "konuma" tarznda mesaj ileten bir "okuyu" tur. Nitekim Kur 'an ' n sz lk an lam d a "ezberden okuma"dr .^o A y r c a Kur ' an , kendis ini "en gzel sz"''^ o larak t akd im eder . Bu nedenle Kur 'an yazl bir metne ait dil ku l lan m , ke l ime ve ibare s e imi , cmle yap s , anla t m slubu ve metin kurgusuna sahip deildir.

M e v d u d i , bu d u r u m u ok vec iz bir e k i l d e i fade e tmekted i r . O n a gre "Okuyucu Kur'an' ince lemeye bala-

'''^Ong, a.g.e.. s.122-123. ^' 'Zebidi .a .g .c .c . l . s . 101. P 39.Zumer.23-. 7.A'rar. 137.

Yaz dili ve l

30 ./ Kur'an'n Anlalmasnda Dil Problemi

madan nce O'nun okunan dier kitaplardan farkl ve esiz bir kitap o lduunu aklndan karmamal d r . Normal ki taplarn aksine , Kur'an edeb bir sraya gre tertip edilmi belirli konular hakknda bilgi , fikir ve tartmalar ele a lmaz . Bu nedenle Kur'an'a yabanc olan kii , O'nunla ilk karlatnda b lmle r ve k s mlara ayr lmam veya farkl k o n u l a n a farkl bir ekilde ele a l nmam ve hayatn farkl ynleriyle ilgili emir ler in dzenli bir eki lde ver i lmemi o lduunu grnce akn l a der . Buna mukabi l daha nce hi kar lamad ve onun ki tap anlay na hi uymayan bir eyle kar lar . Kur 'an ' n imanla , ahlak d i rekdf ler le ilgili b i l g i l e r v e r d i i n i , u y a r l a r d a b u l u n d u u n u , m j d e ver i ld i in i , t ehdider in o lduunu grr . A n c a k , ayn konu farkl ekillerde tekrar edilir ve grnrde hi ilgisi o lmayan bir konu dierini takip eder . Bazen hi grnr bir sebep yok iken bir konu o r t a s nda baka bir konu anla t l r . Konumac , hitap ve hitabn yn hibir kurala uymakszn srekli deiir . Hibir yerde blm ve konular ayran bir iaret yoktur . Tarihsel olaylar anlatlr; fakat anlat m tarih kitaplarndaki gibi deildir . Felsefe ve metafizik sorunlar bu konu la rdak i ders k i taplar ndan ok farkl bir ek i lde ele alnr. nsandan, evrenden , tabiat bilimlerinden ok farkl bir dille bahsedil ir . Ayn ekilde kltrel , sosyal ve ekonomik problemler i z m e d e kendi me todunu izler; kanun lan ve prensipleri sosyologlardan, hukukulardan farkl bir eki lde ele alr. .A.hlak, bu konuda yazlan btn eserlerden farkl bir yol la reti l i r . T m bunlar sebebiyle okuyucu , Kur 'an ayetleri arasnda hi ilgi ve balant veya konularda sreklilik bulunmayan bir kitap o lduunu, anla lmaz bir ekilde eitli konu lan ele aldn veya kelimenin kabul edilen anlamyla bir k i t ap o lmad ha lde k i t ap ek l inde dzen lend i in i dnmeye balayabilir . T m bunlar Kur'an'n esiz bir kitap kabul edi lmediinde ortaya kar.''" Dier k i taplann aksine Kur 'an , balangta ele ald konu lan ve ulamak istedii

'* Kur'an'n essiz bir kitap olduu kesindir. Ancak Mevdudi. yukarda deindiimiz szl kltUr-'yazl kltr asndan konuya yaklasayd. Kur'an'n bu zelliini sanrm i'caz acsndan deerlendirmezdi.

Kur'an Dilinin Nitelii / 3 1

a m a l a n liste ha l inde s u n m a z . A k l a m a , slup ve usul gene lde okunan dier ki taplara b e n z e m e z ve herhangi bir k i tap dzeni takip etmez." ' '^ Dolaysyla Kur 'an' n kendine zg bir k i tap o l d u u n u n , edeb s lup a s ndan d ie r ki taplardan aynld n n bilinmesi gerekir . Bu nedenle yaz dili s l u b u y l a yaz lm me t in l e r s i s t ema t ik bir ze l l ik gs te rmeler ine kar n , i lah bir mesaj olan Kur'an- Ker im sistematik bir zellie sahip deildir.

Konuya yazl kltr-szl kltr asndan yaklamann yansra "yaz dili" ve "konuma dili" asndan da yaklalabilir. Kur'an'n yaz dilinin zelliklerini mi yoksa konuma dilinin zelliklerini mi ierisinde barndrdnn tesbit edilmesi vahyin daha iyi anlalmas iin gereklidir. O ha lde , yaz dilinin ve konuma dilinin zelliklerini sralayabiliriz.

Yaz dili (met in) anla taca eyi ba ndan sonuna kadar okuyucu iin tasar lanan bir yazy gerektirir . Yazar , yaz di l inin snrlar ve imkanlar e reves inde yz yze bu lunmad okuyucuya yaz aracl ile hi tap e tmektedir . Bu n e d e n l e yazar n h i tap ett ii t op lu luk her z a m a n hayaldir.^-*

K o n u m a dili (sz) i se , bir konuan (rntekell m) bir de kendis ine konuu lan (muhatap) ve bir k o n u m a ortam gerektirir . Konuan konuurken belli bal eylemleri yerine get irmeyi ama la r ve bu amaca bal olarak syledii sz , so rma , b i ld i rme, be t imleme , buyurma vb . fiil! bir ey leme dnr . Szn sahibinin amac salt bilgi verme olabilecei gibi muhatabn s in i r lendirme, sev indi rme, teselli e tme gibi b i r t a k m faaliyetleri de olabilir. ' ' ' '

Metin, yazarn amacnn gerekleip gereklemediini g rmed i i bir dil o r t amd r . Do lay s y l a m e t i n d e tekra r yap lmaz . A m a konuma, metnin tam tersine mteke lme bu

"^ 2 Ebu'l A'la Mevdudi . Tejhimii'l Kur'an (ev. Muhammed Han Kayani, Yusuf Karaca, Nazife iman,smail Bosnal, A!i nal, Hamdi Akta), stanbul, 1996, c. l . s . 13-14.

'^ ^ Ong., a.g.e.. s.122, '''^.l.R. Searle. "Sz Eylem Nedir?" (ev. Oya Gedikli). Dil Bilim Sekisi (editr

Doan Aksan). Ankara. 1982. s. 187.

:>'2 : Kur'iin'm Anklmasnda Dil Problemi

^-''zso>.a.g.m.,s.264. ""^ Aksan, a.g.e.. s. 85. ''''Ong..a.a.e.,s.5.5-.56.

mkan tanr. Bu du rumda mtekel l im du ruma gre szn tekrar edebil ir ve baka trl formle edebilir.^-'' Yaz dili daha ll ve kuralldr. Konuma dili ise yaz diline oranla daha hzl bir dei im ve geliim iindedir . Bu de i mede k sa a n l a t m , ei t l i v u r g u l a m a b i imler i gibi ruhsal nedenlerin yannda syleyiten ileri gelen etkenlerin pay d a vardr.""^' Bir k o n u m a c n n k o n u m a e s n a s n d a muhataplar na maksadn dile get i rme biimi ile bir makale v e y a r o m a n y a z a r n n m a k s a d n d i le g e t i r m e b i imi birbirinden farkl teknikler kullanmay gerektirir. Bir makale veya roman yazar metnini dzgn cmle le r l e , nok ta lama iare t ler ine d ikka t ederek belli bir plan dah i l inde ve bir btnlk arzedecek ekilde yazya aktarr. Oysa konumac k o n u m a esnas nda konudan konuya at layabil i r ve tekrar yapabil ir . Zira insan dncesinin sreklilie ihtiyac vardr. Yani belli bir konunun insan zihninin d nda seyreden bir sreklilik izgisi vardr. Okumakta o lduumuz metnin balamn dikkats izl ik sonucu kar r , kart r r veya unutursak metnin bana dnp konuyu tekrarlayabil ir iz . Fakat konuma esnasnda sz azdan karken yoklua karr ve geriye dnmek mmkn o lmaz . Bu nedenle t ekradar , dinleyicinin dikkatini ekmek ve unutulabilecei eyleri hatr latmak iin gereklidir.

Bu adan bakldnda, Kur'an' n, yaz dilinin zelliklerinden daha ok, konuma dilinin zelliklerini yansttn syleyebil ir iz. Zira , Kur'an'n 23 yllk bir zaman zarfnda inmes i , devaml muhataplar yla (m 'min , kafir, mr ik , hristi-yan . yahudi) diyalog hal inde olmas ve onlara cevap vermes i , sorulan sorular yan t lamas , ierisinde bol tekrarlarn yer almas gibi hususlar O'nun "kurgulanm bir metin" olmasndan ziyade bir "konuma" ve bir "sz" olduunu gstermekted i r . Bir baka deyile Kur 'an , yazar ve okuyucudan oluan yaz dilinin zelliklerini dei l , mtekel l im ve muha-

taptan oluan k o n u m a dilinin zelliklerini yans tmaktad r . Dolays y la ilk dnem muha tap la r as ndan "mteke l l im-muha tap" merkezli gerekleen iletiimin yn , dolayl muhataplar asndan "yazar-okuyucu" merkezli bir iletiim ekline dnm ve bu durum bir ok problemi beraber inde getirmitir.

N i t ek im Mevdud i de Kur 'an ' n yaz d i l inden ok k o n u m a di l ine yakn o lduunu ak bir ek i lde beyan etmektedir : "...Kur'an'n balangta bir risale eklinde yaynlanmad herkesin malumudur . Kur'an slam davetinin geliim sreci ierisinde muhtelif zamanlarda Hz. Peygamber 'e hitabet paralar ekl inde tedricen nazil o lmu , Hz . Peygamber de bunlar muhataplar na okumutur . Yaz dili ile konuma dili a ras nda ok nemli bir fark vardr . Szgel imi bir meseleyi yazarak izah edeceksek nce sorunu ortaya koyar , sonra onlar izah e tmeye geer iz . Oysa hi tabet te zaten sz konusu meseleyi or taya atanlar hazr bu lunduundan , muhaliflerin her dediini beyan e tmeye her zaman gerek duyulmaz . Ancak konumac , szn gelii ierisinde bir cmleyle onlarn dedikler ine deinir . Yazarken baka bir hususa deini lmek istenildiinde szn aknn bozulmamas iin bu husus bir ara cmleyle ele alnr. Fakat konumac ses tonunu ku l l ana rak bir ok ara cmle l e r ku l lanabi l i r ve buna ramen szn aknda bir kopukluk meydana ge lmez . Yine bir konu yazlarak ifade edi lecekse, konunun getii or tam hi dei lse bir iki cmleyle ayrca ak tarmaya gerek duyulur . O y s a k o n u m a esnas nda , or tam ile konuma doal olarak balant l d r ve konumac ev reye iaret etmeye gerek duymaksz n konusa dahi , konumada bir kopukluk ortaya kmaz.

Konumac mtekel l im ve muha tap kalplarn srekli deitirerek kullanabilir . Konuma yeteneine gre konumac yer ve zaman unsurlarn d ikkate alarak kars nda hazr duran top lu lua bazen nc ah s , bazen ikinci ah s , bazen tekil , bazen oul , bazen kendi adna , bazen ilah bir k u v v e t a d n a , bazen i lah kuvve t in kend i s inden nak len konuabil i r ve tm bunlar bir konumann en gzel ynleri

3 4 . Kur'an'n Anlalmasnda Dil Problemi

o la r ak t akd i r top la r . Faka t ayn s lup yaz yaz l rken kullanlrsa bir irtibatszlk, bir kopukluk meydana gelir. Bu neden le bir konuma yazya dk ldnde okuyucunun o yazda bir kopukluk hissetmesi doald r .Okuyucunun, konumann yap ld yerden ve konuman n zaman ndan uzak olduu lde bu kopukluu daha ok hissedecei ortadadr . Bu yzden Arapa bildii halde bir ok k imse , srf Kur'an'n slubunu kavramad iin, Kur'an slubtfndaki irtibatszlk ve kopukluktan ikayet etmektedir.. ." ' '^ Bu nedenle , Kur 'an ifadelerine konuma dilinin zellikleri asndan bakldnda , kopuk luk ve irtibatszlk gibi grnen hususlar n doal oldu^iU grlr.

Net icede ilah mesaj lar okuyucu iin ka leme al nm yazl metinler deildir. la'n mesajlar szl hitaplarn pasajlar ha l inde yaz ya aktar l p de r l enmes inden oluan vahiy muhtevalar dr . Bu adan bakldnda ilah mesajlara metin denmesi yazya aktarlm olmalarndan dolay mmkn olsa da , terimin tam anlamyla met in olduklar sy lenemez . Bir zaman la r kayda geir i lmi olmalar ve e l imizde yazl bir k i tap olarak tu tuyor o l m a m z onlar tam an lamy la met in saymamz iin yeterli deildir.^^

Y i n e szl kl tr lerde hir ifadenin veya ke l imenin farkl yer lerde farkl b i imde ifsde edilmesi normal karlanan bir du rumdur ve bir eliki ifeUdir.^'^ Anlat lmak istenen muhteva ayn olduu sre:; ' raddeler kelimesi kel imesine sylenmeyebi l i r . O ha lde , Kur 'an'da yer alan konuyla ilgili farkl ifade biimleri bu eksende deerlendirilebilir.

Mese l a , Kur 'an 'da insann yara td ilgili a y e d e r d e , insann hammaddes i olarak su,^' toprak,^^ amur,^^ yapkan

Mevdudi. a.g.e.. c. l . s . 9 . Vehbi Baer. "Sosyal Bilimler asndan Kutsal metinlerin Anlalmas" A'ur'ciH Sempozyumu 11.(4-5 Kusun 1995) Ankara, 1996, s.36. Ong.. a.g.e. s.3.5.

^' 21.Enbiya, 30. S2 53.Necm.32:20.Taha.55. 8^ 6.En'am,2;7.A'raf. I2'. 41 .Secde,7; .38.Sad,71. 76; 17.jsra,6l.

Kur'an Dilinin Nitelii / 35

a m u r (Tn in lzib),^"* d e i m i cvla baii

3 6 ; .' Ku'an'n Anlalmasnda Dil Problemi

B- Kur'an'm slup zellii Tefsir usul kitaplarnda slubu' l Kur 'an konusu genel

olarak Kur ' an ' n nazmna ve i 'cazna ynelik olup bu konu , "nsanlar ve cinler bir araya gelseler bu Kur'an'n bir ben-zerini yerine getiremezler...."'^- ayeti ereves inde ele ahn -mt r . Ancak bizim burada K u r ' a n s lubundan kas t mz K u r ' a n n a z m n n m u c i z e v y n n v u r g u l a m a k d e i l , K u r ' a n ' n insana, dnya ve ahiret alanlaryla ilgili konular a k t a r m a ve an l a tma b i imidi r . Bu m a n a d a K u r ' a n ' n en neml i s lup zell ii - i ler ide daha geni bir ek i lde e le alnaca zere- dnya ve ahiretle ilgili btn konular Mutlak Var l k ' l a ir t ibatlandrarak aktarmas ve mevzular dier i lm d i s i p l i n l e r d e o lduu gibi h e m s i s t ema t ik h e m d e kavramsal bir dzlemde anlatmamasdr .

Dinin muhatab zel bir kabiliyette ve yapda bir grup insan dei l , akil ve bali olan her insandr. O halde genelde ilah ki taplarn dil inin ze lde ise K u r ' a n dil inin zel l ik le muhataplarnn mterek dili olmas gerekir. Yani ilah kitaplarn dilinin belirli bir bir ikime sahip olan her insan tarafndan anla lacak seviyede olmas gerekir. Bu bakmdan ilah kitaplarn insanlarn genelinin dilini kullanmas zorunludur.

lah ki taplar n en nemli ze l l ik ler inden biri de g a y b k o n u l a r d a n b a h s e t m e z o r u n d a o l m a s d r . Z i r a insanlarn gayba ait konulardan haberdar olmalar ancak ilah k i taplar s ayes inde g e r e k l e m e k t e , A l l ah , ahiret ahva l i , cennet ve cehennem gibi kavramlar hakkndaki bilgilerimiz, l m d e n sonra baka bir hayat n var o lup o l m a d n a , yapt klar mzdan hesaba ekilip eki lmeyeceimize ynelik d n c e l e r i m i z , ancak i lah k i t ap la r n verdii b i lg i le r sayes inde o lmaktad r . O halde ilah kitaplar hem dnyev hem de gayb konular ierisinde barndrmaktadr .

Nitekim Kur'an da dil ini , s lubunu, vastalarn hitap ettii toplumdan a lm , dnyev alana ait konular (muhkem) t o p l u m u n en fasih dilini ve s lubunu ku l l anarak i fade

^2 17. sra.88.

Kur'an Dilinin Nitelii / 3 7

etmitir . Gayb lra]

3 8 Kur'an'n Anlalmasnda Dil Problemi

ahvali ile ilgili ayetlerdir. Bu tanmlar muhkem ve mteabih dilin konu edindii alanlara atfta bulunmaktadr . Buna gre mteabihin konular insann bi lemeyecei alanlardr. O halde gayb a lemi , ahiret hayat , Allah ' n zatnn mahiyeti ve sfat laryla ilgili konular insan bilgisini aan alanlardr . '^^ Nitekim Razi de mijteabih iin "nsann bi lmekten aciz kald hereydir" , d e m e k t e d i r . D o l a y s y l a M u h k e m dil somut vadklar n anlat mnda kullanlrken mteabih dil soyut varlklarn anlat mnda kullanlmaktadr , denilebilir.

Derveze , muhkem ve mteabih dil iin, bu aklamalarn d nda farkl bir yaklam sergi lemektedir . O , bn-i Abbas ' n m u h k e m ve mteab ih tan mndan yola karak Kur 'an 'm ieriini iki kategoriye ayrmtr . Derveze 'ye gre birinci ka tegor iye "temel prensipler" , ikinci kategor iye ise "aralar" diyebi leceimiz hususlar girer. Buna gre Kur 'an. mesajnn zn bu temel prensiplerin oluturduu kategori temsil etmektedir . Bunun kapsam peygamberl ik misyonunun ve Kur'an vahyinin ana hedefini oluturan ilkeler, kurallar , yasalar ve hkmlerden olumaktadr . Allah'n b id i i , mutlak hkmranl n ona ait o lmas ; insann iyi l iini , huzurunu , birey ve toplum olarak dayanma iinde bir hayat srmesini garanti eden i lkeler , emi r ve yasaklar , ahlak t o p l u m s a l , hukuksal ve ekonomik direktifler ve bunlara halel getirici eylerin yasaklanmas gibi hususlar bu kategoriye girer.

Bunlarn dnda yer alan Kur'an kssalar, meleklerin ve cinlerin mahiye t i , ahiret sahneler inin tasvir i , tehdi t ler , ko rku tma la r , tevikler vb . konu la r , yuka r da sz edi len temel prensipler ve hedefleri peki t i r ie i , des tekleyic i ve bunlarn gereklemesini salayan aralar niteliindedir.'O** Dolaysyla muhkem dil , temel prensipleri ihtiva eden konular; mteabih dil ise, temel prensipleri destekleyen konular kapsamaktadr .

'02 Paac, a.g.m., s.123. Razi. a.g.e.. C.6. s.145.

104 zzet Derveze, Kr'i-ii'l Mecid (cev. Vahdettin nce), stanbul, 1997. s. 134-135.

Kur'an Dilinin Nitelii / 39

Kur'an'n dil zell iklerinden bir dieri de yaplan ilerin an la t lmas nda "failin" zaman zaman Allah 'a , zaman zaman bireye izafe edilmi olmasdr . Aadaki ayetler bunu gstermektedir .

"Size gelen her iyilik Allah'tandr; banza gelen her ktlk de kendinizdendir..." "'^

"...Onlar iyi eylere kavutuklarnda 'Bu Allah'tandr' derler. Ama balarna bir ktlk gelince 'Bu senin yzndendir' derler. De ki: 'Hepsi Allah'tandr'..."^^^

"Ve (unu bilin ki) onlar siz ldrmediniz ve lakin onlar Allah ldrd. Attn vakit de sen atmadn Allah att..."'^^

"Ve insan iin ancak altnn kard vardr." Allah Teala baz olaylar ve hadiseleri aklarken bu

olaylar ve hadiseleri meydana getirenin kendisi o lduunu v u r g u l a r k e n , bazen de yap lan i le rden insan so rumlu tut tuu, bir baka ifade ile faili Allah olan ilerle, faili insan olan iler herhangi bir ay r ma tabi tu tu lmadan , bir iin bazen Al lah 'a , bazen de insana izafe edi lerek anlat ld grlmektedir . Bu sylem biimi Kur'an'a zg olup bunun anlam Celal K rca 'ya gre yledir;

"aye t b i rey bir i yapt veya b i r e y l e m d e bulunduu zaman onun sorumluluunu Yaratc 'ya balyorsa bu du rumda Al l ah , o b i reye ii kendis inin yapt n ve bu sebeble de sorumluluktan kamamas gerektiini vurgulamak iin insan merkezli bir dil kul lanyor. Bunun tam aksine birey, hereyi kendisinin yaptn iddia ediyor ve Allah'n k l l i r ades in i y o k s a y a c a k d e r e c e d e cz ' i r adey i yce l t i yo r sa , bu d u r u m d a Al l ah o b i reye ii kendis in in yapt n vurgulayan bir dille hi tap ederek Yaratc gcn unu tu lmamas n istiyor.. ." '"^ Bu ok nemli bir tesbi t t i r .

' ^4 .Nisa ,79 . 4.Nisa.78.

"'^S.Enfal, 17. 53.Necm.40.

'"^ Knca.a.t>.m..s.43.

4 0 / Kur'an'n Anlalmasnda Dil Problemi

Zira Kur'an' n btnnde bu sylem biimi nemli bir yer t u t m a k t a d r . N i t ek im Kur ' an 'da ka ina t t a varo lan b tn olaylarn makro planda Allah' n gzetimi ve hkmranl al t nda olduu ska vurgulanmaktad r . Bu sebeble "Al lah" kavram Kur 'an'da merkezi bir yer tutar. Kur'an ifadelerinin sadece bir b lmnde dei l , tm olarak btn ifadelerinde s tn bir m e v k i y e sahip t i r . H a l b u k i , s lam n c e s i n d e "Al lah" kavramnn Kur'an sistemindeki anlamyla stn bir yeri yoktur . Kur 'an s i s teminde ise, hibir alan yoktur ki dorudan doruya Al lah f ikriyle t emas e tmesin veya o f ik i r le y n e t i l m e s i n . s l am 'dan nceki dev i rde " A l l a h " kavram sadece bir tek zel semantik alan kapsamaktadr ki o da Allah' n yaratc vasfdr. Bir baka deyi le , Kur 'an' n dnya grnde Allah kavram zerinde kurulan ve onun etrafnda sralanan bir kavram insicam vardr ki Cahi l iyye s is teminde byle bir durum bu lunmaz . Yani Kur'an slubunda b t n a n a h t a r t e r i m l e r , A l l ah k a v r a m n n n fuzu altntadr. Hibir ey onun etkisinden kur tulamaz. Yalnz din ve insanla ilgili kavramlar deil , btn ahlak kavramlar hatta e v l e n m e , b o a n m a , m i r a s , t icareti i lg i lendi ren k o n u l a r , borlar , faiz, l ve tartlar gibi tamamyla dnya hayatyla ilgili eyler Allah dncesi ile yakndan a laka l d r . ""

Mesela , Kur'an'a gre fizik a lemde bir nizam ve dzen v a r d r . ' " Kur 'an 'da nizam fikri Yaratc 'nn b id i ine balanmtr . Bu dzen , yaratmayla birlikte hereye hareket kanunlarnn ve potansiyellerinin veri lmesiyle k u r u l m u , m a k r o a l e m d e n " ^ m i k r o a leme" '^ , canl a l e m d e n " = cans z a l e m e " ^ kadar evrendeki her yarat lm varl a o varl klarla ilgili kanunlar yaratl ta konmu tu r . " ' ' Ancak bu kanunlar

' Iztsn. a.g.e.. s..i2-5.3. ' ' ' 67.Mlk. .3-4; 36.Yasin. 38-40; 27.Neml. 38. " 2 87.A"h. 1-3. " 3 36.Yasin..38-40. ' ''^77.Murselat. 20-23. "-"^ l.Nall. 68. " 6 78.Nebe.7. 10. M. ' m e r zsoy. Siiellhh. Ankara. 1994, s. 78.

Kur'an Dilinin Nitelii / 41

Kur ' an a s ndan mu t l ak a n l a m d a bir nedense l l i k veya A l l a h ' m kainat yara t t k tan sonra kendi ak na brakt an lamn v e r m e z . Kur 'an bir yandan a l e m d e bir n izamn va r l ndan sz e d e r k e n , te yandan bu nu n mu t l ak bir de te rmin izm olmadn hatrlatr . Kainattaki btn olaylar mmayyen kanunlara gre i lemektedir . Ancak bu ileyiinde asla Allah' tan bamsz deildir . O diledii takdirde mevcut dzeni bozmaya da g j ' e t i r i r . "^ Bu an lamda slam'n Allah tasavvuru Hrisdyanl k dnyas nda olduu gibi "muattal bir Tanr " tasavvuru deil , mdahale eden, denetleyen bir Allah tasavvurudur. Zira Al lah , her an hayydr , kayyumdur . O evrenin dzenini kurmu ve bu dzen devam etmektedir (Snne-tul lah) . Bununla birlikte dzen iliyor diye kenara ekil ip de istirahat e tmemektedi r . O her an evrende ve kulunun yanndadr . Kendine ait ileri yrtrken, kulunun sorumluluunu brakt ileri de murakebe etmektedir (Mirsad)

Ancak Kur'an'n bu mdahaleci tavrnn nedeni , insanln nedensel l ie olan gvenini sarsmak o lamaz . nk insann d n y a hayat n d e v a m e t t i reb i lmes i iin gven in i kazanm bir nedensell ie ihtiyac vardr. O halde evrendeki nedense l l i in m u d a k o lmad n beyan e tmenin baka bir sebebi o lmal d r . Bu sebep , yukar da farkl bir eki lde ifade edildii gibi esasen hikmet sahibi bir mdebbir i (yaratcy) gstermesi gereken nedensel l iin , Allah'n varln ve hakimiyetini rter duruma gelebilmesidir.'^**

Ni t ek im peygamber l e r in gs terdikler i mu ' c i ze l e r in , olaylar n sebeb sonu il ikisine gre o lu tuunu ifade eden mu t l ak pozi t iv is t an lay ereves i i inde r e d d e d i l m e s i , Al lah ' n ontoloj ik hak imiye t ine glge d rmek ted i r . te Kur'an' Ker im bu olaanst olaylar la , muhataplar na tabiatta varolan kanunlar n zorunsuzluunu dolayl olarak vurgu lamak istemitir. Fakat tabiattaki kanunlarn zorunsuzluu Bout oux 'un deyimiyle tabiatta varolan bir olayn ist ikrarsz.

' ' ^ 25.Fn-kan, 45-46. 11 .Hud, 82-83.94-95. ' Knca.a.g.n. .s.49. '20 zsov. a.g.e.. S.78.

4 2 . Kur'iin'n Anlalmasnda Dil Problemi

ba bo , sebeps iz , kendis inden nceyle balant s , kendis inden sonrakiyle de ilgisi o lmayan bir tarzda cereyan etmesi m a n a s n d a deildir . '^ Dolay s y la Al lah Tea la tabia t taki olaylara kendi iradesiyle mdahale e tme gcne ve yetkisine sah ip olsa bi le bu d u r u m , o lay la r n , s ebeb- sonu ilikisi d nda cereyan ettiini gs te rmez . Zira btn bu olaylar snnetul lah denilen Al lah ' n koyduu kanunlar ereves inde cereyan etmektedir .

N i t ek im Kur ' an ' da tab ia t taki o lay la r a n l a t l r ke n , bunlarn nedensel l ie iaret etmekten daha ok, bu olaylarn meydana-ge l i in in Allah tarafndan gerekletii vurgulanmaktadr . Mesela , Kur'an hibir zaman yamurun olumas ile ilgili bilimsel bir a k lama yahut bil ime aykr bir aklama get i rmemektedir . A m a O'nun iin yamur sadece , buharlaan suyun hava tabakasna arpp geri dnmesinden oluan kuru bir fizik olay deildir . O yeryznn ve ye ryznde-kilerin ona olan sonsuz ihtiyalar dnldnde yamurun o lumasna imkan verecek bir dzen kuran Allah' n btn yeryz halkna rahmetinin bir hediyesidir . '^2 Kur 'an iin bu yny le i lg i lenmekte ve adeta fizik olaylar bi le ah l ak d e e r a l an na e k i p on la ra a n l a m k a z a n d r m a k istemektedir . '23 Zira Kur 'an' n amac nedensell ii t amamen ortadan kaldrmak deildir . ayet Kur'an nedensellii yok sayacak olsayd , yamuru ok alan blgelerin yamuru az alan blgelere gre Allah katnda daha ncelikli bir makama sahip olduklar sylenebil irdi . Byle bir ey sylenemeyeceine gre y a m u r , insanlar iin Allah ' n rahmeti o lmakla b i r l ik te , onun m e y d a n a gelebi lmesi iin belirli nedenler in (iklim a rda r . ye ryz ekilleri vb-.) olumas gerekir . Bu nedenle Kur ' an di l inde metafizik an lamda , olaylarn ahlak deerleri ile nedensellikleri i iedir. Mesela , "Allah insan

' 2 ' Emile Holro\. Tahkl KanUnn /Unuazlt Hakkmla (ev. Ziya lken) stanbul. 1998, s.Xil (Sleyman Hayri Balayla yaplan konumadan)

'22 Muhammed Baar es Sadr , Kur'an Okulu. (cev. Mehmet Yolcu), stanbul, tsz, S.71.

'23 zsov . a.a.c..s.I43.

Kur'an Dilinin Nitelii / 4 3

pltan kandan y o r a m . " ' ^ 4 Ayetinin Yara tana ballic, minnet ve kran duygusu iinde bulunma vs. ile ilgili olduu yani ahlak bir zellik tad aktr . Fakat geni kapsaml bir muhtevaya sahip olan ayetin syledii bundan ibaret deildir . Ayet ayn zamanda bilgi veren, dolaysyla kog-nitif bir muhtevaya sahip olan bir ifade olarak da grlmeli ve deerlendir i lmelidir . Dolaysyla dinin gayesi sadece ahlak grevin yer ine gedri lmesini tevikten ibaret deildir.'^-^ Ahlak grevlerin yansra olaylarn bilgisel deeri de dolayl olarak vurgulanmaktad r . Ni tekim Kur'an muhataplar fizik a lanla ilgili Kur'an ifadelerinin tahli l inde belirli bir noktaya kadar baar gstermilerdir . Yani Kur'an ifadelerinin tabiat olaylar nn o luumundaki nedensell ii ortadan ka ld rmadn , buna karlk olaylarn Allah 'a izafe edilerek anlat ldnn bi l inmesi ynnde hissedil ir bir i ler leme kayde tmi lerdir.

Ancak fizik alanla ilgili ayetlerin tahlilinde gsterilen bu baar sosyal alanla ilgili ifadelerin tahli l inde her zaman ayn lde sergi lenmemidr . '^^ Mese la , Kur 'an 'm yamuru "Allah'n rahneti"^^'^ o larak i s imlendirmesi ve yamurun Al lah tarafndan indiri ldiini ifade e tmes i , belki yamurun o luumu ile ilgili Tanr-biimsel bir anlaya yol amamt r ama , mesela ekonomik gcn Allah'n nimeti veySi Allah'n fazl^^^ o larak isimlendiri lmesi adeta insann roln kmseyen bir bak asyla yorumlanabi lmi t i r . '^^ Dolays yla e k o n o m i k gcn art r lmasnda rol olan nedensel faktrler gz ard ed i lmi , insanlar kader anlaylarnn da etkisiyle tembel leme ynne gitmilerdir.

Kur ' an ' n insan n e k o n o m i k gce s ah ip o lmas n "Allah' n n imet i" olarak takdim e tmes i , e k o n o m i k adan zenginleen insann Allah' unutmamas sebebiyledir . Mese -

'24 9 6 , A l u l v , 2 .

'2-'' Mehmet S. Aydn . Din Felsefesi, zmir. 1999. s.129. ' 2 6 z s o y . a . g . e . , s . l 4 3 .

17.sra. 83. '28 24.Niir.32.38. ' 29ozsoy .a .g . e . . s . ] 43 .

4 4 , Kur'an'n Anlalmasnda Dil Problemi

la , z eng in l i iy l e nl olan Karun 'un yapt ey b u n u n tersidir. O , Allah' unutarak elde ettii mal varlklarn kendi kabiliyet ve yeteneklerine has klarak, bunlarn ayn zamanda Al lah ' n bir fazl ve ihsan o lduunu gzard e tmi ve nedensel faktrlerin arkasna snarak kendi nefsini n plana karm ve sonuta bu tavr nedeniyle eletiri almtr. '^o Bu nokta ok nemlidir . Nitekim Karun, zengin o lmak iin belirli nedensel faktrleri yer ine getirdii iin eletiri a lmamtr . Zira byle bir eletiri Kur'an'n amalar na ve hedeflerine aykrdr. Eletirilen nokta, nedensel faktrleri yerine getirdikten sonra belli bir baar elde eden insann kendi zatn n plana karmas d r . Dolays y la Kur 'an muhatab n n yapmas gereken ey, nedensel faktrieri yerine get i rmekle beraber Allah' hatr iamay ve O'na kretmeyi unu tmamaktr.

Kur ' an ' dak i bir ksm ayetlere gre toplumlarn varlk sahnesinde bulunmalar nda da durum ayndr. Buna gre toplumlar varlk sahnes ine karan , farkl evrelerden ge i ren , i ler ieten, geri leten ve nihayet yok eden Allah ' t r . Ni tekim aadaki ayetler buna iaret etmektedir .

"v iman edenler, sizden herhangi hir kavim dininden dnerse Allah onun yerine yle bir kavhn getirecek ki Allah, onlar sever, onlar Allah' sever..."

"Ve Qercek sn ki, biz sizden nceki milletleri, onlara peygamberleri ak delillerle (beyyiiiat) geldikleri halde, znhnettikleri ve imana gelmedikleri iin helak ettik. .pe biz mcrim kavimleri byle cezalandrrz."

Sonra sizi yeryznde onlarn arkasnda halifeler yaptk ki nasl davranacanza bakp deerlendirelim." '^^

"Her mmet iin bir ecel (sre) vardr. Ecelleri geldii vakit artk bir saat (an) geri de kalamazlar, ileri de gidemezler." '^-^

'30 28.Kasas.78. ' 3 ' ..Maidc. .54. '^ 2 lO.Yunus. 13-14. '33 iO.Yunus.49; 23.Mi!'minun.43.

Kur'an Dilinin Nitelii / 45

Bu ayet lerde geen ifade tarzlar toplumlar n varlk alanlarnn Allah tarafndan belir lendiine iaret eden bir yap arzetmektedir . Ancak yukarda deindiimiz gibi fizik ve sosyal o lay la r n an l a t m nda nasl Al l ah merkez l i bir anla t m tarz kul lan lm ve olaylarn nedensel faktr ler ine a k bir ek i lde d e i n i l m e m i i se , t op lumla r n d o u u , gel imesi ve hayat lar nn sona ermesi k o n u s u n d a da ayn anlatm tarz kullanlmtr.

Ha lbuk i top lumla r n var l k s a h n e s i n e kmala r n n i ler lemelerinin, gerilemelerinin veya yokolularnn mutlaka nedensel faktrleri vardr . Ni tekim Kur'an- Ker im 'de toplumlar n varolu yasalar y ine Allah merkezl i bir s lup ierisinde ak bir ekilde beyan edilmitir:

"...Bir Toplum (kavim) kendisini deitirmedii mddete A la l onlar deitirmez..." ^^'^

Bu ayet teki d e i m e insanlar n i rades ine ve fi i l ine d a y a n d r l m t r . Bu d e i i m , t o p l u m k e n d i s i n i de i t i rmed i i m d d e t e kes in l ik le m e y d a n a gelmez.'^-^ ayet bir top lum hayat iyet ini devam et t i recek nedensel faktr lere ve tarih yasalara itibar e tmiyor ; ahlak , hukuk , ekonomik ve kltrel vb. alanlarda salam temeller zer inde o t u r m u y o r s a o t o p l u m u n g e r i l e m e s i v e y a k kan lmazdr . Buna karlk bir toplum ilerleme yasalarnn gerekler ini yer ine get i rerek ah lak , hukuk , e k o n o m i k ve kl trel a l an la rda baa r ya u lamak iin gerekl i abay g s t e r i y o r s a o t o p l u m u n refaha u la mas d a kes ind i r . Kur 'an 'da helak edildii bildirilen gemi toplumlarn ortak zell ikleri ; kendilerine ak belgelerle gelen peygamberler ini y a l a n l a m a l a r , onlar n uyar l a r na a ldr e tmeme le r i ve kendilerini iinde bulunduklar o lumsuz durumdan kurtarmak is teyen peygamber l e r ine kar m c a d e l e y e g i r i meler id i r . A n c a k p e y g a m b e r l e r i n e o l u m l u ka r l k v e r m e y e n t o p l u m l a r , ilk a n d a y o k e d i l m e m e k t e d i r . P e y g a m b e r l e r , toplumlarndan son ana kadar miderini kesmemiler , srarla

1^4 n.Ra'cl. II. Sadr. a.g.e.. s. 96. 100. I2..

4 6 .' Kur'an'n Anlalmasnda Dil Problemi

onlar doru yola get irmenin yollarn aram lard r . '36 Yine Kur 'an 'a gre toplumlarn ykl sebebler i , onlarn inansz olmalar,'^' Allah'n ayederini ya lanlamalar '38 gnah ve su i l emede a r ya gi tmeleri , '^^ marklklar, '^o fesa t ve bozgunculuklar '"*' hi lekar ve dzenbaz '"^ ^ olmalar dr . '^3 Dolays y la toplumlar n i lerlemesi ve geri lemesi o toplum i e r i s inde yaayan insanlar n tav r lar na ba l d r ve bu a n l a m d a i ler leme ve ger i leme sebeb-sonu i l ikisine gre belir lenmektedir . Snnetullah denilen hadise de budur. Yoksa Allah T e a l a ' n n herhangi bir toplumu nedensiz bir eki lde yok etmeyi istemesi Kur'an asndan sz konusu deildir. '"^

"Rabbn halk dzeltici (mslih) olduu halde, toplumlar haksz yere yok edecek de ildir."^"^^

O halde , toplumlarn i ler lemesi , gerilemesi ve varlk sahnes inden si l inmesi ile ilgili ifadelerin fizik ve sosyal alanlarda o lduu gibi Allah merkezli ifadeler olduunu syleyebiliriz. Ancak yine fiziki ve sosyal alanlarda olduu gibi burada da ahlak deer ile nedensel l ik i iedir. Yani bir yamurun yamas veya bir insann maddi an lamda zengin o lmas sebeb-sonu ilikilerini or tadan ka ld rmadan ayn zamanda Allah'n rahmeti ve nimeti olarak deedendir i l iyor-sa; toplumlar n da refah iinde yaadklar srece -her ne kadar nedensel faktrleri yerine getirseler de- bunun kendilerine Allah tarafndan verilmi olan bir ihsan ve iyilik olduunun bi l incinde olmalar , bu baarda kendi toplumsal varlklarn Allah'n varln ve hkmranln rtecek ekilde

'36 Erdoan Pazarba . Kur'an ve Medenivet, Doi;.^-Ge!i^ini-kii.pi, stanbul, me'.s.n.

'^'^21, Enbiya. 6, '^^3.AI- mran. 137. '39 6.En'am.6. '40 28.Kasas.,i8. '41 7.A'raf, 103. '42 27 .Neml .502 . '43 Pazarba, a.g.e.. s , 297-332. '44 zsoy . a.g.e,. s.173. '4-''11.Hud. 117.

Kur'an Dilinin Nitelii / 4 7

n plana k a r m a m a l a r ve bu ihsan ve iyi l ie kar l k Allah'a ubudiyet grevlerini yerine getirmeleri gerekir.

Kur 'an dilinin zell iklerinden bir dieri de hidayet ve dalaletle ilgili ayederin slup tarzdr. Dier alanlarda olduu gibi h idaye t ve dala le t konusunda da Al lah merkezl i bir anlat m ekli kul lan lm ve hidayete ermek ve dalalete saplanmak hususunda neredeyse insan iradesinin yok sayld izlenimi uyandracak bir yap tercih edi lmidr . Nitekim aadaki ayetler buna iaret etmektedir .

"Allah dilediini saptrr (dalalet), dilediini de doru yola iletir." '46

"... Ve Allah kimi saptrrsa onu hidayete erdirecek yoktur." '4?

"...Allah kimi saptrrsa onu hidayete erdirecek yoktur: her kimi de hidayete erdirirse onu saptracak yoktur."^"^^

Bu ayedere literal (lafz) adan bakld zaman hidayet ve dalaletin Allah tarafndan verildii, insann ise hidayet ve da la le t k o n u s u n d a he rhang i bir ka tk s n n o lmad a n l a l m a k t a d r . nsan n s o r u m l u l u u n u n o l m a m a s ise Kur 'an' n ruhuna ve gnderili amacna uygun deildir . Z i ra peygamber ie r in ve ilah kitaplarn gnderi l i amac , insana sorumluluunu hatr iatmak ve hidayet ve dalalet konusunda tercih yapmasn is temektir . Bu nedenle insan hidayete ve da la le te s apma k o n u s u n d a zgrdr . Sonucuna ka t l anmak zere isterse hidayeti , isterse dalaleti seebilir. '49

O halde yukar da geen ayetleri insann sorumluluunu da gzard e tmeden , "Allah hidayete ermek isteyeni hidayete erdirir; dalalete srklenmek isteyeni de saptrr" ekl inde an l amak , Kur 'an ' n ve rmek istedii mesaja daha

'46 6.En-am..39;2.Bakara,272. '4' ' 13.Ra'd..33. '48 39.Zmer. 36-37. '49 91.ems. 9-10.

48 / Kur'avm Anlalmasnda Dil Problemi

uygundur.'''0 N i t ek im bu a n l a m a biimi a a da ver i len aye t lede bir btnlk arzetmektedir .

" Ve Hak Rabbinizden (gebnitir). Artk dileyen iman etsin, dileyen kiifi-..."

"Muhakkak biz (insana) yolu-yntemi (ne yapmas gerektiini) gsterdik. Artk ister iikredici olsun, ister nankr (kafir)." ^^'^

"te bu (Kur'an) bir t ve uyardr; yleyse dileyen Rabbine ulatran yola koyulsun." '^-^

Yahut "Allah bana hidayet etseydi; elbet ben muttaki-lerden olurdum'; yahut azab grd vakit 'Keke benim iin bir kez daha (dnyaya dn) olsayd da iyilik yapanlardan olurdum' demesin. (O zaman Allah u cevab verecektir) 'Hayr, (artk dn yok). Ayetlerim sana geldii halde sen onlar yalanladn, byklk tasladn ve kafirlerden oldun." '-^ 4

G r l d gibi bu aye t le r