Mehmet Semih GEMALMAZ· BRANNIGAN VE MeBRIDE … · mehmet semih gemalmaz· brannigan . ve . mebride . v. b. krallık. vak'asi: avrupa İnsanhaklari mahkemesİ'nde bİradımİlerİ,

Mehmet Semih GEMALMAZmiddot

BRANNIGAN VE MeBRIDE v B KRALLıK VAKASI AVRUPA İNSAN HAKLARI MAHKEMESİNDE

BİR ADıM İLERİ İKİ ADıM GERİ Mİ K İRLANDADA OLAGANUumlSTUuml REJİM

OLAGANUumlSTUuml REJİM CcedilERCcedilEVESİNDE VAKANıN KAPSAMI VE SUNUMU

Brannigan ve McBride v Birlesectik Krallık Vakası Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine (bundan boumlyle kısaca Mahkeme) Avrupa İnsan Hakları ıccediloshymisyonu (kısaca Komisyon) tarafıpdan 21 Şubat 1992 tarihinde Avrupa Inshysan Hakları Soumlzlesectmesi (kısaca AIHS) (m 321) ve (m 47) huumlkuumlmleri uyashyrınca getirilmisecttir Bu va~a BKrallık huumlkuumlmeti aleyhine (Basectvuru No ~455389 ve 1455489) AIHS (m 25) uyarınca 19 Ocak 1989 tarihinde ırlanda uyruklu bay Peter Brannigan ve bay Patrick McBride tarafından Komisyona yapılan b8sectvuru ile Strasbourg jurisprudansına konu olan bir UYUsectshymazhktır Basectvuruculardan bay McBride daha sonra 4 Şubat 1992 tarihinde oumllmuumlsecttuumlr

Şikayetccedililer oumlnce Komisyon daha son~a da Mahkeme oumlnuumlnde AİHS (m 53) (m 55) (m 13) huumlkuumlmlerine AIHS (m15) duumlzenlemesini esas alarak B Krallık youmlnetiminin tasarrufunun aykırı duumlsecttuumlğuumlnuuml iddia etmisectlerdir Komisyon bu vakayı incelemisect ve 3 Aralık 1991 tarihinde kabul ettiği Raporunda ifade edildiği uumlzere b8sectvuruyu oy ccedilokluğu ile AİHSnin ihlal edilshymediği sonucuna bağlamlsecttır1

Uyusectmazlı~ Komisyon tarafından Mahkemeye sunulduktan sonra gerek AIHS gerekse Iccedil Kurallar huumlkuumlmleri uyarınca Mahkemece incelenmeye basectshylanmısecttır Ara asectamaların ardından 24111992 tarihinde Strasbourgda aleni bir durusectma yapılmısect ve bu durUsectmaya taraflar (sectikayetccedili huumlkuumlmet ve Komisshyyon temsilcileri) katılmısecttır Şikayetccedilierin yazılı goumlr~leri 18121992 huumlkuumlmeshytin yazılı muumltalaası ise 17 Aralık 1992 tarihinde Mahkemeye ul8sectmısecttır2

Doccedil Dr İstanbul Uumlniversitesi Hukuk Fakuumlltesi Oumlgretim Uumlyesi ı Council of EuropeEuropean Commission of Human Rights Peter Brannigan and Patrick McBride

against the United Kingdom (Appl Nos 1455389 and 1455489) Report of the Commission (Adopted on 3Dec 1991) CE Strasbourg 1991 Council of EuropeEuropean Court of Human Rights Case of Brannigan and McBride v the United Kingdom (519921350423-424) Strasbourg 26May1993

130 İNSAN HAKLARI YILLIGı

Mahkeme uumlyesi yargıccedil bay B Repik 26 Kasım 1992 tarihli oturumda yer almasına kafsectın 31 Aralık 1992 tarihinden itibaren Ccedilek ve Slovak Federal Cumhuriyetinin ayrılarak iki devlet haline gelmesi nedeniyle goumlrev suumlresi sona erdiği iccedilin (AIHS m 38 ve 653 uyarınca) durWjmalara katılmamısecttır

Mahkeme bu vakayı 26 Mayıs 1993 tarihinde huumlkme bağlamısecttır

Bu huumlkme goumlre i) 4e karsectı 22 oyla AİHS (m15) huumlkmuuml kosectulları ve gerekli mevcuttur dolayısıyla AIHS (m 53) ihlal edilmemisecttir ii) 4e Jcarsectı 22 oyla AIHS (m55) huumlkmuuml ihlal edilmemisecttir ve iii) 4e karsectı 22 oyla AIHS (m 13)e aykırılık yoktur Bu huumlkuumlmle sectikayetccedililerin savltırı reddedilmisecttir3

Basectvuruya konuolan olayların gelisectimi sectoumlyledir

1964 doğumlu İsectccedili ve Kuzey İrlandanın Downpatrick kasabasında yashysectayan bay Peter Brannigan 9 Ocak 1989 guumlnuuml sabah saat 630da evindeyken polisler tarafından tutuklanmısecttır Tutuklanmasının dayanağı olarak Teroumlrizshymin Oumlnlenmesi (Geccedilici Huumlkuumlmler) Yasası 1984 (kısaca 1984 tarihli Yasa) Boumlluumlm 12 (1) (b) huumlkmuuml goumlsterilmisecttir Zanlı Gough Barracks Armaghdaki Sorgulama Merkezine goumltuumlruumllmuumlsect ve burada kendisine yasal hakları bildishyrimini iccedileren bildirim yapılmısecttır 10 Ocak 1989 tarihinde (saat 730da) Iccedilisectshyleri Bakanı goumlzetim suumlresini iki guumln uzatmısect ve bunu izleyen goumlzetim suumlresinin 3 guumln daha uzatılması 12 Ocak 1989 guumlnuuml saat 932de temin edilmisecttir Zanlı sonuccedilta 15 Ocak 1989 guumlnuuml aksectam 900da salıverilmisecttir Dolayısıyla bay Brannigan toplam 6 guumln 14 saat ve 30 dakika goumlzetim altında (oumlzguumlrluumlğuumlnshyden yoksun bırakılarak) tutulmusecttur

Bay Brannigan goumlzetim altında tutulduğu suumlre iccedilinde 43 kez sorgulanmısect ve kitap dergi ya da yazılı basectka materyal ve radyo ve 1v izlemesi engelshylenmisecttir Aynı zamanda bu suumlreccedilte basectka mahkumlarla goumlzetim altında tutulanlarla iletisectim kurmasına da izin verilmemisecttir Yani zanlı tecrit edishylerek ahkonmusecttur

Zanhnın avukatı ile goumlruumlsectmesi de ilk 48 saat iccedilinde geciktirilmisecttir Zira polise goumlre boumlyle bir goumlruumlsectme sorgunun selameti bakımından sakıncalıdır Bay Brannigan avukatı ile ancak 11 Ocak 1989 guumlnuuml goumlruumlsectuumllebilmisect ve polis goumlzetimi altında tutulduğu suumlreccedilte bir hekim tarafından tam 17 kez goumlruumllshymuumlsecttuumlr4

1951 doğumlu olan bay Patrick McBride 5 Ocak 1989 tarihinde saat 505de evinde polisler tarafından aynı yasanın aynı huumlkmuumlne dayanılarak tutuklanmısecttır Bu zanlı Castlereagh Sorgulama Merkezint goumltuumlruumllmuumlsecttuumlr ve orada ~endisine haklarını accedilıklayan bildirim yapılmısecttır Ilk etapta goumlzetim suumlresi Iccedilisectleri Bakanınca 6 Ocak 1989 tarihinde (saat 5l0da) 3 guumln uzatılshy

3 op dt s 26 4 op dt s 4

BRANNIGANVE McBRIDE v B KRALLıK V AKASI 131

mı~tır Bay McBride 9 Ocak 1989 tarihinde saat 1130da salıverilmi~tir Sonuccedil olarak toplam 4 guumln 6 saat ve 25 dakika goumlzetim altında tutuımu~tur

Bay McBride goumlzetim suumlresi iccedilinde toplam 22 kez sorgulanmı~ ve bay Branniganın maruz kaldığı muamele bu zanh iccedilin de soumlzkonusu olmu~tur Avukatı tarafından 5 ve 7 Ocak 1989 tarihlerinde olmak uumlzere iki kez ziyaret edilmi~ ve sorgulama suumlrecinde hekim tarafından 8 kez goumlruumllmuuml~tuumlr Bay BcBride daha sonra 4 Şubat 1992 tarihindemiddot BelfasCtaki Sinn Fein (IRAnın siyasi oumlrguumltuuml) Merkezi oumlnuumlnde bir polisin accediltığı atcsect sonucu oumllduumlruumllmuuml~tuumlrs

Şikayctccedililer 19 Ocak 1989 tarihiııde Komisyona ba~vurduklarında dershyhal yargıccedil oumlnuumlne ccedilıkarılmamalarının AIHS (m 53) duumlzenlemesini ve bu ihlalshyden doğa~ tazminat haklarını duumlzenleyen AIHS (m 515) huumlkmuumlnuuml ve nihayet ~ikayetleri iccedilin etkin ba~vuru yolları olmadığından AIHS (m 13) normunu soumlz konusu youmlnetimin yaptığı tasarrutların ihlal ettiğini ileri suumlrmuuml~lerdir

Komisyon 5 Ekim 1990 tarihinde bu iki ~ikayet ba~vurusunun birle~tiriıshymesİne karar vermi~ ve 28 Şubat 1991 tarihinde basectvurunun kabul edilebilir olduğunu karara bağlamısecttır Komisyon bu vaka hakkındaki raporunu 3 Arashylık 1991 tarihinde duyurmusecttur Buna goumlre i) Be~e karsectı sekiz oy ie Birle~ik Krallık youmlnetiminin 23 Aralık 1~88 tarihinde yaptığı kriz oumlnlemi (AIHK m 15 uyarınca) bildirimi nedeniyle AIHS (m 53 ve 515) huumlkuumlmleri ihlal edilmemi~shytir ii) AIHS (m13) ekseninde ayrıca ihlal sorun doğmamısecttır (oybirliği ile)

Komisyonun bu kararından sonra Bir1e~ik Krallık huumlkuumlmeti Mahkemeye basectvurarak yaptığı ve sectikayete konu olan tasarrufun AİHS huumlkuumlmlerini ihlal etmediğini belirlemesini istemi~tir

MAHKEMENİN VAK A YI İNCELEMESİ

Yapılanlk saptama sectudur Bay Brannigan ve bay McBride 1984 tarihli Teroumlrizmin Onlenmesi Yasası uyarınca goumlzetim altına alındıklarında ve sırashysıyla 6 guumln 14 saat ve 30 dakika ve 4 guumln 6 saat ve 25 dakika suumlrelerle oumlzguumlrshyluumlkten yoksun bırakılarak alıkonduklarında ki bunun tarihi Ocak 1989du huumlshykuumlmet soumlzkonusu tasarrutlarına oumlngelen bir tarihte hemen hemen aynı konushyyu iccedileren bir ba~ka ~ikayet ba~vurusu olan Brogan vd v Birle~ik Krallık Vakasında Strasbourg Mahkemesi tarafından 29 Kasım 1988 tarihli huumlkuumlm ile mahkum edilmisect bulunmaktaydı Nitekim huumlkuumlmet de yaptığı ilk saptamashyda Brannigan Vakasında sectikayete konu yapılan goumlzetim altında tutma suumlreleshy

5 op ciL s 4 ve 5 Brogan vd v Birleşik Krallık Vakası (AppINos 1120984 1123484 1126684 1138685) analizi iccedilin

bkz Mehmet Semih Gemalmaz Teroumlruuml Oumlnleme İnsan Hakjan ihlalini Meşrulaştınnaz İngiltere Vakası Muumllkiyeliler Birliği DergIsi Mayıs 1989 Sayı ıo7 Ankara s 13-16 Ulusaluumlstuuml İnsan lIaklan Hukukunda Olağanuumlstuuml Rejim Standartlan (kısaca Olağanuumlstuuml Rejim Standartlan) BDS Yayınlan Ekim 1991 İstanbUl s 77-82

132 İNSAN HAKLARI YILLIGI

rinin Mahkemenin Brogan Vakasında belirlediği minimum suumlreden daha uzun olduğunu belirlemisecttir (Huumlkuumlm parag 37) Ancak bu saptamanın heshymen ardından huumlkuumlmet Brogan Vakası huumlkmuumlnden sonra 23 Aralık 1988 tarihinde AİHS (m 15) uyarınca kiriz oumlnlemi bildirimi (derogation notice) yaptığını hatırlatmısecttır (Huumlkuumlm parag 38)

Bu veri kaqısında Brannigan Vakasın9a ccediloumlzuumlmuuml gereken temel ve onshycLlikti sorun Birlesectik Krallık huumlkuumlmetinin AIHŞ (m 15) uyarınca yaptığı kriz oumlnlemih~apma bildiriminin geccedilerliliğini yani AIHS standratlarına uygun olup Jmadığını belirlemektir

Strasbourg Mahkemesi de Brannigan Vakası huumlkmuumlnuumln esasını ve orijinal youmlnuumlnuuml kimler biccedilimde verdiği huumlkmuuml n buumlyuumlk boumlluumlmuumlnuuml (Huumlkuumlm parag 41 den 74e kadar) soumlzkonusu sorunu irdelemeye oumlzguumllemisecttir8

~1AHKEMENİN İRDELEDİGİ AİHS (m 15) DUumlZENLEMESİ

Bilindiği gibi AİHS (m 15) istisnai ya da olağanuumlstuuml rejim standartlarını duumlzenleyen bir normdur

(m 15)e goumlre savasect zamanında ya da ulusun yasectamını tehdit eden diğer kamusal tehlikeler ortaya ccedilıktığında Soumlzlesectmenin tarafı devletler kesin bishyccedilimde durumun gerekleriyle sınırlı olara~ ve Uluslararası Hukuktan doğan diğer yuumlkuumlmluumlluumlkleri ihlal etmeksizin AIHSden kaynaklanan yuumlkuumlmluumluumlkshylerine aykırı oumlnlemler alabilirler Ancak alınabilecek kriz oumlnlemleri AIHS (m 2 yasectam hakkı 3 isectkence yasağı 41 koumllelik yasağı ve 7 succedil ve cezada geriye yuumlruumlmezlik) duumlzenlemelerine ilisectkin olamaz

Ayrıca aykırı oumlnlem alma hakkını kullanan bir taraf devlet alınan oumlnlemler ile bunların nedenleri konusunda Avrupa Konseyi Genel Sekreshyterini tam olarak bilgilendirmelidir Bu bağlamda Genel Sekretere bir de bu oumlnlemlerin isectlerliğinin ne zaman sona erip AİHS huumlkuumlmlerinin eksiksiz olarak ne zaman yeniden yuumlruumlrluumlk kazandığı hususunda bilgi iletilmesi de taraf devletlere duumlsectmektedir

AİHS (m 15) duumlzenlemesi oumlğelerine ayrısecttırıldığında sectunlar accedilığa ccedilıkshymaktadır

Bir kez kriz olgusu iki halin kimlenebilemsi ile sınırlanmısecttır~ Bunlar savasect hali ile bir ulusun yasectamını tehdit eder nitelik tasectıyan diğer kamusal tehlike halleridir Demek ki krİz ouml1lemlcrine basectvurabilmek iccedilin kimlenen bu krizin accedilığa ccedilıkması zorunludur Ikincisi kriz durumunda bir taraf devlete tanınan ayrıcalık o da belirli sınırlamalara tabi olmak kosectuluyla AİHSnin

AİHS (m15) ekseninde kriz oumlnlemisapmadcrogation duumlzenleme~i unsurlan ve Strasbourg jurisprudansı iccedilin bkz Mehmet Scmih Gemalmaz Olağanuumlstuuml Rejim Standartlan S 53-83

8 Yukanda dp 2de referansı verilen belge s 17-25

BRANNIGAN VE McBRIDE v B KRALLıK V AKASI 133

duumlze~lediği genel bazı yuumlkuumlmluumlluumlklerden sapabHıne olanağıdır Uumlccediluumlncuumlsuuml kriz halinde alınabilecek oumlnlemlerin uumlccedil temel sının vardır Bunlar oumlnlemlerin i) durumun gerekleri ile sınırlı ccedilerccedileveli olması ii) AİHSden basectka bir de Uluslararası Hukuktan doğan yuumlkuumlmluumlluumlkleri ihlal etmemesi ve iii) aykırı oumlnlem alınmasına cevaz verilmeyen yaniz dokunulmaz haklar9 olarak niteshylendirilen haklara ilisectkin olmamasıdır AIHS (m lS)de dokunulmaz haklar olarak (m 2 3 411 ve 7) sayılmısecttır Doumlrduumlncuumlsuuml alınabilecek kriz oumlnlemlerİ bir de ulusaluumlstuuml denetime accedilılmısecttır bunun iccedilin proseduumlr oumlngoumlruumllınuumlsecttuumlr Bu ise alınacak oumlnlemlerin Avrupa Konseyi Genel Sekreterine bildirilmesidir Bunlar oumlnlemlerin alınmasının nedenleri alınan oumlnlemlerin eksiksiztam bir listesi oumlnlemlerin yuumlruumlrluumlğuumlnuumln sona ermesi ve Soumlzlesectmenin tam isectlerlik kazandığı bildirimleridir

MAHKEMENİNSORUNA YAKLAŞıMı

Şikayetccedililcr bir kez AİHS (m 152) dokunulmaz haklar ekseninde sağladığı guumlvencenin ulusal youmlnetimlere genisect bir takdir paylyetkisiLO bırakılması durumunda zedeleneceğini bunun oumlzellikle de Kuzey İrlandada goumlruumllduumlğuuml uumlzere bir tuumlr yarı-suumlreklilik niteliği kazanan olağanuumlstuuml durumshylarda daha belirgin olacağını ileri suumlrmuumlsectlerdir Şikayetccedililer ayrıca Mahkeshymenin Brogan Vakasında yargısal denetimin bir demokratik toplumda temel ilkelerden birisİ olduğu biccedilimindeki vurgusuna yollama yapmısectlardır

Oumlte yanda bu vaka konusunda ve oumlzellikle de AİHS (m 15) eksenli tarshytısectmalar konusunda insan hakları alanında faaliyet goumlsteren huumlkuumlmetlerdısectı oumlrguumltler de (ki bunlar Uluslararası Af Oumlrguumltuuml Liberty Interights ve the Commİttee on the Administratİon of Justicedir) goumlruumlsectlerini Mahkemeye iletshymisectlerdir

Uluslararası Af Oumlrguumltuumlnuumln Mahkemeye sıınduğu goumlruumlsecte goumlre Mahshykeme her zaman iccedilin ama oumlzellikle olağanuumlstuuml rejim durumunda temel usuli guumlvencelerden sapma meselesini irdelerken bir kesin duyarlılıkla ve ayrıntılı inceleme yapmalıdır ccediluumlnkuuml bu usuli guumlvenceler oumlzguumlrluumlğuumlnden yoksun bırashykılanların goumlzaltına alınanların tutuklananların korunması İccedilin zorunludur

Burada dikkati ccedileken husus uluslararası hiikuumlmetlerdısectı insan hakları oumlrshyguumltlerinin meselenin esasına ilİsectkin isabetli değerlendirmesinden ibaret değilshydir Bundan oumltede soumlz konusu oumlrguumltlerin ne sectikayet eden ve ne de sectikayet edilenle bir organik bağlantısı olmamasına ve ayrıca somut uyusectmazlığın doğruda~ tarafı sıfatları dabulunmamasına karsectın bir ulusaluumlstuuml insan hakları

9 DokunulmazJaykırı oumlnlem alınamaznonderogable hakların boumllgesel ve uluslararası insan hakları helgelerinde duumlzenlenişi iccedilin bkz Mehmet Semih Gemalmaz Olağanuumlstuuml Rejim Standartları s43-46

LO Olağanuumlstuuml rejim konusunda ulusal yetkili erke tanıflan takdir yetkisi (margin of appreciation) konusunun kapsamı ve sınırlarına ilişkin teorik değerlendirme iccedilin bkz Mehmet Semih Gemalmaz

Olağanuumlstuuml Rejim Standartları b 24-34

134 iNSAN HAKLARI YILLIGI

yargı organı olan Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine bu somut Vaka iccedilin goumlruuml~ bildirmi~ olması oumlnem ta~ımaktadır Bu olgu Ulusaluumlstuuml Insan Hakları Hukukunun bir karakteristiği olduğu gibi bir uyu~mazlığın yargısal ccediloumlzuumlmuuml suumlrecinde insan hakları alanındaki huumlkuumlmetlerdısectı oumlrguumltlerin uzmanlık birikim ve değerlendirmelerine bağlanan oumlnemi accedilıkccedila ortaya koymaktadır

Mahkeme gerek sectikayetccedililerin gerekse soumlz konusu oumlrguumltlerin arguumlmanshylarını değerlendirdikten sonra ulasecttığı oumln vargısında sectu temel huumlkmuuml vurgushylamısecttır Her bir Taraf Devlet kendi ulusunun yasectamından sorumlu olarak bu yasectamın bir kamusal tehlike ile tehdit edilip edilmediğini belirlemeye yetshykilidir ve boumlyle olduğu iccedilindir ki bu tehlikenin uumlstesinden gelme girisectiminde nereye kadar gitmesinin gerekli olduğunu o devlet belirleyecektir Ulusal yetshykili makamlar iccedilinde bulunulan zamanın dayattığı gereksinimlerIc doğrudan ve suumlrekli bağlantılı durumda bulunduklarından bir uluslararası yargıca goumlre boumlyle bir tehlikenin varlığı ve bunun uumlstesinden gelmek iccedilİn gerekli sapmashylarınıkriz oumlnlemlerinin mahiyeti ve kapsamı konusunda karar vermek bakıshymından ilkece daha elverisectli pozisyondadırlar O hald~ ulusal yetkili birimshylere bu konuda bir genisect takdir payı bırakılmalıdır (ırlanda v B Krallık Vakası huumlkmuuml 1811978 Series A no 25 pp 78-79)11 Bununla birlikte Taraf Devletler takdir erkini sınırsız biccedilimde kullanabilme durumunda da deshyğildirler Mahkeme Devletlerin bir krizlbunalım ekseninde kesin biccedilimde durumun gereklerine uygunlukun oumltesine geccedilip geccedilmediklerini karara bağlar Boumlyle olduğundan ulusal takdir yetkisi Avrupanın goumlzetimi altında bulunshymaktadır (ırlanda Vakası huumlkmuuml) Mahkeme aynı zamanda bu goumlzetim erkinİ kullanırken krizsapma oumlnlemlerinden etkilenen hakların mahiyeti buna yol accedilan kosectullar ve olağanuumlstuuml durumun suumlresi gibi ilintili etkenlere de yeterince ağırlık vermek zorundadır (Huumlkuumlm parag 43)

Burada hemen isectaret edilmelidir ki Mahkemenin bu soruna temel yakshylasectımı ekseninde vargısına eklediği bu son saptama yani etkilenen hakların niteliği buna yol accedilan kosectullar ve krizin suumlresi vurguları İrlanda Vakası jurispuumldansına eklemlenmisect yeni unsurlardır Bu nedenle dikkatle uumlzerinde durmak gerekir

ULUSUN YAŞAMıNı TEHDİT EDEN TEHLİKENİN MEVCUDİYETİ SORUNU

Bu unsurun irdeıenme~i bağlamında Mahkemeye yazılı gorusect sunan huumlkuumlmetlerdısectı oumlrguumltlerden Ozguumlrluumlk ve Diğerleri (Liberty and Others) soumlzshykonusu olay zamanında krize ilisect~in istisnai durumu goumlste~ir herhangi bir beshyIirtinin kanıtın artık bulunmadığı saptamasını yapmı~tır Oumlrguumlte goumlre durushymun yeniden değerlendirilmesi yani ulusun yasectamını tehdit eden tehlikenin

II İrlanda v Birleşik Krallık Vakasındaki Komisyon Raporu ve Mahkeme huumlkmuumlnuumln analizi iccedilin bkz Mehmet Semih Gemalmaz Olağanuumlstuuml Rejim Standartlan s 66-68 Mehmet Semih Gemalmaz Yaşam Hakkı ve işkence Yaağı (kısaca Yaşam Hakkı) Kavram Yayınları İstanbul 1993 s 209-214

135 BRANNIGAN VE MeBRIDE v B KRALLIK V AKASI

mevcut olup olmadığının belirlenmesi bakımından huumlkuumlmetin daha oumlnce yaptığı kriz oumlnlemİ bildiriminİ kaldırdığı tarih olan Ağustos 1984den sonra mevcut durumda kayda değer bir yıkıcı unsur accedilığa ccedilıkmısectsa ancak yeni bir kriz oumlnlemine geccedilisectin geccedilerli ve uygun kosectulları olusectmusecttur

qte yanda yarı resmi nitelik tasectıyan ve Kuzey İrlandada yapılasecttırılmısect olan Insan Hakları Tavsiye Komisyonu( Standing Advisory Commission on Human Rights)12 ise huumlkuumlmetin krizsapma oumlnlemleri almasını haklı kılacak nitelikte Kuzey ırlandada bir kamusal tehlike halinin varolduğunu ifade etmisecttir

Ayrıca gerek huumlkuumlmet ve gerekse Avrupa İnsan Hakları Komisyonu da Kuzey ırlandada mevcut kamusal duumlzensizliğin burada bir tehlikelkriz halinin varolduğu sonucunu doğurduğu goumlruumlsectuumlnde olmusectlardır

Mahkeme bu konuda bir sonuca ulasectırken Vaka Hukuku ccedilerccedilevesinde daha oumlncc huumlkme bağladığı Lawless v İrlanda Vakası (huumlkuumlm tarihi 171961 Series Ana 3 p 56)13 ile İrlanda v B Krallık Vakası huumlkuumlmshylerine de yollama yapmısect ve bu Vaka ekseninde kendisi oumlnuumlnde bulunan ve Kuzey İrlanda ile Birlesectik Krallıkın ccedilcsectitli yerlerinde accedilığa ccedilıkan teroumlrist sectidshydete ilisectkin tuumlm v~rileri değerlendirdikten sonra uyusectmazlığa konu olan olay evresindc Kuzey ırlandada bir kamusal tehlikcnin mevcudiyetinin kusectkusuz bulunduğu huumlkmuumlne varmısecttır (Huumlkuumlm parag 44-47)

Mahkeme 1984deki durumla 1988 Aralıkında durumun yani oumlnceki kriz oumlnlemi bildiriminin kaldırıldığı tarih ile yenı kriz oumlnlemi konulduğu tarihshyteki kosectulların bir karsectılasecttırmasını yapmayı gereksiz bulmusecttur Ccediluumlnkuuml Mahshykemeye goumlre bu mesele ilkece taraf devletin takdiri alanında kalmaktadır

Mahkeme Kuzey İrlandada bir krizlkamusal tehlike halinin varolduğunun kusectkusuz olduğu sonucuna ulasectırken bazı somut verileri dikkate almısecttır Iuna goumlre oumlrneğin 1972-1992 tarihleri arasındaki yirmi yıllık evrede Kuzey ırlandada teroumlrist eylemler sonucu 3000den fazla kisecti oumllmuumlsecttuumlr 1980lerİn ortalarında oumlluumlm sayısı 1970lerin basectlarına goumlre daha duumlsectuumlk olmakla birlikte oumlrguumltluuml teroumlrizm buumlyuumlmeye devaIl) etmisecttir Teroumlrist saldırı kampanyasının basectlamasından itibaren Kuzey IrlandaeLa teroumlrist eylemler sonucu 35104 kisecti yaralanmısecttır Bunların bir boumlluumlmuuml mağdurlarda kalıcı fiziksel arazlar bırakmısecttır Soumlzkonusu olan yirmi yıllık evrede toplam

12 Standing Advisory Commission on Human Rights isimli organ 1973 tarihli K İrlanda Anayasasının 20 Boumlluumlmuuml huumlkuumlmleri uyannca kurulmuştur Buna goumlre Komisyon dinsel inanccedil ya da siyasal goumlruumlş temelinde aynmcılık yapılmasını oumlnlemek amacıyla yuumlruumlrluumlkteki hukukun etkinlCsectmtSi iccedilin İccedilişleri Bakanına tavsiyede bulunacaktır Bu organa Avrupa İnsan Haklan Mahkemesi Aralık 1987 tarihinde Brogan vd v B Krallık Vakasını irdelerken teroumlr succedilu zanlılannın Teroumlrizmin Oumlnlenmesi Yasası (1984) uyannca goumlzaltına alınmalan konusunda goumlruumlşlerini yazılı olarak bildirmesi yetkisini tanımıştı

13 Lawless v İrlanda Vakası huumlkmuuml analizi iccedilin bkz Mehmet Semih Gemalmaz Olağanuumlstuuml Rejim Standartlan s 62-64

41859 teroumlr motifli atesect edilmesi ve bombalama olayları gerccedileklesectmisecttir Birlesectik Krallığın diğer boumllgelerinde de teroumlristıerin uyguladığı sectiddet kayda değer bir sayıya ulasectmısecttır (Huumlkuumlm parage 12)

ALINAN KRİZ OumlNLEMLERİNİN KESİN BiccediliMDE DURUMUN GEREKLERİ OumlLCcedilUumlTUumlNE UYGUN OLUP OLMADIGI SORUNU

İlk etapta Mahkeme birkaccedil temel oumlğeyi vurgulamısecttır

Bir kez AİHS (m 5)de tanınan bireyin oumlzguumlrluumlk hakkına yuumlruumltme organının bir tasarrufu ile muumldahale etmesinin yargısal denetime tabi olması bir demokratik toplumda hukukun uumlstuumlnluumlğuuml ya da hukuk devleti olarak bilinen bir temel ilkenin gereğidir

İkincisi Birlesectik Krallık huumlkuumlmeti bu olayda guumlndeme gelen krizsapma oumlnlem i bildirimini Mahkemenin Brogan Vakası huumlkmuumlnden hemen sonra yapmısecttır

Uumlccediluumlncuumlsuuml Mahkeme sapmaderogation tasarrufunu o halde mevcut veriler temelinde ve 1974den beri yuumlruumlrluumlkte olan goumlzaltına alma ve tutuklama yetkisini dikkate alarak ayrıntılı biccedilimde irdelemelidir

Doumlrduumlncuumlsuuml ancak bu somut oJaydaki merkezi mesele teroumlr succedilu zanlıshylarının yedi guumlne dek goumlzetim altında tutulması değil (ki sectikayetccedililer AİHS (m 51) eksenli sectikayetlerini daha sonra geri almısectlardır) ve fakat bu yetkiye dayandırılan oumlzguumlrluumlkten alıkoyma tasarrufunun yargısal muumldahaledenetim olmaksızın İcra edilmesidir (Huumlkuumlm parag 48)

KrizSapma Oumlnlemleri Gerccedilekten Tehlike Haline Bir Yanıt mıdır

Şikayetccedililer soumlz konusu krizsapma (derogation) oumlnlemleri kararının yeni bir tehlikeye yanıt olmaktan ccedilok huumlkuumlmetin Brogan Vakası huumlkmuumlne verdiği bir tuumlr reaksiyon olduğunu ileri suumlrmuumlsectlerdir (Huumlkuumlm parag 49)

Huumlkuumlmet ve Komisyon Brogan Vakası huumlkmuumlnuumln kriz oumlnlemleri kararı alınmasında bir etken olduğunu kabul etmekle birlikte 1974 tarihli Teroumlrizmin Onlenmesi Yasası uyarınca goumlzetim altında tutma suumlresinin uzatılshymasının o tarihten bu yana ortaya ccedilıkan durumun gerekleri icabı bulunshyduğunu bclirtmisectlerdir Huumlkuumlmete goumlre uyusectmazlığa konu olan goumlzetim suumlresini uzatma yetkisi hakkında oumlnceki huumlkuumlmetler bu yetkinin AİHS (mS3) duumlzenlemesiyle uyusectumlu olduğu kanısındaydılar ve bu nedenle kriz

oumlnlem i almayı gereksiz bulmusectlardı Huumlkuumlmete goumlre gerek sapma kararı gerekse alınan oumlnlemler Birlesectik Krallıkta accedilığa ccedilıkmısect ve suumlregiden kriz haline bir yanıt niteliğindedir (Huumlkuumlm parag 50)

137 BRANNIGAN VE MeBRIDE v B KRALLıK V AKASI

Bu arguumlmanları da dikkate alan Mahkeme bu konuda sectu değerlendirshymeyi yapmısecttır Birlesectik Krallık huumlkuumlmetlerine goumlre goumlzaltına almatutuklama erki ve bunun suumlresinin uzatılması yetkisi teroumlrizm tehlikesine karsectı muumlcadeshylede 1974den bu yana gerekli bir oumlnlem olarak kavranmısecttır Brogan Vakası huumlkmuumlnden sonra huumlkuumlmet 1984 tarihli Yasanın ıı Boumlluumlmuuml huumlkuumlmleri uyashyrınca goumlzetim altına alma kararının yargısal denetime tabi tutulması duumlzenshylemesini getirmek ile bu bağlamda AIHS huumlkuumlmlerinden sapma kararı bildishyriminde bulunmak arasında bir tenih yapmak durumundaydı Huumlkuumlmete bu konuda egemen olan yaklasectım AIHS (m 53re uygun yargısal denetimin getirilmesinin teroumlr succedillarında kovusectturma ve yargılama yapmanın dayattığı oumlzel guumlccedilluumlkler nedenİyle~ elverisectli bir tercih olmayacağı ve bu nedenle krizsapma oumlnlemlerinin kaccedilınılmaz zorunlu bulunduğu idi

Sonuccedil olarak Mahkeme yargısal denetim olmaksızın goumlzaltında tutulma suumlresinin uzatılması erkinin ve 23 Aralık 1988 tarihinde huumlkuumlmetccedile yapılan kriz oumlnlemi bildiriminin uumllkede mevcut olağanuumlstuuml durumlatehlike haliyle accedilıkccedila bağıntılı olduğunu ve bu sapma kararının tehlikeye makul bir yanıt olmaktan oumlteye tasectmadığını huumlkme bağlamısecttır (Huumlkuumlm parag51)

SapmalKriz Oumlnlemi Kararı Premature midir

Şikayetccedililer huumlkuumlmetin kriz oumlnlemisapma kararını Avrupa Konseyi Genel Sekreterine 23 Aralık 1988 tarihinde ilettiklerini b~na karsectılık boumlyle bir karara ilisectkin tartısectmaların daha sonra yapıldığını ve Iccedilisectleri Bakanının sapma kararını Parlamentoda 14 Kasım 1989 tarihinde yaptığı konusectmada teyit ettiğini belirterek Bakanın teyidine dolayısıyla da aslında bir nihai sonuca ulasectılmasına oumlngelen biccedilimde bir sapma kararı tasarrufu yapılmasının AIHS (m 15) duumlzenlemesine aykırı duumlsecttuumlğuumlnuuml İleri suumlrmuumlsectlerdir (Huumlkuumlm parag52)

Huumlkuumlmet ise Komisyonun bu konudaki goumlruumlsectuumlne de atıfta kriz oumlnlemshylerinin değe~lendirilmesinin bir suumlreklilik arzettiğinden hareketle yapılan tasarrufun AIHS (m 153) gereklerine aykırı olmadığı savunmasını yapmısecttır (Huumlkuumlm parag 53)

Mahkeme bu sorunu sapma oumlnlemi kararının premature olup olmadığı sorunu olarak adlandırmısecttır Mahkemeye goumlre huumlkuumlmetin yaptığı kriz oumlnlemi bildiriminde accedilıkccedila yuumlruumltuumllen teroumlrist kampanyanın geccedilmisectine bakılshydığında ve teroumlristleri adalet oumlnuumlneccedilıkarma gereksinimi dikkate alındığında goumlzetim altında tutma maksimum suumlresinin indirilemeyeceği goumlruumlsectuumlne yer verilmisecttir Bununla birlikte huumlkuumlmet (Huumlkuumlm parag 31 de de vurgulandığı uumlzere) uzatılan goumlzetim altında tutma suumlresinin goumlzden geccedilirileceği yargısal usulleri bulmayı ve uygun oldukccedila bu isectlem iccedilin bir yargıccedil ya da diğer yargısal yetkilerle donatık bir goumlrev1iyi yetkilendirmeyi dilemektedir

Mahkemeye goumlre bir kriz oumlnlernilsapma (derogation) tasarrufunun geccedilerliliği huumlkuumlmetin yalnızca Soumlzlesectme yuumlkuumlmluumlluumlklerine daha genisect bir uyumu temin edecek bir yolun gelecekte bulunması iccedilin meseleyi irdeleme karan vermesi nedeniyle sorgulanamaz Gerccedilekten de durumun suumlrekli irdeshylenmesine ilisectkin usul sadece kriz oumlllemlerİ gereksinimini suumlrekli biccedilimde goumlzden geccedilirme kosectulunu getiren AIHS (m153)e uygun olmakla kalmashyyacak ama bunun yanısıra orantılılıkoumllccediluumlluumlluumlk kavramına da uygun olacaktır (Huumlkuumlm parag 54)

Mahkeme bu vargısıyla sectikayetccedililerin ileri suumlrduumlğuuml sapma oumlnJemi kararıshynın premature olduğu arguumlmanını reddetmi~ olmaktadır

Uzatılan Goumlzaltında Tutma İşleminde

Yargısal Denetimin Bulunmaması Haklı mıdır

Şikayetccedililcr huumlkuumlmetin uzatılan goumlzaltında tutma suumlresinin bir yargıccedil ya da yargısal yetkiye sahip bir goumlrevli tarafından denetlenmesinin olanaksız bushylunduğu ya da 7 guumln suumlreli goumlzaltında tutmanın gerekli olduğu arguumlmanlarını reddetmisectlerdir Ayrıca goumlzetim suumlresinİn uzatılmasını haklı kılmak iccedilin bir mahkemeyi tatmin edecek materyalin habeas corpus usulleri iccedilindeki gerekshylerden daha duyarlı i~celiklİ olmak durumunda bulunacağı arguumlmanını da kabul etmemisectlerdir Dte yanda gerek sectikayetccedililer gerekse Insan Hakları Konusunda Tavsiye Komisyonu Kuzey Irlandada mahkemelerin bu konuda yapacakları denetimin mahremiyetinigizliliğini koruma altına alan yeterli usuli ve delili guumlvencelerin bulunduğunu belirtmisectlerdir D kadar ki bu usuller ccedilerccedilevesinde yargıccedillar bu konuda oumlnlerine getirilen materyalden hashyreketle zanlının avukatının muumldahalesi olmaksızın karar uumlretebilmektedirler Bu olgu oumlrneğin 1989 tarihli Polis ve Succedil Kanıtı Yasası uyarınca polisin goumlzetim suumlresini uzatma istemini iccedileren basectvurularında goumlzlenebilmektedir (Huumlkuumlm parag 55)

Huumlkuumlmet bu arguumlmanları kabul etmemisecttir Komisyon ise huumlkuumlmetin bu konuda takdir yetkisini tecavuumlz etmediği goumlruumlsectuumlnde olmusecttur (Huumlkuumlm parag 56-57)

Mahkeme belirtilen arguumlmanlar ekseninde sectu sonuccedillara ulasectmısecttır

Bir kez Teroumlrizmin Oumlnlenmesi mevzuatının isectleyİsectini irdeleyen ccedilesectitli rashyporlarda ortaya konduğu uumlzere teroumlr succedillarının kovusectturulması ve yargıya inshytikal ettirilmesindeki guumlccedilluumlkler yargısal denetime tabi olmaszının goumlzetim suumlshyresinin uzatılması gereksinimini ortaya ccedilıkarmaktadır Esasen bu hususu yani bu oumlzel zorluklar olgusunu Ma~keme Boragan Vakası huumlkmuumlnde de saptashymısecttı

139 BRANNIGAN VE McBRIDE v B KRALLıK V AK ASI

İkincisi huumlkuumlmetin goumlrUumlsectuumlne katılarak goumlzetim suumlresinin uzatılmasının dayandığı bilgilerin goumlzaltına alınan zanlı ya da avukatı tarafından oumlğrenilmeshysinin oumlnlenmesi zorunludur

Uumlccediluumlncuumlsuuml goumlzetim altında tutma suumlresİnin uzatılması isectlemine bir yargıccedil ya da yargısal yetki kullanan bir goumlrevlinin katılmasının getirilmesi bu durumu bir basectına AIHS (m 53) eksenine sokmaz Zira bu huumlkuumlm tıpkı (m 54) huumlkshymuuml gibi her ne kadar bu usul yargıcın muumldahalesini gerektiren her bir olayın oumlzdesectbirbirinin aynı olmasını gerektirmiyorsa da izlenecek usuluumln yargısal karakterde olması gerektiği biccediliminde anlltlsectılmalıdır (Huumlkuumlm parage 58)

Mahkemeye goumlre soumlz konusu zaman diliminde olağanuumlstuuml halle ilgili olarak hangi oumlnlernin en uygunu olduğunu belirlemek bir yanda teroumlrizmle muumlcadele iccedilin etkin ocircnlemleri almak ile oumlte yanda birey haklarına saygı goumlsterilmesini temin etmeyi dengelernek konusunda doğrudan sorumluluğun huumlkuumlmete ait olması nedeniyle Mahkemeye duumlsectmemektedir (İrlanda v B Krallık huumlkmuuml p 82 KJass vd v Almanya Vakası Huumlkuumlm tarihi 6 Eyluumll 1978 Series A no 28 p 23)14 Kuzey İrlanda bağlamında ise yargının kuumlccediluumlk olması ve teroumlrist saldırılara maruz kalması ısectığında huumlkuumlmetin kamunun yargının bağımsızlığına olan guumlvencine atfettiği buumlyuumlk oumlnemi anlasectılabilir kılmaktadır (Huumlkuumlm parag 59)

Bu veriler ısectığında huumlkuumlmetin mevcut kosectullar altında yargısal denetime karsectı takdir yetkisini asectıığını soumlylemek Mahkemeye goumlre muumlmkuumln değildir (Huumlkuumlm parag 60)

Erkin Koumltuumlye Kullanımına Karsectı Eylemler Sorunu

Gerek sectikayetccedililer gerekse Af Oumlrguumltuuml ile Oumlzguumlrluumlk ve Diğerleri isimli oumlrguumltler goumlzaltına alma erkinin koumltuumlye kullanılmasına ilisectkin guumlvencelerin sağlam olmadığını goumlzetim suumlresinde ilgilinin dısect duumlnya ile bağlantısının buumltuumlshynuumlyle kesildiğini gazete okumasına radyo dinlemesine ve ailesiyle goumlruumlsectshymesine izin verilmediğini ileri suumlrmuumlsect1erdir Af Oumlrguumltuuml ayrıca bu konuda BM Genel Kurulunun 9 Aralık 1988 tarihinde kabul ettiği 43173 sayılı Karara konu ol~n B~ Goumlzaltına Alınan ya da Hapsedilen Tuumlm Kisectilerin Korunshymasına Ilisectkin Ilkeler metninetS yollarna yaparak bu belgenin ilgilinin aile uumlyeleri ve avukatı ile goumlruumlsectmesi hakkını duumlzenleyip onun tecrit ederek alıkoyshymayı (incommunicado detention) yasakladığın vurgulamısect ve bu konuda ulusshylararası standartların altını ccedilizmisecttir Yine Af Orguumltuuml bir de habeas corpusun Kuzey İrlandada pratikte etkisiz bulunduğuna isectaret~e ilgilinin derhal yargıccedil oumlnuumlne ccedilıkartılmasının tasectıdığı oumlnemi vurgulamısect ve AIHS (m 54) huumlkmuumlnuumln~

14 KJass vd v AJmaoya Vakası huumlkmuuml iccedilin bkz Mehmet Semih Gemalmaz Olağanuumlstuuml Rejim Standartlan s 6ı

15 BM Goumlzaltına AJloan ya da Hapsedilen Tuumlm Kisectilerin Korunmasına İ1isectkin İlkeler Metninin hazırlaOlsectI kapsamı ve değerlendirisi iccedilin bkz Mehmet Semih Gemalmaz Yaşam Hakkı s 268-281

olağanuumlstuuml rejim yahut kamusal tehlike hallerinde aykırı oumlnlem alınashymazsapma yapılamazdokunulmaz haklar iccedilinde sayılması gerektiğini ileri suumlr-muumlsecttuumlr (Huumlkuumlm parag 61)

Mahkeme ise sectikayetccedililerin ve insan hakları oumlrguumltlerinin belirtilen goumlruumlsectshylerinin tersine yeterli guumlvencelerin bulunduğu ve bunların keyfi davranısectlara ve tecrit ederek alıkoymaya karsectı oumlnemli bir oumlnlem olduğu goumlruumlsectuumlne ulasectmısectshytır (Huumlkuumlm parag 62)

Mahkemeye goumlre bir kez goumlzaltına alma ya da tutuklamanın hukuka uyshygunluğunu denetleyecek habeas corpus basectvurusu olanağı bulunmaktadır Mahkeme bu basectvuru olanağının gerek sectikayetccedililer gerekse de onların avukatları eliyle kullanılmaya accedilık ve hazır bulunduğunun kusectkusuz olduğunu ve bu olanağın varlığının da keyfi goumlzaltına almalara karsectı koruma sağlayan oumlnemli bir oumlnlem olduğunu belirtmisectQr Mahkeme ayrıca bu bağlamda sectikashyyetccedililerin ilk basectta ileri suumlrduumlkleri AIHS (m 54) huumlkmuumlne aykırılık savını daha sonra geri ccedilektiklerine de dikkati ccedilekmisecttir (Huumlkuumlm parag 63)

Bunlardan basectka Mahkeme ikinci olarak goumlzaltına alınanların bu isectlemden 48 saat sonra avukatlarıyla goumlruumlsectebilmelerine ilisectkin mutlak ve İcra edilebilir yasal haklarının olduğuna isectaret etmisecttir Nitekim bu Vakada da sectikayetccedililer avukatlarıyla muumldahale olmaksızın serbestccedile goumlruumlsectmuumlsectlerdir

Mahkeme uumlccediluumlncuuml olarak soumlzkonusu suumlre iccedilinde bu hakkın kullanımının geciktirilmesinin sadece makul sebepleritemelleri bulunduğunu belirtmisecttir Nitekim Kuzey Irlanda Yuumlksek Mahkemesinin iccediltihatlarına goumlre avukatla

jlgilinin goumlruumlsectmesinin geciktirilmesi kararı yargısal denetime konu olmaktadır ve burada aranan makul sebeplerin varlığını kanıtlamak idarenin uumlzerindeki bir yuumlktuumlr

Mahkeme doumlrduumlncuuml olarak goumlzaltına alınanların durumlarından bir akshyrabalarını ya da arkadasectlarını haberdar etme ve bu suumlreccedilte doktor tarafından goumlruumllme hakları konularında bir itiraz sectikayet olmadığını vurgulamısecttır (Huumlkuumlm parag 64)

Nihayet Mahkeme yukarıda belirtilen guumlvencelerin yanısıra bu uyusectmazlıkta irdelenen mevzuatın isectleyisectinin duumlzenli olarak bağımsız bir incelemeye tabi tutuJduğunu ve 1989a dek duumlzenli olarak yenilenme isectlemine konu olduğunu vurgulamısecttır (Huumlkuumlm parag 65)

SONUCcedil

Buumltuumln bu verilerden hareketle Mahkeme Kuzey İrlandadaki teroumlr tehlikesinin niteliğini sapmalkriz oumlnlemlerinin sınırlı kapsamını ve bunlara yol accedilan nedenleri değerlendirerek ve erkin koumltuumlye kullanılmasına karsectı temel guumlvencelerin mevcudiyetini dikkate alarak huumlkuumlmetin sapmalkriz oumlnlemleri

141 BRANNIGAN VE McBRIDE v B KRALLıK VAKASI

kararında kesin biccedilimde durumun gereklerine uygunluğu takdir etmekt~ oumllccediluumlyuuml asectmadığını ifrada gitmediğini huumlkme bağlamısecttır (Huumlkuumlm parag 66)

Bu sonuccedilla Mahkeme Soumlzlesectmenin huumlkuumlmete tanıdığı takdir yetkisini doğru ve gereklere uygun biccedilimde kullandığı vargısına ulasectmısect olmaktadır

ULUSLARARASI HUKUKTAN DOGAN DİGER YUumlKUumlMLUumlLUumlKLERE UYGUNLUK SORUNUl6

AİHS (m 151)e goumlre kriz durumunda alınan oumlnlemler uluslararası hukuktan doğan diğer yuumlkuumlmluumlluumlklere de aykırı olmamalıdır

_ Şikayetccedililer bu konudaki bir itirazlarını ilk kez Mahkeme oumlnuumlnde İleri suumlrmuumlsectlerdir Buradaki arguumlman sectudur 1966 tarihli BM Uluslararası Medeni ve Siyasal Haklar Sozlesectmesi (mA) duumlzenlemesine goumlrel7 geccedilerli bir sapshymakriz oumlnlemiderogation kararı iccedilin zorunlu kosectullardan birisi kamusal tehshylike halinin resmen ilan edilmesidir (officially proclaimed) IS Birlesectik Krallık BM Soumlz1csectmesinin tarafıdır ve sadece Parlamento oumlnuumlnde yapılan bir accedilıkshylama BM Soumlzlesectmesinin aradığı anlamda resmi bir ilan sayılamayacağı iccedilin huumlkuumlmetin sapma kararı uluslararası hukuktan doğan diğer yuumlkuumlmluumlluumlkleri ihlal etmisecttir (Huumlkuumlm parag 68)

Huumlkuumlmetin karsectı arguumlmanı ise sectudur Bir kez uumllkedeki tehlike halinin varlığı huumlkuumlmetin BM Soumlzlesectmesini onaylamasından ccedilok oumlnce mevcut oldushyğundan BM SoumlzıCsectmesi (m 4) huumlkmuuml gereklerine uygunluk bakımından huumlkuumlmetin resim bir ilan yapıp yapmaması meselesi tartısectmaya accedilık bulunshymaktadır Ikincisi herhaluumlkarda Iccedilİsectleri Bakanı 22 Aralık 1988 tarihinde Parlamentoda yaptığı konusectmayla kriz halinin varlığını ve sapma kararını alenilesecttirmisect ve resmen duyurmusecttur Uumlccediluumlncuumlsuuml BM Komitesinin BM Soumlzshylesectmcsi (m 4)uumln aradığı biccedilimsel gerekler accedilısından Birlesectik Krallık huumlkuumlshymetinin yaptığı bildirim ekseninde tatmin olmadığını goumlsterir bir belirti yoktur (Huumlkuumlm parag 69)

Komite delegasyonu ise Huumlkuumlmetin bu arguumlmanlarının savunulabilir nitelikte olduğunu belirtmİsecttir (Huumlkuumlm parag 70)

Mahkeme oumlnce BM Soumlzlesectmesi (m 4)deki resmen ilan ifadesinin anlamını belirlemenin bunun tanımın getirmenin bunu bir yetkeyleyetkin biccedilimde ortaya koymanın kendisine duumlsecten bir rololmadığını karara

16 Kriz hali ve oumlnlemlerinde uluslararası hukuktan do~an diğer yuumlkuumlmluumlluumlklere uygunluk kriterinin kapsamı iccedilin bkz Mehmet Semih Gemalmaz Olağanuumlstuuml Rejim Standarılan s 38-43

17 Kriz i lali i lukukunu duumlzenleyen ve AİHS (ml5) duumlzenlemesine koşuı mahiyeı goumlsteren BM

Soumlzleşmesi (mA) huumlkmuuml ve uygulaması iccedilin bkz Mehmet Semih Gemalmaz Olağanuumlstuuml Rejim

Standarılan s 83-110 IS Resmen ilan ile aleniyetin ve yargısal denetimin (ulusal ve ulusaluumlstuuml) sa~lamasl ilişkisi iccedilin bkz

Mehmet Semih Gemalmaz OlağaniisIUuml Rejim Standartları s 51-52174

bağlamısecttır Bununla birlikte sectikayetccedilinin bu bağlarndaki arguumlmanının haklı ya da makul sayılabilecek bir temeli bulunup bulunmadığını Mahkeme irdelemek durumunda olduğunu vurgulamlsecttır (Huumlkuumlm parag 72)

Mahkemeye goumlre İccedilisectleri Bakanı 22 Aralık 1988 tarihli Parlamentodaki beyanında huumlkuumlmeti~ sapma kararı almasına yol accedilan nedenleri ayrıntılarıyla accedilıklamlsect ve gerek AIHS (m IS) ve gerekse BM SoumlzlCsectmesi (m 4) uyarınca yapılan kriz oumlnlemi bildirimine İlİsectkin asectamaları belirtmisecttir Bu konUsectmasında Bakan adı geccedilen Soumlzlesectme huumlkuumlmleri uyarınca teroumlrizm olgusuyla bağlantılı olarak bir kamusal tehlike hali bulunduğunu soumlzlerine eklemisecttir

Mahkemeye goumlre İsectte bu soumlzuuml edilen beyan resmi ve biccedilimsel karakterde olup huumlkuumlmetin resmi ilan yapmak gereğin e uygun olarak sapma karan verdiğini alenilesecttiren bir accedilıklamadır Bu nedenle Mahkeme sectikayetccedililerin bu noktadaki arguumlmanlarını reddetmisecttir (Huumlkuumlm parag 73)

Buumltuumln bu yukarıda yapılan ayrıntılı değerlendirme sonucunda Mahkeme Birlesectik Krallık huumlkuumlmetinin verdiği krizsapma karannın ve bildiriminin AIHS (m 1S)de duumlzenlenen gereklere uygun duumlsecttuumlğuumlnuuml ve bu nedenle sectikayetccedililerin (m S3) eksenli ihlal savlarının geccedilersiz olduğunu ve buradan hareketle de sectikayetccedililerin icrai bir tazminat hakları olduğuna ilisectkin (m SS) eksenli iddiaları bağlamında bir yuumlkuumlmluumlluumlk doğmadığını belirlemİsecttir (Huumlkuumlm parag 74)

Madde 13e Aykırılık Sorunu

Şikayetccedililer Komisyon oumlnuumlnde (m S) ekseninde ileri suumlrduumlkleri haklara ilisectkin olarak etkin iccedil hukuk yollarının bulunmadığından sectikayet etmisectlerdir Bu savlarını devstekleyecek bir veri sunmamakla birlikte Mahkemeden bu hususu da ele almasını istemisectlerdir (Huumlkuumlm parag 7S)

Bilindiği gibi AİHS (m13) Soumlzlesectmedeki hakları ihlal edilen herkesin bu ihlali gerccedileklesecttiren kisectinin resmi sıratla devinip devinmemesine bakılmakshysızın ulusal yetkili otoriteler oumlnuumlnde etkin basectvuru yollarına hak sahibi olduğu duumlzenlenmisecttir

Mahkeme bu konuda sectikayetccedililerin habeas corpus usulleri uyarınca goumlzetim altına alınmalarının hukuka uygunluğunu denetletme olanaklarının bulunduğunu ve 29 Kasım 1988 tarihli Brogan Vakası huumlkmuumln~e vurguladığı uumlzere bu konudaki mevcut basectvuru yollarının (remedy) JIHS (m S4) gereklerine uygun duumlsecttuumlğuumlnuuml belirtmisecttir Mahkemeye goumlre AIHS (m 13)de aranan gerekler (m S4)de duumlzenlenen gereklerden daha esnektir daha az kesindir kuvvetlidir (less strict) Dolayısıyla (m S) huumlkmuuml ihlal edilmemisecttir (Huumlkuumlm parag 76)

143 BRANNIGAN VE McBRIDE v B KRALLıKVAKASI

MAllKEMENİN VERDİGİ HUumlKUumlM

MAHKEME SOumlZLEŞMEYE AYKlRILIK OLMADIGI HUumlKMUumlNE ULAŞTı

26 Mayıs 1993 tarih~i huumlkme goumlre Birlesectik Krallık huumlkuumlmetinin krizsapshymaderogation kararı AIHS (m 15) kosectullarına uygundur ve bu nedenle (m 53) ihlal edilmemisecttir (m 55) huumlkmuuml ihlal edilmemisecttir ve (m 13) huumlkmuumlne de aykırılık yoktur Bu uumlccedil ihlalolmadığı huumlkmuuml de 4e karsectl 22 oyla ahnmısecttır

Bu huumlkme ve gerekccedilelendirmeye 4 yargıccedil katılmamısect ve karsectı oy yazısı yazmısectlardır 3 yargıccedil da huumlkme katılmakla birlikte İleri suumlruumllen gerekccedilelerin ve yuumlruumltuumllen uslamlamanın bir boumlluumlmuumlne katılmamısectlardır Bunlar ayrık oy yazısı yazmısectlardır

MAHKEME HUumlKMUumlNE KARŞIOY VEREN YARGıCcedilLARıN ARGUumlMANLARı

Yargıccedil Pettitinin Arguumlmanlan

Yargıccedil Pettitiye goumlre AİHS (m 15) gerekleri tam karsectılanmamısecttır ve buradan hareketle (m 5) ve (m 13) ihlal edilmİsecttir Ona goumlre Soumlzlesectmedeki hakların korunmasında zorunlu olduğu iccedilin tanınan garantilerden sapmanın denetlenmesi Avrupa Mahkemesinin yargı yetkisine girmektedir Dolayısıyla Mahkeme Brogan Vakasında verdiği huumlkmuumln ardından artık (m 5)deki guumlvencelerden sapmayıderogation irdelemeye yetkilidir Eğer devletlerin tehdit edildikleri kamusal tehlikenin olup olmadığını belirlemede bir takdir yetkileri varsa (Lawless Vakası huumlkmuumlne uygun olarak) ve bunu sapma ccediloumlzuumlmuumlnuuml son ccedilare olarak karara bağlayarak kullanmısectlarsa bu durum Mahkeme tarafından mutlaka irdelenmelidir

Yargıccedil Pettiti Kuzey İrlandada teroumlrizmin varlığı ve boyutlarını bir olgu olarak kabul etmektedir 29 Kasım 1988 tarihli Brogan Vakası huumlkmuumlnden sonra huumlkuumlmet 23 Aralık 1988de sapma olanağını kullanmısecttır Yargıca goumlre Bay Brogan ve uumlccedil arkadasectının goumlzaltına ahnmasıyla 29 Kasım 1988 ve 23 Aralık 1988 tarihleri arasındaki evrede Kuzey İrlandada teroumlrizm olgusunun daha da ciddi boyutlar kazandığını goumlsterir kanıtlar bulunmamaktadır Yargıccedil Pettiti ayrıca krizsapma oumlnlemlerinin suumlrekli bir goumlzden geccedilirilmeye tabi tutulması gerektiğini ve kosectulları doğmusectsa o oumlnlemlerin kesin biccedilimde durumun gereklerine uygun hale getirilmek uumlzere değisecttirilmesini icap ettirshydiğine ve Irlanda v B Krallık Vakası kararında Komisyon raporuna geccedilirilshydiği uumlzere kriztehlike halinde Soumlzlesectmeden doğan yuumlkuumlmluumlluumlkleri n buumltuumlshynuumlyle ortadan kalkmasının soumlz konusu olmadığına ama buriların sadece durushymun gerekleri oumllccediluumlsuumlnde askıya alındığına ya da goumlzden geccedilirildiğine İsectaret etmisecttir Yargıccedil Pettitinin arguumlmanları arasında huumlkuumlmetin bu Vaka

144 İNSAN IIAKLARI YILLlGI

ekseninde verdiği yanıtındaki tutarsızlıklar da yer almısecttır Yargıca goumlre huumlkuumlmetin arguumlmanlarının tersine bir yargıcın bağımsızlığının bu yargıccedil bir zanlının goumlzetim altına alınmasını ya da goumlzetim altında tutulması suumlresinin uzatılmasını muumlmkuumln kılan yargılama usulleri iccedilinde rol aldığı iccedilin zedeleneshyceğine inanmak zor goumlruumlnmektedir Kaldı ~i bu sistem (yargıcın muumldahalesi sistemi) teroumlrist faaliyetlerin yer aldığı Ingiltere ve Galler boumllgelerinde uygulanmaktadır

Yargıccedil Pettitinil dikkat ccedilektiği bir diğer husus Avrupa Konseyi uumlyesi devletlerin oumlrneğin ltalya gibi kayda değer suumlreyle teroumlrizm olgusunu yasectashymakla birlikte polis goumlzetimi suumlresinin uzatılmasında yargısal muumldahale kosectushylunu saklı tuttuklarıdır Yargıca goumlre gerek karsectılasecttırmalı hukukta gerekse de ceza usulu iccedilinde polis tarafından kullanılan ihbarcıların saklı tutulmasını ve korunmasını temin edecek yargısal ~ekanizmalar bulunması olasıdır Gizli durusectma yapılması buna bir oumlrnektir Ingiliz sistemİnde de savcının belirli kovusectturmaya İlisectkin delilleri saklı tutma olanağı bulunmaktadır

Yargıccedil Pettiti bu Vakaya İlisectkin Komisyon Raporunda yer verilen bay Frowein ve bay Loucaidesin bayan Thune ve bay Rozakis tarafından da katılınan muhalif goumlruumlsectlerinde de vurgulandığı uumlzere huumlkuumlmetin sapmalkriz oumlnlemini almak yerine basectka youmlntemleri ve bilhassa goumlzetim suumlresinin 4 guumlnden 7 guumlne ccedilıkarılmasının yargısal denetime tabi olması ccediloumlzuumlmuumlnuuml tercih etmemesine ilisectkin inandırıcı delileri ortaya koyamadığını hatırlatmısecttır

Yargıca goumlre zanhnın tecrit edilerek alıkonması AİHS (m 5) huumlkmuumlne aykırıdır Ona goumlre uluslararası hukukun kuralları ve standartları tecrit edilerek alıkoymanın uzatılmasını yasaklamaktadır bu oumlzellikle goumlzaltına alınan kisecti bu tasarrufun hemen ardından bir yargıccedil ya da yargısal yetkiler kullanan bir goumlrevli oumlnuumlne ccedilıkarılmadığında geccedilerlidir

Sonuccedil olarak bu vakada huumlkuumlmetin tasarrufu Mahkemenin tanıyahileceğini kahul edebileceği takdir yetkisilpayının oumltesine tasectmısecttır Yargıccedil Pettitiye goumlre yerlcsectik ve uyulması oumlncelikli olup İngiliz ve Avrupa geleneğine de uygun duumlsecten gelenek goumlzaltında tutma suumlresinin bir yargıccedil muumldahalesi olmaksızın 4 guumlnden 7 guumlne uzatılamamasına ilisectkin temel ilkedir ki hu hirey oumlzguumlrluumlklerİnin ve temel hakların garantoumlruumlduumlr 19

Yargıccedil Walshın Arguumlmanları

Yargıccedil Walsh huumlk~metin yaptığı krizsapma oumlnlemi bildirimi huumlkuumlmleri ccedilerccedilevesindc Kuzey ırlandadaki olaylarla İlisectkili olarak 1984 tarihli

Teroumlrizmin Onlenmesi Yasası huumlkuumlmleri uya~ınca Birlesectik Krallığın herhangi bir yerinde kisectilerin goumlzaltına alınmasının AIHS (m 53)uuml ihlal edebileceği

19 Bkz Yukanda dp 2de referansı verilen belge s 29-33

biccedilimindeki sectikayetlerin Soumlzlesectme organlarınca artık değerlendirilmesinin muumlmkuumln olmadığına dikk~tleri ccedilekmisecttir

Yargıca goumlre AİHS (m 15l)de ulusun y8sectamını tehdit eden savasect ya da diğer kamusal ~eh1ikeden soumlz edilmektedir Bu vakada ulus tuumlm Birlesectik Krallıktır Kuzey ırlandada siyasal sectiddet olgusu bulunmakla birlikte buradan ayrı bir ada olan Birlesectik Krallığın (yani B Krallık ile İ~landanın arada deniz bulunan iki ayrı ada olduğu gerccedileği) oradaki (K ırlandadaki) kamusal tehlikeden oumltuumlruuml bir tehdit altında olduğunu goumlsterir delil bulunmamaktadır

Kaldı ki ne Kuzeyİrlandadaki ve ne de Birlesectik Krallıktaki mahkemeshylerin isectleyisectinin Kuzey ırlandadaki kamusal tehlike hali nedeniyle kayıtlanshydığını aksadığını goumlsterir bir veri de yoktur Soumlzlesectme (m 53)e uygun olarak goumlzaltına alınan kisectiyi yargıccedil oumlnuumlne ccedilıkarma konusunda isteksiz olan ve bu yolla aslında mahkernelerin isectlemesine kayıtlama getiren Birlesectik Krallık ~uumlkuumlmetidir Yargıccedil Walsh devamla 1984 tarihli Yasanın (Teroumlrizmin uumlnlenmesi Yasası) Boumlluumlm 12lb huumlkmuuml ki yuumlruumlrluumlktedir bir teroumlrizm succedilu yaratmadığını ve boumlyle bir succedil tipinin Birlesectik Krallığın herhangi bir basectka boumllgesinde de hukuk duumlzeninde bilinmediğini belirterek adı geccedilen huumlkmuumln hukuksal yorumunun bu huumlkuumlm uyarınca hukuka uygun bir goumlzaltına almanın temelini olusectturan sectuumlphe iccedilin oumlzel bir slccedila gereksinim bulunmadığı secteklindcki bir yaklasectım olacağına İsectaret ctmisecttir uumlzel bir succedil ya da succedillardan makul bir kusectku uumlretilinceye kadar bir succedillama youmlneltilcmeyeceği asectikardır Dolayısıyla bir succedillama olmadıkccedila AIHS (m 52) isectletilemez Bununla birlikte (m 52) goumlzaltına alınan herkesin bu tasarrufun nedenleri konusunda bilgilendirilshymesine ilisectkin yuumlkuumlmluumlluumlğuuml saklı tutmaya devam etmektedir Bu bir sapmashyyaderogation konu olamaz

Oumlte yandan ihbarcının ya da polisin bilgi kaynağının saklı tutulması meselesine bakıldığında Birlesectik Krallıkta mahkemeler ccedilok ender olarak polisin gizli tutma istemini geri ccedilevirmektedir

Yargıccedil Walsha goumlre bu vakada zanlıların kullanabileceği basectvuru yolu eski habeas corpus usuluumlduumlr Bu basectvuru ise yalnızca ulusal hukukun ihlal edildiğinin kanıtlandığı hallerde uygulanabilir nitelik tasectır Soumlzlesectme huumlkmuumlnuumln ihlali bu ulusal hukuk duumlzeninin normunu ihlal etmediği suumlrece boumlyle bir basectvuruya temel tcsectkil etmez Ne yazık ki Mahkeme oumlzellikle verdiği huumlkmuumln (m 13) ile ilisectkili kısmı goumlsterdiği uumlzere bunun tersinin doğru olduğuna inandırılmısecttır Habcas corpus guumlvencesi kuramsalolarak bir goumlzaltına alIlanın ilk saati ya da hemen onu izleyen suumlrede isectler diğer soumlylesectiyle AIHS (m 53)de geccedilen hemenderhaVpromptly bu guumlvence ccedilalısectmaya basectlar Bu usul eğer ondan yararlanmak muumlmkuumln kılınıyor ise muhatap huumlkuumlmetin bundan sakınmaya yetkili olduğunu iddia ettiği polis mahremiyetinden doğan dczavantajın yaygınlasectmasını sağlar Huumlkuumlmet bu durumu tatmin edici biccedilimde accedilıklayamamısecttır

Yargıca goumlre huumlkuumlmet goumlzaltına alınan kisectiyi bu kisectiye bir succedil isnad etme asectamasına gelene d~k yargıccedil oumlnuumlne ccedilıkarmama eğilimindedir Bu durumda gerccedilek hedef AIHS (m 51 c) olmaktadır Goumlzaltına almadan beklenen amaccedil zanhnın kendisini ele vereceği beklentisi ya da umuduyla yapılacak sorgulamadır Oysa (m5) bu konuda ccedilok accedilık biccedilimde Soumlzlesectmenin bir goumlzaltına alma isectleminde goumlzaltına alınan kisectinin sadece sorgulanması hedefi youmlnelimi soumlz konusu ise bunun Soumlzlqme standartları bağlamında mesectruhaklı goumlruumllmeyeceğini ortaya koymaktadır

Yargıccedil Walsh ayrıca AİHS (m 53) huumlkmuumlnuumln keyfi goumlzaltına alma ya da tutuklamaya karsectı zorunlu bir guumlvence olduğ~nu ve bu konudaki aksashymanın sapmalkriz oumlnlemine de konu olamayan AIHS (m3) ekseninde sectikashyyetlerin kolayca ortaya ccedilıkmasına yol accediltığını vurgulamısecttır Ona goumlre oumlzelshylikle yargıccedil muumldahalesi olmaksızın yuumlruumltuumllen ve guumlnlerce suumlrebilen uzun sorshygulamalar belli vakalarda insanlıkdısectı ya da asectağılayıcı muamele kategoshyrisine girer Branniga~ Vakasında mağdur 158 saat goumlzaltında tutulmusect ve bu suumlrede 43 kez sorgulanmısecttır ki bunun anlamı ilgilinin her ikibuccediluk saatte bir sorgulandığı ya da her 24 saat iccedilinde 8 saati sorgulanmaksızın geccedilirdiğidir Oiğer mağdur McBride da aynı biccedilimde 96 saati asectsn goumlzaltında tutulma suumlresinde her uumlccedil saatte bir sorgulanmlsecttır Bu sorgulamaların amacı zanlılara bir succedil ya da succedillar isnad etmek iccedilin yeterli veri toplamaktır

Yargıccedil Walsha goumlre huumlkuumlmet mahkemelerin normalolarak ccedilalısecttığı yerlerde goumlzaltına alınan bir kimseye niccedilin AİHS (mSI3) duumlzenlemesi uyarınca muamele yapılmamasını ikna edici biccedilimde accedilıklayabilmisect değildir 1990da goumlzaltına alınan 1549 kisectiden sadece 30una bir succedil isnadı y~ne1tilebilmisect olması yargısal isectlevin icrasındaki bir aksamaya delalet etmez Ote yanda zanlının tecrit edilere~ ve yasal yardım almaksızın belli bir suumlreyle alıkonması Mahkemenin S v ısviccedilre Vakası huumlkmuuml (huumlkuumlm tarihi 28 Kasım 1991 Series A no 220) standartlarına accedilık bir aykırılık tesectkil eder Hatta tarihsel oumlneme sahip habeas corpus basectvuru olanağı bile teorik olarak muumlmkuumln olmakla birlikte goumlzetim altına alınan kİsectinin goumlzetim merkezinde dısect duumlnyadan tamamen yalıtılması nedeniyle devre dısectı kalmaktadır Dolayısıyla yargıca goumlre her bir basectvurucu bakımından Soumlzlesectme (m 53) huumlkmuuml ihlal edilmisecttir Ayrıca habeas corpus basectvuru olanağının Soumlzlesectme (m 13) gereklerini kafsectıladığı sanısı da yanıltıcıdır Ccediluumlnkuuml bu basectvuru bir ulusal hukuk normuna aykırılık kosectuluna bağlıdır Bu nedenle habeas corpus sadece SoumlzJesectmenin ihlal edilmesi nedenine dayandırılan yasadlsectı goumlzaltına alma sectikayetleri iccedilin elverisectli kullanılabilir bir araccedil sayılamaz Buradan hareketJe Soumlzlesectme (m 13) huumlkmuuml de bu Vakada ihlal edilmisecttir10

ıo op cil s 34-37

147 BRANNIGAN VE McBRIDE v B KRALLıKV AKASI

Yargıccedil De Meyerin Arguumlmanları

Yargıccedil De Meyer oumlnce Kuzey İrlandadaki teroumlrizm olgusunun uzun suumlreden beri ve halen ve ciddi boyutta mevcut olduğunu belirterek huumlkuumlshymetin 1957den bu yana bir ccedilok kez AİHS (m1S)e bClsectvurduğuna isectaret etshymektedir Yargıca goumlre huumlkuumlmet 1984 yılında sapmalkriz oumlnlemlerinİ daha fazla gerekmediği gerekccedilesiyle sona erdirmisecttir Yargıccedil huumlkuumlmetin boumlyle bir tasarrufa yani sapma oumlnlemlerinden vazgeccedilme tasarrufuna gerekccedile olarak teroumlrle bağlantılı olduğundan sectuumlphelenilen zan1ıların 7 guumlne dek yargıccedil oumlnuumlne ccedilıkarılmaksızın goumlzetim altında tutulmasının SoumlzlCsectmeden doğan yuumlkuumlmluumlshyluumlklerine aykırı duumlsectmeyeceği kanısını tasectımalarını goumlsterdiklerini vurgulashymısecttır

Yargıccedil De Meyere goumlre Mahkemenin Brogan Yakasındaki huumlkmuuml yukarıda huumlkuumlmete atfen belirtilen yaklasectımın yanlısect olduğunu accedilıkccedila vurgulamısect ve bu huumlkmuumlnde Mahkeme oumlzguumlrluumlk temel insan hakkının oumlnemini ve buna muumldahalenin yargısal denetim altında olması gereksinimini kuwetle belirtmisecttir

Huumlkuumlmet yargıcın yaklasectımına goumlre AİHS (m 15) uyarınca yeni bir krizsapma oumlnlem İ bildirimi yapmak suretiyle Mahkemenin Brogan Yakası huumlkmuumlnuumln yansımalarından sonuccedillarından kaccedilmaya sıyrılmaya ccedilalısectmısecttır De Meyere goumlre buna ise muumlsamaha goumlsterilemez izin verilemez Zira huumlshykuumlmet yargıcı kesin biccedilimde durumun gerekleri oumllccediluumlsuumlne uygun olmakla bağshylı olan birey oumlzguumlrluumlğuumlnden gerek 1988 sonrası ve gerekse de 1988in oumlncesi iccedilin bu denli ciddi bir uzaklasectmasının haklılığı konusunda ikna edememisecttir

Kuzey İrlandadaki uzun yıllardır suumlren zor kosectulların varlığını teslim etmekle birlikte bir kimsenin teroumlrİzm sectuumlphelisi olarak yargısal denetim bulunmaksızın 7 guumlne dek goumlzetim altında tutulması kabul edilemez Bu Brogan Yakası huumlkmuumlduumlr ve bu vakada oumlncekinden farklı bir karar vermek iccedilin geccedilerli neden yoktur 21

Yargıccedil Makarczykin Arguumlmanları

Yargıccedil Makarczyke goumlre bir kez bir devlet sapmakrizderogation kararı verdiğinde bu sadece o devleti etkilemez ama Soumlzlesectmenin sağladığı koruma sisteminin buumltuumlnluumlğuumlnuuml de etkiler Sonuccedilları yeni ve eski diğer uumlye devletleri ve hatta kendi hukuk sistemlerini Soumlzlesectme standartlarına uyumlasecttırma suumlrecinde olup Soumlzlesectme tarafı olmak isteyen devletleri de etkiler Eski demokrasiler iccedilin doğal olağan devlet İsectlerinden sayılan haller yeni uumlye olacaklar iccedilin ayrıcalık olarak goumlruumlnebilir Orta ve Doğu Avrupada yer alan yenİ Taraf Devletlerin yapacağı bir sapma bu yeni mesectruluk ccedilerccedilevesinde sorgulanır Mahkemenin (m15) ekseninde vereceği her huumlkuumlm bu felsefeyi

ıı op cit s 39

anlayısectı tesectvik ve teyit eder Mahkemenin huumlkmuumlnde yuumlruumlttuumlğuuml uslamlama bu gerekleri karsectılayabilir değildir

Yargıca goumlre (m 15) ccedilerccedilevesinde bir sapmanın geccedilerliliğinin oumlnkosectulu olarak Mahkemenin bir zaman sınırı belirlemesi ccedilok guumlccedil hatta olanaksızdır Bununla birlikte huumlkuumlm ccedilok net biccedilimde Mahkemenin bir sapmayı yalnızca kesin olarak bir geccedilici oumlnlem olduğunda kabul edeceğini ortaya koymalıdır Mahkeme zaman faktoumlruumlnuuml takdir yetkisi uumlzerindeki goumlzetim roluuml ekseninde bir zorunlu unsur biccediliminde değerlendirmelidir Gerccedili Mahkeme sapma kararı alan devletin durumu duumlzenli olarak goumlzden geccedilİrmesi yuumlkuumlmluumlluumlğuumlnuuml vurgulamısecttır ama bu yuumlkuumlmluumlluumlk accedilıkccedila (ml53) huumlkmuumlnuumln bİr sonucudur ve soumlzuuml geccedilen vurgu muumlmkuumln en kısa suumlrcdc Soumlzlcsectmenin tam olarak uygushylanması iccedilin yasalolarak olası hersectcyin yapılmasında Mahkemenin roluumlnuuml belirlemek uumlzere uluslararası toplumu tatmin eder kapsamda değildir Tersine huumlkuumlmden statuumlkoyu korumaya youmlnelik bir ifade ccedilıkmaktadır ve huumlkuumlm sapma kararı alan devlete bclirsiz bir suumlreyle idari goumlzetim altında tutmayı uzat ma uygulamasında sınırsız bir olanak sağlar mahiyettedir

Nihayet uumlccediluumlncuuml arguumlmana goumlre huumlkuumlmet Mahkeme oumlnuumlnde suumlresi uzatılan idari goumlzetim altında tutmanın aslında teroumlrizmin bastırılması ve oumlnlenmesİ iccedilin uygulamaya konan olağanuumlstuuml oumlnlemlere gercksinimi ortaya ccedilıkartan nedenleri bertaraf etmeye katkıda bulunduğunu kanıtlamaya ccedilabashylamaIıdır Ancak yargıca goumlre huumlkuumlmetin ne soumlzluuml ne de yazılı sunumlarında belgelerinde boumlyle bir ccedilaba izlenememisecttir Tersine huumlkuumlmetin temel arguumlmanı normal yargısal proseduumlrler dısectında uzatılan goumlzetim suumlresinin bir yargıccedil tarafından denetlenmesinin yargı uumlzerinde olumsuz etkiler doğuracağı iddiasında odaklasectmısecttır Bu noktada yargıcın temel yaklasectımı yargısal denetimin her biccediliminin tuumlm ilgililer bakımından yararlı olacağı hususudur Eğer huumlkuumlmet herhangi bir biccedilimde yargısal denetim olmaksızın goumlzetim suumlresinin uzatılmasının teroumlrizm succedilunun oumlnlenmesi ve cezalandırılmasına katkı sağladığını goumlsterir geccedilerli arguumlmanlar sunabilirse sapma tasarrufunun yasallığını kabul etmek muumlmkuumln olabilecektirzz

BRANIGAN VE MeBRIDE v B KRALLıK VAKASI

IIUumlKMUumlNUumlN DEGERLENDİRİLMESİ

Mahkemenin bu huumlkmuumlnuumln değerlendirilebilmesi iccedilin oumln kosectul Kuzey ~rlanda Vakasını ya da gerccedilekJiğini anlamak zorunluluğudur Bu ccedilaba Kuzey ırlanda eksenli olarak ulusal ve ulusaluumlstuuml duumlzlemde oumlzellikle yargısal yetikshylerle donatık birimlerin uumlrettikleri kararları kavrayabilmek ve temellcndireshybilmek ve hatta buradan hareketle Kuzey İrlanda olgusu ile benzeri sorunları yasectayan basectka devletlerin durumunu karsectılasecttırabilmek iccedilin gereklidir

ıı op cit s 42-43

149 BRANNIGAN VE McBRIDE v B KRALLU V AKASI

ANAYASAL GELİşİM

Buumlyuumlk Britanya ve İrlanda Birlesectik Kralığını olusectturan Birlesectme Yasası (Act of Vnion) 1800 yılında biccedilimlendirildi ırlanda adası MS 1192d~n basectshylayarak Ingiliz youmlnetimi altında idi ırlanda adasının sectu anda Kuzey ırlanda olarak bilinen kısmına Iskoccedil ve Ingiliz Protestanlar yerlesectmeye 1600luuml yıllarshydan itibaren basectladllar Kuzey İrlan~a daki ccediloğunluğu olusectturan Protestan toplum 1880lerden 1914lere dek ırlandanın buumltuumlnuumlnde kendi youmlnetimshylerini tesis etmek uumlzere Ingiliz guumlccedillerine ~afsectı direnmeye basectladılar 1919da adanın guumlneyinde bulunan ulusaleılar Ingiliz youmlnetimine karsectı bir gerilla savasectı basectlattılar Bu muumlcadele 1921 yılında Anglo-Irish Antlasectması (AngloshyIrish Treaty) olarak bilinen bir belgenin doğmasına yol accediltı

Anglo-Irish Antlasectmasına goumlre İrlanda adası İngiliz hakimiyetinin devam edeceği Ozguumlr ırlanda Devleti (Irish Free State) ile Kuzey ırlanda olmak uumlzere ikiye boumlluumlnuumlyordu ve Kuzey ile Guumlneyarasındaki sınırı belirshylemek uumlzere bir Sınır Komisyonu (Boundary Commission) olusectturuldu 1922de adanın guumlneyinde soumlzuuml edilen Antlasectmanın taraftarlarıyla karsectıtları arasında bir iccedil savasect ortaya ccedilıktı 1925de yeni Anglo-Irish Antlasectması uyashyrınca adadaki altı boumllgenin sınırları teyit ve kabul edildi 1937 yılında yeni ~rlanda Anayasası kabul edildi Nihayet 1948 yılında Oumlzguuml~ İrlanda Devleti Ingiliz Commonwealthinden ayrılarak buumltuumlnuumlyle bağımsız ırlanda Cumhurishyyetİ haline geldi

1949 tarihinde 1920 tarihli İrlanda Huumlk~meti Yasası (Governmetmiddot of Ireland Act) huumlkuumlmleri ccedilerccedilevesinde Kuzey ırlandanın kendi youmlnetimine sahip ancak Birlesectİk Krallığın bir parccedilası olduğu statuumlsuuml kabul edildi

1968de Kuzey İrlandada medeni h~klar (civil rights) kampanyası basectlashytıldı 1969da Ingiliz silahlı kuwetleri Kuzey ırlandanın Derry ve Belfast kentlerine yerlesecttirildi 1971de uumllkede ccedilatısectmalar belirmeye ve yoğunlasectmaya basectladı

192 yılında Kuzey irlanda Parlamentosu ve HuumlkuumlJleti askıya alındı ve Kuzey ırlandada doğrudan~lngiliz youmlneti~i tesis edildi Ingiliz doğrudan youmlshynetimini kurumsallasecttıran yeni Kuzey ırlanda Anayasası 1973de biccedilimshylendirildi Aynı yıl ayrıca ~uzey ırlanda Meclisi iccedilin seccedilimler yapıldı ve bir de Birlesectik KJallık ve Kuzey ırlanda Avrupa Topluluğunun uumlyesi oldu 1974de doğrudan Ingiliz youmlnetimini kurumsallasecttırmada yeni bir adım olarak Kuzey İrlanda Yasası (Northern Ireland Act 1974) ccedilıkarıldı Aynı yıl Meclis dağıldı

1980de Anglo-lrish Huumlkuumlmetlerarası Konseyi (Anglo-Irish Intergovernmental Council) olusectturuldu 19~2 tarihli Kuzey ırlanda Yasası (Northern Ireland Act 1982) uyarınca Kuzey ırlanda Meclisi 1982de yeniden

accedilıldlı3 Kuzey İrlanda halen doğrudan Londra Westminsterden yGnetilmekshytedir

KUZEY İRLANDADAKİ CcedilATIŞMAVE UYUŞMAZLIGIN MAHİYETI VE BOYUTLARI

Kuzey İrlandadaki gerilim ve ccedilatısectmanın temelinde nuumlfusu olusectturan iki temel topluluğun farklı istemleri yatmaktadır

Kuzey İrlandanın toplam nuumlfusu yak1asectlk birbuccediluk milyondur Adanın guumlneyinde kalan bağımsız ırlanda Cumhuriyetinin toplam nuumlfusu ise yaklasectık uumlccedilbuccediluk milyondur Aynı adadaki hukuken iki ayrı devletin vatandasectları arasında yoğun oranda akrabalık İlisectkileri ve adanın buumltuumlnuumlnde Kuzey ile Guumlneyarasında hukuken ayrılmısectlığı goumlsterir bir sınır ve guumlvenlik guumlccedilleri tarafından denetlenen sınır kapıları olmakla birlikte ccedilok yoğun bir gelisect-gidisect hareketlilik vardır

Kuzey İrlandadaki nuumlfusun ccediloğunluğunu yaklasectık bir milyonunu Ccedil)lusectturan Protestanlar (ki toplam nuumlfusun 60ına karsectılık gelmektedir) Ingiltere ile bağların mevcut durumun saklı tutulması yanhsıdır Buna karsectılık yaklasectık yarım milyon kİsecti (ki toplam nuumlfusun 40lna karsectılık gelmektedir) Roman Katelik olup ulusalcı eğilimdedir ve ırlandanın yeniden birlesectmesi taraftarıdır Adanın guumlneyindeki ırlanda Cumhuriyetinde ise toplam nuumlfusun yaklasectık 95 gibi ezici bir ccediloğunluğu Roman Katolik 5 gibi ccedilok kuumlccediluumlk bir boumlluumlmuuml ise Protestandır

Kuzey irlandanın statuumlsuumlnuuml belirlemek amacıyla 11art 1973de yapılan doğrudan ve resmi seccedilim sonucunda oyların 58i Ingiltere ile birliğin devamı lehine 1 den daha az bir oranı Birlesectik İrlanda lehine Ccedilıkmısect ve 41 oylamaya katılmamısecttır

Kuzey İrlandadaki far~ı toplum kesimlerinin sosyoekonomik durumları da farklılık goumlstermektedir Ozellikle bankacılık ticaret muumlhendislik gibi belli tuumlr ekonomik faaliyetler ve istihdam alanlarında baskın ccediloğunluk Protestan iken insectaat sanayi hizmetleri gibi belli tuumlrlerde de Katolikler ccediloğunluktadır Katolikler arasındaki isectsizlik oranları Protestanlara goumlre suumlreklilik goumlsterir biccedilimde daha yuumlksektir Birlesectmecilerin (Unionist) rejimi altında toplumun iki grubu arasındaki farklı İsectsizlik oranında ayrımcılık siyasası da bir etkendir Eğitim duumlzeyl~ri arasındaki farklılık da bir diğer etmendir Sonuccedil olarak bu olgu Kuzey ırlandadaki Katolik toplumun medeni haklar (civil rights)

23 T Hadden- P H iIIyard Justice in Northern Ireland A Study in Social Confidence Cobden Trust 1973 K Boyle- T Hadden- P Hillyard Lawand State The Case of Northern Ireland Martin Robertson 1975 K Boyle- T Hadden- P HiIlyard Ten Years on in Northern Ireland The Legal Control of Politica) Violance Cobden Turst 1980 K Boyle- T Hadden Ireland a Positive Proposal Penguin Books 1985

151 BRANNIGAN VE McBRIDE v B KRALLıK V AKASI

hareketini gelisecttirmelerinde oumlnemli bir etken olmusecttur Medeni haklar kamshypanyası Bir1esectmecilerin merkezi ve yerel youmlnetirnde yaptıkları ileri suumlruumllen ayshyrımcılığa karsectı muumlcadelede odaklasectmaktadır Bu muumlc_adele oumlnce barısectccedilıl goumlsshyteriler biccediliminde basectlamısect Birltsectmeci huumlkuumlmetin sorunu etkin biccedilimde ccediloumlzuumlmlemedeki basectarısızlığı ile de giderek bir gerilla muumlcadelesi youmlntemini benimsemeye doumlnuumlsectmuumlsecttuumlr Yapılan tuumlm girisectimlere karsectın Belfasttaki ve boumllgenin batısındaki Katoliklerİn yasectadığı youmlrelerdeki isectsizlik ve yoksulluk duumlshyzeyi Protestanların yasectadıklan boumllgelere goumlre ccedilok daha yuumlksektir Ayrıca 1980deki verilere goumlre son 70 yılda Katoliklerin belli bir uzmanlık eğitim gerektiren isectlerdeki oranı dUumlsecterken vasıfsız isectlerdeki oranı yuumlkselmisecttir Yine Katolikler arasında bireysel ya da aile olarak huumlkuumlmetin verdiği sosyal guumlvenshylik (isectsizlik) oumldemelerine muhtaccedil olanların sayısı Protestanlara goumlre daha yuumlksektir Bunun anlamı Katolik nuumlfusun buumlyuumlk yuumlzdesinin Birlesectik Kralshylıktaki resmi minimum yasectama standartları gelirlerinin daha altında bir gelire sahip old~ğudur Dahası uygun ve yasectanabilir standartları olan konutlara sahip olmak bakımından da Katolikler bakımından duumlsectuumlk bir oran goumlruumllmekshytedir Tedhisect olaylarının mal varlığı tahribine youmlnelmesinde oumlnemli bir etken de budur

Kuzey İrlandada sectiddetteroumlr youmlntemlerine basectvuran ccedilesectitU oumlrguumltler bulunmaktadır

İrlanda Cumhuriyet Ordusu (IRA Irish Rcp~blican Army) koumlkenini 1919-1920de yapılan ırlanda bağımsızlık savasectında ıngilizlere karsectı silahlı geshyrilla muumlcadelesi yuumlruumlten militan oumlrguumltlerde bulmaktadır Bu ccedilatısectma adanın boumlluumlnmesine yol accedilan siyasal ccediloumlzuumlme 1920de kavusectmusecttu IRA bu ccediloumlzuumlme karsectı da muumlcadeleyi suumlrduumlrduuml ve oumlzellikle 1938-1939~a ve 1956-1962 doumlnemshylerinde adanın boumlluumlnmuumlsectluumlğuumlnuuml sona erdirme ve Ingiliz guumlccedillerini adadan tamamen ccedilıkartma amacına youmlnelik olarak sectiddet kampanyasına basectvurdu

1960da Cumhuriyetccedili hareketin oumlnderleri amaccedilların askeri guumlccedille gershyccedileklesecttirme stratejisini izlemekten vazgeccediltiler ve Kuzey ırlandada medeni haklar ve sosyal adalet amacına youmlnelen genel kampanya suumlrecine katıldılar Bu kampanya 1969 yazınqa doruğa ccedilıkan ciddi toplumlararası sectiddet olayshylanyla sonuccedillandı 1969da Ingiliz ordusu barısect guumlcuuml olarak boumllgeye yerJesectti

1970li yıllarda izlenecek youmlntemle ilgili olarak Provisional IRA ve Official IRA olmak uumlzere iki gruba boumlıuumlnen IRA oumlnce kendilerini savunmaya youmlnelik bir stratejiyle ardından da Ingiliz ordusunu Kuzey ırlandadan ccedilıkartmaya youmlnelen yeraltı muumlcadelesiyle varlığını deyam ettirdi Offi~ial IRA olarak bilinen grup yeni bir silahlı guumlccedil olusectturarak ırlanda Ulusal Ozguumlrluumlk Ccedil)rdusu (lrish National Liberation Army INLA) adını aldı ve bu oumlrguumltlenme ırlanda Cumhuriyeti Sosyalist Partisinin (lrish Republican Socialist Party IRSP) silahlı kanadı olarak bilinmektedir Sonuccedilta IRA PIRA OIRA ve INLA olmak uumlzere uumlccedil alt grup halinde faaliyet goumlstermektedir Ayrıca oumlrguumlte ve harekete sempati duyarı genccedil kızların ve oğlanların oumlrguumltlendiği ve

IRAnın genccedillik kanadı olarak bilinen Fianna Eireann isimli bir basectka oumlrguumlt de bulunmaktadır Buna ek olarak oumlrguumltuumln kadın kolları olarak bilinen ve daha ccedilok goumlnuumllluumlleri kapsamayı hedeneyen Cumann na mBan isimli bİr birimden de soumlz etmek muumlmkuumlnduumlr IRA succedil tesectkil eden faaliyetleri nedeshyniyle haklarında adli kovusectturma yapılan kadınların sayısı ve bu arada succedil İsnad edilen ya da mahkum olan kadınların isectledikleri ileri suumlruumllen ya da İsectleshydikleri succedilların erkeklerinkine goumlre daha hafif tuumlrde olusectu dikkate alınshydığında bu oumlrguumltuumln yuumlruumlttuumlğuuml sectiddet kampanyasında erkeklerin ağırlıklı yer aldığı dikkati ccedilekmektedir

IRA oumlrguumltlenme modeli olarak kuumlccediluumlk huumlcre birimler secteklinde yapılanshymaktadır Uumlyeler komutanları hakkında ya hiccedil ya da ccedilok az bilgi sahibidirler Oumlrguumlt faaliyetlerinde adam oumllduumlrme ve bombalama gibi eylemlerin yanısıra adam kaccedilırma ya da hırsızlık tuumlruumlnden daha hafif nitelikli succedil tesectkil eden eyshylemlere yer vermektedir Eylemlerin youmlneldiği hedefler arasında birinci yeri guumlvenlik guumlccedilleri almıktadtr Bunun yanısıra sivil ekonomik hedefler de atesect accedilma ya da bombalama tuumlr~nden salıdırılara maruz kalmaktadır IRA faalishyyetlerini esas olarak Kuzey ırlandada yuumlruumltmekle birlikte zaman zaman bunshyları İngiltereye ve daha seyrek olarak da Avrupaya tasectımaktadır Eylemlerde yer alan ve yakalanarak mahkeme oumlnuumlne ccedilıkarılan eylemcilerin 50yi asectkın kısmı 21 y(~n altındadır ve yakalananların ccedilok kuumlccediluk bir yuumlzde~~inin (8 civarı) ciddi bir succediltan oumltuumlruuml daha oumlnce alınmısect mahkumiyeti vardır ve yine sadece 10 civarındaki kisectinin daha oumlnce teroumlr succedillarından mahkumiyeti bulunmaktadır Bu olgu da soumlz konusu eylemlerin oumlnceki eylemlerinden sabıka kaydı bulunmayan genccedil kadın ve erkek eylemciler eliyle yuumlruumltuumllmesinin yeğlendiğini goumlstermektedir

Oumlte yanda uumllkede Protestan paramiliter gruplar da bulunmaktadır Bunlardan ikisi oumlne ccedilıkmaktadır Ulster Goumlnuumllluumller Kuweti (Ulster Volunteer Force UVF) ve Ulster Savunma Oumlrguumltuuml (Ulster Defence Association UDA)

UVF IRA gibi 1920lerde ortaya ccedilıkmısecttır 1960larda kuumlccediluumlk bir yeraltı teroumlr oumlrguumltuuml niteliğini kazan1lısecttır Uyelerinin ccediloğunluğu liman isectccedilileri ağırlıklı olmak uumlzere İsectccedililerdir Ilk ciddi eylemini 1966daki Malvern Caddesi katliamıyla yapmısecttır Bu oumlrguumlt Cumhuriyetccedili hedeflere ve bireyselolarak Katoliklere youmlnelik eylemler yapmaktadır Bu oumlrguumlt 1966 tarihli Sivil Otoriteler (Ozel Yetkiler) Yasası (Sivil Authorities (SpeciaI Powers) Act 1966) uyarınca yasadısectı ilan edilmisecttir 1974de teroumlr youmlntemlerinden vazgeccedilerek Goumlnuumlnuumller Partisi (Volunteer Party) adı altında siyasal muumlcadeleye basectlamak istemisecttir ancak oumlrguumlt iccedilindeki sectahinlerin baskısıyla yeniden teroumlrist kampanyayı basectlatmısecttır UVF 1975 yılında yeniden yasadısectı ilan edilmisecttir

UDA UVFye goumlre daha buumlyuumlk bir oumlrguumltlenmedir 1972de Stormont Parlamentosunun askıya alınmasına bir tepki olarak kurulmusecttur ve hızla

153 BRANNIGAN VE McBRIDE v B KRALLIK V AKASI

ccedilahsectan sınıfa mensup Protestanlardan olusectan yuumlksek bir uumlye sayısına ulasectmısecttır Bu oumlrguumlt uumllkedeki teroumlrist eylemlerde hiccedil bir biccedilimde accedilıkccedila sorumluluk uumlstIenmemisecttir Bununla birlikte bu oumlrguumltte de adam oumllduumlrm~ve diğer tuumlr teroumlr faaliyetleri yuumlruumlten gruplar bulunduğu bilinmektedir Ote yanda Ulster Oumlzguumlrluumlk Savasectccedilıları (Ulster Freedom Fighters UFF) isimli oumlrguumlt de UDAdan beslenmisecttir ve burada bir ccedilok UDA uumlyesi kisecti yer almakshytadır Aynı eksende Red Hand Commando isimli yan oumlrguumltlerin varlığı da bilinmektedir UDA hiccedilbir zaman yasadısectı bir oumlrguumlt niteliğini almamısecttır

IRA bakımından belirgin hedefler İngiliz Ordusu Ulster Savunma Alayı (Ulster Defence Regiment UDR) ve polis oumlrguumltleri uumlyeleridir Ayrıca IRA iccedilin ticari ve sanayi muumllkiyete youmlnelik saldırılar mesectru ekonomik hedefler olarak nitelendiriImektedir Karsectı grup iccedilin ise mesectru hedefleri seccedilmek ve belirlemek biraz daha zor goumlruumlnmektedir

Protestan paramiliter oumlrguumltlerin uumlyelerinin isectlediği succedillara ve bu succedilları İsectleyenlere bakıldığında bu zanlı ve succedilluların kuumlccediluumlk bir yuumlzdesinin poliste kaydının olduğu goumlruumllmektedir buna karsectılık bu kisectiler arasında olağanadli succedillardan oumltuumlruuml daha oumlnceden bir mahkumiyeti olanların sayısı aynı konuda Cumhuriyetccedili succedilluIara goumlre daha yuumlksektir

Şiddet youmlnte~lerini uygulayan soumlz konusu oumlrguumltlere karsectIIık Kuzey İrshylandadaki guumlvenlik guumlccedillerinin varlığı da dikkat ccedilekici rakamlara ulasectmaktadır

İngiliz ordu birliklerine mensup askerlerin sayısı olayların yoğunlasecttığı 1973de 18000e ulasectmısecttı Daha sonra bu rakam duumlsectmekle birlikte o tarihten beri bu guumlcuumln sayısı 10000 ile 12000 arasın9a bir suumlreklilik

arzetmektedir

Bunun yanısıra lokal guumlvenlik guumlcuuml olan Ulster Savunma Alayına (UDR) mensup 7000-8000 civarında tam ve yarım guumln ccedilalısectma prensibiyle istihdam edilen asker de bulunmaktadır

Uumlccediluumlncuuml grup guumlvenlik guumlcuuml ise yerel polis oumlrguumltuumlduumlr Royal Ulster Constabulary (RUC) olarak bilinen bu oumlrguumlte mensup guumlvenlik guumlccedillerinin sayısı 12000dir

UDR ve RUC mensuplarının hemen nerdeyse tamamı Protestan topluluktandır Toplam guumlvenlik guumlcuuml sayısına bakıldığında Kuzey Irlandada 30000-32000 civarında bİr suumlrekli guumlccedil bulunduğu goumlruumllmektedir Bu toplam guumlvenlik guumlcuuml sayısına karsectılık IRA UDA ve UVF gibi oumlrguumlt mensuplarının kesin sayısı bilinmemekle birlikte aktif faaliyet goumlsteren eylemler yapanların sayısının biriki yuumlzuuml asectmadığı sanılmaktadır Kuzey Irlandadaki toplam nuumlfusun yaklasectık birbuccediluk milyon olduğu duumlsectuumlnuumllduumlğuumlnde her 50 kisectiyc bir guumlvenlik guumlcuuml mensubu duumlsecttuumlğuuml ortay~ ccedilıkmaktadır Bunun ccedilok yuumlksek bir

154 İNSAN HAKLARI YILUCn

rakam olduğu dikkati ccedilekmektedir Bazı kaynaklara goumlre24 Birlfsectik Krallığın Kuzey İrlanda dısectında kalan diğer boumllgelerinde her 411 kisectiye bir polis duumlsectmektedrr

Kuzey İrlandada vuku bulan olaylar sonucu ccedilok sayıda kisectİ oumllmektedir Değisectik kaynaklar kuumlccediluumlk farklılıkları iccedilermekle birlikte birbirine yakın saydar vermektedir

Oumlrneğin bir kaynağa goumlreı 1969dan 1993 sonuna dek olan 24 yıllık evrede atfsect edilmesi bombalam~ ya da basectka olaylar sonucu 3107 kisecti oumllmUumlsect ve 36150 kisecti de yaralanmısecttır Alen 3107 kisectinin 644uuml asker 291i polis ve aralarında eylemciler de dahil olarak 2172si sivil kisectilerdir 1993 yılında Ekim ayı sonuna dek 185 bombalama olayı ve polis merkezlerine youmlnelik 74 saldırı olayı gerccedileklfsectmisecttir Olayların yoğun olduğu 1972de ise 467 oumlluumlm 1495 bombalama ve polis merkezine 271 saldırı gerccedileklesectmisectti

Basectka bir kaynağa goumlreu 1970li yılların basectlannda yılda ortalama 300 kisectİ (her bir milyon nuumlfusta 200 kisecti) oumllduumlruumllmuumlsecttuuml 1976-1990 doumlneminde yılda ortalama 100 kisectİ (her bir milyon nuumlfusta 66 kisecti) oumllduumlruumllduuml Buumltuumln bu oumllshyduumlrme eylemlerinde sorumluluk 5772 ile lRAya 2531 ile Protesshyt~nBirlesectmeci paramiliter gruplara ve 1181 ile de guumlvenlik guumlccedillerine duumlsectshyrnektedir Sadece 517 gibi kuumlccediluumlk bir yuumlzdeye karsectılık gelen oumllduumlrmelerde basectka yahut belirlenemeyen paramiliter gruplar sorumluluğa sahiptir

Bir diğer kaynağa goumlre ise17 1969-1979 doumlnemi olaylarının doumlkuumlmuuml verilshymisecttir

~ 1970 1971 1972 1973 1974 1975 1976 1977 1978 1979

Atesect edilmesi - 213 1756 10628 5018 3206 1803 1908 1081 755 728

BombalamapatIama 8 155 1033 1495 1007 669 366 663 366 455 422

Oumllduumlruumllen asker 43 103 58 28 14 14 15 14 38

Oumllduumlruumllen RUCUDR mensubu (polis) 1 2 16 43 21 22 17 38 28 17 24

Oumllduumlruumllen siviller 12 23 115 321 171 166 216 245 69 50 51

24 Ivan Topping Human Rights in Northem Irelandoan ~eiew 10121993 guumlnuuml Ankarada yapılan ve İnsan Haktan Derneğinin duumlzenlediği Bansect Hakkı konulu panele sunulan tebliğ s 7

ıs İbld

16 ADatabase on StaUs of Emergeney Norlhem Ireland Sedion s3 Faculty of Law Queens U niversity of Belfası 1992

17 K Boyle- T Hadden- P Hillyard Ten Years on in Northem Ireland age s 23

Brannigan Vakası huumlkmuumlnde Strasbourg Mahkemesinin huumlkmuumlne dayanak kıldığı ve bu veriden hareketle Kuzey ırlandada bir krizlkamusal tehlike halinin varlığının kusectkusuz olduğu sonucuna ulasectmasına yol accedilan verİshyler Huumlkuumlm parage 12de yer almısecttır Yukarıda bu husus irdelendiğinden burada sadece kısaca 1972-1992 evresinde 3000i asectkın sayıda kisectinin oumllduumlruumllshyduumlğuuml 35104 kisectinin yaralandığı ve 41859 atesect edilmesi ve bombalama eylemshylerinin vuku bulduğu bilgisine Mahkemenin huumlkmuumlnde yer verdiği hatırlatıshylabilir28

Buumltuumln bu yuumlksek verilere karsectın Kuzey İrlandada basectka uumllkelerle de karsectılasecttırıldığında teroumlr sonucu oumlluumlm riskinin trafik kazası sonucu oumlluumlm riskinden daha duumlsectuumlk olduğu ve teroumlr ve yolda oumllme risklerinin birlikteliğinden doğan riskin de Fransa ve ABDdeki yine birlikte katledilme ya da yolda oumllduumlruumllme risklerinin birlikteliğinden doğan riske goumlre daha duumlsectuumlk olduğu belirlenmisecttir29 Oumlrneğin her 100000 kisectide teroumlr sonucu oumllduumlruumllme riski ile yolda oumllme riski tabloları sectoumlyledir

Kuzeı İrlandada 1969 1872 1976 1981 1984

Teroumlr sonucu oumlluumlm 1 32 20 7 5

Yolda oumlluumlm 17 25 20 (her 100000 kisectide)

İrlanda 1981 Yılında Cumhuriıeti BKrallık Fransa ARD K İrlanda

Yolda oumlluumlm (her 100000 kisectide)

17 11 25 22 15

HUKUK DUumlZENİ

Kuzey İrlandadaki hukuk duumlzeni olağan rejim hukuklan olmak uumlzere iki basectlık altında ele alınabilir

ve olağanuumlstuuml rejim

Olağan Rejim Ilukuk Duumlzeni

Olağan rejim bakımından bu uumllkedeki sistem buumlyuumlk oumllccediluumlde İlgiltereB ltrallık hukuk sistemine kosectuttur Bununla birlikte K~zey Irl~ndada Ingilterenin tersine hep bir yazılı anayasa varolmusecttur Orneğin ırlanda Huumlkuumlmeti Yasası (Government of Ireland Act) bu nitelikte bir yasaydı ve 1920 tarihli idi Halen burada 1973 tarihli Kuzey İrlanda Anayasası Yasası

28 Yukanda dp 2de referansı verilen belge s 5 29 K Boylemiddot T Hadden Ireland A Posilive Proposal age s 16

(Norther~ Ireland Constitution Act) yuumlruumlrluumlktedir Youmlnetim sistemi yazılı olmayan Ingiliz anayasal olusectuma kosectuttur Prensip olarak yargıccedil-yapımı bir Common Law soumlz konusudur ancak bu giderek sayısı hızla artan yazılı bclgelerle de tamamlanmaktadır Bu belgelerin bir kısmı sadece Kuzey İrlandada yuumlruumlrluumlkte iken bir kısmı da buumltuumln B Krallıkta uygulanmaktadır

1973 tarihli Kuzey İrlanda Anayasası Yasası vatandasectlara oumlzellikle iki guumlshyvence kategorisi sağlamaktadır Bunların ilki ccediloğunluk tarafından tercih edilshydiği suumlrece Kuzey İrlandanın Birlesectik Kraııığın bir parccedilası olarak hukuksal statuumlsuumlnuuml suumlrduumlrmesinİn garanti edildiğidir Ikincisi ise mevzuattaki dinsel ve siyasal ayrımcılığa İlisectkin olabilecek herhangi bir huumlkmuuml~huumlkuumlmıerin hukukshydısectı olmasının guumlvence edilmesidir Bu Anayasa ayrıca Insan Hakları Konushysunda Tavsiye Komisyonu isimli bir organ da30 yapılasecttırmısecttır

Yine olağan hukuk sistemi ekseninde medeni hukuk mahkemeleri ile ceza mahkemeleri (civil and criminal courts) yer almaktadır Bunlar İngilteredeki mahkemeler modelinde yapılasecttırılmısecttır Olağan sistemqe ceza kovusectturma usulleri ve polis yetkileri ve goumlrevleri 1989 tarihli Kuzey ırlanda Polis ve Succedil Kanıtı Yasası (Police and Crimİnal Evidence (Northern Ireland) Ccedilgtrder 1989) huumlkuumlmleri ccedilerccedilevesinde duumlzenlcnmisecttir ki bu Yasa 198~ tarihli Ingiliz Polis ve Succedil Kanıtları Yasasının (British Police and Criminal Evidence Act 1986) buumlyuumlk oumllccediluumlde benzerİdir

Olağanuumlstuuml Rejim Hukuk Duumlzenİ

Kuzey İrlandada uygulanmakta olan olağanuumlstuuml rejimin hukuk dokusunu birden ccedilok yasa oumlrmektedİr

Oumlnce bu uumllkede Kuzey İrlanda olarak adanın İrlanda Cumhuriyeti ile boumlluumlnduumlğuuml 1920li yıllardan itibarenz hep bİr olağanuumlstuuml rejimin yuumlruumlrluumlkte olduğuna dikkat ccedilekmek gerekir Iccedil ccedilatısectma ya da benzeri herhangi bir nedene dayalı olarak olağanuumlstuuml rejim formlarından (sıkıyoumlnetim olağanuumlstuuml hal vb gibi) herhangi birisinin resmen (biccedilimsel kuraııara b3ğlı) ilan edilmesini duumlzenıey~n bir hukuk normu bulunmamaktadır Bu accedilıdan bakıldığında Kuzey ırlandada son 70 yıldır buumlyuumlk oumllccediluumlde yuumlruumlrluumlkte tutulan olağanuumlstuuml rejimin bir de facto (fiilipt olağanuumlstuuml rejim (sate of emergeney) biccediliminde kategorize edilmesi muumlmkuumlnduumlr

1922den 1973 yılına dek Kuzey İrlandada olağanuumlstuuml rejim erki olashyğanuumlstuuml oumlnlemler alınması erki bunun yetki kaynağı SivilOtoriteler (Oumlzel

30 Bkz Yukanda dp 12 31 Mehmet Semih Gemalmaz Olağanuumlstuuml Rejimin Ulusaluumlstuuml Oumllccediluumltleri Bağlamında De Facto-Oe Jure

Aynmı Cahil Talasa Armağan Muumllkiyeliler Birliği Vakfı Yayını Ankara 1990 s 223-238 The Need for aDe Jure-De Facto Division A New Standard in Reading Human Righl~ Turkish Yearbook of Human Rights Vol 9-10 1987-1988 Ankara s 3-10

Yetkiler) Yasası (Kuzey İrlanda) 1922-1933 (Civil Authorities (Special Powers) Acts (Northern Ireland) 1922-1933 olmusecttur Bu duumlzenlemeler kishysectilerin sorgulanmak amacıyla goumlzaltınatutuldanmasına ve mahkemeye ccedilıkarılshymaksızın alıkonmasına ilisectkin genisect yetkiler tanımaktaydı ve ayrıca bunlar barısectın korunması ve duumlzenin s~rduumlruumllmesi iccedilin mevzuat uumlretme konusunda da nerdeyse sınırsız bir yetki kaynağı idi

1972 yılında Kuzey İrlandanın doğrudan Londradan yltnetilmesi yuumlruumlrshyluumlğe girince soumlzuuml edilen genisect yetkiler buumlyuumlk oumllccediluumlde Kuzey ırlanda (Olağanshyuumlstuuml Huumlkuumlmler) Yasasına 1973 (Northern Ireland (Emergency Proisions) Act 1973) tasectındı Kısaca Kuzey lrlanda Olağanuumlstuuml Rejim Yasası (KIORY) olarak adlandırılabilinecek bu yasa hem belli oumlrguumltleri yasadısectı ilan etme yetkisi vermekte ve hem de guumlvenlik guumlccedillerinin ordu kısmı mensupları eliyle kisectilerin goumlzaltına alınması ve sorgulanması iccedilin yetki tanımaktaydı Bu Yasayla ayrıca IDiplock Courts ismi ile bilinen ve olağan yargı sisteminin juumlrili mahkemeleri yerine oumlzel yetkili juumlrisiz mahkeme yapılasectmasını getiren bir yargı kurumu modeli de olusectturuldu Bu mahkemeler 1972 yılında huumlkuumlshymetin olusectturduğu ve Lord Diplockun basectkanlık ettiği bir komisyonun (Diplock Commission) olağanuumlstuuml rejimde juumlrili mahkemeler eliyle yargılama yapılmasından vazgeccedililmesi oumlnerisini getirmesinin ardından 1973 yılı sonunda kurulup isectlemeye basectladl32 Bu mahkemelerin karakteristiği teroumlr succedillarına bakması tek yargıccedillı olması ve kanıtlama hukuku bakımından daha esnek kurallara bağlanmısect olmasıdır Diplock Mahkemeleri oumlzellikle 1972-1975 evshyresinde ccedilok yoğun biccedilimde isectlev goumlrduumller

KiORY 1976da değisectikliğe uğradı 1978de yeniden yuumlruumlrluumlğe kondu 198Tde yeniden değisectikliğe konu oldu ve nihayet 1991 yılında ise sectu anda yuumlruumlrluumlkte bulunan nihai sectekli olusectturuldu

Oumlte yanda idareye olağanuumlstuuml yetkiler tanıyan pek ccedilok huumlkuumlm iccedileren bir basectka duumlzenleme ise Teroumlrizmin OnIcnmesi (Geccedilici Huumlkuumlmler) Yasasıdır (Prevention of Terrorism (Temporary Provisions) Act) Bu yasa ilk kez 1974 yılında ccedilıkarılmısect ve 29 Kasım 1974de yuumlruumlrluumlğe girmisecttir Yasa her altı ayda bir Parlamentonun irdelemesine tabi idi Bu yolla tanınan olağanuumlstuuml yetkishylerin kullanı~ının suumlrduumlruumlluumlp suumlr~uumlruumllmemesi karara bağlanıyordu Kısaca Teroumlrizmin Onlenmesi Yasası (TOY) biccediliminde adlandırılabilecek bu yasa 1976ya dek Parlamento oumlnuumlnde ccedilesectitli kereler goumlruumlsectuumllmuumlsecttuumlr Mart 1976da belirli değisectiklikler yapılmısecttır 1976 tarihli TOumlY (m17) uyarınca bu yasayla getirilen olağanuumlstuuml yetkiler bu kez her 12 ayda bir parlamentonun irdcleshymesine konu kılındı ve bu belge 1984 yılına dek her yıl goumlruumlsectuumllerek uygushylaması suumlrduumlruumllduuml 1984de belirli değisectiklikler yapılarak yeniden biccedilimlenshydirilen 1984 tarihli TOumlY Mart 1984de yuumlruumlrluumlğe girdi Bu Yasa her yıl yeniden yuumlruumlrluumlğe konularak 1989a dek uygulandı 1989 tarihinde yine değishy

32 Yukanda dp 2Tde age s 57-87

sectiklikler yapılarak biccedilimlendirilen TOumlY 1989 27 Mart 1989 tarihinde yuumlruumlrshyluumlğe girdi33

TOumlYnın temel oumlzelliği bunun sadece Kuzey İrlan9ada değil tuumlm Bir1esectik Kralıkta uygulanabilir bir belge olmasıdır Ayrıca TOY 1974 IRAyl yasadısectı oumlrguumlt olarak belirlemisect ve bu oumlrguumlte tuumlm B Krallıkta alenikalu oumlnuumlnde destek verilmesini bir succedil saymısecttır Bundan basectka buumltuumln TOY metinlerinde teroumlr succedilu zanlılarının goumlzaltına alınması ve 7 guumlne kadar suumlreyle sorgulanmak uumlzere ve yargı oumlnuumlne ccedilıkarılmaksızın alıkonması yetkisi yer almaktadır Brannigan ve McBride Vakasında sectikayetccedililerin ya~alanma alıkonma ve sorgulanmalarına olanak veren tasarrufun dayanağı TOY 1984 (mIBoumlluumlm 12) huumlkuumlmleridir TOumlYnın yuumlruumlrluumlkteki son biccedilimi olan TOumlY 1989da aynı yetkiler (m 14)de duumlzen1enmisecttir TOumlYnın tanıdığı olağanuumlstuuml yetkiler arasında oumlnemli bir diğeri ise teroumlr eylemlerine karısecttığı belirlenen kisecti1erin Bir1esectik Krallıktan Kuzey ırlanda ya da ~rlanda Cumhuriyetine yahut da Kuzey ırlandadan Birlcsectik Krallık ya da ırlanda Cumhuriyetine goumlnderilmesi yetkisidir

Oumlte yanda ceza usul hukuku oumlzellikle kanıtların temini ve etkisi usulleri ccedilerccedilevesinde bazı yasal değisectiklikler de yuumlruumlrluumlğe konmusecttur Bunlar kural olarak olağan rejim mevzuatı arasında yer almakla birlikte kapsamı ve y~rattıkları etkiler bakımından ol~ğanuumlstuuml rejim karakteristikleri tasectımaktadır Orneğin Succedil Kanıtı (Kuzey ırlanda) Yasası 1989 (Criminal Evidence (Northern Ireland) Order 1989) duumlzenlemesine goumlre bir zanlının kanıt temin etmemesi kanıt temini iccedilin isectbirliği yapmaması onun succedilluluğunu belirleyecck basectka kanıtlarla birlikte dikkate alınabilmektedir Yine 1989 tarihli Kuzey ırlanda polis ve Succedil Kanıtı Yasası (Police and Criminal Evidence (Northern Ireland) Order 1989) uyarınca aleni bir durusectmada tanıklık etmekten korkan ya da ccedilekinen tanıkların bu tanıklıklarını mahkemeye gelmek yerine bir televizyon bağlantısı kurulmak suretiyle durusectmaya katılarak yapmaları muumlmkuumln hale getirilmisecttir

Yine olağanuumlstuuml rejim oumlnlemleri iccedilinde değerlendirilmek gereken bir basectka duumlzenleme ise bir tuumlr sansuumlr olanağıdır Buna goumlre belirli oumlrguumltlerin ki bu oumlrguumltler yasadısectı olabilir ya da Sinn Fennil (IRAnın siyasi kanadı) ve VDA (Vister Defence Association) gibi yasalolaral tanınan oumlrguumltler olashybilir uumlyeleri yahut destekccedililerinin konusectmalarının Birlesectik Krallıktaki TV kanallarında doğrudan yayımlanması yasaktır Bu yasak en son İccedilisectleri Bakanının Ekim 1989da yayınladığı bir youmlnerge (direction) ile uygulamaya konmusectt~r

33 Yukanda dp 2de Lg belge s 5-7 (Strasbourg Mahkemesi Huumlkuumlm parag 13-17)

B KRALLıK HUumlKUumlMETINİN ULUSALUumlSTUuml İNSAN HAKLARI

BİRİMLERİNE YAPTIGI SAPMADEROGATION BİLDİRİMLERİ

Birlesectik Krallık huumlkuumlmeti Avrupa İnsan Hakları Soumlzlesectmesi (m 15) uyarınca Avrupa Konseyi Genel Sekreterine Soumlzlesectme huumlkuumlmlerinden sapma olanağından yararlanacağı bildirimlerİnİ uzun yıllar boyunca yapmısecttır

Bu bildİrimlerin tarihleri sectoumlyledir34

(i) 27 Haziran 1957 (ii) 25 Eyluumll 1969 (iii) 20 Ağustos 1971 (iv) 23 Ocak 1973 (v) 16 Ağustos 1973 (vi) 19 Eyluumll 1975 (vii) 12 Aralık 1975 (viii) 18 Arahk 1978 ve (ix) 23 Aralık 1988

Birlesectik Krallık ayrıca BM Medeni ve Siyasal Haklar Soumlzlesectmesinin de tarafıdır (16 Eyluumll 1968de imzalamısect 20 Mayıs 1976da onaylamısecttır) Bu Soumlzlesectme (m 43) huumlkmuuml uyarınca BM Genel Sekreteri aracılığı ile Soumlzlesectme tarafı diğer devletlere sapma kararı bildirilmek gerekmektedir Birlcsectik Krallık bu bildirimini 17 Mayıs 1976 tarihinde yapmısecttır Ancak daha sonra 22 Ağustos 1984 tarihli yeni bir bildirİmİ İle oumlnceki bildirimine konu olan kriz oumlnlemlerine son verdiğini duyurmusecttur Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin Brogan vd v Birlesectik Krallık Vakası huumlkmuuml sonrasında huumlkuumlmet BM Soumlzlesectmesi ekseninde de yeni bir bildirim yapmayı gerekli goumlrmuumlsect ve bunu Avrupa Konseyi Genel Sckreterine yaptığı en son bildirimle aynı tarihte yani 23 Aralık 1988de gerccedileklesecttirmisectıir35

Oumlzellikle 23 Aralık 1988 tarihli olup gerek AİHS gerekse BM Soumlzlesectmesi huumlkuumlmleri uyarınca yapılan bildirimlerle Birlcsectik Krallık huumlkuumlmeti her iki belgede yer alan (AIHS m 53 ve BM Soumlzlesectmesi m 93) kisecti guumlvenliği hakkına olağanuumlstuuml rejim gerekccedilesiyle kayıt getirme daha doğru deyisectle genelgeccediler standarttan sapma olanağı elde etmek istemisecttir Huumlkuumlmet Strasbourg organlarının denetimine AIHS ccedilerccedilevesinde bireysel basectvuru hakkını ccedilok oumlnceden tanıdığı iccedilin tabidir Buna karsectl1ık BM Soumlzlesectmesine taraf olmakla birlikte bu sİstem iccedilinde BM Insan Hakları Komitesinin bircysel sectikayet basectvurusu mekanizmasıyla isectlemesini sağlayan 1 Nolu Protokoluuml henuumlz onaylamamısecttır Buna karsectın yani BM sİstemi iccedilerisinde bireysel sectikayete konu kılınmasının oumlnuuml kapalı olmasına karsectın huumlkuumlmetin Brogan Vakası huumlkmuuml sonrasında bir oumln tedbir olarak sapma bilidirimini burada da yapmısect olması dikkati ccedilekmektedir Huumlkuumlmet buumlyuumlk olasılıkla BM sistemi İccedilinde ya olası bir devlet sectİkayeti ya da sunacağı raporlar ekseninde alabileceği olası bİr Komİte uyarısına karsectı oumlnlem almaya ccedilabalamısecttır

34 Yukarıda dp 26da agbelge s 4-5 35 Mehmet Scmih Gemalmaz Olağanuumlstuuml Rejim Standart_an s 87-88

160 İNSAN HAKLARI YILLIG

B KRALLIK HUumlKUumlMETi OLAQANUumlSTUuml REJİM NEDENİYLE DAHA OumlNCE STRASBOURG DENETİMİNE KONU OLMUŞTU

B Krallık AİHS ccedilerccedilevesinde ve olağanuumlstuuml rejim hukuku ve uygulamashysıyla bağlantılı olarak gerek devletlerarası ve gerekse bireysel sectikayet basectshyvurularının hasımı pozisyonuna bir ccedilok uyusectmazlıkta duumlsectmuumlsecttuumlr

Oumlrneğin İrlanda v B Krallık Vakası bir devletlerarası sectikayet basectvurusu oumlrneğidir ve Strasbourg Mahkemesi 1978de huumlkme bağlamısecttır Buna goumlre belli sorgulama tekniklerinin ki bunlar olağanuumlstuuml rejim eksenirıde uygulanshymaktaydı AİHS (m3)uuml ihlal ettiği sonucuna ulasectllmlsecttır36

McFee1ey v B Krallık Vakasında teroumlr succedilluIarına oumlzel statuuml uygulashyması yapılması doğrultusundaki isternin hapishane yetkilileri tarafından reddeshydilmesinin AİHS huumlkuumlmlerini ihlal etmediği sonucuna Mahkeme 1981 yılında varmlsecttır37

Farrell v B Krall Vakasında sectikayetccedili askeri timin accediltığı atesect sonucu ortaya ccedilıkan oumlluumlmuumln AIHS (m2)deki yasectam hakkını ihlal ettiğini iddia etmisect ve Strasbourg Komisyonu taranarı 2 Ekim 1984de dostccedila ccediloumlzuumlme ulasecttırshymısecttır Buna goumlre huumlkuumlmet sectikayetccediliye 37000 pound tazminat oumldemeyi kabul etmisecttir Bu sonuccedil sectikayetccedilinin savının huumlkuumlmetccedile buumlyuumlk oumllccediluumlde kabul edildiği anlamına gelmektedir38

Kathleen Stewart v B Krallık Vakasında sectikayetccedili ordu birliklerinin bir goumlsteride plastik kursectun sıkarak 13 yasectındaki bir ccedilocuğu oumllduumlrmesinin yasectam hakkının ihlali o1duğunu ileri suumlrmuumlsecttuumlr Buna karsectılık Komisyon o somut olay iccedilin 10 Temmuz 1984de verdiği kararında iddiayı kabul etmemisect olayda orantılı bir guumlccedil kullanımı olduğunu karara bağlamlsecttır39

Brogan vd v BKrallık Vakasında Mahkeme 1987 yılında goumlzaltına alınan kisectinin yargıg oumlnuumlne ccedilıkarılmaksızın 4 guumlnuuml asectan suumlreyle sorgulanması ve alıkonmasının AIHS huumlkuumlmlcrini ihlal ettiği huumlRmuumlne varmısecttır40 Nitekim huumlkuumlmet de bu huumlkuumlm sonrasında 7 guumlne kadar sorguyu yuumlruumlrluumlkte tutashybilmek iccedilin sapmalkriz oumlnlemi bildirimini 23 Aralık 1988de yapmısecttır

Nihayet bu ccedilalısectmanın konusunu olusectturan Brannigan ve McBride v B Krallık Vakasında Mahkeme huumlkuumlmetin krizsapma oumlnlem i bildirimi sonshyrasında zanlıların goumlzaltı suumlresini 7guumlne kadar uzatma kuralı ve uygulamashysının olağanuumlstuuml rejim ekseninde AIHS standartlarına aykırı olmadığına 1993 yılında karar vermisect olmaktadır

36 Yukarıda dp ı ı 37 Yukarıda dp 26da ag belge S 6

38 Mehmet Semih Gemalmaz Yaşam Hakkı s 83-84 39 Mehmet Semih Gemalmaz Ya~am lIakkı s 84-87 40 Yukarıda dp 6

161 BRANNIGAN VE McBRIDE v B KRALLıK VAKASı

SONUCcedil

Yapılması gereken ilk saptama Kuzey İrlandada uzun yıllardan beri suumlregelcn bir olağandısectı durumun ve bunun sonucu bir olağanuumlstuuml rejim karakteristiğinc haiz hukuk duumlzeninin var ve uygulanır olduğudur

Yuumlruumlrluumlktcki hukuk duumlzenİ İnsan hakları standartları ve oumlngoumlruumllen suller bakımından Ulusaluumlstuuml Insan Hakları Hukuku oumlzeldc de Avrupa Insan Hakları Soumlzlesectmesi oumllccediluumltleri karsectısında ya yetersiz ya da accedilıkccedila bunlara aykırı bulunmaktadır

Bir kcz Kuzey İrlandada mevcut durumun evrensel insan hakları stanshydartlarının mcsectru vc yas~l bir olağanuumlstuuml rejime geccedilisect iccedilin aradığı tuumlm ulusun varlığını tehdit eder nitelikte bir tehlike kosectuluna karsectılık gelip gelmedİği tarshytısectmalıdır Kaldı ki hukuk duumlzenlemelerinin bir ccediloğu tuumlm Birlcsectik Krallıkta yuumlruumlrluumlktedir oumlnlemler uumllkenin buumltuumlnuumlne yaygınlasectabilmektedir Oysa bu kriz oumlnlemlerinin zorunlu olduğunu iddia eden ve savunan basectta huumlkuumlmet olmak uumlzere ~enzeri goumlruumlsectuuml paylasectan ccedilevrelere goumlre bile istisnai kosectullar sadece Kuzey ırlanda iccedilin soumlz konusu edilebilir

Huumlkuumlmet olağanuumlstuuml rejim oumlnlemlerine bu anlama gelmek uumlzere ulusaluumlstuuml insan hakları hukuku yuumlkuumlmluumlluumlklerinden sapma rejimine artık gerek duymadığını sapma bildirjmİni 1984de kaldırmakla tescil etmİsectti Ve bu kaldırma tasarrufu sonrasında olaylar tıltı~ifldc belirgin bir artısect yuumlkselen bir tehlikelilik unsuru saptanamamaktadır Brogan ~ ~~ 1 huumlkmuumlnden sonra huumlkuumlmetin yuumlruumlrluumlkteki zanlının 7 guumlne dek sorgulamak SiL Ikonması (teroumlr succedilu zanlılarının) huumlkmuumlnuuml suumlrduumlrmek amacıyla ulusaluumlstuuml sİslLllin istisnai oumlnlemİ olan sapma olanağına yeniden basectvurması hem iyiniyet PFensibi ilc ve hem de oumlzguumlrluumlkleri kurumsallasecttırma yuumlkuumlmluumlluumlğuuml ile ccedilelisectir Ustelik yeni olaylar ve tehlike unsuru ortaya ccedilıkmadığına goumlre yeni sapma maddi temelden de yoksun demektir

Huumlkuumlmetin hem buumltuumln temel arguumlmanları tartısectmaya accedilıktır bunların bİr boumlluumlmuumlnuumln Mahkemece kabul edilmesi de durumun olumsuzluğunu artırmaktadır Teroumlr succedilu zanlısının goumlzaltında tutulma suumlresİnin 7 guumlne kadar uzatılması tepki ve itirazı doğuran unsur değildir Şikayet bu uzatımın yargı kararı olmaksızın yapılabilmesidir Bir youmlnetim yargı sİstemine guumlvenmiyorsa yargıca inanmıyorsa orada demokrasinin varlığından kusectku duyulur Yok eğer bir youmlnetim yargıcın baskı ve tehdit altında kalarak karar vereceğinden kusectkulanıyorsa bu da tutarsızdır zira yargıcın guumlvenliğini sağlamak bir goumlrevdir Yok bunlar da değil yargının devreye girmesinin yuumlruumltuumllen kovusectshyturmanın akibetini olumsuz biccedilimde etkileyeceği oumlrneğin tanıkların korshykudan oumltuumlruuml tanıklıktan ccedilekinebileceği yahut zanlının ccedilevresinin bazı succedil unsularını ortadan kaldırabileceği biccediliminde bir arguumlman ileri suumlruumlluumlyorsa bu geccedilerli olmaz Ccediluumlnkuuml yuumlruumlrluumlkteki hukuk duumlzenİ yukarıda oumlrnekleri de verilshy

diği uumlzere bu alanda mahremiyetlgizlilik ve guumlvenlik ilkelerini kurumsalshylasecttıran huumlkuumlmler iccedilermektedir Dolayısıyla neresinden bakılırsa bakılsın yargıcın muumldahalesini devre dısectı bırakmayı haklı kılan hiccedilbir arguumlmanı Brannigan Vakasında bulgulamak olası goumlzuumlkmemektedir

Brannigan Vakası huumlkmuumlnde Mahkeme oumlnceki İrlanda Vakası huumlkshymuumlnde belirlediği ulusal takdir yetkisi Avrupanın goumlzetimi altındadır kriteshyrini bazı alt unsurları eklemliyerek olgunl3secttırm1secttır Buna goumlre bu goumlzetim erkini kullanırken ulusaluumlstuuml organ kriz oumlnlemine konu olan hakların niteshyliğini kriz oumlnlemine yol accedilan kosectulları ve kriz halinin suumlresini de değershylendirir ve dikkate alır Aslında bu olumlu vargıdan sonra Mahkemenin hukuksal uslamlamasının mantıksal sonucu AİHSnin en zayıf youmlnlerinden birisimiddot olan krizlsapma oumlnlemine konu olamazlnonderogable haklar listesini genisectletmek olmalıydı Bu noktada gerek BM Medeni Haklar Soumlzlesectmesinin gerekse Amerikan Insan Hakları Soumlzlesectmesinin daha kapsamlı bir ~okunulmaz haklar listesi iccedilerdiği hatırlanabileceği gibi oumlzellikle de Ame IHS (m 27)de sapmanın sayılan dokunulmaz hakları yanısıra bu tuumlr hakların korunması iccedilin zorunlu olan yargısal guumlvencelere ilisectkin de olamashyyacağı biccedilimindeki yasamsal oumlnem tasectıyan huumlkmuuml Strasbourg jurispruumldansı ile Avrupa sistemine sectırınga edilebilirdi Bu tarihi fırstt sectimdilik kaccedilmısect goumlruumlnshymektedir O kadar ki Kosta Rikadaki Amerikan Insan Hakları Mahkemeshysinin 30 Ocak 1987 tarihinde verdiği olağanuumlstuuml hallerde habeas corpus guumlvencesi konulu Tavsiye Kararı41 ccedilok accedilık biccedilimde bu konuda evrensel standartları uumlretmisect ve referansa hazır olgunlasectmısect bİr verİ olarak sunmusecttu Amerikan Mahkemesi bu birikimini 6 Ekim 1987 tarihli olağanuumlstuuml haBerde yargısal guumlvenceleri konulu Tavsiye Kararı41 ile de yetkinlesecttirmisectti Strasbourg Mahkemesinin bu fırsatı sectimdilik kaccedilırmısect olması bu alanın jurispuumlridansiyel birikimle yakın bir gelecekte doldurulabilmesi olanağını buumltuumlnuumlyle bertaraf etmisect sayılmamalıdır Ccediluumlnkuuml Avrupa Konseyi uumlyesi devshyletler arasında ulusaluumlstuuml standartlarla uyusectmayan olağanuumlstuuml rejim hukukuna sahip Tuumlrkiye AIHS (m 15) eksenli yeni iccediltihatların uumlretilmesi bakımından aleyhine basectvurulabilecek bir devlet olma potansiyelini suumlrduumlrshymektedir Keza BirlCsectİk Krallık iccedilin de pek ccedilok yeni basectvuru yapılacağı kolaylıkla oumlngoumlruumllebilir

Mahkeme huumlkmuumlnuumln olumsuz youmlnlerinden birisi de zanlının tecrit edilerek alıkonması olanağının ccedilesectitli insan hakları belgelerinde normatif guumlvencelere de kavusectturulmusect olan tecrit yasağı (incommunicado detention) kurahna aykırılığını ihmal etmesidir Ulusal hukuk duumlzeninin normları ve isectleyisecti dikkate alındığında habeas corpus basectvuru usuluumlnuumln de Avrupa standartlarının aradığı kapsamda etkin olmadığı accedilığa ccedilıkmaktadır Dolayıshy

41 Mehmet Semih Gemalmaz Olağanuumlstuuml Rejim Standartlan s 126-130 41 Mehmet Semih Gemalmaz Olağanuumlstuuml Rejim Standartları s 130-132

163 BRANNIGiN VE MeBRIDE v B KRALLıK V AK ASI

sıyla Brannigan Vakası huumlkmuuml bu accedilıdan da muhalif oy kullanan yargıccedil Walshın da isectaret ettiği gibi olumsuz olmLsecttur

Mahkemenin bu huumlkmuuml verirken Kuzey İrlandadaki olağanuumlstuuml rejim h~~uku pr~tiğini de yeterince değrclendiremediği anlasectılmaktadır Oumlrneğin TOY ve KIORY huumlkuumlmleri uyarınca 1974-1989 arasındaki evrede yaklasectık 10000 kisecti goumlzaltına alınmısecttır ve bunların ancak 30una bilahare bir succedil isnadı yaplJabilmisecttir ve bunlar arasından ancak 1i teroumlr succedilu eksenli isnada muhatap olmusecttur Bu ccedilarpıcı rakamlar Kuzey ırlandada kisectilerin yasa huumlkmuumlne uygun biccedilimde (ki huumlkmuumln mevcut biccedilimi bile tartısectılshymaktadır) goumlzaHına bir ciddi kusectku uumlzerine alınmadıklarıdır Anlasectıldığı kadarı ilc kisectiler daha ccedilok bilgi temin etmek muhbir olmaya zorlamak iccedilin goumlzaHına alınmaktadır Bu accedilık veri karsectısında Brannigan Vakası huumlkmuumlnuumln temelsizliği accedilığa ccedilıkmaktadır ve kisectilerin keyfi olarak goumlzaltına alınması tasarruf1arınının oumlnuumlnuuml accedilmaktadır

İNSAN HAKLARI YILLIĞI 15pdf

130 İNSAN HAKLARI YILLIGı

Mahkeme uumlyesi yargıccedil bay B Repik 26 Kasım 1992 tarihli oturumda yer almasına kafsectın 31 Aralık 1992 tarihinden itibaren Ccedilek ve Slovak Federal Cumhuriyetinin ayrılarak iki devlet haline gelmesi nedeniyle goumlrev suumlresi sona erdiği iccedilin (AIHS m 38 ve 653 uyarınca) durWjmalara katılmamısecttır

Mahkeme bu vakayı 26 Mayıs 1993 tarihinde huumlkme bağlamısecttır

Bu huumlkme goumlre i) 4e karsectı 22 oyla AİHS (m15) huumlkmuuml kosectulları ve gerekli mevcuttur dolayısıyla AIHS (m 53) ihlal edilmemisecttir ii) 4e Jcarsectı 22 oyla AIHS (m55) huumlkmuuml ihlal edilmemisecttir ve iii) 4e karsectı 22 oyla AIHS (m 13)e aykırılık yoktur Bu huumlkuumlmle sectikayetccedililerin savltırı reddedilmisecttir3

Basectvuruya konuolan olayların gelisectimi sectoumlyledir

1964 doğumlu İsectccedili ve Kuzey İrlandanın Downpatrick kasabasında yashysectayan bay Peter Brannigan 9 Ocak 1989 guumlnuuml sabah saat 630da evindeyken polisler tarafından tutuklanmısecttır Tutuklanmasının dayanağı olarak Teroumlrizshymin Oumlnlenmesi (Geccedilici Huumlkuumlmler) Yasası 1984 (kısaca 1984 tarihli Yasa) Boumlluumlm 12 (1) (b) huumlkmuuml goumlsterilmisecttir Zanlı Gough Barracks Armaghdaki Sorgulama Merkezine goumltuumlruumllmuumlsect ve burada kendisine yasal hakları bildishyrimini iccedileren bildirim yapılmısecttır 10 Ocak 1989 tarihinde (saat 730da) Iccedilisectshyleri Bakanı goumlzetim suumlresini iki guumln uzatmısect ve bunu izleyen goumlzetim suumlresinin 3 guumln daha uzatılması 12 Ocak 1989 guumlnuuml saat 932de temin edilmisecttir Zanlı sonuccedilta 15 Ocak 1989 guumlnuuml aksectam 900da salıverilmisecttir Dolayısıyla bay Brannigan toplam 6 guumln 14 saat ve 30 dakika goumlzetim altında (oumlzguumlrluumlğuumlnshyden yoksun bırakılarak) tutulmusecttur

Bay Brannigan goumlzetim altında tutulduğu suumlre iccedilinde 43 kez sorgulanmısect ve kitap dergi ya da yazılı basectka materyal ve radyo ve 1v izlemesi engelshylenmisecttir Aynı zamanda bu suumlreccedilte basectka mahkumlarla goumlzetim altında tutulanlarla iletisectim kurmasına da izin verilmemisecttir Yani zanlı tecrit edishylerek ahkonmusecttur

Zanhnın avukatı ile goumlruumlsectmesi de ilk 48 saat iccedilinde geciktirilmisecttir Zira polise goumlre boumlyle bir goumlruumlsectme sorgunun selameti bakımından sakıncalıdır Bay Brannigan avukatı ile ancak 11 Ocak 1989 guumlnuuml goumlruumlsectuumllebilmisect ve polis goumlzetimi altında tutulduğu suumlreccedilte bir hekim tarafından tam 17 kez goumlruumllshymuumlsecttuumlr4

1951 doğumlu olan bay Patrick McBride 5 Ocak 1989 tarihinde saat 505de evinde polisler tarafından aynı yasanın aynı huumlkmuumlne dayanılarak tutuklanmısecttır Bu zanlı Castlereagh Sorgulama Merkezint goumltuumlruumllmuumlsecttuumlr ve orada ~endisine haklarını accedilıklayan bildirim yapılmısecttır Ilk etapta goumlzetim suumlresi Iccedilisectleri Bakanınca 6 Ocak 1989 tarihinde (saat 5l0da) 3 guumln uzatılshy

3 op dt s 26 4 op dt s 4

SONUCcedil

ıo op cil s 34-37

ıı op cit s 39

ıı op cit s 42-43

ANAYASAL GELİşİM

arzetmektedir

~ 1970 1971 1972 1973 1974 1975 1976 1977 1978 1979

ıs İbld

Kuzeı İrlandada 1969 1872 1976 1981 1984

17 11 25 22 15

HUKUK DUumlZENİ

SONUCcedil

ıo op cil s 34-37

ıı op cit s 39

ıı op cit s 42-43

ANAYASAL GELİşİM

arzetmektedir

~ 1970 1971 1972 1973 1974 1975 1976 1977 1978 1979

ıs İbld

Kuzeı İrlandada 1969 1872 1976 1981 1984

17 11 25 22 15

HUKUK DUumlZENİ

SONUCcedil

ıo op cil s 34-37

ıı op cit s 39

ıı op cit s 42-43

ANAYASAL GELİşİM

arzetmektedir

~ 1970 1971 1972 1973 1974 1975 1976 1977 1978 1979

ıs İbld

Kuzeı İrlandada 1969 1872 1976 1981 1984

17 11 25 22 15

HUKUK DUumlZENİ

SONUCcedil

ıo op cil s 34-37

ıı op cit s 39

ıı op cit s 42-43

ANAYASAL GELİşİM

arzetmektedir

~ 1970 1971 1972 1973 1974 1975 1976 1977 1978 1979

ıs İbld

Kuzeı İrlandada 1969 1872 1976 1981 1984

17 11 25 22 15

HUKUK DUumlZENİ

SONUCcedil

ıo op cil s 34-37

ıı op cit s 39

ıı op cit s 42-43

ANAYASAL GELİşİM

arzetmektedir

~ 1970 1971 1972 1973 1974 1975 1976 1977 1978 1979

ıs İbld

Kuzeı İrlandada 1969 1872 1976 1981 1984

17 11 25 22 15

HUKUK DUumlZENİ

SONUCcedil

ıo op cil s 34-37

ıı op cit s 39

ıı op cit s 42-43

ANAYASAL GELİşİM

arzetmektedir

~ 1970 1971 1972 1973 1974 1975 1976 1977 1978 1979

ıs İbld

Kuzeı İrlandada 1969 1872 1976 1981 1984

17 11 25 22 15

HUKUK DUumlZENİ

SONUCcedil

ıo op cil s 34-37

ıı op cit s 39

ıı op cit s 42-43

ANAYASAL GELİşİM

arzetmektedir

~ 1970 1971 1972 1973 1974 1975 1976 1977 1978 1979

ıs İbld

Kuzeı İrlandada 1969 1872 1976 1981 1984

17 11 25 22 15

HUKUK DUumlZENİ

SONUCcedil

ıo op cil s 34-37

ıı op cit s 39

ıı op cit s 42-43

ANAYASAL GELİşİM

arzetmektedir

~ 1970 1971 1972 1973 1974 1975 1976 1977 1978 1979

ıs İbld

Kuzeı İrlandada 1969 1872 1976 1981 1984

17 11 25 22 15

HUKUK DUumlZENİ

SONUCcedil

ıo op cil s 34-37

ıı op cit s 39

ıı op cit s 42-43

ANAYASAL GELİşİM

arzetmektedir

~ 1970 1971 1972 1973 1974 1975 1976 1977 1978 1979

ıs İbld

Kuzeı İrlandada 1969 1872 1976 1981 1984

17 11 25 22 15

HUKUK DUumlZENİ

SONUCcedil

ıo op cil s 34-37

ıı op cit s 39

ıı op cit s 42-43

ANAYASAL GELİşİM

arzetmektedir

~ 1970 1971 1972 1973 1974 1975 1976 1977 1978 1979

ıs İbld

Kuzeı İrlandada 1969 1872 1976 1981 1984

17 11 25 22 15

HUKUK DUumlZENİ

SONUCcedil

ıo op cil s 34-37

ıı op cit s 39

ıı op cit s 42-43

ANAYASAL GELİşİM

arzetmektedir

~ 1970 1971 1972 1973 1974 1975 1976 1977 1978 1979

ıs İbld

Kuzeı İrlandada 1969 1872 1976 1981 1984

17 11 25 22 15

HUKUK DUumlZENİ

SONUCcedil

ıo op cil s 34-37

ıı op cit s 39

ıı op cit s 42-43

ANAYASAL GELİşİM

arzetmektedir

~ 1970 1971 1972 1973 1974 1975 1976 1977 1978 1979

ıs İbld

Kuzeı İrlandada 1969 1872 1976 1981 1984

17 11 25 22 15

HUKUK DUumlZENİ

SONUCcedil

ıo op cil s 34-37

ıı op cit s 39

ıı op cit s 42-43

ANAYASAL GELİşİM

arzetmektedir

~ 1970 1971 1972 1973 1974 1975 1976 1977 1978 1979

ıs İbld

Kuzeı İrlandada 1969 1872 1976 1981 1984

17 11 25 22 15

HUKUK DUumlZENİ

SONUCcedil

ıo op cil s 34-37

ıı op cit s 39

ıı op cit s 42-43

ANAYASAL GELİşİM

arzetmektedir

~ 1970 1971 1972 1973 1974 1975 1976 1977 1978 1979

ıs İbld

Kuzeı İrlandada 1969 1872 1976 1981 1984

17 11 25 22 15

HUKUK DUumlZENİ

SONUCcedil

ıo op cil s 34-37

ıı op cit s 39

ıı op cit s 42-43

ANAYASAL GELİşİM

arzetmektedir

~ 1970 1971 1972 1973 1974 1975 1976 1977 1978 1979

ıs İbld

Kuzeı İrlandada 1969 1872 1976 1981 1984

17 11 25 22 15

HUKUK DUumlZENİ

SONUCcedil

ıo op cil s 34-37

ıı op cit s 39

ıı op cit s 42-43

ANAYASAL GELİşİM

arzetmektedir

~ 1970 1971 1972 1973 1974 1975 1976 1977 1978 1979

ıs İbld

Kuzeı İrlandada 1969 1872 1976 1981 1984

17 11 25 22 15

HUKUK DUumlZENİ

SONUCcedil

ıo op cil s 34-37

ıı op cit s 39

ıı op cit s 42-43

ANAYASAL GELİşİM

arzetmektedir

~ 1970 1971 1972 1973 1974 1975 1976 1977 1978 1979

ıs İbld

Kuzeı İrlandada 1969 1872 1976 1981 1984

17 11 25 22 15

HUKUK DUumlZENİ

SONUCcedil

ıı op cit s 39

ıı op cit s 42-43

ANAYASAL GELİşİM

arzetmektedir

~ 1970 1971 1972 1973 1974 1975 1976 1977 1978 1979

ıs İbld

Kuzeı İrlandada 1969 1872 1976 1981 1984

17 11 25 22 15

HUKUK DUumlZENİ

SONUCcedil

ıı op cit s 42-43

ANAYASAL GELİşİM

arzetmektedir

~ 1970 1971 1972 1973 1974 1975 1976 1977 1978 1979

ıs İbld

Kuzeı İrlandada 1969 1872 1976 1981 1984

17 11 25 22 15

HUKUK DUumlZENİ

SONUCcedil

ANAYASAL GELİşİM

arzetmektedir

~ 1970 1971 1972 1973 1974 1975 1976 1977 1978 1979

ıs İbld

Kuzeı İrlandada 1969 1872 1976 1981 1984

17 11 25 22 15

HUKUK DUumlZENİ

SONUCcedil

arzetmektedir

~ 1970 1971 1972 1973 1974 1975 1976 1977 1978 1979

ıs İbld

Kuzeı İrlandada 1969 1872 1976 1981 1984

17 11 25 22 15

HUKUK DUumlZENİ

SONUCcedil

arzetmektedir

~ 1970 1971 1972 1973 1974 1975 1976 1977 1978 1979

ıs İbld

Kuzeı İrlandada 1969 1872 1976 1981 1984

17 11 25 22 15

HUKUK DUumlZENİ

SONUCcedil

arzetmektedir

~ 1970 1971 1972 1973 1974 1975 1976 1977 1978 1979

ıs İbld

Kuzeı İrlandada 1969 1872 1976 1981 1984

17 11 25 22 15

HUKUK DUumlZENİ

SONUCcedil

arzetmektedir

~ 1970 1971 1972 1973 1974 1975 1976 1977 1978 1979

ıs İbld

Kuzeı İrlandada 1969 1872 1976 1981 1984

17 11 25 22 15

HUKUK DUumlZENİ

SONUCcedil

~ 1970 1971 1972 1973 1974 1975 1976 1977 1978 1979

ıs İbld

Kuzeı İrlandada 1969 1872 1976 1981 1984

17 11 25 22 15

HUKUK DUumlZENİ

SONUCcedil

Kuzeı İrlandada 1969 1872 1976 1981 1984

17 11 25 22 15

HUKUK DUumlZENİ

SONUCcedil

Documents

Mehmet Semih GEMALMAZ· BRANNIGAN VE MeBRIDE … · mehmet semih gemalmaz· brannigan . ve . mebride . v. b. krallık. vak'asi: avrupa İnsanhaklari mahkemesİ'nde bİradımİlerİ,