36
ISBN: 978-84-697-6536-4 Memòries del Programa de Xarxes-I 3 CE de qualitat, innovació i investigació en docència universitària. Convocatòria 2016-2017 Memorias del Programa de Redes-I 3 CE de calidad, innovación e investigación en docencia universitaria. Convocatoria 2016-17 Rosabel Roig-Vila (Coord.) Jordi M. Antolí Martínez, Asunción Lledó Carreres & Neus Pellín Buades (Eds.)

Mem ries del Programa de Xarxes-I CE de qualitat,eprints.ucm.es/42232/1/Capitulo 155 Memorias-del-programa-redes... · ... Canales y Puertos de la Universidad de ... 16. 3710_Investigando

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: Mem ries del Programa de Xarxes-I CE de qualitat,eprints.ucm.es/42232/1/Capitulo 155 Memorias-del-programa-redes... · ... Canales y Puertos de la Universidad de ... 16. 3710_Investigando

ISBN: 978-84-697-6536-4

Memòries del Programa de Xarxes-I3CE de qualitat, innovació i investigació en docència universitària.

Convocatòria 2016-2017

Memorias del Programa de Redes-I3CE de calidad, innovación e investigación en docencia universitaria.

Convocatoria 2016-17

Rosabel Roig-Vila (Coord.) Jordi M. Antolí Martínez, Asunción Lledó Carreres & Neus Pellín Buades (Eds.)

Page 2: Mem ries del Programa de Xarxes-I CE de qualitat,eprints.ucm.es/42232/1/Capitulo 155 Memorias-del-programa-redes... · ... Canales y Puertos de la Universidad de ... 16. 3710_Investigando

Memorias del Programa de Redes-I๎CE De calidad, innovación e investigación

en docencia universitaria. Convocatoria 2016-17

Rosabel Roig-Vila (Coord.), Jordi M. Antolí Martínez, Asunción Lledó Carreres & Neus Pellín Buades (Eds.)

2017

Page 3: Mem ries del Programa de Xarxes-I CE de qualitat,eprints.ucm.es/42232/1/Capitulo 155 Memorias-del-programa-redes... · ... Canales y Puertos de la Universidad de ... 16. 3710_Investigando

Memòries de les xarxes d’investigació en docència universitària pertanyent al ProgramaXarxes-I3CE d’Investigació en docència universitària del curs 2016-17 / Memorias de las redes de investigación en docencia universatira que pertence al Programa Redes -I3CE de investigación en docencia universitaria del curso 2016-17.

Organització: Institut de Ciències de l’Educació (Vicerectorat de Qualitat i Innovació Educativa) de la Universitat d’Ala-cant/ Organización: Instituto de Ciencias de la Educación (Vicerrectorado de Calidad e Innovación Educativa) de la Universidad de Alicante

Edició / Edición: Rosabel Roig-Vila (Coord.), Jordi M. Antolí Martínez, Asunción Lledó Carreres & Neus Pellín Buades (Eds.)

Comité tècnic / Comité técnico:Neus Pellín Buades

Revisió i maquetació: ICE de la Universitat d’Alacant/ Revisión y maquetación: ICE de la Universidad de AlicantePrimera edició: / Primera edición:

© De l’edició/ De la edición: Rosabel Roig-Vila , Jordi M. Antolí Martínez, Asunción Lledó Carreres & Neus Pellín Buades.© Del text: les autores i autors / Del texto: las autoras y autores© D’aquesta edició: Institut de Ciències de l’Educació (ICE) de la Universitat d’Alacant / De esta edición: Insti-tuto de Ciencias de la Educación (ICE) de la Universidad de Alicante [email protected]

ISBN: 978-84-697-6536-4

Qualsevol forma de reproducció, distribució, comunicació pública o transformació d’aquesta obra només pot ser realit-zada amb l’autorització dels seus titulars, llevat de les excepcions previstes per la llei. Adreceu-vos a CEDRO (Centro (VSDxRO�GH�'HUHFKRV�5HSURJUi¿FRV��ZZZ�FHGUR�RUJ��VL�QHFHVVLWHX�IRWRFRSLDU�R�HVFDQHMDU�DOJXQ�IUDJPHQW�G¶DTXHVWD�REUD��/ Cualquier forma de reproducción, distribución, comunicación pública o transformación de esta obra sólo puede ser realizada con la autorización de sus titulares, salvo excepción prevista por la ley. Diríjase a CEDRO (Centro Español de 'HUHFKRV�5HSURJUi¿FRV��ZZZ�FHGUR�RUJ��VL�QHFHVLWD�IRWRFRSLDU�R�HVFDQHDU�DOJ~Q�IUDJPHQWR�GH�HVWD�REUD�

Producció: Institut de Ciències de l’Educació (ICE) de la Universitat d’Alacant / Producción: Instituto de Ciencias de la Educación (ICE) de la Universidad de Alicante

EDITORIAL: Les opinions i continguts de�lHs PHPzULHV publicaGHs en aquesta obra són de responsabilitat exclusiva dels autors. / /DV�RSLQLRQHV�\�FRQWHQLGRV�GH�ODV�PHPRULDV�SXEOLFDGDV�HQ�HVWD�REUD�VRQ�GH�UHVSRQVDELOLGDG�H[FOXVLYD�GH�ORV�DXWRUHV�

Page 4: Mem ries del Programa de Xarxes-I CE de qualitat,eprints.ucm.es/42232/1/Capitulo 155 Memorias-del-programa-redes... · ... Canales y Puertos de la Universidad de ... 16. 3710_Investigando

ÍndexMODALITAT 1 . XARXES REFERIDES A TITULACIONS/ MODALIDAD 1. REDES REFERIDAS A TITULACIONES 16

1. 3663_Evaluación de la implantación transversal de 4º del Grado en Ingeniería Multimedia, itinera-rio Creación y Entretenimiento digital 17C. J. Villagrá Arnedo; F. J. Gallego Durán; F. Llorens Largo; M. A. Lozano Ortega; R. Molina Carmona; F. J. Mora Lizán; M. L. Sempere Tortosa; J. M. Iñesta Quereda; P. Ponce de León Amador; G. J. García Gómez

2. 3665_Documento de evaluación del TFG, Grado en Nutrición Humana y Dietética: valoración delos usuarios. 23Sospedra, Isabel; Gabaldón, Eva María; García, Cristina, Hurtado, José Antonio; Oliver, Antonio; Lax, Pe-dro; Prats, María Soledad; Santos, Ana María, Trescastro, Eva, Albaladejo, Natalia

3. 3667_Estudio de seguimiento del Grado en Ingeniería Civil 27Aragonés Pomares, Luis; Bañón Blazquez, Luis; Ivorra Chorro, Salvador; García Andreu, Cesar; García Bar-ba, Javier; López Úbeda, Isabel; Baeza de los Santos, Francisco Javier; Tenza Abril, Antonio JoséOrtuño Padilla, Armando; Villacampa Esteve, Yolanda; Asensio Gil, Enrique

�� ����B,QYHVWLJDFLyQ�\�DQiOLVLV�GH�ODV�QHFHVLGDGHV�ELEOLRJUi¿FDV�SDUD�OD�HODERUDFLyQ�GH�WUDEDMRV�GH¿Q�GH�JUDGR�HQ�HO�iPELWR�GH�OD�OLWHUDWXUD�HQ�OHQJXD�LQJOHVD�� ��J. Sánchez Martí, coordinador; J. A. Álvarez Amorós; L. Álvarez Recio; S. Caporale Bizzini; T. Gómez Reus; L. Kerslake Young; L. López Ropero

�� ����B&RRUGLQDFLyQ��VHJXLPLHQWR�\�PHMRUD�FRQWLQXD�GHO�0iVWHU�8QLYHUVLWDULR�HQ�*HVWLyQ�GH�OD�(GL-¿FDFLyQ� ��J.C. Pérez-Sánchez; V.R. Pérez-Sánchez; P. Taltavull de la Paz; B. Piedecausa-García; M.D. Andujar Mon-toya; L. Blanco Bartolomé; M. T. Cantó López; J.J. Galiana Merino; E. M. García Alcocel; A. García-Quis-mondo Cortés; J. M. Gómez Soriano; A. Jiménez Delgado; F. Madrid Izquierdo; E. Maestre García; P. Martí Ciriquian; M. M. Moya Fuentes; A. Nájera Pérez; M. R. Pacheco Mateo; R. Pérez del Hoyo; R.H. Prado Govea; J. M. Ros Gilabert.

6. 3674_Evaluación de resultados obtenidos en las asignaturas y el TFM del Máster de Ingeniería deCaminos, Canales y Puertos de la Universidad de Alicante 61J. García-Barba; L. Aragonés Pomares; R. Tomás Jover; L. Bañón Blázquez; M. Cano González; S. Ivorra Chorro; C. García Andreu; A. Trapote Jaume; M.Á. Climent Llorca; J.A. Reyes Perales; I. Ferreiro Prieto; C. Neipp López; C. Pascual Villalobos; P. Martí Ciriquián

7. 3675_Actividades de coordinación del Grado en Arquitectura Técnica: propuestas formativas com-SOHPHQWDULDV�HQ�HO�iPELWR�GH�OD�HGL¿FDFLyQ� ��B. Piedecausa-García; J.C. Pérez-Sánchez; R.T. Mora-García; P.J. Juan-Gutiérrez; J.C. Pomares-Torres; J.A. +XHVFD�7RUWRVD��0�)��&pVSHGHV�/ySH]��0�'��$QG~MDU�0RQWR\D

8. 3680_Coordinación vertical en las asignaturas del área de construcción en el Grado en ArquitecturaTécnica: aplicación de nuevas tecnologías 875D~O��3pUH]�6iQFKH]��-XDQ�&DUORV��3pUH]�6iQFKH]��5D~O�7RPDV��0RUD�*DUFtD��0DUtD�)UDQFLVFD��&pVSHGHV�López; Elena. Toledo Marhuenda; Martín. Pomares Mollá; Vicente. Gomis Domenech; Daniel. Sánchez Val-

Page 5: Mem ries del Programa de Xarxes-I CE de qualitat,eprints.ucm.es/42232/1/Capitulo 155 Memorias-del-programa-redes... · ... Canales y Puertos de la Universidad de ... 16. 3710_Investigando

carcel; Beatriz, Piedecausa García; Raquel. Sánchez Valcárcel; María del Rosario. Pacheco Mateo

�������B&RRUGLQDFLyQ��VHJXLPLHQWR�\�PHMRUD�FRQWLQXD�GHO�JUDGR�HQ�$UTXLWHFWXUD�7pFQLFD� � ��R.T. Mora-García, J.C. Pérez-Sánchez, V.R. Pérez-Sánchez, M.F. Céspedes-López, E. García-González, R. Irles-Parreño, E.J. Aparicio-Arias, J.C. Pomares-Torres, M. Saiz-Noeda, J.J. Rodes-Roca, F.L. García-Alonso

10. 3683_Red VERTICAL. Análisis de datos a lo largo del Grado en Biología. Propuestas para el DSUHQGL]DMH�DXWyQRPR�� � ��-��=XEFRৼ�9DOOHMR��-��*LUHOD�/ySH]��&��3LUH�*DOLDQD��0��$ORQVR�9DUJDV��,��3DVWRU�%HYLi��6��%RUGHUD�6DQMXDQ��P. Manzanero Fernández; M. Vallés Sanchez

11. 3684_Organización docente, coordinación y desarrollo de Metodología Transversal ABP en 4º grado de Ingeniería Multimedia: Itinerario de Gestión de Contenidos 108José Vicente Berná Martínez; Juan Antonio Gil Martinez-Abarca; David Gil Mendez; Patricio Moreno Es-camez; Carlos Jose Villagrá Arnedo; Rafael Molina Carmona; Francisco José Mora Lizan; Pedro Agustín Pernias Peco; Maria Pilar Escobar Esteban; Manuel Marco Such

12. 3688_Seguimiento del Grado en Matemáticas: Curso 16-17 120Nueda Roldán, M.J., Molina Vila, M.D., Sepulcre Martínez, J.M., Rodríguez Álvarez, M., Mullor Ibáñez, R., Navarro Llinares, J.F., Soler Escrivà, X. y San Antolín Gil, A.

��������B&RRUGLQDFLyQ�\�VHJXLPLHQWR�GHO�0iVWHU�8QLYHUVLWDULR�HQ�'HVDUUROOR�GH�6RIWZDUH�SDUD�'LV-positivos Móviles 132M.A. Lozano Ortega; J.A. Belda; O. Colomina Pardo; F.J. Ferrández Pastor; D. Gallardo López; A.J. Gallego Sánchez; J. Ortiz Zamora; S. Orts Escolano; A.J. Pertusa Ibañez; J.A. Puchol García

14. 3695_Seguimiento del grado en Química: curso 2016-17 149D. A. Alonso Velasco, 0��0DU�&HUGiQ�6DOD��9��-��&OLPHQW�3D\i��*��*XLOOHQD�7ZRQOH\�*��*ULQGOD\�/OHGy��0��0��+LGDOJR�1~xH]��0��-��,OOiQ�*yPH]��-��0��6HSXOFUH�0DUWtQH]

15. 3709_Empleabilidad en el marco de la titulación de Máster en Ingeniería de Caminos, Canales y Puertos desde el punto de vista del alumnado 156J. Valdes-Abellan; J Alonso; M. Jover Smet; M.A. Pardo Picazo; C. Pla; L. Rodriguez Robles; S. Sanchez Camacho; A. Trapote Jaume.

16. 3710_Investigando en los procesos de elección de especialidad en el Grado en Ingeniería Civil 172Concepción Pla Bru; Javier Valdés Abellán; Miguel Ángel Pardo Picazo; Miguel Arias Fernández; Arturo Trapote Jaume; Margarita Jover Smet

17. 3711_Memoria ‘Red Docente Género e Igualdad en Derecho Constitucional y Libertad de Creen-cias 2016/2017’ 184María Concepción Torres Díaz; Mar Esquembre Cerdá; Nieves Montesinos Sánchez; Mª Ángeles Moraga García; Isabela Erika Ungureanu; Tatiana Vertyukhina; María Yolanda Munguía Martín

Page 6: Mem ries del Programa de Xarxes-I CE de qualitat,eprints.ucm.es/42232/1/Capitulo 155 Memorias-del-programa-redes... · ... Canales y Puertos de la Universidad de ... 16. 3710_Investigando

18. 3712_Red de seguimiento y coordinación del Máster en Ciencia de Materiales 198(PLOLD�0RUDOOyQ�1~xH]��0DUtD�GHO�&DUPHQ�5RPiQ�0DUWtQH]��'LHJR�&D]RUOD�$PRUyV��)��-DYLHU�1DUFLVR�5R-mero, Francisco Montilla Jiménez, Enrique Louis Cereceda, María Díaz García, Magdalena García Irles, Victoria Gómez Maestro

19. 3716_Elaboración de herramientas basadas en laboratorios virtuales para la docencia en Petrofí-sica 211D. Benavente García; J.C. Cañaveras Jiménez; M.A. Rodríguez García; MC. Muñoz Cervera; J. Cuevas González; C. Pla Bru; F. Martínez Conejero; D. Crespo Jiménez; S. Gil Oncina

20. 3720_Actitudes desarrolladas por estudiantes de enfermería en su participación en actividades de voluntariado en salud mental 223R. Juliá Sanchis; BM. Beviá Febrer; JL. Galiana Roch; A. Sanjuán Quiles; L. Martínez López; J. Vidal An-dreu; MV. Pastor Bernabeu; A. Pérez Esquerdo; A. Aguilera Zamora; Julio Cabrero García

��������B$QiOLVLV�FRPSDUDWLYR�GH�OD�QRUPDWLYD�GH�HODERUDFLyQ�GH�7UDEDMRV�GH�)LQ�GH�*UDGR�HQ�ODV�WLWXODFLRQHV�GH�,QJHQLHUtD�FLYLO�\�GH�'HUHFKR�GH�OD�8$��$SRUWDFLRQHV�SDUD�XQD�PHMRUD�UHFtSURFD�GH�resultados 238I. Velayos Martínez; J. García Barba; L. Aragonés Pomares; I. López Úbeda; P. Santa Isabel Martín

22. 3723_Red de Coordinación del Grado en Fundamentos de la Arquitectura 258R. Maestre López-Salazar; A.B. González Avilés; R. Pérez del Hoyo; F.J. Sánchez Merina; I. Capdevila Cas-tellanos

��������B5HG�GH�,QYHVWLJDFLyQ�GHO����&XUVR�GHO�*UDGR�GH�$UTXLWHFWXUD�7pFQLFD��$FFLRQHV�GH�PHMRUD�derivadas del seguimiento, evaluación y acreditación 271-XDQ�&DUORV�3RPDUHV�7RUUHV��)UDQFLVFR�-DYLHU�%DH]D�GH�ORV�6DQWRV��0DUtD�'RORUHV�$QG~MDU�0RQWR\D��(Q-ULTXH� -HV~V�$SDULFLR�$ULDV��0DUtD� )UDQFLVFD�&pVSHGHV� /ySH]�� 6HUJL�*DOOHJR�5LFR�� -RVp�$QWRQLR�+XHVFD�Tortosa; Pablo Jeremías Juan Gutiérrez; Francisco Juárez Tárraga; Joaquín Antonio López Davó; Carlos 6DOYDGRU�0DUWtQH]�,YDUV��5D~O�7RPiV�0RUD�*DUFtD��-XDQ�&DUORV�3pUH]�6iQFKH]��5D~O�3pUH]�6iQFKH]��%HDWUL]�3LHGHFDXVD�*DUFtD��5D~O�+XJR�3UDGR�*RYHD

��������B'LVHxR�GH�XQ�3ODQ�GH�0HMRUD�HQ�HO�*UDGR�HQ�*HRORJtD�GH�OD�8QLYHUVLGDG�GH�$OLFDQWH��� ���J.F. Baeza Carratalá, J.C. Cañaveras Jiménez; D. Benavente García; V.J. Climent Payá; J. Cuevas González; J. Delgado Marchal; M. Martín Martín; I. Martín Rojas; Muñoz Cervera, M.C.; L. Segura Abad

25. 3732_Red de coordinación y seguimiento de la titulación Máster Universitario en Prevención de Riesgos Laborales 2903��9DUy�*DOYDx��$��*yPH]�%HUQDEHX��5��6XULD�0DUWtQH]��*RQ]iOH]�3DFDQRZVNL��$��5RVVHU�/LPLxDQDM. Ortuño Sánchez, P. Benavidez, F. Brocal Fernández; L. Blanco Bartolomé; J. Ros Gilabert; M. Pacheco Mateo; E. García González; I. Sentana Gadea; J. Poveda Pérez; R. Prado Govea; E. Ronda Pérez; I. Bajo García26. 3737_Internacionalización de la Titulación de Arquitectura de Alicante 301Sánchez Merina, Francisco Javier. Allepuz Pedreño, Ángel; Figueiras Robisco, Adriana; Iborra Pallares, Vi-cente; Leiva Ivorra, Francisco Javier; Maciá Mateu, Antonio; Marcos Torro, María José; Mínguez Martínez, Enrique; Peña Galiano, Francisco Javier; Silanes Calonge, Andrés

Page 7: Mem ries del Programa de Xarxes-I CE de qualitat,eprints.ucm.es/42232/1/Capitulo 155 Memorias-del-programa-redes... · ... Canales y Puertos de la Universidad de ... 16. 3710_Investigando

��������B'LVHxR�GH�DFWLYLGDGHV�SUiFWLFDV�PHGLDQWH�XVR�GH�VRIWZDUH�OLEUH�SDUD�ORV�FRQWHQLGRV�GH�0D-temáticas en el Grado de Tecnologías de la Información para la Salud 306María Ángeles Castro López; Isabel Vigo Aguiar; Juan Antonio Martínez Marín; Ana María Bueno Vargas; -HV~V�&DEUHUD�6iQFKH]��)UDQFLVFR�5RGUtJXH]�0DWHR

��������B(O�WUDEDMR�GH�FDPSR�HQ�*HRJUDItD�+XPDQD� � ���Sempere Souvannavong, Juan David; Cutillas Orgilés, Ernesto; Espinosa Seguí, Ana Isabel; González De Bustos, Loretta; Valero Escandell, José Ramón

��������B&RQMXQFLyQ�\�DSOLFDFLyQ�GH�HVSHFt¿FRV�LQVWUXPHQWRV�TXH�VLUYHQ�GH�VRSRUWH�D�OD�GRFHQFLD�\�HO�DSUHQGL]DMH�HQ�'HUHFKR� 316Manuel Ángel. De las Heras García; María Cristina. Berenguer Albaladejo; Julián. López Richart; Cristina. /ySH]�6iQFKH]��ÈXUHD��5DPRV�0DHVWUH��3XUL¿FDFLyQ��&UHPDGHV�*DUFtD

��������B,QQRYDFLyQ�GRFHQWH�HQ�ORV�UHFXUVRV�GH�DSUHQGL]DMH�HQ�HO�0iVWHU�HQ�2SWRPHWUtD�$YDQ]DGD�\�Salud Visual 325Celia García Llopis, Pedro Boj Giménez, Pilar Cacho Martínez, Inmaculada Cabezos Juan, Vicente Camps Sanchis, Nicolás Cuenca Navarro, Mª Dolores de Fez Saiz, Begoña Doménech Amigot, Angel García Muñoz, /XLV�(QULTXH�0DUWtQH]�0DUWtQH]��)UDQFLVFR��0��0DUWtQH]�9HUG~��-XDQ�-RVp�0LUHW�0DUL��-RDTXtQ�0RQFKR�9D-sallo, Inmaculada Pascual Villalobos, David Piñero Llorens, Mª del Mar Seguí Crespo y Jose Miguel Sempere Ortells

31. 3759_Coordinación y evaluación de la implantación del primer curso de Ingeniería Robótica en el curso 2016/17 338A. Sirvent; S. Heredia; M.I. Beltrán; A.N. García Cortés; I. Sentana; F.A. Pujol; A.M. Corbi; F. Torres; J.M. Torrejón; J.A. Reyes; A. García; M. Cazorla

32. 3763_Actividades de coordinación del Grado en Arquitectura Técnica: asignaturas del primer curso 3503DEOR�-XDQ�*XWLpUUH]���-XDQ�&DUORV�3pUH]�6iQFKH]��-RVH�$QWRQLR�+XHVFD�7RUWRVD��5D~O�0RUD�*DUFtD��0DUtD�)UDQFLVFD�&pVSHGHV�/ySH]��0DUtD�'RORUHV�$QG~MDU�0RQWR\D��%HDWUL]�3LHGHFDXVD�*DUFtD��0D[LPLOLDQR�6DL]�Noeda; José Servando Chinchón Yepes; Fernando Luis García Alonso; Jose Joaquín Rodés Roca; Antonio Jiménez Delgado; Juan Fancisco Navarro Llinares; Jorge Doménech Romà; Ricardo Irles Parreño; Encarna-ción García González; María Teresa Cantó López; Juan Carlos Pomares Torres

33. 3765_Red de coordinación del cuarto curso del Grado en Fundamentos de la Arquitectura 362C. García Mayor; A. Nolasco Cirugeda; A.C. Gilsanz Díaz; E.J. Nieto Fernández; V. Echarri Iribarren; M.I. Pérez Millán; C.D. Sirvent Pérez; J.M. Ortega Álvarez

34. 3766_Propuesta de itinerario único en el plan de estudios del máster universitario en Ingeniería Geológica 371M. Cano González; R. Tomás Jover; J.L. Pastor Navarro; A. Riquelme Guill; J. García Barba; L. Bañón Bláz-quez; A.J. Tenza Abril; J.M. Andreu Rodes; J.C. Santamarta Cerezal

Page 8: Mem ries del Programa de Xarxes-I CE de qualitat,eprints.ucm.es/42232/1/Capitulo 155 Memorias-del-programa-redes... · ... Canales y Puertos de la Universidad de ... 16. 3710_Investigando

35. 3773_Coordinación y seguimiento de la docencia semipresencial en el Máster Universitario en Ingeniería Informática 386Rafael Ignacio Álvarez Sánchez; José Luis Albentosa Mora; José Arnal García; María del Pilar Arques Co-rrales; Patricia Compañ Rosique; Virgilio Gilart Iglesias; Faraón Llorens Largo; José Norberto Mazón Ló-pez; Higinio Mora Mora; Jerónimo Manuel Mora Pascual; Rafael Muñoz Terol; Carlos Pérez Sancho; Ramón Rubio Serna; David Tomás Díaz; Juan Carlos Trujillo Mondéjar

��������B6HJXLPLHQWR�\�FRRUGLQDFLyQ�GHO�FXPSOLPLHQWR�GH�REMHWLYRV�GH�ODV�DVLJQDWXUDV�JUi¿FDV�GHO�Título de Grado de Arquitectura Técnica 401R. Irles Parreño; A. Aldave Erro, J. Domenech Roma, G. Jaén i Urbán; P.J. Juan Gutierrez, C.S. Martínez Ivars; J. Rigoberto Sagasta Sansano

37. 3776_Docencia en inglés en estudios de grado de la Facultad de Económicas y Empresariales de la UA 420Sancho Esper, Franco Manuel; Francesco, Turino; Manuel Felipe, Ruiz Moreno; Francisco José, Mas Ruiz; Carla, Rodríguez Sánchez

38. 3778_Valoración del profesorado sobre el uso de los documentos de rúbrica para la evaluación del TFG en el Grado de Enfermería 438Eva María. Gabaldón Bravo; Isabel. Sospedra López; Natalia. Albaladejo Blázquez; Cristina. García Caba-nes; Ángela. Sanjuan Quiles; María Josefa. Cabañero Martínez; Carmen. De la Cuesta Benjumea; Joaquín. Moncho Vasallo; Serafín. Alegría Rosa; Pedro. López Paterna

39. 3781_Red de investigación en docencia para la implantación del primer curso del Grado en Rela-ciones Internacionales 451Luis Alfonso Martínez Giner, Ainhoa Lasa López; Carlos Baños Castiñeira; Driha, Oana; Espeso-Moliner, Maria del Pilar; Menendez Moreno, Manuel; Moreno Izquierdo, Luis; Najera Perez, Elena; Requena Casa-nova, Millán

40. 3783_Máster en Ingeniería de Telecomunicación: ¿hacia la semipresencialidad? 465Miguel Á. Sánchez Soriano; Mariela L. Álvarez López; Sergio Bleda Pérez; Sergio A. Cuenca Asensi; Jorge Francés Monllor; Juan José Galiana Merino; Encarnación Gimeno Nieves; Ángel Grediaga Olivo; Miguel Ángel Lozano Ortega; Stephan Marini; Andrés Márquez Ruiz; Antonio Martínez Álvarez; Carolina Pascual Villalobos; Carlos Pérez Sancho

41. 3785_Red de coordinación y seguimiento del Grado en Ingeniería Química para el curso 16-17 477M.F. Gómez-Rico; R. Salcedo Díaz; J.R. Ruiz Femenía; M.M. Olaya López; I. Sánchez Martín; M.D. Saquete Ferrándiz; N. Ortuño García; R. Escudero Mira; F. Yáñez Romero; M. Campoy Rodríguez; A. Gómez Vives

��������B$QiOLVLV�H�LQQRYDFLyQ�GH�ORV�SURFHVRV�GH�HYDOXDFLyQ�GHO�7UDEDMR�)LQ�GH�0iVWHU�� � ���Alejandro Veas Iniesta; Pablo Miñano Pérez; María Paz López Alacid; María Lozano Barrancos; Teresa Pozo Rico; Juan Luis Castejón Costa; María Carlota González Gómez; Bárbara Sánchez Sánchez

Page 9: Mem ries del Programa de Xarxes-I CE de qualitat,eprints.ucm.es/42232/1/Capitulo 155 Memorias-del-programa-redes... · ... Canales y Puertos de la Universidad de ... 16. 3710_Investigando

43. 3790_Validación de listas de comprobación (checklists) y su aplicación en contextos profesiona-OHV�\�GH�DSUHQGL]DMH�� � ���Sanjuan- Quiles, A.; García- Aracil, N1

.; Revert-Gandía, R.; Clement-Imbernon, J.; Fernandez-Villagrasa,

M1.; Ramos-Pichardo, JD.; Pintor-Crispín, J.; Martínez-Usero,I; Castejón-de la Encina, ME;Richart-Marti-nez, M;

44. 3791_Docencia en inglés en el Grado en Criminología: análisis, evaluación y propuestas de me-MRUD�� � ���G. Ortiz; M. Fabregat; C. Soriano; T. Morell, D. Plaza

45. 3792_Red de coordinación del primer curso del Grado en Fundamentos de la Arquitectura 521I. Negueruela Díez; C. Barberá Pastor; M. J. Ferrer Gracia; F. García Jara; C. L. Marcos Alba; M. J. Marcos 7RUUR���&�6��0DUWtQH]�,YDUV��(�-���1LHWR�)HUQiQGH]��)��-��9HUG~�0RQOORU��<��9LOODFDPSD�(VWHYH

46. 3793_Red de coordinación del quinto curso del Grado en Fundamentos de la Arquitectura 533José Angel Ruiz Cáceres; $QWRQLR�*RQ]iOH]�6iQFKH]��-HV~V�4XHVDGD�3ROR��-RVp�/XLV�2OLYHU�5DPtUH]��&DUORV�Pérez Carramiñana; Andrés Martínez Medina; Gema María Ramírez Pacheco; Iván Capdevila Castellanos; Ángel Benigno González Avilés; Ana Amilburu Osinaga; Yolanda Spairani Berrio; Antonio Maciá Mateu; José Carrasco Hortal; Antonio Luís Galiano Garrigós

��������B(ODERUDFLyQ�GH�WUDEDMRV�GH�LQWHUYHQFLyQ�GLULJLGRV�D�OD�GHSHQGHQFLD�\�IUDJLOLGDG�HQ�JHULDWUtD��como método de evaluación de competencias de grado y postgrado. Percepción del alumnado 546Sofía. García Sanjuán; María Josefa. Cabañero Martínez; María Luisa. Ruíz Miralles; Rocío. Juliá Sanchís; Francisco Enrique. Moltó Abad; Julio. Cabrero García; Eva María. Gabaldón Bravo

48. 3798_Composición Arquitectónica: Gestión crítica de herramientas y referencias teóricas en el TFM de Arquitectura 556J. Parra Martínez; J. L. Oliver Ramírez; Mª. E. Gutiérrez Mozo; A. Martínez Medina; C. Barberá Pastor; A. C. Gilsanz Díaz; A. Banyuls i Pérez; A. Díaz García

49. 3800_Red de coordinación del segundo curso del grado en 574Justo Oliva Meyer (coord.); Jorge Domingo Gresa; Juan Carlos Castro Domínguez; Raquel Pérez del Hoyo; Antoni Banyuls i Pérez; Jenaro Vera Guarinos; Antonio González Sánchez; Eva María García Alcocel;

50. 3807_Diseño de criterios traductológicos para la búsqueda de equivalentes de traducción de las UF (unidades fraseológicas) 593Analía Cuadrado Rey, Mª Lucía Navarro Brotons; Pedro Mogorrón Huerta; Paola Masseau; Paola Carrión González; Juan Antonio Albaladejo Martínez; Pino Valero Cuadra; Miguel Tolosa Igualada; Iván Martínez Blasco; Carla Botella Tejera

51. 3808_Metodología para la enseñanza de las uf en el Grado de Traducción e Interpretación 604Mª Lucía Navarro Brotons; Analía Cuadrado Rey; Pedro Mogorrón Huerta; Paola Masseau; Paola Carrión González; Juan Antonio Albaladejo Martínez; Pino Valero Cuadra; Miguel Tolosa Igualada; Iván Martínez Blasco; Carla Botella Tejera.

Page 10: Mem ries del Programa de Xarxes-I CE de qualitat,eprints.ucm.es/42232/1/Capitulo 155 Memorias-del-programa-redes... · ... Canales y Puertos de la Universidad de ... 16. 3710_Investigando

52. 3813_Percepción de la International Week por parte del alumnado como complemento docente en inglés 620F. Ruiz Moreno; Z. Cejmer; C. Rodríguez Sánchez; F.M. Sancho Esper; M. Orgilés Amorós

53. 3822_Coordinación y evaluación de la implantación del segundo curso de Ingeniería Robótica 633D. García, P. Gil, B. Beléndez, F. A. Candelas, R. S. Cova, S. A. Cuenca, S. Ivorra, T. Martínez, M. Moreno, J. Pomares, I. Sánchez, F. Torres

54. 3825_Revisión de la renovación de la acreditación de la Titulación en el Grado en Biología de la )&��GH�OD�8$��5HÀH[LRQHV�VREUH�ODV�YDORUDFLRQHV�DSRUWDGDV�\�FUHDFLyQ�GH�XQ�3ODQ�GH�PHMRUD� � ���Mª Ángeles Alonso Vargas; María José Bonete Pérez; Santiago Bordera Sanjuán; Julia Esclapez Espliego; José Luis Girela López; Aitor Forcada Almarcha; Carlos Martín Cantarino; Isidro Pastor Beviá; Paloma Salinas Berna

55. 3827_Análisis DAFO y nuevas directrices de la movilidad de estudiantes en el Grado en Arqui-tectura Técnica 6540��'��$QG~MDU�0RQWR\D��-�&��3pUH]�6iQFKH]��)� ; Céspedes López; R. T. Mora García; B. Piedecausa García; J.C. Pomares Torres; P. J. Juan Gutiérrez; J.A. Huesca Tortosa; J. García Rodríguez

56. 3832_Retos del área de Urbanística y Ordenación del Territorio en la docencia en el Grado en Fundamentos de la Arquitectura: las Escuelas de Madrid y Alicante 669A. Nolasco Cirugeda, P. Martí Ciriquián, J. Ruíz Sánchez, L Serrano Estrada, M. Juan Prats, N. Moltó Al-mendros

57.3834_Diseño de un sistema de autoevaluación de la calidad docente aplicado al Máster Universi-tario en Automática y Robótica 681A. Márquez; C. M. Mateo; D. Mira; C. Neipp; J. Pérez; M. Pérez; S. T. Puente; F. Torres; A. Úbeda

��������B3URSXHVWDV�GH�LQFHQWLYDFLyQ�\�PHMRUD�GHO�IXQFLRQDPLHQWR�GH�ORV�JUXSRV�GH�DOWR�UHQGLPLHQWR�en la titulación de Derecho 695Ribera Blanes; Bustos Moreno; Evangelio LLorca; Murtula Lafuente; Guilabert Vidal; Cabedo Serna.

59. 3837_MBA UA: Máster en Administracion y Dirección de Empresas 710V. Sabater Sempere; E. Claver Cortés; F. García Lillo; B. Marco Lajara; P. Seva Larrosa; M. Úbeda García; P. Zaragoza Sáez; A. Castaño Poveda

60. 3841_Red de coordinación y seguimiento del Máster en Gestión Sostenible y Tecnologías del Agua 726N. Boluda Botella; S. Martínez Moya; C. Cotillas Lucas; N. Gonzálvez Durán; D. Prats Rico; C. Sánchez Sánchez; A. Molina Gimenez; J. Melgarejo Moreno; J.M. Andreu Rodes

61. 3846_Docencia bilingüe en asignaturas del área de química orgánica: consideraciones sobre el posible efecto en el proceso de evaluación continua 737M. Albert-Soriano; X. Marset; P. Trillo; A. Baeza; D. Alonso; R. Chinchilla; C. Gómez; G. Guillena; D. J. Ramón; I. M. Pastor

Page 11: Mem ries del Programa de Xarxes-I CE de qualitat,eprints.ucm.es/42232/1/Capitulo 155 Memorias-del-programa-redes... · ... Canales y Puertos de la Universidad de ... 16. 3710_Investigando

��������B/RV�YDORUHV�HQ�HO�FXUUtFXOR�GH�OD�(GXFDFLyQ�)tVLFD��,GHQWL¿FDFLyQ�\�UHÀH[LyQ�HQ�OD�IRUPD-ción inicial de los estudiantes de los grados de CAFD y de Educación Primaria 742Lilyan Vega Ramírez; Mª Alejandra Ávalos Ramos; Albert Ferriz Valero; Salvador García Martínez ; Federico Carreres Ponsoda

63. 3859_Seguimiento de la implantación de segundo curso del grado en Tecnologías de la Informa-ción para la Salud 747D. Ruiz Fernández; M.A. Castro López; Albaladejo Blazquez, J.D. Ballester Berman, S.T. Puente MéndezM. Lillo Crespo, M.T. Roma Ferri, M.F. Vizcaya Moreno; R.I. Álvarez Sánchez, M.I. Alfonso Galipienso; S. Soriano Úbeda; M.P. Moreda Pozo; M.V. Gómez Vicente

64. 3864_ERINTTRA II: El error en interpretación y traducción. 762Miguel Tolosa Igualada (Coord.); Irene Carratalá Puertas; Paola Carrión González; Daniel Gallego Hernán-dez; Iván Martínez Blasco; Patrick Martinez; Paola Masseau; Pedro Mogorrón Huerta; Mª Lucía Navarro Brotons

65. 3867_Análisis de la dedicación al TFG/TFM en titulaciones reguladas con atribuciones profesio-nales de Ingeniería de Telecomunicación 777E. Gimeno Nieves; M. L. Álvarez López; S. Bleda Pérez ; J. J Galiana Merino; S. Gallego Rico ; M. L. López Lon; S. Marini; J. Martínez Monteagudo; C. Pascual Villalobos

66. 3872_Diseño de un módulo docente para experimentación en procesos sedimentarios y biosedi-PHQWDULRV�FRVWHURV��GHVGH�OD�GLQiPLFD�DFWXDO�KDVWD�HO�UHJLVWUR�HVWUDWLJUi¿FR� � ���Fernando Pérez Valera; Hugo Corbí Sevilla; Ignacio Fierro Bandera; Alice Giannetti; Miguel Rodríguez Pé-UH]��-HV~V�0LJXHO�6RULD�0LQJRUDQFH�

��������B&RRUGLQDFLyQ�GH�DFWXDFLRQHV�GH�PHMRUD�HQ�HO�*UDGR�HQ�,QJHQLHUtD�&LYLO� � ���F. Javier Baeza de los Santos; Luis Aragonés Pomares; Luis Bañón Blázquez; F. de Borja Varona Moya; Juan Carlos Pomares Torres; Antonio Tenza Abril; Isabel López Úbeda

68. 3877_Docencia basada en el caso en la asignatura de Derecho de Familia y Derecho de la Segu-ULGDG�6RFLDO�HQ�OD�WLWXODFLyQ�GH�7UDEDMR�6RFLDO�� � ���F. Ballester Laguna; J. Alemañ Cano; J. Barceló Domenech; J.R. Rivera Sánchez; N. Sirvent Hernández

69. 3882_Didáctica de la Lengua Inglesa en Educación Primaria. Programa de Redes de Investiga-ción en Docencia Universitaria 835Copelia Mateo Guillén; Julián López Medina; Carlos Navas Castillo; Manuel Sánchez Quero; María José Rodero Gómez

��������B(VWXGLR�LQWHUXQLYHUVLWDULR�GH�ODV�GL¿FXOWDGHV�GHO�DOXPQDGR�\�GHO�SURIHVRUDGR�HQ�OD�UHDOL]D-FLyQ�GH�ORV�WUDEDMRV�GH�¿Q�GH�JUDGR� � ���Arrabal Platero, Paloma; Basterra Hernandez, Miguel; Castro Liñares, David; Fuentes Loureiro, María Án-geles; Gimeno Beviá, Jordi; Gimeno Bevia, Jose Vicente; Gutierrez Perez, Elena ; Martínez Pérez, Miriam; Rabasa Martinez, Ignacio; Rodríguez López, Silvia

Page 12: Mem ries del Programa de Xarxes-I CE de qualitat,eprints.ucm.es/42232/1/Capitulo 155 Memorias-del-programa-redes... · ... Canales y Puertos de la Universidad de ... 16. 3710_Investigando

71. 3889_Coordinación de Asignaturas Obligatorias del primer curso en el Máster en Ingeniería Quí-mica 8530DUtD�-RVp�)HUQiQGH]�7RUUHV��5DIDHO�)RQW�0RQWHVLQRV��$QWRQLR�-HV~V�$QWyQ�%DH]D��9LFHQWH�*RPLV�<DJsV��Amparo Gómez Siurana; Manuel Pérez Polo; José Antonio Caballero Suárez; Juan Antonio Conesa Ferrer; Alicia Font Escamilla; Adoración Carratalá Giménez; Rubén Ruiz-Femenia; Paloma Carbonell Hermida

72. 3890_Diseño e implementación de estrategias de evaluación en los deportes individuales del Gra-do de Ciencias de la Actividad Física y del Deporte 869M. A. Ávalos Ramos; L. Vega Ramírez; P. Zarco Pleguezuelos; J. E. Blasco Mira; C. Manchado López

73. 3892_Coordinación y seguimiento de instrumentos de evaluación continua en curso 1 en Grado de Ingeniería en Sonido e Imagen en Telecomuciación en EPS 875David I. Méndez; Encarnación Gimeno, Mariela L. Álvarez, Josep D. Ballester, Augusto Beléndez, Miguel /ORUHW��7RPiV�0DUWtQH]��)UDQFLVFR�$��3XMRO��-XDQ�0��6iH]��-HV~V�6HOYD

74. 3893_Evaluación de la satisfacción de los tutores clínicos del Practicum del Grado en Enfermería de la Universidad de Alicante 889Juana Perpiñá-Galvañ; Antonio Peña-Rodríguez; María Josefa Cabañero-Martínez; Manuela Domingo-Po-zo; Carmen Perpiñá-Galvañ; Luis Llor-Gutiérrez; Juan Clement-Imbernon; Angela Sanjuán-Quiles; Esme-ralda Álvarez-Argueta; Eva María Gabaldón-Bravo

75. 3894_Didáctica de la Lengua y la Literatura Castellana en el grado de Maestro en Educación In-fantil. Innovación, investigación y uso de las TAC 902J. Rovira-Collado; R.F. Llorens García; N. Contreras-De la Llave; A. Martín Martín, S. Fernández Tarí; N. López Pérez; J.L. Medina Gracia; P. Madrid Moctezuma; P. Mendiola Oñate; C. P. Romero Casanova, A.M. Draghia; A. San Román Carmona

��������B3ODQ�GH�PHMRUD�\�VHJXLPLHQWR�GHO�*UDGR�GH�&LHQFLDV�GHO�0DU������� � ���C. Valle Pérez, H. Corbí Sevila, A. S. Forcada Almarcha, S. Molina Palacios, M.J. Moro Cuadrillero, I.M. Pastor Beviá, J. Raventós Bonvehi y J.L. Sánchez Lizaso

77. 3902_Coordinación y seguimiento de instrumentos de evaluación continua en 2º curso del Grado en Sonido e Imagen en Telecomunicación de la EPS 921J. Francés Monllor; J. J Galiana Merino; E. Gimeno Nieves; A. Grediaga Olivo; J. J. López García; C. Neipp; J. A. Nescolarde Selva; C. Pascual Villalobos; J. M. López Sánchez; J. Ramis Soriano

��������B$FFLRQHV�SDUD�PHMRUDU�ODV�KDELOLGDGHV�PDWHPiWLFDV�EiVLFDV�GHO�DOXPQDGR�GH�%LRPHFiQLFD�de la Actividad Física 939Paula Benavidez Lozano; Juan Carlos Moreno Marín; Francisco Brocal Fernández; Alejandro Bas-Cerdá, Eva Calzado Estepa

79. 3910_Actualización de contenidos en las asignaturas de Aislamiento y Acondicionamiento Acús-tico y Acústica de la titulación del Grado en Sonido en Imagen en Telecomunicación 954E.M. Calzado Estepa; J. Francés Monllor; S. Bleda Pérez; A. Hidalgo Otamendi; D. Méndez Alcaraz; J. Vera Guarinos; M.S. Yebra Calleja; A. Hernández Prados; S. Heredia Avalos

Page 13: Mem ries del Programa de Xarxes-I CE de qualitat,eprints.ucm.es/42232/1/Capitulo 155 Memorias-del-programa-redes... · ... Canales y Puertos de la Universidad de ... 16. 3710_Investigando

80. 3912_Coordinación y seguimiento de instrumentos de evaluación continua en curso 3 en el Grado de Teleco de la EPS 965Eva M. Calzado Estepa; Sergio Bleda Pérez; Encarnación Gimeno Nieve; Stephan Marini; Yolada Márquez Moreno; Tomás Martínez Marín; Javier Ortiz Zamora; Miguel Romá Romero

81. 3931_Coordinación y seguimiento de instrumentos de evaluación continua en curso 4 en Grado Teleco en EPS 977Miguel Á. Sánchez Soriano; Encarnación Gimeno Nieves; Pilar Arques; Stephan Marini; Enrique Martín Gullón; Pedro A. Pernías Peco; Miguel Romá Romero

82. 3932_Implementación de una metodología adaptativa en el Máster Tecnología del Color para el sector de Automoción 991E. Perales Romero; V. Viqueira Pérez; B. Micó Vicent; K. Huraibat; O. Gómez Lozano;

83. 3945_Análisis y evaluación de potenciales carencias de la asignatura prácticas externas en los grados adscritos a la facultad de derecho 1004Moya Ballester; Femenia Lopez; Lasa Lopez; Lopez-Tarruella Martinez; Martinez Giner; Montoya Medina; Ortiz Garcia; Quiles Coves; Ramos Maestre; Sanchez Moraleda Vilches

84. 3951_Red para el estudio de elección de asignaturas de especialización del grado en ingeniería informática relacionada con la gestión de procesos de negocio 1015V. Gilart Iglesias; D. Ruiz Fernández; A. Soriano Paya; A. Sirvent Llamas; J. Selva Soler; J.J. López García; E. Colomina Climent

85. 3952_Evaluación de entornos de red realistas para la realización de prácticas de redes de compu-tadores 1029Francisco José Mora Gimeno; Juan Antonio Gil Martínez-Abarca; Virgilio Gilart Iglesias; Diego Marcos Jorquera y Juan José Zubizarreta Ugalde

86. 3953_Red para el diseño de horarios a través de las TIC de la Escuela Politécnica Superior de la Universidad de Alicante 1045D. Marcos Jorquera, V. Gilart Iglesias, J.A. Gil Martínez-Abarca, C. García Quintana, J.A. Montoyo Guijarro, R. Martín de Lamo, L. Aragones Pomares

87. 3956_Implantación del sistema inteligente de gestión de grupos de matriculación de la Escuela Politécnica Superior de la Universidad De Alicante 1057V. Gilart Iglesias; J.A. Montoyo Guijarro; J.A. Gil Martínez-Abarca; A.A. Tolosa González; N. Cobo Furio; L. Aragones Pomares; M.D. Andujar Montoya

88. 3957_Las nuevas tecnologías en la enseñanza del derecho procesal 1070C. Durán Silva; B. Rizo Gómez; I. Velayos Martínez; V. Ochoa Monzó; C. Cuadrado Salinas; M. Fernández López; V. López Yagües

89. 3959_Actividades de coordinación del grado en Arquitectura Técnica: asignaturas del cuarto curso 1084M.F. Céspedes-López; R.T. Mora-García; J.C. Pérez-Sánchez; V.R Pérez-Sánchez; P.J. Juan-Gutiérrez; J.C.

Page 14: Mem ries del Programa de Xarxes-I CE de qualitat,eprints.ucm.es/42232/1/Capitulo 155 Memorias-del-programa-redes... · ... Canales y Puertos de la Universidad de ... 16. 3710_Investigando

3RPDUHV�7RUUHV�� -�$��+XHVFD�7RUWRVD��%��3LHGHFDXVD�*DUFtD��0�'��$QG~MDU�0RQWR\D��$��$OGDYH�(UUR��(��0DHVWUH�*DUFtD��0��$GHO¿R

90. 3961_Didaclinguas 1096Antonio Díez Mediavilla; Vicente Clemente Egio; Luis Felipe Güemes Suáserez; María Fernández López; Abel Villaverde Pérez; María Teresa del Olmo Ibáñez; María Molina Molina; José Antonio Perelló Palomar; 0\ULDP�&KHUUR�6DPSHU��5D~O�*XWLpUUH]�)UHVQHGD��

��������B0iVWHU�&RPLQFUHD ��$FFLRQHV�GH�PHMRUD�HQ�FRRUGLQDFLyQ�GRFHQWH�H�LQQRYDFLyQ�HGXFDWLYD� 1102Gauchi, J.; Quiles-Soler, Mª.C.; Alemany-Martínez, D. E.; Sánchez-Olmos, C.; Pallarés-Maiques, Mª. J.; Llo-pis-Ripoll, C.; Rosser-Limiñana, A.

92. 3969_Actividades de coordinación del Grado de Arquitectura Técnica: Asignatura de Tercer Curso 1109-RVp�$QWRQLR��+XHVFD�7RUWRVD���(QFDUQDFLyQ��*DUFtD�*RQ]iOH]��/XFLD��%ODQFR�%DUWRORPp��9LFHQWH�5D~O��3pUH]�6iQFKH]��5D~O�+XJR��3UDGR�*RYHD��-RDTXtQ�$QWRQLR��/ySH]�'DYy��)UDQFLVFR�-RVp��$JDQ]R�/LVyQ��3DEOR�-H-remías, Juan Gutiérrez; Juan Carlos, Pomares Torres; María Francisca, Céspedes López; Beatriz, Piedecausa *DUFtD��0DUtD�'RORUHV��$QG~MDU�0RQWR\D��5D~O�7RPiV��0RUD�*DUFtD��-XDQ�&DUORV��3pUH]�6iQFKH]

Page 15: Mem ries del Programa de Xarxes-I CE de qualitat,eprints.ucm.es/42232/1/Capitulo 155 Memorias-del-programa-redes... · ... Canales y Puertos de la Universidad de ... 16. 3710_Investigando

MODALITAT 2 . Xarxes de grups de col·laboració en investigació/ MODALIDAD 2. Redes de grupos de colaboración en

investigación 1126

93. 3661_Tecnología y desarrollo sostenible 1127M. Romá Romero; T. Martínez Marín; J. D. Ballester Berman; J. M. López Sánchez; E. Martín Gullón; J. Selva Vera; Y. Márquez Moreno; F. Vicente Guijalba

94. 3662_Determinació de l’acceleració de la gravetat i la velocitat del so en l’aire utilitzant senyals d’àudio 1140Balbuena Valenzuela, Juan Pablo; Garcés Vernier, Inti; Garcia-Abril, Marina; Dednam, Wynand; Esteve Guilabert, Vicent; Ávila, Ángel; Martínez Asencio, Jesús; Muñoz-Mármol, Rafael; Olivera Esteve, Bernat, Garcia-Molina, Rafael; Abril, Isabel

95. 3664_Actitudes del estudiante universitario ante la ortografía de los anglicismos 1155

J. A. Sánchez Fajardo; P. Stoll Dougall; F. Rodríguez González; J. Sánchez Marti; A. Lillo Buades

96. 3668_Diseño de actividades cooperativas enmarcadas en la educación para la paz 1160M. Martínez Lirola; E. Llorens Simón; A. Lledó Ramón; M. Aroca Belmonte; H. Li; G. Esteban de la Rosa; E. Hidalgo Tenorio

97. 3671_Desarrollo de material docente para las asignaturas asociadas a la ingeniería portuaria, ma-rítima y costera 1170I. López Úbeda; L. Bañón Blazquez; J. Antón Sempere; L. Aragonés Pomares; M.A. Jordá Guijarro; S. García Hernández; A.M. Vico Segarra; J.I. Pagán Conesa; J. Sánchez Mancebo

98. 3682_Aplicación del modelo pedagógico Flipped Classroom como experiencia transversal en las distintas etapas educativas: un estudio de caso 1181Basilio Pueo Ortega; Jose Antonio Carbonell Martínez; Federico Carreres Ponsoda, Alberto Férriz Valero, Salvador García Martínez; Jose Manuel Jiménez Olmedo; Alfonso Penichet Tomás; Sergio Sebastiá Amat

��������B)DFWRUHV�TXH�LQÀX\HQ�HQ�OD�FDOLGDG�GHO�JUDGR�GH�$'(��YLVLyQ�GHO�DOXPQDGR� ����Mónica Espinosa Blasco; Pascual Garrido Miralles; Raúl Iñiguez Sánchez; Cristina Martínez Sola; Francisco Poveda Fuentes; Sonia Sanabria García

100. 3692_Las asignaturas de Álgebra Lineal y Geometría Lineal en los Grados en Matemáticas y Física de la Universidad de Alicante 1200Alonso González, C., Climent Coloma, J. J., Fajardo Gómez, M.D., Rodríguez Álvarez, M., Soler Escrivà, X.1

101. 3696_Red para el estudio e implementación de actividades de evaluación formativa en asignatu-ras de ciencias de la salud 1213P. Lax Zapata1; J.A. Formigós Bolea; O. Kutsyr; L. Fernández Sánchez; A. Noailles Gil; I. Ortuño Lizarán; N. Cuenca Navarro; V. Maneu Flores

102. 3697_Participación del colectivo de PDI de la Facultad de Ciencias en programas de movilidad

Page 16: Mem ries del Programa de Xarxes-I CE de qualitat,eprints.ucm.es/42232/1/Capitulo 155 Memorias-del-programa-redes... · ... Canales y Puertos de la Universidad de ... 16. 3710_Investigando

1224Rosa María Martínez-Espinosa, Guillermo Grindlay Lledó, María Dolores Molina Vila, Lidia Juárez Martínez, María Teresa Caballero, Luis Gras

���������B(O�DOXPQDGR�XQLYHUVLWDULR�DQWH�HO�OHQJXDMH�IHPHQLQR�HQ�LQJOpV�HQ�HO�WHDWUR�GHO�V��;;,�HV-FULWR�SRU�PXMHUHV� ����M. Isabel Balteiro Fernández; Inmaculada Agulló Benito; Miguel Ángel Campos Pardillos; Antonia Lledó Ramón; Eva Llorens Simón; Iryna Mykytka; Remedios Perni Llorente; Sara Prieto García-Cañedo; José Antonio Sánchez Fajardo; John Douglas Sanderson Pastor

���������B,QYHVWLJDFLyQ�HQ�HO�XVR�GHO�DSUHQGL]DMH�FRODERUDWLYR�SDUD�OD�DGTXLVLFLyQ�GH�FRPSHWHQFLDV�EiVLFDV��(O�FDVR�(UDVPXV��(852%27,48(� ����Mª Mercedes Pujol López; Francisco A.Pujol López; Fidel Aznar Gregori; Pilar Arques Corrales; Javier Botana Gómez; Antonio Jimeno Morenilla; Rosario Orozco Beltrán; José A. Poves Espí; Mar Pujol López; Mª José Pujol López; Ramón Rizo Aldeguer; Ana Rizo Gómez; Carlos Rizo Maestre; Mireia Sempere Tortosa

���������B'LVHxR�GH�QXHYDV�H[SHULHQFLDV�GRFHQWHV�FRQ�REMHWR�GH�IRPHQWDU�HO�DSUHQGL]DMH�DXWyQRPR 1251V. Maneu Flores; D. López Rodríguez; M.C. García Cabanes; M.A. Compañy Sirvent; J.A. Formigós Bolea

106. 3706_Diseño de herramientas de evaluación de los conocimientos y competencias adquiridas en aquellas asignaturas de carácter eminentemente práctico. 1262M.I. Vigo Aguiar; M. C. Martínez Belda; M. D. Sempere Beneyto; T. Baenas Tormo; S. Belda Palazón; J.M. Ferrándiz Leal; M. Trottini

���������B,QFOXVLyQ�GH�OD�SHUVSHFWLYD�GH�JpQHUR�HQ�ODV�DVLJQDWXUDV�GH�GLGiFWLFD� ����Rocío Diez Ros; Santiago Ponsoda López de Atalaya; Bárbara María Aguilar Hernández; Marcos Jesús Iglesias Martínez; Inés Lozano Cabezas; Juan Ramón Moreno Vera; María Isabel Vera Muñoz; Isabel María Gómez Trigueros; Virgilio Francisco Candela Sevila; María del Olmo Ibáñez

108. 3713_Análisis de Metodologías Docentes aplicadas a la Cartografía Geológica: hacia un apren-GL]DMH�PiV�UHÀH[LYR�\�DXWyQRPR� ����Manuel Martín Martín; Iván Martín Rojas; Francisco Javier Alcalá García; Pedro Alfaro García; Julia Castro Sabio; José Enrique Tent Manclús

109. 3715_“Flipping the literature classroom”: Proyecto de clase invertida para la enseñanza de la literatura norteamericana” 1286Sara Prieto García-Cañedo; Laura Torres Zúñiga; Remedios Perni Llorente; Mª Teresa Gómez Reus; Lourdes López Ropero; Mª Salud Marco Melgarejo; Mª Teresa Martínez Quiles.

110. 3725_Constitución y migraciones internacionales. Investigación y docencia desde la perspectiva del constitucionalismo crítico 1297N. Garay Montañez; A. Alarcón Peña; E. Alvites Alvites; J. Asensi Sabater; J. Chofre Sirvent; M. Esquembre; A. García Ortiz; J. Gil Sánchez, A. Lasa López; M. Monllor Pastor; E. Ramón Cabrerizo; J. Torres Ávila; M. Zaragoza Martí.

111. 3726_Practicum de nutrición clínica en el Grado de NHD: seguimiento y comparación de la

Page 17: Mem ries del Programa de Xarxes-I CE de qualitat,eprints.ucm.es/42232/1/Capitulo 155 Memorias-del-programa-redes... · ... Canales y Puertos de la Universidad de ... 16. 3710_Investigando

calidad. 1309Aurora Isabel Norte Navarro; José Miguel Martínez Sanz; Isabel Sospedra López; Ana Gutierrez Hervás, Gemma Tendero Ozores; José Antonio Hurtado Sánchez.

���������B0DWHULDOHV�GRFHQWHV�LQQRYDGRUHV�SDUD�OD�HQVHxDQ]D�GH�OD�3VLFRORJtD�GHO�'HVDUUROOR�D�WUDYpV�de una perspectiva constructivista 1319B. Delgado, I. J. Navarro, V. Valdés, V. Sánchez, D. Aparisi, N. Gomis, A. Navarro, M. M. Cubí, M. B. Santamaría, A. Antón, y M. C. Martínez-Monteagudo

���������B$QiOLVLV�GH�ODV�GL¿FXOWDGHV�DVRFLDGDV�DO�GHVDUUROOR�GHO�WUDEDMR�HQ�HTXLSR�HQ�HQWRUQRV�GH�DSUHQGL]DMH�FRODERUDWLYRV� ����M.L. Pertegal Felices; R. Molina Carmona; C.J. Villagrá Arnedo; A. Jimeno Morenilla; C. Guillem Aldave

114. ����B,QQRYDFLyQ�HGXFDWLYD�HQ�ODV�PDWHULDV�GH�¿ORVRItD�GHO�*UDGR�HQ�+XPDQLGDGHV� ����Elena Nájera Pérez; Isaac Aineto Cobo; Rosa Arnau Beltrán; Nuria Artiaga Gran; Antonio de Murcia Conesa; Jesús Díaz Martínez-Falero; Estela Pujalte Galipienso; Jorge Pulla González

���������B,PSOHPHQWDFLyQ�GH�HVWUDWHJLDV�EDVDGDV�HQ�LQVWUXPHQWRV�\�DSOLFDFLRQHV�SDUD�OD�PHMRUD�GHO�DSUHQGL]DMH�HQ�DVLJQDWXUDV�GH�FLHQFLDV�H�LQJHQLHUtD��'HWHFFLyQ�GH�GHELOLGDGHV�\�IRUWDOH]DV�� ����S. Molina Palacios; J.J. Galiana Merino; I. Gómez Doménech; J.A. Reyes Labarta; J.L. Soler Llorens; J.E. Tent Manclús

116. 3742_“Si no me obligas no lo hago”: La responsabilidad del estudiante en el proceso de apren-GL]DMH�� ����R. Sellers Rubio; A.B. Casado Díaz; M. García Damas; E. Plaza Díaz; J. Tormo Domínguez

117. 3744_Las prácticas en la formación de docentes de magisterio y educación secundaria 1373José Daniel Álvarez Teruel, Ignacio Bonel Torres, José Francés Herrera, Salvador Grau Compan, Lourdes Latorre Juan, Alfred Moncho Pellicer, José Miguel Pareja Salinas, Neus Pellín Buades, María Luisa Pertegal Felices, Francisco Javier Ramírez Riquelme, Alicia Sabroso Cetina, Esteban Santana Cascales, Rafael Santana Cascales, María Teresa Tortosa Ybáñez, Ana María Vega Morales

118. 3745_Grups d’Alt Rendiment Acadèmic Internacional de Doctorat [GARAID] / Grupos de Alto 5HQGLPLHQWR�$FDGpPLFR�,QWHUQDFLRQDO�GH�'RFWRUDGR�>*$5$,'@���+LJK�$FDGHPLF�$FKLHYHPHQW�,Q-ternational Doctoral Groups [HAAIDG] 1389V. Martines; J. M. Antolí Martínez; J.V. Cabezuelo; F. Franco-Sánchez; J.V. Garcia Sebastià; R. Lillo Sedano; C. Martínez Martínez; J. F. Mesa Sanz; B. Montoya Abat; J. Pons Conca; E. Sánchez López

���������B2%/�,,B����� ����N. Grané Teruel; M. Ramos Santonja; M.C. Garrigos Selva; L. Vidal Martinez; R. Sánchez Romero; N. Burgos Bolufer; S. De Gea Serna; Y. Flores Fernández; A.C. Mellinas Ciller; C.J. Pelegrín Perete; D. Ruiz Martínez; D. Torregrosa Carretero; V. Torregrosa Rivero; I. Pastor Sánchez; J. Rubio Quereda

���������B$*(4,��([SHULPHQWDFLyQ�HQ�4XtPLFD�,QRUJiQLFD�YHUGH�\�DFFHVLEOH�� ����Rosa Torregrosa Maciá; Miguel Molina Sabio; Mª Ángeles Lillo Ródenas; Joaquín Silvestre Albero; Ángel Berenguer Murcia; Isidro Martínez Mira; Eduardo Vilaplana Ortego; Olga Cornejo Navarro; Domingo Martínez Maciá; José María Fernández Gil; Francisco Martínez Ferreras

Page 18: Mem ries del Programa de Xarxes-I CE de qualitat,eprints.ucm.es/42232/1/Capitulo 155 Memorias-del-programa-redes... · ... Canales y Puertos de la Universidad de ... 16. 3710_Investigando

���������B2UJDQL]DFLyQ�GH�(PSUHVDV�� ����J.J. Tarí Guilló; S. de Juana Espinosa; J.A. Fernández Sánchez; V. Sabater Sempere; J. Valdés Conca; M. García Fernández; Carolina Rubio Muñoz

���������B'HVDUUROOR�GHO�DSUHQGL]DMH�DFWLYR�PHGLDQWH�SUREOHPDV�HQ�ELRTXtPLFD�� ����

Frutos C. Marhuenda Egea; Julia Esclapez Espliego; Pedro Bonete Ferrández; Vanesa Bautista Saiz; Juan Antonio Hernández Alarcón

123. ����B5HG�GH�HVWXGLR�GH�FRPSHWHQFLDV�HQ�VDOXG�S~EOLFD�HQ�HO�*UDGR�GH�(QIHUPHUtD�� ����

MC. Davó Blanes; C. Vives Cases; E. Ronda Pérez; R. Ortiz Moncada; D. Gil; V. Clemente Gómez

124. 3762_Las prácticas docentes como herramienta para la formación de investigadores en Ciencias GHO�0DU��9HUVLyQ������ ����Fernández Torquemada, Yolanda; del Pilar Ruso, Yoana; Bayle Sempere, Just; Giménez Casalduero, Francisca; de la Ossa Carretero, Jose Antonio; González Correa, Jose Miguel

���������B/DV�VLQHUJtDV�HQWUH�OD�VLVWHPiWLFD�GHO�7tWXOR�,�GH�OD�&RQVWLWXFLyQ�(VSDxROD�\�OD�&DUWD�GH�'HUHFKRV�)XQGDPHQWDOHV�GH�OD�8QLyQ�(XURSHD� ����Ainhoa. Lasa López; José. Asensi. Sabater; José F. Chofre Sirvent; María del Mar. Esquembre Valdés; Nilda Margot. Garay Montañez; Alicia Silvia. Jerez Cedron; Tanit. Rodriguez de Felipe; María Lourdes Sabater Amat; Ara. Tena Sánchez

���������B$SOLFDFLyQ�GH�XQD�KHUUDPLHQWD�GLQiPLFD�D�WUDYpV�GH�XQ�VLVWHPD�GH�UHVSXHVWDV�LQWHOLJHQWHV�a tiempo real 1469E. García-González; M. A. López-Peral ; Mª D. Andújar-Montoya; A. García-Quismondo Cartes; R. Sánchez-Valcárcel; E. Barba-Casanovas1, R.C. Orts-Más

127. 3769_Actividades de divulgación relacionadas con las matemáticas 1481Dubon, E.; Molina Vila, M.D.; Mulero González, Julio; Segura Abad, Lorena; Sepulcre Martínez, J.M.

���������B$GDSWDFLyQ�GH�OD�FXOWXUD�/HDQ�HQ�7UDEDMRV�&RODERUDWLYRV��� ����Mª D. Andújar Montoya; E. García González; M. A. López Peral; R. Pérez Del Hoyo; J. A. López Davó; A. Jiménez Delgado; F. Madrid Izquierdo

���������B5('�LQWHUXQLYHUVLWDULD�SDUD�HO�GHVDUUROOR�GH�FRPSHWHQFLDV�HPSUHQGHGRUDV�HQ�HVWXGLDQWHV�GHO�JUDGR�HQ�3XEOLFLGDG�\�5533��353�(PSUHQGH������ ����Rosa María Torres Valdés; Carolina Lorenzo Álvarez; Alba Santa Soriano; Conchi Campillo-Alhama; Javier Castro Spila; Alba María Martínez-Sala; Sara Magallón Pendón; Maria Del Carmen Quiles Soler; Juan Monserrat Gauchi; Luís Sáez Giol

���������B/RV�)XQGDPHQWRV�4XtPLFRV�HQ�OD�,QJHQLHUtD�&LYLO�GHVGH�OD�YHUWLHQWH�DSOLFDGD� ����Emilio Manuel Zornoza Gómez; Isidro Sánchez Martín; Guillem de Vera Almenar; Pedro Garcés Terradillos; Eva María García Alcocel; Rosa María Navarro Martínez; Miguel Ángel Climent Llorca

���������B(ODERUDFLyQ�GH�PDWHULDO�GRFHQWH�SDUD�OD�IRUPDFLyQ�GH�WUDGXFWRUHV�H�LQWpUSUHWHV� ����Serrano Bertos, Elena; Franco Aixelá, Javier; Botella Tejera, Carla; Albaladejo Martínez, Juan Antonio

Page 19: Mem ries del Programa de Xarxes-I CE de qualitat,eprints.ucm.es/42232/1/Capitulo 155 Memorias-del-programa-redes... · ... Canales y Puertos de la Universidad de ... 16. 3710_Investigando

���������B(VWXGLR�DFHUFD�GH�OD�XWLOL]DFLyQ�GHO�0LQGIXOQHVV�FRPR�HVWUDWHJLD�HGXFDWLYD�SDUD�OD�PHMRUD�GH�ORV�SURFHVRV�FRJQLWLYRV�GH�DXWRUUHJXODFLyQ�HQ�ORV�GLIHUHQWHV�DSUHQGL]DMHV�HQ�HO�iPELWR�XQLYHUVLWDULR� 1549González Gómez, Carlota; Priore, Américo Alejandro; González Armario, María Milagros; Llorens, Alba , Sánchez Bas, Montserrat; Gilar, Corbi, Raquel Yago Regidor, María Amparo; Navarro Soria, Ignasi, Gonzalvez Macia, Carolina, Vicent Juan, María; Ricardo Sanmartín López; García Muñoz, Daniel

���������B1XHYDV�HVWUDWHJLDV�GRFHQWHV�GHO�iUHD�GH�8UEDQtVWLFD�\�2UGHQDFLyQ�GHO�7HUULWRULR�HQ�ORV�másteres universitarios de especialización 1565P. Martí Ciriquián, J. Ruíz Sánchez, A. Nolasco Cirugeda, L Serrano Estrada, J. Quesada Polo, E. Mínguez Martínez, J.C. Sánchez Galiano

���������B0HWRGRORJtDV�GRFHQWHV�HQ�(FRQRPtD� ����B. Fuster García; M. Sartarelli; J. Agulló Candela; A. Fuster Olivares; M.C. Tolosa Bailén; García Pastor, J.G.

135. 3802_Inteligencias múltiples, adquisición de competencias y satisfacción del alumnado 15940DUL� &DUPHQ� 0DUWtQH]�0RQWHDJXGR�� 0DUtD� 9LFHQW� -XDQ�� &DUROLQD� *RQ]iOYH]� 0DFLi�� 5LFDUGR� 6DQPDUWtQ�/ySH]��%HDWUL] Delgado Domenech

136. 3803_Red en Didáctica de las Matemáticas 1599C. Fernández Verdú; M. Bernabeu Martínez; A. Buforn Lloret; M.L. Callejo de la Vega.; J.M. González Forte; P. Ivars Santacreu; S. Llinares Ciscar; F.J. Monje Parrilla; M. Moreno Moreno; P. Pérez Tyteca; G. Sánchez-Matamoros García; G. Torregrosa Gironés; C. Zorrilla Victoria

���������B,QWHUDFWLYLGDG�HQWUH�S\PHV�GH�OD�&RPXQLGDG�9DOHQFLDQD�\�HVWXGLDQWHV�SDUD�OD�DGTXLVLFLyQ�de conocimientos prácticos relacionados con la Narrativa Audiovisual aplicada a la publicidad 1604Vilaplana-Aparicio, María J.; Ortiz Díaz-Guerra, María J.; Vicedo Cores, Nuria; Llobell Pardo, Eva Concepción; Moya Montoya, José A.

���������B�/D�DXWRULGDG�GHO�SURIHVRU�XQLYHUVLWDULR�GH�7HRUtD�H�+LVWRULD�GH�OD�(GXFDFLyQ�GHVGH�OD�SHUV-pectiva del alumnado. Diagnóstico de la situación 1621Gladys Merma Molina; Salvador Peiró i Gregòri; José María Sola Reche; Diego Gavilán Martín; Ana Parodi Úbeda; Rosario Beresaluce Díez; Vicent Mas Estela

139. 3811_ Red investigación e innovación educativa en espiritualidad y cuidados de enfermería: La UHODFLyQ�HQWUH�3HUVRQDOLGDG�\�(VSLULWXDOLGDG�HQ�(VWXGLDQWHV�GH�(QIHUPHUtD� ����A. Reig-Ferrer, Mª. D. Fernández-Pascual, A. Mª Santos Ruiz, J. Cabrero-García, C. de la Cuesta-Benjumea, C. P. Arredondo-González, y C. Borrego-Honrubia

���������B9DORUDFLyQ�GH�WpFQLFDV�GH�LQQRYDFLyQ�GRFHQWH�SRU�HO�DOXPQDGR�\�DQiOLVLV�GHO�UHQGLPLHQWR�DFDGpPLFR� ����Eva Ausó Monreal; José Víctor García Velasco; Mª Violeta Gómez Vicente; Emilio Gutiérrez Flores y Antonia Angulo Jérez

141. 3818_Nuevas Prácticas Docentes de Psicología Aplicada a Ciencias de la Salud 1654A. M. Santos-Ruiz; M. D. Fernández-Pascual; A. Reig-Ferrer; C. Borrego-Honrubia; M. I. Peralta-Ramírez

Page 20: Mem ries del Programa de Xarxes-I CE de qualitat,eprints.ucm.es/42232/1/Capitulo 155 Memorias-del-programa-redes... · ... Canales y Puertos de la Universidad de ... 16. 3710_Investigando

���������B$QiOLVLV�GHO�WLHPSR�HPSOHDGR�SRU�HO�DOXPQDGR�HQ�OD�UHDOL]DFLyQ�GH�H[iPHQHV�R¿FLDOHV� ����A. Riquelme Guill, J.L. Pastor Navarro, M. Cano González, R. Tomás Jover, J. Robles Azorín, M.B. Ferrer Crespo, M.A. Pardo Picazo, J. Valdés Abellán, M.D. Ruiz Navarro, P. Riquelme Moya1

143. 3821_Indicadores de calidad en función de las variables espacio, tiempo y materiales en contenidos GH�OD�DVLJQDWXUD�RUJDQL]DFLyQ�GHO�DXOD�GH�(GXFDFLyQ�,QIDQWLO�����\�����DxRV� ����

Carolina Gonzálvez; Asunción Lledó; Gonzalo Lorenzo; Mª Graciela Arráez; María Vicent; Ricardo Sanmartín; José Manuel Gacía-Fernández; Mª Carlota González

���������B,QYHVWLJDFLyQ�HQ�HO�DSUHQGL]DMH�GH�%LRORJtD�&HOXODU�H�+LVWRORJtD� ����García Irles M. Magdalena, Segovia Huertas, Yolanda, Gómez Torres M. José, Romero Rameta, Alejandro, Navarro Sempere Alicia, Huerta Retamal Natalia, Victory Fiol Noemí, Sáez Espinosa Paula; Velasco Ruiz Irene

145. 3826_Antropología educativa aplicada a las prácticas clínicas 1682J. Siles-González; C.Solano-Ruiz; AL. Noreña-Peña; M. Salazar-Agulló; M.A. Fernández-Molina; M.I.Casabona-Martínez; A.J. Garrido-Martínez; V.M. Conca-Pérez

���������B3URFHGLPLHQWRV�GH�DGDSWDFLyQ�FXUULFXODU�HQ�ODV�SUiFWLFDV�GH�DVLJQDWXUDV�GHO�ÈUHD�GH�%RWiQLFD��*UDGR�HQ�%LRORJtD���DOXPQDGR�FRQ�GLVFDSDFLGDG� ����Crespo Villalba, Manuel B.; Alonso Vargas, Mª Ángeles; Martínez-Azorín, Mario; Moreno Compañ, Joaquín; Terrones Contreras, Alejandro; Villar García, José Luis1; Pérez Botella, Joan1

147. 3830_Desarrollo de un manual de prácticas por los alumnos de Inmunología General como material GH�HVWXGLR�GH�UHIHUHQFLD��\�FRPR�IRPHQWR�GHO�WUDEDMR�FRODERUDWLYR�� ����JM Sempere Ortells; P Martínez Peinado; S Pascual García; FJ Navarro Blasco; C Martínez Cardona; RC Dinescu

148. 3831_Prácticas de laboratorio para las asignaturas impartidas por el área de Ingeniería del Terreno. (ODERUDFLyQ�GH�PDWHULDO�GRFHQWH�� ����J.L. Pastor; M. Cano; R. Tomás; A. Riquelme; P. Robles; E. Diaz; J.I. Pérez; V. Rodrigo

����������B(QVHxDQ]D�SUREOHPDWL]DGD�VREUH�HO�WHPD�GH�ODV�SURSLHGDGHV�GH�OD�PDWHULD�HQ�OD�IRUPDFLyQ�GH�0DHVWURV�GH�(GXFDFLyQ�3ULPDULD�� ����R. Limiñana Morcillo; A. Menargues Marcilla; S. Rosa Cintas; C. Nicolás Castelano; R. Colomer Barberá; I. Luján Feliu-Pascual; P. Quinto Medrano; F. Savall Alemany; J.A. García Lillo; J. Martínez Torregrosa

150. 3839_Gestión Medioambiental y Gestión de la Calidad 1733J.J. Tarí Guilló; J.F. Molina Azorín; J. Pereira Moliner; M.D. López Gamero; E.M. Pertusa Ortega

���������B5HG� ,QWHUXQLYHUVLWDULD�SDUD� OD� UHYLVLyQ�GH�PHWRGRORJtDV�GH�HQVHxDQ]D�GH�SUiFWLFD�GLHWpWLFD� 1747JM. Martínez Sanz; A. Norte Navarro; A. Fernández Núñez; I. Marques López; S. Menal Puey; I. Sospedra López

���������B9LFHYHUVRV��5HFXUVRV�FRPSDUWLGRV�SRU�*HRJUDItD��6RFLRORJtD�\�$UTXLWHFWXUD�� ����Carrasco Hortal, José; Abellán Alarcón, Antonio; Cortés Samper, Carlos; Carratalá Puertas, Jose Liberto; Aledo Tur, Antonio José; Francés García, Francisco; Toledo García, Jorge; Morales Menárguez, Francesc, Vilella,

Page 21: Mem ries del Programa de Xarxes-I CE de qualitat,eprints.ucm.es/42232/1/Capitulo 155 Memorias-del-programa-redes... · ... Canales y Puertos de la Universidad de ... 16. 3710_Investigando

���������B'RFXPHQWRV�GRFHQWHV�SDUD�HO�GHVDUUROOR�GH� ORV�SURFHVRV�GH�HQVHxDQ]D�\�DSUHQGL]DMH�GH� OD�cultura material 1788P. Torregrosa Giménez; P. Camacho Rodríguez; L. Castillo Vizcaíno; G. García Atiénzar; F.J. Jover Maestre; A. J. Lorrio Alvarado; J. J. Mataix Albiñana; M. Pastor Quiles

���������B'LVHxR�\�$SOLFDFLyQ�GH�0HWRGRORJtDV�GH�$SUHQGL]DMH�%DVDGR�HQ�3UR\HFWRV�HQ�$VLJQDWXUDV�GH�)XQGDPHQWRV�GH�&RPSXWDGRUHV�SDUD�JUXSRV�GH�$OWR�5HQGLPLHQWR�$FDGpPLFR� ����Sánchez Romero, José Luis1; Jimeno Morenilla, Antonio1; Mora Mora, Higinio1; Azorín López, Jorge1; Pujol López, Francisco1; García Rodríguez, José1; García García, Alberto1; Villena Martínez, Víctor1

���������B5(',76��5HG�LQWHUXQLYHUVLWDULD�SDUD�OD�GLGiFWLFD�HQ�7UDEDMR�6RFLDO��� ����

C. Ramos Feijóo; M. Ariño Altuna; M. Dellavalle; J. Lorenzo García;M. Munuera-Gómez; M. Pascual-Fernandez; M. Pelluch Auladel; Soler-Javaloyes,P.

���������B1XHYRV�PRGHORV�GH�HQVHxDQ]D�\�DSUHQGL]DMH�DSOLFDGRV�DO�'HUHFKR�,QWHUQDFLRQDO�3~EOLFR�\�DO�'HUHFKR�GH�OD�8QLyQ�(XURSHD� ����C. Soler García; J. Ferrer Lloret; E. Lalinde González; M. Requena Casanova; J. Urbaneja Cillán.

���������B5HG�³8QLYHUVLGDG��JpQHUR��GRFHQFLD�H�LJXDOGDG´� ����Mª J. Rodríguez Jaume; H. Provencio Garrigós; N. Albaladejo Blazquez; C. Arroyo Esteva; C. Bañón Caltrava; M.V. Clement Carbonell; N. Contreras de la Llave; M.D. De Juan Vigaray; R. Díez Ros; M.D. Fernández Pascual; J. I. Garrigós Monerris; V. González Huerta; M.J. González Río; D. Jareño Ruiz; M. Jiménez Delgado; D. La Parra Casado; J. R. Martínez Riera; G. Merma Molina; R. Mora Catalá; A. Muñoz González; M. M. Pastor Blas; R. Pérez del Hoyo; M. Requena Casanova; A. M. Rosser Limiñana; J. Rovira Collado; M. Sánchez San Segundo; A. Sanjuán Quiles; A. M. Santos Ruiz; G. Soler Quilez; S. Spairani Berrio; E. Villegas Castrillo; A. Zaragoza 0DUWt��-��-��=XEFRৼ�9DOOHMR��0��=DUDJR]D�0DUWt

���������B(VWUDWHJLDV�SDUD�OD�LJXDOGDG�HQ�JHVWLyQ�GHSRUWLYD� ����Manchado López, C.; Caus Pertegaz, N.; Cejuela Anta, R.; Díez Ros, R.; Escandell Maestre, D.;Navarrete Navarro, M.; Rodríguez Sirvent, J. A.; Sellés Pérez, S.

���������B'LUHFFLyQ�(VWUDWpJLFD�\�'LVHxR�2UJDQL]DWLYR� ����B. Marco-Lajara; E. Claver-Cortés; E. Manresa-Marhuenda; F. García-Lillo; H. Molina-Manchón; L. Rienda-García; M. Úbeda-García; P.C. Zaragoza-Sáez;

���������B3HUFHSFLyQ�GH�OD�YLROHQFLD�GH�JpQHUR�\�QHFHVLGDG�GH�FDPELR�FRJQLWLYR�� ����Mañas Viejo, Carmen; Molines Alcaraz, María; Martínez Sanz, Alicia; Esquembre Cerdá, Mar; Montesinos Sánchez, Nieves; García Fernández, José Manuel; Gilar Corbí, Raquel

���������B35272�&2/��5HG� LQWHUXQLYHUVLWDULD�SDUD� OD� IRUPDFLyQ�HQ�SURWRFROR��HYHQWRV�\� UHODFLRQHV�LQVWLWXFLRQDOHV������������� ����C. Campillo Alhama; I. Ramos Soler; R. Torres Valdés; A. Tomás López; L. Herrero Ruiz; A. Martínez Sala; C. Benavent Vázquez; Estela Bernad Monferrer; César Fernández Fernández

���������B&RRUGLQDFLyQ�YHUWLFDO�GH�DVLJQDWXUDV�GH�,QJHQLHUtD�GH�(VWUXFWXUDV�HQ�OD�IRUPDFLyQ�LQWHJUDO�GHO�estudiante de Grado en Ingeniería Civil y Máster en Ingeniería de Caminos. 1903S. Ivorra, D. Bru, F.J. Baeza, F.B. Varona, E. Segovia, M.A. Crespo, J.M. Selles, R. Reynau, V. Brotóns, E. Segovia,

Page 22: Mem ries del Programa de Xarxes-I CE de qualitat,eprints.ucm.es/42232/1/Capitulo 155 Memorias-del-programa-redes... · ... Canales y Puertos de la Universidad de ... 16. 3710_Investigando

Memorias del Programa de Redes-I3CE. Convocatoria 2016-17. ISBN: 978-84-697-6536-416

MODALITAT 1 . XARXES REFERIDES A TITULACIONS. MODALIDAD 1. REDES REFERIDAS A TITULACIONES

Page 23: Mem ries del Programa de Xarxes-I CE de qualitat,eprints.ucm.es/42232/1/Capitulo 155 Memorias-del-programa-redes... · ... Canales y Puertos de la Universidad de ... 16. 3710_Investigando

����B5(',76��5HG�LQWHUXQLYHUVLWDULD�SDUD�OD�GLGiFWLFD�HQ�7UDEDMR�6RFLDO��&��5DPRV�)HLMyR1; M. Ariño Altuna2; M. Dellavalle3��-��/RUHQ]R�*DUFtD1;

M. Munuera-Gómez4; M. Pascual-Fernandez5; M. Pelluch Auladel1��6ROHU�-DYDOR\HV�3�1

1 Departamento Trabajo Social y Servicios SocialesUniversidad de Alicante-UA

2Departamento de Sociología y Trabajo SocialUniversidad del País Vasco UPV-EHU

3Dipartimento di Culture, Politica e SocietàUniversità degli Studi di Torino-UniTo

4Departamento Trabajo Social y Servicios SocialesUniversidad Complutense de Madrid-UCM

5Departamento de SociologíaUniversidad de Oviedo

RESUMEN

(O�SUHVHQWH�WUDEDMR�VH�HQPDUFD�HQ�HO�VHQR�GHO�3URJUDPD�GH�5HGHV�,3&(�GH�LQYHVWLJDFLyQ�HQ�GRFHQFLD�XQLYHUVLWDULD�GHO�9LFHUUHFWRUDGR�GH�&DOLGDG�H�,QQRYDFLyQ�(GXFDWLYD�,QVWLWXWR�GH�&LHQFLDV�GH�OD�(GXFDFLyQ�GH�OD�8QLYHUVLGDG�GH�$OLFDQWH��FRQYRFDWRULD�����������5HI�������5(',76´��&RPR�SULPHU�HVWUDWHJLD�SDUWLPRV�GH��OD�UHYLVLyQ�GH�OD�OLWHUDWXUD�HVSHFLDOL-]DGD�UHFRJLHQGR�OR�TXH�YHQLPRV�WUDEDMDQGR�VREUH�FRPSHWHQFLDV�HQ�7UDEDMR�6RFLDO�\�SURPRFLyQ�GHO�WUDEDMR�FRODERUDWLYR��e incorporando los aspectos relativos a la supervisión, estableciendo la diferencia entre la supervisión educativa y la supervisión profesional. 6H�UHDOL]y�XQD�UHYLVLyQ�GH�OD�SURGXFFLyQ�GHVDUUROODGD�SRU�5(',76��D�HIHFWRV�GH�EXVFDU�QR�VROR�KRPRORJDFLyQ�GH�FULWHULRV��VLQR�OD�FRQVWUXFFLyQ�GH�HVWUDWHJLDV�GH�WUDEDMR�GHVGH�ORV�UHVXOWDGRV�GH�ODV�VXSHUYLVLRQHV��/D�VH-gunda estrategia consistió en el seguimiento de experiencias puntuales de docencia en las que la red constituye un espacio de construcción de alternativas a partir de poner en común casos de cada universidad buscando puntos de convergencia \�DOWHUQDWLYDV�GH�WUDEDMR��6H�WUDEDMy�SDUWLFXODUPHQWH�DVSHFWRV�UHODWLYRV�D�OD�HGXFDFLyQ�LQFOXVLYD�HQ�HO�iPELWR�XQLYHUVLWDULR��Como tercer estrategia se realizó un grupo de discusión de profesorado y se pasaron evaluaciones abiertas al alumnado VREUH�ORV�WLSRV�GH�VXSHUYLVLyQ�HQ�HO�SURFHVR�GH�HQVHxDQ]D�DSUHQGL]DMH�

Palabras clave: 6XSHUYLVLyQ��7UDEDMR�6RFLDO��5HODFLyQ�GH�$\XGD��,QQRYDFLyQ

1. INTRODUCCIÓN ����&XHVWLyQ�HVSHFt¿FD�REMHWR�GH�HVWXGLR

�$�OR�ODUJR�GH�ORV�DxRV�GH�WUDEDMR�HQ�FRP~Q��OD�UHG�KD�SRGLGR�LGHQWL¿FDU�GLYHUVRV�SUREOHPDV�YLQFXODGRV�FRQ�OD�GRFHQFLD�\�FRQ�ORV�SURFHVRV�GH�DSUHQGL]DMH�GHO�DOXPQDGR�GH�OD�WLWXODFLyQ�GH�WUDEDMR�VRFLDO��$�WUDYpV�GH�ORV�GHEDWHV�PDQWHQLGRV�HQ�HO�VHQR�GH�OD�UHG��VH�KD�DFRUGDGR�XQD�LQVDWLVIDFFLyQ�SRU�lo que se considera una aparente falta de motivación por parte de un grupo mayoritario del alumnado, con respecto a lo que será su ámbito de intervención profesional.

�(Q�WRGR�FDVR�OR�TXH�VH�KD�SRGLGR�HYLGHQFLDU�HV�TXH�GH�PDQHUD�SDUDOHOD�D�OD�IDOWD�GH�LQWHUpV�SRU�

1811Modalitat 2 / Modalidad 2

Page 24: Mem ries del Programa de Xarxes-I CE de qualitat,eprints.ucm.es/42232/1/Capitulo 155 Memorias-del-programa-redes... · ... Canales y Puertos de la Universidad de ... 16. 3710_Investigando

OD�FRQVWUXFFLyQ�\�DGTXLVLFLyQ�GH�FRQRFLPLHQWR�FLHQWt¿FR�SRU�SDUWH�GHO�DOXPQDGR��H[LVWH�WDPELpQ�XQ�correlato que se produce en el ámbito de la práctica profesional y es el de los procesos de burocrati-]DFLyQ�GH�OD�DFWLYLGDG�GHO�WUDEDMR�VRFLDO�TXH�KD�GDGR�HQ�FLUFXQVFULELUVH�DO�HVSDFLR�GH�OD�DVLJQDFLyQ�GH�UHFXUVRV��GHMDQGR�GH�ODGR��HQ�SDUWH��OD�UHODFLyQ�GH�D\XGD�TXH�HV�HO�HOHPHQWR�FHQWUDO�TXH�GH¿QH��VHJ~Q�entienden las participantes de la red, el “ethos” profesional. La imposición de lo que ha venido a de-¿QLUVH�FRPR�³OD�OyJLFD�SUHVWDGRUD�GH�VHUYLFLRV´�LUUXPSH�GH�DOJXQD�PDQHUD�HQ�HO�LPDJLQDULR�FROHFWLYR�por lo que la vinculación con la gestión administrativa, sobrepasa la relación interpersonal.

� (Q�HVWH�VHQWLGR�KHPRV�DQDOL]DGR��GH�TXp�PDQHUD�HO�SURFHVR�GH�FDPELR�HQ�OD�UHDOLGDG�SURIH-VLRQDO�GHO�7UDEDMR�6RFLDO�TXH�KD�YLYLGR�XQD�UHODFLyQ�GLFRWyPLFD�FRQ�HO�PXQGR�GH�OD�XQLYHUVLGDG��VH�KD�YLVWR�WDPELpQ�UHÀHMDGR�HQ�OD�SHGDJRJtD�XWLOL]DGD�SDUD�OD�IRUPDFLyQ�GH�ODV�\�ORV�SURIHVLRQDOHV�GHO�WUDEDMR�VRFLDO��6H�DQDOL]D�FyPR��HO�SDVR�SURGXFLGR�GHVGH�OD�LQFRUSRUDFLyQ�GH�ORV�HVWXGLRV�GH�7UDEDMR�Social al ámbito de la Universidad, coincide con una transición de lo que fue una práctica de alto FRPSURPLVR�VRFLDO�FDUDFWHUL]DGD�SRU�HO�HQIRTXH�FRPXQLWDULR��D�XQD�WHFQL¿FDFLyQ�GHO�URO�YLQFXODGD�D�XQD�WHQGHQFLD�PRGHUQL]DGRUD��-DUDL]�$UUR\R��������(Q�HVWH�FDPLQR�SDUHFH�SHUGHUVH�OD�LPSRUWDQFLD�GH�KHUUDPLHQWDV�FRPR�OD�VXSHUYLVLyQ�TXH�FRPR�\D�KHPRV�GHVWDFDGR�HQ�DQWHULRUHV�WUDEDMRV�GH�OD�UHG��constituye una de las formas esenciales para la intervención en el marco de las relaciones humanas.

1.2 Revisión de la literatura� /D� DVRFLDFLyQ� LQWHUQDFLRQDO� GH� 7UDEDMR� 6RFLDO� � �1DWLRQDO�$VVRFLDWLRQ� RI� 6RFLDO� :RUNHUV�

�1$6:��\�OD�$VVRFLDWLRQ�RI�6RFLDO�:RUN�%RDUGV��$6:%��KDQ�GHVDUUROODGR�XQD�JXtD�GH�EXHQDV�SUiF-WLFDV�GH�HVWiQGDUHV�SDUD�OD�VXSHUYLVLyQ�HQ�7UDEDMR�6RFLDO��(Q�HVWH�WUDEDMR�VH�GHVWDFD�OD�LPSRUWDQFLD�GH�OD�VXSHUYLVLyQ�FRPR�XQD�GH�ODV�KHUUDPLHQWDV�HVHQFLDOHV�GHO�WUDEDMR�VRFLDO��6RVWLHQH�TXH�DVt�FRPR�VH�KD�extendido la base de conocimientos que fundamentan la intervención profesional, paralelamente se ha FRPSOHML]DGR�OD�UHDOLGDG�GH�ORV�SUREOHPDV�IUHQWH�D�ORV�FXDOHV�LQWHUYLHQH�SRU�OR�TXH�UHVXOWD�LPSUHVFLQ-dible dotar de competencias que permitan a las y los profesionales intervenir con la máxima calidad.

7KH�NQRZOHGJH�EDVH�RI�WKH�VRFLDO�ZRUN�SURIHVVLRQ�KDV�H[SDQGHG��DQG�WKH�SRSX-lation it serves has become more complex. Therefore, it is important to the profession to KDYH�DVVXUDQFH� WKDW� DOO� VRFLDO�ZRUNHUV�DUH�HTXLSSHG�ZLWK� WKH�QHFHVVDU\� VNLOOV� WR�GHOLYHU�FRPSHWHQW�DQG�HWKLFDO�VRFLDO�ZRUN�VHUYLFHV��(TXDOO\�LPSRUWDQW�WR�WKH�SURIHVVLRQ�LV�WKH�UHV-SRQVLELOLW\�WR�SURWHFW�FOLHQWV���1DVZ��������

La guía destaca la importancia de los tres tipos de supervisión, la administrativa, la educati-va y la de apoyo. La supervisión educativa es entendida como imprescindible para la formación del SURIHVLRQDO��7UDEDMDU�VREUH�ORV�FDVRV�\�FRQRFHU�ODV�FRPSHWHQFLDV�\�WDPELpQ�LGHQWL¿FDU�ODV�GL¿FXOWDGHV�con que se enfrenta en cada caso en particular.

�3RU�VX�SDUWH��YDULRV�DXWRUHV�FRLQFLGHQ�FRQ�*RXOG�\�%DOGZLQ�FXDQGR�D¿UPDQ�TXH��VXSHUYLVLyQ�IXH�XQ�PpWRGR�FHQWUDO�SDUD�ODV�SULPHUDV�H[SHULHQFLDV�GRFHQWHV��GH�LQYHVWLJDFLyQ�\�GH�SUiFWLFD�GHO�WUD-EDMR�VRFLDO�SDUD�LQWHQWDU�VLVWHPDWL]DU��\�GHVFULELU�XQD�WHRUtD�GHO�WUDEDMR�VRFLDO�

6XSHUYLVLRQ� ZDV� D� FHQWUDO� PHWKRG� IRU� HDUO\� VRFLDO� ZRUN� WHDFKHUV�� UH-VHDUFKHUV� DQG� SUDFWLWLRQHUV� LQ� WKHLU� H൵RUW� WR� FRQVWUXFW� VRFLDO� ZRUN� SUDFWL-FHV� DQG� GHVFULEH� D� WKHRU\� RI� VRFLDO� ZRUN� �*RXOG� DQG� %DOGZLQ�� ��������

�(Q�VX�WUDEDMR�GH�DQiOLVLV�VREUH�OD�LPSRUWDQFLD�GH�OD�VXSHUYLVLyQ�HQ�HO�WUDEDMR�VRFLDO��OD�SURIH-VRUD�+XJKHV��������UHDOL]D�XQD�LQYHVWLJDFLyQ�SDUD��H[SORUDU�FXDO�HO�SDSHO�GH�OD�VXSHUYLVLyQ�HQ�OD�SUiF-

1812 Memorias del Programa de Redes-I3CE. Convocatoria 2016-17. ISBN: 978-84-697-6536-4

Page 25: Mem ries del Programa de Xarxes-I CE de qualitat,eprints.ucm.es/42232/1/Capitulo 155 Memorias-del-programa-redes... · ... Canales y Puertos de la Universidad de ... 16. 3710_Investigando

WLFD�GHO�WUDEDMR�VRFLDO��6X�WUDEDMR�DQDOL]D�ODV�EDVHV�GH��OD�UHODFLyQ�HQWUH�VXSHUYLVRU�D�\�VXSHUYLVDGR�D�\�FyPR�pVWD�FRQWULEX\H�DO�SURFHVR�GH�VXSHUYLVLyQ��/D�LQYHVWLJDFLyQ�WDPELpQ�DQDOL]D�ORV�EHQH¿FLRV�y consecuencias de la supervisión demostrando que la supervisión desempeña un papel clave en la EXHQD�SUiFWLFD�GHO�WUDEDMR�VRFLDO��&RLQFLGH�FRQ�ODV�LGHDV�GH�/RXJKU\�\�2¶'RQRYDQ���������FXDQGR�D¿UPDQ�TXH�KD\�FXDWUR�SDUWHV�TXH�VH�EHQH¿FLDQ�GHO�SURFHVR�GH�VXSHUYLVLyQ��HO�OD�SURIHVLRQDO�TXH�HV�VXSHUYLVDGR�D��OD�SHUVRQD�TXH�VXSHUYLVD��OD�RUJDQL]DFLyQ��OD�DJHQFLD�GH�WUDEDMR�VRFLDO��\�OD�SHUVRQD�TXH�HV�XVXDULD�GHO�VHUYLFLR��6LJXLHQGR�HVWD�OtQHD��QRV�DGKHULPRV�D�OD�LGHD�GHO�HIHFWR�EHQp¿FR�TXH�JH-nera para todas las partes el hecho de que se realice una supervisión externa a la organización para permitir que las/los profesionales puedan repensar su actividad. Los participantes de la investigación UHDOL]DGD�SRU� OD�SURIHVRUD�-HDQQH�0DULH�+XJKHV��VRVWXYLHURQ�TXH� OD�VXSHUYLVLyQ�HV�FUXFLDO�SDUD�HO�GHVDUUROOR�SHUVRQDO� \� HO� FUHFLPLHQWR� FRPR� WUDEDMDGRU� VRFLDO��(Q� OD� IXQGDPHQWDFLyQ�GH� VX� WUDEDMR��+XJXHV�QRV�SURSRQH�VHJXLU�D��0XQUR�FXDQGR�GHVWDFD�OD�LPSRUWDQFLD�GH�ORV�EHQH¿FLRV�TXH�DSRUWD�HO�OD�VXSHUYLVRU�D��\D�TXH�OD�VXSHUYLVLyQ�HV�³XQD�H[SHULHQFLD�GH�DSUHQGL]DMH�LQWHQVLYD�SURSRUFLRQDGD�HQ�XQ�DPELHQWH�GH�DSR\R�\�HVWtPXOR´���0XQUR�HW�DO��������������WUDGXFFLyQ�SURSLD��

� (Q�HO�HQWRUQR�HVSDxRO�&DUPLQD�3XLJ��������GHVWDFD�TXH�OD�VXSHUYLVLyQ�HV�XQ�PHWDWUDEDMR�VL-tuado en la interfaz entre la formación y el apoyo profesional, y que es conducida por un/a profesio-QDO�H[WHUQR�D�OD�RUJDQL]DFLyQ���5HVXOWD�GH�LQWHUpV�YHU�FyPR�OD�VXSHUYLVLyQ�HV�XQ�HOHPHQWR�FODYH�SDUD�EHQH¿FLDU�GH�PDQHUD�VLQpUJLFD�D�WRGRV�ORV�DFWRUHV�TXH�LQWHUYLHQHQ�HQ�HO�iPELWR�GH�OR�VRFLDO���&RPR�dice Puig:

'LIHUHQWHV�DXWRUHV�±$XWHV���������7RQQRQ��������\�6PDOH�������±�KDQ�UHFRQR-FLGR�TXH�HO�WUDEDMR�HQ�ORV�iPELWRV�SVLFRVRFLDOHV�HVWi�FDPELDQGR�GHELGR�D�TXH�ORV�FDP-pos de intervención se complican. Las estructuras institucionales actúan desde la lógica GH�OD�JHVWLyQ�±D�PHQXGR�PHGLDQWH�OD�H[WHUQDOL]DFLyQ±��SRU�OR�TXH�ORV�SURFHGLPLHQWRV�\�ORV�WUiPLWHV�VH�PXOWLSOLFDQ��PLHQWUDV�ORV�WUDEDMDGRUHV�VRFLDOHV�WLHQHQ�TXH�UHDOL]DU�VX�labor con personas que se encuentran a menudo en situación de gran precariedad social, HFRQyPLFD�\�SVtTXLFD���3XLJ�&UXHOOV����������

����3URSyVLWRV�X�REMHWLYRV�7DO�\�FRPR�SXHGH�FRQVWDWDUVH�OD�UHG�YLHQH�WUDEDMDQGR�GHVGH�KDFH�YDULRV�DxRV�HQ�OD�OtQHD�GH�

OD�PHMRUD�GH�FDOLGDG�GH�OD�GRFHQFLD��(O�SUR\HFWR�SUHVHQWDGR�SRU�OD�UHG�GXUDQWH�HO�FXUVR�DQWHULRU�VH�tituló: “6XSHUYLVLyQ�HQ�7UDEDMR�6RFLDO��FODYH�SDUD�OD�FRQVWUXFFLyQ�GHO�³HWKRV´�SURIHVLRQDO´��(Q�OD�comunicación presentada habíamos concluido planteando una serie de preguntas que surgieron fruto GHO�WUDEDMR�GH�LQYHVWLJDFLyQ�FRQ�HO�DOXPQDGR�GH�SUiFWLFDV�GH�7UDEDMR�6RFLDO��

1. ¢4Xp�HV�OR�LPSRUWDQWH��OD�XUJHQFLD��OD�DVLVWHQFLD��HO�FRQWURO��OD�WUDQVPLVLyQ�GH�FRQWHQLGRV�\�protocolos?

2. ¢(Q�TXp�PRPHQWR�VH�GHGLFD�WLHPSR�\�DWHQFLyQ�D�ODV�HPRFLRQHV�TXH�VXVFLWD�HO�FRQWDFWR�FRQ�OD�realidad social?

3. ¢&XiOHV�VRQ�ODV�SULRULGDGHV�HQ�OD�VXSHUYLVLyQ�GRFHQWH�\�FyPR�VH�YLQFXOD�\�FRRUGLQD�FRQ�OD�supervisión que las/los profesionales realizan al alumnado en los centros de prácticas?

4. ¢&yPR�HQFDMD�HO�PRGHOR�GH�VXSHUYLVLyQ�GH�SUiFWLFDV�H[WHUQDV�HQ�OD�UHDOLGDG�GH�FDGD�XQLYHUVL-dad teniendo en cuenta las ratios, y la disponibilidad de centros?

Tras estas preguntas nos planteamos la posibilidad de desarrollar un proyecto que recogiera

1813Modalitat 2 / Modalidad 2

Page 26: Mem ries del Programa de Xarxes-I CE de qualitat,eprints.ucm.es/42232/1/Capitulo 155 Memorias-del-programa-redes... · ... Canales y Puertos de la Universidad de ... 16. 3710_Investigando

una experiencia de supervisión a tres bandas. Analizadas las conclusiones, consideramos que su apli-cación requería más datos de evaluación, dado que teníamos claro en parte el diagnóstico, por parte GH�OR�TXH�HO�DOXPQDGR�SODQWHDED�FRPR�GL¿FXOWDG�HQ�VXV�SUiFWLFDV��DVt�FRPR�OD�FDUHQFLD�SRU�SDUWH�GH�algunas universidades de una supervisión educativa que respondiera a las necesidades del alumnado. 6LQ�HPEDUJR�KHPRV�VLGR�FRQVFLHQWHV�TXH�SDUD�OD�UHDOL]DFLyQ�GH�HVWH�WUDEDMR��HUD�QHFHVDULR��SURIXQGL-zar en el diagnóstico de las otras partes que intervienen en el proceso de supervisión.

Tal y como hemos destacado hablamos de:• Supervisado • Supervisor • Ámbito institucional • Personas usuarias de los servicios

�(O�REMHWLYR�JHQHUDO�SODQWHDGR�HV�DYDQ]DU�HQ�OD�LGHQWL¿FDFLyQ�GH�ORV�SXQWRV�SULQFLSDOHV�GH�

IRUPDFLyQ�GHO�DOXPQDGR�GH�7UDEDMR�6RFLDO�\�SURIXQGL]DU�HQ�ODV�SURSXHVWDV�GH�VXSHUYLVLyQ�GH�SUiFWL-cas.

Como REMHWLYRV�HVSHFt¿FRV nos hemos planteado en primer lugar, elaborar estrategias que QRV�SHUPLWDQ��YLQFXODU��OD�IRUPDFLyQ�GH�SURIHVLRQDOHV�FRQ�FDSDFLGDG�GH�HMHUFHU�XQD�FRQFLHQFLD�FUtWLFD�sobre la realidad en la que intervienen.

�(Q�VHJXQGR�OXJDU�FRPR�D�SDUWLU�GH�ODV�LGHQWL¿FDFLRQHV�GH�GL¿FXOWDGHV�TXH�YDQ�VXUJLHQGR�HQ�HO�DQiOLVLV�GH�ODV�QHFHVLGDGHV�GH�VXSHUYLVLyQ��HGXFDWLYD�\�GH�DSR\R��KHPRV�SRGLGR�FRPSUREDU�OD�FRQYH-QLHQFLD�GH�WUDEDMDU�HQ�OtQHDV�GH�LQQRYDFLyQ�VRFLDO��LQFRUSRUDPRV�FRPR�REMHWLYR�HVSHFt¿FR�OD�SDUWLFL-pación en proyectos de innovación social que incorporen la supervisión como elemento insustituible.

�(Q�WHUFHU� OXJDU� OD�UHG�VH�SODQWHy� OD� LPSRUWDQFLD�GH�FRQWLQXDU�HO� WUDEDMR�GH� WUDQVIHUHQFLD�GH�conocimientos y resultados entre cuatro universidades españolas y una italiana.

2. MÉTODO

�(Q�DQWHULRUHV�FRQYRFDWRULDV�GHO�SUR\HFWR�GH�UHGHV�GH�LQYHVWLJDFLyQ�FRRSHUDWLYD��KHPRV�GHV-WDFDGR�OD�WUDVFHQGHQFLD�GH�OD�VXSHUYLVLyQ�HQ�HO�iPELWR�GH�OD�IRUPDFLyQ�XQLYHUVLWDULD�GH�WUDEDMDGRUHV�sociales como un espacio que sirve para consolidar y construir conocimiento no sólo desde el ámbito WHyULFR�VLQR�WDPELpQ�SDUD�WUDEDMDU�GHVGH�OD�DGTXLVLFLyQ�GH�FRPSHWHQFLDV�\�HO�GHVDUUROOR�GH�KDELOLGDGHV��fundamentalmente para aquellas potencialidades surgidas del autoconocimiento que debe adquirir el DOXPQDGR�SDUD�VX�IXWXUR�HMHUFLFLR�SURIHVLRQDO��5DPRV�)HLMyR�HW�DO��������3DUD�HOOR�FRQVLGHUDPRV�TXH�OD�PHWRGRORJtD�PiV�DGHFXDGD�SDUD�QXHVWUD�LQYHVWLJDFLyQ�HV�OD�FXDOLWDWLYD�SRU�VHU�OD�TXH�PHMRU�UHFRJH�los aspectos esenciales de los discursos de las personas que intervienen en el proceso de supervisión.

Dentro de nuestra línea de investigación, se profundiza sobre la puesta en marcha de meto-GRORJtDV�TXH�IRPHQWHQ�XQ�DSUHQGL]DMH�PiV�UHÀH[LYR��DXWyQRPR��FRODERUDWLYR��SDUWLFLSDWLYR��VLJQL¿-FDWLYR��DQDOL]DQGR�\�FRPSDUDQGR�ODV�RSFLRQHV�GH�VXSHUYLVLyQ�HQ�SUiFWLFDV�GH�7UDEDMR�6RFLDO�TXH�VH�realizan en las distintas universidades participantes. La supervisión constituye una de las herramien-tas metodológicas más importantes en las profesiones basadas en la Relación de Ayuda por lo que se trata de conocer la repercusión que la misma tiene en la adquisición de conocimientos y habilidades del alumnado. Dentro de las herramientas utilizadas la principal ha sido la entrevista que se ha reali-]DGR�D�SURIHVLRQDOHV�TXH�VH�HQFXHQWUDQ�WUDEDMDQGR�HQ�OD�LQWHUYHQFLyQ�GLUHFWD��$VLPLVPR�VH�DSURYHFKy�la puesta en marcha de proyectos de innovación social como el “Cuidamos Contigo, Almoradí &

1814 Memorias del Programa de Redes-I3CE. Convocatoria 2016-17. ISBN: 978-84-697-6536-4

Page 27: Mem ries del Programa de Xarxes-I CE de qualitat,eprints.ucm.es/42232/1/Capitulo 155 Memorias-del-programa-redes... · ... Canales y Puertos de la Universidad de ... 16. 3710_Investigando

5RMDOHV´�TXH�VH�OOHYD�D�FDER�GHVGH�OD�8QLYHUVLGDG�GH�$OLFDQWH��HQ�HO�FXDO�VH�HVWi�DSOLFDQGR�HO�0RGHOR�GH�$WHQFLyQ�,QWHJUDO�\�&HQWUDGR�HQ�OD�3HUVRQD��0$,&3��TXH�VH�FHQWUD�HQ�WUDEDMDU�FRQ�ORV�LQWHUHVHV�\�GHVHRV�GH�ODV�SHUVRQDV�HQ�VLWXDFLyQ�GH�GHSHQGHQFLD�SDUD�GHVDUUROODU�VX�SUR\HFWR�YLWDO��5RGULJXH]�5RGULJXH]��3�HW�DO���������(Q�OD�DSOLFDFLyQ�GH�HVWH�PRGHOR�GH�LQQRYDFLyQ�GHVHPSHxDQ�VX�DFWLYLGDG�GRV�WUDEDMDGRUDV�VRFLDOHV�FRQ�ODV�TXH�VH�HVWi�UHDOL]DQGR�XQ�VHJXLPLHQWR�SDUD�LGHQWL¿FDU�ODV�QHFHVLGDGHV�que la aplicación de un modelo desburocratizado y fundamentado en la relación de ayuda conlleva. (Q�HVWH�FDVR�VH�KD�UHDOL]DGR�XQD�HQWUHYLVWD�JUXSDO�FRQ�ODV�WUDEDMDGRUDV�\�FRQ�XQD�GH�ODV�FRRUGLQDGRUDV�por parte de una evaluadora externa.

�6H�FRJLy�XQD�PXHVWUD�GH�WUHLQWD�DOXPQD�RV�GH�SUiFWLFDV�H[WHUQDV�GH�7UDEDMR�6RFLDO��VLJXLHQGR�el criterio de que hubieran realizado al menos un año de prácticas externas y que a la vez hubieran participado en un taller de prácticas en las que se realizara supervisión docente. Se aplicó el siguiente cuestionario:

5HG�LQWHUXQLYHUVLWDULD�VREUH�'LGiFWLFD�HQ�7UDEDMR�6RFLDO�Proyecto 2016/2017 Convocatoria ICE-UA

(VWH� WUDEDMR� HV� YROXQWDULR� \� DQyQLPR� \� VH� JDUDQWL]D� HO� UHVSHWR� GH� OD� FRQ¿GHQFLDOLGDG�KDFLpQGRVH�FRQVWDU�TXH�OD�LQIRUPDFLyQ�REWHQLGD�VROR�VHUi�XWLOL]DGD�FRQ�¿QHV�GH�LQYHVWLJDFLyQ�DFDGpPLFD��

(Q�$OLFDQWH�D«««««��GH««««««��������

Antes de comenzar te pedimos que completes algunos datos (GDG�Sexo:Año de inicio de la carrera:Marca con una equis el tipo de centro de prácticas en el que estuviste

PúblicoPrivadoTercer sector

$KRUD�WH�DGMXQWDPRV�GRV�GH¿QLFLRQHV�VREUH�VXSHUYLVLyQ�HGXFDWLYD�HQ�WUDEDMR�VRFLDO�\�WH�SH-dimos que describas libremente las características que destacarías de tu experiencia en supervisión durante tus prácticas externas.

Las respuestas son abiertas, y puedes explicar todos los aspectos que te parezcan relevantes, ya sean sobre las relaciones supervisor/supervisado, sobre el tiempo dedicado a la supervisión, sobre sus condiciones o sobre toda otra característica que puedas aportar.

1815Modalitat 2 / Modalidad 2

Page 28: Mem ries del Programa de Xarxes-I CE de qualitat,eprints.ucm.es/42232/1/Capitulo 155 Memorias-del-programa-redes... · ... Canales y Puertos de la Universidad de ... 16. 3710_Investigando

DEFINICIONES SOBRE SUPERVISIÓN EDUCATIVA.DGXVKLQ� �������� OD� VXSHUYLVLyQ� HGXFDWLYD� HQ� WUDEDMR� VRFLDO� VLJXH� XQDV� VHULH� GH�

SULQFLSLRV�IXQGDPHQWDOHV�WDOHV�FRPR�TXH�DSUHQGHPRV�PHMRU�FXDQGR�HVWDPRV�PRWLYDGRV�para aprender, cuando podemos dedicar la mayor parte de nuestra energía a la situación GH�³DSUHQGHU�D�DSUHQGHU´��FXDQGR�H[LVWH�XQD�VDWLVIDFFLyQ�SRVLWLYD�\�JUDWL¿FDQWH�HQ�HO�DSUHQGL]DMH��\�IXQGDPHQWDOPHQWH�DSUHQGHPRV�PHMRU�VL�HO�VXSHUYLVRU�WLHQH�HQ�FXHQWD�OD�singularidad del supervisado como aprendiz.

'DZVRQ��������HVWDEOHFH�SDUD�OD�VXSHUYLVLyQ�HQ�HO�WUDEDMR�VRFLDO�WUHV�WLSRV�GH�IXQFLRQHV��D��HGXFDWLYDV�WHQGHQWHV�DO�GHVDUUROOR�GH�KDELOLGDGHV��FRQRFLPLHQWRV�\�FRPSHWHQFLDV��HQ�

ODV�TXH�VH�GHVWDFD�OD�SDUWLFLSDFLyQ�HQ�OD�SUiFWLFD�UHÀH[LYD��E��DGPLQLVWUDWLYDV�GLULJLGDV�D�OD�SURPRFLyQ�\�HO�PDQWHQLPLHQWR�GH�ODV�QRUPDV�GH�WUDEDMR��

FDOLGDG�\�H¿FDFLD��F��GH�DSR\R��HQ�ODV�TXH�VH�EXVFD�SURPRYHU�HO�WUDEDMR�HQ�HTXLSR�FRRSHUDWLYR��\�VDWLVIDFWRULR

(O�FXHVWLRQDULR�KD�VLGR�DXWRDGPLQLVWUDGR�FRQ�SUHVHQFLD�GH�SURIHVRUDGR�HQ�HO�PRPHQWR�GH�su aplicación a efectos de responder a cualquier consulta.�$VLPLVPR�VH�UHDOL]y�XQ�JUXSR�GH�GLVFXVLyQ�FRQ�SURIHVRUDGR�GH�WUDEDMR�VRFLDO��3DUD�OD�SUHSD-

ración del grupo de discusión se respondió al esquema que se acompaña a continuación:

),*85$����(675$7(*,$�'(/�*8,Ï1�3$5$�(/�*5832�'(�',6&86,Ï1

)XHQWH��*RUGR�/ySH]��$��\�6HUUDQR�3DVFXDO��(VWUDWHJLD�\�3UiFWLFDV�FXDOLWDWLYDV�GH�LQYHVWLJDFLyQ�VRFLDO��(G��3HDU-son Prentice Hall. 2008: 103

�/D� UHDOL]DFLyQ�GHO� WUDEDMR�VH�FRPSOHPHQWD�PHGLDQWH� OD�XWLOL]DFLyQ�GH� WHFQRORJtDV�GH� OD� LQ-IRUPDFLyQ�\�FRPXQLFDFLyQ� �LQWHUQHW�� VN\SH�SDUD�YLGHRFRQIHUHQFLDV�� DVt� FRPR� ODV� VLQHUJLDV�TXH� VH�SURPXHYHQ�GHVGH�OD�XWLOL]DFLyQ�GH�HQFXHQWURV�HQ�FRQJUHVRV��FRPR�HO�LQWHUQDFLRQDO�GH�7UDEDMR�6RFLDO�UHDOL]DGR�HQ�/RJURxR�HQ������\�HO�,QWHUQDFLRQDO�GH�7UDEDMR�6RFLDO�GH�'HXVWR��GRQGH�KHPRV�SDUWLFL-pado como red con la presentación de artículos, a la vez que aprovechando las oportunidades para

1816 Memorias del Programa de Redes-I3CE. Convocatoria 2016-17. ISBN: 978-84-697-6536-4

Page 29: Mem ries del Programa de Xarxes-I CE de qualitat,eprints.ucm.es/42232/1/Capitulo 155 Memorias-del-programa-redes... · ... Canales y Puertos de la Universidad de ... 16. 3710_Investigando

reunirnos presencialmente.�6H� GHVWDFD� OD� LQFRUSRUDFLyQ� DO� JUXSR� GH� OD� UHG� OD�'UD�� 3DWULFLD� 6ROHU� -DYDOR\HV�� SURIHVRUD�

DVRFLDGD�GHO�'HSDUWDPHQWR�GH�7UDEDMR�6RFLDO�\�6HUYLFLRV�6RFLDOHV�TXH�D�OD�YH]�HV�WpFQLFR�GHO�&HQWUR�GH�$SR\R�DO�(VWXGLDQWH�SRU�OR�TXH�VH�SURIXQGL]y�HQ�HO�WUDEDMR�GH�OD�HGXFDFLyQ�LQFOXVLYD�GHQWUR�GHO�iPELWR�XQLYHUVLWDULR�KDELpQGRVH�SURSXHVWR�OD�UHDOL]DFLyQ�GH�XQD�OtQHD�HVSHFt¿FD�GH�WUDEDMR�VREUH�HVWH�tema para el próximo curso.

3. RESULTADOS

(QWUHYLVWDV�D�SURIHVLRQDOHV� Para las y los profesionales, la participación del alumnado en las prácticas supone a la vez un

GHVDItR�\�XQ�DSUHQGL]DMH��(Q�PXFKRV�FDVRV�VH�SODQWHD�FRPR�XQD�FDUJD�GH�WUDEDMR�H[WUD�TXH�LPSOLFD�la necesidad de dedicar un tiempo complementario del que se desarrolla habitualmente dentro de sus funciones en la organización.

³+D�VLGR�XQD�H[SHULHQFLD�PX\�VDWLVIDFWRULD�HQ�OD�TXH�WDPELpQ�KH�WHQLGR�TXH�DSUHQGHU�D�GHVDUUROODU�KDELOLGDGHV�GH�SODQL¿FDFLyQ��JXtD�\�VXSHUYLVLyQ«��TXH�WHQGUp�PX\�HQ�FXHQWD�para que próximos alumnos/as obtengan mayor rendimiento de su periodo de prácticas.” �76����SULPHU�DxR�TXH�OOHYD�DOXPQDGR�HQ�SUiFWLFDV�

�(O�SURIHVRUDGR�PDQL¿HVWD�TXH�HO�DOXPQDGR�OOHJD�D�ODV�SUiFWLFDV�VLQ�XQD�LGHD�FODUD�GH�FyPR�vincular la práctica con la teoría a la vez que en muchos casos la elección del centro de prácticas se realiza sin un conocimiento pormenorizado de la actividad que van a desarrollar

³0H�JXVWDUtD� SRGHU� H[SOLFDU� D� O#VDOXPQ#V�HQ�TXp� FRQVLVWH� HO� WUDEDMR�GH� OD�institución penitenciaria, su marco de intervención, nuestra labor concreta en la misma, DQWHV�GH�TXH�HOLJLHUDQ�HO�FDPSR�GH�SUiFWLFDV��&RPR�FRPSOHPHQWR�D�ODV�PLVPDV�´��76����/OHYD�PiV�GH�WUHV�DxRV�FRQ�DOXPQRV�HQ�SUiFWLFDV��

La necesidad de una adecuada relación entre los centros de prácticas y las universidades de-PDQGD�XQ�WUDEDMR�TXH�QR�HVWi�VX¿FLHQWHPHQWH�UHFRQRFLGR�HQ�HO�iPELWR�DFDGpPLFR�\�VH�REVHUYD�TXH�HQ�OD�PD\RUtD�GH�ORV�FDVRV�GHSHQGH�GH�OD�SHUVRQD�TXH�HMHUFH�OD�FRRUGLQDFLyQ�GHVGH�OD�XQLYHUVLGDG�\�VX�compromiso, en muchos casos exclusivamente vinculado a un factor vocacional.

³9DORUDFLyQ�H[FHOHQWH�WDQWR�HQ�FXDQWR�D�OD�RUJDQL]DFLyQ�FRPR�HQ�OD�FRRUGLQD-FLyQ�FRQ�OD�SURIHVRUD�UHVSRQVDEOH�GHO�3UiFWLFXP�´��76���$VWXULDV��SULPHU�DxR�TXH�OOHYD�DOXPQDGR�

�/DV�\�ORV�SURIHVLRQDOHV�GH�ORV�FHQWURV�GH�SUiFWLFDV�UHFRQRFHQ�OD�QHFHVLGDG�GH�XQ�WUDEDMR�D�WUHV�bandas con el profesorado. De alguna manera podemos decir que desde la lógica de la academia a la OyJLFD�GH�OD�SUiFWLFD��VH�GHEH�WHQGHU�HO�GLiORJR��8Q�GLiORJR�TXH�SHUPLWD�FRQVWUXLU�XQD�WHRUtD�TXH�Gp�VHQWLGR�D�OD�SUiFWLFD��+RZH��������6LJXLHQGR�D�3D\QH���������SRGHPRV�GHFLU�TXH�HO�WUDEDMR�VRFLDO�VH�construye socialmente por eso resulta indispensable establecer un diálogo permanente entre la teoría \�OD�SUiFWLFD�TXH�VH�IXQGDPHQWH�HQ�OD�VXSHUYLVLyQ��HGXFDWLYD��DGPLQLVWUDWLYD�\�GH�DSR\R��FRPR�XQ�SXQWR�GH�LQWHUVHFFLyQ�SDUD�OD�UHÀH[LyQ�VREUH�OD�LQWHUYHQFLyQ�VRFLDO��

³�«��UHDOL]DU�XQ�WUDEDMR�SUHYLR�SUHFLVR�FRQ�ORV�WXWRUHV�SDUD�SODQL¿FDU�PHMRU�HO�proyecto de los alumnos, concretando en función del campo de prácticas elegido. Hay

1817Modalitat 2 / Modalidad 2

Page 30: Mem ries del Programa de Xarxes-I CE de qualitat,eprints.ucm.es/42232/1/Capitulo 155 Memorias-del-programa-redes... · ... Canales y Puertos de la Universidad de ... 16. 3710_Investigando

QHFHVLGDG�GH�HYDOXDU�OD�SUiFWLFD�GH�FDUD�D�OD�PHMRUD�GH�OD�PLVPD�SDUD�RWURV�DOXPQRV���76���PiV�GH�XQ�DxR�OOHYDQGR�SUiFWLFDV��

�2WUR�GH�ORV�IDFWRUHV�GHVWDFDGR�SRU�ODV�\�ORV�SURIHVLRQDOHV�GH�ORV�FHQWURV�GH�SUiFWLFDV�HV�TXH�HO�DOXPQDGR�OOHJD�D�ORV�FHQWURV�VLQ�FRPSHWHQFLDV�OLQJ�tVWLFDV�GHVDUUROODGDV�DGHFXDGDPHQWH��5HFODPDQ�OD�QHFHVLGDG�GH�XQD�PD\RU�\�PHMRU�IRUPDFLyQ�HQ�FRPXQLFDFLyQ�YHUEDO�\�QR�YHUEDO��1RV�UHVXOWDQ�LQWH-UHVDQWHV�HQ�HVWH�VHQWLGR�ODV�UHÀH[LRQHV�TXH�VREUH�HO�OHQJXDMH�KHPRV�HQFRQWUDGR�HQ�XQ�EORJ�GH�7UDEDMR�Social:

³3HUR�OR�TXH�PH�SUHRFXSD�UHDOPHQWH�HV�OR�SRFR�TXH�UHÀH[LRQDPRV�VREUH�ORV�WpUPL-QRV�TXH�XWLOL]DPRV�D�GLDULR��3RU�HMHPSOR��usuaria; ³%HOpQ�HV�XVXDULD�PtD´��<R�SUHJXQ-WR��¢SRU�TXp�XVXDULD��SRU�TXp�QR�FOLHQWH��R�FLXGDGDQD��R�DGPLQLVWUDGD"��3HUR�D~Q�PiV�preocupante es el uso indiscriminado de “familia multiproblemática” o “familia deses-WUXFWXUDGD´��¢QRV�KHPRV�SDUDGR�D�SHQVDU�OR�TXH�VXSRQH�GHQRPLQDU�D�XQD�IDPLOLD�FRPR�“multiproblemática”?. No quiero renegar de la taxonomía, sólo digo que para etiquetar �OR�TXH�HV�QHFHVDULR�HQ�PXFKDV�RFDVLRQHV��KD\�TXH�KDFHUOR�FRQ�H[DFWLWXG�\��HQ�HO�FDVR�GH�SHUVRQDV��FRQ�UHVSHWR��R�DO�PHQRV��FRQ�ULJRU�´�7RPDGR�GHO�%ORJ�GH�%HOpQ�1DYDUUR��disponible en KWWS���ZZZ�EHOHQQDYDUUR�HV���������HO�SRGHU�GHO�OHQJXDMH�KWPO

Los comentarios del blog, coinciden en parte con lo que expresa una tutora profesional de un centro de prácticas:

�«�� VROR� SRU� FRPHQWDU«FRQVLGHUR� TXH� QXHVWUD� SULQFLSDO� KHUUDPLHQWD� GH� WUDEDMR�HV�OD�FRPXQLFDFLyQ��YHUEDO�\�QR�YHUEDO�\�SRU�HOOR�HO�OHQJXDMH�GHEHUtD�VHU�XQ�HOHPHQWR�VREUH�HO�TXH�WUDEDMDU��+HPRV�GH�WUDEDMDU�FRQ�WHPDV�PX\�VHQVLEOHV�SDUD�ODV�SHUVRQDV��HQ�HO�TXH�DGHPiV�VH�PDQHMDQ�HPRFLRQHV�\�SDUD�LQWHUYHQLU�VyOR�WHQHPRV�HO�OHQJXDMH���76���PiV�GH�XQ�DxR�GH�H[SHULHQFLD�

/RV�FRPHQWDULRV�GH�ODV�\�ORV�SURIHVLRQDOHV�SRQHQ�GH�PDQL¿HVWR�TXH�H[LVWH�XQD�FDUHQFLD�GH�herramientas e instrumentos consolidados para el desarrollo de la práctica profesional. La supervisión profesional no está institucionalizada, por lo que en muchos casos es difícil desarrollar una adecuada supervisión educativa a tres bandas.

(Q�HO�JUXSR�GH�GLVFXVLyQ�VH�GHVWDFD�FRPR�HOHPHQWRV�FRPXQHV� La intensidad de la carga administrativa que conlleva la supervisión y la organización de las

SUiFWLFDV�H[WHUQDV�GH�7UDEDMR�6RFLDO��VH�SODQWHD�FRPR�XQ�SUREOHPD�HQ�HO�TXH��FRLQFLGHQ�PD\RULWDULD-PHQWH�ODV�SURIHVRUDV�SDUWLFLSDQWHV��6H�GHVWDFD�OD�GL¿FXOWDG�TXH�FRQOOHYD�HO�TXH�QR�VHDQ�UHFRQRFLGRV�GH�PDQHUD�MXVWD��ORV�FUpGLWRV�LQYHUWLGRV�HQ�ODV�SUiFWLFDV�SRU�SDUWH�GH�OD�HVWUXFWXUD�DFDGpPLFD�

Se plantean realidades en las cuales el voluntarismo es lo que prima a la hora de poner en mar-FKD�ODV�SUiFWLFDV��SRU�OD�IDOWD�GH�FREHUWXUD��KRUDV�H[WUDV��QR�UHFRQRFLPLHQWR�GH�ODV�WDUHDV�UHDOL]DGDV��supervisiones no reconocidas en planes de estudio, traslados a cargo del presupuesto personal de los HTXLSRV�GRFHQWHV�

La diversidad de los centros de prácticas hace necesario a criterio del grupo, que las clases de VXSHUYLVLyQ�HGXFDWLYD�YLQFXOHQ�D�DOXPQDGR�GH�GLYHUVRV�FHQWURV�SDUD�SURPRYHU�XQ�DSUHQGL]DMH�FRRSH-rativo.

Se insiste en la riqueza que supone la puesta en común de casos prácticos y su análisis en

1818 Memorias del Programa de Redes-I3CE. Convocatoria 2016-17. ISBN: 978-84-697-6536-4

Page 31: Mem ries del Programa de Xarxes-I CE de qualitat,eprints.ucm.es/42232/1/Capitulo 155 Memorias-del-programa-redes... · ... Canales y Puertos de la Universidad de ... 16. 3710_Investigando

JUXSR��DQiOLVLV�TXH�UHTXLHUH�QR�VyOR�DVSHFWRV�DGPLQLVWUDWLYRV��UHTXLVLWRV�SDUD�DFFHGHU�D�SUHVWDFLRQHV��FDUDFWHUtVWLFDV�GH�OD�LQVWLWXFLyQ��VLQR�SULQFLSDOPHQWH�SURPRYHU�XQ�DQiOLVLV�FUtWLFR�KDFLHQGR�pQIDVLV�HQ�aspectos metodológicos, interpersonales e intrapersonales.

�+D\�XQD�TXHMD�FRPSDUWLGD�HQ�FXDQWR�DO�SRFR�WLHPSR�SDUD�OD�VXSHUYLVLyQ�HQ�ORV�WDOOHUHV��ODER-UDWRULRV��KD\�GLYHUVLGDG�GH�QRPEUHV��

�6H�GHVWDFD�TXH�HO�WUDEDMDU�ORV�FDVRV�HQ�OD�XQLYHUVLGDG�\�FRPSDUWLUOR�FRQ�FRPSDxHUDV�\�FRP-SDxHURV�MXQWR�FRQ�OD�SURIHVRUD�SURIHVRU�UHIXHU]D�\�GD�VHJXULGDG�HQ�HO�GHVDUUROOR�GH�FRPSHWHQFLDV��(O�WLHPSR�HV�SRFR�SDUD�SRGHU�GHVDUUROODU�XQ�DQiOLVLV�GH�ORV�DVSHFWRV�pWLFRV�\�GH�FRQWHQLGR�PHWRGROyJL-cos.

Se observa que no se está haciendo una real supervisión en la universidad porque no hay una cultura de la supervisión en las instituciones por lo que tampoco en los ámbitos de intervención social se demanda la supervisión de los casos.

�(O�DOXPQDGR�SDUWH�GH�SUHMXLFLRV�VREUH�³GyQGH�VH�DSUHQGH�PiV´�\�HQ�PXFKRV�FDVRV�VH�GD�XQD�“rivalidad” entre los centros de prácticas que confrontan al alumnado con el hecho de que en la uni-versidad no se sabe lo que es la realidad del día a día de los servicios sociales.

�(Q�PXFKRV�FDVRV� VH�FRQVLGHUD�TXH� ORV�SURIHVLRQDOHV�QR� VDEHQ�FyPR�GHEHQ� WUDEDMDU�FRQ�HO�DOXPQDGR��SRU�OR�TXH�GHEHUtD�WUDEDMDUVH�D�WUHV�EDQGDV�SDUD�DFRPSDxDU�HVRV�SURFHVRV�GH�OR�FRQWUDULR�³HV�XQ�FDRV´�\�HO�DOXPQDGR�UHFLEH�PHQVDMHV�FRQWUDGLFWRULRV�

�6H�PDWL]D�HQ�HO�KHFKR�GH�TXH�KD\�RUJDQL]DFLRQHV��SHUR�WDPELpQ�KD\�³PRGHORV�GH�WUDEDMR�VR-cial” y que dependiendo del profesional que te sea asignado, así será tu experiencia, pero hasta eso se SXHGH�UHFRQGXFLU�VLJQL¿FDWLYDPHQWH�D�WUDYpV�GH�XQD�VXSHUYLVLyQ�HGXFDWLYD�

Cuestionarios del alumnado Los cuestionarios están siendo procesados dado que a la primera muestra de 30 alumnos se

han agregado más siguiendo los mismos criterios de selección pero procedentes de otras universi-GDGHV��(VSHUDPRV�WHQHU�WRGRV�ORV�GDWRV�DQDOL]DGRV�SDUD�OD�SUy[LPD�FRQYRFDWRULD�\D�TXH�OD�LGHD�HV�incluirlos dentro del diseño del proyecto del año próximo.

De los cuestionarios analizados hasta el momento encontramos como elemento recurrente el KHFKR�GH�TXH�HO�DOXPQDGR�PDQL¿HVWD�XQD�IDOWD�GH�VXSHUYLVLyQ�HQ�HO�iPELWR�GH�OR�UHODFLRQDO��LQWHU�H�LQWUDSHUVRQDO��DVt�FRPR�TXH�SRQH�GH�PDQL¿HVWR�HQ�PXFKRV�FDVRV�XQD�GLYLVLyQ�PX\�HYLGHQWH�HQWUH�OD�formación recibida en la universidad y la práctica profesional.

�6H�PDQL¿HVWD�TXH�HQ�DOJXQRV�FHQWURV�GH�SUiFWLFDV�QR�VH�FRPSUHQGHQ� ODV�SHWLFLRQHV�TXH�VH�hacen desde la universidad. Los instrumentos no son vistos como herramientas de crecimiento del conocimiento, sino como una mayor burocracia.

�([LVWHQ�FDVRV�GH�DOXPQDGR�TXH�PDQL¿HVWD�DELHUWDPHQWH�TXH�QR�KD�UHDOL]DGR�SUiFWLFDV�GH�WUD-EDMR�VRFLDO�SRUTXH�HQ�VX�FHQWUR�VROR�VH�KD�OLPLWDGR�D�UHDOL]DU�WUDEDMRV�DGPLQLVWUDWLYRV�

�(Q�PXFKRV�FDVRV�VH�REVHUYD�TXH�XQD�JUDQ�GLIHUHQFLD�HQWUH�FHQWURV�GH�SUiFWLFDV��HQ�FXDQWR�D�OD�GHGLFDFLyQ��HO�DSUHQGL]DMH��

4. CONCLUSIONES La coincidencia entre muchos de los aspectos planteados por las y los profesionales con los

formulados por el grupo de discusión de profesorado nos llevan a pensar que existe una inminente necesidad de generar espacios de encuentro entre las/los tutores profesionales de los centros de prác-WLFDV�\�ODV�ORV�VXSHUYLVRUHV�DFDGpPLFRV��(V�LPSRUWDQWH�SDUD�HO�GHVDUUROOR�GHO�FRUSXV�GH�FRQRFLPLHQWR�

1819Modalitat 2 / Modalidad 2

Page 32: Mem ries del Programa de Xarxes-I CE de qualitat,eprints.ucm.es/42232/1/Capitulo 155 Memorias-del-programa-redes... · ... Canales y Puertos de la Universidad de ... 16. 3710_Investigando

FLHQWt¿FR��/DV�SUiFWLFDV�GHEHQ�UHDOL]DUVH�HQ�FHQWURV�GRQGH�ORV�HTXLSRV�SURIHVLRQDOHV�HVWpQ�SUHSDUDGRV�

para recibir al alumnado porque no necesariamente el alumnado es recibido por voluntad sino que incluso en muchos casos son impuestos.

La supervisión es un satisfactor imprescindible para la necesidad de formación de futuros WUDEDMDGRUHV�VRFLDOHV��VLJXLHQGR�OR�H[SUHVDGR�

�([LVWHQ�FDVRV�HQ�ORV�TXH�QR�VH�DVLJQD�XQ�HVSDFLR�SDUD�OD�VXSHUYLVLyQ�GH�ORV�FDVRV�TXH�HVWiQ�OOHYDQGR�ODV�ORV�HVWXGLDQWHV��QL�KD\�XQ�FXPSOLPLHQWR�GH�HWDSD�VRFLDO��3HUR�SDUDOHODPHQWH�WDPELpQ�HV�QHFHVDULR�TXH�H[LVWD�XQD�YLVLWD�GHO�GRFHQWH�GH�OD�XQLYHUVLGDG�D�ORV�FHQWURV�GH�SUiFWLFDV��(VWD�UHODFLyQ�HV�LPSUHVFLQGLEOH�SDUD�SURPRYHU�XQ�DSUHQGL]DMH�VLJQL¿FDWLYR�

Desde la motivación, el acompañamiento y la formación de las y los profesionales se produci-UtDQ�FDPELRV�VLJQL¿FDWLYRV�HQ�ODV�SUiFWLFDV��&RPR�SODQWHD�OD�1$6:��������³Social work supervisors have the responsibility of evaluating the performance of supervisees in a fair manner with clearly stated criteria”, es decir, tienen que darse una serie de aspectos comunes y claros para que pueda ser XQ�LQVWUXPHQWR�GH�FRQVWUXFFLyQ�GH�FRQRFLPLHQWR��3RU�HVR�HV�QHFHVDULR�HO�WUDEDMR�D�WUHV�EDQGDV�TXH�proponemos como proyecto piloto para el próximo curso.

Se propone la posibilidad de con los datos recogidos de profesorado, profesionales y alumna-do, realizar una propuesta de proyecto piloto comparativo de supervisión de donde puedan obtenerse HYLGHQFLDV� FLHQWt¿FDV�SDUD� OD� FRQVWUXFFLyQ�GH� FRQRFLPLHQWR� VREUH� OD�SUiFWLFD�\� WHRUtD�GHO�7UDEDMR�Social.

Se asume el compromiso de recuperar los contenidos de dos investigaciones realizadas en una FDVR�SRU�OD�SURIHVRUD�-RVHID�/RUHQ]R�*DUFtD�VREUH�OD�RSLQLyQ�GH�ORV�SURIHVLRQDOHV�GH�ORV�FHQWURV�GH�SUiFWLFDV�GH�OD�XQLYHUVLGDG�GH�$OLFDQWH�\�HQ�RWUR�GH�XQD�LQYHVWLJDFLyQ�GH�OD�8QLYHUVLGDG�3DEOR�GH�2OD-YLGH��SDUD�GLVWULEXLU�HO�PDWHULDO�D�HIHFWRV�GH�HQULTXHFHU�HO�GHEDWH�\�OD�SODQL¿FDFLyQ�GHO�QXHYR�SUR\HFWR�

Se destaca el hecho de que al estar participando entre otros proyectos de innovación en el 022&�TXH�FRRUGLQD�OD�SURIHVRUD�3LODU�0XQXHUD�*yPH]�HQ�OD�8&0�\�HO�3UR\HFWR�&XLGDPRV�&RQWLJR�HQ�$OPRUDGt�\�5RMDOHV��$OLFDQWH��TXH�FRRUGLQDQ�ODV�SURIHVRUDV�&ODULVD�5DPRV�)HLMyR�\�-RVHID�/R-renzo García, podemos utilizar estos ámbitos para realizar experiencias de supervisión sobre las que podamos construir conocimientos.

CONTRIBUCIÓN DEL PROYECTO

� (O�SUR\HFWR�QRV�KD�D\XGDGR�D�OR�ODUJR�GH�ORV�DxRV�D�PHMRUDU�OD�GRFHQFLD�HQ�QXHVWUDV�UHVSHFWL-YDV�8QLYHUVLGDGHV�GHQWUR�GH�OD�WLWXODFLyQ�GH�7UDEDMR�6RFLDO��/D�SRVLELOLGDG�GH�UHDOL]DU�FRPSDUDWLYDV�HQWUH�GLVWLQWRV�HQWRUQRV�HQULTXHFH�HO�WUDEDMR�\�IRPHQWD�HO�LQWHUFDPELR�GH�EXHQDV�SUiFWLFDV��6L�ELHQ�OD�GLVWDQFLD�JHRJUi¿FD�\�ODV�GLIHUHQFLDV�GH�SODQHV�GH�HVWXGLR�KDFH�HQ�DOJXQRV�FDVRV�TXH�UHVXOWH�FRPSOL-FDGD�OD�HVWUXFWXUDFLyQ�GH�ODV�DFWLYLGDGHV��QR�FDEH�GXGD�TXH�OD�H[SHULHQFLD�DSRUWD�XQ�DXWpQWLFR�DSUHQ-GL]DMH�SDUD�HO�JUXSR�GH�OR�TXH�FRQVWLWX\H�HO�WUDEDMR�FRODERUDWLYR�

1820 Memorias del Programa de Redes-I3CE. Convocatoria 2016-17. ISBN: 978-84-697-6536-4

Page 33: Mem ries del Programa de Xarxes-I CE de qualitat,eprints.ucm.es/42232/1/Capitulo 155 Memorias-del-programa-redes... · ... Canales y Puertos de la Universidad de ... 16. 3710_Investigando

5. TAREAS DESARROLLADAS EN LA RED 3$57,&,3$17(� '(� /$�

5('7$5($6�48(�'(6$552//$

/25(1=2�*$5&,$��-RVHID

81,9(56,'$'� '(�$/,&$17(

5HFRJLGD�GH�LQIRUPDFLyQ�SDUD�OD�UHYLVLyQ�ELEOLRJUi¿FD��(Q-trevistas con el alumnado.

$SRUWH�SDUD�HO�DQiOLVLV�UHÀH[LYR�VREUH�VXSHUYLVLyQ��3DUWLFLSD-ción en el diseño de las estrategias de intervención.

Supervisiones de caso en el marco de un proyecto de inno-YDFLyQ�VRFLDO�GHVDUUROODGR�HQ�OD�9HJD�EDMD�MXQWR�FRQ�OD�)XQGD-ción Pilares para la Autonomía Personal, los Ayuntamientos de 5RMDOHV� \�$OPRUDGt� �$OLFDQWH�� \� OD�$VRFLDFLyQ�GH�(QIHUPHUtD�Comunitaria.

Presentación de comunicación en el III Congreso Internacio-QDO��³7UDEDMR�6RFLDO��DUWH�SDUD�JHQHUDU�YtQFXORV´

3DUWLFLSD�HQ�ODV�MRUQDGDV�GH�,1129$(67,&�����Participación y Presentación de comunicación oral y poster

en el I Congreso de la Acción Social inclusio.cat, en los que se recogen y destacan los aspectos vinculados a la supervisión e LQQRYDFLyQ�VRFLDO��8QLYHUVLGDG�GH�9LF����\���GH�MXQLR������

3(//8&+�$8/$'(//��0DUtD�-HV~V�

81,9(56,'$'� '(�$/,&$17(

5HFRJLGD�GH�LQIRUPDFLyQ�SDUD�OD�UHYLVLyQ�ELEOLRJUi¿FD��(Q-trevistas con el alumnado.

Participación en el diseño de las estrategias de intervención. Recopilación y análisis de la producción de la red para la prepa-ración del grupo de discusión.

Aportes desde la experiencia de las y los profesionales que HMHUFHQ�GH�PDQHUD�DXWyQRPD�HO�WUDEDMR�VRFLDO�SDUD�OD�UHÀH[LyQ�sobre las necesidades de supervisión.

$VLVWH� DO� ,,,� &RQJUHVR� ,QWHUQDFLRQDO�� ³7UDEDMR� 6RFLDO�� DUWH�para generar vínculos”. Universidad de Deusto. San Sebastián, octubre 2016

3DUWLFLSD�HQ�ODV�MRUQDGDV�GH�,1129$(67,&�����62/(5� -$9$/2<(6��

Patricia81,9(56,'$'� '(�

$/,&$17(

([SHUWD�HQ�HGXFDFLyQ�LQFOXVLYD�DSRUWD�H[SHULHQFLDV�GHVGH�VX�SHUWHQHQFLD�DO�&HQWUR�GH�$SR\R�DO�(VWXGLDQWH�GH�OD�8QLYHUVLGDG�de Alicante.

3UHVHQWD�FRPXQLFDFLyQ��62/(5�-$9$/2<��3���HW�DO���������“Creando redes, estableciendo sinergias: buenas prácticas en la HGXFDFLyQ�LQFOXVLYD´��(Q�,,,�&RQJUHVR�,QWHUQDFLRQDO�µ8QLYHUVL-GDG�\�'LVFDSDFLGDG¶�GH�)XQGDFLyQ�21&(�³8QD�8QLYHUVLGDG�,Q-FOXVLYD�SDUD�XQD�6RFLHGDG�,QFOX\HQWH´��SS����������0DGULG�)XQ-GDFLyQ�21&(�\�5HDO�3DWURQDWR�GH�3HUVRQDV�FRQ�'LVFDSDFLGDG�

3DUWLFLSD�HQ�ODV�MRUQDGDV�GH�,1129$(67,&�����

1821Modalitat 2 / Modalidad 2

Page 34: Mem ries del Programa de Xarxes-I CE de qualitat,eprints.ucm.es/42232/1/Capitulo 155 Memorias-del-programa-redes... · ... Canales y Puertos de la Universidad de ... 16. 3710_Investigando

5$026�)(,-22��Clarisa81,9(56,'$'� '(�

$/,&$17(

Coordinadora de la red5HFRJLGD�GH�LQIRUPDFLyQ�SDUD�OD�UHYLVLyQ�ELEOLRJUi¿FD�(ODERUDFLyQ�GH�ODV�HVWUDWHJLDV�GH�FRPXQLFDFLyQ��6N\SH��UHG�

GH�ZDVDS�\�OLVWD�GH�PDLOV���Mantenimiento del vínculo de la red. Información sobre acti-

YLGDGHV��(QYtR�GH�ORV�LQIRUPHV�GH�VHJXLPLHQWR��2UJDQL]DFLyQ� GH� UHXQLRQHV� SUHVHQFLDOHV� FRQ�PRWLYR� GH� HQ-

cuentros.Participación y Presentación comunicación en el III Congre-

VR�,QWHUQDFLRQDO��³7UDEDMR�6RFLDO��DUWH�SDUD�JHQHUDU�YtQFXORV´��Universidad de Deusto. San Sebastián octubre 2016

Participación y Presentación de comunicación oral y poster en el I Congreso de la Acción Social inclusio.cat, en los que se recogen y destacan los aspectos vinculados a la supervisión e LQQRYDFLyQ�VRFLDO��8QLYHUVLGDG�GH�9LF����\���GH�MXQLR�����

&RRUGLQDFLyQ�FRQMXQWD�GHO�SUR\HFWR�GH�LQQRYDFLyQ�VRFLDO�GH-VDUUROODGR�HQ�OD�9HJD�EDMD�MXQWR�FRQ�OD�)XQGDFLyQ�3LODUHV�SDUD�OD�$XWRQRPtD�3HUVRQDO��ORV�$\XQWDPLHQWRV�GH�5RMDOHV�\�$OPRUDGt�\�OD�$VRFLDFLyQ�GH�(QIHUPHUtD�&RPXQLWDULD��HQ�HO�TXH�VH�DSOLFD�la supervisión de casos como respuesta a las necesidades detec-WDGDV�HQ�HO�SUR\HFWR�GH�5(',76�

(ODERUDFLyQ�GH�OD�0HPRULD�3$6&8$/� )(51$1-

'(=��0DUtD�7ULQLGDG81,9(56,'$'� '(�

29,('2

5HFRJLGD�GH�LQIRUPDFLyQ�SDUD�OD�UHYLVLyQ�ELEOLRJUi¿FD��(Q-trevistas con el alumnado y profesionales desde la coordinación GH�SUiFWLFDV�GH�OD�8QLYHUVLGDG�GH�2YLHGR�

Participación en el grupo de discusión.

$VLVWHQFLD� DO� ,,,� &RQJUHVR� ,QWHUQDFLRQDO�� ³7UDEDMR� 6RFLDO��arte para generar vínculos”. Universidad de Deusto. San Sebas-tián octubre 2016

3DUWLFLSD�HQ�ODV�MRUQDGDV�GH�,1129$(67,&�����

Realiza estancia de una semana en la universidad de Alicante GH����GH�PD\R�D���GH�MXQLR�GH�������3DUWLFLSD�HQ�UHXQLRQHV�SUH-senciales de la red.

1822 Memorias del Programa de Redes-I3CE. Convocatoria 2016-17. ISBN: 978-84-697-6536-4

Page 35: Mem ries del Programa de Xarxes-I CE de qualitat,eprints.ucm.es/42232/1/Capitulo 155 Memorias-del-programa-redes... · ... Canales y Puertos de la Universidad de ... 16. 3710_Investigando

$5,f2�$/781$�0LUHQ�(GXUQH81,9(56,'$'�38%/,-

&$�'(/�3$,6�9$6&2

([SHUWD� HQ� 6XSHUYLVLyQ� (GXFDWLYD��$SRUWD� H[SHULHQFLDV� GH�EXHQDV�SUiFWLFDV�GH�OD�839�(+8�

5HFRJLGD�GH�LQIRUPDFLyQ�SDUD�OD�UHYLVLyQ�ELEOLRJUi¿FD��Participación en el diseño de las estrategias de intervención.

Aportes de análisis crítico desde la perspectiva de la supervisión educativa y la supervisión de apoyo

Presentación de ponencia marco en III Congreso Internaci-RQDO��³7UDEDMR�6RFLDO��DUWH�SDUD�JHQHUDU�YtQFXORV´��8QLYHUVLGDG�GH� 'HXVWR�� (O� 7UDEDMR� 6RFLDO� UHODFLRQDO� ¢&yPR� OR� KDFHPRV��cómo lo pensamos? Universidad de Deusto. San Sebastián oc-tubre 2016

'(/$9$//(��Marilena81,9(56,7¬� '(*/,�

678',�',�725,12

5HFRJLGD�GH�LQIRUPDFLyQ�SDUD�OD�UHYLVLyQ�ELEOLRJUi¿FD��(Q-trevistas con el alumnado.

Participación en el diseño de las estrategias de intervención. Participación en el grupo de Discusión.

5HDOL]DFLyQ�GH�XQ�WUDEDMR�GH�LQYHVWLJDFLyQ�FRPSDUDWLYD�VREUH�OD�KLVWRULD�\�GHVDUUROOR�GHO�7UDEDMR�6RFLDO�HQWUH�(VSDxD�H�,WDOLD�TXH�IDFLOLWD�OD�FRPSUHQVLyQ�GH�ODV�UHDOLGDGHV�DFDGpPLFDV�GH�FDGD�país.

3DUWLFLSD�HQ�ODV�MRUQDGDV�GH�,1129$(67,&�����3DUWLFLSD�\�SUHVHQWD�FRPXQLFDFLyQ�HQ�HO�($66:���81$)2-

5,6������(XURSHDQ�&RQIHUHQFH���3DULV���±��WK�RI�-XQH�����Realiza estancia de investigación en la Universidad de Ali-

FDQWH�GHO����GH�PD\R�DO����GH�MXQLR�GH�������3DUWLFLSDQGR�HQ�reuniones presenciales de la Red.

0818(5$�*Ï0(=�Pilar81,9(56,'$'� &20-

3/87(16(�'(�0$'5,'

5HFRJLGD�GH�LQIRUPDFLyQ�SDUD�OD�UHYLVLyQ�ELEOLRJUi¿FD��(Q-trevistas con el alumnado.

Participación en el diseño de las estrategias de intervención. Recopilación y análisis de la producción de la red para la prepa-ración del grupo de discusión.

Aporta al proyecto su experiencia como responsable del pro-yecto de innovación nº 109 de la convocatoria de 2016/2017 de innovación de la Universidad Complutense de Madrid, con el WHPD��(/�,038/62�'(/�(035(',0,(172�&202�&20-3(7(1&,$�75$169(56$/�(1�/26�(678',$17(6�'(/�*5$'2�'(�75$%$-2�62&,$/�\�GHO�022&��',6&$3$&,-'$'�<�(19(-(&,0,(172�$&7,92��623257(6�7(&12-/2*,&26�

6. REFERENCIAS BIBLIOGRÁFICAS 'DZVRQ��������FLWDGR�HQ��:+2������$SSURDFKHV�WR�DQ�LQWHJUDWHG�VXSHUYLVRU\�V\VWHP�LQ�.\UJ\]VWDQ�

IRU�EHWWHU�PDWHUQDO�DQG�FKLOG�KHDOWK���(GLWDGR�SRU�:+2��2UJDQL]DFLyQ�PXQGLDO�GH�OD�VDOXG��'HODYDOOH�� 0� ������� /D� LQWHUGLVFLSOLQDULHGDG� \� OD� UHODFLyQ� WHRUtD�SUiFWLFD�� XQD� H[SHULHQFLD�

1823Modalitat 2 / Modalidad 2

Page 36: Mem ries del Programa de Xarxes-I CE de qualitat,eprints.ucm.es/42232/1/Capitulo 155 Memorias-del-programa-redes... · ... Canales y Puertos de la Universidad de ... 16. 3710_Investigando

,QWHUGHSDUWDPHQWDO��$=$5%(��1��������Gordo López, A. y Serrano Pascual. Estrategia y Prácticas cualitativas de investigación social��(G��

Pearson Prentice Hall. 2008: 103+RZH��'���������'DQGR�VHQWLGR�D�OD�SUiFWLFD��XQD�LQWURGXFFLyQ�D�OD�WHRUtD�GHO�WUDEDMR�VRFLDO��(GLWRULDO�

Maristán

+XJKHV�� -�� ������� 7KH� 5ROH� RI� 6XSHUYLVLRQ� LQ� 6RFLDO�:RUN��$� FULWLFDO� DQDO\VLV� ��� &ULWLFDO� 6RFLDO�7KLQNLQJ�� 3ROLF\� DQG� 3UDFWLFH��9RO�� ��� ����� 6FKRRO� RI�$SSOLHG� 6RFLDO� 6WXGLHV��8QLYHUVLW\�&ROOHJH�&RUN��,UHODQG�

-DUDt]�$UUR\R��*����������©/D�GLPHQVLyQ�FRPXQLWDULD�HQ�6HUYLFLRV�6RFLDOHV��8QD�DSUR[LPDFLyQ�D�VX�tratamiento en barrios vulnerables». Cuadernos de Trabajo Social, ���������������

.DGXVKLQ��$����������Supervision in social work��1HZ�<RUN��Columbia University Press

/RXJKU\�� 5���2¶'RQRYDQ�� '�� ������� 6XSHUYLVLRQ�� 3UDFWLWLRQHUV� LQ� 6RFLDO� &RQWH[W�'XEOLQ�� ,ULVK�<RXWK�:RUN�&HQWUH�

0XQUR��$���0DQWKHL��%���6PDOO�� -�� �������&RXQVHOOLQJ��7KH�6NLOOV� RI�3UREOHP�6ROYLQJ�/RQGRQ��Routledge.

1$6:��1DWLRQDO�DVVRFLDWLRQ�RI�6RFLDO�:RUN���������%HVW�3UDFWLFH�VWDQGDUV�RI�6RFLDO�:RUN�6XSHUYLVLRQ��(GLWRULDO�1$6:�\�$VVRFLDWLRQ�RI�6RFLDO�:RUN�%RDUGV�:DVKLQJWRQ�

3D\QH��0���������Teorías contemporáneas sobre el trabajo social. Una introducción crítica��(GLWRULDO�Paidos.

3XLJ�&UXHOOV��&����������La supervisión en la intervención social. Un instrumento para la calidad de los servicios y el bienestar de los profesionales. 7HVLV�GRFWRUDO��8QLYHUVLWDW�5RYLUL�L�9LUJLOL��Disponible en KWWS���ZZZ�WHVLVHQUHG�QHW�KDQGOH�����������

3XLJ�&UXHOOV��&����������Trabajo Social y Supervisión: Un encuentro necesario para el desarrollo de las competencias profesionales.

5DPRV�)HLMyR�&��$ULxR�$OWXQD��0���%HUDVDOX]H�&RUUHD��$��'HOODYDOOH��0��/RUHQ]R�*DUFtD��-��0XQXHUD�*yPH]�0��3DVFXDO�)HUQDQGH]��0���3HOOXFK�$XODGHO��0��������6XSHUYLVLyQ�HQ�7UDEDMR�6RFLDO��FODYH�SDUD�OD�FRQVWUXFFLyQ�GHO�³HWKRV´SURIHVLRQDO��HQ�;,9�-RUQDGDV�GH�5HGHV�GH�,QYHVWLJDFLyQ�HQ�'RFHQFLD�8QLYHUVLWDULD�� ,QYHVWLJDFLyQ�� ,QQRYDFLyQ� \� HQVHxDQ]D� XQLYHUVLWDULD�� (QIRTXHV�pluridisciplinares. Universidad de Alicante, Alicante, pp. 1533-1544

5RGULJXH]�5RGULJXH]��3��5DPRV�)HLMyR��&���*DUFtD�0HQGR]D��$��'DEEDJK�5ROOiQ��9��0LUHWH�9DOPDOD��&�� &DVWHMyQ� 9LOODUHMR�� 3��������� La atención en domicilios y comunidad a personas con discapacidad y personas mayores. Guía de innovación Según el Modelo AICP. Fundación Pilares para la Autonomía Personal. Nº 2, Colección Guías de la Fundación. Madrid.

1824 Memorias del Programa de Redes-I3CE. Convocatoria 2016-17. ISBN: 978-84-697-6536-4