„Mempleksy w polskiej polityce”

Jakub Nowosadrok I stopnia II

PolitologiaWydział Socjologiczno-Historyczny

Uniwersytet Rzeszowskipraca zaliczeniowa z przedmiotu

Psychologia Polityki

1

Memetyka jako młoda nauka jest postrzegana przez polski światek naukowy jako niegodna uwagi. Tymczasem interdyscyplinarność memetyki pozwala spojrzeć z nowej, kogniwistycznej perspektywy na zjawiska, które nawet ich poszczególne nauki nie potrafią w pełni wyjaśnić. Ta interdyscyplinarność zauważalna jest tak w prawie, historii, lingwistyce, psychologii jak i w naukach ścisłych na przykład matematyce czy chemii.Politologia jako także nauka interdyscyplinarna nie za wiele może stracić korzystając z memetyki. Wręcz przeciwnie – wykorzystanie memetyki, czy też po prostu spojrzenie na zjawiska, którymi zajmuje się politologia poprzez pryzmat memów drastycznie wzbogaca tą naukę. Pojawiają się wówczas nowe metody badawcze pozwalające analizować zjawiska politologiczne, a szczególnie proces decyzyjny w polityce oraz inne zachowania polityczne. Niniejsza praca ma na celu memetyczną analizę kilku mempleksów występujących na polskiej scenie politycznej. Mempleksy te zostały wybrane ze względu na swe znaczenie w szerokim spektrum czasoprzestrzeni życia politycznego. Zaznaczyć jednak należy iż każda sfera tak złożona jak polityka jest siedliskiem wielu mempleksów jak i memów.Nim jednak zostanie przeprowadzona dana analiza należy wyjaśnić kilka pojęć.Mempleks powszechnie jest rozumiany jako swoisty strukturalno-funkcjonalny zespół memów. Memy te tworząc mempleks wspólnie ewoluują, transportują się czy umierają.Tymczasem mempleks należy rozpatrywać poprzez specyfikę jego poszczególnych memów. Po powstaniu mempleks jest o wiele bardziej złożoną strukturą niż pojedynczy mem. Wynika to nie tylko z liczby memów w danym mempleksie, ale także z liczby oddziaływań występujących między poszczególnymi memami. Mimo że niektóre memy są w stanie się replikować indywidualnie to jednak dopiero w mempleksie możliwości przetrwania i replikacji się zwiększają (memetyk by rzekł, że zwiększa się fitness memu oznaczane jako F(m) ).1

Oznacza to, że wspólna koegzystencja memów w mempleksie tworzy ten mempleks i sprawia, że każdy mem ma zwiększony parametr F(m). Tego typu zjawisko zwane jest emergencją. Należy więc zaznaczyć, że każdy mempleks, który przetrwa dwie bądź trzy replikacje w niezmienionym kształcie jest emergencją; w innym przypadku nie należy mówić nawet o mempleksie a o innej formie koegzystencji, a nawet wręcz „sklejenia się” memów na jakiś czas.Tak więc w tej pracy zostaną omówione niektóre z wielu występujących w polskiej polityce mempleksy właśnie jako emergencje. Zostanie wykazane jak dany mem się replikuje, jego F(m) oraz wskazane zostaną memy składające się na dany mempleks.

Pierwszym mempleksem wartym omówienia jest martyrologia narodu polskiego. Martyrologia rozumiana tutaj jest jako ujmowanie wielkiej mesjanistycznej wręcz roli Polaków w historii i ich poświęcenia. Jest to niezwykle złożony mempleks. Czynniki powstania tego mempleksu mają charakter tak psychologiczny jak i historyczny, a nawet wręcz ekonomiczno-społeczny. Typowy Polak od szkoły podstawowej uczony jest o roli jaką spełnia Państwo Polskie w historii wielu narodów. Oprócz jednak gloryfikacji takich zdobyczy jak na przykład demokracja szlachecka czy wielokrotne Nagrody Nobla zdobyte przez Polaków nie zapomina się zaznaczyć warcholstwa, wielokrotnego upadku Polski i częstego rozkładu życia społecznego. Postawiony wobec takich wydarzeń Polak na etapie socjalizacji pierwotnej lub wtórnej ma silnie osłabione poczucie wartości jako członek narodu polskiego. W dobie internetu nietrudno także o przykłady zaniżania tej wartości

1 Za prof. Francis Heylighen „ Principia Cybernetica Project”

2

przez osoby o innym pochodzeniu. Na przykład słynny internetowy mem Polandball przedstawia w formie komiksu rysowanego przez inne narodowości Polskę jako nieudacznika oraz niewarty uwagi naród (tudzież kraj). W ten oto sposób drastycznie spada odporność jednostki na agresywne mempleksy jakim niewątpliwie jest omawiany mempleks.Wówczas zawierający się w mempleksie martyrologii mem poświęcania się Polaków dla wolności innych pozytywnie oddziałuje na psychikę przyszłego nosiciela. Wywołuje on dumę, która w tym przypadku jest pozytywną emocją i tym samym sprawia, że cały mempleks jest łatwiejszy do asymilacji, która jest pierwszym etapem przyjęcia nowego memu lub mempleksu2.

Ten mem stanowi jakoby jądro mempleksu martyrologi wokół którego krąży wiele innych memów. Na przykład z memu poświęcania się dla wolności wyrasta mem polskich odkryć naukowych okupionych dużym wysiłkiem lub takich które napotkały jakieś problemy przy dokonaniu. Wystarczy choćby spojrzeć na Marię Curie-Skłodowską, która pionierskie badania nad radioaktywnością okupiła chorobą i śmiercią. Czy też społeczny ostracyzm jaki spotkał prace Mikołaja Kopernika. Mem ten nakazuje w ramach martyrologii narodowej gloryfikować te odkrycia. Innym ważnym memem jest uznanie złej woli sąsiadów Rzeczpospolitej we wszelkich działaniach weń skierowanych. Tym samym zaznacza się ważność interesów wiecznie gnębionej Polski przy jednoczesnej negacji zasadności wszelkich działań sąsiednich krajów dla polepszenia bytu ich obywateli. Tak zaobserwować to można było przy okazji roszczeń Związku Wypędzonych czy budowy gazociągu północnego. Nie rozpatrując zasadności tych działań w polskiej polityce można znaleźć szereg przykładów na zaistnienie tego memu: choćby porównanie budowy gazociągu do Paktu Ribbentrop-Mołotow czy żądań Związku do hitlerowskich żądań odnośnie korytarzu do Prus.Mem ten objawił swe istnienie także przy okazji katastrofy prezydenckiego samolotu w Smoleńsku 10. kwietnia 2010 roku. W początkowej fazie mem ten objawił się jako wykazanie iż to Rosjanie specjalnie doprowadzili do katastrofy bądź rząd Donalda Tuska. Następnie mem przeszedł mutację i od tego czasu rozpatrywać go należy jako obraz poświęcenia się, mniej lub bardziej zamierzonego osób znajdujących się w samolocie. Zależnie jednak od reprezentowanej opcji politycznej można spotkać się z dwiema mutacjami:

− poświęcenie się by zakończyć odwieczne spory między Polską i Rosją;− poświęcenie się by wykazać jak zła i anty-polska jest Rosja bądź jak anty-polski jest

premier Donald Tusk i jego partia Platforma Obywatelska.

Wynikający z opisanych memów mempleks martyrologii był o wiele łatwiejszy do asymilacji w warunkach szoku jakiego doznali Polacy bez względu na poglądy polityczne.Jednakże na długość retencji, co stanowi drugi etap przyswajania mempleksu już wydatny wpływ miały poglądy polityczne i bardziej subiektywne niż obiektywne podejście do cierpień i poświęceń narodu polskiego. W osobach dla których prezydent Kaczyński stanowił autorytet i jednocześnie mempleks martyrologii jest silny, ekspresja po katastrofie tegoż mempleksu była widoczna w nieraz absurdalnych i irracjonalnych zachowaniach (vide wojna o krzyż). Tym samym mempleks wywołał zaburzenie w postrzeganiu rzeczywistości. Odcinając zdolność logicznego myślenia i objawiając się jako absurdalne

2 Kolejne etapy to: asymilacja, retencja, ekspresja i transmisja zwane także replikacją.

3

działanie mempleks przeszedł w fazę transmisji, czyli replikacji. Łatwo i szybko zdołał tak wertykalnie jak i horyzontalnie replikować się do osłabionych szokiem katastrofy jednostek. Tym samym nastąpiła efektywna, ale i krótkotrwała replikacja mempleksu martyrologii.Innym momentem, w którym omawiany mempleks ma szanse się replikować są wszelkiego rodzaju obchody świąt narodowych. Niezależnie czy dane święto jest związane z chwalebnym bądź hańbiącym czynem z przeszłości oprawa tych świąt automatycznie zawiera w sobie mempleks martyrologii narodowej. Często mowy ważnych osobistości zaznaczają wręcz poświęcenie się Polaków. Automatycznie to pozwala znaleźć młodemu człowiekowi ten mempleks i z łatwość go przyjąć, gdyż jak już wspomniałem wywołuje on pozytywne emocje. Tym samym nosiciele tego mempleksu stają się memoidami; tj osobami na których mempleks ma taki wpływ, że ich zachowanie staje się niekonsekwentne tudzież irracjonalne.Ostatecznie należy stwierdzić, że parametr F(m) mempleksu martyrologii, jak i te parametry poszczególnych memów są na tyle silne, że bez problemu pozwalają przetrwać wszelkie ataki innych mempleksów – w tym mempleks nowej, zjednoczonej Europy rozdzielonej od przeszłości grubą kreską. Summa summarum mempleks martyrologii należy rozpatrywać jako silnie wiralny i bardzo trudny do destrukcji.

Innym porównywalnie silnym memem w polskiej polityce jest desekularyzacja. Formalnie rzecz ujmując opiera się on na założeniu integralności religii chrześcijańskiej i polskiej polityki, a nawet wręcz integralności chrześcijaństwa z narodem polskim. W składzie tego memu można wyróżnić takie memy jak:

− konieczność stosowania się do społecznej nauki Kościoła;− tworzenie prawa zgodnego z wolą hierarchów Kościoła;− utrzymanie dominującej roli Kościoła Katolickiego na społecznej arenie;− zaznaczenie roli Katolicyzmu w historii Polski.

Pierwsze dwa z wymienionych memów wymagają zmuszenia przez potencjalnych wyborców władz do wykonania ich woli. Objawia się to w udzieleniu bądź nie poparcia w wyborach. Często powoduje to, że nosiciel automatycznie wybierze ugrupowanie lub polityka, który zrealizował bądź daje największe gwarancje realizacji reprezentowanej przez te memy polityki. Nierzadko zdarza się, że taki wybór nie bierze pod uwagę logicznych przesłanek i tym samym na arenę konfliktów politycznych trafiają politycy nieprzystosowani i nieprzygotowani do sprawowania jakiegoś stanowiska.Tymczasem kolejne dwa memy podobnie jak mempleks martyrologii może zmusić nosiciela do zachowań całkowicie przeczących zdrowemu rozsądkowi, a nawet do zachowań mogących prowadzić do autodestrukcji nosiciela. Tym samym cały mempleks staje się auto-toksyczny. W ten sposób właśnie dochodzi do sytuacji gdy nosiciel jest w stanie bronić na przykład krzyża przed Pałacem Prezydenckim nawet za cenę zdrowia bądź życia. W odróżnieniu jednak od mempleksu martyrologii omawiany kompleks memów charakteryzuje się bardzo zróżnicowaną wartością parametru F(m) dla każdego nosiciela.W przypadku tego mempleksu asymilacja zazwyczaj następuje w wyniku wertykalnej replikacji. Często to właśnie rodzice, dziadkowie tudzież nauczyciele wpajają młodemu człowiekowi ten mempleks poniekąd obok wiralnego mempleksu Katolicyzmu. Bardzo rzadko zdarza się replikacja horyzontalna. Asymilacja opiera się na przyjęciu autorytetu rodziców. Ich wola staje się ważna dla

4

nosiciela wobec czego łatwiej przyjmuje on cały mempleks. Tymczasem z retencją i ekspresją o wiele trudniej. W zależności od wielu czynników, w tym psychologicznych i społecznych mempleks aby przetrwać musi być cały czas wertykalnie wzmacniany, gdyż horyzontalny wpływ nienoszących tego mempleksu rówieśników osłabia jego F(m). Tym samym mempleks może nawet zaniknąć całkowicie. Warto zaznaczyć, że ten mempleks jak i mempleks martyrologii narodowej jest często obecny w działaniach polskich polityków, polskich instytucji czy w zachowaniach politycznych, a nawet w procesie decyzyjnym. Na przykład atak rządu Donalda Tuska na Kościelną Komisję Majątkową automatycznie postawił w stan podejrzliwości wobec innych działań rządu nosicieli tego mempleksu będących jednocześnie memoidami tegoż mempleksu.

Omawiany przed chwilą mempleks łączy się także z innym mempleksem od dawna obecnym na polskiej scenie politycznej, a mianowicie z dekomunizacją.Ogólnie rzecz ujmując mempleks ten rozszerza swe znaczenie bardziej niż w potocznym języku. Obejmuje on tym samym nie tylko mem rozliczenia za zbrodnie komunistyczne, ale także likwidację instytucji pozostałych po poprzednim systemie, zadośćuczynienie pokrzywdzonym z tamtego okresu oraz utrzymanie rozwiązań przeciwnych tamtejszej ideologii, jak na przykład wolnego rynku czy instytucji ombudsmana.Replikacja tego mempleksu przebiega prawie równocześnie horyzontalnej i wertykalnie – z jednej strony rówieśnicy dyskutują o tamtych czasach między sobą wskazując na wspomniane memy, a z drugiej strony programy edukacyjne IPN-u czy zalecenia programowe nakazują nauczycielom i wychowawcom przedstawiać wady tamtejszego systemu. Asymilacja więc tego mempleksu następuje więc na wczesnym etapie rozwoju, natomiast u pokolenia starszego (szczególnie polityków) asymilacja nastąpiła w reakcji na negatywne emocje powstałe w wyniku kontaktu z władzą bądź rozwiązaniami prawnymi poprzedniego systemu. W przypadku młodego człowieka retencja, a następnie ekspresja mempleksu może trwać krótko i wtedy mempleks może zaniknąć (np. w wyniku konfrontacji z mempleksem „dawniej było lepiej”, który może się wydawać atrakcyjniejszy). Nie oznacza to jednak, że mempleks ten nie powróci – jest to właśnie jego cecha charakterystyczna. Nosicielowi ciężko jest wytworzyć szczepionkę na ten zawierający wiele atrakcyjnych elementów mempleks. Co do możliwości transmisji zdaje się, że mempleks ten jako jedyną zahaczkę stosuje promowaną przez na przykład polityków frazę „oby to nigdy nie wróciło”.Warto wskazać iż w polskiej polityce istnieją nawet memboty tego mempleksu, czyli nosiciele, których całe życie jest podporządkowane temu mempleksowi. Na przykład kilku polityków obecnej opozycji poświęciło sporą część życia, zdrowia i środków by objawić agentów poprzedniego systemu; przoduje tu między innymi Antonii Macierewicz oraz niektórzy pracownicy Instytutu Pamięci Narodowej.Często ich działania sprzeczne są z mempleksem martyrologii narodowej (np. wykazanie, że Lech Wałęsa był agentem) czy mocno naruszają posady zdroworozsądkowego myślenia jakim powinien wykazać się parlamentarzysta.Omawiany mempleks jest bardzo egzo- jak i auto-toksyczny. Wymusza on na nosicielu, jak już było powyżej wspomniane ogromny wysiłek celem ekspresji i replikacji (choć należy pamiętać, że to właśnie ekspresja tego mempleksu wymaga najwięcej energii).

5

Kolejnym mempleksem, który poniekąd łączy się i nawet wymienia memami z mempleksem omawianym przed chwilą jest mempleks amerykanofilii.Charakteryzuje się on przesadnym uwielbieniem dla kultury, polityki, ludzi pochodzących ze Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej. Z mempleksem dekomunizacji wymienia on memy odgrodzenia się od poprzedniego systemu gdzie dominowała rusofilia.Podobnie jak poprzednie mempleksy ma on mieszaną drogę replikacji. Horyzontalnie mempleks ten sprowadza się do uwielbienia dla amerykańskich produktów przemysłu rozrywkowego, natomiast wertykalnie poprzez gloryfikację przez autorytety roli USA.Asymiluje się on zazwyczaj dzięki zmasowanemu atakowi memów pochodzenia amerykańskiego, deprecjonowanie produktów chińskich czy rosyjskich oraz poprzez ciągłe podkreślanie roli przyjaźni polsko-amerykańskiej. Ogromna agresywność tego memu oraz jego silny parametr F(m) to jedyne haki pozwalające przyjąć ten mempleks. Często okres retencji przebiega bardzo krótko i może dojść do natychmiastowej ekspresji.Ponieważ mem ten jest bardzo silny w społeczeństwie w polityce odgrywa on ważną rolę. Ma on wpływ między na takie działania jak wybór F-16 w przetargu na wielozadaniowy myśliwiec dla polskiej armii czy udział polskiego kontyngentu w Iraku czy Afganistanie. Tymczasem mempleks ten ma wręcz ogromną auto-toksyczność, przy czym jednak odbija się ona nie na pojedynczych nosicielach, ale na całych grupach nosicieli. Na przykład pozwala on na nie upominanie się o zniesienie wiz dla Polaków czy wspomnianą agresję na suwerenne państwo irackie. Mempleks ten jest także egzo-toksyczny ponieważ wymusił w ramach współpracy atak na Afganistan czy Irak i tym samym zabijanie nosicieli innych memów.Warto zaznaczyć, że mempleks amerykanofilii powoli ustępuje miejsca takim mempleksom, jak „dobre, bo polskie” (gloryfikacja produktów polskich) czy „integracji europejskiej”.Należy też pamiętać, że bliższa analiza tego mempleksu i zawartych w nim memów wskazuje na całkowite agresywność i nawet atak podstaw mempleksu martyrologi. Wystarczy jako przykład podać sprzedanie Polski do bloku sowieckiego na konferencjach w Poczdamie czy Jałcie. Mem ten wpisuje się w martyrologie sponiewieranej Polski, której żołnierze walczyli u boku aliantów na wszystkich frontach. Wzajemne wykluczanie się poszczególnych memów z tych dwóch mempleksów powoduje częste zgrzyty w czasie transmisji. Mimo to na obecną chwilę wygrywa raczej mempleks amerykanofilii, a wszelka ekspresja memu zdrady jałtańskiej, nawet jako części mempleksu martyrologii może spotkać się z mem-alergią u potencjalnych nosicieli.

Podsumowując niniejszy przegląd należy stwierdzić, że polska scena polityczna jest pełna mempleksów. Wiele z nich powstało w drodze kooperacji, koewolucji czy „sklejenia się” nawet jednego memu z innymi. Przyglądając się występującym w polskiej polityce mempleksom trzeba pamiętać, że ideosfera polityki jest bardzo dynamiczna. Często mempleksy mogą rodzić się bądź umierać w przeciągu jednego wystąpienia będącego reakcją na jakieś zjawisko. Często też dochodzi do przekształcania się wewnętrznej struktury mempleksu, pozbywania się jednych memów czy dokooptowywania innych.Przedstawione tutaj mempleksy to tylko kilka z kilkuset mempleksów polskiej polityki. Wybrane one zostały jednakże na ogromny wpływ jaki wywierają na decyzję polityczne oraz ze względu na ich charakterystyczne cechy: egzo- bądź auto-toksyczność.Nie należy jednak zapominać, że mempleksów jest o wiele więcej i tym samym wszelkie zależności między nimi są nader bardziej skomplikowane.

6

Bibliografia:− Cullen B. "Parasite Ecology and the Evolution of Religion" (w: Heylighen F. „The

Evolution of Complexity”; Dordrecht 1998;− Heylighen F. "Selfish Memes and the Evolution of Cooperation", Journal of Ideas ,

Vol. 2, #4, strony 77-84;− Heylighen F. "What makes a meme successful?" (ze strony:

http://pespmc1.vub.ac.be/Papers/MemeticsNamur.html )− Dawkins R. „Samolubny Gen”, Prószyński i S-ka− Principia Cybernetica Web ( http://pespmc1.vub.ac.be/DEFAULT.html ).

7