Metal Olmayan Uçak Malzemeleri

8/13/2019 Metal Olmayan Uak Malzemeleri

1/67

T.C.

MLL ETM BAKANLII

UAK BAKIM

METAL OLMAYAN UAK MALZEMELER525MT0003

Ankara, 2011


2/67

i

Bu modl, mesleki ve teknik eitim okul/kurumlarnda uygulanan ereveretim Programlarnda yer alan yeterlikleri kazandrmaya ynelik olarakrencilere rehberlik etmek amacyla hazrlanm bireysel renmemateryalidir.

Mill Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir.

PARA LE SATILMAZ.


3/67

i

AIKLAMALAR .................................................................................................................... iiGR ....................................................................................................................................... 1RENME FAALYET-1 ..................................................................................................... 31. KOMPOZT MALZEMELER............................................................................................. 3

1.1. Kompozit Malzemelerin Nitelikleri ve zellikleri....................................................... 31.1.1. Tanm .................................................................................................................... 31.1.2. Balayclar ve glendiriciler............................................................................... 41.1.3. Avantajlar Dezavantajlar .................................................................................. 71.1.4. Sandvi Paneller.................................................................................................... 81.1.5. evre Koullar, Hasar Tespiti ve Muayene Yntemleri ....................................... 9

1.2. Kompozit Malzemelerin Tamiri ve Yaptrma lemleri........................................... 13UYGULAMA FAALYET ............................................................................................... 18LME VE DEERLENDRME ..................................................................................... 22

RENME FAALYET2 .................................................................................................. 232. TAHTA YAPILAR ............................................................................................................ 23

2.1. Uak Gvdesi Yapmnda Kullanlan Tahta ve Yaptrclarn Nitelikleri vezellikleri ........................................................................................................................... 23

2.1.1. Tahta Uak Gvdesi retim Metotlar ................................................................ 232.1.2. Uaklarda Kullanlan Yaptrclarn Nitelikleri, zellikleri ve Tipleri............. 25

2.2. Tahta Malzemelerin Bakm ve Onarm ...................................................................... 262.2.1. Tahta Yapnn Korunmas ve Bakm .................................................................. 262.2.2. Tahta Malzemelerde ve Yaplarda Hata Trleri.................................................. 27

2.2.3. Tahta Yapnn Onarm ........................................................................................ 28UYGULAMA FAALYET ............................................................................................... 41LME VE DEERLENDRME ..................................................................................... 43

RENME FAALYET- 3 .................................................................................................. 443. KUMA KAPLAMA ......................................................................................................... 44

3.1. Uaklarda Kullanlan Kumalarn Nitelikleri, zellikleri ve Tipleri.......................... 443.2. Kuma Yaplarn Bakm ve Onarm ........................................................................... 45

3.2.1. Kumalarn Muayene Metotlar ve Hata Trleri .................................................. 453.2.2. Kuma Kaplamann Onarm ............................................................................... 47

UYGULAMA FAALYET-1 ........................................................................................... 55LME VE DEERLENDRME ..................................................................................... 57

MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 58CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 61KAYNAKA ......................................................................................................................... 63

NDEKLER


4/67

ii

AIKLAMALARKOD 525MT0003

ALAN Uak BakmDAL/MESLEK Alan Ortak

MODLN ADI Metal Olmayan Uak MalzemeleriMODLN TANIMI

Uaklarda kullanlan metal olmayan malzemelerin uaktipine gre bakm dokmanlarnda (SRM) belirtildii ekilde

bakm ve onarmn yapabilme becerisinin kazandrldrenmemateryalidir.

SRE 40/24N KOUL Uak Malzemeleri modln baarm olmak

YETERLKBir uan metal olmayan malzemelerinin tamiriniyapabilmek

MODLN AMACI

Genel AmaUakta kullanlan metal olmayan malzemelerin, uak tipinegrebakm dokmanlarnda(SRM) belirtildii ekilde

bakmn yapabileceksiniz.Amalar1. Uakta kullanlankompozit malzemelerdeki hatalar

tespit ederek tamir ve bakmn (SRM) standartlarna

uygun olarak yapabileceksiniz.2. Uakta kullanlan tahta yaplarn hatalarn tespit ederektamir ve bakmn (SRM) standartlarna uygun olarakyapabileceksiniz.

3. Uakta kullanlan kuma kaplamalarn hatalarn tespitederek tamir ve bakmn (SRM) standartlarna uygunolarak yapabileceksiniz.

ETM RETMORTAMLARI VE

DONANIMLARI

Ortam:Atlye ortamDonanm:Televizyon, snf kitapl, VCD, DVD, tepegz,

projeksiyon, bilgisayar ve donanmlar, internet balants,retim materyalleri, SRM dokmanlar, gerekli makine,

tehizat, kompozit, tahta ve kumamalzeme

LME VEDEERLENDRME

Modl iinde yer alan her renme faaliyetinden sonraverilen lme aralar ile kendinizi deerlendireceksiniz.retmen modl sonunda lme arac (oktan semeli test,doru-yanl testi, boluk doldurma, eletirme vb.)kullanarak modl uygulamalar ile kazandnz bilgi ve

becerileri lerek sizi deerlendirecektir.

AIKLAMALAR


5/67

1

GRSevgili renci,

Bir uak gvdesinin imalat aamasnda ok farkl malzemeler kullanlmaktadr.Uaklarn tarihsel geliimi incelendiinde gvde imalatnda kullanlan kompozitmalzemelerin kullanm orannda srekli bir artn olduu gzlenmektedir.

Kompozit, deiik tip maddelerin bir araya getirilmesi ile istediimiz zelliklerikazanma amacyla gelitirilen malzemedir.Kompozit malzeme kullanmnn birok nedeni

olmakla birlikte temel ama, ayn grevi grebilecek metal tr malzemelere nazaran dahahafif olmalardr. Uaklarn zerine gelen kuvvet; scaklk, basn, moment gibi fizikietkenleri ve evreden kaynaklanan kimyevi etkenleri karlayacak en hafif malzemedenyaplmas esas vardr. Bunedenle uak imalatlar iin kompozit malzemeler, vazgeilmez

bir malzemedir.

1950li yllarda imal edilen uaklarda metal olmayan uak malzemesi olarak tahta vekumalar kullanlmtr. Bu uaklargnmzde yolcu ve kargo tamacl gibi ticari amalolarak kullanlmasalar da havaclk mzelerinde gsteri amal olarak sergilenmektedir.Dolays ile bu uaklarn tahta ve kuma yaplarnn bakm ve onarmn yapacak uakteknisyenlerine de ihtiya duyulmaktadr.

Bu modl ieriinde size kompozit, tahta ve kumamalzemelerin temel zellikleri,hatalarn tespiti ve tamiri konularnda bilgi ve beceriler kazandrlmaya allmaktadr.

GR


6/67

2


7/67

3

RENME FAALYET-1Uakta kullanlan kompozit malzemelerdeki hatalar tespit ederek tamir ve bakmn

(SRM) standartlarna uygun olarak yapabileceksiniz.

Kompozit malzeme kullanan otomotiv, gemicilik ve havaclk sektrleriniaratrnz.

Bu malzemeyi kullanarak ne gibi paralar yaptklarn tespit etmeye alnz. Edindiiniz bilgileri snf ortamnda arkadalarnzla paylanz.

1. KOMPOZT MALZEMELER1.1. Kompozit Malzemelerin Nitelikleri ve zellikleri

Kompozit malzemeler, ayn hacimdeki metal malzemelere gre daha hafif olmassebebiyle uak imalatnda en ok tercih edilen malzemelerdendir.

1.1.1. Tanm

ki yada daha fazla malzemenin uygun zelliklerini tek malzemede toplamak ya dayeni zellikte bir malzeme ortaya karmak amacyla birletirilmeleri sonucu oluturulanmalzemelere kompozit malzemeler denir.

zellikleri

Kompozit malzemelerin temel zellii, metal malzemelere oranla daha hafifolmalardr. Kompozit malzemelerin retimindeki teknolojik gelimelere paralel olarakkompozit malzemelerin fiziki artlara kar dayanm ykseltilmi, imalat,bakm ve onarm

ilemleri daha kolay hle getirilmitir. Bu zelliklerinden dolay yeni nesil uaklarnyapmnda kompozit malzemelerin kullanm oran artmtr. ekil 1.1de Boeing 787 tipiuaklarda kullanlan malzemeler arasnda en ok kompozit malzemelerin kullanldgrlmektedir.

RENME FAALYET1

AMA

ARATIRMA


8/67

4

ekil 1.1: Uak imalat malzemelerinin oran

1.1.2. Balayclar ve glendiriciler

Kompozit malzemeler, glendirici bir malzeme ile balayc (matris) bir malzemeninkarmndan olumaktadr.Bu tanmdaki matris(balayclar), glendirici malzemeleribirarada tutmaya yarayan bir yaptrc gibi dnlebilir. Ayn zamanda balayclar,glendirici malzemeleri evre etkilerinden koruma ilevini de stlenir. Kompozit terimi,kompozit malzemeleri oluturan her bir malzemenin makro dzeyde tanmlanabileceinigsterir. Yani her bir bileen sadece molekler dzeyde deil , birleik dzeyde ayrzelliklere sahiptir ve mekanik olarak ayrtrlabilir. Byle bir tanm, metal alamlar,

plastik, ko-polimer, mineraller, cam, odun vb. gibi malzemelerinde kompozit olaraktanmlanmas gibi bir yanllktan bizi kurtarr.

Aada baz balayc ve glendiricilere rnekler verilmitir.

Matris (Balayclar) GlendiricilerPolimerler FiberlerSeramikler PartikllerMetal Whishers

Balayclarn ierisinde en yaygn olarak kullanlan reineler diye de adlandrlanpolimerlerdir. Polimer balayclar termosetler ve termoplastikler olmak zere iki grubaayrlabilir.

Termosetlerin sertletirilmeleri (cure edilmeleri), molekler yaplarnn aprazbalarla bir a oluturmalar sonucu gereklemektedir. Termosetler genellikle sv reinelerhlindedirve apraz ba oluturmalar bu reinelere s uygulanmas ile balar. Bu balarnoluumundan sonra kat hle getirilen termosetler bir daha s karsnda yumuamazlar.

Termoplastikler, byle bir apraz ba oluturmaz. Kat hlde olduklar iin suygulamas ile eritilip bunlara form verilebilir. Soutulduklar anda tekrar kat hle gelir.Son yllarda kompozit malzemelerin imalatnda termoplastiklerin kullanm oran artmaktadr.

Seramik ve metal balaycesaslkompozit malzemeler genellikle ok yksek scaklkdayanmnn gerektii alanlarda kullanlr.


9/67


10/67

6

ekil 1.2: Cam elyaf (fiberglas)rnekleri

Cam elyaf ile formle edilen kompozit malzemelerin avantajlar korozyondankoruma,birokbalayc elemann kullanlmamas, dk kalp maliyeti ve tasarm esnekliiolarak sralanabilir.

Karbon fiberler: Cam elyafndan daha yksek mukavemetli malzeme araylarkarbon fiberlerin gelimesinin nn amtr. deal bir mhendislik malzemesi,yksek tokluk ve dk arla sahip bir malzemedir. te karbon fiber,genellikle uygun bir balayc ile birlikte, bu zelliklere en ok yaklaanmalzemedir. Karbon fiberlerin normal scaklklarda yorulma direnci ile sabit biryk altndaki deformasyonu dktr. Bununla birlikte karbon fiberin bazdezavantajlar da mevcuttur. Krlgan olmas bunlarn banda gelir. Ayrcagreceli olarak dk basma direnci, ok yklemelere kar dk genlemekatsaysna sahip olmas ve fiyatnn pahal olmas da dier dezavantajlardr.

ekil 1.3: Karbon fiber rnekleri

Karbon fiberin yksek mukavemet zelliinden dolay havaclkta kullanldklaralanlar unlardr:

Uaklarda; kanatlar, flaplar, dmenler ve stabilizerler gibi kontrolyzeyleriHelikopter palleri (rotor blades)

Roketler, uzay aralar ve fzelerin yapsal elemanlarFze ve roketlerdeki s battaniyeleriUak fren elemanlarHavaclk sanayisinde kullanlan antenler (ssal genleme katsaysndandolay)Uzay teleskop platformlarDepolama tanklar (zellikle tankn dk arlklolmas isteniyorsa)

Aramid fiberler: Glendirici olarak kullanlan en yaygn organik fiberler,aramidlerdir. Aramid, aromatik fiberlere verilen genel bir addr. Ancak birfirmann piyasaya kevlaradyla sunduu aramid fiber ok byk ilgi grmve o tarihten bu yana aramid fiberler adeta kevlar ile zdelemi ve kompozitsanayisinde bu adla anlr olmutur.


11/67

7

Kevlarn gerilme mukavemeti dier bilinen organik fiberlerden daha fazladr.

Ancak karbon fibere nazaran daha dktr. Kevlar, karbon fibere ve camelyafna oranla daha az krlgan ve hafiftir. Negatif ssal genleme katsaysnasahip olmas ise snrl ssal genlemenin en ok istenen zellik olduualanlarda kevlar vazgeilmez bir malzeme yapmaktadr. Kevlar aleve ve

birok kimyasal zcye kar dayankl bir malzemedir. Isya direnci isekarbon fiberler kadar olmasa da bilinen dier glendiricilerden daha fazladr.Kevlarn en byk dezavantaj higroskopik, yani suyu abuk absorbe eden(kendi arlnn 4 ila 8 kat kadar fazla su absorbe eder) bir malzeme olmasve imalat esnasnda kesme ve tralama ilemleri srasnda da kolaylklaliflenebilmesinden kaynaklanan imalat zorluklardr. Kevlarn glendiriciolarak kullanld kompozit malzemeler, uak hcum kenarlarnda ve darbeye

kar direncin nemli olduu uak paralarnda kullanlmaktadr.

ekil 1.4: Aramid fiber rnekleri

1.1.3. Avantajlar Dezavantajlar

Kompozit malzemelerin avantajlarAyn arlktaki metallere oranla mukavemetlerinin ok daha fazla olmasHafif olmalar (% 25-45 daha hafif)Yeni tasarm esneklikleri sunmasKorozyona kar dayankl olmasAnmalarakar dayankl olmasDk s geirgenliiSpesifik ekme dayanmlarnn elik ve alminyumdan 4-6 kat fazlaolmasSertliinin younluuna orannn, elik ve alminyumdan 3,5-5 kat fazlaolmasYorulma dayanm limitlerinin metallerden nemli lde fazla olmasDarbeyi sourma enerjilerinin metallerden nemli lde fazla olmasBalant elemanlarnn dier malzemelerdekine oranla daha azkullanlmassonucu bu elemanlardan kaynaklanan yapsal zayflklar en azaindirgemesi

Kompozit malzemelerin dezavantajlarKompoziti oluturan her bir bileenin olumlu olanlarn yan sra olumsuztm zellikleri de nihai paraya yansr (anisotropik)


12/67

8

Ham malzemesi pahaldr ancak balant elemanlar saysndaki azal

arlktaki d dikkate alndnda toplam maliyette bir dmegrlecektir.Veriler olumam ve oturmamtr.Karbon ile metalin temasnda galvanik korozyon oluur.Scaklk farkllklarnda bozulur.Yldrma kar ekstra koruma gerektirir.Test yapma yntemleri pahaldr.Ara katlardaki gizli yapmamalar incelemek zordur.Katlar arasnda kalan hava ve gazlar malzemenin mrn azaltr.

1.1.4. SandviPaneller

Yapsal para, taban deme panelleri, i yzeyler (kabin, mutfak, tuvalet) gibi birokuak paralar sandvi panellerden yaplmtr. Sandvi paneller iki yzey plakas (fiber)arasna yerletirilmi bal peteinden (honeycomb) olumaktadr.

ekil 1.5: Sandvipanel

Bal petei; alminyum veya metal olmayan kevlar, nomex, aramid gibimalzemelerden, yzey plakalar ise alminyum veya kompozit fiberlerden (glass fiber,karbon fiber, aramid fiber) yaplmtr. En ok kullanlan honeycomb eitleri ve yapynleri (direction) unlardr:

Hexagonal core: Hexagonal core honeycomb temel ve en yaygn hcrelihoneycomb konfigrasyonu olup btn metalik ve metalik olmayanmalzemelerde kullanlabilir.

ekil 1.6: Hexagonal core


13/67

9

Ox-core:Ox-core konfigrasyonu L ynnde ekil verme ve eilme kolaylsalamak zere, W ynnde dikdrtgensel bir grnt arz edecek ekildegeniletilmi hexagonal honeycomb yapdr. Ox-core, hexagonal honeycomb ilemukayese edildiinde W kesme mukavemeti zellikleri artma ynnde, Lkesme mukavemeti zellikleri ise azalma ynnde meyillidir.

ekil 1.7: Ox-core

Flex-core:Hcre konfigrasyonu, hcre duvarlarnda bir eilme veya bklmeolmadan mkemmel bir ekil verilme kabiliyetine sahiptir. Flex-core btnynlerde esnektir. Bu yzden eimli yzeylerde kullanlmak iin elverilidir.ok dar radsl erilikte kolaylkla ekil verilebilir. Dar radsl ekil verilirkenflex-core ayn younluktaki hexagonal corela karlatrldnda daha yksekkesme gerilmeleri salar. Flex-core, hexagonal honeycombn kullanldyerlerin ounda kullanlabilir.

ekil 1.8: Flex-core

1.1.5. evre Koullar, Hasar Tespiti ve Muayene Yntemleri

Kompozit malzemelerde hasarl blgenin tespitini yaptktan sonra hasarnsnflandrlmas yaplr ve hasarn tipi ve ls belirlenir. Hasarn veya hasarlarn

bulunduu blgeye gre deerlendirilir. zel kompanentlerin limit ii hasar limitleri, tamirve cycle limitleri asndan ilgili chaptera bakmak gerekir. lgili chapterda olmayantamirleri firmasna sorup onay alnmaldr. Zaman veya cycle limitli tamirlerde zamandolmadan kalc tamir yaplmaldr.


14/67

10

Hasar hakknda karar verirken kritik olanlar gz nnde bulundurulmaldr. Hasar

lp doru derinlik ve uzunluunun mukayesesi yaplmaldr.SRMde hasar getii zamankesit alannndeiiklii veya yapsal elemann kalc bir hasar anlamna gelir.Hasar tespityntemlerinden Visual ve Tab Test aklanacaktr. Dier hasar tespit yntemleri MalzemeMuayene Metotlar Modlnde anlatlmaktadr.

Tablo 1.1: SRMde belirtilen hasar tespit yntemleri

Gzle kontrol ynteminde malzeme yzeyi gzle incelenerek herhangi bir hasarnvarl tespit edilmeye allr. Malzemenin uaktaki yerine gre bu ilem iin el feneri,

arkasna ulalamayan yerler iin eitli aynalar, grmenin imknsz olduu yerlerde isebaroskop kullanlmaktadr.

ekil 1.9: Gzle kontrol aralar (visual inspection tools)

Tap test ynteminde kompozit parann eitli yerlerine kk vuruntular yaplarakkan ses deiiklii dinlenir. ncelikle salam olduu belli olan yere vuruntu yaplpkulan bu sese almas ve daha sonra dier blgelere yaplan vuruntudan kan seslerin busesle kyaslamas yaplarak malzemedeki gzle grlemeyen hasar tespiti yaplmaktadr.

Coin tap test ileminde, vuruntu iin madenpara kullanlmaktadr. Instrumented tap test ileminde, vuruntu ilemini yapmak iin bir cihaz

yaplmtr. Bu cihaz kompozit zerine kk titreim vuruntular yapar. Cihazmalzeme zerinde gezdirdiimizde meydana gelen ses deiimlerini lereknemli farkllk gsteren blge zerinde iken uyar sinyali verir.


15/67


16/67

12

Puncture: nce delik eklindeki hasarlardr. Keskin bir parann arpmassonucu oluur. Hasarn tamiri allowable limitlerinden daha az olmaldr. Scratch:Malzeme zerindeki bir hasar hattdr. Kesit alann zerinde deiiklikyaratr. Bu hasar genelde ok keskin bir malzeme temasndan kaynaklanr.

ekil 1.11: Hasar tipleri


17/67

13

1.2. Kompozit Malzemelerin Tamiri ve Yaptrma lemleri

Hasarl blge tespit edildikten sonra nce bu blgenin almas ilemi yaplr.

ekil 1.12: Hasar tespiti ve coreun almas

Hasarl blgenin almas u ilemlerle yaplmaktadr: ncelikle tamirin her safhasnda koruyucu malzemeler kullanlmaldr. Hasarn boyuna gre ablon konup kesilecek ve taper yaplacakalan izilir.

ekil 1.13: Hasarl blgenin izilmesi

izilen alan coreda dhil olmak zere korozyon inyali ile alnr. Coreualmadan evvel direction ynkontrol edilir. inyalle core alnrken alt skinezarar vermeden alnr, yoksa tamirimizin boyutlar ve tr deiebilir.


18/67

14

Resim 1.1: Hasarl yzeyin alnmas

Hasarl yzeyin alnmas ilemi bittikten sonra taper sand ilemi yaplarakhasara atlacak fillerlerortaya karlr.

ekil 1.14: Taper sand ilemi

Hasarda alnancoreun yerine konulmas iin direction ynne dikkat edilerekyeni core kesilir.

Resim 1.2: Yeni coreun kesilmesi

Coreun etrafna yaptrc zellii olan potting compound yaptrlr. Coreun alt vest yzeyine yapkan srlm bir kat cam veya karbon kuma (SRMde belirtilen)konacaktr.

ekil 1.15: Coreun yerine konulmas


19/67

15

ki katl yamalarda 1,5 in, ve daha fazla yama katlarnda 0,75 in bindirme

salayacak ekilde olmaldr.Tamir zerine konulacak ilk kat kuman her iki yzeyine de yaptrc (adhesive)

srlr ve ayrc naylon (genellikle PVA tr naylon) konur. Kuman bir yzeyindekinaylon ayrc karlp bir kat daha yaptrc srlerek core zerine yaptrlr. Kumandzgn serilmesi ve ierisinde hava kabarc kalmamas iin kuman ortasndan kenarlaradoru bir rulo veya spatula yardmyla dzeltme yaplr. Daha sonra yaptrlan kumanstndeki naylon ayrc karlp tekrar bir daha yaptrc srlr ve ikinci kat kumaserilir. Yaplacak her kat yama ileminde yaptrc srme ve naylon ayrc koyma ilemiyaplacaktr. En son kat yama tamirden sonra yzey dzgnln salamak iinzmparalama ilemine tabi tutulacaktr.

ekil 1.16: Yama katlarnn konulmas

Yama katlarnn konulmasndan sonra para vakumlama ve cure (stma)ilemine tabi tutulur. Bu ilemlerde kullanlacak vakumlama basnc ve curescakl; tamir tr, reine tr ve para kalnl gibi etkenlerden dolayfarkllk gsterebilir.

Vakumlama ilemi iin yama katlarnn zerine delikli ayrc film konur ve zerinebattaniye (breather cloth) serilir. Onun zerine de esnek vakumlama film tabakas konur vebu filmin kenarlar yama dardan hava almayacak ekilde sealant kullanlarakyaptrlr.Vakum balantlar yaplr ve vakum basnc yava yava artrlarak uygulanr.


20/67

16

Resim 1.3: Vakumlama ilemi

Vakumlama ilemi srasnda hava kaa olmamasna dikkat edilir. Dar kamayanhava kabarcklar bir arala parann merkezinden balayp kenarlara doru baskuygulayarak atlr. Reine sert jel hlini aldktan sonra cure (stma) ilemine tabi tutulur.


21/67

17

ekil1.17: Vakumlama ve stma ilemi


22/67

18

UYGULAMA FAALYET

Kompozit bir parann hasar tespitini yapnz.

lem Basamaklar neriler

gvenlii kurallarnauyunuz.

Gerekli gvenlik aralarn (maske, eldiven, gzlkvb.) kullannz ve i gvenlii kurallarna riayetediniz.

Paray gzle kontrol ediniz. Parada gzle grlebilir bir hasar olup olmadnkontrol ediniz.

Direkt olarak gremediinizparann blgelerini kontrolediniz.

Arkasna ulamadnz yerleri ayna ile kontrolediniz. Grmenizin mmkn olmad blgeleri

boroskop kullanarak kontrol ediniz.

Gzle fark edilemeyecekhasarlar tespit ediniz.

Tap test yntemlerinden birini kullanarak kontrolilemini yapnz.

Bulduunuz hatalarsnflandrnz.

Bulduunuz hataeklinin, modl ieriinde sizlereanlatlan hata trlerinden hangisine uyduunu

belirleyiniz.

UYGULAMA FAALYET


23/67

19

KONTROL LSTES

Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iinEvet, kazanamadnz beceriler iin Hayr kutucuuna (X) iareti koyarak kendinizideerlendiriniz.

Deerlendirme ltleri Evet Hayr gvenlii kurallarna uydunuz mu?Paray gzle kontrol ettiniz mi?Direkt olarak gremediiniz parann blgelerini kontrol ettiniz mi?Gzle fark edilemeyecek hasarlar tespit ettiniz mi?Bulduunuz hatalar snflandrdnz m?

DEERLENDRME

Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz.Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnzEvet ise dier Uygulama Faaliyetine geiniz.


24/67

20

Kompozit malzemelerin tamir ve bakmn yapnz.

lem Basamaklar neriler gvenlii kurallarna

uyunuz. Gerekli gvenlik aralarn (maske, eldiven, gzlk vb.)

kullannz. Hasarl blgeyi

belirleyiniz. Hasarn boyuna gre ablonunuzu koyup keseceiniz ve

taper yapacanz alan iziniz.

Hasarl blgeyi karnz. izdiinizalan coreda dhilolmak zere korozyon

inyali ile alnz. Coreu almadan evvel direction ynnkontrol ediniz. inyalalrken alt skine zarar vermedenalnz.

Taper sand ileminiyapnz.

Hasarl yzeyin alnmas ilemi bittikten sonra taper sandilemi yaparak hasara atacanz fillerlar ortayakarnz.

karlan coreun yerinekoymak zere yenimalzemeden core kesiniz.

Hasarda aldmz coreun yerine konulmas iindirection ynne dikkat ederek core kesiniz.

Coreu hasarl blgeyeyerletiniz.

Coreun etrafna yaptrc zellii olan pottingcompound yaptrnz. Coreun alt ve st yzeyineyapkan srlm bir kat cam veya karbon kuma(SRMde belirtilen) koyunuz.

Coreun zerine yamakatlarn koyunuz.

Tamir zerine konulacak ilk kat kuman her iki yzeyinede yaptrc srnz ve ayrc naylon (genellikle PVAtr) koyunuz. Kuman bir yzeyindeki naylon ayrckarp bir kat daha yaptrc srlerek core zerineyaptrnz.Kuman dzgn serilmesi ve ierisindehava kabarc kalmamas iin kuman ortasndankenarlara doru bir rulo veya spatula yardmyladzeltme yapnz. Yaptrlan kuman stndeki naylonayrcykarp tekrar yaptrc srerek ikinci katkuma seriniz. Yaplacak her kat yama ilemindeyaptrc srme ve naylon ayrc koyma ilemi yapnz.

Vakumlama ve cure etmeilemini uygulaynz.

Vakumlama ilemi iin yama katlarnn zerine delikliayrc film koyunuz ve zerine battaniye (breather cloth)seriniz. Onun zerine de esnek vakumlama film tabakaskoyunuz ve bu filmin kenarlarn,yama dardan havaalmayacak ekilde, sealant ile yaptrnz. Vakum

balantlarn yapnz ve vakum basnc yava yavaartrarak uygulaynz. Vakumlama ilemi srasnda havakaa olmamasna dikkat ediniz. Dar kamayan havakabarcklarn bir arala parann merkezinden balaypkenarlara doru bask uygulayarak atnz. Reine sert jelhlini aldktan sonra cure (stma) ilemine tabi tutunuz.

UYGULAMA FAALYET


25/67

21

KONTROL LSTES


Deerlendirme ltleri Evet Hayr gvenlii kurallarna uydunuz mu?Hasarl blgeyi belirlediniz mi?Hasarl blgeyi kardnz m?Taper sand ilemini yaptnz m?karlan coreun yerine koymak zere yeni malzemedencore kestiniz mi?

Coreu hasarl blgeye yerletirdiniz mi?Coreun zerine yama katlarn koydunuz mu?Vakumlama ve cure etme ilemini uyguladnz m?

DEERLENDRME

Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz.Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnzEvet ise lme ve Deerlendirme ye geiniz.


26/67

22

LME VE DEERLENDRME

Aadaki sorular dikkatlice okuyunuz ve doru seenei iaretleyiniz.

1. Aadakilerden hangisi balayc deildir?A) Polimer B) Seramik C)Fiber D)Metal

2. Aadakilerden hangisi kat hlegeldikten sonra s ile yumuamaz?A) Termoset B)Termoplastik C)Seramik D)Metal

3. Aadaki cam elyaflardan hangisi uaklkta kullanlmaz?A) E-glass B) S-glass C)C-glass D) Hibiri

4. Uaklarn kanat ve kontrol yzeylerinde hangi tip fiber kullanlr?A) Aramid fiber B)Cam fiber C)Karbon fiber D)Hibiri

5. Aadakilerden hangisi srtnme ve anma nedeniyle oluanhasar tipidir?A) Crack B)Allowable C)Corrosion D)Abrasion

6. Aadakilerden hangisi karmak bir elektrokimyasal olay sonucu oluan hasardr?A) Corrosion B)Deleminasion C) Nick D)Puncture

7. Aadakihasar tiplerinin hangisinde genellikle malzeme yorulmas ile atlak oluur?A) Crack B)Allowable C)Corrosion D)Abrasion

8.Dent uzunluu nedir?A)Bir kenardan dier kenara olan en ksa mesafedir.B)Bir kenardan dier kenara olan en uzun mesafedir.C)Ksa kenardanuzun kenarn karlmas ile elde edilenmesafedir.D)Uzun kenardan ksa kenarn karlmas ile elde edilenmesafedir.

9.Kompozit malzemelerde hasarl blge alnrken aadakilerden hangisi kullanlr?A) Korozyon keskisi B)Haval matkap C)Korozyon sinyali D) Baroskop

10.Temizlenmi kompozit malzemelere yama katlar konulmasndan sonra hangi ilemyaplr?A)Basn altnda sktrlr.B)Soumaya braklr.C)Vakumlama yaplr.D)Paralarn yerine oturmas iin ekilenir.

DEERLENDRME

Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevapverirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.

LME VE DEERLENDRME


27/67

23

RENME FAALYET2Uakta kullanlan tahta yaplarn hatalarn tespit ederek tamir ve bakmn (SRM)

standartlarna uygun olarak yapabileceksiniz.

Havaclk sektrnde kullanlan tahta yaplar aratrnz. Bu malzemeyi kullanarak ne gibi paralar yaptklarn tespit etmeye alnz. Edindiiniz bilgileri snf ortamnda arkadalarnzlapaylanz.

2. TAHTA YAPILAR2.1. Uak Gvdesi Yapmnda Kullanlan Tahta ve YaptrclarnNitelikleri ve zellikleri

2.1.1. Tahta Uak Gvdesi retim Metotlar

Tahta uak yaplar ilk retilen uaklarda youn bir ekilde kullanlmakla beraber,gnmz uaklarnda snrl oranda kullanm alan vardr. Tahta yaplar, eski uakyaplarnda, sportif amal ve el yapm zel gsteri uaklarnda var olup gnmzde dekullanm srmektedir. Ancak gnmzde kullanlan ticari amal uaklarda uak gvdeyapsnda kullanlmamakta, baz uaklarn i dekorasyonunda tahtadan yararlanlmaktadr.Gnmz modern uaklarnda kullanlmasa dahi, faal olan eski tahta yapl uaklarn servisilemleri iin tamir ve bakm hususlar bilinmelidir.

Uak gvdelerinde kullanlan tahtann; cinsi, kesim ekli, dayanm; arplma, belverme ve burulma gibi zellikleri dikkate alnmaldr. Ayrca uaklarda kullanma hazr,ilenmi kontrplak tahta malzemelerde bulunmaktadr.

Uak yaplarnda ve tamirinde kullanlan tahtalarn nitelikleri sivil havaclk otoriteleri

tarafndan tespit edilmitir. Tablo 2.1de uaklarda kullanlan tahta trleri ve zellikleribelirtilmektedir.

RENME FAALYET2

AMA

ARATIRMA


28/67

24

TahtannTr

Ladin Trne GreDayanmzelliklerinin

Karlatrmas

Aklama

Ladin

(Spruce)%100

Tm kullanmlara uygundur. Bu tablodastandart olarak kabul edilmitir.

Kknar(Douglas Fir)

Daha iyi

Ayn lde ladin ile deitirilebilir. Elaleti ile almak zordur. malattadahafazla zen ister. Byk paralarnkontrol zordur. Yapma iyi.

Kknar(Noble Fir)

Biraz daha iyi, ancakkesme dayanm %8daha azdr.

Ayn lde ladin ile deitirilebilir.Sertlik ladine kyasla azdr. Yaptrmazellii iyi.

Katran aac(Western

Hemlock)

Biraz daha iyidir.Ladin yerine direkt kullanlabilir.Ladine gre daha az homojen yapdadr.Yaptrma zellii iyi.

am (Pine) % 85 ila %96

alma kalitesi mkemmel. Homojenzellikte. Sertlik ve ok direnci dk.Boyutlar artrlmadan ladin yerinekullanlamaz. Daha az dayanml.

Yaptrma zellii iyi.

Sedir (Cedar) Daha iyi.

Ayn lde ladin yerine kullanlr. Elaletleri ile alma kolaydr. Yaptrmazordur. Uygun ekilde yaplrsa

birletirme tatmin edicidir.

Kavak

(Poplar)

Daha az ancak basma

ve kesilme hari.

Mkemmel alma kalitesi. Ladinyerine direkt kullanlamaz. ok direncidktr.

Tablo 2.1: Tahta trleri ve zellikleri

Genelde tamir iin kullanlan tahta orijinal tahta ile ayn olmaldr. Tahta malzemelernem etkisi ile boyutsal deiimlere uramaktadr. Nem orannn belirli bir dzeyde olmasistenir. Nem orann azalmas ile kurumaya balayan tahtada lif ynne gre boyutsal azalmafarkllk gstermektedir. Bu durum ekil 2.1de gsterilmitir.


29/67

25

ekil 2.1: Lif dorultularna gre ekme miktar

Bu boyutsal deiikler yap zerinde zarar vericidir. rnein, yap balantlarnngevemesi, kablolarn boalmas, tahta elemanlarn yarlmas gibi. Bu etkilerin azaltlmasiin;

Burlar ile rekor tipi balantlar kullanlr. Dolaysyla ekme sonucu balanteleman ve yap zarar grmez. Aksine sklar.

Tahta yapnn kaplamas srasnda, ekme etkisini azaltmak iin kaplamamalzemesi kademeli olarak ekil 2.2de grld gibi eimlendirilir.

Tm tahta yzeyler seal ile korunarak yapdaki nem deiimi engellenir.

ekil 2.2: Tahta yzey kaplamasnda yzey eimlendirmeUakta kullanlan tahtalar imal edilirken apraz lif, dalgal, kvrck ve kenetlenmi lif,

sert budak, ince budak kmesi, reine boluu vb. hatalara belirli limitlerde msaadeedilmektedir. Ancak uzun budak yark ve ayrlmalar, aacn yetime ortamnda maruzkald evresel bask ve rme vb. hatalara msaade edilmemektedir.

2.1.2. Uaklarda Kullanlan Yaptrclarn Nitelikleri, zellikleri ve Tipleri

Tahta yaplarn yaptrlmasnda kullanlan yaptrclarn seimi iin uak tipinegre tamir ve bakm kitaplarnda belirtilen havaclk standartlarna, tahta uak yaps veuygulanacak tamir yntemine uygun olmaldr. Yaptrcnn tahta yapy zamanla

bozmayacak ve uygun mekanik zelliklerde olmas nemlidir.


30/67

26

Uak yaplarnda kullanlan yaptrclar genellikle kazein ve sentetik reine esasl

olmak zere iki gruptur. Kazein: lk zamanlarda kullanlan bir yaptrcdr. Artk yerine yeni nesil

yaptrclar tercih edilmektedir. Hava ve scaklk deiimi ile zelliklerizayflar. Daha nce kazein ile yaptrlm paralarn bakm srasnda yeniyaptrclarn kullanlmas iin nce kazein tr yaptrcnn iyice kaznptemizlenmesi gerekir.

Sentetik reine: ok deiik trleri vardr. Belli bal trleri unlardr:Plastik reine: Kullanlmakla beraber kullanm pek tavsiyeedilmemektedir.

Resorcinol: Sivil havaclk otoriteleri tarafndan kullanm tavsiyeedilmektedir.

Fenol-formaldit: Daha ok kontrplak malzeme imalatnda kullanlr.Yapsal tamire uygun deildir.Epoksi: ok stn bir yaptrc olmakla beraber, mekanik zellikleri venfuzu iyidir. Ancak baz uygulama zorluklar vardr.

Yaptrmann kalitesi iin tahta yzeyin iyi hazrlanmas, yaptrcnn kalitesi ve iyi bir yaptrma teknii gerekir. Yaptrma ileminde bask sresi, bask yntemi ve scaklknemlidir. Yaptrlacak tahta yzey kuru olmal, kir ve atklardan temizlenmeli, tel fra veeitli zmparalama ilemleri ile yaptrma ilemine hazrlanmaldr. Yaptrc temiz birfra ile yzeyi kaplayacak ekilde srlr. Yaptrc trlerine gre kuruma zamandeitiinden birletirilecek paralarn kapatma srelerine dikkat edilir. Kapatlan paralardzenli bir bask salayacak ekilde bask ilemi kk ivi veya vidalar, ikenceler,elektrikli ve hidrolik presler ile yaplabilmektedir. Bask miktar, scakl ve zamankonusunda yaptrcimalatsnn talimatlarna uyulmaldr.

2.2. Tahta Malzemelerin Bakm ve Onarm

2.2.1. Tahta YapnnKorunmas ve Bakm

Tahta uzun sre kald ortamn nem oranna gelecektir. Genelde nem oran %15 veaa ise rmeye kar korunmu olur. Nem oranndaki hzl deiimler tahta dokusunazararldr. Tahta uygun nem oranna kadar kuruduktan sonra atlama ve rme meydanagelmez. Bunun iin haricen boyama ve iyi kalite vernik ya da epoksi vernik ile iyzeylernem oranndaki deiimlere kar korunur. Yksek nem ve yksek scaklk kombinasyonu entehlikeli mantar oluumuna zemin hazrlar. Bir ua yksek scaklklarda ve nemli gnlerdekapal ortamda muhafaza etmek iyi deildir. Mantar oluumunu engellemek iin uanhavalandrma ve drain (boaltma) deliklerinin olmas gereklidir. Ayrca yksek nemoranndaki ksmlar metal ile temasta korozyon meydanagetirir.

Baz tasarmclar zel kuma kaplama ile kontrplak yzeyleri korumaktadr. Geneldepamuk esasl kumalar macun takviyeli olarak kullanlr. Eer modern polyester veyafiberglass kaplama kullanlyorsa kuma reticisinin talimatlar esas alnr.


31/67

27

2.2.2. Tahta Malzemelerde ve Yaplarda Hata Trleri

Tahta malzemelerde ve yaplarda grlen genel hata trleri unlardr:

rme: Tahta organik bir rndr. Mantar trlerine maruz kalabilir. Mantartahta zerinde yetien bir bitki olarak nem oran % 20yi geince uygun ortam

bulur. Bu durum aacn rmesidir. Eer tahta ya ise yumuar ve ier. Kuruise atlar ve ayrlr.

Yarlma: Yark ve atlaklar lif izgileri boyunca olur. Nem oran dnceller klr. Farkl noktalarda birbirine zt ynde meydana gelen boyutsaldeiikleratlaklara sebep olur. rnein,kontrplak yamal ladin zerinde;ladinkururken ekmeye alr, kontrplak tutmaya alr. Bu zt kuvvetler yapy

atlatr.

Yaptrma hatas: Yaptrma hatalar genelde uygun olmayan imalatteknikleri uygulandnda veya uzunca nemli artlarda almaya maruz kalanelemanlarda oluur. Hatta eski yaptrclar kendiliinden bozulur.

Tamir-bakm bitirme ilemi (finish):Finish kat (genellikle cilaile yaplan),tahta ierisine giren suyun meydana getirecei rme iin son muhafazakatdr. Bitirme ilemlerindeki hatalar uzunca sre suya maruz kalmak;tahtannyarlmas, ultraviole a maruz kalmak veyayzey anmas sonucunda olur.

Hasar:Gerilim, darbe veya mekanik hasar bir yapda, istenmeyen aerodinamikykler veya uak yerde iken meydana gelen fiziksel etkilerden dolay oluur.Hatta balant elemanlarnn fazla sklmas sonucu oluur.

Uak tahta yaplarndaki hatalarn tespiti ve kontrol ilemleri iin nce eermmknse uak kuru ve iyi havalandrlm bir ortamda, kontrol kapaklar ve eriim

panelleri uzunca sre ak braklm olarak saklanmaldr. Yaplacak lm sonucu nemoran fazla ise uak zel kurutma ilemine tabi tutulur. Uak yeterli kurulukta ise balant

birleimleri kontrol edilir. Bu hazrlk aamasndan sonra yaplacak kontrol metotlarunlardr:

Genel kontrol blgeleri: En ok hasar d etkenlerden (nem, s, gne )meydana gelir. Nem girecek aklara zellikle baklr. Bunlar; atlaklar, krklar,

balant delikleri ve kontrol panelleridir. Yaptrc hatalar iin yzeydemeydana gelen renk deiimlerine, spar atlaklar iin metal balantlarn altna,glendirilmi blgelerdeki hatalar iin bask gerilim kontrolleri yaplr.

Tklama: Plastik eki ile tklama sonucu elde edilen ses sayesinde malzemetokluu kontrol edilir.

Kazma: Keskin bir metal ile tahta yap zerinde hafife kazma yaplr.Kazma sonucu malzemenin kolay veya zor kaznabilirliine gre malzeme


32/67

28

yapsnn durumu anlalmaya allr. rm veya bozulmu yaplar kolay

kaznacaktr. Esnetme: Birleme noktalarn kasarak bu noktalardaki ayrlma kontrol edilir.

Esneme varsa ayrlma sz konusudur.

Koku: Koku, bozulmann habercisidir. Kontrol kapaklar alnca ar birkokunun olup olmadna baklr.

Gzle kontrol: Tahta yap i ve dtan gzle incelenir. Bozulma ve fizikselhasar aranr. Kir birikimi, ku ve kemirgen hayvan yuvas olup olmadna

baklr. Gzle kontrolde ekil 2.3te rnek olarak verilen paradaki noktalaradikkat edilir.

ekil 2.3: Gzle yaplacak kontrol noktalar

Nemler:Nemler ile yaplan lmde %20 zerindeki nem oran mantaroluumunu gsterir. Nem oran %8-16 arasnda olmaldr. deal olan nem oran% 10-12 arasdr. Kontrplak yzeylerden alan kk delikler ile i yzey nemillr.

Tahribatl muayene: Tamir iin kullanlan tahta malzemeler numune olarakyaptrlr. Numuneye kuvvet uygulanarak ayrlmaya zorlanr. Ayrlma

birleme yerinde olursa yaptrc eleman zayftr anlam kar. deal durumkrlma yzeylerinin her iki tarafndan aa liflerinin grlmesidir. Bu durumdayaptrcnn aatan kuvvetli olduu anlalr.

2.2.3. Tahta Yapnn Onarm

Uak tamirinde en temel standart, tamir edilen yapnn orijinal yap kadar glolmas ve aerodinamik ekil ve rijitlikte orijinaline e deer olmasdr. Tamirin, uakimalatsnn talimatlarna uygun olarak yaplmas gerekmektedir. Tamir yaplan yerlerdedestek eleman veya drain delikleri varsa orijinal yerinde olduu gibi yenilenmelidir. lavedrain delikleri yaplacaksa orijinal ile ayn apta olmaldr. Kontrol yzeylerinde ve ilgiliyerlerde yaplan tamirler neticesinde sonradan meydana gelecek bir dengesizlik ve titreimoluabilir. Genel olarak byle durumlarda orijinal ile bire bir ayn ekilde tamir ilemiyaplrsa arlk dengesini korumu oluruz. Tamir ileminden sonra kontrol yzeyinin balans


33/67

29

ilemleri uak imalatsnn talimatlarna uygun ekilde yaplmaldr. Temel tamir ilemleri

unlardr: Bindirme birletirme:Bindirme metodu iki kat eleman u uca eklemede en

uygun yntemdir. Kesilen her iki u hassas bir ekilde ilenir. yi birbirletirme tasarm ve ince dzgn bir yaptrma hattnn elde edilmesi ilebirletirme ilemi yaplan yerde iyi bir dayanm elde edilebilir. Bindirmekesiminin yapld yerlerde lif ynlerinin ayn ekilde olmasna dikkat edilir(ekil 2.4).

ekil 2.4: Bindirme eklemede lif ynleri

Sparlarn birbirine eklenmesi: Kanat balants altndaki, ini takmbalantlarndaki motor tutturma balantlar gibi zel yerler hari, dierblgelerde sparlar u uca eklenebilmektedir. Daha nceden yaplm eklemeyeyakn veya glendirme plakalarna yakn yerlerde ekleme yaplmaz. Bu tipyerler iin yaplacak eklemenin yaknna ekleme veya glendirme plakas ilearasndaki mesafe en uzun ek yerinin uzunluunun 3 katndan az olamaz (ekil2.5). Balant eleman olan yerlerde balant eleman ok nemli olmamak artile yaplacak ek ileminden sonra makara, mafsal veya kontrol yzeyi destek

braketlerinin dizilileri deimemeli ve glendirme plakalarnn ular ekil2.2deki gibi ilenmelidir.

ekil2.5: Komu ek yerleri mesafesi

Spar deiimi:Spar deiimi nemli bir tamirdir. Sparlar imalat firma veyaonayl bir para reticisi tarafndan retilmi yeni bir spar ile deitirilir.Kullancnn yapaca sparlar ise imalatnn onaylad orijinalbir izime gre


34/67

30

orijinal malzeme ve llere sahip olmaldr. Ayrca solid tip sparlar laminant

tip malzeme ile deitirilecekse malzemelerin dayanmlar mutlaka aynolmaldr.

Sparlarda atlak ve hasar: Uak yapsnda tespit edilen atlak sparlar (boxspar hari) yaptrma ile tamir edilir. Sparn her iki yanna kesilmeyidurdurmak iin uygun kalnlkta ladin veya kontrplak ile yaptrma yaplr.atlak bitiminden sonra plakalar uzatmaldr(ekil 2.6).

ekil 2.6: Boyuna atlaklar glendirme

Kurak blgelerde iletilen uaklarn, kontrplak glendirme plakas olan kanatsparlarnda atlaklar oluabilir. Kontrplak tabaka altndaki atlaklar genellikle, cvata delikleri gibi yerlerde oluur ve atlaklar spar zerinde her yne doru devam eder. Diersebepler ise kt yaplm finish ilemleri, byk aklklar ve metal balantlar ile ilgilidir.

atlak tamiri yerine sparn deitirilmesi: Spar zerinde atlak bulunmas,mutlaka sparn deitirilmesi anlamna gelmez. Eer atlak ok uzun deil yadakenarlara ok yakn deilse glendirme yapmak daha ekonomik ve verimliolacaktr. Ancak bu gibi durumlarda dayanm yetersizliine sebep olmamak iinimalat ya da sivil havaclk otoritelerinin onay alnmaldr. atlaklarnyinelenmesini nlemek tahtann uygun nem oranna sahip olmas ile salanr.Kurak yerler iin nem oran yaptrma ncesi malzemede % 6-8, dier yerlerde% 10-12 orannda olmaldr. Farkl blgelerde yaplacak tamir ncesimalzemenin mevsim koullarna gelebilmesi iin en az 2 hafta bekletilir.

atlak nlemek:atlaknlemek iin nemli bir adm, zellikle spar diplerindesealing yapmaktr. Sealing iin zellikle nem direnci ve nfuz edebilme zellii


35/67

31

yksek bir seal kullanlr. nce ve yava kuruyan bir epokside nem deiimini

yavalatmak ve nlemek iin etkilidir. Rib tamiri: Ribler, yeni bir para ile deitirilebilir. Yeni riblerin, uak

imalats ya da onayl para reticisi tarafndan retilmesi gerekir. Ya dakullanc tarafndan retilecekse onayl olmas gerekir. Rib elemanlarn dhatlar uan emniyetli uuu iin nemlidir. Deitirilen rib orijinali ile aynl, ekil, malzeme ve kalitede olmaldr. Hasarl riblerin tamir yntemleriekil 2.7de gsterilmitir. Tahta ribler, tahta spara birletirilirken yaplanivileme ilemlerinde, iviler rib balk eridinden geecek ekildeivilenmelidir. Aksi hlde malzeme zayflar.

Bask rib tamiri: Bask rib hasarlarnn, kabul edilebilir tamir yntemleriekil 2.8de gsterilmitir.

o ekil 2.8-A: I kesitli bask rib tamiridir. ekilde rib balk eridi,web eleman ve bask eleman iinden atlad farz edilmektedir.ekil 2.8-Ddeki gibi bask elemann kesip deitiriniz. Balkeridinin arka ksmn ekil 2.7deki gibi glendirerek yapnz.ekil 2.8-Ada gsterildii gibi kontrplak yan plakalarnyaptrnz. Bu plakalar hasarlwebin glendirilmesi iindir.

o ekil 2.8-B standart bir rib tipi olan bask ribi gstermektedir. Heriki tarafna dikdrtgen sktrma eleman eklenmitir. Esasen

buradaki yntem ekil 2.8-A ile ayndr. Ancak kontrplakglendirme plakalar hari. Bu plakalar, kesit B-Bde gsterilensparlarn arasnda tamamen devam etmektedir.

o ekil 2.8-Cde iseekil 2.8-Adan farkl olarakyine glendirmeplakalar sparlar arasnda erit bloklar hlinde devam etmektedir.


36/67

32

ekil 2.7: Rib tamiri


37/67

33

Kontrplak yzey tamiri: Uak gvde yzeyinin kaplamasn oluturankontrplak yzeylerin tamirinde imalatnn prosedrleri nceliklidir. Kapsamltamirler sz konusu olunca yzey panelinin bir yap elemanndan dierinetamamen deitirilmesi tavsiye edilir. Hasar tamir edilirken tamire komu iyzeydeki yapmuhtemel hasarlara kar kontrol edilir. Yzeyi tamir etmedennce varsa hasarl iskelet yap tamir edilir. D yzey kontrplak yapsounlukla eimlidir. Bu blgelerde, tamir kontrplak da ayn ekilde eimliolmaldr. Eimli yzey tek veya ift (bileik) eimli olabilir. Basit bir test ileyzey zerine serilen kaln bir kt kullanlarak eim sorgulanr. Eer ktyzeye krmadan uyum salar ise yzey dz veya tek eimlidir. Kt yzeyeuyum salamaz ve krr ise yzey ift eimlidir.

ekil 2.8: Bask rib tamiri


38/67

34

Tek eimli kontrplak yzeyin tamiri: Tek eimli kontrplak yzeylergenellikle dz kontrplak kullanlarak eimlendirilir. Plaka kuru veya scak su ileslatlarak ekillendirilir. Eimin as lif ynne ve kalnla baldr. Tablo2.2karar verilen eimin bklmesi iin hangi prosesin olacana bir klavuzdur.

Tablo 2.2: Kontrplak bkme eimleri

Kontrplak yumuatlncasouk, havalandrlm kalp zerine bklebilir.Eer yama yaplan yerde yeterince boluk varsa yapnn hcum kenarzerinde bklebilir. Bkldkten sonra kurumay hzlandrmak iin

byke bir uval bezi zerine serilebilir. Ayrca bir fan yardmyla dakuruma hzl bir ekilde salanabilir.

ok fazla sayda kk yarapl bkme ilemi seri olarak yaplacaksastlm bkme kalplar kullanlabilir. Kalp yzey scakl 149 C (300F) kadar ykselebilir. Bu scakla kadar kontrplak malzemenin zarargrme ihtimali yoktur. Kontrplak malzeme kalp zerinde oda scaklnagelene kadar braklr.

ift eimli kontrplak yzeyin tamiri: Dz kontrplaktan ift eimli paralarimal edilemez. ift eimli paralar, bu paralar iin imal edilmi kendi kalplarile imal edilmelidir. Tamir iin elde bu kalplarda hazrlanm kontrplaklar hazr

bulundurulmaldr.

Kuma yama (fabric): ap 1 ini gemeyecek ekilde kk deliklerin dhatlar iyice ilenerek przsz hle getirilir. lenen delik kenarlarseallenmelidir. Delik macunlanarak kumala kaplanr. Kuma kontrplak yzeyzerine en az 1" taarak serilmelidir. Hcumkenarnda, gvdenin n ksmndaveya frame elemanlarna 1" mesafede kuma yama yaplmaz.


39/67

35

Yama tipleri: Kontrplak yzey tamiri iin kabul edilebilir drttip yama vardr:Eimli (splayed) : Kk deliklerin tamirinde yaplr. Delik ap en fazlayzey kalnlnn 15 kat olabilir. Yzey kalnl 1/10"ten fazla olmayanyzeylerde uygulanabilir (ekil 2.9). Tamir ilemleri uygulanrkenyamann lif yn orijinal gvde ile ayn olmaldr. Yama ile bask

plakasnn taan yaptrcdan birbirine yapmamas iin arasnabalmumlu ktveya plastik rt konulmaldr.

ekil 2.9: Eimli yama


40/67

36

Yzey yama (surface):Frame elemanlar arasnda yada bu elemanlarn

zerinde kontrplak yzey hasarlannca ekil 2.10daki gibi yamayaplabilir. Ancak yzey yamalarnahcum kenarlar civarnda msaadeedilmez. Airfoil yapnn kort hatt boyunca arkaya doru %10luk lalannda yaplabilir. Yzey yamalarn evre uzunluu 50 in kadarolabilir. Alan olarak da bir frame veya bir rib boluunu doldurabilir.Yamann lif yn orijinal yzeyle ayn ynde olmaldr.

ekil 2.10: Yzey yamann yapl


41/67

37

Gsl bindirme (scarf): Yzey eiminin yarap ls, yzey

kalnlnn 100 kat fazla olduu yerlerde uygulanr. Arkasna eriilebilirve arkasna eriilemez blgeler iin ayr tamir ilemleri uygulanr. Butamir blgeleri ile ilgili tamir yama ekilleri ekil 2.11 ve ekil 2.12degrlmektedir.

ekil 2.11: Arkasna eriilebilir yerlerde scarf yama


42/67


43/67

39

ekil 2.13: Oval tapa yama yapl

ekil 2.14:Yuvarlak tapa yamann yapl


44/67

40

Finish ilemi: Herhangi bir tamir ileminde son ilem olarak finish yaplr.Finish ilemi iin genellikle cila kullanlr. Bu rnler sivil havaclk otoritelerive imalatlar tarafndan kabul edilir olmaldr. Fini ilemleri:

Finish yapmadan nce yaptrma yerlerindeki taan yaptrclartemizlenmelidir.

Kir, ya vb. yabanc maddeler temizlenmelidir.Tala, apak vb. yabanc maddeler temizlenmelidir.Yapkan srlm blgeler seal yapmaya uygun deildir. Uygulanacaksayaptrc srlp kuruduktan sonra her yandan 1/4 boluk brakpevresine seal yaplmas daha uygundur.Rib, spar ve kontrplak yzey ii blgelerinde, tahta ve metali de iine

alan yerlerde ince bir kat vernik, daha sonra iki kat vernik uygulanr. nitakm yuvas gibi daha iyi korunmas gereken yerlerde alminyumierikli sealler kullanlr.Finish ileminde son kat boyann ak renkli olmas gne ndankorunmak iin faydal olacaktr.Lif sonu (spar ular, yzey kenarlar, vent deliklerin etraf vb.) yzeyleridaha fazla nem aldklarndan finish ilemleri iin 34 kat vernik-cilasrlr. Son kat olarak alminyum ierikli seal yaplr.Cvata delikleri en hassa nem girii olan noktalardr. Cvata etrafndakinem deiiklii rmeye ve ayrlmalara sebep olur. Ek olarak ar nemcvatalarn korozyonuna sebep olur. Cvata iin tahta delik cidarlar

vernik-cila veya uygun bir seal uygulanr. Cvata taklmadan nce sealinkurumas beklenir.


45/67

41

UYGULAMA FAALYET

Uakta kullanlan tahta yaplarn hatalarntespit ederek tamir ve bakmn yapnz.

lem Basamaklar neriler Ua uygun nem oranna getiriniz. Ua kurutup ve havalandrnz.Nem oluumunu aratrnz. Nem girebilecek aklklara baknz. Malzeme tokluunu kontrol ediniz. Plastik eki veya bir tornavida sap ile tklama

metodunu uygulaynz. rme ve bozulmalar kontrol

ediniz.

Keskin bir metal ile yapy hafife kazyarakmalzemenin dokusunu inceleyiniz.

Birleme yerlerindeki gevekliikontrol ediniz.

Birleme yerlerini hafife esneterek gevekliigzlemleyiniz.

Koku aratrmas yapnz. Kontrol kapaklar ilk kez alnca ar bir kokuolup olmadn aratrnz.

Gzle kontrol yapnz. Tahta yapnniten ve dtan fiziksel hasarolup olmadna gzle baknz(zellikle kirbirikintilerine, ku ve kemirgen yuvalarna).

Nem orann lnz. Nem oran %8-16 arasnda olmaldr.Uygunbir nemlerile lme yapnz.

UYGULAMA FAALYET


46/67

42

KONTROL LSTES


Deerlendirme ltleri Evet HayrUa uygun nem oranna getirdiniz mi?

Nem oluumunu aratrdnz m?Malzeme tokluunu kontrol ettiniz mi?rme ve bozulmalar kontrol ettiniz mi?Birleme yerlerindeki geveklii kontrol ettiniz mi?Koku aratrmas yaptnz m?Gzle kontrol yaptnz m?

Nem orann ltnz m?

DEERLENDRME

Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz.Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnzEvet ise lme ve Deerlendirmeye geiniz.


47/67

43

LME VE DEERLENDRMEAadaki sorular dikkatlice okuyunuz ve doru seenei iaretleyiniz.1. 1.Uak gvdelerinde, kuma kaplama uygulamalar aadaki hangi malzeme ile

balamtr?A) Cam fiber kuma B) Polyester C) pek D) Keten

2. 2. Aadakilerden hangisi zamanla kuma kaplamalarda macun filmin zamanlaplastikletirici yapsn kaybetmesinesebep olur?

A) Havadaki nem miktarnn fazla olmasB) UV gne na maruz kalmasC) Kapal ortamda bulunulmasD) Scakln yksek olmas

3. Uaklarda kullanlan kuma malzemenin dayanm durumu ka uu saati aralklakontrol edilmelidir?

A) 50 saat B) 100 saat C) 250saat D) 500 saat

4. Aadakilerden hangisi kuma yaplara uygulanan tamir uygulamalarndan birideildir?

A) Yrtk tamiri B) Macunlu kuma tamiriC) Tahta yaplarn tamiri D) Dikili yama tamiri

5. Rib balantsnda kullanlan glendirme bandnn kesilme dayanm en az ka lbolmaldr?

A) 20 lb B) 40 lb C) 60 lb D) 80 lb

6. 6. Kuma kaplamadan nce yapnn hazrlanmasnda batarya kutularnn bulunduuyerler hangi maddeye kar kauuk esasl asfalt ile kaplanr?

A) Ya B) Yakt C) Baz D) Asit

7. Yrtk tamirinde aadaki yntemlerden hangisi kullanlr?A) Dz diki B) Baseball dikiiC) Overlock dikii D) Gerdirmeli dz diki

8. Aadakilerden hangisi rib backlarnn grevidir?A) Kanat zerinde aerodinamik kuvvetler etkisi ile kuma dokuda balon tesiri meydana

gelmesini engelleyen bir elemandr.B) Kanat zerinde aerodinamik kuvvetler etkisi ile kuma dokuda balon tesiri meydanagelmesini salayan bir elemandr.

C) Gvde zerinde aerodinamik kuvvetler etkisi ile kuma dokuda balon tesiri meydanagelmesini engelleyen bir elemandr.

D) Gvde zerinde aerodinamik kuvvetler etkisi ile kuma dokuda balon tesiri meydanagelmesini salayan bir elemandr.

DEERLENDRMECevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap

verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.

Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.

LME VE DEERLENDRME


48/67

44

RENME FAALYET- 3Uaklarda kullanlan kuma kaplamalarn hatalarn tespit ederek tamir ve bakmn

(SRM) standartlarna uygun olarak yapabileceksiniz.

Havaclk sektrnde kullanlan kuma yaplar aratrnz. Bu malzemeyi kullanarak ne gibi paralar yapldntespit etmeye alnz. Edindiiniz bilgileri snf ortamnda arkadalarnza sununuz.

3. KUMA KAPLAMA3.1. Uaklarda Kullanlan Kumalarn Nitelikleri, zellikleri veTipleri

1950li yllarda uak yaplarnda, kuma kaplama olarakgenellikle pamuk ve rlandaketeni kullanlmtr. Daha sonralar ise pahal ve ksa mrl olularndan dolay uak

yapsndaki kumalarn % 100 yapay tr kumalar ile deitirilmitir. Sivil havaclkotoritelerinin onaylad bu kuma trleri, polyester ve cam filament (tel, iplik) trkumalardr.

Polyester tr kumalardaki deformasyon, ultraviyole (UV) nlara maruz kalmaktanmeydana gelir. Yap zerindeki kumalara ait koruyucu kaplamalar iyi yapld zaman,kuma bu tr bozulmalardan etkilenmez. Koruma ileminden nce aa malzeme lerinrme ve haarat istilasna kar kontrolleri yaplmaldr. Uaklarda kullanlan kumatrlerini u ekilde sralayabiliriz:

Uak sentetik kumalar: Genellikle polyester olarak isimlendirilen uak rtmalzemelerinin ok farkl trleri bulunmaktadr. Kumalarn denye (9000 metreuzunluundaki iplik veya lifin gram cinsinden arl), salamlk, iplik says,arlk, ekme (bzlme), gerilme ve rme stillerigibi deiik karakteristiklerimevcuttur. Polyester kumalar kaplanrken biraz gevek yaplr.

Uak doal kumalar: Uak tamir ve kaplamasnda kullanlan doalkumalar; doal fiber kuma, keten ve pamuktur. Pamuk ve keten cinsikumalara ait dayanm zellikleri ve dier fiziksel zellikleri Tablo 3.1degrlmektedir.

RENME FAALYET3

AMA

ARATIRMA


49/67

45

Malzeme

Minimumekme

Dayanm(Yeni kuma)

MinimumYrtlma

Dayanm(Yeni kuma)

Minimum

ekmeDayanm

(Ypranmkuma)

1 intekiiplik says

Merserize

pamuk

A snf(TSO-C15d)

80Pound/in

5 Pound56

Pound/inMin 80Max 84

Merserize

pamuk

(TSO-C14b)

65Pound/in

4 Pound46


Merserize

pamuk

(SAE-

AMS3802)

50Pound/in

3 Pound35

Pound/inMax 110

Keten 80Pound/in

5 Pound80


Tablo 3.1: Pamuk ve keten kumalarn zellikleri

3.2. Kuma Yaplarn Bakm ve Onarm

Kuma yaplar, gevek olmayan ve krmayan bir ekilde dzgn gerilmi olmalfakat ar gerilmi de olmamaldr. Ar gerilme uak gvde yapsnn (longeron, kanat ribivb.) arplmasna ve hasar grmesine neden olur.

Pamuk, keten ve cam fiber kuma ile kaplamadaki ar gerilme, genellikle yeni birkumaa yaplan ar macunlamada veya orijinal bir macun filminin srekli ekmesindenmeydana gelir. Macun film zamanla plastikletirici yapsn kaybeder. Bu durumu gne hzlandrr. Polyester kumalarda ise ar gerilme; s germeli polyester trnde ve macunfilminin plastikletirici yapsnn kaybolmasndan meydana gelir.

Pervaneden gelen hava akmnn oluturduu titreim ve dalgalanma ile uuesnasndaki statik konumdan dolay gvde yaplarnda oluan negatif basn etkisisonucunda, normalde istenmeyen bir durum olan gevek kuma yaplarnn olumasnaneden olur.

3.2.1. Kumalarn Muayene Metotlarve Hata Trleri

Pamuk, keten veya cam fiber kuma malzemelerde oluan gevekliin sebepleri;yetersiz macun filmi, kalitesiz macun kullanlmas, ar gevek yaplm kaplama,

bklm, krlm veya arplm yap elemanlardr. Polyester kumalarda oluangevekliin sebepleri ise uygun olmayan finish kaplama yaplmas, yetersiz veya ar suygulanmas, ar gevek yaplm kaplama veya yap elemanlarnn bozulmas ile oluur.


50/67

46

Kaplama atlaklar: atlaklara maruz kalm kuma kaplamalarndakibozulmalarn kontrol iin baparmak yardmyla kuma yapya bask yaplr.Bu bask sayesinde kuman dayanm kontrol edilmi olur. Doal fiber; UVnlara maruz kalmaktan, nem dolays ile mantar oluumu, kf, asit yamuru,iy, sis, kirlilik ve zamanla yalanma neticesinde bozulabilir. Polyesterfilamentler ise sadece UV nlara maruz kalmaktan bozulabilir.

Kuman belirlenmesi: Kuma trnn tespit edilebilmesi iin kuman renkve dokuma ekli ile iplik saylar gzle veya gerektiinde bir mercek yardmylakontrol edilebilir. Ayrca bir kuma numunesi yaklarak yanma olaynntecrbeli bir teknisyen tarafndan gzlenmesi ile de anlalabilir.

Merserize pamuk kumalarda; grimsi beyaz renk grlp TSO C14b iin80-94 iplik says, TSO C15d iin 80-84 iplik says mevcuttur.

Keten trnde ise biraz daha koyu bir renk bulunup iplik says TSOC15d ile ayndr. Ayrca keten tr kumalarda dzensiz iplik aral farkedilebilir ekildedir. Bu dzensiz iplik lleri bir sra tam, bir sra yarmolacak ekildedir.Pamuk ve keten tr iin iplik bitimindeki tylenmeler kuman arkayznde fark edilebilir. Ayrca pamuk ve keten tr kumalarn arkayznde grlebilecek ak mor renk; kumaa mantar ve kf direncikazandrmak iin bir mantar ilac kullanldn gsterir.Polyester tr kumalarda ise pamuk ve ketene kyasla daha parlak bir

beyaz renk hkimdir. ok farkl iplik saylarnda imal edilebilir. Ayrcapolyester tr kumalar monofilament yapya sahip olup filament

ularnda tylenme olumaz.Cam kuma beyaz renklidir. Baz trleri ise tama ve nakliye amac ileak mavi renkte primer kaplamal olarak imal edilmitir.Yakma testi: Kk bir para kuma numunesi yaklarak kumanumunesi anlalabilir. Pamuk ve keten tr kuma, kuru bir kl ileyanar. Polyester filament ise sv ekilde erir ve srekli yanankmrlemi bir kl brakr. Cam filament ise yanmay desteklemez vealev zerinde akkorbir tabaka oluur.

Kaplamann belirlenmesi: Kuma gerilimini gelitirmek iin kullanlan macunkaplamalardan nitrat veya btrat esasl olan tespit etmek iin bir numune

paras yaklr. Btrat esasl macunun nitrat esaslya gre yanmas ve alev

almas daha yavatr. Polyester tr kumalarda isekuman altndaki onaylreticinin mhrne baklabilir.

Dayanm zellii:Uaklarda kullanlan kuma malzemenin dayanm durumunaher 100 saatte ve yllk kontrollerde baklmaldr. nk kuman dayanmzellii uak uua elverililiinde belirleyici bir faktrdr. Kuma dayanmna

baklrken uan kanat yk ve Vne hz (uan asla geilmemesi gerekenhz) dikkate alnr. Dayanm deerleri ise in lsnde genilie den lb(libre) cinsinden yktr. Ancak genel olarak kumalar,dayanmn %30 kadarkaybetmedike uua elverili kabul edilir.

Kuman tahribatl muayenesi: Kuman dayanmhakknda teknisyene bilgivermek amacyla kullanlan mekanik test cihazlar bulunmaktadr. Bu cihazlar


51/67

47

FAA onayl olmamakla beraber teknisyene bilgi vermek amacyla

kullanlabilmektedir. Bu cihazlar kuma yrtlmaya kar baskya alan biryapdadr. Delme testinin hassasiyeti, cihazn kalibrasyonuna, toplam kaplamakalnlna, kuman tipine baldr. Cam kuma tr bu testlere uygun deildir.Kuma numunesi 1 ingenilik ve 4 inuzunlukta hazrlanr. Numune heriki utan clampe alnr ve Tablo 3.1de grlmekte olan deerlerde kuvvetuygulanr. Sonular pheliyse daha iyi bir sonu iin onayl testlaboratuvarlarna numune test ettirilir.

3.2.2. Kuma Kaplamann Onarm

Kuma yaplara uygulanan tamir ilemleri; yrtk tamiri, macunlu kuma tamiri vedikili yama tamiriolmak zere genel olarak grupta toplanabilir. Ancak kuma yaplarntamir ilemlerinden ncekuma yap elemanlar, yapnn tamire hazrlanmas, diki trleri vekuma rt yntemleri hakknda bilgi donanmna sahip olmak gerekir. ekil 3.1de kanatyaps zerindeki kuma kaplama ileminde kullanlan, kuma yap elemanlargrlmektedir.

ekil 3.1: Kuma yap elemanlar

ekilde grlen glendirme band yapsal dayankllk salayan bir eleman olupkesilme dayanm en az 40 lb olmaldr. Yzey band (finish band) ise kaplama kuma ileayn zellikte olmas gereken ve finish ileminden nce diki yerlerine yaplan birkaplamadr. Rib backlar, kanat zerinde aerodinamik kuvvetler etkisi ile kuma dokuda

balon tesiri meydana gelmesini engelleyen bir elemandr.

Kullanlan diki iplikleri makine iin en az 5 lb, elle diki iin en az 14 lb dayanmdaolmaldr. Kuma rtnn ek yerlerinde yaplan dikilerindiki aral ise orijinal dikilerinaralndan byk olmamaldr. Yaplan kaplama ilemi neticesinde yapnn statik vedinamik balansnn bozulmas sonucunda meydana gelecek titreimler dikkate alnmaldr.Ayrca yapnn orijinali dnda bir kuma ile kaplanmas onay gerektiren bir uygulamadr.


52/67

48

Yapnn hazrlanmas:Kuma kaplamadan nce yapnn hazrlanmas ile ilgilidikkat edilecek noktalar unlardr:Batarya kutularnn bulunduu yerler, asit dayanml ve kauuk esasl

asfalt ile kaplanr. Bu blgelerdeki kontrol kablolar ise paralketone ilekaplanr.Anm delikler yerine orijinalinden 1 in mesafede, delik apnadikkat ederek yenisi delinebilir.

Alminyum hcum kenar kaportalar deiik yk ve s etkileri ileboyutsal deiime urayabilir. Bu durum kuma yapnn burumasnasebep olur.

Kuma kaplamada kullanlan nitrat ve btrat esasl macunlar tahta yapyanfuz ederek yapya zarar verir. Bu yerlerde alminyum folyo, selloz

bant veya macun dayankl kaplama ile korunur. Veya solvent dayanklepoksi cila yaplabilir. Kaplanm alminyum veya paslanmaz elikyzeylerde bu ilemlere gerek yoktur.Kuma zerindeki tm keskin kenarl metal vida kntlar, ivi, perin,cvata balar kesme anmaya kar zel bantlar ile korunur. Kontrolkablolarnn getii yerler deri, plastik yamalar kullanlarak ekstrakorumaya alnr.Kontrplak yzeyler, kuma kaplamadan nce zmpara ile temizlenir.Zmparalandktan sonraiyi bir yapma yzeyi elde etmek iin ya, gresve benzeri kirler uygun bir solvent (rneinnafta) ile temizlenir. Kk

przl ve dzensiz yzeyleri uygun bir tahta dolgu ile dzeltmek

gerekir. Geni kontrplak yzeylerde arplma ve gkleri grnmaksatl tahta dolgu ile dzelmek uygun deildir. Daha sonra kontrplaktahta yzeyin lifleri solvent dayankl bir epoksi cila kullanarak iki katcilalamak gerekir. Cila kuruyunca sprey veya fra kullanarak yzeye ikikat macun kat yaplr.


53/67

49

Kuma ek yerleri: Ek yerlerinin dorultusunun uu hattna paralel olmastercih edilir, bununla birlikte spanwise (hava akmnn kanat zerinde takipettii yol; hcum kenarndan firar kenarna doru, kanat kknden kanat ucunadoru uzaklaan) dorultuda olabilir.

Dikili ek yeri: Makine ile yaplan diki uygulamalar ekil 3.2degrlmektedir. Elle yaplan dikili ek yerlerinde ise baseball dikiidenilen yntem ile en az 4 diki/inolacak ekilde yaplr. Her 10 dikite

bir ift yarm diki ile diki hattnn emniyeti iin balama yaplr. Dikibitince geici olarak yaplan teyeller sklebilir (ekil 3.3).

ekil 3.2: Kuma ek yerleri (makine dikii)


54/67

50

ekil 3.3: Elle diki yntemi ile yaplan kuma ek yerleri

Macunlu ek yeri: Macunlu ek yerlerinde; kuma ek yerleri st stegelecek ekilde bindirilerek macunla eklenir ve zerine yzey banduygulanr.Tablo 3.3te kumaa macunlu ekleme yapld yerin st ste

bindirme ls ve yzey band genilik deerleri grlmektedir.

Kuman Ekleme Yapld Yer

st steBindirme

ls(in)

Yzey

BandnnGenilii

(in)Spanwise dorultuda hcum kenarnda 4 4Spanwise dorultuda firar kenarnda 3 4Kanat kk, kanat ucu, kuyruk takm yzeyinde, tm gvdezerinde

2 3

Vne 150 mph ve kanat hcum kenarnda 2 3Vne 150 mph ve dier yzeylerde 1 3

Tablo 3.3: Macunlu ek yerlerinin zellikleri


55/67

51

Kuma rt metotlar: Kuma kaplama yaplrken kuma ynnn uanuu dorultusuna paralel olmas tercih edilir. Kuman rtlmesinde 2 farklyntem vardr. Bunlar envelope (zarf, torba) metodu ve blanket (battaniye)metotlardr.

Envelope metodu: Birden fazla kuma paras yan yana dikilerekbirletirilir.Daha sonra birletirilen envelope firar kenarndan balayaraktekrar firar kenarnda sonlanacak ekilde, klf gibi kanat etrafna sarlrve kanat zerine T bal pimler ile sabitlenir. T bal pimler kanat ucu vefirar kenarna gelecek ekilde sabitlenir. Ardndan daha nce bykehazrlanan kuman fazlalk ksmlar kesilerek envelope tam lyegetirilir. Envelope yzeyden alnarak kenarlar makine ile dikilir ve tekraryerine yerletirilir. Dikisiz kalan kenar elle dikilerek kuma ek yerleritamamlanm olur.

Blanket metodu: Birletirilen kuma paralar yzey zerine hcumkenarndan yerletirilir. Yaplan rtnn kalan kenar yzey zerindeelle dikilir.

Kuma zerindeki delikler: Bunlar perin, cvata vb. balantelemanlarna ait yapnn zerindeki delikler olabilir. Bu gibi deliklerinyerleri kuma zerine, kuma yar gergin durumdayken ve kumazerindeki birok macun kat stabilize olmadan asla kesilmez.

Tamir yntemleri: Tamir iin kullanlan kuma malzeme en az orijinalmalzeme kadar kaliteli olmaldr. Uygulanacak tamir yntemi, kuma rtnntekrar uua elverili artlara gelmesini salayacak ekilde yaplmaldr.Herhangi bir yntemle kuma ek yerleri birletirilebilir. Kuma rtdeki macunkaplamalar temizlenir. Bir fra yardmyla tiner kullanlarak eski macunkaplama yumuatlr. Macunu yumuatmak iin kullanlan tiner veya baka birsolvent kuman arka yzndeki dier kuma rtye damlayarak buradakirtye zarar vermemelidir. Ardndan keskin olmayan ekilde bilenmi bir bakyardmyla yumuatlm macun kaplama temizlenir. Bu ilem yaplrkenkuman arka yz desteklenmelidir. Tercihen zmparalama ilemi deyaplabilir. Birbirine yakn iki kanat ribi zerindeki kuma blge tamiri bir

major tamir olup sivil havaclk otoritesince onaylanmaldr. Tamir ilemindekullanlan kuma yamalarn kenarlar finish band ile kaplanr.

Yrtk tamiri: Kuma rt tamamen bozulmam ve bir btn hlindeysemeydana gelen kk yrtlmalar ekil 3.4 ve 3.5teki gibi tamiredilebilir. Bu tamir ynteminde; bir eri ine kullanlarak yrtk baseballdikii denilen yntemle dikilerek birletirilir. Yrtk yerin dikilmesindekuma ular ekilerek gerilmeli ve krkla meydan vermemelidir.Dikiten nce yrtk blgenin bulunduu aklk, her iki taraftan 2 inmesafede temiz kaplama yzeyi kana kadar, kaplama yzeyi temizlenir.Elle yaplacak dikite kullanlan iplik kalitesi standartlara uygunkalite ve


56/67

52

dayanmda olmaldr. Diki yaplrken iplik iin parafinsiz balmumu

kullanlarak anmas nlenmelidir. Dikiten sonra temiz bir kat macunyapldktan sonra, diki yeri merkezlenecek ekilde 3 ingenilikte finish(yzey) band yaplr. Yaplan finish bandna macun iyice yedirilerek(slandrlm) przsz ve krksz olmaldr. Bu ilemin ardndanyzeyin yaklak 70 F scaklkta 1 saat sreyle kurumas beklenir. Dahasonra ilave katlar ve renk kat uygulanr. Yrtk blgenin aklk boyu 8ila 16 in arasndaysa finish band 4 in genilikte olur. Eer aklkls 16 inten fazla ise finish band 6 ingenilikte olmaldr.

ekil 3.4: Kumayrtklarnn tamiri


57/67

53

ekil 3.5: Elle yaplan dikiin detaylar

Dikili yama tamiri: Dikilerek tamir edilemeyecek byklkteki

aklklar bir kuma paras ile tamir edilebilir. Kuma zerindeki aklkdrt bir yandan dzgn bir ekilde kesilerek alnr. Bu ekilde kesilerekdaha sonra atlacak finish bandnn yzeye dzgn bir ekilde (flush)olmas salanr. Tamir iin kullanlacak yeni kuma paras indaha

byk yaplarak uygulanacak dikiin tutunma dayanm artrlr. Dikiyaplmadan nce geici olarak drt keden yama paras teyellenir.Teyel dikiler daha sonra sklmek artyla yama parasn dzgnkonumlandrmak iin kullanlr. Diki ileminden sonra yrtk tamirindeolduu ekilde macun ve finish bantlar uygulanr ve yzeye dier finishilemleri yaplr.


58/67

54

zeri macunlanm yama: Genellikle macun yamalar, uak Vne hz

(uan amamas gereken hz) 150 mphdan az ve hasarn akl da 8in lden kk olmak artyla yaplabilir. Yama yaplacak aklkdzgnce kesilerek ilenir. Kenarlardaki dzensizlikler ilenir. Aklkzerine getirilecek yama paras st ste bindirme yaplacak ekildeaklk lsnden daha byk kesilir. st ste bindirme ls en az 2inolmaldr. Daha sonra yama, macunlanarak kuma yapya sabitlenir.Yama yaplrken konumlamann dzgn olabilmesi iin iplikler ileakln bir kenarndan dier kenarna geici olarak sabitlenebilir.Kumalarn st ste gelen yerlerinden fralayarak kuma katlararasndaki boluk ve krklklar yedirme yntemiyle atlr.


59/67

55

UYGULAMA FAALYET-1

Bir kuma yap zerinde yrtk tamiri yapnz.

lem Basamaklar neriler

Uygun ara ve malzemeyi hazrlaynz. Eri ine, uygun standart ve dayanmdadiki iplii, zmpara, balmumu, finish(yzey) band ve finish malzemeleri

Diki yaplacak yeri temizleyiniz. Her iki taraftan 2 inmesafedekaplamay temizleyiniz.

Kuma diki yerinde gerginliiayarlaynz.

Dikilecek kuman iki ucunu gererekbirletiriniz.

plik ve ineyi hazrlaynz. Eri ineye taklacak iplii balmumu ilesiliniz. plik ineye taklncaucuna katldm atnz(ekil 3.5).

Baseball dikiini ekil 3.5tekigibiuygulaynz.

Her 10 dikite bir balama yapnz. Finish bandn diki yeri merkezlenecek

ekilde yerletiriniz.

Finish band en az 3 ingenilikteolmaldr. Bantyerletirilmeden dikistne temiz bir kat macun atnz.

Finish bandnn przlerini vekrklarn atnz. Islandrlm bir macun katn yedirerek

uygulaynz ve uygun koullardakurumasn bekleyiniz.

lave kat macun ve boya katlarn atnz. Boya katn uygularken ak renklertercih edilir.

UYGULAMA FAALYET


60/67

56

KONTROL LSTES


Deerlendirme ltleri Evet HayrUygun ara ve malzemeyi hazrladnz m?Diki yaplacak yeri temizlediniz mi?Kuma diki yerinde gerginlii ayarladnz m?plik ve ineyi hazrladnz m?Baseball dikiini ekil 3.5teki gibi uyguladnz m?

Finishbandn diki yeri merkezlenecek ekilde yerletirdiniz mi?Finish bandnn przlerini ve krklarn attnz m?lave kat macun ve boya katlarn attnz m?

DEERLENDRME

Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz.Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnzEvet ise lme ve Deerlendirmeye geiniz.


61/67

57

LME VE DEERLENDRMEAadaki sorular dikkatlice okuyunuz ve doru seenei iaretleyiniz.

1. Aadakilerden hangisi tahta malzemelerde ve yaplarda meydana gelebilecek hatatrlerinden biri deildir?

A) rm B)Hasar C)Yaptrmahatas D) Korozyon

2. Uak tahta yaplarndaki hatalarn tespitinde aadaki kontrollerden hangisiyaplmaz?

A) Tklama B)Tahribatsz muayene C) Esnetme D)Koku

3. Kontrplaklara ok fazla sayda kk yarapl bkmeilemi seri olarak yaplacaksastlm bkme kalplar yzey scakl ka Cyekadar ykseltilir?A) 79 C B)129 C)149C D) 179 C

4. Uak tahta yaplarnda yzey yamalarnn evre uzunluu ne kadar olmaldr?A) 20" B)30" C)40" D)50"

5. Uak tahta yaplarnda finish ilemi iin genellikle aadakilerden hangisikullanlr?

A) Aa tutkal B) Reine C)Cila D)Boya

6.

Uak tahta yaplarnda nem oran hangi oranlarda olmaldr?A)%6-8 B)%12-18 C)%18-22 D)%22-25

DEERLENDRME

Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevapverirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.Cevaplarnzn tm doru Modl Deerlendirmeye geiniz.

LME VE DEERLENDRME


62/67

58

MODL DEERLENDRMEAadaki sorular dikkatlice okuyunuz ve doru seenei iaretleyiniz.

1.Aadakilerden hangisi balayc deildir?A) Polimer B) Seramik C) Fiber D) Metal

2.Aadakilerden hangisi kat hlegeldikten sonra s ile yumuamaz?A) Termoset B) Termopastik C) Seramik D) Metal

3.Aadaki cam elyaflardan hangisi uaklkta kullanlmaz?

A) E-glass B) S-glass C) C-glass D) Hibiri4.Uaklarn kanat ve kontrol yzeylerinde hangi tip fiber kullanlr?

A) Aramid fiber B) Cam fiber C) Karbon fiber D) Hibiri

5.Aadakilerden hangisi srtnme ve anma nedeniyle oluanhasar tipidir?A) Crack B) Allowable C) Corrosion D) Abrasion

6.Aadakilerden hangisi karmak bir elektrokimyasal olay sonucu oluan hasardr?A) Corrosion B) Deleminasion C) Nick D) Puncture

7.Aadakihasar tiplerinin hangisinde genellikle malzeme yorulmas ile atlak oluur?

A) Crack B) Allowable C) Corrosion D) Abrasion

8.Dent uzunluu nedir?A) Bir kenardan dier kenara olan en ksa mesafedir.B) Bir kenardan dier kenara olan en uzun mesafedir.C) Ksa kenardanuzun kenarn karlmas ile elde edilenmesafedir.D) Uzun kenardan ksa kenarn karlmas ile elde edilenmesafedir.

9.Kompozit malzemelerde hasarl blge alnrken aadakilerden hangisi kullanlr?A) Korozyon keskisi

B) Haval matkap

C) Korozyon sinyaliD) Boroskop

10. Temizlenmi kompozit malzemelere yama katlar konulmasndan sonra hangi ilemyaplr?

A)Basn altnda sktrlr.B)Soumaya braklr.C)Vakumlama yaplr.D)Paralarn yerine oturmas iin ekilenir.

MODL DEERLENDRME


63/67

59

11. Uak gvdelerinde, kuma kaplama uygulamalar aadaki hangi malzeme ile

balamtr?A) Cam fiber kuma B)Polyester C) pek D) Keten

12. Aadakilerden hangisi kuma kaplamalarda macun filmin zamanla plastikletiriciyapsn kaybetmesine sebep olur?

A) Havadaki nem miktarnn fazla olmasB) UV gne na maruz kalmasC) Kapal ortamda bulunulmasD) Scakln yksek olmas

13. Uaklarda kullanlan kuma malzemenin dayanm durumu ka uu saati aralkla kontroledilmelidir?

A) 50 saat B) 100 saat C) 250saat D) 500 saat

14. Aadakilerden hangisi kuma yaplara uygulanan tamir uygulamalarndan biri deildir?A) Yrtk tamiriB) Macunlu kuma tamiriC) Tahta yaplarn tamiriD) Dikili yama tamiri

15. Rib balantsnda kullanlan glendirme bandnn kesilme dayanm en az ka lbolmaldr?

A) 20 lb B) 40 lb C) 60 lb D) 80 lb

16. Kuma kaplamadan nce yapnn hazrlanmasnda batarya kutularnn bulunduu yerlerhangi maddeye kar kauuk esasl asfalt ile kaplanr?

A) Ya B) Yakt C)Baz D) Asit

17. Yrtk tamirinde aadaki yntemlerden hangisi kullanlr?A) Dz dikiB) Baseball dikiiC) Overlock dikiiD) Gerdirmeli dz diki

18. Aadakilerden hangisi rib backlarnn grevidir?A) Kanat zerinde aerodinamik kuvvetler etkisi ile kuma dokuda balon tesiri meydanagelmesini engelleyen bir elemandr.

B) Kanat zerinde aerodinamik kuvvetler etkisi ile kuma dokuda balon tesiri meydanagelmesini salayan bir elemandr.

C) Gvde zerinde aerodinamik kuvvetler etkisi ile kuma dokuda balon tesiri meydanagelmesini engelleyen bir elemandr.

D) Gvde zerinde aerodinamik kuvvetler etkisi ile kuma dokuda balon tesiri meydanagelmesini salayan bir elemandr.


64/67

60

19. Aadakilerden hangisi tahta malzemelerde ve yaplarda meydana gelebilecek

hata trlerinden biri deildir?A) rme B) Hasar C) Yaptrma hatas D) Korozyon

20. Uak tahta yaplarndaki hatalarn tespitinde aadaki kontrollerden hangisi yaplmaz?A) Tklama B) Tahribatsz muayene C) Esnetme D) Koku

21. Kontrplaklara ok fazla sayda kk yarapl bkme ilemi seri olarak yaplacaksastlm bkme kalplar yzey scakl kaCyekadar ykseltilir?

A) 79 C B) 129 C C) 149 C D) 179 C

22. Uak tahta yaplarnda yzey yamalarnn evre uzunluu ne kadar olmaldr?A) 20 B) 30 C) 40 D) 50

23. Uak tahta yaplarnda finish ilemi iin genellikle aadakilerden hangisi kullanlr?A) Aa tutkal B) Reine C) Cila D) Boya

24. Uak tahta yaplarnda nem oran hangi oranlarda olmaldr?A) % 6-8 B) %12-18 C) %18-22 D) %22-25

DEERLENDRME

Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap

verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki modle gemek iin retmeninizebavurunuz.


65/67

61

CEVAP ANAHTARLARIRENME FAALYET-1N CEVAP ANAHTARI

1 C

2 A3 C

4 C

5 D

6 A

7 A

8 B

9 B

10 C

RENME FAALYET-2NN CEVAP ANAHTARI

1 D

2 B3 C

4 D5 C

6 B

RENME FAALYET-3N CEVAP ANAHTARI

1 D

2 B3 B

4 C

5 B6 D

7 B

8 A

CEVAP ANAHTARI


66/67

62

MODL DEERLENDRMENNCEVAP ANAHTARI

1 C

2 A3 C

4 C

5 D

6 A

7 A

8 B

9 B

10 C11 D

12 B

13 C

14 D

15 C

16 B

17 D

18 B

19 B

20 C

21 B

22 D

23 B

24 A


67/67

KAYNAKA

AIRBUS, A310 Structural Repair Manuel (SRM), Germany, 2002. ATE Osman, Teknik Temel Genel Uak Bilgisi, THY Yaynlar, stanbul,

2002.

BOEING, Boeing 737 Maintenance Manuel Chapter 56, USA, 2000. BOEING, Boeing 737 Structural Repair Manuel Chapter 51-60, USA, 1971. GNGR Yasin, Malzeme Bilgisi, Nesil Matbaaclk, stanbul, 2003. SERFEL Y. Saip, Malzeme Bilgisi, Mill Eitim Yaynevi, stanbul, 2000. AHN Kaya, Uaklar ve Helikopterler, nklap Kitabevi, stanbul, 1999. THY, Sealant Uygulamal Eitimi, THY Uygulamal Eitim Mdrl,

stanbul, 2004.

KAYNAKA

Documents

Metal Olmayan Uçak Malzemeleri