MEVLANA OCAGI

Konya, 2007

Mevlana Ocağı

Editör:

Prof. Dr. Mehmet Bayyiğit

Edilör Yarclımcılan:

Doç. Dr. Ahmet Çaycı - Dr. Naci Bakırcı

Tasarım:

Harun Yıldız

Düzelti:

lbrahim Demirci

Fotoğraf:

Hadiye Cangökçe Esen

Desen:

Zeliha Yıldız

Baskı:

Erman Ofset

Ci lt:

Özgü Ciltevi

ISBN 978-6644-116-36-7

Kombassan Vakfı © 2007 Bu eserin bütün haklan Kombassan Vakfı'na aittir.

Yazılı izin alınmadan iktibas yapılamaz.

Herhangi bir şekilde kopya edilemez, çoğaltılamaz.

Mevlana Müzesinde Bulunan Memluklu Dönemi Cam Kandiller

* ** Muhammet Görür - Nermin Şaman Doğan

u çalışmada Mevlana Müzesi'ndeki, dördü sergide, bi­

ri depoda bulunan beş cam kandil, yapım ve süsleme

teknikleri açısından incelenecektir. Öncelikle kandille-

i-in ortaya çıkışı, gelişimi, yapım ve süsleme teknikleri ele

alınacaktır. Mevlana Müzesi'ndeki örneklerin katalogu yapılarak,

kandillerin biçim, malzeme-teknik ve süsleme özellikleri vıırgu­

lanacaktır. Eserlerin büyük ölçüde benzerlikleri dikkate alınarak,

bir örnek ayrıntılı olarak tarııtılacaktır.

Eski çağlardan günümüze insanlığın temel gereksinim ve so­

runlanndan birini de aydınlanma oluşturur. Aydırılanma yaşa­

nan dönemin olanaklanna paralel olarak çözümlenmiştir. Tarih­

sel süreçte ilkçağlardan beri kullarıılan kandiller, önceleri içine

yağ konularak, daha sonra petrolle birlikte yerirıi gazyağına bı­

rakmıştır. Elektriğin ışık kaynağı olarak kullamlması ve yaygın­

laşmasıyla birlikte tamamen terk edilen bir aydınlatma aracı ol­

muştur.

Kandil çoğu kaynakta, içinde sıvı yağ ile fitil bulunan bir kap­

tan meydana gelen aydınlatma aracı olarak tarıımlarıır (Doğan,

1992: 516).

Cam, maden ve seramik gibi. çeşitli malzemelerden yapılan

kandiller, malzemelerin ol~ı.naklan ölçüsünde değişik yapım ve

süsleme teknikleri ile karşımıza çıkmaktadır. Islam dünyasmda

özellikle cam kandil üreti:minin 9-l 4. yüzyıllarda geliştiği görül­

mektedir.

Orta Çağ boyunca dini ya da sosyal işlevli yapılarm aydırıla­

tumasında maden, seramik veya camdan yapılmış ayaklı ve as­

malı kandillerin kullarıımı yaygındır. Kandile işlevi dışında ay­

dınlanma-ışıkla ilgili çeşitli ikonografik arılamlar yüklenmekte­

dir. Dirıi bir yapıyı aydınlattığında kandil çoğu zaman T:fcl~_n'rıın

ışığıyla özdeşleştirilerek Klitsal anlamlar yüklerıir. Islam dininde

kandiller ilahi ışık sembolü olarak Allah'ın nuruyla eş değerde

Yard. Doç. Dr., Gazi Üniwr- ....

sitesi Fen-Edebiyat Fakültesi

Öğretim Üyesi.

** Yard. Doç. Dr., Hacettepe

Üniversitesi Edebiyat Fak"ıll­

tesi ögretiın Üyesi

.ı.

' .Jr ı

tutulmuştur. Kur'an'daki çeşitli ayetlerde de kandilin yaydığı ışı­

ğın Allah'ın nuru olarak betimlendiği görülür. Nur Suresi'nin

24/35-36. ayetlerinde; kıristal farrus içinde ışık saçan; Furkan Suresi'nin 26/61, Nuh Suresi'nin 71/16. ayetlerinde; güneş burç­

larının arasındaki bir kandil, Fussilet Suresi 41/12. ve Mülk Su­resi'nin 67/5.- ayetlerinde; yıldızlar gök kubbeye asılmış kandil­

ler olarak tanımlanır. Ayrıca, Ahzab Suresi 33/45-46. ayet~erinde ise, Hz. Muhammed'in ışık saçan bir kandile benzetilmesi önem­

lidir (Bozkurt 2001: 299).

Biçim ve bezerne özellikleriyle belli bir inancı yansıtan ve ay­

dınlığı temsil eden cam kandiller, gerek form gerek bezerne açı­sından çeşitlilik gösterirler. Özellikle 12. yüzyılın sorılanndan

itibaren yaygınlaşan kandiller, cami, mescit, türbe ve medresele­

rlu aydınlatılmasında kullanılmıştır. Yaygın kullanımı nedeniyle asma kandiller kaynaklarda "cami kandili" olarak isimlendiril­

miştiL Kubbe ve tava~lardan inen zinciriere asılarak kullanılan asma kandillerin yanı sıra elde taşınan kulplu ve düz dipli ayak­

lı kandiller 19. yüzyılın sonuna kadar üretilmişlerdiL Bu bağlamda konumuzu oluşturan Konya Mevlana Müze-

si'ndeki örnekler de asma kandiller grubu içinde değerlendirilir. '. Incelediğimiz örneklerden 451 Envanter no' lu kandil, büyük

boyutlu olması, geometrik, bitkisel ve figürlü ·bezemeler içerme-

si, diğer bir deyişle süslemelerin zenginliği, motif çeşitliliği ve kompozisyon düzenlemelerinin farklılığı açısından ayrıntılı ola-

rak betimlenecektir. Kandil oldukça geniş kesik konik ağızlı, şişkin gövdeli alına­

sına karşın; oldukça alçak ve basık kaidelidir. Bu nedenle süsle­

me boyun ve gövde kısmında yoğurılaşırken, kaidesi bezernesiz­diL Kaide, gövde ve boyun kısmı kımıızı konturlu bir silmeyle

birbirlerinden ayrılır. Ayrıca boyun kısmı benzer bir kaderndi

silme ile sonlanır. Gövdenin alt kısmında büyük ve küçük dönüşürnlü dizilen

altı daire biçimli, üst kısmında oval, boyun kısmında ise daire bi­

çirnli madalyonlann çevresi bitkisel motiflerle doldurulmuştur. Alt kısımda büyük dairderin mavi zemirıli yüzeyi kımıızı kon­

turlu altın yaldız boyalı kıvnk dal, rumi ve palmet, küçük daire­

ler ise şeffaf zemin üzerine kırmızı konturlu aynı bitkisel motif­lerden oluşur. Büyük dairelerden birinin merkezinde diğerlerin­

den farklı olarak bitkisel motifli bir kaide üzerine yerleştirilen as­

lan başı görülür. Bu madalyanda bitkisel motiflerin damarlan

çizgisel bir üslupla vurgulanınıştır. Aslan figürü kırmızı benekli oval yüzlü, çekik gözlü, yay kaşlı, yassı bururılu ve ağzı açık ola­

rak yüz hatlan belirgin bir şekilde gösterilmiştir. Başın üst kıs­

mında iki yanda kulaklan ile ortada yelesi betimlenmiştir. Gövdenin üst kısmındaki özellikle kulplan kuşatan oval ma­

dalyorılar, mavi zemin üzerine altın yaldızla boyanan kıvrık dal ve rumi motifleriyle sınırlandınlmıştır. Ayrıca dıştan madalyon-

lar kırmızı konturlu dış bükey silmelerle vurgulamıştır. Aralar­

da kıvnk dal, çeşitli yapraklar (yeşil-san ve pembe-beyaz-kırmı­

zı renkli), şakayık motifinin farklı görünümleri (yandan ve üst­

ten) madalyanlara yönlendirilerek çerçeve oluştururlar. Şakayık­

lar yandan ortası mavi beyaz, yapraklan ise beyaz-pembe ve kır­

mızı, üstten ise ortası kırmızı-san, yapraklan beyaz- mavi tonla­

nnda değişerek boyanmıştır.

Boyun kısmı gövdenin alt kısmı ile madalyonlann dizilimi ve

bezemeleri açısından aynıdır.

Mevlana Müzesi'ndeki cam kandillerde şişkin gövde, altı kulp

ve kesik koni biçimli ağız özellikleri ortaktır. 453 ve 454 Envan­

ter no.lu örnekler yüksek kaideli olmalanyla diğerlerinden ayn­

lır (Bkz. Katalog 3-4). Biçimsel özelliklerinin yam sıra bezerne

programı açısından da farklılıklar gösterirler. 451 ve 452 Envan­

ter no.lu örneklerde madalyaulu ve bitkisel bezemeli, 453, 454

ve 455 Envanter no .lu örneklerin ise gövde ve boyun kısımlann­

da yazılı süslemeler dikkati çeker. Renk olarak altın yaldız, ma­

vi, kırmızı, yeşil, pembe, beyaz, san kullamlmıştır. Özellikle ma­

vi ve altın yaldız kullamını yaygındır. Buna karşın san ve pembe

kullami:nı sımrlıdır.

Mevlana Müzesincieki cam kandillerden (451)

Üfleıne tekniği: Pipo ucuna

cam eriyigi alınır ve sürekli

üflenerek döndürülınek su­

retiyle şişirilip biçimlendiri­

lir. Müslüman cam ustalan

üfleıne telmiginin serbest üf­

leme ve kalıba üfleme yön­

temlerini tekrardan şekiilen­

dirilerek bezenecek olan

camiann üretimde, optik üf­

leme teknigini ise, doğrudan

doğruya yapılacak olan beze­

meele kullanmışlardır (Canav

1984: 19; Özgümüş, 2000:9-

10).

2 Mine: tık örnekleri 1-.I.Ö.

15. yüz}~la kadar inen ·çok es­

ki bir bezeme teknigidir.

Renkler soğuk boyama ile ay­

nıdır. Ancak burada cam

malzeme özel fınnlarda dü­

şük ısıda tekrar fınnlanır.

Eser ortaya çıktıktan ve soğu­

cluktan sonra yapılan mineie­

ınede üç temel unsur vardır:

metalik ıozlar, eritici öz, yag

w su, bu teknikte cam yüze­

yine önce konturlar çizilir ve

fınnlanır. Renkler boyandık­

tan sonra düşük tsıcla yeni­

den fınnlanılarak boyanın

cam yüzeyine yapıştınlması

saglanır. Bu şekilde yapılan

boyamacia renkler }'ÜZ}~llar­

ca zarar görnıeclen cam mal­

zeme üzerinde kalabilmekte­

dir. Burada camın son fırın­

lanması dikkatle kontrol

eclilmeliclir. Fınn ıstsı çok

yüksek olursa cam erir ve de­

forme olur; aynca, mine ile

cam yüzey aynı derecede

genleşme katsayısına sahip

olmalıdırlar. Böylece her biri

ısıtma süresince bozulmadan

eşit kalır (Canav 198-t: 19).

3 Meınluklu cam kandilleri

için bkz. Erdem 1977: 127-

l-1-9, 139; Atıl 1981: 118-

120; Grabar 1984: 5; lrwin

1997: 153-154; Gladib 2000

:199-200; Carboni 2001:

323-369; Stanley 2004: 16-

17.

4 Kahire Müzesi'ndeki örnek­

ler için bkz. Wiet 1982.

İncelenen örneklerde biçim, malzeme-teknik, motif, kompo­

zisyon, renk ve üslup özelliklerinin ortak olması üretim merke­zinin aynı ya da komşu kültür çevreleri olabileceğini düşündür­

mektedir. Kandillerin yapımında üflemel, süslemesinde ise mi­ne2 tekniğinin kullanımı yaygındır.

Mevlana Müzesi'ne büyük olasılıkla aynı merkezden 1926 yı­

lında gelen örnekler; İstanbul Türk-lslam Eserleri Mü~esi ile

Anadolu dışındaki müze ve özel koleksiyonlarda bulunan cam kandillerle benzerlik göstermektedir3. Kahire Arap Müzesi ör­

nekleri biçim, boyut, malzeme-teknik, süsleme ve üslup özellik­leri açısından örneklertınizle aynıdır4. Cam kandillerin yapım

tekniklerinin yanı sıra, bezerne anlayışlarının da örtüşmesi belli

bir merkezde aynı amaçlar için üretilen örnekler olduğunu gös­

terir. Bu dönemde üretilmiş olan şişkin gövdeli, altı kulplu ve hu­

ni biçimli bir boyun bötümü olan kandil formu, ya yüksek ya da

basık bir kaideyle birleşen taban üzerine oturtulmuştur. Bu

form, 14. yüzyıldan itibaren cam kandil üretiminde yaygınlaş­mıştır. Dini işlevli yapılann aydınlatılmasında tercih edilen vazo

tipli kandillerin süslenmesinde altın yaldız-minenin kullanımı

dikkati çekmektedir. Mine ve altın yaldızla süsleme 13-14. yüz­yıllarda, Eyyubi ve Memlüklu dönemlerinde gelişerek en üst

noktasına ulaşmıştır. Kandillerin bir cam atölyesinde yapıldığı,

sonra mine ve yaldızlamada uzman bir atölyede süslendiği anla-

Mevlana M üzesindeki cam kandillerden ( 452)

\

şılmaktadır. Bu kandillerin bezemesinde, geometrik, bitkisel, ya­

zı, arınalar ve figürler kullanılmıştır. Erken örneklerde figürlü

veya mimari öğeler yerini daha sonra yazı, armalar, geometrik ve

bitkisel süslemelere bırakır. Memlüklu arınalan hayvan figürleri,

özel motifler, yazı ve karma olarak incelenebilir. llk kez hayvan

figürünü 1 aslanı kullanan ve arına olarak seçen Sultan Bay­

bars'tır. Güç ve kuvveti simgeleyen aslan sultana ait tüm binalar­

da ve objelerde tercih edilmiştir (Mıgeon ı907:346, Resim 297).

Burada çalışmamızda ele aldığımız 45 ı Envanter no'lu örnekte

de aslan figürünün bulunması Sultan Baybars dönemine ait ola­

bileceğini düşündürmektedir (Bkz. Katalog ı).

Doğu Akdeniz'de egemen olan Eyyubi ve Memluklann Suri­

ye ile Mısır'daki imar faaliyetleri, el sanatı ve resim sanatı örnek­

leıi eş zamanlı olarak Anadolu coğrafyasında üretilen sanat eser­

leriyle etkileşim gösterir. Özellikle 13. ve ı 4. yüzyılda Anadolu

ile Suriye ve Mısır'ın siyasi, sosyal, ticari ve kültürel ilişkilerinin

yoğun olduğu gözlenir. Bu bağlamda konumuzu oluşturan kan­

dillerin sayıca çokluğu, çeşitliliği ve birbirlerine olan benzerlik­

leri üretildiği Suriye- Mısır çevresinden özellikle Anadolu'ya ta­

şınmış ve kullanılmış olabileceğini düşündürür.

Suriye ve Mısır çevresinde ıo. yüzyıldan başlayarak özellikle

cam üretiminin önemli olduğu ve hatta bu iki merkezin cam ka­

litesi açısından yanştı!5.lan bilinmektedir (Mazaheri ı972: 322-

324; Nasır-ı Hüsrev ı98S: 79-82; Gladib 2000: ı99). Araştırma­

cılardan Mazaheri (ı97:2.: 322) 12. yüzyılda cami kandillerinin

ortaya çıktığını vurgulayarak "bu kandiller süslü camdan yapılır­

dı; ağızlan genişti, daha dar olan boyunlannda asma zincirlerin

takılınası için halkalar bulunurdu; bu zincirler aynı camdan ya­

pılma ve ışığı yansıtmaya yarayan, devekuşu yumurtası büyüklü­

ğünde bir kürede birleşirlerdi. Kandilin üzerinde mineden din­

sel yazılar ve çiçeklerle birlikte yaptıran hükümdann veya cami­

ye hediye edenin annalan bulunurdu" olarak tanımlamaktadır.

Aynı şekilde Nasır-ı Hüsrev (ı985: 79) de mescitlerde yüzden

fazla kandil yakıldığı ve ~Süku'l-Kanadil 1 Kandiller Pazan"nın

varlığından söz eder. Bu bilgilerden hareketle cam işçilinin ve

cam sanatının gelişerek devam ettiğini söyleyebiliriz.

Kandillerin malzeme-teknik ve süsleme özelliklerinin kalite­

si, günlük kullanım dışında önemli kişiler tarafından özel kulla­

nım 1 yapılar için üretildi~lerini belgelemektedir. Büyük boyutlu

olmalan, bezemede mine gibi zor ve zahmetli bir tekniğin uygu­

lanması ve altın yaldız gibi değerli bir malzemenin tercih edilme­

si örnekleri ayncalıklı kılmaktadır. Çoğunlukla kandillerin göv­

de ve boyun kısınına hakim olan bitkisel zeminli yazılar, arına­

lar ve figürler yaptıranın sembolü olarak kullanımda yerini alır.

Camın olanak verdiği şeffafetkinin yanı sıra çok renkl;i··xe çe­

şitli motiflerin kullanılması: Tann'nın ışığını simgeleyen kandilin

sembolik anlaınıyla birleştiğinde daha mistik bir atmosfer yara-

. f.

r

5 Mcmluklu sanatı için bkz.

Meinecke 1992: 8- -tO; Gr.:ı­

bar 1984: 1- 12.

tümasım sağlar. Kandiller aydınlattıklan mekanlarda oluştur­

duklan dinsel etkiyle birlikte, büyük olasılıkla devletin ileri ge­len sultan, vezir, emir ya da beylerinin ekonomik ve siyasi güç

göstergesi olarak da önemli amtsal yapılarda kullamlmışlardır.

Özellikle taşmabilir bir obje olan kandiller Ortaçağ Islam kültü­ründe devletin ileri gelenleri tarafından en çok hediye edilen ya

da alman eşyalar olarak dikkati çekmektedir. Kandiller kitabe ve

çeşitli yazıtlar ya da amblemler içermesi nedeniyle kişisel, sosyal ve politik güç sembolü olmuşlardır.

Kandillerde yoğun olan bitkisel ve yazılı süslemeler Eyyubi ve

Merrıluklu dönemlerinin diğer sanat ürünlerinin bezemesi ile pa­ralellik gösterir S. Mimari bezemede ve el sanatı örneklerinde de

kıvrık dallardan çıkan farklı görünüşteki şakayık motifleri ve bit­

kisel zeminli yazılı bezerneler dikkat çeker. Bezerne öğelerinin

çoğu ı 4. yüzyılın ilk çeyreğinden sonra yapılanmaden sanatı ör­neklerinden etkilenmişÜr. Bu dönemin maden sanatı Eyyubi üs­

lüp ve konulanmn bir devamı gibidir. Eyyubiler tarafından geliş­

tirilen figürlü kompozisyonlar, bitkisel ve geometrik mçıtifler Memlük döneminde önem kazammş ve ı 4. yüzyılın ikinci çey­

reğine kadar kullamroma devam edilmiştir.

Konya Mevlana Müzesi'ndeki incelediğimiz beş kandil, biçim,

yapım ve süsleme teknikleri ve bezerne programıyla daha çok ı 4. yüzyıl Memluklu cam kandilleriyle paralellik göstennekte­

dir. Özellikle Kahire Müzesi'nde yer alan cam kandillerle.büyük

ölçüde biçim ve süsleme çeşitliliğinin örtüşmesi ayın çevrede

üretildikleri ve büyük olasılıkla ticari, sosyal ilişkilerle (hediye­leşme) dağıldıklan ve kullamldıklan samlmaktadır. Bu' nedenle

de ömeklerimizi ı 4. yüzyıla tarihlernek olasıdır.

ı 4. yüzyılda lylerrıluklu döneminde Musul'da ve Şam'da üre­tilen mineli cam kandiller, lslam ülkelerinde birçok cami, mescit

ve türbeyi süslemiştir (Önder ı988: ı27). Merrıluk cam kandil

formu, ı6. yüzyıldan sonra seramik olarak Osmanlı döneminde

de yaygınlaşmıştır .

' '

KATALOG

Eser No: ı

Levha No:

Envanter No: 451

Bulunduğu Yer: Konya Mevlana Müzesi

Müzeye Geliş Tarihi: 1926

Müzedeki Yeri: Semahane

Ölçüleri:

Ağız Çapı: 28cm.

Gövde Çapı: 28cm.

Kaide Çapı: 16 cm.

Ağız Yüksekliği: 15 cm.

Gövde Yüksekliği: 21 cm.

Kaide Yüksekliği: 3,5 cm.

Kandil Yüksekliği: 39,5 cm.

Malzeme: Beyaz ve Kalın Cam.

Teknik:

Yapım Tekniği: Üfleme

Süsleme Tekniği: Minai ve altın yaldızlı

Renkler: Beyaz, Kırmızı, Mavi, Pembe, San,

Yeşil

Tanım: ..

Kaide, gövde ve ağız kısmından oluşur.

Kandil, silindirik alçak kaıdeli, yuvarlak şişkin gövdeli ve yukan doğru

ı genişleyen kesik koni biçimli ağız kısmı ile sonlanır. Gövdede simetrik

1 yerleştirilmiş altı kulp dikkati çeker.

Kulplar bitkisel bezemeli oval madalyonlarla çevrilmiştir. Özellikle

gövdede oval, ağız (boyun) kısmında daire biçimli altı madalyon dönü-

şümlü olarak yerleştirilmiştir. Madalyonlann aralan ve çerçeveleri ha-

1

tayi üslubunda çiçeklerle bezenmiştiL Kaidedeki madalyanlardan biri-

nin içinde bitkisel kompozisyonun merkezinde bir aslan başı dikkati

çeker.

-

-

r·\ - .. ---

.).

r

Eser No:

Levha No:

Envanter No:

Bulunduğu Yer:

Müzeye Geliş Tarihi:

Müzedeki Yeri:

Ölçüleri:

Ağız Çapı:

Gövde Çapı:

Kaide Çapı:

Ağız Yüksekliği:

Gövde Yüksekliği:

Kaide Yüksekliği:

Kandil Yüksekliği:

Malzeme:

Teknik:

Yapım Tekniği:

Süsleme Tekniği:

Renkler: ·

Tanım:

' 1

2

452

Konya Mevlana Müzesi

1926 Semahane

27,5 cm.

28 cm.

13,5 cm.

13,5 cm.

2l cm.

3,5 cm.

38 cm.

Beyaz ve Kalın Cam.

Üfleme

Minai ve altın yaldızlı

Beyaz, Kırmızı, Mavi, Pembe, 1 San,

Yeşil

Kaide, gövde ve ağız kısmından oluşur. Kandil, silindirik alçak kaideli,

yuvarlak şişkin gövdeli ve yukan doğru genişleyen kesik koni biçimli

ağız kısmı ile sonlanır. Gövdede biri kınk simetrik yerleştirilmiş altı

kulp dikkati çeker.

Kulplar bitkisel bezemeli oval madalyonlarla çevrilmiştir.

Özellikle gövdede oval, ağız (boyun) kısmında daire biçimli alt~ madal­

yon dönüşümlü olarak yerleştirilmiştir. Madalyanlar kıvnk dal ve şaka­

yık çiçekleriyle kuşatılmıştır. Kompozisyonda şakayık kesiti ve üstten

görünümü birlikte uygulanmıştır.

Eser No: 3

Levha No:

Envanter No: 453

Bulunduğu Yer: Konya Mevlana Müzesi 1 Müzeye Geliş Tarihi: 1926

Müzedeki Yeri: Semahane

Ölçüleri: ı Ağız Çapı: ı 22,5 cm.

Gövde Çapı: 23,5 cm.

Kaide Çapı: 16 cm.

Ağız Yüksekliği: l3 cm.

ı Gövde Yüksekliği: ı 16 cm.

Kaide Yüksekliği: 7 cm.

Kandil Yüksekliği: 36cm.

Malzeme: Beyaz ve Kalın Cam.

Teknik:

Yapım Tekniği: 1

Üfleme

Süsleme Tekniği: Minai ve altın yaldızlı

ı Renkler:

ı ı Beyaz, Kırmızı, Mavi, San, Yeşil

! Tanım: !

Kaide, gövde ve ağız kısmından oluşur. Kandil, silindirik yüksek kaide­

li, yuvarlak şişkin gövdeli ve yukan doğru genişleyen kesik koni biçim­

li ağız kısmı ile sonlanır. Gövdede simetrik yerleştirilmiş altı kulp dik-

kati çeker.

Özellikle gövdenin alt kısımnda daire biçimli büyük ve küçük dönü­

şümlü dizilen altı; kaide ve ağız (boyun) kısmında ise aynı şekilde üçer

madalyon yer alır.

Gövdenin üst kısmında ise simetrik dizilen altı kulp ile aralannda sü­

lüs hatlı "Azze li-Mevlana es-Sultan el-Melik el-Alem el-Adil el-Alimü'l­

Adil" yazılıdır.Aynca, kaidede el-Alimü'l-Adil el-Alem ve boyun kıs­

mında madalyanlar arasında da spiral kıvnk dallı zemin üzerinde sülüs

hatlı "Azze li Mevlana 1 es-Sultan 1 el-Melik" yazılar vardır.

,ı, ı

Eser No: 4

Levha No:

Envanter No: 454

Bulunduğu Yer: Konya Mevlana Müzesi

Müzeye Geliş Tarihi: 1926

Müzedeki Yeri: Semahane

Ölçüleri:

ı Ağız Çapı: 20 cm.

Gövde Çapı: 24cm.

Kaide Çapı: ıs cm.

Ağız Yüksekliği: ll cm.

Gövde Yüksekliği: 14 cm.

Kaide Yüksekliği: 7 cm.

Kandil Yüksekliği: 32 cm.

Malzeme: Beyaz ve Kalın Cam.

Teknik:

Yapım Tekniği: '· Üfleme

Süsleme Tekniği: Minai ve altın yaldızlı

Renkler: Beyaz, Kırmızı, Mavi, Pembe,\San,

Yeşil

\

Tanım:

Kaide, gövde ve ağız kısımndan oluşur. Kandil, silindirik yüksek kaide-

li, yuvarlak şişkin gövdeli ve yukandoğru genişleyen kesik koni biçim-

li ağız kısmı ile sonlanır. Gövdede simetrik yerleştirilmiş altı kıılp dik-

kati çeker.

Özellikle gövdenin alt kısmında ve kaidede daire biçimli üçer madal-

yon yer alır. Kaidede madalyanlar arasında " el-Alimü'l-Adil el-Alimü'l-

Adil el-Alim", boyun kısmında ise kıvnk dal ve sp irallerin zemin oluş-

tıırduğu sülüs hath "el-Alimü'l-Alem el-Alimü'l-Alem el-Alimü'l-Alem

el-A" .yazılan bulunmaktadır. Gövdenin alt kısım madalyanlar arasın-

da şakayıklar ile çiçek ve yapraklardan oluşan bitkisel bezerne ile dol-

durulmuştur.

Gövdenin üst bölümünde ise simetrik dizilen altı kıılp ile aralannda

kıvnk dal ve rumiletin sırt sırta ikili spiral oluştıırduğu bitkisel beze-

meler vardır.

Eser No: s Levha No:

Envanter No: ı 455

Bulunduğu Yer: ı Konya Mevlana Müzesi

Müzeye Geliş Tarihi: 1926

Müzedeki Yeri: Depo

Ölçüleri:

Ağız Çapı: 28cm.

Gövde Çapı: 33 cm.

Kaide Çapı: ı 14cm.

Ağız Yüksekliği: ı 14cm.

Gövde Yüksekliği: 21 cm.

Kaide Yüksekliği: 3 cm.

Kandil Yüksekliği: 38cm.

Malzeme: Beyaz ve Kalın Cam. 1

Teknik: ı Yapım Tekniği: ı üfleme

Süsleme Tekniği: Minai ve altın yaldızlı

Renkler: ı Beyaz, Kırmızı, Mavi, San, Yeşil

1

Tanım:

Kaide, gövde ve ağız kısmından oluşur. Kandil, silindirik alçak kaideli,

yuvarlak şişkin gövdeli ve yukan doğru genişleyen kesik koni biçimli

ağız kısmı ile sonlanır. Gövdede biri kınk simetrik yerleştirilmiş altı ..

kulp dikkati çeker.

Gövde tümüyle kıvnk dal, yaprak ve spirallerin zemin oluşturduğu "el-

Emtrü'l-kebir ye'l-mecdü'l-mecidü's-Seyft el-malikt en-N asır el-makar-

rü'l-kertm el-alt el-Mevlev'i" yazılı sülüs hatlı yazı ile doldurulmuştıır.

Boyun kısmı yatay bir şeritle alt kısmı dar, üst kısmı geniş olan iki bö-

lüme aynlmıştır.

Alt bölümde dilimli kartuşlar içinde yer alan üç yapraklı çiçekler ile

aralannda bitkisel bezerneler görülür.

Üst kısmında ise; daire biçimli üç madalyon ile aralarında yukan doğ-

ru kıvnlarak yükselen dallar ve yapraklardan oluşan bitkisel bezernenin

aralannda, bazılan tekli bazılan üçlü düzenleme gösteren düşey hatlı

örgü motifleri yer alır. Üçlü-kompozisyonu, iki yanda birbirlerine dü-

ğümlenen daireler ile ortasında düşey ve yatay düğümlerren geçme mo-

rifleri oluşturur. .

.

i +

r·· ' \ . - .. ---

·t

.j.

' w ı

KAYNAKLAR

Akyavaş, Ragıp.(l958); "Mahya ve Kandilin Tarihi", Türkiye Turing ve Otomo­

bil Kurumu Belleteni, 201,Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu Yayınlan,

ıstanbul.

Atıl, Esin. (1981), Renaissance of Islam Art of The Mamluks, Washington.

Bozkurt, Nebi. (2001); "Kandil", ıslam Ansiklopedisi, T.D.V. Yayınlan, C.

XXIV, ıstanbul.

Canav,Üzlifat. (1984), Çağlar Boyu Cam, ıstanbul Üniversitesi Edebiya·t Fakül-

tesi Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, ıstanbul.

Carboni, Stefano. (2001), Glass From Islamic Lands, London.

Doğan, Mehmet.(l992); Büyük Türkçe Sözlük.

Erdem, Yücel. (1977), "Türk Sanatında Cam ışleri Türk ve ıslam Eserleri Mü­

zesinden Bazı Örnekler", Türk Etnoğrafya Dergisi, XVI, 127- 149.

Gaston Migeon. (1907); Manuel D'art Musulman, Vol.2, AlJ?honse Picard et

Fins, editeurs Paris.

Gladib, A. (2000), "Syria, Paletsine and Egypt: Ayyubids, Mamluks, and Cru­

saders'', Decorative Arts, Islam Art and Architecture, (Ed. Markus Hattste-'· in - Peter Delius), Könemann.

Grabar, Oleg. (1984), "Reflections on Mamluk Art", Muqamas 2: 2- 12.

Irwin, Robert. (1997), Islamic Art In Context, New York \

Kalfazade, Selda - Ertuğrul, Özkan. (1989),"Kandil ve Kandilin Motif Olarak

Türk Sanatındaki Kullanımı Üzerine", Sanat Tarihi Araştırmalan Dergisi,

5:23, ıstanbul.

Mazaheri, Ali. (1972), Ortaçağda Müslümaniann Yaşayışlan, (Çev. Bahriye

Üçok), ıstanbul.

Meinecke, Michael. (1992), Die mamlukische in Agypten und Syrien: (648 1

1250- 9231 1517), Glückstadt.

Nasır-ı Husrev. (1985), Sefemame, (Çev. Abdülvehhab Tarzi), ıstanbul.

Önder, Mehmet.(l988), Antika ve Eski Eserler Klavuzu.,Türkiye ış bankasfYa­

yınlan, Ankara.

Özgümüş, Özlifat. (2000), Anadolu Camcılığı, Pera Yayıncılık,lstanbul.

Stanley, Tim. (2004), Palace and Mosque Islamic Art From The Middle East,

London.

Wiet, Gaston.(l982).Catalogue general du Musee arabe Du Caire: Lampes et

bouteilles en verre emaille. Caire.

Yanar, Levent. (2003), Türk ıslam Sanatında Cam Kandiller (9-14. Yüzyıllar

Arası), Mimar Sinan Üniversitesi Sosyal Bilirnler Enstitüsü Yayınlanmamış

Yüksek Lisan Tezi. ıstanbul

\