Historia ekonomii

Mgr Robert Mróz

Adam Smith – 16.10.2018

Adam Smith

1723-1790, Szkot

Filozof, ekonomista – badania na pograniczu wielu

dziedzin (politologii, socjologii, filozofii,

psychologii, ekonomii) Teoria uczuć moralnych (1759)

Oświecenie – wolność podstawową kategorią

Rewolucja przemysłowa inspiracją

Metoda

„Philosophy is the science of the connecting

principles of nature. Nature (…) seems to abound with

events which appear solitary and incoherent with all

that go before them (…) Philosophy, by representing

the invisible chains which bind together all these

disjointed objects, endeavours to introduce order into

this chaos of jarring and discordant appearance.”

Inspiracja Newtonem – poszukiwanie naukowych,

logicznych, ścisłych wyjaśnień

Metoda

Celem filozofii jest wyjaśnienie (nie

przewidywanie) obserwowalnych zjawisk (vide

Hume)

Teoria analizuje (reprezentuje) mechanizmy

Im większy zakres zjawisk wyjaśnianych przez

teorię, tym lepiej

Prawda obiektywna istnieje i należy dążyć do jej

odkrycia, nawet jeśli jest to bardzo trudne

Metoda

Więc: można również odkryć prawa ekonomii

Łączył argumenty teoretyczne i praktyczne, np. nie

wierzył w doskonałość rynku, ale na podstawie

obserwacji stwierdził, że rynki zazwyczaj są

lepsze niż rządowa interwencja – na co miał też

argumenty teoretyczne

Kontekstowa polityka gospodarcza – Smith był

mistrzem sztuki ekonomii

Problemy badawcze

Natura i źródło bogactwa narodów

Funkcjonowanie rynków konkurencyjnych

Teoria wartości (ceny względne)

Ogólny poziom cen

Podział dóbr (płace, zyski, renty)

Rola kapitału w gospodarce

Rola instytucji

Polityka gospodarcza – krytyka merkantylistów

Natura bogactwa narodów

Pierwsze zdanie Bogactwa narodów: „Roczna praca

każdego narodu jest funduszem, który zaopatruje go

we wszystkie rzeczy konieczne i przydatne w życiu,

jakie ten naród rocznie konsumuje, a które stanowią

bądź bezpośredni wytwór jego pracy, bądź też to, co

nabywa za ten wytwór od innych narodów.”

Bogactwo to nie pieniądze (merkantyliści), ale

dobra i usługi – ostatecznym celem aktywności

gospodarczej jest konsumpcja!

Natura bogactwa narodów

Dalsza krytyka merkantylistów –

podporządkowywali interes konsumenta

interesowi producenta

Eksport nie jest celem sam w sobie, ale jest

potrzebny, by zapłacić za import

Bogactwo narodu powinno być mierzone per

capita

Contra fizjokraci: ziemia nie jest źródłem

bogactwa – praca nim jest

...ale czy na pewno?

Źródło bogactwa narodów

Bogactwo narodów bierze się z (1)

produktywności pracy; (2) odsetka pracy

produktywnie używanej

Co wpływa na produktywność? Podział pracy!

Co wpływa na podział pracy? Rozległość rynków i

akumulacja kapitału Im większy rynek, tym więcej można sprzedać, a więc tym

większe możliwości podziału pracy

Kapitał jest tym, co konsumują pracownicy w czasie od

rozpoczęcia produkcji do wytworzenia końcowego produktu

– im więcej kapitału, tym większe możliwości zatrudnienia, a

więc i podziału pracy

Źródło bogactwa narodów

Co wpływa na rozległość rynków? Akumulacja

kapitału – bo jak bez kapitału rozbudować rynek?

Praca produkcyjna (produkcja dóbr) vs.

nieprodukcyjna (usługi) „Człowiek się bogaci, gdy zatrudni wielką liczbę robotników;

ubożeje zaś, gdy zatrudnia wielką liczbę służących” – a to, co

prawdziwe dla człowieka, prawdziwe i dla społeczeństwa

Dziwny podział odpowiadający purytańskiej moralności

Smitha

Czyli: im większy udział pracowników

zatrudnionych przy wytwarzaniu dóbr, tym

większe bogactwo narodu

Źródło bogactwa narodów

Co wpływa na ten udział? Akumulacja kapitału –

bo kapitał jest wymagany do podtrzymania siły

roboczej wytwarzającej dobra

Czyli: ostatecznym źródłem bogactwa narodu jest

akumulacja kapitału

Kapitał i kapitaliści

Źródłem kapitału są oszczędności prywatne, czyli

wzrost gospodarczy bierze się z oszczędności –

contra Mandeville

Siła robocza nie akumuluje kapitału, bo płace

wystarczają tylko na zaspokojenie potrzeb

Właściciele ziemscy nie akumulują, choć mają

odpowiednie dochody – wolą je konsumować

Akumuluje rodząca się wtedy klasa przemysłowa

– nierówny podział dochodu na rzecz kapitalistów

jest korzystny

Handel międzynarodowy

Jeśli Anglia produkuje wełnę niższym kosztem niż

Francja, za to Francja produkuje wino niższym

kosztem niż Anglia, to oba kraje zyskają na

wymianie – tzw. teoria przewagi absolutnej

Specjalizacja na poziomie państw – learning by

doing i coraz większa produktywność

„Korzystny bilans handlowy” merkantylistów jest

korzystny tylko przy błędnych założeniach co do

dobrobytu

Handel nie jest grą o sumie zerowej

Teoria wartości

Co określa cenę danego dobra? Smith: ceny są określane przez podaż, ale…

W krótkim okresie także przez popyt – tzw. ceny rynkowe

W długim okresie ceny określane są przez koszty produkcji –

tzw. ceny naturalne (mimo wszystko tutaj też pozostawiał

pewną rolę dla popytu)

Smith: „wartość” to słowo dwuznaczne: Wartość wymienna – zdolność do nabycia innych dóbr

Wartość użytkowa – zdolność do zaspokajania potrzeb

Trzy teorie wartości (względnych cen)

W społeczeństwie pierwotnym, bez akumulacji

kapitału i własności ziemi (p(k), p(l) = 0)

Teoria wartości opartej na koszcie pracy – kapitał i

ziemia są za darmo, więc nie generują kosztów Ale koszt pracy to nie tylko godziny, ale też trudność, różnice

w umiejętnościach itd. Jak mierzyć?

Teoria wartości opartej na dysponowaniu pracą Ten sam problem

Trzy teorie wartości (względnych cen)

W gospodarce zaawansowanej (p(k), p(l) > 0)

Teoria wartości opartej na kosztach produkcji Tutaj już wypłaty dla wszystkich czynników: pracy (płace),

kapitału (zysk), ziemi (renta):

TC(x) = płace(x) + zysk(x) + renta(x)

Relatywne ceny: TC(x)/TC(y)

Egoistyczny interes agentów gospodarczych

skutkuje naturalnymi cenami równymi kosztowi

produkcji pod warunkiem konkurencji na rynkach

Teoria podziału

Płace Pracownicy znajdują się w niekorzystnej sytuacji w

negocjacjach z pracodawcami → jeden z małych

wyłomów w poglądzie o dobroczynnym działaniu

rynków

Smith sugeruje kilka teorii, np. teorię funduszu płac –

stały zasób kapitału odłożony na potrzeby

utrzymywania siły roboczej, czyli płace = liczba

pracowników/wielkość funduszu

Teoria podziału

Zyski Nie czuł potrzeby uzasadniania zysków, które uznał za

konieczne, bo kapitaliści udostępniają oszczędności, by

podtrzymać siłę roboczą

Czysty zysk i zysk za poniesione ryzyko – ale brak

przekonującego wyjaśnienia, dlaczego odejmuje się je

od produktu pracy

Renta Kilka wyjaśnień źródła rent: żądania właścicieli

ziemskich, monopol, hojność przyrody, itd.

Renta określa cenę czy cena rentę?

Teoria podziału

Konflikt między właścicielami ziemskimi i

kapitalistami – kolejny wyłom w ogólnej harmonii

Smith: stopa zysku będzie z czasem maleć, bo: Konkurencja o pracowników → wzrost płac

Konkurencja na rynku produktów → spadek cen

Konkurencja na rynku inwestycji (ograniczona liczba

możliwości inwestycyjnych)

Zmiany dobrobytu

Jak mierzyć zmiany dobrobytu w czasie, jeśli w

gospodarce jest więcej niż jedno dobro? Można ustalić przelicznik na jedno konkretne dobro,

ale co jeśli ceny (przeliczniki) zmieniają się wraz z

ilością?

Można przeliczać na pieniądz (PKB), ale przecież cena

pieniądza też się zmienia

Smith znalazł tylko jedno wyjście – jedyną niezmienną

miarą jest ujemna użyteczność pracy, która rzekomo

jest taka sama dla wszystkich

Ale jak ją zdefiniować? I inne problemy…

Polityka gospodarcza

Leseferyzm Rząd nie powinien interweniować w gospodarkę, bo:

Argumenty filozoficzne: interwencjonizm godzi w wolność

jednostki, czyli w prawo natury

Argumenty polityczne: rząd nie jest obiektywny i ma swoje

interesy, które nie są zbieżne z dobrobytem społecznym

(wpływ na teorię wyboru publicznego)

Argumenty ekonomiczne: konkurencja obniża ceny,

motywuje do działania, prowadzi do optymalnej alokacji

zasobów i koordynuje (niewidzialna ręka rynku)

Polityka gospodarcza

Zadania rządu:

Interwencja antymonopolowa

Ochrona nowych gałęzi przemysłu (infant industries)

przed konkurencją zagraniczną za pomocą taryf

Budowa infrastruktury

System sprawiedliwości, wojsko, bezpieczeństwo

Zapewnianie dóbr publicznych

Podsumowanie

Systemowe, kompleksowe ujęcie problemów

ekonomicznych

Leseferyzm, konkurencja

Bogactwo narodów to dobra, nie pieniądze

Źródłem bogactwa jest akumulacja kapitału

Teoria wartości – podkreślanie strony podażowej

Polityka gospodarcza, sztuka ekonomii

Inspiracja dla niezliczonych rzesz ekonomistów