ทฤษฎเศรษฐศาสตรจลภาค 2

Microeconomic Theory II

รศ.ดร. ธเนศ ศรวชยลาพนธ

ทฤษฎเศรษฐศาสตรจลภาค 2 Microeconomic Theory II

(Econ 751302)

รศ.ดร. ธเนศ ศรวชยลาพนธ

คณะเศรษฐศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม

2561

คานา

เอกสารคาสอนวชาทฤษฎเศรษฐศาสตรจลภาค 2 หรอวชา 751302 เปนวชาทเปดสอนในคณะ

เศรษฐศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม สาหรบนกศกษาทไดผานการเรยนวชาทฤษฎเศรษฐศาสตรจลภาค 1

หรอวชา 751301 มาแลว เอกสารคาสอนเลมนผเรยบเรยงไดพยายามรวบรวม และเรยบเรยงจากหนงสอหลาย

เลมเขาดวยกนเพอใหเนอหาครอบคลมมากทสดเทาทจะทาได และเพอเปนประโยชนกบนกศกษาทจะตอง

ศกษาทฤษฎทางดานเศรษฐศาสตรจลภาค และเพอใชเปนเอกสารประกอบการเรยนการสอน

เนอหาของเอกสารคาสอนเลมน ประกอบไปดวยบทท 1 เปนการศกษาถงหนวยผลตและทางเลอก

ในการผลตทอยภายใตโครงสรางตลาดแบบตางๆ ในสวนของบทท 2 เปนการศกษาถงการกาหนดราคา

และผลผลตภายใตตลาดแขงขนสมบรณทงในระยะสนและระยะยาว บทท 3 เปนการศกษาถงการกาหนด

ราคาและผลผลตภายใตตลาดผกขาด บทท 4 เปนการศกษาถงการกาหนดราคาและผลผลตภายใตตลาด

ผขายนอยราย ในบทท 5 กเชนเดยวกนเปนการศกษาถงการกาหนดราคาและผลผลตภายใตตลาดกง

แขงขนกงผกขาดภายใตเงอนไขตางๆ สวนในบทท 6 เปนการมองในมมของตลาดปจจยการผลตทศกษา

ถงการกาหนดราคาปจจยการผลตภายใตเงอนไขตลาดแบบตางๆ ในบทท 7 เปนการวเคราะหดลยภาพ

ทวไปของทงตลาดผลผลตและตลาดปจจยการผลตไปพรอมๆกน และศกษาถงมมมองของเศรษฐศาสตร

สวสดการ และในบทสดทายของเอกสารคาสอนเลมน ไดศกษาถงผลภายนอกทมผลตอการผลต

นอกจากนยงรวมไปถงการผลตสนคาสาธารณะ และความลมเหลวของระบบตลาด

ผเรยบเรยงหวงเปนอยางยงวา เอกสารคาสอนเลมนจะเปนประโยชนตอการเรยนการสอนในวชา

วชาทฤษฎเศรษฐศาสตรจลภาค 2 (751302) ตอไป

รศ.ดร. ธเนศ ศรวชยลาพนธ

ธนวาคม 2561

สารบญ หนา บทท 1 หนวยผลตและทางเลอกภายใตโครงสรางตลาด 1 1.1 หนวยการผลตและสมมตฐานการทากาไรสงสด 1 - ประโยชนของสมมตฐานการทากาไรสงสด 2 1.2 โครงสรางตลาด 3 - ตลาดแขงขนสมบรณ 3 - ตลาดผกขาด 4 - ตลาดผขายนอยราย 5 - ตลาดกงแขงขนกงผกขาด 6 1.3 เสนรายรบทผผลตแตละรายเผชญ 6 - เสน TR, AR และ MR ของหนวยผลตในตลาดแขงขนสมบรณ 7 - เสนรายรบรวม (TR) เสนรายรบเฉลย (AR) และเสนรายรบสวนเพม 8

หนวยสดทาย (MR) ของหนวยผลต ในตลาดแขงขนกนไมสมบรณ บทท 2 ราคาและผลผลตภายใตตลาดแขงขนสมบรณ 10 2.1 การกาหนดราคาในระยะสนมาก 11 - การกาหนดราคาของสนคาเนาเสยงายในระยะสนมาก 11 - การกาหนดราคาของสนคาทไมเนาเสยงายในระยะสนมาก 13 2.2 การตดสนใจเกยวกบผลผลตในระยะสนของหนวยผลต 14 - การตดสนใจใหไดผลผลตทเหมาะสมทสด: โดยใชแนวคดของเสนรวม 15

- การตดสนใจใหไดผลผลตทเหมาะสมทสดในระยะสน: โดยใชแนวคด 15 ของเสนสวนเพม

- การตดสนใจผลผลตในระยะสน 17 - เงอนไขทจาเปนและเงอนไขทเพยงพอ 19 - เสนซพพลายของหนวยผลตในตลาดแขงขนสมบรณ 21 - กฎการตดสนใจของหนวยผลตในตลาดแขงขนในระยะสน 22 - เสนซพพลายของอตสาหกรรมหรอซพพลายตลาดในระยะสน 23

2.3 การปรบตวในระยะยาว 25 - การปรบตวในระยะยาวของหนวยผลตหนง 26 - การปรบตวในระยะยาวของทกหนวยผลตในอตสาหกรรม 27

ii

- ประสทธภาพของดลยภาพในระยะยาวของตลาดแขงขน 28 - ตนทนคงท ตนทนเพมขน และตนทนลดลงของอตสาหกรรม 29 บทท 3 ราคาและผลผลตภายใตตลาดผกขาด 33 3.1 หลกพนฐานของตลาดผกขาด: อปสรรคของการเขาสตลาด 33 3.2 การตดสนใจเกยวกบราคาและผลผลตในระยะสน 34 - แนวคดของเสนตนทนรวม 34 - แนวคดของเสนเฉลย และเสนสวนเพมหนวยสดทาย 36 - ขอสงเกตเกยวกบการไมมเสนซพพลายของตลาดผกขาด 37 3.3 การตดสนใจเกยวกบราคาและผลผลตในระยะยาว 38 3.4 เปรยบเทยบดลยภาพในระยะยาวของตลาดแขงขนสมบรณ 40

กบตลาดผกขาด - กรณผลไดตอขนาดคงท 41 - กรณของผลไดตอขนาดเพมขน 43 - กรณผลไดตอขนาดลดลง 45 3.5 ผผกขาดทมหลายโรงงาน 45 3.6 การแบงแยกราคาขาย 47 - การแบงแยกราคาขายระดบท 1 48 - การแบงแยกราคาขายระดบท 2 49 - การแบงแยกราคาขายระดบท 3 50 - การหาดลยภาพจากการแบงแยกราคาขายจากผผลตผกขาดโดย 51

วธทางคณตศาสตร 3.7 การประยกตใช 52 - การแบงแยกราคาเพอความอยรอด 52 - การควบคมสนคาสาธารณปโภค 53 - ผลกระทบจากการเกบภาษหลายชนดจากผผลตผกขาด 54 บทท 4 ราคาและผลผลตภายใตตลาดผขายนอยราย 59 4.1 ตลาดผขายนอยรายทไมมการตกลงรวมกน 59 - ตลาดผขายสองรายตามแบบจาลองของครโน 59 - แบบจาลองตลาดผขายสองรายของเบอรแทรนด 64 - แบบจาลองผขายนอยรายของแชมเบอรลน 65

iii

- The "Kinked-Demand" Model: Swezy's Non Collusive Stable Equilibrium 66 - แบบจาลองตลาดผขายสองรายของสแตกเกลเบอรก 68 4.2 การตกลงรวมกนของผขายนอยราย 70 - การตกลงรวมกนแบบคารเทล 70 - การตกลงรวมกนแบบมผนาทางดานราคา 74 4.3 ตลาดผขายนอยรายและทฤษฎเกมส 78 4.4 ผลของตลาดผขายนอยรายตอระบบเศรษฐกจ 83 บทท 5 ราคาและผลผลตภายใตตลาดกงแขงขนกงผกขาด 86 5.1 แบบจาลองตลาดกงแขงขนกงผกขาด 86 - ดลยภาพระยะสน 87 - ดลยภาพระยะยาว 87 5.2 เปรยบเทยบดลยภาพในระยะยาวของตลาดกงแขงขนกงผกขาด 88

กบตลาดแขงขนอยางสมบรณ 5.3 การจายคาโฆษณาทเหมาะสมทสด 90 บทท 6 การกาหนดราคาปจจยการผลต 92 6.1 การกาหนดราคาปจจยการผลตในตลาด (สนคาและปจจย) 92

ทเปนตลาดแขงขนอยางสมบรณ - ดมานดตอแรงงานในตลาดสนคาและปจจยการผลตทเปนตลาดแขงขน 93 สมบรณ - เสนดมานดสาหรบปจจยการผลตของอตสาหกรรม 99 - การเคลอนของเสนดมานดสาหรบปจจยการผลต 100 - ปจจยทกาหนดความยดหยนของดมานดสาหรบปจจยการผลต 101 - ความสมพนธระหวางการตดสนใจดานปจจยการผลตและดานผลผลต 101 6.2 ดมานดสาหรบปจจยการผลตและการตดสนใจเกยวกบปจจย 102

การผลตภายใตตลาดแขงขนอยางไมสมบรณ - เสน MRP ไมจาเปนตองเปนเสนดมานดสาหรบปจจยการผลต 105 6.3 ตลาดผกขาดทงค 106 6.4 ความยดหยนของการทดแทนกนของปจจยการผลต และ 107 การกระจายรายได 6.5 การกาหนดราคาของปจจยคงท 112

iv

- คาเชาทางเศรษฐกจ: ผลตอบแทนของปจจยคงทในระยะยาว 112 - คาเชาทมสภาพเปนกงคาเชา: ผลตอบแทนของปจจยคงทในระยะสน 114 6.6 การตดสนใจเพอใหเสยตนทนในปจจยการผลตตาสด: สาหรบปจจย 116

ทมตงแตสองชนดขนไป บทท 7 การวเคราะหดลยภาพทวไปและเศรษฐศาสตรสวสดการ 118 7.1 การวเคราะหดลยภาพทวไปและการวเคราะหดลยภาพแบบแยกสวน 118 7.2 ดลยภาพทวไปของการแลกเปลยน 122 7.3 ดลยภาพทวไปของการผลต 124 7.4 การหาขอบเขตของเสนความเปนไปไดในการผลต 125 7.5 ดลยภาพทวไปของการผลตและการแลกเปลยน 126 7.6 เศรษฐศาสตรสวสดการ 128 บทท 8 ผลภายนอก สนคาสาธารณะ และความลมเหลวของระบบตลาด 139 8.1 ผลภายนอก 139 - ความไมมประสทธภาพทเกดจากผลภายนอกทเปนลบ 139 - ความไมมประสทธภาพทเกดจากผลภายนอกทเปนบวก 141 - วถทางทจะเขาแกไขความลมเหลวของระบบตลาดจากผลภายนอกทเกดขน 142 - ผลภายนอกและสทธในทรพยสน 148 - ประสทธภาพทางเศรษฐกจกบการใชประโยชนในทรพยสนทบคคลม 152

กรรมสทธรวม 8.2 สนคาสาธารณะ 153 - ลกษณะของสนคาสาธารณะ 154 - ประสทธภาพทางเศรษฐกจกบการผลตสนคาสาธารณะ 155 8.3 สรป 157 บรรณานกรม 159

บทท 1 หนวยผลตและทางเลอกภายใตโครงสรางตลาด

(The Firm and Alternative Market Structures) จากทฤษฎดมานด ทฤษฎการผลต และทฤษฎตนทนทไดเรยนมาแลวนน เราสามารถนามาศกษาเรองการกาหนดราคา และการตดสนใจเกยวกบผลผลต ภายใตโครงการสรางตลาดแบบตาง ๆ ได

ลกษณะของการกาหนดราคาและการตดสนใจเกยวกบผลผลตทดทสด (Optimal pricing and Output decisions) ขนอยกบเปาหมาย (Goal) ของหนวยผลต (Firm)รวมทงสงแวดลอมทางเศรษฐกจ (Economic environment) หรอโครงสรางตลาด (Market structure) ทหนวยผลตนนเผชญอย ดงนนในบทนเราจะศกษา

1. เปาหมายของหนวยผลต (Firm) 2. การแยกประเภทตลาดแบบตาง ๆ และ

3. คณลกษณะของเสนรายรบในตลาดแบบตาง ๆ

1.1 หนวยการผลตและสมมตฐานการทากาไรสงสด (The Firm and the Profit Maximization Hypothesis)

หนวยการผลต (Firm) เปนหนวยเศรษฐกจทซอปจจยการผลตตาง ๆ และเปลยนรป (Transforms) ปจจยการผลตนนใหเปนผลผลต เพอนาไปขายตอใหหนวยเศรษฐกจอนๆ หนวยผลต เปนหนวยหลก(Principal agent) ของการจดองคการทางเศรษฐกจของระบบเศรษฐกจทมตลาดเขามาเกยวของ (Market-centered economy) ซงหนวยผลตตองตดสนใจเกยวกบวาจะเขาไปทาธรกจอะไร? ตองมโรงงานและเครองมออยางไร? จะผลตจานวนเทาใด? และจะขายสนคาของตนในราคาเทาใด? ในการศกษาเรองการตดสนใจเกยวกบราคาและผลผลตของหนวยธรกจ (Business firm) นน นกเศรษฐศาสตรมกจะพงขอสมมตเกยวกบการแสวงหากาไรสงสด (Profit maximization) นนคอการสมมตวา กาไรทงหมดทไดจากการผลต ซงดไดจากรายรบรวม (Total revenue: TR) และตนทนรวม (Total cost: TC) สวนแตกตางระหวาง TR กบ TC กคอ กาไรทางเศรษฐศาสตร (Economic profit) ซงเราสมมตวาเปนสงทหนวยผลตพยายามจะแสวงหาคาสงสด โดยคานงถงขอจากด (Constraints) ซงกคอ ดมานดของผบรโภคและตนทนการผลต ทเราศกษามาแลว มคาถามวาการตงสมมตฐานเกยวกบการแสวงหากาไรสงสด (Profit maximization hypothesis) มนเปนจรงไหม? แนนอนมนไมจรง เพราะยงมเปาหมายอน ๆ อก เจาของหนวยผลตทจดการกจการดวยตวเองหรอเขาเปนเจาของเองและจดการหนวยผลตดวยตนเอง แมการทาเงน (Make

2

money) เปนแรงจงใจอนแรกกตาม แตมไดหมายความวาเปาหมายของเขาคอการทากาไรสงสด แตแทนทเขาจะพยายามทากไรสงสด เขาอาจจะชอบมากกวาทจะใชเวลากบครอบครวมากขน ใชเวลาตกอลฟมากขน ไปหยดพกผอนนานขน มรานสวยงามทจะดงดดใจลกคา มความสมพนธกบลกจางและลกคาทดขน เหลานเปนตน ในการวเคราะหพฤตกรรมของผจดการของบรษทขนาดใหญ ซงแยกการจดการกบการเปนเจาของออกจากกน สมมตฐานเกยวกบการแสวงหากาไรสงสด (Profit maximization hypothesis) จะยงใหเปนจรงนอยลง ในเมอรายไดของบรษทไมไดเปนของผจดการ เขาอาจหมดแรงจงใจทจะแสวงหากาไรสงสดใหกบหนวยผลต ผจดการอาจมเปาหมายอน ๆ เชน ความเตบโตของการขาย การขยายสวนแบงตลาด การใชเทคนคสมยใหม การรกษาตาแหนงใหมนคง การมเงนเดอนสงขน การรบผดชอบตอสงคมและการตดตาม "ความพอใจ" มากกวาการ "แสวงหากาไรสงสด (Maximize profit)" บรษทตาง ๆ จะมความแตกตางกนในเรองทรพยากรทตนเปนเจาของ ความทนสมยของเทคนคการผลต ขนาดของระดบการแขงขน การเสยงและความไมแนนอนทตองเผชญ และบคคลกภาพของผจดการ ฯลฯ ดงนน บรษทตางกนกอาจจะมเปาหมายแตกตางกนได

1.1.1 ประโยชนของสมมตฐานการทากาไรสงสด (Profit Maximization Hypothesis) ประโยชนของสมมตฐานนกคอ ทาใหเราคาดคะเน (Predict) พฤตกรรมของหนวยผลต (Firm) ในโลกแหงความเปนจรงไดคอนขางดทเดยว ขอสมมตนทาใหเราสามารถคาดคะเนพฤตกรรมของ หนวยผลต ไดงายขน และแมนยาดวย นกเศรษฐศาสตรยงพงสมมตฐานนอย เพราะมนมประโยชนในการอธบายและคาดคะเน (Explain and predict) พฤตกรรมของหนวยผลต ตาราเศรษฐศาสตรกสนบสนนสมมตฐานน โดยถอวา แรงจงใจทเปนกาไร เปนพลงทแขงแกรงทสด ทยงครองพฤตกรรมของหนวยผลต ในกรณของหนวยผลตขนาดเลกทตองเผชญกบการแขงขนกนอยางรนแรงกบคแขง หนวยผลตนนจะอยในฐานะทถกบงคบใหเขาตองแสวงหากาไรสงสด นนคอ ตองทาทกวถทางทจะเพมการขายและลดตนทนเพอความอยรอด สวนบรษทขนาดใหญมแนวโนมทจะลดกาไรถงแมวาเขายงตองรกษากาไรไว กอนทจะบรรลเปาหมายอน ๆ ในยามเศรษฐกจรงเรอง บรษทจะบรจาคเงนเพอการกศล มลนธ มหาวทยาลย องคการวฒนธรรม องคการอนรกษสงแวดลอม ฯลฯ แตในยามเศรษฐกจถดถอยเราจะไดยนเรองความรบผดชอบตอสงคมนนอยมาก แตจะไดยนวาบรษทพยายามทจะทากาไรใหไดมากขน สมมตฐานเกยวกบการแสวงหากาไรสงสด (Profit maximization hypothesis) นเปนสมมตฐานทงายและมเครองมอทางคณตศาสตรทไดรบการพฒนามาอยางด ทจะทาใหการวเคราะหการแสวงหาคาสงสด หรอตาสด (Maximization or minimization) ไมมสมมตฐานอนใดทสามารถอธบายและคาดคะเนพฤตกรรมทางธรกจไดดกวาสมมตฐานเกยวกบการแสวงหากาไรสงสด (Profit

3

maximization hypothesis) ขอสมมตฐานนเปนขอสมมตทดทสดเพยงอนเดยวทมอย การเพมขอสมมตทตรงกบความจรงมากขนเขาไปกมแตทาใหการวเคราะหยงยากขนโดยไมทาใหการคาดคะเนของ แบบจาลองดขนเลย

1.2 โครงสรางตลาด (The Market Structure) 1.2.1 ตลาดแขงขนสมบรณ (Perfect Competition) ตลาดทมผซอและผขายจานวนมากและสนคาทซอขายกนมลกษณะเหมอนกน(Homogeneous product) นน เราเรยกตลาดนวา ตลาดแขงขนสมบรณ ตลาดทมลกษณะนในโลกแหงความเปนจรงแลวยงไมม แตกยงมตลาดทใกลเคยงกบตลาดแขงขนสมบรณโดยอนโลมวาเปนตลาดแขงขนสมบรณ คอ ตลาดของสนคาเกษตรตาง ๆ ตลาดแขงขนกนสมบรณมลกษณะ ดงน (1) มผซอและผขายจานวนมาก (Large Number of Sellers and Buyers)

ตลาดนจะมผซอและผขายจานวนมาก แตละคนเปนเพยงสวนนอยเมอเปรยบเทยบกบจานวนผซอและผขายทงหมดในตลาด ในเมอไมมผซอหรอผขายทใหญพอทจะไปกาหนดราคาตลาด เขาเหลานนตองถอราคาตลาดเปนตวกาหนด (Parameter) ทถกกาหนดมาซงอยนอกเหนอจากการควบคมของเขา และพยายามทจะขายและซอเทาทเขาตองการในราคานน ดงนน หนวยเศรษฐกจในตลาดแขงขนซงเปนผกาหนดราคา (Price-takers) และเปนตวปรบปรมาณการขาย (Quantity – adjusters) ไมมผซอหรอผขายคนใดๆทจะตองกงวลเกยวกบอทธพลของการกระทาของเขาตอผอนหรอการกระทาของผอนตอตวเขา (2) สนคามลกษณะเหมอนกน (Homogeneous Product) สนคาทขายในตลาดแขงขนเปนสนคาทเหมอนกน สนคาจาก หนวยผลต หนงจะไมมลกษณะแตกตางจากสนคาท หนวยผลต อนเปนผซพพลาย ดงนนผซอจะไมยงเกยวกบทมาของสนคา ไมมสนคาของผขายคนใดททาใหลกคาซอเพราะชอบมากกวาของผขายรายอน ๆ ยงกวานน ผขายกไมแครวาเขาขายสนคาแกใคร เขาไมมความชอบ (Preference) ระหวางคนซอจานวนมากในตลาด (3) ไมมการตกลงรวมกนหรอการควบคมจากรฐบาล (Absence of Collusion or Artificial Restraint)

ทกหนวยเศรษฐกจในตลาดแขงขนจะมการกระทาทเปนอสระตอกน และไมมการตกลงหรอรวมมอกน (Collusion) ระหวางผขายหรอผซอ ยงกวานนจะไมมการควบคมของรฐบาล (Government restraints) ในเรองราคาผลผลต การเขามาในตลาด และเรองอน ๆ ในทานองเดยวกน

(4) ทรพยากรเคลอนยายไดอยางเสร (Perfect Mobility of Resources) ทรพยากรทกชนดจะเคลอนยายไดอยางเสร อาทเชน คนงานสามารถยายจากงานอยางหนงไปยงงานอกอยางหนง จากภมภาคหนงไปยงอกภมภาคหนง หนวยผลตอาจขยายหรอลดขนาดของ

4

เขา หรอเขามาหรอออกไปจากตลาดตามแตเขาจะเลอก ไมมผใดผกขาดทรพยากร และเจาของทรพยากรธรรมชาต (Natural resources) และทรพยากรทมนษยสรางขน (Man-made resources) สามารถเปลยนการใชทรพยากรเหลานไปผลตสงทใหผลตอบแทนสงสด (5) มความรอยางสมบรณ (Perfect Knowledge) ผซอและผขายทกคนในตลาดมความรอบรอยางสมบรณ ทงผซอและผขาย รลกษณะของสนคาและราคาทเปนอยในตลาด ดงนน จงไมมผซอคนใดใหราคาสงกวาราคาทเปนอย และไมมผขายคนใดขายในราคาตากวาระดบทเปนอย เพราะฉะนนราคาสนคา (หรอปจจยการผลต) จะมราคาเพยงราคาเดยวในตลาด ตลาดทมการแขงขน (Pure competition) จะผอนเงอนไขในขอ (4) และ (5) เปนการเคลอนยายทรพยากรไดไมเสร และไมมความรอบรอยางสมบรณ (Less than perfect mobility and knowledge)

1.2.2 ตลาดผกขาด (Monopoly) ตลาดผกขาดนน เปนโครงสรางของตลาดทมผขายสนคาแตเพยงผเดยว และขายสนคาททไมมสนคาอนใชแทนกนไดอยางใกลชด ตวอยางเชน สนคาสาธารณปโภค อาทเชน ไฟฟา นาประปา และโทรศพททมการผกขาดโดยภาครฐ ในเมอผผกขาดเปนผขายแตเพยงรายเดยวในตลาด เสนดมานดทผขายเผชญอยจงเปนเสน ดมานดตลาดโดยตวของมนเอง การทผผกขาดเปนผขายสนคาทไมมสนคาอนใชแทนกนไดแตเพยงผเดยวทาใหเขาสามารถควบคมราคาสนคาทเขาขายไดเปนอยางมาก เขาอาจทาการลดราคาเพอทาใหปรมาณการขายเพมขนหรออาจจากดปรมาณเพอทาใหราคาสงขน ดงนนผผกขาดจงเปนกาหนดราคา (Price-maker) หรอผคนหาราคา (Price-searcher) ซงแสวงหาสวนผสม (Combination) ของราคาและปรมาณทจะทาใหเขาไดรบกาไรสงสด ในเมอผผกขาด ตามคานยามเปนผขายผเดยว ขายสนคาทไมมสนคาอนใชแทนได ดงนน ความยดหยนของดมานดไขว (Cross elasticity of demand) ระหวางสนคาของผผกขาดกบสนคาทเกยวของอน ๆ จงคอนขางตา ดงนน ผผกขาดจงเชอวาการกระทาของเขาจะมผลตอผผลตรายอนเพยงเลกนอย และในขณะเดยวกนการกระทาของผอนกมผลตอเขาเพยงเลกนอยเชนกน สาหรบผผกขาด แมจะไมมคนขายอน ๆ ในตลาดทจะมาแขงกนกบเขาโดยตรงกตาม แตเขาจะพบกบการแขงขนโดยทางออม และ/หรอ จะพบกบการแขงขนแบบแอบแฝง (Potential competition) อาทเชน ผผกขาดตองแขงขนกนเพอใหไดมาซงเงนของผบรโภค เพราะอานาจซอของเงนสามารถใชกบสนคาจานวนมาก ผผกขาดตองตอสใหไดสวนแบงของเขา การโฆษณาเพอเพมการขายเปนทางหนงของความพยายามทจะทาใหไดสวนแบงจากเงนของผบรโภคเพมขน

5

หนวยผลตทเปนผผกขาดในตลาดหนงอาจไมไดเปนผผกขาดในอกตลาดหนง เชน รานของชา (Grocery store) ทเปนผผกขาดในเมองชนบท ตองคานงถงการแขงขนจากซปเปอรมาเกต (Supermarkets) ขนาดใหญทเมองใกล ๆ ผผกขาดจะเพกเฉยกบการเขามาในตลาดของคแขงขนทแอบแฝงอยไมได ความพยายามทจะทากาไรสงสดของผผกขาดอาจเปนการชกนาคแขงแอบแฝง (ซอนเรน) (Potential competitor) เขามาสตลาดและทาใหอานาจผกขาดของเขาหมดไปกได

1.2.3 ตลาดผขายนอยราย (Oligopoly) ตลาดผขายนอยราย (Oligopoly) เปนตลาดทมผขายจานวนนอยราย ซงผขายจะตระหนกถงการขนอยตอกน (Mutual interdependence) ถาหนวยผลตทอยในตลาดผขายนอยรายผลตสนคาเหมอนกน เชน ซเมนต นามน (Gasoline) จะเรยกวา ตลาดผขายนอยรายทมสนคาเหมอนกนทกประการ (Pure or homogeneous oligopoly) แตถาสนคาแตกตางกน เชน รถยนต เบยร สรา เรยกวาตลาดผขายนอยรายทมสนคาแตกตางกน (Differentiated Oligopoly) ตลาดผขายนอยรายแตกตางจากโครงสรางตลาดอน ๆ ในเรองทหนวยผลตในตลาดนตระหนกถงการขนอยตอกน (Mutual interdependence) กลาวคอ แตละหนวยผลตยอมรบวาการเปลยนนโยบายทสาคญของเขาจะกอใหเกดปฏกรยาจากคแขงขนจากตน ดงนนทกครงทผผลตในตลาดผขายนอยราย จะเปลยนแปลงราคา ผลผลตและ/หรอ นโยบายการขายจะตองคานงถงปฏกรยาของคแขงขนซงอาจจะมผลตอเขาอยางมาก ตวอยางของบรษทในตลาดผขายนอยรายขนาดใหญกม เชน บรษทปนซเมนต นามน Gasoline รถยนต ซงมเพยงบรษททเปนผมอานาจ (Dominate) อยเพยง 2-3 บรษท อยางไรกด ผขายนอยรายไมจาเปนตองเปนบรษทยกษใหญกได เชน ผขายนอยรายอาจเปนรานขายยา 2 - 3 รานในเมองเลก ๆ หรอ ปมนามนทอยมมถนนตามสแยก การเปนผขายนอยรายไมไดอยทขนาด แตอยทการยอมรบการขนอยตอกนระหวางหนวยผลต การขนอยตอกน (Independence) ระหวางผขายนอยรายมมากมายหลายแบบ จงเปนการยากทจะเดากลยทธ (Strategies) หรอการตอบโตกลยทธ (Counter strategies) ดงนน จงกอใหเกดความไมแนนอนอยางใหญหลวงในตลาดผขายนอยราย ยกตวอยางเชน รปราง และตาแหนงของเสนดมานดตอสนคาของผขายนอยราย ไมเพยงแตจะขนอยกบสนคาและนโยบายสงเสรมการขายของเขา แตยงขนอยกบราคาสนคาและกลยทธในการโฆษณาของคแขงขนของเขาอกดวย การแขงขนในตลาดแขงขนอยางสมบรณเปนการแขงขนทไมใชตวบคคล (Impersonal) กลาวคอแตละหนวยผลตจะแสวงหากาไรสงสดของเขาโดยไมสนใจคแขงขนของเขาเลย แตการแขงขนในตลาดผขายนอยรายมลกษณะเปนการแขงขนในตวบคคล (Personal rivalries) ระหวางหนวยผลตทยอมรบวามการขนอยตอกน (Mutual interdependence) ดงนนจงมกลยทธ และการตอบโตกลยทธ

6

มากมายหลายแบบระหวางผขายนอยราย เขาอาจทาการเชอดคอคแขงขน (Cut-throat competition) หรอใชทาทแบบถอยทถอยอาศย (Live and let live) หรอทาความตกลงรวมมอกนกบคแขง (Collude) เพอบรรลเปาหมายรวมกน (Common goal) ถากรณทสนคาแตกตางกนนโยบายทสาคญกจะเปนนโยบายดานการสงเสรมการขาย

1.2.4 ตลาดกงแขงขนกงผกขาด (Monopolistic Competition) ตลาดกงแขงขนกงผกขาดเปนตลาดซงม หนวยผลต จานวนมาก และขายสนคาทแตกตางกนเพยงเลกนอย เชน ตลาดเสอผา เครองสาอางค สถานบรการ (Service station) รานเสรมสวย ฯลฯ ในเมองใหญ ๆ การทสนคาในตลาดกงแขงขนกงผกขาดของผผลตแตละคนแตกตางจากกนเพยงเลกนอย จงทาใหผขายแตละคนสามารถควบคมราคาไดเลกนอย ซงตางจากตลาดแขงขนสมบรณ (Perfect competitor) ทไมสามารถควบคมราคาไดเลย นนคอ ผผลตในตลาดกงแขงขนกงผกขาดแตละคนสามารถควบคมปรมาณขาย (Sale volume) ของเขาไดโดยคดราคาสนคาตางกน และเพราะวาสนคาแตกตางกนเลกนอย เขาจงสามารถปรบระดบ (Degree) ของความแตกตางของสนคาและขนาดของการสงเสรมการขายในการแสวงหากาไรสงสด เนองจากตลาดกงแขงขนกงผกขาดเปนตลาดทมผจานวนมาก ขอสมมตเกยวกบพฤตกรรมของตลาดกงแขงขนกงผกขาด (Monopolistic Competition model) จงคลายคลงกบตลาดแขงขนสมบรณ (Perfect competition) อยางมาก แตละหนวยผลตยอมรบวาเขาเปนเพยงหนวยผลตหนงในจานวนของ หนวยผลตมากมายในตลาดและตระหนกวาเขาไมมอทธพลเหนอกวาหนวยผลตอน ๆ ดงนนการแขงขนจงเปนการแขงขนทไมใชตวบคคล (Impersonal) และการชงดชงเดนระหวางหนวยผลตจะไมเกดขนในตลาดกงแขงขนกงผกขาด ซงคลายคลงกบตลาดแขงขนสมบรณอกในแงทวาไมมอปสรรคในการเขามาและไมมการตกลงรวมมอกนระหวางหนวยผลต

1.3 เสนรายรบทผผลตแตละรายเผชญ (Revenue Curves Facing a Firm) เสนรายรบของหนวยผลตหนงจะมลกษณะอยางไรนน ขนอยกบวาหนวยผลตนนจะสามารถควบคมราคาขายไดหรอไม เราสามารถแยกเสนรายรบของ หนวยผลต ออกเปน 2 กลมดงน 1. เสนรายรบของหนวยผลตในตลาดแขงขนสมบรณ ซงหนวยผลตไมมอทธพลตอราคา และ

2. เสนรายรบของหนวยผลตในตลาดแขงขนไมสมบรณ (Imperfect Competition) ทหนวยผลตสามารถควบคมราคาไดบาง

7

1.3.1 เสน TR, AR และ MR ของหนวยผลตในตลาดแขงขนสมบรณ ในตลาดแขงขนราคาตลาดเปนราคาทกาหนดใหแกหนวยผลต ดงนนเสนรายรบรวม (TR) จงถกกาหนดโดยราคาสนคา (ซงคงท) คณดวยจานวนหนวยของสนคาทขาย Q.PTR = เสนรายรบรวม (TR) จะเปนเสนตรงทออกไปจากจดกาเนด (Origin) การเพมขนของเสน TR เปนสดสวนกบการเพมของปรมาณสนคา หรอปรมาณขาย (Sale volume) ความชน (Slope) ของเสน TR จะคงท ในเมอหนวยผลตอยในตลาดแขงขนสามารถขายผลผลต (Output) จานวนเทาใดกไดในราคาทตลาดกาหนดราคาคอรายรบเฉลย (Average revenue: AR) ตอหนวยของผลผลตทขายจะคงท

PQQ.P

QTRAR ===

ทานองเดยวกน PMR = เชนเดยวกนเพราะ

PQ)QP(

Q)TR(MR =

∆∆

=∆

∆=

ดงนนในตลาดแขงขน PARMR == (ราคาตลาด)

P

Q

TR

0

รปท 1.1 แสดงเสนรายรบรวมของผผลตในตลาดแขงขน

8

1.3.2 เสนรายรบรวม (TR) เสนรายรบเฉลย (AR) และเสนรายรบสวนเพมหนวยสดทาย (MR) ของ หนวยผลต ในตลาดแขงขนกนไมสมบรณ

เสนดมานดตอสนคาของหนวยผลตในตลาดแขงขนกนไมสมบรณ ซงไดแก หนวยผลตทอยในตลาดผกขาด (Monopoly) ตลาดผขายนอยราย (Oligopoly) และตลาดกงแขงขนกงผกขาด (Monopolistic Competition) จะมความชน (Slope) ลาดเอยงลงจากซายไปขวา ซงแสดงวา หนวยผลต สามารถควบคม (กาหนด) ราคาไดบาง เสนดมานดทผผกขาดประสบอยจะมความชนเปนลบมากกวาของตลาดกงแขงขนกงผกขาด (Monopolistic Competitions) สงสาคญทสดกคอ เสนดมานดท ตลาดกงแขงขนกงผกขาด ตองเผชญนน ตองมความชนเปนลบ ในเมอเขาสามารถลดราคาเพอขายผลผลตเพมขน เสน TR ของตลาดกงแขงขนกงผกขาด จงมลกษณะโคงเวาลง (Concave downward) เสน AR ไมวาจะเปนเสนตรงหรอโคง (Curvilinear)จะเขยนลาดลงไปทางขวา เมอไรกตามทเสน AR มความชน เปนลบ เสน MR จะตองอยตากวาเสน AR ททกระดบผลผลต (Q) ทมากกวาศนย (0) ถาเสน AR เปนเสนตรง ความชนของเสน MR จะเปนเสน 2 เทาของเสน AR เสน TR เพมขนเมอมการขาย (Q) เพมขน ตราบใดท MR เปนบวก และเสน TR จะไปถงจดสงสดเมอ MR = 0 และความยดหยนของราคา (Price elasticity) จะเปนแบบมความยดหยนมาก คงท หรอมความยดหยนนอย (Elastic, unitary or inelastic) เมอ MR มคาเปนบวก, ศนย, หรอตดลบตามลาดบ ในเมอหนวยผลตตองการกาไรสงสด เขาจะไมดาเนนกจการเมอ MR เปนลบ ซงแสดงวา ตลาดกงแขงขนกงผกขาด (Imperfect competitions) จะไมเตมใจทจะดาเนนกจการเมอความยดหยนตอราคาไมคาความยดหยนนอย (Inelastic) ดงนน สวนของเสน TR, AR และ MR ทอยทางซกซายของเสน

P

Q

PARMR ==

0

รปท 1.2 แสดงเสนAR, MR และ เสนราคาของผผลตในตลาดแขงขน

9

ปะในแนวดงของในรปท 1.3 ขางลางเปนสวนทหนวยผลตในตลาดกงแขงขนกงผกขาด (Imperfect competition) นจะดาเนนการ

P

TR

Q*

Q* O

Q O

Q

P

MR

Elastic

MR>0

Unitary

Inelastic

MR= 0 MR< 0

AR

รปท 1.3 แสดงความสมพนธระหวางเสน TR, AR และ MR ของผผลตในตลาดแขงขนไมสมบรณ

บทท 2 ราคาและผลผลตภายใตตลาดแขงขนสมบรณ

(Price and Output under Perfect Competition)

โดยปกตตลาดแขงขนสมบรณ (Perfect competition) มกจะเปนแบบจาลองของตลาด (Market model) อนแรกทจะนามาพจารณาทงนเพราะ

1. แบบจาลองของตลาดแขงขนสมบรณ (Perfect competition model) เปนแบบจาลองงายทสดทเรามกใชเปนจดเรมตน

2. แบบจาลองน ใหคาอธบายและการคาดคะเนทเปนประโยชน และ 3. แบบจาลองนเปนแบจาลองมาตรฐานทใชเปรยบเทยบกบแบบจาลองของตลาดแขงขน

ไมสมบรณ (Imperfect competition model) เราสามารถแบงการกาหนดราคาและผลผลตในตลาดแขงขนออกเปน 3 ระยะเวลา คอ 1. ระยะสนมาก (The market period or the very shot-run) 2. ระยะสน (The shot-run) 3. ระยะยาว (The long-run)

2.1 การกาหนดราคาในระยะสนมาก (Pricing in the market Period) ชวงระยะเวลาของตลาด (The market period) ทเปนระยะเวลาสนมาก(The very short-run) ซงหนวยผลตไมสามารถเปลยนแปลงผลผลต (Output) ของตนได แตละหนวยผลตจะมสตอก (stock) ทงหมดในตลาด ซงเปนผลรวมของสตอก หรอซพพลาย (Supply) ทคงทในชวงเวลาหนง เชน จานวนหองพกของโรงแรมทมอยในเมองๆ หนงในวนใดวนหนงทกาหนดให จานวนทนงทมอยเพอการฟงคอนเสรต (Concert) จานวนของหมอทมอยในเมองๆ หนง พชผลเกษตรทเกบเกยวเรยบรอยแลวเหลาน เปนตน ซงเราถอวาเปนสตอก คงทในตลาดแขงขนอยางสมบรณ การวเคราะหราคาในระยะสนมากจะแตกตางกนมากนอยเพยงใด ขนอยกบวาสนคานนเปนสนคาทเนาเสยงาย (Perishable goods) หรอไม สนคาทไมสามารถเกบไวจนถงชวงของตลาด (Market period) ตอไป เพราะวามนอาจเสอมหรอลาสมย (Out of fashion) หรอตนทนการเกบรกษาสงกวามลคาของมนเองถอเปนสนคาเนาเสยงาย

11

2.1.1 การกาหนดราคาของสนคาเนาเสยงายในระยะสนมาก (Pricing of Perishable Goods in the Market Period)

สมมตวาสนคาทเราพจารณาอยเปนสนคาเนาเสยงาย หนวยผลตแตละหนวยเปนเจาของสนคาชนดนจานวนหนง ซงแตละหนวยผลตตางกรวาตนไมมอทธพลตอราคาตลาด ดงนนกลยทธ (Strategy) ในการแสวงหากาไรสงสดของ หนวยผลต กคอการขายสตอก (Stock) ของสนคาของเขาทงหมดในราคาทเขาจะขายได ซพพลาย (Supply) ของสนคาเนาเสยงายของหนวยผลตหนงในระยะสนมากจะเทากบสตอก ทงหมดทหนวยผลตนนมอยและเขายนดทจะขายสนคาทมอยทงหมดในราคาทเขาสามารถจะขายได ดงนนเสนซพพลายของหนวยผลต จะมลกษณะเปนเสนตรงตงฉากในแนวดงกบแกนนอน (Vertical) ดงรปท 2.1

ในเมอเสนซพพลายของแตละหนวยผลตเปนเสนตรงตงฉากในแนวดง ดงนนเสนซพพลายตลาด (Market supply) กจะเปนเสนตรงตงฉากในแนวดง (Vertical) ดวยเชนกน ดงในรปท 2.2

$/unit

O Q

S

S รปท 2.1 แสดงเสนซพพลายของแตละหนวยผลตเปนเสนตงฉากในแนวดง (Vertical)

12

เมอเราทราบซพพลายตลาด (Market demand) แลว เรากสามารถกาหนดราคาของสนคานไดดงรปท 2.3

ดลยภาพเกดทจด E ซงเปนจดทดมานดตลาด (Market demand) เทากบซพพลายตลาด (Market supply) ราคาดลยภาพคอ OP เราจะสงเกตไดวากลไกราคา (Price mechanism) ในทนจะทาหนาทสาคญในการจดสรรสตอกสนคาทมอยเทากบ OS กลาวคอ ถาราคาตากวา OP เชน ทระดบ OP1

P

O Q

S,M

SM รปท 2.2 เสนซพพลายตลาด (Market supply) ทเปนเสนตงฉากในแนวดง (Vertical)

B

D

G

Surplus

A E

P

O Q

S′ = Market supply curve

S

D′= Market demand curve

P2

P1

P

Shortage

H

รปท 2.3 แสดงการกาหนดราคาสนคาในตลาด

13

ปรมาณความตองการเสนอซอจะมมากกวาสตอกสนคาทมอย ดงนนจงเกดการขาดแคลน (Shortage) เทากบ AB หนวย แตถาราคาสงกวา OP เชนท OP2 จะทาใหเกดสวนเกน (Surplus) เทากบ GH หนวย ทาใหคนขายบางคนตองมสนคาทเสยงาย (Spoiling goods) ทขายไมออก นนคอ ทราคาดลยภาพ OP ผซอทกคนยนดทจะจายในราคานและไดสนคานไป สวนเกน (Surplus) หรอการขาดแคลน (Shortage) กจะไมเกดขน ขอเนนในทนวา สวนเกน (Surplus) หรอการขาดแคลน (Shortage) มความหมายแตเพยงสวนเกนหรอการขาดแคลนทระดบราคาแนนอนราคาหนงเทานน

2.1.2 การกาหนดราคาของสนคาทไมเนาเสยงายในระยะสนมาก (Pricing of Nonperishable Goods in the Market Period)

ถาสนคาทเราพจารณาเปนสนคาชนดทเกบไวได (Storable) แลว เรากไมตองสมมตวาผขายจาเปนตองทมสนคานนลงไปในตลาดเพอขายในราคาเทาทจะขายได ดงนนในกรณน ถาราคาสงผขายมแนวโนมทจะเสนอขายสตอกของสนคาของเขาในสดสวนทมากขน แตถาราคาตาเขาจะเกบสนคาไวในสตอกมากขนเพอนาออกขายในระยะตอไป ดงนนเสนซพพลายของสนคาทเกบไวได (Storable goods) ในระยะสนมากจะมความชนเปนบวก อยางไรกดเสนซพพลายทมความชนเปนบวกนจะมสวน (Segment) หนงทมลกษณะเปนเสนแนวดง (Vertical) ดงรปท 2.4 (ก) สวนทเปนเสนแนวดง (Vertical Segment) น บอกใหทราบถงสตอกทมอยทงหมดในระยะสนมาก จากเสนดมานดตลาด (Market demand) กบเสนซพพลายตลาด (Market supply) ของสนคาอยางหนงทเกบไวไดในระยะสนมาก ทาใหสามารถหาไดวา ราคาดลยภาพ คอ OP และปรมาณดลยภาพ คอ OQ และทราคา OP น ผขายจะขายสนคาของเขาเทากบ OQ หนวย และเกบสนคาไวใน สตอกเทากบ QS หนวย ดรป 2.4(ก) ความสมพนธดานฟงกชน (Functional relationship) ระหวางปรมาณสนคาทเจาของตองการเกบไว (หรอสารองไวเพอตนเอง) กบราคาสนคานน เราเรยกวา ดมานดเพอการสารอง (Reservation demand) โดยนยาม

Reservation demand = Stock - Supply หรอ Reservation demand = Stock ทงหมดในตลาด - ปรมาณเสนอขายทราคาตางๆ

จากรปท 2.4(ก) ดมานดเพอการสารอง (Reservation demand) เทากบระยะในแนวนอนระหวางเสนซพพลาย S0 J S′ กบเสนในแนวดง (Vertical) SS′ (เทากบสตอกทงหมด) ตวอยางเชนท ราคาสงกวาหรอเทากบ SJ บาท ผขายจะไมเกบสนคาไว สวนทราคาเทากบ SB บาท ผขายจะเกบสนคาไวเทากบ AB หนวย และทราคาเทากบ SC บาท ผขายจะเกบสนคาไวเทากบ S0C หนวย เมอรวม ดมานดเพอการสารอง (Reservation demand) ของผขายเขากบดมานด (Demand) ของผซอกจะไดเสน

14

ดมานด (Market demand) DJT ในรปท 4(ข) แตละจดบนเสนนแสดงผลรวมของปรมาณความตองการทไมมผครอบครอง (Nonholders) กบของผทครอบครอง (Holders) จดตดของเสน DJT กบเสนแนวดง SS′ (สตอก ทงหมดทมอยในระยะสนมาก) จะกาหนดราคาดลยภาพ OP และปรมาณดลยภาพ OQ ผลทเกดขนในรปท 2.4(ข) จะเปนอยางเดยวกนกบของรปท 2.4 (ก)

2.2 การตดสนใจเกยวกบผลผลตในระยะสนของหนวยผลต

(The Firm's Output Decision in the Short-run)

ในตอนนเราจะพจารณาวา หนวยผลตจะเลอกผลผลตทใหกาไรสงสดในระยะสนไดอยางไรในระยะสน หนวยผลตในตลาดแขงขนอยางสมบรณจะตองขายสนคาของเขาในราคาตลาดทถกกาหนดจากดมานดตลาด (Market demand) กบซพพลายตลาด (Market supply) เขาจะขายสนคาของเขาในปรมาณใดกไดเทาทเขาตองการในราคาทเปนราคาตลาด ในระยะสนหนวยผลตสามารถเปลยนแปลงผลผลตได แตไมสามารถเปลยนแปลงปจจยการผลตบางอยางได เชน ขนาดโรงงาน และจานวนของ หนวยผลตในตลาด ซงคงททงค ในเมอไมมเวลานานพอทจะทาใหหนวยผลตเขามาหรอออกไปจากตลาด ดงนนการตดสนใจของหนวยผลตทตองการกาไรสงสดในตลาดแขงขนในระยะสนกคอ เลอกขนาดของผลผลตทเหมาะสมทสด (Optimal rate of output) จากการใชโรงงานทมอย (รวมทงเครองมอ (Tools) และคนงานหรอเจาหนาททมฝมอ)

B

Q

(ก) (ข)

รปท 2.4 แสดงการกาหนดราคาสนคาทไมเนาเสยไดงาย

A

J Qd by Holder

D

C

A B

P

O Q

S′

S

D′ S0

P

J

D

Qd by Non-holder

P

O Q

S′

S

D′

P T

Q

15

2.2.1 การตดสนใจใหไดผลผลตทเหมาะสมทสด : โดยใชแนวคดของเสนรวม (Optimal Output Decision: Total Curve Approach)

ราคาตลาดถกกาหนดมาใหแก หนวยผลตในตลาดแขงขน เสน TR ของตลาดนนเปนเสนตรง กาไรเทากบรายรบรวม (TR) ลบรายจาย (TC) โดยนยามจากเสน TR และ TC ของหนวยผลต เราหาไดวา ผลผลตททาใหกาไรสงสดกคอ ผลผลตทระยะในแนวดง (Vertical) ระหวางเสน TR กบเสน TC หางกนมากทสด

ปรมาณผลผลต (Output) ททาใหไดกาไรสงสด คอ OQ* ถาเคลอนไปทางซายหรอทางขวาของจดนจะทาใหกาไรลดลง ดงนน หนวยผลตจะไมเปลยนแปลงการผลตไปจากระดบผลผลตน ดลยภาพอยท OQ* และเปนดลยภาพทมเสถยรภาพ ในทางตรงกนขามทปรมาณผลผลตท OL ระยะของ TC หาง TR มากทสด หรอเกดการขาดทนสงสด (Maximum loss) ดงนน หนวยผลตจะไมเลอกปรมาณ OL

2.2.2 การตดสนใจใหไดผลผลตทเหมาะสมทสดในระยะสน : โดยใชแนวคดของเสนสวนเพม (Optimal Output Decision in the Short-run: Marginal Curve Approach)

หนวยผลตแตละหนวยทอยในตลาดแขงขนสมบรณ สามารถขายสนคาของเขาทงหมดเทาทเขาตองการโดยไมมผลกระทบตอราคาตลาด ดงนนเสนดมานด หรอกคอเสนรายรบรวม (AR) ของ หนวยผลตดวย คอ MR = P = AR

TR P

Q

TC

O L Q* รปท 2.5 แสดงปรมาณผลผลตททาใหไดรบกาไรสงสด

16

การวเคราะหดวยคาสวนเพมหนวยสดทาย (Marginal analysis) จะเปนดงนคอ ตราบใดทรายรบเพมขนจากการขายผลผลตเพมขน 1 หนวย (MR) มากกวาตนทนทเพมขนจากการผลต 1 หนวย (MC) นนแลว แสดงวากาไรเพมขนดงนนหนวยผลตจะเพมการผลต ในทางตรงกนขามถา MR < MC แสดงวาขาดทน หนวยผลตจะลดการผลตลง ดลยภาพจะเกดท MR = MC ซงหนวยผลตจะไมเปลยนแปลงการผลต นนคอ

↓↑:Q เมอ

<

=

>

MCMRMCMRMCMR

Equilibrium

จากรปท 2.6 ถาผลผลตนอยกวา OQ* คา MR > MC แลว หนวยผลต จะขยายการผลต ดงลกศรทชไปทางขวามอ แตถาผลผลตมากกวา OQ* คา MR < MC แลว หนวยผลตจะลดการผลตลง ดงนนปรมาณดลยภาพทใหกาไรสงสดคอ OQ* ซง MR = MC ทจด E

สมมตวาปรมาณเพมจาก Q ไปยง Q* กาไรจะเปลยนไปเทาใด สามารถหาไดจาก ∆π = ∆TR - ∆TC = Q1 . BEQ* - Q1 . AEQ* = (พนทใตเสน MR - พนทใตเสน MC) = ABE บาท (กาไรเพมขน)

A

MC

P

Q

Demand = AR = MR B

C

E

Q1 Q* Q2 O

P

รปท 2.6 แสดงการตดสนใจผลต ณ ทปรมาณผลผลตเหมาะสมในระยะสน

D

17

ทานองเดยวกน ถาลดปรมาณผลผลตลงจาก Q2 ไปยง Q* จะทาใหกาไรเพมขนเทากบ ECD บาท ขอใหสงเกตวา ทศทางการเปลยนแปลงของปรมาณผลผลตมความสาคญคอ ถาปรมาณผลผลตเพมจาก Q* ไปยง Q2 แลว ∆π - ECD บาท หมายความวากาไรจะลดลงเทากบ ECD บาทนนเอง

2.2.3 การตดสนใจผลผลตในระยะสน (Short - run Output Decision)

จากเสนตนทนเฉลย (AC) และเสนตนทนสวนเพมหนวยสดทาย (MC) (หรออาจเปนฟงกชน) และจากราคาของสนคาทสามารถขายไดในตลาด หนวยผลตทอยในตลาดแขงขนสมบรณจะกาหนดปรมาณททาใหไดกาไรสงสดในระยะสนได โดยการตอบปญหาสองขอตอไปนกอน คอ (1) ปญหาวา หนวยผลตจะทาการผลตไดหรอไม และ

(2) ถาหนวยผลตทาการผลต ปรมาณทเหมาะสมหรอดทสด (Optimal output) จะเปนเทาใด ในการตอบปญหาวา หนวยผลตจะทาการผลตหรอไม จะตองดเงอนไขตอไปนกลาว คอ

(1) ถาราคาตากวาสนคาทขายตากวาจดตาสดของตนทนเฉลยผนแปร(Min. AVC) หนวยผลตจะไมทาการผลตเพราะถาเขาไมทาการผลตจะขาดทนเทากบตนทนรวมคงท (TFC) ซงถาผลตจะขาดทนมากกวา TFC (ดรปท 2.7) ถาผลต ขาดทน (Loss) = PEGH ถาไมผลต ขาดทน = CBGH (หรอ TFC) ดงนนถาผลตทาใหขาดทนเพมขน = PEBC

AVC

P

Q

Demand = AR = MR

B C

E

Q

TFC

O

P

MC AC

G H

รปท 2.7 แสดงการตดสนใจของผผลต กรณทระดบราคาตากวา AVC

18

(2) ถาราคาสงกวาหรอเทากบจดตาสดของตนทนเฉลยผนแปร (AVC) หนวยผลตจะยงทา

การผลต

ถาราคาสนคาทขายสงกวาจดตาสดของตนทนเฉลยผนแปร (AVC) เชนเทากบ OP1 เมอ หนวยผลตทาการผลตจะขาดทนนอยทสด (Minimum loss) = P1EGH ถาไมผลตจะขาดทนเทากบ TFC = ABGH ดงนนการผลตทาใหขาดทนลดลง (Loss reduction) = ABEP1 ถาราคาเทากบจดตาสดของตนทนเฉลยผนแปร (AVC) จากรปท 2.8 คอ OP2 จะทาใหหนวยผลตอยในฐานะไมแตกตางกนวาจะผลตหรอไมผลต เพราะทจดนจะขาดทนเทากบตนทนคงทรวม (TFC) แตจะเปนผลดตอหนวยผลตมากกวาหากจะผลตตอไป ทงนเพอรกษาชอเสยงของหนวยผลต และคงเจาหนาทและคนงานมฝมอของหนวยผลตไว (3) ถาราคาสงกวาตนทนเฉลยรวม (AC) แนนอนหนวยผลตจะตองดาเนนการเพราะมกาไรเกดขนเทากบ PABE (ดรปท 2.9) ปรมาณผลผลตททาใหกาไรของหนวยผลตสงสดเกดท OQ ซงรายรบสวนเพมหนวยสดทาย (MR) เทากบราคาสนคา (P) และเทากบตนทนสวนเพมหนวยสดทาย (MC) นนคอ P = MR = MC แตถาขยายปรมาณผลผลตมากกวา OQ จะทาใหรายรบรวม (TR) ลดลงมากกวาการลดลงของตนทนรวม

รปท 2.8 แสดงการตดสนใจของผผลต กรณทระดบราคาตากวา AC แตสงกวา AVC

AVC

P

Q

Demand = AR = MR

B A

E

Q2

Loss reduction

O

P2

MC AC

G H

Q1

P1

Min Loss

19

(TC) และจะทาใหไดรบกาไรจะลดลง ดงนนการผลตเพอใหไดกาไรสงสดจะตองผลตทจด MR = MC เทานน

2.2.4 เงอนไขทจาเปนและเงอนไขทเพยงพอ (Necessary Conditions and Sufficient Conditions)

การทหนวยผลตตองผลตเพอใหไดกาไรสงสด ตองผลตเพอใหไดผลผลต ณ จดท MR = MC นเปนเงอนไขทจาเปน (Necessary condition) แตจดนไมไดประกนวากาไรจะสงสดเสมอไป ดงนนจงตองมเงอนไขทเพยงพอ (Sufficient condition) ทประกนวาระดบผลผลตนนใหกาไรสงสดจรง ดงนคอ (1) MR = MC (หรอ P = MC ในตลาดแขงขน) และ (2) ความชน (Slope) ของเสน MC จะตองมากกวาหรอชนกวาความชนของเสน MR

ในรปท 2.9 ระดบผลผลตเทากบ OQ เปนผลผลตททาใหกาไรสงสด แตทระดบผลผลต OL แม MR = MC แต ความชนของเสน MC นอยกวา ความชนของเสน MR ซงขดกบเงอนไขทเพยงพอ (Sufficient condition) ทกลาวมาขางบนน สามารถอธบายทางคณตศาสตร (Math) ไดดงน หนวยผลตตองการแสวงหากาไรสงสด ดวยการ

Maximize π = R - C R = f1 (Q)

C = f2 (Q)

รปท 2.9 แสดงการตดสนใจของผผลต กรณทระดบราคาสงกวา AC

AVC

฿/ unit

Q

Demand = AR = MR

B A

E

O

P

MC AC

π

L Q

20

โดยท R คอ รายรบรวม C คอ ตนทนรวม

และราคา (P) ถกกาหนดมาให เงอนไขการหาอนพนธครงแรก (First-order condition)หรอเงอนไขจาเปน (Necessary condition)

dQdC

dQdR

dQdC

dQdR

dQdπ

=

=−= 0

หรอ MR = MC เพราะวา MC > 0 ดงนน MR > 0 ทจดดลยภาพ

และ ∵ MR = P ในตลาดแขงขน ∴ MC = P เงอนไขการหาอนพนธครงทสอง (Second - order condition) หรอ เงอนไขทเพยงพอ (Sufficient condition)

2

2

2

2

2

2

2

2

2

20π

QC

QR

QC

QR

Q

∂

∂<

∂

∂

<∂

∂−

∂

∂=

∂

∂

ซงหมายความวา ความชนของเสน MR นอยกวาความชนของเสน MC หรอเสน MC ตองมความชนมากกวาเสน MR หรอเสน MC ตองตดเสน MR จากขางลางขนไป และในตลาดแขงขนสมบรณ ความชนของเสน MR = 0 ดงนน

2

20

QC

∂

∂< (ความชนของเสน MC)

หมายความวา เสน MC ตองมความชนเปนบวกหรอ MC ตองสงขน

21

2.2.5 เสนซพพลายของหนวยผลตในตลาดแขงขนสมบรณ (Supply Curve of a Competitive Firm)

เราสามารถหาเสนซพพลายของหนวยผลต ในตลาดแขงขนไดจากรปท 2.10 ขางบน ไดดงน (1) ถาราคาเทากบ OP1 แลว หนวยผลตจะซพพลายสนคาออกมาในปรมาณ OQ3 ตราบใดท

ราคามากกวาจดตาสดของตนทนเฉลย (AC) แลวหนวยผลตจะซพพลายสนคาออกมาในปรมาณทถกกาหนด ณ ท MR = MC และในกรณนผผลตจะไดกาไร (2) ถาราคานอยกวาตนทนเฉลย (AC) แตยงมากกวาจดตาสดของตนทนเฉลยผนแปร (AVC) เชนทราคา OP2 ในรปท 2.10(ก) เมอราคาตากวาตนทนเฉลย (AC) สงทดทสดทหนวยผลตตองทาคอทาใหขาดทนนอยทสด ถาปดโรงงานจะขาดทนเทากบตนทนคงทรวม (TFC) หรอเทากบ

EABD แตถายงดาเนนการตอจะตองผลตทจด MR = MC และผลตปรมาณ OQ2 หนวย จะมรายรบรวม (TR) เทากบ OP2Cq2 ซงรายรบรวม (TR) มากกวาตนทนผนแปรรวม (TVC) ทาใหขาดทนลดลง

EP2CD รายรบรวมมากกวาตนทนผนแปรรวม (TR > TVC) เมอผลตท OQ2 ผผลตจะมรายไดสวน

หนงเทากบ EP2CD ไปชดเชยการขาดทนเนองจากตนทนคงททงหมด (TFC) แตยงมสวนการขาดทนทเลยงไมได (Unavoidable loss) จานวนเทากบ P2ABC

D

AVC

P

Q

B A

C

O

P1

MC AC

Q1

F P2

P3

E Loss reduction

Min loss

Additional loss G

Q2 Q3

AVC

P

Q O

S′ AC

S

(ก) (ข)

รปท 2.10 แสดงการหาเสนซพพลายระยะสนของหนวยผลต

22

ดงนนจงสรปไดวา หนวยผลต ทตองการกาไรสงสด (หรอขาดทนตาสด) จะทาการผลต ณ จดท MR = MC เมอราคานอยกวาตนทนเฉลย (P<AC) แตกยงมากกวาตนทนผนแปรเฉลย (P>AVC)

(3) ถาราคาเทากบจดตาสด (AVC) หนวยผลตจะไมรสกแตกตางทจะดาเนนการผลตตอหรอหยดกจการ อยางไรกดเราจะสมมตวาในสภาวะน หนวยผลตจะยงคงดาเนนการตอไป ดวยเหตผลตอไปน คอ ก. หนวยผลตทเปดกจการจะมคณคามากกวา หนวยผลตทปดกจการ ข. เจาของหรอผจดการหนวยผลตทยงเปดกจการจะมเกยรตภมมากกวาหนวยผลตทปดกจการ ค. การดาเนนการตอไปทาใหหนวยผลตไมตองสญเสยบคลากรทดและมความเชอมนในตนเองไปใหกบหนวยผลต อน ง. ถาราคานอยกวาจดตาสดของตนทนเฉลยผนแปร(AVC) แลวละกหนวยผลตควรปดกจการในเมอราคาไมคมกบตนทนเฉลยผนแปร (AVC) ถายงขนดาเนนการตอไปกยงตองทาใหขาดทนเพมขน ดงในรป 2.10 (ก) ถาหนวยผลตทาการผลตตามกฎท MC = MR เมอราคาเปน OP3 จะขาดทนเพมขนเทากบ P3EFG ดงนน สรปไดวาหนวยผลตทอยในตลาดแขงขนสมบรณควรจะผลตสนคาตามจานวนทถกกาหนด ณ จดท MR = MC เมอไรกตามทราคามากกวาหรอเทากบจดตาสดของ AVC ขนไป ดงนนสวนของเสน MC ทอยบนหรอเหนอเสน AVC ขนไปเปนเสนซพพลายของหนวยผลตในตลาดแขงขน สมบรณ ดงรปท 2.10 (ข)

2.2.6 กฎการตดสนใจของหนวยผลตในตลาดแขงขนในระยะสน (The Decision rule for Competitive Firm in the Short - run)

ตามทไดเรยนมา หนวยผลตจะไดกาไรสงสดนนตองทาการผลต ณ จดท MR = MC และ ความชนของเสน MC ตองชนมากกวาความชนของเสน MR ซงเปนเงอนไขสนบสนนทเพยงพอ (Sufficient condition) ทประกนวาหนวยผลตจะมกาไรสงสดเมอทาการผลต และเราไดเหนแลววาไมมผลผลตทดทสด (Optimum output) เมอราคานอยกวาจดตาสดของเสนตนทนเฉลยผนแปร (AVC) ดงนนกฎการตดสนใจทสมบรณตองเปนกฎท Q > 0 และ Q = 0 ตามเงอนไขทจาเปนและเงอนไขสนบสนนทเพยงพอ (Necessary and sufficient conditions) เพอหาผลผลตทใหกาไรสงสดในระยะสนมดงน คอ

(1) เมอไรกตามทราคามากกวาหรอเทากบจดตาสดของ AVC หนวยผลตจะทาการผลตทจด MR = MC และ ความชนของเสน MC ตองมากกวาความชนของเสน MR

(2) เมอราคานอยกวาจดตาสดของ AVC หนวยผลตจะปดกจการ (Q = 0)

23

2.2.7 เสนซพพลายของอตสาหกรรมหรอซพพลายตลาดในระยะสน (The Industry or Market Supply Curves in the Short – run)

ในการพจารณาเกยวกบราคาและปรมาณผลผลตของหนวยผลตในระยะสน เราไดสมมตวาเสนดมานดตลาด (Market demand) และเสนซพพลายตลาด (Market supply) ถกกาหนดมาให เราไดศกษาถงการหาเสนดมานดตลาด มาแลวในบทกอนๆ ตอนนเราจะมาพจารณาวาเสนซพพลายตลาดจะหาไดจากเสนซพพลายของแตละหนวยผลตในตลาดไดอยางไร อตสาหกรรม (Industry) ตามทนกเศรษฐศาสตรหลายทานไดใหคานยามไว คอ การรวม หนวยผลตทผลตสนคาอยางเดยวกน ดงนนเมอรวมหนวยผลตในตลาดแขงขนสมบรณเขาดวยกนจะเปนอตสหกรรม (Industry) และเสนซพพลายตลาด หรอเสนซพพลายรวม (Market or aggregate supply) ของ หนวยผลต ในตลาดแขงขนรวมกนเขาจะเปนเสนซพพลายของอตสหกรรม (Industry Supply) เราอาจใชคาวา ซพพลายอตสาหกรรม (Industry supply) และซพพลายตลาด (Market supply)สลบกนไดในตลาดแขงขนสมบรณ เสนซพพลายอตสาหกรรม (Industry supply) และซพพลายตลาด (Market supply) คอเสนทแสดงความสมพนธระหวางราคาของสนคากบระดบผลผลตตางๆ ทหนวยผลตทกหนวยในตลาดเสนอขาย ดงนนเราหาเสนซพพลายตลาด (Market supply) ไดโดยการรวมเสนซพพลายของแตละหนวยผลต เขาดวยกน

สมมตมหนวยผลตเหมอนกนอยจานวน n หนวย เสนซพพลายตลาดของตลาดแขงขนสมบรณหาไดจากการรวมเสนซพพลายของแตละหนวยผลตเขาดวยกนตามแนวนอน ซงเปนการ

S = ∑MC

QM = nQ

P

฿/ unit

Q (พน) O

MC

P

฿/ unit

Q (ลาน) O Q

รปท 2.11 (ก) Firm รปท 2.11 (ข) Industry

24

ประมาณการเบองตน จะทาไดกตอเมอการเปลยนแปลงปรมาณผลผลตของอตสาหกรรม (Industry) จะไมมผลทาใหราคาปจจยเปลยนแปลง (หรอตนทน (Cost) คงทนนเอง) แตถาการเปลยนแปลงจานวนผลผลตมผลทาใหราคาปจจยการผลตเปลยนแปลงไปดวยเราจะหาเสนซพพลายตลาดไดอยางไร ดวธการหาเสนซพพลายตลาดในกรณนจากรปท 2.12 ขางลางน จากรปท 2.12(ก) เสน MC1 คอเสน MC ของ หนวยผลตตวแทนหนวยผลตทหนงเมอผลผลตของตลาดอยระดบทกาหนดใหระดบหนง ถามเพยงหนวยผลตนเพยงหนวยผลตเดยวทเปลยนแปลง ผลผลตของหนวยผลต จะเคลอนไปตามเสน MC1 ถาราคาสนคาเทากบ OA แลว หนวยผลต นจะผลตเทากบ OQ1 หนวย

สมมตวามหนวยผลตเหมอนกน n หนวยในตลาด ปรมาณเสนอขายในตลาดเทากบ OQ*1 หรอเทากบ nQ1

สมมตวาราคาสนคาเพมขนเปน OB และทกหนวยผลตในตลาดเพมผลผลตของเขา เมอ ผลผลตเพมทวทงอตสาหกรรมแลว หนวยผลตจะไมสามารถเคลอนตามเสน MC1 ดงนน ผลผลตของ อตสาหกรรมทเพมขนจะทาใหราคาปจจยการผลตเพมขนดวย เสน MC1 ของหนวยผลตจะเพมขนไปเปนเสน MC2 แตละหนวยผลตจะเพมผลผลตของเขาไปเปน OQ2 และผลผลตทงตลาดเทากบ OQ*2 หรอ nQ2 หนวย ทานองเดยวกนถาราคาของสนคาเพมขนเปน OC ทาให ผลผลตของอตสาหกรรมเพมขนตาม และเสนตนทนกจะเพมเปน MC3 แตละหนวยผลตจะผลตเทากบ OQ3 หนวย ผลผลตของทงตลาดเทากบ OQ*3 หรอเทากบ nQ3 หนวย ทาการเชอมจด A′, B′, C′ เขาดวยกน จะไดเสน SS′ ซงเปนเสน

SM

Q*3

A

฿/ unit

Q (พน) O

S′

B

฿/ unit

Q* = nQ (ลาน) O Q1

MC1

MC3

MC2

Q2 Q3

B

C

Q*2 Q*1

S

A′

C

A

B′

C′

n(BB′)

n(AA′)

n(CC′)

รปท 2.12 (ก) Firm’s Supply Curve รปท 2.12 (ข) Industry Supply Curve

25

ซพพลายของหนวยผลต ในระยะสนเมอผลผลตในอตสาหกรรมเปลยนแปลงไปแลวจะทาใหราคาปจจยการผลตเพมขนเสน MC1, MC2 และ MC3 เปนเสนซพพลายของหนวยผลตในระยะสน เมอหนวยผลต เพยงหนวยเดยวเปลยนแปลงผลผลตของเขา

เมอการเปลยนแปลงผลผลตของอตสาหกรรมมผลตอราคาปจจยการผลต เราสามารถหา ซพพลายอตสหกรรม หรอซพพลายตลาดได โดยการรวมเสนซพพลายของหนวยผลต คอเสน SS′ ในรปท 2.12(ก) ตามแนวนอนเสนนเปนเสนทสะทอนถงการเปลยนแปลงผลผลตของอตสาหกรรมซงทาใหราคาปจจยการผลตเปลยนแปลงไปดวย สรป เมอราคาปจจยการผลตเปลยนแปลงเนองจากการเปลยนแปลงของผลผลตของอตสาหกรรมเสนซพพลายตลาดในระยะสนไมใชเสนทรวม MC ของแตละหนวยผลต ทวาดขนจากขอสมมตทวาราคาปจจยการผลต และฟงกชนการผลตไมเปลยนแปลง ⇒ คงท [การเปลยนแปลงผลผลตของอตสาหกรรมอาจทาใหสมประสทธของการผลต (Production coefficient) เปลยนแปลงไป] แตเสนซพพลายตลาดหาไดจากการรวมเสน SS′ ในรปท 2.12 (ก) ทพจารณาการเปลยนแปลงราคาปจจยการผลต [และ/หรอฟงกชนการผลต(Production function)] เขาดวยกนตามแนวนอน

2.3 การปรบตวในระยะยาว (The Long - run Adjustment) ในระยะสน ผลผลตเปลยนแปลงไดจากการเปลยนแปลงอตราการใชโรงงานทมอย (Rate of operation of existing plant) ในระยะยาวการเปลยนแปลง ผลผลตเกดจาก (1) การเปลยนแปลงขนาดโรงงาน (2) การเปลยนแปลงจานวน หนวยผลต ทเกดจากม หนวยผลต ใหมเขามา หนวยผลต ทมอยเดมอาจออกไปจากอตสาหกรรม (Industry) เพอใหงายเราจะศกษา (1) หนวยผลตมการปรบขนาดโรงงาน และอตราการใชโรงงานอยางไร? เมอสมมตวาราคาตลาดคงท และ

(2) การเขามาและออกไปของ หนวยผลต ทาใหเกดดลยภาพในระยะยาวของทกหนวยผลต ในอตสาหกรรม

26

2.3.1 การปรบตวในระยะยาวของหนวยผลตหนง (The Long - run Adjustment of a Firm)

ในรปท 2.13 สมมตวา OP เปนราคาตลาด เกดจากดมานดตลาดเทากบซพพลายตลาด

(Market demand = Market supply) เสน SAC1 (และ SMC1) คอขนาดของโรงงานในปจจบนของหนวยผลต สมมตตอวาทกหนวยผลต มเสนตนทนเหมอนกนหมด ดงนนเสนตนทนในรปจงเปนเสนตนทนของ หนวยผลตตวแทน (Representative firm) ดงนนกาไรสงสดในระยะสนอยทจด E ซง SMC1 = P และ หนวยผลตจะผลตสนคาเทากบ OQ1 หนวย และมกาไร อยางไรกดหนวยผลตจะไมยดขนาดโรงงาน SAC1 ตลอดไป ดลยภาพในระยะยาวเกดท OQ4 ซง LMC = P และขนาดโรงงานกคอ SAC4 ถาขนาดโรงงานนเปนจรง (Materialize) SMC4 และ LMC จะตด P ท E′ ในเมอ LMC = SMC4 = Price(P) แลว หนวยผลต จะไมสามารถปรบกาไรอกตอไป ตรงจดนหนวยผลตจะไดกาไรเปนกอบเปนกา (Substantial profit)

O

P ฿ / unit

Q1 Q4

C′ C

Q

SAC1

SAC2 SAC4

SMC1 SMC2

SMC4

LAC LMC E’ E

รปท 2.13 แสดงการปรบตวของหนวยผลตในระยะยาว

27

2.3.2 การปรบตวในระยะยาวของทกหนวยผลตในอตสาหกรรม (The Long-run Adjustment of all Firm in the Industry)

จด E′ ของรปท 2.13 เปนดลยภาพในระยะยาวของหนวยผลตตวแทน เมอไมมการเขามาของ หนวยผลตใหม ซงจะมผลทาใหราคา (P) ลดลง แตในระยะยาวหนวยผลตใหมจะเขามาและทาใหราคา (P) ลดลง จากรปท 2.14 (ก) สมมตวา ราคาดลยภาพเทากบ OP1 ทาใหกาไรเกดขน หนวยผลตใหมจะเขามาในตลาดแขงขน สมมตวา หนวยผลตใหมเขามามากจนทาใหซพพลายเปนเสน S2 และราคาคอ OP2 ทราคานจะทาใหเกดการขาดทน บางหนวยผลตตองออกไปจากอตสาหกรรมทาใหเสนซพพลายเลอนไปทางซายไปเปนเสน S3 และทาใหราคาเพมขนไปเปน OP3 ดงนนจะเหนไดวา เมอราคามากกวา LAC ตาสด จะทาใหมหนวยผลตใหมเขามาและราคาลดลง และเมอราคานอยกวา LAC ตาสด จะทาให หนวยผลต ออกไปจากอตสาหกรรม และราคาสงขน ดงนนดลยภาพของอตสาหกรรม ในระยะยาวเกดเมอราคาเทากบ LAC ตาสด

SMC $ / unit $ / unit

P3

Q O O

Q

P1 P3

P2 P2

P1 E

E′ S1

S3

S2

D

E′

E

SAC LMC LAC

Q* (ก) Market (ข) Firm

รปท 2.14 การปรบตวปรบตวระยะยาวของหนวยผลตในอตสาหกรรม

28

↑↓

−−

↓↑

→

<=>

=

PandFirm

PandFirmPandFirm

LACMinP

#

##

Equilibrium

จากรปท 2.14 ดลยภาพในระยะยาวเกดท OP3 และ หนวยผลต จะผลต OQ* ทนจะไมมกาไร

หรอขาดทน เพราะกาไร = 0 จงไมมหนวยผลตใหมเขามา ในเมอทกหนวยผลตทาการผลตจนคมกบ ตนทนทใชไป (Alternative costs) (ผลตอบแทนสงสดทปจจยการผลตจะสามารถทาไดจากการจางงานทงหมด) จงไมทาใหหนวยผลตออกไปจากอตสาหกรรม เชนกน

2.3.3 ประสทธภาพของดลยภาพในระยะยาวของตลาดแขงขน (The Efficiency of Competitive Long - run Equilibrium)

ดลยภาพในระยะยาวของอตสาหกรรม ในตลาดแขงขนซง P = LAC = LMC = SAC = SMC

มคณสมบตดานประสทธภาพหลายประการคอ (1) มการปรบจานวนของหนวยผลตในอตสาหกรรมจนราคา (P) เทากบตนทนเฉลยตาสด (LAC = SAC) จากขอสมมต ศกยภาพในการทากาไร (Profit potential) ในตลาดแขงขนเปนทรของเจาของปจจยการผลต และปจจยการผลตสามารถเคลอนไหวไดอยางเสร เพอแสวงหาผลตอบแทนปจจยสงสด ดงนน ถาราคามากกวาจดตาสดของตนทนเฉลยระยะยาว (P > LAC ตาสด) ปจจยไดรบผลตอบแทนจากอตสาหกรรมนสงกวาทอนจะทาใหปจจยการผลตไหลเขาสอตสาหกรรมน แตถา P นอยกวา LAC ตาสด ปจจยไมไดรบผลตอบแทนสงสดเทากบทสามารถหาไดจากทอนทาใหปจจยไหลออกไปจากอตสาหกรรมน ดงนนทราคาเทากบ LAC ตาสด แสดงวาปจจยการผลตถกจางมประสทธภาพในตลาดแขงขนทกปจจยไดรบคาตอบแทนเทากบตนทนทใชไป (Alternative cost) (คาตอบแทนสงสดทจะไดรบจากการจางงานตางๆ)

(2) ผลผลตถกผลตดวยตนทนทตาสด แตละหนวยผลตจะผลตผลผลตทจดตาสดของเสน LAC แสดงวา ตนทนตาสดของการผลตสนคาทระดบตางๆ เมอปจจยการผลตเปลยนแปลงไดอยางเสร ในแงของผซอกสามารถซอทราคาเทากบจดตาสดของ LAC แสดงวาซอไดในราคาตาสด (3) ดลยภาพในระยะยาวของตลาดแขงขนสมบรณทาใหเกดประโยชนสงสดแกสงคม(Maximize social gain or benefit)

29

สมมตวาเราถอวาราคา (P) เปน MU ของสนคาตอสงคม หรอ ผลประโยชนตอสงคมสวนเพมหนวยสดทาย (Marginal social benefit: MSB) และ LMC เปนตนทนสงคมสวนเพมหนวยสดทาย (Marginal social cost: MSC) ถาขอสมมตนมเหตผลสงทตามมากคอ

การผลตสนคาควรเพมขนตราบใดทราคา (P) หรอ ผลประโยชนตอสงคมสวนเพมหนวยสดทายมากกวาตนทนสงคมสวนเพมหนวยสดทาย (LMC) หรอ (MSB > MSC) ดงนน ดลยภาพในระยะยาวของตลาดแขงขนท

P = LMC

เปนไปตามขอบงคบของประสทธภาพ คอ MSB = MSC

2.3.4 ตนทนคงท ตนทนเพมขน และตนทนลดลงของอตสาหกรรม

(Constant, Increasing and Decreasing Cost of Industries)

FP Constant cost industry (CCI) ∆QLR ท PF↑ เรยก Increasing cost industry (ICI) PF↓ Decreasing cost industry (DCI)

(1) ตนทนอตสาหกรรมคงท (Constant Cost Industry: CCI) ในการวเคราะหการปรบตวระยะยาวของอตสาหกรรม ในหวขอกอนหนานนนเราสมมตวาเกดการเคลอนยายของปจจยการผลตอยางเสร และตาแหนงเสนตนทนในระยะยาวไมเปลยนแปลง เมอมการเขามาหรอออกไปของหนวยผลตและการเปลยนแปลงผลผลต ขอสมมตนแสดงวาราคาปจจยการผลต (PF) คงทไมวาผลผลตจะเพมขนหรอลดลง นนคอ อตสาหกรรมซงราคาปจจยเปนอสระจากอตราการใช เรยกวา ตนทนอตสาหกรรมคงท (CCI) หรอเรยกวา อตสาหกรรมซงราคาปจจยไมเปลยนแมผลผลตเปลยนนนเอง

30

ดลยภาพในระยะยาวของหนวยผลตเกดท P1 = LAC = SAC และผลตสนคาเทากบ OQ1

สมมตวา ดมานดเพมขนจาก D ไปเปน D′ ในระยะสน เสนซพพลายอตสาหกรรม(Industry supply curve) เพมขนตามเสนซพพลายในระยะสน คอ เสน S เทานน ราคาดลยภาพคอ OP2 แลวหนวยผลตตวแทนเพมผลผลตจาก OQ1 ไปเปน OQ2 ซง SMC = OP2 ผผลตไดรบกาไรมากขนจงจงใจใหมหนวยผลตเขาสอตสาหกรรมนมากขน ทาใหมการใชปจจยการผลตเพมขน แตอตสาหกรรมนเปน CCI ดงนนราคาปจจยการผลตจะไมเปลยนแปลงและตนทนการผลตของ หนวยผลต ทงเกาและใหมยงคงเดม เมอซพพลายเพมจาก S ไป S′ ซงเกดจากการเขามาของหนวยผลตรายใหมทาให อตสาหกรรมไดดลยภาพอกในระยะยาว คอ P1 = LAC = SMC ทจด E′ เชอมจด EE′ กจะไดเสน ซพพลายในระยะยาวซงเปนเสนทขนานกบแกนนอน

(2) ตนทนอตสาหกรรมเพมขน (Increasing Cost Industry: ICI) ตอนนสมมตวาความยดหยนซพพลายของปจจยการผลตนอยกวาความยดหยนอยางสมบรณ (Perfect elasticity) ดงนนการเขามาและออกไปของหนวยผลตจะมผลทาใหราคาปจจยการผลตเปลยนแปลง เมอราคาปจจยเปลยนแปลงมผลโดยตรงตอผลผลตเกดตนทนอตสาหกรรมเพมขน (ICI) นนคอ เสนตนทนของหนวยผลตจะเลอนขนเพราะผลผลตเพมขนจงทาใหราคาปจจยการผลตเพมตามไปดวย

SMC D

D′

E′ E

฿ / unit

P2

Q O

P1 SLR

S S′

฿ / unit

O Q

P2

Q2

P1

SAC LMC LAC

Q1

(ก) Firm’s Cost Curve (ข) Industry Supply Curve

รปท 2.15 แสดงการหาเสนซพพลายอตสาหกรรมเมอตนทนการผลตของอตสาหกรรมคงท

31

ดลยภาพในระยะยาวในตอนเรมตนอยทจด E สมมตวา ดมานดเพมขนจาก D ไปเปน D′

ทาใหราคาในอตสาหกรรม (Industry price) ในระยะสนเพมขนเปน OP2 ซงจะทาใหหนวยผลตตวแทนมกาไรเพมขน ดงนนจงทาใหมหนวยผลตรายใหมเขามาในอตสาหกรรมสงผลใหมผลผลตเพมขนและทาใหราคาปจจยการผลตเพมตาม แสดงวาเสนตนทนเลอนสงขนจาก LAC1 เปน LAC2 เมอเสน ซพพลาย (Supply) เลอนไปเปน S′ เพราะหนวยผลตรายใหมเขามา และดลยภาพในระยะยาวเกดทจด E′ ทราคา OP3 ขอใหสงเกตวา OP3 > OP1 และเสนตนทนใหม คอ LAC2 สมผสกบ OP3 น เสนทลากผานจด EE′ คอเสนซพพลายในระยะยาว (Long-run supply curve) ซงมความชน (Slope) เปนบวก

(3) ตนทนอตสาหกรรมลดลง (Decreasing Cost Industry: DCI) ในกรณทตนทนอตสาหกรรมลดลง (DCI) เสนซพพลายของอตสาหกรรมในระยะยาวม ความชนเปนลบ เมอผลตผลผลตเพมขนแตราคาปจจยการผลตลดลง จะสงผลใหเสนตนทนเฉลยระยะยาว (LAC) เลอนตาลงจากเสน LAC1 เปนเสน LAC2

อตสาหกรรมทมตนทนการผลตลดลง (DCI) ในระยะยาวสาคญกวาอตสาหกรรมทมตนทนการผลตคงท (CCI) หรออตสาหกรรมทมตนทนการผลตเพมขน (ICI) ทงนขนอยกบวาอตสาหกรรมนนใชปจจยการผลตเหลานนเปนสวนไมสาคญหรอสวนสาคญในดมานดตางๆของปจจยการผลต

E′

E

฿ / unit

P2

Q O

P1

SLR S

S′

฿ / unit

O Q

P2

A P1

LAC1 B P3 P3

LAC2

D’

D

(ก) (ข)

รปท 2.16 แสดงการหาเสนซพพลายอตสาหกรรมเมอตนทนการผลตของอตสาหกรรมเพมขน

32

E′

E

฿ / unit

Q O

P2 SLR

S

S′

฿ / unit

O Q

A

P2

LAC1

B P1 P1

LAC2

D′ D

(ก) (ข)

รปท 2.17 แสดงการหาเสนซพพลายอตสาหกรรมเมอตนทนการผลตของอตสาหกรรมลดลง

บทท 3 ราคาและผลผลตภายใตตลาดผกขาด

(Price and Output under Pure Monopoly)

ในบทนเราจะพดถงแบบจาลองทสดขว (Extreme model) ของตลาดอกแบบจาลองหนงกคอแบบจาลองของตลาดผกขาด (Pure monopoly) โดยทแบบจาลองทสดขว (Extreme model) อกอนหนงคอ แบบจาลองของตลาดแขงขนสมบรณ (Perfect competition model) ซงไดกลาวมาแลวในบทท 2 สาหรบรายละเอยดของบทนจะแบงออกเปน 7 ตอน กลาวคอ ตอนแรกจะเปนการอธบายหลกพนฐานแบบจาลองของตลาดผกขาด (Basic model of monopoly) ตอนท 2 เปนเรองของการตดสนใจเกยวกบราคาและผลผลตในระยะสนของผผลตทอยในตลาดผกขาด ตอนท 3 เปนเรองของการตดสนใจเกยวกบราคาและผลผลตในระยะยาวในตลาดผกขาด ตอนท 4 เปนการเปรยบเทยบดลยภาพในระยะยาวของตลาดแขงขนกบตลาดผกขาด ตอนท 5 เปนการพจารณากรณทผผกขาดมโรงงานจานวนหลายโรงงาน ตอนท 6 เปนการแบงแยกราคาขายของผผลตผกขาด และตอนสดทายเปนการประยกตใชแบบจาลองกบเหตการณตางๆ ซงรายละเอยดสามารถอธบายไดดงตอไปน

3.1 หลกพนฐานของตลาดผกขาด: อปสรรคของการเขาสตลาด (Bases of Monopoly: Barriers to Entry) ตลาดผกขาด (Monopoly) คอ ตลาดหรออตสาหกรรม (Industry) หนงซงมผขายเพยงรายเดยว การทมผขายเพยงรายเดยวเปนเครองชวาตองมอปสรรคทสาคญบางอยางททาใหผผลตรายอนไมสามารถเขามาในอตสาหกรรม (Industry) นได อปสรรคในการเขามาในอตสาหกรรม (Industry) เปนเรองทจะศกษากนในตลาดผขายนอยราย (Oligopoly) อยางไรกดเราพอจะพดถงอปสรรคทสาคญในการเขามาในอตสาหกรรม (Industry) ทกอใหเกดการผกขาด (Monopoly) ไดดงน:- (1) ขอบงคบทางกฎหมาย (Legal restrictions) ซงไดแก ลขสทธ (Patent) และสทธพเศษจากรฐบาล (Government franchises) (2) ผผลตรายเดยวทมอยนนอาจควบคมซพพลาย (Supply) ของวตถดบทสาคญ เชน แรบอกไซท ทองคาขาว เพชร กามะถน และเรเดยม (3) อตสาหกรรม (Industry) นนมการผกขาดโดยธรรมชาต (Natural monopolist) กลาวคอ เปนอตสาหกรรม (Industry) ทขนาดโรงงานทมประสทธภาพ มขนาดใหญเมอเทยบกบขนาดของตลาดและเสนตนทนเฉลยระยะยาว (LAC) ของผผกขาดจะลดลงตลอดชวงผลผลตททาการผลต เชน กจการสาธารณปโภค (Public utilities) (ไฟฟา, นาประปา, โทรศพท ฯลฯ)

34

3.2 การตดสนใจเกยวกบราคาและผลผลตในระยะสน (Price and Quantity Decisions in the Short-run)

การตดสนใจของผผกขาด (Monopolist) คลายกบแบบจาลองตลาดแขงขนสมบรณ (Perfect competitive model) มาก สวนแตกตางระหวาง 2 แบบจาลองน คอ เสนดมานด (Demand) ของ ตลาดผกขาด (Monopoly) มความชน (Slope) เปนลบ แตของตลาดแขงขนสมบรณเสนดมานดเปนเสนตรงขนานกบแกนนอน เพอใหงายตลอดบทน เราจะสมมตวาผผกขาดซอปจจยการผลตของเขาจากตลาดปจจยการผลตทเปนตลาดแขงขนอยางสมบรณเทานน กลาวคอผผกขาดสามารถซอปจจยการผลตทงหมดทเขาตองการโดยไมทาใหราคาปจจยการผลตเปลยนแปลงไป ดงนนเสนตนทน (Cost) ของ แบบจาลองตลาดแขงขนสมบรณจงนามาใชกบบทนได

3.2.1 แนวคดของเสนตนทนรวม (Total Curve Approach) แนวคดเกยวกบเสนตนทนรวมในตลาดผกขาดเชนเดยวกบแบบจาลองตลาดแขงขนสมบรณ ซงเราสามารถเสนอกฎของการตดสนใจเกยวกบผลผลต (Output) ททาใหกาไรสงสด (Q Πmax ) ไดดงนคอ (1) มระดบผลผลตทรายรบรวมมากกวาตนทนผนแปรรวม (TR > TVC) หรอไม? ถา รายรบรวมนอยกวาตนทนผนแปรรวม (TR < TVC) ททกระดบผลผลต ผผลตจะปดกจการและยอมขาดทนเทากบตนทนคงท (TFC) (2) ถามระดบผลผลตทรายรบรวมมากกวาตนทนผนแปรรวม (TR > TVC) ผผลตจะทาการผลต ณ จดทระยะหางในแนวดง (Vertical distance) ระหวางเสนรายรบรวม (TR) กบเสนตนทนรวม (TC) มากทสด (ในเมอ TC กบ TVC ตางกน = TFC ระยะหางในแนวดงระหวาง TR กบ TVC จะมากทสดดวย ณ ทปรมาณ Q Πmax ) เสน TR เปนเสนทโคงเวาลง (Concave downward) สะทอนใหเหนวาเสนดมานด (Demand) ของผผกขาดมความชนเปนลบ เมอมชวงของผลผลต (Output) ทรายรบรวมมากกวาตนทนผนแปรรวม (TR > TVC) ดงนน Q Πmax = Q* ซงระยะหางในแนวดง JK มากทสด สงเกตไดวาทปรมาณผลผลต Q* ความชนของเสนรายรบรวมเทากบความชนของตนทนรวม (Slope TR = Slope TC) หมายความวา ทปรมาณผลผลต Q* นนคารายรบสวนเพมหนวยสดทาย (MR) เทากบตนทนสวนเพมหนวยสดทาย (MC) หรอ MR = MC นนเอง ดงรปท 3.1 (ข) ยงกวานนทปรมาณผลผลต Q* ความชนของเสนตนทนสวนเพมหนวยสดทาย (MC) มากกวาความชนของเสนรายรบสวนเพมหนวยสดทาย (MR) (Slope of MC > Slope of MR)

35

วธทางคณตศาสตร (Mathematically) :

π(Q) = TR(Q) – TC(Q) เงอนไขจาเปน (Necessary condition):

0Q

TCQ

TRQ

=∂∂

−∂∂

=∂π∂

QTC

QTR

∂∂

=∂∂

หรอ MR = MC เงอนไขสนบสนนทเพยงพอ (Sufficient condition):

J

$ / unit O

รปท 3.1 (ก) Total curves

฿

Q

Q

MR

O

Q*

Q*

TC

TR

TVC

MC

K

Maximum vertical distant

รปท 3.1 (ข) Marginal curves

รปท 3.1 แสดงการหากาไรสงสดดวยเสน TR, TC, MR และ MC

36

0QTC

QTR

Q 2

2

2

2

2

2<

∂∂

−∂∂

=∂

π∂

2

2

2

2

QTC

QTR

∂∂

<∂∂

นนหมายความวา ณ จดทผผลตไดรบกาไรสงสดท MC = MR ซงตรงจดน ความชนของเสนMR นอยกวาความชนของเสน MC (Slope of MR < Slope of MC)

3.2.2 แนวคดของเสนเฉลย และเสนสวนเพมหนวยสดทาย (Average and Marginal Curve Approach)

จากแนวคดของเสนเฉลย และเสนสวนเพมหนวยสดทายนมกฎเพอการตดสนใจ 2 ขอ คอ

(1) ผลผลต ณ ทจด MC = MR เสนรายรบเฉลย (AR) อยสงกวาเสนตนทนเฉลยผนแปร (AVC) หรอไม? ถาไมผผลตจะปดโรงงานในระยะสนทนทและยอมขาดทนเทากบตนทนคงท (TFC) (2) ถามชวงของผลผลตทเสนรายรบเฉลยมากกวาเสนตนทนเฉลยผนแปร (AR >AVC) ผผลตจะทาการผลตสนคาเพอใหไดกาไรสงสด (Q Πmax ) จะอยทจด MR = MC และตรงจดน ความชนของเสนMR นอยกวาความชนของเสน MC (Slope of MR < Slope of MC)

ในรปนไมไดแสดงเสนตนทนเฉลยผนแปร (AVC) ซงอยตากวาเสนตนทนเฉลยรวม (AC)

จากรป MR = MC ทจด E ดงนน Q Πmax = Q* ซงเปนไปตามเงอนไขทสนบสนนเพยงพอ (Sufficient

B

A

π P

C

E MR

MC

O Q

AC

AR

Q*

รปท 3.2 การกาหนดปรมาณผลผลตเพอใหไดกาไรสงสด

฿ / unit

37

condition) (กฎขอ (2) ขางบน) คอ MR = MC และ Slope ของ MC ท Q* มคาเปนบวกซงมากกวา Slope ของเสน MR ท Q* มคาเปนลบ ราคาดลยภาพคอ OP กาไรเทากบ ABCP

3.2.3 ขอสงเกตเกยวกบการไมมเสนซพพลายของตลาดผกขาด (Note on the Non-existence of the Monopoly’s Supply Curve)

เสนตนทนสวนเพมหนวยสดทาย (MC) ของผผลตผกขาดทอยเหนอเสนตนทนเฉลยผนแปร (AVC) ขนไปไมใชเสนซพพลาย (Supply) ของเขา ทจด E ในรปท 3.2 ซง MR = MC แสดง Q Πmax คอ Q* ทจะถกผลต อยางไรกดในการหาราคาททาใหกาไรสงสด (Q Πmax ) เราตองเคลอนทในแนวดงจากจด E ขนไปจนถงจด A บนเสน AR ดงนน Q Πmax ทจะขายทราคาตาง ๆ จงขนอยกบรปรางและทตงของเสนดมานด (Demand) และเพราะวาไมมความสมพนธในลกษณะ 1 ตอ 1 ระหวาง P และ Q ดงนนจงไมสามารถหาเสนซพพลายของผผลตผกขาดจากเสน MC ไดเหมอนกบกรณของตลาดแขงขนสมบรณ ดตวอยางจากรปท 3.3 และ 3.4 ดงตอไปน

จากรปท 3.3 แสดงวา มราคาเดยวคอ P ทสมพนธกบจานวนผลผลต (Q) ถง 2 จานวน คอ Q1 และ Q2 ดงนน Q Πmax จะเปน Q1 หรอ Q2 ขนอยกบวา เสนดมานด (Demand) เปนเสน D1 หรอ D2

P

MR1

MC

O Q

Q1

฿ / unit

MR2

D2 D1

Q2

รปท 3.3 การกาหนดราคาเดยวทสมพนธกบปรมาณผลผลต 2 จานวน

38

จากรปท 3.4 เปนการแสดงจานวนผลผลตเดยวคอ Q* ทสมพนธกบระดบราคาถง 2 ราคา คอ P1 และ P2 ราคาสนคาจะเปน P1หรอ P2 ขนอยกบวา เสนดมานดเปนเสน D1 หรอ D2 จากการพจารณาระหวางราคากบปรมาณในรปท 3.3 และ 3.4 แสดงใหเหนวา ไมมความสมพนธกนแบบ 1 ตอ 1 ระหวาง P และ Q ดงนนจงสรปไดวา หลกของการหาเสนซพพลาย (Supply) ไมไดถกนยามหรออธบายเปนอยางดไวสาหรบตลาดผกขาด หรอตลาดทมการแขงขนไมสมบรณอนๆ (Imperfect competition)

3.3 การตดสนใจเกยวกบราคาและผลผลตในระยะยาว (The Long-run Price and Output Decisions)

ในระยะสน ผผลตผกขาดหากาไรสงสดโดยตองคานงถงขนาดของโรงงานทมอยซงเปนโรงงานทสรางเรยบรอยแลวและกาลงดาเนนการอย ในระยะยาวผผลตผกขาดตองพจารณาสงตอไปนคอ (1) จะดาเนนธรกจหรอไม? ถาหากสภาวะของดมานด (Demand) และตนทนการผลต (Cost ) เปนไปในทางทไมคมกบตนทนการผลตเฉลยระยะยาว (LAC) แลว ผผลตจะตองเลกธรกจนนไป (2) จะเลอกขนาดและดาเนนงานดวยโรงงานทใหกาไรสงสดดวยอตราททาใหเกดกาไรสงสด ในทนเราจะพจารณาถง ดลยภาพในระยะยาวของผผกขาดทมโรงงานเพยงโรงงานเดยว (Single plant monopolist)

P2

MR2

P1

MR1

MC

O Q

Q*

฿ / unit

D2 D1

รปท 3.4 การกาหนดปรมาณผลผลตเดยวทสมพนธกบ 2 ราคา

39

ปรมาณผลผลตทผผลตไดรบกาไรสงสด (Q Πmax ) คอ QL ซงเกดขน ณ จดท LMC ตดกบเสน MR ในการผลตสนคาดวยตนทนเฉลยระยะยาว (LAC) ตาสดเทาททาได ผผกขาดจะสรางขนาดโรงงานเทากบ SAC* ตนทนเฉลยระยะสน (SAC) และตนทนเฉลยระยะยาว (LAC) ตาสดเทาทผผลตผกขาดสามารถทาได เพอผลตสนคาจานวน QL กคอ QLC บาท/หนวย ณ ปรมาณผลผลตดงกลาวราคาสนคาทจะขายได เทากบ PL บาท/หนวย ดงนน กาไรของผผลตทไดรบเทากบ πL บาท จากเสนรายรบ (Revenue) และ เสนตนทน (Cost) ดงรปท 3.5 ไมมทางทผผกขาดจะปรบกาไรอกตอไป ดงนนเขาจงอยในดลยภาพในระยะยาว ณ ตรงทผลตสนคาจานวน QL เทานน สรป : เงอนไขจาเปนและเงอนไขสนบสนนเพยงพอ (Necessary and sufficient condition) สาหรบสาหรบผผลตผกขาดในการทากาไรสงสดในระยะยาว (1) ถารายรบเฉลยนอยกวาตนทนเฉลยระยะยาว (AR < LAC) ททกระดบของผลผลต ผผลตผกขาดจะไมดาเนนการผลตแตอยางใด

(2) ถารายรบเฉลยมากกวาหรอเทากบตนทนเฉลยระยะยาว (AR ≥ LAC) ทบางชวงของ ผลผลต(Output)ผผลตผกขาดจะทาการผลต ณ จดท LMC = MR เสมอ

ในระยะยาว ผผลตในตลาดแขงขนสมบรณมกาไรเทากบศนย (π= 0) เพราะการเขามาและออกไปทาไดงายทาใหกาไรสวนเกนหรอการขาดทนในอตสาหกรรมหมดไป อยางไรกดผผลตผกขาด

LAC πL

C

MR Q

AR

฿ / unit

SAC*

LMC SMC* PL

QL O รปท 3.5 การกาหนดราคาและผลผลตในระยะยาว

40

อาจมกาไรในระยะยาว ทงนเพราะผผลตรายอนจะเขามาในตลาดเพอทาลายการผกขาดไดยาก กาไรของผผกขาดจะเปนบวกหรอศนยขนอยกบภาวะของรายรบและตนทนของเขาเทานนเอง 3.4 เปรยบเทยบดลยภาพในระยะยาวของตลาดแขงขนสมบรณกบตลาดผกขาด

(Competition & Monopoly: A Comparison)

เรานาดลยภาพในระยะยาวของผผลตผกขาดในรปท 3.5 มาวาดใหมเปนรปท 3.6 และทาใหมนดงายกวารปท 3.5 โปรดสงเกตวา ราคาผกขาดสงกวาตนทนเฉลยระยะยาว (P > LAC) และสงกวาตนทนสวนเพมหนวยสดทาย (LMC) ของเขา(ณ จดท LMC = MR) และ QL < Q0 ซงเปนผลผลต (Output) ทผผลตผกขาดผลตดวยตนทนตาสดเทาทเปนไปได (Minimum cost output) ซงทาใหผผลตผกขาดมกาไรสงสดเทากบ πL ถงแมจะเปนระยะยาวกตาม อยางไรกตามราคาและผลผลต ณ จดดลยภาพในระยะยาวของผผกขาดจงมลกษณะตรงกนขามกบดลยภาพในระยะยาวของผผลตในตลาดแขงขนสมบรณซงมราคา (P) เทากบจดตาสดของตนทนเฉลยระยะยาว (LAC) และเทากบตนทนสวนเพมหนวยสดทายระยะยาว (LMC) และมกาไรปกตเทานน (πL = 0) ในการเปรยบเทยบดลยภาพในระยะยาวของตลาดผกขาดกบตลาดแขงขนสมบรณนนคนสวนมากมกจะคดวาผผกขาดทาใหเกดการขาดแคลนเพอทาใหราคาสงขนเพอจะไดกาไรมากขน ผ

D = AR

πL

MR Q

฿ / unit

LMC P

QL O Q0

LAC

รปท 3.6 ดลยภาพในระยะยาวของผผลตในตลาดผกขาด

41

ผกขาดถกกลาวหาวาเปนผกระจายทรพยากรทมอยจากดอยางผด ๆ โดยการไมจางทรพยากรอยางเพยงพอ ในอตสาหกรรมผกขาดทาใหทรพยากรตองแสวงหาการจางงานในพนททผลตภาพนอยกวา (Less productive areas) ขอกลาวหานจะใชไดกตอเมอเรามขอสมมตวาตนทน (Cost) เหมอนกนภายใตตลาดผกขาดและตลาดแขงขนเทานน แตถาตนทนระหวาง 2 ตลาดนแตกตางกน (ซงโดยสวนมากจะแตกตางกนอยแลว) การเปรยบเทยบปรมาณผลผลต (Q) และราคา (P) ของตลาดผกขาดกบตลาดแขงขนสมบรณจงคอนขางอนตราย (Hazardous) ดงนนจงจาเปนตองตงขอสมมตพเศษเกยวกบตนทน (Cost) กอนทจะทาการเปรยบเทยบ

3.4.1 กรณผลไดตอขนาดคงท (Constant Returns to Scale) ในทนจะตองสมมตวา

(1) ภาวะการผลตของอตสาหกรรม (Industry) หนงเปนแบบผลไดตอขนาดคงท (Constant returns to scale)

(2) อตสาหกรรมนเปนแบบอตสาหกรรมทมตนทนคงท (Constant cost industry) ดงนนเสนตนทนเฉลยระยะยาว (LAC) และเสนตนทนสวนเพมหนวยสดทายระยะยาว (LMC) จะคงท หรอเปนเสนเดยวกน และเหมอนกนทงในตลาดผกขาดและตลาดแขงขนสมบรณ ดงในรปท 3.7

J

PC A

K

D = AR

πM

MRM Q

฿ / unit

PM

QM O QC

LAC = LMC

Social (deadweight) loss

รปท 3.7 การกาหนดราคาและปรมาณผลผลต เมอ LAC และ LMC

L

42

ถาพจารณาจากรปท 3.7 หากผผลตอยในตลาดแขงขนผผลตจะทาการผลต ณ จดท LAC และ LMC = P = AR ดงนน ผผลตจะทาการผลตในปรมาณท Q = OQC และขายในราคาเทากบ OPC ในขณะเดยวกนถาเปนตลาดผกขาดผผลตจะทาการผลต ณ จดท LMC = MR ดงนนจะผลตในปรมาณท Q = OQM และขายในราคา OPM นนแสดงใหเหนวา เมอลกษณะการผลตเปนแบบผลไดตอขนาดคงท (Constant returns to scale) และราคาปจจยคงทแลว เราสามารถสรปไดวา OQM < OQC PM > PC πM > (πC= 0)

1) ผลทางสวสดการสงคมของตลาดแขงขนสมบรณกบตลาดผกขาด (Social Welfare Effects of Competition & Monopoly)

จากแบบจาลองตนทนคงท (Constant cost model) เราสามารถแสดงใหเหนวาตลาดแขงขนสมบรณทาใหเกดสวสดการสงคมสงสด (Maximize social welfare) และตลาดผกขาดทาใหเกดความสญเสยทางสงคม (Social Loss) เพอใหงาย สมมตวาไมมผลกระทบจากภายนอก (Externalities) หมายความวาผลประโยชน (Benefits) หรอตนทน (Costs) ของสงคมไมไดถกนามาพจารณา เวลาคดรายรบเอกชน (Private revenue) และตนทนเอกชน (Private cost) ดงนน Private benefits & Costs = Social benefits & Costs ตอนนเสนดมานดอตสาหกรรม (Industry demand) แสดงราคา (P) ทผบรโภคเตมใจทจะจายเพอซอสนคาปรมาณตาง ๆ อยางไรกตามผบรโภคจะไมซอหนวยสดทายของสนคาตามราคาทเปนอย ถาเขาคดวาเขาจะไมไดประโยชน (Benefit) จากสนคานนเทากบราคา (P) ทตองจาย ดงนนเราอาจใช P เปนเครองชผลประโยชนตอสงคมหนวยสดทาย (Marginal Social Benefit: MSB) ของสนคา เสนตนทนสวนเพมหนวยสดทาย (MC) (ซงเราสมมตวาเหมอนกนทงของตลาดผกขาดและตลาดแขงขนสมบรณ) แสดงตนทน (Cost) ในการผลตสนคา (Output) เพมขน 1 หนวย ในเมอไมมผลกระทบจากภายนอก (Externalities) คาตนทนสวนเพมหนวยสดทาย (MC) จงเปนเครองช ตนทนทางสงคมสวนเพมหนวยสดทาย (Marginal Social Cost: MSC) ดงนนปรมาณผลผลตททาใหสวสดการสงคมสงสด (Maximize Social Welfare) คอ OQC ซง P = LMC หรอกคอ MSB = MSC นนเอง

43

2) ผลกระทบตอสวนเกนของผบรโภคของตลาดแขงขนสมบรณกบตลาดผกขาด (Effects on Consumer’s Surplus of Competition & Monopoly)

เมอพจารณาจากรป 3.7 จะเหนไดวาภายใตตลาดแขงขนผลประโยชนรวมตอสงคม (Total social benefit or gain) เทากบ OJLQC พนทภายใตเสนดมานด หรอกคอเสน AR ซงแสดงถง ผลประโยชนตอสงคมหนวยสดทาย (Marginal social benefit: MSB) ตนทนรวมทางสงคม (Total social cost) ในการผลตสนคาจานวน OQC หนวย มคาเทากบ OPCLQC (พนทภายใตเสน MC ซงแสดง MSC) สวนเกนของผลประโยชนรวมตอสงคม (Total social benefit) ตอ ตนทนรวมทางสงคม (Total social cost) คอ ∆JLPC คอสวนเกนของผบรโภค (Consumer’s surplus) ภายใตตลาดแขงขน ตอนนสมมตวามการจดองคการของอตสาหกรรมใหมเปนตลาดผกขาด คอผลตปรมาณ OQM ขายราคา OPM และกาไรเทากบ πM แลว สวนเกนของผบรโภค ∆JLPC เดมภายใตตลาดแขงขน จะถกแบงออกเปน 3 สวนคอ (1) สวนเกนของผบรโภคใหมภายใตภาวะตลาดผกขาดเทากบ ∆JKPM ซงนอยกวาเดม (∆JLPC) (2) กาไรของผผกขาดเทากบ πM (3) ∆AKL ซงสญเปลา (Waste) เพราะไมไดตกเปนของผบรโภคหรอผผกขาด หรอเรยกวาเปนการสญเปลาทางสงคม (Social waste) ทเกดจากการผกขาดเรยกสวสดการสามเหลยม (Welfare triangle) หรอ ความสญเสยของสงคม (Deadweight loss) หรอความสญเสยทางสงคม (Social loss) หรอ ความสญเสยจากการผกขาด (Waste of monopoly)

3.4.2 กรณของผลไดตอขนาดเพมขน (Increasing Returns to Scale)

ตอนนสมมตวา อตสาหกรรมเปนแบบอตสาหกรรม ทเกดการประหยดตอขนาด (Economies of scale) และสมมตเชนเดมวา ราคาปจจยการผลตคงท ในอตสาหกรรมเชนน ผผกขาดจะไดเปรยบจากขนาดการผลตทมขนาดใหญดวยตนทนฉลย (AC) ทตากวาตนทนฉลยของตลาดแขงขนอยางมากและ หนวยผลตของตลาดแขงขนตองทาการผลตสนคาดวยโรงงานขนาดเลก รปท 3.8(ก) และ 3.8(ข) เสนดมานดอตสาหกรรม คอเสน AR = D เหมอนกน เสน LAC และ LMC ของตลาดแขงขนในรป 3.8(ก) เปนเสนนอนอนเดม เพราะผลตสนคาเพมขนโดยไมทาใหตนทน (Cost) เพมขนแมจะมหนวยผลตเลก ๆ เขาส อตสาหกรรม เสน LAC ของผผกขาดมลกษณะเปนรปตว U และลดลงในบางชวงของปรมาณผลผลต แสดงวาเกดการประหยดตอขนาด (Economies of size) ภายใตตลาดแขงขนดลยภาพเกดทจด E ซงเสน AR (หรอเสนดมานด) ตดกบเสน LAC และเทากบเสน LMC ปรมาณดลยภาพคอ OQC และราคาดลยภาพคอ OPC

44

ถา อตสาหกรรม นถกจดองคการใหเปนตลาดผกขาดจะผลต ณ จดท MR = LMC ปรมาณดลยภาพเทากบ OQM และราคาดลยภาพเทากบ OPM ดรปท 3.8(ข) เหนวาผลผลต (Output) ของผผกขาดเทากบ OQM ซงนอยกวาผลผลตทตนทนตาสดคอ OL และปรมาณทสวสดการสงคมสงสดกคอ OS OQM < OL & OS

ณ ปรมาณผลผลต (OQM) ดงกลาวน ราคาสนคาทขายจะสงกวาตนทนเฉลยระยะยาวรวมทงตนทนสวนเพมหนวยสดทายระยะยาว (OPM > LAC และ LMC) และกาไรของผผกขาดเทากบ πM อยางไรกดในกรณน OQM > OQC และ OPM < OPC ดงนนเมอมการประหยดตอขนาด (Economies of size) และ ดมานดตลาด (Market demand) ใหญพอทจะทาใหเกดการผลตขนาดใหญได แลว

OQM > OQC OPM < OPC πM > (πC = 0)

กรณนผผกขาดจะเปนผทาประโยชนใหกบสงคมมากกวาทจะเปนผเอาเปรยบสงคม

AR = D

πM

E PC

O Q

QC

฿ / unit

AR = D

L

PM

MR

LMC

O Q

QM

฿ / unit

LAC

S

(ก) ตลาดแขงขน (ข) ตลาดผกขาด

รปท 3.8 เปรยบเทยบการกาหนดราคาและปรมาณผลผลตดลยภาพในระยะยาว

45

3.4.3 กรณผลไดตอขนาดลดลง (Decreasing Returns to Scale) กรณทเกดผลไดตอขนาดลดลง (Decreasing returns to size or scale) ซงจะทาใหตนทน (Cost) ของผผกขาดทใชโรงงานขนาดใหญ สงกวาตนทนของตลาดแขงขนทมโรงงานขนาดเลกเปนอยางมาก เรองนจะพจารณาในตอนตอไป ซงจะพจารณาวาผผกขาดจะแกปญหานโดยการสรางโรงงานทมขนาดเหมาะสมทสดหลาย ๆ โรงงานอยางไร

3.5 ผผกขาดทมหลายโรงงาน (Multiplant Monopolist) ในตอนกอน ๆ เราพจารณาผผกขาดทมโรงงานเดยว (Single plant) ตอนนเราจะพดถงผผกขาดทมโรงงานผลตสนคาหลายโรง เพอใหงายสมมตวาผผกขาดมโรงงาน 2 โรง ผลตสนคาทมลกษณะเหมอนกน ขายสนคาของเขาในตลาดแหงเดยว สมมตวา 2 โรงงานม Cost ตางกนผผกขาดตองตดสนใจ 2 ประการดงนคอ (1) จะผลตสนคา (Q) ทงหมดเทาใด? และขายราคาเทาใดจงจะไดกาไรสงสด (2) จะแบงการผลต Q Πmax ระหวาง 2 โรงงานอยางไร สมมตวาผผกขาดรดมานดตลาด (Market demand) (ทาใหร MR ดวย) และตนทน (Cost) ของแตละโรงงาน

π1 π2

P AC1 AC2

Q

E2 E1

฿ / unit

MC1

O O O

MC = ∑ MC1&MC2

P

MC2

E

Q Q Q = Q1 + Q2 Q2 Q1

MR

D MC = MR

(ก) โรงงาน 1 (ข) โรงงาน 2 (ค) ตลาด (หรอ Firm)

รปท 3.9 แสดงการกาหนดราคาและปรมาณดลยภาพในตลาดผกขาด กรณทมหลายโรงงาน

46

ในการหาคาตอบ 2 ขอขางบนโดยกราฟนนเราตองหาตนทนสวนเพมหนวยสดทายในภาพรวมทงหมด (Total MC) ซงเทากบการรวม MC1 กบ MC2 เขาดวยกนตามแนวนอน ดงนนเสน MC ในรปท 2.9 (ค) กคอ MC = ΣMC1 & MC2 ดลยภาพเกดท MC = MR ปรมาณดลยภาพเทากบ OQ ซงเทากบ OQ1 + OQ2 ราคาดลยภาพเทากบ OP การแบงการผลตระหวางโรงงานแบงโดยใชกฎ

MC1 = MC2 = MR ซงหาไดโดยการลากเสนจากจด E ขนานกบแกน Q ไปตดกบ MC1 และ MC2 ทจด E1 และ E2 ตามลาดบ ทจดน MC = MR = MC1 = MC2 จากจดตด E1 และ E2 ลากเสนตงฉากกบแกน Q จะไดคา Q1 กบ Q2 แนนอน Q1 + Q2 = Q และ π = π1 + π2 การใชคณตศาสตรชวยในการอธบายการหาดลยภาพของผผลตผกขาดทมโรงงานจานวนมาก(Mathematical derivation of the equilibrium of the multi-plant monopolist) กาหนด Market demand: P = f(Q) = f(Q1 + Q2) Cost : C1 = f1(Q1) C2 = f2(Q2) ผผลตผกขาดตองการแบงการผลตระหวางโรงงาน 1 และโรงงาน 2 เพอใหไดกาไรสงสด π = TR – TC1 – TC2 ………….....(1)

เงอนไขการหาอนพนธครงแรก (1 st order condition): (i) 0

QTC

QTR

Q 1

1

11=

∂∂

−∂∂

=∂π∂ หรอ

1

1

1 QTC

QTR

∂∂

=∂∂

ไดแก MR1 = MC1 .....(2) (ii) 0

QTC

QTR

Q 2

1

22=

∂∂

−∂∂

=∂π∂ หรอ

2

1

2 QTC

QTR

∂∂

=∂∂

ไดแก MR2 = MC2 .....(3)

แต MR1 = MR2= MR เนองจากสนคาเปนสนคาทมลกษณะเหมอนกนจะตองขายในราคาเดยวกน ทาใหได MR อยางเดยวกนโดยไมคานงวาผลตจากโรงงานไหน ดงนน จาก (2) MR = MC1 .....(4) จาก (3) MR = MC2 .....(5) (4) = (5) MR = MC1 = MC2

47

3.6 การแบงแยกราคาขาย (Price Discrimination) การแบงแยกราคาขาย (Price discrimination: PD) เกดเมอมการขายสนคาทเหมอนกนอยางหนงในราคาทแตกตางกน เชน ราคาเบยรตามรานขายอาหารทวไปกบราคาเบยรอยางเดยวกนตามไนทคลบจะแตกตางกน การแบงแยกราคาขาย (PD) ยงหมายถง “การขายสนคา 2 อยางหรอมากกวา 2 อยางในราคาททาใหสดสวน (Ratio) ของราคาตอตนทนสวนเพมหนวยสดทาย (MC) แตกตางกน” ตวอยางเชน สนคาทเปนแบบจาลองมาตรฐาน (Standard model) กบแบบจาลองชนหร (Deluxe model) เชน เครองซกผาทเปนแบบหร (Deluxe) จะขายในราคาสงกวาทเปนแบบมาตรฐาน (Standard) อยางมากมาย ดงนน สดสวนของราคาของแบบหร (Deluxe) ตอ ตนทนสวนเพมหนวยสดทาย (MC) ของมนมากกวาราคาแบบมาตรฐาน (Standard) ตอ ตนทนสวนเพมหนวยสดทาย (MC) ของมน ดงนนเราใหคาจากดความการแบงแยกราคาขาย (PD) ไดวา (i) เปนการขายสนคาทเหมอนกนอยางหนงในราคาทแตกตางกน (ii) หรอการขายสนคาทเหมอนกน 2 อยางหรอมากกวา 2 อยางในราคาทสดสวนของราคาตอ MC แตกตางกน การแบงแยกราคาขาย (PD) เกดขนไดเพราะ (1) ผขายมอานาจผกขาด วตถประสงคของการแบงแยกราคาขาย (PD) คอทาใหกาไรเพมโดยตงราคาแตกตางกนจากผซอคนเดยวกน จะทาไดตอเมอผขายตองมอานาจผกขาดหรอกลมของผขายตองทาความตกลงรวมกน (Collude) ตงนโยบายราคา ถาปราศจากสงเหลาน การแบงแยกราคาขาย (PD) กจะไมเกด (2) สามารถแยกตลาดได นนคอผซอไมสามารถขายสนคาตอในตลาดอนทราคาสงกวา ตวอยางเชน ตลาดในประเทศกบตลาดตางประเทศ การรกษาพยาบาลคนรวยกบคนจน คาไฟฟาสาหรบบานพกอาศยกบธรกจ (3) ความยดหยนของ demand ในตลาดตางกนตองแตกตางกน ความมงหมายของการแบงแยกราคาขาย (PD) คอการเพมรายรบรวม (TR) โดยการคดราคามากกวา (นอยกวา) ในตลาดซงดมานด (Demand) คอนขางมความยดหยนนอย (Inelastic) [ความยดหยนมาก (elastic)] ดงนนถาความยดหยนของตลาดตางกนเหมอนกนหมด การแบงแยกราคาขาย (PD) กจะไมเกด (ไมจาเปน)

48

การแบงแยกราคาขาย (PD) ม 3 ชนดคอ (1) การแบงแยกราคาขายระดบท 1 (First-degree Price discrimination: FDPD) การตงราคาขายใหแตกตางกน (Discriminate) ทพยายามทจะดงเอาสวนเกนของผบรโภค (Consumer’s surplus) ไปจนหมด เรยกวาการแบงแยกราคาขายระดบท 1 (First-degree PD) หรอการแบงแยกราคาขายทสมบรณ (Perfect PD) (2) การแบงแยกราคาขายระดบท 2 (Second-degree Price discrimination: SDPD) การแบงแยกราคาขาย (PD) ทดงเอาสวนเกนของผบรโภค (Consumer’s surplus) ไปเพยงบางสวน (3) การแบงแยกราคาขายระดบท 3 (Third-degree Price discrimination: TDPD) เปนการแบงแยกราคาขาย (PD) ระหวางตลาด ซงคดราคาตางกนในตลาดทแยกจากกนอยางเดดขาด แตในแตละตลาดทแยกกนนจะคดราคาเดยวกน (Uniform Price)

3.6.1 การแบงแยกราคาขายระดบท 1 (First-degree Price discrimination: FDPD) แบบจาลองนมขอสมมตวา ผผกขาดรเสนดมานด (Demand) ของลกคาของเขาแตละคนและพยายามทจะคดเงนสงสดเทาทจะทาไดจากลกคาแตละราย ดงนนผผกขาดจะคดราคาสนคาจากลกคาแตละคนสงสดเทากบทลกคาเขาเตมใจทจะจายคาสนคานนดกวาทตนจะไมไดสนคานนไป นนคอผผกขาดจะพยายามดงเอาสวนเกนของผบรโภค (Consumer’s surplus) ของผซอไปจนหมด

Consumer’s Surplus ฿ / unit

O Q

P B

AR

รปท 3.10 การแบงแยกราคาขายระดบท 1 ของผผลตผกขาด

Q

A

49

จากรปท 3.10 ถาไมมการแบงราคา (PD) ผบรโภคสามารถซอสนคา OQ หนวยดวยเงน OPBQ บาท ในเมอเสนดมานด (Demand) แสดงราคาทผบรโภคเตมใจทจะจายในการซอสนคาทปรมาณตาง ๆ พนทภายใตเสนดมานด (D = AR) คอ OABQ สามารถใชเปนเครองชบอกผลประโยชนรวม (Total benefits) ทผบรโภคไดรบเมอซอสนคาจานวน OQ หนวย สวนแตกตางระหวางผลประโยชน (Benefit) อนนกบรายจายทจายเปนตวเงนคอสวนเกนของผบรโภค (Consumer’s surplus) ตามแนวความคดของ Marshall เทากบ ∆PAB ผผกขาดททาการแบงแยกราคาระดบท 1 (First-degree PD) ตองการใหผบรโภคตองจายคาสนคาไมเพยงแต OPBQ บาท แตตองจาย ∆PAB บาทดวย [หรอจายสวนเกนของผบรโภค (Consumer’s surplus) ดวย] ดงนนเขาจะเสนอขายชนดทถาซอกไดของไปไมซอกไมไดของไปเทากบ ∆ABQ บาท สาหรบสนคา OQ หนวย กรณนเปนกรณทผผกขาดคดราคาตางกนกบลกคาแตละคนของเขา โดยทจะพยายามดงเอาเงนจานวนมากทสดจากผซอแตละคน การคดราคาในลกษณะนจะทาไดกตอเมอผผกขาดมลกคาเพยงนอยรายและสามารถแยกจากกนได ดงเชน กรณของหมอทมคนไขรวย ๆ เพยง 2-3 ราย หรอทปรกษาดานการจดการ (Management consultant) ทมบรษทลกคาเพยง 2-3 ราย

3.6.2 การแบงแยกราคาขายระดบท 2 (Second-degree Price discrimination: SDPD)

ในการทาใหรายรบรวม (TR) และกาไรเพมขนผผกขาดอาจคดราคาแตกตางกน ขนาดการซอทแตกตางกน เชน อตราคาไฟฟาและแกส การคดราคาในลกษณะนเปนการแบงแยกราคาขายระดบท 2 (SDPD) ในกรณนผผกขาดดงเอา สวนเกนของผบรโภค (Consumer’s surplus) ไปเพยงบางสวน

6 5

4 1 2

P3

P1 P2

฿ / unit

O Q

J AR

รปท 3.11 การแบงแยกราคาขายระดบท 2 ของผผลตในตลาดผกขาด A

L

B C

3

50

สมมตวาผผกขาดมลกคาเปนจานวนมาก เชน กรณการขายสนคาสาธารณปโภค (Utility) และเสนดมานด (Demand) เปนไปดงรปท 3.11 ในกรณนผผกขาดคดราคา OP3 บาท/หนวย สาหรบ OA หนวยแรกของการซอ OP2 บาท/หนวย สาหรบหนวยการซอระหวาง A กบ B หนวย OP1 บาท/หนวย สาหรบหนวยการซอระหวาง B กบ C หนวย สมมตผบรโภคใชสนคาน OC หนวย/ระยะเวลา ดงนนรายรบของผผกขาด ถาเขาไมทาการแบงแยกราคาขาย (PD) เทากบ OP1JC ถาทาการแบงแยกราคาขาย (PD) ผผกขาดสามารถเพมรายรบรวม (TR) ของเขาเทากบพนทสเหลยม1, 2 และ 3 ในกรณนแมผบรโภคไมสามารถรกษาสวนเกนของผบรโภค (Consumer’s surplus) คอ ∆P1LJ ไว แตกยงมสวนเกนของผบรโภค (Consumer’s surplus) รป สามเหลยม 4, 5 และ 6 ในรปท 3.11

3.6.3 การแบงแยกราคาขายระดบท 3 (Third-degree Price discrimination: TDPD) ในกรณนผผกขาดอาจขายสนคาของเขาในราคาแตกตางกนในตลาดตาง ๆ แตขายราคาเดยวในแตละตลาดทแยกกน ในการพจารณากรณน เราสมมตใหผผกขาดผลตสนคาของเขาจากโรงงานกลาง (Central plant) และขายสนคาของเขาในตลาด 2 แหงทแยกกน เขาจะตดสนใจเกยวกบผลผลต (Output) ทงหมดทดทสด (หรอไดกาไรสงสด) ปรมาณผลผลตทจะขายในแตละตลาด (Q1 & Q2) และราคาในแตละตลาด (P1 &P2) อยางไร? คาตอบหาไดจากรปท 3.12 ดงน

AR

Q MR = ∑MR1+MR2

MC

O O O Q1

E1 E2

P1 P2

฿ / unit

D1

E

Q MR1 MR2

D2

Q Q2 Q = Q1+Q2

(ก) ตลาด 1 (ข) ตลาด 2 (ค) Firm (ผผกขาด) รปท 3.12 การกาหนดปรมาณการผลตและราคาดลยภาพโดยการแบงแยกราคาขายระดบท 3 ของผผลตผกขาด

51

ในรปท 3.12 (ค) เสน MR คอ เสน MR รวม โดยหาไดจากการรวม MR1 เขากบ MR2 ตามแนวนอน เพอใหไดกาไรสงสด ผผกขาดทาการผลต ณ จดท MR = MC นนคอ ผลตเทากบ OQ ผผกขาดจะแบงการขายในตลาดท 1 และ 2 โดยการทาให MR ของทงสองตลาดเทากน โดยการลากเสนตรงตอออกไปจากจด E ไปทางซายมอและขนานกบแกน Q ไปตดเสน MR1 ทจด E1 และตดเสน MR2 ทจด E2 หา Q Πmax ในตลาดท 1 และ 2 ไดคอ OQ1 และ OQ2 ในเมอ MR = MR1 + MR2 ดงนน Q = Q1 + Q2 ในเมอ MR1 = MR2 ผผกขาดไมสามารถเพม TR จากการแบงผลผลตใหมระหวาง 2 ตลาด ราคาทคดในตลาดท 1 = OP1 และตลาดท 2 = OP2 จะเหนไดวา OP1 > OP2 เพอกาไรสงสด ผผกขาดตองคดราคาสงกวาในตลาดทมดมานด (Demand) คอนขางมความยดหยนนอย (Inelastic) และราคาตากวาในตลาดทดมานด (Demand) มความยดหยนมาก (Elastic) ตวอยางของการแบงแยกราคาขายระดบท 3 (TDPD) มมากมายเชน คาดหนงของเดกและผใหญทแตกตางกนทง ๆ ทใชทนงเทากน ราคาสาหรบผทเปนสมาชกและผทไมเปนสมาชกทแตกตางกน ตลาดตางประเทศและตลาดในประเทศ ฯลฯ

3.6.4 การหาดลยภาพจากการแบงแยกราคาขายจากผผลตผกขาดโดยวธทางคณตศาสตร (Mathematical derivation of the equilibrium of PD monopolist)

ดมานดของผผลตผกขาด: P = f(Q) สมมตวา ดมานดใน 2 ตลาด แยกจากกนเปน P1 = f1(Q1) P2 = f2(Q2) ฟงกชนตนทนการผลต (Cost function): TC = f(Q) = f(Q1+ Q2) Max π = TR1 + TR2 – TC .....(1)

เงอนไขการหาอนพนธครงแรก (1 st order condition): (i) 0

QTC

QTR

Q 111

=∂∂

−∂∂

=∂π∂ หรอ MR1 = MC1 .....(2)

(ii) 0QTC

QTR

Q 222

=∂∂

−∂∂

=∂π∂ หรอ MR2 = MC2 .....(3)

แต MC1 = MC2 = MC = เพราะใชโรงงานกลางทาการผลตจงมตนทน (Cost) เดยว ดงนน จาก (2) MR1 = MC .....(4) จาก (3) MR2 = MC .....(5) MC = MR1 = MR2

52

เงอนไขการหาอนพนธครงท 2 (2 nd order condition):

(i) 2

2

21

2

1QTC

QTR

∂∂

<∂∂ และ (ii) 2

2

22

2

2QTC

QTR

∂∂

<∂∂

Slope ของ MR1 และ MR2 < Slope ของ MC

3.7 การประยกตใช (Applications)

3.7.1 การแบงแยกราคาเพอความอยรอด (Price Discrimination as Means of Survival)

เราไดเหนมาแลววา ผผลตผกขาดสามารถเพมรายรบรวม (TR) โดยทาการแบงแยกราคาขาย (Price discrimination: PD) ดงนนจงเปนไปไดวาผผกขาดทไมสามารถอยรอดเพราะไมทาการแบงแยกราคาขาย (PD) อาจเอาทนคนหรออาจทากาไรไดถาเขาทาการแบงแยกราคาขาย (PD) ตวอยาง เชน อตราคาระวางทแตกตางกนทเกบกบสนคาตาง ๆ ของรถไฟ ซงเปนไปดงน

ในรปท 3.13 เสน D1 และ D2 คอ เสนดมานดของ 2 ตลาดทแยกกน รวมเสน D1 กบ D2 ตามแนวนอนไดเสนดมานดรวม ABC ซงอยตากวาเสนตนทนการผลตเฉลย (AC) ททกระดบของผลผลต ถาผผกขาดคดราคาเดยวในตลาดทง 2 แหงจะไมสามารถคนทนทงหมด อยางไรกด ถาคดราคาตางกนใน 2 ตลาด ผผลตจะอยรอดและมกาไรเกดขนดวย

Q2

A

P

D1

P1

P2B

O

฿ / unit

Q1 Q

Q = Q1+ Q2

D2 C

πM AC

รปท 3. 13 การทาราคาใหแตกตางกนเพอความอยรอดของธรกจ

P

53

สมมตวาผผกขาดทาการแบงแยกราคาขายระดบท 3 (Third-degree PD) ขาย OQ1 ในราคา P1 ในตลาดท 1 และขาย OQ2 ในราคา P2 ในตลาดท 2 รปท 3.13 แสดงวาราคาโดยเฉลยของ Output ทงหมดทขายใน 2 ตลาด คอ P จะอยสงกวาเสน AC และ ปรมาณผลผลตทงหมดคอ OQ = OQ1 + OQ2 ผผกขาดซงจะตองเลกธรกจถาคดราคาเดยว แตตอนนขายในราคาทแตกตางกนจงสามารถอยรอดและมกาไรเกดขนดวย

3.7.2 การควบคมสนคาสาธารณปโภค (Regulation of Public Utilities)

อตราทคดกบสนคาสาธารณปโภค เชน โทรศพท แกส และไฟฟา โดยทวไปแลวมกถกควบคมโดยรฐบาล

ในรปท 3.14 ราคาทผผกขาดตองการขายคอ PM ซงถกกาหนดจากการตงราคาท MR = MC (MR = MC pricing) และทาใหมกาไรเทากบ πM อยางไรกดรฐบาลตองการใหขายทราคาควบคม (Regulated price) PR ซงเปนการตงราคาท AR = AC (AR = AC pricing) ซงทาให กาไรของผผกขาด πM = 0 และผผกขาดจะมเฉพาะกาไรปกต (Normal profit) สงเกตไดวาท PR น ผผกขาดตองลดราคาลงและเพมปรมาณผลผลต (Output) ขน สมมตวา ผลประโยชนหนวยสดทายของสงคม (Social marginal benefit: SMB) และตนทนสงคมสวนเพมหนวยสดทาย (Social marginal cost: SMC) คอเสน AR และ MC นกเศรษฐศาสตรบาง

J

QR MR

PS PR

O

πM

฿ / unit

QM

PM

Q

D = AR

MC AC

QS

รปท 3.14 การคดอตราสนคาสาธารณปโภค

54

คนแยงวา รฐบาลควรกาหนดใหผผกขาดขายในราคา PS ซงเปนการกาหนดราคาท AR = MC ซงทาใหราคาลดลงไปอก และ ปรมาณผลผลตเพมขนไปอก การเพมของผลประโยชนทางสงคม (Social gain or benefit) จะคาเทากบ ∆ J PR PS อยางไรกดทราคา PS ผผกขาดจะขาดทน ในเมอ PS < AC การขาดทนนตองไดเงนอดหนน (Subsidy) จากรฐบาล ทาใหรฐบาลตองเกบภาษเพมขนเพอนาไปอดหนนในเรองน ซงมผลตอการจดสรรทรพยากร จงเปนไปไดวาผลอนนอาจทาใหผลประโยชนทางสงคม (Social gain) ทเกดจากการกาหนดราคาท AR = MC นอยกวากได ยงกวานนการกาหนดราคาในลกษณะนทาใหผใชสนคานไดรบเงนอดหนนจากสงคมสวนรวม

3.7.3 ผลกระทบจากการเกบภาษหลายชนดจากผผลตผกขาด (The Effects of Various Taxes on Monopoly Price and Quantity)

1) การเกบภาษแบบเหมาจาย (Lump-sum tax)

TC

O Q

O ฿

Q

฿

π

Q*

TCtx

TR

πtx

รปท 3.15 (ก) ตนทนเพมขน

รปท 3.15 (ข) กาไรลดลง

55

สมมตวามการเกบแบบเหมาจาย (Lump-sum tax) เทากบ t บาท/ระยะเวลากบผผกขาด ภาษนถอเปนตนทนคงท (Fixed cost) ของหนวยผลต (Firm) ดงนนการเกบแบบเหมาจายทาใหเสนตนทนรวมเพมขนจาก TC ไปเปน TC tx = จานวน t ไมวา Q จะอยทระดบไหน ความชนของเสน TR และเสน TC (คอ MR และ MC ตามลาดบ) จะเหมอนเดม และระดบผลผลตทดทสดคอ Q* ยงคงเดม กาไรผกขาดจะลดลงจาก π ไปเปน πtx(ดรปท 3.15) สรปผลของการเกบแบบเหมาจาย (Lump-sum tax) จะเปนเพยงการทาใหกาไรลดลงโดยไมทาใหการตดสนใจเกยวกบราคาและ ปรมาณผลผลตเปลยนแปลง

การวเคราะหทางคณตศาสตร (Mathematically): Lump-sum tax = t บาท/ระยะเวลา π = TR(Q) – TC(Q) - t

0Q

TCQ

TRQ

=∂∂

−∂∂

=∂π∂

QTC

QTR

∂∂

=∂∂

หรอ MR = MC

2) การเกบภาษจากกาไร (Profit tax)

สมมตวามการเกบภาษกาไรของผผกขาดเทากบ r% ตอระยะเวลา สมมตตอไปวาผผกขาดไมสามารถผลกภาระภาษนไดเลย ดงนนเขาตองรบภาระภาษนแตเพยงผเดยว จากขอสมมตนผผกทตองการกาไรหลงภาษสงสดจะตองมกาไรกอนภาษสงสดดวย นนคอเขาตองรกษา (1 – r) คณกาไร แนนอนกาไรกอนภาษยงมากเพยงใด กาไรหลงภาษกยงมากขนเพยงนน การวเคราะหทางคณตศาสตร (Mathematically): กาไรหลงภาษ

π = (1 – r) [TR(Q) – TC(Q)] 0 < r < 1 r = อตราภาษกาไร

0Q

TCr1Q

TRr1Q

=∂∂

−−∂∂

−=∂π∂ )()(

0Q

TCr1Q

TRr1 =∂∂

−=∂∂

− )()(

QTC

QTR

∂∂

=∂∂ หรอ MR = MC นนเอง

56

3) การเกบภาษสนคา (Excise tax) สมมตวามการเกบภาษสนคา (Excise tax) ในอตรา t บาท/หนวย กบสนคาอยางหนงของผผกขาด การเกบภาษสนคา อาจแสดงโดยการลดลงของเสน MR ดงรปท 3.16(ก) หรอการเพมขนของเสน MC ดงรปท 3.16 (ข) เพราะในทศนะของหนวยผลต (Firm) ภาษชนดนเปนตนทนผนแปร (Variable cost) ทง 2 วธจะใหผลอยางเดยวกน การเกบภาษสนคา (Excise tax) ทาใหเสน MR และ MC เคลอนท ดงนนจะมผลตอ P และ Q คอภาษทาให P สงขนและ Q ลดลง ดงนน ภาษสนคา (Excise tax) จะทาใหทรพยากรทไหลเขาไปผลตสนคาทถกเกบภาษลดลงและจะถกนาไปใชอยางอน การวเคราะหทางคณตศาสตร (Mathematically): Excise tax = t บาท/หนวย

π = TR(Q) – TC(Q) - tQ 0t

QTC

QTR

Q=−

∂∂

−∂∂

=∂π∂

∴Q

TCtQ

TR∂∂

=−∂∂

MR tx = MC (รปท 16 (ก))

หรอ tQ

TCQ

TR+

∂∂

=∂∂

MR = MC tx (รปท 16 (ข))

E’

E

Ptx

E E’

Ptx MC

MRtx O O

฿ / unit

Q

฿ / unit

Q

AR MR

Qtx Q Qtx Q

P

AR

MR

MCtx

MC P

รปท 3.16 (ก) กรณ MR ลดลง รปท 3.16 (ข) กรณ MC เพมขน

57

4) ภาษมลคาเพม (Ad valorem tax)

การเกบภาษสนคา (Excise tax) จะเกบเปนจานวนเงนคงทตอหนวยของสนคา แตการเกบภาษมลคาเพม (Ad valorem tax) จะเกบเปนเปอรเซนต ณ ทของราคาสนคา โดยผลของภาษนจะทาใหเสนดมานด (Demand) เลอนดงรปท 3.17 เพอใหงาย สมมตวา เสนดมานดเปนเสนตรงและมการเกบภาษนเทากบ 50% ของราคาสนคา การเกบภาษนจะทาใหเสนดมานดเลอนจาก D ไปยง D tx ระยะในแนวดงจากแกน Q ไปเสน D tx = 50% ของระยะไปยง D ไมวาผลผลตจะอยระดบใด เสน MR ของ D tx คอ MR tx จดท MR tx = MC จะกาหนด Q tx และ P tx ดงนนผลของ Ad valorem tax คอ ทาให Q ↓ และ P ↑

การวเคราะหทางคณตศาสตร (Mathematically): Ad valorem tax = r% π = (1 – r) TR(Q) – TC(Q) 0 < r < 1

0Q

TCQ

TRr1Q

=∂∂

−∂∂

−=∂π∂ )(

0Q

TCQ

TRr1 =∂∂

=∂∂

− )(

หรอ MR tx = MC

MRtx

D ฿/ unit

MR

MC

Q

P

Qtx Q

Ptx

Dtx

O

รปท 3.17 แสดงการกาหนดราคากอนและหลงการเกบภาษ Ad valorem tax

58

5) การใหเงนอดหนน (A Subsidy : A Negative Tax)

การใหเงนอดหนน (Subsidy) คอ ผลในทางลบของการเกบภาษ (Negative tax) นนเอง ดงนนในการวเคราะห ถาใหเงนอดหนนเปน 8 บาท / หนวย เรากสามารถใชเทคนคการวเคราะหผลของ การเกบภาษสนคา (Excise tax) อาจแสดงโดยการเลอนสงขนยาวเสน MR และการเลอนตาลงของเสน MC ถาการใหเงนอดหนน (Subsidy) นน สดสวน ณ ทของราคา (%) เรากสามารถศกษาผลของมนโดยใชเทคนคการวเคราะห Ad valorem tax ถาเสนดมานด (Demand) เปนเสนตรง การใหเงนอดหนนจะทาใหเสนดมานดหมนทวนนาฬกาจากจดทเสนดมานดตดแกนปรมาณ การวเคราะหทางคณตศาสตร (Mathematically): Subsidy = r% ของมลคาการขาย

π = (1 + r) TR(Q) – TC(Q) 0

QTC

QTRr1

Q=

∂∂

−∂∂

+=∂π∂ )(

0Q

TCQ

TRr1 =∂∂

=∂∂

+ )(

หรอ MR ทรวม Subsidy r% = MC

บทท 4 ราคาและผลผลตภายใตตลาดผขายนอยราย

(Price and Output under Oligopoly)

การศกษาของบทนจะแบงแบบจาลอง (Model) ของตลาดผขายนอยราย (Oligopoly) ออกเปน 2 อยาง คอ 1. แบบจาลองตลาดผขายนอยรายทไมมการตกลงรวมกน (Non-collusive Oligopoly Models) 2. แบบจาลองตลาดผขายนอยรายทมการตกลงรวมกน (Collusive Oligopoly Models)

4.1 ตลาดผขายนอยรายทไมมการตกลงรวมกน (Non-collusive Oligopoly Models) ตอนนจะอธบายถงแบบจาลองของตลาดผขายสองราย (Duopoly models) จานวน 3 แบบจาลอง ซงเปนลกษณะทวไปในขอจากด (Limited case) ของตลาดผขายสองราย (Duopoly models) ในจานวน 3 แบบจาลองนกคอ มการตงขอสมมตท มรปแบบแนนอนของปฏกรยาของคแขงในแตละระยะเวลา และคแขงจะโตกลบตามทเขาคาดวาจะเปน (Expected reaction) ซงสงทคแขงคดวาจะเปนแตกจะไมเกดขน และผผลต (Firm) กยงสมมตตอไปวา ขอสมมตอนแรกจะเปนอยอยางนน (คแขงเคยขายปรมาณเทาใด กสมมตวาเขาจะขายปรมาณเทาเดม หรอคแขงเคยขายในระดบราคาใด กสมมตวาคแขงจะไมเปลยนแปลงราคา) หรอพดอกอยางหนงกคอ ตลาดผขายนอยรายทไมมการตกลงรวมกน (Non-collusive oligopoly) มการสมมตวา ผผลต (Firm) ไมเคยเรยนรจากประสบการณในอดตซงทาใหพวกเขาพฤตกรรมเหมอนคนไรเดยงสา (Naive) เปนอยางนอย แตไมถงขนาดเปนคนโง (Stupid)

4.1.1 ตลาดผขายสองรายตามแบบจาลองของครโน (Cournot's Duopoly Model)

ครโน (Cournot) ไดมการตงขอสมมตดงตอไปน คอ 1. มผผลต 2 คน แตละคนเปนเจาของบอนาแรคนละบอ 2. ทง 2 คนขายนาแร (Output) ของเขาในตลาดทมเสนดมานด (Demand) เปนเสนตรง 3. ผผลตแตละคนจะปรบปรมาณผลผลตของตน โดยสมมตวาคแขงของตนจะไมเปลยนแปลง ผลผลตของเขา 4. ตนทน (Cost) เทากบศนย (0) ดงนนตนทนสวนเพมหนวยสดทายเทากบศนย (MC = 0) ดวย

60

สมมตวา ผผลตคนท 1 เรมทาการผลตและขายกอน เขาจะขายปรมาณ OA ในราคา P ซงไดกาไรสงสดเพราะ MR = MC = 0 ผผลตคนท 2 จะสมมตวา ผผลตคนท 1 จะขายคงทเทากบ OA และ

จะพจารณา CD' วาเปนดมานด (Demand) สนคาของเขาและจะผลตเทากบ 21 (CD') โดยขายจานวน

เทากบ AB ในราคา P' และไดกาไรสงสด ผผลตคนท 2 จะผลตจานวนเทากบ 21 ของตลาดทผผลตคนท

1 ยงไมไดซพพลาย (Supply) ออกมา นนคอ ปรมาณขายของผผลตคนท 2 เทากบ )21

21=(

41 xหรอ

ของตลาดทงหมด ตอมาผผลตคนท 1 สมมตวา ผผลตคนท 2 จะขายเทากบ AB และจะซพพลายเทากบ

21 ของตลาดทผผลตคนท 2 ไมได ซพพลาย คอ

83)

411(

21

=− ของตลาดทงหมด ผผลตคนท 2

จะขายเทากบ 165)

831(

21

=− ปฏกรยาการโตตอบกนจะดาเนนตอไปจนในทสดดลยภาพจะเกดขน

เมอปรมาณขายของผผลตคนท 1 เทากบปรมาณขายของผผลตคนท 2 เทากบ 31 ของปรมาณตลาด

ทงหมด (Q1 = Q2 = 31 Q)

ดลยภาพของผผลตในแบบจาลองของครโน (Cournot's model) หาไดดงน

D’ B

C (e = 1)

A Q

O MR1

P

D

P’

฿ / unit

MR2

รปท 4.1 การกาหนดราคาและปรมาณขายดลยภาพตามแบบจาลองของครโน (Cournot)

61

1. ปรมาณของผผลตคนท 1 (Q1) ในระยะตาง ๆ

ระยะท 1 : 21

ระยะท 2 : 21

81

21

83)

411( −==−

ระยะท 3 : 321

81

21

3211)

1651(

21

−−==−

ระยะท 4 : 128

1321

81

21

12843)

128421(

21

−−−==−

สงเกตไดวา Q1 จะคอย ๆ ลดลง

Q1 ทดลยภาพ = .....128

1321

81

21

−−−

=

+

+

+

+− ...

41

81

41

81

41

81

81

21 32

สงเกตไดวาตวเลขในวงเลบใหญเปนอนกรมเรขาคณต ซงหาผลรวมไดโดยใชสตร

∫−

=r1

a โดยท ∫ = ผลรวม, a = ตวแรกของอนกรม, r = ratio

∴ Q1 ทดลยภาพ = 31

411

81

21

=

−−

2. ปรมาณของผผลตคนท 2 (Q2) ในระยะตาง ๆ

ระยะท 1 : 41)

21(

21

=

ระยะท 2 : 161

41

165)

831(

21

+==−

ระยะท 3 : 641

161

41

6421)

32111(

21

++==−

ระยะท 4 : 2561

641

161

41

25685)

128431(

21

+++==−

62

Q2 ทดลยภาพ = ( ) ( ) ( )

++++ ...

41

41

41

41

41.

41

41

32

เปนอนกรมเรขาคณตหาผลรวมไดจากสตร ∫−

=r1

a

∴ Q2 ทดลยภาพ = 1

141 314

= −

เราอาจหาดลยภาพของผผลตคนท 1 และผผลตคนท 2 จากเสนปฏกรยาของผผลตทง 2 คน กได ดลยภาพจะเกดทจดตดของเสนปฏกรยาโตกลบของผผลตคนท 2 ตอผผลตคนท 1 (Reaction curve of Firm 2 to 1) หาไดดงน คอ

ถาผผลตคนท 1 ผลต = 21 ผผลตคนท 2 จะผลต =

41

" = 1 " = 0

" = 0 " = 21

เขยนกราฟจากสวนประสม (Combination) ของ จดตาง ๆ เหลาน ลงในรปท 4.2 โดยใหแกนตงแสดง Q1 และแกนนอนแสดง Q2 จะไดเสนปฏกรยาโตกลบของผผลตคนท 2 ตอผผลตคนท 1 (เสน R2,1) ทานองเดยวกน หาเสนปฏกรยาโตกลบของผผลตคนท 1 ตอผผลตคนท 2 (เสน R1,2) โดยการเขยนกราฟจากสวนประสม (Combination) ของจดตอไปน คอ

ถาผผลตคนท 2 ผลต = 21 ผผลตคนท 1 จะผลต =

41

" = 1 " = 0

" = 0 " = 21

63

จากรปท 4.2 ดลยภาพจะเกดทจดครโน หรอ Cournot's point ทเสน R2,1 ตดกบเสน R1,2 ดงนน ดลยภาพตามขอสรปของครโน (Cournot Solution) จะมเสถยรภาพ (Stable) ผผลตแต

ละคนจะซพพลายจานวนเทากบ 31 ของตลาด และทาการขายในราคาเดยวกน ซงตากวาราคาผกขาดแต

สงกวาราคาแขงขน (P=MC=MR =AR= 0 ในรปท 4.1)

ถามผผลต 3 คนแตละคนจะผลตเทากบ 41 ของตลาดและผลผลตรวมกนเทากบ

43 ของ OD'

(รปท 4.1)

ถามผผลตม n คนแตละคนจะผลตเทากบ1n

1+

ของตลาดและผลผลตรวมกนเทากบ 1n

n+

ของ OD' (รปท 4.1) นนแสดงใหเหนวา หากจานวนผผลตยงมากปรมาณสนคาทผผลตจะนาออกมาขายเปนปรมาณการขายในตลาดแขงขนมากขน

Q2

Cournot’s point

Q1

1

1

1/2

R 2,1

R 1,2

1/2

1/3

1/3 O

รปท 4.2 แสดงการหาปรมาณดลยภาพของผผลตตามแบบจาลองของครโน (Cournot)

64

4.1.2 แบบจาลองตลาดผขายสองรายของเบอรแทรนด (Bertrand's Duopoly Model)

แบบจาลอง (Model) ของเบอรแทรนด (Bertrand)น ยงคงสมมตวามผผลตจานวน 2 คน และทาการผลตสนคาทเหมอนกน ดวยตนทนเทากบศนย (0) ดงนน MC = 0 ผผลตแตละคนมดมานดตลาด (Market demand) อยางเดยวกน แตตางจากแบบจาลองของครโน (Cournot) กลาวคอ แบบจาลองนมการสมมตวาผผลตแตละคนคาดคะเนวาคแขงขนของเขาจะรกษาราคาคงท

วเคราะหโดยใชเสนปฏกรยาจากรปท 4.3 พบวา ราคาจะลดลงไปสราคาแขงขน (P = MC = 0) ราคาทเทากบศนย (0) นจะอยคงท และเปนราคาดลยภาพทมเสถยรภาพ ถาราคานจะเพมขนมากกวาศนย (0) มนกจะถกขบใหลดลงมาเปนศนยในทสด ยกตวอยางเชน เมอผผลตคนท 2 ตงราคาท PA1 แลวผผลตคนท 1 จะตอบโตโดยการตงราคาท P'A1 จากนนผผลตคนท 2 จะมปฏกรยาตอบโตโดยลดราคาลงมาเปน PA2 และ ผผลตคนท 1 กจะมจะมปฏกรยาโตกลบโดยลดราคาลงมาเปน P'A2 จากพฤตกรรมดงกลาวจะมการตอบโตกนอยตลอดเวลาจนในทสดราคาจะลดลงไปถงราคาแขงขนคอ PA = MC = 0

P’A2

P’A1

P2

P1

PA1

R 2,1

R 1,2

O PA2

รปท 4.3 แสดงราคาดลยภาพของผผลตสองรายตามแบบจาลองของเบอรแทรน

65

4.1.3 แบบจาลองผขายนอยรายของแชมเบอรลน (Chamberlin's Oligopoly Model)

แบบจาลอง (Model) นจะมดลยภาพทมเสถยรภาพ (Stable equilibrium) ทกฝายจะขายในราคาผกขาด ถาผผลต (Firm) ตระหนกถงการขนอยตอกน (Interdependence) แลวละก อตสาหกรรม (Industry) จะมดลยภาพตามแบบของครโน (Cournot) ถาผผลตแตละคนปฏบตตนอยางอสระบนขอสมมตทวาคแขงของเขาจะรกษาระดบผลผลต (Output) ใหคงทแลว อตสาหกรรม (Industry)นจะมดลยภาพตามแบบจาลองของ เบอรแทรนด (Bertrand) ถาหากผผลตแตละคนปฏบตตนอยางอสระ (Independence action) ทพยายามทากาไรสงสดโดยการตงขอสมมตวา คแขงของตนจะไมเปลยนแปลงแปลงราคาของเขา อยางไรกตาม แชมเบอรลน (Chamberlin) ไดปฏเสธขอสมมตทวาผผลตจะปฏบตตนอยางอสระ แต แชมเบอรลน (Chamberlin) เหนวาความจรงผผลตจะตระหนกถงการขนอยตอกน (Interdependence) ผผลตเหลานนจะไมไรเดยงสา (Naive) เหมอนอยางทครโน (Cournot) และเบอรแทรนด (Bertrand) สมมต แชมเบอรลน (Chamberlin) ไดสมมตวาม ขอสรป (Solution) ตามแบบจาลองของเขาเปนอยางผกขาด (โดยทมการทากาไรรวมกนในอตสาหกรรมใหสงสด) จะเกดขนโดยไมมการตกลงรวมกน (Collusion) ระหวางผผลต (Firms) เราสามารถทาความเขาใจแบบจาลองของแชมเบอรลน (Chamberlin's model) ไดดงน กลาวคอ สมมตวา ดมานดตลาด (Market Demand) เปนเสนตรงมความชน (Slope) เปนลบ และตนทนการผลตเทากบศนย (0) จากรปท 4.4 สมมตวา ผผลตคนท 1 เขามาในตลาดกอน จะขายปรมาณ OQm ในราคา PM เพอใหไดกาไรสงสด ผผลตคนท 2 สมมตวา ผผลตคนท 1 จะไมเปลยนแปลงปรมาณการขาย และจะขายสนคาของตนในปรมาณ QmB (ซง MR ของ ผผลตคนท 2 เทากบ MC = 0) ผลกคอ ปรมาณขายในตลาดทงหมดเทากบ OB และราคาลดลงไปเปนราคา P ตอนน ผผลตคนท 1 จะตระหนก

วา (คนพบวา) คแขงของเขามปฏกรยา โตกลบเขาจงตดสนใจลดปรมาณลงมาเปน OA ซงเทากบ 21

ของ OQm และ เทากบปรมาณขายของผผลตคนท 2 คอ QmB ตอนนปรมาณขายทงหมดจะ เทากบ OQm และราคาจะเพมสงขนไปเปนราคาผกขาด OPm ผผลตคนท 2 จะตระหนกวาจะเปนการดกวาดวยกนทง 2 ฝายทจะรกษาระดบผลผลต (หรอปรมาณขาย) ใหเทากนท QmB = OA ดงนนการตระหนกถงการขนอยตอกนทาใหผผลตทง 2 ทาใหไดขอสรปรปแบบของตลาดตามแบบจาลองของแชมเบอรลนเปนแบบผกขาด

66

4.1.4 The "Kinked-Demand" Model: Swezy's Non Collusive Stable Equilibrium

ในแบบจาลองของสเวซซ (Swezy’s model) น เสนดมานด (Demand) ของตลาดผขายนอยราย (Oligopolist) จะมจดหกงอ (Kinked) คอ จด E ดงในรปท 4.5 ซงสะทอนใหเหนถงลกษณะของพฤตกรรมตอไปน ถาผผลตรายใดรายหนงลดราคาของตนลงมาคแขงของเขาจะลดราคาตาม ทงนเพอรกษาสวนแบงตลาด (Market shares) ของตนไว และถาผผลตรายใดรายหนงขนราคา คแขงจะไมขนราคาตาม ทงนเพอทจะเพมสวนแบงตลาดของตน จากรปท 4.5 เสน ED เปนสวนของเสนดมานด (Demand) ทหกและมความยดหยนนอย นเปนการแสดงพฤตกรรมของการลดราคา และ dE เปนสวนของเสนดมานดทหก และมความยดหยนมาก ซงแสดงถงพฤตกรรมการขนราคาของผผลตในตลาดผขายนอยราย (Oligopolist) เพราะเสนดมานด (Demand) เปลยนจากเสนดมานดทมความยดหยนมาก (dE) ไปเปนเสนดมานดทมความยดหยนนอย (ED) ดงนน จงทาใหเสน MR ม 2 สวน คอ dA เปน MR ของเสนดมานด (Demand) ในสวนของ dE และจากจด B ลงไปเปนเสน MR ของเสนดมานดในสวนของ ED ทาใหเกดชองวาง (Gap) ของ MR กลาวคอเทากบระยะ AB

B QM

C

D′

D

Q

฿ / unit

A

PM

P

O

รปท 4.4 การกาหนดราคาและปรมาณดลยภาพตามแบบจาลองของแชมเบอรลน

67

ชองวาง AB ของเสน MR แสดงวามชวง (Range) หนงทการเปลยนแปลงของตนทนจะไมมผลตอราคาและปรมาณดลยภาพของผผลต (Firm) ตราบใดทเสน MC ผานชองวาง AB น และผผลตสามารถทากาไรสงสดโดยการผลตทปรมาณ OQ และขายในราคา OP โดยท P และ Q นเกดขนได(เขากนได) กบชวงของตนทนสวนเพมหนวยสดทายหลายเสน (A wide range of costs) ดงนน จดหกมมนสามารถอธบายวาทาไม P และ Q จงไมเปลยนแปลง แมตนทนการผลตจะเปลยนแปลงภายในชวง AB ทเสน MR ไมตดตอกน แมวาแบบจาลองน คอนขางจะเปนจรงในโลกธรกจทมการแขงขนกนสง ซงครอบครอง (Dominate) โดยผผลตนอยราย (Oligopolist) ทแขงขนกนอยางมากกตาม แตแบบจาลองกยงมขอบกพรอง (Flaw) อยทวามนไมไดอธบายการตดสนใจเกยวกบราคา (P) และปรมาณผลผลต (Q) ของผผลตทจะทาใหไดกาไรสงสด เสนดมานด (Demand) เพยงแตอธบายถงความเหนยวแนน (Stickiness) ของราคา (หรอราคาไมคอยจะเปลยน) ในสถานการณทตนทนเปลยนแปลง และมการแขงขนสง (High rivalry) จดหกมมเปนผลจากความไมแนนอน (Uncertainty) ของผผลตนอยราย (Oligopolist) และการคาดคะเนของเขาวาคแขงจะแขง (Match) กนลดราคา แตไมแขงในการขนราคา อยางไรกด มนไมไดอธบายระดบราคาทจะเกดจดหกแตอยางใด

E

A

B

Q MR

D’

D

Q

฿ / unit

d

P

O

d'

รปท 4.5 แสดงเสนดมานดหกงอ และเสนตนทนสวนเพมหนวยสดทายของแบบจาลองสเวซซ (Swezy’s model)

MC1 MC2

MC3

68

4.1.5 แบบจาลองตลาดผขายสองรายของสแตกเกลเบอรก (Stackelberg's Duopoly model)

แบบจาลองตลาดผขายสองรายของสแตกเกลเบอรก (Stackelberg's duopoly model) นเปนสวนขยายของแบบจาจองของครโน (Cournot's model) กลาวคอ สแตกเกลเบอรก (Stackelberg) สมมตวาผผลตในตลาดผขายสองราย (Duopolist) คนหนงจะเปนคนททนสมย (Sophisticated) พอทจะตระหนกวา คแขงขนของเขาจะปฏบตตามขอสมมตของครโน(Cournot) ทาใหเขาสามารถกาหนดเสนปฏกรยา (Reaction curve) ของคแขงขนของเขาใหเขากบฟงกชนกาไรของตน เพอทตนจะไดรบกาไรสงสด ดงเชนผผกขาด

สมมตเสนกาไรเทากน (Iso-profit) และเสนปฏกรยาโตกลบ (Reaction function) ของผผลตในตลาดผขายสองราย เปนไปตามรปท 4.6 ถาผผลตคนท 1 เปนผผลตททนสมย ผผลตคนนจะสมมตวาคแขงขนของเขาจะปฎบตตามเสนปฏกรยาของคแขงขนเอง ทาใหผผลตคนท 1 สามารถเลอกทาการผลตเพอทจะไดกาไรสงสด ซงกคอจด a โดยทจด a น อยบนเสนกาไรเทากน (Iso-profit) ของผผลตคนท 1 ทเปนไปไดตาทสด ซงแสดงกาไรสงสดทผผลตคนท 1 ทาไดจากเสนปฎกรยาโตกลบของผผลตคนท 2 ทกาหนดมาให ผผลตคนท 1 จะผลตเทากบ OQA และผผลตคนท 2 จะมปฎกรยาโตกลบโดยทาการผลต เทากบ OQB ตามเสนปฎกรยา RB (เสนปฎกรยาของผผลตคนท 2 ตอผผลตคนท 1) ผผลตคนททนสมย (ในทนคอผผลตคนท 1) จะเปนผนา (Leader) ขณะทคแขงทไรเดยงสา (Naive) ทปฎบตตามขอสมมตของ ครโน (Cournot) (ในทนคอผผลตคนท 2) จะเปนผตาม (Follower) จะเหนไดชดวา

b

a

Q’B

e

Q1

Cournot’s equilibrium

Q2

RB (reaction of 2 to 1) QB

Q’A O

RA (reaction of 1 to 2)

QA

รปท 4.6

69

การเปนผผลตคนท ทนสมยนนไดประโยชน เพราะผผลตคนท 1 จะไปถงเสนกาไรเทากน (Iso- profit) ทใกลแกนของเขา ผตามทไรเดยงสา (Naïve) คอ ผผลตคนท 2 จะเลวลง เมอเทยบกบดลยภาพของครโน (Cournot equilibrium) ในเมอระดบผลผลตของเขาจะไปถงเสนกาไรเทากน (Iso – profit) ทหางไกลออกไปจากแกนของเขา ในทานองเดยวกน ถาผผลตคนท 2 เปนผนาจะทาการผลตเทากบ OQ’B ตรงจด b บนเสน RA (เสนปฎกรยาของผผลตคนท 1 ตอผผลตคนท 2) เพราะเปนกาไรสงสดทผผลตคนท 2 จะทาไดเมอกาหนด แผนภาพของเสนกาไรเทากน (Iso - profit map) ของเขาและเสนปฏกรยาโตกลบ RA สรป ถามเพยงผผลตคนเดยวททนสมย ผผลตคนนนจะเปนผนา และดลยภาพทมเสถยรภาพ (Stable equilibrium) จะเกดขนเพราะผผลตคนทไรเดยงสา (Naive) จะทาตนเปนผตามอยางด อยางไรกตามหากผผลตทงสองคนทนสมยทงค ตางกตองการเปนผนาเพราะจะทาใหตนเองไดกาไรมากกวาคแขง ในกรณนจะเกดดลยภาพทไมมเสถยรภาพ (Instable equilibrium) หรอเรยกวา Stackelberg's disequilibrium ผลกคอเกดสงครามราคา (Price war) จนกระทง ผผลตคนใดคนหนงจะยอมแพและเปนผตามหรอจนกวาจะมการตกลงรวมกนสาเรจ (Collusion) เราสามารถ สรปกลยทธ (Strategy) ของผผลตคนท 1 และผผลตคนท 2 ในรปของตารางเมตรกซ (Pay - off matrix) ของแบบจาลองสแตกเกลเบอรก (Stackelberg's model) (ดกาไรของผผลตแตละคนภายใตกลยทธตาง ๆ ) ไดดงน กลยทธของผผลตคนท2 (2's Strategies)

ผนา (Leader) ผตาม (Follower) ผนา (Leader) Unstable equilibrium Stable equilibrium กลยทธของผผลตคนท1

(1's Strategies)

ผตาม (Follower) Stable equilibrium Cournot's Solution

70

4.2 การตกลงรวมกนของผขายนอยราย (Collusive Oligopoly Model) ผผลต (Firms) ตาง ๆ ในตลาดผขายนอยราย (Oligopoly) จะใชวธหลกเลยงความไมแนนอน (Uncertainty) ทเกดจากการขนอยตอกน (Interdependence) ดวยการทาความตกลงรวมกน (Collusive agreements) ซงการตกลงรวมกนมอยดวยกน 2 แบบ คอ 1. การตกลงรวมกนแบบคารเทล (Cartels) 2. การตกลงรวมกนแบบมผนาทางดานราคา (Price leadership) การตกลงทง 2 แบบนจะเปนการตกลงกนอยางลบๆ ทงนเพราะการตกลงกนแบบเปดเผยในเรองเหลาน ถอวาผดกฎหมาย

4.2.1 การตกลงรวมกนแบบคารเทล (Cartels) การตกลงรวมกนแบบคารเทล (Cartel) หมายถง การตกลงกนโดยตรง (แตเปนความลบ) ระหวาง ผผลตในตลาดผขายนอยราย (Oligopolist) ทแขงขนกน ดวยจดประสงคทจะลดความไมแนนอนทเกดจากการขนอยตอกน (Mutual interdependence) การตกลงรวมกนแบบคารเทล (Cartel) สามารถแบงเปน 1. คารเทล (Cartel) ททากาไรรวมสงสด (Maximize joint profit) 2. คารเทล (Cartel) ทแบงตลาดกน (Market - sharing)

1) คารเทลททากาไรรวมสงสด (Cartels Aiming at Joint - profit Maximization)

ในกรณน จดมงหมายของคารเทล คอ กาไรรวมหรอกาไรของอตสาหกรรมสงสด สถานการณคลายกบผผลตผกขาดทมหลายโรงงาน (Multiplant monopolist) ททากาไรสงสดในทนเราจะพจารณาเพยงกรณทมสนคาเหมอนกนทกประการ (Homogeneous) หรอตลาดผขายนอยรายอยางแทจรง (Pure oligopoly) กอน และกรณของผขายนอยรายทมสนคาแตกตางกน (Differentiated oligopoly) จะพจารณาภายหลง ในกรณนผผลต (Firm) จะตงสานกงานกลาง (Central agency) ทจะทาหนาตดสนไมเพยงแตปรมาณทงหมดและราคาทจะขายเพอใหกาไรของกลม (สมาชก) สงสดเทานน แตยงตองทาหนาทจดสรรการผลตระหวางสมาชกของคารเทล (Cartel) และแบงกาไรรวม (Joint profit) ระหวางสมาชก ซงแนนอนทสดสานกงานกลางจะตองรคาของตนทนการผลต (Cost) ของผผลตแตละคน สมมตวาสานกงานกลางสามารถคดเสนดมานดตลาด (Market demand) และหาเสนรายรบสวนเพมหนวยสดทาย (MR) ของ คารเทลทงตลาด เสนตนทนสวนเพมหนวยสดทาย (MC) หาไดโดยการรวมเสน MC ของผผลตแตละคน สานกงานกลางนจะทาตวเปนผผลตผกขาดทมหลายโรงงาน (Multiplant

71

monopolist) จะตงราคา ณ ทเสนรายรบสวนเพมหนวยสดทาย (MR) ของอตสหกรรมตดกบเสนตนทนสวนเพมหนวยสดทาย (MC) ของ อตสหกรรม (Industry MR = Industry MC) เพอใหงายสมมตวาคารเทล (Cartel) มสมาชกแค 2 หนวยผลต (Firms) ปรมาณของทงหมดของคารเทล คอ Q = Q1 + Q2 ขายในราคาเทากบ OP สมาชกทเปนผผลตคนท 1 ผลตสนคาเทากบ Q1 สมาชกคนท 2 จะผลตเทากบ Q2 พนทแรเงา π1 และ π2 คอกาไรของผผลตคนท 1 และผผลตคนท 2 ตามลาดบ กาไรทงหมดเทากบ π1 + π2

2) คารเทลทแบงตลาดกน (Market Sharing Cartels)

ในทางปฏบตมคารเทล (Cartels) ลกษณะนจานวนมาก ในกรณนผผลต (Firm) ตกลงทจะแบงตลาดกนขาย แตกยงรกษาความมอสระภาพดานสไตล (Style) ของผลผลต (Output) ของเขา รวมทงดานกจกรรมการขายและการตดสนใจอน ๆ

การแบงตลาดม 2 วธ คอ (ก) การตกลงดานการแขงขนทไมใชราคา (Non-price Competition agreement) (ข) โควตา (Quota)

AC2 AC1

MR

E E2 E1

P P

฿ / unit

Q

P

O O O

Q Q

MC1 MC2

D

Q2 Q = Q1 + Q2 Q1

π1 π2 MC = MC1 + MC2

(ก) Firm 1 (ข) Firm 2 (ค) Cartel รปท 4.7 แสดงการกาหนดราคาและปรมาณดลยภาพของผผลตทรวมตวกนแบบคารเทล

72

(ก) การตกลงดานการแขงขนทไมใชราคา (Non-price Competition Agreement)

คารเทล (Cartel) แบบนเปนการรวมตวกนแบบหลวม ๆ (Loose cartel) โดยทผผลต (Firm) ทเปนสมาชกจะตกลงกนในเรองราคารวม (Common price) ซงผผลตแตละคนสามารถขายในปรมาณใดกไดทราคาน ราคารวมนกาหนดจากการตอรองระหวางผผลตทเปนสมาชก ผผลตทมตนทนการผลตตาจะพยายามกดดนใหขายราคาตากวา และผผลตทมตนทนสงกอยากไดราคาสงกวาในทสดราคาทตกลงจะตองเปนราคาททาใหผผลตทเปนสมาชกทกคนมกาไร ผผลตตางๆ ตกลงทจะไมขายในราคาตากวาราคาทคารเทลตกลงรวมกน (Cartel price) แตมอสระทจะเปลยนรปแบบ (Style) ของสนคาของเขา ตลอดจนทาการโฆษณาและนโยบายการขายอน ๆ หรอพดอกอยางหนงคอ ผผลตจะแขงขนกนในดานอนทไมใชราคา ซงผผลตแตละคนหวงจะไดสวนแบงการตลาดทมากกวา

สมมตวา คารเทลมผผลตทเปนสมาชก 2 คน โดยทผผลต(Firm) คนท 2 มตนทนตากวา ผผลตคนท 1 ดงนน ผผลตคนท 2 มแนวโนมทจะตดราคาขายใหตากวาราคาผกขาด (PM) ซงจะมผลทาใหผผลตคนท 1 ตองออกไป (เลกกจการ) ดงนนจะเหนไดวา คารเทลนจะไมมเสถยรภาพ (Unstable) เพราะสมาชกมตนทนแตกตางกน และแมโครงสรางตนทนเหมอนกนกตาม คารเทลแบบนจะไมมเสถยรภาพอกเพราะถาผผลตคนหนงแยกตวออกไป และตดราคาตากวาราคา PM เลกนอย ขณะทผผลตราย อน ๆ ยงอยในคารเทล และ ผผลตทแยกตวออกไปจะดงเอาลกคาจากผผลตรายอน ๆ

PM PM PM

MR

E E2 E1

฿ / unit

Q O O O

Q Q

D

Q M

MC

PB

(ก) Firm 1 (ข) Firm 2 (ค) Cartel รปท 4.8 การกาหนดปรมาณขายของผผลตสมาชกภายใตราคาทคารเทลกาหนด

73

ไปเปนจานวนมาก ดงนนเสนดมานด (Demand) ตอสนคาของผผลตทแยกออกไปจะมความยดหยนมากขนและไดกาไรเพมขน ผผลตทเปนสมาชกทงหมดจะมแรงดงดด (Incentive) อยางเดยวกนทจะออกจากคารเทลไปซงจะมผลทาให คารเทล (Cartel)ไมเสถยรภาพ ดงนนคารเทลแบบนจงมอายสน

(ข) คารเทลทแบงตลาดโดยการตกลงเรองโควตา

ในกรณน สมาชกของ Cartel จะทาขอตกลงเกยวกบปรมาณทสมาชกแตละ Firm อาจทาการขาย ในราคาทตกลงกน (Agreed price or prices) ถาทก Firm ม Cost เหมอนกน จะทาใหได Monopoly solution ตลาดจะถกแบงใหกบ Firm สมาชกเทา ๆ กน ดงรปท 4.9

อยางไรกดถาตนทนการผลต (Cost) แตกตางกน โควตา (Quota) และสวนแบงตลาดจะแตกตางออกไปดวย การจดสรรสวนแบงโควตา (Quota) จะไมมเสถยรภาพ ในกรณนสวนแบงโควตา (Quota) ขนอยกบระดบของตนทนการผลต (Cost) และความชานาญในการตอรอง (Bargaining skill) การตอรองใชระดบการขายในอดต และ/หรอ ความสามารถในการผลต (Productive capacity) ในการตดสนทงสองอยางดงกลาวมานขนอยกบอานาจและ ความชานาญในการตอรอง (Bargaining power and skill)

Q1 Q2

MC1

PM PM PM

E

MR2

D1

฿ / unit

Q O O O

Q Q

Q M

D2

MR1

MC2

Q2 Q1

MC = MC1 + MC2

D = D1 + D2 MR = MR1 + MR2

(ก) Firm 1 (ข) Firm 2 (ค) Cartel รปท 4.9 การกาหนดราคาและปรมาณผลผลตตามโควตา

74

4.2.1 การตกลงรวมกนแบบมผนาทางดานราคา (Price Leadership) ผผลตในตลาดผขายนอยราย (Oligopolist) จะตระหนกถงการขนอยตอกน (Mutual interdependence) ดงนน การตดสนใจเกยวกบราคาจงตองคานงถงปฏกรยาของคแขงของเขา และตองดวาปฏกรยาของคแขงจะมผลตอกาไรของเขาอยางไร การตดสนใจเกยวกบราคาทไมมความระมดระวงอยางเพงพออาจสงผลทาใหเกดการตดราคาแขงกน (Cut - throat price completion) ซงจะทากาไรของทกคนลดลง หนทางหนงทจะเลยงการแขงขนกนตดราคา กคอการตงราคาทเปนทยอมรบของทกฝายในตลาด กลาวคอ ผนาทางดานราคา (Price leadership) ซง ผผลตตาง ๆ ในตลาดจะขายสนคาในราคาทผนาเปนคนตง ผนาทางดานราคา (Price leadership) มอยตวกน 3 แบบ คอ 1. ผผลตรายใหญเปนผนาทางดานราคา (The dominant (large) firm price leadership) 2. ผผลตทมตนทนการผลตตาเปนผนาทางดานราคา (Low - cost price leadership) 3. ผเรมการเปลยนแปลงราคากอนเปนผนาทางดานราคา (Barometric price leadership)

1) ผผลตรายใหญเปนผนาทางดานราคา (The Dominant (Large) Firm Price Leadership Model)

แบบจาลองน (Model)นมขอสมมตดงน 1. อตสาหกรรมมผผลตทเปนผนา (Dominant firm) หรอมผผลตรายใหญอยเพยงรายเดยว และมผผลตรายเลกจานวนมาก

2. ผผลตทเปนผนา (Dominant firm) จะเปนผตงราคาตลาดและยอมใหผผลตราย เลก ๆ ขายปรมาณใดกไดทราคาน 3. ผผลตรายเลกจานวนมากซงตระหนกวาตนเองอยในฐานะเปนรองจะมพฤตกรรมเหมอนกบเปนผผลตในตลาดแขงขนโดยจะทาการขายในปรมาณท MC = ราคาทผนา (Dominant firm) ตงไว (Pd) รปท 4.10 DD' คอเสนดมานดอตสาหกรรม (Industry demand) MC∑

→ คอเสน

ซพพลาย (Supply)ของผผลตรายเลก ๆ ทงหมด ซงหามาไดจากการรวมของ MC ของผผลตรายเลกแตละคนเขาดวยกนตามแนวนอน จากขอสมมตทวา ผผลตรายเลกสามารถขายเทาใดกได ณ ราคาทผนา (Dominant firm) เปนผ กาหนด และผผลตทเปนผนา (Dominant firm) จะขายสวนทเหลอ ดงนนปรมาณความตองการเสนอซอ (Quantity demanded)สนคาจากผผลตทเปนผนา (Dominant firm) จะเทากบปรมาณความตองการในตลาดลบดวยปรมาณขาย (Quantity supplied) จากผผลตรายเลก ๆ ทงหมด หรอ

75

dd' (เสน Demand ของ Dominant Firm ) = DD'- MC∑

→ เมอหา dd' ไดแลว จากนนเรา

สามารถหาเสน MR ของผผลตทเปนผนา (Dominant firm) คอ MRd ได และจากการพจารณารวมกน MC ของ ผผลตทเปนผนา (Dominant firm) คอ MCd ผผลตทเปนผนาจะทากาไรสงสดดวยการผลตท MRd = MCd จะกาหนดราคาเทากบ OPd และขายปรมาณ OT ผผลตรายเลกจะตองขายในราคา Pd และเตมใจจะขายในปรมาณ OS (ซง MC∑

→ = Pd) โดยท OS = TQ ดงนน

Market Demand = OT + OS = OQ ทราคา OPd

2) แบบจาลองผผลตทมตนทนการผลตตาเปนผนาทางดานราคา (The Low - cost Price Leadership Model)

ตามแบบจาลอง (Model) น สมมตวามผผลต 2 ราย ทาการผลตสนคาเหมอนกน (Homogeneous product) ดวยตนทนทแตกตางกน ซงตองขายในราคาเดยวกน ผผลตสองคนนอาจมตลาดเทากน หรอ ไมเทากนกได

O

฿ / unit

Q

MRd

MCd

ΣMC D

D’

d' Pd

d

S Q T

รปท 4.10 การกาหนดปรมาณขายตามราคาทผนาเปนผกาหนด

76

กรณตกลงแบงตลาดเทากน

ในรปท 4.11 กาหนดให D คอเสนดมานดตลาด (Market demand) ในเมอผผลต 2 คนแบงตลาดเทากน และเสน d ซงเปนเสนดมานด (Demand) ของผผลตแตละคนจงอยครงทางของระยะในแนวนอนของเสน D กบแกนตง ดงนนผผลตแตละคนจะมเสน MR อยางเดยวกนคอ MR1 = MR2 (ในรปท 4.11) ผผลตคนท 1 มตนทนตากวาจะเปนผตงราคาเทากบ OP1 ซงไดกาไรสงสด (ผลตท MR1 = MR2 = MC1) แตผผลตคนท 2 ไมไดกาไรสงสดเพราะผผลตคนท 2 ตองขายในราคา OP1 และขาย Q2 = Q1 ดงนน ผผลตทง 2 คนขายรวมกนเทากบ OQ หรอ 2 เทาของ Q1 = Q2 ผผลตคนท 2 จะไดกาไรสงสดกตอเมอเขาตองขายท MR1 = MR2 = MC2 คอขายทราคา OP2 ปรมาณ OQ'2 แตกไมสามารถทาเชนนนได เพราะผผลตคนท 2 มตนทนสงกวาผผลตคนท 1 จงไมไดกาไรสงสด เหมอนผผลตคนท 1 ซงมตนทนตากวา

รปท 4.11 แสดงการการาคาและปรมาณกรณตกลงแบงตลาดเทากน

MR1 = MR2 O

฿ / unit

Q

MC2

D

D

d

P1

Q'2 Q = Q1 + Q2

AC2

AC1 MC1

Q1= Q2

P2

77

กรณแบงตลาดไมเทากน

ในกรณนผผลตคนท 1 ซงมตนทนตากวาจะเปนผนาในการตงราคา (Price leader) และไดกาไรสงสดดวยการขายท MR1 = MC1 ทราคาเทากบ OP1 และขายปรมาณเทากบ OQ1 กาไรตอหนวยเหนไดจาก ระหวาง P1 กบ AC1 ในแนวดง ผผลตคนท 2 ซง ตนทนสงกวาตองเปนผตาม คอ ขายทราคา OP1 และปรมาณ OQ2 กาไรตอหนวยจะมคาอยระหวาง P1 กบ AC2 ซงเหนไดชดวา กาไรตอหนวยทไดรบนอยกวาของผผลตคนท 1 ผผลตคนท 2 จะไดกาไรสงสดไดนน ตองผลตทจด MR2 = MC2 คอ ผลตเทากบ OQ'2 และขายในราคา OP2 แตกทาไมไดเพราะเขาจะตองขายในราคา OP1 ตามทผผลตคนทเปนผนาเปนผกาหนด

3) แบบจาลองผเรมการเปลยนแปลงราคาเปนผนาในการกาหนดราคา (The Barometric Price Leadership Model)

ตามแบบจาลอง (Model) นจะมผผลตหนงเปนผเรมตนเปลยนแปลงราคา ทาใหผผลตคนอน ๆ ในอตสาหกรรม (Industry) เปลยนราคาตามผนาการกาหนดราคา (Price leader) ไมจาเปนตองเปน ผผลตรายใหญทสด ราคาเปลยนแปลงตามประกาศของผนาเปนเครองวด (Barometer)

O

฿ / unit

Q

d1

MR1

P1

Q'2 Q1

MC2 AC2

AC1 MC1

Q2

P2

d2 MR2

รปท 4.12 แสดงการการาคาและปรมาณกรณตกลงแบงตลาดไมเทากน

78

ทสะทอนใหเหนการเปลยน แปลงดมานด (Demand) และซพพลาย (Supply)ในตลาด ผนาการกาหนดราคา (Barometric price leader) จะไมบงคบผผลตคนอน ๆ เขาเปนแตผชวาการเปลยนแปลงราคาเปนสงทปรารถนาในตลาด

4.3 ตลาดผขายนอยรายและทฤษฎเกมส พฒนาการทสาคญอนหนงทางดานทฤษฎเศรษฐศาสตรทปรากฎขนในชวงหลงป 1940 กคอ การนาเสนอทฤษฎเกมส (Theory of Games) และพฤตกรรมเศรษฐกจของฟอน นแมน และมอรแกนสเตอรน (Von Neuman and Moregenstern) อนทจรงทฤษฎเกมสน ฟอน นแมน ไดคดขนตงแตป 1928 แตเพงไดนามาประยกตใชอธบายพฤตกรรมทางเศรษฐกจรวมกบเมอรเกนสเตอรนในระยะหลงถดมา และในระยะตอมาขอเขยนทางดานนกไดออกมาเปนจานวนมาก และไดมการนาเอาทฤษฎเกมสไปใชในการอธบายทฤษฎตางๆ เปนตนวา ทฤษฎตลาดผขายนอยราย ทฤษฎการตอรอง และทฤษฎการวเคราะหคลมทกสวน เปนตน ในชนแรกนกเศรษฐศาสตรถงกบหวงวา ทฤษฎเกมสนจะสามารถกาหนดเปนทฤษฎหลกทจะใชอธบายพฤตกรรมของตลาดผขายนอยรายไดอยางสมบรณ อยางไรกตาม ในทายทสดนกเศรษฐศาสตรกยอมรบวาทฤษฎดงกลาวเปนประโยชนในการใชวเคราะหปญหาทางเศรษฐกจเฉพาะเรองมากกวาทจะใชในการสรางทฤษฎทสมบรณ แตแมกระนนทฤษฎเกมสกนบเปนทฤษฎทเพมพนความรทสาคญใหกบขอบเขตวชาเศรษฐศาสตร และทฤษฎเกมสอยางงายๆ จะสามารถชวยอธบายกระบวนการตดสนใจของผผลตในตลาดผขายนอยรายซงมการขนอยแกกนอยางมากไดดกวาแบบจาลองอนๆ ทมอย โดยเนอหา ทฤษฎเกมสเปนหลกการทางคณตศาสตรทสามารถนามาใชอธบายปรากฎการณทเกดขนในกรณมผลประโยชนของบคคลสองฝายขดกน ไมวาจะเปนดานการเมอง การคา หรอเศรษฐกจ ประเดนหลกของทฤษฎอยการพยายามหาคาตอบวา เมอผลประโยชนของแตละฝายขดกนเชนน แตละฝายจะมพฤตกรรมอยางไรจงจะรกษาหรอชวงชงผลประโยชนไวเปนของตนได ซงในทฤษฎเกมสหนงๆ ทใชว เคราะหพฤตกรรมของผผลตในตลาดผขายนอยรายจะประกอบดวยตวแปรตางๆ ดงตอไปน 1. เครองมอหรอนโยบาย (Instrument or policy variable) ทผผลตจะใชในการทาใหตนบรรลเปาหมายทกาหนดไว ซงในเรองตลาดผขายนอยรายนกเชนกน ราคาสนคา รปแบบสนคา วธการโฆษณาและการสงเสรมการขายแบบตางๆ หรอชองทางการจาหนายสนคา เปนตน 2. กลยทธ (Strategy) ซงหมายถงวธการแนนอนทผผลตจะเลอกใช เปนตนวาการกาหนดราคาสนคาใหเทากบ 20 บาทตอหนวย การกาหนดงบประมาณการโฆษณาใหเทากบ 300,000 บาท หรอการกาหนดรปแบบทแนนอนของตวสนคา และไมวาผผลตรายหนงๆ จะเลอกใชกลยทธใดกเปนทเชอ

79

แนวาผผลตทเปนคแขงขนยอมมปฏกรยาและดาเนนกลยทธของตนเองเปนการโตตอบ และผผลตแตละรายตางมงทจะเลอกกลยทธทจะใหผลประโยชนสงสดแกตน 3. ผลของกลยทธ (Pay off) หมายถงผลสทธทผผลตแตละรายจะไดรบจากการดาเนนตามกลยทธหนงๆ ซงวดอยในรปของเปาหมายทผผลตกาหนดขน เปนตนวา ถาเปาหมายของผผลตกคอการทาใหกาไรสงสด ผลของกลยทธกจะแสดงในรปของกาไรระดบตางๆ ทผผลตจะไดรบจากแตละกลยทธ หรอถาเปาหมายของผผลตคอการพยายามทาใหสวนแบงตลาดสงสด ผลของกลยทธจะแสดงอยในรปของสวนแบงตลาดทผผลตจะไดรบเมอเลอกใชกลยทธตางๆ นน

ตารางท 4.1 เมตรกซแสดงผลกลยทธตางๆ ของผผลตรายท I และ II กลยทธของผผลตรายทสอง

B1 B2 B3 B4 B5

กลยทธ A1 G11 G12 G13 G14 G15

ของผผลต A2 G21 G22 G23 G24 G25

รายทหนง A3 G31 G32 G33 G34 G35

A4 G41 G42 G43 G44 G45

4. ตารางแสดงผลของกลยทธ (Pay off matrix) เปนตารางแสดงผลทผผลตจะไดรบจากการ

ดาเนนกลยทธตางๆ เมอคแขงขนไดดาเนนการกลยทธตางๆ กนไป ถาสมมตวาผผลตรายทหนง มกลยทธทจะสนใจเลอกอย 4 กลยทธ ในขณะทผผลตรายท 2 มกลยทธทจะตดสนใจเลอกอย 5 กลยทธ ในกรณดงกลาวน ตารางเมตรกซแสดงผลของกลยทธจะประกอบดวยผลของกลยทธทงหมด 4 x 5 เทากบ 20 คาดวยกน ซงถาให A1 A2 A3 และ A4 คอกลยทธตางๆ ของผผลตรายท 1 สวน B1 B2 B3 B4 และ B5 คอกลยทธของผผลตรายท 2 และ G คอผลของกลยทธทเกดขน เราจะสามารถสรางตารางเมตรกซ แสดงผลของกลยทธไดดงตารางท 4.1

ก. การวเคราะหทฤษฎเกมสเมอเปน Two-person Zero-sum Game รปแบบของทฤษฎเกมสทงายทสด คอกรณทเกมสประกอบดวยผเลน (ซงในกรณของการ

วเคราะหตลาดผขายนอยรายกคอผผลต) เพยง 2 ราย ซงผลไดของบคคลหนงคอผลเสยของอกบคคลหนง เปนตนวา ในการเลนไพของผเลน 2 คน ถาคนท 1 ชนะพนนไดเงน 100 บาท ยอมหมายถงวาคนท 2 จะเสยพนนเปนเงน 100 บาท ในกรณเชนวาน ผลไดของทงสองฝายบวกกนจงมคาเทากบ 100+(-100) = 0 เกมสลกษณะนจงมชอเรยกวา Zero-sum game และในแบบจาลอง Zero-sum game น จะประกอบดวยขอสมมตตางๆ ดงน

1. มผเลนสองฝายทมผลประโยชนขดกน

80

2. แตละฝายตางมแผน (Strategy) ในจานวนทแนนอนทจะใชในการรกษาผลประโยชนของตน และตางกรวาอกฝายมแผนอยางใดบาง แตไมสามารถรไดวาจะมการใชแผนใด

3. แตละฝายมโอกาสเลอกทจะใชแผนใดแผนหนงไดเพยงครงเดยว 4. แตละฝายตางรถงผลทตนจะไดรบจากการดาเนนแผนตางๆ ซงผลทฝายหนงไดรบจะ

เทากบผลทอกฝายหนงตองเสยไป นนคอ เมอนาผลทสองฝายไดรบมารวมเขาดวยกนจะไดเทากบ 0 ตารางท 4.2 เมตรกซแสดงสวนแบงตลาดของ A เมอ A และ B กาหนดระดบราคาขายตางๆ

กลยทธของ B B1 B2 B3 B4 B5

A1 .10 .20 .15 .30 .25 .10 A2 .40 .30 .50 .55 .45 .30 กลยทธของ A A3 .35 .25 .20 .40 .50 .20 A4 .25 .15 .35 .60 .20 .15 .40 .30 .50 .60 .50

เราจะลองยกตวอยางโดยสมมตใหผผลตสองราย คอ A และ B ตางมเปาหมายในการทจะแสวงสวนแบงตลาดสงสด โดยท A และ B มงจะใชราคาสนคาเปนเครองมอในการดาเนนนโยบาย และ A เลอกทจะใชระดบราคาทงหมด 4 ระดบราคาดวยกน คอ A1 A2 A3 และ A4 สวน B ไดวางกลยทธทจะใชระดบราคา 5 ระดบดวยกน คอ B1 B2 B3 B4 และ B5 ผลจากการเลอกใชกลยทธแตละกลยทธของ A และ B ทาใหสวนแบงตลาดท A และ B ไดรบจะแตกตางออกไปแลวแตวาคแขงขนใชกลยทธใด ดงคาทไดแสดงไวในตารางท 4.2 ใหสงเกตวา เมอ A ใชกลยทธกาหนดระดบราคาสนคาเทากบ A1 และถา B เลอกกาหนดราคาเทากบ B1 แลว A จะไดสวนแบงตลาดเทากบ .10 หรอ 10 เปอรเซนต สวนแบงตลาดทจะตกเปนของ B เมอ B กาหนดระดบราคาเทากบ B1 และ A กาหนดระดบราคาเทากบ A1 จงเทากบ .90 หรอ 90 เปอรเซนต นนหมายถงวาสวนแบงตลาดท A ไดมา กคอสวนแบงตลาดท B เสยไป และในทางกลบกนกเชนกน จากตารางท 4.2 เมอ A เลอกใชกลยทธกาหนดระดบราคาใหเทากบ A1 สวนแบงตลาดของ A จะแปรเปลยนไปเรอยๆ ขนอยกบวา B กาหนดระดบราคาสนคาของ B ใหเทากบเทาไรซงกคอคาทแสดงอยบนแถวท 1 ของตาราง และในทศนะของ A แลว A ยอมคาดคะเนวาในบรรดากลยทธการกาหนดราคาทง 5 ระดบราคา B จะเลอกกาหนดราคาทจะทาให A ไดสวนแบงตลาดตาทสด ซงกคอ การกาหนดราคา B1 และดวยการพจารณาในลกษณะเดยวกน A จะสามารถคาดคะเนไดวา เมอตนใชกลยทธการกาหนดราคาเทากบ A2 A3 และ A4 แลว B จะเลอกกาหนดราคาเทากบเทาใด ซงสวนแบงตลาด

81

ท A จะไดรบจากการกาหนดราคาดงกลาวไดแสดงไวในคอลมนท 7 ของตาราง เมอ A มเปาหมายทจะทาใหสวนแบงตลาดของตนสงทสด ดงนน ในแผนกลยทธการตงราคาสนคาของตนใหตางกนทงหมด 4 ระดบนน เมอนากลยทธของคแขงขนคอ B เขามาพจารณารวมดวย A ยอมเลอกกลยทธทจะทาใหสวนแบงตลาดของตนสงสด ซงกคอ การกาหนดราคาใหเทากบ A2 และสวนแบงตลาดท A จะไดรบจะเทากบ .30 หรอ 30 เปอรเซนต และเนองจากตวเลขในคอลมนท 7 เปนคาตาสด (Minimum) ของแตละแถว และ A ไดเลอกกลยทธททาใหตวเลขในคอลมนท 7 นมคาสงสด วธการนจงมชอเรยกวา วธ Maximin อยางไรกตามเนองจากสวนแบงตลาดท A ไดมากคอสวนแบงตลาดท B สญเสยไป ดงนนเราอาจใชตาราง พจารณาหากลยทธท B จะเลอกใชไดเชนกน โดยถา B เลอกใชกลยทธ B1 เขาจะสญเสยสวนแบงตลาดให A ไปเทาใดยอมขนกบวา A ไดเลอกใชกลยทธใด A1 A2 A3 หรอ A4 ซงสวนแบงตลาดท B สญเสยไปคอคาตวเลขในคอลมนท 1 ของตาราง นนเอง และในทศนะของ B เขายอมคาดคะเนวา A ยอมเลอกเอากลยทธใดกตามทจะทาให B สญเสยสวนแบงตลาดมากทสด ซงกคอ การท A จะกาหนดราคาใหเทากบ A2 อนมผลให B สญเสยตลาดไปเทากบ .40 หรอ 40 เปอรเซนต และดวยการพจารณาในลกษณะเดยวกน B จะสามารถคาดคะเนไดวา เมอตนใชกลยทธ B2 B3 B4 และ B5 และ A จะเลอกใชกลยธใด ซงสวนแบงตลาดท B จะสญเสยไปจากการเลอกกลยทธของ A ดงกลาวไดแสดงไวในแถวท 6 ของตาราง และเมอ B มเปาหมายจะทาใหสวนแบงตลาดของตนสงสดเชนเดยวกบ A ดงนนในระหวางแผนกลยทธทงหมด 5 แผน เมอนาเอาแผนกลยทธของ A มาพจารณารวมดวยนน B ยอมเลอกกลยทธทจะทาใหตนเสยสวนแบงตลาดไปนอยทสดอนไดแกการเลอกกลยทธกาหนดราคาสนคาใหเทากบ B2 ซงจะทาให B สญเสยสวนแบงตลาดไป .30 หรอ 30 เปอรเซนต และเนองจากตวเลขในแถวท 6 เปนคาสงสด (Maximum) ของแตละคอลมนและ B ไดเลอกกลยทธททาใหตวเลขในแถวนมคาตาสด วธการนจงมชอเรยกวาวธ Minimax

ตารางท 4.3 เมตรกซแสดงสวนแบงตลาดของ B เมอ B และ A กาหนดระดบราคาขายตางๆ กลยทธของ B

B1 B2 B3 B4 B5

A1 .90 .80 .85 .70 .75 กลยทธของ A A2 .60 .70 .50 .45 .55 A3 .65 .75 .80 .60 .50 A4 .75 .85 .65 .40 .80

82

ตารางท 4.3 เปนเมตรกซแสดงสวนแบงตลาดของ B ทหาตอเนองมาจากตารางท 4.2 ในกรณท A ไดรบสวนแบงตลาดเทากบ .10 สวนแบงตลาดของ B1 กจะเทากบ .90 หรอ A ไดรบสวนแบงตลาดเทากบ .40 สวนแบงตลาดของ B กจะเทากบ .60 สาหรบการวเคราะหนโยบายท B และ A จะเลอกใชกทาไดในทานองเดยวกบการวเคราะหขางตน เมอคาตวเลขในตารางเปนสวนแบงตลาดของ B ดงนนในขณะท B ใชนโยบาย Maximin โดยเลอกกลยทธทจะทาใหสวนแบงตลาดของตนสงสด A จะใชนโยบาย Minimax โดยเลอกกลยทธทจะทาใหสวนแบงตลาดของ B ตาทสด ใหสงเกตวา ไมวาจะพจารณาในแงของ A หรอ B คาตอบทไดจะเปนคาตอบอนเดยวกน ในกรณน A จะใชกลยทธ A2 และ B กจะใชกลยทธ B2 สวนแบงตลาดท A ไดรบจะเทากบ .30 และสวนแบงตลาดของ B จะเทากบ .70 ทงนเพราะ คาตาสดในบรรดาคาสงสดของคอลมนท B ไดเลอกและคาสงสดในบรรดาคาตาสดของแถวท A ไดเลอกจะเปคา ณ จดเดยวกน จดดงกลาวนมชอเรยกวา จดกงกลางอานมา (saddle point) 1 เมอทง A และ B สามารถคนหาจดดงกลาวไดแลว ภายใตสถานการณทไมเปลยนแปลงกจะไมมแนวโนมทจะทาให A และ/หรอ B เปลยนแปลงนโยบายใหตางไปจากเดมเพราะการเปลยนแปลงใดๆ ลวนแตจะทาใหผลไดของแตละฝายมระดบตาลงกวาเดมทงสน

ข. การวเคราะหทฤษฎเกมส เมอเปน Non-zero-sum Game ในกรณทมผลของกลยทธทผผลตทงสองรายไดรบจากการดาเนนกลยทธตางๆ รวมกนแลวมคาไมเทากบศนย ขอสรปทไดจากการวเคราะหจะแตกตางกนออกไปบาง แตแนววเคราะหกยงคงเปนแนวเดยวกน ตวอยางเชน ถาเปาหมายของผผลตแตละรายคอ การพยายามทาใหกาไรรวมมคาสงสด และนโยบายทเลอกใชเปนเครองมอ กคอ ราคาสนคา การทผผลตรายหนงสมมตวา A กาหนดราคาสนคาเทากบ A1 และ B กาหนดราคาสนคาเทากบ B1 แลว A ไดรบกาไรรวมเทากบ 5 ลาน กไมไดหมายความวา B จะตองขาดทนเทากบ 5 ลาน อนมผลทาใหผลของกลยทธของ A + B มคาไมเทากบศนย เราไดยกตวอยางตวเลขกรณของ non-zero sum game แสดงไวในตารางท 4.5

ตารางท 4.5 เมตรกแสดงกาไรรวมท A จะไดรบเมอ A และ B กาหนดระดบราคาตางๆ กน กลยทธของ B

B1=5 B2=3 กลยทธของ A A1 = 5 90 50 50

A2 = 3 150 80 80 150 80

1 ชอดงกลาวนมาจากขอเทจจรงทเราสามารถแลเหนจากรปนวา จด S จะเปนจดตาสดถาเคลอน

ตวมาจากจด A และจะเปนจดสงสดถาเคลอนตวมาจากจด B

A S B

83

จากตารางท 4.5 ซงเปนผลของกลยทธท A จะไดรบนน เมอใชแนววเคราะหในขอ 1 แลว A จะใชวธการ Maximin โดยเลอกกลยทธ A2 กาหนดราคาสนคาเทากบ 3 ในขณะเดยวกน B ซงจะใชวธการ Minimax เลอกกลยทธ B2 กาหนดราคาสนคาเทากบ 3 เชนกน กาไรรวมท A จะไดรบคอ 80 และกาไรรวมท B ไดรบจะเทากบ 100 (แสดงอยในตาราง) อยางไรกตาม การเลอกใชกลยทธดงกลาวของ A และ B จะมผลใหทง A และ B ไมไดอยในสถานการณทดทสด เพราะ A และ B สามารถทากาไรรวมใหสงขนไดถา A และ B ตกลงกนตงราคาสนคาใหสงขนเปน 5 แทนทจะเปน 3 กาไรรวมของ A จะเปลยนจาก 80 เปน 90 และกาไรรวมของ B จะเปลยนจาก 100 เปน 110 ดงนน แมหลกการ Maximin และ Minimax จะใหคาตอบทดทสดในกรณของ zero-sum game แตกจะไมใหคาตอบทดทสดสาหรบกรณของ non-zero-sum game ซงการทผผลตทงสองตกอยในสถานการณเชนวานเปนผลมาจากสงทเรยกวา Prisoner’s Dilemma

ตารางท 4.7 เมตรกซแสดงกาไรรวมท B จะไดรบ เมอ A และ B กาหนดระดบราคาตางๆ กน กลยทธของ B

B1 = 5 B2 = 3 กลยทธของ A A1 = 5 110 120

A2 = 3 60 100 การวเคราะหขางตนนอยภายใตขอสมมตทวาเรารผลแนนอนท A และ B จะไดรบจากการดาเนนกลยทธตางๆ ซงในความเปนจรงขอสมมตดงกลาวยอมยากทจะเกดขนได A และ B จะเพยงแตจะสามารถคาดคะเนไดวาผลทอาจเกดขนเปนเชนใดบาง และมโอกาสเกดขนไดมากนอยเพยงใด (ความนาจะเปนหรอ probability เปนเทาใด) อยางไรกตาม หลกการวเคราะห เมอนาความจรงขอนเขามาคานงกยงคงเปนหลกการเดยวกน เพยงแตคาตวเลขเมตรกซทแสดงผลของกลยทธตางๆ จะเปลยนจากคาทแสดงผลทแนนอนของกลยทธมาเปนคาผลของกลยทธทคาดวาจะเกดขน (expected value) เทานน

4.4 ผลของตลาดผขายนอยรายตอระบบเศรษฐกจ จากความไมสามารถทจะสรางทฤษฎหลกทจะใชอธบายพฤตกรรมของผผลตในตลาดผขายนอยรายได การทจะพจารณาถงผลโดยทวๆ ไปทจะเกดจากการดาเนนนโยบายของผผลตในตลาดลกษณะนจงเปนสงททาไมไดเชนเดยวกน อยางไรกตาม เรากอาจพจารณาตลาดผขายนอยรายในประเดนตางๆ ทไดเคยพจารณามาในตลาดอนๆ ได โดยสมมตใหเสนอปสงคในแตละตลาดมลกษณะเหมอนกนและไมปรากฎมการประหยดหรอไมประหยดตอขนาดเกดขน เสน LAC จงเปนเสนทขนานกบแกนนอนและเปนเสนเดยวกบ LMC ดงรปท 4.13

84

1. ในกรณทผผลตในตลาดผขายนอยรายรวมตวเขาดวยกนและพยายามทาใหกาไรของกลมสงสดปรมาณการผลตทกลมจะกาหนดขนคอ OQG และราคาคอ OPG ในขณะทปรมาณการผลตในกรณทตลาดเปนตลาดแขงขนสมบรณเทากบ OQC และ OPC ดงนน ราคาสนคาในตลาดผขายนอยรายจงสงกวาในราคาตลาดแขงขนสมบรณและปรมาณการผลตจะนอยกวา และกเชนเดยวกบกรณทผผลตจะแตละรายดาเนนนโยบายโดยอสระเมออปสงคเปนเสนทลาดจากซายลงมาทางขวา ปรมาณการผลตท LMC เทากบ MR ยอมนอยกวาปรมาณการผลตท LMC = AR และราคากจะสงกวาเดยวกน ดงนน ในแงของการจดสรรทรพยากรในการผลต ตลาดผขายนอยรายจะกอใหเกดความไมมประสทธภาพในการจดสรรทรพยากรขน เพราะขณะทราคาสนคาสงขนกวาตนทนหนวยสดทาย แสดงวาผบรโภคยงปรารถนาทจะไดรบสนคาเพมขน เมอผผลตจากดปรมาณการผลตใหนอยเกนไปโดยการจดแสดงวาผบรโภคยงปรารถนาทจะไดรบสนคาเพมขน เมอผผลตจากดปรมาณการผลตใหนอยเกนไปโดยการขดขวางการเขามาของผผลตรายใหมเชนน กจะเปนผลใหมการใชทรพยากรในตลาดผขายนอยรายนอยเกนไป และในขณะเดยวกนทรพยากรทควรจะไดใชเพมขน กจะถกใชไปในทางอนในจานวนทมากเกนไป

รปท 4.13 การวเคราะหผลของตลาดผขายนอยรายเปรยบเทยบกบตลาดลกษณะอนๆ

2. ในทานองเดยวกบตลาดแขงขนไมสมบรณอนๆ ผผลตในตลาดผขายนอยรายจะทาการผลตดวยโรงงานทมขนาดเลกกวาโรงงานทมประสทธภาพสงสด และผลตสนคาในจานวนทตากวาอตราการผลตทดทสดของโรงงานทใชอยนน ดงนน จงเกดมสมรรถนะสวนเกนขนในการผลต การใชปจจยการผลต จงเปนไปอยางไมมประสทธภาพ เมอเทยบกบตลาดแขงขนสมบรณ 3. ในกรณของตลาดผขายนอยรายน จะเกดมการสญเสยของสงคมขน เนองจาก ณ จดผลตของผผลตในตลาดผขายนอยราย ราคาสนคา (AR) ซงหมายถงผลประโยชนทสงคมไดรบจากสนคาแตละหนวย ยงมคาสงกวาตนทนของสงคมในการผลตสนคาแตละหนวย (LMC)

Q

TC & TR

O

D = AR LAC = LMC

MR

QG QC

85

อยางไรกตาม เมอเปรยบเทยบกบตลาดผกขาดและตลาดผขายมากรายแลว ผลทเกดจากตลาดผขายนอยรายจะอยตรงกงกลาง คอมแนวโนมทจะมความรนแรงมากกวาผลของตลาดผขายมากรายแตนอยกวาผลของตลาดผกขาด ยกเวนในกรณทผผลตทกคนในตลาดรวมกนดาเนนนโยบายอนเดยวกน ลกษณะและผลการดาเนนนโยบายกจะเหมอนกบตลาดผกขาดทกประการ ในบทน เราไดทาการวเคราะหตลาดผขายนอยราย ซงเปนตลาดแขงขนไมสมบรณอกลกษณะหนงทคอนขางไปทางดานตลาดผกขาดมากกวาจะคอนไปทางตลาดแขงขนสมบรณ และจากการศกษาตลาดผขายนอยราย เราไดขอสรปวา ความขนอยแกกนในระหวางผผลตหรอผขายแตละรายจะมอยอยางมากจนเปนผลใหเราไมสามารถกาหนดทฤษฎทจะใชเปนหลกทวๆ ไปในการอธบายพฤตกรรมของผผลตในตลาดผขายนอยราย ในทานองเดยวกบทไดวเคราะหมาในตลาดลกษณะอนๆ ได การศกษาเรองของตลาดผขายนอยรายจงเปนการศกษาแบบจาลองตางๆ ทใชวเคราะหพฤตกรรมในแงมมตางๆ ของผขายในตลาดดงกลาว ตงแตกรณทมการรวมตวกนอยางสมบรณในระหวางผทขายทมนอยราย กรณทมการรวมตวกนอยางไมสมบรณ และกรณทผขายแตละรายตางดาเนนนโยบายโดยอสระ แตกคานงถงผลกระทบจากการดาเนนนโยบายหนง ๆ ของตนและผลสะทอนกลบจากการดาเนนนโยบายโตตอบของผขายรายอนๆ ซงแบบจาลองทใชวเคราะหในแตละกรณยอมแตกตางกนออกไป จากการศกษาพฤตกรรมของผผลตหรอผขายในตลาดลกษณะตางๆ นบตงแตตลาดทมการแขงขนมากทสด จนถงตลาดทไมมการแขงขนเลย เราสามารถทจะจดอนดบตลาดอยางคราวๆ ตามผลกระทบทจะมตอประสทธภาพทางเศรษฐกจ และสวสดการของสงคมจากระดบทใหผลกระทบทางดานบวกสงสดจนถงตาสดตามลาดบ ไดดงน

ตลาดแขงขนสมบรณ → ตลาดผขายมากราย → ตลาดผขายนอยราย → ตลาดผกขาด ในขณะน เราไดผานการศกษาพฤตกรรมของผบรโภคและพฤตกรรมของผผลต ซงเปนหนวยเศรษฐกจสองหนวยในบรรดาหนวยเศรษฐกจพนฐานสามหนวยดวยกน การศกษาในบทตอๆ ไปจะเปนการศกษาถงหนวยเศรษฐกจพนฐานทเหลออยอกหนงหนวยคอ เจาของปจจยการผลต ซงแมโดยเนอเรองของการศกษาจะมงใหความสนใจกบเจาของปจจการผลตกตาม แตลกษณะการวเคราะหถาจะพจารณาไปแลว กยงคงเปนการศกษาพฤตกรรมของผผลตเปหลกใหญเชนเดยวกบการศกษาทผานมา สงทแตกตางกนอยทการศกษาในบท เปนการอธบายพฤตกรรมของผผลตในตลาดสนคา แตการศกษาของเราในบททวาดวยปจจยการผลตน จะเปนการอธบายพฤตกรรมของผผลตในตลาดปจจยการผลต ดงนน แทนการพจารณาวาผผลตจะผลตสนคาออกจาหนายจานวนเทาใด และจะกาหนดราคาขายอยางไร คราวน เรากจะหนมาพจารณาวาผผลตจะใชปจจยการผลตแตละชนดเปนจานวนเทาใด ในการผลตสนคาของตนออกจาหนายและจะจายคาตอบแทนใหกบปจจยการผลตเหลานนอยางไร จงจะเปนไปตามหลกการแสวงหากาไรสงสดของผผลต ซงการศกษาการกาหนดราคาและปรมาณการใชปจจยการผลตของผผลตกยอมเทากบเปนการศกษารายไดหรอผลตอบแทนทบรรดาเจาของปจจยการผลตจะไดรบตอบแทนกลบมาจากการยนยอมใหผผลตไดใชประโยชนจากปจจยการผลตทตนมอยในครอบครองไปดวยในขณะเดยวกน

บทท 5 ราคาและผลผลตภายใตตลาดกงแขงขนกงผกขาด

(Price and Output under Monopolistic Competition)

ในชวงทศวรรษท 1920 ทฤษฎราคาแบบคลาสสก (Classic) มอยดวยกน 2 แบบจาลองใหญๆ กลาวคอ แบบจาลองของตลาดแขงขนกนอยางสมบรณกบแบบจาลองของตลาดผกขาด สวนแบบจาลองของตลาดผขายสองราย (Duopoly Model) นนไดรบการพจารณาวาเปนแบบฝกหดของพวกนกวชาการ (Intellectual) แทนทจะเปนสถานการณทเปนจรงในโลก (Real world situations)

ในชวงทายของ ทศวรรษท 1920 นกเศรษฐศาสตรเรมไมพอใจกบการใชแบบจาลองของตลาดแขงขนสมบรณเพออธบายพฤตกรรมของธรกจ เพราะตลาดแขงขนไมสามารถอธบายความจรงเชงประจกษ (Empirical facts) จานวนมากได ขอสมมตเกยวกบผลตภณฑมความเหมอนกนทกประการ (Homogeneous product) ของตลาดแขงขนไมตรงกบโลกแหงความจรง ยงกวานนตลาดแขงขนไมสามารถอธบายกจกรรมดานการโฆษณาและกจกรรมเกยวกบการขายอนๆ ซงนกธรกจทากนอยางกวางขวาง และขอสดทายผผลต (Firm) สามารถขยายผลผลต (Output) ดวยตนทน (Cost) ทลดลงไดโดยไมจาเปนวาตองเปนผผลต (Firm) ขนาดใหญ ตามทแบบจาลองตลาดแขงขนสมบรณไดพยากรณไว เรองเหลานสรางความไมพอใจ และกอใหเกดปฏกรยาตอตานทฤษฎตลาดแขงขนสมบรณ

5.1 แบบจาลองตลาดกงแขงขนกงผกขาด (Monopolistic Competition Model) แบบจาลอง (Model) นเปนแบบจาลองทแชมเบอรลน (Chamberlin) เปนผคดขนมาได โดยการรวมลกษณะพฤตกรรม (Behavioral characteristics) ของตลาดแขงขนกบสนคาทแตกตางกน (Differentiated products) ดงนนในตลาดกงแขงขนกงผกขาดน จะมผผลต (Firm) เปนจานวนมาก ไมม ผผลตใดทไหญพอทจะสรางผลกระทบแกราคาตลาดได การเขามาและออกไปจากตลาดทาไดโดยงาย ผผลตทงหลายมสนคาทแตกตางกนแตใชแทนกนไดสามารถเขามาในตลาดไดไมยาก ในเมอสนคาของผผลตแตละ คนแตกตางกนเพยงเลกนอยจากผผลตคนอนๆ เสนดมานด (Demand) ของผผลตแตละคนจงเปนเสนเอยงลาดลงจากซายไปทางขวา ดมานด (Demand) ตอสนคาของผผลตในตลาดนจะคอนขางยดหยน เพราะมการใชแทนกนไดด

87

5.1.1 ดลยภาพระยะสน (Short - run Equilibrium)

การวเคราะหของราคาและผลผลตทเหมาะสมทสด (Optimal price & Output) ของผผลตในตลาดกงแขงขนกงผกขาดน มวธคลายคลงกบของแบบจาลองตลาดผกขาด [(Pure) Monopoly Model] B

ดลยภาพในระยะสนเกดท MR = MC คอทจด E โดยทผผลตจะขายปรมาณ OQ* ในราคา OP* และไดกาไรสงสดเทากบพนท P*ABC

5.1.2 ดลยภาพระยะยาว (Long-run Equilibrium)

กาไรทเกดในระยะสน ดงแสดงในรปท 5.1 จะไมเกดขนเสมอในระยะยาวในเมอตลาดกงแขงขนกงผกขาดเปนโครงสรางตลาดซงการเขามาสอตสาหกรรม (Industry) ทาไดโดยงาย กาไรทเกดขนในรปท 5.1 จะดงดดผผลตรายใหมๆ เขามาและการเขามาของผผลตใหมจะทาใหสวนแบงตลาด (Market share)ของผผลตทมอยลดลง และทาใหเสนดมานด (Demand) ของผผลตเหลานนเลอน(Shift)ไปทางซาย ดลยภาพในระยะยาวของผผลตหนงจะเกดขนเมอเสนดมานดหรอเสนรายรบเฉลย (D = AR) สมผสกบเสนตนทนเฉลยระยะยาว (LAC) ทจด E และเมอเสน LAC สมผสกบเสน Demand แลว เสน LMC ของเขาตองตดกบเสน AR เมอ MR = LMC ทระดบผลผลตเทากบ OQ* การเคลอนไปจากจด Q*

π

E

O Q*

฿ / unit

Q

AC

AR

MR

MC P*

รปท 5.1 การกาหนดราคาและปรมาณดลยภาพระยะสนในตลาดกงแขงขนกงผกขาด

88

ไมวาทศทางใดกตามจะทาใหกาไรลดลง และในรปท 5.2 การเคลอนยายไปครงนจะทาใหผผลต ขาดทน (Loss) ดงนนผผลตในตลาดกงแขงขนกงผกขาดจะไมมแรงดงดดทจะเปลยนผลผลต (Output) ของเขาทจดสมผส E แสดงวา กาไรเปนศนยจงไมมแรงดงดดใหผผลตอนๆ เขามาสตลาดอก เนองจากกาไร เทากบศนย (0) นยงคมตนทนทจายไป (Alternative cost) อย จงไมมแรงดงดดใหผผลตออกไปจากตลาดเชนกน ดงนนจด E เปนดลยภาพในระยะยาวซงไมมแนวโนมทผผลตทมอยจะเปลยนแปลง ผลผลต (Output) หรอไมมแรงดงดดใหผผลต (Firm) อนเขามาหรอออกไปจากตลาดกงแขงขนกงผกขาด

5.2 เปรยบเทยบดลยภาพในระยะยาวของตลาดกงแขงขนกงผกขาดกบตลาดแขงขนอยาง

สมบรณ (Long-run Equilibrium Comparative in Monopolistic Competition and Perfect Competition Market)

ดลยภาพในระยะยาวของตลาดกงแขงขนกงผกขาดอยทจด E ซงเสนเสนดมานด (Demand) สมผสกบเสนตนทนเฉลยระยะยาว (LAC) จากบทกอนเราทราบแลววา ดลยภาพในระยะยาวของตลาดแขงขนอยางสมบรณจะอยทจด C' ซงเสนเปนจดตาสดของเสนตนทนเฉลยระยะยาว (LAC)

C’ E

O Q*

฿ / unit

Q

LAC

D = AR

MR

LMC

P*

รปท 5.2 แสดงดลยภาพของตลาดกงแขงขนกงผกขาดในระยะยาว

89

เปรยบเทยบระหวางจด E กบจด C' จะเหนไดวา ภายใตตลาดกงแขงขนกงผกขาด ราคาจะสงกวา และปรมาณนอยกวา เมออยภายใตตลาดแขงขนอยางสมบรณนนคอ Pmc > Pc และ Qmc < Qc (OM < OC ในรปท 5.3) ขอสรปนถกตองตามหลกการทางคณตศาสตร (Math) ในเมอเสนดมานด (Demand) ทเอยงลาดลงจากซายไปทางขวาตองสมผสกบทางดานซายของจดตาสดของเสน LAC ตลาดกงแขงขนกงผกขาดและตลาดแขงขนอยางสมบรณจะเหมอนกนทวาทงสองตลาดม กาไรทางเศรษฐศาสตรเทากบศนย (Economic Profit = 0) ในดลยภาพระยะยาวทงค การททรพยากรสามารถไหลเขามาในตลาดไดอยางงายดาย จะไปลดสวนแบงตลาดของแตละผผลตทงหลายทอยในตลาด และทาใหกาไรของผผลตหายไปหมดในทสดจะเกดศกยภาพสวนเกน (Excess capacity) อยางเรอรงในตลาดกงแขงขนกงผกขาด ซงดลยภาพระยะยาวศกยภาพสวนเกน (Excess capacity) หมายถง สวนแตกตางระหวางระดบผลผลต (Output) ทจดตาสดของเสนตนทนเฉลยระยะยาว (LAC) กบปรมาณผลผลต (Output) จรงในดลยภาพระยะยาว (Actual long-run equilibrium output) จากรปท 5.3 ศกยภาพสวนเกน (Excess capacity) เทากบ ON - OM = MN ศกยภาพสวนเกนจานวนของผลผลต MN หนวยนประกอบดวย 2 สวนคอ 1. ระยะ LN แสดงวาศกยภาพสวนเกน (Excess capacity) เกดจากสรางโรงงานขนาดเลกเกนไป 2. ระยะ ML แสดงวาศกยภาพสวนเกน (Excess capacity) เกดจากการใชโรงงานทมอยอยางไมเตมท

รปท 5.3 เปรยบเทยบดลยภาพระหวางตลาดกงแขงขนกงผกขาดกบตลาดแขงขนสมบรณในระยะยาว

D

PC C’ E

O M

฿ / unit

Q

LAC

D'

SAC1 PMC

SAC*

L N

90

ศกยภาพสวนเกน (Excess capacity) จะบอกใหทราบวาในการผลตสคาจานวนเดยวกนนน ถาใชหนวยผลต (Firm) ขนาดใหญกวาและจานวนหนวยผลตมนอยกวาจะทาใหตนทนตอหนวยลดลง และใชทรพยากรทมอยอยางจากดในสงคมนอยลงไปดวย ถาสามารถลดจานวนของหนวยผลตทผลตสนคาแตกตางกนลงไป แตละหนวยผลตจะเรมมขนาดใหญขนและมประสทธภาพมากขน และราคาสนคาจะลดลง อยางไรกดประโยชนจากประสทธภาพทเกดขนและราคาลดลงน จะตองนาไปเปรยบเทยบกบการลดลงของความหลากหลายของชนดของสนคา (Product varieties) วาการเปลยนแปลงนจะกอใหเกดประโยชนสทธแกสงคม (Net social gain) หรอไม ซงเรองดงกลาวนเปนเรองของการตดสนใจทางมลคา (Value judgment)

5.3 การจายคาโฆษณาทเหมาะสมทสด (The Optimum Advertising Expenditure) การโฆษณาเปนสงทผขายในตลาดกงแขงขนกงผกขาดมกจะกระทากนเพอจะไดขายสนคาในปรมาณทมากขน การโฆษณาทาใหเกดดมานด (Demand) ตอสนคาททาการโฆษณามากขน ดงนนผขาย ทตองการกาไรสงสด นอกจากมตนทนการผลต (Production cost) ทวไปแลวแลวยงตองมตนทนการขาย (Selling cost) ทเปนคาโฆษณานนเอง ผขายทตองการกาไรสงสดจะตองตดสนใจวาจะใชจายตนทนการโฆษณาอยางไรจงจะเหมาะสมทสด จงจะไดผลมากทสดหรอจะทาใหไดรบกาไรสงสด การตดสนใจวาคาใชจายโฆษณาทเหมาะสมทสดนน สามารถอธบายไดจากรปท 5.4

Selling Cost (Advertising)

Product cost

MC

E

O

฿ / unit

Q

AC (= APC+ASC)

π

ASC (Average selling cost)

P

ASC

Q*

APC (Average product cost)

รปท 5.4 แสดงตนทนการโฆษณา และตนทนการผลตททาใหขายไดรบกาไรสงสด

PC

SC

P = MR

91

จากรปท 5.4 จะเหนไดวาตนทนการโฆษณาเฉลย (Average selling cost: ASC)จะมลกษณะคลายกบตนทนเฉลยคงท เพราะผขายจะจายเงนจานวนกอนหนงเพอจางเขาโฆษณาให ผขายจะขายสนคาไดเพมขนหรอไมผขายจะตองจายตนทนนไปจานวนเทาเดม หากผขายขายสนคาไดเพมมากขนจะยงทาใหตนทนสวนนลดลงเรอยๆ สวนของตนทนการผลตเฉลย (Average product cost: APC) กคอ ตนทนเฉลย (AC) ทวไปซงหามาไดจากตนทนเฉลยคงท (AFC) รวมกบตนทนเฉลยผนแปร (AVC) หรอ APC = AVC + AFC ดงนน ผขายสนคาเพอใหไดกาไรสงสดเมอเขาขายสนคาในราคา OP ปรมาณ OQ* ทระดบราคา OP เสนตรงทขนานแกนนอนจากจด P นนเราสามารถมองเปนเสนรายรบสวนเพมหนวยสดทาย (MR) ไดเพราะการทาโฆษณาจะมผลทาใหผขายสามารถขายสนคาไดมากขนโดยไมตองลดราคาลงมา หรอขายสนคาในราคาเดมนนเอง ดงนนดลยภาพจะเกดทจด E โดยทมระดบการขายสงสดเทากบ OQ* ซง MC = P = MR ตนทนสวนเพมหนวยสดทาย (MC) หาไดจากการรวมกนของตนทนการผลตกบตนทนการขาย (Combined total cost of product cost and selling cost) ในสวนของกาไรทไดรบ ตนทนคาใชจายในการโฆษณา และตนทนการผลต ดงรปท 5.4

บทท 6

การกาหนดราคาปจจยการผลต

(Factor Pricing)

กลไกการกาหนดราคาปจจยการผลต โดยพนฐานแลวไมไดแตกตางจากการกาหนดราคา

สนคา กลาวคอ ราคาปจจยถกกาหนดในตลาดภายใตพลงของดมานด (Demand) และซพพลาย (Supply)

ขอแตกตางอยทตวกาหนดดมานด (Demand) และซพพลาย (Supply) ของปจจยการผลต

ในศตวรรษท 19 นกเศรษฐศาสตรไดแบงปจจยการผลตออกเปน 4 กลม คอ ทดน, แรงงาน,

ทน และผประกอบการ ซงราคาของปจจยการผลตเหลานเรยกวา คาเชา คาจาง ดอกเบย และกาไร โดยท

แตละราคาจะถกอธบายดวยทฤษฎทแยกจากกน อยางไรกดเนองจากมปจจยรวม (Common factors)

หลายปจจยทกาหนดราคาของปจจยการผลต ดงนนเราจงสามารถสรางหลกหรอทฤษฎทวไป (General

framework) ในการอธบายกลไกราคาของปจจยการผลตใดปจจยการผลตหนง ดงนนทฤษฎทใชในบทน

จงเปนทฤษฎทวไปทใชกบปจจยการผลตทกอยาง

ในบทน เราจะพจารณาราคาของปจจยการผลตผนแปร (Variable factors) และการกาหนด

ราคาของปจจยการผลตทมซพพลาย (Supply) คงท จะกลาวในหวขอตอไป

6.1 การกาหนดราคาปจจยการผลตในตลาด (สนคาและปจจย) ทเปนตลาดแขงขนอยาง

สมบรณ (Factor Pricing in Perfect Competitive Markets)

ในสวนนเราจะสรางสงทเรยกวา การกระจายของทฤษฎผลตภาพสวนเพมหนวยสดทาย

(Marginal Productivity theory of distribution) ซงเราไดชอนจากความจรงทวา ในตลาดสนคาและตลาด

ปจจยการผลตทเปนตลาดแขงขนทงค จะมการจายคาปจจยการผลตเทากบมลคาของผลผลตสวนเพม

หนวยสดทาย (MPP) ของปจจยการผลต นนๆ

เราไดกลาวมาแตแรกแลววา ราคาของปจจยการผลตอยางหนง (Factor price) จะถกกาหนด

จากดมานดรวม (Total demand) และ ตารางซพพลาย (Supply schedule) ของปจจยชนดนน ดมานดรวม

(Total demand) คอผลรวมของดมานดของผผลตแตละคนทมตอปจจยการผลตชนดนน ทานองเดยวกน

ซพพลายรวม (Total supply) ของปจจยการผลตหนงกคอ ผลรวมของซพพลายทเจาของปจจยการผลต

แตละคนเปนผซพพลายออกมานนเอง

93

เราใชวธการเหมอนบทกอน ๆ กคอ หาดมานด (Demand) ตอปจจยการผลตของผผลตคน

เดยวกอน จากนนกจะหาดมานดรวม (Aggregate demand) ใชวธเดยวกนกบการหาซพพลายตลาด

(Market Supply)

6.1.1 ดมานดตอแรงงานในตลาดสนคาและปจจยการผลตทเปนตลาดแขงขนสมบรณ

(The Demand for Labor in Perfect Competitive Markets)

ในทนเราจะพจารณาปจจยการผลตทเปนแรงงานกอน ซงเราจะทาการหาดมานด (Demand)

ของแรงงานใน 2 กรณ กลาวคอ

1. เมอแรงงานเปนปจจยผนแปรเพยงตวเดยว

2. เมอมปจจยผนแปรจานวนมาก

1) ดมานดของผผลตคนหนงตอปจจยผนแปรอยางหนง (Demand of a Firm for

a Single Variable Input)

ขอสมมตในการวเคราะหมดงน

(1) มการผลตสนคาซงสมมตวาเปนสนคา X เพยงอยางเดยวในตลาดแขงขน ดงนน ราคา

ของสนคา X (PX) ถกกาหนดมาใหกบผผลตทกคนในตลาด

(2) เปาหมายของผผลต คอ แสวงหากาไรสงสด

(3) มปจจยผนแปรเพยงอยางเดยว คอ แรงงาน (L) อยในตลาดแขงขน ดงนนราคาปจจยการ

ผลตจะคงท คอ w สาหรบผผลตทกคน หมายความวา ซพพลาย (Supply) ของปจจยการผลตของผผลต

แตละคนจะมความยดหยนอยางสมบรณ ดงรปท 6.1

(4) เทคนคการผลตถกกาหนดใหคงท สวนทเปนไปไดของฟงกชนการผลต (Production

function) หรอสวนทสมพนธกบฟงกชนการผลต (Relevant section of production function) เปนดงรปท

6.2 โดยทความชน (Slope) ของฟงกชนการผลต (Production function) กคอ ผลผลตสวนเพมหนวย

สดทายของแรงงาน (Marginal physical product of labor: MPPL; or Marginal product: MPL) ซง

สามารถหาได ดงน

L

MPPdL

dQ=

คาผลผลตสวนเพมหนวยสดทายของแรงงาน (MPPL) จะลดลงเมอมการจางแรงงาน (L)

เพมขน ซงเปนไปตามการใชปจจยทไมไดสดสวนกน (Law of variable proportions) เมอคณคาผลผลต

94

สวนเพมหนวยสดทายของแรงงาน (MPPL) ดวยราคาสนคา X ( XP ) จะไดคามลคาของผลผลตสวน

เพมของแรงงาน (Value of marginal product of labor: VMPL) ดงรปท 6.3 เสนนแสดงมลคา (Value)

ของผลผลต (Output) เมอมการจางแรงงาน (L) เพมขน 1 หนวย

w

L

SL

O

w

รปท 6.1 เสนซพพลายของแรงงานทมความยดหยนสมบรณ

Q

L

Q = f(L) K

O

Q

L

MPPL

O

VMPL = MPPL . XP

รปท 6.2 แสดงเสนฟงกชนการผลต รปท 6.3 ความสมพนธของเสน VMPL และเสน MPPL

95

ผผลต (Firm)ในฐานะทเปนผแสวงหากาไรสงสดจะจางปจจยการผลตอยางหนง ตราบใดท

การจางนนทาใหรายรบรวม (TR) เพมขนมากกวาตนทนรวม (TC) ทเพมขน ซงผผลตคนหนงจะจาง

ปจจยการผลตอยางหนงไปจนถงจดทปจจยการผลตหนวยสดทายททาใหรายรบรวม (TR) เทากบตนทน

รวม (TC) (TC = TR) เพราะกาไรไมสามารถเพมอกตอไปแลวหากผลตมากกวาจดน หรอพดอกอยาง

หนง ภาวะดลยภาพของผผลตทแสวงหากาไรสงสดคนหนงในตลาดแรงงานคอ

MCL = VMPL

w = VMPL

เมอกาหนด w = MCL ซงสามารถดการพสจนไดดงน

พสจน : การหาดลยภาพของผผลต (Firm)

Production function: Q = f(L) K

TC function : TC = w L + F (F = fixed cost)

TR function : TR = [f(L)]Q PP =

Max π = R - C

= P [f(L)] - ( w L + F)

0wdL

dQp

L

πd=−=

∂)(

p . (MPPL) = w

หรอ VMPL = w

จากรปท 6.4 ภาวะดลยภาพของผผลตอยทจด E เมออตราคาจางในตลาดเทากบ w แลว

ผผลต จะไดกาไรสงสดโดยการจางแรงงาน (L) เทากบ L* เพราะทางซายของ L* คาของ VMP > w

ดงนน กาไรจะเพมขนเมอจางแรงงาน (L) เพมขน ตรงกนขามทางขวาของ L* คาของ VMPL< w

เพราะฉะนน กาไรจะลดลง ดงนน ผผลตจะไดรบกาไรสงสดเมอคา VMPL = w สรปไดดงน

> L ↑

VMPL = w→ L → Equilibrium

< L ↓

96

ขนาดของกาไรสงสดของผผลตจะเปนอยางไรนน ซงหาไดจากรปท 6.5 ดงน

ในรปน ดลยภาพเกดทจด E ซง w = VMPL จะจางแรงงาน = OL*

Total revenue product (TRP) = � OJKL*

Total input cost (TIC) = � O w EL*

TRP - TIC = Gross หรอ Residual π = �w JKE

E

รปท 6.4 ภาวะดลยภาพของผผลตในการจางปจจยแรงงาน

VMPL

w

L

SL

O

w

L*

L*

K

E

฿ / unit

L

Gross π

O

VMPL

VAPL

J

w

รปท 6.5 แสดงภาวะดลยภาพทผผลตไดรบกาไรสงสด

97

ซงเมอนาไปจายแกปจจยคงท (Fixed Input) (สมมตวาเปนทน และทดน) แลวทเหลอเปนกาไรในทาง

เศรษฐศาสตร [(Pure) Economic π]

เราทราบแลววา ดลยภาพของผผลต (Firm) ในการจางปจจยผนแปรอยางหนงเกดขนทระดบ

ของ w = VMPL ดงนน ในรปท 6.6 ถาคาจางในตลาดเพมขนไปเปน W1 แลวผผลตจะลดดมานด

ตอแรงงานลงมาเปน L1 ในทางตรงกนขาม ถาคาจางลดลงไปเปน W2 แลวผผลตจะเพมดมานดตอ

แรงงานไปเปน L2

ดงนน จากการวเคราะหนทาใหเราเหนวาเสนดมานด (Demand) ของผผลตตอปจจยผนแปร

อยางหนงกคอเสนมลคาของผลผลตสวนเพม (Value of marginal product: VMP) ของปจจยนนนนเอง

2) ดมานดของผผลตตอปจจยผนแปรหลายตว (Demand of a Firm for Several

Variable Inputs)

การหาเสนดมานด (Demand) ตอปจจยการผลตทอธบายมาในตอนแรก มการสมมตวา

ปรมาณของปจจยการผลตอน ๆ เชน ปจจยทน (K) คงท ตอนนเราจะเลกขอสมมตนโดยยอมใหปจจย

การผลตทใชรวมกน (Cooperating inputs) ในทนคอ ปจจยทน (K) เปลนแปลงได และสงเกตดวาการ

เปลยนแปลงของ K จะมผลตอดมานดตอปจจยการผลตอยางไร?

สมมตวาคาจางแรงงาน (w) ลดลงซงสงผลใหมการจางแรงงาน (L) เพมขน เมอมการใช

แรงงาน (L)ในการผลตจานวนมากขนกจะมผลทาใหมการใชปจจยการผลตทใชรวมกนคอปจจยทน (K)

E2

E1

SL1

E

฿ / unit

L

SL

O

VMPL = DL

SL2

w1

w2

L2

L*

L1

w

รปท 6.6 ดลยภาพของผผลตในการจางปจจยการผลตเมอคาจางเปลยนแปลง

98

เพมขนดวย การใช L กบ K ทเพมขนทาใหคา MPPL เพมขนและทาให VMPL เพมขน คอ เลอนสงขน

ไปทางขวา

ณ อตราคาจางแรงงานเทากบ w และคา VMP ของแรงงาน คอ มลคาของผลผลตสวน

เพมหนวยสดทาย (VMP) ดลยภาพของปจจยการผลตทใชรวมกน (Input combination) จะอยทจด E

และผผลตจะจางแรงงานจานวนเทากบ L หนวย เมออตราคาจางลดลงมาเปน w' ผผลตจะจางแรงงาน

เพมขนและทาใหใช K เพมขนดวย ในเมอมการใช K เพมขนกจะทาใหแรงงานไดทางานดวยมากขน

ผลตภาพของแรงงาน (Productivity) ของแรงงานจะเพมขนตาม และเสน VMP กจะเลอนไปเปน VMP'

จะทาใหเกดดลยภาพใหมทจด E' ซงเสนอตราคาจางปจจบน W'E' ตดกบเสน VMP' เมอเชอมจดดลย

ภาพกอนการเปลยนแปลงคาจางกบหลงการเปลยนแปลงคาจางระหวางจด E และจด E' กจะไดเสน

ดมานดตอแรงงานเมอปจจยทน (K) เปลยนแปลงได เสนดมานดน (Demand) นจะแบนราบ (flatter)

กวาเสน VMP

VMP’

E

เสนดมานดตอแรงงาน

เมอมการใช K มากขน

E’

฿ / unit

L

O

VMPL

w

w’

L’

L

รปท 6.7 การหาเสนดมานดสาหรบแรงงานเมอปจจยทนเปลยนแปลง

99

6.1.2 เสนดมานดสาหรบปจจยการผลตของอตสาหกรรม (The Industry Factor

Demand Curve)

เราพบแลววาเสนมลคาของผลผลตสวนเพมหนวยสดทาย (VMP) คอเสนดมานดสาหรบ

ปจจยการผลตของผผลตในตลาดแขงขน เสนดมานดสาหรบปจจยการผลตของอตสาหกรรม (Industry)

สามารถหาไดโดยการรวมดมานดสาหรบปจจยการผลตของผผลตแตละคนเขาดวยกน แตเราตอง

พจารณาเพมเตมถงสงทมผลตอรปรางของเสนดมานดสาหรบปจจยการผลตของผผลตแตละคนทอยใน

อตสาหกรรม (Industry) นนซงจางปจจยการผลตในจานวนทมากขนและขยายผลผลต (Output) ของ

อตสาหกรรมนนๆ

สมมตราคาของปจจยการผลตอยางหนงลดลง และผผลตทกคนในอตสาหกรรมมการจาง

ปจจยการผลตชนดนนเพมขนและมการเพมปรมาณผลผลต (Output) ของเขา การทปรมาณผลผลตของ

อตสาหกรรมเพมขนทาใหราคาสนคา (P) ลดลงจะทาใหเสน VMP เลอนตาลง (VMP ↓ = P↓ . MPP)

จากรปท 6.8 ดลยภาพตอนแรกอยทจด E ซงเสน VMP คอเสน d1 โดยใชแรงงานจานวน wE

หรอ OL หนวย ตอมาเมอคาจางแรงงานลดลงจาก w ไปเปน w' และสงผลมการใชแรงงานเพมขนทง

อตสาหกรรม (Industry) ซงทาใหผลผลตของอตสาหกรรม (Q) เพมขน และราคาสนคา (P) ลดลงจะทา

ใหเสน VMP ลดลงไปเปน d2 ดงนน ผลของการทอตราคาจางลดลงจาก w ไปเปน w' ทาใหมการจาง

d

เสนดมานดสาหรบปจจยการผลตของ

ผผลตเมอผผลตรายอนๆ ไมเปลยนแปลง

ปรมาณผลผลต

d'

d2

d1

E

เสนดมานดสาหรบปจจยการผลตของผผลต

เมอผลผลตของทงอตสาหกรรมเปลยนแปลง

E’

฿ / unit

L

O

w

w’

L’

L

รปท 6.8 การหาเสนดมานดสาหรบปจจยการผลตของผผลตเมอผลผลตของทงอตสาหกรรมเปลยนแปลง

100

แรงงานเพมขนทงอตสาหกรรม (Industry) กลาวคอทาใหผผลตแตละคนในอตสาหกรรม (Industry) ใช

แรงงานเพมขนจาก wE ไปเปน w'E' (หรอจาก OL ไปเปน OL') เชอมจด EE' กไดเสน dd'

เสนดมานด (Demand) สาหรบปจจยของอตสาหกรรม (Industry) หาไดดวยการรวมเสน dd'

ทกเสนเขาดวยกน นนเอง

6.1.3 การเคลอนของเสนดมานดสาหรบปจจยการผลต (Shifts in Factor Demand

Curve)

ในตอนกอน เราพบวามลคาของผลผลตสวนเพมหนวยสดทาย (VMP) จะเลอนหรอเคลอน

(Shift) เมอจานวนของปจจยการผลตทใชรวมกน กลาวคอ ปจจยทน (K) เปลยนแปลงไป

ปจจย (Factor) ททาใหเสน VMP เลอนไปมดงน

(1) ความกาวหนาทางเทคนค

การปรบปรงดานเทคนคทาใหคา MPP ของปจจยการผลตเพมขนและทาใหเสน VMP

เลอนสงขน

(2) จานวนและคณภาพของปจจยการผลตทใชทารวมกน

ถามการใชปจจยการผลตทใชรวมกนเพมขน หรอใชจานวนเทาเดม แตคณภาพของ

ปจจยการผลตทใชรวมกนดขน ผลตภาพ (Productivity) ของปจจยการผลตนนจะเพมขน และมลคาของ

ผลผลตสวนเพมหนวยสดทาย (VMP) จะเพมขนตามดวย

(3) ราคาสนคา

ถาการเปลยนแปลงของดมานดตลาด (Market demand) และซพพลายตลาด (Market

supply) ทาใหราคาสนคาทผลตโดยปจจยการผลตอยางหนงเพมขนแลว VMP ของปจจยการผลตนนจะ

เพมขน

(4) ปจจยอน ๆ

ปจจยอน ๆ ทมผลตอราคาสนคา (P) หรอ MPP ของปจจยการผลตจะมผลตอ VMP

ยกตวอยางเชน ถามการยกเลกการเกบภาษของสนคาอยางหนง (Excise tax) ทผลตดวยปจจยการผลต

อยางหนงจะทาใหราคาสทธหลงเกบภาษ (Net after tax price) ของผผลตเพมขนและทาให VMP

เพมขน ทานองเดยวกนถาราคาของปจจยการผลตทใชรวมกนเพมขน จะทาใหดมานดสาหรบปจจยการ

ผลตลดลง

101

6.1.4 ปจจยทกาหนดความยดหยนของดมานดสาหรบปจจยการผลต (Determinates

of Elasticity of Demand for Factor)

ปจจยตางๆทกาหนดความยดหยนของดมานดสาหรบปจจยการผลต มลกษณะดงน

(1) การมปจจยการผลตทใชแทนกนได (Availability of a substitute)

ถาผผลตตองพงพาพลงไฟฟาเปนหลกในการผลตและไมมซพพลาย (Supply) ของ

พลงงานทดแทนอน ๆ ความยดหยนของดมานดสาหรบปจจยการผลตจะไมมความยดหยน (Inelastic)

(2) ความยดหยนของดมานดตอราคา (Price elasticity of demand) ของสนคาจะมผลกระทบ

ตอความยดหยนของดมานดสาหรบปจจยการผลต

ถาราคาปจจยการผลตเปลยนแปลงเพยงเลกนอยแตไดสงผลไปยงราคาสนคาและการ

ขายอยางมาก จะทาใหปรมาณของปจจยการผลตทใชเปลยนอยางมากมายเชนกน ดงนนจะเหนไดวา

ดมานดตอสนคายงมความยดหยนมากเพยงใด จะทาใหดมานดตอปจจยการผลตยดหยนมากขนเพยงนน

(3) ระยะเวลา

เวลายงนานจะยงทาใหดมานดสาหรบปจจยการผลตกจะยงมความยดหยนมากขนเพยง

นน

6.1.5 ความสมพนธระหวางการตดสนใจดานปจจยการผลตและดานผลผลต

(The Relationship between Input & Output Decisions)

การตดสนใจวาจะผลตสนคาจานวนหนง หมายถงการตดสนใจทจะจางสวนผสมของปจจย

การผลตทเหมาะสมทสด (Optimal combination of inputs) ทจาเปนตองใชในการผลต

ดงนนการตดสนใจเกยวกบปรมาณผลผลตจงเทยบเทา (Equivalence) การตดสนใจจางปจจย

การผลตของผผลตในตลาดแขงขน ซงเราสามารถแสดงสงนในกรณทมปจจยการผลตเพยงชนดเดยว

ดงน

เงอนไขการตดสนใจดานผลผลตทเหมาะสมทสดของผผลตในตลาดแขงขน กคอ การทาให

ราคา (P) เทากบตนทนสวนเพมหนวยสดทาย (MC) ของการผลตสนคาชนดนน

MC ของผผลตในตลาดแขงขน เมอสมมตวา L เปนปจจยผนแปร (Variable input) ชนดเดยว

สามารถหาไดดงน

กาหนดให TC = wL + F (F = fixed cost)

=+

==

QΔLΔ

w0QΔLΔ

wQΔCΔT

MC

102

∴ เงอนไขดลยภาพ คอ P = w.

Q

L

ΔΔ

………(1)

เงอนไขดลยภาพของตลาดปจจยการผลตของผผลตในตลาดแขงขนคอ

w = VMP = P. MPP = P .

L

Q

ΔΔ

หรอ P = w

Q

L

ΔΔ

………(2)

(1) = (2) เหนไดวา การตดสนใจดานปจจยการผลตทเหมาะสมทสดและการตดสนใจดาน

ผลผลตทเหมาะสมทสดเปนการตดสนใจเหมอนกน

6.2 ดมานดสาหรบปจจยการผลตและการตดสนใจเกยวกบปจจยการผลตภายใตตลาด

แขงขนอยางไมสมบรณ (Factor Demand & Input Decision under Imperfect

Competition)

ตอนนเราสมมตวาตลาดสนคาและตลาดปจจยการผลตเปนตลาดแขงขนไมสมบรณทงค ใน

เมอตลาดสนคาเปนตลาดแบบแขงขนไมสมบรณ (Imperfect competition) ราคาของสนคาทผผลตทา

การผลตขายจะลดลงเมอปรมาณผลผลต (Output) เพมขน ดงนนคารายรบสวนเพมจากผลผลตหนวย

สดทาย (Marginal Revenue Product: MRP) ทไดจาก MPP คณ MR จะมคาลดลงเมอมปรมาณผลผลต

(Output) เพมขน

MRP = MR . MPP

ในตลาดปจจยการผลตเมอมนเปนตลาดแขงขน นายจางสามารถซอปจจยการผลต (Input)

ทงหมดทเขาตองการในราคาตลาดทเปนอย แตเมอตลาดปจจยการผลตเปนตลาดแขงขนไมสมบรณ

นายจางจานวนมากจะประมล (Bid up) ราคาตลาดของปจจยการผลต (Input) ทหาซอจะสงขน ดงนน

ตนทนของปจจยการผลต (Input) หนวยทเพมขน ซงเรยกตนทนการใชปจจยการผลตสวนเพมหนวย

สดทาย (Marginal input cost: MIC) ซงบางครงอาจเรยกตนทนการใชทรพยากรสวนเพมหนวยสดทาย

(Marginal resource cost: MRC) หรอ ตนทนการใชปจจยการผลตสวนเพมหนวยสดทาย (Marginal

factor cost: MFC) หรอคาใชจายสวนเพมหนวยสดทายในการใชปจจยการผลต (Marginal expense of

input: MEI) ซงใชสบกนไปมา และจะมคามากกวาราคาปจจยการผลต

103

รปท 6.10 เมออตราการใชปจจยการผลต (Input) (ในทนคอ L) เพมขน ราคาปจจยการผลต

จะเพมขน เพราะมการประมล (Bid up) ใหราคามากขน ดงนนเสนอตราคาจางหรอเสนตนทนเฉลย

สาหรบปจจยการผลต (Average input cost: AIC) จะมความชน (Slope) เปนบวก เสนMIC ทเกยวของ

กบ AIC จะตองอยสงกวาเสน AIC

฿ / unit

Wage = AIC = MIC

O

L

รปท 6.9 ตนทนการใชปจจยการผลต ในตลาดปจจยการผลตทเปนตลาดแขงขนสมบรณ

฿ / unit

Wage = AIC

O

L

MIC

รปท 6.10 ตนทนการใชปจจยการผลต ในตลาดปจจยการผลตทเปนตลาดแขงขนไมสมบรณ

104

เราสามารถใชกฎการตดสนใจสวนเพมหนวยสดทาย (Marginal decision rule) ในการคนหา

ปรมาณการจางปจจยการผลต เมอตลาดสนคาและตลาดปจจยการผลตเปนตลาดแขงขนอยางไมสมบรณ

ทงค ดงน

ดลยภาพเกดท MRP = MIC

จากรปท 6.11 เสนรายรบสวนเพมจากผลผลตหนวยสดทาย (MRP) มความชนเอยงลาดลง

เปนเพราะวา

(1) MRP = MPP . MR ซงคา MPP ลดลงตามกฎการลดนอยถอยลง (Law of diminishing

returns)

(2) MR ลดลง เมอผลผลต (Output: Q) เพมขน

ดลยภาพอยทจด E ซงเสน MRP ตดกบ MIC และผผลตจะจางแรงงาน OL* หนวย โดย

จายคาจางเทากบ L*L บาท/หนวย ซงเปนราคาตาสดทเจาของปจจยการผลต(ผใชแรงงาน)เตมใจจะรบ

(ดงแสดงดวยเสน AIC) ผผลตมกาไรรวม (Gross profit) เทากบ � wJKL ซงเปนกาไรทหกเฉพาะ

E Gross π

L

K

฿ / unit

AIC

O

L

MIC

ARP MRP

L*

J

w

รปท 6.11 การตดสนใจดาน Input ทเหมาะสมทสดเมอตลาดสนคา

และตลาดปจจยการผลตเปนตลาดแขงขนไมสมบรณทงค

> L ↑

MRP = MIC L → Equilibrium

< L ↓

105

คาจางแรงงานเทานน อยางไรกตามหากมการจายใหกบปจจยการผลตชนดอน ๆ แลวรายไดสทธสวนท

เหลอจงเปนกาไรทางเศรษฐศาสตร (Economic profit)

6.2.1 เสน MRP ไมจาเปนตองเปนเสนดมานดสาหรบปจจยการผลต

เสน MRP อาจจะเปนหรอไมเปนเสนดมานดสาหรบปจจยการผลตกได ทงนขนอยกบวา

ตลาดปจจยการผลตเปนตลาดแขงขนสมบรณหรอแขงขนไมสมบรณ (Perfect or imperfect

competition)

เมอตลาดปจจยการผลตเปนตลาดแขงขนไมสมบรณ (Imperfect competition) และเสน MIC

กบ AIC แยกจากกน เสน MRP จะไมเปนเสนดมานดสาหรบปจจยการผลต ดงเชนทจด E ในรปท

6.11 บอกเพยงแคการใชปจจยการผลตทเหมาะสมทสดเทานน คอทระดบ OL* แตไมไดบอกราคาท

จายแกปจจยการผลต สวนราคานนหาไดจากเสน AIC ดงนน เสน MRP ไมไดแสดงชดของราคาและ

ปรมาณทกาหนดเปนเสนดมานด (Demand)

อยางไรกด เมอตลาดปจจยการผลตเปนตลาดแขงขนสมบรณ เสน MRP จะเปนเสนดมานด

สาหรบปจจยการผลต

สมมตวา ตลาดสนคาทเปนตลาดแขงขนไมสมบรณ แตตลาดปจจยการผลตเปนตลาดแขงขน

สมบรณ

ดลยภาพเกดท MRP = w

w3

C

A

B

฿ / unit

L

O

MRP

w1

w2

L3

L2

L1

รปท 6.12 แสดงการกาหนดคาจางแรงงานและปรมาณการจางงานในตลาดปจจยแขงขนสมบรณ

106

ในรปท 6.12 ผผลตจะจางแรงงานเทากบ OL1, OL2, OL3 เมออตราคาจางเทากบ w1, w2, w3

ตามลาดบ จะเหนไดชดวา เสน MRP ทจด A, B, C แสดงชด (Locus) ของราคาและปรมาณ ซงบอกให

ทราบถงดมานด (Demand) ดงกลาวคอ ดมานดสาหรบปจจยการผลตของผผลต (Firm)

6.3 ตลาดผกขาดทงค (Bilateral Monopoly)

ตลาดผกขาดทงค (Bilateral monopoly) เกดขนเมอมผขายเพยงรายเดยว กบผซอเพยงรายเดยว

เชนกน (Monopolist & Monopsonist) ตวอยางของตลาดผกขาดทงค (Bilateral monopoly) มนอย เชน

ความสมพนธระหวางบรษทยเรเนยม (Uranium) เพยงบรษทเดยวกบสหภาพแรงงานเหมองแรยเรเนยม

(Uranium miner's union) ในเมองทอยหางไกลเมองหนง ขอสรป (Solution) ของตลาดผกขาดทงค

(Bilateral monopoly) จะไมสามารถกาหนด (Indeterminate) ไดแนนอน

จากรปท 6.13 เสน Db คอ เสนดมานดสาหรบแรงงานของผซอรายเดยว เสนนคอเสน MRP

ของปจจยการผลตทถกตองการซอ

ถาสมมตวา ผซอรายเดยวเชอวาราคาปจจยการผลตถกกาหนดโดยพลงซงเขาไมสามารถ

ควบคมได (หรอเทากบสมมตวา ผซอรายเดยวซอปจจยการผลตในตลาดปจจยการผลตทเปนตลาด

แขงขน) เมอสมมตเชนน เราสามารถถอไดวาเสน MPR เปนเสนดมานดสาหรบปจจยการผลตของผซอ

รายเดยว (ขอสงเกต : MRP ไมเปนเสนดมานด (Demand) สาหรบปจจยการผลตเมอตลาดปจจยการผลต

ไมเปนตลาดแขงขนสมบรณ) อยางไรกด เมอมองในแงผขายรายเดยว เสน Db กคอรายรบเฉลย (AR)

ของเขา ดงนน Db กคอ ARS จากนนเราสามารถหาเสน MR5 จาก AR5 ได (MR มความชนเปนสองเทา

ของเสน AR)

MRS

Db = MRPb

(ARS)

S

B

฿ / unit

L

O

PS

Pb

Lb

LS

Supply = MCS

(AICb)

MICb

รปท 6.13 การกาหนดอตราคาจางในตลาดผกขาดทงค (Bilateral monopoly)

107

จากรปท 6.13 ดลยภาพของผซอรายเดยวเกดทจด B ซง MRPb ตดกบ MICb เขาจะจาง

แรงงานจานวน Lb หนวย ในราคา Pb บาท/หนวย ซงเปนราคาตาสดในการจางแรงงานจานวน Lb หนวย

ผขายคนเดยวจะมแนวความคดแตกตางออกไป กลาวคอในการกาหนดปรมาณและราคาททาใหเขาได

กาไรสงสด ดลยภาพของเขาอยทจด S ซง MCS = MRS เขาตองการขายแรงงานจานวน LS หนวย ใน

ราคา PS บาท/หนวย ซงเปนราคาสงสดทแสดงโดยเสน MRPb

ราคาทผซอรายเดยวตองการ (Pb) เปนขอบเขตตาสด (Lower limit) ของราคาซงเปนไปไดก

ตอเมอเขาจะสามารถบงคบให ผขายรายเดยวกระทาตวเปนผขายในตลาดแขงขนสมบรณ (Perfect

competitor) เทานน

ทานองเดยวกน ราคาซงผขายรายเดยว (PS) ตองการคอขอบเขตสงสด (Upper limit) ซงเขาจะ

ไดรบกตอเมอ ผซอรายเดยวถกบงคบใหเปนผซอในตลาดผกขาด (Perfect competition) เทานน

ในเมอความคดของผซอรายเดยวกบผขายรายเดยวไมเปนจรงขนมาไดในแบบจาลองตลาด

ของผกขาดทงค (Bilateral monopoly) ราคาและปรมาณทเปนจรงทจะเกดขนจงเปนราคาทกาหนด

แนนอนไมได (Indeterminate) หมายความวา ไมสามารถหาคาตอบทแนนอนได ราคาและปรมาณขนอย

กบอานาจการตอรองของทงสองฝายทเกยวของ

6.4 ความยดหยนของการทดแทนกนของปจจยการผลต และการกระจายรายได

(Elasticity of Factor Substitution & Income Distribution)

ในตอนกอนเราพจารณาการกาหนดราคาปจจยการผลต ในตอนนเราจะพจารณาวาการ

เปลยนแปลงราคาปจจยการผลตจะมผลกระทบตอสวนแบงของปจจยการผลต (Share of factors) และ

การกระจายรายไดอยางไร ขณะทราคาปจจยการผลตเปลยนแปลงไป ผผลตจะหนไปใชปจจยการผลต

ทถกกวาแทนปจจยทแพงกวา พฤตกรรมการหากาไรสงสดน จะมผลทาใหอตราสวน (Ratio)

L

K

เปลยนแปลงไป และสงผลตอไป กคอทาใหสวนแบงของปจจยการผลตโดยเปรยบเทยบ (Relative share

of the factors) เปลยนแปลงไปในขนาดของผลกระทบนขนอยกบการตอบสนองของการเปลยนแปลง

ของ

L

K ตอการเปลยนแปลงของราคาปจจยการผลต การวดการตอบสนองอนนคอ ความยดหยน

ของการทดแทนกน(Elasticity of substitution : σ)

ความยดหยนของการทดแทนกน(Elasticity of substitution : σ) ตามคานยามคอ อตราสวน

ของเปอรเซนตการเปลยนแปลงของ

L

K ตอ เปอรเซนตการเปลยนแปลงของ MRTSL, K

108

)/()(

)//()/(

,, KLKL MRTSMRTSd

LKLKd=σ ……….(1)

ในตลาดปจจยการผลตทเปนตลาดแขงขนสมบรณ ผผลตจะอยในภาวะดลยภาพเมอเลอก

สวนผสมของปจจยการผลตท

r

wMRTS KL =,

ดงนนดลยภาพของตลาดปจจยการผลตทเปนตลาดแขงขน

)//()/(

)//()/(

rwrwd

LKLKd=σ ……….(2)

เครองหมายของ σ ถาไมเทากบศนย (0) จะตองเปนบวกเสมอ เพราะทงเศษและสวนจะ

เปลยนแปลงไปในทศทางเดยวกน เมอ )(rw ↑ ซง L จะแพงกวา K ทาใหผผลตใช K แทน L

ดงนน )(L

K ↑ ในทางตรงกนขาม ถา )(rw ↓ จะทาให )(

L

K ↓

σ จะมคาตงแต 0 ถง ∞

ถา σ = 0 แสดงวา ไมสามารถใชปจจยการผลตตวหนงแทนอกตวหนงได K กบ L ถกใช

ในสดสวนคงท (I - O production function)

L

K

Q

O

รปท 6.14 เสนผลผลตเทากนทแสดงใหเหนวา K และ L ไมสามารถใชแทนกนได

109

ถา σ = ∞ แสดงวาปจจยการผลตทงสองใชแทนกนไดอยางสมบรณ

ถา 0 < σ < ∞ แสดงวา ปจจยการผลตทงสองใชแทนกนไดบางถงระดบหนง

L

K

Q

O

รปท 6.15 เสนผลผลตเทากนทแสดงใหเหนวา K และ L สามารถใชทดแทนกนไดอยางสมบรณ

L

K

Q

O

รปท 6.16 เสนผลผลตเทากนทแสดงใหเหนวา K และ L สามารถใชแทนกนไดถงระดบหนง

110

ถา σ = 1 เปนกรณของ Cobb-Douglas production function

โดยทวไป σ ยงมคามากเพยงใด K กบ L จะใชแทนกนไดมากขนเพยงนน เราอาจจาแนก σ

ออกไดดงน

σ < 1 : การทดแทนกนมความยดหยนนอย (Inelastic substitutability)

σ = 1 : การทดแทนกนมความยดหยนคงท (Unitary substitutability)

σ > 1 : การทดแทนกนมความยดหยนมาก (Elastic substitutability)

σ มความสมพนธอยางสาคญกบการกระจายสวนแบง (Distributive share) ของปจจยการ

ผลตโดยนยาม

Share ของ Labor (LS) = X

wL

Share ของ Capital (KS) = X

rK

X คอมลคาของผลผลต (Output) ทผลตไดในระบบเศรษฐกจ

Note: Q = ผลผลตทางดานกายภาพ (Physical output)

X = มลคาของผลผลตทอยในรปตงเงน (Value of output in monetary term)

ดงนน ความสมพนธระหวางสวนแบงของปจจยการผลต (Relative factor share) คอ

rK

wL

KS

LS=

หรอ )/(

)/(

LK

rw

KS

LS= ……….(3)

L

K

Q

O

รปท 6.17 เสนผลผลตเทากนทแสดงใหเหนวา K และ L สามารถใชแทนกนไดในอตราคงท

111

จากสมการท (3) เราสามารถหาผลของการเปลยนแปลงของอตราสวนของราคา (w/r) ตอความสมพนธ

ของสวนแบง (Relative share) ของทง 2 ปจจยการผลต เมอสมมตให:

(i) σ < 1 หมายความวา % ∆ )(r

w ทกาหนดให มผลทาใหเกด % ∆

L

K ทนอยกวา ดงนน

ความสมพนธของสวนแบง (Relative share) จงเพมขน ดงนน ถา σ < 1 การเพมขน ของ )(r

wจะสงผล

ใหมการกระจายสวนแบง (Distributive share) ของแรงงาน (L) เพมขน

ตวอยาง : สมมต σ = 0.5 แลว )(r

w เพมขนเทากบ 10% มผลทาให

L

K เพมขนเทากบ

5%

ความสมพนธของสวนแบงอนใหม (New relative share) คอ

)rK

wL(

(K/L)05.1

(w/r)10.1

)05.01(K/:L)(

)10.01(w/r)(

rK

wL *

>=++

=

เหนไดชดวา

(Relative share ratio อนใหม) > (Relative share ratio ในตอนแรก)

(ii) ถา σ > 1 : หมายความวา )(r

w ↑ < L

K ↑

ความสมพนธของสวนแบง (Relative share) ของแรงงาน (L) จะลดลง

ตวอยาง สมมต σ = 2 แลว )(r

w เพมขนเทากบ 20% มผลทาให

L

K เพมขนเทากบ 40%

)()(.

)(.

rK

wL

rK41

wL21

rK

wL *

<=

ดงนน ถา σ > 1 ความสมพนธของสวนแบง (Relative share) ของแรงงาน (L) จะลดลง

ภายหลงการเพมขนของอตราสวน )(r

w ดวยการใหเหตผลอยางเดยวกน เราสามารถแสดงไดวา

(iii) ถา σ = 1 ความสมพนธของสวนแบง (Relative share) ของปจจยแรงงาน (L) และ

ปจจยทน (K) จะไมเปลยนไป

สรป การเพมขนของอตรา (w/r) จะมผลทาสวนแบงของแรงงาน (LS) เปรยบเทยบกบสวน

แบงของทน (KS) เปนดงน

- เพมขน ถา σ < 1

- ลดลง ถา σ > 1

- คงท ถา σ = 1

112

หรอ

>σ

=σ

<σ

↓

−↑

↑→

1

1

1

whenrK

wL

r

w)()(

ถา )(r

w ↓ จะมผลตรงกนขามกบ LS เปรยบเทยบกบ KS

6.5 การกาหนดราคาของปจจยคงท (Pricing of Fixed Factors)

6.5.1 คาเชาทางเศรษฐกจ: ผลตอบแทนของปจจยคงทในระยะยาว

(Economic rent : Returns to a Factor Fixed in the Long-run)

คาเชา (Rent) ตามความหมายทใชกนประจากคอ ราคาทจายไปเพอการใชสนคาอยางหนง

เชน คาเชาบาน ทดน รถยนต อยางไรกด คาเชา (Rent) ในทางเศรษฐศาสตร หมายถงสงทพเศษมาก

(Very special thing) กลาวคอ

คาเชาทางเศรษฐกจ (Economic rent) หมายถง รายจายใหแกปจจยการผลต (Factor) หนงซง

มากกวาจานวนเงนทจาเปนตองจายเพอจะไดใชปจจยการผลตชนดนน

อกนยหนง คาเชาทางเศรษฐกจ (Economic rent) กคอรายจายใหแกปจจยการผลต (Factor) ท

มากกวาคาเสยโอกาส (Alternative cost) ของมน ในทางปฏบตทกปจจยการผลต (ไมจาเปนทจะตองเปน

ทดน) อาจไดรบคาเชาทางเศรษฐกจ (Economic rent)

E

DF

฿ / unit

Factor

O

w

SF

F

R

Economic rent หรอ

Producer’s surplus

รปท 6.18 ปจจยการผลตทมซพพลาย (Supply) คงทในระยะยาว

113

จากรปท 6.18 เสน DF คอเสนดมานดสาหรบปจจยการผลตของอตสาหกรรม และเสน SF

คอเสนซพพลายของปจจยการผลตหนง ปรมาณดลยภาพเทากบ F และราคาดลยภาพเทากบ w

รายจายทจายใหแกปจจยการผลตนเทากบ � OWEF รายจายทจาเปนเพอรกษาการจางปจจยการผลต

จานวน F หนวยในอตสาหกรรม(Industry) เทากบ � OREF (ในเมอแตละจดบนเสน SF แสดง MC

ของการเสนอปจจยการผลตเพมขนแตละหนวย) ดงนน สวนแตกตางระหวางรายจายแกปจจยการผลต

กบรายจายทจาเปนตองจายเพอรกษาการใชปจจยการผลตจานวน F หนวยในอตสาหกรรม(Industry)

เทากบ � OWEF - � OREF = ∆ RwE เรยก คาเชาทางเศรษฐกจ (Economic rent) (Marshall เรยก

"Producer's surplus") สงเกตไดวาปจจยการผลตใดทเสนซพพลาย (Supply) มความยดหยนนอยกวา

ความยดหยนสมบรณ (Perfectly elastic) จะไดรบคาเชาทางเศรษฐกจ (Economic rent) ดงนน เสน ซพ

พลาย (Supply) ยงชนมากเพยงใดกจะไดคาเชาทางเศรษฐกจมากขนเพยงนน

ตวอยางของคาเชาทางเศรษฐกจ (Economic rent) ทเหนไดชดทสดคอ รายจายใหแกปจจยการ

ผลต (Factor) ซงมซพพลาย (Supply) คงท อาทเชน ทคาขายเปนลอต (Commercial lot) ณ สถานท

เฉพาะเจาะจงแหงหนง เสนซพพลาย (Supply) ของทสาหรบคาขายคอเสน FS

ในรปท 6.19 จานวนของทดนทเสนอขายคงทเทากบ F ไร ไมวาจะราคาเปนเทาไร เมอเสน

ซพพลาย (Supply) ของปจจยการผลตไมยดหยนอยางสมบรณ (หรอไมมความยดหยนเลย) ดมานด

สาหรบปจจยการผลตเทานนทจะเปนตวกาหนดราคาของมน

O

D1

P1

P3

P2

Economic rent

S ฿ / unit

ไร (ทดน)

F

R D2

D3

รปท 6.19 คาเชาทางเศรษฐกจของปจจยทมซพพลายคงท

114

ราคาจะเปน P1, P2 และ P3 ขนอยทวาเสนดมานด (Demand) เปน D1, D2 และ D3 ในทน

สมมตวา เสนดมานด (Demand) เปน D3

รายจายแกทดน = � ORP3F

Economic rent = � ORP3F เชนกน

ในเมอเราไมสามารถยายทดนจากทตงปจจบน และไมมประโยชนอยางอนจงไมตองจายคา

อะไร เพอรกษามนไวเพอใชในปจจบน รายจายท งหมดมากกวาคาเสยโอกาสของปจจยการผลต

(Factor) ดงนนจงเปนคาเชาทางเศรษฐกจ (Economic rent)

ผลตอบแทนตอปจจยการผลต (Factor) ซงมเสนซพพลาย (Supply) ของมนคงทอยางสมบรณ

มกจะถกเรยกวาเปนคาเชาทางเศรษฐกจทแทจรง (Pure economic rent)

6.5.2 คาเชาทมสภาพเปนกงคาเชา: ผลตอบแทนของปจจยคงทในระยะสน

(Quasi - rent : Returns to a Factor Fixed in the Short-run)

ในระยะสน ปจจยการผลตบางอยางจะคงท แตในระยะยาวปจจยการผลตทกตวเปนปจจยผน

แปร อยางไรกตามรายจายแกปจจยการผลตชนดหนงซงมซพพลายคงทในระยะส นเรยก คาเชาทม

สภาพเปนกงคาเชา (Quasi-rent) ทเรยกเชนนกเพราะมนจะไม ปรากฏอกในระยะยาว (เมอปจจยการ

ผลตเรมเปนปจจยผนแปร) ผดกบคาเชาทางเศรษฐกจ (Economic rent) ซงยงคงปรากฏอยในระยะยาว

ในระยะสน ในขณะทมการผลตเราไมสามารถถอนการใชปจจยคงท และยายไปใชปจจยอยาง

อนทใหผลตอบแทนสงสดได แตเราสามารถยายปจจยผนแปรไปใชปจจยอยางอนทใหคาตอบแทน

C

฿ / unit

TVC

MC

E Price

Economic π

AC

Q

Q* O

AVC

TFC A

B

Quasi-rent

รปท 6.20 การหาคาเชาทมสภาพเปนกงคาเชา (Quasi-rent = TR – TVC)

115

สงสดไดอยางเสร ดงนนผผลต (Firm) จะตองจายใหแกปจจยผนแปรเทากบคาเสยโอกาสของมน

(มฉะนนปจจยการผลตเหลานจะยายไปทอน ๆ) ขณะทปจจยคงทไดรบสงทเหลอจากนน คาเชาทม

สภาพเปนกงคาเชา (Quasi-rent) จงเปนรายจายทหกรายจายสาหรบตนทนผนแปรแลว (Residual

payment)

จากรปท 6.20 สมมตราคา (Price) เทากบ OB และผผลต (Firm) จะไดกาไรสงสด เมอผลตท

OQ* และทาใหมรายรบรวม (TR) เทากบ � OBEQ* จากรายรบรวม (TR) น ผผลตตองเจยดไปจาย

ใหกบปจจยผนแปรเทากบคาเสยโอกาสของมนหรอเทากบ TVC ซงเทากบ � OACQ* ทเหลอหลงจาก

จายแกปจจยผนแปรเทากบ � ABEC คอ คาเชาทมสภาพเปนกงคาเชา (Quasi-rent)

ดงนน Quasi-rent = TR - TVC ……….(1)

คาเชาทมสภาพเปนกงคาเชา (Quasi-rent)แบงออกเปน 2 สวน คอ

Quasi-rent = TFC + Economic π ……….(2)

ดงนน Economic π = Quasi-rent - TFC ……….(3)

แทนคา (1) ลงใน (3)

Economic π = TR - TVC - TFC

หรอ Economic π = TR - TC ……….(4)

ซงสอดคลองกบกาไรทางเศรษฐศาสตร (Economic π) ทเรานยามไว

ในระยะยาวคาเชาทมสภาพเปนกงคาเชา (Quasi-rent)จะไมปรากฏหรอ Quasi-rent = 0 ใน

ภาวะดลยภาพผผลตจะไดรบเฉพาะกาไรปกต (Normal π) เทานน

สรป ราคาปจจยการผลตหนงทมเสนซพพลาย (Supply) คงทในระยะยาว เรยกวา คาเชาทาง

เศรษฐกจ (Economic rent) ราคาปจจยการผลตหนงซงมซพพลาย (Supply) คงทในระยะสนเทานนเรา

เรยกวาคาเชาทมสภาพเปนกงคาเชา (Quasi-rent) คาเชาสวนทเปนคาเชาทางเศรษฐกจ (Economic rent)

จะเกดในระยะยาว แตคาเชาทมสภาพเปนกงคาเชา(Quasi-rent)จะไมปรากฏหรอหายไปในระยะยาว

เพราะ ปจจยการผลตทงหมดกลายเปนปจจยผนแปร

กาไรรวมและคาเชาทมสภาพเปนกงคาเชา (Gross π & Quasi – rent)

จากทเราไดเรยนกนมา เราทราบแลววา กาไรรวมมคา (Gross π) เทากบรายรบรวมจากการใช

ปยการผลต (TRP) ลบดวยตนทนทจายใหกบปจจยผนแปรรวม(TIC)หรอ (Gross π = TRP – TIC)

ตอนนเราจะดความสมพนธระหวางกาไรรวม (Gross π) กบคาเชาทมสภาพเปนกงคาเชา (Quasi-rent)

สมมต แบบจาลองทมการแขงขน (Competitive model) มแรงงาน (Labor) เปนปจจยผนแปร

เพยงอยางเดยว ทใชรวมกบปจจยทน (K) ซงคงท

116

TRPL = จานวนหนวยของสนคาทแรงงาน (Labor) ผลตไดคณกบราคาสนคา ในเมอมปจจย

ผนแปรเพยงตวเดยว ดงนน

TRP = TR ……….(1)

ตนทนรวม (Total cost) ของการจางปจจยผนแปร หรอ TIC กคอ ตนทนรวมในการจาง

แรงงาน (Total labor cost) ซงเปนตนทนผนแปรรวม (TVC) ของผผลต นนเอง ดงนน

TIC = TVC ……….(2)

ในเมอเรารวา

Gross π = TRP - TIC ………. (3)

และ Quasi-rent = TR - TVC ………. (4)

จาก (1) และ (2) แสดงวา ดานขวาของ (3) และ (4) เทากน

ดงนน ดานซายของ (3) และ (4) จะตองเทากนดวย นนคอ

Gross π = Quasi - rent ……….(5)

6.6 การตดสนใจเพอใหเสยตนทนในปจจยการผลตตาสด: สาหรบปจจยทมตงแตสองชนด

ขนไป (Least Cost Input Decisions: Two or More Inputs)

ขนาดของความแตกตางของคาจางสาหรบแรงงานกลมตาง ๆ จะถกกาหนดโดยดมานด

(Demand) และซพพลาย (Supply)ในตลาดตาง ๆ เหลานน เมออตราคาจางในตลาดแรงงานแตละแหง

ถกกาหนดโดยดมานด และซพพลายของตลาดนน จะมรปแบบดลยภาพของคาจาง (Equilibrium pattern

of wage) และความแตกตางของคาจาง (Wage – differentials)

จากรปแบบดลยภาพของคาจาง (Equilibrium pattern) ของอตราคาจาง (Wage – rates) ทาให

ผผลต (Firm) ทตองการกาไรสงสด จะตองตดสนใจวาจะแบงงบประมาณการผลตระหวางเกรดของ

แรงงานตาง ๆ อยางไร? เพอใหงาย สมมตวา แรงงานมเพยง 2 กลมคอ แรงงานมฝมอ (Skilled labor)

และแรงงานไรฝมอ (Unskilled labor)

จากทเรยนมา เราทราบวาผผลต (Firm) จะจางแรงงานแตละเกรดจนกวาคามลคาของผลผลต

สวนเพมหนวยสดทาย (VMP) เทากบคาจางแรงงาน (w) นนคอ

VMPu = wu ……….(1)

และ VMPs = ws ……….(2)

(2)(1)

ได s

u

s

u

w

w

VMP

VMP=

117

หรอ s

s

u

u

w

VMP

w

VMP= ……….(3)

จากสมการ (3) แสดงวา ผผลตทตองการกาไรสงสดจะจางแรงงานไรฝมอ (Unskilled labor)

และ แรงงานมฝมอ (Skilled labor) (subscript u = Unskilled, s = Skilled) ในสดสวนทมลคาของ

ผลผลตสวนเพมจากการใชปจจยการผลต (VMP) ตอเงน 1 บาท ทจางแรงงานไรฝมอ (Unskilled labor)

เทากบ มลคาของผลผลตสวนเพมจากการใชปจจยการผลต (VMP) ตอเงน 1 บาททจางแรงงานมฝมอ

(Skilled labor)

จากตอนกอนเชนกน เราทราบมาแลวการแสดงออกในรปทวไป (General expression) ของ

มลคาของผลผลตสวนเพมจากการใชปจจยการผลต (VMP) และราคาปจจยการผลต คอ คารายรบสวน

เพมหนวยสดทายจากการใชปจจยการผลต (MRP) และตนทนสวนเพมในการใชปจจยการผลต (MIC)

ซงใชไดทงตลาดแขงขนสมบรณ (Perfect market) และตลาดแขงขนไมสมบรณ (Imperfect markets)

ดงนน ผผลตทตองการกาไรสงสด จะตองจางปจจยการผลตชนดตาง ๆ ตามเงอนไขขางลางน คอ

1 2

1 2

..... n

n

MRPMRP MRPMIC MIC MIC

= = = ……….(4)

บทท 7

การวเคราะหดลยภาพทวไปและเศรษฐศาสตรสวสดการ

(General Equilibrium Analysis & Welfare Economics)

7.1 การวเคราะหดลยภาพทวไปและการวเคราะหดลยภาพแบบแยกสวน

(Partial & General Equilibrium Analysis)

ทเราศกษามาท งหมดต งแตตน เราใชว ธการศกษาและวเคราะหแบบแยกสวน (Partial

equilibrium analysis) นนคอ เราศกษาพฤตกรรมของหนวยทาการตดสนใจแตละหนวย (Individual

decision-making units) และตลาดแตละตลาด (Individual markets) โดยการมองวา มนแยกออกจากกน

(Viewed in isolation) เราศกษาวา ผบรโภคแตละคนหาความพอใจสงสดจากรายไดทมอยอยางจากด

ของเขาอยางไร ผผลต (Firm) จะทาการผลตใหมตนทนตาสดและมกาไรสงสดภายใตโครงสรางตลาด

ตาง ๆ อยางไร การทาเชนนเราไดสรปรวบยอด (Abstracted) ไดวามนเกดจากการตดตอระหวางกน

(Interconnections) ทงหมดทเกดขนระหวางตลาดทเราทาการศกษาอยกบตลาดทเหลออยทงหมดของ

ระบบเศรษฐกจ [ขอสมมตเกยวกบการกาหนดใหสงอนๆคงท (Ceteris Paribus)] หรอกลาวอยางสน ๆ

วาการแสดงใหเหนถงดมานด (Demand) และซพพลาย (Supply) ในแตละตลาดกาหนดราคาและ

ปรมาณดลยภาพในตลาดนนอยางไร เปนการกาหนดทอสระจากตลาดอน ๆ (Independently of other

markets)

อยางไรกดการเปลยนแปลงในตลาดใดตลาดหนงจะมผลกระทบตอตลาดอน ๆ (Spillover

effects on other markets) และการเปลยนแปลงในตลาดอน ๆ เหลาน จะมผลกระทบยอนกลบ

(Repercussions หรอ feedback effects) กบไปยงตลาดแรกเรมอกทอดหนง การศกษานสามารถทาได

ดวยวธการวเคราะหดลยภาพทวไป (General equilibrium analysis: GEA) นนคอ GEA จะศกษาการ

ขนอยตอกน (Interdependence) หรอการตดตอระหวางกน (Interconnection) ทเกดขนระหวางตลาด

ทงหมดและราคาทกราคาในระบบเศรษฐกจ ความพยายามทจะใหไดคาตอบทสมบรณทสด (Complete)

ชดเจนทสด (Explicit) และเกดขนในเวลาเดยวกน (Simultaneous) อยางไรกตามกบคาถามวาจะผลต

อะไร (What) อยางไร (How) และเพอใคร (For whom) ถาใช GEA วเคราะหกระแสการหมนเวยนของ

กจกรรมทางเศรษฐกจ (Circular flow of economic activity) แลว GEA จะแสดงใหเหนความเชอมโยง

ระหวางตลาดสนคาและตลาดปจจยทกตลาดพรอม ๆ กนไป (Simultaneously) แทนทจะเปนการศกษา

แตละตลาดแยกจากกน ตวอยาง เชน การเปลยนแปลงดมานด (Demand) และราคาของรถยนตใหมท

ผลตภายในประเทศ จะมผลกระทบทนทตอดมานด (Demand) และราคาของเหลกกลา กระจก และยาง

119

(ซงเปนปจจยทงหลายในการผลตรถยนต) ตลอดจนดมานด (Demand) สาหรบแรงงาน คาจางและ

รายไดของคนงานประกอบรถยนต และคนงานในอตสาหกรรมเกยวของอน ๆ เหลาน ดมานด

(Demand) และราคาของน ามน (Gasoline) ตลอดจนดมานดของการขนสงสาธารณะ (ตลอดจนคาจาง

และรายไดของคนงานในอตสาหกรรมเหลาน) จะไดรบผลกระทบดวย อตสาหกรรมทไดรบ

ผลกระทบนจะสงผลกระทบไปยง (Spillover effects) อตสาหกรรมอน ๆ ตอ ๆ ไปจนครบทก

อตสาหกรรมในระบบเศรษฐกจ สงนคลายกบการโยนหนกอนหนงลงไปในบอ ๆ หนงและเมอสารวจด

การกระเพอมของน าไปทกทศทางจนกวาน าในบอจะนงเหมอนเดม ขนาดของการกระเพอมจะลดลง

เมอหางออกไปจากจดทกอนหนตกลงในบอ ทานองเดยวกนอตสาหกรรมทเกยวของกบอตสาหกรรม

ผลตรถยนตนอยกวากจะไดรบผลกระทบนอยกวาอตสาหกรรมทเกยวของกบอตสาหกรรมรถยนตอยาง

ใกลชด สงสาคญคอผลกระทบทเกดจากการเปลยนแปลงของอตสาหกรรมรถยนตมตออตสาหกรรมท

เหลออยท งหมดของระบบเศรษฐกจนน จะมผลสะทอนกลบ (Repercussions) (ผานการเปลยนแปลง

ของราคาและรายได) ตอตวอตสาหกรรมรถยนตนนเอง สงนคลายกบผลกระทบยอนกลบ (Feedback

effect) ของการกระเพอมของน าในบอภายหลงจากมนกระเพอมถงรมบอและผลสะทอนกลบ

(Repercussion) หรอผลกระทบยอนกลบ (Feedback effect) เหลานเปนตวขยาย (Modify) ผลสรปของ

การวเคราะหดลยภาพแบบแยกสวน (Partial equilibrium) ทสาคญ (ราคาและปรมาณผลผลต) ทไดมา

จากการวเคราะหอตสาหกรรมรถยนตแบบแยกออกจากกน (Isolation) (ดตวอยางขางลางตอไปน)

เมอ (ตวอยางของอตสาหกรรมรถยนตขางบน) มผลสะทอนกลบ (Repercussion) หรอ

ผลกระทบยอนกลบ (Feedback effects) จากอตสาหกรรมอน ๆ มความสาคญ (Significant) การ

วเคราะหดลยภาพแบบแยกสวน (Partial equilibrium analysis) จะไมเหมาะสมทจะนามาใชในการวด

แตเปนผลกระทบ (Impact)จะมผลตอราคาและผลผลตเทานน การวเคราะหดลยภาพแบบแยกสวน

(Partial equilibrium analysis) จะกอใหเกดการวดทผดของผลกระทบทงหมด กลาวคอ ผลกระทบ

สดทาย (Final effect) ภายหลงจากผลสะทอนกลบ (Repercussion) หรอผลกระทบยอนกลบ (Feedback

effects)จากการเปลยนแปลงในตอนเรมตนไดเกดขนแลว อกดานหนงถาอตสาหกรรมมการ

เปลยนแปลงในตอนเรมตนเกดขนนอย และอตสาหกรรมนนมความเชอมโยงโดยตรงกบอตสาหกรรม

อน ๆ ของระบบเศรษฐกจเพยง 2 - 3 อตสาหกรรม (ตวอยางเชน อตสาหกรรมนาฬกาขอมอของ

สหรฐฯ) แลว การวเคราะหดลยภาพแบบแยกสวน (Partial equilibrium analysis)เปนวธททาใหไดการ

ประมาณการของผลกระทบทด

มคาถามวาทาไมเราไมใช GEA ตลอดเวลาซงจะไดผลกระทบทงหมด ทงผลกระทบโดยตรง

และโดยออมของการเปลยนแปลงตออตสาหกรรม (ซงการเปลยนแปลงเรมตน) ตลอดจนผลกระทบตอ

อตสาหกรรมอน ๆ ทงหมดและตลาดทงหมดในระบบเศรษฐกจ คาตอบคอ GEA ทเกยวของกบแตละ

และทกอตสาหกรรมของระบบเศรษฐกจในเวลาเดยวกน โดยธรรมชาตของมนเปนเรองยงยาก

120

(Difficult) กนเวลา (Time consuming) และแพง (Expensive) แตกยงโชคดกบนกเศรษฐศาสตร

(Practical economics) ทบอยครงใช การวเคราะหดลยภาพแบบแยกสวน (Partial equilibrium analysis)

กเพยงพอแลว และยงเปนจดของการการเปลยนแปลงจากสงทเปนอยเดม (Departure) ทเหมาะสมโดย

การลดขอสมมตทเกยวกบการกาหนดใหสงอนๆคงท (Certeris paribus) มากขน และมการรวม

อตสาหกรรมในการวเคราะหมากขน ตามตองการ

แบบจาลองการวเคราะหดลยภาพทวไป(GE model) อนแรกและงายทสดเปนแบบจาลองท

ลออง วอลรส (Leon Walras) แนะนาในป 1874 เปนแบบจาลองทางคณตศาสตร (Mathematical

model ) โดยธรรมชาตของมนทมสมการ 1 สมการ สาหรบแตละดมานด (Demand) และซพพลาย

(Supply) ของสนคาและ ปจจยการผลต (Input) ในระบบเศรษฐกจตลอดจนสมการตลาดสมดล (Market

clearing equations) เมอเรว ๆ น นกเศรษฐศาสตรไดขยายและปรบแบบจาลองการวเคราะหดลยภาพ

ทวไป (GE model) ของทฤษฎและพสจนวาภายใตตลาดแขงขนสมบรณ ขอสรปของการวเคราะห

แบบจาลองดลยภาพทวไปจะเกดขนตามปกต ซงพบวาทกตลาดจะอยในดลยภาพในเวลาเดยวกนหมด

ในเรว ๆ น การทาแบบจาลองใหงายและนาไปปฏบตไดของการวเคราะหดลยภาพทวไป (GEA) กคอ

การวเคราะหปจจยการผลต และผลผลต (Input-output analysis)

ตวอยาง ผลของการลดลงของดมานด (Demand) ตอรถยนตทผลตภายในประเทศของ

สหรฐอเมรกา

จากการเพมขนของราคาน ามนนาเขาอยางมากมายจากป 1973 ถงป 1980 ทาใหดมานด

(Demand) ตอรถใหมขนาดใหญทผลตภายในประเทศลดลง เสนดมานด (Demand) ลดลงจาก D ไป D'

ในรป 7.1 (a) ขณะเดยวกนดมานด (Demand) ตอรถยนตขนาดเลกและประหยดน ามน ทผลตจาก

ตางประเทศเพมขน สงนทาใหราคาและปรมาณแทจรง (Real i.e. the inflation - adjusted price and

quantity) ของรถยนตทผลตภายในประเทศลดลง คอ จาก P ไป P' และจาก Q ไป Q' ตามลาดบในรป 7.1

(a) ผลกระทบนคอ การวดตามวธการวเคราะหแบบแยกสง (Partial equilibrium analysis) อยางไรกด

การลดลงของดมานด (Demand) ตอรถยนตทผลตภายในประเทศมผลกระทบไปยง (Spillover effects)

หรอรบกวนดลยภาพในอตสาหกรรมเหลกกลา (รป 7.1 (b)) และอตสาหกรรมอน ๆ ทซพพลาย

(Supply) ปจจยการผลตใหกบอตสาหกรรมรถยนตภายในประเทศ รวมทงอตสาหกรรมน ามน (รป 7.1

(c)) ราคาและปรมาณทปรบอตราเงนเฟอแลว (Inflation adjusted price and quantity) ของเหลกกลาและ

ปจจยการผลตอน ๆ ลดลง อตสาหกรรมอน ๆ ทเกยวของกบอตสาหกรรมเหลานจะไดผลกระทบ

เชนเดยวกน แตนยงไมจบเรองดมานด (Demand) สาหรบคนงานในอตสาหกรรมรถยนต (รป 7.1 (d))

และอตสาหกรรมอน ๆ ทถกกระทบจะลดลง และคาจางทแทจรง การจางงานและรายไดจะลดลงมาก

การลดลงของรายไดแทจรงทาใหดมานด (Demand) ราคาและปรมาณของสเตก (Steaks) (รป 7.1 (e))

และ สนคาปกต (Normal goods) อน ๆ ทซอลดลง เพอใหแนดมานด (Demand) ตอการขนสงสาธารณะ

121

(รถบส, รถไฟ, คนขบและผใชบรการอน ๆ) และสนคาทดแทนสเตก (Steak) ทราคาถกกวาจะเพมขน

แตผลสทธของการลดลงของดมานด (Demand) ตอรถยนตทผลตภายในประเทศ กคอทาใหดมานด

(Demand) และรายไดทแทจรงของแรงงาน ทาใหเกดผลกระทบยอนกลบ (Feedback effects) ไปยง

อตสาหกรรมรถยนต อกตอหนง ทาใหดมานดลดลงมากยงขน ราคาและปรมาณทปรบอตราเงนเฟอแลว

ของรถยนตผลตในประเทศจะลดลงมากยงขน (รป 7.1 (f)) ขบวนการเดยวกนนดาเนนตอไประหวาง

(Wage)

E’ E’ E’

E E E

B/unit B/unit B/unit

O O O Q Q Q

S

P

P’

P P

P’ P’

S S

Q Q Q Q’ Q’ Q’

D

D’

D

D’ D’

D

(a) New Automobiles (b) Steal (c) Gasoline

Impact effect

E” P”

E’ E’ E’

E E E

B/unit B/unit B/unit

O O O Q Q Q

S

P

P’

P P P’

P’

S S

Q Q Q Q’ Q’ Q’

D

D’

D

D’ D’

D

Q”

D”

(d) Auto worker (e) Steaks (f) New Automobiles,

General Equilibrium

Implications

รปท 7.1 การประยกตการวเคราะหดลยภาพทวไปของการลดลงของดมานดสาหรบการผลตรถยนตใหมในประเทศ

122

ชวง 1980s และตอนตน 1990 (หลงวกฤตการณนามนสนสดไปแลวตงนาน) ททาใหการสงออกและการ

ผลตรถยนตในสหรฐลดลงในขณะรถยนตญปนเขามาแทนทรถยนตทผลตภายในประเทศโดย 3 บรษท

รถยนตขนาดใหญ (GM, Ford, Chysler)

รป 7.1 (f) แสดงผลกระทบยอนกลบ (Feedback effects) ตออตสาหกรรมรถยนตทผลตใน

ประเทศมมาก (Significant) ราคาทปรบอตราเงนเฟอแลวลดลงจาก P ไป P" แทนทจะเปน P' และ

ปรมาณลดลงจาก Q ไป Q" แทนทจะลดลงไปอยแค Q' ดงนนการวเคราะหแบบแยกสวน (Partial

equilibrium analysis) ใหคาประมาณการอยางหยาบ ๆ ของผลสรปสดทาย (Final solution) ใน

ผลกระทบทสมบรณและผลกระทบสดทาย (Complete, Final effects) ตออตสาหกรรมรถยนตผลตใน

ประเทศและตออตสาหกรรมอน ๆ ทงหมดสามารถวดไดจาก GEA เทานน

7.2 ดลยภาพทวไปของการแลกเปลยน (General Equilibrium of Exchange)

การวเคราะหดลยภาพทวไปของการแลกเปลยน เปนการวเคราะหวาระบบเศรษฐกจจะกระจาย

สนคาทผลตไดไปยงผบรโภคอยางไรถงจะมประสทธภาพทสด เพอใหงายตอการอธบาย ในทนจะ

สมมตวาในระบบเศรษฐกจมสนคาทผลตไดอยสองชนด และมผบรโภคจานวนสองคน ปญหาทเกดขน

กคอจะกระจายสนคาสองชนดนไปยงผบรโภคทงสองคนอยางไร? โดยใช Edgeworth Box ชวยในการ

อธบาย

รปท 7.2 กลองสเหลยมของเอดเวรดสาหรบการแลกเปลยนสนคา (Edgeworth Box

Diagram for Exchange)

OB

X OA

X

Y

Y

6

8

8

6

B2

B3

A3

A2

B1

A1

E

D

C

F

Exchange Contract

Curve (ECC)

123

การวเคราะหดลยภาพทวไปของการแลกเปลยนของระบบเศรษฐกจแบบงาย ๆ ทสมมตใหม

ผบรโภคจานวน 2 คน คอ นาย A และนาย B ในขณะเดยวกนมสนคาทระบบเศรษฐกจผลตไดอย 2 ชนด

คอ สนคา X และสนคา Y เราสามารถแสดงดลยภาพของการแลกเปลยนสนคาดวยกราฟ 2 มตของ

กลองสเหลยม (Box) ซงแสดงจานวนทงหมดของสนคา 2 ชนด ในรปคอสนคา X จานวน 8 หนวย และ

สนคา Y จานวน 6 หนวย ทมอยในระบบเศรษฐกจทจะกระจายใหกบนาย A และนาย B แตละจดใน

กลองสเหลยมแสดงจานวนรวมของสนคา 2 ชนด ทสามารถกระจายไปยงระหวาง 2 คน อยางไรใน

รปการแลกเปลยนสนคาระหวางสนคา A และสนคา B ถายายจากจด C ไปยงจด D แลวนาย B จะได

ประโยชนทงหมดจากการแลกเปลยน คอนาย B สามารถเลอนจากเสนความพอใจเทากน (Indifferent

curve) B1 ไปยงเสน B3 สวน นาย A นนจะไมไดประโยชนหรอเสยประโยชนแตอยางใด เพราะยงอยบน

เสนความพอใจเทากนเดมคอเสน A1 ถายายจากจด C ไปยงจด F แลวนาย A จะไดประโยชนจากการ

แลกเปลยนทงหมดกลาวคอยายจากเสน A1 ไปยงเสน A3 สวนนาย B จะไมไดและไมเสยประโยชนแต

อยางใด ยงคงอยบนเสน B1 เชนเดม หากการแลกเปลยนยายจากจด C ไปยงจด E แลวทงนาย A และนาย

B จะไดประโยชนจากการแลกเปลยนเพมขนเพราะทจด E นนนาย A จะไดรบความพอใจเพมขนไปบน

เสน A2 และนาย B จะไดรบความพอใจเพมขนไปบนเสน B2 ทงคไดรบความพอใจเพมขน

ดงนนการเรมการแลกเปลยนจากจด C ซงไมอยบนเสน DEF ทงคสามารถไดประโยชนจากการ

แลกเปลยนโดยไปใหถงจด ๆ หนงบนเสน DEF ระหวาง D และ F หากอานาจการตอรองของนาย A ม

มากนาย B จดดลยภาพสดทายกยงใกลจด F สดสวนของประโยชนจากการแลกเปลยนทตกแกนาย A

จะยงมากขน และเหลอประโยชนแกนาย B นอยลง ดงนนเสน OADEF OB คอกเสนแนวทางการ

แลกเปลยนทมประสทธภาพ (Exchange Contract Curve: ECC) ซงเปนชด (Locus) ของจดสมผสตางๆ

ของเสนความพอใจเทากนของทงนาย A และนาย B ซงอยบนเสน ECC นนเอง ทกจดทอยบนเสน ECC

คาอตราการทดแทนกนของสนคา X และสนคา Y ของทงนาย A และนาย B จะมคาเทากน ดงสมการท

(7.1)

MRSAXY = MRSB

XY ………………….(7.1)

การยายจดแลกเปลยนกนทเรมจากจดใด ๆ ทไมไดอยบนเสน ECC เขาสจดแลกเปลยนทอยบน

เสน ECC ทงคจะสามารถไดประโยชนจากการแลกเปลยนดงกลาว หากมการเคลอนจดแลกเปลยนบน

ไปบนเสน ECC หนงในสองคนนไมสามารถมสถานการณทดขน (Better-off) โดยไมทาใหอกคนหนง

ไดรบผลกระทบเลวลง (Worse-off) ได ยกตวอยางเชน การเคลอนยายจากจด D ไป E จะทาใหนาย A ม

สถานการณดขน (Better-off) แตนาย B ไดรบสถานการณทเลวลง (Worse - off) ดงนนเสน ECC จงเปน

ชดของดลยภาพทวไปในการแลกเปลยนสนคาสองชนดระหวางสองคน

124

สาหรบระบบเศรษฐกจทมผบรโภคและสนคาจานวนมาก ดลยภาพทวไปของการแลกเปลยน

จะเกดทอตราการทดแทนกนหนวยสดทาย (MRS) ระหวางคของสนคาเปนอยางเดยวกนกบผบรโภคทก

คนทบรโภคสนคาทง 2 นน

ดงนนเราจะเหนไดวาหลกการของหนวยสดทาย (Marginal principle) สาคญมากในการนยาม

และการเขาสดลยภาพทวไปของการแลกเปลยนอยางไร

7.3 ดลยภาพทวไปของการผลต (General Equilibrium of Production)

การวเคราะหดลยภาพทวไปของการผลต เปนการวเคราะหวาในระบบเศรษฐกจมปจจยการ

ผลตอยอยางจากด จะนาไปใชเพอการผลตสนคาทจาเปนในระบบเศรษฐกจอยางไร จงจะถอวาระบบ

เศรษฐกจมการใชทรพยากรการผลตอยางมประสทธภาพ เพอใหงายตอการเขาใจในทนจะใช

Edgeworth Box เปนเครองมอในการวเคราะห

หลกการอธบายคลายกบหวขอ 7.2 ดลยภาพทวไปของการแลกเปลยน แตตอนนจะเปนการ

มองในดานการผลตของระบบเศรษฐกจ เนองจากการอธบายเปนกราฟสองมตในทนจงสมมตวาระบบ

เศรษฐกจมการผลตสนคาจานวน 2 ชนด คอ สนคา X และสนคา Y โดยใชปจจยการผลตทมอยจานวน

2 ปจจย คอ แรงงาน (L) จานวน 10 หนวย และทน (K) จานวน 8 หนวย ซงผลผลตของสนคา X และ

สนคา Y อธบายดวยเสนผลผลตเทากน (Isoquant)

OY

L OX

L

K

K

8

10

10

8

Y2

Y3

X3

X2 Y1

X1

M

J

R

N

Production Contract

Curve (PCC)

รปท 7.3 กลองสเหลยมของเอดเวรดสาหรบการแลกการผลตสนคา (Edgeworth Box Diagram

for Production)

125

ภายในกลองสเหลยม Edgeworth Box เสนผลผลตเทากน (Isoquant) ของการผลตสนคา X คอ

เสน X1, X2 และ X3 สวนเสนผลผลตเทากน (Isoquant) ของการผลตสนคา Y คอ Y1, Y2 และ Y3 โดยใช

ปจจยการผลต L เทากบ 10 หนวย และปจจย K เทากบ 8 หนวย ดลยภาพของการผลตเกดบนเสน

OXJMNOY เรยกวาเสน Production Contract Curve (PCC) ซงเปนเสนทแสดงชดของจดสมผสตาง ๆ

บนผลผลตเทากน (Isoquant) ของสนคา X และสนคา Y ซงคาอตราการทดแทนกนทางเทคนค

(Marginal Rate of Technical Substitution : MRTSLK) ในการผลตสนคา X และสนคา Y เทากน นนคอ

ระบบเศรษฐกจจะอยในภาวะดลยภาพทวไปของการผลต เมอผลตสนคา X และสนคา Y ท

YLK

XLK MRTSMRTS = ……………………(7.2)

ดงนนเมอยายบางสวนของปจจย L และปจจย K ทมอยและกาหนดมาใหไปใชทาการผลต

ระหวางสนคา X และสนคา Y ใหกบระบบเศรษฐกจน การยายจากจดใดๆทไมอยบนเสน PCC ไปยงจด

ทอยบนเสน PCC ถอวาเปนการผลตทมประสทธภาพและอยในภาวะดลยภาพทวไปของการผลต แต

การยายการผลตจากจดหนงทอยบนเสน PCC ไปยงอกจดหนงทอยบนเสน PCC เหมอนกน หมายถง

ระบบเศรษฐกจสามารถเพมสนคาหนงและลดปรมาณผลผลตของอกสนคาหนง เชน การยายการผลต

จากจด J ไปยงจด M ทาใหปรมาณผลผลตสนคา X เพมขนแตปรมาณผลผลตของสนคา Y ลดลง

สาหรบระบบเศรษฐกจทมสนคาหลายอยางและหลายปจจยการผลต ดลยภาพทวไปของการ

ผลตจะเกดขนทคา MRTS ของคของปจจยการผลตเทากนสาหรบสนคาทกอยางและระบบเศรษฐกจได

ใชปจจยการผลตทงคนน

ดงนนเราจงเหนไดอกครงหนงวาหลกการของคาสวนเพมหนวยสดทาย (Marginal principle)

เปนสงสาคญมากในการนยาม เพออธบายการนาไปสดลยภาพทวไปของการผลต

7.4 การหาขอบเขตของเสนความเปนไปไดในการผลต (Derivation of Production

Possibility Frontier: PPF)

ขอบเขตของเสนความเปนไปไดในการผลต (Production Possibility Frontier: PPF) หรอ เสน

แบงขอบเขตระหวางสวนประกอบผลผลตทเปนไปไดจากการใชปจจยการผลตทมอย (Transformation

Curves) เสนดงกลาวแสดงถงสวนประสม (Combination) ตาง ๆ ของสนคา X และสนคา Y ทระบบ

เศรษฐกจสามารถผลตได โดยการใชปจจยการผลต L และปจจย K ทมอยและกาหนดมาให (L จานวน

10 หนวย และปจจย K จานวน 8 หนวย) อยางเตมท ดวยเทคนคการผลตทมอยอยางดทสด ในเมอเสน

PCC แสดงชดของจดดลยภาพทวไปของการผลต ดงนนเสน PPF กเชนกน นนคอเสน PPF แสดงถง

จานวนสงสดของสนคาใดสนคาหนงทระบบเศรษฐกจสามารถผลตได เมอกาหนดจานวนของสนคาอก

126

ชนดหนงทระบบเศรษฐกจกาลงผลตอย ยกตวอยางเชน สนคา X จานวน 8 หนวย และสนคา Y จานวน

6 หนวย

จดทอยภายในขอบเขตของเสน PPF แสดงวาระบบเศรษฐกจไมมดลยภาพทวไปของการผลต

และไมไดใชปจจย L และปจจย K อยางมประสทธภาพทสด ตวอยางเชน ทจด R' ของรป 7.4 ซงอย

ภายในขอบเขตของเสน PPF หรอกคอเสน TT จดดงกลาวนตรงกบจด R ของรป 7.3 ซงเสนผลผลต

เทากน (Isoquant) ของสนคา X1 และเสนผลผลตเทากนของสนคา Y1 ตดกน เราเพยงแคจดสรรปจจย L

และปจจย K ทมอยเสยใหมในการผลตสนคา X และสนคา Y ระบบเศรษฐกจนสามารถเพมปรมาณ

ผลผลตสนคา Y เทานน หากเคลอนยายการผลตจากจด R' ไปยงจด J' และมนสามารถเพมปรมาณ

ผลผลตของสนคา X เทานน หากเคลอนยายการผลตจากจด R' ไปยงจด N' หรอสามารถเพมทงปรมาณ

ผลผลตของสนคา X และสนคา Y หากเคลอนยายการผลตจากจด R' ไปยงจด M' แตจดทอยภายนอก

ขอบเขตของเสน PPF ระบบเศรษฐกจไมสามารถทาไดดวยปจจยการผลตและเทคนคทมอย บนเสน

PPF ปรมาณผลผลตของสนคาหนงสามารถเพมขนไดกตอเมอตองลดปรมาณผลผลตของอกสนคาหนง

ลง ตวอยางเชน การเคลอนยายการผลตจาก J' ไปยงจด M' ทาใหปรมาณผลผลตของสนคา X เพมขน

แตปรมาณผลผลตของสนคา Y ลดลง จานวนของสนคา Y ทระบบเศรษฐกจลดการผลตลง ไปตามเสน

PPF เพอเสยสละปจจย L และปจจย K มากพอทจะไปผลตสนคา X เพมขนอก 1 หนวย จงเรยกอตรา

Y

R’

14

X

4

M’ (X2, Y2)

0 13

T

4

N’ (X3, Y1)

J’ (X1, Y3) T

รปท 7.4 ขอบเขตของเสนความเปนไปไดในการผลต (Production Possibility Frontier)

127

การทดแทนกนของผลผลตหนวยสดทาย (Marginal Rate of Transformation) ของสนคา X ตอสนคา Y

(MRTXY) นนเอง ซงหาไดจากคาสมบรณ (Absolute value) ของความชนของเสน PPF ทจดนน เชนทจด

M' คา MRTXY เทากบ 3/2 หมายถง ระบบเศรษฐกจตองลดการผลตสนคา Y ลงจานวนเทากบ 3/2

หนวย เพอผลตสนคา X เพมขนจานวน 1 หนวย การหาคาอตราการทดแทนกนของผลผลตหนวย

สดทายของสนคา X ตอสนคา Y สามารถพจารณาจากตนทนสวนเพมหนวยสดทาย (MC) กลาวคอคา

MRTXY เทากบ MCX/ MCY ดงนนหาก MCX/ MCY เทากบ 3/2 และ MRTXY จะเทากบ 3/2 หรอดอก

วธหนงกคอ ถา MCY เทากบ 10 บาท และ MCX เทากบ 15 บาท หมายความวา หากระบบเศรษฐกจ

ตองการผลตสนคา X เพมขนอก 1 หนวย ระบบเศรษฐกจตองใช 1.5 หรอเพม 3/2 หนวยของปจจย L

และปจจย K เกนกวาการผลตสนคา Y เพมขน 1 หนวย ดงนน 3/2 หนวยของสนคา Y ทตองลดลง

เพอใหไดผลผลตของสนคา X ทเพมขน 1 หนวย เมอเคลอนยายการผลตตาลงไปตามเสน PPF แลวคา

MRTXY จะมคาเพมขน แสดงวา ระบบเศรษฐกจตองลดการผลตสนคา Y ในจานวนทมากขนเพอผลต

สนคา X เพมขนแตละหนวย เชน ทจด N' คา MRTXY มคาเทากบ 3 นนหมายความวา ระบบเศรษฐกจ

ตองลดการผลตสนคา Y ลง เพอเพมการผลตสนคา X โดยทระบบเศรษฐกจตองปลอยปจจย L และ

ปจจย K ในสวนประสม (Combination) ทเรมมความเหมาะสมในการผลตสนคา X นอยลงเรอย ๆ

เพราะการใชปจจยการผลตแทนกนไดไมสมบรณ (Imperfect input substitutability) ในการผลตระหวาง

สนคา X และสนคา Y ซงทาใหเสน PPF เปนเสนโคงเวาออกจากจดกาเนด (Concave to the origin)

7.5 ดลยภาพทวไปของการผลตและการแลกเปลยน (General Equilibrium of

Production and Exchange)

การหาดลยภาพทวไปของการผลตและการแลกเปลยนตองรวม (Combine) ผลของการพจารณา

ทงสามเรองทผานมาเขาดวยกน เพอสารวจวาระบบเศรษฐกจแบบงาย ๆ ของเราประกอบดวยผบรโภค

2 คน (นาย A และนาย B) สนคาจานวน 2 ชนด (สนคา X และสนคา Y) และปจจยการผลต 2 ชนด

(ปจจย L และปจจย K) สามารถเขาสดลยภาพทวไปในการผลตและการแลกเปลยนในเวลาเดยวกนได

อยางไร

พจารณารปท 7.5 ทกจดบนเสนแนวทางการผลตและการแลกเปลยนทมประสทธภาพ

(Exchange Contract Curve: ECC) เปนจดดลยภาพทวไปในการแลกเปลยน ดงนนทกจดบนเสนความ

เปนไปไดในการผลต (Transformation Curve) TT เปนจดดลยภาพทวไปในการผลต อยางไรกดเพอให

เปนดลยภาพทวไปในการผลตและการแลกเปลยนเกดขนในเวลาเดยวกนคา MRTXY ในการผลตตอง

เทากบคา MRSXY ของนาย A และนาย B นนคอ

BAXYXYXY MRSMRSMRT == …………………(7.3)

128

จากรป (7.5) ทจด E จะไดวา

2

3MRTMRSMRS XY

BXY

AXY === ……………..(7.4)

ถาเงอนไข (7.3) ไมเกดขน ระบบเศรษฐกจจะไมมทงดลยภาพทวไปในการผลตและดลยภาพ

ทวไปในการแลกเปลยน เชน สมมตทจด D คา MRSXY = 3 แสดงวานาย A และนาย B ยนดจะลด

จานวนสนคา Y เทากบ 3 หนวย เพอใหไดสนคา X เพมขน 1 หนวย ในเมอในการผลตจาเปนตองลด

สนคา Y เทากบ 3/2 หนวยเทานน เพอผลตสนคา X เพมขน 1 หนวย หมายความวา ระบบเศรษฐกจตอง

ผลตสนคา X มากขน และผลตสนคา Y นอยลง เพอใหไดดลยภาพทวไปในการผลตและการแลกเปลยน

กลาวอกอยางหนงกคอ ถาคา MRSXY เทากบ 3 ระบบเศรษฐกจนไมตองเลอกผลตทจด M' แตควรผลต

ทจด N' ซงคา MRSXY = MRTXY = 3 ในทางตรงกนขามทจด F คา MRSXY = 1/2 เมอคา MRTXY = 3/2

ทจด M' แสดงวาระบบเศรษฐกจตองสละการผลตสนคา Y มากขนเพอผลตสนคา X เพมขน 1 หนวย

ซงมากกวาทนาย A และนาย B ยนดจะเสยสละในการบรโภค (MRTXY > MRSXY) ในกรณนควรผลตท

จด J' ซง MRSXY = MRTXY = 1/2 แทนทจะผลตทจด M' การบรโภคทจด E เทานนท

OB

OB

OA

F

Y

MRTXY = 3/2

X

Exchange Contract Curve

M’

MRSXY = 3/2

T

N’

J’ T

E

D

รปท 7.5 ดลยภาพทวไปของการผลตและการแลกเปลยน

(General Equilibrium of Production and Exchange)

129

BXY

AXYXY MRSMRSMRT == และระบบเศรษฐกจจะมดลยภาพทวไปในการผลตและการแลกเปลยน

เมอผลตทจด M' ดงนน จะเหนไดอกวาหลกการของคาสวนเพมหนวยสดทาย (Marginal principle) ม

ความสาคญในการกาหนดดลยภาพทวไปในการผลตและการแลกเปลยนในขณะเดยวกนดวย

7.6 เศรษฐศาสตรสวสดการ

เมอสวนตางๆ ของระบบเศรษฐกจตางมความเกยวของซงกนและกน การเปลยนแปลงใดๆ ท

เกดขนในระบบเศรษฐกจสวนใดสวนหนงจะสงผลกระทบถงการจดสรรทรพยากรในทกๆสวนท

เหลออยในระบบเศรษฐกจ จงมคาถามเกดขนวา การเปลยนแปลงทเปนการจดสรรทรพยากรในระบบ

เศรษฐกจทเกดขนนนเปนผลทาใหสวสดการของสงคมดขนหรอเลวลง ซงเรองดงกลาวนเปนเรองของ

เศรษฐศาสตรสวสดการทเกยวของกบการประเมนสถานภาพทางเศรษฐกจของสงคมโดยสวนรวม

ความพยายามทจะวดสวสดการทางเศรษฐกจของสงคมเปนเรองทยงยากและซบซอนมาก เนอง

ดวยความกนดอยดในความนกคดของบคคลยอมแตกตางกนไป ทงนขนอยกบตวบคคล สงแวดลอม

คานยม และอนๆ อนเปนผลใหการเปรยบเทยบสวสดการทางเศรษฐกจของบคคลตางๆ ไมอาจทาได

โดยงาย โดยทวไปเกณฑการวดสวสดการทางเศรษฐกจทไดรบการอางถงและมการนามาใชอยเสมอๆก

คอ เกณฑวดประสทธภาพสงสดของพาเรโต

1. การวดสวสดการของสงคมตามเกณฑของพาเรโต

โดยทเกณฑการวดของพาเรโตอยภายใตเงอนไข สถานการณซงไมมการเปลยนแปลงอน

ใดอกตอไปในระบบเศรษฐกจ ทจะทาใหบคคลใดบคคลหนงมสถานภาพทดขนโดยไมทาใหบคคลอน

ในระบบเศรษฐกจมสถานภาพทเลวลง จงจะเปนสถานการณทมประสทธภาพสงสด (Pareto

optimality) ซงเราจะเหนไดวาการเปลยนแปลงใดๆทเกดขนในระบบเศรษฐกจมสถานภาพทดขน

กวาเดมโดยไมทาใหบคคลอนในระบบเศรษฐกจมสถานภาพทเลวลงกวาเดมแลวสวสดการของสงคม

ยอมเพมสงขน ในทางตรงกนขามหากการเปลยนแปลงใดๆ ในระบบเศรษฐกจทไมมผลใหบคคลใดใน

ระบบเศรษฐกจมสถานภาพทดขนกวาเดม แตเปนผลใหบคคลใดบคคลหนงในระบบเศรษฐกจม

สถานภาพทเลวลงกวาเดม สวสดการของสงคมยอมลดลง ดงนน สถานการณซงไมมการเปลยนแปลง

อนใดอกตอไปในระบบเศรษฐกจทจะทาใหบคคลใดบคคลหนงมสถานภาพทดขน โดยไมทาใหบคคล

อนในระบบเศรษฐกจมสภานภาพทเลวลงจงเปนสถานการณททาใหสวสดการของสงคมสงสด เปนตน

วา ในการผลตสนคาจานวนใดจานวนหนงทแนนอน การผลตจะเปนไปอยางมประสทธภาพกตอเมอเรา

ไมสามารถลดจานวนการใชปจจยการผลตชนดชนดหนงลงโดยไมตองเพมปจจยการผลตชนดอนได

ตอไปอก การกลาวเชนนยอมสอดคลองกบเกณฑของพาเรโต เพราะถาผผลตยงคงสามารถลดจานวน

การใชปจจยการผลตชนดใดชนดหนงลงได โดยไมตองเพมจานวนการใชปจจยอนในการผลตสนคา

130

จานวนเดม ผผลตยอมมสถานภาพทดขนกวาเดม (เพราะเสยตนทนในการผลตทตาลง) โดยไมทาให

บคคลอนมสถานภาพทเลวลงกวาเดม เกณฑความมประสทธภาพสงสดของพาเรโตจงสอดคลองกบ

ความมสวสดการสงสดของสงคม

ดงนน เมอระบบเศรษฐกจสามารถดาเนนการใหสอดคลองกบเงอนไขทงสามประการของ

พาเรโตแลว ความมประสทธภาพในการผลต การแลกเปลยน และการเลอกสนคาทจะผลต จะทาให

สวสดการทางเศรษฐกจของสงคมกจะอยในระดบสงสด

อยางไรกตาม กอนทจะผานการวเคราะหเรองของความมประสทธภาพตามเกณฑของพา

เรโต เราควรใหขอสงเกตไวบางประการ ประการแรก เกณฑของพาเรโตสามารถใหคาอธบายไดเฉพาะ

ถงลาดบทของสวสดการของสงคมจากการเปลยนแปลงทเกดขน แตไมอาจบอกไดวาในระหวางหลายๆ

สถานการณ ซงการเปลยนแปลงเปนผลใหบคคลบางกลม หรอบางกลมมสถานภาพทดขน ในขณะท

บคคลหรอกลมบคคลอนมสถานภาพทเลวลงนนสถานการณใดจะดกวากน ประการทสอง สถานการณ

ทสอดคลองกบเกณฑของพาเรโตมไดเปนเครองคาประกนวาสวสดการของสงคมจะอยในระดบสงสด

เสมอไป ดงทเราจะเหนไดจากการวเคราะหวาจดตางๆบน Contract curve จะเปนจดทมประสทธภาพ

ตามเกณฑของพาเรโตทกจด แตเรากไมอาจบอกไดวา Contract curve เปนจดทใหสวสดการแกสงคมใน

ระดบทสงสดจนกวาจะไดมการนาขอมลอนๆมาประกอบการพจารณา นนหมายถงวา สถานการณตาม

เกณฑพาเรโตเปนเงอนไขทจาเปนแตไมใชเงอนไขทเพยงพอตอการทาใหสวสดการของสงคมสงสด

2. การวดสวสดการของสงคมตามเกณฑอนๆ

เราไดใหขอสงเกตไวแลวในหวขอทผานมา การพจารณาความมประสทธภาพของระบบ

เศรษฐกจตามเกณฑของพาเรโตไมสามารถใชกบกรณของการเปลยนแปลงททาใหบคคลหรอกลม

บคคลหนงในระบบเศรษฐกจไดรบผลประโยชน ในขณะทบคคลหรอกลมบคคลอนในระบบเศรษฐกจ

เสยผลประโยชน ดงนน การใชประโยชนจากเกณฑของพาเรโตจงมคอนขางจากด ทงนเพราะโดยปกต

การเปลยนแปลงนโยบายใดๆกตามมกมแนวโนมทจะกอใหเกดประโยชนขนกบบคคลหนง ใน

ขณะเดยวกนกทาใหกลมบคคลอนเสยประโยชน การศกษาในตอนนจงเปนการใชความพยายามทจะ

สารวจเกณฑอนๆ ทสามารถใชวดความมประสทธภาพของระบบเศรษฐกจ และสามารถขจดขอจากด

ตามเกณฑของพาเรโตได

2.1 ประสทธภาพของระบบเศรษฐกจตามเกณฑของคาลดอรและฮกซ: การพจารณาจาก

สวนชดเชย

นโคลส คาลดอร และ เจ อาร ฮกซ (Nicolas Kaldor & J.R. Hicks) ไดเสนอแนว

วเคราะหประสทธภาพของระบบเศรษฐกจซงมสาระสาคญวา ในกรณทการเปลยนแปลงใดๆทเกดขน

ในระบบเศรษฐกจเปนผลใหเกดความไดประโยชนขนกบบคคล หรอกลมบคคลอนใดในสงคม การ

131

เปลยนแปลงดงกลาวจะทาใหประสทธภาพของระบบเศรษฐกจหรอสวสดการของสงคมสงขนได ถา

ภายหลงผ ทไดรบประโยชนจากการเปลยนแปลงดงกลาวไดชดเชยความเสยหายใหกบผ เสยประโยชน

แลวยงปรากฏมผลประโยชนสทธเหลออยกบผไดรบประโยชนนน ถาเรากาหนดให G คอผลประโยชน

ทผไดประโยชนไดรบ และ L คอผลประโยชนทผเสยผลประโยชนสญเสยไป ประสทธภาพของระบบ

เศรษฐกจหรอสวสดการของสงคมจะมระดบทสงขนเสมอ ตราบเทาท G มคามากกวา L เกณฑการ

วเคราะหอนน จงเรยกกนวา เกณฑการพจารณาจากสวนชดเชย (Compensation criterion)

เราจะลองยกตวอยางเปนตวเลขเพอความเขาใจ สมมตวารฐตองการยายสนามบน

พาณชยจากดอนเมองไปยงหนองงเหา ซงจากการประเมนความคดไดปรากฏมทงกลมบคคลทชอบและ

ไมชอบใหรฐเขาดาเนนนโยบายดงกลาว วธการพจารณาสวสดการของสงคมตามเกณฑของคาลดอร

และฮกซกคอ การสอบถามบรรดาผทตองการใหมการสรางสนามบนขนใหมวาบคคลเหลานนจะ

ยนยอมจายเงนเปนจานวนเทาใดเพอสนบสนนใหมการดาเนนโยบายดงกลาว สมมตจานวนเงนทบคคล

ทงหมดยอมจายเทากบ 10,000 ลานบาท ในขณะเดยวกนกสอบถามกลมบคคลทไมตองการใหมการ

สรางสนามบนขนใหมวายนดจะรบเงนชดเชยจานวนเทาใดจงจะยนยอมใหมการดาเนนนโยบายท

กลาวถงได สมมตกลมบคคลหลงยนดรบเงนจานวน 7,000 ลานบาท ในกรณเชนวาน โดยเกณฑของคา

ลดอรและฮกซการตดสนใจสรางสนามบนขนใหมจะเปนผลใหสวสดการของสงคมสงขนได เพราะเมอ

ผไดรบประโยชนจายคาตอบแทนใหกบผเสยประโยชนจานวน 7,000 ลานบาทแลว กลมบคคลแรกกยง

มผลประโยชนสทธเหลออยอก 3,000 ลานบาท และตราบเทาท G มคามากกวา L ระบบเศรษฐกจจะ

สามารถบรรลถงสวสดการของสงคมทสงขนไดโดยไมจาเปนตองมการจายเงนชดเชยเกดขนจรง และ

สวสดการของระบบเศรษฐกจตามเกณฑของคาลดอรและฮกซน จะสอดคลองกบเกณฑของพาเรโตดวย

เพราะเทากบวาขณะนไดมกลมบคคลทไดรบผลประโยชนสงเทากบ 3,000 ลานบาท โดยไมมกลม

บคคลใดเสยผลประโยชนเลย (เนองจากไดรบการชดเชยจานวน 7,000 ลานบาทแลว) ในทางตรงกน

ขามถาจานวนเงนทผไดประโยชนยนดจายเพอสนบสนนโครงการยงคงมคาเทากบ 10,000 ลานบาท

ตามเดม ในขณะทจานวนเงนทผเสยประโยชนยนดรบเพอใหโครงการดาเนนไปไดมคาเทากบ 15,000

ลานบาท ในกรณเชนวานการดาเนนนโยบายดงกลาวจะเปนผลใหสวสดการของสงคมลดตาลง

เกณฑการพจารณาจากสวนชดเชย อาจดไดอกทางหนงจากจานวนเงนทกลมผเสย

ประโยชนจาเปนตองจายใหกบกลมผไดประโยชน (Bribe) เพอใหระงบการดาเนนการอยางใดอยาง

หนง (B) เปรยบเทยบกบจานวนทผเสยประโยชนเตมใจจาย (W) ตราบใดท B มคานอยกวา W

สวสดการของสงคมกจะสงขน

อยางไรกตาม เนองจากเกณฑของคาลดอรและฮกซ ไดประเมนความมประสทธภาพ

ของการเปลยนแปลงทเกดขนในเทอมของตวเงนของผทไดประโยชนและผเสยประโยชนจากการ

เปลยนแปลงนนๆ เกณฑดงกลาวจะใชไดกตอเมอ อรรถประโยชนของเงนหนวยสดทายของบคคลตางๆ

132

ในสงคมมคาเทากนและคงท ดงน น ถาไดมการใชเกณฑของคาลดอรและฮกซในการประเมน

ประสทธภาพของระบบเศรษฐกจจงเทากบวาไดมการยอมรบลกษณะการกระจายรายไดทเปนอยใน

สงคมขณะนนและมขอสมมตอยในใจวาเงนทกบาทมอรรถประโยชนคงทและเทากนหมดสาหรบ

บคคลทกคนในสงคมไมวาจะมรายไดสงหรอตาเพยงใด ขอสมมตดงกลาวนกอใหเกดปญหาขนกบการ

นาเกณฑของคาลดอรและฮกซไปใชในทางปฏบต เพราะในความเปนจรง แมจานวนเงนทผเสย

ประโยชนยนดจายเพอระงบการเปลยนแปลงทจะเกดขนจะนอยกวาจานวนเงนทผไดประโยชนยนดจาย

เพอสนบสนนใหเกดการเปลยนแปลงดงกลาวกตาม แตถาผเสยประโยชนเปนกลมผมรายไดต าและผได

ประโยชนเปนกลมบคคลทมรายไดสง เ งนจานวนนอยกวาทผ เ สยประโยชนยนดจายอาจให

อรรถประโยชนทสงกวาเงนจานวนทมากกวาของผไดประโยชนกได ซงในกรณเชนวานการดาเนน

นโยบายดงกลาวจะทาใหสวสดการของสงคมลดลงแทนทจะเพมขนตามขอสรปของคาลดอรและฮกซ

2.2 ประสทธภาพของระบบเศรษฐกจตามเกณฑของเบรกสน : ฟงกชนและสวสดการของ

สงคม

ก. การหาฟงกชนสวสดการของสงคม

ในกรณทปรากฏวาการเปลยนแปลงทเกดขนในระบบเศรษฐกจเปนผลใหบคคลบาง

กลมไดประโยชนและบคคลบางกลมเสยประโยชนนน การประเมนสวสดการทางเศรษฐกจทจดทาขน

จะหลกเลยงความแตกตางในการประเมนคาทางสงคมของบคคลและกลมบคคลตางๆในสงคมไปไมได

แมจะไมไดมการประเมนคาทางสงคมขนไวอยางแจงชด การประเมนดงกลาวกจะปรากฏมอยเปนนยๆ

ดงเชน ในกรณการวเคราะหของคาลดอรและฮกซ ซงเบรกสน (Bergson) ไดแลเหนความจรงทวาเราไม

อาจหลกเลยงการกาหนดคาทางสงคมไปได ถาตองการประเมนผลทแทจรงของความไดประโยชนและ

ความเสยประโยชนของกลมบคคลตางๆในสงคม จงไดเสนอใหมการนาเอาคาทางสงคมดงกลาวมา

แสดงใหเหนโดยเปดเผยในรปของ ฟงกชนสวสดการทางสงคม (Social welfare function) การ

กาหนดคาทางสงคมดงกลาวอาจจดทาขนรวมกนโดยกลมของผเชยวชาญ หรอกลมของรฐบาลทไดรบ

การเลอกตง หรอผนาเผดจการ หรอกลมบคคลอนๆในสงคม ในกรณตวอยางงายๆ ของระบบเศรษฐกจ

ทมบคคลสองคน ฟงกชนสวสดการของสงคมอาจแสดงไดจากกลมของเสนสวสดการเทากนของสงคม

เสนตาง ๆ ดงรปท 7.6

ในรปท 7.6 เสนสวสดการเทากนของสงคม W1ถง W4 เปนเสนทแสดงสวนประกอบ

ตางๆ ของความพอใจของนาย B และนาย A ทกอใหเกดสวสดการของสงคมในระดบทเทากน

สวสดการของสงคมบนเสนสวสดการเทากนของสงคม เสนทสงกวายอมมคาสงกวาตามลาดบ ดงนน

การเคลอนตวจากจด C ไปยง F ยอมหมายถงการเพมขนของระดบสวสดการของสงคม สวนการเคลอน

ตวจากจด E มายง C ยอมหมายถงการลดลงของระดบสวสดการของสงคม และการเคลอนตวจากจด C

มายง D จะไมกอใหเกดการเปลยนแปลงในระดบสวสดการของสงคมแตงอยางใด

133

ปญหาในการกาหนดฟงกชนสวสดการของสงคมอยทวธการ เนองจากเราไมอาจหาวธการ

ทแนนอนในการสรางฟงกชนของสงคมได ดงนน เรองของฟงกชนสวสดการของสงคม กยงคงเปน

แนวคดทคอนขางเพอฝนทเราไมสามารถแปลออกมาเปนเครองมอทนามาใชในการวเคราะหในความ

เปนจรงไดเทาใดนก

รปท 7.6 เสนสวสดการเทากนของสงคม

ข. การทาใหสวสดการของสงคมมระดบสงสด

แมเราจะสามารถกาหนดฟงกชนสวสดการของสงคมอนประกอบขนดวยเสน

สวสดการของสงคมเสนตาง ๆไดแลวกตาม เรากยงตองวเคราะหตอไปอกวาจดใดบนเสนสวสดการ

ของสงคมเสนใดทแสดงถงระดบสงสดของสวสดการของสงคม การวเคราะหทาไดโดยนาเอาแนวคด

เกยวกบฟงกชนสวสดการของสงคม และการวเคราะหความมประสทธภาพในการผลต การแลกเปลยน

และการเลอกสนคาทจะผลตตามเกณฑของพาเรโตซงไดกลาวมาแลวมาพจารณารวมกน โดยเราจะใช

ตวอยางๆ ของสถานการณทมบคคลตามเกณฑของพาเรโตทไดกลาวมาแลวมาพจารณารวมกน โดยเรา

จะใชตวอยางงายๆ ของสถานการณทมบคคลเพยงสองคนในระบบเศรษฐกจ คอ นาย A และนาย B

ผลตสนคาเพยงสองชนด คอ สนคา X และสนคา Y และมการใชปจจยการผลตเพยงสองชนดในการ

ผลต คอ ปจจย L และปจจย K ตามเดม

เสนแสดงอาณาเขตระดบความพอใจทเปนไปไดจากทรพยากรทระบบเศรษฐกจมอย

ภายใตความมประสทธภาพในทก ๆ สวนของระบบเศรษฐกจ

ในรปท 7.7 เสนYX คอเสนแสดงการสบเปลยนชนดสนคาทผลต (Product

transformation curve) ซงทก ๆจดบนเสนแสดงการสบเปลยนชนดสนคาทผลตจะแสดงสวนผสมตาง ๆ

ระหวางสนคา X และสนคา Y ทผผลตจะเลอกผลตรวมกนจากการใชปจจยการผลต L และปจจย K

จานวนหนงทมจากด การผลตเสนโคง YX นไดหาตอเนองมาจาก Contract curve ของการผลตทโยงจด

W2

W4

W3 C

W1

อรรถประโยชน (B)

อรรถประโยชน (A) O

D

E F

134

สมผสระหวางเสนผลผลตเทากนของสนคา X และสนคา Y คา MRTSLK (X) ยอมเทากบ MRTSLK(Y)

อนเปนเงอนไขของความมประสทธภาพในการผลตตามเกณฑของพาเรโต ดงนน ไมวาสงคมจะเลอก

ผลตสนคา X และ Y ณ จดใดบนเสนโคง YX การผลตของ ระบบเศรษฐกจจะเปนไปอยางม

ประสทธภาพโดยตลอดทงเสน

รปท 7.7 เสนแสดงการสบเปลยนชนดสนคาทผลต และเสน Contract curve ของการแลกเปลยน

Contract curve ของการแลกเปลยน OAB1 จากรปจะแสดงจดตางๆ ทกอใหเกด

ประสทธภาพในการแลกเปลยนตามเกณฑของพาเรโตเมอไดมการเลอกสวนผสมของการผลต ณ จด B1

โดยผลตสนคา X จานวน OAX1 หนวยและสนคา Y จานวน OAY1 หนวย จากการใชปจจย L และปจจย

K จานวนทมอย เนองจากแตละจดบนเสน OAB1 คอเสน Contract curve ของการแลกเปลยน ดงนนทกๆ

จดบนเสน OAB1 ตางกมประสทธภาพในการแลกเปลยนหรอการจาแนกแจกจายโดยตลอด อยางไรก

ตาม จะมเพยงจดเดยวเทานนทมเงอนไขความมประสทธภาพในการแลกเปลยนสอดคลองกบเงอนไข

ความมประสทธภาพในการเลอกสวนของสนคาทจะผลตซงกคอจด J ทงนเพราะ ณ จด J เทานนทความ

ชนของเสนความพอใจเทากนบนเสน Contract curve (MRSXY) มคาเทากบความชนของเสนแสดงการ

สบเปลยนชนดสนคาทจะผลต (MRTXY) พอด (เสน ST ขนานกบเสน MN) ดงนน การกาหนดการ

จดสรรสนคาใหเกดขน ณ จด J จงบรรลถงความมประสทธภาพตามเกณฑของพาเรโต ทงในดานการ

ผลต การแลกเปลยน และการเลอกสนคาทจะผลตรวมกน เมอเรานาเอาคาอรรถประโยชนของนาย A

และนาย B ทแสดงอย ณ จด J ไปลงจด เรากจะไดจดกาหนดอาณาเขตระดบความพอใจทเปนไปได

ภายใตความมประสทธภาพในทกๆ สวนของระบบเศรษฐกจซงคอจด J’ ในรปท 7.8

การเคลอนไปอย ณ จดอนบนเสนแสดงการสบเปลยนชนดสนคาทผลตจะบอกถงการเลอก

ผลตสนคา X และสนคา Y ในสวนผสมอนทตางออกไป เปนตนวา ณ จด B2 เปนการเลอกทจะผลต

สนคา X จานวน OAX2 และสนคา Y จานวน OAY2 ในกรณนจด K จะแสดงการจดสรรสนคา X และ

X1 สนคา X

สนคา Y

B2

B1

M Y2

Y

Y1

OA X2 X N

K

S J

T

135

สนคา Y ทกอใหเกดประสทธภาพตามเกณฑของพาเรโตทงในดานการผลต การแลกเปลยน และการ

เลอกสนคาทจะผลตรวมกน และจากจด K เรากจะสามารถรคาอรรถประโยชนหรอคาความพอใจของ

นาย A และนาย B ทไดรบรวมกน ซงกคอจด K’

รปท 7.8 เสน Grand Utility Possibility

ดวยวธการอนเดยวกนน เมอไดมการเลอกผลตสนคา X และ Y ในสวนผสมอนๆ เราก

สามารถหาจดทจะกอใหเกดประสทธภาพ ทงในการผลต การแลกเปลยน และการเลอกสนคาทจะผลต

รวมกนไดทกจด และจากจดดงกลาวเรากจะรคาอรรถประโยชนทนาย A และนาย B ไดรบซงเมอนามา

ลงจดกจะไดจดตางๆ ทแสดงสวนประกอบตางๆ ของอรรถประโยชนทนาย A และนาย B จะไดรบจาก

ปจจยการผลตจานวนทกาหนดขนทสอดคลองไปกบเงอนไขความมประสทธภาพตามเกณฑพาเรโต ทง

ในดานการผลต การแลกเปลยน และการเลอกสนคาทจะผลตรวมกน และเมอโยงตอจดตางๆ เหลานน

เขาดวยกน กจะไดเสนแสดงอาณาเขตระดบความพอใจทเปนไปไดจากการใชทรพยากรทระบบ

เศรษฐกจมอยภายใตความมประสทธภาพในทกๆ สวนของระบบเศรษฐกจ (Grand utility possibility

line) ดงเสน UU’ ในรปท 7.8 แตละจดบนเสน UU’ จะบอกใหรถงอรรถประโยชนสงสดทบคคลหนง

ในสงคมจะไดรบเมอกาหนดคาอรรถประโยชนของบคคลอนในสงคมมาให เปนตนวาจด J’ จะบอกให

รวาถานาย B ไดรบอรรถประโยชนเทากบ UB1 อรรถประโยชนสงสดทนาย A จะไดรบเทากบ UA1

จดแสดงระดบสวสดการสงสดของสงคม

เมอนาเสนแสดงอาณาเขตระดบความพอใจทเปนไปไดในรปท 7.8 มาพจารณารวมกบ

เสนสวสดการเทากนของสงคมในรปท 7.6 เราจะสามารถหาจดทแสดงระดบสวสดการสงสดของสงคม

ได ซงกคอจด W ในรปท 7.9 จดดงกลาวนมชอเรยกวาจด Bliss point

อรรถประโยชน (A)

K’

J’

UA1

UB1

O

U

อรรถประโยชน (B)

UB2

UA2 U’

136

รปท 7.9 จดแสดงระดบสวสดการสงสดของสงคม

ทกๆ จดบนเสนแสดงอาณาเขตระดบความพอใจทเปนไปได UU’ ตางสอดคลองกบ

เงอนไขความมประสทธภาพ ทงในดานการผลต การแลกเปลยน และการเลอกสนคาทจะผลตรวมกน

ทกๆ จดทางซายของจด W และถดไปทางขวามอของจด W (พจารณาไปตามเสน UU’)ตางใหระดบ

สวสดการของสงคมตากวาระดบสวสดการของสงคม ณ จด W ทงสน เพราะแตละจดดงกลาวจะอยบน

เสนสวสดการของสงคมเสนทตากวาเสน W3 จด W หรอ Bliss point จงเปนจดทมประสทธภาพสงสด

ของระบบเศรษฐกจ เพราะ ณ จดน ทงการผลต การแลกเปลยน และการเลอกสนคาทจะผลตรวมกน

ตางเปนไปอยางมประสทธภาพพรอมๆ กน สวสดการของสงคมกจะอยในระดบสงสด ทงนเราอาจ

วเคราะหยอนกลบใหเหนความจรงทงหมดไดดงน

1. เมอ W เปนจดสมผสระหวางเสนแสดงอาณาเขตระดบความพอใจทเปนไปไดกบเสน

สวสดการของสงคม เสนสวสดการของสงคม ณ จด W ยอมมระดบสงสด

2. เมอทกๆ จดบนเสนแสดงอาณาเขตระดบความพอใจทเปนไดเปนจดทหาตอเนองมาจาก

จดบน Contract curve ของการแลกเปลยน เฉพาะท มคาความชนของเสนความพอใจเทากนเทากบคา

ความชนของเสนแสดงการสบเปลยนชนดสนคาทผลต ทกๆ จดบนเสนดงกลาวจะมคา MRSXY(A) =

MRSXY(B) = MRTXY ดงนน สวสดการของสงคม ณ จด W ซงอยบนเสนแสดงอาณาเขตระดบความ

พอใจทเปนไปไดจงสอดคลองกบความมประสทธภาพในการเลอกสนคาทผลต

3. เมอทกๆ จดบนเสนแสดงอาณาเขตระดบความพอใจทเปนไปไดเปนจดทหาตอ

เนองมาจากจดบน Contract curve ของการแลกเปลยนทกๆ จดบนเสนดงกลาว จะมคา MRSXY(A) =

MRSXY(B) โดยตลอด ดงนน สวสดการของสงคม ณ จด W ซงอยบนเสนอาณาเขตระดบความพอใจท

เปนไปไดจงสอดคลองกบความมประสทธภาพในการแลกเปลยน

4. เมอทกๆ จดบนเสนแสดงอาณาเขตระดบความพอใจทเปนไปไดเปนจดทหาตอ

เนองมาจากจดบนเสนแสดงการสบเปลยนชนดสนคาทผลตทกๆ จดบนเสนดงกลาวจะมคา

อรรถประโยชน (A)

อรรถประโยชน (B)

W

U’ O

U W4 W3 W2 W1

137

MRTSLK(X) = MRTSLK(Y) โดยตลอด ดงนน สวสดการสงคม ณ จด W ซงอยบนเสนแสดงอาณาเขต

ระดบความพอใจทเปนไปได จงสอดคลองกบความมประสทธภาพในการผลต

กลาวโดยสรป ณ จด W ทกๆ สวนของระบบเศรษฐกจจะดาเนนไปอยางมประสทธภาพ

ตามเกณฑของพาเรโตทกประการ และสวสดการของสงคมจะมระดบสงสด

2.3 ทฤษฎวาดวยประสทธภาพสงสดอนดบรอง

แมวาสถานการณทเปนไปตามเงอนไขประสทธภาพสงสดตามเกณฑของพาเรโตจะเปนท

พงปรารถนาของสงคมกตาม แตในสภาพทเปนจรงนนเปนการยากทจะพบสถานการณดงกลาวใน

ระบบเศรษฐกจหรอแมกระทงในอตสาหกรรมเพยงอตสาหกรรมเดยว ปญหามอยวา ในเมอระบบ

เศรษฐกจไมสามารถบรรลถงความมประสทธภาพสงสดได ระบบเศรษฐกจจะมแนวทางอยางไรจงจะ

ทาใหสามารถบรรลถงความมประสทธภาพในอนดบทรองลงมาได เพอใหเขาใจสถานการณไดชดเจน

ขน เราจะลองยกตวอยางมาประกอบการพจารณา โดยสมมตวา ในการผลตสนคาชนดหนงในระบบ

เศรษฐกจจาเปนตองมลกษณะของการผกขาดอยางหลกเลยงไมได ดงนน การผลตสนคาในระบบ

เศรษฐกจจงมจานวนทนอยเกนไปและการจดสรรทรพยากรในการผลตจงเปนไปอยางไมม

ประสทธภาพ ในกรณทไดปรากฎมสภาพการณทไมเปนไปตามเงอนไขประสทธภาพสงสดตามเกณฑ

พาเรโตเกดขนในสวนหนงของระบบเศรษฐกจเชนน ถาสงคมมจดมงหมายทจะทาใหประสทธภาพทาง

เศรษฐกจของสงคมมระดบสงทสดเทาทจะเปนได สงคมควรพยายามทจะทาใหสวนทเหลอของระบบ

เศรษฐกจเปนไปตามเงอนไขความมประสทธภาพสงสดของพาราโตหรอไม คาตอบเรองนคอ ไมควร

จากตวอยางทเรายกมาขางตน วถทางหนงทจะเขาแกไขสภาพการณทเปนอยกโดยการใหการอดหนน

การผลต และการบรโภคสนคาทใชประกอบสนคาทมการผกขาดดงกลาวพรอมๆ กบในขณะเดยวกนก

อาจใชนโยบายทางดานภาษเกบภาษจากสนคาทมลกษณะใกลเคยงกบสนคาทมการผกขาดนน ทงนเพอ

กระตนใหมการบรโภคสนคาทมการผกขาดมากขน ผลของการดาเนนนโยบายเชนวานจะทาใหระบบ

เศรษฐกจกาวไปสสถานการณของความมประสทธภาพสงสดไดมากขน การใชนโยบาย การใหเงน

อดหนนกด การเกบภาษกด ลวนแตเปนผลใหการผลตสนคาทกชนดทกลาวถงเบยงเบนไปจากเงอนไข

ประสทธภาพสงสดตามเกณฑของพาเรโตทงสน แตกเปนวถทางทดทสดจากขอจากดทมปรากฎอยใน

ระบบเศรษฐกจทหลกเลยงไมได เราอาจเรยกสถานการณของความมประสทธภาพสงสดตามเกณฑพา

เรโตวาเปน สถานการณของความมประสทธภาพสงสดอนดบแรก (The First-Best Optimum) และเรยก

สถานการณของความมประสทธภาพสงสดในกรณทระบบเศรษฐกจเผชญกบขอจากดตางๆ วาเปน

สถานการณของความมประสทธภาพสงสดอนรอง (The Second-Best Optimum) และเมอทกระบบ

เศรษฐกจไมอาจหลกเลยงขอจากดในดานใดกดานหนงไปได (เปนตนวา ประเทศยอมไมสามารถขจด

138

สภาพแขงขนไมสมบรณในระบบเศรษฐกจออกไปอยางสนเชงได) การทาความเขาใจกบเงอนไของ

ความมประสทธภาพสงสดในอนดบรอง ยอมใหประโยชนตอการกาหนดนโยบายของระบบเศรษฐกจ

ไดปรากฎวามนกเศรษฐศาสตรหลายทานทไดกลาวถงเรองของประสทธภาพสงสดอนดบ

รองนบตงแต A.C.Pigou R.F.Kahn และ Samuelson แตผทไดเสนอการวเคราะหอยางกวางๆ ถง

แนวทางแกปญหาเปนครงแรกคอ Lipsey และ Lancaster โดยนกเศรษฐศาสตรทงสองไดระบวา ใน

กรณทระบบเศรษฐกจไมสามารถดาเนนกจกรรมในระบบเศรษฐกจใหเปนไปตามเงอนไขประสทธภาพ

สงสดอนดบแรกขอใดขอหนงหรอหลายขอ ระบบเศรษฐกจจะสามารถบรรลถงความมประสทธภาพ

สงสดอนดบรองไดกตอเมอระบบเศรษฐกจไดหนเหออกจากเงอนไขความมประสทธภาพสงสดอนดบ

แรกขออนๆ ทเหลออยท งหมด โดยอาศยรปในการอธบายทฤษฎดงกลาวจะทาไดงายขน

สมมตใหระบบเศรษฐกจทเรากาลงพจารณาอย ผลตสนคาแตเพยงสองชนด คอ สนคา X

และสนคา Y ในตลาดทมการแขงขนสมบรณ เสน YX จากรปท 7.10 คอเสนแสดงการสบเปลยนชนด

สนคาทผลตทหาตอเนองมาจากเสน Contract curve ของการผลตทแสดงการจดสรรการใชปจจยการ

ผลตทงหมดทมอยในระบบเศรษฐกจผลตสนคา X และ Y อยางมประสทธภาพ ดงนน ไมวาสงคมจะ

เลอกผลตสนคา X และ Y ณ จดใดบนเสน YX สงคมจะบรรลถงความมประสทธภาพในการผลตตาม

เกณฑพาเรโตโดยตลอด และในกรณทสงคมไดมการใชปจจยการผลตทงหมดทระบบเศรษฐกจมอยทา

การผลตภายใตสภาพเทคนคการผลตทเปนอย เสน YX นกจะคอเสนแสดงอาณาเขตทสามารถผลตได

(production possibility frontier) ดวย สาหรบเสน W1, W2 และ W3 เปนเสนสวสดการเทากนของสงคม

ตามแนวการวเคราะหของเบรกสนทกลาวมาแลว และในกรณทสงคมไมตองเผชญกบขอจากดใดๆ

สวสดการของสงคมจะอยในระดบสงสด ถาสงคมเลอกผลตสนคา X และ Y ณ จด P ซงเมอตลาดเปน

ตลาดแขงขนสมบรณ จดนจะเปนจดของความมประสทธภาพสงสดอนดบแรก

คราวน สมมตวา เงอนไขความมประสทธภาพในการแลกเปลยนไมสามารถเกดขนได อาจ

เนองจากวาผบรโภคไมสนใจทจะสบหาขอมลเกยวกบสนคาทมอยในระบบเศรษฐกจ หรอไมกอาจ

เนองจากตนทนของการสบหาสงมากจนไมเปนการคมตอการใชความพยายาม เมอเปนเชนนการ

แลกเปลยนสนคาทเกดขนในระบบเศรษฐกจจงไมอยบนเสน Contract curve ของการแลกเปลยนและ

เปนผลใหระบบเศรษฐกจไมอาจบรรลถง P ได สมมตวาขอบเขตจากดดงกลาวทาใหผบรโภค

จาเปนตองอย ณ จดใดจดหนงบนเสน CD (รปท 7.10)

139

รปท 7.10 การวเคราะหความมประสทธภาพสงสดอนดบรอง

ในกรณทสงคมไมสามารถบรรลถงความมประสทธภาพในการแลกเปลยน คอ ไมสามารถ

อย ณ จด P ไดเนองจากมขอบเขตจากดตามเสน CD ดงกลาว ถาสงคมยงคงพยายามรกษาความม

ประสทธภาพในดานการผลตไวตามเดม สงคมกจะตองเลอกอย ณ จด N ซงเปนจดทอยทงบนเสน

ขอบเขตจากด CD และเสนแสดงอาณาเขตการผลต YX ซงจด N อยบนเสนสวสดการของสงคม W1 ทม

ระดบตา ถาสงคมเลอกทาการผลต ณ จด M สวสดการของสงคมจะสงขนเปนระดบตามเสน W2 และใน

ขณะเดยวกน จด M กเปนจดทสงคมสามารถเลอกไดเพราะอยภายใตเสนแสดงอาณาเขตทสามารถผลต

ไดและอยบนเสนขอบเขตจากดดวย เพยงแตการเลอกผลต ณ จด M จะไมสอดคลองกบความม

ประสทธภาพสงสดตามเกณฑของพาเรโตเทานน อยางไรกตาม ถาเปาหมายของสงคม คอ การทาให

สวสดการทางเศรษฐกจของสงคมมระดบสงทสดเทาทจะทาได สงคมกไมควรยนยนทจะทาการผลตบน

แนวทางตามเสนแสดงอาณาเขตทสามารถผลตไดแตอยางใด และการพสจนดงกลาว จะทาใหเราไดขอ

สรปวา ในกรณทเงอนไขประสทธภาพสงสดตามเกณฑพาเรโตอนหนงไมสามารถบรรลถงได นโยบาย

ทดทสดของระบบเศรษฐกจกคอการหนเหออกจากเงอนไขขออนๆ ดวย

หลกการขางตน เปนเครองชใหเหนวาการออกกฎหมายควบคมการผกขาดเพอหาทางให

การผลตในระบบเศรษฐกจมลกษณะของการแขงขนเพมขน ซงดจะไมใชนโยบายทถกตองทรฐควร

กระทาถารฐมงใหสวสดการของสงคมมระดบสงสด อยางไรกตาม การพจารณานโยบายหนงๆ ม

ประเดนตางๆ ทจะตองคานงถงมากมายและจาเปนตองประเมนผลทกดานอยางรอบคอบเสยกอน

P

สนคา X

สนคา Y

W3 W2 W1

M

X D O

Y

C

N

บทท 8

ผลภายนอก สนคาสาธารณะ และความลมเหลวของระบบตลาด

ระบบตลาดเปนระบบทไดรบการวจารณทงในแงของความมประสทธภาพ (Market efficiency)

และความลมเหลว (Market failure) ซงเราไดศกษาถงความมประสทธภาพของระบบตลาดในประเดน

ตางๆ มาแลวในบทกอน คราวนเราจะหนมาพจารณาประเดนของความลมเหลวของระบบตลาดบาง ปจจย

ทไดรบการกลาวถงวาเปนสาเหตสาคญททาใหระบบตลาดประสบกบความลมเหลวกคอ เรองของผล

ภายนอก และสนคาสาธารณะ ซงเราจะแยกพจารณาไปทละเรอง

8.1 ผลภายนอก

ผลภายนอก (Externalities) เปนผลทเกดจากกจกรรมการผลตและการบรโภคซงไมไดสะทอนให

เหนโดยตรงอยในตลาด ผลดงกลาวอาจเกดขนในระหวางผผลตดวยกนเอง ผบรโภคดวยกนเอง หรออาจ

เกดขนระหวางผผลตและผบรโภคกได ผลภายนอกจะเปนลบ ถากจกรรมของฝายหนงไดกอใหเกดตนทน

ขนกบอกฝายหนง และจะเปนบวก ถากจกรรมของฝายหนงไดกอใหเกดผลประโยชนกบอกฝายหนง

ตวอยางผลของภายนอกทเปนลบ กเชน คาใชจายทเกดกบบคคลทวไปในการรกษาพยาบาลความเจบปวย

อนเกดจากมลพษทโรงงานอตสาหกรรมไดกอใหเกดขน และตวอยางของผลภายนอกทเปนบวก กเชน

การมโอกาสใชถนนหนทางทดขนของบคคลในบรเวณโดยรอบจากการจดสรางของโรงงาน ซงผล

ภายนอกทงทเปนบวกและลบสามารถทจะกอใหเกดความไมมประสทธภาพขนในระบบเศรษฐกจไดทงค

8.1.1 ความไมมประสทธภาพทเกดจากผลภายนอกทเปนลบ

เนองจากผลภายนอกทเปนลบหรอทเรยกวาตนทนภายนอก (External cost) เปนสงทไมไดปรากฎ

อยในราคาตลาด ผลภายนอกในลกษณะดงกลาวจงเปนสาเหตหนงของความไมมประสทธภาพทาง

เศรษฐกจของระบบตลาด ซงเราจะยกกรณการผลตบางลกษณะมาเปนตวอยาง

สมมตโรงงานผลตเหลกกลาแหงหนงไดปลอยกากของเสยจากการผลตลงสแมน า รปท 8.1 ได

แสดงนโยบายการกาหนดปรมาณการผลตของโรงงานดงกลาวในตลาดทมการแขงขนอยางสมบรณ และ

รปดงกลาว แสดงถงดมานดและซพพลายของตลาดโดยสมมตวาโรงงานเหลกกลาทกๆ โรงงานได

กอใหเกดผลภายนอกทเหมอนกน เสน MC ในรป (ก) คอ เสนตนทนหนวยสดทายของโรงงาน สวนเสน

MEC แสดงตนทนภายนอกอนเปนผลกระทบจากการปลอยกากของเสยของโรงงานทมตอชาวประมง

เสนดงกลาวจะเปนเสนทลาดขนจากซายไปทางขวา ทงนเพราะการผลตทเพมขนๆ ของโรงงานยอม

กอใหเกดกากของเสยจานวนทมากขนและเปนผลใหตนทนทจะเกดกบบคคลภายนอกยงเพมสงขน เสน

MSC คอเสนตนทนทเกดกบสงคมจากการดาเนนงานของโรงงาน ซงมคาเทากบตนทนเอกชน (ตนทน

141

ของโรงงาน) บวกกบ ตนทนภายนอก (ตนทนของชาวประมง) ราคาของเหลกกลาในตลาดคอ OP ซงถก

กาหนดโดยดมานดและซพพลายของตลาดในรป (ข) ในแงของโรงงาน จดผลตทโรงงานจะเลอกผลตคอ

จด e ซงเปนจดท MC = MR (P) และปรมาณการผลตคอ Oq หนวย ซงเปนปรมาณการผลตทมากเกนไป

เมอคานงถงประสทธภาพทางเศรษฐกจของสงคมเพราะตนทนทเกดกบสงคมทงหมดจะตองพจารณาจาก

เสน MSC ไมใชเสน MC จดผลตทกอใหเกดประสทธภาพทางเศรษฐกจแกสงคม คอ จด e1 และปรมาณ

การผลตคอ Oq1 ไมใช Oq เทากบการไมคานงถงผลภายนอก มผลใหหนวยธรกจผลตสนคาในจานวนท

มากเกนไปเทากบ qq1 หนวย

(ก) (ข)

รปท 8.1 ตนทนภายนอกและปรมาณการผลตของระบบเศรษฐกจ

สาหรบรป (ข) แสดงปรมาณการผลตของทงอตสาหกรรม และดวยการวเคราะหในทานอง

เดยวกน เราจะพบวาปรมาณการผลตของอตสาหกรรมซงเกดจากการรวมปรมาณการผลตของผผลตทกๆ

ราย เขาดวยกนคอปรมาณการผลต OQ หนวย ซงอย ณ จดตดของเสนดมานดและซพพลายของตลาด

อยางไรกตาม จดผลตทจะกอใหเกดประสทธภาพสงสดแกสงคมคอ จดผลต ณ จดทตนทนหนวยสดทาย

ของสงคม เทากบ ผลประโยชนหนวยสดทายของสงคม (MSC = MSB) และผลประโยชนหนวยสดทาย

ของสงคม (MSB) แสดงไดดวยเสนดมานดทผบรโภคมตอสนคานนๆ ดงนน ปรมาณการผลตทกอใหเกด

ประสทธภาพสงสดแกสงคมในกรณน จงเปนปรมาณ OQ1 ไมใช OQ และปรมาณการผลตของท ง

อตสาหกรรมทเกดขนจรงมากกวาทควรจะเปนเชนกน ในกรณทหนวยธรกจเพยงหนวยเดยวไดกอใหเกด

มลพษแกสงคมตนทนภายนอกอาจมจานวนไมมากนก แตกรณททกๆ หนวยธรกจในอตสาหกรรมตางพา

กนใชนโยบายเดยวกน ตนทนภายนอกยอมเปนจานวนทสงมาก ความสญเสยของสงคม (Social loss) ใน

E

E1

e e1

Q

Q1 Q O

ตนทน& รายรบ

Q

ตนทน& รายรบ

O q1 q

P1

P P D = MSB

MEC MEC

MC S = MC MSC MSC

A

142

กรณนกคอพนท AEE1 ทแรเงาไว เพราะทกๆ หนวยของปรมาณการผลตทมากกวา Q1 ลวนมคา MSC ท

สงกวา MSB ทงสน สงคมจงควรลดปรมาณการผลตลงมาอย ณ จดท MSC = MSB

สาเหตทกอใหเกดความไมมประสทธภาพขนกบการผลตในกรณตวอยางของเรากเนองจากราคา

สนคาทถกกาหนดขนโดยกลไกตลาดเปนราคาทไมถกตอง ราคา OP ดงกลาวเปนราคาทตาเกนไป เปน

ราคาทสะทอนถงเฉพาะตนทนหนวยสดทายของโรงงานผผลตแตไมไดสะทอนถงตนทนของสงคม ราคา

ทถกตองทจะกาจดความไมมประสทธภาพในการผลตออกไปทงหมด กคอ ราคา OP1 ไมใชราคา OP และ

การวเคราะหขางตน ยอมเปนเครองชถงความลมเหลวของระบบราคาในการจดสรรทรพยากรของระบบ

เศรษฐกจใหเหนได

ความไมมประสทธภาพดงกลาวจะเกดขนในระยะยาวไดเชนเดยวกบในระยะสน เพราะดลยภาพ

ในระยะยาวของผผลตในตลาดแขงขนสมบรณ จะอย ณ จดซงระดบราคาสนคาในตลาดสมผสกบจด

ตาสดของเสน LAC เสมอ ในกรณทไดเกดตนทนภายนอกขนกบสงคม ตนทนเฉลยตอหนวยของสงคม

(SLAC) ยอมมระดบทสงกวาตนทนเฉลยตอหนวยของหนวยธรกจ อนมความหมายวา หนวยธรกจบาง

หนวยซงควรจะออกไปจากการผลต เพราะมคา SLAC > P กยงคงอยในการผลตนนๆ ตอไป ผลภายนอก

ทเปนลบจงเปนผลใหจานวนหนวยธรกจในอตสาหกรรมมมากเกนไป

8.1.2 ความไมมประสทธภาพทเกดจากผลภายนอกทเปนบวก

เมอผลภายนอกทเปนลบเปนสาเหตใหระบบเศรษฐกจผลตสนคาบางชนดมากเกนไป ผลภายนอก

ทเปนบวกกจะกอใหเกดผลในทางตรงกนขาม คอทาใหระบบเศรษฐกจผลตสนคานอยเกนไป

รปท 8.2 ผลประโยชนภายนอก และการผลตของระบบเศรษฐกจ

จากรปท 8.2 สมมตวาเสน MC คอคาใชจายในการตกแตงสวนและทาสบานของเจาของบานแหง

หนงซงผลภายนอกทเปนบวกในกรณนกคอ ทศนยภาพทสวยงามททาใหเกดความสบายตาและความสด

ชนแกบคคลทวไปในบรเวณใกลเคยง ผลภายนอกดงกลาวแสดงไดดวยเสน MEB ซงในกรณนเปนเสนท

S = MC = MSC

MSB

ตนทน& รายรบ

ปรมาณสนคา

MEB

O

P P1

Q Q1

D

D

E

A

E1

143

ลาดลงจากซายมาทางขวาตามกฎการลดนอยถอยลงของอรรถประโยชนหนวยสดทาย และเสน MSB จะ

หาไดจากการรวมผลประโยชนทเกดกบผผลต (เจาของบาน) ทปรากฎอยบนเสน DD เขากบผลประโยชน

ภายนอก MEB

ปรมาณการผลต ซงหมายถงระดบหรอปรมาณของการปรบปรงตกแตงบานและสวนทเจาของ

บานจะกาหนดขนจะอย ณ จด E ซงเปนจดท MC = MR จะเทากบ OQ หนวย แตถาไดคานงถงในแงของ

สงคม ปรมาณการผลตควรจะอย ณ จด MSB = MSC ซงคอปรมาณ OQ1 หนวย ขณะนสงคมไดผลต

สนคานอยเกนไป และความสญเสยทเกดกบสงคมจะเทากบพนท EE1A (MSB > MSC) และเรากสามารถ

ชใหเหนไดในทานองเดยวกบการวเคราะหในหวขอแรกไดวา ความไมมประสทธภาพทเกดขนเปนผลมา

จากการทราคาสนคาทกาหนดโดยกลไกตลาดเปนราคาทไมถกตอง เปนราคาทไมไดสะทอนถง

ผลประโยชนภายนอก เปนราคาทสงเกนไป และราคาทถกตองในกรณนคอ ราคา OP1 อนเปนราคาททาให

ความตองการทจะเพมปรมาณการผลตสงขนจาก OQ เปน OQ1 และความสญเสยของระบบเศรษฐกจกจะ

ถกกาจดออกไปจนหมดสน

8.1.3 วถทางทจะเขาแกไขความลมเหลวของระบบตลาดจากผลภายนอกทเกดขน

ในการทระบบตลาดไมอาจกอใหเกดความมประสทธภาพทางเศรษฐกจในการจดสรรทรพยากร

ในการผลตใหเหมาะสมอนเนองจากผลภายนอกทเกดขนน รฐสามารถทจะใชวธการตางๆ เขาแกไขได

รปท 8.3 ระดบของมลพษทมประสทธภาพสงสด

เราจะลองยกตวอยาง โดยสมมตใหหนวยธรกจหนวยหนงทาการผลตและขายสนคาอยในตลาด

แขงขนสมบรณ และหนวยธรกจดงกลาวไดกอใหเกดมลพษในรปของอากาศเปนพษแกประชาชน

โดยรอบ ซงจากรปท 8.3 แกนตงแสดงถงตนทนตอหนวยของมลพษ และแกนนอนแสดงถงระดบของ

มลพษ

MSC

MCA

ตนทน

ระดบมลพษ 26 0

4

2

12 E*

6 E0

18 E1

7 A

B

D F

C

144

ปรากฎวา ณ ปรมาณการผลตทหนวยธรกจไดรบกาไรสงสดนน หนวยธรกจไดกอใหเกดมลพษ

จานวน 26 หนวย เสน MSC จากรปท 8.3 แสดงตนทนหนวยสดทาย (ซงกคอตนทนของแตละหนวย) ของ

มลพษทเกดกบสงคม เนองจากคา MSC จะยงเพมสงขนๆ เมอปรมาณมลพษมมากขน เสน MSC จงลาด

ขนจากซายไปทางขวา สาหรบเสน MCA แสดงตนทนหนวยสดทาย (ซงกคอตนทนของแตละหนวย) ของ

การกาจดมลพษใหหมดไป เสนดงกลาวจะเปนเสนทลาดลงจากซายมาทางขวา เนองจากตนทนของการ

กาจดแตละหนวยของมลพษยอมมคาทสงขนๆ เมอมการกาจดมลพษมากขนๆ เปนตนวา ในขณะทหนวย

ธรกจปลอยใหเกดมลพษ (26 หนวย) โดยไมเขาจดการใดๆ ตนทนของการกาจดมลพษยอมมคาเทากบ 0

และตนทนของการกาจดมลพษแตละหนวยยอมเพมสงขนเปนลาดบ (พจารณาเสน MCA จากขวามาซาย)

ระดบของมลพษทมประสทธภาพสงสดจากรปคอ ระดบ ณ จด E* ซงปรมาณมลพษทยงคงมอยในสงคม

จะเทากบ 12 หนวย ณ จดน ตนทนของมลพษตอสงคม (MSC) มคาเทากบ 3 ซงเทากบตนทนของการ

กาจดมลพษ (MCA) พอด ผลรวมของตนทนจากภาวะมลพษทเกดกบสงคมกบตนทนทเกดกบหนวยธรกจ

ในการกาจดมลพษจะมคาตาทสด ทงนจะเหนไดวาถาไดมการกาจดมลพษใหตากวา E* สมมตเปน E0 คอ

ณ ระดบ 6 หนวย ตนทนของการกาจดมลพษทเกดกบหนวยธรกจจะเทากบ 7 ในขณะทตนทนจากภาวะ

มลพษทเกดกบสงคมจะเทากบ 2 การยอมรบภาวะมลพษทเพมขนจนถงระดบ 12 หนวย จะทาใหตนทน

ทงหมดของสงคมลดลงไดเทากบพนท ABC ในทานองเดยวกน ถาไดมการปลอยใหเกดมลพษมากกวา

ระดบ E* สมมตเปน E1 กจะเปนผลใหตนทนทงหมดของสงคมเพมจากตนทน ณ ระดบจด E* เทากบ

พนท CDF จด E* จงเปนจดทมประสทธภาพสงสด ซงการจะกระตนใหหนวยธรกจลดภาวะมลพษลง

เหลอเพยง E* นมแนวทางทจะทาไดสามแนวทางดวยกน คอ การกาหนดระดบมลพษมาตรฐานทหนวย

ธรกจสามารถกอใหเกดขนได การเกบคาธรรมเนยมของการกอใหเกดมลพษ และการออกใบอนญาตให

กอใหเกดมลพษทสามารถซอขายเปลยนมอได

1. การกาหนดระดบมลพษมาตรฐานทหนวยธรกจสามารถกอใหเกดขน

การกาหนดระดบมลพษมาตรฐานทหนวยธรกจสามารถกอใหเกดขนได (Emission standard)

เปนการใชกฎหมายจากดขอบเขตหรอปรมาณของมลพษทหนวยธรกจสามารถกอใหเกดขนได และถา

หนวยธรกจใดกอใหเกดภาวะมลพษเกนกวาขอบเขตทกาหนดไวกจะไดรบการลงโทษจากการโดนปรบ

หรอไดรบการลงโทษทางอาญาดวยกได

145

รปท 8.4 การใชมาตรการกาจดขอบเขต และการเกบคาธรรมเนยมในการควบคมมลพษ

จากรป ระดบมลพษทจะกอใหเกดประสทธภาพสงสดแกสงคม คอ ระดบ ณ จด E* ดงนน

ระดบมลพษมาตรฐานทรฐควรกาหนดกคอ 12 หนวย และเมอใดทหนวยธรกจกอใหเกดมลพษเกนกวา

ระดบ 12 หนวยกจะไดรบการลงโทษอยางหนก ซงการกาหนดมาตรฐานดงกลาวจะกระตนใหหนวยธรกจ

ทาการผลตอยางมประสทธภาพ เพราะหนวยธรกจจะสามารถรกษามาตรฐานดงกลาวไวไดกดวยการ

ตดตงเครองกาจดมลพษอนเปนผลใหตนทนเฉลยตอหนวยของหนวยธรกจเพมสงขน หนวยธรกจทจะคง

อยในอตสาหกรรมไดกจะมแตหนวยธรกจทมตนทนเฉลยทงหมดสงพอดกบระดบราคาสนคาเทานน อน

เปนเงอนไขของความมประสทธภาพของอตสาหกรรม

2. การเรยกเกบคาธรรมเนยมของการกอใหเกดมลพษ

คาธรรมเนยมของการกอใหเกดมลพษ (Emission fee) เปนจานวนเงนทเรยกเกบจากแตละ

หนวยของมลพษทหนวยธรกจกอใหเกดขน ซงจากตวอยางขางตน คาธรรมเนยมทจะกอใหเกด

ประสทธภาพสงสด คอ 3 บาท ตอหนวย ดงจะเหนไดจากรปท 8.4 วา ณ ระดบคาธรรมเนยมทเทากบ 3

บาทตอหนวยของมลพษน หนวยธรกจจะสามารถลดตนทนใหตาสดไดโดยการกาจดมลพษจากจานวน

26 หนวยลงเหลอเพยง 12 หนวย ทงนเพราะตงแตหนวยท 12 ถง 26 ตนทนของการกาจดมลพษ (MCA)

จะตากวาคาธรรมเนยม 3 บาททงสน การกาจดมลพษใหตาลงจงทาใหหนวยธรกจสามารถประหยด

คาใชจายได แตหลงจากหนวยท 12 แลวการกาจดมลพษใหต าลงอก คา MCA จะสงกวาคาธรรมเนยมท

เทากบ 3 การยนยอมจายคาธรรมเนยมจงยอมใหประโยชนแกหนวยธรกจไดมากกวา

ในการทจะบอกไดวา ในระหวางนโยบายการกาหนดระดบมลพษมาตรฐานทจะยนยอมให

หนวยธรกจกอใหเกดขนไดกบการกาหนดคาธรรมเนยมของแตละหนวยของมลพษทหนวยธรกจได

กอใหเกดขน วธการใดจะดกวานน จะขนกบปจจยประกอบอนๆ

ระดบมาตรฐาน

คาธรรมเนยม

MSC MCA

ตนทน

ระดบมลพษ 26 0

3

E* 12

146

ลองพจารณารปท 8.5 เสน MCA1 และ MCA2 คอตนทนหนวยสดทายของการกาจดมลพษ

(Marginal cost of abatement) ของหนวยธรกจท 1 และ 2 (พจารณาจากขวามาซาย) สมมตทงสองหนวย

ธรกจตางกอใหเกดมลพษจากการผลตสนคาในจานวนททากาไรสงสดใหแกหนวยธรกจในระดบเทากน

คอ 14 หนวย และสมมตตอไปวา รฐตองการลดมลพษทงหมดใหเหลอเพยง 14 หนวย ซงรฐมทางเลอกท

จะทาไดสองแนวทางคอ กาหนดระดบมลพษมาตรฐาน ทแตละหนวยธรกจจะกอใหเกดขนไดใหเทากบ 7

หนวย หรอไมกกาหนดคาธรรมเนยมของการกอใหเกดมลพษจากแตละหนวยธรกจทจะทาใหระดบ

มลพษทแตละหนวยธรกจกาจดไปรวมกนแลวเทากบ 14 หนวย

จากรปท 8.5 จะเหนไดวา เมอรฐใชนโยบายการกาหนดระดบมลพษมาตรฐานใหเทากบ 7

หนวย ดวยระดบตนทนในการกาจดมลพษทแตกตางกน จะปรากฎวาขณะนหนวยธรกจท 1 มตนทน

หนวยสดทายของการกาจดมลพษเทากบ 3.75 บาท ในขณะทหนวยธรกจท 2 มตนทนหนวยสดทายของ

การกาจดมลพษเพยง 2 บาท ซงตนทนหนวยสดทายทไมเทากนนจะทาใหตนทนรวมของการกาจดมลพษ

จานวน 14 หนวย ทเกดกบสงคมไมอยในระดบตาสด เพราะถาเรายนยอมใหหนวยธรกจหนวยท 1 ลดการ

กาจดมลพษลงเหลอ 6 หนวย (14-8) ตนทนของการกาจดมลพษจะลดลงเทากบพนท ABCD ในขณะท

การกาหนดใหหนวยธรกจท 2 เพมการกาจดมลพษขนอก 1 หนวย ตนทนของการกาจดมลพษจะเพมขน

เทากบพนท AEFG ซงจะเหนไดวาสวนทลดลงของตนทนมคามากกวาสวนทเพมขน ผลกคอตนทนของ

การกาจดมลพษทงหมดกจะลดลงและจานวนมลพษทกาจดไดกจะเทากบ 14 หนวยตามทตองการ โดย

หนวยธรกจท 1 จะกาจดมลพษเทากบ 6 หนวย และหนวยธรกจท 2 จะกาจดมลพษเทากบ 8 หนวย

รปท 8.5 กรณทการกาหนดระดบมลพษมาตรฐานใหประสทธภาพสงกวาการกาหนดคาธรรมเนยมมลพษ

คราวน แทนการกาหนดระดบมลพษมาตรฐาน ถารฐเรยกเกบคาธรรมเนยมของมลพษเทากบ

3 บาทตอหนวย ทงหนวยธรกจท 1 และ 2 กจะลดระดบมลพษลงจนถงจดท MCA ของตนมคาเทากบ 3

ตนทน & รายรบ

ระดบของมลพษ

14 6 G

0

3.75 3 2

MCA1 MCA2

C D

F

E

7 A

8 B

147

กลาวคอ หนวยธรกจท 1 จะลดระดบมลพษลงเหลอ 6 หนวย และหนวยธรกจท 2 จะลดระดบมลพษลง

เหลอ 8 หนวย ขณะน MCA ของหนวยธรกจทงสองมคาเทากน เพราะตางเทากบ 3 ตนทนทงหมดของการ

กาจดมลพษ 14 หนวย กจะมคาตาสด

การใชวธการกาหนดคาธรรมเนยมของมลพษ นอกจากจะชวยลดตนทนทงหมดของการ

กาจดมลพษในจานวนทตองการใหต าลงไดแลว ยงสามารถใชเปนเครองมอกระตนใหหนวยธรกจลด

ระดบมลพษไดมากยงขนกวาเดมไดอก เปนตนวาจากรปท 8.5 ถาระดบมลพษมาตรฐานทรฐตองการให

เหลออยในแตละหนวยธรกจคอ 8 หนวย แทนทจะเปน 7 หนวยตามเดม ในกรณดงกลาวน การกาหนด

คาธรรมเนยมมลพษเทากบ 3 บาท ตอหนวยจะกระตนใหหนวยธรกจท 2 ลดระดบมลพษใหตาลงอกจาก

8 หนวย เหลอเพยง 6 หนวย เพราะตนทนในการกาจดมลพษหนวยท 7 และ 6 จะตากวาคาธรรมเนยมท

ตองจาย หนวยธรกจจงเลอกทจะกาจดมลพษใหมากขนแทนการจายคาธรรมเนยม

จากการวเคราะหขางตน จะเหนไดวา การใชวธการกาหนดคาธรรมเนยมมลพษจะเปนวธการ

ทใหประสทธภาพสงกวาเพราะสามารถทาใหตนทนทงหมดของการกาจดมลพษจานวนทตองการตาสด

หรอไมกชวยกระตนใหหนวยธรกจสมครใจทจะลดมลพษใหมากขนอก อยางไรกตาม การจะกาหนด

คาธรรมเนยมมาตรฐานใหถกตองทจะทาใหการลดระดบมลพษเปนไปในจานวนทตองการไดนน รฐ

จาเปนตองมขอมลทแนนอนเกยวกบตนทนในการกาจดมลพษของแตละหนวยธรกจ ในสถานการณของ

การมขอมลทไมสมบรณ การบรรลผลตามทกลาวถงจงยากทจะเกดขนได ยงไปกวานน ในกรณทเสน

ตนทนหนวยสดทายของสงคมเปนเสนทคอนขางชน ในขณะทเสนตนทนหนวยสดทายของการกาจด

มลพษของหนวยธรกจคอนขางลาด ดงรปท 8.6 การใชวธการกาหนดระดบมลพษมาตรฐานดจะเปน

วธการทมแนวโนมจะใหประสทธภาพทสงกวา

รปท 8.6 กรณการกาหนดระดบมลพษมาตรฐานใหประสทธภาพสงกวาการกาหนดคาธรรมเนยมมลพษ

D

ระดบมลพษ

ตนทน&รายรบ MSC

MCA

B

E

C

A 8 7

0 8 9 11 G M H

148

จากรปท 8.6 คาธรรมเนยมมลพษทจะกอใหเกดประสทธภาพสงสด (MCA = MSC) จะอย ณ

ระดบ 8 บาท แตเนองจากการขาดขอมลทสมบรณ ปรากฎวารฐไดกาหนดคาธรรมเนยมมลพษไวทระดบ

7 บาท อนเปนผลใหหนวยธรกจกาหนดระดบมลพษไวท 11 หนวย สงกวาระดบทมประสทธภาพถง 3

หนวย ทงนเนองจากเสน MCA คอนขางลาด และเนองจากเสน MSC คอนขางชน การเพมระดบมลพษ

จาก 8 เปน 11 หนวย จะทาใหตนทนสทธของสงคมเพมสงขนอยางมาก เทากบตนทนของสงคมทงหมดท

เพมขนลบดวยสวนของตนทนในการกาจดมลพษทลดลง ซงจากรปท 8.6 จะเทากบพนท ABC (AGHC -

AGHB)

ในทางตรงกนขามดวยขอมลทไมสมบรณดงกลาว แทนทรฐจะกาหนดระดบมลพษมาตรฐานไว

ท 8 หนวย อนเปนระดบทมประสทธภาพสงสด ปรากฏวารฐไดกาหนดระดบมลพษมาตรฐานท

อตสาหกรรมใหหนวยธรกจกอใหเกดขนไดไวท 9 หนวย ในกรณเชนวานจะเปนผลใหตนทนสทธของ

สงคมเพมสงขนเชนกน แตจะเปนจานวนทนอยกวาคอเพมขนเพยงพนท AED (AGME - AGMD) ดงนน

ในกรณทลกษณะของ MCA และ MSC เปนดงรปท 8.6 และรฐขาดขอมลทสมบรณ ความผดพลาดจาก

การใชวธการกาหนดระดบมลพษมาตรฐานจะกอใหเกดผลเสยแกสงคมนอยกวาความผดพลาดจากการ

กาหนดระดบคาธรรมเนยมมลพษไมถกตอง

ขอสรปทจะกลาวไดในทนกคอ การใชวธการกาหนดระดบมลพษมาตรฐานจะเปนผลใหรฐ

สามารถลดระดบมลพษไดตามทระบไวแตจะกอใหเกดความไมแนนอนในดานตนทนวาเปนระดบทม

ประสทธภาพทสงสดหรอไม ในขณะทการกาหนดคาธรรมเนยมมลพษจะเปนผลใหรฐสามารถลดตนทน

ทงหมดลงสระดบทมประสทธภาพสงสดได แตระดบมลพษทถกกาจดออกไปอาจไมสอดคลองกบระดบ

ทตองการได การจะใชมาตรการใดจงขนกบความมากนอยของความไมสมบรณของขอมล และลกษณะ

ของเสน MCA และ MSC

3. การออกใบอนญาตใหกอใหเกดมลพษ และใหมการซอขายใบอนญาตได

การออกใบอนญาตใหหนวยธรกจสามารถกอใหเกดมลพษได และใหมการซอขายใบอนญาต

ดงกลาวได (Transferable Emission Permits) เปนอกวธการหนงทจะชวยลดความผดพลาดทจะเกดขนจาก

การใชมาตรการสองมาตรการขางตนในกรณทรฐมขอมลทไมสมบรณ ภายใตวธการนหนวยธรกจแตละ

หนวยทกอใหเกดมลพษขนในสงคมจะตองมใบอนญาตในการกอใหเกดมลพษจากรฐ ใบอนญาตแตละใบ

จะระบระดบมลพษทหนวยธรกจสามารถกอใหเกดขนได และถาหนวยธรกจใดกอใหเกดมลพษเกนกวา

ระดบทไดระบไวในใบอนญาตจะตองถกปรบเปนจานวนเงนทสงมาก ใบอนญาตทงหมดจะมจานวนพอด

ทจะทาใหจานวนมลพษสงสดทจะเกดขนในสงคมมระดบไมเกนกวาทตองการ และใบอนญาตดงกลาวจะ

สามารถซอขายกนไดในตลาด

149

ภายใตระบบดงกลาว หนวยธรกจทตองการซอใบอนญาตคอหนวยธรกจทไมมความสามารถ

ทจะกาจดมลพษใหอยในระดบมาตรฐานททางการระบได ถาสมมตวาหนวยธรกจทงสองหนวยจากรป

ไดรบอนญาตใหกอใหเกดมลพษไดไมเกน 7 หนวย หนวยธรกจท 1 ซงมตนทนหนวยสดทายของการ

กาจดมลพษทสงจะยนดจายคาใบอนญาตในราคาใดกตามทไมเกน 3.75 บาทตอ 1 หนวย ของมลพษ

ในขณะทหนวยธรกจท 2 จะยนดจายคาซอใบอนญาตในราคาทไมเกน 2 บาทตอหนวยของมลพษ ดงนน

หนวยธรกจท 2 จะขายใบอนญาตใหหนวยธรกจท 1 ในราคาทอยในระหวาง 2 - 3.75 บาท

ถาปรากฎมใบอนญาตและจานวนหนวยธรกจในตลาดทมากพอ การซอขายใบอนญาตใน

ตลาดกจะเกดขน และ ณ ระดบดลยภาพราคาของใบอนญาตจะเทากบตนทนหนวยสดทายของการกาจด

มลพษของทกๆ หนวยธรกจ หนวยธรกจทมตนทนในการกาจดมลพษตาจะลดมลพษไดมากทสดและ

หนวยธรกจทมตนทนทงหมดในการกาจดมลพษใหอยในระดบทรฐตองการจะมจานวนตาสด การยนยอม

ใหมการซอขายใบอนญาตในตลาดไดเทากบไดกอใหเกดตลาดซอขายผลภายนอกขนและเทากบเปนการ

นาเอาขอไดเปรยบของวธการกาหนดระดบมลพษมาตรฐานและการกาหนดคาธรรมเนยมมลพษมารวมไว

ดวยกนโดยหนวยงานทรบผดชอบจะเปนผกาหนดจานวนของใบอนญาต ซงเทากบเปนการกาหนด

จานวนมลพษทจะยนยอมใหเกดมขนไดในสงคม (ทานองเดยวกบวธการกาหนดระดบมลพษมาตรฐาน)

แลวปลอยใหระบบราคาเปนตวทาใหตนทนในการกาจดมลพษใหอยในระดบทตองการมคาตาสด

(ทานองเดยวกบวธการกาหนดคาธรรมเนยมมาตรฐาน)

8.1.4 ผลภายนอกและสทธในทรพยสน

ในหวขอทผานมา เราไดชใหเหนถงวธการตางๆ ทรฐสามารถนามาใชในการแกไขความไมม

ประสทธภาพทเกดจากผลภายนอก อยางไรกตามในบางกรณรฐอาจไมจาเปนทจะตองเขามาเกยวของและ

ปลอยใหการเจรจาตอรองในระหวางกลมเอกชนทเกยวของกบผลภายนอกดงกลาวเขามาแกไขความไมม

ประสทธภาพกนเองกได

1. สทธในทรพยสน

สทธในทรพยสน (Property rights) คอ ระเบยบตามกฎหมายทระบวาบคคลหรอหนวยธรกจ

มสทธเหนอทรพยสนของตน เปนตนวาถาบคคลมสทธในการถอครองทดน เขายอมสามารถทจะกอสราง

อาคาร ขาย หรอปกปองสทธจากการกระทาใดๆ ของบคคลอนทจะมารบกวนสทธเหนอทดนของตนได

ในกรณของการปลอยกากของเสยลงน าจากตวอยางขางตนของเรา ถาสมมตวาโรงงานมสทธทจะปลอย

กากของเสยลงน า และชาวประมงไมมสทธทจะปกปองการกระทาดงกลาว ผลกคอ จะไมเกดแรงจงใจ

ใดๆ ทโรงงานจะรวมตนทนภายนอกเขาไวในการคดตนทนการผลตของตน แตจะพยายามปดตนทน

ดงกลาวใหกบบคคลภายนอก แตถาเราสมมตวา ชาวประมงมสทธในการทจะใชน าสะอาดปราศจาก

มลพษ ชาวประมงกจะมสทธทจะเรยกรองใหหนวยธรกจชดใชคาเสยหายจากการปลอยกากของเสยลงน า

150

ได โรงงานมทางเลอกทจะหยดการผลตหรอไมกชดใชคาใชจายของมลพษทเกดจากการผลตของตน

ใหกบชาวประมง ซงคาใชจายดงกลาวกจะรวมเขาอยในตนทนการผลตของโรงงาน และเปนผลใหการ

จดสรรทรพยากรในระบบเศรษฐกจสามารถเปนไปอยางมประสทธภาพได

2. การตอรองและประสทธภาพทางเศรษฐกจ

ในกรณทผลภายนอกกระทบตอบคคลเพยงไมกกลม และกฎหมายไดมการระบถงสทธเหนอ

ทรพยสนไวอยางแนชด ระบบเศรษฐกจจะสามารถบรรลถงความมประสทธภาพทางเศรษฐกจไดโดยรฐ

ไมจาเปนทจะตองเขาไปแทรกแซง ตารางแสดงถงผลประโยชนทจะเกดกบโรงงานและชาวประมงจาก

ทางเลอกตางๆ

ตารางท 8.1 ผลประโยชนทจะเกดกบโรงงานและชาวประมงจากทางเลอกตางๆ

(หนวย : ลานบาท)

ผลประโยชน

ของโรงงาน

ผลประโยชน

ของชาวประมง

ผลประโยชน

รวม

โรงงานไมตดตงเครองกรองกากของเสย

ชาวประมงไมตงโรงงานทานาใหสะอาด

500 100 600

โรงงานตดตงเครองกรองกากของเสย

ชาวประมงไมไดตงโรงงานทานาใหสอาด

300 500 800

โรงงานไมตดตงเครองกรองกากของเสย

ชาวประมงตงโรงงานทานาใหสะอาด

500 200 700

โรงงานตดตงเครองกรองกากของเสย

ชาวประมงตงโรงงานทานาใหสะอาด

300 300 600

ทางเลอกทจะกอใหเกดประสทธภาพสงสด กคอทางเลอกทจะทาใหผลประโยชนรวมของทง

โรงงาน และชาวประมงมคาสงสด ซงกคอทางเลอกทสองเมอโรงงานตดตงเครองกรองกากของเสย และ

ชาวประมงไมตองตงโรงงานทาน าใหสะอาด และการเจรจาตอรองของทงสองฝายจะนามาซงทางเลอก

ดงกลาวเพราะผลประโยชนจะตกอยกบทงสองฝาย

สมมตแตเรมแรก เมอโรงงานปลอยกากของเสยลงน า ผลประโยชนทเกดกบโรงงานมคา

เทากบ 500 ลานบาท ผลประโยชนทเกดกบชาวประมงมคาเทากบ 100 ลานบาท และผลประโยชนรวม

เทากบ 600 ลานบาท (ทางเลอกท 1) จากสภาพการณดงกลาวถาชาวประมงไดเขาจดการกบน าเสยโดยการ

ตงโรงงานทาน าใหสะอาดขน ปรากฎวาผลประโยชนของการประมงไดเพมสงขนจาก 100 ลานบาท เปน

200 ลานบาท สวนผลประโยชนของโรงงานกยงคงเปน 500 ลานบาทตามเดม ขณะนผลประโยชนรวมจะ

เทากบ (200 + 500) เทากบ 700 ลานบาท (ทางเลอกท 3) แตถาชาวประมงหนมาใชวธขอใหโรงงานตดตง

151

เครองกรองกากของเสยเพอทวาตนจะไดไมตองตงโรงงานทาน าใหสะอาดโดยยนดจายคาชดเชยให

โรงงาน ซงถาโรงงานปฏบตตามขอเสนอ ผลประโยชนของชาวประมงจะเพมสงขนเปน 500 ลานบาท

เพมขนจากเดม 400 ลานบาท จานวนเงน 400 ลานบาท จงเปนจานวนเงนสงสดทชาวประมงยนดทจะจาย

ใหกบโรงงาน แตเมอโรงงานทาการตดตงเครองกรองกากของเสยขนในโรงงานปรากฎวาผลประโยชน

ของโรงงานไดลดลงจากเดม 200 ลานบาท เหลอเพยง 300 ลานบาท ผลประโยชนรวมจะเทากบ (500 +

300) เทากบ 800 ลานบาท (ทางเลอกท 2) ผลประโยชนรวมในกรณนจะสงกวาในทกๆ ทางเลอก และสง

กวาทางเลอกทดเปนอนดบถดไป (ทางเลอกท 3) เทากบ (800 - 700) เทากบ 100 ลานบาท ซงถา

ชาวประมงและโรงงานสามารถเจรจาตกลงกนไดโดยชาวประมงยนยอมจายเงนชดเชยใหโรงงาน จานวน

250 ลานบาท อนเปนจานวนทชาวประมงสามารถจายไดเพราะนอยกวาผลประโยชนทไดรบเงนเพมขน

(400 ลานบาท) และเปนจานวนทโรงงานสามารถรบไดเพราะสงกวาผลประโยชนทลดลงจากการตดตง

เครองกรองกากของเสย (200 ลานบาท) ในกรณเชนวาน เทากบวาชาวประมงและโรงงานไดแบง

ผลประโยชนรวมทเพมขนกนคนละครง เพราะขณะนชาวประมงจะมผลประโยชนสทธเทากบจานวน

ผลประโยชน 500 ทไดรบหกดวยจานวนเงนทตองจายใหกบโรงงาน (500 - 250) เทากบ 250 ลานบาท

เพมขนจากเดม 50 ลานบาท ในขณะเดยวกนโรงงานจะมผลประโยชนสทธเทากบผลประโยชนทเหลออย

ภายหลงจากการตดตงเครองกรองกากของเสยบวกดวยจานวนเงนทไดรบจากชาวประมง (300 + 250)

เทากบ 550 ลานบาทเพมจากเดม 50 ลานบาท เชนกน

คราวน ถาเราเปลยนขอสมมตใหมวา ชาวประมงมสทธตามกฎหมายทจะใชน าสะอาด ใน

กรณดงกลาวโรงงานจาเปนทจะตองตดตงเครองกรองกากของเสยอยางไมมขอแมใดๆ ผลประโยชนของ

โรงงานจะเทากบ 300 ลานบาท ผลประโยชนของชาวประมงจะเทากบ 500 ลานบาท และผลประโยชน

รวมจะเทากบ (300 + 500) เทากบ 800 ลานบาท ซงจะไมปรากฏมการเจรจาตอรองใดๆ ทจะสามารถทา

ใหผลประโยชนรวมของสงคมสงไปกวานได สถานการณขณะนจะเปนสถานการณทมประสทธภาพ

สงสด

ตวเลขจากตารางท 8.1 ชใหเหนวา ไมวาสทธในการใชทรพยสนจะเปนของใคร การรวมมอ

กนจะเปนแนวทางทกอใหเกดประโยชนสงสดเสมอซงเปนไปตามหลกทฤษฎของโคส (Coase theorem)

ทระบไววา ในกรณทบคคลหรอกลมบคคลสามารถเจรจาตอรองกนได โดยไมมตนทนในการเจรจาตอรอง

ใดๆ เกดขน และการเจรจาตอรองมจดมงหมายเพอผลประโยชนรวมกนแลว การเจรจาดงกลาวจะนามา

ซงความมประสทธภาพสงสดเสมอ ไมวาสทธเหนอทรพยสทเกยวของจะเปนของฝายใด

ในความเปนจรง การเจรจาตอรองระหวางบคคลหรอกลมบคคลจะใชเวลาอยางมากและ

สนเปลองคาใชจายทสง โดยเฉพาะอยางยงถากฎหมายไมไดระบถงสทธเหนอทรพยสนไวอยางชดแจง

จากตวอยางขางตนของเรา ทงชาวประมงและโรงงานตางรวากระบวนการตอรองจะสนสดลงจากการตก

ลงทจะมการจายและรบเงนจานวนทอยในระหวาง 200 - 400 ลานบาท อยางไรกตาม ถาทงสองฝายตางไม

152

แนใจในสทธของตนเหนอแมนาดงกลาว และชาวประมงเสนอเงนชดเชยใหกบโรงงานเพยง 100 ลานบาท

เชนน การเจรจาตกลงยอมเกดขนไมได หรอแมในกรณทการเจรจาตอรองไมมตนทนใดๆ ถาบคคลหรอ

กลมบคคลทงสองฝายตางมความคดวาตนจะตองไดรบผลประโยชนในจานวนทสงกวาอกฝายหนงและ

เรยกรองผลประโยชนจานวนดงกลาวโดยเชอมนวาอกฝายหนงจะตองยนยอมตกลงดวยในทายทสด การ

ใชกลยทธในการตอรองเชนนจะนาไปสความไมมประสทธภาพสงสดเพราะจะไมเกดความรวมมอ

ระหวางกนขน เปนตนวา ถาโรงงานมสทธทจะปลอยกากของเสยลงแมน าและเรยกรองใหชาวประมง

จายเงนจานวน 300 ลานบาท เปนการชดเชยถาจะใหโรงงานตดตงเครองกรองกากของเสย แตชาวประมง

เสนอทจะจายเงนชดเชยเทากบ 250 ลานบาท โดยเชอวาโรงงานคงยนยอมรบขอเสนอทยตธรรมนในทสด

ในกรณดงกลาวความรวมมอยอมเกดขนไมได โดยเฉพาะอยางยง ถาฝายยอมรบขอเสนอทยตธรรมนใน

ทสด ในกรณดงกลาวความรวมมอยอมเกดขนไมได โดยเฉพาะอยางยง ถาฝายใดฝายหนงหรอทงสองฝาย

ตองการจะไดชอวาตนมชอเสยงในการตอรองใหเกดความไดเปรยบคกรณไดเสมอ

3. การใชกฎหมายเขาแกปญหา

ในหลายๆ ประเทศเมอผลภายนอกไมไดกอใหเกดผลกระทบในทางลบแกบคคลหรอกลม

บคคลฝายใดฝายหนง กฎหมายของประเทศจะเปดโอกาสใหผเสยประโยชนสามารถฟองรองเรยก

คาเสยหายจากฝายตรงขามได การใชวธการใหมการฟองรองเรยกเงนชดเชยคาเสยหายนจะแตกตางจาก

กรณของการกาหนดคาธรรมเนยมมลพษทกลาวถงมาแตตน เพราะในกรณนผไดรบเงนชดเชยคอ

ผเสยหายไมใชรฐ

การใชวธการทางกฎหมายเขาชวยน จะสามารถชวยใหเกดประสทธภาพสงสดไดเชนกน เรา

จะใชตวอยางเดมมาชใหเหน โดยเรมแรกสมมตวาชาวประมงมสทธตามกฎหมายทจะใชน าทสะอาด อน

หมายถงวาโรงงานตองรบผดชอบอยางเตมทตอการทาใหเกดมลพษขนกบแมนา ผลกระทบตอชาวประมง

ถาโรงงานไมตดตงเครองกรองกากของเสยในกรณนจะเทากบ 400 ลานบาท(เทากบความแตกตางของ

ผลประโยชนทจะเกดกบชาวประมงทนาในแมนาทสะอาดกบกรณทไดเกดมลพษกบนาในแมน า) โรงงาน

จะมทางเลอกสองทางดวยกนคอ

ทางท 1 ไมตดตงเครองกรองกากของเสย แตจายคาชดเชยเสยหาใหกบชาวประมงซงจะทา

ใหผลประโยชนของโรงงานเทากบ (500 - 400) เทากบ 100 ลานบาท

ทางท 2 ตดต ง เครองกรองกากของเสยซงเสยคาใชจายเทากบ 200 ลานบาท และ

ผลประโยชนของโรงงานจะเทากบ (500 - 200) เทากบ 300 ลานบาท

ทางเลอกทดทสดของโรงงานกคอการตดตงเครองกรองกากของเสย และผลประโยชนรวม

ของสงคมกจะสงสดเทากบผลประโยชนของชาวประมง (500 ลานบาท) บวกดวยผลประโยชนของ

โรงงาน (300 ลานบาท) เทากบ 800 ลานบาท

153

คราวน ถาเราเปลยนขอสมมตใหโรงงานมสทธทจะปลอยกากของเสยลงแมน าได แตภายใต

กฎหมายชาวประมงมสทธทจะเรยกรองใหโรงงานตดตงเครองกรองกากของเสยไดโดยตองจายเงนชดเชย

ความเสยหายทจะเกดกบโรงงานจากการตดตงเครองกรองกากของเสยนน ซงในทนจะเทากบจานวน

ผลประโยชน 200 ลานบาท ทลดลงของโรงงาน ชาวประมงจะมทางเลอกทงหมด 3 ทางดวยกนคอ

ทางท 1 หนมาตดตงโรงกรองน าเสยขนเองซงผลประโยชนของชาวประมงจะเทากบ 200

ลานบาท

ทางท 2 เรยกรองใหโรงงานตดตงเครองกรองกากของเสย และยนยอมจายเงนชดเชยคาเสย

หาได ซงผลประโยชนของชาวประมงจะเทากบ (500 - 200) เทากบ 300 ลานบาท

ทางท 3 ไมทาอะไรเลย ซงผลประโยชนของชาวประมงจะเทากบ 100 ลานบาท

ทางเลอกทดทสดของชาวประมงกคอทางเลอกท 2 โดยการยนยอมจายคาเสยหายใหโรงงาน

200 ลานบาท และใหโรงงานตดตงเครองกรองของเสย ผลประโยชนของสงคมจะเทากบผลประโยชนของ

โรงงาน (300 + 200) บวกดวยผลประโยชนของชาวประมง (300 ลานบาท) เทากบ 800 ลานบาท

ดงนน ในทงสองกรณทยกมาเปนตวอยาง ประสทธภาพทางเศรษฐกจของสงคมจะอยใน

ระดบทสงสดทงคเพยงแตวา ผลประโยชนจะตกกบฝายใดกจะขนอยกบวากฎหมายไดระบวาสทธเหนอ

ทรพยสนเปนของฝายใด และโดยวธการทางกฎหมายทอนญาตใหผเสยหายเรยกองเงนคาเสยหายไดน

การบรรลถงความมประสทธภาพจะสามารถเกดขนไดโดยไมจาเปนตองใชวธการเจรจาตอรอง

8.1.5 ประสทธภาพทางเศรษฐกจกบการใชประโยชนในทรพยสนทบคคลมกรรมสทธรวม

ทรพยสนทบคคลทมกรรมสทธรวม (Common property resources) หมายถง ทรพยสนทบคคล

ใดๆ มสทธจะใชประโยชนไดทงสน ซงจากสถานการณดงกลาวการใชทรพยากรเกนความจาเปนจงม

แนวโนมทจะเกดขน และเปนผลใหการใชทรพยากรดงกลาวเปนไปอยางไมมประสทธภาพสงสด

ลองพจารณา กรณของการตกปลาในบงสาธารณะททกคนมสทธเขาไปใชประโยชนได โดยหลก

ทฤษฎ นกตกปลาแตละรายกจะทาการตกปลาไปจนถงจดทความเพลดเพลนหนวยสดทายของการตกปลา

(Marginal value of fishing) เทากบตนทนหนวยสดทายของการตกปลา (Marginal cost of fishing) ซง

อาจจะเปนตนทนในเรองเวลาหรอความเบอหนายจากการนงเฉยๆ ตนทนหนวยสดทายดงกลาวจะเปน

ตนทนขอนกตกปลานนๆ ซงจะมคาตากวาตนทนของสงคม ทงนเพราะยงมการตกปลามากขนเพยงไร

จานวนปลาในบงยอมลดตาลง เกดตนทนคาเสยโอกาสขนกบนกตกปลาคนอนๆ เมอคา MC มคานอยกวา

MSC (MC<MSC) ความไมมประสทธภาพในการใชทรพยากรกจะเกดขน

154

รปท 8.7 การใชประโยชนทรพยสนทบคคลมกรรมสทธรวม

การวเคราะหกรณดงกลาวดวยรปไดแสดงอยในรปท 8.7 เสน DD คอเสนดมานดในการตกปลา

ของนกตกปลาแตละราย ซงจะแสดงผลประโยชนจากแตละหนวยของการตกปลาในสายตาของนกตก

ปลา จดดลยภาพในแงของนกตกปลาคอจด E และจานวนการตกปลาตอสปดาห จะเทากบ OQ หนวย แต

ถาคานงถงความมประสทธภาพสงสดของสงคมโดยการพจารณาผลประโยชนตอสงคมและตนทนของ

สงคม จดดลยภาพจะเปลยนไปอย ณ จด E1 (MSB = MSC) และจานวนการตกปลาตอสปดาหจะเทากบ

OQ1 ซงจะเหนไดวากรณทไมมผดแลการใชประโยชนทรพยากรทบคคลมกรรมสทธรวมจะเปนผลใหม

การใชทรพยากรดงกลาวมากเกนไป ความสญเสยทเกดกบสงคมจากรปขางตนจะเทากบพนท AEE1 และ

ถาบคคลในในสงคมไมรบผดชอบรวมกน รฐกอาจจาเปนทจะตองยนมอเขามาเกยวของเพอรกษาจานวน

ทรพยากรดงกลาวมใหหมดไปโดยรวดเรวอยางเชนกรณของปาไม เปนตน

8.2 สนคาสาธารณะ

ในหวขอทผานๆ มา เราไดชใหเหนวา ผลกระทบทเกดจากผลภายนอกรวมถงกรณของการใช

ทรพยสนทบคคลมกรรมสทธรวมเปนผลใหระบบตลาดไมสามารถเขามามบทบาททจะกอใหเกด

ประสทธภาพในการผลตหรอการใชประโยชนขนได และอาจจาเปนทจะตองมการออกกฎหมายควบคม

การใชประโยชนโดยรฐ ในกรณเชนวาน คาถามกจะเกดขนวารฐควรเขามาทาการผลตสนคาดงกลาว

แทนทจะปลอยใหเอกชนเขาดาเนนการหรอไม ตวอยางของสนคาทเกยวของกบเรองของผลภายนอกอน

เปนผลใหรฐจาเปนทจะตองยนมอเขามาเกยวของเพราะระบบตลาดไมสามารถทจะเขามามบทบาท

กระตนใหเอกชนทาการผลตสนคาดงกลาว หรอเมอเอกชนทาการผลตแลวกไมสามารถกาหนดราคาท

เหมาะสมได คอ กรณของสนคาสาธารณะ

D

จานวนการตกปลา/สปดาห

ตนทน & ผลประโยชน

O

D

E1

A

E

MSC

MC

Q1 Q

155

8.2.1 ลกษณะของสนคาสาธารณะ

สนคาสาธารณะจะมลกษณะสาคญทแตกตางกบสนคาเอกชนทไดศกษามาแลวอยสองประการ

คอ

1. การบรโภคสนคาสาธารณะของผบรโภคคนใดคนหนงจะไมทาใหจานวนสนคาทเหลออยให

ผบรโภคคนอนๆ ไดบรโภคลง (non-rivalry) ตวอยางทมกยกมากลาวถงในกรณของสนคาสาธารณะนก

เชน ประภาคาร หรอ การปองกนประเทศ ซงการไดรบการบรการนาทางจากแสงไฟประภาคารของเรอลา

ใดลาหนง หรอการไดรบการคมครองในดานความปลอดภยภายในของประเทศของบคคลใดบคคลหนง

จะมไดมผลทาใหบรการทจดขนมานนๆ ลดตาลงแตอยางใด ซงตางกบสนคาเอกชน เชน รถยนต อาหาร

และสนคาอนๆ ในทานองเดยวกน ถาบคคลใดบคคลหนงในสงคมไดซอรถยนตหรออาหารไปเพอการ

บรโภคของตนแลว จานวนทจะเหลออยเพอการบรโภคสาหรบกลมบคคลอนๆ ในสงคมจะลดลงทนท

นนหมายถงวา ในขณะท MC ในการผลตสนคาเอกชนมคาเปนบวก MC ในการผลตสนคาสาธารณะจะม

คาเทากบ 0

2. เปนไปไมไดหรอไมกตองเสยคาใชจายทสงมากในการทจะกดกนไมใหบคคลใดบคคลหนง

ในสงคมไดรบผลประโยชนจากสนคาสาธารณะทผลตขน (Non-excludability) เปนตนวา บรการปองกน

ประเทศทจดใหมขนยอมกอใหเกดประโยชนกบบคคลทกคนในสงคมเทาเทยมกน และคงเปนไปไมไดท

จะกดกนบคคลใดบคคลหนงทอยในสงคมไมใหไดรบความปลอดภยจากบรการทจดขนนน

โดยทวๆ ไปแลว เปนการยากทจะระบลงไปอยางแนนอนไดวาสนคาใดเปนสนคาสาธารณะอยาง

แทจรง เพราะแมแตบรการการปองกนประเทศทยกมาเปนตวอยาง ถาประชากรของประเทศเพมขนๆ

คาใชจายในการใหบรการปองกนประเทศกคงตองเพมสงขน และ MC ของการใหบรการดงกลาวยอมมคา

สงขน เชนเดยวกบกรณของสนคาเอกชน คณสมบตของการไมแขงขนกนในเรองการบรโภคกจะหมดไป

หรอในกรณของประภาคาร การตดตงระบบอเลคโทรนคใหเฉพาะกบผทจายคาใชบรการกอาจกดกนมให

บคคลอนๆ ไดรบบรการเตมทจากประภาคารดงกลาวได คณสมบตในเรองความไมสามารถกดกนไดกจะ

หมดไป ดงนนสนคาทจดเปนสนคาสาธารณะโดยทวๆ ไปมกจะมสวนผสมของสนคาเอกชนรวมอยดวย

ในความมากนอยแตกตางกนไป เฉพาะสนคาทมคณสมบตครบถวนทงสองประการ จงจะเรยกไดวาเปน

สนคาสาธารณะทแทจรง (Pure public goods) และโดยปกตเรามกจะอนโลมใหบรการการปองกนประเทศ

ถอเปนตวอยางของสนคาสาธารณะทแทจรงได

สงหนงทควรทาความเขาใจเมอไดศกษากรณของสนคาสาธารณะ กคอ ความจรงทวาสนคา

สาธารณะไมใชสนคาทจาเปนตองมการผลตและอยภายใตการควบคมของรฐ แมวาโดยทวๆ ไป

สถานการณจะเปนเชนนนกตาม รฐเพยงแตจะตองเปนผจดหา (Provide) สนคาสาธารณะ แตเอกชน

อาจจะเปนผผลต (Produce) สนคาสาธารณะได อยางไรกตาม จากลกษณะของความไมสามารถกดกน

ผลประโยชนมใหตกกบบคลทมไดมสวนรวมในการจายคาตอบแทนในการผลตของสนคาสาธารณะเปน

156

ผลใหกลไกตลาดไมสามารถเขามาจดการกบการผลตและการบรโภคสนคาสาธารณะได ทงนเพราะระบบ

ตลาดนอกจากจะตงอยบนพนฐานของการตดสนใจโดยบคคลไมใชการตดสนใจโดยกลมแลว ระบบตลาด

จะทางานไดกตอเมอความเกยวของกนระหวางการจายคาตอบแทนกบการไดรบบรการจากสนคาจะตองม

ปรากฎอย ในกรณทเราไมสามารถกดกนผลประโยชนจากสนคาไดนน ผทไมตองจายคาตอบแทนใดๆ ก

สามารถไดรบประโยชนจากสนคาเทาเทยมกบบคลอนเมอใดทมการผลตสนคานนๆ ขนแลว ผบรโภคก

จะพากนหลกเลยงการจายเงนซอสนคาดงกลาวในขณะทยงคงรบประโยชนจากสนคานน (Free rider)

และเปนผลใหการผลตโดยเอกชนไมอาจเกดขนได เพราะผลงทนไมสามารถรบผลตอบแทนจากการ

ลงทนของตน (ยกเวนกรณของสนคากงสาธารณะทสามารถขจดปญหานได) และนเปนสาเหตหนงททา

ใหเราพบวา รฐมกจะเปนผเขามาผลตสนคาสาธารณะ การตดสนใจในกรณของรฐจะมลกษณะของการ

ตดสนใจโดยกลมบคคล (Group decision) มากกวาจะเปนการตดสนใจโดยอสระของแตละบคคลซง

แตกตางจากระบบตลาด และโดยปกตเมอใดทการตดสนใจจะตองทาโดยกลมบคคลเชนนการแทรกแซง

โดยรฐจะกลายเปนสงจาเปนทตองเกดขน การตดสนใจรวม (Collective decision making) มกจะกระทา

โดยการออกเสยงรวมกนและใชความเหนสวนใหญเปนเกณฑ แขนงของวชาเศรษฐศาสตรทศกษา

เกยวกบแนวทางการตดสนใจรวมนไดมบทบาททเดนชดมากขนๆ ในระยะหลงๆ และเปนทรจกชอวา

ทฤษฎการตดสนใจของรฐ (Theory of Public Choice) อนเปนศาสตรทมสวนของเศรษฐศาสตรการเมอง

(Political Economy) และเศรษฐศาสตรทฤษฎ (Economics) รวมอยดวย

8.2.2 ประสทธภาพทางเศรษฐกจกบการผลตสนคาสาธารณะ

เงอนไขในการกาหนดจานวนผลตทจะกอใหเกดประโยชนสงสดในกรณของสนคาสาธารณะก

ยงคงเปนเงอนไขเดยวกบกรณของการกาหนดจานวนการผลตของสนคาเอกชนเมอเกดมผลภายนอกขน

กลาวคอ จดผลตทดทสดจะอย ณ จดซง MSC = MSB สงทแตกตางไปจากกรณของสนคาเอกชนจะอยท

คา MSB ของสนคาเอกชนคอคาทปรากฏบนเสนดมานดรวมของสงคมซงหาไดจากการรวมดมานดของ

บคคลในสงคมเขาดวยกนในแนวนอน (Horizontal summation) แตในกรณของสนคาสาธารณะคา MSB

กคอคาทปรากฏบนเสนดมานดรวมของสงคมทหาไดจากการรวมดมานดของบคคลเขาดวยกนในแนวตง

(Vertical summation) จากรปท 8.8 สมมตสนคา G คอสนคาสาธารณะ ผบรโภคในระบบเศรษฐกจเพยง

สองรายคอ นาย A และนาย B โดยทเสน DA คอเสนดมานดตอสนคา G ของนาย A ซงแสดงคณคาของ

สนคา G แตละหนวย (Marginal value) ตอนาย A เชนเดยวกบเสน DB คอเสนดมานดตอสนคา G ของนาย

B ซงแสดงคณคาของสนคา G แตละหนวยตอนาย B ดงนน ณ ปรมาณการผลตสนคา G จานวน OG1

หนวย ผลประโยชนของสนคา G ตอนาย A และ B จะเทากบ G1D และ G1F และผลประโยชนตอสงคม

โดยสวนรวม (MSB) จงเทากบ G1D + G1F = G1H และเสนดมานดรวมตอสนคา G กคอ DMXDB ความ

157

แตกตางของเสนดมานดรวมของสนคาสาธารณะจากสนคาเอกชนดงกลาวนเปนผลมาจากคณสมบตใน

เรอง Non-rivalry ของสนคาสาธารณะนนเอง

รปท 8.8 ดมานดรวมของสนคาสาธารณะ

ถาปรากฏวา MC ของสงคมมคาคงทดงเสน MSC จากรปท 8.8 ปรมาณการผลตสนคาสาธารณะ

G ทเหมาะสมทสดกจะอยตรงจด E ซงเปนจดท MSC = MSB ปรมาณการผลตเทากบ OG หนวย ปญหา

ตอไปจะอยทเรองการกาหนดราคาของสนคาสาธารณะดงกลาว ซงจากรป การจะใหนาย B บรโภคสนคา

G จานวน OG หนวยไดกตอเมอไดกาหนดราคาสนคา G ใหเทากบ OPB แตถาราคาสนคา G เทากบ OPB

จรง ปรมาณการบรโภคสนคา G ของนาย A จะเพมขนเปน OG2 ซงเปนจานวนทสงกวาปรมาณการผลตท

เหมาะสมทเทากบ OG หนวย หรอถากาหนดราคาสนคา G เทากบ OPA ปรมาณการบรโภคสนคา G ของ

นาย B กจะลดลงเปน OG3 ซงนอยกวาปรมาณการผลต OG อกเชนกน การทจะสามารถชกจงใหผบรโภค

ทงสองบรโภคสนคา G เทากบ OG หนวยพอดไดนนจะตองมการกาหนดราคาสนคา G ใหเทากบ OPA

สาหรบนาย A และเทากบ OPB สาหรบนาย B ในกรณดงกลาวน

1. ปรมาณการผลต กจะเปนจานวนทเหมาะสมทสด (MSB = MSC)

2. ผบรโภคแตละคนจะจายคาซอสนคา ในราคาทเทากบมลคาหนวยสดทายของสนคานนๆ

3. ราคาสนคาทกาหนดไวใหแตกตางกน เมอรวมเขาดวยกนจะคมกบตนทนหนวยสดทายพอด

ซงสถานการณเชนนเรยกวา Lindahl Equilibrium

อยางไรกตาม กยงมคาถามตามมาอกวา ปรมาณการผลตจานวนดงกลาวเปนปรมาณทกอใหเกด

ประสทธภาพทางเศรษฐกจจรงหรอไม จะเปนไปไดหรอไมทปรมาณการผลตดงกลาว อาจมากเกนไป

หรอนอยเกนไปทจะกอใหเกดประสทธภาพสงสด

X

DB DA ปรมาณสนคา G

ตนทน & ผลได

PA

DM

E

D

H

MSC

O G3 G1 G G2

PB F

158

การหาเสนดมานดรวมจากตวอยางขางตนของเราทาไดโดยการรวมดมานดของนาย A และนาย

B เขาดวยกนในแนวตง และจากตวอยางเรากาหนดเสนดมานดของนาย A และนาย B ขน และในทาง

ปฏบตในกรณของสนคาสาธารณะทจดผลตโดยรฐน รฐมกจะเปนผประมาณการในเรองของผลประโยชน

และตนทนของสงคมทจะเกดขน ซงการคาดคะเนดงกลาวยากทจะไดตวเลขทแทจรง การกะประมาณ

ตนทนการทตาเกนไป หรอการกะประมาณผลประโยชนทสงเกนไปมผลใหปรมาณการผลตทเกดขน ณ

จดซง MSC = MSB มจานวนทมากเกนไป และในทางตรงกนขามการกะประมาณตนทนทสงเกนไปหรอ

การกะประมาณผลประโยชนทต าเกนไปกอาจทาใหปรมาณการผลตมนอยเกนไป เมอการผลตสนคา

สาธารณะของรฐจดทาขนโดยใชรายไดจากภาษทเกบจากประชาชนในสงคม ระบบภาษทจดเกบใน

ลกษณะททาใหแรงจงใจในการทางานของประชาชนลดลงกมผลกระทบตอประสทธภาพของระบบ

เศรษฐกจไดเชนกน ยงไปกวานน กมกเปนทกลาวขานกนวา ตนทนการผลตโดยรฐมกจะสงกวาตนทน

การผลตโดยเอกชน Parkinson ไดระบวาจานวนการวาจางแรงงานในภาครฐมกจะเพมสงขนในอตราท

คงทเสมอไมวาจะปรมาณงานทมอยจะเพมขน คงท หรอลดลง กตาม และดงนน นกเศรษศาสตรจานวน

หนงจงไดเสนอแนะวา ถาไมใชกรณของสนคาสาธารณะทแทจรงแลว รฐกไมควรเขามาทาการผลตสนคา

สาธารณะดงกลาวนนแตอยางใด

8.3 สรป

ในบทน เราไดวเคราะหเรองของผลกระทบภายนอกและความลมเหลวของระบบตลาดในกรณ

ตางๆ พรอมทงแนวทางการแกไขเพอบรรเทาความไมมประสทธภาพทเกดขนในระบบเศรษฐกจ กอนจบ

การศกษาเรากควรไดใหขอสงเกตไวบางประการถงบทบาทของนกเศรษฐศาสตรทมอยในสงคม เปน

ความจรงทวาเมอใดทการดาเนนนโยบายหรอการเปลยนแปลงนโยบายอนใดอนหนงกอใหเกดความ

เกยวพนไปถงการจดสรรการกระจายสวสดการในระหวางกลมบคคลหรอชนชนในสงคมขน นก

เศรษฐศาสตรจะไมสามารถบอกอยางเชอมนไดวาเกณฑใดทสงคมควรนามาใชในการพจารณาวาผลจาก

การดาเนนนโยบายดงกลาวจะทาใหสวสดการของสงคมดขน หรอเลวลงมากนอยเพยงใด อยางไรกตาม

ความจรงขอนกมไดหมายความวา นกเศรษฐศาสตรจะไมสามารถหรอไมควรเสนอแนะใหคาปรกษาใดๆ

ทงสน นกเศรษฐศาสตรยงสามารถทจะใหคาแนะนาหรอขอเสนอแนะในดานนโยบายตางๆ ไดมากมาย

หลายๆดาน เชน ประการแรก ในการพจารณาความมประสทธภาพของระบบเศรษฐกจ เราอาจถอไดวานก

เศรษฐศาสตรเปนผเชยวชาญทสดในดานนเพราะนกเศรษฐศาสตรจะใหคาปรกษาโดยมเหตผลสนบสนน

ทเพยงพอได เปนตน การใหขอเสนอแนะวา ในบางชวงของภาวะเศรษฐกจตกตา นโยบายใดควรม

ความสาคญมาเปนอนดบแรก ประการทสอง นกเศรษฐศาสตรสามารถเขาไปมสวนชวยในการวาง

นโยบายหนงๆ ได โดยการเสนอแนะวธการทจะชวยใหเกดผลสาเรจตามเปาหมายทายสดทวางไว อาท

เชน ในระบบเศรษฐกจทประสบกบปญหาภาวะเงนเฟอ และรฐบาลตองการแกไขบรรเทาเบาบาง

159

สถานการณดงกลาวหรอขจดใหหมดสนไป นกเศรษฐศาสตรจะเปนผสามารถบอกถงวธการทดทสดเทาท

มอยเพอใหบรรลจดมงหมายดงกลาวได หรอถารฐบาลจะเขาไปดาเนนนโยบายใดนโยบายหนง เชน การ

ควบคมอตราแลกเปลยนเงนตราตางประเทศของประเทศ นกเศรษฐศาสตรกจะบอกไดวาผลสทธทจะ

เกดขนจากการดาเนนนโยบายเชนทวานจะทาใหประเทศอยในสถานการณทดขนหรอเลวลงอยางไร มาก

นอยเพยงใด

อยางไรกตาม เมอการดาเนนนโยบายหรอการเปลยนแปลงนโยบายอนใดอนหนงจะสงผล

กระทบอยางมากตอทงประสทธภาพและความเสมอภาคของสงคม เรายอมไมสามารถทจะแสวงหา

ศาสตรใดๆ ทจะใหคาตอบทแนนอนถงผลสสทธทสงคมจะไดรบ ในสถานการณดงกลาวมกจะเปนท

กลาวกนอยเสมอวา นกเศรษฐศาสตรควรกาหนดวงการทางานของตนใหอยแตในขอบเขตของเรอง

ประสทธภาพ (Efficiency) แตเพยงอยางเดยว แลวปลอยใหบคคลอนในสงคมเปนผพจารณาตดสนใจเรอง

ของความเสมอภาค (Equality) หรอความยตธรรม (Equity) กนเอง คากลาวเชนนฟงดชอบดวยเหตผลแตก

มขอโตแยงไดวาใครคอผทเชยวชาญในเรองความเสมอภาคหรอความยตธรรมในสงคม นกเศรษฐศาสตร

กเปนบคคลหนงในสงคม ซงอาจมความสามารถเทาเทยมกบบคคลอนทพจารณาถงความเสมอภาคและ

ความยตธรรมในสงคมไดเชนกน นอกเหนอจากนน นกเศรษฐศาสตรยงอาจอยในฐานะทดกวาในแงของ

การมความรในเรองของประสทธภาพ จงสามารถประเมนความสาคญโดยเปรยบเทยบท งทางดาน

ประสทธภาพ ความเสมอภาค และความยตธรรมทเกดจากนโยบายหนงๆ พรอมๆ กนไดอกดวย แตใน

ขณะเดยวกนถานกเศรษฐศาสตรมไดใหความระมดระวงทมากพอในการประเมนความมประสทธภาพ

ความเสมอภาค และความยตธรรมทบคคลในสงคมจะไดรบจากการดาเนนนโยบายดงกลาวอยางเทยงตรง

แลวใหความสาคญกบแงของประสทธภาพมากกวาความเสมอภาค นกเศรษฐศาสตรกอาจใหขอเสนอแนะ

ทเปนทางชนาใหรฐบาลเชอวาความมประสทธภาพมความสาคญทสดได ดงนน นกเศรษฐศาสตรกอาจให

ขอเสนอแนะทเปนทางชนาใหรฐบาลเชอวาความมประสทธภาพมความสาคญทสดได ดงนน แมนก

เศรษฐศาสตรจะไมอาจหลกเลยงการใชคานยมสวนตวมาตดสนปญหาหนงๆ แตเมอขอเสนอแนะของนก

เศรษฐศาสตรมผลกระทบตอการกระจายความเสมอภาคและสวสดการของสงคมระหวางกลมบคคลและ

ชนชนในสงคมแลว นอกเหนอไปจากความสามารถในการวเคราะหปญหาทางเศรษฐกจ นกเศรษฐศาสตร

ยงจาเปนตองมจตใจทเปนธรรมพรอมทจะชวยใหมการปรบปรงสวสดการของเพอนรวมชาตอกดวย นก

เศรษฐศาสตรจะตองสามารถแยกความแตกตางใหออกระหวางขอดและขอเสยจากขอเสนอแนะของตน

ในฐานะนกเศรษฐศาสตรและในฐานะของประชาชนพลเมองคนหนง และจะตองแนใจวาขอเสนอแนะ

ของตนไดมการพจารณาทงในแงของความมประสทธภาพ ความเสมอภาค และความยตธรรมในสงคม

แลว และสาหรบในเรองของความเสมอภาคและความยตธรรม นกเศรษฐศาสตรจะตองยอมรบวาตนเองก

เหมอนกบบคคลอนในสงคม คอมไดเปนผทมความเชยวชาญเปนพเศษเฉพาะแตประการใด

บรรณานกรม

นราทพย ชตวงศ. ทฤษฎเศรษฐศาสตรจลภาค. พมพครงท 5, กรงเทพฯ: คณะเศรษฐศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2544.

สมพงษ อรพนท. เศรษฐศาสตรจลภาค. กรงเทพฯ: แมคกรอ-ฮล, 2539. Henderson, James M. and Richard E. Quandt. Microeconomic Theory: A Mathematical Approach. 3rd. ed., Singapore: McGraw-Hill International Edition, 1980. Koutsoyiannis, A. Modern Microeconomics. 2nd ed. London: Macmillan Press Ltd, 1982. Nicholson W. and Christopher S. Theory and Application of Intermediate Microeconomics. 10th eds.

Thomson South-Western, 2007. Pindyck Robert S. and Daniel L. Rubinfeld. Microeconomics. 6th eds. Pearson Prentice Hall, 2005. Salvatore, Dominick. Microeconomics: Theory and Applications. New York: Macmillan Publishing Company, 1986. Samuelson, Paul A . and William D. Nordhaus. Economics. 14th. ed., Singapore: McGraw-Hill International Edition, 1992. Schotter, A. Microeconomics: A Modern Approach. 3rd ed. Addison Wesley Longman, 2001. Solberg, Eric J. Intermediate Microeconomics. Texas: Business, 1982.