8/7/2019 Mir Celal

1/6

Mir Celal(Erdebil 1908 - Bak,1978)

Mir Celal Paayev, 1908 ylnda, Gney Azer-baycan'n Erdebil ehrinde yoksul bir ailede dn-yaya geldi. Babasnn ad Eli'dir. Kk yalarndaannesi Gence'ye gelmi, babas 1918 ylnda l-dnden, aabeyinin himayesinde bymtr.1918-1919 yllarnda, Hayriye Cemiyeti'nin yar-dmyla ilk tahsilini almtr. Azerbaycan'da Sovyethakimiyeti kurulduktan sonra Pedagoji eitimiyapmtr (1923-1928).

1927 ylnda, 1 numaral Gence ehir Mek-tebi'nde retmenlie balar. 1928 ylnda, Ge-debey ehrinde, yedi yllk okula mdr tayin edi-lir. Xazar ark Pedagoji Enstitsnn edebiyatubesinde (1930-1931) Azerbaycan Devlet PedagojiEnstits'nn yksek lisans ksminde tahsilini

devam ettirmekle beraber, retmenlikle de me-gul olur (1932-1935). "Fzulinin Poetikas" ko-nusunda master tezi (1940) verir. "Kommnist" ga-zetesinde ube mdr, "Gen i" gazetesindeyaz ileri mdr, bu arada Azerbaycan limlerAkademisi Nizami Adna Edebiyat Enstits'ndeilmi kariyere balar (1932-35). Azerbaycan DevletUniversitesinde doentlik yapar ve 1948 ylndaprofesrle geer.

Edebi faaliyete 1928 ylndan itibaren ba-lamtr.

zellikle 1940-1950 arasnda gereki mizahnesrinin klasiklerinden saylan eserleri yazar.

Romantizm hakknda ciddi aratrmalarn m-ellifidir. Hizmetlerinden dolay "Qrmz EmekBayra" (1967), "Oktyabr nqlab" (1978) ve iki"eref Nian" (1950-1958) madalyalar, iki defaAzerbaycan Parlamentosu bakanlk divannn"Fexri Fermam" ile ve baka madalyalarla taitifolunur.

1978 ylnda vefat etmi, devlet mezarlndatopraa verilmitir.

Balca Eserleri:Salam Yollarda. Bak, 1932; Boy. Bak, 1935;

Dirileri Adam. Bak, 1936; Bostan Orusu. Bak,1937; Fzulinin Poek Xu su siye ti eri. Bak, 1940-1956; Bir Gencin Manifesti. Bak, 1940,1964, 1965,

1984; Veten. Bak, 1942; Hayat Hekayeleri. Bak,1945; Teze Seher. Bak, 1951; Seilmi Eserleri, (ikiciltte). Bak, 1956, 1957. Yolumuz Hayanadr. Bak,1973; Yadlar. Bak, 1984; Leyaqet. Bak. 1984.

Kaynaka:1. Azerbaycan Sovet Edebiyat Tarixi.

Bak,1988.2. Azerbaycan Sovet Edebiyat Tarixi. 1-11.

Ciltler.3.smaylov Y. Mir Celalin Yaradcl. Bak,

1975.4.Hseynov Ehed. Mr Celal. Bak, 1991.

8/7/2019 Mir Celal

2/6

CLAS KURUSU(Mir Celal Giilbesleyen Kz. Bak, 1965, s.316-319)

Encil1 qurusu, erik quru.su, zoal2 qurusu -bunlar ox olur, iclas3 qurusu ise tek-tek olur.

Bir var ki, gn altnda quruyan, bir de var ki,iclaslarda kuruyan, suyun eken, heyat hissleriniitiren*.

clas qurusunu siz tanyrsnz. Adm bil-meseniz de, zn yax tanyrsnz. Arq be-denini qabaa6 eyib, dizini bkerek sr'etl ad-dmlarla geden adam siz kede, idareqaplarnda, pillekenlerde7 ox grrsnz.

O haraya8 lelesir9? clasa!Qoltuundak boz, srtlm qovluq se-

likesizi ylm qaz-quuzla doludur.Bunlar nedir? Protokol! O btn mr boyu

ba aa dnyadan biheber, kakabakh11, sifetibulud kimi tutulmu, fikirli gezir.

Neyi dnr? QerarL[clas cjrusu n gecenin-gndzn, yaz-

payzn12, istinin-soyuun1^ yerin-gyn le birferqi, ebeniyyeti yoxdur. Sularn sesinden, i-eklerin e irinden14, qularn malnsndan15, mu-sikiden, glden, enlikden uzak olan bu qa-radinmez'"'1 adam grende kimisi hey ret edir,oxunun da a gelir.

Gmanis etmeyin ki, iclas qurusu ancak ic-timai yerlerde beledir'c'. Siz dnrsnz ki,evine qaydb papan xardanda, arvad, uaile grende iclas qurusunun hah deyimi olur,znde k, dodamda tebessm dour.

Yox! Sehv20 edirsiniz! O iradeli, prinsipli, ms-teqim adamdr. Onun exsi aile heyat z de birnv21 idasdr. O, bir defe ket etmidir ki, iclas nyaranmk22/ bamz qerar hazrlamak, bar-maklarmz protokol yazmak, ellerimiz epik23 al-mak, sesimiz x etmek24 n bize verilmidir.Onun fikrince btn kainat da mhm bir iclasdan

sonra yaranm ve imzalanm bir qerar stnde da-yanr. nanmrsan, bam kaldr gye bax. Gr necemilyonlarla ulduzlar sedrlik25 eden ayn bana top-lanmdr. Min illerden beri gyde ele kzgn iclasgedir ki, be'zen gurultusu yerde qulaklara dr.

clas qurusu arvad Meyransa ile bele danr:- Yolda Meyransa, teklif var ki, menim co-

rablarm yuyub qurudasnz!

Meyransa dinmeyende o ayaa kalxr, qeleminkt ucunu stola26 dyb danr:

- Cavab n sz verilir yolda Meyransaya!clas qurusunun iclaslar, qerarlar, nitqler27

iinde keen ve asanlkJa2^ kemeyen heyat necedefe ailede de silkelenmidir.

On sekkiz il evvel Quru, axam, iclasdan qa-ydanda arvadn evde grmedi. "Bu hansi iolasdadr gecenin bu vaxtnda" - deye reyinde fi-kirledi. ox kemedi qonu qadn gelib qurunutebrik etdi:

- Ouru qarda, gznz aydn, bir yax q-

znz oldu, Meyransa xanm xestehanada sizi gz-leyir.Quru kadna ne mutuluk verdi, ne de cavab.

Qezeb ve dehet yaan z bir az da qaraldi, g-znde ildrmlar oynad: "Bu neye lazmdr, (k-reen bu barede29 ne qerar olacak. Eidenler ne de-yecekler".

Ua beleyib eve getirdiler. Quru qazlar ale-minden ba qaldrb baxmad da. Meyransa erindenxal30 etdi ki, bir yax ad tapsn31. clas qurusubu meseleni kluba iclasa keirdi. Orada ox ad teklifolundu, ata raz olmad, z teklifinde te'kid etdi:

- Me'ruze!clasdaklar qehqehe ekib gldler ve

sonra epik aldlar.Kzn ad kald Me'ruze.Me'ruze beslendi. Me'ruze byd. Me'ruze

ohumaa, nehayet, diqqetleri celb etmeye balad.Me'ruzeye kitab, defter almak lazm gelende

clas quruyu btn resmiyeti gzleyirdi. Evvelceqz atasna erize32 yazrd. Sonra erize mektebe, m-ellimin tesdikine gnderilirdi. Daha sonra Meyransaqol ekirdi33. Nehayet, clas qurusu maazinden34kitab, defter alb getirir, qza kol ekdirenden sonrasiyah35 ile verir ve vaxt koyurdu. "('ielen aynikinci heftesinin sonuna qeder", hemin36 siyahnnbir suretini idareye, "nezaret n" mdiregnderir, bir zn de z arhivinde ehtiyat nsaxlayrd. Gelecekde yoxlasalar lazm olar.

Mekteb mdiri bir nece defe Me'ruzeye de-midi:

I. incir 2. kzlck 3. toplant, meclis 4. yitiren, kaybeden, yok eden 5. zayf 6. ne 7. merdivenlerde 8. nereye 9. acele edi-yor, acele eder 10. dzensiz 11. ask suratl 12. baharn-gzn 13. scan-souun 14. kokusundan 15. arksndan 16. sus-kun, konumaz 17. holanmaz; nefret eder 18. tahmin, zannetmeyin 19. byledir 20. hata 21. e it 22. yaratlmz 23.alk 24. konumak 25. bakanlk, reislik 26. masaya 27. nutuklar, konumalar 28. kolaylkla 29. konuda, mevzuda 30. ricaetti, istedi 31. bulsun 32. dileke 33. imza atyordu 34. maazadan, dkkandan 35. liste 36. ayn

8/7/2019 Mir Celal

3/6

-Qizm, atam ar, vacib sz deyeceyem!Quru cavab vermidi:-Men iclasda olacaam!Qz byyenden sonra das qurusuum ba-

ars daha da artd. Qzi ox yerden istediler.

Elilerin hamsna1 bir cavab verilirdi:

-Anket doldurun, ycodayb2 baxarq.

Eliler anket adm eidib daldlar.

Ancak mehebbetinde sadiq olan Esger adl birofer das cjumsudan el ekmedi. Meyransa Es-gerle koxun olmaa raz idi. Kiinin qlna gir-mek istedi:

-Kii, Me'ruzeni3 isteyirler ahi.-Konkret4 dan, kim isteyir ve hans sertlerle.-ofer Esger.-Erizesi han?-Erizesi yoxdur.-Bes niye havay danrsan5. Meydanda ne

erize var, ne anket, ne zemanet6. Niye bes7 gelibbam ardrsan.

Meyransa xahi edas ile dedi:

-Belke vaxt veresen, iclasn olmayanda elilergelsin, damgasnz.

-Elini neyleyirem. Qz isleyen adam selisiiini, eklini* gndersin, tan olum, sonra m-zakjre edib baxarq.

das qurusu olann adm bir-iki defe tekraredib Meyransaya baxd, ban bulad9:

- Ad khnedir10, ox khnedir. Me'ruzenialmak isteyenin ad Me'ruzeye layiq olsun gerek!

-Sen deyersen deyier!

clas qurusu z qerarn teqrar etdi:

-Dedim ehsi iini gndersin, baxb mzakireederik, artk danmak lazm deyil!

Meyransa bir sz demeyib xd.

das qurusunun szlerini Esgere aldrdlar11.Esger dedi:

- Anketimi gelsin idareden yrensin, ancakmen bu iin daha asani2 yolla bellini bilirem. Ozn bele zehmetlere nahaqi3 salb.

Bu axam clas qurusu oturub protokollarsalmana14 salrd. Meyransa da kafv15 ab tezepaltarlarn16 geyinirdi. Kii ban qaldranda ar-vadim ayr bir heves, ayr bir sevinde, telese-telese17 geyinib-geinen grd.

-Hara18 bele, ay arvad, - deye teeccble soru du.

-He, balaca iclasmz var!-Bes Me'ruze hardadr.-O da z idasna gedib, sene de kaz gn-

derib.

Meyransa stolun19 stndeki kitabn altndanel boyda bir kaz xarb erine verdi:

-Deyesen, uaqlarn keran var. Oxu gr ne-cedir.

clas qurusu kaz oxuyanda gz kellesinexd: - "Ata, biz mzakire eledik, dndk, da-ndk. Size zebmet vermeden ZAKS-a20 getdik.Sabah toyumuzdur21, olan evinde olacak, ic-lasdan sonra vaxtn olsa buyurub gelersen. KznMe'ruze."

das qurusu daha da kurudu. Quru uzand,dik ayaa kalxd:

-Nece, nece.,. zbana qerar xarblar... Buqerar kim tesdiq edib.

Meyrajsa temkinini ve mlayimliyini boz-madan cavab verdi.

-Gerek sen tesdiq edesen de!

clas qurusu znden xd22;

- Men onun anketini oxumam, iini yox-lamami, mzakire etmemi bele qerar nece tesdiqede bilerem, bu ne ntizamszlkdr...

Meyransa ekmesini23 ayana ekib son s-zn dedi:

- Edersen, etmezsen, zn bilersen. Men Es-gergilde toyda olacaam, evden mayat24 ol.Qap-bacan ak qoyma! - Meyransa bunu dedi,qapm rpb25 xd.

Ev deyirman da kimi das qurusunun banadoland.

1934

1. hepsine 2. yoklayp 3. tebli, hazrlk 4- kesin, ak 5. konuuyorsun 6. mesuliyet7. peki 8. resmini fotorafn9. sallad 10.

eskidir 11. ulat

rd

lar, yetitirdiler 12. haks

z yere, haks

z olarak 14. dzene 15. dolab

16. elbiselerini 17. abukabuk, aceleacele 18. nereye 19. masann 20. nikal dairesine 21. dnm zdr (Dnmz var mnasnda) 22. ldrd, kendini kaybetti23. izmesini 24. ihtiyatl 25. vurup

8/7/2019 Mir Celal

4/6

FZUL SENETKARLII

(Mir Celal, Klassikler ve Masirler. Bak, 1973, $.150-757)

BED NESR

I.

Qedim edebiyyatmzda bedii nesrimizin zeifve ehemiyy etsiz bir seviyyede olmasn tesdiqeden, demeq olar ki, umumi bir re'yi vardr. Bufikir ancak nesrimiz e'rimize nisbetle gtrdkdedoru olar. Bu qeyd? hede kedim nesrimizin ta-rihi ehemiyyetini azaltmr.

Daha qedim zamanlara, Nizami dvrne aid eli-mizde he bir yazl nesr eseri yoxdursa3, XVI esrdedaxi Fzulinin qwetli nesr eserleri kimi4 abi-delerimiz vardr. "ikayetname", "Hedikets-seda",''Der te'rifi-Kazi Elaeddin"... kimi nesr eserleri gsterirki, Fuzuli zamannda Azerbaycanda lenmi, bedii veedebi cehetden formalamS, orijinal stil qebul etmibedii nesr var imi. Lakin, o zaman mumiyyetleerqde nesre "esl edebiyyat" kimi bakmadndansz senetinde ancake'r hner sayldndan, nesr okeder de ktlevileebilmemidi6. Nesr adna nallar7

yaranmd8 ki, bunlar da esasen ifahi edebiyyatdanibaret idi.

Fars ve ereb edebiyyatnda en ox dini-tarixisjetlerde9 yazlan nesr eserlerinin bir oxu Azer-

baycan diline tercme olunurdu.z ana dilinde bedii nesr yaradan Fuzuli, e'r

aleminde olduu kimi nesrde de dilimizin in-kiafna ox kmek10 etmidir. Ondan sonra gelenbir sra yazclar, ister fars, ereb kitablarnn ter-cmesinde ("Kelile ve Dimne", "Hseyn krd","Seyf-el-miluk" ve s.) ve isterse orijinal nesr eser-lerinin yaranmasnda (Baqhanov ve s.) byk us-taddan ox yrenmiler.

* * *

Gnn isti11 vaxtnda, ln dznde birdeste12 adam gzel, me'sum bir ua dye-dye

aparr13, kyneyini crrl4, baman15 xarr, kol-kos iinde sryr. Uaq, canavar eline kemikuzu kimi gszdr: alayr, yalvarr, gah birininayaklarna qapanr, ondan zerbe17 ahb dierinineteyinden tu tur, ondan kmek grmedikde n-csne ynelir.

Onun feryadn eiden yoxdur. Qatiller des-tesinin bas qezeb, kin, kinaye dili ile uan s-tne qikmr18:

- Yuxuda19 grdyn aydan, ulduzdanxahi20 et, koy seni lmden qurtarsn!

lm xeberini eidende korxudan, dehetdenuan zehri yarlr21, bilmir ne dil ile yalvarsn, ha-radan22, kimden kmek istesin. Gzlerini arxaya,bir saat evvel vidalad yere evirir.

- Ata, haradasan?!Bu mdhi menzereni, byk Fzulinin "He-

dikets-seda", ("Hobehtler baas") adl tarihieserinde (Bu eser. H.Vaiz Kaifinin farsa yazd"Rovzetheda"sndan iktibasdr. Ancak Fuzuliserbest ilemi, deyimi, elaveler etmidir.) g-rrk. Halna yandmz bu yazk23 uaq, ef-

sanelerden tandmz Yusifdir. ndiyecen beerzehninin yaratdi en saf, en temiz, en yksek, enmkemmel bedii obrazlardan olan Yusifin, paxP4kardalarndan, rehmsiz aalardan, mhteris ha-nmlardan neler ekdiyini de bilirik. Gzellik - herkesin arzulad bu seadet, onun n felaketli,uursuz bir talei25nbalangc olmudur.

Bu gzel halq efsanesi, eylle "Leyli ve Mec-nun" sjetinde olduu kimi Fuzuli qeleminde zte'cir ve teravetini26 qat-qat artrr. Byk senetkarbu ehvalat dini, mistik rtsnden xartmaa,elvan27 heyat ve meiet28 boyalarnn btn zen-

gillikleri ile parlatmaa almdr.Yusif heqiqi insann, temiz beer hisslerinin te-cessmdr. O, Fzulinin fikrince insanln zkimi felaketlere mbteladr. Lakin onun paklk, saf-lk, sedaqet ve gzellik hsusiyyetleri bulutlarla r-tlen gne kimidir. Bu, qetiyyen snmeyecekdir.Vaxt gelecek ki, btn qdreti ezemeti ile par-layacaqdr. Dorudan da ele29 olur. Yusif parlayr,seadete atr, dmenler melub olurlar.

Fzulinin cemiyyet hadiselerine bax, e'ti-qad, byk gelecek hakknda midi bu sjetdeaydn30 grnr.

"Hediqets-seda"n nesrimizde birincibyk tarihi povest31 saymak olar. Mvzunm dinimahiyyeti, qehremanlarn oxunun dini-tarixi si-malar olmas, he vaxt bize eserin gzel senetkarlkhsusiyyetlerini, selisi stilini, qvvetli dilini, m-layim tehkiye, cou.n terennm sullarn diq-qetden qairmaahaqq vermir. Hsusile "Yusif veYe'qub" fesli olduka gzel bedii menzeredir.

Fzulinin "ikayetname"sindeki (Bu eserin esi"ad "Mektub be hidmeti nianc Paa"dr. Mez-mununa gre "ikayetname" ad ile mehurdur.)

1. dnce, gr 2. kayt 3. yoksa da 4- gibi 5. ekillenmi 6. poplerlenemili 7. masallar 8. yaratlmt, olumutu 9.konularda 10. yardm 11. scak 12. sr,grup 13. gtrr 14. yrtar 15. terliini 16.all-irpa 17. darbe lS.barr 19. uykuda 20.rica 21. ok korkar 22. nereden 23. zavall 24. kskan 25. kaderin 26. gzellligini 27. eitli 28. yaayp, geim 29. yle 30.ak 31. yk 32. dakik

8/7/2019 Mir Celal

5/6

nesr satirik! ise, "Hediqets-seda" lirik, romantiknesrdir, burada en adi hadiselere'rledirmidir.Btn epizodlarda, ifadelerde hiss stnly, qclb

rpntlar, ferdin daxili, me'nevi alemi duyulur. Ta-mamile buna uygun olarak eser yksek obrazl, me-laforik2, aforizmlerle3 zengin, ycam4, ahengdarmusikili bir dil ile yazlmdr. Fuzuli serinde gr-dymz yaddan ixmaz lvheler burada da eyniqvvetini saxlamdr. Atalarndan uzakladkdansonra kardalar "Yusifi emmameyi-matem3 kimiyere rpdlar", "Zleyha emr etdi ki, Yusifi bir zen-cirli nekaye6 nndirib Misrin mehellelerinde gez-direler. Bu xeber saye oldukda Misrin der ve divannezzare7 ehlinden sehayifi-tesvir oldu. Zira m-ahideyi-cemali-Yusif8 ehl-Misri, qayeti-xeyretden9 sureti divar kld". "Ey Yusif, bendi-

zindandanl elem ekme kim, sengrize11

hebsi me-adinde12 mzayike13 ekmese, le'1-abidar'4 olub, zi~veri efseri-selatini5 olmaz. Ketreyi-ab16 tenginayi-sedafde"17 mehbus olmasa, dri-ahvarS olub meh-bublar vsaline destres bulmaz19...". ("Hedikets-seda", s. 40. stanbul, 1296 (hicr).)

Bu nesrin e're yahnhn formal2l, cebellerde degrmek olar. Bir ox epitetler21, be'zen btn ifadehemkafiye22 verilir: "On iki vlad keramet olundu.Cmlesinden sifetde ve suretde Yusif ekmel veecmel oldu". "Atei-reg23 hirmeni-mrivetlerini24yaxib ve seyli-hesed25 binayi-mevadetlerini26 yxb,Yusifin def ve ref ine27 hm-met28 tutdular ve

kaideyi merameti-bvvet

29

ve hvveti

30

unutdular". (Yene orada, seti. 27-28.)Bundan baka hemin^' eserde, elece de "i-

kayetname" de, "Qazi Elaeddinin te'rifi" eserindee'r ile nesrin paralel davam etdirilmesi kimi gzelbir xsusiyyet var. Suretlerin seciyyesinde, derinruhi teessrleri tesvir eclirken, hadiselere ksa veyksek mumilesdirme ile netice verirken, mellif-bir nece beyt e'r yazr.

Bu beytler, formaca^2 ehvalatdan kenar olanric'ete35 ohasa da34, eserin dahili mezmununa ba-ldr ve bu mezmunun ifadesine hidmet edir. Buyerde air "e'r", "Mesnevi" ve ya "Beyt" (Be'zen detevazo' ile: nezm.) keydi ile menzum setirlere keir.

Mensur metnin iinde verilen bu serler, iki ce~hetden tedkike layikdir. Me'lum olduu zre,bizim btn el dastanlarnda^ syleme, nal36

sulu ile yana37 terennm, oxuma sulu, ye'ni adidank iinde yeri geldike e'rlerin verilmesi biradetdir. Grnr ki, bu yalnz ifahi nesrimiz nyox, qedim yazl nesrimiz n de harakter38

kinci terefden, metildeki e'rler, nesr ifadesinegre OX umumi ve bir qeder de abstrakt40 hal-dadr. Ye'ni bu nisralarda be'zen ehvalatn cereyan

etdiyi zamana, mekana dair bir kelme de yoxdur.Qehremanlarn ad da ekilnr. Hiss ve fikir elebir umumi terzde ifade olunur ki, henn e'rlerimetn-den xarmak, tamam baka bir yerdemsteqil balda iletmek*1 mmkndr. nkibunlar aforizm*2 harak terkidedir.

Bir sra edebiyyat alimleri, Fuzuli senetininqvvefli mumiledirme hnerinden yanl neticexarrlar. Onun iletdiyi "eq", "yar", "vesl", "meh-bub", "hicr", "didar", "cemal..." szlerine dini te-seyvfi reng verirler. Bu yanl hkmden doan ne-ticelere beraet qazandrrlar. Nesr metninde bele,rmz ve suretlerle verilen e'rlerin obyekti43, meq-

sedi meyyendir ve konkretdir34. Aydn olur ki,air "eq" szn yalnz olan ve qz arasnda yox,mumiyyetle insanlar arasnda, insani lfet, temizmehebbet me'nasmda iletmidir:

Bir xeber ver ey seba, servi-revamm45 kan-dadr46?

Canmn aram yox, arami-canm47 kandadr?Neyledin, netdin felek, huridi-alemtabimi4^?Ol ruhi ferhende49 mahi-mehribanim50 kan-

dadr? (Hardadr.)Bu e'r bir me'ukeye deyilmemidir. "Aram-

can", "servi-revan", "xuridi-alemtabim", "mahi-mehribanim" bir qza yox, atann vladna li-

tabnda ve hesretinde sylediyi suretlerdir. Eynidil ile - ancak aik ve me'uqe (olan-qz) ara-sndaki mnasibete oxar bir dilde de Yusif Ye'qubhaqqnda (oul-ata haqqmda) danr;

Bir xeber ver ey seba, ol mahi-tabandan51 meneKim emi-eqinde yz gem etdi dvrandan meneOlma gafil tanrin daim tereddd eyleyibGeh yetir menden ona peyam52, geh ondan mene.

(Divan, seh.41.)Demeli, Fuzuli53 mehebbet, eq mefhumunu

geni dairede gtrr, onu cinsi mnasibet er-ivesinde almr. Ata ve oul, qarda ve bac, dost,

yolda, vetendas. vs. arasndaki semimi ve temizmehebbet, bir-birini seven olan-qz arasndakimehebbel qeder odlu54, alovludur, e're layiqdir.Demeli, airin ox tekrar etdiyi eq, yar, vesl, meh-bub, hicr, didar suretleri real bir itimai ze-mineyeSS baldr; heqiqi insan hissleri, hessas birqelbin zengin alemini ifade edir.

cehet39 olmudur.1. tenkid 2. mecazi 3. hikmetli' szlerle 4. derli-toplu 5. matem ba l 6. devaye 7. seyreden 8. Yusuf'un yzn grene 9.oka 10. zindanda bulunmaktan 11. ta paras 12. madenlerin hepsinde 13. zorluk, darlk, sknt 14. deerli cevher saf lal;gzel dudak, gzelin duda 15. sultanlarn tacnn ss 16. su damlas 17. sadeti dar olan kanmda 18. eriemez, ula-amaz 20. ekil; ekl 21. sfatlar 22. kafiyeli 23. kskanlk atei 24. mrvvet harmann 25. haset seli 26. dostluk bi-nasna 27. kaldrmaya, 28. gayret, ceht, say 29. balaya; taat, hayf kaidesini' 30. kardelii 31. ayn, bu 32. ekilce 33. ri-

caata, maksatta kma benzesede 34. benzese 35. hikyelerinde 36. masal 37. birlikte 38. karakter 39. yn, cihet 40.mcerret 41. kullanmak 42. vecize, hikmetli sz 43. nesnesi 44. kesindir 45. yryen servim 46. nerededir 47. gnl ra-hatm; sevgilim, gzelim 48. dnyay aydnlatan, parlatan gneim; sevgilim 49. kutlu, mbarek, uurlu 50. sevgli aym, mer-hametli ayn; sevgilim 51. parlak aydan; sevgiliden 52. haber 53. demekki 54. ateli 55. yere, zemine

8/7/2019 Mir Celal

6/6

Fuzuli nesrinde e'r te'sirini bir de detallarntesvirinde grrk. Burada nesr senetine has olantet'silatlk, kmeki1 faktlar2 ve materiallarnumumi esas aheng ile uyudurulmas vardr.

Fzulinin Nianc paaya yazd ve "i-kayetname" ad ile mehur olan eseri, edebiyyat ta-riximizde bize me'lum olan ilk bediisatirik nesrdir,Hecmce balaca olan (iki varak) bu meqtub,dvrn,o zamanki sul-idarenin, dvlet adamlarnn se-ciyyelendirilmesi n byk tarihi bir vasitedir.Buna ikayetname yox, sultanlara, paalara, onlarn"beratHmayun"larna, "mtevelliyi-ovqaf"larnakar le'netname, nifretname desek, daha dz olar.

nki air bu itimai mezmunlu meqtbu ileteqad3 temennasnda olmamdir. Hkmet da-irelerinin iine qiymet4 vermidir: "Selam verdim,rvet deyildir deye almadlar, hkm gyterdim,faydaszdr deye mltefit olmadlar... dedim...mene berat teqad vermiler... Dediler, ey miskin,senin mezalimine girmiler ve sermayeyi teredddvermiler ki, mdam5 faydasz cidal& edesen. Venambarek zler grb, namlayim szler ei-desen. Dedim, beratmn meznunu ne n suretbulmaz? Dediler, zevaiddir?, hsulu mmknolmaz. Dedim, bele ovqaf3 zevaidsiz olurmu? De-diler zeruriyyeti asitaneden ziyade qalrsa bizdenqahrm! Dedim, veqf maln ziyade teerrf etmekvebaldir. Dediler, axamz ile saln almk, bize he-laldir. Dedim, hesab alsalar bu slukiniziny fe-sadi10 bulunur. Dediler, bu hesab qiyametde alnr.Dedim, dnyada dehi hesab olur xeberini eit-

miik. Dediler: ondan dehi bak

m

z

11

yoxdur, ka-tibleri razi etmiik". (Divan, seh. 102.) Hiyle, f-rldak ve rvet yuvas olan bir defterhanannsimasnda, btn bir sistem satiraya tutulmudr.Hkumet adamlarnn pis emelleri, onlarn z dili,z ifadesi ile v.erilmidir. Onlar zlerinin "na-mbarek z" ve "namlayim sz" sahibi ol-duklarn e'tiraf edirler. z ourhklarmla rt-basdr etmek n katibleri "raz" saldklarn fexrile deyir, bunu zlerine hner bilirler,

Bele qvvelli ve me'nald sls13 ile yazlm"ikayetname" hem mezmun, hem forma14 e'ti-barile bugn bele teravetini sahlamdr. Buradakidialoklann ksal, ycamh1^, inkiaf eden

gd mentiq ile davam etdirilmesi, konkretliyiiadam heyran edir. Bu sal-cavabda mecazlar, m-rekkeb tebihler olmasa da gzel hazrcavablk var-dr. airin sualma cavab verenlerin her cmlesi, on-larn cinayetlerinin!? bir terefini iqlandrr. aireserini ince ve ox me'nal bir kinaye ile bitirir:

Geri enduh18 mhnetim oxdur,Hi kimden ikayetim yoxdur...

Padah "ltf rnenbei"dir, e'yanlar da "se-refraz"dr, me'murlar da yax ileyirler. Ancaqmenim zmn bahtm yoxdur. Gnahn hamisibunda, menim bahtmdadr.

air bu rtl evhamnda!9 znn, o ze-manenin hakim ve memurlar ile z-ze gelmeli ol-masn, byk bedbextlik ve talesizlik20 hesab edir,

Byk airin nc nesr eseri - "Der te'rifiQazi Elaeddin ve viladeti Ferzendi qaziyi mezkr"adl eseridir. Bu eserde air, Elaeddin qazm oluolmas mnasibeti le tebrik edir. air, ayn-ayradamlara aid btn baka eserlerinde olduukimi21, burada da kazn ve levelld meselesini be-hane kimi alr; kainatdan, heyat hadiselerinden, te-bietden damr22.

Eserin dili, yuxarda grdymz nesr nu-muneleri kimi, ox bezekli23, metaforik24, ox yerdekafiyelidir. "...ecereyi-elm ve urfan gn-gndenmtenevve26 olub semereyi-aari-fe vayid27 sa_maqdadr. Bu nehali-fezl28 ve ehsan saetbe-saet te-revaet ahb, dima ehli-imam29 metter30 qlmaklataze-taze kfeler31 amaqdadr. Her ayine neq-ibendi-nigarhaneyi^2 vcud kargahi33 qdretdebirsureti mceddid ekmekden hali olmaz34 ve ba~ibani hediqeyi-cd35 riyazi-hiqmetde36 her saetbirnehah-taze^tikmekdenmelalet^bulmaz".

Bu eserin bir yerinde mellif,qazmn olununtevelldn "gvkevi vci keza" szlerinde, ebcedhesab ile yazmdr (hicri -959-155 1/2 - H.A.).Eserairin bize me'lum olan en son kesr eseridir.Bu iddia bir de onunla qvvetlidir ki, air bu ese-

rinde znn "Hedikets-sueda"s

ndan, ye'nidaha byq nesr eserinden be'zi menzum paralanteqrar etmidir. Bu eserde de nesr metni ile ya-na39 e'rler - "beytler" verilmidir. Dilin qe~lizliyine40 sebeb, "ikayetname"de olduu kimi,eserin oxucusunun - unvan olunduu adamlarnzvknn41 nezere ve hesaba alnmasdr.

Her halda ne mvzu, mezmun hsusiyyetleri,ne de o dvrn telebleri ile merut42 olan dil qe~lizliyi bu eserlerin qiymetini, ilk ve ykseq bediinesr eserlerimiz kimi, tarihi ehemiyyetini eksiltmir.Eqsine, bizden bu numunelerin btn zengin se-netkarlk cehetlerini derinden-derine yrenmeyiteleb edir.

Byk airin bedii nesrile yaxndan tanlkgsterir ki, Fuzuli eyni43 zamanda qdretli bir nesrustasdr. Bykair olduu qeder de byk edib-dir. nsan qelbinin mahir terennms, heqiqi in-sani hisslerin nemekar olduu kimi heqiqi heyatlvhelerinin44 de gzel ressamdr. Masir a-irlerimiz onun e'r ustalndan yrendikleri kimi,nairlerimiz de bedii nesr senetkarlndan yrenebilerler ve oyrenmelidirler.

1. yardmc 2. gerekler 3. emekli, takat 4. deer, nem 5. srekli, daima 6. kavga, d, vuru 7. fazlalktr 8. evkaf,vakf 9. yolunuzun; iinizin 10. bozukluu 11. korkumuz 12. hrszlklarn 13. sls (bir yaz eidi) 14. kei 15. b-tnl 16. keskinlii 17. sularn 18. sknt, kayg, znt 19. ihamnda, vehminde 20. ansszlk, talihsizlik 21. gibi 22.konuur 23. ssl 24. mecazi 25. ilim aac 26. eitleip, deip 27. eserlerin meyveleri 28. fazilet fidan 29. iman ehlinin di-ma 30. gzel kokulu 31. iekler 32. varhk aleminm ressam 33. kudret yerinde 34. bodurmaz, uzak olmaz 35. cmertlik

bahisinin bah

van

36. hikmet bahelerinde 37. taze fidan 38. usan, s

k

lma 39. birlikte 40. a

rl

na, turnturakhh

na 41.zevkinin 42. artl 43. ayn 44. manzaralarn