D.E. O} lahiyatFakültesi Dergisi

Sayı Vlll, /zmir 1994, ss. 25-42

İSLAM MIRAS HUKUKU İLE İLGİLİ TERİMLER

Prof. Dr .Mehmet ŞENER

AYGiriş:

Bir dilin temel yapısım oluşturan kelime ve kavramlar ile bunlardan meydana gelen çümleler, insan zihninde oluşan fıkir ve düşüncelerin dışa yansımasını ve insan o~lunun birbiriyle anlaşmasını sa~layan en önemli araçlardır.

Her milletin bir dili oldugu gibi, her ilim dalının d~ .. ?ir dili vardır ki, bu da o ilmin temel taşını oluşturan terlm ve ıstılahlardır. Hangi ilim ve branşta olursa olsun, ilmi araştırma yapan kimselerin, ilgi alanına giren

f

ilim dalının dilini; terim ve ıstılahiarını bilmesi ve onlara vakıf olması gere-kir. Terminolojisini bilmedi~i bir branşta kişinin, söz sahibi olması mümkün olmadı~ı gibi, fahiş hatalar yapması da kaçınılmazdır.

Binaenaleyh, lslatrıl ilimlerden biri olan İslam hukukunun da kendi­ne has bir dili, bir tenninolojisi vardır. Özellikle şer'! ve amell hükümleri

f

kendine konu edinen bu ilim dalının mensupları, di~er ilim dallanndaki araştırmacılar gibi, kendi alanlarıyla ilgili terimleri bilmek zorundadırlar: Bu konuda titiz olmayan, bunları önemsemeyen kimseler, bir takım yanlış neticeler elde edebilecew gibi, dlnin esasına aykırı bir hükme de varabilirler ki bu, ilim ve din adına hem dünyevi, hem uhrevi sorumluluk do~uracak bir husustur.

Veraset yoluyla intikal eden mal ve benzeri şeylerin yani mirasın Kur'an ve sünnete göre taksimi demek olan ferruz. İslam hukukunun en önemli bölümlerinden birini oluşturur. İnsanıann en çok de~er verdigi ve dogrudan ferfiizin konusunu teşkil eden maliann yani terikenin taksimini

25

Ptof.Dr.Mehmet ŞENER

yapabilmek ve varisierin hisselerini belirleyebilmek için, feraiz tem:rinoloji­sini gayet iyi bilmek gerekir. İşte bundan dolayı bu branşın ortak dili olan terimleri tespit edip -açıklayıcı bazı şekiller de koyarak- hazırlamayı uygun gördük. Bunlar ilerde yeniden ele alınıp, genişletilerek, ansild~pedik bir hüviyete sokulabilir. Belki en faydalı olanı da budur.

Hazırlanan bu terimierin bir kaçı hariç, di~erlerinin hemen hepsinin arapça olması, bunların asıllannın nasıl oldu~unu ve nasıl yazıldı~m bil­meyi gerektirdi~inden, orijinallerini parantez içinde yazmayı uygun bul­duk.

B) Terimler:

A

ADED-İ RUÜS ( ..,..J)I ~ ): Şahısların sayılan yani bir miras mese­lesinde varisolan IGşilerin sayılan demektir.

ADEDLERİN VEFKI ( 1I-Y'lfl ..;i.s ): İki sayıdan her birinin bir ortak bölenle yani üçüncü bir sayı ile bölündükten sonra, çıkan sayıya (bölüme) o sayılıp-ın VEFKI denir. Örnek: · 6:2=3 ; 4:2=2. Bu işlemlerde 6'nın vefkı 3; 4'ün vefkı 2'dir. Buna muv§.fakat bi'n-msıf yani iki ile bölünebilme veya iki ile sadeleştirilme de denir.

ADİ İNTİKAL ( ı~.:ıl.JI JIJ.ı.ı'lfl ): Arazi-i emiriyye ile vakıf müsakkafat ve müste~alHitm özel kanunianna göre intikal hakkı sahiplerine kal­ması, demektir.

ADİLE ( u~wı ): Hisselerin (sehimlerin), mahrecin yani ortak pay­damn toplamına denk oldu~nu göteren meseledir.

AH LE-HÜMA ( ~ t,'lfl ): Ana baba bir o~lan kardeş (öz erkek kardeş).

AH Lİ-EB ( ~ır~'~~ t,'lfl ) : Baba bir o~lan kardeş.

AH Lİ-ÜM ( r~ t'lll ): Ana bir o~lan kardeş. AKAR ( .JI.LJI ): Bina, arazi, ba~ ve bahçe gibi başka yere nakli

mümkün olmayan maldır. Bu tür mallara gayr-i menkul denir. Asıl 26

İSLAM MİRAS HUKUKU 1LE 1LG1Lt ...

akar, arsa ve arazidir. Bina ve agaçlann akar sayılması, üzerinde bu­lundukları yerin tamamlayıcı, mütemmim cüz'ü olmalan yönündendir.

AKRAB ( ..,.,rırı ): En yakın anlamına gelen akrab, vakıfda, neseb yönünden vakfedene en yakın olan. demektir.

ei-AKRABU fe'I-AKRAB ( ..,.,J"ııU "r'ftl ): Önce en yakın sonra en yakın olan demektir.

AKSA'I-EB ( y"'l ~~ ): En uzak baba demektir.

AMME LE-HÜMA ("*'w): Ana baba bir hala.

AMME Lİ-EB (..,-ı w): Baba bir hala.

ARAZİ-İ ÖŞRİYYE ( ~~ ~1..,"11 ): Memlük ara-ziden olan ve öşre tabi yani gelirinin onda biri (1/10) hazine hissesine verilen v~ üzerinde her türlü mülkiyet tasarruflan cereyan eden arazidir.

ASABE ( ı.-11 ): Sözlükte, bir kimsenin baba tarafından olan erkek akrabası anlamına gelen asabe~ terim olarak; belirli bir hissesi ol­mayan ve ashab~ı feraiz yani belli hisse sahipleri~ hisselerini aldıktan sonra geri kalanı; yalnız bulunduklan zamanda, terikenin tamamını alan varistir. Asabe, 1) Asabe-i nesebiyye 2) Asabe-i sebebiyye şeklinde temelde ikiye ayrılır. Asabe-i nesebiyye de l)Asabe bi­nefsihi 2) Asabe bi-ğayrih13) Asabe rne'a ğayrihi olarak üçe ayrılır.

ASABE Bt-GAYRİHİ (·~ ~):Tek başına bulunduklan zaman yarım (nısıf = 1/2), birden fazla olduklan zaman üçte iki (sülüsan = 3/2) hisse alan kadınların; erkek karc'""'şlerile birlikte bulunmaları hali­dir. Bunlar:

a) Ölenin kızının ... ölenin oğlu ile;

b) Ölenin kızının oğlunun ... ölenin oğlunun oğlu ile;

c) Ölenin ana-baba bir kız kardeşinin ... ana-baba bir oğlan kardeşi ile; d) Ölenin baba bir kız kardeşinin ... baba bif oğlan kardeşi ile beraber bulunmalandır.

Örnek: 2 1 Oğul Kız 3 (ortak payda)

B ura-

27

Prof.Dr.Mehmet ŞENER

da ölenin kızı, ölenin oglu ile birlikte bulundugu için asabe olmuştur.

Digerleri de bunun gibidir.

AS ABE . Bİ-NEFSİHİ ( ~ ~ ): Bizzat asabe yani vasıtasız asabe olan kişidir ki, ölüye nisbetinde araya kadın girmeyen erkektir.

·ölünün oglu ve babası veya oglunun oğlu (torunu) ve babasının

babası (dedesi) gibi.

ASABE ME'A-GAYRİHİ ( e.,..ı r:ı ~ ): Asabeden olmayan bir kadınla beraber bulunduklan takdirde asabe olan kadınlardır. Bunlar, ölünün kızıyla veya oğlunun kızıyla ya da oğlunun oğlunun ... kızıyla bulunan, ana-baba bir kız kardeşlerdir. "

ASABE-İ NESEBİYYE ( ~ ~ ): Ölünün neseb (kan) akrabası, hısımı olan kişilerdii. Üçe ayrılır:

1) Asabe bi-nefsihi,

2) Abase bi-ğayrihi,

3) Asabe me'a-ğayrihi.

ASABE-İ SEBEBİYYE ( ~ ~ ): Köle azad etme gibi bir sebe­ten doğan asabeliktir. Mevla'l- 'ıtaka ile onun bi-nefsihi asabesinden

olan erkeklerdir. Mesela: Azad olunan bir köle veya cari ye öldüğü zaman, nesebi asabesi yoksa, asabesi, onu azad eden (mfıtik) şahıs olur. Mutik önceden ölmüş ise, bunun nesebi asabesi kendi yerine

geçer. A A o

ASHAB-I FERAIZ ( ~I.,.UI 'r'~l ): Mirastaki hisseleri nass ile be-

lirlenen varislerdir. Bunlar, dördü erkek~ sekizi kadın toplam on iki kişidir.

ASHAB-1 REDD ( ~)1 'r'~l ): Neseb yönüyle aslıab-ı feraizden olan ve kendilerinden başka asabe bulunmadığı takdirde, hem belirli his­seler, hem de kalan hisseleri red yoluyla almayı hak edenlerdir. Zevc veya zevce ile bulunan kız gibi. Misal:

ı 2 ı

Rubu Nısıf 1 Kalan

Koca Kız 4

28

lSLAM MİRAS HUKUKU lLE lLGlLl ...

ASL-I MES'ELE ( U:.-11 J....ol ): Bir miras meselesinde sehimlerin (hisselerin) mahreci olan ve sehimleri tamamen içine alan miktar, mahrec yani ortak paydadır.

ATİK ( ~~ ): Bk. Mutak.

A VL ( J~l ): Varisierin hisseleri toplamının, mahrecin toplamını aşması, yani hisseler tOplamının, mahrecten fazla, büyük olması de­mektir.

A VLİYYE ( lJ~I ): Hisselerin, mahrecin toplamından fazla oldu­ğunu gösteren meseledir. Misal:

3 . ~4 Nısıf Sülüsan Zevc Kız Kardeş Kız Kardeş

ab ab

·B

6 (Avli) 7

BATIN ( ~1 ): Sözlükte, kann ve kabileden küçük olan oba anlam­larına gelen batın, terim olarak, nesebde derece demektir.

BATNEN BA'DE BATNIN ( ~ ~ l:Jıı., ): Nesilde derece derece anlamında olan bu terim; vakıfta, sırayı göteren bir ifadedir.

BENU'l-AHYAF (ı.JlJ."ıtl ~ ): Ana bir erkek ve kız kardeşlerdir ki, bunlara "evladü'l-ümm" de denir. Bunlardan ana bir erkek kardeşe "ah li-üm" ( r ~tl); ana bir kız kardeşe "uhtli-üm" ( r "lt ..:.;.ı) denir.

BENU'I-' ALLAT ( ~~~ ~ ): Baba bir erkek ve kız kardeşler de­mektir ki, bunlardan baba bir erkek kardeşe "ah li-eb"( <.:J"ıt tt); baba bir kız kardeşe "uht li-eb" (y"ıt ..:.;.ı) denir.

BENU'IeA 'YAN ( ı:,~ "lti ~ ): Ana baba bir erkek ve kız kardeşlerdir ki, bunlardan ana baba bir erkek kardeşe "ah li-ebeveyn" ( iJtJ"ıt tl); ana baba bir kız kardeşe "uht li-ebeveyn"( V'-.J"~"ıt ..:.;ı) denir. \

BEYTÜ'I-MAL ( Juı ~ ): İslam devletinin hazinesi demektir. i! i BİNT ( ~1 ): Öz kız, ölenin öz kızı.

29

Prof.Dr.Mehmet ŞENER·

BİNTÜ'I-İBN ( ~'11 ~ ): Oğlun kızı, ölenin oğlunun kızı

c . '

CEDD-1 SAHİH ( ~ e'l Jıf.l ): Ölüye nisbetinde araya kadın gir~ meyen dede (ced)dir. Babanın babası, babanın babasının babası, "ebü'l-eb" (.y~l yi) veya "ebU ebi'l-eb" (.y'11 yi"="') gibi ki, bu ashab-ı feraizdendir.

CEDDE-1 SAHİHA ( ~ ... '1 ı-*1 ): Ölüye nisbetinde araya ceddi iasit girmeyen nine (cedde)dir. Ölüye nisbeti ister kadınlar, ister er­kekler isterse her ikisi vasıtasıyla olsun, eşittir.

CEDD-1 F As1D ( .LoııUJI -*1 ): Ölüye nisbetinde araya ana (ü~) giren dede (ced)dir. Ananın babası, babanın anasının babası gibi ki, bu· zevi '1 -erham'dandır.

D

DERECE-İ KARADET ( lcl.,.aJI ~"'"):Yakınlık derecesi veya derece­de yakınlık, yani ölüye vasıta yönünden yakınlık demektir. Mesela: Ölenin oglu, kendisine oğlunun oğlundan daha yakındır.

DİNAR ( .,\:.tJJI ): On şer1 dirhem. On şer'i dirhem miktanndaki halis gümüş kıymetinde olan altındır. Bir miskal agırlığında olan altın pa­raya dinar denir.

DİRHEM ( !"'.J.AJI ): Farazi olarak "kıyye" adı verilen bir ağırlığın dötyüzde biridir ( 1/400).

E

EKBER-İ EVLAD ( ~'1.J11 .,ll): Çocuklann en büyüğü demektir.

30

Büyük çocuklar ikiz olark doğmuş ise, önce dünyaya gelen büyük sayılır.

lSLAM MIRAS HUKUKU lLE 1LGtLl ...

ENSAB ( uW"ll ): Bk. Erharn . . ERHAM. ( r~..ı"ll ): Döl yata~ı, akrabalık, hısırnlık anlarnma gelen

"rahirn" kelimesinin çoğuludur. Aı ve ehl-i beyt, erham ve ensab da aynı anlamdadır.

ES'AR (..ıı....."ll ): Bk. Narh.

EVLAD-1 BÜTÜN ( ~~ ~"l.,l ): Bir kimsenin kız çocuklarının, erkek ve kız çocukları demektir.

E VLAD-1 SULBİYYE ( +361 .e'l ~".i_, "ll ): Bir kimsenin öz çocuklarıdır. Torunlara bu isim verilmez.

EVLAD-1 ZÜKÜR (ut.lU ,"l.,"ll ):Erkek çocuklar demektir. Evlad-ı evlad:-ı iükfir ise, erkek ve kız çocuklarının erkek çocukları anlamına gelir.

EYT AM ( rl.:t"ll ): Yetirnin çoğul udur. Yetirn, kız olsun oğlan olsun, babası ölen çocuktur, yani babası ölen kız veya oğlan çocuğuna yerim denir.

EYYİM ( ~"ll }: Kocası olmayan kadındır. Dul olsun veya hiç evlenme­miş olsun, aynıdır. Çoğulu "eyarna" (V""lt-:11) dır ..

F

FARIZi ( .,.,.Ju.ıı ): Varisierin hisselerini takdir ve tayin eden, belirleyen ·' hakim demektir

F.ERAG ( t_I.,JJI ): Vakıf ıstılahı olarak: Bir kimsenin rnüsakkafat ve müsteğallat-ı mevkfifede olan "tasarruf hakkını başkasına terk etmesi ve vermesi" demektir.

FERAİZ ( ~I.,JJI ): Ferizanın çoğuludur. Feriza, takdir olunan, miktan belirtilen şeydir. Mirasta ise, yarım, dörtte bir, sekizde bir ve üçte bir gibi, miktarı belirlenen hisse, sehim, pay demektir.

FERAtzl ( · ~I.,JJI ): B k. Ferazl.

FERAZİ ( .,.,~ı ): Peraiz ilmini bilen kimse demektir.

FERMAN ( ı:.l.t.) ): Üstü tuğralı olan ve altında bazı işaretler bulunan

31

Prof.Dr.Mehınet ŞENER

Piidişah emir ve iradesidir ki, berat, mensür, irsad, tahsis, temlik fermanı gibi muh­

tevasma göre isim alır.

FETVA EMİNİ ( ~~ ı.ı,::J .• 11_,.::.i.ll ~~) : ŞeyhulisHim adına, sorulan soruların, ·

fetvillann cevaplarını hazırlayan ve onlan imza için Şeyhulislama takdim eden

kişidir.

FURÜZU MUKADDERE (i..ı.ıll.l ~_,_,&ll): Nısıf (yarım: l/2),rubu (dörtte bir:l/4), sülüs (üçte bir: 1/3) gibi, n as ile takdir olunan, belirlenen hisseler demektir.

G-G

GAİB ( ~lö.ll ): Bk. Mefkud.

GAYBET-i MUNKA Tl' A ( ı...lııl.:ll ~~ ): Bk. Mefkud.

GALLE ( iliJI ): Ürün, mahsul, fayda ve gelir demektir

GURAMA T AKSİMİ (.ı..~ :t..-l!l ): Borcun tamamına yetmeyen terikeyi ala-. - ' -

caklılann, alacaklan oranında aralannda pay etmektir.

H

HACB (~ı): Sözlükte men etmek ve bir şeyden alıkoymak anlamına gelen hacb, terim olarak, başka bir viirisin bulunmasından dolayı bir şahsı tamamen veya kısmen mirastan men (mahrum) etmek demektir. Hacb-ı bırman ve hacb-ı noksan

şeklinde ikiye ayrılır. HACB-I HIRMAN ( ~1 1..,).1.....,... ): Bir varisi mirastan tamamen men etmek demektir.

HACB-I NOKSAN ( .,ı.....ı:.ıı ':""!"" ): Bir viirisi mirastan kısmen yani hissesini çoktan

aza indirmektir.

HACİB ( ~ı..ı.ı ): M1rasta, varisi m1rastan mahrum eden, hisse almasına engel olan

yanihacbeden kimsedir. Bk. Hac b.

~ . HAKİKİ HAYAT ( ~~ ilıJ.I ): Gerçek hayat yani mfirisin ölümü anında viirisin

~\ ) sağ olması demektir. .

'(/HAKİKİ ÖLÜM ( ~1 .:._,ll): Mfırisin gerçekten yani eceliyle ölmüş olmasıdır. HANÜT ( .:._,;IJ.I ): Genel anlamda dükkan demektir. Meyhane manasma da gelir.

32

İSLAM MİRAS HUKUKU lLE 1LG1Lt ...

HAT AEN KATL ( tw.ı J:AJI ): Öldürme veya yaralama kastı olmadan bir insanı öldürmek, yani kasıtsız öldünnektir.

HAT AEN KATLE BENZEYEN KATİL ( tw.ı ~ .;.ftl L..JI tw.ı ~ .;.UI J,:AJI )(Veya Hata mecrası-na na can katil): Hata sayılan öldürme, kasıtsız bir fiil ile vuku bulan katil, öldürmedir.

A A

HA V AŞI ( ~ı, ): Asıl ve fer'in yani baba ve oğlun dışında kalan kardeşler, amcalar, halalar, dayılar ve teyzelere denir.

HAYAT ( n,.ı.ı ): Sağ olup, yaşamak anlamında olan hayat, "hakiki hayat" ve "takdiıi hayat" şeklinde ikiye ayrılır.

A

HUNSA ( c.P-1 ): Kendisinde erkeklik ve kadınlık organlan bulunan veya hiç biri bulunmayan kimsedir. Ersellik.

HUNSA-YI MÜŞKİL ( · ~~ ~~ ): Hiç bir şekilde durumu belli . . .

olmayan hunsadır. •• A. •• ••

HUKMI OLUM { ~~ ~,11 ): Kaybolup, sağ veya ölü olduğu bilin-meyen kimsenin, hakim tarafından ölümüne hükmolunmasına denir.

t

İBNİYYE ( ~1 ): Ölenin oğlunun kızı. Bk. Bintü'l-ibn.

İBNU'I-İBN ( ~"ll ~1 ): Ölenin oğlunun oğlu.

İLM-1 FERAİZ ( ~1.,.01 ~ ): Terikt·ye ait haklarla, terlkede hakkı olan varisler ve hisseleri ve terikenin bu hisselere göre taksiminden söz eden bir ilimdir.

İNTİKAL ( JU,.t,""ll ): Terikenin varisiere geçmesi, intikal etmesidir. "Şer'! intikal" ve "adi intikal" şeklinde ikiye ayrılır.

İRS-MİRAS ( ı!D..ı~l • 4!11~1 ): intikal etmek, halef olmak, geçmek, devam etmek anlamlarına gelen irs, terim olarak, birinin malının diğerine halefiyet yoluyla geçmesi, intikal etmesi demektir.

İSTİHLAS-I TERiKE ( d.(rJI ~~~ ): Terikeyi kurtarmak, yani . varislerin, ölenin borca batmış terikesini, onun bütün borçlannı

33

Prof.Dr.Mehmet ŞENER

ödeyerek kurtarmalandır.

K

" .,.. KADI ( ~1.&.11 ): Halk arasında meydana gelen ihtilaf ve anlaşmaz-

lıklan halletmek için, yetkililer tarafından tayin edilen kişiye, h§kirn.e denir; Bunun "Kadı" şeklinde söylenişi daha yaygındır.

KADİ ASKER ( .}-& .,:-u): Ordu kadısı demektir. Kazasker şeklinde söylenişi daha yaygındır. Rumeli Kazaskeri, Anadolu Ka­zaskeri gibi.

KARABET -İ EB ( ı.,ı~l ~ ~ t,f..,ıll ): Baba ve· dedeler tarafından olan akrabalıktır. Ana-baba bir ve yalnız baba bir kardeşler ile fer1eri yakın ve uzak amcalar, halalar ve bunların fer1eri gibi.

KARA~ET-İ ÜMM ( r~l ~ vs ı,ı.,rı ): Aua vt büyük anala tarafından olan aıcrabalıKtır. Ana bir kardeşler ve bunların fer'leri yakın ve uzak dayıiar, teyzel er ve bunların fer'leri gibi.

KARN ( wıJI ): Devir, asır, yüz yıl demektir.

KARNEN BA 'DE KARNİN ( iJ.} ..ı.., IJ.} ): Devir devir, asır asır demektir ki, bu terim süreklilik ifade eder, fakat iertibe, sıraya deliilet etmez.

KARZ-1 HASEN (~1 ıJP..,ıJI ): Faizsiz ödünç para vermek anla­mındadır.

KATL (J.r.tll }: Ölüm olayını do~uran müessir bir fiildir.

KATL-İ' AMD ( ..ı....JI J.ılll ): Öldürülmesi meşru olmayan bir adamı yaralayan ve öldürücü aletlerden biriyle kasden ve haksız olarak öldünnektir.

KAYYİM ( ~~ ): Vakıf malını görüp gözetmek ve korumak için tayi­nolunan kimsedir. Mütevelliye de kayyim denir.

KAZASKER ( ~ . er ): Kadı-asker, ordu kadısı.

KELALE ( U}\.(.11 ): Kendisine vans olacak baba ve çocuk bırakmadan ölen kimse, demektir.

34

1SLAM MİRAS HUKUKU 1LE 1LGtU ...

KURBU DERECE ( M.-.o~.a y..} ): Bk. Derece-i karabet.

KUVVET ·İ KARABET (t,I_,IJI 1.,1 ): Akrabalık ve ölüye yakmhkta . kuvvet demektir. Mesela: Ana-baba bir kardeşin akrabalı~ımn ( yalanlı~nın) baba bir kard~şin akrabalı~ndan kuvvetli olması gibi.

M

MAHCUB ( y~l ): Hacb .olunan yani mirastan kısmen veya tamamen mahrum kılınan kişi demektir.

MAHREC ( ~1 ), PA YDA: Terikenin kaç eşit parçaya bölünece~ini · gösteren sayı, ortak payda demektir.

MAHREC-1 FURÜZ (.;....;.rı~): Varisiere taksim edilmesi gere­ken terikedir.

MECHÜLÜ'n-NESEB ( ~~ J~ ): Do~du~u yerde babası bilin­meyen kimsedir.

MEFKUD ( .a_..u11 ): Kaybolup ölü veya sa~ oldu~u bilinmeyen kimse­dir. Buna gaybet-i munkan'a veya g§.ib de denir.

A

MEVLA (.),all ): Efendi, malik gibi anlamlara gelen mevla, azad eden ve azadolunan manalarma da gelir. Bulunduğu yere göre anlam kazanır. Ço~lu mev§.lidir.

. ~

MEVLA '1- 'IT AKA ( U !.Wl .;_,.. ): Erkek olsun, kadın olsun, bir köle veya canyeyi azad eden kişi demektir. A.zad edene "mu'tik", azad

edilene de "mu'tak" veya" 'atik" denir.

M.EVLA '1-MUV ALAT ( i'JI_,ll .)_,.. ): VeHi akdi yapan kişilerden "mavHl-yı ala" dır.

A A

MEVLA-YI A 'LA ( ..P"::I .)).1 ): Vela akdini kabul eden şahıstır. A •

MEVLA~ YI ESFEL ( JJ,..."::I c)). i): Vela akdinin yapılmasını isteyen kişidir.

MEVRÜS ( ~.s,.ull ): Varise intikal eden mal demektir.

MEVT ( ..:.,all ): Ölüm demektir. Mirasta: 1) Hakiki , 2) Hükmi ve 3) Takdiri ölüm şeklinde üç türlü ölüm vardır.

35

,,

Prof.Dr.Mehmet ŞENER

MEZBÜR ( i»t,ill .»tj!l ): Bir yazıda daha önce adı geçen bir şahsı veya şeyi anlatmak için kullamlan bir kelimedir.

MUKARRUN LEH bi'n-NESEB 'ale'l-GAYR ( ~~-~ .. ~4 J.,nı ): Ölen bir kimsenin, birinin ne se bini,

·· · • kendisinden başka bir kimseye isnad ederek akrabasmdan oldugunu ikrar(!üibul) etti~inesebi belli olmayan (mechillü'n-neseb) kimse de­

mektir. Mesela: Bir kimse nesebi bilinmeyen bir şahsın, kendi kardeşi veya amcası oldu~unu ikrar etse; o şahsın nesebini, birineide

. '

babasına, ikincide dedesine isnad etmiş olur.

MÜRİS ( ~.,ull ): M1ras bırakan, ölen kimsedir. Bk. Müverris.

MUSA-BlH ( 41 uJ.,ll ): . Vasiyet olunan şey.

MUSA-LEH ( 4.1 uJ~I ): Kendisine vasiyet olunan şahıs, lehine va­siyet edilen kimse.

MU'T AK ( ~~ ): Azad olunan köle.

MU'TİK ( ~~):Köle azad edep kimse. 11111 ....

MUV AF AKAT bi'l-HUMUS ( ~~ Wl~l ): İki sayı arasında beşte bir (1/5) nisbetinde tevafuk var demektir; yani bu iki sayının,

üçüncü bir sayı olan 5'e bölünebilme veya 5'le sadeleştirilebilme özelliğidir. Mesela: 15'in beşte biri 3; lO'un beşte biri 2'dir. Bu du­rumda 5, bu iki sayının ortak böleni; kasımı müşterekidir.

MÜLTEKA-YI NESEB, .MÜL TEKA 'n-NESEB

( ~~ ~ ): İki veya daha çok kimselerin neseblerinin birleştiği kişi demektir. Aşağıdaki şemada görüldüğü gibi, Fatma ve Veli ile Zeynep ve Ahmet'in neseblerinin birleşti~i kişi yani mülteka-yı ne­

sebleri, dedeleri BEKİR'dir.

Bekir

Mustafa Hüseyin

Fatma Veli Zeynep Ahmet

MÜNASAHA ( Uı...WI ): Terikenin taksiminden önce, vanslerden biri­

nin veya birkaçının ölümü halinde -bölüşülmesi gereken terikeden-

36

lSLAM MİRAS HUKUKU lLE lLGlU ...

bunlara (ölenlere) düşen hisselerin kendi vanslerine intikali demek­

tir.

MÜŞTEREK MAHREC ( ..ı~l ~~ ): Bir miras meselesindeki ortak paydaya denir. Misal: ı 3 Rubu . Baki CK) Zevc İbn 4 (Müşterek mahrec)

MÜVERRİS ( ö".,ull ): Malı vansine intikal eden meyyittir. Buna "miiris" yani miras bırakan da denir.

N

NARH ( t; ): Farsça, satıhk şeyin belirlenen fiatı demektir. Arapça "si'r" de bu anlamda kullanılır, ço~ulu "es' ar" dır. "Tes'ir", narh, fiat koymak anlamındadır.

NESLEN BA 'DE NESLİN ( J-i .&At~ ): Nesil, nesil demektir. Ebedilik ifade eder; ancak tetibe, sıraya deHUet etmez.

NİSEB-İ A 'DAD ( "'~~~ ~ ): Sayılann bir birine nisbeti, oranı. , Sayılar arasında; temasül, tedahiil, tevafuk veya tebayün şeklinde olan mukayesedir. İki sayı arasında bu dört nisbetten mutlaka biri bulunur. Bu terimiere bakınız.

R

RAKABE ( ı..ı:,ıı ): Sözlükte boyun anlamına gelen rakabe, terim ola­rak, bir şeyin zatına ve maddi varlı~na dendiği gibi, köleye de raka­be denir.

REDD ( _,:,ıı ): Belli hisse sahipleri yani ashab-ı feraiz hisselerini aldıktan sonra, kalanı alacak asabe yoksa ve terike de artmış ise, artan terike­nin yine aynı ınlrasçılara -hisselerine göre- geri verilmesidir.

REDDİYYE ( ı;.-:,ıı ): Sehimlerin, yani hisselerin toplamı, mahreçten . eksik olan ınlras meselesidir.

37

Prof.Dr,Mehmet ŞENER

REŞID ( .~~~):Fayda ve zara vakıf, şer'in ve aklın dışmda malını sarf ·

ve israftan çekinen kimsedir.

RUBU' ( ~~ ): Dörtte bir (1/4), msfu'n-msıf, yanının yansı.

s

SAKIT ( .wwı ): Başka vansin bulmnasından dolayı' m'irastan tama­

men mahrum olan kimsedir. Dedenin (babanın babasının), b~banın

bulunması ile düşmesi, hisse alamaması gibi. Miras meselesinde bu,

"hisse alamaz" anlamına gelen "sak:ıt" kelimesinin işareti olan (.k )

. harfi ile gösterilir.

SEHİM ( ~~ ): Hisse, pay veya varisierden her birinin terikeden almayı hak ettigi; msıf; sülüs, rubu' ... gibi belli miktardaki maldır.

Çoguıu sihfundır.

SİCİL ( J.ıeı;..JI ): Esasında mahkemede, vak'alar, anlaşmalar ve

hükümler gibi hususların kaydedildiği büyük deftere (kütük) denir. Sonralan ilan ve huccetlerin kaydına ait defter için de kullanılmıştır.

Sİ'R ( .,-ll ): Bk. Narh.

SULBİYYE ('.J "'" ): Bir kimsenin öz kız evladı. SÜDÜS ( ı.J"'J...JI ): Altıda bir (1/6). Sülüsarun yansının yarısı.

SÜLÜS ( 4!.WI ): Üçte bir (1/3), sülüsanın yarısı.

SÜLÜSAN ( ı)W!II ): Üçte iki (2/3), sülüsün katı.

SÜMÜN t ı;~l ): Sekizde bir (1/8), yarımm (1!2) yarısının yansı.

ş

ŞEKİKA ( u,ıaıı ): Bk. Uht le-hüma.

ŞER 'İ iNTiKAL ( ~..,..:.ll J.ll:J-:11 ): Terikenin ferruz hükümlerine göre

varisiere geçmesi, intikal etmesidir.

ŞİBH-İ 'AMD ( ..ı...JI ~ ): Katli meşru olmayan bir kimseyi, yara­

layıcı olmayan illetlerden biri ile kasten öldürmektir. Sopa veya tokat

38

. iSLAM M~AS HUKUKU lLE 1LG1Lt ...

vurarak ya da birine aniden bağınp, korkutarak öldürmek gibi.

T

T AKDİRİ HAYAT ( ıut.ıı::JI il.;ıJ.H: Ana rahminde bulunan çocugun

hayatı yani cemnin sag oldugunu kabul etmektir. A A u n

TAKDIRI OLUM ( ı~A.ıı::JI ~_..11 ): Düşürmeden dolayı, caniye gurre

gerektirencentnin ölümüdür. Ceninin ölü olarak düşmesi sebebiyle, ölümü takdiri ölüm sayılır.

TAPU ( -"'U. ): İtaat, inkıyat ve boyun egmek gibi anlamlara gelen ve

· Türkçe olan bu kelime, terim olarak; arazinin tefvizi karşılıgında peşin alınan para ve senede verilen isimdir.

TASHİH-1 MES'ELE ( ıJL11 ~eT): Paydaları eşitleyerek her

vansin hisselerini küsürsüz olarak bulma işlemine denir. Misal:

1 5 Südüs

Eb 2

Kalan(K)

İbn İbn

5 5 6 2

12

Bu meselede kalan sayı (5) iki oğul arasında küsürsüz

bölünemediğinden, oğulların sayısı olan (2) ile mahrec (6) çarpılır,

çıkan sayı (12), yeniden hisselere göre bölüştürülür ve vansler pay­

larını küsürsüz olarak almış olurlar.

TA 'SİB ( ·n .... -:JI ): Bir kimseyi asa be yapmaya vaya bir şahsa asabe

ml:rası verıneye ta' sib denir. ,, A "" ,

TEBAYUN ( ~~~ ): Bir (1) sayısından başka ortak bölenleri olmayan iki sayı arasındaki bölünemezlik, mübayenet, zıtlıktır. Buna

"tebayünü a'dad" da denir.

TEBERRU' ( t~l ): Verilmesi vacip olmayan bir şeyi diğer bir kim­seye vennek ve ihsan etmektir. Bu hibe, sadaka,hediye ve ibahayı da içine alır.

39

Prof.Dr .Mehmet ŞENER

TEBENNİ ( ~~ ): Bir kimsenin bir erkek ve kız çocu~unu evlad edinmesidir. İslam'da evlad edinme yoktur.

TECHİZc TEKFİN ( .. hf~l • ~~ ): Ölüyü kefenlemek ve defnet­mektir.

TEDAHÜL ( J;.IJ.:JI ): İki sayıdan birinin di~eriyle küsürsüz bölünmesidir. 3 ve 9 ·sayılan gibi. Çünkü 9, 3 ile küsürsüz bölünebilir, küçük sayı büyü~ün böleni ve cüz'üdür. ,

TEF'VİZ ( ~~ ): Sözlükte, birinin işini bir başkasına havale etmek anlamında olan tefviz, arazi ıstılahında, min arazinin tasarruf hakkını artırma (müzayede) veya takdir edilen bir bedelle bir şahsa ihale etmek, terk etmektir.

TEHARÜC ( ~IJ...dl ): Vanslerden bir veya birkaçının, terikeden belli bir miktar mal veya bir şey üzerine anlaşarak terikeden çekilip çıkması demektir. .

TEMASÜLÜ A 'DAD ( ~~"lll J.tli ): tki ~ayının bir birine eşit olması.

TEKFİN ( ~~ ): Cenazeyi kefenlemektir. Bk. Techiz.

TERİKE ( U' .,di ): Ölünün geride bıraktı~r mal ve haklar veya ölünün bıraktı~ ve aynında başkalarının hakkı bulnmayan mallardır.

TESEBBÜBEN KATL ( ~ J.ııll ): Bir adamın ölümüne sebeb ol­maktır. Bir kimsenin izinsiz olarak kamuya ait bir yola veya başkasının arsasına bir kuyu kazıp, bir şa_hsın bu· kuyuya düşüp ölmesi gibi. Burada kuyuyu kazan di~erinin ölümüne sebeb olmuş oluyor.

TES 'İR ( ..,... di ): Fiat koymak. B k. Narh.

TEV AFUK ( JJ~I ): İki sayıdan birinin di~eri ile bölünemeyip, üçüncü bir sayı ile bölünebilmesidir. Bu üçüncü sayı bu ikisiniri ortak bölenidir.Mesela: 6 ile 4 sayıları bir birine küsürsüz bölünemez Fakat her biri bir başka sayı ile bölüı;ıebilir. Bu üçüncü sayı 2'dir. 6 : 2 = 3; 4 : 2 = 2 gibi.

TEV AFUKU A 'DAD ( ~i.~.& "lti JJI.,.f ): Bk. Tevafuk.

TEV ARÜS ( ı:.ı..,t,.ıJI ): Bir ölünün malına halef olma yoluyla malik ol-

40

iSLAM MİRAS HUKUKU lLE lLG!L! ...

maktır.

TEVRİS ( ~~ ): Ölünün bir kimseyi vans ve halef kılmasıdrr.

u

UHT LE-HÜMA ( 4J .::J-1 ): Ana-baba bir kız kardeş (şakika).

UHT Lİ-EB ( "r'"'~ .::J-1 ): Baba bir kız kardeş. USÜBE ( ~~ ): Asabe olmak.

USÜBET-1 MÜŞTEREKE ( U'~l ~~ ): Ortaklaşa asabe olmak. Belirli hisse sahipleri (ashab-ı feraiz) hisselerini aldıktan sonra, iki veya daha fazla kimselerin asabe yoluyla kalan malı alma­larıdır. Misal:

3 4 17 Sümün Südüs Kalan (K}

Zevce Ana 0~1 Kız

9 12 51 ' 34 17

ÜMMÜ'l-EB ('=""lll rO : Ölenin babasının anası (nine).

ÜMMÜ'I-ÜMM ( r"'~l ri): Öl~nin anasının anası (nine).

V

24

~ 72

VELA Ü'l- 'IT AKA ( U~l • "'l.J ): Köle azad etmeden do~an ve la, yani köle azad edenin, azad etti~i kölenin ölümü halinde -yakın ve uzak akrabası olmadı~ takdirde- ona vans olması, demektir.

VELAÜ'I-MÜVALAT ( ı"'ll.,ll .. "lt.J ): Anlaşma veya akitl((şmeden do~an vela, yani vans olma demektir.

VERASET ( ıtl.,uJI ): Bk. Tevarüs.

VERESE { 4:.,u.ll ): Ölüye vans olanlar demektir. Vans'in. ço~uludur.

z 41

Prof.Dr.Mehmet ŞENER

ZEVİ'I-ENSAB ( '="W~I tJ.Jl ): Ölünün neseb yönünden akrabası.

ZEVİ'I-ERHAM ( r'--..1~1 tJ.Ji ): Bk. Zu-rahim.

ZÜ-RAHİM , Zİ-RAHİM ( f"'J _,i • ,-...~ ı;l ): Ne asabe ve .ne de be­'lirli hisse sahibi olmayan; teyze, hala, kızın o~lu ve ananın babası gibi kan hısımla11na denir. Çoğulu zevi'l-erhfun'dır.

Bibliyografya:

Ali Hirnmet Berki, Islam Hukukunda Ferdiz ve Intikal (Sadeleştiren: İrfan Yücel), 2. Baskı, Ankara:Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1985. - Jstılah ve Tabirler (Vakıfla ilgili), 2. Baskı, Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, 1965.

Ö.Nasuhi Bilmen, HukUku lsldmiyye ve lstıldhdtı Fıkhıyye Kamusu, V. Cilt, İstanbul: Bilfuen Yayınları, 1969.

Sa'di Ebu Ceyb, el-Kdmusu'l-ftkht, 2. Baskı, Dımaşk: 1408/1988.

Hilmi Ergüney, Türk Hukukunda Lügat ve lstılahlar, İstanbul: 1973. ' .

Muhammed Ravvas Kal'acı- Sadık Kuneybi, Mu'cemü lügati'l-fukahd, 2. Baskı, Beyrut :1408/1988.

Hayreddin Karaman, Mukayeseli Islam Hukuku, I, İstanbul:1974.

Nasır b. Abdisseyyid Mutamzi, el-Muğrib fi tertibi'I-mu 'rib (Tah: Sadi Çöğenli), Erzurum: 1986 (Basılmamış doktora tezi).

Muhammed el-Emin ed-Darir Sıddık, el-Mtras fi'ş-errati'l-lsldmiyye, Sudan? Matbaatü'l-kemaıiyye: 1384/1964.

Muhammed b. Ali Tehanevi, Keşşdfu ıstıldhdtı'l-fünan I-II, İstanbul: Kahraman Yayınları, 1984 (Kelküta 1862'den ofset).

42