26
Namba 1928 Ogas 4 - 10, 2011 Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol Finally, the bubble has burst - p4 Em nau, nogat moa- p5 Tok Pisin: Tok Inglis: ‘Mi tok promis’ ...long sevim ol pipel bilong PNG olsem Praim Minista... Lukim moa stori long pes 2 na 3 Nupela Praim Minister, Peter O’Neill

‘Mitok promis’ - Wantok Niuspepa

  • Upload
    others

  • View
    21

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: ‘Mitok promis’ - Wantok Niuspepa

Namba 1928 Ogas 4 - 10, 2011 Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol

Finally, the bubble has burst - p4

Em nau, nogat moa- p5Tok Pisin:

Tok Inglis:

‘Mi tokpromis’

...long sevimol pipel bilong

PNG olsemPraim Minista...

Lukim moa stori longpes 2 na 3Nupela Praim Minister, Peter O’Neill

Page 2: ‘Mitok promis’ - Wantok Niuspepa

P2 Wantok Ogas 4 - 10, 2011 palamennius

TOKSORI TOKSAVE

Em i dai long Kraissios (Christchurch) Nu Silan long las wik Trinde, Julai27. Em i dai bihain em bin sik long sampela taim wantaim sik kensa nastap long haus sik long Nu Silan.Long 10-pela yia, Pater Geoff i bin Edita bilong Katolik Ripota (CatholicReporter), em 4-pela pes i gat ol nius bilong Katolik Sios long PNG i savekamap insait long Wantok Niuspepa wanpela taim long olgeta mun.Pater Geoff i wanpela gutpela pren bilong Word Pablising na man i gatdaunpasin, bel isi na mekim gut long narapela.Mipela ol wok manmeri long Word Pablising i laik salim bikpela tok sorii go long famili bilong Pater Geoff long Nu Silan, ol Katolik komyunitilong Lae Daiosis na moa yet, ol perisina bilong Sen Michael’s Eriku weem bin wok planti yia long en.Gutbai na yu ken gat gutpela malolo wantaim bel isi bilong Bikmanantap.

I kam long olgeta wok manmeri bilongWord Pablising Kampani, Kanage Strit, 6 Mail.

OL wok manmeri bilongWord Pablising Kampani i

sori long kisim nius long daibilong Pater Geoffrey Lee.

Spika Nape harim toktok bilongNamah, na givim baksait long Pruaitch

James Kila i raitim

SPIKA bilong Nesenel Palamen,Jeffery Nape i givim baksait stretlong foma ekting praim minista,Sam Abal na ol foma gavmanmemba olsem Patrick Pruaitzlong givim taim long ol long tok-tok.Ol dispela lain i laik mekim toktok

long ileksen bilong nupela praimminista, tasol Spika Nape i noharim toktok bilong ol.Spika Nape i harim tok bilong

Mista Namah husat i askim saposem i ken muvim wanpela mosenlong makim wanpela nupela praimminista. Bihain long Mista Namah ikolim seksen 142 sab-seksen 2 bi-long Konstitusen na ol pawa i golong palamen, ofis bilong praimminista mas stap nating bihainimprovisen bilong seksen 142 (2),parliament mas go het long makimwanpela nupela praim minista.Spika i givim tok-orait, em i askim

long nominesen bilong praim min-ista. Mista Namah i nominet omakim Mista O’Neill, na Memba bi-long Hagen, William Duma givimnamba tu sapot na Memba bilongBulolo i tok long pasim mosen navot i mas kamap. Long samtingolsem 3-kilok long apinun, ileksenbilong praim minista i kamap we ilukim em i kisim 70 vot winim 24 nai kisim sia bilong praim minista.Paliamen i malolo liklik na Mista

O’Neill i go wantaim Memba bilongKandep, Don Polye, Se MekereMorauta, Se Julius Chan na ol ara-pela minista i go long GavmanHaus long kisim luksave i kam longGavana Jeneral, Se Michael Ogio.Bihain long em i sainim ol pepa

long Gavman Haus na kisim luk-save, em i go bek long Palamen,we em i mekim toktok na givim toktenkyu bilong em i go long ol lainhusat i makim em makim em.Dispela ileksen bilong praim min-

ista long Tunde i bikpela bruk tru i

kamap insait long koalesen we ilukim Nesenel Alaiens sauten, Ni-ugini Ailan naWanpela pati we i lukim olgeta

memba bilong en i muv i go longflua em pati bilong Mista O’Neill emPipels Nesenel Kongres.Ol lain husat pastaim minista

husat i vot na sapotim Mista O’Neilllong ileksen bilong em olsem praim

minista em ForenAfes minista, AnoPala, Intenal Sekuriti Minista, MarkMaipakai, Turisim minista, GumaWau, Lens Minista, Lucas Dekena,Provinsal Afes minista, Job Pomatna Envairomen minista, BennyAllan.Insait long toktok bilong Mista

O’Neill bihain long ol i makim em,em i tok tenkyu long Gren Sif Se

Michael Somare long lidasip bilongem insait long las 44 yia, na i tokolsem planti samting we i kamapwe i no bihainim rot i mekim na ol ikamap wantaim dispela bruk longkamapim nupela gavman.Mista O’Neill i tok olsem dispela

nupela gavman bilong em i gat inapol gutpela saveman was ekspiriensolsem foma praim minista Se JuliusChan na Se Mekere Morauta, olfoma deputi praim minista olsemDokta Allan Marat, Mista Polye,Moses Maladina na Puka Temu,husat bai wok bung wantaim olyangpela lida long ronim gutpelagavman.“Gavman bilong mipela bai fea,

na bai wok gut long sevim pipel bi-long kantri na bai mipela mekimwok stret,”“Dispela gavman bai gavman bi-

long olgeta lain pipel, na i no bilongol liklik lain tasol,” Mista O’Neill itok.

Ileksen bilong PM bihainim loa o nogat?James Kila i raitim

PLANTI kain kain toktok na stori igo long raun long ol bikpela ofislong Waigani na tu long liklik rumlong Nesenel Palamen na ol gav-man ofis olsem ileksen bilong nu-pela praim minista i bihainim stretloa o nogat.Foma Ekting Praim Minista, Sam

Abal wantaim ol liklik lain bilong emlong hapsait i tok olsem Konsti-tusen i stap long rot long makim nu-

pela praim minista. Tasol dispela ino bin kamap long Tunde apinun.Sampela kain hait pasin i kamapnamel long ol memba bilong opo-sisen na Spika, Jeffery Nape longparliament i kamap wantaim dis-pela ileksen long Tunde.Mista Abal i tok ol memba i

paulim stret demokretik we, na emi tok Spika em i gat nem long dis-pela pasin long no save bihainim lo.Em i tok ileksen bilong Mista

O’Neill i no bihain loa na em wan-

taim lain bilong em bai bringim i golong kot, maski olsem bikpelanamba bilong ol memba i stap longnarapela sait.“Mi no daunim nem o save bilong

Mista O’Neill, tasol proses o rotlong dispela ileksen tasol em mi noamamas na i gat planti tingting longen,” Mista O’Neill i tok.“Olsem na mipela bai bringim i

go long kot long lukluk i go insaitlong ol lo long sait long demokretik

rot we ol memba i no bihainim,” emi tok.Man husat i lusim sia olsemAtoni

Jeneral, SeArnold Amet i tok olsemseksen 142 (2) i soim olsem ileksenbilong praim minista bihain longwanpela jeneral ileksen, na insaitlong taim bilong makim wanpelapraim minista i kamap.Tasol, dispela taim i no kamap,

na dispela malolo bilong SeMichael Somare, em palamen i tokorait long en

Narapela gavman loya, PeterDonigi i tok tu long ol ripot olsem, ino gat vekensi o spes i stap natinglong posisen bilong praim minista.Em i tok wanem samting i kamap

i no bihainim loa.Ol memba bilong palamen husat

i stap wantaim Nesenel Alaiens imuv pinis long putim wanpela kotpepa long stopim ileksen bilong nu-pela praim minista.

Eric Sinebare i raitim

LONG olgeta wok bilongolgeta ileksen insait longPNG, sampela pasin bi-long luksave long ol meriolsem ol i no inap longronim ileksen, bilongwanem, ileksen em wan-pela wok we i save gat olkainkain hevi na pret istap.Long dispela as na

planti meri i no save woko ol manmeri i go pas longwok ileksen i no save gatluksave na makim ol longkamap poling opisal longronim wok.Bikpela tingting na sam-

pela wok bung wantaimbilong sapotim ol meri iken wokbung wantaimlong kamapim gutpelawok.Steven Gore Kaupa,

husat em i IleksenMenesa bilong Simbu, isoim tru wanem samting itoktok long maus na samt-ing tru tok i karim kaikailong dispela bai-ileksen.Em i tok, mipela laik bai

ol meri mas i go pas long

ol wok ileksen we plantitaim ol man save woklong, em i tok, Simbumipela i tok na nau mipelai traim long dispela ileksenna em i wok gut tru longtaim bilong KundiawaGembogl bai-ileksen.Mipela kamapim tingt-

ing bilong ol meri o mas igat ples bilong ol meri iken vot bilong ol yet long

wanpela poling but.Em i tok, planti meri i

tokaut na tok amamaslong wanem rot we imekim bilong redim rot bi-long ol i gat rait longmakim manmeri lida ol igat laik long en.Tu i gat ripot olsem ol-

geta hap bilong ilektoret inogat asua na mekimnabaut long meri.

Ol meri go pas long ileksenna ol meri vot gut

Patrick Pruaitz Jeffery Nape

MERI KEN MEKIM: (l-r) Prisaiding Opisa Antonia Nilkare(werim kep) na Joan Eric, husat em i Poling Opisa em ol ilek-sen opisa we ol i go pas long Kundiawa Gembogl Bai-Ileksen,we vot kamap dispela wik Mande long Kundiawa Eben LLG.

Page 3: ‘Mitok promis’ - Wantok Niuspepa

Ogas 4 - 10, 2011 Wantok P3nius

O’Neill tok nupela gavmanbai sevim pipel stretNeville Choi i raitim

‘DISPELA gavman baisevim olgeta pipel bi-long Papua Niugini, nai no bilong lukautimwan wan lida o membabilong palamen.’Wantaim dispela tok-

tok, Memba bilong Ial-ibu-Pangia, na nupelapraim minista PeterO’Neill i tok strongimkamap bilong nupelagavman long palamenlong Tunde dispela wik.Insait long dispela

wanpela de, sindaunlong palamen i senis,sikspela minista husat iholim wok long Somare-Abal gavman i lusimgavman na sapotimoposisen, na kantri ilukim nupela praim min-ista.Bikpela askim i go

long Mista O’Neill long

taim em i tokaut longwasman kabinet bilongem asde (Trinde), emwanem kain wok dispelanupela gavman baimekim, we bai narakainlong olpela gavman.Mista O’Neill i tok klia

olsem i gat planti wokwe olpela gavman i ki-rapim, na namel long ol,i gat ol gutpela wok istap nau. Em i tok kainwok olsem Vision 2050

plen na Distrik SevisesImpruvmen Progrem(DSIP) em tupelabikpela we ol bai karim igo het.Long ol arapela pro-

grem we i gat plantiaskim long en yet, MistaO’Neill i tok nupela gav-man i gat planti save-manmeri bilong wokpolitiks i stap, na tu, i gatol gutpela yangpela lidai stap husat i gat nupela

tingting na strong bilongmekim gut wok.“Mipela bai lukluk long

ol progrem olpela gav-man i kirapim, nawanem ol gutpela pro-grem, bai mipela imuvim i go het,” em itok.Narapela bikpela

askim Mista O’Neill ibekim, em long sait bi-long tokautim olgetapaul pasin we bipo opo-sisen i bin painimaut natokaut long en. I gatplanti wok paul we ol ibin painimaut, na MistaO’Neill i tok bai gavmani lukluk long glasim olgut.Bipo long yumi painim

wiken i kam, bai i gattoksave i kam long nu-pela gavman, long olnupela kabinet na min-istri bilong wan wan olnupela minista.

Polye no inap givimsans long ol NA membai stap long hapsaitMEMBA bilong Kan-dep, na nau ministalong nupela gavman,Don Polye, i tokautpinis olsem sapos olmemba bilong Ne-senel Alaiens husat ino bihainim em i kamlong nupela gavman ino laik yet, bai em irausim ol long pati.Polye, husat i tok

strong olsem em ilida bilong NesenelAlaiens nau long nu-pela gavman, i tokolsem em i lusimolpela gavman, longwanem i gat wanwan ol memba i woklong stiaim olgetawok mani bilong gav-man, na i no gutpela.“Mi lusim olpela

gavman na givimsapot bilong mi na olNA memba bilong mi

long nupela gavman,bikos mipela i nolaikim kain pasinsampela ol membabilong NA i mekimtaim ol i stap gav-man.“Na long sait bilong

pati yet, mi em lidabilong NA nau, nasapos ol lain membabilong mipela longhapsait i no laik bi-hainim mi kam, orait,bai mi rausim ol longpati,” em i tok.

NAU yet, ol senis longpolitiks i gutpela, tasollaip bilong dispela nu-pela gavman bai stapolsem etpela muntasol long wanemPNG bai holim ne-senel ileksen long2012.Dispela toktok i bin

kam long Dairekta bi-long Papua Niugini In-situt ov Nesenel Afes,Paul Barker, husat itok dispela nupelagavman bilong PeterO’Neill bai mas wokhat long stretim plantiwok bilong gavman.Wanpela long ol dis-

pela wok em bikpela2011 baset em MistaO’Neill i bin tokautlong en taim em i bin

wok olsem Minista bi-long Fainens na Tre-sari.Mista Barker i tok

planti pipel long kantrii save long dispelabikpela baset, tasol ol ilaik save long wanemrot tru na gavman iyusim dispela mani,long wanem ol i nolukim gutpela sevisolsem ol rot, helt,edukesen, trenspot naplanti ol narapelasamting olsem.Mista O’Neill yet i

tokaut pinis olsembikpela lukluk bilonggavman bai stap longstrongim olgeta besiksevis i go long pipel nastretim gut pastaimlong ileksen i kamap.

PNG: Politikal senis igutpela tasol em i sot

Namah tok politikal senis em bilong ol pipelNUPELADeputi Praim Min-

ista na lida bilong Oposisenbipo, Belden Namah, i toksenis long ol wok politiks longPNG em bilong ol pipel.Em i tok ol pipel i wok han-

gere long kisim ol gutpela

sevis longpela taim pinis, naol i no kisim wanpela gutpelasamting o halivim i kam longgavman.Em i tok tu olsem nau i gat

bikpela senis long kantri we ollain turangu i bungim moa

hevi, na ol mani man i wokkisim moa mani.Mista Namah i bin kisim

wok olsem Deputi Praim Min-ista bihain long gavman isenis long Tunde.

Ilevenpela nupela gavmanminista husat i mekim tokpromis long wok i gat ololpela pes olsem Don Polye,William Duma na bipo PraimMinista, Sir Mekere Morauta.

Buk i ken givim saveEric Sinebare i raitim

EDUKESEN mas luksave longlaibri i mas kamap olsem wan-pela bikpela institusen we i masi gat plen na baset bilong en.Wanpela yangpela liklik

sumatin bilong Mingendipraimeri skul, Shalom Wale, imakim maus bilong olgetasumatin bilong Simbu na imekim dispela tok na autimplanti toktok long buk em i savegivim save na strong bilongsave i stap insait long olgetakainkain buk, we i autim longtaim bilong lonsim NesenelBukwik.Long dispela launsim, Simbu

edukesen i go pas long ronim

na kamapim dispela buk wik,olgeta skul long Simbu we istap klostu i kamap long lons-ing, na ol bikman bilong Simbugavman, olsem administretaJoe Kunda nau na tupeladuputi edministreta bilong en, istap insait long lonsim, ol storibilong buk i kamap na soim olmanmeri, olsem buk em i samt-ing tru bilong kisim save nastrong bilong kamap strongpelanesen.Sinia Inspekta bilong Simbu

Edukesen, Joseph Mirave, ikamapim sampela tok lukautlong olgeta skul i mas lukautimbuk we i stap pinis long laibri bi-long yupela, buk em save i stapinsait na tingting i stap insait.

Yu bagarapim buk, yu save yurausim na bagarapim save weol manmeri i bai ridim long.Em i tok na autim het tok bi-

long buk wik, long tok inglis(Book for lifelong) tok pisin, buki givim save nau na taim bihainna long tokples Kuman, ‘aundomuno nomane kor norkwaerime ya okuo pre”Long wainkain taim, siaman

bilong Nesenel Laibri naAkaivs, Oseah Philimon i tok,dispela wik bilong buk em igivim wanpela bikpela luksavelong Simbu na kantri tu. Em itok PNG i laik sapotim nastrongim olgeta wok bilonglaibri insait long PNG long skulna long ples.

Simbu Administreta JoeKunda nau i tok bikpela ama-mas i go long edukesen opis,we i mekim dispela lonsim ikamap i givim luksave longSimbu, Simbu mipela i nogatrisos, tasol i gat planti savemani kamap long Simbu, kantri ol-geta em planti em ritim buk nakisim save long pepa na imekim gutpela save man longkantri, em tok, olsem Simbuedministresen i sapotim na wokbilong buk bai go yet.Em tok tenkyu long Hope

Wol Wait long givim buk longskul.

Don Polye

Nupela praim minista Peter O’Neill

Page 4: ‘Mitok promis’ - Wantok Niuspepa

P4 Wantok Ogas 4 - 10, 2011 sabina

THUS ends the era of wheeling,dealing and spivying.Finally, we find the National Al-liance Party sitting on its back-side like an upturned turtle onthe beach front. And whom doyou blame? Blame yourself, andnot the Opposition or the Minis-ters and the government back-benchers who crossed the floor.

Yes, finally the Opposition has hadthe last laugh.

However, when you look at the big-ger picture, the Opposition did not winby its strength. The Opposition won bydefault. The Opposition won by usingthe weakness of the National AllianceParty. Thus, the National Alliance hasonly to blame itself for the predica-ment it now finds itself in.

And for Sir Arnold to come out in apress conference to say that his mob isstill in government is laughable. PeterO’Neill has already been sworn in asthe PM, and Belden Namah is theDeputy, so the country can now moveahead and prepare for the nationalelections rather than waiting for theNational Alliance Party to make up itsmind as to whether or not there is avacancy in the Office of the PM.

Just imagine Sir Arnold sayingopenly that there is no vacancy in theOffice of the PM. You must be out ofyour mind, Sir Arnold. With Sir Michaelstill in the hospital in Singapore andwith Sam Abal acting in that position,what makes you think there is no va-cancy? Of course, there is a vacancy,and has been, ever since the Chief leftthe Office to enter hospital.

The fact that the Chief has not re-signed that post is immaterial.

Given the special circumstances sur-rounding the matter of the Chief’shealth, and given that the Chief’s fam-ily has already announced publicly, perArthur Somare, that the Chief is not re-turning, what makes Sir Arnold main-tain that there is no vacancy in the postof the PM? We all know there was a va-cancy, but not anymore.

Whether for better or for worse, atleast the people of this country cannow take a deep breath and show somesign of relief and carry on with theiraffairs. Finally, the mob under the So-mare regime have had the rug pulledout from under their feet. What was notacceptable about their prolonged stayin government, was that they were tak-ing the people for granted, whilst theywere busy fattening themselves.

Just look at what Paul Tiensten andRubby Zarriga did in 90 days. Theywent on a spending spree.

If Mr Tiensten was seriously con-cerned about helping national busi-nessmen in the airline industry, thenwhy did he not give Robert Agorobe ofHelifix another K10 million after giv-ing K10 million to Mr Wartovo wholives in Australia; or better still, whynot give Air Niugini K10 million to in-crease its fleet to access remote areaslike his Pomio District?

Well, now at least Sir J has the op-portunity to put his money where hismouth is. He can now proceed with hisamendments to the Mining and Petro-leum Acts to give the local landownersa bigger say in the matter of sharing ofbenefits derived from mining and pe-troleum activities. Secondly, the Actsmust be amended so that in consider-ing the question of what equity should

go to the government and the landown-ers, proper account can be taken of thefact that these are resources owned bythe landowners. Thirdly, in any negoti-ations for development of these re-sources, and allocation of equity in theprojects, proper account must be takenof the economic value of the known re-serves with the view to accommodat-ing that element in determining howmuch equity must go to the resourcesowners.

For the last 40 years, we Papua NewGuinean landowners have had a rawdeal. We had been ignored by succes-sive governments as we watched gov-ernment ministers wining, dining anddoing the tango with these foreigncompany executives engaged in the ex-ploitation of our resources. Sir J canalso champion the cause to repeal thatprovision of the Environmental Act2000 passed last year to give the Di-rector of Environment the power togive an open licence to mining and pe-troleum companies to pollute our landand seas.

We also ask the new government torepeal the Maladina Amendments tothe Constitution and the LeadershipCode that watered down the powers ofthe Ombudsman Commission and gavethe government and the DepartmentalHeads a free hand to misuse publicfunds without any sense of accounta-bility. We notice that Maladina has nowfound himself with the new govern-ment camp. We pray that he will not begiven a ministry in this new govern-ment. In the Somare camp he showedhis true colours as far as the rights ofthe people are concerned and as far asissues of good governance go.

Well, on a higher note where are wenow as a people of a nation of a thou-sand tribes speaking a thousand lan-guages and immersed in a thousandcultures. Look at us. We have moved atsnail’s pace for 40 years, and duringthose 40 years, we have not progressedas a people. And here we are talkingabout the 80-90% of the populationwho live in the rural areas. However,the only people who have progressedare politicians and their families andtheir cronies. They have used andabused the ordinary people.

These few have progressed alrightas they live off the proceeds of thiev-ing from the national till. And most ofthem now live in Australia with theirfamilies. One thing that stands outvery clearly is that these people’shearts are not here. They have no timefor their people. And because they donot live with the people they have noidea how the people live and what theirdaily problems are. In that event thenhow are these people able to stand upin parliament and say that they repre-sent the people and can speak for thepeople? The Leadership Code must begiven more teeth. And our ElectoralLaws must follow suit so that in orderto qualify as a candidate for an elec-torate, the candidate must show thathe has lived in the electorate continu-

ously for at least 3 years immediatelypreceding his nomination. There aresome members of parliament whohave never lived in their so calledhome electorates.

And there is another amendment tothe Leadership Code that this govern-ment must pass as a law before the na-tional elections. And that is this: Wherea member of parliament is accused ofmisusing his electorate’s public funds,the Leadership Tribunal must do aphysical inspection of the member’selectorate to determine for itself if thegiven member has done anything pos-itive for his people at large by way ofdevelopment in the electorate. Thiswould be a real eye opener for theLeadership Tribunal, because if such aninspection is conducted, the Tribunalwould in most cases, find out for itselfthat the member has done nothing inthe electorate.

Since we are talking about govern-ment and the conduct of politicianswho are supposed to represent thepublic interest, let us say that what weare now lacking is a meaningful dia-logue between the common people,their political leaders, their religiousleaders and the private business sec-tor. So far the government spends a lotof time talking about the public-pri-vate-sector-partnership, but we haveyet to hear someone mention wherethe ordinary people and their religiousleaders come into the picture.

Let us picture a typical village in aremote area like Garaina, NomadsArea in the Western Province or Tele-fomin in the border region betweenSepik and Tabubil.

In these remote villages there is nogovernment presence. In these remotevillages the only people who live intheir midst are their church leaders.The Christian Churches are the onlyones who know what is happening inthese remote regions of PNG. Andwhen will any government acknowl-edge the contribution by theseChurches? And when will we hearabout some partnership between theState and the Churches?

We ask that this new governmentappoint a separate Ministry to becalled the Ministry of Church and Statewhose function should be to workclosely with the different Churches toensure that the Churches have accessto the government funds and servicesin their endeavour to spread not onlythe gospel but also to support them intheir other activities like health serv-ices and educational institutions likethe Divine Word University in Madang,PAU in Port Moresby and the LutheranUniversity in Lae.

In the above examples, we havemade references to Universities, but inthe most remote parts of PNG we havevarious Christian Churches running pri-mary schools and vocational or train-ing centres and these are the kind ofChurch activities which need the sup-port of government. We are not sayingthat the government must take overthese services. What we are saying isthat firstly the government must makea meaningful attempt to acknowledgethe presence by the Churches to bringservices to the people where there areno government services. And secondly,the government must make somemeaningful contribution by way of fi-nancial contribution or infrastructure

development to ease the burdens facedby these Churches.

However, there is one most impor-tant aspect that the government mustacknowledge and that is the role theChurches have played in the matter ofpeaceful co-existence between the peo-ple and a sense of moral upbringing.Whilst the government is busy worry-ing about money and materialism andwealth creation, it is the Churcheswhich are opening the people’s eyes toanother and a far superior world be-yond money and materialism. They arethe ones who teach people aboutmorality.

It is the Christian Churches whichhave made it their business to showthe people what Jesus’ message of“brotherly love” is all about. It is theseChurches which show people what com-passion is all about. And it is theseChurches which show people what for-giveness is all about. And in their en-deavour these Churches live and servethe people of this country without ex-pecting any financial benefits or perksfrom the government. It is about timewe have a government in this countrywhich can make an effort to open apermanent dialogue with the Churchesto assist them where they might needassistance.

And looking at the wider world, itseems as if the elements are now re-belling against Man for his wanton cru-elty on nature and the environment.Whilst there is drought and famine inAfrica, people are dying from heatwaves in America and there are floodsand earthquakes to content with. Andas if that is not bad enough already,people in places like the Middle Eastare now up in arms against their gov-ernments and calling on them to jus-tify their continued presence and toanswer for the cruelty, the sufferingand the degradation that they have ex-perienced in the hands of these gov-ernments.

When you look at the bigger picture,life has surely taken on a new mean-ing. It is now as if the universe itselfhas finally come alive to voice its dis-sent and in so doing to tear up manmade institutions of falsehood and laybare the human greed for wealth cre-ation and hording and the fallacy bywhich these institutions have propa-gated their kind and have kept troddenthe human spirit for universal justice.We cannot turn the tide now. We arenow entering a new phase in humanprogression.

For far too long since the IndustrialRevolution the common man on theground has had to bear the brunt ofhuman greed for materialism. In effectMan had traded his very Soul formoney so that when capitalism took offin Europe, “money” as a medium of ex-change developed a soul of its own andit is that very soul which is now beinggutted. Finally, the unconscious has be-come conscious so there is no turningback now. And that long awaited “judg-ment day” has finally arrived for thosewho had traded their souls for moneyand materialism and had kept their fel-lowmen and women in a state of mate-rial poverty. Now the common man hasswung the shackles off his or herwrists and has come alive with a newmission for universal justice and in hisquest he is guided by an InvisibleHand. God is Great!

If you enjoy reading Sabina’s Corner, you can now contact Sabina on email: [email protected] free to provide comments, suggestions, and information on topics you think Sabina should discuss.

Finally, the bubble has burstADVERSE

HEADLINES MARSSMOOTH

OPERATIONSThe allowance issue has become

as unfortunate headlines in the NewsMedia in what has otherwise been agenerally well coordinated executionof the National Population and Hous-ing Census, 2011.

And the important point here is that,all those engaged in the Conduct ofthe Census are not denied what isowed to them, not at all but that thepayments are delayed by financialprocesses, the checks and balanceswhich must be in order where thereare public funds.

But these are being addressed andthe payments will be made.

That’s the position of the NationalCensus Office, NSO, in the light ofmedia reports of frustrations and con-frontations over allowances, particu-larly in the Chimbu and MorobeProvinces.

Census Director, Mrs. Hajily Kele,explained that once enumeratorshave completed their tasks and handin the questionnaire forms, their workis verified and payments processed.

That takes time.

Mrs. Kele said that understandinghas been evident in all the other cen-tres where the conduct of the censushas been smooth and orderly.

NSO heaped praise for all those in-volved and further pointed out that thecompletion phase of the censuswhich include detailed mop-up opera-tions in all centres have yet to becompleted.

Status reports from all the maincentres are expected by NSO in PortMoresby in the next couple of days.

In the National Capital District,households which had been missedout or had no-one there during theenumeration week will be re-visted aspart of the week long mop-up opera-tion.

Again, heads of households includ-ing non-citizens are urged to cooper-ate with interviewers.

In the meantime, people are re-minded to use the Toll Free PhoneNumbers listed here if they have anyqueries or questions.

Ph: 180 2055, 180 2036, 180 2093

“Count me in andPlan for me”

Page 5: ‘Mitok promis’ - Wantok Niuspepa

Ogas 4 - 10, 2011 Wantok P5sabina

Sapos yu gat laik long ridim dispela kolum, nau yu ken salim tok amamas, komplen, o toksave long ol arapela hait wok ikam long Sabina long email: [email protected]

Em nau, i nogat moaEM NAU, olgeta wok bilonghait pasin, mekim ol hait dil,na stil nabaut.

Orait, mipela i painim olsem Ne-senel Alaiens pati i silip long bak-sait bilong em olsem wanpelatrausel i tanim tanim long nambis.Na husat i asua? Asua i stap longyupela yet, na i no Oposisen o olminista na gavman bekbensa ikalap i go long oposisen.

Tru tumas, Oposisen i lap i stap.Tasol taim yu lukluk long bikpela

piksa, Oposisen i no win longstrong bilong em yet. Nogat. Opo-sisen i win bihainim asua bilong Ne-senel Alaiens Pati.

Olsem na Nesenel Alaiens yet iasua na nau em i pundaun.

Na long Sir Arnold long kamautna tokim midia olsem lain bilongem i stap yet long gavman, em iwanpela krangi tok tru.

Peter O’Neill i mekim tok promispinis olsem PM, na Belden Namahem i Deputi, olsem na kantri i kenmuv i go het long redi bilong ne-senel ileksen, na i no bilong wetimNesenel Alaiens Pati long skelimtingting sapos i gat man i stap longopis bilong PM o nogat.

Yu traim tingim Sir Arnold i tokolsem i nogat spes long opis bilongPM. Yu mas paul tru, Sir Arnold. SirMichael i stap yet long haus sik longSingapo, na Sam Abal em i ektinglong dispela posisen, olsem nawatpo yu tok olsem i gat man i wokPM yet? I gat spes pinis, na i bin gatspes bihain tasol long Chief i lusimopis long go slip long haus sik.

Sapos Chief i no risain o lusimwok yet, em i no wanpela samting.

Sindaun long helt bilong Chief, natu, famili bilong em yet i tokautpinis olsem Chief bai no inap kambek long politiks, watpo na SirArnold i strong yet olsem i nogatvekensi o spes i stap long wok PM?

Mipela olgeta i save olsem i gatspes i stap. Tasol nau, i gat man istap pinis long en.

Maski gutpela o nogut, ol pipelbilong dispela kantri nau i kenpulim gut win na go het long laip bi-long ol. Ol lain aninit long gavmanbilong Somare i lusim olgeta lek bi-long ol. Samting we ol i asua longen, em taim ol i stap long gavman,ol i wok long abrusim ol pipel nabungim mani bilong ol yet. Lukluklong samting Paul Tiensten na RubyZarriga i mekim long 90 de tasol.Ol i tromoi mani long laik.

Sapos Tiensten i bin gat bikpelawari long halivim ol asples bisnis-man insait long balus bisnis, orait,watpo em i no givim K10 milian

long Robert Agarobe bilong Helifixbihain long em i givim K10 milianlong Wartovo husat i save stap longAustralia; o moabeta yet, watpo emi no laik givim K10 milian long AirNiugini long baim moa balus longsevisim ol ples olsem Pomio distrikbilong em.

Orait, nau mipela i lukluk long SirJ, husat i gat sans nau longkamapim samting na i no toktoktasol. Nau em i ken go het wantaimol senis em i laik kirapim long ol loabilong Maining na Petrolium longgivim ol papagraun moa maus longskelim bilong ol winmani i kam longol wok maining na petrolium.

Namba tu samting, ol Loa i massenis bai em i klia long hamas imas go long gavman na hamas i golong ol papagraun. Namba tri, insaitlong wanem kain tokpait bilong di-velopim ol risos na makim skel bi-long ol projek, luksave i mas staplong strong bilong ekonomi bilongol risev i stap pinis long luksavehamas i mas go stret long ol papa-graun.

Insait long las 40 krismas,mipela ol Papua Niugini papagrauni no kisim gut luksave. Ol gavmanbilong bipo i abrusim mipela taimyumi wok lukim ol gavman ministai kaikai, dring na danis wantaim olforen kampani ekseketiv husat iwok stilim ol busgraun bilong yumi.Sir J i ken strongim wok bilongrausim provisin bilong Environmen-tal Act 2000 we ol i bin kamapim lasyia long givim Dairekta bilong en-vaironmen pawa bilong givim openlaisens long wanem maining napetrolium kampani i kam insaitlong bagarapim graun na solwarabilong yumi.

Mipela i askim tu nupela gavmanlong rausim ol Maladina Amenmenlong mama loa na Lidasip Koud wei slekim strong bilong OmbudsmanKomisen na givim gavman na ol di-patmen bosmanmeri pawa bilongpaulim pablik mani long laik.Mipela i lukim olsem Maladina naui stap insait long nupela gavman tu.

Mipela i prea strong olsem em inoken holim wanpela ministri longdispela nupela gavman.

Taim em i stap wantaim Somare,

em i soim tru kala bilong em we iantap moa long laik bilong em naluksave em i givim long ol pipel.

Mipela wanpela pipel bilongkantri i gat planti tausen hauslainna tokples. Na lukluk long yumi yet.Mipela i ron olsem demdem 40 yiapinis. Na insait long dispela 40 yia,mipela i no muv liklik. Em 80-90pesen long ol pipel bilong yumi istap long bus yet.

Ol wanpela lain tasol husat i woklong go het em ol politisen na familina ol wanlain bilong ol. Ol i yusimna bagarapim tru ol liklik manmeri.

Ol dispela wanwan husat i go hetlong laip, i wok sindaun long maniol i stilim long kantri. Na planti longol nau i stap long Australia wantaimol famili bilong ol. Wanpela samt-ing i sanap klia em olsem ol bel bi-long ol dispela lain i no stap hia. Oli nogat taim bilong pipel. Na bikosol i no stap wantaim pipel, ol i nosave long laip na hevi bilong ol.

Em nau, olsem wanem bai ol dis-pela pipel i ken sanap long palamenna tok olsem ol i makim ol pipel, namekim toktok makim ol? LidasipKoud i mas gat moa tit. Na ol ilek-toral loa bilong yumi mas bihainimwankain rot long kwalifai longkamap kendidet long ileksen. Wanwan kendidet i mas soim olsem emi stap insait long ilektoret inaptripela yia pastaim long em inominet. I gat sampela memba bi-long palamen husat i no save staplong ol asples bilong ol.

Na i gat narapela senis long Li-dasip Koud we dispela gavman imas mekim kamap loa pastaimlong ileksen i kamap. Em dispela:We wanpela memba bilong pala-men i kisim sut tok long paulimpablik mani long ilektoret bilongem, Lidasip Traibunal i mas go olyet long sekim ilektoret bilong em,sapos em i mekim wok longsenisim sindaun bilong ol pipel onogat. Dispela bai opim ai bilong Li-dasip Traibunel, bikos ol bai painimolsem memba i no mekim wanpelasamting.

Yumi stori long gavman na pasinbilong ol politisen husat i masmakim pablik, na mipela i mas tokolsem i nogat gutpela tokpait namellong pipel, ol lida na ol sios lida naol bisnis.

Gavman i wok toktok planti longpablik-praivetsekta-patnasip, tasolmipela i no harim yet wanpela i tok-tok long ol liklik manmeri na ol sioslida.

Wanpela kain liklik ples long bus-ples olsem Garaina, Nomads Erialong Westen Provins, o Telefomin

long boda bilong Sepik na Tabubil.Insait long ol busples olsem, i nogathan bilong gavman. Ol pipel longkain ples olsem i save tasol long olsios lida. Ol Kristen sios tasol i savewanem kain hevi i stap long ol dis-pela kain ples bilong PNG. Wanemtaim bai gavman i luksave long wokol sios i mekim? Na wantaim baiyumi harim ol wokbung namel longgavman na sios?

Mipela i askim dispela nupelagavman long makim wanpela nara-pela ministri ol bai kolim Ministribilong Sios na Stet, we wok bilongem bilong wokbung wantaim olkain kain sios bai ol i ken gat rotlong kisim gavman mani na sevislong strongim gutnius wok bilongol, na sapotim ol long ol wok olsemhelt na edukesen. Wankain olsemDivine Word University longMadang na PAU long Mosbi naLuteran Yunivesiti long Lae imekim.

I gat wanpela bikpela samtingwe gavman i mas givim luksavelong en, na em i wok sios i mekimlong kamapim gut wanbel pasin nagutpela pasin.

Taim gavman i bisi wari longmani na samting bilong ol yet, olsios i wok long opim ai bilong olpipel long wanpela wol we i winimlaik bilong mani na samting. Ol iwok skulim ol pipel bilong yumilong tupela bel na pasin.

Sapos yumi lukluk long wol tude,kain kain birua i wok kamap nadaunim ol manmeri bikos longbagarap em i givim long mamagraun. I gat bikpela drai na hang-ere long Afrika, na ol manmeri i dailong bikpela san, na long Amerika,ol bikpela taitwara na guria i woklong kamap.

Em i soim olsem laip nau i gat nu-pela mining. I olsem yunives yet ikirap nau na autim belkros bilongem long pasin bilong yumi ol man-meri long laikim na bungim samt-ing.

Longpela taim tru man longgraun i wok karim hevi bilong pasingridi na laikim samting. Man i wok-abaut i go longwe tru long bilip nagutpela bel na pasin.

Nau ‘jasmen de’ i wok longkamap long ol lain husat i salim solbilong ol long kisim mani na moasamting na i daunim ol arapelamanmeri.

Nau ol liklik manmeri i rausimsen long lek han bilong ol na ol isanap long painim jastis. Na em ikisim stia long han bilong bikmantasol!

Ol nogut het tokbagarapim

gutpela wok

TOKTOK bilong alawens o pe bi-long ol wokman long senses we ibin kamap bikpela long midia ibagarapim gutpela ron bilong Ne-senel Populesen na Hausing Sen-sus, 2011.Na bikpela samting hia em, ol-

geta ol lain husat i mekim wok in-sait long Senses i no abrus longkisim pe, tasol olgeta ol pemen ipas long wok mani rot we i gatplanti wok sekim na balensim pas-taim long ol dispela pablik mani igo aut.Tasol ol dispela samting i wok

long stret na pe bai go aut yet.Dispela em i tingting bilong Ne-

senel Senses Opis, NSO, bihainimol nius ripot long belkros na tokpaitlong pe bilong ol wokmanmeri longSimbu na Morobe provins.Dairekta bilong Senses, Hajily

Kele, i tok klia olsem taim ol man-meri bilong kaunim i pinisim olgetawok bilong ol na givim bek olaskim pepa, i gat wok sekim longwok ol i mekim, na bai ol i kisim pebilong ol.Dispela wok i save kisim long-

pela taim.Misis Kele i tok olsem luksave i

klia long olgeta arapela senta wewok bilong senses i go het gut.NSO i tok amamas long olgeta

husat i mekim wok na i tok moaolsem wok bilong pinisim senses,we i gat wok sekim na pinisim, i nopinis yet.Ripot i kam long olgeta bikpela

senta bai kamap long NSO opislong Pot Mosbi insait long ol de ikam.Long Nesenel Kapitel Distrik, ol

haus we ol i bin abrusim o i nogatmanmeri i bin stap long taim bilongkaunim bai ol i go bek insait longdispela mop-ap operesen.Long dispela taim, ol hetman-

meri bilong wan wan hauslain imas wok bung gut wantaim olwokmanmeri bilong senses.Long namel taim, ol pipel i ken

yusim Fri Namba i stap hia saposol i gat moa askim o laikim moa tokklia.Telepon namba: 180 2055, 180

2036, 180 2093

“Kaunim Mi na Plenbilong Mi”

Page 6: ‘Mitok promis’ - Wantok Niuspepa

nius Ogas 4 - 10, 2011 Wantok P7

Ol sinia edukesenopisa kisim salens

Paul Fuzo i raitim

SALENS i go long ol siniatisa husat i stap nau longbung bilong ol longWewak, Is Sepik provins,long lukautim gut ol tisalong ol rurel skul na ol baiino ken lusim skul na longol yangpera pipel longkamap ol tisa.Long wankain taim tu,

kantri i sot long ol tisalong moa long 8,000 mak.Kea teka siaman long

PNG Tising SevisKomisin (TSC), JerryKuhena, i wokim dispelasalens taim em i toktoklong ol sekonderi sumatinlong ol skul long Wewakna tu, ol sinia edukesenopisa bilong olgeta hapbilong kantri nau i staplong wanpela wik bunglong Wewak.Dispela em i namba 21

bung bilong ol siniaedukesen opisa we ol isave holim long wanpelataim long olgeta yia.Mista Kuhena i tok i gat

moa long 46,000 tisalong kantri husat i skulimmoa long 1.5 milionsumatin, tasol i gat sotyet long moa long 8,000tisa.Mista Kuhena i tok rekot

bilong TSC, i gat moalong 54,000 tisingposisen i stap nating naklostu olgeta i stap longol rurel eria na ol skul i

stap long ol ples longwewe ol yangpela tisa i nolaik go long en.Em i tok ol kombain tisa

Kolis na yunivesiti i woklong kamapim samtingolsem 2.000 tisa greduetlong wanpela yia, tasolsamtign olsem 1,700 longol i wok long lusim sistemlong wanem, sampela i golapun na ritaia na ol nara-pela i pinis long wok tisalong go wok long ol nara-pela hap.Em i tok planti ol tisa i

bin stat long wok tisa longol yia long 1970 i woklong ritaia bikos ol i golapun, tasol Edukesen

Dipatmen i wok long kisim300 tisa long wanpela yia.“Sapos ol yangpela

manmeri i painim wok,Edukesen ministri i gatmoa long 8,000 wok istap, tasol yu mas golong tisa trening skul longkamap tisa long ele-menteri, praimeri, sekon-deri, vokesenel o longkolis,” Mista Kuhena i tok.Opisel opening bilong

konprens i bin kamaplong Kaindi Divain WodKolis long dispela wikMande na EktingEdukesen Sekreteri,Dokta Joseph Pagelio, ibin opim.

Klostu olgeta sumatinna tisa long ol skul longWewak i bin stap longem.Dokta Pagelio i bin tok

dispela em i bin wanpelabikpela samting em ilukim we ol sumatin natisa bilong Is Sepikprovins i go pas long enna ol i givim gutpelawelkam stret i go long ollain sinia edukesen opisabilong olgeta hap bilongkantri.Ol sumatin na tisa i bin

kamap long bikmoningyet olsem 7.30 moning nabung i stap long SenMary’s fil long redi longmas na pareit long olprovinsel fleg bilong olwan wan provins i binstap long dispela bung.Deputi Gavana, Tobby

Samek, i bin makimgavana bilong Wewakhusat i no stap na em bintok amamas long oledukesen atoriti i makimWewak long holim dispelabikpela bung long en.Mista Samek i bin

welkamim ol opisa i golong provins bilong emlong bung na givim tu lik-lik ripot long provins i golong ol lain i stap longbung.Het tok bilong konprens

em, “Kisim KwalitibEdukesen long Pablik,Praivet na SiosPatnasip”.

Resis bilongol raitabai kamap

GUTPELA sans i kamap long olmanmeri husat i ken raitim storilong go insait long wanpela raitingkompetisen o resis na winim sam-pela prais mani tu.Ol bais lonsim wanpela kompe-

tisen o resis bilong ol raita manmerilong dispela Nesenel Bukwik i binstat long dispela wik Mande napinis tumora Fraide, Ogas 5.Raiting resis bai go het namel

long dispela mun na pinis longNovemba.Bisnisman ken Harvey na pikinini

bilong em Sarah long i putimkamap dispela raiting resis longpainim na promotim ol raita manmeri bilong PNG. Ol i kolim dispelaresis long Tapa Prais long PNGkompetisen.Ol i katim K20,000 prais mani

long dispela resis we bai gat hapbilong ol junia raita lon g praimeriskul level na i gat krismas namellong 8 na 13 yia, ol yang raita longhai na sekonderi skul namel long14 na 18 krismas na ol bikpelamanmeri i sitisen o asples PNGmanmeri long 18 krismas i goantap.Level bilong ol junia raita i kisim

askim long raitim sotpela stori nalongpela bilong em inap long 500wod. Namba wan prais bai kisimK500 na narapela K500 long skulbilong em.Yangpela raita level bai raitim

stori inap long 2,500 wod. Na man-meri i kamap namba wan bai winimprais mani inap long K2,500. NaK1,000 long institusen em i skullong en. Ol adalt o bikpela man nameri raita i ken raitim stori inap long5,000 wod. Mak long namba wanprais mani em long K5,000.

Two Moem Primary School students in their traditionalattire welcoming the Senior Education Officers at the at theOfficial Opening of the 21st Senior Education OfficersConference at the Sir Michael Somare Stadium in Wewak.Pics by: Paul Fuzo-Wewak

Page 7: ‘Mitok promis’ - Wantok Niuspepa

P8 Wantok Ogas 4 - 10, 2011 helt

James Kila i raitim

MOA long 60-pela ol liklik pikinini in-sait long Papua Niugini husat i gat siko hevi long hat bilong ol i bin gokamap long Mosbi long stap insaitlong Operesen Open Hat (OOH), weol gutpela lain volantia bilong Aus-tralia i kam long lukluk long ol na kari-maut wok long stretim sik bilong ol.Wanpela long ol dispela pikinini em

Jeremy Damien, bilong Ialibu,Sauten Hailans, husat i gat 4-pelakrismas.Wantok Niuspepa i bin bungim lik-

lik Jeremy wantaim mama bilong emMeyato long wod 7 long Pot MosbiJeneral Hausik long Tunde, we olwok lain bilong haus sik wantaim olvolantia bilong Australia i stap wan-taim ol.Liklik Jeremy i amamas tru na i

wok long toktok planti na kalarimwanpela buk wantaim ol kala pen istapOOH i statim wok bilong en long

Mosbi long Sande, Julai 31 na baipinis long Fraide Ogas 5.Siksti (60) ol sik pikinini bilong ol-

geta hap bilong Papua Niugini i bingo kamap long Mosbi long stap insait

long dispela operesen we i binkamap long wod 7 long Pot MosbiJeneral Hausik.Long dispela yia, wanpela tim we

62 lain voluntia medikol lain bilongAustralia i givim fri taim na save bi-long ol long helpim PNG long di-velopim wanpela kadiak o hat sejeriprogrem bilong en.OOH i bin stat long 1986 na i kam

insait nau moa long 90 kain wok i bin

kamap long olgeta hap bilong wol nadispela i karamapim PNG tu. Insaitlong dispela gutpela wok bilong ollain medikal volantia bilongAustralia,ol i stretim na mekim gut long moalong 2,800 lain.Sapos nogat OOP planti ol lain bai

i no inap stap laip yet, na tru tumasol dispela lain wokman meri bilongAustralia i givim sekon sans long olpikinini long stap laip na amamas.

Operesen Open Hat sevimol pikinini bilong PNG

Bogenvil i gat nupela ai klinikOL PIPEL bilong Buka na Bogenvillong Otonomes Rijen bilong Bo-genvil (ARB) i gat ai klinik na toktenkyu i go long PNG Ai Kea husati opim nupela klinik nau long Buka.Visen Senta o ai klinik em PNG

Ai Kea em ol lain bilong PNG AiKea long Mosbi bin go olsem longBuka na opim long las wik Fraide.Vais Presiden bilong Otonomes

Bogenvil Gavman (ABG), PatrickNisiria, taim em i autim amamaslong PNG Ai Kea na ol patna bi-long em i kisim ai sevis long nu-pela ai klinik i op nau long Buka, itok ai bilong yumi em i bikpela haplong bodi bilong yumi, tasol longARB na long PNG, yumi no savebisi long em.

Sif Eksekyutiv Opisa bilong BukaHaus sik, Cyril Imako, i sapotimnupela ai klinik long Buka na toklongpela taim ol pipel long Bo-genvil i gat sik long ai o laikim ol aiglas i laikim kain klinik olsem. Naem i makim Buka Haus sik na pipelbilong Bogenvil na autim tok ama-mas long PNG Ai Kea i kisim aisevis i kam long Bogenvil.Bot presiden bilong PNG Ai Kea,

na siaman bilong NesenelPrivensen bilong Aipas Komiitilong PNG, Jambi Garap, i bin tokamamas long moa visen sentaolsem dispela long Buka i op namoa pipel long ol longwe ples i gatsik long ai i ken kisim sevis longen.

“PNG Ai Kea i ofaim sevis wepipel i ken gat inap mani long golong en long baim ol glas na tu, taimol i gat sik long ai. Taim pipel isot long mani na i no inap longbaim ol aiglas o i no inap longkisim sevis, ol i bungim hevi. Tasoltaim yumi kisim kain sevis i go aut,em i givim sans long pipel, familina komyuniti,” Dokta Garap i tok.Long PNG, i gat bikpela nit long

pipel i kisim ai kea sevis. Wanpelastadi ol i karimaut i no long pelataim i go pinis i tok i soim olsemklostu 30 pe sen pipel long PNGwe klostu 9 pe sen em pipel i gatmoa long 50 krismas i gat sampelabagarap long ai na isi ol bai gataipas.

Liklik boi, Jeremy Damien, husat i gat 4-pela krismas, i kalarim ol buk longhaus sik bet taim mama bilong em i lukluk i stap

Telikom PNGhelpim OperesenOpen Hat

James Kila i raitim

TELIKOM PNG, aninitlong Telikom Faundesen,Iong Tunde i luksavelong gutpela wok bilongOperesen Open Hat(OOH) progrem na igivim faivpela EVDO in-tanet modem, 5-pela fikswaiales hanset na K1000Rait Top-ap kat i go longhelpim ol.Sif Eksekutiv Ofisa bi-

long Telikom, Peter Loko,wantaim ol opisa bilongem i bin go long PotMosbi Jeneral Haus siklong givim dispela olsamting i go long ovasiskodineta bilong OOH,Russell Lee, na siamanbilong OOH progremlong PNG, Kathy John-ston.Mista Loko i tok

Telikom i kampani bilongPNG stret na em i ama-mas long sapotim wok bi-long OOH olgeta yia, wei save givim gutpela pre-sen na helpim i go longolDokta Russell Lee i tok

tenkyu long Telikom longdispela helpim, na i tokolsem ol ovasis medikallain husat i kam stap nau

long PNG bai yusim oldispela samting Telikom igivim long ringim ol familibilong ol na sekim ol.Misis Johnston i tokaut

tu olsem ol helpim i golong wok bilong OOHlong dispela yia i statlong Mande na dispela ilukim Steamships Tred-ing Kampani i givimK10,000 i go long OOHinsait long wanpela liklikseremoni long wod 7long Mosbi Jeneral Haussik, we ol lain pesenhusat i stap insait longoperesen i stap malolona redi long goaut longintensiv kea yunit.Misis Johnston i kisim

dispela sek mani i kamlong Steamships TredingKampani koporet divel-opmen menesa, DarrenYoung.Em i tokaut tu olsem

mani mak olsemK600,000 em OOH ikamapim long helpim olwok long dispela yia.Em i tok tu olsem insait

long dispela K600,000, oli yusim K150,000 longbaim wanpela masin ol ikolim difribileta na wan-pela eksrei masin bilongopereting tieta.

Mr Loko (namba tu long raithan) i givim ol waiales fonna ol pri-peid kad long ol lain bilong OOH.

Page 8: ‘Mitok promis’ - Wantok Niuspepa

merinius Ogas 4 - 10, 2011 Wantok P9

Sapotim Merina JendaPolisi: KlapatSINGAUT i go long ol meri lida long kantri longlusim tingting long ol samting ol i no wanbellong en na wok wantaim long sapotim na gohetim Nesenel Polisi bilong ol Meri na JendaIkwaliti 2011-2015.Sekreteri bilong Komyuniti Divelopmen, Joseph

Klapat, i wokim dispela singaut bihainim ol toktokwe ol provinsel wimen kaunsel presiden bilongMilen Be, Is Sepik na Madang i mekim na i binkamap long ol niuspepa las wik.Ol dispela meri lida i tok Dipatmen bilong

Komyuniit Divelopmen tasol i bin wokim dispelapolisi na em i no makim tingting bilong olgeta merilong kantri.“Ol meri lida i mas lusim tingting long ol samting

ol i no wanbel long en na helpim gavman long luk-save olsem ol meri i mas go insait long ol wok longolgeta level na dispela bai kamap taim ol i gohetim polisi,” Mista Klapat i tok.Em i tok i gat ol narapelal rot we ol meri inap bi-

hainim long autim ol wari bilong ol, na i no longmekim ol pablik stetmen bai no inap long helpim olna ol narapela.Mista Klapat i tok Dipatmen bilong Komyuniti Di-

velopmen em yet i no in ap long go hetim polisina i laikim sapot na wok bung wantaim long olgetastekholda o ol patna i gat long em ol provinselkaunsel bilong ol meri.Em i tok jenda ikwaliti o ol man na meri i gat

wankain luksave em i wanpela bikpela salens longdispela kantri na dispela polisi i gutpela longedresim ol dispela isu.Mista Klapat i tok planti grup i bin toktok, glasim

na wok wantaim long rivyuwim o glasim polisi. Emol stekholda grup olsem gavman, sivil sosaiti lain,ol lokol komyuniti, ol divelopmen patna, ol nesenelogenaisesen na wan wan ol ki man na meri.Em i tok moa olsem taim kontribusen bilobng ol

meri long nesenel ikonomi o wok mani long kantrii bikpela, nogat luksave i go long wok ol i mekim.Olsem na em i tok polisi ya i edresim ol dispela

samting long lukim olsem man na meri wantaim ikisim wankain sans na luksave long olgeta level.Nesenel Wimen na Jenda Ikwiti Polisi 2011-

2015 i gat bikpela tingting long kamapim gut nastrongim posisen bilong olgeta memba bilongkomyuniti-ol meri, ol man, ol manki man, ol pikininimeri, olsem ol ejen bilong senis na tu, long kisimgutpela samting long ol wok divelopmen i kamaplong kantri.Em i sapotim tu ol nesenel dairektiv na ol gol i

stap long Mama Loa bilong dispela kantri i toktoklong ikwaliti, ol man na meri i mas kontribiut longol wok divelopmen bilong kantri.

WANPELA meri Wanigela i staplong Koki setelmen i wok longhelpim redim ol setelmen pikininina ol lain i stap klostu long statimgut skul bilong ol.Vaira Berua i wanpela mama

husat i no bin gat sans long pinisimgut skul bilong em, tasol 7-pela yiai go pinis, em bin i opim wanpelapriskul long Koki komyuniti hal weol pikinini bilong ol setelmen eriaolsem Koki, Wanigela, Vaivai naVanagi i skul long en.Maski Vaira i no kisim trening

long kamap tisa, em na tupelaasisten tisa volantia bilong em iranim skul we i gat moa long 130

pikinini krismas bilong ol i stapnamel long 3 na 8-pela yia.Ol i lainim ol lpikinini long Mets o

ol namba, Inglis, ABC o foniks,Baibel stadi, pre, singsing na pilaidrama.Vaira i tok olsem em, planti ol

sumatin long eria bilong em ipainim hat taim ol i go long skulNa olsem, em bin pilim olsem

em i laik mekim samting longhelpim ol bipo ol i go skul longpraimeri level.“Bikpela laik bilong mi em long

skulim ol dispela pikinini wantaimwanem save em Bikpela i givimlong mi. Mi bilip olsem ol bai hang-

ere long kisim save na mi strongimol long pinisim skul we i ken helpimol long kamap gutpela long laip nasindaun bilong ol,” Vaira i tok.Vaira i no sasim skul fi tasol

askim i go long ol papamamaolsem long wan wan de ol i salim olpikinini bilong ol i go long skul, ol isalim ol wantaim 20 toea kon-tribusen bilong givim long skul.Bikos skul i no save kisim mani,

em i hat long stretim ol samting ibagarap long skul o mekim sam-pela wok long mekim skul i bikpela.Dispela em wanpela hevi na wariwe Vaira i save gat long em taimem i ranim skul bilong em.

Vaira helpim ol setelmen pikinini long skul AMAMASLONGSKUL:Vaira na olskulpikinini bi-long em isingsingna wokimeksen.Poto:AustraliaHaiKomisinMidia

Page 9: ‘Mitok promis’ - Wantok Niuspepa

edukesenP10 Wantok Ogas 4 - 10, 2011

Nupela teknoloji i kamapimsalens long ritim bukNUPELA teknoloji i wanpelasalens long kalsa bilong ritimbuk insait long dispela kantri.Olsem na i moabeta long ol lain i

wokim ol polisi, ol eduketa na pab-lisa long painim gutpela rot longpromotim stoa haus bilong saveem, buk.Fes Asisten Sekreteri bilong

Kurikulum na Stendets wantaimEdukesen Dipatmen, Godfrey

Yerua, i tok olsem long lonsing bi-long Nesenel Bukwik long Kundi-awa insait long Simbu provins longdispela wik.“Tude, nupela teknoloji i stat long

kamapim bikpela salens i go longkalsa bilong rit na olsem, i gat nitlong ol lain i save wokim ol polisi, olpablisa, ol eduketa na sivil sosaitilong tingting gut gen na painim gut-pela rot lon g promotim stoa haus

bilong save em na dispela em buk.“Long dispela taim we nupela

teknoloji i kamap wantaim ol kainsamting, bikpela salens i stap longkalsa bilong rit.I gat ol kain kain kompyuta n a ol

gem we ol pikinini i yusim long pilaiwantaim na lukim ol samting longen na ol i tanim baksait long ol bukna rit.Tasol ol dispela samting i no inap

long kisim ples bilong ol buk. Saposyu laik kamap wanpela bikman, yumas lain long rit na rit moa.“I moabeta long ol papamama na

ol tisa i kamapim olsem ol pani napilai drama i go long rot na olpikinini i ken kamapim interes longpasin bilong rit,”Mista Yerua i tok.Em i tok moa olsem yumi mas

gat ol pablik laibreri bikos ol i givim

sevis olsem infomesen, ol sevisprogrem long pipel i ken save longol samting i kamap, skulim na en-tateinmen o i go long komyuniti,maski ol i bikpela o liklik manmeri,wanem skin kala, lotu, ol i ris o tu-rangu.Mista Yerua i askim olgeta man-

meri long PNG long rit na rit moaolgeta de.

Laibreri na buk i kilong divelopmenOL LAIBRERI na buk i kilong divelopmen bilongman, komyuniti na kantrina pipel long PNG i kisimaskim long rit moa na tu,long olgeta skul longkantri i mas gat laibreri.Godfrey Yerua em

Asisten Sekreteri longKurikulum na Stendetswantaim Nesenel Eduke-sen Dipatmen i tok longdispela wik Mande taimol i lonsim Nesenel Buk-wik (NBW) long Kundi-awa long Simbu Provins.NBW em i wanpela

bikpela samting longkalenda bilong Eduke-sen Dipatmen na olgetaskul long kantri. Insaitlong dispela wanpelawik, ol skul long ol taunna ol rurel eria i savekarimaut ol ektiviti o olprogrem long selebretimNBW.Dispela em i namba 31

yia we Edukesen Dipat-men, Nesenel Laibreri naol skul long kantri i sele-bretim NBW.

Het tok bilong NBWlong dispela yia em,”Buki Givim Save…Nau nalong Taim Bihain.”Dispela het tok em in-

apim het tok bilong Ne-senel Edukesen Plennadispela em long, kisimgutpela bihain taim aninitlong Yunivesel BesikEdukesen i stap olsemstia long gutpela bihaintaim long pipel bilongyumi.Mista Yerua i tok taim

yumi glasim het tok bi-long NBW long dispelayia, em i tokim yumiolsem ol buk i bikpelasamting yumi mas lukau-tim bikos taim man i rit,em i skruim save longkantri na wol na tu, olwok divelopmen i gohet.“Save yumi kisim i stap

insait long buk. Taimyumi makim NBW, yuminoken lus tingting long olinstitusen i mekim yumi isave long ol buk, nambawan buk yumi bin ritim,

bikpela samting yumi binlainim na rot em isenisim tingting bilongyumi long sampelasamiting, pasin na rot emi kamapim gut kwaliti bi-long laip yumi stap longen,”Mista Yerua i tok.Em i tok bikpela samt-

ing em, yumi olsemkantri i mas kamap papalong laiplong lening longkomyuniti na sosaiti i kenresis wantaim ol nara-pela na promotim soseljastis.Em i tok tu olsem ol

buk na ol laibreri em olstoahaus bilong save naol i rot we lainim i kamapna go het long kamapimsenis long laip billongpipel na kantri.Mista Yerua i tok

bikpela samting em long10-pela yia i kam, olgetaskul long kantri i mas gatol skul laibreri bikos dis-pela bai kamapim gutsave na ol i ken mekimgut long skul.

MOU SAINING: Asbisop Panfilo, Dokta Pagelio na Mista Kuhena i sainim MOU.Poto: Edukesen Dipatmen Midia

Kabaleo i kamap hap bilong DWUSAINING bilong wanpelaagrimen namel longEdukesen Dipatmen, Di-vain Wod Yunivesiti(DWU) na Rabaul KatolikAsdaiosis bai strongimlong trenim moa gutpelakwalifait tisa long kantri.Saining bilong agrimen

i mekim Kabaleo TisaTrening Kolis insait long IsNu Briten provins, we Ka-tolik Sios i papa long en, ihap bilong DWU.Las wik Fonde i lukim

Ekting EdukesenSekreteri, Dokta Joseph

Pagelio, Presiden bilongDWU em Pater JanCzuba, Asbisop bilongRabaul Katolik Asdaio-sis, Francesco Panfilo,Siaman bilong Komisinbilong Haia Edukesen,Simon Kenehe na man imakim PNG Tising SevisKomisin, Jerry Kuhena isainim Memorendum ovAndastending (MOU) wei mekim Our lady odSacret Hat Tisas KolisKabaleo i kamap hap bi-long DWU.Dokta Pagelio i tok

saining bilong MOU em igutpela long EdukesenDipatmen na DWU longwok bilong ol long givimkwaliti na gutpela treningi go long ol tisa na olyangpela pipel husat ilaik kamap tisa.Dokta Pagelio i tok ol

sios i go het long go paslong edukesen na skulimol yangpela pipel long

kantri.Em i tok patnasip

namel long sios naEdukesne Dipatmen i gobek long ol taim pastaimPNG i kisim indipendenswe klosut sios i bin ranimol skul long PNG.Ol sios em ol bikpela

patna bilong mipela tudebikos ol i ranim moa longhap bilong ol skul na in-stitusen long kantri,Dokta Pagelio i tok.Dokta Pagelio i tok

amamas long KatolikSios long kirapim SekretHat Bomana Tisa Kolisklostu long Mosbi siti,emm i tok dispela i minolsem sios i gat bikpelaintres long sapotim olpikinini long dispelakantri na ol i ken kisimgutpela edukesen longbildim PNG i kamap gut-pela na helti sosaiti we iken stap amamas.“Mi bilip olsem sainim

bilong dispela MOU weKabaleo Tisa Kolis ikamap hap bilong DWUbai kamapim gut kwalitibilong tisa trening longKabaleo, na bai kisim igo long yumivesiti level.Mi bilip tu olsem dis-

pela bai pulim moayangpela pipel i go longol kolis. Dispela baihelpim dipatmen longtrenim moa tisa na ol iken go hetim YuniveselBesik Edukesen Plen2010-2019.Dokta Pagelio i bin tok

tenkyu long DWU longkomitmen bilong emlong kamapoim gutpelaakademik rekot na kwal-iti olsem i kamap longples klia taim em imekim Kaindi Tisa Koliswe nau ol i kolim Fakaltibilong Edukesen Wewakkempus na ol narapelainstitusen olsem hap bi-long DWU.

Page 10: ‘Mitok promis’ - Wantok Niuspepa

Pasto Gendi Mui i raitim

OLGETA meri insait long EvanjelikelLuteran Sios (ELC KD) Kainantu distriki bin stap insait long wanpela bikpelakonprens bilong ol mama long las wikbilong mun Julai long Kainantu.Long dispela konprens olmeri long 6-

pela seket bilong distrik i kamap na sin-daun long bung inap long wanpela wik.Ol pesman bilong sios distrik, ol Lokol

Level Gavman lida, sios nesenel opisna arapela ges ol bin askim ol long kami bin stap long dispela konprens.ELC-PNG nesenel kodineta bilongStuadsip progrem, Mis Dawa Kale, ibin go pas olsem stadi mistres bilongkonprens.Baibel stadi i kamap aninit long het

tok; ‘ Kisim Gutpela Tingting BilongGod Long Kirapim Gutpela Sindaun.’Ol meri i pilim olsem long dispela

konprens, olgeta toktok na stadi tu imas sut long rot bilong helpim man-meri, famili na komyuniti long stretimna kamapim gutpela sindaun long

ples.Mis Kale i tok long kamapim gut-

pela senis na sindaun long wanwanman, famili na ples, yumi mas luk-save long tingting na tok bilong Godlong yumi.Maski i gat kainkain sosel hevi i

stap na kamap yet insait longkainkain kalsa na pasin yumi gat,God tasol inap givim yumi stretpelatingting na gutpela sindaun.“I gat hevi i stap na kam yet, na

dispela i givim bikpela salens longsios, gavman na yumi tu. Olsem yumigat wok long wokbung long kamapimgutpela sindaun,” Mis Kale i tok.

Katolik Sios lusim gutpela wokmanKATOLIK Sios long PNG i lusim wanpelagutpela pater husat i go pas long SoselKomyunikesens eria bilong sios longkantri.Bisop bilong Lae Daiosis, Christian

Blouin CMM, long dispela wik i tokautlong dai bilong Pater Geoffrey StewardLee, i gat 59 krismas bilong Kraisios(Christchurch) long Nu Silan long las wikTrinde, Julai 27, 2011.Pater Geoff i bin wok olsem wanpela

Katolik pater long 19 krismas long PNG,na i bin dai long wanpela haus sik longples bilong em, Nu Silan bihain long em ibin sik long 9-pela mun wantaim sikkensa.Bisop Christian i tok long 19 yia bilong

em olsem Katolik pater, em bin wok longLae Katolik Daiosis olsem peris pris longSen Michael’s Peris long Eriku. Long2009, ol bin makim em olsem VikaJenerel bilong Lae Daiosis na em binwanpela long kisim dispela wok longsevim pipel bilong em.Em i tok Konprens bilong ol Katolik

Bisop long PNG na SolomonAilan (CBC-PNG na SI) i bin luksave long save nawok bilong Peter Geoff long Komyunike-sen eria na ol bin makim em olsem Ne-senel Sekreteri bilong SoselKomyunikesens na Presiden bilong SIG-NIS PNG.Long planti yia, 10-pela yia stret, Pater

Geoff i bin Edita bilong Katolik Ripota, 4-pela pes i save kamap wan wan taim ol-geta mun long Wantok Niuspepa,wantaim ol nius bilong Katolik Sios longkantri. Pater i save bungim ol nius long olsamting i kamap long olgeta daiosis longPNG.Taim em bin pinisim skul bilong em long

Nu Silan, Pater Geoff i bin pilim olsem emi kisim singaut long joinim rilijes laip naolsem, em bin joinim ol Fransesken odalong Nu Silan yet.Bikos em bin kisim digri long Komyu-

nikesens, em bin lukautim ol pablikesenna komyunikesen bilong Angliken Sioslong Solomon Ailan pastaim em i senisimsios na kam long Katolik Sios long yia1991.Bisop Christian i tok bisop bilong Lae,

Bisop Henry van Lieshout, i bin givimblesing long Geoff long kamap wanpelaKatolik pater long yia 1991. Pastaim,Pater Geoff i bin wanpela pater long An-gliken Sios na wok wantaim ol Frans-esken Fraia o kongrikesen long SolomonAilan long 15-pela yia.Em i tok ol Fransesken Fraia i bin salim

em i kam skul long Tioloji long Holi Spiritseminari, Bomana, ausait long Mosbi sitina taim em i skul long hap, em bin kisimbikpela tingting long senisim lotu longAn-gliken na kamap wanpela Katolik pater.Bihain long em i pinisim tioloji stadi bilongem, em bin kisim blesing long kamap

wanpela pater long Katolik pater.Pater Geoff i save laik painim ol gutpela

rot long ivanjelaisesen na olsem, em binputim Katolik Redio FM 103.7 Lae we iwok i stap wantaim Pater Geoff olsemdairekta bilong em.Long Sen Michael’s Peris, Eriku long

Lae, we em i wok long en long 17–pelayia, Pater Geoff i save lukautim ol stritpikinini, givim ol ples long slip long en,kaikai na stap na tu, givim ol sans long golong skul. Em i save baim skul fi na olgetasamting bilong ol yangpela we i helpim ollong go skul gut.Bisop Christian i tok ol daiosisen semi-

nari i save gat ples bilong stap long enlong haus bilong Pater Geoff bihain ol ikam bek long ol skul bilong ol.Em i tok long mun Oktoba las yia, Pater

Geoff i bin go malolo long mama kantri bi-long em, Nu Silan, we em bin selebretim

bonde bilong em wantaim famili long Ok-toba 28. Em bin lusim PNG long Oktoba,tasol em i no bin ting olsem dispela em ibilong go olgeta, nogat.Em bin go lukim ol dokta olsem em i

save mekim olgeta taim taim em i go mal-olo long Nu Silan, tasol long dispela taim,dokta i painim olsem Pater Geoff i gat sikkensa bilong kolon o rop long bel. Re-dioterapi i no bin inap long stretim em nasik i bin go pinis long ol narapela hap bi-long bodi. Tasol famili bilong em i bin stapklostu long en na dispela i bin gutpela.Tasol bikpela guria i bin bagarapimKraisios we planti pipel i bin dai long en ikamap long mun Februeri dispela yia,Pater Geoff wantaim planti narapela imuv i go long ol nesing hom insait longkantri. Dispela i bin mekim hat long olfamili memba i ron long kar namel long 4-pela na 6-pela awa long lukim em.Bisop Christian i tok long dispela wik

Tunde, tupela funerel sevis i bin kamaplong tingim em na tok tenkyu long Godlong laip na wok bilong Pater Geoff. Wan-pela i bin kamap long Kraisios, Nu Silanna narapela, long Sen Michael’s KatolikSios, Eriku we ol perisina, ol rilijes, olporoman na ol lain we em i save lukautimi bin bung long tingim em na tok tenkyulong em long ol wok em bin mekim taimem i stap laip.Bisop Christian i tok Pater Geoff i lusim

bihain papa bilong em Rex i gat 87 kris-mas na tupela susa, Vanessa na Enniena ol famili bilong ol. Papa bilong em iautim bikpela tok sori long lusim wanpelapikinini man tasol bilong em.Em i tok Daiosis bilong Lae i autim

bikpela tok tenkyu long God i bin givimpresen long Pater Geoff i go long ol natok nem bilong em bai stap wantaim daio-sis na ol Katolik komyuniti long ol yia ikam.

Pater Geoff, yu ken kisim gutpelamalolo long belisi bilong Bikman.

Ogas 4 - 10, 2011 Wantok P11siosnius

GUTPELA PREN NA WANWOK: Pater Geoff na Wantok ripota, Veronica insait longwanpela soklet fektori bilong soklet kampani, Haughts, longAdelaide, Saut Australiataim ol bin go stap long konprens bilong Katolik Pres Asosiesen bilong Australesialong yia 2006. Poto: Veronica Hatutasi

Wewak Katolik yut holim reliPater Calextus Manse long Wirui i

raitim

PLANTI manmeri i lukim ol yutolsem, “ol i save kamapim plantihevi long ples.”Long Wewak, na tu long ol

narapela hap insait long kantribilong yumi, ol yut i go insait longhevi bilong drag o spakbrus,hombru na ol narapela samting.Dispela i olsem wanpela ropnogut i karamapim ples bilongyumi.Katolik sios long Wewak i

painim kainkain rot long stretimol hevi i stap namel long ol yang-pela manmeri. Wanpela rot em,sios i save holim ol reli, bungimol yangpela na toktok long ol.Stat long yia 2006 olgeta yia,

ol Katolik yut insait long WewakDineri insait long daiosis bilongWewak i save holim yut reli. Dis-pela yia (2011) reli i kamap longPassamPeris, stat long Julai 18na i go pinis long Julai 24.Ol Katolik yut insait longDineri

bilong Wewak i go bung long

Passam long dispela reli.Het tok bilong reli em,

“Planted and build up in JesusChrist, firm in faith (Col. 2:7) oPlanim na bildim long Jisas,strong long bilip.Ol toktok i kamap insait long

dispela reli i helpim ol yut longluksave long laip bilong ol wan-wan, gutpela wok bung bilong olwantaim ol narapela manmerina lukautim na usim gut ol samt-ing God i wokim.

Ol yangpela bilong tude ipainim kainkain rot bilong painimamamas. Tasol sampela i bi-hainim rot nogut na i bringimbagarap long laip na sindaun bi-long ol.Dispela laip i pulap tru long

amamas, na winim olgeta ama-mas ol samting bilong graun isave givim, em i stap long God.Wanwan bilong ol i mas mekimGod i kamap gutpela pren bilongem.

Yut i singsing long kalsa de

Ol Meri Kainantu LaikimGutpela Sindaun

Dawa kale

Page 11: ‘Mitok promis’ - Wantok Niuspepa

P12 Wantok Ogas 4 - 10, 2011 abcpasifik

Ol trabelman i kilimfoapela pipelWANPELA lain trabelman o

suasait boma i bin pairapim olbom insait long wanpela liklikhotel long Not bilong Afganistan,na kilim samting olsem foapelapipel na narapela tenpela pipel ibin kisim bagarap.Polis i wok wanpela kar em i bin

pulap long ol trabelman i binpairapim bom insait long karbilong ol arasait long siti bilongKunduz long not bilong kantri.Tupela long ol dispela trabel-

man i bin putim ol hap siot em ol ibin putim ol bom insait long, na oli bin ron i go insait long kompaun,na kilim sampela sekyuriti gat, natu, sampela i bin kisim bagarap.Ol lain trabelman bilong Taliban

i tokaut pinis olsem ol tasol i binpairapim ol dispela bom na kilim olpipel.

Kantri i joinim UNloa agensimkorapsenVANUATU i kamap pinis olsem

namba foa kantri long Pasifik longjoinim bikpela intanesenel loa emol i kolim long UN Konvensenagensim Korapsen.Dispela loa i karamapim ol tok

orait em planti kantri long wol i luk-save long en, long hau ol kantri iken mekim ol wok bilong stopim olpasin korapsen.Presiden bilong Transparensy

Vanuatu Marie-Noelle Ferriux-Patterson i bin tok olsem dispelaem i wanpela gutpela samting emVanuatu i mekim.

WHO i givim toklukaut long sikhepataitis BSOLOMON Ailans i stap namel

long nainpela kantri husat i kisimtok lukaut i kam long Wol HeltOgenaisesen (WHO) – olsem baiol i no nap long daunim makbilong sik hepataitis B long olpikinini i go aninit long 2 pesenpastaim long pinis bilong 2012.Ol narapela kantri husat i kisim

tu dispela tok lukaut, emKambodia, Vietnam, Kiribati,Laos, PNG, Philippines, Samoa naVanuatu.Ol i tok, as bilong dispela hevi

em long wanem ol pikinini i nosave kisim sut long dispela sik.Dokta Dong-il Ahn i wok olsem

dairekta bilong Pasifik TeknikalSapot wantaim Wol HeltOgenaisesen i tok olsem bikpelawok em bilong daunim mak bilong

dispela sik long rijen.

KFC bisnis long Fijii pas na 80 pipel inogat wokBIKNEM kaikai bisnis em i stap

long planti kantri long wol, na emol i kolim long KFC o KentuckyFried Chicken, i pasim pinis tripelahaus kaikai bilong en long Fijibihainim ol kros long resipi o stiabilong kukim kaikai. Dispela i minolsem 80 wokmanmeri i lusim wokbilong ol.Dispela kampani i tok Fiji

Kworentin na Inspeksen Divisen ino laik larim ol long bringim wan-pela kain milk o susu yet, na kiaumiks, na wanpela kain sol yet i goinsait long Fiji.Ol i tok dispela i min tu olsem ol

i no nap kukim kakaruk longwanem resipi i no stret, olsem nabai ol i mas pasim tupela stuabilong ol long Suva na wanpelalong Nandi.Steve Johnson, menesa bilong

Kazi Foods, em i save ronim nalukautim dispela KFC bisnis i tokem i hat tru long ronim bisnisbilong ol.

West Papua koman-da i tok ol i no kilim4-pela pipelWANPELA lida bilong ol trabel-

man bilong Wes Papua i tok olsemlain bilong en i no bin kilim foapelapipel long provins, na em i tok dis-pela kain pasin bilong kilim natingol pipel em pasin bilong ol soldiabilong Indonesia.Komanda bilong Free Papua

Movement long Keerom distrik,

Lambert Pekikir, i tok lain bilongen husat i wok long pait long kisimindipendens bai no nap go tasolna kilim nating ol pipel bilong ol.Long Mande ol polis bilong

Indonesia i bin hariap tru na sutimtok long Free Papua Movementlong kilim ol dispela lain. Ol dis-pela polisman i bin tok tu olsem oli bin painim wanpela Morning Starindipendens flek klostu long bodibilong ol dispela pipel.Lambert Pekikir i bin tok olsem

dispela toktok bilong ol polis em iwanpela giaman toktok tru.Em i tok lain bilong en i no bin

kilim ol dispela pipel long wanemol i kisim tok pinis i kam long hetk-wata bilong ol long noken pait.

Osenia Wol Kapdroa i rediKWALIFAING droa bilong 2014

Futbol Wol Kap long Brasil nau istret pinis.Dispela droa long Rio de

Janeiro, bai stat bilong wanpelastrongpela pait long pilai sokanamel long 32 tim bai ol i resis i golong ol fainol bilong tonamen.Long Osenia (Oceania) son,

fopela tim em ol i stap daunbilolong lis, em Cook Islands, Samoa,Ameriken Samoa na Tonga ol istap long namba wan raun.Taim namba tu raun bai gat

Vanuatu, New Caledonia na Tahitiem bai ol i pilai agensim ol fesraun wina long Grup A.Na Fiji, Nu Silan, Solomon

Ailans, na Papua Niugini bai pilaiof agensim ol yet long Grup B.

Ni Vanuatu i nowanbel long ol lida i

no bihainim stiabilong mama loaPLANTI long ol lida bilong

Vanuatu i no save bihainim pri-ambol o het na stia tok bilong kon-stitusen o mama loa bilong kantri.Em toktok bilong wanpela Ni

Vanuatu pasto long Melbon(Melbourne), husat i bin nambawan spika long selebresen bilongmakim namba 31 IndipendensAnivesari bilong Vanuatu.Ol yangpela Ni-Vanuatu husat i

bin rereim dispela selebresen i binaskim Pasto Tom Tali, bilong kamtoktok long fridom long Vanuatu.Pasto Tali i bin toktok long

foapela kain fridom, em fridomlong fia o pret, fridom bilong tok-tok, fridom bilong lotu o sios, nafridom long i no nidim samting, weol man i mas fri long noken laikimmani tumas.Em i tok, long sait bilong fridom

long want, bikos ol man i savelaikim mani tumas, ol i go het longvotim ol lida i no save bihainim pri-ambol bilong konstitusen, na dis-pela i kamapim ol korap pasin.

Tripela i dai longJapan long bikpelaren na winBIKPELA ren i wok long

hamarim yet not isten Japan welong nau, namba bilong pipel i daipinis i go long 3 insait long Niigatawe bikpela ren tru i wok long pun-daun.Ol atoriti i tok narapela tripela i

lus yet.Planti tausen i stap long ol

ivekuesen senta bilong abrusim olflad o tait wara i kam long ol dis-

pela ren, em i bin kilim 59 pipellong Saut Korea long wik i gopinis.

Australia oposisen ino wanbel long gav-man ples bilong olasylum seekersLONG Australia, namba wan

asailam sika bot gen long kamapstat long taim Australia na Malesiai bin sainim agrimen long senisimol pipel i go kam, i kamap sampelatingting wari gen namel long opo-sisen.Eliza Borrello i ripot olsem bot

nau tasol gen i kam i karim moalong 50 asailum sika na ol i binpainim em long solwara longnotwes bilong Wes Australia.Imigresen Minista bilong

Australia, Chris Bowen, i tok taimol dispela asailam sika i kamaplong Christmas Ailan, bai ol i tok-tok wantaim ol bilong skelim husatol na ol bilong we.Oposisen Lida Tony Abbott i no

ting plen bilong gavman longsalim ol asailam sika i go longMalesia bai stopim ol asailum sikalong kam yet long ol bot na i toktingting bilong koalisen long yusimNauru bilong stretim ol asailamsika i wanpela gutpela rot tasolbilong mekim dispela.Nupela bot nau tasol i kam, bai

lusim sampela de yet long gokamap long Christmas Island.

Wari long kaikailong Somalia i gobagarapWANPELA lain bilong Yunaitet

Nesens em i save lukluk long hevii kamap long ol pipel i bin givimtok lukaut olsem olgeta hap eriabilong Sauten Somalia, wanpelakantri bilong Afrika nau i bungimbikpela hevi tru long hangere taimhevi bilong kaikai i sot long dispelaAfrika kantri i wok long i go nogut.Yunaitet Nesens i tokaut pinis

long i gat nau bikpela san nanogat ren long tupela eria bilongSauten Somalia we samtingolsem 3 milian 7 handret tausenpipel nau i go hangere na i nosave kaikai.Tasol Yunaitet Nesens i bin tok

ol wok halivim bai go het longhalivim ol dispela pipel long nara-pela tripela mun na em i askimnarapela 1.4 b ilian dola manihalivim long halivim dispela wokbilong ol.

Obama tok-tok bihainlong oraitbilong dinauloaTOKSAVE:Presiden bilongAmerika, BarackObama i toktoklong midia longWhite House longWashington bihainlong US Senet itok oraitim wan-pela bil i apim makbilong dinau bilongkantri, na tu, katimmani i go aut longgavman.

Page 12: ‘Mitok promis’ - Wantok Niuspepa

KOMENTRIWANTAIM nupela gavman i kamap, planti manmeri longkantri i wok long amamas, na planti i wok long tingtingplanti.Ol lain i amamas, i wok long singaut long senis i mas

kamap long stail bilong lidasip na ol lida i bin stap bipo.Na ol lain i tingting planti long kamap bilong dispela

nupela gavman, i wok tok olsem i nogat planti taim i stapnau long nupela gavman i mekim gut wok.Tasol i gat wanpela samting i wok strong long tingting

na maus bilong nupela praim minista na deputi bilongem.Dispela, em senis long bipo, we ol i tok wan wan lida

man i bin save mekim disisen na bosim tilim bilong mani.Tasol nau, Mista O’Neill na Belden Namah i tok dispelagavman bai no inap mekim olsem.Ol i tok nupela gavman bai go bek long astingting bi-

long givim sevis long ol pipel.Dispela wanpela tingting em i bin strong tru long maus

bilong olpela oposisen, na nau, bai yumi wet na lukimsapos dispela ol toktok bai karim gutpela kaikai.Insait long dispela 8-pela mun i go painim 2012 ne-

senel ileksen, wanpela samting gavman i ken mekim,em long autim olgeta paul pasin ol lida bilong olpela gav-man i bin mekim.Wanem kain pasin hait i bin kamap, na wankain stil

pasin i bin kamap, i mas kamaut.Toktok i kam nau long nupela praim minista na ol lain

minista bilong em, i noken popaia.Ol i gat strong bilong holim gavman i go inap long ne-

senel ileksen. Insait long dispela taim, bai i gat bikpelasans tru bilong ol long daunim na rausim ol olpelamemba.Mipela i ting olsem ol i mas mekim gut, bihainim stret-

pela pasin bilong mekim. Na i noken katim nabaut.Wantaim nupela gavman, i gat senis long ol wok bi-

long ol gavman dipatmen na ejensi tu.Sapos i gat tingting namel long ol nupela minista, bai

yumi lukim senis i kamap long ol bosmanmeri bilong olopis long gavman.I gat planti samting mipela ol pipel i harim nau long

wok dispela nupela gavman i laik kirapim.Sapos em i tok tru, em i noken abrus long kos em i

makim pinis.Mista O’Neill na Mista Namah i tok stret olsem i gat

planti ol olpela savemanmeri lida, na ol yangpela i staplong stiaim gut wok bilong gavman.Mipela pipel i lukluk i stap. Nau em i taim bilong mekim

samting stret.

Ogas 4 - 9, 2011 Wantok P13komentri

Published atPortion 445, Kanage Street,

Six Mile NCD

Jada011

Nupela PM noken surik longtokaut stret

Mi Peter O’Neill,Nupela PraimMinista bilong

PNG...Bai mi sevimol pipel bilongPapua Niugini...

Weeyaka...Bai mi mekim wanemlong dispela tenpelamun olsem Praim

Minista..Sotpela taimyah!

TI PNG laikim gavman mas strong long rausim korapsenTRANSPARENSI Intane-senel PNG i tingting plantiyet long kamap bilong nu-pela gavman long Tunde,bikos ol memba longolpela gavman i tok yetolsem em i no bihainimstret loa.Tasol TIPNG i tok olsem

bikpela namba ol memba bi-

long palamen i bin votim nu-pela praim minista.Long dispela, TIPNG i bilip

dispela senis i ken lukimpaitim bilong pasin korapsen,na strongpela moa banislong skelim bilong mani bi-long kantri.“Honorabel Peter O’Neill i

tok promis long painim na

rausim pasin korapsen, nawok em i mekim bipo istrongim bilip bilong mipelaolsem wok tru bai kamap. TIPNG i sanap redi longhalivim em long dispela wokbilong rausim pasin ko-rapsen,” Ol i tok.TI PNG i salensim nupela

gavman long stretim na

kliarim planti ol bikpela isu ikamap long kantri.Moa yet, gavman i mas

karimaut ol rekomendesen ikamaut long planti olkomisen ov inkwairi na olsenis insait long ol intane-senel agrimen o tok wanbelPNG i gat long en.

Wagambie tok polisno inap isi

long bikhet lainSENIS bilong gavman i ken kamapimbirua namel long pablik, na polis bai noinap long isi isi long husat ol man i laikkirapim trabel long en.Komisina bilong Polis, Anthony

Wagambie i tok polis bai stap long fulalet long daunim wanem kain trabel iredi long kamap bihainim senis longgavman.Komisina Wagambie i tok klia olsem

em i salim toksave i go long olgetaprovinsal polis komanda long kantrilong redi long daunim wanem kain tra-bel i kamap bihainim ileksen bilongPeter O’Neill olsem praim minista.“Samting i kamap long Tunde, em i

bihainim demokratik rot em ol lida bi-long yumi i bihainim. Mi bilip olsem bainogat bikpela trabel i kamap, tasol i gatol trabel man i stap husat bai traim ki-rapim trabel long bagarapim sindaunbilong pablik, o mekim kain kain raskolpasin.“Mipela bai no inap larim dispela i

kamap, na mi toksave long olgeta ko-manda bilong mi pinis long kantri longredi na daunim ol dispela kain pasin,”Komisina Wagambie i tok.

BUK GIVIM MIPELA SAVE: Shalome Wole,Gret 8B sumatin bilong Mingendi PraimeriSkul, Simbu Provins, i mekim toktok bilong em, makim maus bilong Simbu pikinini naautim tingting long Nesenel Buk Wik lonsim i kamap long Kundiawa.

Page 13: ‘Mitok promis’ - Wantok Niuspepa

Ogas 4 - 10, 2011 Wantok P15wolnius

Wol niuslong poto

San i kukim polismanKOLIM SKIN: polisman i wasim pes bilong em wantaim wara long kolim skinlong Baghdad long Ogas 1, 2011. Gavman bilong Irak i makim wanpela ne-senel holide taim hat bilong san i abrusim mak bilong 50 digris selsius.

Nupela stail bilong salimSTAIL BILONG SALIM: Wanpela man i werim andapens trausis na wanpela nektai iholim wanpela sain long Dupont Circle long Washington, DC, olsem wanpela etvatais-ing wok bilong ol kampani i save mekim klos bilong ol man.

Ol dok sindaun pasindiaPUL KANU: Tripela dok i sindaun pasindia, na wanpela man i sanap na pul long wanpela resis ol ikamapim long makim wok bilong sevim ol bikpela welpis long Sauten Kwinslen.

Page 14: ‘Mitok promis’ - Wantok Niuspepa

P16 Wantok Ogas 4 - 10 2011 laipstail

Graun em bun na strongbilong PNG pipel - Se Julius

JAMES KILA i raitim

BIKPELA strong Papua Ni-ugini i gat, we planti olarapela kantri insait long

wol i nogat em GRAUN i stap yetlong han bilong ol pipel.Gavana bilong Nu Ailan na foma

praim minista, Se Julius Chan imekim dispela toktok insait longwanpela Konsaltetiv Forum longSosel Proteksen em Dipatmen bi-long Komyuniti Divelopmen wan-taim PNG Visin 2050 i kamapimlongHolide Inn long Mosbi.Se Julius i tok olsem dispela sis-

tem we, pipel i papa bilong graun ibihainim pasin tumbuna long plantitausen yia i kam nau i stap strongyet long PNG, na yumi noken lusimdispela gutpela na strongpela sis-tem yumi gat. Yumi mas holimstrong na ol pikinini na tumbunalong bihain taim tu i ken yusimgraun na amamas long kamapimgutpela sindaun bihain.Se Julius i tok olsem yumi ol

pipel bilong Papua Niugini i kenyusim graun bilong yumi bikos yumikontrolim yet na wantaim graun bi-long yumi, yumi ken wokim kamapwanpela nupela sosel proteksensistem, we i givim pipel bilong yumituls long stap strong na wok, insaitlong wol we sistem bilong yusimmani bilong waitman i go bikpelatru.Se Julius i tok insait long ol ara-

pela kantri long wol, ol pipel i binpapa bilong graun long pastaim,tasol tude ol i no moa papa bilonggraun. Arapela kain i kam stilimgraun long ol, na turangu ol papa-graun tru i sanap long sait olsemturangu lain stret.Em i tok dispela hevi i stap long

planti ol kantri insait long Afrikatude, we i lukim graun we ol kolo-nial pawa i kisim, na bihain longkantri i kisim indipendens, ol likliklain husat i gat planti mani i kisimgraun na ol papa tru bilong graun istap turangu na lukluk tasol i stap.“Lukim ol hevi em nau i kamap

long Afrika. Planti pipel i nogat olsamting na i stap turangu, na insaitlong ol bikpela siti, bai yu lukimplanti ol turangu lain i sindaun arerelong rot na askim long kaikai namani.Se Julius i tok olsem dispela hevi

bilong ol papagraun tru i nogatgraun i no stap long Afrika tasol.“Yupela lukim America tude, we

planti lain i ting olsem America(USA) em wanpela ris kantri tru okantri we i gat planti mani, teknolojina ol arapela samting,“Em tru olsemAmerika i ris, tasol

dispela ol welt o samting em i gatem i no tilim gut long ol pipel bilongen.

“Em i hat long bilip olsem, dispela1% long ol lain husat i gat moamani na pawa i kontrolim 40% bi-long olgeta welt o samting longAmerika, na 20% long ol pipelhusat i stap daunbilo i kontrol 1%long ol samting long Amerika.“Na bai yu lukim olsem nogat lain

husat i stap insait long dispela 20%mak i papa long wanpela hap grauninsait long Amerika, na ol i nogathaus bilong ol yet.” Se Julius itokaut.Graun em strong insait long ol

sistem bilong yumi long kantri tude,na pipel i mas i gat kontrol longgraun bilong ol.Long ol arapela kantri long wol,

pipel i no papa bilong graun. Grauni stap long han bilong gavman na olbikpela bisnis lain.Long toktok bilong em, Se Julius

i tok klia olsem, insait long historiolgeta sosaiti long PNG, olsem longHailans, Papua, Momase na Niug-ini Ailan, ol pipel bilong yumi savelukautim ol lapun bilong yumi na ol

lain wantok husat i gat bagaraplong bodi bilong ol na i save givimhelpim long ol long wanem samtingol dispela lain i laikim. Soselstraksa o wok insait long pasin kas-tom i givim gutpela lukaut i go longol memba long sosaiti bilong yumi.“Tasol wanem samting i kamap

nau? Planti samting i kamap, tasolplanti ol dispela samting i kamap ipas long wanpela samting tasol…em MONI”“Sosaiti bilong yumi tude i no

moa holim strong kalsa bilong wokgaden na tred tasol. Insait long las50 yia i go pinis, ol sosaiti bilongyumi i pas strong tru long ol kaikaibilong stua na samting i kam longovasis olsem guds na sevises.Yumi olgeta i lukim dispela samtingi kamap”Se Julius i tok bikela tok tru em

olsem tude, mipela i no save

mekim klos bilong yumi yet, yumiwok long baim klos ol narapela laini wokim. Mipela i no kaikai ol samt-ing yumi yet i groim o kisim longsolwara o long bus, yumi wok longtingting strong tumas long rais natinpis na ol samting ol arapela lain iwokim na salim.“Long nau yet yumi nidim mani

long kisim ol sevis olsem helt,edukesen, na mipela i nidim manilong go long taun long PMV o baimzum bilong ol banana bot bilongyumi.Se Julius i tok nogat planti lain i

wari long dispela . Planti pipel i laiklong go bek long “pasin tumbunabilong bipo” tasol yumi mas tingtinggut long wanem samting i kamaptude long wol. Yumi stap olsemfemili bilong nupela wol tude nayumi mas redim yumi yet longwanem ol samting i kamap long woltude.“Long sotim tok, maski yumi

laikim o nogat, yumi nau i stap longsosaiti we mani em bikpela samtingtru. Na ol dispela lain husat i no gatrot long kisim mani i ken bungimbirua na i ken pundaun. Ol dispelalain husat i nogat mani i kenbungim hevi na pundaun i go aut-sait long sosel sapot sistem,”“Wanem samting bai yumi mekim

long abrusim dispela?”“Lukluk bilong mi tude em long

givim tingting long wanem rotmipela i ken bihainim long yusim olpasin tumbuna na kalsa bilongyumi long abrusim ol hevi we fomalsistem i bringim i kam long yumi.“Mi toktok long wanem samting

yumi ken mekim long abrusimfomal Proteksen Sistem, na nokenwet long hevi i kamap na yumi laikstretim bihain.” Se Julius i tok.Em i tok strong olsem insait long

PNG long tude i gat planti olbikpela risos projek i kamap we ilukim ol bikpela ovasis kampani ikam na yusim graun bilong yumilong kisim ol samting olsem gold,kola, oil na ges na ol arapela samt-ing. Tasol ol i no givim dispelasamting i go stret long ol papa-graun na mama graun bilong PNG.Olsem na Se Julius i mekim

bikpela askim olsem senis i maskamap long Maining Ekt 1992 naOil na Ges Ekt 1998.Em i tok long nau yet ol pipel

husat i papa tru bilong graun i kisim2 pesen tasol olsem royalties, na olbikpela ovasis kampani i kisim 80na 90 pesen long mani.“Yumi mas senisim Maining Ekt,

na larim ol pipel bilong yumi i papalong 51 pesen long wanemmainingo oil n ages projek insait long PNG.Dispela bai helpim long bringimmani long helpim sosel sevises nastretim dispela hevi bilong soselsapot na sosel proteksen.

Gavana bilong Nu Ailan, Se Julius i givim toktok long Sosel Proteksen Forum long Mosbi. Poto: James Kila

Kalsa bilong PNG i stap strong yet wantaim graun olsem dispela papa bi-long Managalas Plato long Oro provins wantaimmama pik ya long Joruraviles. Poto: James Kila

Poto I soim Tapini stesen long Goilala na ol maunten I sanap arere. Poto:James Kila

Page 15: ‘Mitok promis’ - Wantok Niuspepa

Ogas 4 - 10, 2011 Wantok P17laipstail

Saina wantaim Papua Niugini BungNicky Bernard i raitim

Saina em wanpela bikpelakantri long ples graun, longwanem em ol gat olgetasamting i stap long ol, yu toklong klos yumi save putim omasin bilong mekim kainkainsamting ol gat long kantri bi-long ol.Long wik i go pinis, sam-

pela grup bilong ol long Sainabin kam pudaun long graunbilong yumi long Papua Niug-ini, dispela kam bilong ol, emlong opim nupela dometrilong Goroka Univesiti.Saina ol i gat pasin, pasin

bilong helpim, pasin bilongwok, pasin bilong lukaut nasampela moa, raun bilong olkam tu long Pot Mosbi i noraun nating, ol laik bungimPot Mosbi na Papua Niuginiolsem susa na brata bilongol.Dispela grup em ol bilong

Guangdong provins insaitlong Saina, dispela provinsem bikpela insait long Saina,ol gat olgeta samting na olstap bilong ol yet.Ol i gat kalsa bilong ol yet

olsem yumi Papua Niugini wewanwan provins i gat kalsa opasin tumbuna yumi ol longtaim bipo i kam inaplong nau, sampela pela bi-long ol kalsa bilong ol yumisave lukim long muvi o piksalong TV, dispela ol pasin istap yet.Olsem biknem kungfu man

Jackie Chan, em kungfu manwe yumi na planti liklik pikininisave gut tru long nem bilongem, i soim kalsa na pasin olSaina olsem ol lukautim

pasin tumbuna bilong ol i stapyet.Dispela ol grup bilong

Guangdong i kam longPapua Niugini i no bilongraun na soim pasin tumbunabilong nogat, ol kam longamamasim na opim nupelahaus dometri provins nakantri bilong bin kamapimlong Goroka.Ol i kam wan stop long

bikpela siti bilong yumi PotMosbi aninit long lukaut bi-long Gavana bilong NCD,Powes Parkop, long wanemGavana bilong NCD i gatpasin long wok bung wantaimdispela Guangdong provinsolsem na ol kam amamasimGavana Parkop wantaim ollain NCD long sampela kalsadanis bilong ol.Gavana Parkop i tok, ol i

kam long go long Goroka,tasol bikman bilong provinsbilong ol i save olsem NCDna ol i bin wok bung wantaimlongpela taim liklik nau, olsemna pasin bilong amamasimtupela bikpela provins bilongtupela kantri ol kam soim longNCD pastaim na bihain ol golong Goroka.Gavana Parkop, i tok ol

Saina e mol lain bilong wokna helpim ol narapela kantri,em tok long kisim ol samtinglong salim olsem seken henyumi Papua Niugini mas golong ol, em tok sapos yumiken flai go long Sidni Aus-tralia long 5 awa, Saina em 6awa tasol na ol samting yubai long Saina em bai plantimoa long ol samting yu baimlong Australia. Em toktok bi-long Gavana.

Mani bilong Saina i tambololong kina bilong yumi, saposyumi kisim K1 na senisim baiyumi kisim olsem K3 mani bi-long Saina, sapos yu kisimwan kina bilong yumi na laiktanim go long Australia embai no inap o tambolo tu.Tru sapos Saina kisim o

lukautim yumi Papau Niugini,yumi bai stap olsem o tren bairon pinis long ol provins bi-long yumi? Em sampelaaskim yumi bai askim yumiyet.Saina nau planti ol nara-

pela bikpela kantri i gat dinaulong ol long sait bilong manina ol narapela samting, i nolong taim em bai kisim sam-pela ol bikpela kantri yumisave harim ol gat nem bipo.Yumi Papua Niugini ol

Saina helpim yumi long sam-pela bikpela samting tasol ol ino paitim bros bilong ol nahapim nem bilong ol, ol lainbilong mekim samting tasolna ol tu save lainim hariaplong rong bilong ol.Bipo bipo tru ol lain long

dispela provins Guangdong istap long Papua Niugini, naating i gat tumbuna na tum-buna bilong i stap yet wan-taim yumi na kirapim dispelakantri bilong yumi nau yumikisim Independents longkantri bilong yumi.Nau em olgeta samting

yumi lukim em kam longSaina, na planti bai yumi toksampela samting bilong ol ino gutpela, dispela i no gut-pela bai ol yet tanim i go gut-pela gen.Tenkyu Saina long helpim

bilong yupela.

Meri bilong Gavana Parkop, Gavana Parkop, Darekta Jeneral bilong Guang-dong foren afes opis na presiden bilong Guangdong prensip wantaim forenkantri, Fu Lang, na Embeseda bilong Saina i sanap wantaim tupela liklikflawa meri long Jackson Intanational airport long Pot Mosbi.

Tupela art na danis lain bilong Saina i ama-mas long sanap wantaim danis meri bilongSentral.

WELKAM long PNG, Oldelikesen kam longSaina i sanap wantaimGavana bilong NCD,Powes Parkop long taimbilong ol i kam.

Page 16: ‘Mitok promis’ - Wantok Niuspepa

De - Mande – Fraide6am – 10am – Sankamap show – Host: Kas.T6:00am –Major Nius Bulletin6:15am – Komiuniti Notis Bod6:25am – Taim Bifo – wanpela singsing b’long bifo.6:30am – Nius Hetlains6:45am – Bonde gritins7:00am –Major Nius Bulletin – YUMIFMNius Senta7:05am –YUTOK – komiuniti awenes program7:15am –WAN 4 DAROAD – Hit Prediction

– niupela singsing7:30am – Tok Pilai – stori b’long putim smail long nus pes.8:00am –Major Nius Bulletin – YUMIFMNius Senta8:05am –YUTOK – komiuniti awenes program8:15am – “Papa Heni Fuka Show”.9:00am – Nius Bulletin – YUMIFMNius Senta9:15am – Luksave long Komiuniti (Redio Pilai) Fraidei

Tasol9:30am – Final aua cruz10am – 3pm –Monin Trek na Belo Pack

– Host: Mummy DASH10:00am - Major Nius Bulletin – YUMIFMNius Senta10:05am –YUTOK – komiuniti awenes program10:15am – Kona b’long yu.10:45am –YUMI PAINIMWOKSegment11:00am – Nius – YUMIFMNius Senta11:05am –YUTOK – komiuniti awenes program11:10am – Lukautim yu yet - Helt toktok11:30am – Nius Hetlains b’long Belo Taim

- Laik b’long yu – Niupela singsing previu12:00pm –Major Nius Bulletin – YUMIFMNius Senta12:05pm –YUTOK – komiuniti awenes program12:10pm – BELO Pack – Belo taim rekwes na dedikesen12:15pm – Komiuniti Notis Bod12:20pm – BELO Pack – Belo taim rekwes na dedikesen1:00pm – Nius – YUMIFMNius Senta1:05pm –YUTOK – komiuniti awenes program1:10pm – BELO Pack - Belo taim rekwes na dedikasen

2:00pm –Major Nius Bulletin – YUMIFMNius2:05pm –YUTOK – komiuniti awenes program2:45pm –YUMI PAINIMWOKSegment3pm – 7pm –Avinun Draiv Taim – Host: Vaviessie3:00pm – Nius – YUMIFMNius Senta3:05pm –YUTOK – komiuniti awenes program3:10pm –Avinun cruz4:00pm – NIUS - YUMIFM Senta4:05pm –YUTOK – komiuniti awenes program4:10pm – FOAPELAKAMGUD LONG 4 – foapelasingsing4:30pm – Nius Hetlains4:45pm –YUMI PANIMWOKSegment5:00pm –Major Nius Hetlains – YUMIFMNius Senta5:05pm –YUTOK – komiuniti awenes program5:10pm – 6:00pm – KULCHAMusik (1 hr) skelim lokalmusik 6pm – 7pm– NAIT BEAT – Host: Vaviessie6:00pm –MAJORNIUS BULLETIN

– YUMIFMNIUS Senta6:05pm –YUTOK – komiuniti awenes program

6:10pm – 7:00pmMon kamap sho6:45pm – Komiuniti Notis Bod7:00pm – 9:00pm – COCACOLAGARAMUT

– Host:Angra Kennedy7:00pm - Nius – YUMIFMNIUS SENTA7:05pm –YUTOK – komiuniti awenes program9:00pm – 00am - Nait Beat – Isi Cruz long nait00am – 6am – BRUKIMTULAIT SHOW–Host: TuluvanVitz/Talaigu Sopi/Bata Rat00:00 – Early Monin Taim Cruz ( ol lain brukim tulait shift)- Miusik / Request / Tok pilai- Kipim Kampani long ol nait shift.Wikens – Sarere6am – 10:00am –Wiken Sanrais Host: Talaigu Sopie7am – 9am – Sarere Monin Cruz9am – 11am - Monin Treks11am – 1pm - National Weekly Hit Parade – Host:Kasty - 1st aua NWHP12:00pm NIUS –YUMIFMNius Senta12pm – 1pm - 2nd aua NWHP

Sarere belo cruz – Host: Tuluvan Vitz1pm – 2pm – Sarere Belo Taim Dedikesen2:00pm NIUS –YUMIFMNius Senta2pm – 6pm - SarereAvinun Cruz6:00pm NIUS –YUMIFMNius Senta6pm – 00:00am - Nait beat7pm – 9pm - Coca Cola Garamut9pm – 00:00am - Nait cruz00:00am – 6am - Brukim Tulait ShowWiken - Sandei6am – 10am –Wiken Sanrais / Sandei Monin

wokabaut Muisik10am – 12noon –Monin Treks12noon NIUS –YUMIFMNius Senta12 – 2pm – Sandei Belo TaimMusic2:00pm NIUS –YUMIFMNius Senta2pm – 6pm – SandeiAvinun Draiv Music6pm - Nius – YUMIFMNius Senta6pm – 8pm –GOSPELREKWESAUA8pm – 00:00am - Late Nait Cruz – PoromanAua00:00am – 6am - Brukim Tulait ShowProgram Director – YUMIFM – Kasty

Raun wantaim Wantok kru ...

FONDE, OGAS 4 2011

5.00AM G JOYCE MEYERReligious Program

5.30AM G TODAYDEPARTMENT OF EDUCATIONCLASSROOM BROADCAST9.00 – 9.40AM GRADE 7 MATHEMATICS9.50 – 10.30AM GRADE 7 SCIENCE10.40 – 11.15AMGRADE 8 MATHEMATICS11.20 – 12.00PM GRADE 8 SCIENCE12.30PM EMTV MIDDAY NEWSDEPT OF EDUCATION CLASSROOM BROADCASTCONTINUES….1.00 – 1.40PM GRADE 6 MATHEMATICS1.50 – 2.30PM GRADE 6 SCIENCE2.30 – 3.00PM DEPI PROGRAMME

KIDS KONA3.00PM G MAGICAL TALES3.30PM G HI-54.00PM G THE PYRAMID4.30PM G THE SHAK5.00PM G KITCHEN WHIZ5.29PM G EMTV NEWS UPDATE5.30PM G MILLIONAIRE

HOT SEAT6:00PM G NATIONAL EMTV NEWS6.30PM G A CURRENT AFFAIR7.00PM G SPORTS SCENE

(2011 Return)7.30PM PG RAIT MUSIK7.27PM G EMTV TOK SAVE8.00PM G RAIT MUSIK

special time)9.00PM PG ELITE MUSIC ZONE

(special time)9.30PM M FOOTY SHOW10.30PM G NEWS REPLAY11.00PM AUSTRALIA NETWORK

FRAIDE, OGAS 5 2011

5.00AM G JOYCE MEYERReligious Program

5.30AM G TODAYDEPARTMENT OF EDUCATIONCLASSROOM BROADCAST9.00 – 9.40AM GRADE 7 MATHEMATICS9.50 – 10.30AM GRADE 7 SCIENCE10.40 – 11.15AMGRADE 8 MATHEMATICS11.20 – 12.00PM GRADE 8 SCIENCE12.30PM EMTV MIDDAY NEWSDEPT OF EDUCATION CLASSROOM BROADCASTCONTINUES….1.00 – 1.40PM GRADE 6 MATHEMATICS1.50 – 2.30PM GRADE 6 SCIENCE2.30 – 3.00PM DEPI PROGRAMME

2.59PM STATION OPEN

KIDS KONA3.00PM HI-53.30PM PYRAMID4.00PM THE SHAK4.30PM KITCHEN WHIZ5.29PM G EMTV NEWS UPDATE5.30PM G MILLIONAIRE

HOT SEAT5.55PM G CRIME STOPPERS6:00PM G NATIONAL EMTV NEWS6.30PM G A CURRENT AFFAIR7.00PM G IN MORESBY TONIGHT7.30PM G FRIDAY NIGHTFOOTBALL: (LIVE)WESTS TIGERS v DRAGONSSydney Football Stadium.

9.30PM G FRIDAY NIGHT LATEFOOTBALL:BULLDOGS v COWBOYSVenue: ANZ Stadium, Sydney.

11.30PM G A CURRENT AFFAIR12.20PM AUSTRALIA NETWORK

SARERE, OGAS 6 2010

4.30PM G MOBIL 1 THE GRID5.00PM G MIND YOUR BUSINESS5.30PM G MOBIL1 THE GRID6:00PM G NATIONAL EMTV NEWS

6.30PM PG AUSTRALIA’S FUNNIESTHOME VIDEO SHOW7.30PM G TRI NATIONS /BLEDISLOECUP - NEW ZEALAND ALL BLACKS v AUS-TRALIAN WALLABIESVenue: Auckland, New Zealand.

9.27PM EMTV TOK SAVE9.30PM PG ELITE MUSIC ZONE10.00PM PG WWE AFTERBURN11.30PM G NATIONAL EMTV NEWS

REPLAY12.00AM AUSTRALIAN NETWORK

SANDE, JULAI 31 2011

6.29AM STATION OPEN6.30AM G IT IS WRITTEN7.00AM G HILLSONG7.30AM G SUPER RUGBYSUPER LEAGUE9.30AM… AUSTRALIA NETWORK12.30AM G WIDE WORLD OF SPORTS1.30PM PG SUNDAY FOOTY SHOW2.30PM PG SUNDAY ROAST3.30PM G 2011 PNG BIG GUN EN-DUROIt’s a first for PNG, it’s fun, exciting ! Tune into catch all the spills & thrills of the 2011PNG Big Gun Enduro.

4.00PM G SUNDAY FOOTBALLSEA EAGLES v ROOSERSVenue: Brookvale Oval.

6.00PM G NATIONAL EMTV NEWS6.30PM PG CUSTOMS (Final)Damien Walshe-Howling presents Customs.There will be more drug traffickers, peoplesmugglers and international terrorists allcaught red-handed by customs officers.7.00PM G MIND YOUR BUSINESSA monthly business program focusing on busi-ness and financial issues affecting PNG.7.30PM G 60 MINUTES8.30PM M SUNDAY NIGHT MOVIE:GET SMART (PREMIERE)(2008) Comedy - American Maxwell Smartworks for a Government spy agency in an ad-ministrative capacity. When the agency's headoffice is attacked, the Chief decides to assignMaxwell as a spy and partners him with sexyAgent 99, much to her chagrin. The duo never-theless set off to combat their attackersby first parachuting off an airplane and land-ing in Russian territory - followed closely by aover seven foot tall, 400 pound goon, knownsimply as Dalip. The duo, handicapped byMaxwell's antics, will eventually have theiridentities compromised, and may be chalkedup as casualties while back in America their

EMTV Television Guide

6AM StesenOp -NiusHetlain -Musik naol intaviu6.30AM Nius na Karent Afes7AM Stesen Pas7PM StesenOp7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu7.15PM Spots7.30PM Nius na Karen Afeas8PM Helt8.15PM Musik8.30PM NIUS8.40PM Spots Riplei8.55PM Musik9PM Stesen Pas

TUNDE -Moning - Nait6AM Stesen Op - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu6.30AM Nius na Karent Afes7AM Stesen Pas7PM StesenOp7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu7.15PM Musik na Chit-Chat7.30PM Nius na Karen Afeas8PM MamaGraun8.15PM Musik/Spots8.30PM NIUS8.40PM Helt Riplei8.55PM Musik9PM Stesen Pas

TRINDE -Moning - Nait6AM Stesen Op - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu6.30AM Nius na Karent Afes7AM Stesen Pas7PM StesenOp7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu7.15PM Musik na Chit-Chat7.30PM Nius na Karen Afeas8PM Focus8.15PM Musik/Spots8.30PM NIUS8.40PM MamaGraun Riplei8.55PM Musik9PM Stesen Pas

FONDE -Moning - Nait6AM StesenOp - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu6.30AM Nius na Karent Afes7AM Stesen Pas7PM StesenOp7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu7.15PM Musik na Chit-Chat7.30PM Nius na Karen Afeas8PM Youth8.15PM Musik/Spots8.30PM NIUS8.40PM Focus Riplei8.55PM Musik9PM Stesen Pas

FRAIDE -Moning - Nait6AM StesenOp-NiusHetlain -Musik naol intaviu6.30AM Nius na Karent Afes7AM Stesen Pas7PM StesenOp7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu7.15PM Musik na Chit-Chat7.30PM Nius na Karen Afeas8PM Wantok8.15PM Musik8.30PM NIUS8.40PM Youth Riplei8.55PM Musik9PM Stesen Pas

SARERE -Nait7PM Stesen op - Ol Nius Hetlain/Progrem Priviu7.05PMMusik na Chit Chat7.30PMNius7.40PMWantok8PM Lokal Ben8.30PMNius8.40PMMusik/Chit Chat9PM Stesen Pas

SANDE -Nait7PM Stesen op - Ol Nius Hetlain/Progrem Priviu7.05PMMusik na Chit Chat7.30PMNius7.40PM Femili Blong Serah (Redio Plei)8PM Lukluk Bek LongWik8.30PMNius8.40PMMusik/Chit Chat9PM Stesen Pas

RADIO AUSTRALIA TOK PISIN PROGRAMHARIM LONG: 101.9 FM

P18 Wantok Ogas 4 - 10, 2011 entatenmenProgram bilongWanwan De

DMP ben bilong S.I. bai kukim Kantri KlabNicky Bernard i raitim

DISPELA SarereYumiFM bai holim Digi-cel YumiFM PNG MusikAwod bilong ol PotMosbi Kantri Klab, dis-pela musik awod em bi-long luksave long olmusik manmeri na beninsait long kantri bilongyumi PNG na ol wan solwara bilong yumi long

pasifik.YumiFM save bring ol

lain wan solwara bilongyumi, long Pasifik longkam pilai long amamasimdispela musik awod, namoa yet long en sapos ol iresis long wanpela awodbilong pasifik musik man-meri na ben.

Dispela Sarere wanpelaben bilong Soloman Ailanol kolim ol yet DMP ben,

bai stap insait wantaim olmusik manmeri na ben bi-long PNG, na singsing opilai ben tasol bikpela longen long save husat baikisim ol top awod long dis-pela nait.

DMP (Door Man Proj-ect)ben bilong SolomonAilan tu i stap insait longwanpela resis long dispelanait, ol bai resis long pasi-fik musik manmeri o ben

bilong pasifik.Ol biknem musik man-

meri bilong yu husat nekna singsing bilong em staplong top 20 bilong YumiFMbai gat sans long stap in-sait long ol dispela resis.

Dispela PNG Musikawod bai naba seven taimnau na PNGFM i tokbikpela tenkyu i go long

Digicel long sponsarim dis-pela musik awod.

Ol lain long Pot Mosbihusat laik save long husatmusik manmeri bai winimdispela ol awod ken gotasol long Pot Mosbi kantriklab, K30 bai kisim yu goinsait long gate.

DMP (Door Man Project)ben bilong Solomon Ailantu i stap insait long dispela resis.

Page 17: ‘Mitok promis’ - Wantok Niuspepa

attackers have already planted a bomb that isset-up to explode in a concert.Stars: Steve Carell, Anne Hathaway and AlanArkin.

10.30PM G HILLSONGJoin Brian Houston every Sunday as he teachesto change sets and empower people to leadand impact every sphere of life.11.00PM G NATIONAL EMTV NEWSREPLAY11.00PM G NATIONAL EMTV

NEWS REPLAY11.30PM AUSTRALIA NETWORK

MANDE,OGAS 7 2011

5.00AM G JOYCE MEYERReligious Program

5.30AM G TODAYDEPARTMENT OF EDUCATIONCLASSROOM BROADCAST9.00 – 9.40AM GRADE 7 MATHEMATICS9.50 – 10.30AM GRADE 7 SCIENCE10.40 – 11.15AMGRADE 8 MATHEMATICS11.20 – 12.00PM GRADE 8 SCIENCE12.30PM EMTV MIDDAY NEWSDEPT OF EDUCATION CLASSROOMBROADCAST CONTINUES….1.00 – 1.40PM GRADE 6 MATHEMATICS

1.50 – 2.30PM GRADE 6 SCIENCE2.30 – 3.00PM DEPI PROGRAMMESTATION OPENKIDS KONA3.00PM G MAGICAL TALES3.30PM G HI-54.00PM G THE PYRAMID4.30PM G THE SHAK5.00PM G KITCHEN WHIZ (NEW5.29PM G EMTV NEWS UPDATE5.30PM G MILLIONAIRE

HOT SEAT6:00PM G NATIONAL EMTV NEWS7.00PM G TOK PIKSA7.27PM EMTV TOK SAVE7.30PM G MONDAY NIGHTFOOTBALL: RABBITOHS v EELS

Venue: ANZ Stadium

10.00PM G A CURRENT AFFAIR11.00PM PG MOBILE GRID11.30PM AUSTRALIA NETWORK

TUNDE , OGAS 8 2011

5.00AM G JOYCE MEYERReligious program

5.30AM G TODAYDEPARTMENT OF EDUCATIONCLASSROOM BROADCAST

9.00 – 9.40AM GRADE 7 MATHEMATICS9.50 – 10.30AM GRADE 7 SCIENCE10.40 – 11.15AMGRADE 8 MATHEMATICS11.20 – 12.00PM GRADE 8 SCIENCE12.30PM EMTV MIDDAY NEWSDEPT OF EDUCATION CLASSROOM BROADCASTCONTINUES….1.00 – 1.40PM GRADE 6 MATHEMATICS1.50 – 2.30PM GRADE 6 SCIENCE2.30 – 3.00PM DEPI PROGRAMME12.00PM EMTV MIDDAY NEWS3.00PM G MAGICAL TALES3.30PM G HI-54.00PM G THE PYRAMID4.30PM G THE SHAK5.29PM G EMTV NEWS UPDATE5.30PM G MILLIONAIRE

HOT SEAT6:00PM G NATIONAL EMTV NEWS6.30PM G A CURRENT AFFAIR7.00PM G HAUS & HOME7.57PM EMTV TOK SAVE8.00PM PG RPA: WHERE ARE THEYNOW - RPA follows up various patients fromover the years to check their progress.9.00PM G A CURRENT AFFAIR9.30PM G SUPER LEAGUE:Big game, big hits of the English rugby compe-tition11.30PM G EMTV NEWS REPLAY

12.30PM AUSTRALIA NETWORK

TRINDE, OGAS 9 2011

5.00AM G JOYCE MEYERReligious Program

5.30AM G TODAYDEPARTMENT OF EDUCATIONCLASSROOM BROADCAST9.00 – 9.40AM GRADE 7 MATHEMATICS9.50 – 10.30AM GRADE 7 SCIENCE10.40 – 11.15AMGRADE 8 MATHEMATICS11.20 – 12.00PM GRADE 8 SCIENCE12.30PM EMTV MIDDAY NEWSDEPT OF EDUCATION CLASSROOMBROADCAST CONTINUES….1.00 – 1.40PM GRADE 6 MATHEMATICS1.50 – 2.30PM GRADE 6 SCIENCE2.30 – 3.00PM DEPI PROGRAMME2.59PM STATION OPENKIDS KONA4.57PM EMTV TOK SAVE5.00PM G MILLIONAIRE HOT SEAT5.55PM G CRIME STOPPERS6:00PM G NATIONAL EMTV NEWS7.00PM PG THE WORLD AROUND US:IN THEIR FOOTSTEPS: LES SEMKEN – DARWIN,

WWI - Join Kathryn as she learns about themoment in time that changed her Grandfather,Corporal Les Semken’s life and shaped the fateof his family almost 70 years ago.8.00PM PG RANDOM ACTS OF

KINDNESS9.00PM M WEDNESDAY NIGHTMOVIE:THE SLEEPING DICTIONARY(2003) Drama/Romance - An eager young Eng-lishman is dispatched to(Sarawak to becomepart of the British colonial government, en-counters some unorthodox local traditions, andfinds himself faced with tough decisions of theheart involving the beautiful young Selima, theunwitting object of his affections.Stars: Jessica Alba, Hugh Dancy.11.00PM G A CURRENT AFFAIR11.45PM G NATIONAL EMTV NEWS

REPLAY1.00AM AUSTRALIA NETWORK

Nupela PM bilongPNG...Yumi welkamim nupela PM bi-long Papua Niugini, PeterO’Neill. Em i winim bikpela vottru long oposisen. Nupela gav-man nau i stap tasol nogatfotfolio bilong ol. BeldenNamah tasol em ekting PM.Gutpela tru! Insait long dis-pela tenpela mun bai dispelanupela gavman bai mekimwanem! Yumi stap na skelimtasol. Ol dispela memba baikam gen long 2012 Eleksen o?

TORO

BIABIA

EMTV Television Guide

Ansabilonglas wikSudoku

Ansabilonglas wikPasol

TOKWIN

Ogas 4 - 10, 2011 Wantok P19komik

KANAGE

Ol Progrem na Kilok iken senis oltaim...

Polye na Abal....Dispela tupela memba wok longpait long husat bai kamap lidabilong NA long hailans blok nawe? Kirap nogut na ol oposisenkalap go na kirapim namba longPeter o’Neill i kamap PraimMinista.Abal nau tok olsem ol no bi-hainim loa na kamapim dispelapasin. Ol brukim loa bilong pala-men we spika Nape i oraitimdispela vot. Abal i tok em ekt-ing PM yet. Sori tru. Wetim2012 eleksen na bai yumi lukimhusat bai sanap yet.Wanpela man i ring long Tok

Bek So bilong NBC aste moningna tok, Mi laik mekim dispelastrongpela toktok i go spika bi-long palamen, mista Nape. Miwanpela vouta bilong yu. Yu massave, femili bilong mi bai noinap votim yu. Yu mekim rongpinis.

Foapela haus paianating long ama-mas...Ol lain bilong Peter o’Neill iharim olsem em i kamap praimminista na ol i amamas tru nakukim 4-pela haus nating. nogatas.. Skelim...

Tokwin Tasol...

Page 18: ‘Mitok promis’ - Wantok Niuspepa

Dia LaiplainMI gat hevi bikosmeri bilongmi

i laik maritim narapela man na di-vosim o lusim mi.Mi painaut pinis long plen bi-

long em long lusim mi. Mi wanbeltu long em bikos em i bagarapimnem bilong mi na mi no trastimem nau.Mi wok long painim wanpela

meri long poromanim. Dispelameri i stap long sem o wankainhevi na ol i rait pinis long Laiplainlong askim tu long helpim napainim patna. Sapos yupela i savelong sampela meri i gat wankainhevi, plis toksave long mi.Mi save em i no samting bilong

yupela long helpim mi painimporoman, tasol mi askim saposyupela i ken helpim mi bikos lewabilong mi i bruk ya.BROKEN HEARTED

I LUK olsem yu no bisi long dispelahevi tasol yu laik painim wanpelameri wantaim wankain hevi.

Yu save olsem lusim hevi taim yuno daunim o mekim samting longstretim wanpela pastaim i no inaplong helpim wanpela man.

Yu lusim wanpela meri na yupainim narapela wantaim wankainhevi. Yu ting olsem bai yu painimamamas na stap olsem gutpela marittaim yu tanim baksait long namba

wan meri bilong yu? Yu bin helpimmeri bilong yu, olsem toktok long enna painaut watpo em i laikim nara-pela man na i lusim yu? Yu lainimsamting long nambawan ekspiriensna namba wan marit bilong yu? i bingat sampela hevi long sait bilong yu?Bai moabeta sapos yu tingting longol dispela poin.

Nau long painim narapela meri,Laiplain em i wanpela ogenaisesenlong helpim givim tingting long olman na meri i gat hevi tasol mipela ino inap givim aut nem tru bilong manna etres bilong em. Na tu, Laiplain ino save wokim rot o helpim ol klaini bung na stretim rot long marit .

I gat sampela rot long bungimpatna na save long ol. Sapos yu golong sios, bai yu bungim wanpelameri. Na long wokples, i gat sampelameri husat i no marit i painim patna istap. Yu ken raitim pas i go long PostCourier o Wantok Penpren Kona nagivim nem na ol arapela infomesenbilong yu na wetim long kisim bekim.

Long wankain taim tu, nokenhariap long painim meri na wokimpren long stap wantaim hariap. Marit

i min olsem man na meri i mas savelong wanpela narapela pastaim. Ol imas bung, toktok, save long wan-pela narapela gut, toktok long maritna ol samting ol i save laikim. Yumisave kolim dispela taim bilong “en-gagement”. Bihain long sampelataim, tupela i pilim olsem ol i laikmarit, stap wantaim na laikim wan-pela narapela na bai ol i gat pikinini,tupela bai go long sios na toksavelong minista o pater long kisimblesing bilong God long marit bilongol. Planti i save go tu long gavmanna rejistaim marit bilong ol.

Mipela i bilip na prei olsem bai yupainim rot long stretim wari na painimgutpela meri husat i ken kamapolsem meri bilong yu.

Laiplain

Sapos yu gat wari o hevi, rait ikam long dispela etres: Lifeline, POBox 6047, Boroko, NCD, PNG. Oyu ken ringimmipela long dispelatelipon namba: 3260011. Taim yurait i kam long mipela , putim tru-pela nem na etres bilong yu bikosbai mipela i salim bekim long pasbilong yu. Tasol taim mipela iputim pas bilong yu long dispelakolom,mipela i no inap long putimtrupela nem na etres bilong yu.Tenkyu

Raun wantaim Kanage olgeta wik

Mi gat hevi na mi laikim helpim

US soldiaKANAGE em i US Soldia em laikdai long haus sik bet bilong em naem i askim nes long karim USFlek i kam na em bai kis long emna bihain em bai dai gut. Nes ibekim, ‘nogat wanpela flek insaitlong haus sik, tasol mi gat wan-pela tatu bilong flek i stap longas bilong mi. Kanage harim natok, ‘honest, mi bai amamas trulong kis long em,’ Em kis pinis natokim nes, “Plis tanim na mi tokhalo long Presiden Bush”

Sims 4miePopondetta

Kastom MangiWANPELA moning meri bilongKanage laik go long maket longDagua na em tokim Kanage, ‘plisnaispla man bilong mi nogat mak-mak bilong yu. Mi bai go longmaket long salim buai bilong mina bai yu was long liklik Vero nastap long haus. Olgeta samtingmi wasim na hangamapim longlain i stap. Sapos ren i pundaunyu rausim ol klos i stap long lain.Gel tekov pinis long maket nabikpela ren i pundaun. Kanagerausim ol klos bilong em wantaimpikinini na i no rausim pens bilongmisis. Apinun nau na meri bilong

Kanage kam bek na lukim olsembikpela ren stret long ples, emkam daun long PMV na rot stretlong haus na lukim olsem Kanagei no rausim pens bilong em longlain. Em i belhat na bikmausantap long Kanage, ‘mekimwanem na yu no rausim pens bi-long mi long lain?’ na Kanagetokim em ‘plis em kastom ya. Haubai mi holim pens bilong yu?’Meri bilong em kirap na tokimem olsem, “san na yu tok kastom,nait husat dispela masalaipukpuk save kaikaim long tit napulim rausim?”

Kevin PeniasE S P

Yupela i no mangi moaKANAGE i gat tupela pikininiman. Tupela wantaim i marit nastap wantaim papa na mama bi-long tupela. Wanpela taim, Kan-age i spak nogut tru na kamaplong haus. Em singautim tupelapikinini man bilong em nameri bi-long tupela i kam bung. Em nauKanage i tokim ol olsem: ‘Sori tu-pela pikinini bilong mi, mi laiktoksave long yupela olsem em i

no gutpela long yumi olgeta i staplong wanpela haus tasol. Yu tu-pela marit pinis na yu tupela maswokim haus bilong yupela na staplong em nau. Mi wantaim mamabilong yupela i les pinis longharim kain kain nois bilong guriayupela save wokim long nait. Emsamting bilong sem yah. Longwankain taim,em i no gutpela longyupela harim ol kain kain nois miwantaim lapun bilong mi wokim.Yupela i no manki moa. Yupela isave olsem taim bikpela guria ikamap, haus i save mekim noisya. olsem em i moa gutpela longyu tupela i mas wokim haus bi-long yupela yet’. Tupela pikininiman bilong Kanage em sem longtoktok bilong papa bilong ol nakisim ol samting bilong ol na gostap wantaim ol tambu bilong ol.

Andrew Luh DhaiAngoram

Ol skwat!Salim ol gutpela Kanagetok pilai i kam long:Kanage Tok PilaiP.O. Box 1982,Boroko, NCDPort Moresby.

Email: [email protected]

P20 Wantok Ogas 4 - 10, 2011 penprenkanagelaiplain

NEM: Kisip KemboKRISMAS: 19 (man)ADRES: ST. John De Baptist Primary School,P.O. Box 220, Kerema Gulf ProvinsSAVE LAIKIM: Pilai spots, watsim muvi, goLotu, ridim buk na mekim pani

NEM: Isaiah BongaKRISMAS: 28 (man)ADRES: P. O. Box 407, Popondetta, OroProvinsSAVE LAIKIM: Pilai Voli bol, Tas ragbi, pilaigita, lukluk TV( NRL), raitim pas, mekim na goLotu

NEM: Rian Monghongho AlphonseKRISMAS: 18 (man)ADRES: Aniep Village, C/- ST. Mary’s, P.O.Box 125, Leitre, Vanimo, Sandaun ProvinsSAVE LAIKIM: Harim musik, pilai soka, voli-bol, basketbol, go Lotu na mekim pren

NEM: Annestine FunumariKRISMAS: 18 (meri)ADRES: Notre Dame Secondary School, P.O.Box 164, MT Hagen, WHPSAVE LAIKIM: Ridim Baibel, singsing, harimmusik, pilai basketbol, netbol, mitim ol poro-man na lukluk TV.

NEM: Koron AmunKRISMAS: 25 (man)ADRES: P.O. Box 3079, Lae,Morobe ProvinsSAVE LAIKIM: Harim musik, pilai Kompyuta,ridim buk na mekim pren

NEM: Kaiya YoanKRISMAS: (man)ADRES: C/- Bema Primary School, P.O.Box37, Kerema Gulf ProvinsSAVE LAIKIM: Pilai soka, mekim Jokes napilai volibol wantaim ol poroman

NEM: Ruben YawaKRISMAS: 18 (man)ADRES: Muli Primary School, P.O. Box 69,Mendi, SHPSAVE LAIKIM: Harim musik, pilai soka, bas-ketbol, volibol, ragbi tas na mekim pren wan-taim wanpela Lotu man o meri

NEM: Stanson PetitiKRISMAS: 20 (man)ADRES:C-/ BSC ANZ Bank ( PNG) Ltd, P. O.Box 1152, Port Moresby NCD Papua NiuginiSAVE LAIKIM: Pilai Gita, ridim Baible,mekim fani na stori wantaim ol poroman

NEM: Joel Kenis AmaekamKRISMAS: 29 (man)ADRES: Huon Gulf, Lae 411, P.O. Box 164 Lae,Morobe ProvinsSAVE LAIKIM: Mekim fani, eksasais, pilaililik, pilai ukulele, gita, singsing, skerim tokwantaim narapela liklik, ritim baibel, komik,harim Radio Lait na Katolik FM, na painim wan-pela meri long maritim na stap oltaim.

NEM: Anne Mary YuweiKRISMAS: 21(meri)ADRES: Pes Primary School, P.O. Box 36,Aitape, Sandaun ProvinsSAVE LAIKIM: Pilai soka, Volibol, mekimpani, go Lotu, harim musik na watsim TV.

Page 19: ‘Mitok promis’ - Wantok Niuspepa

bisnisnius Ogas 4 - 10, 2011 Wantok P21

Se Julius laikim seniskamap long MRA na MRDC

James Kila i raitim

OL PROVINS long Papua Ni-ugini husat nau i gat ol main-ing na arapela risosdivelopmen i kamap long eriabilong ol i mas serim mani ol ikisim wantaim ol arapela erialong kantri long strongimnesen bilong yumi.Gavana bilong Nu Ailan na

bipo praim minista, Se JuliusChan i mekim dispela strong-pela toktok long Tunde longMosbi taim em i toktok longwanpela Konsaltetiv Forumlong Sosel Proteksen.Em i tok long lukim olsem

dispela wok i kamap longserim mani, gavman i masrausim na senisim MineralRisos Atoriti (MRA) na MineralRisos Divelopmen Koporesen(MRDC), na kamapim wanpelaindipenden na wanpela gut-pela nesenel ejensi we bai ilukluk gut long serim ol mani ikam long ol maining projek igo long ol eria long kantri we inogat,Se Julius i tok olsem kain

sistem we nau i stap i gatbikpela politiks i kontrolim nawok i no kamap gut.Se Julius i tok kantri i nidim

wanpela gutpela nesenelejensi husat bai kisim ol manina lukim olsem dispela ol maniem i mas serim gut tru insaitlong kantri wantaim ol dispelaeria long kantri we nogat risos

divelopmen i kamap long ol.“Mipela ol dispela lain husat

i gat wok maining risos divel-opmen i kamap long eria bi-long mipela i mas save olsemdispela mains bai pas longwanpela taim, na ol arapelanupela main bai kamap long olarapela provins,”Se Julius i tok narapela

samting PNG i mas mekim emlong sait long menesim mani olpapagraun i save kisim long

wok maining we i kamap longgraun bilong ol.Em i tok hevi em olsem ol

maining projek i save stap longmak o taim bilong em, tasol olsosel hevi divelopmen ya ikamapim bai stap longpelataim. Dispela i min olsemmaski olsem sampela senis ikamap long Maining Ekt, na olpipel bai i kisim bikpela mani,yumi mas kisim sampela longol dispela mani na putim long

wanpela kain long-taim inves-men fan we bai stap longhelpim ol pikinini na tumbunabihain taim. Ol dispela lainlong bihain bai i no inap lukimmaining tasol bai bungim soselhevi we wok maining ikamapim.Se Julius i tok dispela em

sampela ol rot PNG i ken bi-hainim, em nambawan emlong daunim ol sosel hevi,namba tu em long lukim olsem

mipela i gat ol risos i stap longdaunim ol sosel hevi na waslong mipela long bihain.Em i tok olsem as bilong ol

hevi long sait long sosel pro-teksen yumi wok long bungimtude long Papua Niugini embikos yumi stap nau long wolwe yumi nidim kes o mani.Se Julius i tok rot we nau

PNG i bihain long kamapimsenis long Maining Ekt na Oilna Ges Ekt em ol i mekim longsait long givim moa mani i golong ol pipel bilong yumi nalong luksave tu olsem mani olpipel i kisim em ol mas yusimgut.Tasol, Se Julius i tok wan-

pela kwik rot we yumi kengivim helpim long ol liklik man-meri o gras ruts pipel longPNG wantaim moa mani emlong givim fri edukesen i go ol-geta pikinini long PNG.Em i tok dispela mas namba

wan luksave long sait longyusim mani i kam long main-ing, oil na ges na LNG (likwifaitnetserel ges) we i go long gav-man.Se Julius i tokim ol lain bi-

long PNG Visin 2050 na Dipat-men ov KomyunitiDivelopmen, maski long toktokplanti long 20 yia plen ol 40-yiaplen, wanem samting yumimas toktok long en nau emwanpela wan yia plen. Na dis-pela plen em long givim friedukesen.

Nu Ailan gavana, Se Julius Chan i toktok wantaim biknem redio man bilong FM100, Roger Hauófalong kibung long Holide Inn long Mosbi. Poto: James Kila

Yus kar kampani pulap long Mosbi na trefik hevi tu bikpelaJames Kila i raitim

MOSBI siti nau i wok long lukimplanti kar tumas i ron long rot nadispela i givim moa hevi long tre-fik.Planti ol liklik han rot long long

siti i pas tru long ol kar na oldraiva i save kisim hat taim trulong draiv o painim spes long rotlong muv i go kam.Ol rot long Mosbi we ol lain i

plenim bipo i no fit tumas longholim namba bilong ol kar nau.Planti ol kain kain sais kar tu i

ron long wanpela rot na pasimspes. Planti tai mol bikpela semi-treila trak i muv long ol liklik hanrot na i pasim spes tru na ol kar isave kisim taim long muv i gokam.Dispela namba bilong ol kar i

kamap bikos planti ol yus kar dilai kamap planti tru long Mosbi.Narapela samting tu em plantilain i yusim intanet long baim ol

yus kar long Japan na bringim ikam insait long kantri.Sapos nau i raun long Mosbi

siti bai yu lukim olsem ol yus kardila i pulap tru. Yu abrusim wan-pela bai yu lukim narapela genlong hap. Ol i bringim ol yus karbilong ovasis i kam we prais bi-long ol i daunbilo na ol wokmanmeri long Mosbi i wok long baimya yusim long ron i go kam longwok o bringim ol pikinini i go kamlong skul.Long ol apinun bihain long wok

i pinis rot i save pas tru long olkar na dispela i save givim hevitru long sait long trefik.Ol kona rot olsem Courts eria

klostu long SP Breweri na tu longWaigani Draiv na tu long ol trefiklait kar i save pas pas tru.Long daun taun long Mosbi rot

i liklik tumas na ol kar i save paspas tru na planti taim ol lain isave painim hat tru long pakimkar.

Poto i soim ol kar i paspas tru long Douglas Draiv long daun taun long Mosbi. Rot ya i save givim hevilong trefik. Poto: James Kila

Page 20: ‘Mitok promis’ - Wantok Niuspepa

OL RURAL famas insait long Kurumbukarieria long Usino-Bundi distrik long Madangprovins i go het long planim rais na sam-pela i stat kisim rais long gaden, milim(rausim pipia) na kukim na kaikai pinis.Long las yia Ramu NiCo (MCC) Menes-men Limited i givim sid bilong rais long olrurel fama long planim long strongimagrikalsa wok na tu long helpim fud sekuritilong wan wan femili na komyuniti insait longeria we Ramu NiCo i gat bikpela nikel divel-opmen i stap long en.Ramu NiCo aninit long agrikalsa ofis bi-long en insait long Komuniti Afes i bin go hetlong skulim ol famas long ol viles klostulong Kurumbukari long ol gutpela save longagrikalsa. Na wok bilong groim rais emwanpela long ol dispela gutpela agrikalsatrening.Long nau yet wanpela liklik haus lain longDangari klostu long rilokesin eria o ples weol pipel i bai muv i go stap long en bihainlong wok divelopmen i kamap antap longKurumbukari main sait eria i wok longplanim bikpela gaden rais stret.Ol i tok ol i amamas long gutpela treningol i kisim long Ramu NiCo Komyuniti Afes(CA) long gutpela helpim em i givim ol longsait long agrikalsa long givim gutpela savelong wok long bringim kamap gutpela kaikailong helpim sindaun insait long wan wanfemili na komyuniti.Ol fama i tok long las yia wanpelaagrikalsa saveman bilong Ramu NiCo,Mista Liu Zhaohua i bin go pas long wan-pela agrikalsa tim bilong Ramu NiCo we igo lukim ol 8-pela klen insait long ol vilesolsem Enekuai, Kinimati, Banu na Danagari

long givim agrikalsa trening we i ron inapolsem wanpela mun. Moa long 100 ol pipellong ol viles klostu long Spesel Main Lis(SML) eria i bin stap long trening.Insait long trening ol agrikalsa savemanbilong Ramu NiCo i skulim ol pipel long saitlong stretim gut graun pastaim long wokimgaden, gutpela rot long brukim graun na

wanem rot long stopim graun long bagaraptaim ren i pundaun na rot long yusim olmarasin (felilaisa) na rot long kamapim ne-seri na long planim kaikai long gaden.Wanpela lokal man bilong Danagari,Dicks John i tok ol famas i amamas tru long

kaikai rais ol yet i planim long wan wangaden bilong ol.“Rais bilong mipela i teist nais tru,wankain olsem Trukai rais long stua, namipela i amamas tru long Ramu NiCo longbringim dispela samting i kam long mipelaol lain blong ples,” Dick i tok.Em i tok em wantaim femili bilong em i

save bungim planti rais beg long rais na olyet i save yusim save bilong ol yet longrausim skin bilong rais.Em i tok wanpela hevi ol fama i bungimem long rot tasol i go long ples bilong ol.Dispela rot em gavman i sapos long stre-

tim, i no Ramu NiCo, tasol nesenel gavmanna provinsal gavman i no mekim wanpelasamting na turangu ol pipel i save kisim hattaim.Olsem na Dicks i tok em wantaim ol bratai save yusim lokal stail bilong ol yet longputim ol rais wantaim skin i go insait longwanpela liklik laplap beg na ol i save paitimpaitim i go na skin bilong rais i save lusim.Ol yet i save blowim ol pipia na rais i savekamap gut tru.“Dispela rais mipela yet i milim long lokalstail bilong mipela em mipela i save putimlong haus na kaikai wantaim femili,” Dicks itok.Ramu NiCo i givim tu rais mil long rausimskin bilong rais nau i stap long olpela KBKkemp na tu long Walium we ol lokal fama iken bringim rais bilong ol i go long milim.Tasol ol lain long Danagari i amamas longrais bilong ol na ol yet i yusim lokal teknolojibilong ol yet long milim rais na redim gutlong kaikai.Long las yia Ramu NiCo agrikalsa tim ibin givim ol famas insait long Kurumbukarieria ol sidlings bilong ol gaden kaikai olsemrais, kapis na ol arapela krop tu na ol i givimol fama gutpela trening long sait long groimkaikai gut long gaden na long lukautim.Dispela ol trening Ramu NiCo i givim ibringimmoa intares namel long ol famas naplanti lain i amamas.

� Ritim gen next wik nambawan TokPisin niuspepa bilong you, Wantok Nius-pepa long save moa long Ramu NiCoProjek we I kamap insait long MadangProvince.

P22 Wantok Ogas 4 - 10, 2011 ramunius

Rais sid Ramu NiCo givim olfamas karim gutpela kaikai

‘Wanpela

Ramu NiCo,

Wanpela

Komyuniti’

Insait long moa long tupela yia, Ramu NiCo i sanapim pinis malti bilianKina Ramu Nikel Projek, na nau mipela i redi long komisinim.Bihain long mipela i kisim olgeta tok orait na stretim ol teknikal wok redi,

Ramu NiCo i go het wantaim bikpela wok konstraksen long namba tu hap bi-long 2008. I kam inap nau, olgeta bikpela konstraksen wok long Krumbukarimain sait na Basamuk rifaineri i pinis, na projek i stap redi long kisim komisino tok orait long mekim wok. Long wol tu, dispela kain hariap sanapim em i nokamap bipo long wanpela kain bikpela projek olsem, na i daunim olgeta

salens bilong graun na masin bilong mekim wok.

Ol dispela namba i soim klia mak bilong wok mipela i pinisim:

�� Moa long 4.5 milian kubik mita bilong graun wok i pinis�� Klostu 195,000 kubik mita simen i silip pinis�� Klostu 48,000 tan stil bilding i sanap, hap long ol em ol nupela�� Moa long 2,000 yunit masin i sanap redi�� Moa long 227 kilomita bilong baret na proses paip i silip (antap long 135 kilomita slari paiplain)

Ramu NiCo redi long givim

Mark Bonou, John Severu, Arnold Ekenyal,Joe Dicks i wok long rais em ol yet i planimna milim long ples long Danagari.

Tupela yanpela man ya Joe Dicks na John Arnold i blowim pipia i go aut long raislong kisim klin-pela raisa

Dicks Severu wantaim brata bilong em i stap insait long rais gaden long Danagari.

Page 21: ‘Mitok promis’ - Wantok Niuspepa

Ogas 4 - 10, 2011 Wantok P23bisnisrural

BPNG bosman raun lukim olwok mani bisnis long kantri

GAVANA bilong Bank of PNG, naRejistra bilong ol Sevings na LonSosaiti, Loi Bakani i bin raun i golong Goroka las wik Fraide longsekim Alekano Sevings na Lon So-saiti.Raun bilong Mista Bakani i go

long Goroka em i kam aninit longraun em i mekim long lukim olgetawan wan mani bisnis long kantri.Siaman bilong Alekano Sevings

na Lon Sosaiti, Ron Napitalai i toktenkyu long Mista Bakani long rauni go lukim ol long Goroka.Em i tok olsem maski dispela

raun em i no wanpela bikpela raun,tasol em i soim klia bilip Gavana bi-long BPNG i gat long Alekano Sev-ings na Lon Sosaiti, na tu ol arapelajeneral sevings na lons muvmenlong kantri.Mista Napitalai i tok olsem

Alekano yet i save lukim save longwok mani olsem wanpela bikpelasamting we i ken strongim ol man-meri long ples, na em i bilip tuolsem Sentral Benk i ken halivimlong opim rot bilong ol dona i golongAlekano, bai ol i ken kisim moahalivim.Alekano Sevings na Lon Sosaiti

em i wanpela rurel-bes sevings nalon sosaiti long Hailans rijen we igat open-bond membasip.Mista Bakani i givim tu wanpela

sek inap long K5,000 i go long Gi-paheka Meri Grup bilong Kefamoples i stap ausait long Goroka.Dispela donesen i kamap bihain

long ol meri i redim wanpela plestok welkam na kaikai bilong olmausmanmeri bilong BPNG naSevings na Lon Sosaiti i kamaplong kibung long Goroka.

Gavana bilong Benk bilong Papua Niugini, Loi Bakani, i givim K5,000sekmani i go long Gipaheka Meri Grup bilong Kefamo. Tresera bilonggrup, Therese Huletove i makim ol meri long kisim dispela sekmani.

Go Green go longIarowari na Sogeri Skul

Nicky Bernard i raitim

BENK Saut Pasifik Go Green am-baseda na Mis Papua NiuginiRachel Sapery James, long wik i gopinis i bin go lusim moa long 200 lik-lik diwai bilong planim long tupelabikpela skul antap long maunten bi-long Sogeri autsait tasol long PotMosbi.Dispela tupela bikpela skul em,

Iarowari Hai Skul na Sogeri NesenelHai Skul, Iarowari Hai Skul kisimmoa long 100-pela liklik diwai naSogeri Nesinal Hai Skul i kisim 100-pela.Mis Papua Niugini tok, Go Green i

wok wantaim forest atoroti longplanim moa long 300,000 diwai in-sait long Papua Niugini.Em tokim ol sumatin long Sogeri

long lukautim ol diwai na bus bilongyumi na dispela ol diwai na bus bailukautim yumi long bihain taim.Mis Rachel Sapery James, givim

sampela skul tok long ol sumatinlong wei long helpim stopim klaimensenis, na tu askim ol long sampelaaskim we ol ken helpim long liklikples bilong ol.Het tisa long skul i tok tenkyu i go

long BSP na Mis Papua Niugini longkamapim dispela kempen bilong GoGreen insait long kantri.

BSP Go Greenambaseda naMis PNGRachel SaperyJames wantaimman husatsave neserimna saplaimdiwai na olsumatin bilongSogeri NesenelHai Skul. PotoNicky Bernard.

Page 22: ‘Mitok promis’ - Wantok Niuspepa

P24 Wantok Ogas 4 - 10, 2011 olspotpoto

TOKSAVE: Salim ol spots dro bilong yu kam long Feks; 325 2579, e-mel;[email protected] o kam lusimlong Wantok Niuspepa opis long Central Waigani, NCD.

TAKOL: Wanpela Muruks pilaia i pas long banis bilong ol Vipers long Digicel Kap gem bilongol las wik Sande long Mosbi. POTO: Andrew Molen.

TROMOI BAL: Lok bilong SBSL Muruks, Charlie Wabo i tro-moi bal i go bipo long ol i takolim em. POTO: Andrew Molen.

SALENS: Wanpela BPNG pilaia i resis wantaim tupela PNGIA pila-ia long kisim bal insait long A Gred divisen gem bilong ol longPablik Sevens Soka resis long Mosbi las wik Sarere. POTO:Andrew Molen.

RON: Sampela man i resis long winim prais long hap taim bilong DIgicel kap gem longMosbi las wik Sande. POTO: Andrew Molen.

BIKPELA BUNG: Ol manmeri long Mosbi bin bung na ron wantaim insait long Trukai Fan Ran resislong Sande las wik. POTO: Andrew Molen.

Page 23: ‘Mitok promis’ - Wantok Niuspepa

Ogas 4 - 10, 2011 Wantok P25spotlaipstail

Wokabaut tasolI NO olgeta manmeri ken ron spitolsem Usain Bolt o ron longpela rottru olsem ol rana bilong Kenya na ino sotwin.Tasol i gat wanpela samting we olgetamanmeri save mekim, dispela em wok-abaut.Yes, olgeta manmeri save long wok-abaut, yumi save wokabaut i go longwok, i go long skul, i go long maket o igo long gaden.Yumi save wokabaut olgeta hap, nayu save wanem?Wokabaut em i wanpela spot tu, naem i save kamap long Olimpik Gems.Ol i save kolim wokabaut resis (racewalking).I gat resis bilong ol man na meri wan-taim na ol pilaia i save kisim gutpelatrening tu long wokabaut hariap na inoken kisim bagarap long bodi bilong ol.

Histri bilong gemWokabaut resis em i hap bilongetletiks we ol i save resis longpela rottru.Tasol long dispela gem, yu no i napron olsem long ol arapela etletiks gem.Resis wokabaut i stat long 19 sensri(19th century) long Inglen (England).Em i bin kamap namba wan taim trulong namba wan bung bilong AmateurAthletics Asociation long hap long 1880.Long dispela taim, nem bilong dispelaspot i bin Pedestrianisem (Pedestrian-ism).Em i bin kamap olsem ol arapela resisbilong lek we i lukim planti manmeri longInglen na Amerika i save bet long lukimhusat bai winim dispela ol wokabautresis.Dispela i lukim namba wan amata(amateur) wokabaut sempionsip ikamap long 1866 long Inglen we JohnChambers i bin winim.Wokabaut resis i bin go insait longOlimpik Gems long 1904 we i lukim olman na meri save resis long 20km na ol

man tasol i save resis long 50km.Stail na loa bilong pilaiI gat stail bilong pilaim dispela gem tu.Ol pilaia i no save wokabaut nating, ol

i save bihainim lo na stail bilong wok-abaut we i gat tok orait long en insaitlong dispela resis.Taim yu wokabaut, wanpela lek bilong

yu we i go pas, mas i stap long graunyet taim yu apim narapela lek long bak-sait.Na tu, dispela lek i go pas mas i sanapstret taim yu putim i go daun long graun.Sapos yu no bihainim dispela bai ol itok yu i ron.Husat i wokabaut krangki liklik bai oljas i soim yelo kad long em, bihain longdispela, sapos em i tupela moa yelo kadlong narapela tupela jas, ol bai rausimem long resis.Wanpela jas tasol i no i nap givim emyelo kad moa long wanpela taim.Em i ken luk isi long mekim tasol em ihatwok tu bilong wanem sampela taimbai yu hariap tumas long wokabaut nabai yu lustingting long putim lek bilongyu gut bihainim loa bilong gem.Taim yu wokabaut, yu mas werim gut-pela liklik trausis, su bilong wokabaut,karamap bilong het, ai glas bilong sanna siot we bodi bilong yu i ken kisim wintu.Dispela em i wanpela resis we olgetakantri long wol i ken stap insait long entu.PNG em i wanpela kantri we i nogatdispela spot long en tasol em i gat sanslong kamapim bilong wanem i gat EtltiksYunion i stap.Wokabaut resis em i stap aninit longetletiks olsem na ol i ken kamapimsapos planti moa manmeri save long enna i traim.PNG ken mekim gut long dispela spotbilong wanem i gat planti manmeri longol rurel eria na long ol siti na taun tu, istap husat ol i save wokabaut planti taimlong ol longwe na maunten ples.Lek bilong ol i strong pinis long wok-abaut tasol ol i mas lainim tasol ol loana stail tru bilong pilaim.Wanpela wok tasol em bilong PNGAthletics Union (PNGAU) long mekimaweanes long en na traim kamapimsampela ol kompetisen we ol manmeriken traim save na strong bilong ol longen.

wantaimANDREW MOLAN

Gem Bilong Yu

STAIL BILONG WOKABAUT: Stretim bodi bilong yu gut bai yu wokabaut gut.

RESIS: Ol pilaia i resis long wanpela Olimpik Gems.

Page 24: ‘Mitok promis’ - Wantok Niuspepa

Bulldogs Vs Cowboys

Tigers Vs Dragons

Storm Vs Panthers

Sharks Vs Titans

Broncos Vs Warriors

Knights Vs Raiders

Eagles Vs Roosters

Rabbitohs Vs Eels

NRL Poins leda bihain long Raun 21

P26 Wantok Ogas 4 - 10, 2011 nrlspot

SSaarraarree,, OOggaass 66

FFrraaiiddee,, OOggaass 55

SSaannddee,, OOggaass 77

MMaannddee,, OOggaass 88

ANZ Stadium

SCG

AAMI Park

Toyota Stadium

Suncorp Stadium

Energy Australia

Brookvale Oval

ANZ Stadium

Pos Club P Pts W D L B F A +/-1 Storm 19 36 16 0 3 2 435 222 213 2 Sea Eagles 19 32 14 0 5 2 422 265 157 3 Cowboys 19 30 13 0 6 2 452 368 84 4 Broncos 19 30 13 0 6 2 390 310 80 5 Dragons 19 29 12 1 6 2 393 263 130 6 Warriors 19 26 11 0 8 2 398 316 82 7 Knights 19 24 10 0 9 2 358 333 25 8 W/Tigers 19 24 10 0 9 2 371 354 17 9 Panthers 19 20 8 0 11 2 363 383 -20 10 Bulldogs 19 20 8 0 11 2 332 400 -68 11 Rabbitohs 19 20 8 0 11 2 368 452 -84 12 Sharks 19 18 7 0 12 2 333 424 -91 13 Roosters 19 16 6 0 13 2 300 407 -107 14 Raiders 19 16 6 0 13 2 339 455 -116 15 Eels 19 15 5 1 13 2 303 400 -97 16 Titans 19 12 4 0 15 2 279 484 -205

NNRRLL DDrrooRaun 22

Kisim luksave long raun 21� i kam long pes 28

NRL.com i makim emolsem huka bilong nam-bawan bilong dispela wik(raun 21) we i gat ol ara-pela biknem pilaia i stap in-sait long en olsem BillySlater (fulbek/ Storm)),Justin Hodges (senta/Broncos) na Benji Marshall(faiv eit/ Tigers).Ol arapela em Manu

Vatuvei (winga/Warriors),Chris Lawrence (senta/Tigers), Dyllan Farrell(winga/ Rabbitohs), ChrisSandow (hap bek/ Rab-bitohs), Ben Hannant(prop/ Broncos), Keith Gal-loway (prop/ Tigers), Nate

Myles (seken ro/ Roost-ers), Tariq Sims (seken ro/Cowboys) na LukeBurgess (lok/ Rabbitohs).Ol i tok Segeyaro i

mekim bikpela senis longgem bilong ol Cowboystaim em i kam insait longgem olsem risev.Em i mekim wanpela

bikpela takol tu we i kirapimskin bilong ol Cowboyslong pilai strong moa Dispela i no namba wan

taim bilong Segeyaro longskoa, em i putim tripela traipinis dispela sisen na dis-pela tupela long las wik ikisim totol bilong em i golong 5-pela trai dispela yia.Em i bin putim dispela

tripela trai agensim War-riors long raun 15, Pan-thers long raun 16 naKnights long raun 18.Segeyaro, 20 krismas,

bilong ples Mohuve longBena distrik bilong IstenHailans provins na Matupitlong Is Nu Briten provins, ipilai planti gem bilongCowboys dispela yia na isoim gutpela strong longdispela bikpela resis.Nau yet em i stap olsem

risev tasol i wokhat longtraim na winim ples insaitlong tim.Segeyaro em i pikinini bi-

long bipo PNG Kumul pi-laia, Iffysoe Segeyaro naem i wanpela bilong sam-

pela ol PNG husat i stap napilai long NRL nau.Long Fraide, dispela wik

bai Cowboys i pilai agen-sim Canterbury Bulldogslong ANZ stedium naSegeyaro i stap long skwattu.Tim bilong Cowboys long

dispela gem em: MatthewBowen, Ashley Graham,Brent Tate, Willie Tonga,Kalifa Faifai Loa, RayThompson, Ben Jones,Matthew Scott (c), AaronPayne, Ashton Sims, GavinCooper, Tariq Sims, DallasJohnson. Interchange:James Segeyaro, GlennHall, Cory Paterson,James Tamou.

Noken toktok long primiasip yetKOSA bilong Manly, Des Hasler, i tokol i noken tingting yet long kisimmaina primiasip taitol bilong wanemi gat 5-pela moa raun i stap yet.Tim bilong em i stap long namba

tu ples bihain long Melbourne na igat sans long salens long kisim dis-pela taitol tu tasol Hasler i tok ol inoken tingting long dispela yet.“Mipela i no toktok tumas long

kisim maina primiasip.“Tasol mi ting nogat man i mas

tingting yet long kisim maina primi-asip taitol bilong wanem i gat 5-pelamoa gem i stap yet,” Hasler i tok.“5-pela wik em long taim na ol tim

i ken senis olsem na yumi noken tok-tok hariap,” em i tok.Dispela wiken bai ol i bungim ol

Roosters long Brookvale ovol.

OL Dragons i gat tupelabikpela gem i stap we ol imas kisim bek strong bi-long ol long win sapos ol ilaik gat sans long lukimgren fainol gen.Bipo senta bilong Drag-

ons, Mark Coyne, i tok oli mas winim raun 22 gembilong ol dispela wikenagensim Tigers na tuStorm long wik bihain.Coyne wantaim nara-

pela bipo wanpilai, LanceThomson, i toktok stronglong helpim bipo tim bi-long ol kam bek strong bi-hain long ol i lus long olRaiders na Rabbitohslong las tupela wik.Ol i mas win gen sapos

ol i laik soim olsemstrong bilong ol we ilukim ol i winim taitol long2010, i stap yet.Tasol bihain long Tigers

na Storm, ol bai bungimol Warriors na Coyne i tokdispela em ol strongpela

gem we ol Dragons i massanap strong gen saposol i laik win.Nau yet ol i pundaun i

go long namba 5 pleslong poin leda na i gatbikpela wari long klap.“Ol i mas pinis insait

long Top 4, em i bikpelasamting,” Coyne i tok.Bikpela lus bilong ol

long ol Rabbitohs we ol ikam long baksait wan-taim 20-6 long hap taimlong winim Dragons 34-24.

Tasol Coyne i tok, klapi save gat strongpela biliplong ol yet na dispela emi wanpela samting we iken kirapim ol gen.Wari na pret tingting

tasol bai daunim ol saposol i no strong.

TOKTOK: Hasleri tok 5-pela moa

raun i stap yet naol tim i ken

senis.

Dragons mas painim gem bilong olTRAI: Dragons i mas win genlong gat sans.

Page 25: ‘Mitok promis’ - Wantok Niuspepa

Ogas 4 - 10, 2011 Wantok P27spotnius

Andrew Molen i raitim

PNG basketbol tim i gat wan-pela tingting tasol.Dispela em long winim gol

medol stret long Pasifik Gemsdispela yia.“Em bai no inap isi tasol

mipela i trening hat na ol pilaiai gat strongpela bilip long ol yetolsem mipela i ken mekim,”kepten bilong man tim, PeterDavani tok.Laspela taim, ol i bin go long

Pasifik Gems em long 2003.Ol i no bin i go long 2007

tasol Davani bilip ol i gat plantipilaia husat i gat save, strongna ekspiriens bilong pilai staplong tim husat i ken strongimol.“Mipela bai winim ol medol,

mi gat bilip olsem mipela i kenmekim,” Davani tok.Tim i nogat tingting long kam

bek han nating, ol i makim golmedol stret tasol sapos ol iabrus, ol bai wokhat yet longkisim silva o brons.Em i tok seleksen bilong ol

pilaia long dispela skwat i nobin isi bilong wanem i gat plantigutpela pilaia tumas.“Dispela i mekim na mi gat

bilip long ol pilaia husat i stapinsait long tim nau bilongwanem em i no isi long makim

ol pilaia olsem na husat i staplong tim em i bikpela ona tu,”Davani tok.Skwat i stap long Mosbi na ol

i trening wantaim moa longwanpela mun pinis wantaimkosa, Ferdinand Daroya.Ol i save trening 6-pela de

long wanpela wik we ol i savelukluk long stretim gem plen nastail bilong pilai.“Mipela i laik win, mipela i no

laik go tasol long pilai na kam

bek, mipela i laik win,” Davanitok.Davani gat bilip long ol i

mekim gut bilong wanem ol pi-laia i save gut long pilai tasol ollong wankain taim, olgeta i gatstrongpela tingting na bilip longol yet long strong gem bilongtim.“Tingting bilong ol mangi

strong tru na dispela i gutpelalong tim,” em i tok.Davani i tok tu olsem ol i luk-

fowet long bungim strongpelasalens i kam long ol arapelakantri tasol ol tu bai no inap isilong ol.Basketbol tim bilong ol meri

tu i laik mekim wankain olsemol man.“Olgeta trening na wok redi

bilong mipela i go gut namipela tu i gat strongpela tingt-ing long kam bek wantaimwanpela medol,” sinia pilaia,Julieanne Diro i tok.

Ol i bin winim brons medollong 2007 Pasifik Gems na nauol i laik abrusim dispela mak nai go antap moa yet.Pasifik Gems bai stat long

Ogas 27 na pinis long Sep-temba 10.PNG Basketball Federation i

kisim bikpela helpim tu longJulai 18, dispela yia, taimPetromin i tokaut long baim yu-nifom bilong dispela tupela tim.Mak bilong dispela spon-

sasip em K4, 675.30.Jenerel Menesa bilong Ko-

pret Sevises bilong Petromin,Sam Inguba, i bin bung wan-taim presiden bilong PNGBF,Shane Scovell na sampela olofisol na memba bilong skwatlong givim ol sek mani bilongdispela sponsasip.

“Mipela i amamas long sapotbilong Petromin, em bai helpimtim tu long redi na go long dis-pela gem na tu bai helpimPNGBF long ol arapela divel-opmen wok bilong mipela longstrongim basketbol longkantri,” siaman bilong PNGBF,Shane Scovell i tok.Em i tok, dispela Pasifik

Gems bai gutpela wok redi bi-long ol tu long redim ol bilong2015 taim PNG bai holim dis-pela bikpela tonamen.

PNG basketbol tim laik winim medol

TINGTING LONG WIN: Inguba (long fran) i sanap wantaim sampela ol PNG Basketbol pilaia. POTO:Andrew Molen.

Sponsa laik strongim PNG long winim golMAMA sponsa bilong Tim PNGi go long Pasifik Gems dispelayia, Digicel, i kamapim wanpelatingting we ol i bilip bai helpimol pilaia long winim planti moamedol bilong kantri.Digicel i tokaut long Trinde

dispela wik olsem, ol bai givimK1, 500 long wanpela etlit naK3, 000 long tim husat i winimgol medol.Sapos wanpela etlit i winim

moa long wanpela gol medololsem swima, Ryan Pini, i binwinim 8-pela gol medol long2007 long Samoa, bai kisimK1,500 bilong wanwan medololsem.Dispela tingting bai kamap

aninit long “Go For Gold” pro-gram bilong Digicel husat itokaut tupela wik i go pinisolsem ol bai mama sponsa bi-long PNG Tim i go long dispelagem na tu long 2012 OlimpikGems long London.Namba bilong ol pilaia husat

bai makim PNG long PasifikGems dispela yia em 350 nawantaim namba bilong ol ofisol,em i go abrusim 400.Dispela em i bikpela namba

tru bilong ol arapela tim PNGbin salim i go long dispela gembipo.PNG bai resis insait long 24

spot long Noumea na Digicel ibilip dispela program bilong ol

bai helpim tim long abrusimmak bilong em long 2007 we oli winim 38 medol long kamnamba 5 ples bihain long NuKaledonia, Tahiti, Samoa naFiji.Taim em i opim dispela pro-

gram, Sif Eksekyutiv Opisa bi-long Digicel, John Mangos, itok, “Mipela bai sanap stronglong sapotim Tim PNG long dis-pela Pasifik Gems na tu LondonOlimpiks.“Dispela ol etlit i nambawan

long wanwan spot bilong ol na igutpela ol pesmanmeri bilongmakim PNG long dispela ol in-tanesenel gem.”Em i tok ol i laik lukim ol PNG

etlit i brukim na putim sampelaol nupela rekot tu long dispelatonamen.Siaman bilong etlits komisin,

Monalisa Leka, i bilip dispelaprogram bai mekim ol pilaia itingting strong long winim golmedol.“Em bai givim luksave tu long

hatwok bilong ol we ol i putimlong redi long kamap long dis-pela resis,” Leka i tok.Digicel i gat narapela program

tu ol i kolim; “Digicel Warm UpAwards” we i stap long givimsampela presen long ol etlithusat i wok long mekim gut longol trening na wok redi bilong ollong go long Pasifik Gems.

Gavana Jenerel stapinsait long Fan Ran

Andrew Molen i raitim

OLGETAyia long Julai, long bikpelamoning tru, ol manmeri long Mosbina sampela hap long PapuaNiuginisave kirap na i go bung long wan-pela hap.Long Mosbi, ol i save bung long

Se John Guise stedium.Olgeta i save werim yelo siot

wantaim mak bilong mama sponsabilongTrukai FunRun na ol arapelasponsa i pas long en.Trukai Fun Run em wanpela

bikpela pilai we i save kamap olgetayia.Astingting bilong en em long

helpim PNG Sport Federation and

Olimpic Committee (PNGSFOC)long bungimmani bilong salimPNGtim i go long ol bikpela tonamenolsem Pasifik, Komonwelt naOlimpik Gems.Trukai FunRun bilong dispela yia

i kamap long las wik Sande weplanti amamas long bung wantaimna ron, kalap nawokabaut wantaim.Gavana Jenerel bilong PapuaNi-

ugini, Se Michael Ogio tu i bin bungna wokabaut wantaim ol manmerilong dispela taim.PNGSFOC i bungimmani dispela

yia long salim PNG tim i go longPasifik Gems longNuKaledonia webai stat long pinis bilong dispelamun.

WIN TASOL: Boksa, Jack Willie (lephan), rana,Sharon Kwarula na pawalifta, Linda Pulsan emtripela etlit husat ol bai gat sans long kisim manisapos ol i winim gol. POTO: Digicel.

WOKABAUT: Gavena Jenerel, Se Michael Ogio (namel) i wokabautwantaim Sekreteri Jenerel bilong PNGSFOC, Auvita Rapilla longSande wantaim ol manmeri. POTO: Andrew Molen.

Page 26: ‘Mitok promis’ - Wantok Niuspepa

BIKPELA astingting bilongrisev huka bilong NorthQueensland Cowboys, JamesSegeyaro, long dispela yia, emlong traim na winim wanpelaspes insait long Fes Gred tim

bilong ol.Na em i wok long soimstrongpela gem long ol pilaibilong em wantaim tim dispelayia.Bikpela luksave bilong em ikamap long raun 21 las wikagensim ol Penrith Panthers longDairy Farmers Stadium longTownsville.Segeyaro i putim tupela trai long

helpim tim bilong em i win30-18.Dispela gem i mekimBigpondsport.com, husat isave raitim ol ripot na niusbilong NRL long intanet(internet), i makim em namellong narapela ol pilaia husat i binmekim gut long dispela raun.

Moa long Pes 26.

Andrew Moleni raitim

Wan wik: Fonde, Ogas 4 - 10 , 2011.Isu 1928

Publisher of the newspaper operates at Portion 445, Kanage Street, Six Mile NCD.