MM200

1. GR

T.C. Gazi niversitesi Mhendislik-Mimarlk Fakltesi Makine Mhendislii 2008-2009 retim yl yaz dnemi 4. snf rencisi olarak MM200 mal Uslleri Stajn Osmanl Makina San. ve Tic. A.nde 20 i gn olarak tamamlam bulunuyorum. Staj yapmaktaki amacm 2. Snf derslerinde rendiim teorik bilgileri gelitirmek ve bunlar pratikte grerek pekitirmektir. Meslek hayatna atldm zaman grev yapabileceim kurulular tanmak mhendislerin grev ve sorumluluklarnn neler olduunu incelemek ve ikinci snfta aldm imal usulleri ve malzeme bilgisi derslerini pratikle pekitirmek ve iletmede retilen rnler ve rnlerin imalatnda kullanlan imalat yntemlerini (dkm, talal imalat, kaynak, scak ve souk ekillendirme, sl ilem, boyama, allmam imalat yntemleri vb.) retim birimlerinde bulunan makinelerin teknik zelliklerini ve kullanma amalarn incelemek hedefindeyim.2. Stajn Konusu ve Amac

mal Usulleri stajnn amac; Makine Mhendislii blm rencilerinin, retim teknikleri ve teknik resim konularnda edindikleri tecrbe ve pratik bilgileri pekitirmeleri ve uygulama alanlarn grmeleridir.

Makine Mhendislii rencileri olarak stajlarmz yapacamz kuruluta, zerinde alacamz ve raporlarmzda belirteceimiz konular aada sralanmtr.

Kuruluta uygulanan retim tekniklerinin snflandrlmas ve ksaca aklanmas (Makine Atlyesi leri, Talal retim, Kaynak leri, Model ve Dkm leri, Metallerin Scak ve Souk ekillendirilmesi, Tesviyecilik leri, Plastik ekil Verme, Isl lemler, eitli Makine ve Konstrksiyon Elemanlarnn malat, eitli Takm ve Prodksiyon Tezgahlarnn alma Alanlar, Makinelerinin alma Alanlar v.b ilemlerinden hangilerinin bulunduu ve ne gibi iler iin uyguland).

Kuruluta uygulanan retim tekniklerinin gzlenmesi ve incelenmesi.

Her retim birimindeki tezgahlarn ve makinelerin saylar, teknik zellikleri ve kullanm alanlarnn belirtilmesi.

Her retim birimindeki birka tezgah zerindeki yaplan ilerden rnek alnarak teknik resimlerinin izilmesi, her birinin retiminin gzlenerek veya mmknse rencinin kendisi tarafndan yerine getirilerek retim kademelerinin ayrntl olarak aklanmas.

3. OSMANLI MAKNA SAN. VE TC. A. HAKKINDA GENEL BLGLER:

3.1 Fabrikann Kuruluu:

Osmanl Makine Sanayi 1956 ylnda stanbul Hali evresi CBAL de kurulmutur. lk imalat olarak konserve retiminde kullanlan, o gnn art ve imkanlarnda yapm ok zor olan Yatk Otoklav ve Benmari gibi basnl cihazlarla girmitir. Hali evre Rehabilitasyonu nedeniyle 1985'te stanbuldan ayrlarak uan ki modern tesislerinin bulunduu Gnen de faaliyetine devam etmektedir.Fabrikann adres ve Telefonlar:

Tuzak Ky / Gnen BALIKESR - TRKYE

Tel: +90 (266) 791 61 11- 60 43

Fax: +90 (266) 791 62 803.2 Fabrikann Kalite Politikas:

Firmamz st Ynetimi tarafndan kalite anlaymz ve amacmz; alanlarmza, mterilerimize ve tedarikilerimize anlatmak iin belirlenen kalite politikamz aadaki prensipleri iermektedir.

Mteri memnuniyetine en st dzeyde cevap verecek sistemin oluturulmas,

alanlarmzn motivasyonunu salamak, srekli iyiletirme ve kalite bilincini eitimler dorultusunda benimsetmek,

rn ve hizmetlerimizin kalitesini etkileyen tm srelerin alanlarmzn katlmyla srekli iyiletirerek retim yapmak.

Ortaya kabilecek hatalarn bir geliim arac olarak kullanlmasn ve tekrarnn nlenmesini salamak,

Kalite Ynetim Sistemimizin uygulanmasn ve srekli gelitirilmesini salamak,

Kalite Politikamzn alanlarmz tarafndan benimsenmesi ve uygulanmas, tm srelerimizin srekli iyiletirilmesi ve mteri beklentilerini karlamas amalanmaktadr.

3.3 dari Personeller:4 niversite mezunu

3 Lise mezunu

3.4 Teknik Personel:17 lise mezunu

3.5 Misyon:

Bu Kalite El Kitabnda ana hatlar ile tanmlanan Kalite Ynetim Sistemi, OSMANLI MAKNA nn misyonunu gerekletirir.

OSMANLI MAKNA olarak misyonumuz; Kalite Ynetim Sistemi ilkeleri dorultusunda mterilerimizin tm beklentilerini ve gereksinimlerini tam tatmin edebilecek kaliteli mamller sunarak Pazar paymz ve rekabet gcmz arttrmaktr.

Mterinin bekledii veya tanmlad artlar ile yrrlkteki mevzuat artlarn karlayacak seviyedeki rn srekli olarak en dk fiyatta, istedii zaman da teslim edebilmek OSMANLI MAKNA nn amaclarnn temelini oluturmaktadr.

Srekli iyiletirme, hatalarn ve savurganln nlenmesi ve Kalite Ynetim Sisteminin etkin olarak uygulanmas ve mteri memnuniyetinin arttrlmas tm alanlarmzn ortak hedefidir.

OSMANLI MAKNA mteri taleplerini ve yrrlkteki mevzuat artlarn karlayan rn dzenli bir ekilde salama yeteneini gstermek ve mteri memnuniyetini arttrmak iin oluturduu Kalite Ynetim Sistemini verimli olarak uygulamakta ve etkinliini srekli iyiletirmektedir.

Bu El Kitabnn amac OSMANLI MAKNA nin yrrlkteki Kalite Ynetim Sistemini aklamak, sistemin uygulanmasndan sorumlu ynetici personelin yetki ve sorumluluklar tanmlamak ve kalite sistemini oluturan tm faaliyetler iin genel prosedrler salamaktr.

3.6 Fabrikann mal Ettii Makineler:

3.6.1Konsantre Cihazlar

Evaparatr (OMS 10)

Not :Aadaki Kapasiteler kondenserde kullanlan suyun 15-16 Santigrat derece olduu kabul edilerek hasaplanmtr.

Kapasite :175-200 ton/gn (Domates)

G :65.5 Kw.

Ebatlar :5000 x 5000 x 9300 mm.

Buhar Tketimi :4500 kg/saat

Su Tketimi :100-125 ton/saat

Evaparatr (OMS 20)

Not :Aadaki Kapasiteler kondenserde kullanlan suyun 15-16 Santigrat derece olduu kabul edilerek hasaplanmtr.

Kapasite :350-400 ton/gn (Domates)

G :80.2 Kw.

Ebatlar :5700 x 5700 x 10150 mm.

Buhar Tketimi :7600 kg/saat

Su Tketimi :150-175 ton/saat

Bull (1300 A)

Kapasite :300 kg./Saat (Sala 28-30 Brix)

G :30.5 Kw.

Ebatlar :5750 x 2600 x h: 4560 mm.

Buhar Basnc :2 Atm.

Arlk :4250 kg.

Bull (1100 A)

Beheri 600-700 kg. su uurtma kapasitelidir. Hammadde temasl blmler AISI 304 malzemeden imal edilmitir. Motor redktr tahriklidir ve kartrc tertibatna akupledir. Kartrc tertibat iki kol halinde ve temasl yzeyler teflon syrcldr. Bull bx lme manuel numune aparatldr.

Giri menholldr ve ayr blmden gzetleme cam bulunmaktadr. Gvde platform zerine montelidir. Vakum ve santrifj pompalar platform zerine akuple olarak komple nite halindedir. Kondenser ST 37 malzemeden imal edilmitir. Bull'leri ayr ayr kullanabilmek iin damper sistemi bulunmaktadr. Cihazmzda sala (domates,biber),her tr reel,marmelat, ayrca pekmez ve meyve suyu konsantresi yaplabilir.

Bull (1300 B)

3.6.2 Pastrize Tnelleri

Pastrize Tneli (OMS EPT) Kapasite :2000-3000 adet/saat (1/1 Kg. kutu)

Elektrik Gc :

Buhar Sarfiyat :

Ebatlar :16500 x 2100 mm

Arlk :

Kapasite :6000 adet/saat (1/1 Kg. kutu)

Elektrik Gc :

Buhar Sarfiyat :


Arlk :

Soutma Tneli(OMS 26 M.S.T)

Kapasite : 5 ton/saat

Ebatlar : 26000 x 2200 mm.

Motor Gc : 8 Kw.

Buhar ihtiyac : 350 kg/saat

Otoklavlar ....

Otomatik Otoklav(OMS 4AUTO 2750)

Kapasite :2.500.kutu/kavanoz (1/1kg beher arjda)Plc :SEMENS/LGEbatlar :4720x2000xh2150 mmArlk :2950 Kg.

Yatk Tip Otoklav (OMS 4A 1400 )

Kapasite :1400.kutu/kavanoz (1/1kg beher arjda)alma Basnc :3 Atm.

Ebatlar :3740x1600xh2600 mmArlk :2320 Kg.

Laboratuvar Otoklav (OMS LAB 20)

3.6.3 Dier MakinalarBoaltma Havuzu (OMS BH 40)

Kapasite :75-100 Ton/saat (Domates)

Ebatlar : 9000 x 4650 mm.

Su Sarfiyat : 50-75 ton/h.

Domates Dalm Kollektr

Kapasite :


Motor gc :

Arlk : 800 kg.

Ykama ve Seme Bant (OMS 1050 R)



Su Sarfiyat : 5-6 ton/h.

Turbo Krc (OMS 20 - OMS 35 T)

Model :OMS 20 TOMS 35 TKapasite :20 ton/saat

30-35 ton/saat

Motor Gc :11 KW

11 KW

Arlk :320 Kg.

Model :OMS 3000OMS 6000

Kapasite :10 ton/saat18 ton/saat

Buhar htiyac :700 Kg/saat1400 Kg/saat

Turboextraktr (Oms 3000 T)


Ebatlar : 2100x 1180 mm.

Arlk : 2110 Kg.

Pnmatik Dolum (OMS 3600 P)

Kapasite :3000 adet/saat (1/1 Kg. kutu)

Elektrik Gc :0.75 Kw.


Arlk :235 kg.

Salamura Dolum (OMS 3600 P)

Kapasite :6000lt/saat (1/1 Kg. kutu)

Elektrik Gc :1.4 Kw.


Arlk :220 kg.

Biber Patlatma (OMS 2000 B.P )

Kapasite : 2000 kg/saat


G : 2.2 Kw

Arlk : 650 kg.

Egzost Tneli (OMS 5000 EKS)



Motor Gc : 2.2 Kw.

Arlk : 225 kg.

Pastrizatr (OMS 1500 S)

Not : Aadaki teknik bilgiler Gruptaki Beher nite iindir.

Kapasite :1250 kg/saat

Elektrik Gc :11 Kw.

Kullanm Basnc :1,5 - 2 Atm.

Buhar Sarfiyat :225 kg/saat.

Ebatlar :3250x 500 mm.

Arlk :532 Kg.

Sebze Kesim(OMS 2500 S)



Motor Gc : 2.2 Kw.

Arlk : 225 kg.

niversal Ykama (OMS 300 F)

Kapasite :600-700 Kg/saat


Motor gc : 3 Kw.

Arlk : 350 kg.

Blanr (OMS 3250 B)

Kapasite :2.5 dak.7500 Kg.

12 dak.2500 Kg.


Motor gc : 11 KW.

Arlk : 1640 kg.

Bezelye Kalibraj (OMS 970 KLB )

Kapasite :Ebatlar : 11060 x 2000 mm.

G : 2.2 Kw

Arlk :

Viner (OMS 5000 V)

Kapasite :5000 kg/saat

Elektrik Gc :15 Kw.

Arlk :8750 Kg.

3.7 Fabrikann Proses emalar:

Not: Organizasyon emas Ek-4 te bulunmaktadr.

3.8 Fabrikada Bulunan Tezgahlarn zellikleri:

3.9 TASARIMFirmada tasarm ve dizayn ilerini makine mhendisleri yapyor. Yeni tasarmlar iin ilk nce evrede gzlemler yaplyor. Tasarm yapabilmek iin belli eyler rnek alnr. rnein yol yapmnda kullanlan kepelerin indirip kaldrma zelliinden yaralanlmtr. Bu zellik sayesinde yeni tasarlanan makinelerde hareket edebilme kolayl ve esneklik salanm olur. Bunun gibi daha birok rnek verebiliriz. Yani her trl alma alanndan makineler rnek alnyor.

Makine mhendisleri bu yolla, tasarm ilk nce beyinlerinde yapyorlar. Daha sonra oluan bu tasarmn resmi iziliyor. Resim izilmeden nce bir numune yaplr, gereken zellikler salanrsa seri retime geilir. Bu aamada resim sz konusu deildir. Makineyi yapacak olan ustaya szle anlatlr. Daha sonra retime geilecekse resim izilir. izilen resimler kontrol edilip gerekli hesaplamalar yapldktan sonra resim talal imalat blmne gnderilir. Burada torna, freze ve cnc de gerekli ilemler yapldktan sonra nite montaj, gvde montaj, boyahane gibi blmlerden geerek son eklini alr. Kalite kontrol ve deneme blmnde yine bir makine mhendisi tarafndan kontrol yaplr ve paketlemeye gnderilir.

Teknik ofiste resim izme aamasnda, eskiden izilen resimlerin yeni tasarmlara gre dzeltilmesi yaplr. Bu i teknik ressamlar tarafndan byk bir dikkatle yaplyor. Gerekirse atlyeye inilip, ller numune zerinden alnyor. Mhendislerin gezip deerlendirme ii hi bitmez. Srekli yeni tasarmlar iin aray iindedirler. Deiik makine ve makine paralarndan rnek alnan zellikler, deyim ve teknik bilgiyle birleince ortaya deiik ve gzel tasarmlar kyor. Bu anlamda firmada teknik ofisin ii hi bitmez, artarak devam eder.

3.9.1 Tasarm Aamalar1. Hedef tespiti

Bilgi toplamak

Sondaj yapmak

Planlamak

Karar vermek

2. Hedeflerin gereklemesi

Organize etmek

Haberlemek

Tevik etmek

Sevk etmek 3. Neticelerin llmesi

lme (deerlendirme ve kontrol)

alan gelitirme

Yenilik yaratma

Tasarm yaplrken gz nnde bulundurulan en nemli nokta, tasarlanan makinenin retiminin en kolay ekilde, en ksa srede ve kaliteden dn vermeden yaplabilmesidir. Makinede herhangi bir aksaklk olduu zaman da yeni tasarmlar yaplr. Bu da makine zerinde yaplan yeni bir dizayndr. Yaplan bu almalar daima makinelerin gelitirilmesine yneliktir. Bu tasarmlarn yaplabilmesi iin daima aratrma yaplmas gerekir. Burada hesaplara dikkat edilmelidir.

3.9.2 Tasarm Aamasnda Yaplan HesaplamalarTasarm yaplrken ok ince ayrntlara dikkat ediliyor. Mekanik hesaplar iyice yaplp, retime sonra geiliyor. rnein dili kullanlaca zaman x kaydrma faktr hesaplanyor. nk bu kk faktr ihmal edildii zaman paralar birbirine srtnr, aradaki mesafe iyi ayarlanamaz. Redktr hesaplarnda apa ve devir saysna gre uygun ilerleme hz bulunur. Gerek dililerde gerekse dier paralarda ilerleme hz mutlaka hesaplanr. Bu ilerleme hz paralarn birbirine gre konumunu belirler. Eik durumda olan baz paralarda a ok nemlidir. Aksi takdirde kesme ilemi gereklemez. Bu ve buna benzer hesaplamalar tasarm aamasnda mhendisler tarafndan yaplr. Yani tesadf deerlerle i yaplmaz.

3.9.3 Bilgisayar Destekli Tasarmn KullanmPC destekli tasarm (autocad-inventor) firma ierisinde kullanlr. retilen paralarn cnc tezghlar da retim aamasnda standart ve seri retimler yapld iin ifreler bir kereliine yazlp daha sonraki aamalarda ayn paralarn retimi iin yine ayn ifreler hafzadan arlarak kullanlr. Arge ve nceden oluturulmu para imalat teknik resimlerinin revizyon aamalar yine PC destekli izim programlar kullanlarak yaplmaktadr.

3.9.4 Karlalan Sorunlar ve zmleriretimin her aamasnda tasarmda dhil olmak zere sorunlarla karlalabiliyor. Bu sorunlar en aza indirebilmek iin, retimi en ksa zamanda, en iyi ekilde ve en kolay haliyle yapmak iin tasarm yaplmaldr. Yaplan teknik hesaplamalar tasarmla uyumlu olmaldr. Paralarn birbirini karlamas gerekir. Bunu yaparken ekonomik olmas da dnlmelidir. Yani sorunlarn zmleri yaplan hesaplarn doruluunda gizlidir. Kimi zaman iilerin yapt hatalar da sorun kmasna neden olur. Bunu nlemek iinde eitim arttr.

3.10 yiletirme ve RekabetFirmann sat blmnn ald talep ve nerileri deerlendirerek retime yn vermektedir. Mteri ihtiyalarnn belirlenmesi ve azami faydann salanmas iin hizmet odakl almalarn srdrmektedir. Bu amala mterilerin daha az emek/enerji ile kaliteli ve stn standartlarda retim yapmasn salamak makine eitliliini salamtr. rnek olarak kendi makineni kendin yap projesiyle modler retime geerek mterilerin ihtiyacna uygun, kendi makinesinde istedii niteyi seme ve yerletirme zgrl salanmtr. Bylece ileri de nite tercihleri iin makinelerde bo alanlar brakarak maliyet tasarrufuna imkn vermitir. Yeni seri makinelerin ortaya kmas, mterilerden gelen eletiri ve talepler ile teknolojik gelimelerin takibi sonucunda olmaktadr. Endstri mhendisi nezaretinde yaplan almalarda dnya ekonomisinde meydana gelen deiiklikler ve bunlarn piyasalara olan etkileri sonucu irket politikalar yeniden gzden geirilmi stratejik konularda bir takm kararlar alnmtr. deiik seri halinde devam eden retim artk tek seri halinde ve modler olarak yaplmaktadr. Tm modeller tamamen deimi, yeni ergonomik dizaynlar, sadece estetik deil ayn zamanda kullanm konforu da salamaktadr. Firma yetkililerine gre rekabet, ekonomik retim konusunda ateleyici bir motor hkmndedir. Kyaslamada sadece d grnm benzerlii yeterli deildir. Kullanlan malzeme kalitesi, toleranslar, retimde kullanlan tekniklerde nemlidir. Yaplan iyiletirme almalar ve firmann rekabet gr, tasarmlarda ve bu tasarmlarn baarya ulamasnda ok nemlidir.

3.11 Talal malat lemleri Ve Makineleri

3.11.1 Tesviyecilik

Metaller zerinde aletler (ee, matkap ucu, klavuz, rayba vb.) ve makineler (torna, freze, vargel, talama vb.) yardmyla tala kaldrarak onlar istenilen ekil ve llere getirmeye tesviyecilik denir.Tesviyecilikte, alet, makine ve takmlarn kullanlmas teknolojik kurallara uygun almay gerektirir. Tesviyeci, torna, freze, matkap, talama, vargel, planya gibi tezgahlarda iyi alabilmeli, ee, rayba, pafta-klavuz, raspa vb. temel el aletlerini ustalkla kullanabilmelidir.

Tesviyeci,yapt iten iyi sonu alabilmesi iin,meslei ile ilgili l ve kontrol aletlerini tanmal,doru olarak kullanmal ve bakmn yapmasn bilmelidir.Tesviyeci malzeme bilgisine sahip olmal, malzemenin zelliklerini malzemeler zerine yaplacak ilemleri, malzeme seiminde alnacak faktrleri bilip uygulamaldr.Tesviyecinin, meslei ile ilgili imalat yntemlerini uygulamakta ilem srasn belirlemede i kalplarn tasarlamada ve zel aletleri kullanmada geni bilgiye sahip olmas gerekir.Tesviyeci ok iyi teknik resim bilgisine sahip olmal, i parasna imalat resmindeki l ve toleranslar dahilinde ileyebilmeli, yapabilmelidir.Ayn zamanda teknik resime dayal i yapmay alkanlk haline getirmelidir. Tesviyeci alt atlyede bulunan tezgahlar tanmal, gerektiinde onarmlarn yapabilmelidir.

Tesviyeci Tezgahnn zellikleri :

zerine mengeneler balanan salam yapl ar bir masadr. st ksm 6-8 cm kalnlnda grgen, mee, v.b. sert aatan tabla eklinde yaplmtr. Tesviyeci tezgahnn ayaklar aatan veya fonttan yaplr. alrken tezgahn yerinden oynamamas iin nlem alnmaldr. Tezgah ykseklikleri 80-85 cm civarndadr. Tezgahlar atlyenin durumuna gre ya yan duvar boylarna, pencere nlerine ya da arka arkaya balanarak atlyenin ortasna gruplar halinde yerletirilir. ki mengene balamak zere yaplm bir tesviyeci tezgahnn boyu yaklak olarak 2,5 m eni ise 70 cm dir. Her tezgahn iki aya arasna raf, ekmece veya dolap konur.

Tesviyeci Tezgahlar:Paralarn ou makinelerde, bir ksm da elde ilenir. Gerek makineler, gerekse el iiliinde kullanlan tezgahlar, iin gerektirdii ekle gre, atlye ierisinde tertiplenerek yerletirilir. Paralarn ilenmesinde kullanlan makinelere genel olarak i tezgahlar denir. Torna, matkap, vargel, planya, freze, talama ve yatay delik tezgahlar genellikle i tezgahlar olarak kabul edilir. Revolver torna, oluk ama, dili ark ama cihazlar v.b. gibi tezgahlara da zel imalat tezgahlar denir.

3.11.2 Eeleme

Eeleme ilemi bir paraya ekil vermek iin yaplan yontma ilemidir.Paralara uygulanacak eeleme ilemleri ile, kaba ilenmi, ince ilenmi, ok ince ilenmi v.b. yzeyler elde edilebilir. Bunu salamak iin kaba, ince veya ok ince bir ee semek gerekir.

Ee eitleri :

Sivri ulu yass ee : Kesiti dikdrtgen biiminde olup hafif bir koniklikle uca doru daralr ve incelir.

Kt ulu yass ee : Bu eenin kenarlar paralel ve yzeyleri hafif dbkeydir. Kalem izlerini yok etmek ve yzeyleri lsne ok yakn getirmek iin gayet iyi bir eedir.

Yarm yuvarlak ee : ok kullanlan eelerden biridir. Her boyda ve her di yapsnda olanlar vardr.

Kl ee : Az kullanlan bir ee eididir. ke ee : yzeyi de ift sra dilenmi, kenarlar keskin olan eedir. zel klavuz ve hava matkaplarnn yapmnda da kullanlr.

Yuvarlak ee : Yuvarlak delikleri bytmek ve yuvarlak keleri ilemek iin kullanlr. U tarafa doru konikleir. Kk boyda olanlarna fare kuyruu da denir.

Drt ke ee : Kk kare veya dikdrtgen delikleri eelemek, dar kanallar ilemek v.b. ileri yapmak iin kullanlr.Yark eesi : nce bir eedir. entik ve yarklarn eelenmesinde, dar kanallarn yanlarnn ilenmesinde kullanlr.

Bak eesi : nce kesitlerde ve srtn dz olmasn gerektirmeyen yerlerde kullanlr.

Hzar eesi : Tesviye atlyelerinde kullanlan eelerin hemen hepsi ift sra dilidir. Hzar eeleri ise, yass ee biiminde tek sra dili olup en ok kullanlanlarnn boylar 10 veya 12 parmaktr. Bu ee ile torna ilerinde daha iyi yz elde edilir.

3.11.3 Raspalama

Eelemek, tornalamak, frezelemek ve planyalamak suretiyle elde edilen yzeyler zerinde kesici aletlerin braktklar przler ve tabanda sert ksmda kalan ykseklikler bulunur. Bunlar alarak yzeyleri daha dzgn bir hale getirmek iin yaplan ileme raspalama denir.Raspalama, raspa denen keskin kenarl bir alet ile, daha nce ilenip hazrlanm iin yzeyi zerinden, kk ve ince talalar kaldrmaktr denebilir. Raspalama, yzey zerindeki kntlar, kabalklar kaldrmak suretiyle bir dzgnlk ve yzey kalitesinde bir stnlk salar.Bu ilem daha ziyade birbiri zerinde kayarak hareket edecek olan paralarn birbirine deen yzeylerinin ilenmesi iin yaplr. Bu yzeyler ne kadar dzgn olursa anmaya kar dayanmalar da o kadar ok olur.

Raspa ve eitleri :

Yzeyleri ilemek iin kullanlan az yass ve gen biimde raspalama aletlerine raspa denir. Dz yzeyleri raspalamak iin dz raspa kullanlr. Kavisli yzeyleri raspalamak iin de gen raspa kullanlr. Raspalarn ee kuyruu gibi sivriltilmi sonuna sap taklr. Raspalar; dz, takma azl ve gen olmak zere e ayrlr.

Dz Raspalar :

Dz yzeylerin raspalanmas iin kullanlrlar. yi cins alet eliinden yaplrlar sulanarak bilenirler. Daha sonra da bunlarn ya tanda klas alnr. Raspay seerken gvdenin titreime meydan vermeyecek bir uzunlukta olmasna dikkat edilmelidir.

Takma Azl Raspalar :

Bunlar da dz raspalarda olduu gibi, dz yzeylerin raspalanmas iin kullanlrlar. Takma azl raspalarda, kesici u deitirilerek daha kullanl hale getirilmesi salanmtr. ok sert malzemeleri raspalamak iin, raspaya kk plakalar halindeki sert maden ular kaynatlr.

gen Raspalar :

Kavisli yzeylerin raspalanmas iin kullanlrlar. Bu raspalarda, dz raspalarda olduu gibi iyi cins alet eliinden yaplr ve sulanarak bilenirler.

3.11.4 Raybalama

Raybalama, delii hassas bir yzey kalitesi ile istenilen lye getirmek iin yaplan bir ilemdir. Matkapla delinen delik tam lsnde olmad gibi hassas bir i iin yzeyi de gerekli dzgnlkte elde edilemez. Hassas ve dzgn bir yzey elde edilmek istenirse nce delik , lsnden biraz kk olarak delinir sonra tam lsne getirmek zere raybalanr.

Rayba eitleri :

Silindirik Raybalar : Bu raybalar silindirik deliklerin raybalanmas iin kullanlr.

Konik Raybalar : Konik deliklerin raybalanmasnda kullanlan bu raybalar, hem kaba hem de ince ileme iin, btn standart lleri vardr.Ayarl Raybalar : Raybalarn en verimlisi ayarl olanlardr. lsnn stnde ve altnda yeterli bir aralkta istenilen apa gre ayarlanabilir. Bu aranan bir zelliktir.

El Raybalar :

El raybalar zellikle ince ileme ve bitirme raybas olarak kullanldndan hemen hemen azlarn tam boyunca dz talanr. Raybann delie kolay girebilmesi iin ucu konik yaplmtr. Bir boluk elde etmek iin azlarn srt boaltlmtr. Sapn ucu daha nce delindii gibi buji kolunun taklmas iin drt ke yaplr.

Genilemeli Raybalar :Bu raybalarn gvdesi geniler. Bunun iin i ksm konik delinmi yanlar ayartlmtr. Genileme, bir ucuna vida, dier ucuna da anahtar az alm konik bir para ile yaplr. Bu, bir ayarl rayba olmad gibi ap bytme de sz konusu deildir. Burada ama standart ldeki delikleri ince ilemekte kullanlan bir raybay genilemeli yaparak krlendike bileyerek, onun mrn uzatmaktr.

3.11.5 Klavuz ekme

Deliklere di amada kullanlan takm eliinden yaplm ve sertletirilmi, zerinde kesici diler bulunan aletlere klavuz denir. Bir klavuz u ksmlardan meydana gelmitir.

Klavuz ekseni : Klavuz boyunca merkezden geen dorudur.

Pah : Vidal gvdenin ucundaki konikletirilmi ksmdr.

Kesme yz : Srtn n tarafnda, oluun meydana getirdii yzeydir.

D merkez : Buna klavuz ucu da denir ve klavuzun koni biimli ucudur. malat amacyla yaplm olup, daha ziyade kk klavuzlarn vidal ucunda bulunur.

Oluk : Vida veya dilerin kesici yzeylerini elde etmek, kesilen talalarn kn ve yalamay salamak iin alm helis veya dz kanallardr.

merkez : Punta merkezi de denir. malat iin klavuzun alnna alm punta deliidir.

U ap : Pah krlm ksmn n ucundaki aptr.

Kare : Klavuz sapnn keli ucudur.

Klavuzla vida amak makine ilerinde ok yaplan bir ilemdir. Klavuzla mmkn olan en iyi kalitede di amak asl amatr. Bununla birlikte talan dar atlmas, kesici kenarlarn yalanmas, hz ve ilerleme arasndaki bantnn klavuz admna gre tespiti gibi sorunlar klavuz ekmeyi en zor tesviyecilik ilemlerinden biri haline getirmitir.Byle olmasna karn dii vida ekmede dikkat edilecek en nemli hususlar klavuzun tipi, kesme svlarnn seilmesi ve nihayet tesviyecinin kendi becerisidir. Klavuzlar kolay kesmeli ve dileri ayn lde vidalar amaldr. Klavuzlar hibir zaman deliin iine doru zorlanmamaldr.

3.11.6 Tornalama

Paraya kesici alet ynnde bir hareket vererek tala kaldrmaya tornalamak, bu ilemleri yapan tezgahlara da torna tezgahlar denir.Tornada genellikle eksenel hareketle d i ksmlarda silindirik ve konik yzeyler ilenir. Ayrca eitli profillerde vida ama, matkapla delik delme, klavuz salma, ilemlerinin yannda talama, frezeleme, profil tornalama, yay sarma, demir, elik, aa, plastik alamlar ve yumuak gerelere istenilen ekil ve biim verme ilemleri uygulanabilir.Endstrinin gelimesine paralel olarak ilk ilkel torna tezgahlarndan gnmz teknolojisi hidrolik kumandal ve nmerik kontroll takm tezgahlarn gelitirmitir.

Torna eitleri

1. Saati Tornas2. Masa Tornas3. niversal Torna Tezgah4. Hidrolik Kumandal Torna Tezgahlar5. Elektronik Kontroll Torna Tezgahlar6. zel Torna Tezgahlar Rovelver Torna Tezgahlar Otomatik Torna Tezgahlar Dey Torna Tezgah Hava Tezgah Kopya Tezgah Srt alma Tezgah Kam Tezgah retim tipi Tezgah

1. Saati Tornas :Genellikle dili ark tertibatlar yoktur. Dnen bir ayna ve bir kalemlikten ibarettir. Olduka kk yapl ve basit bir torna tezgahdr. Mikro teknoloji dediimiz saat paralar ve benzeri eyalarn yapmnda kullanlr.

2. Masa Tornalar :Kk yapl olup, masa zerine montaj edilir. Kk kapasiteli ve mikro teknoloji ilemlerinde elverili bir tezgahtr. Saati tornalarndan biraz byk yapdadr. rnein, teksir makine paralar, eitli elektronik cihaz paralar, vida ama ilemleri iin elverilidir. Masa tornalar hassas olduklarndan birok tornalama ilemleri iin elverilidir. alma prensipleri asndan dier tezgahlarn aynsdr.

3. niversal Torna Tezgah :Torna tezgahlarnda yaplmas gereken, ok amal btn ilemleri yapabilen gelitirilmi bir torna tezgahdr. Kk masa tornalarndan, ar i tornalarna kadar olmak zere deiik llerde yaplr. Gelitirilmi baz tiplerinde arabann boyuna ve enine hareketini otomatik olarak durdurma dayamalar vardr. Ayrca ilave edilen aparatlarla eitli profildeki i paralar bu tezgahlarda ilenebilmektedir. rnein zerine hidrolik bir kopya bal balanarak ok saydaki zde paralar az zamanda tornalamaya elverili hale getirilebilirler. Genel olarak, eitli ilemlerle tala kaldrlmas gereken hallerde ve deiik adml vidalarn almasnda yksek verimle alrlar.

4. Hidrolik Kumandal Torna Tezgahlar :Hidrolik dzenli torna tezgahlarnn zerinden, dili ark dzenleri hemen hemen tamamen kaldrlmtr. Hidroliin sonsuz uygulama alan ve kumanda kolayl bakmndan, torna tezgahlarnn btn alma prensipleri hidrolik g ile salanabilmektedir. Bu tezgahlarda hz ayar dahi hidrolik g ile salanabilmektedir.Hidroliin torna tezgahlarnda avantaj, titreimsiz altklarndan ok hassas ve dzgn yzeyler ilemek iin olduka elverilidir. Hidroliin az yer kaplamas ile tornalarn yaps klmtr.

5. Elektronik Kumandal Torna Tezgahlar :Elektronik kumandal torna tezgahlarnn alma prensipleri, hidrolik dzenle alrlar. Burada kumanda, elektronik olarak uzaktan kumanda edilir. Tezgahn bir elektronik beyni ve zerinde numaratrleri vardr.Bu tezgahlarda prensip olarak (x, y, z) eksenlerine gre uzaktan kumandal olarak i ayarlamas yaplr. parasnn teknik resmine gre nmerik tablodan tulara baslarak bir defa ayarlandktan sonra ok sayda zde paralar seri olarak ilenir.Gnmzde bilgisayar mhendislii dal gelitirilerek, nmerik kontroll ve bilgi ilem makineleri altrlmas da kolaylatrlmtr.

6. zel Torna Tezgahlar :Torna tezgahlarna bir ok ileri zel bir tertibat ve aygtla yaptrld zaman zel tornalar adn alrlar.

a. Rovelver Torna Tezgah :ok saydaki zde paralar ilemek iin bir imalat tezgahdr. zerindeki altgen baln adndan dolay rovelver torna tezgah denmitir. Torna tezgahnn tedil edilmi bir eklidir. zerine altgen bir balk, gezer punta gvdesini yerine konmutur. paras aynaya balanr. Altgen baln zerine alt kalem birden balanarak, i parasnn skp takmaya lzum kalmadan, deiik ilemler bir rpda gerekletirilir. rnein bir i paras zerinde, i ve d tornalama, delik delme, raybalama, klavuz ekme... vs. gibi ilemler varsa, bu ilemler iin kalemler bir defa ayarlanarak ok saydaki zde paralar seri olarak ilenir.

b. Otomat Torna Tezgah :Otomat tornalar, daha ziyade rovelver tornalarn gelitirilmi eklidir diye dnebiliriz. Bunlar pim, vida, somun, sap gibi standartlatrlm makine paralarnn seri olarak yaplmas iin kullanlr.Otomat tornalarn retim fonksiyonu zerinde herhangi bir ii becerisi yoktur. lenecek malzeme tezgahn fener mili deliinden geirilir. Bunu takiben rovelver balk zerine balana kalemler vastas ile i paras bir defa ayarlanr ve bundan sonra otomatik aygtlar ilem srasna gre grevlerini yaparlar. paras bittikten sonra keser atar ve yeni i ilemek zere malzemeyi otomatik olarak hazrlar. Tezgah durdurmaya gerek kalmadan ayn i paras iin ilemleri, malzeme bitinceye kadar tekrarlar.

c. Dey Torna Tezgah :Bu tezgahlar ar paralarn balanmasn kolaylatrmak ve kesme basks ile zt kuvvetleri iyi datmak iin gelitirilmi tornalardr. Fener mili dey konumda balanmtr. lenecek parann byklne gre, 10 m. apa kadar olan mengeneli aynas yuvarlak bir gvde zerine yatay bir konumda balanmtr. Bu konumda emniyetli ve salgsz olarak dnme yapar. Makine sehpalar, merdaneler, sert dkm kalplar, tornalama, delme ilemleri bu tezgahn yatay, dey ve eik ayar edilebilen siperleri yardm ile ilenebilir.

d. Hava Tornas :Byk makine paralarnn yapmnda kullanmak iin elverili tezgahlardr. Bu tezgahlarn fener mili ile arabas birbirinden ayr olan tezgahlardr. Bu tezgahta uzunca gvde ve gezer punta yoktur. Arabann otomatik ilerletme hareketi zel bir motorla salanr.Bu tezgahta, byk gvdeli dili arklarn tornalk ksmlar, kay kasnaklar, volanlar ve daha ok byk gvdeli tornalk ilemleri ilemek mmkndr.e. Kopya Tornas :Endstride belirli profilde ok sayda i parasn zde olarak ileyebilmek iin kopya tezgahlar kullanlmaktadr.Bu tezgahlara, nceden hazrlanan profile uygun mastarlar hazrlanr. Bu mastarlar zerinde gezen takip ucu, farkl oranlarda profilin eklini kesici kaleme hidrolik g ile intikal ettirmektedir. Bylece i parasn ok ksa zamanda istene profilde elde etmek ve yaplan paralarda zdelii salamak kolaylamaktadr.Kopya tornalarnda dzenli ve gl ilerlemeyi salamak ve sonsuz ayar imkann elde etmek ancak hidrolik elemanlarla salanmaktadr. ok karmak i paralarn inanlmaz bir hzla ilemek mmkndr.f. Srt Alma Tornas :Bu tornalarda srt alnmas sureti ile freze aklarnda gerekli kesme as elde edilir. Srt alnm diler usulne gre bilenirse kesici azlarn biimleri deimez. Freze aklarna eksantrik olarak boluk as vermek iin kullanlan modl ve profil freze aklarnn srt bu tornalarda boaltlarak boluk as verilir.yi dnlm nemli bir tertibat yardm ile kalem, kesme annda paraya dzgn olarak ilerler ve geriye hareket eder.kesme esnasndaki ileri hareket, di boluu sonunda nihayete erer. Bundan sonra yay kuvveti ile kalem ilk konumuna gelmek zere geriye itilir.g. Kam Tornas :Kam milleri, motorlarn giri ve k sbaplarna kumanda ederler. te bu kam millerini ileyebilmek iin kam tornalarndan yararlanlr.Kam torna tezgahnda tala, torna kalemleri ile kaldrlr. eitli kam profilleri ve deiik ilemleri sonraya braklmadan kam tornalarnda ilemek mmkndr. zerine ok sayda kalem balanabilir. Siper ve kopya mastarnn erileri tarafndan kumanda edilir. Her torna kalemi otomatik olarak tornalama iine gre paraya uzaklap yaklamak suretiyle hareket eder. Birka ara yatak kullanlrsa kam millerinin eilmesi nlenmi olur. Bu tornalarda sadece kam milleri ilendiinden fener milinin yaps basit yaplm ve hzlar sabittir.h. retim Tornas :elik, pirin, font, hafif madenden yaplm paralarn seri halinde yaplmas iin kullanlan kullanl bir tezgahtr. Fener mili dnme says dakikada 3000 dev/dk. dr.Bu tezgahlar sra ile veya ayn zamanda birbirine paralel, dik veya eik siperli olarak yaplr. Bylece paray skmeden bir balamada, eitli biim ve lde ilenecek yerleri olan paralar ile, bilhassa kark biimli alminyum paralarn yapm mmkn olmaktadr.

3.11.6.1 niversal Torna Tezgahnn Balca Ksmlar

Bir torna tezgah u paralardan oluur:

1) Gvde2) Fener mili ve kutusu3) Hareketli punta4) Ayna (veya sabit punta)5) Tala mili6) Ana mil7) Norton kutusu8) Araba9)Kalemlik10) Elektrik Motoru11) Avadanlklar Aynalar Sabit yataklar Gezer yataklar Pensler Mandren Katerler Frdnd

Gvde : ki paradan olumutur. Birincisi ayaklar ikincisi ise hareket organlarn tayan kaytlardr. Yekpare dkmden yaplmtr. Gvde, tezgahn btn paralarn ve alma esnasnda meydana gelen kuvvetleri tar.

Fener Mili ve Kutusu : Fener mili kutusu, torna tezgahnn sol tarafnda sabit bir ekilde montaj edilmitir. Dili ark tertibatlar ile dnen fener milini tar. Fener mili, fener kutusunun ularnda bulunan iki yatak zerinde dnen bir mildir. Fener milinin n ksmna eitli aynalarn balanmasna imkan verecek ekilde biim verilmi veya bir ksmna gen profilli vida ekilmitir. Fener milinin salgsz dnmesi, ekseninin gvde kaytlarna paralel olmas ve yataklarnn ayarlanm olmas gerekir. Aksi halde torna tezgahndan dzgn bir i elde edilemez.

Hareketli punta : Farkl uzunluklarda i paralarnn puntalar arasna balanabilmesi iin kzak yollar zerinde kaydrlabilir. Punta, punta zarf iindeki yuvasna bir Morse konii yardm ile tespit edilir. Punta zarf ile beraber el ark yardm ile ileri geri alnabilir.

Tala mili : zerinde boydan boya bir kama yuvas alm bulunan ve kzaklar boyunca devam eden uzun bir milden ibarettir. Milin dnmesi kama yuvas sayesinde, hareketin araba zerindeki tahrik tertibatna gemesini salar.

Ana Mil : zerinde boydan boya vida alm bulunan ve tala milin paralel uzanan bir mildir.Ana milin vazifesi torna zerinde vida amay salamaktr, yani vida ama srasnda gerekli ilerlemeyi verir.

Norton Kutusu : Vida admlarn ayarlamak ya da tala ilerlemelerini elde etmek iin ana mil ile tala miline hz vermeye yarar. Gvdesi ierisinde ilerleme miktarlarn salayan ve fener mili devir says ile vida admlar arasndaki oran deitirmeye yarayan, di saylar eitli olan dili ark grubundan ibarettir.

Araba : Gvdenin st ksmna kzaklanm ve el tekerinin hareket ettirdii dili ve gvdedeki kremayer vastas ile saa ve sola kaydrlabilir. Alt ksm, st ksm ve pabu olmak zere ksmdr.st ksm alt ksma bir krlang kuyruu vastasyla saa sola hareket ettirile bilir.Pabu st ksma konmu bir vida vastasyla kalemi skar.

Kalemlik : Torna kalemlerinin veya katerlerin salam ve uygun konumda balanmasna yararlar. Bir erisel yzeyli gvde ve skma vidasndan ibarettir.

Elektrik Motoru : Tezgah ilk hareketini elektrik motorundan alr. Daha sonra dier ilemler eitli mekanizmalar aracl ile yaptrlr. Hidrolik sistemle alan torna tezgahlarndan dnme hareketi ve hz ayarlamalar hidrolik g ile salanmaktadr.

Avadanlklar :

Ayna : Ksa ll i paralarn balamaya ve dndrmeye yarayan elemandr. Aynalarn zerine i paralar salgsz ve gvenli balanmaldr. Gvenli balanmad taktirde i paras bozuk kar veya yerinden frlayabilir.

Sabit Yataklar : Uzun silindirik i paralarn desteklemek iin torna kaytlar zerine tespit edilir. aya vardr.

Gezer Yataklar : Araba zerine balanr ve onunla birlikte hareket eder. parasn destekleyen iki aya vardr. parasnn ilenmi yzeyi bu iki ayak yzeyine dayandrlr.

Pensler : Yuvarlak, kare ve altgen kesitli dzgn i paralarn torna tezgahna kolay ve hassas balamak iin kullanlrlar. Hassas olular ve paray tutma ekilleri nedeniyle kolayca merkezlemeyi salarlar.

Mandren : Matkap tezgahlarnda kullanlan mandrenlerin aynsdr. Yalnz tornann fener mili ucuna vidalanmas iin i ksmna di almtr. Kk apl i paralarn tornalamak iin elverilidir.

Kater : Torna kalemlerinin kalemlie dzgn bir ekilde balanmas iin kullanlr. Kalem biimine ve lsne uygun olarak kare kesiti delikleri veya kanallar vardr.

Frdnd : ki punta arasnda tornalanacak olan i parasna, frdnd aynasndaki dnme hareketini iletmek iin kullanlr.

3.11.6.2 Profillerine VE leme Yerlerine Gre Kalemler

1) Doru sa kaba tala kalemi.2) Keski kalemi.3) Eri sa kaba tala kalemi.4) Basamakl sol yan kalem.5) Sivri perdah kalemi.6) Vida kalemi7) Doru yan kalem

1) Kaba tala kalemi : paras zerinden kaba tala alnaca zaman bu kalemler kullanlr. Sa kalem ve sol kalem olmak zere ikiye ayrabiliriz. Sa kalem sadan sola, sol kalem soldan saa kesme ilemi yapar.

2) Keski kalemi : Silindirik paralara kanalar amak ve kesme ilemini yapmak iin kullanlr.

3) nce tala kalemi : Bu kalemler kaba tala kalemlerine ok benzer. Yalnz u yuvarla daha fazladr.

4) Vida kalemleri : Alacak vidann eidine gre iki eittir. Ayrca ekilecek vidann erkek veya dii olmasna gre deiir.

5) Delik kalemleri : Delik tornalamada kullanlrlar. nce matkapla, ilenecek aptan daha kk delik alr sonra alm olan bu delikten tala kaldrlarak geniletmek ve asl lye getirmek iin delik kalemi kullanlr.

6) Profil (form) kalemleri : Ke kavisleri, silindirik ve konik kesitlere alan oyuk kntlarn meydana getirilmesinde ve genellikle fazla byk olmayan profillerin ilenmesinde kullanlrlar.

7) Punta matkab : Torna tezgahnda puntaya alnmak suretiyle ilenecek paralarn aln yzeyine punta delii amak iin kullanlrlar.

3.11.6.3 Tornada Balama Metodlar

1) Ayna ile balama : eitli biim ve boyutlardaki i paralar aynalar ile merkezde veya merkezden kak olarak balanabilir. balamadan nce aynann salgl dnp dnmedii kontrol edilmelidir. Drt ayakl ayna ile balamada ayaklar anahtar ile i parasnn istenilen konumuna getirilir ve karlkl olarak ayaklar sklr.

2) ki punta arasna balama : Uzun paralar boyuna torna etmede i paralar iki punta arasna sktrlr. Fener mili ucuna sabit bir puta bir kovanla geirilir. parasna alan punta delikleriyle iki punta arasna alnr. Fener mili hareketinin i parasna iletilmesi iin frdnd kullanlr.

3) Ayna ile punta arasna balama : Uzun paralarn aynaya balanarak ilenmesinde, i parasnn eilmesini engellemek iin i parasnn dier ucu gezer punta ile desteklenir. Byle balamalarda, i paras kalem ile srtndnden snp uzayacaktr. Bu nedenle i paras fazla sklmamaldr .

4) Malafa ile tornalama : Btn i paralar iki punta arasna torna edilemez. Baz paralar malafa denilen ubuklar zerine alnarak torna edilirler.Malafalar iki punta arasnda i balamaya yaradklar gibi aynalar ile puntalar arasna balanarak da kullanlabilir. eitli dililer, ortas delik paralar, rondela, kasnak gibi i paralar ortalarndaki deliklerle bu malafalara geirilerek torna edilir.

Tornada Soutma Svsnn Kullanm

Tornada soutma svsnn kullanm u faydalar da beraberinde getirir. Kesici aletin mrn uzatmak Yzey kalitesini iyiletirmek Talalarn sprlmesini salamak lenmi paralar paslanmaktan korumak Srtnen mekanizmay yalamak Srtnmeyi azaltmak Kesme hznn artmasn, yani iin ucuza mal olmasn salamak

3.11.7 Frezeleme

Kendi ekseni etrafnda dnen freze aksnn altndan i parasnn ileri-geri hareketi sayesinde yaplan tala kaldrma ilemidir. Kesme hareketi takm tarafndan, ilerleme hareketi ise i paras tarafndan yaplr. Freze ile dz yzeyler erisel yzeyler, dili arklar ve kanallar alr.Freze ilemlerini iki grupta toplayabiliriz.

evresel Frezeleme : Freze evresindeki kesici diler tala kaldrr ve meydana gelen yzey, aknn dnme yzeyine paraleldir. Bu usulle dzlemsel ve profilli yzeyler elde edilir.

Aln Frezeleme : Freze aksnn alnndaki ve evresindeki kesici dilerin ortak etkisiyle elde edilen yzey, aknn dnme eksenine dikeydir. zellikle kesme ileminin byk bir ksm evredeki diler tarafndan yaplr ve alndaki diler de ince ileme etkisi yapar.

Freze Tezgah eitleri

eitli tip ve llerde pek ok freze tezgahlar varsa da bunlarn ou birbirine benzer. Stunlu ve konsollu olanlar ounlukla okul ve endstri atlyelerinde kullanlr. Stunlu ve konsollu denmesinin sebebi, fener milinin bir stun iine yerletirilmi olmasndandr.Freze tezgahlarn yaplarna gre drt grupta incelemek doru olur:1. Stunlu ve konsollu tip freze tezgahlar Yatay freze tezgah Dey freze tezgah niversal freze tezgah2. malat ve gvde tipi freze tezgahlar3. Planya tipi freze tezgahlar4. zel freze tezgahlar Kopya freze tezgahlar Elektronik ve hidrolik kumandal freze tezgahlar

Stunlu ve Konsollu Tip Freze Tezgahlar

a.Yatay Freze Tezgah :

Freze aklarnn takld malaya milli yataya paraleldir. Bunlar tek tek ilenen paralarn yapmnda olduu kadar, seri imalat iin de elverili tezgahlardr. Tezgahn tablas el veya otomatik olarak ilerletilir. Tabla aa yukar ve saa sola hareket ettirilir. Elektrik motorundan ald hareket, hz kutusu vastas ile malafa miline iletilir ve eitli devir saylarnda ilemler yaplr. byk yapl tezgahlarda tablann rahat hareketi iin ayrca bir elektrik motoru daha vardr.

b. Dey Freze Tezgah :

Bu tezgahlarda, freze aksnn takld balk ve konumu yataya dik durumdadr. Ayrca bal eitli a altnda dnebilen tezgahlar da al ilemler yapmak mmkn olmaktadr. Baln dnmesiyle yatay ve dey konumdaki btn ilemler yaplabilir. Tezgahn tablas yatay frezede olduu gibi hareket ettirilir. Pirin, bronz olmalar kullanma alann geniletmitir.

c. niversal Freze Tezgah :

Bu tezgah, yatay ve dey freze tezgahlarnn bir arada dnlm ve gelitirilmi halidir. Bu tezgahlarda tablann saa ve sola 45 dnmesi sa ve sol helis dilerin otomatik bir ekilde almas en nemli zelliklerindendir.Tablann elle veya otomatik olarak hareketi salanabilir. Tablann eiklik konumunun rahatlkla temini iin al blntler yaplmtr.

malat ve Gvde Tipi Freze Tezgahlar

Yalnz seri retim yapan fabrikalarda kullanlr. Tezgahn sabitletirilmi bir tabla destei veya gvdesi vardr. Tabla yatay olarak ileri geri hareket edebilir. Fener mili, zel kutu biimindeki bir araba iine balanmtr. Freze aksnn ieri veya darya doru ayarlar fener milinin hareketi ile salanr. Tezgah bir kere hazrlandktan sonra, ilem ksmen veya otomatik olarak yaplr. bundan sonra tezgahta yalnz i parasnn balanmas ve sklmesi gibi hazrlklar yaplr.

Planya Tipi Freze Tezgahlar

Bu tip freze tezgah, en ar cinsten iler iin kullanlr. Bu bir dereceye kadar planya tezgahna benzer. Fakat bunun yatay ve yan stunlar zerinde balanm freze tezgah balklar vardr. Byk veya olduka uzun i paralar zerine ayn zamanda birok ilemleri uygulamak iin kullanlr.

zel Freze Tezgahlar

a. Kopya Freze Tezgah :

Kopya freze tezgahlarnda freze aks, bir ablon veya mastar kalb zel hazrlanm bir pimle, hidrolik g yardmyla izlemesidir. Kopya tezgahlarnda dzenli ve gl ilerleme, sonsuz ayar imkan ancak hidrolik gle salanabilir. Endstride belirli profilde ok saydaki i parasn zde olarak ileyebilmek iin kopya tezgahlarndan yararlanlr. Diki makinesi, silah ve eitli makine paralar ile kalp paralar ile kalp yapmnda elverilidir.

b. Elektronik ve Hidrolik Kumandal Freze Tezgahlar :

Dili ark sistemlerinin byk lde kalkt bu tezgahlarda, kumanda elektronik ve hidrolik olarak yaplmaktadr. alma sistemleri tamamen hidrolik olarak donatlmtr. Bu tezgahlarda kumanda kolayl ve zaman tasarrufu ile ok dzgn ve hassas iler elde etme imkan vardr.

3.11.7.1 Freze Tezgahnn nemli Ksm ve Paralar

a. Gvde : Byk i paralarnn zorlanmasna dayanabilecek ekilde imal edilir. Tezgahn en byk ksmn tekil eder. Font dkmden yaplr.

b. Konsol : zerinde arabay ve tablay tayan destekli, dik dorultuda aa ve yukar hareket eder. Fonttan yaplr.

c. Araba : Tezgahn enine hareketini salayan elemandr. Yatay ve dey freze tezgahlarnda bulunur.d. Tabla : Konsolun zerine yerletirilmi, saa sola hareket eden, i parasnn zerine baland tabladr. parasn ve eitli aygtlar balayabilmek iin tablann zerine T kanallar almtr. Alt tarafna da hareketini salayabilmesi iin krlang kuyruu kanallar almtr. Fonttan yaplr.

e. Yardmc aygtlar:

Balk : zel bir ekilde hazrlanan balklar, gvdenin balk balanan ksmna balanarak tezgahn kapasitesini ykseltir. Ayrca deiik ilere gre gelitirilmi deiik biimli balklar gelitirilmitir.Dner Tabla : Sonsuz vida ve ark sistemi ile 360 dndrlebilen dner tablalar, tezgahn en nemli ksmlarndan biridir. Byk yapl dner tablalar, hz kutusundan ald hareketi otomatik olarak dndrme imkan vardr. zerine i paras balanabilmesi iin, tablada olduu gibi T kanallar vardr. Dner tabla ile ilerin dndrlerek almas ya da al ilemler ilemek iin elverilidir.Malafalar ve Yataklar : Malafalar, zerine freze aklarnn baland bir mildir. in tabladaki konumuna gre aknn nereye balanacan tespit iin ksa boyda ve ok sayda ii bo silindirik paralardan ibaret olan bileziklerle tespit edilir. Bu bilezikler standart yaplmlardr. Yan yana taklarak freze aks aralarna kamalanrlar. Malafa yataklar, freze tezgah zerinde iki adet bulunur ve tezgahn sarsntsz, dzenli almasn temin ederler.Divizr ve Grd : parasnn evresine eit blntl kanallar veya yzeyler ilemek iin hem tespite hem de dndrmeye yarayan aygttr. Bunun bir blme bal ve karlk puntas vardr. paras iki punta arasna balanr ve ilem yaplr. bu aygtla bir mil veya cvatann ucuna kare veya altgen ba ilemek, rayba veya klavuz oluklar amak, ayrca her eit dili arklarn dilerini amada kullanlr.

3.11.7.2 Freze Takmlar

Frezelerde kullanlan kesici takmlara freze aks veya ksaca freze denir.Freze tezgahlarnda kullanlan balca freze aklar unlardr: Silindirik frezeler kanal frezeleri, aln frezeleri, a frezeleri, parmak frezeler, t frezeler, modl frezeler profil frezeler, testere frezeler.Di biimlerine gre:1) Sivri dili freze aklar2) Srt eksantrik torna edilmi freze aklar3) Takma dili freze aklar

Silindirik freze aklar : Dileri evre d yzeyi zerindedir. Bunlara iparalarnn dzlem yzeyleri ilenir. Bunlara vals frezeleri de denir.

Kanal frezeler : Kanal amak veya mevcut kanal geniletmek iin kullanlr.

A frezeleri : Al kanallarn veya al kenarlarn ilenmesinde kullanlr. Tek ve ift al trleri cardr. Bu frezeleri her birinin as ayr ayr olup zerine yazlmtr.

Aln frezeleri: Hem evre hem de bir aln yzne di almtr. Bunlara ayn anda i parasnda birbirine dik iki yzeyi ilemek mmkndr.

Parmak frezeler :Sapl olan silindirik frezelerdir. Kama kanal, eitli kanallar herhangi bir biimdeki delikleri ilemek iin kullanlrlar.

Modl frezeler :Standart olan dili ark profillerinin almasnda kullanlr. Di byklklerine gre normlatrlm olup her normda 8 freze bulunur.

Profil frezeler : eitli biimlerdeki profillerin ilenmesinde kullanlr. ok eitli biimlerde olanlar vardr.

T frezeler : Sapl frezelerdir. T kanallarn almasnda kullanlr. Kesici diler evre ve iki aln yzeyde bulunur.

3.11.7.3 Paras Ve Takmlarn Balanmas

Parasnn Balanmas

Mengene ile balama : Mengene, tablaya mengene gvdesinden geen uygun cvatalara, tabla zerindeki T kanallarndan yararlanlarak balanr. Mengene vidas dndrld zaman hareketli ene kzak zerinde saa ve sola hareket ederek i parasnn balanp, sklmesini salar i parasnn balanmasnda i paras altnda uygun bir altlk konur. parasnn altlk zerine iyi oturmasn salamak iin pirin bir malzemeyle i paras zerine vurulurken i paras kuvvetlice sklr.

Cvata ve pabularla balama : Pabu uygun ekilde yerletirilmeli ve altna konacak takozun ykseklii tam olmaldr. Cvata i parasna mmkn olduu kadar yakn balanmaldr. Pabu i paras zerine ve takoza olduka geni bir yzeyle ve iyice oturtulmaldr. Takozun ykseklii pabucu i paras yzeyine paralel bastracak bir deerde olmaldr. Basn altnda esneyecek olan i paralar alttan yeterince desteklenmemeden pabula balanmamaldr.

Divizre ayakl niversal ayna ile balama : Gerekli temizlik yapldktan sonra uygun ayakl niversal ayna divizr miline taklr. Ayna anahtar ile i paras apndan biraz fazla alr. paras ayaklar arasna konur ve ayaklar ile yaklatrlr. paras kuvvetle sklr. parasnn ok kolay balanmasna imkan veren bu aynalara, silindirik, gen, altgen biimli iler balanabilmektedir.

Ayna punta arasna balama : Freze tablasnn ortasna gelecek ekilde gezer punta ve divizr yerletirilir. Divizr ve punta yatay konumda deillerse ayarlanrlar. Gezer punta ve divizrn punta ykseklikleri kontrol edilir. Divizre ayakl niversal ayna taklr. paras ayna ayaklar arasna alnr. Gezer punta i parasnn dier ucuna uygun mesafede tespit edilir.

Takmlarn Balanmas

1) Freze aklarnn malafalara balanmas : Kullanlacak olan freze aksnn ortasndaki delik apna uygun malafa seilir. Malafa fener miline taklr. Malafa yataklarndan fener mili tarafna taklacak olan i yatan yeri tespit edilir. Malafa somunu gevetilerek bilezikler karlr. Malafa temizlenerek freze aks malafa zerine istenilen yere taklr. Bilezikler taklarak malafa somunu yerine vidalanr ve malafann n yata da uygun yere tespit edilir. Malafa somunu sklarak tamamlanr.

2) Sapl aklarn mandren ve kovanlara balanmas : Silindirik sapl parmak frezeler zel bir mandren ile freze miline balanr. Silindirik sapl freze aklarnn balanmas iin pens malafalar ok kullanlmaktadr. Bunlara freze aks sap ksmna uyan pensler taklr. Konik sapl freze aklarn balamak iin zel ekilde yaplm kovanlardan yararlanlr.ok deiik freze aksn tezgaha tespit etmek iin adaptrlerden yararlanlr. Kesici aletin konik sap adaptrn konik deliine taklr. Bunlarn d konii ise fener mili yuvasnn koniine uygundur.

3.11.7.4 Frezenin altrlmas

Tezgahn altrlmadan nce yaplacak ilemler yle sralanabilir:

1) Freze milinin devir says, tezgahn gvdesi zerindeki kollar uygun konuma getirilmesi sureti ile salanr.2) parasnn konumu ve tala derinlii, konsolun ykseltilmesi alaltlmas ile dzenlenir. Dey ilerleme iin el tekerinden veya otomatik koldan yararlanlr.3) Enine hareket iin enine ilerletme el tekerinden yararlanlr. paras bu ayarlamayla frezenin altnda istenilen konma getirilir.4) Tablann boyuna hareketi iin tabla el tekerinden yararlanlr.Tablann hareketi otomatik olarak da salanr.

3.11.8 Matkaplama

Kendi ekseni etrafnda dnen matkap ucuyla veya baka bir takmla, matkap tezgahnda takmn dey hareket ettirilmesiyle yaplan tala kaldrma ilemidir.

Matkap TezgahI eitleri

1. El Breyizleri2. Masa tipi stunlu matkap tezgahlar3. Stunlu matkap tezgahlar4. Radyal matkap tezgah5. Yatay delik delme tezgah6. ok milli matkap tezgahlar7. Hidrolik kumandal matkap tezgahlar

El Breyizleri

Kolla ve elektrikle alanlar vardr. Kolla alanlar basit yapdadrlar. Bir dayanak, mandren ve dairesel hareketi salayan bir koldan ibarettir. Elektrikle alanlar ise, kumanda tertibat, elektrik motoru ve dorudan doruya motor miline takl bir mandrenden ibarettir.

Masa Tipi Stunlu Matkap Tezgahlar

Endstride kullanlan en basit matkap tezgahlardr. Tala elle verilen bu tezgahlara tala sesinin duyulmasndan dolay duyarl tezgahlar da denir.Byk yapl tezgahlarn zerinde bulunan organlarn ayns masa tipi matkap tezgahlar zerinde de vardr. Masa zerine montaj edildikleri gibi bir sehpa zerine de balanabilir. Genellikle 12,5 mm. apa kadar delikler delinebilir.

Stunlu Matkap Tezgahlar

Orta byklkteki iler iin elverili olan bu tezgahlarn alma prensipleri masa matkaplarnn aynsdr. Kay kasnaklarla veya dili arkl sistemle alr. Silindirik ve prizmatik stunlu olmak zere deiik tiplerde yaplrlar. Silindirik stunlularda tablann eksen etrafnda hareketi kolaylarken, prizmatik stunlularda bu kolaylk yoktur. Yalnz prizmatik stunlularda tabla aa yukar hareket eder. Yer tipi olarak salam yapl olan bu tezgahlar hassas iler iin elverilidir.

Radyal Matkap Tezgah

Stunlu matkap tezgahnda, stun ile matkap mili arasndaki mesafe byk iler iin yeterli olamaz. Ayrca ar paralar eksenli olarak delmek daha g, hatta imkanszdr. Bu elverisizlikler, radyal matkap tezgahlar ile giderilmitir.Byk ve ar paralar zerine birden fazla delikler delmek iin elverilidirler. Radyal matkap tezgahnn geni bir alma aln vardr. Byk i kapasitesi ve ayar kolayl bakmndan ok daha byk ll tezgahlarnn yerini almtr.Bu tezgahlar genel olarak bir stun etrafnda 360 dnebilen ve zerinde yatay kayt bulunan bir kol ve bu kolun yatay kayd zerinde ileri geri hareket edebilen bir matkap durumundadr. ok eitli devir saylarna sahip oluu hem byk hem de kk matkaplarla delmeyi mmkn klar. 300-400 mm. derinlie kadar delikler delinebilir.

Yatay Delik Delme Tezgah

Bu tezgahlarda kesici alet yatay bir eksen etrafnda dner. Kesici aleti tayan fener mili kendi taycs ierisinde yatay olarak ilerlemektedir. Fener milinin dey hareketleri de mmkndr. Delme ileminden baka frezeleme, tornalama ve raybalama ileri de yapmak mmkndr.Yatay delik delme tezgahlarnda, dier tezgahlarda ilenmesi zor, ar ve byk gvdeli paralar zerine delikler amak mmkn olmaktadr.

ok Milli Matkap Tezgahlar

Bu tezgahlar seri imalatta kullanlr. paras zerinde bulunan birden fazla deliklerin delinmesi ilemlerinde kullanlr. Miller dey konumda olmak zere tek bir tablas vardr. Mil says 4 ile 48 arasndadr. alma prensipleri bakmn dan dier tezgahlarn aynsdr. Yalnz grdkleri i bakmndan zel bir tezgahtr.2 den 6 ya kadar ok milli olarak yaplan ilem sral tezgahlarda i paras delme kalplarna balanr. Pe pee gelen ilemler iin bir milden tekine kaydrlarak delme ilemleri tamamlanm olur. Bu tr tezgahlara da ok milli matkap tezgahlar denir.

Hidrolik Kumandal Matkap Tezgahlar

Yeni teknolojinin gelitirdii bu tezgahlar ok sayda zde paralarn yapm iin elverilidirler.Bu tezgahlar hidrolik prensiplerle basnl ya vastas ile mekanik hareketler elde edilerek altrlr. Matkabn dnmesi hidrolik motorlarla salanr. Tablann ileri geri ve aa yukar hareketi elektronik kumanda ile hidrolik gle salanr. Bu tezgahlarda hidroliin avantajlarndan yararlanlarak zamandan tasarruf ve i abukluu salanm olur.

3.11.8.1 Matkap Tezgahnn Belli Bal Ksmlar

Mil : Matkap mandrenini ve kovann tutan paradr.

Tabla : parasnn, mengeneye ve dier balama aralarnn zerine baland blmdr.

Taban : Tabla ve stun iin salam bir temel salar.

Stun : zerinde baln hareket ettirildii ksmdr.

Balk : zerinde matkap ucu, ilerletme mekanizmas ve hz ayar sistemini tayan ksmdr.

Hz kutusu : Milin hzn ayarlayan dilerin bulunduu ksmlardr.

Hz deitirme kolu : Hz deitiren dili arklar kontrol eder.

Motor : Sisteme hareket verir.

Tala verme kolu : Milin dey hareketini salar.

3.11.8.2 Matkap eitleri

Dnen ve eksenel bir hareketle iki aza sahip bir kesiciye i paras zerinde silindirik boluklar elde etmek zere yaplan ileme delme, bu delikleri aan kesiciye de matkap ad verilir. Teknikte ve imalat atlyesinde en ok kullanlanlar helisel matkaplardr. eitleri :a. Helisel matkaplarb. Dorusal oluklu matkaplarc. Dz (namlu) matkabd. Ya delikli matkaplare. Hava veya yuva matkaplar

a. Helisel Matkaplar : Teknikte en ok kullanlan bu matkaplar bir silindirik gvde ve zerine alm iki helis oluk ile bir saptan ibarettir. Matkap saplar 10mm. apa kadar silindirik daha byk aplarda ise konik yaplrlar. Helisel matkaplarn yaps incelenirse u adlar alrlar:U : Matkabn konik ksmdr. Talama sonunda elde edilir.Gvde : Matkabn helisel oluk bulunan ksmdr.Sap : Balayc araca giren ksmdr.Helisel Oluk : Oluklar, matkabn boaltlm ksmlardr. Bunlar talalar dar atlmasna ve soutucunun ieri girmesine yarar.Dil : Matkabn konik sapnn dzeltilmi ksmdr. Matkabn karlmasn salar.Azlar : Matkabn kesici ayrtlardr.Zrh : Helisel kanallar boyunca meydana getirilmi dar bir yzeydir. Matkabn apn belirterek merkezlemesini salar.z : ki helisel oluk arasnda kalan dar ksmdr. Omurgadr.l Merkez : Matkap iyi bilenmise iki kesici azn kesitii noktadr.

b. Dorusal Oluklu Matkaplar : Pirin, bakr ve yumuak metalleri delmek iin kullanlan matkaplardr. Soutucu olarak terebentin kullanld zaman yumuatlmam elikler ve font gereler delinebilir.

c. Dz Namlulu Matkaplar : Derin veya uzun delikleri amak iin kullanlr. Talalar dar karmak iin matkap sk sk dar karlr. Dz matkaplar kolay ve abuk yaplrlar. Ularna punta alarak sap ksm istenilen ekilde silindirik olarak ilenir.

d. Ya Delikli Matkaplar : Byk aptaki delik paralar zerine seri halde delikler amak iin matkaplarn gvdesine boydan boya helisel ya delikleri alarak kesici azlarn yalanmas salanr.

e. Hava veya Yuva Matkab : Delinmi deliklerin az ksmlarna hava veya silindirik yuva aar. Bu matkaplar delik delmez. Punta matkaplar da bu gruba girer.

3.11.8.3 Matkap Tezgahnda lemler

Matkap tezgahnda yaplabilen baz ilemler unlardr.

Delme : Paradan tala kaldrarak dairesel delik elde etme ilemine delme denir. Kullanlan kesici alete matkap denir.

Raybalama : zerinde birden ok kesici az bulunan bir raybalama aleti ile deliin yzeyini iyiletirme ve hassas yzey elde etme ilemidir.

Delik bytme : Yalnz bir kesici ucu bulunan ve ayarlanabilen bir kalemle delii bytme ilemidir.

Silindirik havalama : Deliklerin balang ksmlarna, vidalarn balang ksmlarn yuva olacak ekilde bytmektir.

Konik havalama : Bir deliin ve vidalarn balang ksmn yuva olacak ekilde konik bir yzey halinde bytmektir.

Aln havalama : Deliklerin etrafn somun veya cvata bann dzgn oturmas iin eksene dik olacak ekilde dzeltmektir.

Klavuz ekme : Klavuz denilen aletle dii vida ama ilemidir.

3.11.8.4 Matkapta Takm Ve Balama Dzenleri

Mandreler ve mandrelerle balama: Mandren merkezi olarak skan iki veya daha fazla eneli bir balama aracdr. Matkap tezgahnn milindeki konie uygun olan konik bir sap vardr. Kesici aletleri el ile veya bir anahtarla skp taklabilen iki ayr tipi vardr. Mandrenler deiik byklklerde yaplrlar. Bir seri tekil eden veya drt mandren en kk aptan 25 mm. apa kadar olan matkaplar balayabilir.Mors kovanlar ve mors kovanlar ile balama: Matkap tezgahlarnda kullanlan kesici aletler silindirik yahut konik olurlar. Matkap tezgah milinde bykl tezgahn lsne bal olan standart mors konii yuva vardr. Konik sapl matkaplarn bazlar milin bu konik deliine uyarlar. Dierlerinin saplar bu delie gre kk lde olduundan birbiri zerine taklabilen mors konikleri kullanlr. Konik sap,konik delikten,matkab mors kovanndan ve kovanlar birbirinden kartmak iin eimli bir kama kullanlr.

Tezgah mengenesine balayarak delme: Bu mengeneler tezgah tablasndaki oluklara sokulan cvatalar yardm ile kuvvetlice tablaya balanmal veya bir desteye dayanmaldr. Delmeye balamadan malzemenin delinecek yerinin merkezlenmesi iin tezgah mengenesi serbest braklr. Matkap ucu merkeze getirilerek sklr. Matkap ucunun mengeneyi ve tezgah tablasn yaralamamas iin gerekli tedbirler alnmaldr.

Tezgah tablasna balayarak delme: Mengeneye balanamayacak durumda olan paralar tezgah tablasna balanarak delinirler. Malzemenin balanmasnda eitli takoz ve pabular kullanlr. Boydan boya delinecek deliklerde tezgah tablasnn delinmesini nlemek iin matkap ucunun tablann ortasnda bulunan delie rastlatlarak boa kmas salanmaldr veya para altna uygun kalnlkta takoz konularak da bu sorun halledilebilir.

El mengenesine balanarak delme: El ile tutulmayacak kadar kk ve el ile tutulmas mahsurlu olan i paralar el mengenesine balanarak delinir. nce sac paralarn delinmesi ilemi de el mengenesine balanarak yaplabilir.

Delme lemi in Markalama

Delmeden nceki markalama ilemi, delik merkezlerinin kesien dorularla gsterilmeleri demektir. Kesime yeri kk bir nokta ile iaretlenir ve bu nokta merkez olmak zere pergelle matkap apna eit bir apla daire emberi izilir. Markalanan yzey ilenmi ise, nce bu yzeye gzta eriyii (bakr slfat) veya abuk kuruyan eriyikler srlr. Bu yzeye izecekle izilen izgiler aka grlr. Dkmden ilenmi yzeylere tebeir srmek de ayn ii grr.Markalama, bir anlamda kat zerine izilen resmin aynsn para zerine aktarmaktr. Kat zerine resim izme usulleri burada da uygulanr. Delinecek delik merkezleri nokta ile belirlendikten sonra delme ilemine geilir.Markalama, az saydaki atlye ii iler iin, takm yapm ve model ileri iin yaplr. az saydaki iler iin delme kalplar yaplmaz. paras marka edildikten sonra, delinecek yerlere nokta vurulur. Matkap i paras zerine dedirilerek matkabn ucu nokta ile merkezlenir. Delme annda meydana gelebilecek kaklklar nlemek iin marka zerine noktalar vurularak ember izilmelidir. Yumuak malzemelerde ikinci bir ember izilmelidir.

Soutma Svsnn Kullanm

Metallerin tala kaldrma ilemlerinde font hari, soutucu ve yalayc svlar kullanlrsa, verim artar, kesici aletin mr uzar ve i parasnn yzey kalitesi iyileir. Basit torna, planya ve vargel ilemlerinde soutucu kullanlmayabilir. Fakat matkap ilerinde mutlak surette soutma svs kullanlmaldr. Matkap tezgahlarnda soutucu ve yalayclarn kullanlmas delinen, raybalanan, di alan yzeyin temizlii ve ayn zamanda kesici aletin mrnn uzatlmas iin zorunludur.Paslanmaz eliin ilenmesinde iki ksm kkrtlenmi ya, bir ksm karbon tetrakloritten meydana gelmi karm tavsiye edilir. Ancak karbon tetraklorit zehirlidir. Adi delme ilemleri iin eitli yalara 10 ila 20 kat kadar su kartrlarak iyi sonu veren soutucular elde edilir.

Matkabn Krlma Sebepleri

1. lerleme ve batma byktr.2. Kesme hz yksektir.3. Matkap krlenmitir.4. Matkap zrh anmtr.5. Tala darya atlamazsa, krlr.6. Soutma svs yetersiz ise, krlr.7. Matkap doru bilenmemitir.8. tablaya salam balanmamtr.9. ekseni ile matkap ekseni ayn dorultuda olmazsa, krlr.

Matkaplarn Bakmlar

Matkap, i parasna batrlrken fazla kuvvetle zorlanmamaldr. Tezgahn kapasitesine gre matkap kullanlmaldr. Fazla dnme says ve ilerleme ile tezgahn sarslmasna meydan verilmemelidir. Hareket eden organlarn yalanmalar gerekir.Delme ilemi bitince tabla zerindeki talalar atlmal ve soutma svs ile ilenmi yzeyler mutlaka temizlenmelidir. lem sonunda matkap zlmelidir. Kovanlar ve mandrenler iyice temizlenmelidir.

3.11.9 Planya Makineleri Ve lemleri

Planya Tezgahlar

Tesviyecilikte dzgn yzeyler elde etmek iin kullanlan planya tezgahlar, grdkleri i bakmndan ayn olmalarna ramen, kullanma alan bakmndan ve neminden dolay iki gruba ayrlr:

A: sabit, kalem hareketli ise bunlara VARGEL TEZGAHI,B: Kalem sabit, i hareketli ise bunlara da PLANYA TEZGAHI denir.

Her iki grup tezgahta da alternatif hareketin yalnz gitme hareketi annda tala alnr. Geri gelme hareketi kalemin ilk durumunu temin eder. Bunun iindir ki planyalarn verimi azdr. Bu are olarak, geri gelme hareketinin hz oaltlmsa da gten kazanlmam, bilakis hareket halindeki ktlenin ataletiyle enerji sarf oalmtr. Ancak geri gelme hareketinin hzl olmas zamandan kazanmamz temin eder.3.11.10 Vargel Tezgah

Vargel tezgah tesviyecilikte dzgn yzeyler elde etmekte kullanlr. Prensip olarak, dairesel hareketin dzgn dorusal harekete evrilmesiyle kesme hareketini tamamlayan tezgahtr. Her ne kadar dzlem yzeyler elde etmek iin daha yksek verimle alan tezgahlar varsa da, basit yapllar ve basit kesici aletlerden istifade ile almalar, bu tezgahlardan yararlanmamz salar.Vargel tezgah zellikle, tablasna cvatalarla tutturulmu bir mengeneye balanabilen kk paralarn ilenmesi iindir. Kalemlik yatay, dey ve eik duran yzeylerden tala kaldrabilecek ekilde dzenlenmitir. eitli kalp, delme ve balama aygtlar ile az saydaki dier zel aletlerin yapld takm hanelerde vargel tezgahlarnn bulunmas zorunlu saylabilir.

Vargel Tezgah eitleri

1. niversal Vargel Tezgah:

Normal yapda ve byklkteki vargel tezgahlarna ilave ile saa sola, ne ve arkaya eilebilen niversal tablas olduka kullanldr. Bununla eik veya konik yzeyleri ilemek olduka kolaydr. Bu tezgahlarn birok modellerinde otomatik siper ilerlemesi hzl tabla ayar vardr.

2. Dey Vargel Tezgah:

Kanal ama tezgah da denilen bu tezgah, yatay vargel tezgahna benzer. Yalnz burada balk dey olarak aa yukar hareket eder.Siper yatay konumda bulundurulabilir, kalemlik 180 dndrlebilir. Tabla elle veya otomatik olarak saa sola, ileri geri hareket ettirilebilir. tablas zerinde genellikle bir dner tabla bulunur.

3. Hidrolik Vargel Tezgah:

Gnmzde yksek kesme gcne sahip, byk kapasiteli vargel tezgahlar hidrolik g ile alabilecek kapasitede yaplmaktadr. Gl, sessiz ve titreimsiz almas, ayar imkan ve az arza yapmas gibi pek ok avantajlar olduu iin endstride yaygn kullanm alan vardr. Bu tezgahlarda btn kumanda ve hareketler hidrolik ve elektronik olarak yaplmaktadr.

3.11.10.1 Vargel Tezgahnn Balca Ksmlar

1. Taban : Tezgah destekleyen ar dkm bir paradr.

2. Stun : inde ileten paralarn alt boluklu bir dkm paradr.Ayrca zerinde kumanda kollar ve kaytlar vardr.

3. Balk : Stunun kaytlar zerinde ve tezgahn en stnde bulunan, ileri geri hareket eden elik dkmden bir paradr.

4. Siper : Baln n ksmnda olup eik yzeyleri ilemek iin her iki ynde dndrlebilir. Tala derinliini ayarlamak iin kalem aa ve yukar doru hareket ettirilir. zerine kalemlik denilen, kalem balamak iin mafsall para balanmtr. Mafsall para ile, kalem ileri kursta paraya dalma ve kesme yapar. Geri kursta ise mafsal vastas ile kalemin paraya dalmas nlenir.

5. Tabla : Konsol zerindedir. Deiik paralar ilemek iin, tabla konsol ile birlikte aar ve yukar doru hareket ettirilebilir. zerine mengene ile i paras balamaya yarar.

6. Kulis ve Dili ark Grubu : Elektrik motorundan ald hareketle dzgn dairesel hareketi, dorusal harekete eviren ksmdr.

7. Elektrik Motoru : Tezgahn esas hareketini veren ana elemandr.

Vargel Kalemleri ve eitleri

1.Malzemelerine Gre:

a. Adi Karbonlu elik Kalemler : Adi karbonlu eliin ierisindeki karbonmiktar %0,5-1,7 arasnda bulunur. Karbon miktarna gre yumuak, yarm sert, sert ve ok sert olurlar. Karbonlu elikten olan kalemler daha ucuz olmakla beraber, birok iler iin yeterli deildir. Bunlarn kullanlabilmesi iin kesme hznn dk olmas gerekir. Bu kalemler keserken veya bilenirken fazla snrlarsa sertliklerini kaybederler. Genellikle kare kesitli olurlar ve sertletirilerek talanrlar.

b. Seri elikli Kalemler : Kalem yapmnda seri elik kullanlr. Seri elik kalemler s tesiri ile sertliklerini korurlar. Seri eliklerin kesme hz, karbon eliklerinin en az iki kat olur. Seri elik denmesinin nedeni de bundandr. Seri eliin iinde %0,7 karbon, %18 volfram, %4 krom bulunur. Bu kalemler de genellikle kare olurlar ve sertletirilerek talanrlar.

c. Sert Maden Ulu Kalemler : Kalem mrn ksaltan malzemelerin ilenmesinde, sert maden ulu kalemler etkili olurlar. Vargel tezgahnda bu kalemlerden yararlanabilmek iin kesme hznn 30 m/dak dan fazla olmas gerekir. eitli biimlerde olan sert maden ular, adi karbonlu eliklerden yaplm saplarn ucuna lehimle veya zel kaynak teli ile kaynatlr. Sapn ucu, sert madenin biimine gre frezede ilenir.Vargel tezgah darbeli altndan sert maden ucunun krlmas mmkndr. nk sert maden ular darbeye kar dayankl deildir.

2. Biimlerine Gre:

a. Kaba Tala Kalemleri : Paralardan fazla tala kaldrarak istenilen lye abuk yaklamak amac ile kullanlr. Bu kalem ok rahat keser ama dzgn bir yzey karmaz. Kaba tala kaleminin kesme yz dzdr ve ucu yuvarlatlmtr. Vargel kalemlerin kesici az ksm gvdelerine nazaran iki farkl biimde bulunur. Bu az ksm birinde dz, dierinde ise bkk yaplmtr. Dz olanlarda azn eiklii zmpara tanda bilenirken verilir, bkk olanlarda ise bu eiklik dvlerek elde edilir. Vargel kalemleri esas kesici azlarna gre sa ve sol diye ikiye ayrlr.

b. Yan Kalemler : Vargel ilerinin ounda, her iki ynden kesmeyi gerektiren kntl, kanall ve eik yzeyler bulunur. Bu tip paralarn bir balanta abuk olarak btn yzeylerinin ilenebilmesi iin sa ve sol yan kalemlerden faydalanlr. Vargel kalemlerinde kullanlan bu sa ve sol terimleri, benzer biimdeki torna kalemlerinden alnmtr. Sa kalem demek tablann sadan sola doru, sol kalem ise soldan saa doru ilerlemesinde kullanlr.

c. nce Tala Kalemleri : nce tala iin kalemin ucu yuvarlatlr. Kaba tala kalemlerinden fark, ucunun fazla yuvarlatlm olmasdr. Bu kalem eer gaz ta ile yuvarlatlr ve ilerleme az olursa i zerinde ok dzgn bir yzey elde edilir.

Vargel Tezgahnda Temel Balama Metotlar :

1. Cvata ve pabular ile2. Tezgah mengenesi ile3. Hidrolik skma aparatlar ile4. zel balama kalplar ile

Vargel Tezgahlar

Vargel tezgahlar kk ve orta boyutlu i paralarn dzlemsel olarak ilemek amacyla ina edilmektedir. Bu tezgahlar daha ok birbirinden bamsz imalat ileri iin elverildir. Vargelin kolay bilenen ucuz ve tek azl bir takmla almas yzey ilemede, frezelemeye gre daha ekonomik olmasn salamaktadr. Ayrca vargel frezeye gre ucuz bir tezgahtr. paras tabla zerine balanr. Ko (ram) gidip gelme hareketi yaparak tad kalemle paray iler. Koun her geri ekilme hareketi srasnda tabla otomatik olarak bir ilerleme hareketi yapar. lerleme hareketi el ark ile de salanabilir.Kalem koun burnuna bir klape ile balanr. Klape, klape taycs zerine yukardan mafsall olarak takldndan geri hareketinde kalemin i parasna dayanmasyla yukar kalkar ve bylece kalem para zerinde rahatlkla hareket edebilir.Koun gidip gelme hareketi, dairesel bir hareketin bir tertibatla dorusal harekete evrilmesiyle salanr. Koun retken olmayan geri dn zamann azaltmak iin, geri dn daha hzl yaplr. Koun gidip gelme boyu, kalemin paray belirli bir miktar geebilmesi amacyla i parasnn boyundan bir miktar byk seilir. parasnn deiik ksmlarnn ilenebilmesi iin her periyotta verilecek yatay ilerleme miktar malzemeye ve istenilen yzey dzgnlne gre seilir. Bir pasoda istenilen l salanmadnda ikinci pasoda i parasna kalemin daha fazla dalmas salanarak ilem srdrlr.Dey vargel tezgahlar daha ok i paralarnn dey ksmlarnn ilenmesinde kullanlrlar. Bu tip vargellerde koun hareketi yatay vargellerin tersine dik dorultudadr. Bylece baz i paralarn tezgaha balama zorluklar da giderilmi olur.3.11.11 Talal lem Kabiliyeti Talal ilenebilirlik proses ve malzemeyi birlikte ihtiva eden bir sistem zellii olarak dnlmelidir.Malzemeleri ilenebilirlik asndan genel bir sralamaya koymak mmkn deildir.Bununla beraber geleneksel olarak ilenebilirliin bir malzeme zellii olduu sylenebilir.Malzemelerin talal ilem kabiliyetini belirlemede kantitatif deerlendirme kriterlerinin kullanlmas gerekir.Bu kriterler aada detayl olarak izah edilmitir;

1) Sk sk adndan sz edilen talal ilenebilirlik indeksi,referans bir malzemeye gre malzemelerin ortalama ilenebilme hz sralamasn ifade etmektedir.

2) Dakika ve saniye cinsinden verilen bir takm mr iin kesme hz deeri veya verilen bir takm mr kriteri iin ilenen metalin hacmi malzemelerin talal ilenebilirlik kabiliyetinin tesbitinde kullanlabilecek daha kantitatif llerdir.

3) Dier bir kriter takm anmasdr.Bu deer verilen bir kesme hz ve besleme deerinde kalem boyutunda birim zamanda anmadan dolay meydana gelen deiim cinsinden veya standart bir taban yzeyi anmasnn oluabilmesi iin gerekli olan zaman olarak verilir.

4) Dier bir kantitatif l ise standart kesme ve besleme hzlarnda elde edilen yzey bitirme kalitesidir.

Talal ilenebilirlik ok ynl bir zelliktir ve malzemelerin bir ksm zellikleri tarafndan etkilenir.yi ilenebilirlik terimi minimum takm anmas,iyi yzey bitirme gibi kriterlerden birini veya birden fazlasn ifade eder.

yi ilenebilirlik iin aadaki zellikler aranr;

Talan kolaylkla krlabilmesi ve kk oranlardaki kaymadan sonra talan ayrlabilmesi iin snekliliin dk olmas gerekir.Bu karakteristikler plastik deformasyonda istenenlerin tam tersidir.Bu yzden tercih edilen zellikler arasnda dk bir deformasyon ss,dk kavitasyon oluturma direnci,dk kesit bzlmesi ve dk krlma direnci bulunmaktadr.

3.11.12 Demir Esasl Metaller Karbon elikleri: Karbon elii terimi ok dk karbon ierikli demirden tektoid st eliklere kadar uzanan ok geni bir malzeme grubunu kapsamaktadr.Bu elikler ticari olarak u koullarda pazarlanrlar;

1) Tamamyla tavl koul; lameller perlitik formda bulunan karbr oranndaki artla birlikte mukavemet artar ve sneklik azalr.

1) Karbr kre formuna getirmek iin sl ilem grm koulda modler veya kresel eliin mukavemeti dk sneklii yksektir.3.11.13 Talal lem elikleri: eliklerin byk bir ksm talal ilemle ekillendirilebilmektedir.Talal ilenebilirlii gelitirmek iin gsterilen gayretler talal ilem eliklerinin gelitirilmesi ile sonulanmtr.Bu elikler ncelikle kurun gibi matriste znmeyen yumuak element ierirler ve slfr ierikleri dier eliklere gre daha yksektir.

Alaml elikler: Alaml eliklerde karbr orannn art ile doru orantl bir ekilde sertlikartar ve buna paralel olarak takmn anma hz ykselir.

Paslanmaz elikler: Paslanmaz eliklerin yksek mukavemeti ve dk sl iletkenlii talal ilem esnasnda ar scaklk ykselmesine sebep olmaktadr.

Dkme Demirler: Primer sementitin varl beyaz dkme demirin talal ilenebilirliini olduka gletirir.Gri dkme demirde takm anmasnn ve ani krlmalarn birinci dereceden sorumlusu beyaz zon olarak adlandrlan sementetik yapdaki sert blgedir.

3.11.14 Demird Malzemeler Dk Ergime Noktal Malzemeler: Sadece inko alamlar zerinde nemli saylabilecek oranlarda talal ilem gerekletirilmektedir.

Magnezyum Alamlar: Dk sneklik talal ilenebilirlii gelitirir ve magnezyum alamlarna talal ilem alam sfatn kazandrr.

Alminyum Alamlar: Saf alminyum ve snek alminyum alamlar tavl koullarda ilemeleri halinde tala takma yapr.Bu nedenle yumuak malzemeler souk allm koullarda ilenirler.

Berilyum: Kuru ortamda kolayca ilenebilir.

Bakr Esasl Alamlar: Saf alminyumda olduu gibi saf bakrn talal ilenebilme kabiliyeti souk allm koullarda maksimum dzeye ular.Bu koul saf alminyumdan daha kk kesme kuvvetleri ile ilenebilen tek fazl alamlar iin de geerlidir.

Nikel Esasl Alamlar ve Sper Alamlar: Dk sneklikten doley bu alamlarn souk alm veya kombine sl ilem grm halde ilenmesi tavsiye edilmektedir.Ancak bu alamlarn yksek yapma zellii ve dk sl iletkenlii ounlukla yksek mukavemetle birleerek bu malzemenin tavl veya ar yalandrlm koullarda ilemini zorunlu hale getirir.

Titanyum: Yksek reaktivitesi ve yksekyapma zellii dk sl iletkenlii ile birleerek geni bir kesme hz aralnda talan kesikli bir ekilde oluumuna yol aar ve talal ilemi gletirir.

NMERK KONTROL ve OTOMASYON: Takm tezgahlarnn operasyonu ve kontrol byk yetenek gerektirmektedir. boyutlu d yzeylere sahip bir parann freze ile ilenmesi bu zorluu sergilemektedir.Nmerik kontrol balangta byle boyutlu karmak yzeylere sahip uak paralarnn ilenmesi iin gelitirilmitir.Yazlmn geliimine paralel olarak bilgisayar ve kontrol donanmlarnda hzl gelimeler salanmtr ve bu geliim takm malzemelerindeki ilerlemelere e zamanl olarak gereklemitir.

Programlanabilir kontrol yazlm kullanarak i paras veya takm belirli ynlerde hareket ettirebilmektedir ve hatta oklu yzeylerin ilenmesini mmkn klmaktadr.Kontrol programlar belirgin bir parann nasl ilenebileceini tanmlamaktadr.

NC veye CNC tezgahlarndaki gelimeler olduka ba dndrc bir hzla devam etmektedir.NC takm tezgahlarnn gnmze kadar imal edilmi tm takm tezgahlar ierisinde pay hala ok kk olmasna ramen gnmzdeki oran toplam tezgah retiminin yarsndan fazladr.

3.11.15 Elektro-Kimyasal leme Yntemleri: Gnmzde sanayida kullanlan elektro ve kimyasal ileme yntemleri unlardr;

1) Kimyasal ileme, 2) Elektro-Kimyasal ileme, 3) Elektro erozyonla ileme, 4) Elektro-

Kimyasal talama, 5) Yksek enerjili nla ileme

Kimyasal leme: Metallerin ounluunun ve seramiklerin bazlarnn baz asit veya alkali zeltiler iinde znme gsterdikleri yllardan beri bilinmektedir.Metal atomlar birer birer ayrlarak sv ile evrelenmi blgenin tamam zlebilir.Endstriyel uygulamalarda yzeyin sadece bir ksm dalanr.Dier ksmlar balmumu,boya ve polimer film gibi maddelerle korunur.Daldrma veya pskrtme yoluyla tm yzeylerde kaln bir film oluturulur, dalanarak elde edilecek olan model bu yzey zerinde bir ablon boyunca bakla kesilir.

Elektro-Kimyasal leme: Elektro kimyasal ileme prensip olarak elektrolitik metal kaplama ileminin tam tersidir.Elektrokimyasal ilemede i para yzeyinden atomlar koparlr ve takiben elektrolit tarafndan tanarak uzaklatrlrlar.Elektrokimyasal bir metal erozyonu sz konusudur.paras iletken olmaldr ve anodu tekil eder.

Son ekli verilmi elektrod negatif ykl takm tutucuya tesbit edilir ve i paras pozitif ykl tablaya balanr.G kayna olarak dk voltaj ve yksek amper deerlerinde

DC akm kullanlr.Elektrod ve i parasnn tesbit edilip yklenmesinden sonra pompalar vastasyla elektrolitin elektrod ile i paras arasnda sirklasyonu salanr.

Elektroerozyonla leme: Bu yntemde ileyici takm olarak kullanlan elektrod ile iletken i paras arasnda meydana gelen elektrikli arjn oluturduu ar scaklk ile yzeyden ok kk paralar koparlarak ekillendirme gerekletirilir. paras ve metal veya grafit katot ounlukla hidrokarbondan oluan dielektrik bir svya daldrlr.Elektrod eimi ilenecek malzemeye ve gerekletirilecek ileme gre yaplr.Genelde seilecek takm malzemesinin yksek ergitme noktal mkemmel bir elektrik iletkenli ve yksek anma direncine sahip olmas istenir.

Elektrokimyasal Talama: Elektrolitik talama olarak da adlandrlan bu yntem klasik talama ile elektrokimyasal ilemin birlemesinden meydana gelir.

Elektrolitik talama dk voltajl doru akmn kemirici takm ve i parasna uygulanmasyla oluturulan elektrokimyasal erozyonla meydana getirilir.Elektrokimyasal reaksiyonun sonunda elektrolitin iyonlamas ve bu iyonlarn metal yzeyinde oluturduklar metal oksit filminin koparlp elektrolit tarafndan uzaklatrlmasyla yzeyler talanm olur.

Yksek Enerjili Inla leme: Bu yntemle kontroll bir ekilde ergitme ve ksmi buharlatrma ile malzemeler zerinde kesme ve delme ilemleri gerekletirilebilir.Bu proses elektron n ve plazma ark gibi kaynak proseslerinin bir alt daldr.Yksek enerjili nla kesme operasyonu metalik malzemelerin yan sra zellikle seramik ve plastikler gibi ilenmesi g olan malzemelerin ekillendirilmesinde de ok kullanldr.

3.11.16 Plastik Malzemelerin Talal lemi Plastik malzemeler molekler yapya sahip olmalarna ramen belirli toleranslar dahilinde talal imalat yntemleriyle ilenebilirler.

Metallere kyasla plastik malzemelerin elastisite modlleri dktr ve kesme kuvvetleri etkisi altnda kolaylkla esneyebilirler.Bu nedenle bu grup malzemelerin tezgaha ok iyi bir ekilde balanmas ve desteklenmesi gerekmektedir.

Genelde plastikler dk sl iletkenlie sahiptirler.Bu yzden kesme zonunda younlaan s btn i paras boyunca datlamaz ve ilenen yzeyde ar snma meydana gelir.Termoplastik bir rezinde cam fazna gei scaklna yaklalarak yzeylerde ar deformasyon ve bozulma meydana gelebilecei gibi termoset rezinlerde atlama ve sl okun neden olabilecei krlmalar vuku bulabilir.

Byk tala alarnda kesme zonu ksaltt ve kesme zonu ksaltld ve kesme enerjisi azaltld iin kesici takmlar byk tala asna sahip olacak ekilde imal edilirler.

Plastiklerin ilave malzemelerle takviye edilmesi halinde talal ilemleri artc derecede gleir.Cam fiberler olduka serttirler ve sadece karbr ve elmas takmlarla ilenebilirler.

Genelde kalplama ve forming metodlar ile kabul edilebilir yzey bitirme ve boyutsal tolaranslar elde edilebilir ve dizayn aamasnda talal ilemden kanma amalanr.

Seramiklerin Talal lemi: Seramiklerin byk bir ksm serttir ve andrc karakterdedir.Bu nedenle seramiklerin snrl seviyelerdeki talal ilemleri yine daha sert olan

dier bir seramik takmla salanmaktadr.Elmas, talama dislerinin yzeylerinin hazrlanmasnda kullanlr.Hemen hemen btn talama yntemleri seramiklerin ilenmesinde kullanlabilir.Kimyasal etkiye urayan seramikler kimyasal yntemlerle ilenebilirler.

Seramik ve silisyum kristallerinin ilenmesi iin yksek enerji n uygundur ve zellikle lazer n ile delik ama ilemleri gerekletirilebilir. 7. Sonu

Bu yaz yaptm MM200 mal Usulleri stajmda bata talal imalat, kaynak ekilleri, montajdaki ayrntlar grme imkanm oldu.

Staj srecinde fabrikann en ok talal imalat departmannda bulundum. Burada birok parann imalatn inceledim. Bu paralarn hangi ilemlerden getii, hangi yolu takip ettii, para retimi iin ne tip tezgahlara ihtiya olduu, bu tezgahlarn zelikleri hakknda bilgi edindim. Tasarm yapma srecinde gz nne almam gereken hususlar rendim.

Tala kaldrma ilemi srasnda aa kan sy datmak gerektii iin soutma svs kullanlmas gerektiini grdm ve bu svnn zelliklerini inceledim. Soutma svsnn parann cinsine de bal olduunu rendim.

Hammadde seiminde nemli hususlarn neler olduunu grdm. Malzemelerin snflandrlmas hakknda bilgi edindim. Metrik vidalarn nasl adlandrldn ve hangi anahtarlarn kullanlacan rendim.

Staj sresince birok teknik resim grme imkanm olduu iin teknik resimleri daha abuk alglama kabiliyeti edindim

En nemli husus ise; bir mhendisin fabrikadaki konumunun, grevinin ve sorumluluunun neler olduunu grdm. Fabrikada insan ilikilerinin nasl olduunu ve nasl olmas gerektiini de kavradm. Bir mhendisin alanlarla nasl iletiim kurduunu rendim. Grup almasnn i zerindeki etkisinin ne kadar byk olduunu da grm bulunuyorum.

54

Documents

MM200