14
Berichte aus der Psychologie Michael Krämer, Siegfried Preiser, Kerstin Brusdeylins (Hrsg.) Psychologiedidaktik und Evaluation XI

MNcMael Krämer, SNegfrNed PreNser KerstNn BrusdeylNns ......Um den Datenschutz zu wahren, wurde auf die Veröffentlichung der Autoren-adressen verzichtet. Wenn Sie Kontakt zu einer

  • Upload
    others

  • View
    3

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: MNcMael Krämer, SNegfrNed PreNser KerstNn BrusdeylNns ......Um den Datenschutz zu wahren, wurde auf die Veröffentlichung der Autoren-adressen verzichtet. Wenn Sie Kontakt zu einer

Berichte aus der Psychologie

Michael Krämer, Siegfried Preiser, Kerstin Brusdeylins (Hrsg.)

Psychologiedidaktik und Evaluation XI

Page 2: MNcMael Krämer, SNegfrNed PreNser KerstNn BrusdeylNns ......Um den Datenschutz zu wahren, wurde auf die Veröffentlichung der Autoren-adressen verzichtet. Wenn Sie Kontakt zu einer

Materialien aus der Sektion Aus-, Fort- und Weiterbildung in Psychologie (AFW) im Berufsverband Deutscher Psychologinnen und Psychologen e.V. (BDP) Band 14

Dem Wunsch mehrerer Autorinnen und Autoren folgend sei an dieser Stelle darauf hingewiesen, wenn in den folgenden Beiträgen entweder nur die männliche oder nur die weibliche Sprachform genutzt wird, so sind jeweils beide Geschlechter gemeint. Es geschieht ausschließlich der besseren Lesbarkeit halber.

Um den Datenschutz zu wahren, wurde auf die Veröffentlichung der Autoren-adressen verzichtet. Wenn Sie Kontakt zu einer Autorin oder einem Autor aufnehmen wollen, schreiben Sie bitte eine e-mail an folgende Adresse. Der Herausgeber leitet Ihren Wunsch gerne weiter: [email protected]

Page 3: MNcMael Krämer, SNegfrNed PreNser KerstNn BrusdeylNns ......Um den Datenschutz zu wahren, wurde auf die Veröffentlichung der Autoren-adressen verzichtet. Wenn Sie Kontakt zu einer

Inhalt

Aus-, Fort- und Weiterbildung in Psychologie

MICHAEL KRÄMER

Novellierung des Psychotherapeutengesetzes – Stand der Dinge und Auswirkungen auf das Studium der Psychologie und die Profession 3

SIEGFRIED PREISER UND MICHAEL GIEBEL

Weiterbildungsmotivation von Studierenden der Psychologie 2012 - 2014 - 2016 11

LARS BEHRMANN

„Je höher der Frauenanteil eines Fachs, desto weniger Frauen promovieren …“ 17

MIRIAM THYE, KATHARINA MOSEN, ULRICH WEGER UND DIETHARD TAUSCHEL Meditation und akademische Prokrastination – eine qualitative Studie 25

HANS-PETER LANGFELDT

Kulturelle Grenzen der (Psychologie)Didaktik – Erfahrungen an einer äthiopischen Universität 35

CARL P. A. KESSELER, STEFAN TROCHE UND MICHAELA ZUPANIC

Zur Konsistenz der Erwartungen an die ideale Persönlickeit von Psychologie-Studierenden und die Auswirkungen auf Studienzufriedenheit und Studienleistung 43

CHARLOTTE VEHOFF, MICHAELA ZUPANIC, ROBIN JÖRN SIEGEL UND STEFAN TROCHE

Die Motivationsquellen studentischer GutachterInnen im Auswahlverfahren Psychologie: Neugier, Engagement oder doch das Bedürfnis nach Macht? 53

STEPHAN DUTKE, LENA KOEPCKE UND ELMAR SOUVIGNIER

Beiträge der Psychologie zum Praxissemester in der Lehramtsausbildung 61

Lehren und Lernen

HANS-PETER NOLTING

Einführung in die Psychologie: themenbezogen oder systembezogen? Das Konzept der Integrativen Didaktik 73

MARLENE WAGNER, STEPHANIE MOSER, INES DEIBL UND JÖRG ZUMBACH

Psychologiedidaktik trifft Philosophiedidaktik: Der Einsatz von Wikis im interdisziplinären Unterricht 81

III

Page 4: MNcMael Krämer, SNegfrNed PreNser KerstNn BrusdeylNns ......Um den Datenschutz zu wahren, wurde auf die Veröffentlichung der Autoren-adressen verzichtet. Wenn Sie Kontakt zu einer

S I E G F RI E D P R EI S E R U N D T A M A R A T U R A S H VI LI

Wis s e ns c h aft s k o m m u ni k ati o n u n d E x p ert e n -L ai e n -K o m m u ni k ati o n: K o m p et e n z er w er b d ur c h Tr ai ni n g ss e mi n ar e a n d e ut s c h e n u n d g e or gis c h e n U ni v er sit ät e n 9 3

JU LI A M E N D Z H E RI T S K A Y A U N D C A R O LI N E S C H E R E R

H er a usf or d er u n g e n, M a ß n a h m e n u n d Ver b e ss er u n gsi n di k at or e n g ut er M et h o d e nl e hr e 1 0 1

L A R S B E H R M A N N U N D S T E F A NI E V A N O P H U Y S E N

„ F or s c h e n d es L er n e n “ l er n e n – Di e M et h o d e n a u s bil d u n g f ür L e hr a mt st u di er e n d e a n d er W W U M ü nst er 1 0 9

D A G M A R T R E U T N E R

O pti mi er u n g ei n e s K o m m u ni k ati o ns s e mi n ar s mit Vi d e of e e d b a c k a n h a n d v o n Vi d e o a n n ot ati o n 1 1 9

B A S TI A N H O D A P P

M e di e n b a si ert es F or s c h e n d es L er n e n – ei n M o d ell pr oj e kt 1 2 7

IN G O J U N G C L A U S S E N U N D S I L VI A N A S T U BI G

„ F a c k j u P ä d d a! ? “ – N e u e We g e i n d er Di d a kti k d er P ä d a g o gis c h e n P s y c h ol o gi e. Er g e b nis s e ei n er o nli n e -U mfr a g e z u m Ei ns at z v o n S pi elfil m e n i n d er u ni v er sit är e n L e hr a mt s a us bil d u n g a m B eis pi el d er S c h ul k o m ö di e „ F a c k j u G ö ht e “ 1 3 5

IN G O J U N G C L A U S S E N

Di e ‚ P s y c h o d y n a mi k - A ni m ati o n‘ – Ei n m e di e n g est üt zt er B eitr a g z ur Di d a kti k d er P s y c h o a n al ys e 1 4 5

M A R K U S K N Ö P F E L , FR A N K M U S O L E SI U N D W I L LI N E U T HI N G E R

K o n z e pti o n ei n es P B L -M o d uls i m R a h m e n d e s P s y c h ol o gi e st u di u ms 1 5 7

N I C O L A B U C H H O L Z U N D S U S A N N E H I L D E B R A N D

S el bst or g a nisi ert es L er n e n i m P s y c h ol o gi e u nt erri c ht 1 6 7

N I N A Z E U C H U N D E L M A R S O U VI G NI E R

Wis s e ns c h aftli c h es D e n k e n b ei L e hr a mt s - u n d P s y c h ol o gi e st u di er e n d e n 1 7 5

T O M R O S M A N , AN N E - KA T H RI N M A Y E R U N D G Ü N T E R K R A M P E N

Di e F ör d er u n g diff e n zi ert er e pist e m ol o gis c h er Ü b er z e u g u n g e n b ei St u di e n a nf ä n g er n d er P s y c h ol o gi e: E m piris c h e B ef u n d e u n d f a c h di d a ktis c h e I m pli k ati o n e n 1 8 5

I V

Page 5: MNcMael Krämer, SNegfrNed PreNser KerstNn BrusdeylNns ......Um den Datenschutz zu wahren, wurde auf die Veröffentlichung der Autoren-adressen verzichtet. Wenn Sie Kontakt zu einer

A N N E - KA T H RI N M A Y E R , NI K O L A S L EI C H N E R U N D G Ü N T E R K R A M P E N

F ör d er u n g f a c hli c h er I nf or m ati o ns k o m p et e n z v o n P s y c h ol o gi e -St u di er e n d e n d ur c h ei n c urri c ul ar i nt e gri ert es Bl e n d e d L e ar ni n g -Tr ai ni n g 1 9 3

K A T R I N B. K LI N G SI E C K , DA NI E L A L - KA B B A NI , CA R L A B O H N DI C K , J O H A N N A H I L K E N M EI E R, SE B A S TI A N K Ö NI G , HA N N A S. M Ü S C H E , S A S KI A P R A E T O RI U S U N D S A B RI N A S O M M E R

G a m e b asi ert es L er n e n i n d er L e hr er bil d u n g – s pi el e n d z ur di a g n o stis c h k o m p et e nt e n L e hr kr aft w er d e n 2 0 3

N A T H A S H A B O D O N YI , VI K T O RI A F A L K E N H O R S T U N D U L RI K E S T A R K E R ,

Pl a ns pi el – P a pi er st er n m a n uf a kt ur 2 1 3

M I RI A M T H Y E , DÉ SI R É E R I T Z K A, RO S E L I N K U N D D I E T H A R D T A U S C H E L

L er nst d u s c h o n o d er li e st d u n o c h ? – Z u d er Fr a g e, wi e m a n als St u d e nt d as a k a d e mis c h e L er n e n l er n e n k a n n 2 1 9

P s y c h ol o gi e a n S c h ul e n

P A U L G E O R G G EI ß

K o m p et e n z ori e nti ert er P s y c h ol o gi e u nt erri c ht i n Öst err ei c h 2 2 9

D O MI NI K M O M B E L LI

K o m p et e n z ori e nti ert er P ä d a g o gi k - u n d P s y c h ol o gi e u nt erri c ht a us d er g y m n a si al e n O b er st uf e i n d er S c h w ei z 2 3 9

JÜ R G E N M A L A C H U N D M A R G R E T P E T E R S

Vo n d er I n p ut - z ur O ut p ut ori e nti er u n g – I nt e nti o n, Str u kt ur u n d I m pl e m e nt ati o n d es k o m p et e n z ori e nti ert e n K er nl e hr pl a ns P s y c h ol o gi e f ür di e g y m n asi al e O b er st uf e N R W 2 4 7

P r a xi s b e z o g e n e A n w e n d u n g ps y c h ol o gi s c h e r E r k e n nt ni ss e

K E R S TI N B R U S D E Y LI N S U N D J O RI N T H E H A G N E R

P E N T A pl us Str ess pr ä v e nti o n f ür O b er st uf e ns c h ü l er u n d St u di er e n d e 2 5 7

T I M O B E R S E

Kr a n k v or S or g e n – Ei n W or ks h o p z ur kli nis c h e n P s y c h ol o gi e f ür P s y c h ol o gi el e hr er/i n n e n 2 6 3

V

Page 6: MNcMael Krämer, SNegfrNed PreNser KerstNn BrusdeylNns ......Um den Datenschutz zu wahren, wurde auf die Veröffentlichung der Autoren-adressen verzichtet. Wenn Sie Kontakt zu einer

S A BI N E F A B RI Z , LU K A S S C H U L Z E - VO R B E R G U N D H O L G E R H O R Z

„ B er at u n g u n d B etr e u u n g v o n St u di er e n d e n i m St u di u m “. K o n z e pti o n & E v al u ati o n ei n er S c h ul u n g sr ei h e f ür s c h ulis c h e B etr e u er/i n n e n u n d Pr a kti k u ms b e a uftr a gt e i m Pr a xis s e m e st er 2 7 1

E v al u ati o n

M I C H A E L K R Ä M E R

Z ufri e d e n u n d gl ü c kli c h ?! Z u m Z u s a m m e n h a n g z wis c h e n St u di e n z ufri e d e n h eit u n d Gl ü c k s e m pfi n d e n 2 8 1

A R N O L D H I N Z

Wi e n ü t zli c h ist L e hr e v al u ati o n dur c h St u di er e n d e mitt els R ati n gs k al e n ? 2 9 1

D A NI E L A F EI S T A U E R U N D T O BI A S R I C H T E R

Wi e z u v erl äs si g si n d st u d e ntis c h e Ei ns c h ät z u n g e n d er L e hr q u alit ät ? Ei n e A n al ys e mit kr e u z kl as sifi zi ert e n M e h r e b e n e n m o d ell e n 2 9 9

E LI S A B E T H D A L L Ü G E , MI C H A E L A Z U P A NI C , CO R N E LI A H E T F E L D

U N D M A R Z E L L U S H O F M A N N

Wi e bil d et si c h d as C urri c ul u m d e s St u di u ms i m Pr o gr ess T est P s y c h ol o gi e ( P T P) a b ? 3 0 7

M I C H A E L A Z U P A NI C , JA N P. E H L E R S , TH O M A S O S T E R M A N N

U N D M A R Z E L L U S H O F M A N N

Pr o gr ess T est P s y c h ol o gi e ( P T P) u n d Wis s e ns e nt wi c kl u n g i m St u di e n v erl a uf 3 1 5

JO N A T H A N B A R E N B E R G , EV A S EI F RI E D , BI R GI T S PI N A T H

U N D S T E P H A N D U T K E

Di e B e ar b eit u n g s c hriftli c h er Pr o bl e m a uf g a b e n er h ö ht d e n L er n erf ol g i n ei n er P s y c h ol o gi e -Vorl e s u n g 3 2 3

JU LI A N E S C H WI E R E N , JO N A T H A N B A R E N B E R G U N D S T E P H A N D U T K E

T est eff e kt i n P s y c h ol o gi e -L e hr v er a nst alt u n g e n ? Ei n e m et a a n al ytis c h e P er s p e kti v e 3 3 1

D O R O T H E A K R A M P E N , KA R L S C H W EI Z E R , SI E G B E R T R EI ß

U N D A N D R E A S G O L D

Er pr o b u n g ei n er K ur zs k al a z ur Erf a ss u n g v o n I m p ulsi vit ät 3 3 9

N I K O L AI Z I N K E, ST E F A N S T Ü R M E R U N D L A U R A F R O E H LI C H

Vali di er u n g ei n er d e ut s c hs pr a c hi g e n S k al a z ur m ulti di m e nsi o n al e n Erf as s u n g v o n i nt er k ult ur ell e n K o m p et e n z e n i n d er u ni v er sit är e n A us bil d u n g 3 4 9

VI

Page 7: MNcMael Krämer, SNegfrNed PreNser KerstNn BrusdeylNns ......Um den Datenschutz zu wahren, wurde auf die Veröffentlichung der Autoren-adressen verzichtet. Wenn Sie Kontakt zu einer

Lernst du schon oder liest du noch? – Zu der Frage, wie man als Student das akademische Lernen lernen kann

Miriam Thye, Désirée Ritzka, Rose Link und Diethard Tauschel

Im Studium fundamentale der Universität Witten/Herdecke wurde Studierenden in den

vergangenen Jahren eine longitudinale und interaktive „Lernwerkstatt“ angeboten. In

wurde Wissen über allgemeine Lernprozesse und das Lernen beeinflussende Faktoren

vermittelt. Methoden zur Weiterentwicklung eines förderlichen Lernstils wurden

vorgestellt und er übt. Die Studierenden wurden angeregt, ihr eigenes Lernverhalten zu

reflektieren, um auf dieser Basis für sie passende Strategien auszuwählen und

Lernmethoden und Hilfsmittel sinnvoll. Die schriftliche Fragebogen-Evaluation zur

Lernwerkstatt wurde qualitativ und statistisch nach den als am hilfreichsten für das

eigene Lernen und dessen Weiterentwicklung erlebten Aspekten ausgewertet. Die

meisten Nennungen fallen in den Bereich „Organisation und Struktur“. Eine zweite

Datenerhebung fand durch die Auswertung von schriftlichen Reflexionsberichten von

Studierenden statt, um langfristige Auswirkung zu erfassen. Die Ergebnisse zeigten eine

Nachhaltigkeit u.a. für den Bereich „Organisation und Struktur“ und demonstrieren

damit den Impact der Lernwerkstatt auf das Lernverhalten der Teilnehmer.

Einleitung Lernen als lebenslanger Prozess wird im Forschungs- und Entwicklungsprojekt

„Lernen lernen“ der Universität Witten/Herdecke auf Metakompetenzen (Selbst-

reflexion, -regulation und -organisation) hin beleuchtet, da diesen mit zunehmender

Beschleunigung der Ausbildung besondere Relevanz zukommt. Das Projekt forscht an

dem Prozess des nachhaltigen Lernens und bietet Seminare für Studierende an, in

welchen diese ihr individuelles Lernverhalten reflektieren können. Dabei kommt der

Selbstregulation des Lernens eine besondere Bedeutung zu. Selbstreguliertes Lernen

kann durch Selbstreflexion gefördert werden (Mazmanian & Feldmann, 2011). Dabei

spielen kognitive (Wissen) und metakognitive (Selbsteinschätzung, Kenntnis des

eigenen Lerntyps) Aspekte eine Rolle (Greene & Hutchison, 2012). Diese beiden

219

Page 8: MNcMael Krämer, SNegfrNed PreNser KerstNn BrusdeylNns ......Um den Datenschutz zu wahren, wurde auf die Veröffentlichung der Autoren-adressen verzichtet. Wenn Sie Kontakt zu einer

g e n a n nt e n As p e kt e w er d e n e b e nf alls i n d e m d et ailli ert e n L er n pr o z ess - u n d R e g ul ati o ns -

m o d ell b ei Zi m m er m a n ( Zi m m er m a n , 2 0 0 0) b er ü c ksi c hti gt. I n di es e m Z y kl us -M o d ell

w er d e n Pl a n u n gs -, P erf or m a n c e- u n d R efl e xi o ns p h a s e u nt er s c hi e d e n. Di e m oti v ati o n al e

K o m p o n e nt e d es s el bst g est e u ert e n L er n e ns ( D yr h a u g e , 2 0 1 4) s o wi e d er r e g ul ati v e

Ei nfl us s v o n a n d er e n P er s o n e n a uf d a s ei g e n e L er n e n ( T h o ut e n h o of d & Pirri e b , 2 0 1 5)

s pi el e n e b e nf alls ei n e wi c hti g e R oll e. A uf pr a ktis c h er E b e n e ist s o mit f ür d e n

L er n e n d e n di e Fr a g e d es „ Wi e “ i n B e z u g a uf S el bstr efl e xi o n u n d S el bstr e g ul ati o n z u

st ell e n u n d L ö s u n g e n z u fi n d e n, di e L er n e n d e b ei d er E nt wi c kl u n g di es er F ä hi g k eit e n

u nt er st üt z e n. D as „I nt e gri ert e B e gl eit st u di u m A nt hr o p o s o p his c h e M e di zi n “ bi et et i n

K o o p er ati o n mit d e m St u di u m f u n d a m e nt al e d er U ni v er sit ät Witt e n/ H er d e c k e ei n

l o n git u di n al es u n d i nt er a kti v e s S e mi n ar z ur E nt d e c k u n g u n d E nt wi c kl u n g i n di vi d u ell er

u n d f ör d erli c h er L er nstr at e gi e n a n. Di e „ L er n w er kst att “ s et zt d e n S c h w er p u n kt a uf di e

i n di vi d u ell e E x pl or ati o n u n d Er k e n nt nis d e s ei g e n e n L er n v er h alt e ns u n d di e p er s ö nli c h e

Fr ei h eit d er St u di er e n d e n i n d er Wa hl i hr er M et h o d e n.

F r a g e st ell u n g

Di e s c hriftli c h e Fr a g e b o g e n -E v al u ati o n u n d di e i n di vi d u ell e n R efl e xi o ns -

s c hr ei b e n d er T eil n e h m er a n d er L er n w er kst att w ur d e n u nt er d er Fr a g e: „ Wel c h e d er i n

d er L er n w er kst att v er mitt elt e n M et h o d e n w ur d e n v o n d e n St u di er e n d e n als f ör d erli c h

b e s c hri e b e n ? “ a us g e w ert et.

M et h o d e u n d D u r c hf ü h r u n g d e r St u di e

St u di er e n d e a us d e n F a k ult ät e n f ür G es u n d h eit -, Wirt s c h aft s wis s e ns c h aft u n d

K ult urr ef l e xi o n d er U ni v er sit ät Witt e n/ H er d e c k e w ur d e n z u n ä c hst ü b er di e Gr u n dl a g e n

d es L er n e ns u nt erri c ht et. A ns c hli e ß e n d w ur d e n v er s c hi e d e n e M et h o d e n z ur F ör d er u n g

d es L er n e ns v or g est ellt. A uf d er M et a e b e n e w ur d e n d e n St u di er e n d e n As p e kt e wi e

R efl e xi o n v o n L er ni n h alt e n S el bstr efl e xi o n d e s L er n e ns s o wi e S el bst st e u er u n g d es

L er n e ns n ä h er g e br a c ht. A m E n d e d er K ur s e w ur d e n d e n St u di er e n d e n z ur E v al u ati o n

d es S e mi n ar s Fr a g e b ö g e n mit s e mi q u a ntit ati v e n u n d Fr eit e xtfr a g e n ( „ K ur z z eit -

r efl e xi o n “) a u s g et eilt, di e v o n N = 7 9 b e a nt w ort et w ur d e n. N a c h d e m S e mi n ar, w el c h e s

mit ei n e m K o m p a ktt a g st art et e u n d d a n n w ö c h e ntli c h ü b er ei n h al b e s S e m est er mit 9 0 -

Mi n ut e n Ei n h eit e n f ort g ef ü hrt w ur d e, h a b e n ei ni g e St u di er e n d e ( N = 2 2) ei n e

2 2 0

Page 9: MNcMael Krämer, SNegfrNed PreNser KerstNn BrusdeylNns ......Um den Datenschutz zu wahren, wurde auf die Veröffentlichung der Autoren-adressen verzichtet. Wenn Sie Kontakt zu einer

individuelle Reflexion („Langzeitreflexion“) nach Ende des Semesters angefertigt.

Diese stellte den Leistungsnachweis zur Vergabe von Kreditpunkten (ECTS) und Noten

dar und wurden nach dem schriftlichen Einverständnis zur Teilnahme an der Studie

anonymisiert und ausgewertet. Den Studierenden wurde versichert, dass Inhalte und

Teilnahme an der Studie keine Auswirkungen auf ihre Benotung haben. Die Kurz- und

Langzeitreflexionen wurden mit der qualitativen Inhaltsanalyse nach Mayring (2000)

untersucht und ausgewertet und mit Hilfe des Programms Atlas.ti V.7 codiert. Daraus

ergaben sich die ausgewerteten Codefamilien. Mehrfachnennungen wurden in der

Auswertung der Kurzzeit- und Langzeitreflexionen berücksichtigt, da diese die Gewich-

tung der für das eigene Lernen ausgewählten Strategien demonstrieren. Danach wurden

die Codefamilien statistisch mit den im Fragebogen erhobenen sozio-demografischen

Daten untersucht.

Ergebnisse Die meisten Nennungen (insgesamt 150) in der Kurzzeitreflexion fallen in die

Überkategorie „Organisation und Struktur“. Darin enthalten sind sowohl meta-

organisationale Kompetenzen wie Self-Management, aber auch die konkret inhaltliche

Strukturierung (wie z.B. das Sortieren der Lernunterlagen). Das strukturierende Element

„Lern- und Wochenplan“ erhält 33 Nennungen und beinhaltet das Planen des Schlaf-

rhythmus, das Eintragen von Pausen und einen Überblick der Präsenzzeiten und

selbstständigen Lernphasen. Auch in der Langzeitreflexion dominiert die Familie

„Organisation und Struktur“ (159 Nennungen). Darin zu finden ist sowohl die Organisa-

tion des Arbeitsplatzes als auch das Wiederholen und die dazu hilfreiche Struktur. Die

Studierenden beschrieben, dass ihnen der Wochenplan zur Einteilung von Pausen bzw.

Freizeitaktivitäten eine gute Grundlage geboten habe und die Entwicklung eines

gesunden Lern-, Schlaf- und Pausenrhythmus sinnvoll sei. Daraus kann geschlussfolgert

werden, dass der „Lern- und Wochenplan“ eine förderliche Methode zur Entwicklung

und Etablierung eines gesunden Rhythmus ist.

Die metakognitive Komponente „Selbstreflexion“ (30 Nennungen) bildet eine

weitere Codefamilie und bezog sich sowohl auf das nachträgliche Beschauen der

gelernten Inhalte als auch auf die Reflexion des eigenen Verhaltens. Dabei wurde der

„Lerncoach“ (Reflexion wird zur Evaluation des eigenen Lernverhaltens benutzt) und

221

Page 10: MNcMael Krämer, SNegfrNed PreNser KerstNn BrusdeylNns ......Um den Datenschutz zu wahren, wurde auf die Veröffentlichung der Autoren-adressen verzichtet. Wenn Sie Kontakt zu einer

d as A u s ei n a n d er s et zt e n mit d e m ei g e n e n C hr o n ot y p ( wi e di e c hr o n o bi ol o gis c h e

Ei n or d n u n g als „ L er c h e “ o d er „ E ul e “) als si n n v oll er a c ht et. I n d er L a n g z eitr efl e xi o n

fi n d et si c h di es e F a mili e i n i ns g e s a mt 8 5 N e n n u n g e n wi e d er, w ori n di e U nt er k at e g ori e n

„ S el bstr efl e xi o n “ u n d „ L er n c o a c h “ e nt h alt e n si n d. Di e St u di er e n d e n b es c hr ei b e n ei n e

Erf ol gs st ei g er u n g d ur c h di e i n d er L er n w er kst att a n g el eit et e n R efl e xi o ns ei n h eit e n u n d

d ur c h di e Ü b ertr a g u n g di es er i n d e n Allt a g ( z. B. A n w e n d u n g d es „ L er n c o a c h “).

B es o n d er s a uff älli g ist, d ass di e N e n n u n g „ R efl e xi o n “ i n d er A us w ert u n g d er

L a n g z eitr efl e xi o n e n d e utli c h z u ni m mt.

I n d e n K ur z z eitr efl e xi o n e n bil d e n di e T h e m e n „S el bst v ertr a u e n “, „ Ei g e nst ä n di g -

k eit “ u n d „ k ei n e e m oti o n al e B el ast u n g “ ( 2 2 N e n n u n g e n) ei n e dritt e er w ä h n e n s w ert e

F a mili e. I n di es er w er d e n g e n er ell e F a kt or e n v er s a m m elt wi e „ S el bst v ertr a u e n “,

w el c h es ni c ht n ur i n B e z u g a uf d as L er n e n ei n e R oll e s pi elt, u n d N e b e nf a kt or e n wi e

„ k ei n e e m oti o n al e B el ast u n g “, w as di e m o m e nt a n e A b w e s e n h eit v o n kritis c h e n

L e b e ns er ei g n is s e n mit ei ns c hli e ßt. D er As p e kt „ S el bst v ertr a u e n “ ( 1 8 N e n n u n g e n)

w ur d e i n d er L a n g z eitr efl e xi o n s elt e n er er w ä h nt. Di e s m us s k ei n e A b n a h m e b e d e ut e n,

d a di e St u di er e n d e n w o m ö gli c h i m Z u g e d er L er n w er kst att i hr S el bst v ertr a u e n b er eit s

a uf g e b a ut h a b e n k ö n nt e n. A u c h i n d e n B er ei c h e n „ Ei g e nst ä n di g k eit “ u n d „ k ei n e

e m oti o n al e n B el a st u n g “ ist ei n R ü c k g a n g d er N e n n u n g e n z u b e o b a c ht e n.

Weit er e F a kt or e n wi e „ P a u s e n ei n h alt e n u n d Kr aft u n d K o n z e ntr ati o n s c h ö pf e n “

u n d „ A bs c h alt e n “ (i ns g es a mt 4 9 N e n n u n g e n) w ur d e n i n d er K ur z z eitr efl e xi o n p o siti v

g e n a n nt. Di e s s et zt si c h i n d e n L a n g z eitr efl e xi o n e n f ort, i n d e m „ P a u s e n “ ( 4 3) u n d

„ A bs c h alt e n “ ( 4 4) s o wi e d er „ P a us e nt a g “ ( 1 8) e b e nf alls als f ür d a s L er n e n f ör d erli c h

u n d eff e kti vit ät sst ei g er n d b e s c hri e b e n w ur d e n.

As p e kt e wi e „ k ö r p erli c h es W o hl b efi n d e n“, „ Er n ä hr u n g “ u n d „ S p ort “ w ur d e n i n

d e n K ur z z eitr efl e xi o n e n w e ni g er b e h a n d elt. A n z u m er k e n ist, d ass z w ar M oti v ati o ns - u n d

K o n z e ntr ati o nsf ör d er u n g ei n wi c hti g es T h e m a d ar st ell e n, d a mit ei n h er g e h e n d e

M et h o d e n j e d o c h s elt e n g e n a n nt w ur d e n. I m B er ei c h „ K ör p erli c h es W o hl b efi n d e n “ g a b

es i n d er L a n g z eitr efl e xi o n ei n e St ei g er u n g mit 3 0 N e n n u n g e n, w el c h e si c h v or n e h mli c h

mit „ Er n ä hr u n g “ u n d „ S p a zi er g ä n g e n a n d er fris c h e n L uft “ b e z o g e n.

I n d er er st e n B e w ert u n g fi n d et si c h d er s o zi al e C h ar a kt er d es L er n e ns mit d er

p o siti v e n B e w ert u n g d es B er ei c hs „ U nt er st üt z u n g d ur c h A n d er e “ i n 2 2 N e n n u n g e n

wi e d er. Di e s er wir d i n d er L a n g z eitr efl e xi o n i n a n d er er Art als i n d er K ur z z eitr efl e xi o n

2 2 2

Page 11: MNcMael Krämer, SNegfrNed PreNser KerstNn BrusdeylNns ......Um den Datenschutz zu wahren, wurde auf die Veröffentlichung der Autoren-adressen verzichtet. Wenn Sie Kontakt zu einer

g e n a n nt: Hi er erf ä hrt z. B. di e L er n gr u p p e ei n ü b er wi e g e n d p o siti v e s F e e d b a c k ( n e g ati v e

N e n n u n g e n tr et e n i n z w ei F äll e n a uf).

I ns g e s a mt d o mi ni er e n p o siti v e B e urt eil u n g e n d er L er n m et h o d e n N e n n u n g e n st ar k.

D er ü b er wi e g e n d als si n n v oll b etr a c ht et e L er n pl a n w ur d e z. B. n ur vi er m al n e g ati v b e w ert et.

Di e f ol g e n d e n Gr afi k e n z ei g e n di e Ü b er si c ht d er N e n n u n gs h ä ufi g k eit e n i n K ur z - u n d

L a n g z eitr efl e xi o n:

Pr äf eri ert e M et h o d e n K ur z z eitr efl e xi o n

Or g a ni s ati o n u n d Str u kt ur P a us e n u n dA bs c h alt e n R efl e xi o n

Pr äf eri ert e M et h o d e n L a n g z eitr efl e xi o n

Or g a ni s ati o n Str u kt ur P a us e n u n d A bs c h alt e n R efl e xi o n

A b b. 1: G r afi s c h e G e g e n ü b e r st ell u n g d e r p r äf e ri e rt e n L e r n m et h o d e n i n d e r K u r z -u n d i n d e r L a n g z eit r efl e xi o n.

N e b e n d er G e g e n ü b er st ell u n g i n C o d ef a mili e n w ur d e s o w o hl K ur z - als a u c h

L a n g z eitr efl e xi o n mit d er q u alit ati v e n I n h alt s a n al ys e a us g e w ert et. D a d ur c h k o n nt e n

m ö gli c h e Gr ü n d e f ür di e Pr äf er e n z ei n er M et h o d e n ä h er b es c hri e b e n u n d ei n er

I nt er pr et ati o n z u g ä n gli c h g e m a c ht w er d e n.

Di e C o d ef a mili e „ Or g a nis ati o n u n d Str u kt ur “ ni m mt d e n h ö c hst e n St ell e n w ert

ei n. S o mit s c h ei n e n all e d ari n g ef a sst e n M et h o d e n ei n e el e m e nt ar e K o m p o n e nt e d es

st u d e ntis c h e n L er n e ns z u s ei n. Di e i nt e nsi v er ar b eit et e i n di vi d u ell e W o c h e n pl a n -

er st ell u n g bil d et d a b ei ei n e S c hl üss el k o m p o n e nt e, d a di e s e di e Or g a nis ati o n v o n

Ar b eit s - u n d Fr ei z eit z ul ä sst u n d s o ei n e n a b mil d er n d e n b z w. a us gl ei c h e n d e n Eff e kt a uf

ei n e m ö gli c h e b ei m L er n e n a uftr et e n d e A ns p a n n u n g h at u n d or g a nis mis c h e R e g e n er a -

ti o n erm ö gl i c ht (H e c k m a n n & G ut e n br u n n er, 2 0 1 3 ). Z u d e m bi et et d er W o c h e npl a n di e

i n d er L er n w er kst att v er mitt elt e H a n d h a b u n g s m ö gli c h k eit, d e n ei g e n e n R h yt h m u s z u

fi n d e n: Di e s k a n n s o w o hl d as S c hl af e n als a u c h d as Ei n h alt e n v o n P a us e n u n d di e

Or g a nis ati o n v o n L er n p h a s e n i m u ni v er sit är e n Allt a g b e d e ut e n. Weit er hi n wir d ü b er

b ei d e Er h e b u n gs z eit p u n kt e hi n w e g di e „ S el bstr efl e xi o n “ als l er n erf ol gs st ei g er n d

2 2 3

Page 12: MNcMael Krämer, SNegfrNed PreNser KerstNn BrusdeylNns ......Um den Datenschutz zu wahren, wurde auf die Veröffentlichung der Autoren-adressen verzichtet. Wenn Sie Kontakt zu einer

g e n a n nt. J e d e w eit er e L er n ei n h eit wir d als eff e kti v er als di e v or h eri g e u nr efl e kti ert e

b e s c hri e b e n. D e n dritt e n P u n kt bil d e n „ P a u s e n “ u n d P h as e n d es „ A bs c h alt e ns “: Di es e

w er d e n als g es u n d h eit s - u n d k o n z e ntr ati o ns st ei g er n d b e w ert et. Di e F a mili e „ S el bst -

v ertr a u e n “, „ Ei g e nst ä n di g k eit “ u n d „ k ei n e e m oti o n al e B el a st u n g “ tritt i n d er

L a n g z eitr efl e xi o n m er kli c h i n d e n Hi nt er gr u n d . Di e s k ö n nt e d ar a n li e g e n, d ass di e s e

T h e m e n g er a d e a m A nf a n g d er A u s ei n a n d er s et z u n g mit d e m ei g e n e n L er n v er h alt e n ei n e

e n or m e Pr äs e n z ei n n e h m e n u n d si c h n a c h ei n er i nt e nsi v e n B es c h äfti g u n g d a mit wi e d er

a bs c h w ä c h e n. S o k ö n nt e n di e g eri n g e n N e n n u n g e n i n d e r L a n g z eitr efl e xi o n i nt er pr eti ert

w er d e n. Ei n g e g e nt eili g er Eff e kt ist i n B e z u g a uf d as „ K ör p erli c h e W o hl b efi n d e n “ z u

b e o b a c ht e n, d a di es e i n d er L a n g z eitr efl e xi o n d e utli c h v er m e hrt g e n a n nt w er d e n. Di e s

k ö n nt e w o m ö gli c h d ar a n li e g e n, d ass l a n gfristi g ei n u n g e s u n d er L er n - u n d L e b e nsstil

b z w. d as Ü b er g e h e n v o n i n di vi d u ell e n B e d ürf nis s e n ni c ht m e hr i g n ori ert w er d e n k a n n

u n d s o mit z u ei n e m b e d e n k e ns w ert e n T h e m a wir d. D a n e b e n b e w ert e n di e St u di er e n d e n

„ S p ort “ u n d „ kl ei n e P a us e n a n d er fris c h e n L uft “ mit m oti v ati o ns st ei g er n d e m Eff e kt f ür

d as a ns c hli e ß e n d e L er n e n.

N e b e n d er q u alit ati v e n w ur d e ei n e st atistis c h e A u s w ert u n g d er D at e n

v or g e n o m m e n. Di es e w ur d e i n B e z u g z u d e n i m Fr a g e b o g e n a n g e g e b e n e n s o zi o -

d e m o gr afis c h e n D at e n ( Alt er, G es c hl e c ht, St u di e n g a n g, S e m e st er ) u n d d e n pr äf eri ert e n

L er n m et h o d e n d ur c h g ef ü hrt. I n d er U nt er s u c h u n g d er Alt er s gr u p p e n w ur d e n di e

Pr o b a n d e n i n z w ei Gr u p p e n „j u n g “ u n d „ alt “ mit d e m M e di a n u n d Mitt el w ert v o n 2 2

J a hr e n u nt ert eilt. D er C hi -Q u a dr at -T est z ei gt e k ei n e si g nifi k a nt e n Er g e b nis s e i n d er

Fr a g est ell u n g, o b d as Alt er ei n e n Ei nfl u ss a uf di e vi er als f ör d erli c h a us g e w ert et e n

F a mili e n, w o b ei j ü n g er e T eil n e h m er d e n W o c h e n pl a n b e v or z u gt e n. Di e U nt er s u c h u n g

d er G es c hl e c ht s v ari a bl e n er g a b k ei n e st atistis c h r el e v a nt e n Er g e b nis s e.

Dis k us si o n

Z us a m m e nf as s e n d s oll z u n ä c hst er w ä h nt w er d e n, d ass si c h di e g ef u n d e n e n

C o d ef a mili e n ( b z w. d er N e n n u n g e n g e ei g n et er/ ni c ht g e ei g n et er L er n m et h o d e n) i n d e n

K ur z - u n d L a n g z eitr efl e xi o n e n b ei ei n er G e g e n ü b er st ell u n g i n i hr er n e n n u n g s b e z o g e n e

r el ati v e n H ä ufi g k eit s e hr ä h n elt e n.

Di e b e s o n d er e R el e v a n z d er T h e m e n „ Or g a nis ati o n u n d Str u kt ur “ tritt d e utli c h

i n d e n Vor d er gr u n d. d ari n wir d i ns b es o n d er e d e m i m All g e m ei n e n als wi c hti g e s

2 2 4

Page 13: MNcMael Krämer, SNegfrNed PreNser KerstNn BrusdeylNns ......Um den Datenschutz zu wahren, wurde auf die Veröffentlichung der Autoren-adressen verzichtet. Wenn Sie Kontakt zu einer

I nstr u m e nt er a c ht et e W o c h e n- o d er T a g es ar b eit s pl a n ( z. B. S c h ott , 2 0 1 5) A uf m er ks a m -

k e it g es c h e n kt. Di es d e c kt si c h mit F or s c h u n gs er g e b nis s e n, w el c h e a uf L er n erf ol g i n

d er Ü b er k at e g ori e „ Or g a nis ati o n “ hi n w eis e n ( v gl. D yr h a u g e , 2 0 1 4; Zi m m er m a n , 2 0 0 0).

I n di e s er er h ält d er W o c h e n pl a n ei n e b es o n d er e R oll e. E b e nf alls i n d er Lit er at ur

( Zi m m er m a n, 2 0 0 2; B o e k a ert s , 1 9 9 9; D yr h a u g e, 2 0 1 4) wir d d er Erf ol g sst ei g er u n g

d ur c h S el bstr efl e xi o n ei n b es o n d er er St ell e n w ert z u g e m ess e n; i n B er ei c h e n mit

P ati e nt e n v er s or g u n g k o m mt d er F ä hi g k eit d er R efl e xi o n ei n b e s o n d er s h o h er

St ell e n w ert z u ( L ut z , 2 0 1 3). I n a n d e r e n F or s c h u n g s ar b eit e n ( T h y e, 2 0 1 4) wir d di e dritt e

F a mili e „ P a us e n “ u n d „ A bs c h alt e n “ als m oti v ati o ns -, a uf m er ks a m k eit s- u n d s el bst st e u e -

r u n gsst ei g er n d b e s c hri e b e n. A n z u m er k e n ist, d ass i n d er Fr a g e st ell u n g d er v orli e g e n d e n

U nt er s u c h u n g d er s el bst erl e bt e u n d - ei n g e s c h ät zt e L er n erf ol g v o n St u di er e n d e n d ur c h

di e A n w e n d u n g d er b e s c hri e b e n e n M et h o d e n i m Vor d er gr u n d st e ht. Pr üf u n gs er g e b nis s e

z ur v erifi zi er e n d e n M es s u n g v o n L er n erf ol g w ur d e n ni c ht mit ei n b e z o g e n.

A u s d e n Er g e b nis s e n l as s e n si c h ni c ht n ur Hi n w e is e f ür di e i n di vi d u ell e

Ver b ess er u n g ei n e s n a c h h alti g e n L er n e ns e nt n e h m e n: F ür di e u ni v er sit är e G e st alt u n g

d er L e hr e st ell e n di e Er g e b nis s e wi c hti g e I n di k at or e n d ar. S o st ellt di e Pr äf er e n z ei n e s

i n di vi d u alisi ert e n, str u kt uri ert e n L er n e ns i ns b es o n d er e d er j ü n g er e n St u di er e n d e n ( < 2 2

J a hr e) ei n e n wi c hti g e n B er ei c h z ur w eit er e n E nt wi c kl u n g u n d Erf or s c h u n g, wi e

l er nf ör d erli c h e R a h m e n b e di n g u n g e n f ür St u di er e n d e g es c h aff e n w er d e n k ö n n e n, d ar.

Di e We c hs el wir k u n g v o n S el bstr efl e xi o n u n d F ör d er u n g ei n e s i n di vi d u ell e n L er nstils

i m Si n n e d er A u s bil d u n g d es s el bst-r e g uli ert e n L er n e ns bil d e n ei n vi el v er s pr e c h e n d e s

G e bi et z ur w eit er e n E v al u ati o n.

Lit e r at u r

B o e k a ert s, M. ( 1 9 9 9). S elf -r e g ul at e d l e ar ni n g: W h er e w e ar e t o d a y. I nt er n ati o n al

J o ur n al of E d u c ati o n al R es e ar c h , 31, 4 4 5 - 4 7 5.

D yr h a u g e, H. ( 2 0 1 4). T e a c hi n g q u alit ati v e m et h o ds i n S o ci al S ci e n c e: A pr o bl e m -b as e d

l e ar ni n g ap pr o a c h. J. of C o nt e m p or ar y E ur o p e a n R es e ar c h , 1 0 ( 4), 4 4 2- 4 5 5.

Gr e e n e, J. A., H ut c his o n, L. A., C o st a, L. -J. & Cr o m pt o n, H. ( 2 0 1 2). I n v e sti g ati n g h o w

c oll e g e st u d e nt s ́ t as k d efi niti o ns a n d pl a ns r el at e t o s elf-r e g ul ati n g l e ar ni n g

pr o c essi n g a n d u n d er st a n d in g of a c o m pl e x s ci e n c e t o pi c. C o nt e m p or a r y

E d u c ati o n al Ps y c h ol o g y , 3 7, 3 0 7- 3 2 2.

2 2 5

Page 14: MNcMael Krämer, SNegfrNed PreNser KerstNn BrusdeylNns ......Um den Datenschutz zu wahren, wurde auf die Veröffentlichung der Autoren-adressen verzichtet. Wenn Sie Kontakt zu einer

H e c k m a n n, C. & G ut e n br u n n er, C. ( 2 0 1 3). F u n kti o n ell e H y gi o g e n es e: Gr u n dl a g e d er

a d a pti v e n N or m alisi er u n g . V A S Vl g f. A k a d. S c hrift e n.

L ut z, G., S c h eff er, C., E d el h a e us er, F., T a us c h el, D. & N e u m a n n, M. ( 2 0 1 3). A

r efl e cti v e pr a cti c e i nt er v e nti o n f or pr of essi o n al d e v el o p m e nt, r e d u c e d str ess a n d

i m pr o v e d p ati e nt c ar e - A q u ali t ati v e d e v el o p m e nt al e v al u ati o n. P ati e nt

e d u c ati o n a n d c o u ns eli n g, 9 2 ( 3), 3 3 7- 3 4 5.

M a yri n g, P. ( 2 0 0 0): Q u alit ati v e I n h alt s a n al ys e. F or u m: Q u alit ati v e S o ci al R es e ar c h ,

1 ( 2).

M a z m a ni a n, P., F el d m a n, M. ( 2 0 1 1 ). T h e or y is n e e d e d t o i m pr o v e e d u c ati o n,

ass e s s m e nt a n d p oli c y i n s elf-dir e ct e d l e ar ni n g. M e di c al E d u c ati o n , 4 5, 3 2 4- 2 2 5.

S c h ott F. ( 2 0 1 5). L er n e n, Verst e h e n, Pr üf u n g e n m eist er n . M ü nst er: Wa x m a n n Verl a g .

T h o ut e n h o of d, E. D., Pirri e b, A. ( 2 0 1 5). Fr o m s elf -r e g ul ati o n t o l e ar ni n g t o l e ar n:

o bs er v ati o ns o n t h e c o nstr u cti o n of s elf a n d l e ar ni n g. B ritis h E d u c ati o n al

R es e ar c h J o ur n al , 4 1 ( 1), 7 1- 8 4.

T h y e, M., E d el h ä us er, F., S c h eff er, C., We g er, U. & T a us c h el, D. ( 2 0 1 4): M e dit ati o n u n d

P a us e nt a g als I nstr u m e nt e z u m s el bst g est e u ert e n L er n e n. I n M. Kr ä m er, U.

We g er & M. Z u p a ni c ( Hr s g.), Ps y c h ol o gi e di d a kti k u n d E v al u ati o n X ( S. 1 4 1-

1 5 1). A a c h e n: S h a k er Verl a g.

Zi m m er m a n, B. J. ( 2 0 0 0). S elf -effi c a c y: A n es s e nti al m oti v e t o l e ar n. C o nt e m p or ar y

e d u c ati o n al ps y c h ol o g y , 2 5 ( 1), 8 2- 9 1.

Zi m m er m a n, B. J. ( 2 0 0 2). B e c o mi n g a s elf -r e g ul at e d l e ar n er: A n o v er vi e w. T h e or y i nt o

pr a cti c e , 4 1 ( 2), 6 4- 7 0.

2 2 6