Model ve TeorilerModel ve Teoriler Bölüm 14İletişim ve İşbirliği Modelleri

Ders Sorumlusu: Doç. Dr. Hakan TÜZÜNHazırlayan: Safiye OLGUN

Hacettepe Üniversitesi 2011-2012 Bahar DönemiBTÖ 611 İnsan-Bilgisayar Etkileşimi

Giriş

İnsan-insan iletişim (tesirli) İşbirliğiUzaklığı destekleme (Bilgisayar temelli

iletişim)

Bilgisayar sistemleriTek/çok kullanıcılıEtkiletişim: çalışma grubu/organizasyon

Bilgisayar temelli iletişim

Computer-mediated communication(CMC)+2 bağlı bilgisayarın iletişim işlemiSohbet odaları, e-posta, anlık mesajlaşma

Bilgisayar destekli işbirlikçi çalışma

Computer-supported cooperative work (CSCW)Groupware sistemler İşbirliği/ortak çalışmanın etkileri

Groupware sistemler

İletişim ve İşbirliği sistemleridir.Aynı amacı gerçekleştirme Eşgüdüm, eşeylem, işbirliği1< kullanıcı katılımı sağlama İletişim ve işbirliği çözümleri geliştirme

(yazılım geliştirme)E-posta, konferans sistemleri, Internet

protokolleri

İletişim/işbirliği çatısı

Kaynak: http://www.quepublishing.com/articles/article.aspx?p=1684319

Anahatlar

Yüz yüze iletişim (Face-to-face communication)

Sohbet (Conversation)

Metin tabanlı iletişim (Text-based communication)

Grup çalışması (Group working)

Kaynaklar

Yüz yüze iletişim

Teknoloji yönünden basit Ama çoklu iletişim -> etkileşim Yüz yüze iletişim (insan-insan iletişimi)

Konuşma, Duyma Yüz, göz, bakış (mimik) Vücut dili (jest)

İletişim Haberleşme: duygu, düşünce, bilgi vb.

Etkileşim Karşılıklı Çok yönlü Verimlilik

Hareket etkileri ve kişisel alan

Varolan formları uygunlukKuralları kesin değilKurallara uyulmaması her zaman sorun

değilTedirginlik ve kabalık algısı

Kültürel etkiOrtamdan ortama, durumdan duruma

değişme

<Yüz yüze iletişim

Göz teması ve bakış

Görsel temasYüz ifadesiKonuşma esnasında göz teması

GenişAmaçsız

Dinleyen hakkında bilgi verirDağınık/sürekli direkt göz temasıSadece ses yerine Video kullanımı

<Yüz yüze iletişim

Jestler ve vücut dili

Bilinçsiz olarak anlatımda hareketlenen el ve vücut dili

Deictic referenceVideolardan tüm vücut dili okunamaz

<Yüz yüze iletişim

Yan kanallar, doğrulama ve kesme

Konuşma = bir dizi ifadeSıra alma(turn-taking)Karmaşık görüşmeEtkiletişimYan kanallar (back channel)

Kafa sallama, yüz buruşturma, omuz silkme, burun hareketi, göz kapağı hareketi

<Yüz yüze iletişim

Sırayı alma (turn-taking)

Konuşma aktarımının kesilmesi ve konuşma sırası değişimiBazı doldurucu sözlerÖksürme vb.Vücut, göz hareketi (yan kanallar)Konuşmacının teklifiKonuşmaya kısa ara vermesi

<Yüz yüze iletişim

Sohbet

CSCW sohbet teorileri;Transkript analizi (analyze transcripts)Model kullanma (guide for design decisions)Tasarımı kullanma (drive design)

Temel konuşma yapısı

Transkriptde () arasında yan kanallar ifade edilebilir

Bitişik gruplar (Adjacency pairs) aynı konuda takip eden turn-taking ile elde edilen söz grupları

<Sohbet

Örnek konuşma transkripti

(Mehmet ve Fatma akşam bir lokantada)Mehmet: Bi buçuk iskender söyledim?

Sende ister misin?Fatma: Yavvv… o biraz ağır olmaz mı?Mehmet: Haklısın yaaa…(güler)Fatma: Yanına ayran alsak acaba yenir mi ki?Mehmet: Ne yapacaksın ayranı?

Zaten yanında yoğurt var.Fatma: Ayy doğru yaaavv. Unuttum ben.Mehmet: Neyse karar ver alıcak mı almayacak mısın?Fatma: Light kola var mıdır?(menüyü karıştırır)Mehmet: Vardır vardır.Fatma: Tamam. Bende bi iskender alıyım.

<Sohbet

Bitişik gruplar

(Mehmet ve Fatma akşam bir lokantada)Mehmet: Bi buçuk iskender söyledim ?

Sende ister misin? [iskender]

Fatma: Yavvv… o biraz ağır olmaz mı? [ağır] Mehmet: Haklısın yaaa…(güler) [ağır] Fatma: Yanına ayran alsak acaba yenir mi ki? [ayran] Mehmet: Ne yapacaksın ayranı? [ayran]

Zaten yanında yoğurt var. [yoğurt]Fatma: Ayy doğru yaaavv. Unuttum ben. [yoğurt]Mehmet: Neyse karar ver alıcak mı almayacak mısın?

[iskender] Fatma: Light kola var mıdır?(menüyü karıştırır) [kola] Mehmet: Vardır vardır. [kola]Fatma: Tamam. Bende bi iskender alıyım. [iskender]

M-iF-a1M-a1F-a2M-a2y

F-y M-iF-kM-kF-i

<Sohbet

Bağlam (context)

Konuşmalar bağlam içinde anlamlıKırpılan konuşma yanlış anlaşılabilir Fatma: Yavvv… o biraz ağır olmaz mı?

Konuşmadaki bağlam İçsel bağlam(internal context)

Yazılı konuşma kopyalarıDışsal bağlam(external context)

Yan kanallar

<Sohbet

İçsel bağlam

Konuşmadan önceki ifadelere dayanmaYorumlama bağlamda olma Fatma: Yavvv… o biraz ağır olmaz mı?

Sadece kelimeler (indexical)

<Sohbet

Dışsal bağlam

Çevresel etki, hareketJestBakış Yan kanallarÇevrenin betimlenmesi

Sözel ifade ile birlikte yer alabilir Fatma: Light kola var mıdır?(menüyü karıştırır)

<Sohbet

Başlık, odak ve konuşma şekli

Konuşmanın başlaması Konunun değişmesi Değişimi kaçırma (breakdown) Konuya ilişkin düzeltme yapılması (dialog

focus) Görev merkezli sohbette söz çeşitleri

Substantive: ilişkili konu gelişmesi Annotative: açıklama, detay verilmesi Procedural: işbirliği işleminden bahsetme

<Sohbet

Örnek transkript

(Mehmet ve Fatma bir mağazada, Fatma elbise deneyecek)

Fatma: Hangi pantolonu giyiyim? (elinde kot pantolon ve şalvar var)

Mehmet: Hangisini istersen? Fatma: Aslında kotun modeli güzel. Mehmet: Tamam giy o halde. Fatma: Ama bu da son moda. (şalvarı gösterir) Mehmet: Kot mu? Yıllardır giyiyorum nasıl yeni? Fatma: Hayır. Şalvar son moda. Mehmet: Hımm.

<Sohbet

Değişimi kaçırma ve düzeltme

Değişimi kaçırma (breakdown)Yanlış anlaşılanın düzeltilmesi (repair)

Indexial yapıda yanlış anlaşılmaYan kanallar, jest mimikler

<Sohbet

Ortak bir anlayış oluşturma

Konuşma dilinde yoğun yanlış anlama Konuşmacıların geçmişi/ön bilgileri

Aynı olmaz

Ama ortak zeminde birleşilebilir (grounding) Kısmen Kelime anlamlarında uzlaşma

Kelimelerin temel ilkesi İlgili olma (relevant) Yardımcı olma(helpful)

<Sohbet

Söylev sanatı teorisi

Hem kabul görülüyor hem de itilaflıBir ifade altındaki ima, derin anlamaAnalitik teknikKonuşma hareketi (conversation for

action, CfA) deyişleriAçıklama İhtimalYönlendirme

<Sohbet

Konuşma hareketi şeması (CfA)

<Sohbet

Coordinator tool

Groupware tool olarak eleştirileriCfA’ya dayanırKullanımı sevilmemişNiyetinin ne olacağı ortada

<Sohbet

Metin tabanlı iletişim

Senkron/asenkron tüm groupware sistemler temelde metin tabanlı

Groupware sistemlerde metinsel iletişim türleriAyrık (discrete)Doğrusal (linear)Doğrusal olmayan (non-linear)Uzaysal (spatial)

Yan kanal ve etkileyici durum

Metin tabanlı iletişimde Ayrıntılar eksikYan kanallar yokDilbilgisi daha kurallıBelli hızKesintisizEtkileyici durumlar smiley dili deyişi

<Metin tabanlı iletişim

Ortak zemin

Ortak zeminin özellikleriGeçicilik (cotemporality)Senkron (simultaneity)Sıralı (sequence)

Metin tabanlı iletişimin ortak zeminde buluşması zor

<Metin tabanlı iletişim

Sırayı alma (turn-taking)

Yazışması sırasının dönmesi<2 iletişim daha da karışıkSırayı kim alır?

Konuya odaklananKonuşmacının teklif ettiği İlk konuşan

Kesmeyi sağlayan yan kanal yokRound-robin protokol

<Metin tabanlı iletişim

Bağlam ve deixis

İçsel bağlam varDışsal bağlam yokSıralamada karmaşaDüz sıralı, karşılıklıIndexial Deixis kullanılması problemli

<Metin tabanlı iletişim

Hız ve pürüzler

Konuşma esnasında hız anındalıktaMetin tabanlı iletişimde daha yavaş

Ağ hızıYazarın klavye kullanma hızı İletişim ortamının kullanılma süresi

Hız azalmasıPürüzlerin artışıEtkileşimin düşüşü

<Metin tabanlı iletişim

Baş etme yolları

Hipermetin tabanlı sistemlerde iletişim ağacı çok/doğrusal metin tabanlı iletişimde tek dallı

Baş etme yolları (Coping strategies) İşbirliğin azalmasıyla iletişim azalması Etkiletişim sayısını azaltma mesaj kümesini

genişlemesi Multiplexing: paralel çoklu konuşma Eagerness: muhtemal etkiletişimli iletişimler fark

edilir, geriye dönüş zor, breakdown az Reviewability sağlıyor

<Metin tabanlı iletişim

Doğrusal metine karşı hipermetin

Daha hızlıMultiplexed mesaj nedeniyle breakdown

ve lost topicleri azaltırYönlendirme düşük

Müellif oluşturur (-)Statik (-)

<Metin tabanlı iletişim

Grup çalışması

2 taraftan fazlaDavranışı karmaşıkDinamik sosyal ilişkiler hesaba katılmalı

Grup dinamikleri

Değişiklik gösterirYapısalNiceliksel

Groupware sistemler açık rollere sahip

<Grup çalışması

Fiziksel düzen

Yüz yüze görüşme çevresel şartlar etkilenir

Aracı yönlendiren ve sakin olan grup çalışmasını etkiler

Görüşme odasındaGüç farklı İç içe göz temasıGörsellik etkisi azalması

<Grup çalışması

Dağıtılık biliş (distributed cognitive)

Geleneksel biliş psikolojisi insan aklına bakar

Dağıtık biliş ise dışsal (dünya ve diğer insanlar) ilişkilere bakar

Etkileşim gerçekleşirDiğer insanlarFiziksel çevreyle

Grup bilgisi önemli

<Grup çalışması

Kaynaklar

Dix, A. ve Findlay, J. (2004). Interaction design basics. Human-computer interaction (s. 475-508). Pearson: England.