Moderna Mito

LA KOLEKTIVECO

Gilbert R. Ledon

Gilbert R. Ledon

M O D E R N A M I T O :

L A K O L E K T I V E C O

Eldono de

SENNACIECA ASOCIO T U T M O N D A

67, avenue Gambetta — F-75 020 Paris

1986

Kompost i ta de FONTO en Chapecó, SC, Brazilo. ESEO

Estas eseo, car estas mallonga skribajo,

kie la aútoro n e intencas kaj ne

kapablas funde p r i t r ak t i la temon.

Male, la aútoro petas al ciuj legantoj,

ke 11 í serioze pripensu t i un temon, tiel

ke ciuj povu konsciigi pr i t i o , ke

kolektiveco estas fakte Moderna M i t o

forigenda.

Mi dedicas ci tiun eseon al ciuj

aútentikaj individuistoj

de la tuta mondo.

E N H A V O

Antaúparolo 11 I . En unu frazo 13

En unu demando 14 I I . Enkonduko 15

I I I . Inter la abeloj kaj la safoj 19 IV. Homaj rajtoj kaj homaj devoj 23

Indiv idua deklaracio de homaj devoj 27 V. La raciismaj fi lozofiajoj, kie ni pausas

nian menson 35

1. La homo kun siaj karakteroj 41 — La homo kiel vivmanifestigo 41 — Cu temas pri rezulto de koletiva agado? . . . . 42 — La homo kiel individua vivulo 43 — La homaj kapabloj : la fizikaj naturaj kapabloj 45 — La homaj kapabloj: la diferencoj de la homo

rilate al la mambestoj 45 — La homa intelekta kapablo 46 — La laborkapablo, la inteligento

kaj la rácio de la homo 46 — Aliaj intelektaj kapabloj kaj bezonoj de la

homo: la mist ikemo kaj malraciemo 48 — La psikaj traúmatoj 49 — Homaj sensoj kaj homaj sentoj 51 — La pliaj cefaj kvalitoj de la homo 52 — Resuma analizo p r i la homaj karakteroj . . . . 54

2. La homo en la sócio 57 — K io estas sócio aú kolektivo? 57 — La deveno kaj mekanismoj de kolektivigo . . 58 — La art i f iko j de la sócio: la religio 59

9

— La simboloj, la r i t o j , la ku l t o j , la dogmoj kaj similaj 60

— Edukado, instruado, cerbolavado 6 1 — Pliaj ar t i f iko j de la sócio: la tradic io j ,

la ku t imo j kaj moroj 62 — La popola volo 64 — La stataparato 65

3. Kelkaj sistemoj de la sócio 69 3 .1 . Naciismo 69 3.2. Kapitalismo 72

a. Statkapitalismo 74 b. Kapitalismo en imperialismo,

monopoloj , trustoj kaj oligarkioj 76 c. Aparta ar t i f iko de statkapitalismo:

la inflacio 78 c. Burokratismo - konsumismo - mi l i t i smo . . 79

3.3. Komunismo 81 3.4. Resumaj konsideroj pr i la homo en la

sistemoj de la sócio 84

4. Kelkaj konsekvencoj de la sociaj sistemoj kaj 87 kolektiveco 87 — Mizero — Senlaboreco — Malsato 89 — Steloj — Perfortoj — Murdoj 91 — Homa polucio kaj ekologia malekvil ibro . . . . 95 — Mi l i t o j kaj atom-kemi-detruado 97

5. A l nova sociordo preter la mi to kolektiveco . . . 97 — Homa memstareco — Homaj devoj 99 — Evoluiva sinteno kaj agado 99 — Sennacieca, tuttera mondkoncepto 102 — Kie l konk ludo 107

10

ANTAUPAROLO

"Ne pensi kiel la aliaj: tio sola meritas la nomon penso." Tiuj uortoj, kiujn mi citas prok-simume, elmemore, estis skribitaj de Maksimo Gorki, la granda individuisto, kiu estis aneksita de la bolsevistaj kolektivistoj. Ili neeuiteble revenis en mian menson, dum mi legis la manuskripton de k-do Ledon.

Jen estas pensulo, kiu ne pensas kiel la aliaj. Jen estas memstara penso de individuo nekonforma al la "normala" sablono. Jen estas homo plene homa, konscia pri sia memo, kiu laute audigas sian homan vocon meze de la koncerto de blekantaj safaroj.

Ledon senantaújuge analizas ciajn nociojn, ciajn konceptojn. Li demuntas ciujn sociajn meka-nismojn. Li dissekcas kvazau per skalpelo ciujn instituciojn kaj organizojn. Neniu konvencia limo lin haltigas, li havas neniun tabuon. Li egale vipas kutimojn, morojn, tradiciojn, kredojn, naciojn, patrion kaj la Staton, kiun Niceo nomis "la plej malvarma el la malvarmaj monstroj".

Cu do li estas senmorala? Certe ne: car la nocion pri rajtoj li anstataúigas per tiu pri devojt

kaj la cefa devo de la homo estas la devo vivi, kaj al la trudaj legoj li kontraúmetas la spontanean solidaron inter memstaraj individuo].

Sed sendube, leganto, vi senpacience deziras konatigi kun tiu originala penso. Do ne prokrastu rim plezuron. Legu tiun eseon kun la atento, kiun gi meritas, ne blinde, kiel katekismon, sed klarvide, kritike, kiel dialogon de homo al homo. Pensu ciun vorton, meditu, kaj pri ciu pritraktita temo faru al vi personan opinion. Mi estas certa, ke tio estas la plej kara deziro de la aútoro.

VALO Septembro 1985

I .

EN UNU FRAZO

Via strebo kiel indiv iduo, via persona intel igento, via

propra kapablo kaj agado, via laboro, via sukceso, la bono,

k i u n vi eventuale faros, via honesteco, via akurateco, k r o m

ke i l i ne estos agnoske rekonitaj de viaj kunlaborantoj , de

viaj amikoj , de viaj najbaroj, ciuj el i l i okulfrape enviemaj,

Jaluzaj kaj avidaj, kaj k iu j reprezentas la ko lekt ivon, t i u

kolekt ivo , k iu opinias, ke vi ciam devas pl i kaj pl i v in oferi

por t i u ko lekt ivo mem, kaj ke vi nur plenumas vian devon

rilate al la ko lekt ivo , ankoraú kondamnos vin kie l homon,

car en la kolektiveco, en la sócio, la malvirtoj , la mankoj kiel

envio, Jaluzo kaj ávido, la pigro, la subacetado, la nepotismo

kaj ciuj pliaj cefaj pekoj estas starigitaj, rajtigitaj de la insti-

tuc io j , de la moraloj, de la tradicioj , de la ku t imo j , de la

mi to j , de la simboloj, ciuj i l i subtenitaj de la " lego j " , t iu j

homaj legoj akceptataj kiel vera kaj aútentika voco de la

ko lekt ivo .

13

EN U N U D E M A N D O

Kia l la homo kiel indiv iduo, per sia intelekta kapablo,

per sia rácio, per sia inteligento, ne kapablas konscii pr i la

plej evidentaj faktoj kaj okazajoj, k iu j cirkaúas l i n , k ia l la

homo celas konstrui sed detruas, kial la homo daúre parolas

pr i paco kaj konstante militas, kial la homo predikas bonon

kaj praktikas malbonon?

14

I I .

E N K O N D U K O

M i ne estas normala homo. Kial? M i ne kredas je D io ,

m i klopodas kred i je la homo, sed ne sukcesas. M i estas intro-

vertito kaj normalulo estas ekstravertito. M i ne futbalas, mi

ne iras al karnavalo, m i kapablas vivi preskaú tute sola, m i

petas favorojn de nen iu . . . kaj m i laboras kaj vivas.

Ke m i ne estas normala homo, on i t i o n ne rekte kuragis

d i r i al m i , on i nur iel t i o n sentigis dum multaj jaroj . Antaú

pl i o l dudek jaro j , tamen, fama psikologo, kies nomon m i

plezure malkasas: Norberto Keppe, kolere jetis t i on al mia

vizago: " V i ne estas normala h o m o ! " . . . M i petas, permesu,

ke m i iom rakontu la aferon.

Car en t i u epoko la vivagado jam estis kondukinta m in

al estrado de homoj , car laúdire m i t i on ne faris tre ortodok-

se, la posedantoj de la f i rmo, kie m i laboris, sugestis, ke m i

partoprenu kurson pr i "psikologio de d i rektado" fare de la

psikologo ci supre cit ita.

Temis p r i klaso k u n cirkaú 30 homoj, viroj, k iu j j am

same kie l m i estris, komandis, direkt is homojn en siaj respek-

15

tivaj laborentreprenoj. M i konfesas, ke m i neniam aúdis t i om

da stultajoj en mia v ivo. . . M i same konfesas, ke m i neniam

estis t i o m pr imoki ta kaj subigita. M i estis la nura inter t iuj

p l i o l 30 homoj , k i u ne sukcesis akordigi kaj akcepti la argu-

mentojn de la profesoro.. . M i farigis la nigra besto de la

klaso, kaj fine m i devis rezignacie si lenti , car la p l imul to ciam

pravas. Kompreneble m i estus povinta rezigni pr i la kurso, sed

m i decidis i r i gis la f ino: temis nur p r i unu- aú du-monata

kurseto, do turmento relative milda, kaj la sperto igis por m i

decidiga.

Pasis dudek kv in jaroj , la psikologo Norberto Keppe, p l i

kaj p l i fama, same remacas, ke la homa psiko ricevas siajn

for to jn de Dio , por ke la homo sin tu rnu kaj dedicu sian

vivon al la komunumo, al la kolekt ivo , k t p , k s . . . Kaj m i , de

t iu j samaj 25 jaroj longe pripensadis, cu fakte estas m i , k i u

estas nenormala homo?

M i konfesas, ke mia psika stato tute ne bezonis sin apogi

al D io . M i konfesas, ke k iam m i bezonis, m i sei is estri, d i rekt i ,

gvidi aliajn homojn ec k iam m i rice vis batojn kaj rebatojn

pro mia ne-ortodokseco, kaj nun m i ec kuragas m odes te d i r i :

cu fakte ne estas la p l imul to , la kolekt ivo , k i u estas nenor­

mala?

Cu la kolekt ivo , la kolektiveca agado ne estas mito? Jes,

cie en la mondo la homo en sócia organizo sin lasis kap t i de

"Moderna M i t o : la ko lekt iveco. "

* * *

16

La leganto bonvolu ne atendi de m i "sciencan" eseon,

guste car m i ne estas scienculo. M i estas simpla homo, k i u nur

provas observi, konstati fakto jn , taksi homajn agojn kaj re-

agojn, en individua sinteno aú en kolektiva evoluo, kaj kom­

preneble m i provas r i lat ig i cion al la indiv iduo, car la homo

kie l indiv iduo estas la plej grava afero por ciu el n i , cu n i estas

introvert i to j cu ekstravertitoj, kaj sendepende de dono aú ne

de nia propra sango por la ko lekt ivo . . . aú Pátrio!

M i ankaú tute ne citas gravajn f i lozofojn, ekonomiistojn

aú aliajn sciencistojn por apogi, pravigi kaj pruvi miajn d i ro jn

kaj asertojn. Unue, m i ne estas suf ice pacienca por traserci

la gustan d i ron en la taúga momento. Plie, la diroj de la gra-

vuloj estas same relativaj k ie l miaj propra j . . . kaj m i nur

pensas pr i Jean-Jacques Rousseau, k iu guste faris la malon

de t i o , k i on l i t i om edife diris. Kompreneble multon el t i o ,

k i on m i skribos, vi jam estos pensinta kaj leginta, eble en la

Bib l io , aú Korano, en " M i a L u k t o " de Hit lero, aú en " L a

Kap i ta lo " de Markso. M i ne eitos Sartre, Carnus, Saint-Exu-

péry, nek Zamenhof, nek Lanti . M i same ne rekomendos, ke

vi legu individuistajn aú anarkistajn verkojn, k ie l t iu jn de

Proudhon, Bakunin, K ropo tk in , Sébastien Faure aú aliaj.

M i ne indikos al v i J . B. Say, H. Hazl i t t , F. A. Hayek kaj eble

aliajn, kie m i probable subkonscie kaptis ties eldirojn kiel

mia jn. . . M i nur provos pensi kaj pensigi.

Se la kolekt ivo pro heredo kaj transdonado de konoj

efektive ebligis mian individuan nunan pensadon, m i povas

aljeti la vor ton " d a n k o n " al t iu kolekt ivo, sed m i same provos

denunce kondamni gin, tute simple car mia propra individua

pensado kaj agado kontribuas al la konstruo de la kolekt ivo

17

mem.. . pro la natura lego de reciprokeco. Tial , m i fakte

neniun, k ie l indiv iduon, dankas. M i al i u suldas nenion, m i

petas favoron al neniu, m i nenies bo ton bezonas lek i , sed

m i konvinkigis, ke " l a kolektiveco estas moderna m i t o "

k i u , k ie l vermo, i om post iom rongas t i on , k i on o n i nomas

sócio gis baldaúa ruinigo de t i u sócio kaj f indetruo de la

homa individueco. Nur pr i t io m i celas skribe pensi.

18

I I I .

INTER LA ABELOJ K A J LA SAFOJ

Estas ku t imo , k iam temas pr i ekzempligo de ideala

sócia, kolekt iva organizo, c i t i la abelojn, la te rmi to jn aú

aliajn insektojn. Sendube tia ekzempligo estas la plej mal-

trafa, k iun on i povus el trovi , rilate al la homoj. Evidente

estas, ke la sócia organizo ce t iu j specioj estas perfekta

ekzemplo por diskriminacio kaj fasismo, kaj tute ne por

modela ekvi l ibro kaj respekto al la indiv iduo en kolekt iva

agado, kie l on i t i on pretendas mont r i .

Ce t i u specio, la abeloj, la klasoj estas rigore fiksitaj

kaj tute ne ekzistas ebleco de klasbatalado. Unu, aú kelkaj

pliaj indiv iduoj , estas blinde metitaj k ie l regoj, aú reginoj.

Pli guste temas pr i instrumento de reproduktado. Tiam

ciuj celas la helpadon al t i u inst inkta, bl inda reproduktado.

Kelkaj maskloj plenumos la fekundadon, ciuj pliaj maskloj

estas tuj mort igataj . . . sen jugado. La kromaj vivantoj estas

nuraj laboristoj kaj fina punkto . Pri ferioj, l ibertem pado,

fiksado de hortabelo, sociaj asekuroj kaj pliaj rajtoj , on i

tute ne aúdas: ciu por tu la maksimuman kvanton da mielo...

La eventuala stelado farita de ratoj kaj aliaj rodulo j , kiel la

19

homoj , havas nenion komunan kun t i u organizo! Kaj cu t i o

ne estas aútentika fasismo kaj blinda subigado? Kompreneble,

laú la skemo, t i u organizo plene funkcias, kaj c iu elemento

de la kolekt ivo ja dependas de la kolekt ivo por v i v i . . . Oni ec

povus d i r i , ke la tuta kolekt ivo formas individuan socicelon.

Ja ciu abelujo vivas sendepende de alia abelujo, t ie l ke la

abeloj kiel individuoj ne ekzistas, i l i estas nura instrumento

senindividueca de la kolektivaspekta t u t o : la abelujo.

M i nur citas t i on , car ce la homoj en kolekt iva agado, la

individuoj estas kiel la abeloj: kolekt ivero, instrumento, en

bl inda obeado. Unua demando: cu la evoluo ja tendencas

konduk i la homojn , en kolekt iva agado, al t iu organizformo?

Dua demando: cu de nun la homoj jam similas al la abeloj?

Tr ia demando: cu la tuta homaro pretas esti unu nura abe­

lujo?

T iu jn demandojn mi ne respondos nun, sed laúlonge de

la sekvantaj pagoj, kvankam sajnas, ke laú la evoluo, laú la

mi to de kolektiveco nuntempa, la homo emus akcepti t iu jn

ideologiojn, laú k iu j la homo, k ie l indiv iduo, ne devas mem-

stare ekzisti, sed esti nura instrumento de kolekt ivo. Kom­

preneble t iu j ideologioj ne asertas t i on t i om rekte k i o m m i

nun t i o n farás, sed la sócia organizado, per la moraloj, k u t i -

moj, legoj, simboloj truditaj — demokrate aú diktatore — de

la regsistemoj, al t ia stato kondukas: la homo kie l indiv iduo

estas instrumento en la sklava servo de la kolekt ivo. Kolek­

t i vo : la plej abstrakta vorto, k i u n la homoj enkondukis en

la lastaj jardekoj .

Evidente, m i celas fuste demonstri , ke la homo ne povas

esti instrumento de kolekt iva organizo. La homo per si mem,

20

kie l individuo, jam posedas kolektivan organizon: en repro-dukto , en vivrimedoj, en memevoluado.. . La abeloj individue ne. Do la irado de la homo al kolektiva agado estas artefarita fenómeno provokita de la homo mem, k i u kondukas al ak-cepto de t i u ideologio kiel m i to .

En la realo, se on i volas kompar i la homon al aliaj viv-

specioj, on i devus paroli pr i safoj. Verdire la safoj, same kiel

la homoj , estas mambestoj, do multe p l i similaj al i l i o l al la

abeloj. La safoj agas plene individue. T io estas ciu indiv iduo

sin nutras mem kaj sin reproduktas individue (bone, en kolek­

t ivo de d u : la femalo kaj la masklo), ciu safo agadas de sia

naskigo gis sia mor to en formo memstara. Se hazarde la safoj

pastigas en grupo, estas sendube por p l i bone blekinterbabi l i ,

same kie l la homoj, car plia avantago ne aperas, ankaú ne

fronte al la lupoj . Ko lekt ivo de safoj estas kie l t rupo de ho­

moj : suficas, ke unu bleku por ke ciuj bleku, suficas, ke unu

kuru , por ke ciuj f o rkuru , k t p . Ci t io ne estas kolektiva aga­

do, sed nura kolekt iva induktado kaj manipulado. . . Ciu indi­

viduo sekvas la ekzemplon de la alia ne pro kolektiva aú in ­

dividua bezono aú neceso, sed nur pro im i to , mallaboremo

aú inst inkta reago al simpla st imulo. Cu t ie l ne estas?

En la kolekt ivo m i emas kredi , ke la homoj estas mul te p l i similaj al la safoj o l al la abeloj!

21

I V .

H O M A J RAJTOJ K A J H O M A J DEVOJ.

N U R LA DEVOJ ESTAS

L A F U N D A M E N T O D E L A RAJTOJ

En la naturo, ekde sia naskigo, la homo akiras de t i u

sarna naturo unu nuran ra j ton: la rajton p r i vivo. T iu rajto pr i

vivo estas natura povo, ne pravigita, car la naturo estas absur­

da, sed submetita al la nura lego aútentika, k i u fakte estras

cies vivojn, ciajn kaj ciujn vivojn. Ekde t i u rajto la homo

kapablas postvivi en la naturo nur se gi plenumas siajn devojn,

t.e. agadas guste laú la naturlego por sin nu t r i kaj t ie l preter-

vivi. Estas facile komprenebla afero, ke t iu j homaj devoj estas

diktataj de la naturo, de la legoj de la naturo, kie la homo

prakt ike ne influas, kaj la homo de la naturo nenion povas

postul i : la homo al la naturo ne povas d i r i " m i rajtas", la

homo nur povas plenumi siajn devojn, aú mor t i .

E l t i u simpla konsidero, n i vidas k i o m senbaza kaj

fragila estas la nocio pr i rajto, k i u n la homoj t i o m uzas nun-

tempe. La " r a j t o " efektive estas plia homa artefaritajo, k i u

sukcesas de t ru i la homan individuecon, la homan mem-

23

starecon, k i u sukcesas forgesigi la homajn devojn la plej

elementajn, kaj k i u n kreis la moderna m i t o : kolektiveco.

Analizante la homan evoluon, de ne tre foraj epokoj

n i povas observi la ci subajn faktojn. En la " p r i m i t i v a " stato,

k iam la homo ankoraú ne estis inventinta i lojn kaj vivis iel

individue en la naturo, t i u homo de vis r i k o l t i siajn nutra jo jn :

estis praktike la nura devo, k i u n gi havis. Kompreneble t iam

la homo ne havis nocion pri rajto. En la f luo de la ja rmi lo j ,

la homo sajne ekuzis, evoluigis sian intelektan kapablon: la

homo ekuzis la artefaradon. G i unue farigis iel "sc ipova"

kaj poste " f a rpova " ; el t iu j du povoj kaj pere de sia intelekta

kapablo, la homo evoluis al " spekulado" : gi igis "p igr ipova" .

N i unue komprenu la vorton "spekulado" kie l ago, kie

la homo klopodas plenumi siajn devojn por pretervivado, per

la min imuma peno ebla. En t i u stadio, la homo provis uzi

la i l o jn , sed la plej lertaj homoj , la plej fortaj individuoj jam

eksubigis la malpl i lertajn homojn, laborigis i l in en unue

patriarka formo, poste en sklava, servuta formo. T iam ja

ekzistis la kolekt iva formo de organizo, k i u n on i eknomis sócio.

La pliaj homaj kval i to j , k iu jn on i nomas 'pekoj ' , samproporcie

evoluis pere de t i u sarna intelekta homa kapablo. La homoj

fronte al t iu evoluo en kolekt iva agado, en kolekt iva orga­

nizado, ekfiksis regulojn, religiajn dok t r ino jn , legoj n kaj

multajn aliajn kateni lo jn. Laútradicie, laúregule, la regoj, la

nobeloj, la k ler ikoj , ja senditaj de D io , la imperiestroj kaj

ciuspecaj privilegiuloj, uzis aliajn homojn, la sklavojn, la

servutulojn kaj ceterajn vasalojn en sia servo, en sistemo

plene rajtigita (laú la naturlego de la plej fortaj ! ) . La homa

evoluo postsekvis akcele, la laboriloj perfektigis, la maãnoj

aperis kaj la spekulado kaj pliaj pekoj ankaú rafinigis. La

24

subigitaj homoj , la malpl i favorataj, la malpl i fortaj , la malpl i

kapablaj kadre de la sócio, en la ko lekt ivo , ekaúdigis siajn

vocojn, ekpostulis, ankaú i l i , r a j t o jn . . .

T ia l , la 27-an de augusto 1789, la franca revolucio

starigis, instige de f i lozofo j , k iu jn m i promesis ne c i t i , dekla-

racion pr i rajtoj de la homo kaj de la civitano. T iu j rajtoj ,

teorie samaj por ciuj homoj , celis nuligi la privilegiojn kaj

avantagojn, k iu jn la gistiamaj inst itucioj kaj reguloj starigis.

Neniu homo povus nei, ke t io estis bonega afero por la ho-

maro kaj cefe por la v ik t imo j de t iu j subigadoj.

Felice, la homa scipova, farpova kaj pigripova kapablo

p lu evoluis, la maãnismo aperis kune k u n kapital ismo, d u m

la homa spekulemo bedaúrinde ankaú p lu akrigis sub ciuj

siaj fo rmoj . En la kadro de la sociorganizo, la kolektivaj

konsideroj akiris p l i kaj p l i gravan valoron. La homo, kie l

indiv iduo, perdis sian identecon kaj valoron propran por

farigi ero, instrumento de la kolekt ivo mem. La homa agado

t ie l direktigis al la ko lekt ivo , t i u kolekt ivo plenpova, plen-

decida, plenestra. La ko lekt ivo ekpravigis sin per ciuj dok-

tr ino j bone konataj tra ismoj multnombraj , inter i l i la grava

naciismo, kaj establis la regsistemojn kie l la stataparatojn

kaj kunl ig i tajn aparatojn, k ie l la sindikatojn kaj pliajn trus-

to jn kaj ol igarkiojn pol i t ikajn kaj ekonomikajn, kie la homo

kie l individuo memstara plene malaperis.

La ci supraj l inioj nefunde, rapide skizas staton de la

homa evoluo gis nia nuna epoko. Oni rimarkas, ke en t i u

evoluo la homo estas plene forgesita kie l indiv iduo, t i e l estas

perfekte logika fenómeno, ke la individuo provu reagi ri late

al la ko lekt ivo postulante siajn rajtojn.

Estas guste t i o , k i o n faris UNO (Unuigintaj Nacioj) la

25

10-an de decembro 1948, k iam gi proklamis la universalan

deklaracion de homaj ra j t o j . . . sendube necesa, legitima,

aútentika reago de la kolekt ivero: homo, kontraú la kolek-

tivaro: t u t o , homaro, sócio. Nur ke, en t iu j jarcentoj kaj

jarcentoj de evoluo, la homoj forgesis fundamentan detalon.

La fundamenta detalo kompreneble apartenas al la homa

spekulemo: la homo tute simple forgesis sian simplan, natu-

ran, homan devon.

La homo, kie l indiv iduo, forgesas, ke la ko lekt ivon la

homo konsistigas. T ie l ke, k iam ni postulas ion, raj ton, de

instituciajo, ko lekt ivo , k iu parte konsistas el ni mem, estas

la plej granda absurdajo k iun n i , la homoj , povas fari. En

lasta analizo, k iam la homo parolas, petas pr i siaj rajtoj , gi

tute simple konfesas la neplenumadon de siaj primaraj

devoj.

El t i u dedukto , car mi opinias, ke nur per la reveno al

plenumado de siaj homaj individuaj devoj la homo povos

reakiri ekvi l ibron jen en kadro de individua agado, jen en

kadro de eventuala sócia organizo, kaj car m i opinias, ke

nur per plenumado de siaj individuaj devoj la homo sukce-

sos forigi la modernan m i t o n : kolektiveco, mi kiel indiv iduo,

analogie al la universala deklaracio de homaj rajtoj de UNO,

prezentas mian individuan deklaracion de homaj devoj.

26

I N D I V I D U A D E K L A R A C I O D E H O M A J DEVOJ.

ANTAÚKONSIDEROJ.

Pro t i o , ke la agnosko de la esenca digno de la homo

kaj la devoj de vivo de ciu individuo estas en la naturo egalaj,

sed malegaie disvolvigas en la kolekt ivo kaj kondukas al

mal justo, mal libero kaj malpaco en la tuta mondo,

Pro t i o , ke malagnosko kaj neplenumo de la homaj devoj

rezultigis barbarajn kolektivajn agojn, k iu j forte ofendis la

individuan konsciencon de la homoj el la tuta homaro, kaj

ke la efektivigo de t ia kolektiva mondo en k i u la homo

trovigas demetis de la homo liberecon de parolo kaj de kredo,

alportis t imon kaj malsekurecon kaj ne kontentigas la ele-

mentajn individuajn bezonojn, la homaj devoj estas prokla-

mitaj k ie l la plej alta aspiro de ordinara, individua homo,

Pro t i o , ke nepre necesas, ke la homo kie l indiv iduo,

inter la multaj vojoj elekteblaj ree agu antaú o l ribeli kontraú

la t iranismo kaj subpremo el kolektivismo, ke la homaj devoj

estu individue plenumataj ekster ciu ajn lego subprema,

Pro t i o , ke nepre necesas evoluigi amikajn r i lato jn inter

la individuoj en plena sennacieco,

Pro t i o , ke en kolekt iva agado, k ie l ce UNO, nenia

progreso eblas en individua skalo, cu por homa digno, libe-

reco, cu por materiala vivplibonigo, ke nur individue la

homo devas reaserti sian f irman kredon je la fundamentaj

homaj devoj,

27

Pro t i o , ke neniu stato, inst itucio aú kolekt iva organizo

kapablas establi aú efektivigi la fundamentajn homajn devojn

jen individue, jen kolekt ive,

Pro t i o , ke komuna kompreno p r i t iu j ci devoj estas

esence grava por plena realigo sen sindevigo, sed en plena

memkonscio kaj harmónio,

T ia l , Nun ,

M i , k ie l Indiv iduo, kaj same kiel I u A jn Homo t i on

kapablas far i ,

p r o k l a m a s

T I U N C I I N D I V I D U A N

D E K L A R A C I O N D E H O M A J DEVOJ ,

k ie l individuan celon de atingo

por ciu homo el i u ajn parto de la mondo.

T i u ci Deklaracio laúeble ne estu diskonigata de kolek-A

t ivaj , stataj, naciaj organizoj, car t iu j tuj nuligus gin. Gi pre­

fere atingu konscie la konsciencon de ciu indiv iduo el ciuj

popoloj ekster cia ajn membreco el kolektivajoj aú unuigoj,

for de k i u ajn jur isdikcio.

A r t i ko l o 1 . Ciuj homoj estas denaske liberaj kaj egalaj

laú digno kaj devoj f ronte al la naturo. Even-

tualajn malegalajojn ciuj homoj devas ko rek t i

por supervivi en la naturo. Di posedas racion

kaj konsciencon el mensa kapablo kaj devas

28

kondut i laú t iu spirito, sen artefariteco kaj

malrespekto al la natura lego.

Ar t iko lo 2. Ciuj Devoj prezontitaj en t i u Deklaracio validas

same por ciuj homoj sen kia ajn dlferencigo,

k i u povus f on t i el la malracia kolekt iva agado

de la gisnuna sociordo: raso, l ingvo, religio,

sekso, k t p , k t p . Ciuj Devoj prezentigas plene

sennaciece kaj sen ia ajn suvereneco.

A r t iko l o 3. Ciu havas la Devon je vivo, libereco kaj persona

sekureco.

A r t iko l o 4. Neniu devas akcepti sklavecon aú servutecon.

Pro t io ciu devas esti memstara en sia individua

agado en ciuj giaj formoj .

A r t iko l o 5. Neniu. devas suferi t o r tu ron kaj neniu devas

t o r tu r i , puni , sendignigi la aliajn indiv iduojn.

A r t i ko l o 6. Ciu devas esti individue agnoskita k ie l persono,

kaj sendepende de pliaj artefaritajoj k ie l la

juraj .

A

Ar t iko l o 7. Ciuj homoj devas forje t i , malakcepti ciajn

diskriminaciojn, ankaú la jura jn, k iu jn la ko­

lektivo prezentas ceie al subpremado al la

indiv iduoj .

A r t iko l o 8. C iu p lenumu siajn fundamentajn Devojn kie l

29

homo, kaj ciu evitu, ke alia homo ateneu al t i u

plenumo. Se t i u atenco okazas, ciu individuo

tu j reagu ceie al normaligo de t i u devomanko.

Ev i tu apelacion al la artefaritaj legoj de la ko­

lektivo, car i l i estas rekte arbitraj kaj ne kapa­

blas solvi la kon f l i k to jn .

A r t iko l o 9. Neniu devas sin lasi t ra f i de t iu j arbitraj legoj,

k iu j en la kolekt ivo nur kondukas al vana ares­

to , malliberigo aú ekzilo.

A r t i k o l o 10. Ciu devas plenumi siajn Devojn, sendepende

de kolekt iva jugado, akuzo el publ ika proceso

aú ia ajn tr ibunalo de la sócio ciam arbitra kaj

diskriminacia.

A r t i ko l o 1 1 . Ciu fronte al siaj homaj Devoj provu agi for de

la kolekt iva agado, sed plene akorde al la homa

rácio kaj konscienco. Ev i tu kolektivan jugadon,

car t ia jugado ciam kondukas al kondamno, sed

. se vi home malracile agadis, provu mem korek t i

vian eraron kaj antaú ol la kolekt ivo perceptu

vian eraron. Ciamaniere nia agado individua

provu nuligi la kolekt ivan agadon, ciam arbi-

tran kaj subpreman.

A r t i ko l o 12. Neniu akceptu arbitrajn intervenojn en sian pr i -

vatecon, fami l ion, hejmon aú korespondadon,

nek atakojn el ia ajn kontraúhoma deveno. Ne

akceptu juran protekton de la kolekt ivo , cia­

maniere t ia protekto estus vana.

30

Ar t iko lo 13. Ciu povas libere movigi kaj logi en k i u ajn ter-

parto sen ia ajn konsidero pr i l imo j , statoj kaj

nacioj.

A r t iko l o 14. Ciu provu eviti cian ajn persekuton de landaj

aú kolektivaj sistemoj el k iu ajn deveno: penso,

po l i t ika ago, kaj pro t io neniu devas agi kon­

traú la individuaj Devoj.

A r t i ko l o 15. Ciu devas malakcepti statanecon aú naciecon,

kaj devas daúre sin konsideri kiel sennaciulon,

tu t t e ru lon .

A r t i ko l o 16. Ciuj viroj kaj vir inoj sen ia ajn l imigo pro raso

aú aliaj kolektivaj diskriminacioj , k ie l nacieco

aú religio, devas kunig i laú siaj liberaj satoj por

fond i fami l ion.

La famil io estas la nura, fundamenta kaj natura

grupunuo en la sócio, t iel ke ciuj devas fond i

famil ion laúeble.

A r t i ko l o 17. C iu devas propr iet i havajon por sia viveltenado.

Ciu provu evit i asociigon por neebligi eksplu-

atadon.

A r t i ko l o 18. C iu havas la Devon profunde pensi pr i sia ho-

meco en plena konscienco kaj por evit i mani-

puladojn de kolektivaj aparatoj, k ie l religioj

kaj aliaj kredoj aú dokt r ino j . C iu devas mem-

stare sin eduki kaj instrui .

31

Ar t iko l o 19. C iu devas libere op in i i kaj sin esprimi, sen

altrudo, sed ciam provante ankaú taksi, jugi

la pensajojn de la aliaj individuoj por ke ciu

universaligu sian edukon kaj instruon.

A r t i ko l o 20. Ciu povas libere kunvenadi kaj asociigi, tamen

neniu estu devigita aparteni al asocio, prefere

ciu devas evit i la asociigon, car gi kondukas

al malkonstrua kolektivismo.

A r t i ko l o 2 1 . Ciu homo devas malakcepti partoprenon en

kolekt iva regado, el k i u ajn deveno gi estas,

pro t io ke el kolektiva regado fontas eksplu-

atado al la indiv iduo. Neniu devas akcepti

publ ikan servon, ôar t io estas nura parazita,

senutila agado el kolekt iv ismo. Ciu homo devas

malakcepti la ideon de " vo lo de la popo lo " ,

car temas pr i kolektiva manipulado fare de

avidaj regantoj, k iu j demagogie parolas pr i

vocdonoj kaj balotadoj en malrespekto al

• individuaj, naturaj proceduroj.

A r t i ko l o 22. Ciu k ie l indiv iduo devas konstrui mem sian

sekurecon kaj viveltenadon. Ciuj t ie l nomataj

sociaj sekurecoj fontantaj el la ko lekt ivo mon-

trigas vanaj kaj senefikaj, kaj transformigis en

ekspluatad-aparatojn, kie la homoj perdas sian

dignon kaj personecon.

Ar t iko l o 23. C iu devas labori , k io estas la nura maniero

32

atingi individuan sekurecon kaj viveltenadon.

Car la laboro estas la vera nura kapitalo je la

dispono de la indiv iduo, ciu indiv iduo provu

ne " v e n d i " sian laboron al la kolektivaj, sociaj,

t ie l no mi ta j organiz-sistemoj; guste tie fontas

la ekspluatado de la individuo fare de la aliaj

individuoj aú kolektivaj dispozicioj.

Por evit i ekspluatadon de via laboro, provu

labori en autarcia formo en la kadro de via

famil io , aú maksimume en kooperado aú kun-

laborado k u n la plej proksimaj najbaroj, t i e l

ke la agado de ciuj indiv iduoj estu spontanee

memkontro l i ta .

Neniam atendu protekton de s indikato j : estas

institucioj t ro facile manipuleblaj de regantoj

aú pol i t ikaj aparatoj.

A r t i ko l o 24. C iu devas, post streca laboro, r ipoz i kaj liber-

tempi laú sia neceso por t i e l p l i efike labori.

A r t i ko l o 25. Ciu devas adekvatigi sian laboron kaj r ipozon

por digna vivnivelo, por sano kaj bonfarto de

si mem kaj de sia famil io, inkluzive por havigi

al si nutrajon, vestajon, logejon kaj medicinan

prizorgon. Neniu devas ka lku l i k u n kolektivaj

sociaj helpoj, t iu j ja ne funkcias; la interhelpo

devas resti en la kadro de la famil io , aú estigi

en spontanea homa solidareco.

A r t i ko l o 26. Ciu havas Devon je edukigo, cu gi estas gene-

33

rala, teknika, cu profesia, ceie al k i o m eble

plej bona agado kiel indiv iduo, kaj por k i o m

eble plej bona produktiveco en la laboro.

La edukado celas la plenan disvolvon de la

homa personeco, k ie l memstara individuo.

La gepatroj devas enkonduki f i rman edukadon

al siaj infanoj.

A r t i ko l o 27. C iu devas libere partopreni la ku l turan vivon,

kie l indiv iduo, sed en tutmonda skalo, gui

artojn kaj partopreni sciencan progreson kaj

giajn f ruk to jn por plibonigado de la homa vivo,

sed sen personaj interesoj el eventuala aúto-

reco.

A r t i k o l o 28. Ciu havas Devon por inter indiv idua kaj tu tmon­

da organizo, por ke la sociaj individuaj valoroj

ne estu detruitaj de la sociaj kolektivaj ar t i f iko j .

T ie l ciu homo, k ie l indiv iduo, devas p lenumi

siajn devojn di f initajn en ci t i u individua De­

klaracio.

A r t i k o l o 29. C iu devas agnoski, ke la plenumo de siaj homaj

Devoj estas la nura solvo por starigi la homon

en individua pleneco kaj digno, kaj la nura

maniero el imini ciajn subigojn de la ko l ek t i ­

veco, k i u ja detruas la individuecon de la homo.

A r t i ko l o 30. Nenio en ci t i u Deklaracio estu interpret i ta kie l

impl ico el kolektivismo, sed cio estu konside-

rata kie l devo el pure individua, homa agado.

34

V .

L A RACI ISMAJ F ILOZOFIAJOJ

K I E N I PAUSAS N I A N MENSON

La homoj generale ne uzas sian menson, i l i ne pensas,

sed blinde, surde, silente akceptas antaúestablitajn ideolo-

giojn, k iu jn la ko lekt ivo prezentas. La gvidl inioj , la moraloj,

la ideologioj dum multaj jarcentoj estis esence mistikaj, cefe

tra religioj kies cefaj gvidlibroj ( on i ne povas paroli pr i f i lo-

zofio) estis, kaj ankoraú estas, la Bibl io aú la Korano. La

muldado de la homa menso konsistas el ripetado, remaêado

de sablonaj pr incipoj , dogmoj, r i to j kaj ku l t o j , kie la homo

mist i f ikita, sugestita, perdas sian memstarecon kiel indiv iduo

kaj igas facile manipulebla instrumento. Tie l okazis de la plej

fruaj epokoj de " c i v i l i z o " , t ie l ke la homo, kie l indiv iduo,

estis ekspluatata de la tr ibestroj , de la patriarkoj , de la

sinjoroj, de la regoj, de la imperiestroj, kaj nuntempe de

la statoj aú pliaj sistemoj el la kolekt ivo, kiel nia fisatata

kapital ismo, aú ec nia adorata komunismo.

Antaú malmultaj jarcentoj , guste kiam la homoj ek-

parolis p r i siaj rajtoj, la homoj , k iu j i om pensis, ek pro vis

uzi sian penskapablon racie, t.e. pro vante forje t i el la k u t i -

35

moj , moro j , kredoj , dok t r ino j , ks, c ion k i o ne povas esti

pruvita aú akceptita pere de la konoj kaj de la sciencoj. En

t i u epoko aperis la raciismaj aú racionalismaj fi lozofiajoj.

Jam en la antikva Grekio (permesu, ke m i c i tu kelkajn pen-

sulojn) Platono, Periklo kaj Cicerono (en Romio ) provis

esti raciaj sed malfacile ties ideoj povis atingi la tiamajn

homajn mensojn. En la epoko k iam vivis Kartezio, Kant io

kaj Hegelo certa evoluo j am permesis, ke p l i granda kvanto

da homoj en-, el-cerbigu la tiamajn elpensajojn, t i e l ke la

raciismaj f i lozofioj ekaperis.

Bedaúrinde n i tute ne pensu, ke raciismo, car temas pr i

rácio, povas tiel simple a lport i la solvon por aútentika por-

homa f i lozof io, t.e. vera amo al plena sageco por plena

tuthoma harmónio. Evidente t ie l ne okazis. En la raciismo

mem ekaperis du skoloj fundamentaj, k iu j prezentigis anta-

gonisme.

E l nia nuna sociordo, kie guste la ordo bazigas sur t iu j

d u antagonismaj raciismaj dok t r ino j , n i distinge analizu la

diferencon. En raciismo n i klare povas apartigi du kurento jn ,

k iu jn laú la nuntempa pensanto Friedrich A. Hayek n i povas

n o m i : la evolucia aú evoluiva raciismo, kaj la konstruiva

raciismo.

La evoluiva raciismo bazigas en la principo de individua

libereco por la homo, kaj t ie l po l i t ike nur povas akcepti

disigitajn povojn: la lega povo, la plenuma povo kaj la jura

povo. La evoluiva raciismo same bazigas en la k inet ika

koncepto de ekonomiko rilate al ciuj merkatoj , kie la homo

intervenas kaj agadas por sia supervivado. Temas pr i libera

iniciativo plene individua. T i u skolo kredas, ke la homa

progreso nur estas ebla pere de la homa agado en spontanea

36

kaj memvola okazado. Gi ankaú kredas, ke la efektiva uzo de

la homa rácio postulas memkonscion por l imigoj koncerne

la interr i latojn k u n la aliaj homoj . La granda evoluiva f i lozofo

Montesquieu d ir is: " L a rácio mem bezonas l i m o j n . " T iu j

l imoj situas en la propra homo, k i u agas en sia vivmedio,

l imo j , k iu jn transdonas la propra médio, la naturo ekzemple.

Se la homo individue ne respektas t iun fundamentan prin-

cipon, l i , la homo, ne kapablas sin edi f i kaj, k ie l dirás Hayek,

" l a rácio estas kiel dangera eksplodajo, k i u prudente uzata

povas esti bonfara, sed se malprudente uzata, gi povos eks-

plodigi la civi l izacion." Verdire en la evoluiva principo ek-

zistas la kr i t ika spir i to, k i u guste prezentigas en la homa rácio

por evit i la ekstremismajn agadojn de la homo.

E l la evoluiva raciismo fontas la vera individua libereco,

k iun la homo bezonas por atingi sian plenon kaj sian mem-

starecon kie l homo. La rácio, k ie l homa kapablo, estas plene

submetita al la normala evoluo de nia mondo, de la naturo,

do la fiksado kaj determinado de l imoj estas kontraúaj al

la propra rácio. La l imoj aperas spontanee en la propra indi­

vidua agado de la homo en la naturo, kaj la ekskluziva deir-

punkto kaj la fina ceio estas la homo mem, sed en plena

memstareco.

La konstruiva raciismo estas relative nova, ec se Platono

jam konstruive pensis. G i elmontrigas kiel ekscesa raciismo

de la modernaj tempoj, k i u en la 17-a jarcento k u n Francis

Bacon, Hobbes, kaj cefe Kartezio kondukis al formo de

aposteriora determinismo. Ja la konstruiva raciismo dirás,

ke ciuj homaj inst itucioj uti laj devas esti la rezultato de

intenca kreado konscia de la homo. Sendube ci tie kusas

belega pr incipo, plene ideala, sed, k ie l dirás Hayek, " t i o

37

estas dokt r ino , k i u supozigas, ke ciuj homaj inst i tucio j , k iu j

profitas al la homaro, estis en la pasinteco kaj devos esti en

la estonteco, inventitaj k u n plena konscio ri late al la ef ikoj

dezirindaj, k iu jn i l i e lproduktas; ke t iu j inst i tucioj devas

esti aprobitaj kaj respektitaj nur k iam n i povos demonstri , ke

la specifaj ef ikoj , k iu jn i l i produktas en determinita situacio,

estas preferindaj al aliaj e f ikoj , k iu jn aliaj arangoj povus

p r o d u k t i ; ke n i havas en niaj manoj la povon regi kaj muld i

niajn inst i tucio jn, t ie l ke el ciuj eblaj rezultatoj , t i u k i u n n i

preferas estas t i u , k i u efektivigos, kaj ke nia rácio neniam

devas akcepti aú aliri aútomatajn, mekanikajn ar t i f iko jn ,

k iam la konscia konsidero de ciuj faktoro j igas preferinda la

rezultaton al rezultato de spontanea procezo."

La ci-supra interpreto de Hayek rilate al la konstruiva

raciismo estas fundamenta, kaj gi perfekte komprenigas al

n i la elpensajojn de Jean-Jacques Rousseau, Voltaire, Saint

Simon, Hegelo, Karlo Markso, post Kartezio, k iu j bedaúrinde

en nia ne tre fora historio kondukis al aútokrataj regimoj, al

fasismo, al naziismo, kaj aliaj total ismoj, kie ankaú situigas

komunismo. Efektive socialismo kaj komunismo bazigas en

konstruiva raciismo, t.e. per simplaj vorto j , en la pr incipo

ke la homo devas antaúfiksi, determini iun celon kaj ke ciuj

rimedoj estas bonaj por t i u n celon at ing i . . . ec k iam on i

forgesas la cefan objekton de la ceio: la homon.

En la konstruo de niaj sociorganizoj, de socialismo, de

komunismo, pro t i u formo de determinismo, k i u estas la

konstruiva raciismo, nur aperis la diskriminacioj ri late al la

homo, ekde la deportado al foraj insuloj aú siberiaj gulagoj,

gis la koncentrejoj kun kremaciaj fornoj kaj aliaj barbarajoj,

kie n i tute ne povas paroli pr i rácio! Ankaú la modernaj

38

doktr ino j k ie l naciismo kaj patr iot ismo apartenas al t i u

konstruiva raciismo, kies ceio estas atingi altstupan felicecon,

superan bonfarton al la samnacianoj, samlingvanoj, sam-

kut imanoj , k t p ec se la konsekvenca rezulto estas hombuêado

en malraciaj mi l i t o j , kie la felico de kelkaj aperas pro la

mizeroj kaj dramoj de multaj . La nocio p r i sócio ankaú estas

plene konstruiva k iam o n i dif inas gin kiel tu t on da homoj,

kunvivantaj pro komunaj interesoj kaj havantaj komunajn

k u t i m o j n kaj komunajn legojn.

La moderna m i t o : la kolektiveco estas t ipa ekzemplo

de konstruiva raciismo, k i u nur povos esti rebatita per evo­

luiva raciismo. Nur per individua rácio (evoluiva raciismo),

la homo kapablos nul ig i la nuntempan sklavigilon, k i u estas

la kolektiveco, k i u n la konstruivaj raciistoj sukcesis t r u d i

al la homaro. Ja la du raciismoj absolute ne kongruas, ec

k iam en sim pia rácio n i pausas nian menson kaj t i e l blindigas,

surdigas kaj mutigas. N i e lektu nian vojon esti aútentikaj

indiv iduoj , k iu j evoluive, racie pensadas aú esti instrumentoj

de kolektiva aparato en konstruiva pensado, k iu rilate al la

individuo kondukas al malrac io . . . al sklaveco, car la indiv i­

duo k ie l kolektivero perdas sian memstarecon kaj car ' i a

bono de ciuj ne devige respondas al la bono de c i u " , t i u falsa

premiso, k i u n la konstruiva raciismo indukt is en la moderna

mi to , k i u estas la kolektiveco. En aútentika rácio ne nur la

ceio pravigas la rimedojn... k r o m se on i preterlasas la cefan

ob jekton: la homon kie l indiv iduon.

39

1. L A HOMO K U N SIAJ K A R A K T E R O J

La homo k ie l vivmanifestièo.

Se n i rigardas la homon kie l vivmanifestigon en la natu­

ro, en la mondo, k i u cirkaúas n in , kaj komparas gin al la aliaj

vivmanifestigoj, ekzemple la plantoj aú aliaj pnimaloj, bestoj,

insektoj, k t p , n i efektive ne vidas fundamentajn diferencojn

inter t iu j vivmanifestigoj. Ne estas fundamentai diferencoj

en la s t rukturo , en la organizo de la celoj aú elementoj, k iu j

konsistigas t iu jn vivmanifestigojn. Ciuj celoj evoluas en la

sarna médio, la naturo, en la samaj kaj egalaj kondico j , kiel

atmosfera premo, temperaturo, humideco aú sekeco. Ciuj

vivajoj rezultis de unu unika fotosintezo de karbono, oksi-

geno, hidrogeno kaj pliaj saloj troveblaj en nia terglobo. Ciuj

celoj en sia evoluo en la pasado de la tempo tamen iom post

iom kaj daúre transformigas laú ekstera aspekto, la celoj

de la plantoj en sia tu t o , en la arango, ne plu similas al la

celoj de la ar t ikulo j , k iu j ne plu similas al sen verte br u lo j ,

k iu jn on i malfacile povas, laú aspekto, kompar i al la mam-

bestoj, k t p , ec k iam la reproduktado estas komparebla: ek­

zemple la daúra ceesto de ovoloj, k iu jn fekundas poleno

aú spermatozooj.

41

Cu temas p r i rezulto de kolektiva agado?

La vivo laú nia percepto tute ne aspektas kie l rezultato

de kolekt iva agado de determinitaj f o r to j . La fotosintezo

estas h az arda fenómeno, estas arango de kondico j , k u n ne

antaúdeterminitaj elementoj sed elementoj, k iu j hazarde

trovigis en t iu j kondicoj . Por la mist ikulo j , la dikredantoj

(la plej parto de la homoj ) , la vivo ankaú tute ne devenas de

kolekt iva fenómeno kaj agado, male la vivo estas kreajo de

Dio , la unika, universala tu tpo tencu lo . . . aú supera forto .

La kunmetado, kunarango de celoj aú aliaj elementoj,

k iu j formas determinitan specimenon, vivajon, ne re preze n-

tas kolekt ivan celon, kolekt ivan agon, sed nur staton, kie

c iu elemento individue, laú sia specifa funkcio efikas. T i u

konstato same valoras, k iam temas pr i mikroskopa vivajo

aú pr i giganta vivulo. La celoj, po mi l iono j , la organoj po

dekoj , k iu j formas ekzemple elefanton, ne efikas en kolekt iva

skemo por konsistigi la u lon , la elefanton, sed en aparta,

propra evoluo, memstara funkcio , k ie n i distingas nur kun-

metadon, kunarangon de la elementoj. Se organoj, elementoj,

cesigas sian funkc ion, la tuta vivarango, kunmetado disfalas:

se nia ko ro cesigas sian batadon, n i mortas, ec se la pliaj

organoj niaj estas en plena bonstato. Kiel n i poste vidos, en

la ko lekt ivo on i guste insistas d i r i la malon: se elemento ne

plenumas sian funkc ion, tuj alia elemento anstataúas g in . . .

laú homa teorio, car en la naturo t iel ne okazas. La naturo

n u . kreas kaj sorbas la kreajojn en bl inda procezo.

42

La homo kie l individua vivulo.

Laú la ci supra ekspono, n i konstatas, ke la homo ne eskapas el t i u celarango aú organ-kunmetado, fare de la naturo aú de la ekstreme individuista Dio . N i tamen forgesu la celarangon, por ekrigardi la tu ton , la apartan rezultaton: la homo.

Amuze estas konstat i , ke guste t i u kunmetado de orga­

noj estas tre simila, por ne d i r i sarna, egala, en t i u specio, k i u

estas la mambestoj. Ja en t i u specio estas multaj animaloj,

kaj kvankam t io ne placas al multaj homoj , gi, la homo,

ankaú estas t ia : mamhava, kaj animal a.

N i tute ne povas kulp ig i nin pr i t i o , sed n i estas devigataj aserti, car estas fakto, ke ciuj mambestoj havas mamojn. Kel­kaj animaloj malfavorataj kiel la homoj havas nur du , k u n d u cicoj, dum aliaj mamuloj posedas dekduon aú p l i da cicoj. Plej ofte la mambesto havas kvar membrojn, k iu j povas esti jen piedoj, jen brakoj, kun manoj aú ec f lugi lo j , kvankam generale t iu j animaloj, k iu j havas f lugilojn, ne havas mamojn: detaleto de la kreinta naturo.

La mambestoj senescepte havas buson aú faúkon, kie

la nutrajoj , aliaj vivajoj, k ie l plantoj aú animaloj, en fo rmo

de karno aú viando, eniras. T iu j samaj mambestoj ankaú

havas anuson, kie la postrestajoj de la mangajoj, la ekskre-

mentoj reiras al la naturo. Kaj t ie l p lu n i povus e lmontr i

la karakterizojn de la mambestoj: d u okulo j , d u oreloj, unu

nazo, sed t i o ne estas la ceio de ci t i u capitro.

La ceio de ci t i u e lmontro estas evidentigi, ke la mani-

festigo de la animalo kie l mambesto estas individua. La ho­

mo, la animalo, la mambesto, ekde k iam gi naskigis, t.e. eliris

43

de la ventro de la patrino, mamsucas por sin eknut r i kaj

postvivi. Jen ci tie aperas tamen kolekt iva agado: la patr ino

(kie l indiv iduo) rekte influas alian indiv iduon (la vivon de

la ido) , tamen t i u inf luo estas nur momenta, car rapide

la nova indiv iduo zorgas mem pr i sia postvivado: trovado,

ar angado, r iko l tado, casado de siaj nutrajoj en t i u sarna

vivofonto, la naturo.

Laú t i u sarna skemo, unu el la plej gravaj okazajoj, la

reproduktado, ankaú ne estas plene individua ago. Ja èe la

mambestoj la reproduktado iel estas kolektiva pro la du-

opeco: la masklo kaj la femalo. Tie l ce la mambestoj kolek­

tiva formo de vivo ekzistas, cetere i om p l i kompleta ce la

homoj , kie aperas la fami l io : la paro kun la ido j .

N i bone observu, ke t i u kolekt iva agado resumigas je

reproduktado: kunigo de masklo kaj femalo en la repro-

duktago, kaj eknutrado de la i do j : mamsucado de la ido ce

la patr ino. N i ankaú observu, ke tuj post la seksagado la

reprodukt-partneroj rapide disigas, ofte malamikece; same

la patrinoj rapide forpelas siajn ido jn , k iu j igas plenkreskaj

kaj memstaraj. T ie l , en la vivo, la mambestoj, ankaú la homoj

kie l indiv iduoj , estas aú devas, nature, esti memstaraj kaj

sendependaj de plia agado el kolekt iva karaktero. T i o signi-

fas, ke la homo kie l vivanta ulo estas esence individua en sia

devene natura agado.

44

La homaj kapabloj: la fizikaj naturaj kapabloj.

K ie l f izikajn kapablojn n i unue komprenu la kapablojn

per k iuj la homo kapablas inst inkte, origine elturnigi por

postv iv i Je t i u punkto n i konstatas, ke la homo havas simi-

lajn kapablojn, kiel t iu jn de la aliaj mambestoj. Temas pr i la

kapabloj, k iu jn la homoj havas por r i k o l t i , casi siajn nutrajojn

en sia médio, la naturo.

Evidente estas, ke èe la homo t iuj naturaj kapabloj ne

estas aparte gravaj: la homo ne estas aparte forta (potenco,

povo de nur 1/10 de vapor ce valo), ne kuras rapide, ne aúdas

tre bone, havas tre sensignifan f larkapablon, k t p . . . T io ,

kompreneble, ri late al aliaj konataj mambestoj, kiel elefantoj,

hundoj , èevaloj, bovoj, k t p , ec ratoj kaj ka t o j !

La homaj kapabloj:

la diferencoj de la homo rilate a l la mambestoj.

Nu , dirás senescepte la homoj pr i si mem, la homo estas

supera kreitajo de D io ! Cu fakte "supera" , tie kusasla dubo ;

tamen l i , la homo, estas videble de n i , homoj , diferença de

la aliaj mambestoj: l i kapablas preterpasi la inst inktajn kapa­

blojn kaj arte (art i f ike, artefare) mod i f i t i u jn inst inktajn

kapablojn. Fakte sajnas, ke t ie aperas la cefa diferenço inter

la homo kaj la pliaj kreitajoj, vivantajoj kaj mambestoj: la

homo kapablas a l i formi, transformi siajn inst inktajn naturajn

kapablojn pere de sia intelekta kapablo.

45

La homa intelekta kapablo.

Kvankam ciuj mambestoj havas cerbon, sajnas, ke t i u

de la homo estas efektive alia, laú kapablo: gi preterpasas

la inst inktan kunri lat igadon de la agoj por atingi rezonan

kunri lat igadon de t iu j agoj en la naturaj okazajoj. La homo

havas intelektan kapablon k u n , laúdire, rezonkapablo, pens-

kapablo. Estas evidente tre malfacile scii gis k i u grado la aliaj

mambestoj ankaú havas aú ne havas rezonkapablon aú pens-

kapablon. . . car ja i l i ankaú havas t iun kapablon de kun-

ordigado de siaj agoj. Tamen, en la evoluo kaj per la komparo

de agoj, sintenoj, k.s. on i facile konstatas, ke la homo efekti­

ve kapablas artefare transformi siajn intelektajn agojn en

memvolajn, intencajn, nenaturajn agojn. La homoj ankaú

kapablas analizi, pritaksi siajn agojn kaj la okazajojn de la

naturo, kaj t io kompreneble estas la fundamenta diferenço

inter la homoj kaj la pliaj mambestoj. N i tamen devas r ipet i ,

ke t i o ne devige estas signo de supereco rilate al t iu j samaj

mambestoj.

•

La laborkapablo, la inteligento kaj la rácio de la homo.

Aparta kapablo ce la homo estas la laborkapablo, t.e.

kapablo kie la homo uzas siajn korpajn kaj mensajn for to jn

por ion produkt i , por plenumi taskon, por atingi e f ikon. La

laborkapablo estas int ime l igita al la intelekta kapablo de

la homo, car estas gi, k i u ebligas la uzon de t iu j homaj f o r to j ,

guste en plena efikeco. La posedo de manoj estis ankaú tre

grava por la homa laborkapablo.

46

La fakto, ke la homo estas laborkapabla kompreneble tute ne malhelpas, ke la homo estu samtempe mallaborema, plene pigra, k ie l n i vidos.

K i am la homo uzas siajn laborkapablojn en la naturo,

ce la tero, aperas ebleco sen fina, senlima por, ekzemple,

p rodukt i , k u l t i v i , bredi siajn nutrajojn. La laboro por la

homo estas la vera kaj unika fonto de r ico, de komfo r to ,

de bonfarto. La laborkapablo estas la unika vera kaj aúten-

tika kapitalo, k iu estas je la dispono de la homo.

La homo ankaú estas inteligenta, t io signifas, ke gi

kapablas facile kompreni la okazajojn, k iu j cirkaúas gin, kaj

ke gi kapablas vigie pensi, t.e. f o rmi ideojn kaj kunl i g i i l i n

al la faktoj , okazajoj, de sia cirkaúo. N i aldonu t i un plian

kapablon de la homo: la rácio. La rácio estas t i u homa

kapablo, k i u servas al la homo por malkovr i kaj f o rmu l i

la legojn de la universo, kaj ebligas al la homo uzi t iu jn

naturajn legojn por sia pro f i to kaj per la laboro.

La laborkapablo, helpe de la intelekta kapablo, kaj

kie evidentigas la inteligenteco kaj rácio, prezentigas por

la homo kie l nedubebia supereco rilate al la aliaj mambestoj.

Ankaú ne estas dubo, ke t iu j apartaj, n i d i ru, pozitivaj kapa-

blo j , permesis postvivadon de la homo en la naturo. Ci t iu j

kapabloj igis la homon esti scipova kaj farpova.

La homo, por kaj per sia laboro, darúVal al la ci supraj

kapabloj , kie gi malkovris kelkajn naturajn legojn, k iu jn on i

nomas f iz ikaj, inventis i lo jn kaj masinojn, kaj kapablas kre i

pliajn praktike senlime. Tie l la laboro kapablas l iberigi la

homon de sklava r iko l tado kaj casado por gia pretervivado.

T iu tu t o de kapabloj : laboro, inteligente kaj racie farita, estas

versajne la plej pozitiva kapablaro de la homo, k ie l indiv iduo

aú kiel eventuala kolekt ivero en la kadro de sócia organizo.

47

Aliaj intelektaj kapabloj kaj bezonoj de la homo:

la mist ikemo kaj malraciemo.

6\e ne temas pr i intelektaj kapabloj, o n i ec devus parol i p r i homa malkapablo. En la prakt iko temas pr i ten-denco, emo de la homo ne uzi sian intel igenton, k u n pens-kapablo, emo de la homo forlasi la racion, k i u ankaú devigas la homon al streca pensado, studado kaj kunligado de ideoj. Efektive en la prakt iko malmultaj homoj uzas vigie siajn intelektajn kapablojn. Malmultaj homoj vere pensas.

N i devas ident ig i apartan pl ian karakteron de la homo, ne p lu temas pr i kapablo sed pr i neceso. La homo bezonas klar igon, ekspl ikojn p r i cio, k i o cirkaúas gin. La homoj , k iu j inteligente, racie, vigie pensadas, facile trovas t iu jn klar igojn, k iu j povas kontent ig i i l iajn intelektajn kapablo jn ; kom­preneble la homoj , k iu j ne pensas, ne facile uzas sian inte l i ­genton, ne trovas t i u j n kontentigajn klarigojn por sia intelek-to ( inte lekto , k i u ja ankaú ofte ne ekzistas aú vegetas...). La solvo tamen estas tre facila: sin t u r n i al mis t iko . T.e. akcepti ne-pruveblajn, ne-raciajn klar igojn, sin kontent ig i per para-bolaj aú alegoriaj prezentajoj, kredi al simpla vorto k ie l Dio, sin l ig i al afekcia, pasia, simpla ideo, k t p . . . Havi f i don !

Ci tie kusas la vera dramo de la homo k ie l indiv iduo,

car t iu j m i t o j , t iu j dogmoj rapide kondukas al nia plia m i t o :

la kolektiveco.

La mistikemo en la realo estas natura emo de la homo,

k i u kompreneble ankaú trafas tre penskapablajn kaj intel i -

gentajn homojn. Estus ridinde d i r i , ke la papo, ekzemple,

aú la unua homo, k i u metis sian piedon sur la lunon kaj

pregis antaú ol al lunigi, ne estas tre penskapablaj kaj intel i -

48

gentaj... Tamen la mist ikemo estras iliajn sintenojn, i l i bezo­

nas la magian vor ton : Dio . Eble temas p r i fakto malfacile

komprenebla de raciaj homoj , sed estas realaj fakto j , do n i

•imple akceptu i l in , car i l i ekzistas, kaj la granda plej mul to

de la homoj estas mistikemaj. En la fundo de sia intelekta

kapablo, efektive ciu kaj ciuj homoj estas unue mistikemaj,

kaj nur hazarde, poste, aperas ioma raciemo.

La plej bedaúrinda fakto estas, ke en la kadro de la sócio, de la kolekt ivo, t i o kondukas al la religioj, al dok t r ino j , kie la mi to j regas kaj sukcesas detrui la individuecon, kie la individuo perdas sian memstarecon kaj verajn homajn kapa­blojn.

La mist ikemo de la homo, la homo, k i u bezonas klarigon

pri cio, kondukis la homon al psika malekvi l ibro fronte al

la enigmo: vivo-morto. Nur la vorto D io sukcesas mildigi

t iun homan traúmaton. Oni devus bedaúri, ke la homo per

sia intelekta kapablo konscias pr i sia vivo kaj sia morto .

Sajnas, ke t i u tra j to , konscio p r i vivo kaj mor to , estas propra

al la homo.

La p si kaj traúmatoj.

Se n i konsideras, ke la psiko estas la tu t o de la konsciaj

kaj nekonsciaj spiritaj, mensaj fenomenoj, k iu j manifestigas

en nia intelekta kapablo, n i konstatas, ke la homo vivas en

daúra perturbado. Efektive la intelekta kapablo de la homo

estas la plej malstabila kapablo ekzistanta. Same kie l ciu el

n i posedas t iu jn kapablojn de pensado, de racia analizado, aú

49

ec de mistika vido kaj sento rilate al nia mondo, ciuj el n i ,

homoj , suferas pro traúmatoj, perturboj en nia intelekta

kapablo. Kompreneble ci t ie nur temas pri traúmatoj sen

fizikaj vundoj al la cerba organo, temas pri traúmatoj de

funkciado en la intelekta kapablo mem, kaj n i ne c i tu ciujn.

Ce la normala homo la neúrozoj estas konstantaj, ekde

la mania-deprimiga psikozo gis la psikozo pro néscio, pro

melankolio, gis mitomanio j , paranojo kaj skizofrenio. La

demencoj, histerioj kaj pliaj homaj reagoj kaj misagadoj,

k iu jn on i nomas frenezo, estas ankaú propraj al la homo, t i u

mambesto, k i u per la psika traúmato nomita komplekso de

supereco, guste sin nomas "supera" . Verdire, k iam temas

p r i psika analizo, k i u el n i estas normala homo? Sendube

la ateisto ne estas normala homo . . . laú la homlego de la pl i ­

mul to .

Felice, aú bedaúrinde, ce la homo t iu j psikaj traúmatoj

facile ligigas al la homa mist ikemo, t ie l ke D io kaj la kun-

ligitaj r i t o j , ceremonioj, pregoj kaj similaj procedaroj mil-

digas la malekvi l ibrojn en la plejparto de la kazoj. On i povas

elekti inter pregado, glutado de hostio aú de droga pi lo lo ,

se on i ne kapablas mem streci sian menson, k io estas la kazo

de la plejparto el la homoj , k i u dubinde mentas t i u n klasigon:

homo. N i ne enmetu en t i u n kategorion la indiv iduojn, kiuj

estas naturaj malsanuloj pro f iz ika cerbomanko, pro mens-

debileco, pro subnutrado, k.s. k ie l konsekvenco de ko lekt i ­

veco, laú nia ci-posta analizado de la homo en la sócio.

La psikaj traúmatoj per si mem ne estus aparte dangeraj

se i l i ne kunligigus al pliaj karakteroj, aú p l i guste pliaj kvali-

toj kaj malkval i to j , k iu jn n i analizos nun.

50

Homaj sensoj kaj homaj sentoj.

La homaj perceptoj, sciigoj el la cirkaúa médio mani-

festigas pere de la sensokapabloj. Oni ordinare atribuas kv in

sensojn al la homo, nome: la vidado, la aúdado, la flarado,

la gustumado kaj la tusado. Sendube estas pliaj sensokapa­

bloj , kiel la senso de ekvi l ibro, la kineza senso pr i movo kaj

peno. Oni ec povus akcepti, k ie l sensokapablon, la telepa-

t i on , k i u ankaú rekte rilatas al la mensokapablo de la homoj .

El t iu j sensokapabloj, la ricevitaj ekscitoj, la sensacoj

(konsciaj reagoj) aperas en nia menso pere de la sentoj: la

sento de ko loro , de sono, de doloro aú plezuro, de odoro,

k.s. T iu j sentoj estas tre limigitaj de la sensoj mem. Ekzem-

ple, pere de tusado, objekto, k i u estas en konvencia tempe­

ratura de 10°C al malpl i , estas taksata de nia sento kie l

malvarma; sarna objekto je temperatura de 40°C estas varma;

se gi preterpasas 60°C, gi dolore brulas, k tp . Por resti en la

sarna ekzemplo, kaj car nia korpo konsistas el p l i o l 90%da

akvo, en temperatura sub nulo n i frostigas kaj mortas, en

temperaturoj je 80°C aú p l i n i bolas kaj kuirigas.

Ciuj pliaj sentoj el la homaj sensoj estas same limigitaj

kaj relativaj: bonodoro kaj malbonodoro, agrabla sono aú

malagrabla bruo, k tp . Efektive, el la ondaro, el la generala

vibrado de la materio sub ciuj giaj formoj , sajnas, ke n i egan

malmul ton perceptas, kaptas kaj kapablas senti. T i o certe

devus esti plia mot ivo por forigi nian "superecan" kom-

pleks-mankon.

Ce la homo la sentoj ne limigas al la sensoj, sed eniras

la sferon de pure intelekta kapablo, de mensa kapablo sen-

pera. Kie l ekzemplojn, n i c i tu la t imon , la emocion, la pasion,

51

k t p . . . la amon. N i ci tie devas elstarigi la am-senton pro gia

trouzo kadre de la kolektiveco, kaj konsekvenca hipokri teco.

Oni kutimas d i f in i la amon kiel seksan ink l inon al iu , kaj

poste parolas pr i kora inkl ino al i u . . . T iu di f ino kompreneble

postulas, ke on i transportu la sidejon de la sentoj al t i u or-

gano: la koro. Ci tie, unu fojon pl ian, ni revenas al la homa

malracio, al simpla mist iko. Tamen, per t i u sensignifa sent-

vo r to : amo, kaj la kontraúa vor to : malamo, k i o m da konf l ik-

toj aperas ce la homo kiel indiv iduo aú k ie l kolektivero? La

vorto amo, kie l esprimilo de sento igis unu el la plej mistif ikaj

instrumentoj en la m i t o : kolektiveco. La homo mortigas pro

amo, militas pro amo, car inter amo kaj la mala sento, mal­

amo, la sentoj abstraktaj, ne estas diferenço, la nocio p r i t i u

sento kun f and igas en la intelekta kapablo de 1' homo. K io

estas amo por i u , igas malamo por aliu.

La pliaj cefaj kval i toj de la homo.

La homoj havas multajn kval i to jn, ecojn, jen pozitivajn,

jen negativajn por homa edifigo. Oni precipe parolas p r i la

negativaj kva l i to j ; ekzemple, la religioj senhezite citas la sep

mortmeri ta jn pekojn: orgojlo, envio, avareco, m ale as teco,

g lutemo, kolero, pigreco. Evidente estas, ke se t iu j pekoj,

t iu j mankoj , estas mortmeritaj , kaj ke se oni aplikus rigore

la religiajn legojn kaj moralo jn, neniu homo el la tersurfaco

p lu postvivus!

Ne malpl i vere estas, ke t iu j pekoj estas la cefaj karak-

terizoj de la homo, ci t ie kusas la cefaj kval i toj de la homoj.

52

lia homo estas orgojla, fiera, ambicia. G i pretendas esti su­

pera, la plej perfekta, la plej scia, k.s. La homo estas envia,

kaj t ie l celas atingi eventualan p l i bonan staton per ciuj

rimedoj eblaj, per ruzo, per subaceto, per subfosado, k t p .

La homo estas avara, t i e l ke tuj montrigas la egoísmo, la

prof i temo, la manko de spontanea solidareco. Je la mal­

casteco kaj glutemo, manifestigas la guemo kaj la avideco

de la homo. Per la kolero, la homo elmontras sian agresemon,

sian atakemon kaj emon al cia malpaco. La mallaboremo, la

pigreco de la homo estas eble la plej grava manko, car ec se

gi kondukis al evoluo de la teknologio por pl ibonigo de la

vivrimedoj, gi samtempe kondukis la homon al ekspluatado

de la aliaj homoj , al spekulado kaj ciuspecaj subigadoj,

sklavigadoj, al servutigo, . . . al servuteco.

Sendube pozitivaj ecoj ce la homo ankaú povas aperi

sed ne t i om spontanee. Oni generale tute simple dirás, ke la

homo estas (aú povas esti) bona: posedanta ciujn ecojn de

sia speco... do ree la ci suprajn kvalitojn kaj eble la kon-

traúajn! Cu ne modesteco, casteco, malavareco? Cu ne estas

la homo plene laborema, volonte donema, solidarema, pac-

ema, helpema, amema, k t p , k.s.? Kia kontrasto ! La kontrasto

guste kusas en la fakto, ke la homo per sia intelekta kapablo

havas la eblecon konscii pr i siaj instinktaj kval i toj (la sep

"mor tmer i ta j peko j " ) kaj t ie l transformi t i u j n negativajn

kval i tojn en pozitivajn kval i to jn. N i r imarku, ke t iu j homaj

ecoj igas gravaj en la kadro de la sócio, de la kolekt ivo, kaj

tute ne en individua konsidero.

En la naturo, en gia vivmedio, estas normala fenómeno,

ke la homo estu glutema, mangema, car gi bezonas mangi

por v i v i . . . kaj se gi vivas por mangi estas car efektive temas

53

pri la precipa zorgo plenumenda. Ke la homo retenu por si

mem siajn havajojn, siajn nutrajojn, k»j t ie l estu avara, estas

fundamente la sarna zorgo kiel pr i la mangado. Same, la

homo por havigi al si la nutrajojn devas a l f ront i la efektive

agreseman naturon, t iel ke logike ce la naturo la homo

ankaú estas nature agresema, kaj iel kolerema. La natura

bezono de reprodukto k u n la premo de la biologia, glanda

funkcio de la seksorganoj, kondukas al formo de spontanea

erotismo, al malcasteco. En la seroado de siaj viveltenajoj, se

la homo konstatas ce aliaj homoj p l i bonajn kondico jn , estas

plene normala fenómeno ke la homo iel deziru akir i t i u jn

bonajn kondicojn kaj t ie l igu envia. Al i f lanke, se t i u sarna

homo sukcesas akir i bonajn v ivkondicojn, estas same normala

reago, ke t iu homo igu fiera pr i sia sukceso. En sia natura

vivmedio, la homo instinkte klopodas kontent ig i siajn bezo-

nojn per la min imuma peno ebla, k i o povas esti konsiderata

kie l natura mallaboremo, esenca pigreco. En t i u sarna karak-

tero n i distingas la ekspluatemon, k i u kondukas al efektiva

ekspluatado, k iu ajn estu la formo kaj maniero.

Resuma analizo p r i la homaj karakteroj .

N i konstatis, ke la homo estas multkaraktera, kaj ke

en la homaj kapabloj, en la homaj kva l i to j , laú individua

konsidero, kusas la plej grandaj kontrastoj , en daúra anta­

gonismo: mistikemo-raciemo, laboremo-mallaboremo, kon-

strukapablo-detrukapablo, konscio-nekonscio, k t p , k.s.

En konsidero pure individua, la ekzisto de mankoj , de

54

kontrastoj, de kvalitoj jen pozitivaj, jen negativaj, ne estas

aparte grava. Efektive, se homo, individue, propravole decidas

tkzemple ne labori , ne akt iv i por havigi al si la nutrajojn nece-

i t j n , t i o estas decido, problemo, k iu nur koncernas t i un indi-

v iduon; la koncerno estas same individua, se la konsekvencoj

«•tas perdo de vivo por t i u indiv iduo. Egale se t iu sarna indi­

viduo decidas laboregi, kaj avare akumul i havajojn; t i o en

kadro ekstersocia, individua, tre malmulte inf luos èe aliaj

individuoj. N i povus daúrigi la ekzemplon kun individuo

«eksama, k i u decidas konker i la plej grandan kvanton eblan

de aliseksanoj por gue f i k i , k t p ; kolerema indiv iduo, k i u ata-

kas alian indiv iduon, povos perdi aú gajni la batalon, ja la

plej fortaj uloj en la naturlego postvivos, dum la malplej

fortaj malaperos. En t i u kadro plene individua la efikoj de

la homaj kapabloj kaj kval i to j , felice cefe koncernas la pro-

pran indiv iduon, kaj tusas kaj atingas tre malmulte la prok-

•imajn aliajn indiv iduojn.

N i tu te ne povas d i r i la saman aferon k iam temas pr i la

«ífiko de la homaj karakteroj kaj kval i toj en la kadro de la

•ocio, en la ko lekt ivo . En "ko lek t i va organizo" la homaj

individuaj karakteroj kaj kval i toj kondukas al sklavigo, neni-

igo, detruo de la homo kie l indiv iduo. En la kolekt ivo , la

homaj individuaj karakteroj kaj kvalitoj pelas la homojn al

daúraj kon f l i k t o j , al m i l i t o j , al amasbucadoj, al gulagoj, al

polucio, al detruo de la propra homa vivmedio, k t p , k t p . En

In kolekt ivo, el la homaj individuaj karakteroj, kapabloj kaj

kvalitoj povas facile rezult i simpla ekstermo de nia surtera

vivoformo.

55

2. LA HOMO EN LA SÓCIO

Kio estas sócio aú kolektivo?

Laú la d i f ino mem, sócio kaj kolekt ivo havas tre proksi-

majn signifojn. La kolekt ivo aú la sócio estas tu t o da homoj ,

kunvivantaj pro komunaj interesoj kaj havantaj komunajn

kut imo jn kaj komunajn legojn.

Sendube temas pr i objektiva d i f ino , kie la plej grava

punkto estas guste la "komuna j interesoj". La kut imo j kaj

IH komunaj legoj estas nura konsekvenco de la homa kunigo.

Tiuj kut imo j kaj komunaj legoj tamen helpas al la plenumo

de t iu j komunaj interesoj. Restas la demando: k iu j estas t iu j

komunaj interesoj? De kie i l i devenas, k ie l i l i manifestigas

kaj kial i l i aperas?

Ne estas la min imuma dubo , ke la "komuna j interesoj"

estas int ime ligitaj al la individuaj homaj karakteroj . La

cefaj interesoj de la homoj estas: vivi k i o m eble plej bone,

nenpene, k i o m eble plej gue kaj laúplace... Aú cu t io ne estas

la komunaj interesoj? Cu la intereso de ciu plene kongruas

nl la interesoj de ciuj , kaj cu la plenumo de la interesoj de

ciuj samtempe ankaú plenumas la interesojn de ciu? Jen la

problemo en t i u tu to da homoj .

57

En la kolekt ivo la komunaj interesoj igas la interesoj

de malmultaj homoj , almenaú la manifestigo de t i u sócio

kondukis al t i u rezultato.

La deveno kaj mekanismoj de kolektivigo.

Por kompreni la devenon kaj la mekanismojn de for­

mado de la kolekt ivo , on i devas reveni al la unua ceio de

ko lekt ivo : kiel n i jam vidis, t io temas pri la paro, la "geparo"

kun siaj idoj , t.e. la famil io.

En nia analizo la famil io estas la nura aútentika kolek­

tiva ceio, k i u estigis spontanee en la naturo por kaj pro la

vivdaúrigado de la specio: reproduktado kaj enkonduko

de la idoj en la vivo. En t i u stadio, jam aperas la estro de la

famil io, cu la patro, cu la patrino. En pligrandigo de la fa­

mi l i o , la patr iarko, pl i sperta, facile sin montras kie l la

sendito de Dio , k iu jn ciuj devas obei por la bono de c i u j . . .

Jen formiganta la kolektiva principo kun natura submetigo.

En la klanoj , en la t r ibo j , la kolektiva principo estas la

sarna: submetigo por la bono de ciuj. Kompreneble la cefo,

la estro, surtera reprezentanto de Dio , rajtas uzi ciujn mem-

brojn gis plena servuteco, gis sklaveco.

La feúdismo de la mezepoko same pravigis la regimon

de sklaveco. Cu la nobeloj, la sinjoroj, ne donis plenan pro-

tekton al la vasaloj? Tie l estas plene normala afero, ke la

plebo. . . ja néscia, malklera, malkapabla, submetigu al la

kleraj, sciaj senditoj de Dio aú de la rego, k.s.

58

Tie l ekkonstruigis la sócio, t ie l formigis la ko lekt ivo . Kaj tiel gi daúre plu vivas. Kompreneble, t ie l simple ne estas, kaj nuntempe, gis nia statorganizo, multaj mekanismoj, multaj art i f ikoj prezentigas por konservi la privilegiojn, por dife-rencigi, pravigi la klasojn de nia sócio... por "komuna j inte­resoj". Estas t iu j ar t i f iko j de la sócio, k iu jn n i provos analizi nun.

L i art i f ikoj de la sócio: la religio.

N i memoru, ke la religio estas la t u t o de la procedoj, per

kiuj la homoj kredas povi rilati kun la supernaturaj estuloj

(ekzemple Dio ) kaj ef iki sur i l i n por, ekzemple, atingi post-

mortan, eternan felicon, k.s. Unuvorte, la religio estas la

ri medo, per k iu la homo klarigas cion ne klarigeblan, kon-

tentigas sin ri late al siaj psikaj traúmatoj, ligigas senpere al

Dio, la superulo, estranto de cio. La religio estas la instru­

mento, per k i u la homo kontentigas sian mist ikemon, la

religio estas la akceptilo de la kredo. En la religio cio nepru-

vebla, neracia, estas akceptebla, bonvena, kontentiga. Pro

cio t io la religio atingis t i om gravan ro lon en la kolekt ivo

por la subigado de la homo al la sociaj instituciajoj.

En la kadro de la sócio, la religioj evidente posedas siajn

katekiz i lo jn: la Bib l io , la Korano estas nuraj ekzemploj. En

tiuj katekizoj ciuj homoj kapablas t rov i klarigon, kaj pravigon

por sia sinteno en la sócio, tamen la sintenon la "komunaj

interesoj" antaúfiksas laú determinismo plene konstruiva.

En la prakt iko , la religioj funkcias tre simple por la

59

nepensantaj homoj : la pastroj pregigas la safojn homajn, k iu j

ja ne uzas siajn intelektajn kapablojn, kaj predikas por t rud i

la gvidliniojn de la establita sócio, helpe de pliaj ar t i f iko j .

Ne malprave on i jam diris, ke religio estas la opio de la po-

polo.

La simboloj , la r i t o j , la k u l t o j ,

la dogmoj kaj similaj.

En la kadro de la sócio, kiel pliaj ar t i f iko j int ime ligitaj

al religioj, al doktr ino j kaj mi to j , venas la simboloj , la r i t o j ,

la ku l to j kaj la dogmoj. Estas per ci t iu j a r t i f iko j , ke la homo

eliras de la pura abstrakto, de metafiz iko, por materialigi,

konkret ig i , vere senti la religiojn kaj similajn. Per la flago,

la símbolo, la homo sentas kaj akceptas la nocion pr i pátrio.

En meso, k u n ciuj r i to j la homo vivas la religion mem, ec

pretendas enkarnigi al D io , t r inkante la sangon de Kristo el

bona glaso da vino kaj mangante l ian korpon pere de hostio,

k i u estas vere malbona farunknedajo, k t p , k tp . Ciuj ku l to j

de la sócio celas same ligi la homon al ciuj formoj de misti-

kaj interpretoj de la mondo kaj doni efektivan, konkretan

aspekton al la interpretoj , kie la homo sin sentas vere en

plena realo.

Ci tie montrigas la sócia dangero de religioj kaj pliaj

ismoj kun la simboloj, la ku l t o j , la dogmoj kaj r i t o j : la

mist i f ikado de la homo kaj la metamorfozo de la homa

intelekta kapablo en socian instrumenton, en simplan i lon

de la sócio. En t i u stadio la manipulado de la homo en kolek-

60

t ivo, de Ia popolo, estas ege faci la. . . laú la interesoj komunaj aú ne!

La simpla kredo, la fama f ido, kun la subiga prego (vera

e lmontro de malkurago), estas en la sócio pliaj karakteroj

de la homo, k iu j kondukis la indiv iduon al plena subigado,

al manipulado, al detruo de la propra individueco.

I d u k a d o , instruado, cerbolavado.

La edukado, instruado kaj, lastatempe, la cerbolavado

estas unuj el la plej gravaj r imedoj, k iu jn la sócio, la kolekt ivo

uzas por f o rm i , mu ld i , kondicig i , adapti la homon kie l indi­

viduon al la sociaj konceptoj kaj necesoj de t iu sarna ko lekt i ­

vo, t iel ke la homo igu simpla instrumento de la kolekt ivo

mem.

Laú la d i f ino , eduki estas d i rekt i la elvolvigon de f izikaj,

moralaj kaj intelektaj kapabloj de infano, j u n u l o . . . do, homo.

Pri instrui , k r o m la d i f ino , k i u donas klarigon de transdono

al iu de metodaj scioj pr i iu fako de scienco, l i teraturo,

tekniko, k t p , n i trovas la t imigan d i f inon , k i u dirás: precize

mont r i al iu , k ie l l i devas agi; spertigi montrante la laúcelan

kondu ton . . .

La laúcela konduto , la maniero kie l iu devas agi, kom­

preneble nuntempe fontas en la kolektivaj sistemoj, k iu j

delonge forlasis la indiv iduojn, la homojn mem kie l celon.

Tiel , se hazarde kelkaj homoj pretendas, preter la ricevitaj

edukajoj kaj instruajoj, memstare pensi kaj agi, t iu j homoj

rapide estas konsiderataj k ie l nenormaluloj, mensmalsanuloj,

6 1

mensdebiluloj, kaj guas... menspurigadon, cerbolavadon de

la kolekt iva sistemo, en psikiatriejoj aú aliaj koncentrejoj

de nealkonformigintoj , r ibeluloj , k.s. Cu n i bezonas reme­

m o r a i , ke en absolutismaj regimoj, kie elstaras la laúdire

marksisma komunismo, la cerbolavado estas klasika método

por senindividuigi la homon?

Estas tre malfacile konfesi, ke edukado kaj instruado

povas atingi malbonan, negativan ef ikon rilate al la homo ;

bedaúrinde, en la kadro de la sócio, edukado kaj instruado

estas nura instrumento, rimedo de kondicado de la homo,

por ke la homo igu simpla kolekt ivero, ekzemple, laúbezone:

ekspluatata laboristo, soldato k i u defendas la patr ion, im-

postpaganto, balotanto, k.s.

Laú la kolektivaj sistemoj, k iu j kondukas al la regantaj

regimoj, montrigas la necesa adapto de la edukajoj kaj instru-

ajoj: adapto de moralaj valoroj, de ekonomikaj koncepto j ,

de historiaj veroj, kie la herooj tie kaj t ie sangigas...

N i rimarku, ke kiel sócia ar t i f iko , la edukado kaj in ­

struado estas int ime ligitaj al la religioj por doni la moralajn

gvidliniojn sekvendajn, kie la regsistemoj apogas siajn dok­

t r ino j n .

Pliaj art i f iko j de la sócio:

la tradicioj , la ku t imo j kaj moro j .

Kvankam n i ankoraú ne aludis pr i t i u trajto homa, la

homo estas konservativa, t.e. la homo emas konservi la

ekzistantan staton de la aferoj kaj estas sisteme kontraúa

62

al sangoj aú reformoj. A l t i u karaktero ligigas la tradicio kaj la ku t imo j prof i t i ta j de la sócio por fiksi siajn dok t r ino jn kaj oatabli la sistemojn.

Per la tradicio la homoj transdonas la akir i tajn opinio jn, ideojn, moro jn, r i t o jn , m i to jn , k t p de generacio al generacio. T iu transdonado sukcesas havi t ie l aparte gravan valoron. . . pro respekto al la antaúuloj, de patro al f i lo , kie ne forestas la epopeoj de herooj tra multaj jarcentoj ; temas pri tre uti laj aferoj por la tuta gento, la tuta popolo, la pátrio, kaj la Nekvendaj moroj , t ie l , facile ligigas por doni la homan sin-tenon en la sistemoj.

K i u , ekzemple, en la establitaj sistemoj, kuragas kon-

traústari la agmanierojn starigitajn de longa uzado, t.e. la

kut imojn? Cu homo, k i u kuragas ri beli kontraú la tradicio,

la ku t imo j , la moroj , ne estas en la sócio kondamninda kaj

efektive kondamnita herezulo? En la kadro de la sócio t iu j

c i art i f ikoj igas tre gravaj kondici lo j por la subigado de la

individuo. Tipa ekzemplo estas la kvazaú spontanea akeepto

de naciismo, patr iot ismo, k u n ciuj giaj ku l t o j .

Per la ku t imo j , la tradicioj , ankaú la plej absurdaj an-

tnújugoj, igas facile akeeptataj de la homoj en la sócio: ek­

zemple eventuala "rasa diferenço" inter homgrupoj rapide

estas interpretata kiel "rasa supereco" de determinita hom-

grupo kaj atingas "rasisman ideo log ion" k u n ciuj sociaj

konsekvencoj bone konataj gis genocidoj kaj hombucadoj.

Same la moralo en la sócio facile bazigas sur la moroj ,

k iujn la tradicio alportis kaj k iu jn neniu revolucio kapablas

forigi ec pere de la multnombraj sangoj de konst i tuc io j , inter

nliaj. Efektive, la konst i tuc io j , la kodo j , la legoj kaj ciuj

proceduroj de kolekt iva vivo fontas en la tradic io j , la ku t imo j

63

kaj la moroj , k iu jn la homo konsideras kiel definit ive akir i tan

valoron senriprocan por la homa bono en la sócio.

La popola volo.

Interesa fenómeno estas la sócia, kolektiva a r t i f i ko :

popola volo. Jam en la franca revolucio on i longe parolis pr i

t i u "popo la vo lo " , kaj Mirabeau en la salono de polmoludoj

dir is : " N i ci t ie estas pro la volo de 1' popolo kaj n i nur for-

iros per la for to de V bajonetoj . " Verdire, k i u diris t i o n estis

nur Mirabeau, la gvídanto, la estro, kaj tute ne la popolo.

La nuntempaj psikologoj cetere mezuris, ke en sponta-

nea agado la popolamasoj havas psikan maturecon kaj inte-

lektan kapablon, k iu j estas ekvivalentaj al t iu j de 7-jaraga

infano! Kiel n i jam aludis, la grupoj de homoj , la popolo,

agas kaj reagas same kiel safaro, sub st imulo au impulso, kaj

tute ne en konscia sinteno.

En la prakt iko , la homgrupoj , la popoloj estas plene

regataj de gvidantoj, estroj, ekde po l i t ikulo j gis ciuspecaj

predikantoj k ie l la pastroj. En la sarna ideordo, la nocio pr i

demokrat io , t.e. regimo en k i u la po l i t ika povo apartenas

al la popolo, estas tute simple r idinda kaj absolute neebla.

Demokrat io nur eblas, se el la nocio p r i popolo, on i demetus

la kolektivan karakteron, kaj t ie l reduktus la popolon al la

indiv iduo, t ie l ke demokratio en la realo estus simpla anar-

k i o , t.e. estrado, regado de la individuo per si mem. La volo

de la individuo estas fakte konscii pr i si mem, kie l homo kun

ciuj karakteroj homaj jam analizitaj en ci t iu j pagoj. En la

64

kolektivo la volo de la indiv iduo malaperas, kaj la volo de IN popolo estas t i u de la reganto, de la gvidanto, de la reganta diuturno aú pliaj dok t r ino j .

La volo de 1' popolo, en la prakt iko , resumigas al elekto,

voêdonado en balotado inter du aú t r i nuancoj el la sistemoj

antiiúestablitaj guste de gvidantoj, regantoj, estraro, k t p . Ne

malofte la volo de 1' popolo estas t i u de i u unika partio tu t -

pova, ekzemple en la tielnomataj komunismaj regimoj. K io

unu fojon plian elmontras k i o m sensignifa estas la voêdona­

do, por la popola volo en k i u ajn kolektiva organizo, stat-

roftimo, k.s., car sisteme la individuo malaperas, kaj estas

neniigita de la kolekt ivo. Tie l n i atingas la analizadon de la

maksimuma subpremo de la homo en la sócio: la stato.

I ; i s ta ta para to.

La d i f ino de la vorto stato estas plene klara kaj tute ne

lusas dubon rilate al premo de kolekt ivo, de la sócio sur la

homon kie l ind iv iduon: po l i t ika formo de organizita sócio

en l imdi f in i ta ter i tor io , kies registaro havas super la tiea

logantaro regantan, legodonan, jurisdikcian kaj administra-

cian povon.

La komentariado p r i stato kompreneble povas don i

longajn capitrojn. En nia ceio n i resumu la komentar ion

agnoskante, ke la stato estas logika rezultato de la homa

sinteno en la ko lekt ivo . La stato estas la logika rezulto de la

homaj karakteroj k u n apl iko de ciuj ar t i f iko j en la sócio. I a

stato estas ri late al la indiv iduo la maksimuma apl iko de la

65

mi to kolektiveco. La stato estas la moderna servuteco, k i u n

la homo havigis al si. La stato estas la plej sklaviga ar t i f iko ,

k i u n la homo konstruis nome de la komunaj interesoj. La

stato estas la maksimuma aberacio alportebla de la homa

kapablo kie l kolekt ivero. La stato estas la maksimuma

redukto de la individuo al instrumento. La stato estas kaj nur

povas esti absoluta absolutismo kontraúa al la plej primaraj

principoj de individua memstareco kaj elstarigo. La stato

estas la neniigo de la homo, kaj t i o sendepende de la ko loro

de la regimo, ec en la t iel nomataj demokrataj. La stato estas

la maksimuma ekspluatmaniero de la indiv iduo fare de la

ko lekt ivo , de la sócio. La stato estas aparato, kie cio eblas:

hombucado, m i l i t o j , diskriminacioj el ciuj specoj, korupto j

kaj nepotismoj ne kontroleblaj , parazitismo senlima, de

simpla burokratismo al maksimuma konsumismo. La stato

kondukas al gulagaj kaj gettaj koncentrejoj , al simpla el imi­

nado de pensantaj homoj , al detruo de la vivmedio pro edi-

fado de homa avideco, al polucio, al t rusto j , al o l igarkioj ,

al privilegioj, k t p , k t p . La stato kondukas al ruinigo de homa

civi l izado en kadro de k i u ajn sócio. La stato estas r idinda.

Estas r idinde, ke la homo en la stato a kc ep tas regadon,

legaron, juran arbitracion kaj administradon nome de kolek­

tiva bono. Estas r idinde, ke regantoj (kelkaj privilegiaj homoj )

havas povon super la logantaro, la popolo, la plebo, k.s. Estas

r idinde ke t i u sarna logantaro, popolo submetigas, rege, lege,

jure, administracie, al t iu j privilegiitaj regantoj nome de la

stato, de la sócio, de la komunaj interesoj. Estas r idinde, ke

ciu statano akceptas rezignacie regadon de stato. Estas r id in­

de, ke c iu homo pagas al la stato en nia nuna epoko de p l i

o l 50 al 80 procentoj de cio t i o , k i on ciu perlabore produk-

66

tau. Estas r idinde, ke la homo kie l individuo ne perceptas, ke

iiKiúam en la historio de la homaro ekzistis t i o m grava kaj

absurda servuteco, nome de la stato, sócia bono, aú komunaj

Interesoj. Estas r idinde, ke la homo nome de la stato akceptas

ciujn t iu jn t rudo jn , legojn, impostojn, m i l i t o jn , aú pliajn

dutruajn agadojn. Estas r idinde konstati , ke la indiv iduo de

In stato returne nenion rícevas, k rom la ioma edukado kaj

Instruado, k iu guste celas kondicigi n in al akcepto de la

Minto, k ie l n i j am vidis.

Iu j , mist i f ik i te , dubas kaj miras? La t ie l nomatajn publ i -

kajn investojn de la stato c iu uzanto akurate pagadas: en la

fakturoj de lumo, de energio, de akvo, en la biletoj de trans-

porto, en la teritoria imposto de la logejo, en la benzino de

In auto, k t p , ks, gis la propra entombigado. Konsciu ciu homo

pri la monstra sumo, k i u n on i dumvive pagadas al la stata

ndministranto por nia kolektiva bono kaj emerítigo! Kia

ekspluatado, kia stelado senapelacia! K ia ekspluatado, ke

ciu homo k ie l kolektivero svite donu al la stato p l i o l la

duono de sia produkto . Neniu regsistemo en la pasinteco

t ion sukcesis a t i n g i En plena sklaveco, antaú la veno de

pcrsalajra pagado, la sinjoroj almenaú nutris dece siajn

•klavojn, por ke i l i povu bone labor i . Nuntempe la stato

Ignoras la staton de sia semi ta statano kaj ciufoje, k iam la

i tatano redonas sian mizeran salajron al la stata sistemo

por iomaj nutrajoj , p l i o l duono de t i u salajro rekte reiras

al la kofro j de la ekspluatanta stato. . . por la komunaj inte­

resoj. Kia absurdo, p r i k i u la homo en la kolekt ivo ne kapa­

blas konscii kaj t ie l facile akceptas! La homo, kie l kolektivero

kaj mist i f ik i ta indiv iduo, akceptas la staton car t i u homo

kredas, ke la stato per siaj dispozicioj, siaj legoj, kodo j ,

67

konst i tuc io j , protektas la indiv iduojn, defendas la homon

kontraú ciuj eventualaj maJbonaJoj de la vivo. Plie, kaj t io

estas grava mist i f iko de la stato, la homo ene de la stato

havas " r a j t o n " el ciuj devenoj, ekde rajto pr i vivo, rajto

p r i laboro, rajto pr i baloto, k t p , k t p . T i u fama " r a j t o " , k ie l

n i j am anaJizis, kondukis la homon al neplenumado de siaj

plej elementaj devoj kiel individuo. La vera kulpanto de t i u

stato de aferoj estas la stato k ie l kolekt iva art i f iko.

K i e l n i vidis, la stato estas rezulto de la homaj karak­

teroj en kolekt iva aplikado, tamen sajnas, ke t i o ne estus

sufi ca por generala akceptado de t ia organizo, de tia eks­

pluatado, de t ia submetigado. Efektive, la statoj post vivas,

car ekzistas pliaj kolektivaj motivigoj , pliaj dok t r ino j aú

ismoj, k iu j sukcesis mis t i f ik i kaj kondic ig i la homon en la

sócio. Temas pr i la sistemoj de la sócio, de la ko lekt ivo ,

ekzemple naciismo, kapitalismo kaj la moderna parenco de

kapital ismo, komunismo, k iu jn n i i om analizos nun kaj k iu j

starigas, vivigas, motivigas la staton.

68

3. K E L K A J SISTEMOJ DE LA SÓCIO j 1.1. Naciismo

i i

Naciismo estas sistemo, car estas kunarango de la homaj

karakteroj k u n la kolektivaj ar t i f iko j de la homoj en la sócio.

Naciismo estas ideologio, k i u sukcesas kunl ig i la homan

fieron, la homan avidon, la homan agresemon, la homan am-

•enton kaj malamsenton al la konservativemo, al la ku t imo j ,

al la tradicio, al la religioj. Naciismo estas dok t r ino k i u sin-

teze kontentigas la mistikemon de la homo, same kie l la plej

materialajn ambiciojn de la individuo en la ko lekt ivo . Cetere

naciismo estas la nura dokt r ino , k iu kondukas rekte al starigo

de la stataparato. Naciismo estas la rekta fundamento de la

Ata to.

Naciismo, per la amsento, per la mist ikemo, per la

mil ura emo al tradicia vivsistemo, per la natura emo al k u l t o

de la vivajoj, sukcesas indukt ig i ce la homo la falsan senton

laú k iu cio loka, cio t i o , k i o ekzistas t ie, kie la individuo

vivas, estas supera, pl i bona (do, nepre defendinda) al cio

fora de la koncerna loko. T iam spontanee aperas la nocio

pri propreco de ter i tor io plene ekskluziva, k i u n ciu homo

devas defendi gis la ofero de la propra vivo, car estas la ge-

p t t n ter loko, la naskigloko: la pátrio.

69

N i notu , ke la nocio pr i pátrio estas fakte la bazo de

naciismo. Naciismo ampleksigas la nocion de pátrio, gepatra

ter loko, gis la generala kut imaro, gis la tradicio, gis la sameco

de l ingvoj, de vivmaniero, gis ekonomiaj interesoj de deter-

mini ta homgrupo en fiksita ter loko, lando.

Naciismo t ie l limigas, fiksas la amplekson ne nur de

ter i tor io , sed de la valoroj el tradicio, el vivmaniero, el in ­

teresoj la plej diversaj, t iel ke fakte la formado de nacioj

estas tre relativa. Gis nia nuna epoko multaj homgrupoj

pretendas guste f iksi l imo jn el ciuj devenoj por f o rm i novajn

naciojn, k i o pruvas, ke naciismo estas artefarita nocio, sen-

baza, senvaJora kaj plene dangera por la harmónio de la

homo en la kolekt ivo.

En naciismo, la homo tute simple forgesas, ke la sinteno,

la karakteroj, la interesoj, la agmaniero de la homoj estas la

samaj aú vere similaj en la tuta mondo, sur la tu ta tero, sen-

depende de eventualaj diferencoj de raso, de ku l tu ro , de

tradicio, de moro j , de ku t imo j , de lingvoj, k t p , ks. Se ciuj

homoj havas la samajn, egalájn kaj similajn sintenojn kaj

karakterojn, k iu j guste kondukas al la ku l tu r o j , cu ne estas

ridinde, ke i l i celu apartigojn, disigojn en "Nac io j "? Male,

cu on i ne povas eksenti eblecon de tutmonda, universala

(sur la terglobo), unika homkul turo? Cu la tu ta Tero ne povas

konsisti el unu nura nacio?

Naciismo estas la plej terura l imigo, k i u n la homo en

la kolekt ivo eltrovis por bremsi sian normalan elvolvigon

kaj progreson. Naciismo malpermesas pro loka diskriminacio

de la valoroj la interplektigon, la kunfandigon, la miksadon

de ciuj homaj valoroj, el raso, el ku l turo , el teknika dis-

volvigo, el kredoj kaj komunik i l o j kiel l ingvoj, k tp . Male,

70

naciismo pro la sistema fiksado de l imoj ciuspecaj nur povas

feonduki al kon f l i k to j , al mi l i t o j , al reciproka detruo de

homaj valoroj, kaj guste estas t i o , k io okazas.

Tre strange, ke la homo per naciismo sukcesis doni

ukstreman for ton de amo al determinita ter loko, kaj ekstre-

man for ton de malamo al alia determinita ter loko, guste

pro establado de diferencoj el tradicio, el lingvo, el religio,

el moroj , k t p ; amo kaj malamo, k iu kapablas konduk i la

homon, pro kolektivaj, sociaj mi to j , al absurdaj bucadoj kaj

militoj. Naciismo estas dok t r ino , k i u elstarigas la cefajn homajn

kvalitojn, inter i l i la sep mortmeri ta jn pekojn, kaj rigore

aplikas i l in en kolekt iva agado por la interesoj de ciuj , laú

konstruiva raciismo, la filozofiajo, k i u fiksas, determinas

I t l o n senatente pr i la r imedoj. Bonaj rimedoj estas ekzemple

bilrado de la malamikoj (la alinacianoj) en glorigaj mi l i t o j ,

lutij nur defendas la patr ion! Kia absurdo, k iun ciu homo sur

Iu trrsurfaco t iom facile akceptas!

Naciismo, k iu kiel ni vidis estas la plej rekta motivigo

por la ekzisto de la stato, uzis la stataparaton por f iksi la

i loktr inon kaj por evit i , ke la homoj konsciu pr i la absurdeco

de la naciaj l imo j , cu lingvaj, cu ter itor iaj , cu tradiciaj, k t p ,

kaj tuj fiksis simbolojn kaj r i to jn por kontent ig i t i un prima-

niii homan bezonon pr i mistikajo, tiel ke la homoj , blindaj,

miNlifikitaj adoras la nacian flagon kaj kantas la respektivan

i ianaii h imnon cie en la mondo, tute simile, egale, ridinde

ka] sub plena kaj rekta inf luo de t iu moderna mi to , k i u estas

In kolektiveco.

La stato, kiel n i vidis, regas, fiksas la legojn, adminis-

lias la homojn de di f in i ta ter i tor io , kaj laúbezone, laú la

71

interesoj, helpe de patr iot ismo, de naciismo, por defendi la

flagon kaj la h imnon, kondukas la safajn homojn al kolekt iva

intermort igado. . . T i o estas la absurdajo de la homo kie l

kolektivero submetita al la stataparatoj k u n iliaj sistemoj,

kie inter aliaj estas naciismo.

3.2. Kapitalismo

La vorto kapitalismo akiris en la f luo de la tempo tre

ampleksan signifon, kie diferencaj nocioj kaj ekonomikaj

fenomenoj konfuze intermiksigas. La vere negativa nocio

de kapitalismo estas t i u , k i u rilatas rekte al la kapi ta lo : mono,

car la mono kiel kapitalo reprezentas la instrumenton per

k i u la homoj ekspluatas unuj la aliajn aú, same, la mono estas

la instrumento, per k i u la kolekt ivo ekspluatas la ind iv iduon.

En la realo, la vera kapitalo p r i k i u ciu homo disponas

estas la laboro kaj la labori lo j , k iu jn la propra homo kapablas

fabr ik i pere de sia laboro. En t i u primara nocio p r i kapitalo

on i devas aldoni la bieneton (terpecon), kie la homo havas

la eblecon agi, r i k o l t i , ku l t i v i , labor i por sia propra vivel-

tenado: nutrado. N i r imarku, ke t i u formo de kapitalismo

( k iun neniu kuragas nomi kapital ismo) regis dum mil ionoj

da jaro j !

La vera kapitalismo el la nunaj nocioj aperis danka l

la perfektigo de la labori lo j , k iam aperis la maãnoj kaj la

konsekvenca masinismo, t.e. stato, kie la manlaboro estas

anstataúata per masinlaboro.

En la daúro de V tempo la meti istoj, k iu j klopodis

72

purfektigi siajn labori lojn por p rodukt i p l i per malplia peno,

Inveiitis kaj kreis la masinojn. Tamen, pro sia komplekseco,

la masinoj estis multekostaj, pro t i o , du aú pluraj metiistoj

l( i i n igis siajn sparajojn kaj formis societon, asocion por povi

aceti, havigi al si la masinon, k i u kapablas p rodukt i multe

pli ol la du aú pluraj meti istoj . Sajnas, ke t iel naskigis la

(tianuna formo de privata kapital ismo.

Tiuj samaj kapital istoj , eksmetiistoj, k iu j per la masinoj

akiris pl i grandan produktadon kaj povis oferi la produkto jn

)n pli favoraj prezoj, ankaú guis p l i grandajn profítojn. Tiel ,

kaj laú la neforigebla homa karaktero de avideco, mallabore-

in» kaj spekulemo, t iu j kapitalistoj invit is aliajn homojn : la

laboristojn, por labori ce la maãnoj kontraú kompensajo,

k iun on l nomis salajro.

Nedubeble ke t ie l naskigis la kapitalisma ekspluatado

de la laboristoj. Nete elmontrigis la klaso de la bienposedan-

toj , maânproduktantoj, industri istoj , ks, do kapital istoj , kaj

la klaso de la neniposedantoj, la laboristoj, la proletaro.

Estas natura fenómeno, ke en t i u stadio de kapital ismo,

aperis la fama klasbatalo. Unuflanke la avidaj kapitalistoj

provas ekspluati, p ro f i t i k i o m eble plej la laboron de la dun-

gitaj laboristoj donante k o m eble plej malaltan salajron; ali-

flanke la same avidaj laboristoj , kvankam mizere malsatantaj,

klopodas l u k r i k i o m eble plej grandan salajron, aú redukt i p l i

kaj pli la labortempon, postulas feriojn, asekurojn, k t p , ks.

Tiel en la klasbatalo estigis la s indikatoj , la str ikoj aú lokaú-

toj , t.e. batalrimedoj el kolekt iva karaktero.

Efektive masinismo kaj kapitalismo kondukis la homojn

al kolektiva agado k u n t iu j konsekvencaj kon f l i k to j el eksplu-

ata karaktero. Tamen, nuntempe, t i u f o rmo de privata kapi-

73

talismo igis sensignifa rilate al la statkapitalismo, k iu cie

regas. Kapitalismo ja estas plia sistemo, k i u plene apartenas

al la stato.

a. Statkapitalismo

Kiel ni aludis, la cefa instrumento de kapitalismo estas

la kapitalo en formo de mono. La mono, t iu instrumento,

k iun la homoj inventis jam en la fruaj epokoj, kiam i l i eksciis

intersangi la havajojn, la ricajojn, la produkto jn , estis guste

nura instrumento de intersango. La eventuala ekspluatado

de homo per alia homo limigis al " komerca " interkonsento-

ludo. Cetere la plejparto de la tiamaj gravaj negocistoj faris

sian propran intersangilon, monon, k iu generale estis el t i u

"valorega" metalo: la oro. En t iuj epokoj t iu oro kut imis iel

reprezenti varojn, bienojn kaj ciuspecajn havajojn.

Tuj kiam en la "organizado" de la sócio aperis la stato,

t iu sarna stato monopoligis, alproprigis al si la rajton elpro-

d uk t i la monon . . . por eviti privatajn spekuladojn inter la

statanoj. . . kaj por ke la stato igu la nura spekulanto plenrajta

rilate al la statanoj! Ekde t iu momento la mono cesis esti

simpla intersangilo por farigi negocebla varo! Komencigis

la vera fazo de akra kapitalismo, k iu preterpasis la simplan

klasbatalon, car klasbatali kontraú la stato en la nuna stato

de evoluo, en la nunaj regimoj, kie la stato estas tutpova kaj

plenrajta, ne eblas.

Jam en la regregimoj antaú kelkaj jarcentoj la homoj el

la klerikalaj kaj nobelaj klasoj pruntis monon kaj kompense

74

rirevis interezon. La stato iel provis f iksi la kvo ton de t iu j

interezoj, sendube konsciante, ke t io estas maldeca, "ma l -

morala" ekspluatado de homo al homo. T iu j timemaj inter-

venoj -de la tiamaj statoj tute ne malhelpis la prakt ikadon

de uzuro. En la nunaj statoj, kaj de kelkaj malmultaj jardekoj,

oni ne parolas plu pr i uzuro, sed p r i kred i to kaj investado, kaj

la interezoj estas tute normalaj kompensoj. Ciuj statoj kreis

Niajn proprajn bankojn, k iu j kune kun " p r i v a t a j " bankentre-

prenoj okazigis la nunan formon de kapitalismo pr i k i u neniu

malbone, kondamne parolas... En la tu ta mondo la plej

profitaj negocoj kusas ce la banko j . . . k iu j absolute nenion

produktas. Aperis nova klaso, la investistoj, k i u n la ko lekt ivo ,

In HOCÍO tute normale akceptas. Verdire, en nia nuna sócio,

lati la karakteroj homaj de mallaboremo, de avideco, de

»l»ekulado, pr i k iu j n i jam parolis, ciuj homoj , ankaú la

nenmonaj, provas investi: ec se estas nur kelkaj grosoj, k iu jn

«mi pruntas en sparkasoj por sensignifaj interezoj . . .

Estas interese no t i , ke la stato, k iu instigas la investadon,

NU k cesis kondicigi siajn statanojn, t iel ke la nunaj homoj ne

konscias plu pr i la ekspluatado de la sistemo. Neniu homo

IMtnsas, ke ciufoje k iam l i ricevas monon el interezo, mono,

km havas acetpovon sen la min imuma persona laboro, peno

kaj produktado flanke de la interezricevanto, kaj ke ciufoje

kumi t iu homo uzas, elspezas t i un monon por ak i r i i on por

mn vivtenado, l i tute simple rekte ekspluatas aliajn homojn ,

Nendube homojn , k iu j vivas ie en la mondo en plena mizero,

MHI kiuj devis p rodukt i la koncemajn varojn kaj havajojn.

Neniu plu pensas, ke per si mem la mono absolute nenion

produktas; neniu konscias, ke nur laboro per labor i lo j , masi-

IK>I, k tp en bienkapitalo (agro aú industria komplekso) povas

I o n produkt i .

75

La stato sendube apriore agnoskas, ke homo, k i u ne al-

portas kapitalon (monon) devas oble a lpor t i laboron, t ie l ke

aliaj homoj , k iu j alportas investadon (monon) povu esti

kompensitaj. Estas la nova formo de statkapitalismo, kie

neniu homo kiel kolektivero reagas... On i ne parolas p lu p r i

klasoj kaj klasbataloj, on i ne parolas p lu p r i ekspluatado de

la indiv iduo far la kolekt ivo. La statkapitalismo cie en la

mondo venkis.

Ne estas dubo, ke statkapitalismo estis ruza evoluo de

privata kapitalismo fronte al klasbatalo. La statkapitalismo

permesis kasadon, veran kamufladon, de la rektaj eksplu-

atantoj en stataj entreprenoj, monopolo j , t rustoj , oligarkioj

kaj pliaj art i f ikoj sub la protekto de komuna bono far la stato

tutpova. La stataj entreprenoj, ekzemple la naciigitaj f i rm-

egoj, k iu j funkcias laú plene kapitalisma maniero, ekspluatas

same la laboristojn kaj pliajn salajrulojn; tamen, car i l i estas

stataj, i l i estas facile akceptataj de la statanoj, de la popoloj .

b. Kapitalismo en imperialismo,

monopoloj , trustoj kaj oligarkioj.

Car la stato estas kolektiva aparato (por kaj de ciuj

homoj ) estas logika kaj plene efektiva fakto, ke ciu aú i u ajn

homo al t i u stato povas kaj devas integrigi. Nur t i o n farás la

avidaj kapital istoj , la ambiciaj po l i t iku lo j , la spekulemaj

pigruloj kaj ciuj pliaj parazitoj, k iu j celas bone vivi sen ion

far i : t i e l la nova formo de klasbatalo, k iu estas partibataloj,

grupbataloj, nur okazas en la sfero de la regado, estrado,

76

idmln i f t rado de la stato. . . Tie l la veraj ekspluatatoj tute

ne povas aúdigi sian mallaútan vocon. La ludado okazas

t» la regantoj, k iu j generale estas la po l i t iku lo j , t iu j pol i-

Nlustoj, kiuj kuragas konfesi, ke i l i reprezentas la popolon,

la kolekt ivon, ks. En la realo la pol i t ik isto j estas homoj , k iu j

••elas sian propran vivbonon laú la klasika homa karaktero

de ávido, de ambicio, mallaboremo, ks, aú kiuj laú la sarna

principo celas rekte defendi la interesojn de grupoj al k iu j

III sin lasis a l t i r i . . . ciam pro interesoj. Sendube multaj pol i-

hkistoj ankaú estas sinceraj homoj , k iu j sin lasis mis t i f ik i

de la sistemoj kaj igis simplaj instrumentoj nekonsciaj de

l lnj sistemoj. Al i f lanke, la plejparto de la po l i t iku lo j , k iu j

rekte apartenas al la stata registaro, estas bankieroj, grand-

bienuloj, grandindustriistoj el trustoj kaj ol igarkioj, t ie l

ke la kapitalisma funkciado de la sistemo estas en la decidoj

de t iuj homoj. T ia l la stato ciam kaj daúre defendas en la

kadro de kapitalismo la trusto jn, la monopolo jn kaj la oli­

garkioj n el iu ajn origino.

La kunigo de statkapitalismo al naciismo facile kondu­

kas al imperialismo por la bono de ciuj, car n i c iuj , la stata­

noj, la nacianoj, bezonas la ercojn, la ricajojn, la oron, la

petrolon, k iu j kusas... ce la najbaro, nia malamika alinaciano,

ks!

77

c. Aparta ar t i f iko de statkapitalismo: la in f lado .

Ekzistas multaj ar t i f iko j , k iu jn n i ci t ie povus denunci

rilate al statkapitalismo, tamen unu ar t i f iko elstaras pro la

ekspluatefiko, temas pr i la inflacio.

En kapitalismo inflacio estas ruzajo, se ne administrada

malkompetenteco, de la stato, k i u ebligas, ke la stato havigu

al si r imedojn por atingi siajn fi-celojn, siajn ambiciajojn, siajn

apartajn protekto jn , favorojn kaj nepotismajojn. La stato, k i u

havas la monopolon pr i mono, tute simple presas, fabrikas

monon sen la ekvivalentaj havajoj, r ica jo j . . . Kompreneble

la homoj , la statanoj per sia svito devos kompense p rodukt i

kaj pagi t iu jn neekzistantajn ricajojn aú fali en p l i grandan

mizeron. Tie l n i konsciu, ke inflacio estas unu el la plej mal-

justaj, mallojalaj agoj, k iu jn la stato povas fari al la kolekt ivo ,

al siaj statanoj. La inflacio estas, kune kun la impostoj , la

plej grava ekspluatilo de la kolekt ivo rilate al la indiv iduo.

Sub konsideroj de kapital ismo, statkapitalismo aú aliaj

sistemoj, estas evidenta fakto, ke kapitalo kiel instrumento

de produktado nur povas veni el racia uzado de la naturaj

ricajoj: agro aú ercoj, kaj el plusvaloro, k i u nur povas esti

sparajo aú kromlaboro. Plusvaloro el ekspluatado estas falsa,

car gi konsistas el reteno de ricajoj aú havajoj, k iu j ne recir-

kulas tu j libere kaj prof i te al t i u j , k iu j i l i n produkt is . Presado

de monbiletoj ne estas plusvaloro sed rekta stelado kaj eks­

pluatado de la kolekt ivo al la homo: estas statkr imo, kie la

homoj k ie l statanoj nenion povas far i , car la stato, k ie l n i

vidis, estas tutpova kaj plenrajta dum la individuo tute simple

ne ekzistas... La homo estas instrumento plene subigita,

submetita.

78

Resume, stato, naciismo kaj kapitalismo estas perfekta

Ir iopo de absolutismo sendepende cu detaloj de regima aga­

do estas demokrataj, aú aútokrataj, naziaj, fasismaj aú aliaj.

r. Burokratismo - Konsumismo - Mi l i t ismo.

Por rapide rigardi pliajn art i f iko jn de kapital ismo, cu

sinta, cu privata, n i c i tu la plian t r i opon : burokrat ismo,

konsumismo kaj mi l i t i smo.

Burokrat ismo estas logika konsekvenco el kapitalismo

en la kadro de la kolekt ivo, kie la stato cion pretendas kon-

troli kaj estri. T i u pretendo al maksimuma kontro lo por la

bono de ciuj kondukis al burokrat ismo, t.e. efektiva regad-

nistemo de la burokrato j , k iu j kune k u n la teknokratoj mani­

pulas la legojn, regulojn kaj pliajn mastrumajn arangojn, k iu j

Nubigas la indiv iduon en la kadro de la stato. N i observu, ke

nuntempe en t i u deziro de kont ro lo de la stato super la

individuo, la burokrat ismo ne limigas al la manipulado de

dokumentoj kaj paperacoj, burokrat ismo sukcesis gui la

BRU) de komput i l o j kaj similaj komun ik i l o j , k iu jn ciuj

homoj emas laúdi, evidente ne konsciante, ke t iuj komuni ­

kiloj kaj komput i l o j estas pliaj sklavigiloj de la kolekt ivo , de

IH stato super la indiv iduo, k i u t iam plene perdis sian mem-

Nlarecon. En la stato, pere de burokrat ismo, la homo ne p lu

«•stits konsiderata kie l indiv iduo, sed estas simpla numero,

mntr ikulo , vera instrumento, k i u devas kie l ero de la tu t o

nek vi kaj obei la postulojn de la sistemo.

Konsumismo estas art i f iko de kapital ismo, k i u pretendas

79

s t imul i la konsumadon de la produkto j , k i u n la kapitalisma

sistemo celas por kontent ig i sian konatan avidecon je pro f i to

kaj plusvaloro. Konsumismo estas sistemo, k i u induktas

la povran homon al uzado, konsumado de varo, de produkto ,

ec sen la koncerna bezono. La rimedoj por t i on atingi, por

kre i la bezonojn, estas la sistema reklamado per la famaj

konataj popol-amas-komunikiloj, inter i l i estas la famaj

brut ig i l o j : la televizio kun ciuj televidiloj.

N i ne bezonas reliefigi, ke konsumismo eblis dank'al

masinismo. Same konsumismo kondukis al la nuna polucio

kaj detruo de la naturo, car en kapitalismo la unua, eê sola

zorgo estas la pro f i to . La negativaj konsekvencoj perdigas

en la responso de la kolekt ivo, de la stato, k t p . . . car en la

ko lekt ivo respondeco ne ekzistas.

T io estas, car en kolekt ivo ne ekzistas responso, ke

mi l i t ismo ce statkapitalismo aperis. Ciuj homoj , k iu j iomete

ankoraú pensas, scias, ke en la kadro de kapitalisma ekono-

mio la produktado de armiloj estas gravega fonto de prof i to

(p l i o l 10 procentoj el la tutmonda produktado) , k i u kapablas

mi ldig i la sendungitecon!

Se paralele ekzistas hombucado en mi l i to j ks, t io estas,

car iuj patrioj estas atakitaj de aliaj malamemaj patr io j , do

cio t io estas natura konsekvenco, k i u plene pravigas la sin-

defendon kun la respektivaj mil it ismaj aparatoj: ekzemple

la armeoj. Estas aparte konsola fakto scii, ke ciu homo

vivanta sur la tersurfaco posedas 5000 tuno jn da T N T el

atombomboj por sin defendi kontraú la malamiko. Cio t io dank'al naciismo, la stato, kapitalismo kaj m i l i t i smo :

... la sistemoj.

80

1,3 Komunismo

Komunismo, laú sia propra d i f ino , estas socipol it ika

dok t r ino , k iu celas anstataúi kapital ismon, detrui la indiv i­

duan proprieton kaj bazi la ekonomian vivon sur komuneco

de P havo. Sekve gi plene falas en nian mi ton , la kolektiveco,

ja cio komuna konsekvence igas kolektiva.

Komunismo, kiel la plejparto de la dok t r ino j , k iu j

fontas el la homaj pensoj, pretendas esti ideala por la homo . . .

nur ke la homo mem ne estas ideala, kiel n i vidis; pro t io

komunismo ne efektivigis kaj ne estas efektivigebla.

Sendube komunismo estas int ime l igita al la ideoj de

Markso, al marksismo. Estas interese konstat i , ke la ideoj

pri komunismo tuj aperis k iam guste kapital ismo ekinstaligis,

kaj estis ideoj el plene konsekvenca rezono el kapital ismo.

Ni memoru, ke kapitalismo formigis pro masinismo: asocio

de kelkaj monhavaj homoj por aceto de karaj maãnoj kaj

sekva apero de dungitaj salajruloj. Markso kaj aliaj pensuloj

rapide konstatis, ke t iu j maãnposedantoj, k iu j proprietis

la produktaparatojn, Ia kapital istoj, per la salajro ekspluatis

la laboristojn. K ia l do per simpla klasbatalo de la proletoj

kontraú la ekspluatantaj kapitalistoj ne establi sociordon,

kie la produktor imedoj estus la proprieto de ciuj? La kapitalo

estu je komuna pro f i t o : komunismo detruu kapital ismon

kaj cian ajn homekspluatadon! Neniu homo povas nei, ke

temas pr i belega ideal o, k iun ciu spontanee apogas... cefe

pro propra intereso, propra pigro, propra deziro esti kun-

posedanto de la produktor imedoj , k t p .

En la prakt iko la apl iko, la plenumado de t ie l bela teorio

81

montrigis ne t i om facila, ne nur car kapitalismo jam havis

fortajn subtenilojn en la stataparatoj, sed ankaú car la homoj

kiel individuoj ne atingis la necesan konsc ion. . . pr i rezigno

de siaj propraj interesoj, preter la kelkaj kvalitoj j am ci t i ta j ,

k ie l spekulemo, k t p .

En Rusio tamen unika oportuno prezentigis, k iam la

revolucio celis forigi la caran ol igarkion, k i u bremsis la

disvolvigon de la lando. La revoluciuloj rapide pensis pr i la

instalado de la ekonomika sistemo de Markso: komunismo.

Kompreneble por atingi ci t i on ce popolo plejparte analfabe­

ta, sen f irma konscio, la gvidantoj k ie l Lenino tuj pensis pr i

konstruiva ideologio, kie la uzotajn rimedojn pravigas la

ceio. . . : on i establis la konatan, provizoran d ik ta turon de la

proletoj .

Cio provizora post 60 jaroj farigis definit iva, same la

d iktaturo kie l la proletoj . T iu relative mallonga histor io, kie

eble bonintencaj revoluciuloj volis ap l ik i , konstrui komunis-

mon, nur kondukis al la t ro fame konataj koncentrejoj de

mor to , al la gulagoj kaj forigo de ciuj liberaj agadoj kaj pen-

sadoj. La homo kie l individuo ne ekzistas kaj farigis simpla

instrumento de la plej abomeninda formo de statkapital ismo:

komunismo.

Cu ekzistas facila ekspliko por t i u fenómeno? Jes, ko­

munismo estas okulfrapa ekzemplo de rezulto de nia moder­

na m i t o : la kolektiveco. Komunismo (n i identigu gin al stat­

kapital ismo, car la ideala koncepto de Markso pr i komunis­

mo ne efektivigis) estas la natura konsekvenco de la homaj

karakteroj , apl ikitaj en sócia, kolektiva, komuna manifestigo,

laú la procezo, laú la procedoj, k iu jn n i analizisen t iu j pagoj.

Komunismo, en la prakt iko , devis konservi la samajn

82

mistikajn kredojn, ekzemple, k u l t o n al naciismo, k u n ciuj

dogmoj l igitaj. Komunismo uzas la plej rigidajn formojn de

edukado kaj instruado, kaj ec kreis la modernajn metodojn

de cerbolavado kun la plej akraj psikaj intervenoj de la

pensantaj homoj. Komunismo establis la plej absolutisman

stataparaton, k u n la plej rafinitaj formoj de burokrat ismo

de nepotismo kaj teknokrat io . Komunismo sukcesis konv ink i

siajn statanojn p r i la neceso de diskonigado de la plej granda

imperialismo ideologia kun dangera mi l i t ismo. Komunismo,

pere de la stato, formis propran ol igarkion de 1' povo kaj

absolutan monopolon de la tu ta ekonomio. La komunisma

statkapitalismo diferenças de la aliaj statkapitalismoj en grava

detalo, sed tute ne favora, ke la stato prenis sur sin la plen-

zorgon de ciu kaj ciuj statanoj, t iel ke fakte ne ekzistas sen-

laboreco aú sendungeco: la salajro (la prole ta kom penso el

kolektiva ekspluatado) aperas religie. Pro la sarna motivo

(la plenzorgo de la indiv iduo far la stato), la komunisma

stato ne lasas liberan inic iat ivon al la indiv iduo. T io cetere

estas unu el la plej negativaj faktoroj por la tuta ekonomia

produktado, ja la komunismaj regimoj havas la plej malgran-

dan produktivecon. La kreivo en komunismo fontas multe

pli en spionado ce la " m a l a m i k o " o l en indiv idua inic iato

(«I propra laborado.

Komunismo tamen farigis plene sukcesa en t i u fakto, ke

gi detruis la individuan proprieton kaj sukcesis atingi, ke la

stato estas la ekskluziva proprietulo (almenaú teorie kaj gis

nun). Kompreneble, t i o tute ne eliminis la privilegiojn de

kelkaj super multa j . ne for igis la proletecajn salajrojn de

homekspluatado kaj la komunaj interesoj estas t iu j de mal­

multa j : la plej fortaj , la plej lertaj, la plej ruzaj, la plej avidaj,

83

k t p , ks, k ie l ^ie en la homa specio, kie ekzistas sociorganizo.

Verdire, dank'al t ia komunismo, la sociorganizo atingis

stadion tre proksiman al t i u de abelujo. . . sed cu t i o kongruas

al la homo? Cu esti memstara, aú cu esti nura sklava instru­

mento?

3.4. Resumaj konsideroj pr i la homo

en la sistemoj de la sócio.

E l la malekvil ibroj inter la indiv iduo kaj la kolekt ivo ,

k iu j evidentigas en la sistemoj de la sócio, n i povas e l t i r i la

ci post ajn konstato jn :

— La plenzorgado de la homo kie l indiv iduo kaj sociero

fare de la kolekt ivo , de la sócio, de la stato, plenzorgado k i u

cetere ne estas plenumebla, ankaú pro la individueca karakte­

ro de la homo, kondukas la homon al sistema mallaboremo,

plena pigro kie aperas pura parazitismo sub ciuj formoj . La

korupto j , nepotismoj, subacetadoj estas naturaj konsekvencoj

el cio t i o . La homo laú sia natura deveno devas esti memstara,

memsufica, memzorga. A n tau la rajto ekzistas la devo, kaj

k i u plenumas siajn devojn ne bezonas postul i raj to jn.

— La neplenumado de t i u plenzorgado de la kolekt ivo

rilate al la individuo kondukis la homon al postulo de siaj

rajtoj. La rajto estas simpla reago de la individuo kontraú

la kolekt ivo mankohava rilate al la plenzorgado. Dume t i u

sarna homo tu te simple forgesis p lenumi siajn elementajn

devojn el realaj bezonoj.

— Libereco-Egaleco-Frateco estas generala voko de la

84

homaro kaj la gisnuna slogano de, ekzemple, franca naciismo,

k iu naskigis el kolekt iva premo, kie la homoj provis reagi kaj

postuli siajn rajtojn en la revolucio de 1789. Kompreneble

la individua sopiro al libereco, egaleco, frateco ne efektivigis,

la regimoj, la regsistemoj sangigas, sed la premo d aure post-

vivas pro la m i t o , k i u estas la kolektiveco. La m i t o kondukas

al la stataparatoj.

— Karitato-Almozo-Solidareco. Interese estas no t i , ke en

la kolekt ivo , kie la indiv iduo ne p lu plenumas siajn elemen­

tajn devojn, la sócio instigas al almozado, t.e. ekspluatformo,

nome de kar i tato , kaj pro la duopo: rico — malrico. La homoj

je t iu punkto konfuzas almozon k u n solidareco kaj facile

reparolas p r i la fama abstrakta amo sugestita de frateco. La

memstara, memzorga homo ne almozas (la vortoj almozpeti

kaj almozdoni igas senutilaj kaj sensignifaj). K ie ciuj homoj

estas memstaraj kaj memzorgaj, la solidareco igas spontanea

kaj plene natura, car ekspluatado ne p lu estas ceio. La solida­

reco, la vera frateco de la memstara homo alportas la sponta-

nean kunlaboradon kaj helpadon se bezone. La almozado k u n

karitato estas trajto de la korupt i ta homo el nia sócio, k i u

prezentas la plej malbonajn v ir to jn el pigro, f latemo, falseco,

ks, virtoj cetere agnoskitaj kaj starigitaj de kapital ismo, ko­

munismo kaj ciuj kolektivaj sistemoj.

85

4. K E L K A J K O N S E K V E N C O J D E L A SOCIAJ S ISTEMOJ K A J K O L E K T I V E C O

Mizero — Sen labor eco — Ma Isa to

La mizero, ofte k u n malsato, k ie l n i vidis, precipe fontas

el ekspluatado fare de la kolekt ivo , de la stato, kaj pere de

la sistemoj. La homoj , t i u j , k iu j laboras, ricevas salajron, do

ne guas la tu tan p roduk ton de sia laboro. La stato mem siste-

me retenas la duonon aú p l i de t i u produkto per la imposto.

Ofte la homoj , k ie l laboristoj, ec ne scias t i on , car estas la

entreprenistoj (la kapitalistoj ) , k iu j rekte pagas la impostojn

al la stato . . . pro la legoj de la sistemo. N i insistu pr i la

punkto , ke salajro estas la nura hont inda kompenso de laboro

el la ko lekt ivo , pro t io la homo, k i u deziras esti memstara ne

devus submetigi al persalajra laboro, sed devus labori mem-

«tare, k io kompreneble estas malfacile atingebla, en nia

li a te na kolekt iveco! N i r imarku, ke la klaso de memstaraj

metiistoj, k iu j manlaboris kaj ne ricevis salajron sed vendis

aú intersangis siajn produkto jn , nun pro masinismo ne

ekzistas plu, en la nunaj statkapitalismoj estas nur la kvazaú

dresitaj faklaboristoj, k iu j laboras kvazaú maane, kaj nur

rnjtas pr i salajro.

87

Al ia kaúzo de mizero, pro la kolektiveco, estas la gene­

rala penso, k ie la indiv iduo p«>6tulas sian rajton p r i laboro de

la kolekt ivo. Kiel n i vidis, la sócio, k r o m ce komunisma

stato, neniam pretendis plenzorgon de la statanoj, male la

koncepto estas, ke la statanoj devas zorgi la staton, t ie l ke

t i u supoza rajto induktis la homon kiel indiv iduon al mal-

reala s i tuado. Fakte la stato nenion povas garantii al la ind i ­

v iduo, k r o m la plena servuteco, k ie l n i vidis, kaj servuteco

estas kaúzo de mizero.

La fakto , ke la kolekt ivo povas nenion garantii al la

indiv iduo, kondukis en la kadro de la sistemo (kapital ismo)

al senlaboreco (manko de laboro) kaj sendungiteco (manko

de salajro). T i u s i tuado okazis damVal la anstataúo de la

manlaboro per la masinlaboro, anstataúo, k i u en la kadro

de la ko lekt ivo favoras la interesojn de kelk iuj kaj malfavoras

aliajn multajn homojn , k iu j falas en mizeron. Estas facile

imagi, se en alia sociordo la masinlaboro estus je la pro f i to

de ciuj indiv iduoj , k ian paradizan mondon n i povus gui!

Bedaúrinde, la kolekt iva uzo de masinlaboro kondukis la

p le jmulton al mizero. En la kolekt ivo , malmultaj homoj

produktas t i on , k i o n multaj parazitoj guas! La sistemoj

kondukis al t i u stato de la aferoj.

Verdire, en la kadro de la sócio, estas p l i facile por la

homo postul i siajn rajtojn, ankaú t iu jn p r i dungo, p r i salajro,

pr i garantio de nutrajoj , ks, ol memstare p roduk t i siajn viv-

eltenajojn, siajn nutrajojn, ... o l p lenumi siajn primarajn

devojn. Sendube ci tie kusas unu el la cefaj kaúzoj de mizero,

kaj pro la ekzisto de la kolektiveco. Kie l n i povas observi,

la homaj karakteroj , inter i l i la pigreco, plene kongruas al

la sociaj sistemoj por konduk i la homon al absoluta mizero:

mizero same morala kie l materiala.

88

Laú la d i f ino mizero estas stato inda je kompato pro

ekstrema malriceco aú malfelico, sed n i povas transporti

la kompaton al ekzisto de kolekt ivo. Ekstrema malriceco

nur aperas en la kolekt ivo , car indiv iduo, k i u restas en sia

vivmedio kaj agadas, ekzemple en bieneto, k i u n gi devas

(ne: " ra j tas" ! ) propriet i , laboras kaj produktas siajn nutra­

jo jn kaj pliajn bezonajojn, ne malsatas kaj ne suferas mize­

ron. La mizero estas artefaritajo, rezulto de homa vivo en

kolektiva skemo. Cetere la nocio pr i mizero estas relativa:

homo, k i u posedas Rolls-Royce-aútomobilon povas kompat i

homon, k i u nur posedas "m i z e ran " Volkswagen-aútomobi-

lon, tamen la homo, k i u posedas la Volkswagen povas kom­

pati la ambiciulon, f ierulon, avidulon, k i u volas la Rolls-

Royce- vetur i lon ! Ci tie temas pr i la relativeco de la homaj

karakteroj en la kadro de la sócio.

ãteloj — Perfortoj — Murdoj

La fiasko de la sistemoj en la sócio, sistemoj, k iu j ne

sukcesis harmoniigi la homajn karakterojn al la "interesoj

de c i u j " , sed tamen daúre parolas pr i la homaj rajto j , kondu­

kis al stelado k u n perfortoj kaj ofte murdoj .

Ja la sócio, pere de la stataparatoj, promesas al la kolek­

tivero, al la statano, al la homo cion bonan, promesas zorgon

de la bezonoj, sed kompreneble ne plenumas ci t iu jn prome-

sojn: la prezoj ne respondas al la salajroj, la vivmaniero

akrigas, la manifestacioj p r i postulo de la rajtoj al nenio

utilas. La homo atingas plenan malf idon al la propraj sociaj

89

organizoj, k ie la luksaj ricaj vivmanieroj de kelkaj kontrastas

kun la mizera vivmaniero de multaj .

T iam, en t i u mensoga, senpova, falsa sociordo, la homo

laú siaj karakteroj kaj kiel mallaborema, submetita sociero,

ekprenas siajn vivbezonajojn kie eblas: aperas la nuntempa

perforta, hommort iga rabstelado, k i u p l i kaj p l i disvastigas

fronte al nia fiaskinta sócio. La indiv iduo, k i u estis kondic i ta

de la sócio, kaj perdis sian memstarecon, k i u daúre atendas

zorgon de la stato, de la ko lekt ivo , sed nenion ricevas, tamen

agas logike: gi rabstele sin servas kie eblas, ce la najbaro, ce

la luksaj domoj , ce la bankoj , ce la preterpasantoj, ie ajn en

la ko lekt ivo , kie la homlegoj igis vanaj kaj senefikaj pro

kompleta malobeo al la naturlegoj.

Se t iu j rabsteladoj estas akompanataj de la plej teruraj

perfortoj , sen la min imuma respekto al la indiv iduo, al

la homa vivo, kaj okazas kun murdoj el ciuspecaj manieroj,

estas plene logika konsekvenco de la sistemoj, kie la homo

ne p lu estas konsiderata kiel indiv iduo sed instrumento. La

instrumento-homo ne pensas, gi reagas guste al la ekstrema

fiasko de la sócio kvazaú en formo de naturlego, en lasta

k lopodo de supervivado plene inst inkta.

Ne estas dubo, ke la nuntempaj rabsteladoj k u n sencesa

hommortigado estas signo de ruinigo de la kolekt ivo , de la

sócio, estas pruvo, ke la kolektiveco estas mi to . Estas interese

n o t i , ke la moderna Eklezio, k u n siaj teologioj de liberigo

kaj aliaj religiajoj el Islamismo, k iu j ciam instigas al almozo,

almozado de riculoj al malriculoj por ekvi l ibrigi la sociajn

diferencojn, dirás i l i , nuntempe akceptas, preskaú subtenas

la prakt ikadon de stelado kaj predikas: "Car vi estas f i lo de

Dio , vi rajtas p r i surteraj materialajoj, se la sócio t i o n ne

90

donas al v i , v i prenu por via vivtenado t iu jn materialajojn,

kie i l i t rov igas. . . " Kiel n i jam analizis, la religiaj moralajoj

largo kontr ibuis al la starigado de la m i to je kolektiveco, kaj

M(range, ke i l i daúre predikas nur submetigon al la sócio...

aú nun ioma ribelado kontraú t i u fusa sócio, sed neniam

provas konduk i la homon al memstareco, memsuficeco por

gia vivtenado! ... Verdire, ce la homo, memstareco, mem-

auf iêeco, kondukas al memkonscio, k i u demetas la religiemon

kaj nuligas D ion , kaj t i o n la teólogoj, la pastroj, la gvidantoj

de niaj moraloj scias, kaj tute ne deziras, car ankaú i l i plene

kredas je la m i to kolektiveco, por propraj interesoj.

Homa polucio kaj ekologia malekvil ibro.

Sendube la plej grava konsekvenco de la sociaj sistemoj

kaj de la kolektiveco estas la homa polucio kaj ekologia

malekvil ibro, k i u okazas en la naturo, en nia vivmedio. T i u

konsekvenco estas t i om grava, ke se nia sócia evoluo kaj

ainieno t ie l plu daúras, la homa vivebleco rapide cesos, kaj

la homaro sin memekstermos post malmultaj jarcentoj. Cu

I roigo? La faktoj pruvas, ke ne, k iam on i i om rezonas.

La propra ekzisto de la homo, la homo mem, rilate

al la naturo, estas poluciajo: por sia supervivado la homo

vundas, detruas la naturon, cu casante, cu r ikoltante, cu

k ul ti vante. En la naturo ekzistas relativa ekvil ibro ri late

al la vivantajoj: p lantoj , bestoj, homoj , k t p . La rápida sango de,

nk/.emple, denseco de unu aú alia elemento povas r omp i

i naii ekvi l ibron. Estas guste t i o , k io okazas rilate al la homo.

9 1

D u m miloj kaj mi l ionoj da jaro j , la homoj sur nia terglobo

estis malmultaj . K iam komencigis nia fama kristana erao,

vivis cirkaú 200 mi l ionoj da homoj sur nia tero, k io sendube

t iam pravigis la religian moton "Kresku kaj m u l t o b l i g u " ;

mi l jarojn poste, je la jaro 1000 la homkvanto pliigis gis nur

325 mi l ionoj . T i u cifero bezonis preskaú 750 jarojn pliajn

por duobl ig i . En 1850 jam vivis p l i o l m i l mi l ionoj da homoj.

De t iam manifestigas la katastrofa evoluo, en 100 jaroj la

homkvanto saltis de 1000 mi l ionoj al preskaú 2500 mi l ionoj

en 1950. En 1980 la tuta homkvanto estis p l i o l 4300 mi l i ­

onoj, kaj nun en 1985, je la komenco de la jaro , n i estas

4,8 bi l ionoj da homfratoj , 500 mi l ionoj pliaj en kvin jaroj .

Kaj la homoj en nia sócio ankoraú dirás: "Kresku kaj mult ­

ob l i gu " kaj ankoraú ne volas akcepti la ideon, ke estas necese

kon t r o l i la homkvanton sur nia terglobo, se n i ne volas fin-

ekstermigi.

La teorio de Malthus, k i u jam elmontris t imon pri troa

homkvanto antaú p l i o l 150 jaroj , k iam sur nia globo estis

malpl i o l 700 mi l ionoj da homoj , plene, bonsance, ne apli-

kigis en la prakt iko , sed la faktoj en la paso de la jaroj pruvas,

ke l i ne tute malpravis, la dangero ekzistas. K io efektive

okazis de post Malthus, estas ke la homo, per sia intelekta

kapablo, sia inventemo, intel igento, sukcesis artefarite el-

p rodukt i la medikamentojn, la ant ibiot ikajojn, la vakcinojn,

k iuj permesis rompi la gistiaman naturan ekv i l ibron: la

vivdaúro de la homo estas p l i longa, la homo scias venki la

malsanojn kaj scias evit i la rapidan mor ton . Sendube neniu

homo, en kadro de kolekt iva konsidero, aú individua rigardo,

povus kondamni t i un pozit ivan evoluon. La negativa punkto

en la sócio aperas k iam la homo ne sukcesas ankaú evoluigi

92

NIJIIti moralajn konceptojn kaj emas konservi sintenojn, kiuj

|| kongruas guste kun la evoluado scienca kaj teknika. La

In una polucio estas tipa ekzemplo de t iu sócia, kolektiva

manko. La sócio akceptas facile, plezure, la bonfarajojn el

acienco kaj tekniko , sed neas la nepran adaptadon de la

inoralaj sintenoj el t iu scienca kaj teknika evoluo. La homo

en la sócio, pro egoismo, pro sento de supereco, pro religi-

IMIIO, pro konservativemo, pro simpla malracia pensmaniero

el la kolekt ivo, neas la neceson de naskokontrolo, de demo­

grafia establado de homkvanto . . . kaj la statoj bezonas

Noldatojn por defendi la patr ion!

Sendube estas iom malfacile f iksi la idealan homkvan­

ton, k iu povus ekzisti sur nia terglobo, sed la nuntempaj

okazajoj, kie la ekologia malekvil ibro okulfrape aperas ene

de la naturo devus konduk i la homon, kiel indiv iduon aú

kiel instrumenton de la kolekt ivo, al serioza pripensado kaj

acrioza sinteno por plua vivado de la homidoj el la venontaj

generacioj, se t iu j generacioj sukcesos aperi. Cetere, la homa

polucio, pro troa homkvanto, estas nura detalo car la ekolo­

gia malekvilibro kusas ankaú en aliaj negativaj sintenoj de

la homo, jen individue, jen kolektive.

Pro sia natura avideco, la homo estas detruema, kaj

t iu detruemo estas aparte grava rilate al la naturo : la homo

casas kaj detruas ne nur pro bezono, sed por plezuro, pro

simpla ávido. T iu simpla ávido akiras proporciojn ne kalkul-

eblajn, kiam gi okazas en la kadro de sócia sistemo kiel

kapitalismo. La grandskala kult ivado, k i u kondukis al la

sistemo de monokul turo en kapitalismo, estas la plej okul -

frapa ekzemplo de senatenta detruo de nia vivmedio: la

naturo. T i u sistema detruado de la naturo, cu pro troa

93

homkvanto, cu pro kapitalismaj, avidecaj bezonoj, kondukas

al la nuntempaj ekologiaj malekvi l ibroj , kiuj rezultas en jam

ne korekteblaj katastrofoj. La rápida dezertigo de tuta kon-

t inento kiel A f r i ko , kun la konataj amasmortadoj pro manko

de nutrajoj estas tipa ekzemplo kaj nura komenco de sen-

precedenca katastrofo el rompo de ekologia ekvi l ibro ce la

natura homa vivmedio, guste pro malracia sinteno, malracia

agado el la ko lekt ivo . La cefaj malraciaj sinteno kaj agado

estas: ne-kontrolo de homkvanto kaj detruado de la vivme­

dio, la naturo.

La nunaj malregulaj okazajoj el meteologia karaktero: troa sekeco, k i u n postsekvas inundoj , troa varmo post escepta malvarmo, k t p estas science pruvitaj konsekvencoj de detru­ado de la vivmedio, estas elmontrajoj de ekologia malekvil i­bro provoki ta de la homoj. En t i u malekvi l ibro n i ankaú menciu, el la kapitalisma sistemo, la uzon de agrotoksajoj pro monokul turo , la uzon de kemia sterkado, la detruon pro erozio.

T io , k i on n i konstatas pr i A f r i ko , same valoras por la

tuta mondo kaj aparte por la ekvatoraj kaj subtropikaj ter-

loko j , k ie l ekzemple en Sudameriko: la homa polucio kaj la

ekologia malekvi l ibro, kiel konsekvencoj de la malraciaj

sistemoj el kolektiveco, estas konstateblaj, urgas, ke la homo

reagu car la sindetruo de la homaro en la sócio rapide alve-

nos! Ne nur sciencistoj kaj teknikistoj t i o n povas d i r i , iu ajn

homo t i on ci povas konstat i , la urga konscio de la homaro,

k u n racia agado, estas la responso de t i u homaro mem.

94

Mil i to j kaj atom-kcmi-detruado

N i jam longe parolis pr i mi l i t ismo kiel rekta instrumento

kaj konsekvenco de kapital ismo, de naciismo kaj de la homaj

karakteroj mem. N i ree insistu p r i t i o , car kadre de la sócio

la homo daúre parolas pr i paco kaj amo, d u m la homo en la

nocio same daúre agas en malamo kaj pretigas la mi l i t o jn , k iu j

neniam cesas sur la tersurfaco! T i u fenómeno kun t i u anta­

gonismo estas rekta konsekvenco de la sistemoj el la kolek­

tivo.

Estas fakto, ke individue, k ie l homo, ciu el n i iel sopiras

al " a m o " , t e . al t iu abstrakta sento de bono, de harmónio

kun la proksimulo kaj eble k u n la naturo. Same n i volas

"pacon" , t.e. stato sen malakordo, sen maltrankvil igo pro

zorgoj, pro t imo j , ks. N i r imarku, ke t ian staton sporade

ni atingas, kiam guste kie l individuoj n i klopodas esti mem­

staraj, memsuficaj pr i niaj zorgoj, pr i nia viveltenado... kaj

i iel " a m e " ec povas helpi nian " p r o k s i m u l o n " !

T iu stato bedaúrinde emas rapide disfali, kiam ni pro

envio, ávidas t i on , k ion havas nia " p r o k s i m u l o " , k iam n i emas

pigri, kaj cefe k iam la sócio, la stato induktigas al n i t i un

falsan senton de amo al la pátrio, k iam n i devas defendi la

nacion. . . kontraú nenia malamiko, kiel n i analizis en la

capitro pr i naciismo.

Kiel n i ankaú vidis, la homo per sia intelekta kapablo

sukcesis kre i , inventi aparatojn, masinojn, por malplia peno,

la homo ankaú eltrovis la medikamentojn, la vakcinojn, por

protekt i , defendi, pli longigi sian vivon. Same la homo kreis

kadre de kapitalismo la plej terurajn mort ig i lo jn : la atom-

bombojn, la kemiajn bombojn kaj ciuspecajn venenojn.

95

Rimarkinde ankaú estas, ke en la kadro de kapital ismo, de

konsumismo, kaj dank'al la centoj kaj centoj da nacioj, k iu j

en la mondo kultas sian naciismon en religia formo, la "ne-

gocado" de armiloj kaj ciaj imageblaj mort igi lo j militcelaj

cie flagradas.

Cu ne strange, ke en la sócio, ciu homo kie l instrumento

de t iu sócio, parolas pr i paco, sed pretas i r i al m i l i t o por

defendi sian patr ion, sian rel igion, la valorojn, k iu jn la sócio

trudis al ciu homo? Cu ne strange, ke neniu homo en nia

sociordo emas r i fuz i fabrikadon de fusilo, de kanono, de

tanko, de bomboj k.m.a.? En la kadro de la sócio, la homoj ,

k iu j parolas p r i paco forgesis, ke por atingi pacon, tute

simple necesas nur forigi la m i l i t o j n . . . kaj giajn kaúzojn, k iuj

tute simple estas konsekvencoj de la m i to kolektiveco.

Intertempe, en la nuna epoko, la ekzisto de la homa

detruemo, kun la ekzisto de la monstra militarsenalo, kapa­

blas ekstermi la homaron . . . Cu t i o ne estas la maksimuma

konsekvenco de la sociaj sistemoj?

96

5. A L N O V A SOCIORDO

PRETER LA M ITO KOLEKT IVECO

Homa memstareco - Homaj devoj

N i ne pretendas ci tie doni la definit ivan kaj absolutan

solvon por sociordo, kie la homoj povus vivi en p l i granda

harmónio jen k u n aliaj homoj , jen kun la naturo. En la nuna

stato de la evoluo estas ec malfacile imagi socion sen kon-

f l ik to j , sen m i l i t o j , sen ekspluatadoj, sen subpremadoj al la

individuo. La individuistoj , la liberecanoj, la anarkistoj jam

delonge prezentis teoriojn, ec gvidliniojn por la homo kie l

indiv iduo, kaj t iu j pensuloj plene akordigis por rekoni , ke

la solvo kusas en la memstareco de la homo kiel indiv iduo.

K io estas esti memstara, memsufica? Por la homo, esti

memstara, memsufica estas per la uzo de la homaj kapabloj

agadi, akt iv i , labor i en sia vivmedio, la naturo, por havigi

al si la vivrimedojn, la nutrajojn kaj aliajn aferojn, k iu jn la

homo bezonas por vivteni, kaj t i o , tute sendepende de la

ekzisto aú ne de aliaj homoj en la proksimeco. Per aliaj

vortoj , esti memstara, estas plenumi siajn homajn devojn

(bonvolu ne konfuz i k u n : postul i siajn ra j to jn! ) . N i r i m a r k u ,

ke por la homo, la plenumo de siaj devoj apartenas al la

97

naturlego, la nura aútentika lego, k i u ekzistas (bonvolu ne

konfuz i k u n : homlego!) . Kie ciu kaj ciuj estas memstaraj,

kie ciu kaj ciuj plenumas siajn devojn, neniu bezonas pensi,

demandi pr i siaj rajtoj , car nur la devoj estas la fundamento

de la rajto. T i u rajto devenas de la naturo, kaj la naturo donis

al n i unu nuran ra j ton: la rajto pr i vivo; cio plia estas niaj

devoj. V i d u ekzemple la deklaracion de homaj devoj en

capitro IV .

La plenumo de siaj homaj devoj fare de ciu kaj de * : u j ,

alportas moralan koncepton, ankaú en sócia vivo komplete

alian de nia nuna koncepto: ne p lu estas motivo por eksplu­

atado, por ávida stelado, ne plu estas sistema pigro, k t p , laú

la famaj peko j . . . Al i f lanke, kaj t io estas gravega, la sarna

mo rala koncepto komprenigas ke eventuala indiv iduo, k i u

pro iu ajn motivo ne plenumas siajn homajn devojn, estu

sorbita de la naturo, e l iminita, forigita de la vivo. T io estas

fundamenta morala koncepto en anarkia sociordo.

Korolarie, kie ciuj kaj ciu ajn plenumas memstare siajn

devojn, la homa solidareco igas morale spontanea, car same

ne plu ekzistas la sinteno de ávido, la ceio al ekspluatado, ks.

Kie ciu kaj ciuj estas memstaraj, la mizero, la steladoj, la

murdoj kaj ciuj pliaj homaj maldignajoj ne povas ekzisti,

ec se okazas naturaj katastrofoj aú aliaj malhelpaj anomalioj ,

car en t i u ordo la homa solidareco ankaú apartenas al la

homaj karakteroj, la homoj ne plu ekspluatas unu la alian,

sed helpas unu la alian. N i atentigu p r i plia morala fakto : la

homo, k i u plenumas siajn homajn devojn samtempe sin

edifas, malgravigas siajn malbonajn kval i to jn, k ie l emon al

pigro, emon al ekspluato, emon al batalo, k t p . La naturlego

postulas de la homo memstarecon, do mildigas, formetas la

98

naturajn mankojn, aú demetas, eliminas, mortigas la indi­

v iduon mem. Male, la homlego en kolektiveco nur edifas

la individuajn mankojn kie l n i longe t i o n analizis.

Kie ciu kaj ciuj estas memstaraj, memsuficaj kaj plenu­

mas siajn homajn devojn, ne bezonas ekzisti regantoj, regista-

roj, stataparatoj k u n polico, lego, jugado, k t p , ks, kaj efektive

la interesoj de ciu estas la interesoj de ciuj. T iuj interesoj

cetere efektivigas en plena evoluiva sinteno, jen en kadro

plene individua, jen en kadro de homgrupoj (sócio).

Evoluiva sinteno kaj agado

K iam on i prezentas la ideon de individua memstareco,

memsuficeco de la homo en la naturo por havigi al si la viv-

tenajojn, la homoj tuj pensas, ke temas p r i absurda retroiro

al pr imit iva vivsistemo. La memstareco povas perfekte okazi

en i u ajn kadro, kaj n i plene akceptas la fakton, ke lignajisto,

meblofaristo ne havos eblecon por melk i sian bovinon kaj

plant i siajn terpomojn, same kie l homo, k i u dedicas sin al

terkult ivado, eble ne havos sufican kapablon, lertecon por

fari siajn meblojn. Nature aperas la ebleco de intersango

de produkto j , k i o tute ne demetas la eblecon de memstareco

de ambaú, same kiel la ideo pr i ekspluatado de unu al la alia

ne estas deviga.

E l evoluiva analizo n i tamen deduktas la fundamentajn

bezonojn de la homo: la nutrajoj , k ie l f ruk t o j , legomoj,

eventuale viando, estas nepraj kaj fontas el bredado kaj

kult ivado. La bezono pr i meblo, tablo, l i t o , ks j am estas mal-

99

pl i fundamenta, on i ja perfekte povas mangi sen tablo kaj

dormi sur simpla matraco el arbofolioj ks. Pro t io la evoluiva

pensmaniero celas libere adekvatigi la homajn bezonojn kaj

eventuale kondamnas la konsumisman vivmanieron, k i u

kreas absurdajn, foje detruajn bezonojn, sed tute ne celas

re t ro i r i al malkomforta, pr imit iva civi l izada formo. En la

homa memstareco ankaú kusas la libera elekto por la viv­

maniero de ciu kaj de ciuj. En la memstareco de la homo, en

evoluivo, estas la plene libera iniciativo de t i u sarna homo,

preter la tradicioj , la ku t imo j kaj aliaj katenoj, katenoj k iu jn

la homo devas scii f o rmet i en sia memstara agado, kaj kie

la homo devas scii e lekti la plej bonan vivmanieron efekti-

vigeblan. En t iu kadro ne estas l imigo, ne devas esti l imigo,

car la l imoj kusas en la homaj kapabloj mem, fronte al la

homaj bezonoj, kaj en la eblecoj de la vivmedio, la naturo,

kompreneble helpe de la artefarado, t i u kapablo propra al

la homo.

La evoluiva sinteno kaj agado de la homo estas konstan-

ta adapto al la médio, per, k ie l n i vidis, racia analizado de

la vivkondicoj laú la evoluo mem, kaj preter la tradicioj aú

antaúfiksitaj postuloj. Evoluiva sinteno ne akceptas postulojn

sed postulas konstantajn adaptojn. N i c i tu du gravajn ekzem-

plojn. En evoluiva rezono, la homo konstatas, ke la hom­

kvanto ne povas daúre kreski, sekve kontro lado de hom­

kvanto devas efektive okazi. La kont ro lo de homkvanto

bazigas precipe en naskokontrolo kaj naskolimigo, kaj on i

povas elekti la metodojn sen vundi la moralan koncepton

de la homo, tamen gi postulas evitadon de fetoformigo aú

ec detruon de feto.

Lig i ta al homkvanto, p l i grava detruo estas la detruo de

100

la vivmedio, la naturo, do tuj post la l imigo de la homkvanto

la homo provas racie uzi sian vivmedion, la naturon. La homo

provas konservi la ekologian ekvi l ibron guste evitante de­

t ruon, uzante k i om eble malpl i la naturon por kult ivado kaj

bredado. Plie la homo per artefarado, per t ekn iko , provas

helpi la naturon por konservado de favora ekvi l ibro, evitas

dezertigon, ekvilibrigas la faúnon kaj flaúron, helpas al pluva-

do aú provas evit i inundo jn , k t p , ks.

Evoluiva sinteno kaj analizado montras, ke la detrua

monoku l turo ne estas nepra por grava produktiveco, ke ster-

k o el biologia deveno perfekte povas esti sufica, ke petrolo

kaj aliaj ercoj ne estas absolute necesaj por homa komfor to ,

k t p , ks. Ci t io estas la veraj komunaj interesoj de la sócio, k ie

la m i to kolektiveco forestas, kaj kie la ricajoj estas komplete

aliaj o l la nunaj, pure profitcelaj.

En memstareco, en racia agado, spontanee la interesoj

de ciu estas fakte la interesoj de ciuj , kaj kiel n i vidis, ne plu

estas mot ivo , ceio, bezono de ekspluatado de homo al alia

homo, la interhelpo, la solidareco estas ankaú nature spon-

tanea, kaj kompreneble kunlaborado igas perfekte ebla, nor­

mala kaj necesa por la interesoj de ciu kaj de ciuj. La grand-

skala kooperado, k i u malfacile estas f ruktodona en la nuna

kolektiveca sócio, farigas plene efika en sócio, kie la homoj

estas memstaraj. Oni ec povas aserti, ke kooperado estas la

plej aútentika formo de kolekt iva agado por la plej alta stupo

de farado, konstruado, kreado: ciu alportas sian stonon por .

konstrui la bonon de c iuj , k iu estas la bono de ciu. Kie ciu

kaj ciuj estas memstaraj la kunlaborado estas normala konse-

kvenca agado, kaj la kooperado, sen bezono de apartaj juraj

ar t i f iko j , spontanee okazas, car gi ne plu celas apartajn

101

interesojn, ne plu celas apartajn pro f i t o jn , plusvalorojn aú aliajojn el la m i t o kolektiveco.

Ce memstaraj kaj memsuficaj homoj , k iu j plene plenu­mas siajn devojn, kie la spontanea kooperado aperas (k io sendube konsistigas la veran formon de sócio, de sociorga­nizo, la veran f o rmon de kunigo por komunaj interesoj kaj celoj), la eblecoj por vivplibonigo estas senlimaj kaj on i perfekte povas imagi la surteran paradizon, k iu jn la homoj kapablas konstrui per plena uzo de sia sei povo kaj farpovo el veraj intelekta kapablo kaj laborkapablo. N i p ro f i tu la okazon por rekoni , ke sporade en nia nuna sociordo, la kooperado, la malgrandaj kooperativoj funkeias sen eksplu­atado al la membroj , k i o perfekte bildigas la sociordon de memstaraj homoj.

La evoluiva sinteno kaj agado, k ie l n i vidis, ne havas kr i ter ion de l imigo, k r o m la propra kapablo, kaj la propraj l imoj de la vivofonto, la naturo, t ie l nature aperas la koncep­t o p r i tutmondeco, aperas la sennacieca, tuttera mond-koncepto.

Sennacieca, tuttera mondkoncepto

Sennacieca, tuttera mondkoncepto estas logika kaj

nature konsekvenca koncepto de homgrupoj , k iu j vivas

memstare, kaj kie ciu plenumas siajn homajn devojn kiel

n i skizis en aparta deklaracio. En t i u koncepto la homoj ,

ec k iam i l i havas apartajn ku t imo jn kaj tradiciojn, ne fiksas

t ie l imo jn por tutmondaj interr i latoj . Male, car la agad-

102

manieroj, car la homaj karakteroj estas tre similaj, sende-

pende de rasdiferencoj, de médio aú ec de ku l tu r o el k u t i m o j ,

moroj kaj tradicioj , la homoj perfekte konscias, ke la tu ta

terglobo, kie estas similaj kondicoj de vivo por ciuj en nia

v ivofonto, la naturo, formas unu nuran genton.

La porpacaj movadoj el nia nuna kolektiveca sociordo,

k u n "monde i v i t ano j " el ciuspecaj ideologioj ankaú t i on pre­

tendas. Tamen, por ke koncepto pr i tuttera gento efektive

okazu, la obstakloj por t i u efektivigo devas esti formetitaj .

La obstakloj , kiel n i vidis, estas la konsekvencoj de nia soci­

ordo submetita al la m i to kolektiveco, k u n la doktr ino j j am

analizitaj, kie aparte estas la statoj k u n naciismo, mi l i t ismo,

k t p . La mondkoncepto, preter la moderna m i t o kolektiveco,

kondukas al ku l tu ro preter naciismo, kaj portas nin al sen­

nacieca pensmaniero.

La sennacieca pensmaniero, laú sia propra signifo, de­

metas, car kiel n i vidis, naciismo estas absurda, artefarita

k u l t o , ciajn ajn ku l t o jn al nacio, pátrio, naskigloko, religio

aú apartaj valoroj, kaj pligrandigas la nocion p r i nacio, pátrio,

al la tu ta tero, guste car la sennacieca pensmaniero konsideras

la homojn el iu ajn terparto kie l el unu nura gento: la homa

gento, k u n similaj, por ne d i r i egalaj, karakteroj kaj kapabloj ,

k ie l dir i te.

La sennacieca mondkoncepto nature enkondukas unue

tutmondan k u l t u r o n super ciuj ajn aliaj akiritaj ku l tu ro j . Por

trankvi l ig i la multajn homojn, k iu j t i on ne sukcesas kom-

preni, n i insistu por d i r i , ke la ekzisto de tutmonda, tut tera ,

sennacieca ku l tu ro super ciuj aliaj formoj de ku l tu ro , tute ne

pretendas detrui aú formet i la lokajn ekzistantajn ku l turo jn .

Kontraúe, la tu tmonda ku l tu r o povus diskonigi la tradiciojn,

103

la valorojn, la ku t imo jn de ciuj lokoj por ciuj lokoj de nia

globo ceie guste al ricigo de t iu tutmonda ku l tu ro . La ricigo

de t iu ku l tu ro el ciuj kut imo j kaj tradicioj ekzistantaj en la

tu ta mondo, rapide kondukas al konscio, ke guste naciismo

aú aliaj doktr ino j el k u l t o al tradicioj , estas absurdaj, negati-

vaj dok t r ino j , car neniu homo sur la terglobo, k i u atingas

tutmondan ku l tu ron , celas t rud i siajn ku t imo jn , siajn tradi­

ciojn, aú postulas ankaú per mi l i t o j , ke aliaj homoj akceptu

t iu jn valorojn. La sennacieca, tuttera ku l turo ankaú ne pre­

tendas fiksi valorojn. Kiel ni vidis, la valoroj fontas en la

homa memstareco kaj en la libera, evoluiva agado; neniu

povas d i r i , ke pantalono estas p l i bona o l jupo , ke bereto

superas capelon, ke kokoso estas p l i malbona o l pomo, k tp ,

k t p , nur por c i t i ege simplan ekzemplon.

Tutmonda ku l turo , kun sennacieca pensmaniero, estas

p l i facile atingebla o l oni generale t i on pensas. La multnaciaj

entreprenistoj de kapitalismo t ion scias: ekzemple ciu el n i

povas t r i n k i Koka-Kolaon en iu ajn loko de nia mondo !

Verdire Koka-Kolao estas art ik lo de konsumismo plene

akceptata dank'al la fenómeno kolektiveco, dum sennacieca

pensmaniero nur povas esti plene individua el memstara,

memdecida akcepto. Sennacieca mondkul turo tamen postulas

tutmondan interkomunikigon preter la modernaj transporti-

lo j , la modernaj teknikajoj kaj nunaj konsumismajoj. Unu el

la cefaj komunik i lo j kaj esprimmanieroj por la homoj estas

la lingvoj, kaj la lingvoj pro diverseco gis nun igis guste obsta­

klo j por tutmonda kul tur igo . Pro t io sennacieca mondkon­

cepto implicas la ekziston de tutmonda lingvo. T iu tutmonda,

sennacieca lingvo jam ekzistas, gi estas Esperanto ( fakte

povus esti alia). La leganto plene konsciu, ke ne hazarde t iu

104

ci eseo estas skribita en t iu sennacieca l ingvo: Esperanto,

eble la plej bona gisnuna sennacieca lingvo por tutmonda

kul turo .

En tutmonda ku l tu ro , kie sennacieca mondkoncepto

estigis, k ie l natura konsekvenco, on i ne plu parolas pr i

nacio, pr i mi l i t o , pr i amo, p r i paco, t iu j d u lastaj vortoj

sencese, vane, absurde uzataj en nia nuna sociordo. En sen­

nacieca k u l t u r o , en tu tmonda organizo de memstaraj homoj ,

k iu j plenumas siajn homajn devojn, ne plu ekzistas sklavigaj

doktr ino j k u n homekspluatado, ne ekzistas statoj, kapitalis­

mo ne sukcesas postvivi kaj fabr ik i armi lo jn , kaj la idealo de

Markso, la vera komunismo, la aútentika socialismo estas

spontanea pro t i o , ke ciu proprietas sian produktr imedon,

produktr imedojn, k iu jn ciuj proprietas por la interesoj de

c iu kaj de c iu j : bazo de i u ajn sócio.

105

K I E L K O N K L U D O

Preterlasante utopian pensmanieron

kaj meze de la multnombraj obstakloj

el homa karaktero,

m i aldonu,

ke la precipa obstaklo forigenda

estas la moderna m i t o :

kolektiveco.

* * *

Mia plej granda deziro estas,

ke ciu kaj ciuj legantoj

serioze pripensu t i on .

T iam m i plezure akceptos la fakton,

ke m i ne estas normala homo,

car m i ne sukcesas akcepti la modernan m i t o n :

k o l e k t i v e c o .

107

Produção:

Publigraph Promoção e Propaganda Ltda.

Rua Muniz de Souza, 329 Cep: 01534 São Paulo - Brasil Tel.: (011) 278-5197

Impressão e Acabamento:

Círculo do Livro S.A. Rua do Curtume, 738 - Lapa São Paulo - Brasil