Upload
others
View
9
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
Toerisme Vlaanderen, i.s.m.
AVICENNA, medische opleiding en consultancy
OPLEIDING
HULPVERLENING VOOR REISLEIDERS
OPLEIDINGHULPVERLENING VOOR REISLEIDERS
Module 4niet-levensbedreigendeverwondingen
Toerisme Vlaanderen, i.s.m.AVICENNA, medische opleiding en consultancy
Inleiding
� veel voorkomende verwondingen die normaal gesproken niet rechtstreeks levensbedreigend zijn
� dit hoofdstuk: � letsels aan het bewegingsstelsel �wondzorg� beten en steken van insecten, spinnen en
reptielen
Hersenschudding
� mogelijke oorzaken � duik in ondiep
water� slag op het hoofd� valpartijen
� wat� dooreenschudden en beschadigen van de
hersenen door een uitwendige oorzaak
Hersenschudding
� mogelijke symptomen� soms bewustzijnsverlies gedurende een paar
seconden� geheugenverlies� hoofdpijn�misselijk- en duizeligheid� last van licht� onrust
Hersenschudding
� handelen� respecteer de basisprincipes van
de benadering van een noodsituatie
� verwittig gespecialiseerde hulp� controleer voortdurend de vitale
functies� hou het hoofd onbeweeglijk� toon begrip voor het
geheugenverlies
Kneuzing
� Mogelijke oorzaken� Impact stomp voorwerp� beknelling
� symptomen� pijn� blauwe plek (hematoom)� na enkele dagen wordt
de bloeduitstorting geelachtig
� wat� een onderhuidse bloeding
zonder beschadiging van de opperhuid
Kneuzing
� Handelen� laat het slachtoffer een makkelijke houding aannemen
� leg het gekwetste lichaamsdeel in hoogstand en ondersteun
� leg gedurende 30 minuten een koud kompres tegen de zwelling
� laat nadien het gekwetste lichaamsdeel rusten
� gebruik eventueel zalf voor de behandeling van een hematoom
� raadpleeg arts indien de klachten blijven
Opm.: goed opvolgen indien S.O. bloedverdunnende medicatie neemt
Breuken
� soorten� gesloten / open� verplaatst / niet
verplaatst
� oorzaken� ongevallen� geweld� botontkalking
� wat� beschadiging van een bot (barstje /
volledige verbrijzeling)
Breuken
� algemene symptomen� het is niet altijd mogelijk met zekerheid vast
te stellen of een bot al dan niet gebroken is� pijn� zwelling (bij gesloten breuk) door een
inwendige bloeding � het getroffen lichaamsdeel is moeilijk of niet
meer beweegbaar� in geval van twijfel ga je steeds uit van een
breuk
Breuken
� algemeen handelen� verwittig gespecialiseerde hulp� vermijd pijn � verplaats het gebroken lidmaat niet
� afhankelijk van de complexiteit van de breuk zal de behandeling in het ziekenhuis of door een arts bestaan uit:� rust van het getroffen lichaamsdeel� een behandeling met gipsverband� een operatieve behandeling
Breuken aan de ledematen
� mogelijke symptomen� een abnormale stand van het lidmaat� een abnormale beweeglijkheid van het
lidmaat� beenderknarsen bij het bewegen van het
lidmaat (probeer deze tekens nooit op te wekken!)
� functieverlies� pijn (spontaan, bij beweging of betasten)�wonde en uitwendig bloedverlies
bij een open breuk� zwelling en verkleuring bij een
gesloten breuk
Breuken aan de ledematen
� algemeen handelen� respecteer de algemene principes van de benadering
van een noodsituatie� houd het lidmaat onbeweeglijk� denk aan het gevaar voor shock door bloedverlies � dek eventuele open wonden zo snel mogelijk steriel af,
zonder het getroffen lichaamsdeel te bewegen� geef het slachtoffer geen eten of drinken
� probeer nooit zelf het bot recht te zetten� leg geen geïmproviseerde spalk aan wanneer de
gespecialiseerde hulp binnen korte tijd ter plaatse kan zijn
Breuken aan de ledematen
� verwijder zo snel mogelijk ringen aan de vinger(s)
� vaak is een zittende houding het meest comfortabel voor het slachtoffer
� specifiek handelen bij letsels aan de bovenste ledematen
Breuken aan de ledematen
� specifiek handelen bij letsels aan de onderste ledematen� laat het slachtoffer liggen of zitten waar je het
aantreft� vaak is gespecialiseerde hulp nodig om het SO
naar een ziekenhuis te vervoeren� blijf de kwaliteit van de vitale functies opvolgen
in afwachting van de komst van de hulpdiensten
Bekkenbreuk
� wat� een breuk ter hoogte van het bekken kan veel
bloedverlies veroorzaken
� opmerkinggroot gevaar voor letsels aan inwendige organen en zware bloedingen
Bekkenbreuk
� mogelijke symptomen� het vaststellen van een bekkenbreuk is moeilijk� pijn� soms is het ene onderbeen langer dan het
andere onderbeen� soms gevoelloosheid�moeilijkheden met plassen of bloedsporen in de
urine� functieverlies van de onderste ledematen
Bekkenbreuk
� handelen � respecteer de algemene principes van de
benadering van een noodsituatie� verplaats het slachtoffer niet� let op symptomen van shock en probeer shock
te voorkomen� blijf de kwaliteit van de vitale functies opvolgen
Letsels aan het
bewegingsstelsel� Wat
� bestaat uit een verzameling beenderen die met elkaar verbonden zijn door middel van gewrichten
� de beweging tussen twee botten gebeurt door spieren
� de spieren zijn aan de botten bevestigd door pezen
Verstuiking
� wat�Verstuiking treedt op als de bewegings-
mogelijkheid van een gewricht wordt overschreden
� gewrichtsbanden, kapsels of ligamenten zijn gerekt, ingescheurd of doorgescheurd
Verstuiking
� mogelijke oorzaken� verkeersongevallen� sportongevallen� valpartijen door bijvoorbeeld oneffenheden in
het voetpad
� mogelijke symptomen� pijn� zwelling� blauwe verkleuring� bewegings- en functiebeperking
Verstuiking
� handelen� koel het getroffen gewricht gedurende 15
minuten af� belet bewegingen van het getroffen gewricht� breng daarna een laag watten aan met daarop
een licht drukkend steunverband� laat aan beide zijden van dit verband de watten
2 cm uitsteken� raadpleeg een arts als je twijfelt of als de pijn
blijft aanhouden
Ontwrichting
� wat� ontwrichting of luxatie is een gewrichtsletsel
waarbij de gewrichtskop uit de gewrichtskom blijft
� veroorzaakt door een plotse en brutale overschrijding van de bewegingsmogelijkheid van een gewricht
� de impact is groter dan bij een verstuiking
� mogelijke oorzaken� zelfde als verstuiking
Ontwrichting
� symptomen� abnormale beweeglijkheid (probeer dit niet uit!)� abnormale stand van het gewricht� hevige pijn� functieverlies
Ontwrichting
� handelen � geef steun en rust aan het getroffen gewricht� leg, indien mogelijk, een draagdoek aan
(schouder, elleboog)� gebruik kussens, dekens en dergelijke voor
bijkomende steun� verwittig gespecialiseerde hulp� !!tracht nooit zelf de ontwrichte botuiteinden op
hun oorspronkelijke plaats te krijgen!!
Spierkrampen
� mogelijke oorzaken� overdreven inspanning� een tekort aan magnesium,
calcium, zout of glucose� te sterke afkoeling van de spieren
(bijv. bij zwemmers)� zware belasting� verkeerde zithouding� dehydratie
� wat:� is een onwillekeurige, plotse en pijnlijke
samentrekking van de spiervezels door een plaatselijk zuurstoftekort
Spierkrampen
� mogelijke symptomen� krampachtige pijn� tijdelijke functievermindering
� handelen� breng de spier in werking, die tegenovergestelde
functie heeft van de getroffen spier�masseer voorzichtig de getroffen spier� raadpleeg een arts bij vaak terugkerende
krampen
Spier en peesscheur
� wat� een spierscheur is een gehele of gedeeltelijke
onderbreking van de spierweefsels ten gevolge van een overbelasting
� een peesscheur is een geheel of gedeeltelijke onderbreking van de structuur waarmee de spier aan de botten is vastgehecht
� mogelijke oorzaken� krachtige en plotse sportieve inspanningen:
plots afzetten, sprinten, springen,...� verkorte of stijve spieren� slecht trainingsschema
Spier en peesscheur
� waarnemen� bij het scheuren voelt S.O. een plotse klap en
hevige pijn� functieverlies�S.O. voelt geen voortdurende pijn� een onderbreking of oneffenheid op de plaats
van de scheur� soms is er een zwelling
Spier en peesscheur
� handelen� koel het getroffen gewricht gedurende 15 min
� belet bewegingen van het getroffen gewricht
� breng daarna een laag watten aan met daarop een licht drukkend steunverband
� laat aan beide zijden van dit verband de watten 2 cm uitsteken om het afknellenvan de bloedsomloop te voorkomen
� raadpleeg een arts als je twijfelt of als de pijn blijft aanhouden
Wonden en wondzorg
� de huid� vormt de buitenste laag van het lichaam� beschermt de inwendige organen tegen
invloeden van buitenaf � zorgt voor temperatuurregeling van het lichaam � productie van vitamine D speelt een belangrijke
rol in de werking van verschillende organen� opgebouwd uit drie belangrijke lagen. De dikte
van elke laag kan sterk verschillen naargelang de plaats
Wonden en wondzorg
� verschillende huidlagen� opperhuid
�vormt de buitenste laag van de huid �bestaat voor het grootste deel uit dode cellen
� lederhuid�herbergt tal van structuren als haarwortels,
zweet– en talgklieren en kleine bloedvaten�Onderhuid
�vetweefsel, bloedvaten en zenuwen
Wonden en wondzorg
� beschadiging van de huid � zichtbare verwonding� bloed en vochtverlies� slechte temperatuurregeling� kans op besmetting
Wondzorg
� wat� reinigen en ontsmetten van verwondingen � vermijden dat ziektekiemen zich
vermenigvuldigen� doel
� het voorkomen van besmetting� stelpen van bloedingen� fixeren van eventuele vreemde voorwerpen� afdekken van de wonde
Wondzorg
� opmerking� verzorging van wonden pas als je zeker bent
van de goede werking van de vitale functies� algemene principes van de benadering van
een noodsituatie blijft van kracht!
� zorg er voor dat:� het onderzoek door een arts vlot kan
gebeuren� het slachtoffer niet nog meer pijn krijgt� de verwonding niet erger wordt
Wondzorg
� ontsmetten� noodzakelijk om
ziektekiemen uit te schakelen
� een geïnfecteerde wonde veroorzaakt pijn, roodheid en scheidt vaak vocht (etter) af
� de infectie kan zich verspreiden via het bloed wat dan kan leiden tot levensbedreigende aandoeningen
Wondzorg
� algemeen handelen� stelp de bloeding� reinig de wonde en de wondranden met water
en zeep� ontsmet de wonde en de wondranden� dek de wonde af� raadpleeg arts als je er niet in slaagt de
wonde proper te maken
Wondzorg
� opmerkingen� gebruik steriele kompressen� reinig en ontsmet de wonde van het centrum
naar de buitenzijde toe� gebruik niet-kleurende ontsmettingsmiddelen� dep de wonde�was je handen voor en na wondverzorging� informeer naar de inenting tegen tetanus
Schaafwonde
� mogelijke oorzaken� valpartij�wrijving
� wat� oppervlakkige wonde� kleine puntvormige bloedingen � soms is de wonde sterk vervuild � ernstige schaafwonde is uitgebreid,
sterk bevuild, situeert zich in het gelaat
schaafwonde
� handelen bij kleine schaafwonden� scheer eventueel
de haren weg�was de wonde uit� ontsmet de wonde� dek de wonde af
� handelen bij grote schaafwonden� verwijder
oppervlakkige vreemde voorwerpen
� dek de wonde steriel af met een bevochtigd kompres
� raadpleeg steeds een geneesheer
Snijwonde
� wat � verbreking van de samenhang van de huidlagen� ernst afhankelijk van diepte, lengte, bevuiling
� oorzaken� ongevallen waarbij
scherpe voorwerpen de huid penetreren
Snijwonde
� symptomen� felle bloeding� variërend van een smalle snee tot een ver
openstaande wonde
� handelen bij lichte snijwonde� reinig en ontsmet de omgeving van de wonde� reinig en ontsmet de wonde zelf� leg een steriel licht drukkend verband aan � vraag naar vaccinaties
Snijwonde
� handelen bij een ernstige snijwonde� stelp de bloeding� breng een steriel kompres met een niet-prikkelende
en niet-kleurende ontsmettingsstof aan
� raadpleeg een arts
Vreemd voorwerp in wonde
� handelen� verwijder het vreemde
voorwerp niet
Vreemd voorwerp in wonde
� handelen� verwijder het vreemde
voorwerp niet � leg aan beide kanten van het
voorwerp steriele kompressen tot het voorwerp helemaal omsloten is
Vreemd voorwerp in wonde
� handelen� verwijder het vreemde
voorwerp niet � leg aan beide kanten van het
voorwerp steriele kompressen tot het voorwerp helemaal omsloten is
� dek het geheel steriel af � raadpleeg een arts
Steekwonde
� wat� kleine maar diepe wonde � kan ernstige schade aanrichten in onderliggende
weefsels� groot gevaar voor infectie
� oorzaken� perforatie door naaldennagels, duimspijkersmessteken
Steekwonde
� symptomen:� kleine wonde�weinig bloedverlies
� handelen lichte steekwonde� laat eventueel de wonde
baden in de ontsmettingstof
� raadpleeg een arts bij de eerste tekenen van ontsteking
� handelen ernstige steekwonde� dek de wonde steriel af� verwittig hulpdiensten� blijf het slachtoffer
observeren
Schotwonde
� mogelijke oorzaken� kogels, hagel � granaatscherven� spijkers uit een
nietpistool of nagelmachine …
� wat �mogelijk twee zichtbare verwondingen :
ingangswonde en uitgangswonde� schade aan inwendige structuren vaak
niet zichtbaar
Schotwonde
� Symptomen� kleine ingangswonde� grotere uitgangswonde� verbrande wondranden� soms weinig uitwendig
bloedverlies� soms groot inwendig
bloedverlies
� handelen� dek wonde(n) steriel af
d.m.v. drukverband� verwittig onmiddellijk
gespecialiseerde hulp� blijf het slachtoffer
observeren� tracht nooit zelf het
projectiel te verwijderen!
Amputatie
� wat � geheel of gedeeltelijk
afscheiding van een lidmaat
� mogelijke oorzaken� ongevallen met
machines met draaiende onderdelen
� verkeersongevallen
Amputatie
� mogelijke symptomen � een lichaamsdeel dat geheel of gedeeltelijk van het
lichaam is gescheiden�mogelijk een hevige bloeding
� handelen bij gedeeltelijke amputatie� volg de algemene principes van de benadering van
een noodsituatie� verhinder dat het lidmaat volledig wordt afgerukt� dek de wonde steriel af� stelp de bloeding
Amputatie
� steek het afgerukt lidmaat in een plastiek zak
� steek dit geheel dan in een tweede plastiek zak, gevuld met water en ijsblokjes
� voorkom rechtstreeks contact tussen het afgerukte lidmaat en het ijs
� handelen bij volledige afrukking� volg de algemene principes van de benadering van
een noodsituatie� stelp de bloeding� bedek de wonde
Vrieswonde
� wat � blootstelling extreme of langdurige koude
� mogelijke oorzaken� reizen in extreem koude
gebieden� (industriële) ongevallen
met bevroren gassen, kunstijs of diepvriesinstallaties
Vrieswonde
� mogelijke symptomen� vrieswonden lijken erg op brandwonden� de vochtblaren zijn bij vrieswonden soms gevuld
met een bloederig donker vocht � vrieswonden zijn pijnlijk
� handelen � verwarm de bevroren ledematen geleidelijk
Spoel ze hiertoe met koud of lauw water�Kleeft de huid aan een bevroren voorwerp: spoel
overvloedig met lauw water
Blaren
� wat � holte in of onder de opperhuid waarin vocht
(plasma of bloed) zit� veroorzaakt door aanhoudende druk of wrijving
� oorzaken� lange wandeltochten� sportactiviteiten
� symptomen�met vocht gevulde
uitstulping� blaren kunnen
barsten
Blaren � handelen bij open blaar
� reinig en ontsmet de omgeving van de blaar
� knip de loshangende huiddeeltjes weg
� ontsmet de wonde� leg een steriel licht
drukkend verband aan
� handelen bij gesloten blaar� prik de blaar enkel open als
ze makkelijk spontaan kan worden stuk gestoten
� open prikken met steriele naald
� houd de naald evenwijdig met de huid
� duw met een steriel kompres het vocht uit de blaar
� voer verdere handelingen uit zoals een open blaar
(Insecten) beten en steken
� wat � beten van dieren en steken kunnen voor heel wat
ellende zorgen� soms veroorzaakt een beet of steek enkel een
lokale reactie (bijvoorbeeld jeuk) � soms verantwoordelijk voor de verspreiding van
gevaarlijke ziektes� normaal daalt de gevoeligheid voor lokale reacties
naarmate reizigers langer in exotische gebieden verblijven
� in uitzonderlijke gevallen kan een beet of steek leiden tot anafylactische shock
Hondenbeet
� wat� sterk vervuilde wonde� vraagt speciale behandeling om infectie te
voorkomen� de bloeding en de pijn zijn afhankelijk van de
plaats en de intensiteit van de beet� de wonde kan bestaan uit enkele kleinere
wondjes, tot een deel van de huid dat is weggerukt
Hondenbeet
� handelen�maak de wonde zuiver met water en zeep� ontsmet de wonde en dek ze af met een
steriel verband� controleer geldigheid tetanusvaccinatie� raadpleeg steeds een arts
� preventie� in exotische streken is het gevaar voor rabiës
(hondsdolheid) groot � op reis valt het dus af te raden om
honden en katten aan te raken
Muggenbeten
� wat�muggen injecteren speeksel dat bestaat
uit eiwitten die de bloedstolling tegengaan, om het bloed op te kunnen zuigen
�muggenbeten veroorzaken in de meeste gevallen een onschuldige lokale reactie
� sommige muggen zijn verantwoordelijk voor de verspreiding van allerlei ziekteverwekkers
Muggenbeten
� handelen� koel met koude
kompressen� zalf verlicht enkel de
symptomen� In geval van
overgevoeligheidsreacties kan een arts medicatie voorschrijven
� preventie � draag lichtgekleurde
kleding met lange mouwen en lange broekspijpen
� gebruik insectenwerende middelen
� slaap onder een muskietennet
Wespen en bijen
� wat�wespen en bijen steken met hun angel en
spuiten gif in het huidweefsel� veroorzaakt onmiddellijk een scherpe,
brandende pijn� de plaats van de steek zwelt en wordt rood.
Na enkele uren neemt de zwelling weer af� allergische reacties zijn mogelijk � bij allergische reactie is een anafylactische
shock mogelijk
Wespen en bijen
� handelen� koel de plek met koude compressen� bij hevige pijn kan een pijnstillende zalf
worden gebruikt� raadpleeg direct een arts bij een steek in de
mond- of keelholte� raadpleeg direct een arts als het slachtoffer
uitgebreide huidreacties vertoont, een snelle polsslag krijgt of een algemeen slecht gevoel
Wespen en bijen
� preventie� laat wespen en bijen met rust en sla niet wild om je heen� vermijd het gebruik van zoetigheid of alcoholische dranken� vermijd het dragen van felle kleuren en zoete parfums�maak na eten van zoetigheden (ijsje) handen en gezicht
goed schoon en vervang kleding waar zoetigheid op gemorst is
� drink uit flesjes of blikjes m.b.v. een rietje
Teken
� wat � een tekenbeet is
pijnloos en blijft vaak onopgemerkt
� tekenbeet is gevaarlijk als:�de teek ten minste 12 uur op
de huid blijft zitten�de teek ziekteverwekkers
draagt, overdraagbaar op de mens zoals bvb.ziekte van Lyme en anaplasmose
Teken
� Ziekte van Lyme� verloopt in drie stadia � na drie dagen tot drie maanden
�Steeds groter wordende rode, ringvormige vlek �griepsymptomen
� tweede stadium �pijn ter hoogte van armen of benen �gelaatsspierverlamming, dubbelzicht en
hartritmestoornissen
� In het derde stadium, (enkele maanden of soms zelfs jaren na de beet), �pijn en zwelling in de gewrichten � chronische neurologische stoornissen
Teken
� anaplasmose� lijkt op griep� vijf tot vijftien dagen na de tekenbeet
�hoge koorts, spierpijn, hoofdpijn en soms gewrichtspijn
� tekenencefalitis� begint als een griepachtige aandoening met
koorts, spierpijn, hoofdpijn en misselijkheid� na griepachtige aandoening
�Plots spierverlamming of meningitis
Teken
� handelen� neem de kop van de teek vast met een pincet� trek de teek in één ruk uit de huid, zonder
eerst te draaien� vermijd rechtstreeks contact met de wonde� ontsmet grondig de wonde� raadpleeg een arts als je de teek niet
helemaal kan verwijderen� noteer de datum en de plaats van de beet� raadpleeg een arts bij het verschijnen
van rode vlekken, bij koorts, hoofdpijn of pijn in de armen of benen
Teken
� preventie� voorkom het contact met teken� blijf bij wandelingen in bossen op verharde
paden � vermijd contact met gras, struiken en bomen� draag bedekkende kleding� gebruik anti-teken middel (zalven, lotions,
sprays)
Spinnenbeet
� wat� slechts enkele spinnen zijn gevaarlijk voor de
mens � spinnenbeet kan allergische reacties
veroorzaken� spinnengif kan een ernstige vergiftiging
veroorzaken die kan leiden tot de dood
Spinnenbeet
� symptomen� roodheid en zwelling� de huid kan warm aanvoelen, zweren of er
ontstaat een roodpaarse blaar � uitslag, jeuk, prikkelende of branderige pijn� spierkramp en pijnlijke gewrichten� koorts, rillingen, overvloedige transpiratie� speekselvloed� hoofdpijn, misselijkheid en braken� in ernstige gevallen kunnen symptomen van
anafylactische shock voorkomen
Spinnenbeet
� handelen � respecteer de principes van de algemene
benadering van een noodsituatie� kalmeer het slachtoffer� controleer voortdurend de vitale functies�was de wonde zorgvuldig uit en ontsmet ze
grondig� breng een koud kompres aan op de plaats
van de beet� raadpleeg zo snel mogelijk een arts
Schorpioenenbeet
� wat� schorpioenen zijn giftig, maar slechts een
kleine minderheid is ook gevaarlijk voor de mens
� hoger risico voor kinderen, bejaarden en patiënten met ademhalings- of circulatieproblemen
� naast de lokale huidreactie kunnen vergiftigingsverschijnselen optreden
Schorpioenenbeet
� symptomen� plotse stekende pijn op de plaats van de steek� rode zwelling van de huid op de plaats van de
steek� allergische reacties� spierstijfheid, spierslapte� algemene vermoeidheid, onrust� ademhalingsproblemen� zweterigheid� braken, diarree� circulatiestoornissen
Schorpioenenbeet
� handelen� idem als spinnenbeet
� preventie� schorpioenen zijn gewoonlijk ’s nachts actief� vermijd om na zonsondergang op blote
voeten te lopen� vermijd om je handen in gaten, kieren of
holtes te steken� inspecteer in zuiderse gebieden het toilet
op de aanwezigheid van schorpioenen
Slangenbeet
� slangen zijn zelden agressief en normaal blijven ze ver weg uit de omgeving van de mens
� de meeste exemplaren zijn niet giftig
� een beet door een gifslang gaat niet altijd gepaard met een gifinjectie en vergiftigingsverschijnselen
Slangenbeet
� handelen� blijf kalm� ontsmet de wonde� leg een rekverband aan� hou het slachtoffer, en vooral het aangetaste
lidmaat, onbeweeglijk� raadpleeg gespecialiseerde hulp � breng indien mogelijk de slang mee of
probeer er een foto van te maken� vermijd gevaarlijke handelingen als de beet
uitzuigen, branden, een knelverband aanleggen of afbinden
Kwallen
� wat� gif van kwallen veroorzaakt:
�een prikkend of stekend gevoel �een rode plek die erg kan jeuken � zwelling
� niet alle kwallen steken. Gekleurde kwallen zijn gevaarlijker dan niet-gekleurde
Kwallen
� mogelijke symptomen� jeukende, prikkelende rode huid� duizeligheid, misselijkheid, braakneigingen� allergische (overgevoeligheids)reacties
� handelen� niet wrijven, krabben, spoelen � resten van tentakels verwijderen met een pincet� leg een kompres aan van koud water met azijn� gebruik zo nodig een verkoelende,
jeukstillende crème� raadpleeg een arts bij hevige jeuk of zwelling