MODYFIKACJA PROCEDURY KONTROLI OPRACOWANIA …

Ewa NASŁAWSKA-MAJCHRZAK IMGW-PIB − Warszawa

MODYFIKACJA PROCEDURY KONTROLI OPRACOWANIA DANYCH O PRZEPŁYWACH RZEK

W WĘZŁACH HYDROLOGICZNYCH

MODIFICATION OF THE DISCHARGE DATA CONTROL PROCEDURE AT HYDROLOGICAL NODES

An illusion of knowledge can do more harm than awareness of ignorance.

Vit Klemeš

Dane hydrologiczne, jak wszystkie dane empiryczne, obarczone są błędami pomiaru i opracowania. Dotyczy to szczególnie danych o przepływach rzek. Cho-ciaż współczesne metody pomiaru przepływu oraz wyposażenie ekip terenowych są coraz doskonalsze, to jednak w opracowaniach przepływów codziennych i cha-rakterystycznych postęp nie jest równie szybki. Konstrukcje krzywych natężenia przepływu oraz stosowanie współczynników redukcyjnych w czasie występowania zjawisk lodowych i zarastania rzek roślinnością wodną są etapami opracowania, w których pojawiają się znaczne błędy.

Istotą metod wykrywania błędów oszacowań przepływu jest sprawdzanie niesprzeczności przepływów w strukturze sieci rzecznej oraz niesprzeczności z innymi, również obarczonymi błędami, charakterystykami hydrologicznymi, głównie sumami opadów. Należy tu podkreślić, że metody wykrywania błędów oszacowań przepływu pozwalają jedynie na wskazanie tych stacji wodowskazo-wych, w których oszacowania nie są wiarygodne. Etap poprawiania oszacowań polega na szczegółowej weryfikacji jakości pomiarów i procedur obliczeniowych (głównie poprawności krzywych natężenia przepływu i zastosowanych współ-

Prz. Geof. LVIII, 3-4 (2013)

PRZEGLĄD GEOFIZYCZNY

Rocznik LVIII 2013 Zeszyt 3–4

198

czynników redukcyjnych). Brane są również pod uwagę typ i działanie urządzeń rejestrujących stany wody, krok czasowy obserwacji i metody pomiarów przepływu.

Jedną ze skuteczniejszych metod poszukiwania błędów opracowania przepływu stosowaną w Instytucie Meteorologii i Gospodarki Wodnej (IMGW-PIB) od wielu lat była metoda bilansu wartości charakterystycznych przepływu w węzłach hydro-logicznych. Dawniej wyniki obliczeń były prezentowane zarówno w formie graficz-nej, jak i analitycznej. Graficzne przedstawienie bilansu przepływu miało postać profilu hydrologicznego, zwanego także podłużnym (np. Atlas Hydrologiczny Polski, 1986), przedstawiającego zmienność przepływów charakterystycznych wzdłuż biegu rzeki. Metoda przynosiła większe korzyści w wariancie bilansu na warto-ściach średnich przepływu (miesięcznych, sezonowych i rocznych SQ lub śred-nich z wielolecia SSQ). Wartości ekstremalne, zwykle niesumujące się w węzłach, można było analizować metodą bilansową tylko w ograniczonej liczbie przypadków. Do analizy ekstremów stosowano metody wykorzystujące miary asynchroniczności przepływów. Słabym punktem metod była konieczność dokonywania subiektyw-nych ocen i wyborów. Prace nad procedurami kontroli, obecnie kontynuowane w IMGW, koncentrują się na zredukowaniu nadmiernego subiektywizmu metod. To zadanie w znacznym stopniu ułatwia dzisiejszy potencjał informatyczny. Wyko-rzystanie standardowych narzędzi środowiska GIS do pozyskania charakterystyk obszarowych zlewni oraz informacji z warstw Mapy podziału hydrograficznego Polski (MPHP, 2005) pozwoliło znacznie usprawnić i poprawić wyniki w proponowanej wersji algorytmu metody.

Identyfikacja węzła hydrologicznego

W warunkach naturalnych rzeki są zasilane wodą ze źródeł i wód podziemnych oraz wodami pochodzącymi z opadów atmosferycznych. W ujściach dopływów ilość wody płynącej w rzece głównej zwiększa się, przepływy się sumują. Miej-sce połączenia rzeki z dopływem jest określane mianem węzła hydrograficznego. Odpowiadający tej sytuacji węzeł hydrologiczny obejmuje dwa wodowskazy na rzece głównej (powyżej i poniżej dopływu) oraz wodowskaz na dopływie naj-bliższy jego ujścia do recypienta. W przypadku takich węzłów zidentyfikowa-nych w sieci pomiarowo-obserwacyjnej można najefektywniej prowadzić kontrolę i ocenę poprawności opracowania przepływu.

Wyznaczenie zlewni różnicowej węzła hydrologicznego

Z uwagi na warunki pomiarów stanu i przepływu stacje wodowskazowe loka-lizuje się w pewnej odległości od węzłów hydrograficznych, zatem z pojęciem

E. Nasławska-Majchrzak

199

węzła hydrologicznego nierozerwalnie wiąże się pojęcie zlewni różnicowej węzła. Jest to obszar obejmujący fragmenty zlewni rzeki głównej i dopływu (dopływów) o powierzchni:

Ar = AD – AG – ΣAdopł (1)

gdzie: AD – powierzchnia zlewni zamkniętej wodowskazem poniżej ujścia dopływu (km2), AG – powierzchnia zlewni zamkniętej wodowskazem powyżej dopływu (km2), ΣAdopł – powierzchnia zlewni wodowskazowych dopływów (km2).

Rys. 1 Rozmieszczenie stacji wodowskazowych wyznaczających węzeł hydrologiczny Wisły z Nidzicą i Dunajcem

Fig. 1. Location of hydrological stations forming the hydrological node of the rivers: Vistula, Nidzica and Dunajec

Modyfikacja procedury kontroli ...

200

Rys. 2. Zlewnia różnicowa węzła hydrologicznego Wisły z Nidzicą i DunajcemFig. 2. The hydrological node’s catchment of the rivers Vistula, Nidzica and Dunajec

Bilans wartości średnich SQ

Bilans przepływu w węźle hydrologicznym wynika z prawa zachowania masy tj. suma dopływów jest równa odpływowi:

D G dopl r rSQ SQ SQ Sq A= +S + (2)

gdzie: SQD – przepływ średni recypienta poniżej ujścia dopływu (m3/s), SQG – przepływ średni recypienta powyżej ujścia dopływu (m3/s), SSQdopł – suma prze-


201

pływu średniego dopływów (m3/s), Sqr – średni odpływ jednostkowy ze zlewni różnicowej węzła (m3/s).

Jedyną nieznaną wartością w równaniu (2), którą należy określić, jest średni odpływ jednostkowy ze zlewni różnicowej węzła (Sqr). Przybliżone oszacowanie tego odpływu otrzymuje się na podstawie danych ze zlewni podobnej (np. Herbst, 1971), przy wyborze której należy kierować się:

− podobieństwem czynników odpływotwórczych, − podobieństwem form i skali oddziaływania antropopresji.Błędy oszacowania odpływu wynikające z przeniesienia informacji hydrologicz-

nej z innej zlewni oraz nieadekwatności wyboru zlewni podobnej, a także błędy pomiarów hydrometrycznych i błędy wynikające z metodyki obliczania przepływu sprawiają, że równanie bilansowe na ogół nie jest spełnione. Odchyłka między lewą i prawą stroną równania wynosi:

∆SQ = SQD - (SQG + SSQdopł + SqrAr) (3)

Błąd względny bilansu przepływów średnich w węźle, w tradycji IMGW-PIB, był przedstawiany w procentach:

100%D

SQ

SQd

D= (4)

Dosyć arbitralnie przyjmowane kryteria (normy) akceptacji wartości δ dopusz-czały maksymalną wartość tego błędu w przypadku charakterystyk półrocz-nych, rocznych i wieloletnich ±15% oraz charakterystyk miesięcznych ±20%. W węzłach, w których przekraczanie norm dla błędu bilansu (4) nie dawało się uzasadnić działalnością człowieka, znaczącymi wylewami wód przez przerwane wały lub charakterystycznymi cechami obszaru, należało:

− zanalizować dobór zlewni-analoga, z której wartości odpływu były przeno-szone na zlewnię różnicową węzła,

− sprawdzić opracowanie krzywych natężenia przepływu dla wszystkich wodo-wskazów węzła,

− powrócić do opracowania wartości codziennych Q z odpowiedniego okresu i przeanalizować redukcję przepływu ze względu na zjawiska sezonowe we wszyst-kich wodowskazach węzła.

Wykonanie tych szczegółowych analiz miało doprowadzić do identyfikacji miejsc i etapów opracowania danych, które należało poprawić.

Najtrudniejszym i najbardziej subiektywnym etapem w metodzie bilansu jest konieczność znalezienia kontrolowanej zlewni podobnej do zlewni różnicowej węzła. Jeżeli nawet podejmujemy trud prowadzenia szczegółowych analiz opa-dowych i odpływotwórczych właściwości obszarów sąsiednich zlewni, to często okazuje się, że ostateczny wybór jest zdeterminowany listą zlewni kontrolowanych,


202

a nie wynikami przeprowadzonej analizy. Proponowana w artykule, stosunkowo nieduża, modyfikacja algorytmu bilansowania pozwala łatwiej uzyskać rozwiąza-nie, eliminując najtrudniejszy etap metody. Modyfikacja polega na sprowadzeniu wyniku bilansu średnich wartości SQ do postaci warstwy odpływu z obszaru zlewni różnicowej węzła i porównania jej z warstwą opadu spadłego na ten sam obszar w tym samym okresie. Współczynnik odpływu, jaki otrzymuje się w ten sposób, jest łatwiejszy do interpretacji niż procentowy błąd bilansu.

Obliczenie warstwy odpływu ze zlewni różnicowej węzła

Wysokość warstwy odpływu H (tzw. wskaźnik odpływu) jest to wysokość war-stwy wody odpływającej z określonego dorzecza w określonym przedziale czasu i podawana w milimetrach. Miarę tę oblicza się jako iloraz objętości odpływu ze zlewni V i powierzchni zlewni A. Dla zlewni różnicowej węzła wzór przyjmuje postać:

( )86, 4D G dopl

r

d SQ SQ SQH

A

× × - -=

å (5)

gdzie: d – liczba dni w rozpatrywanym przedziale czasu.

Obliczenie warstwy opadu spadłego na powierzchnię zlewni różnicowej węzła

Wysokość warstwy opadu P (opad obszarowy) jest uśrednioną wysokością warstwy opadu, jaka spadła w pewnym okresie na powierzchnię zlewni. W prak-tyce jest średnią ważoną opadów zmierzonych na posterunkach opadowych, przy czym wagą jest cząstkowa powierzchnia określonej zlewni. Wielkość tę otrzymuje się z ilorazu całkowitej objętości wody opadowej i powierzchni, na którą spadła.

i i

r

P AP

A

D= å (6)

gdzie: Pi – średni opad w i-tej części zlewni (mm), ∆Ai – powierzchnia i-tej części zlewni (km2).

Wyznaczenie wag, ∆Ai/Ar można wykonać wieloma znanymi metodami: izo-hiet, wielokątów równego zadeszczenia (de Thiessena), hipsometryczną, siatki geograficznej oraz regionów opadowych.

Ta ostatnia metoda jest rutynowo stosowana w IMGW (Rękosiewicz, 1961, Cetnarowicz, 1968). Jako region opadowy przyjmuje się obszar, na którym panują


203

zbliżone warunki opadowe, a opad na obszar regionu jest wyznaczany jako średnia arytmetyczna sum opadu zmierzonych na wszystkich stacjach w regionie. W Polsce wyodrębniono 165 regionów opadowych, 83 w dorzeczu Wisły i 82 w dorzeczu Odry (Dane hydrograficzne…, 1983). Jeżeli obszar badanej zlewni rozciąga się na więcej niż jeden region, opad średni w zlewni oblicza się wzorem:

P = W1R1 + W2R2 + ... + WnRn = ∑=

n

iii RW

1

(7)

gdzie: r

ii A

AW

∆= , Ri – opad w i-tym regionie.

Rys. 3. Warstwy opadu w regionach opadowych w zlewni różnicowej węzła Wisły z Nidzicą i DunajcemFig. 3. Annual precipitation totals in precipitation regions of the hydrological node’s catchment of

rivers: Vistula, Nidzica and Dunajec


204

Porównanie warstw odpływu i opadu w zlewni różnicowej węzła

Stosunek warstwy odpływu do warstwy wody otrzymanej przez zlewnię z opa-dów w tym samym czasie nosi nazwę współczynnika odpływu:

Hc

P= (8)

Współczynnik odpływu jest od wielu lat powszechnie wykorzystywaną, prostą miarą potencjału odpływowego zlewni. Z wykonanego w IMGW opracowania bilansu wodnego Polski za okres 40-lecia (1951-1990) stosunek warstwy odpływu do warstwy opadu wyniósł 0,31. Z analizy współczynnika odpływu rzek Europy (Lambor, 1965) wynika, że Wisła i Odra, w porównaniu z rzekami europejskimi płynącymi do mórz otaczających kontynent od północy, wykazują wyjątkowo niski współczynnik odpływu. W przeszłości powstały nawet na ten temat hipotezy o podziemnej ucieczce wody z dorzeczy Wisły i Odry do zlewni sąsiednich. Wyja-śnienie tego zjawiska podaje B y c z ko w s k i (1999), wskazując, że Polska znajduje się w bardzo niekorzystnych warunkach hydrometeorologicznych. Obszar niskich opadów P<600 mm, dominujący nad wschodnią częścią Europy, wchodzi klinem między Bałtyk a Karpaty, obejmując obszar Polski w wyjątkiem gór i pasa nadmor-skiego. Jednocześnie Polska stanowi część obszaru Europy Środkowej, sięgającego aż po Ukrainę, o stosunkowo wysokim parowaniu terenowym. W wyniku takiego rozkładu składowych bilansu wodnego odpływ z obszaru Polski jest mniejszy niż w sąsiednich krajach i kształtuje się na poziomie odpływu stepowych obszarów Ukrainy lub Wielkiej Niziny Węgierskiej. Wskaźnik dostępnych do wykorzysta-nia zasobów wodnych stawia Polskę w rzędzie krajów deficytowych. Mniejszymi wskaźnikami w Europie charakteryzują się jedynie Belgia i Malta (Słota, 1997).

W literaturze można znaleźć wiele różnych metod służących do określania wartości współczynnika odpływu, dzięki którym można odnieść się do wyników obliczeń i przyjmowania kryteriów wartości dopuszczalnych dla badanych zlewni. Najstarszą, a zarazem do niedawna najbardziej rozpowszechnioną, była metoda podana przez I s z ko w s k i e g o w (tak, tak!) 1886 r. Z danych hydrometrycznych dotyczących 289 profili rzek zachodniej i środkowej Europy (z tego 6 na rzekach polskich) opracował wartości współczynnika c w zależności od warunków topo-graficznych różnych zlewni (tab. 1).

Z kolei Byczkowski (1999) na podstawie danych hydrometrycznych z rzek polskich określił wartości rocznego współczynnika odpływu w 338 zlewniach rzecznych, z których została opracowana tabela wartości w ujęciu regionalnym (tab. 2).


205

Tabela 1. Wartości współczynnika odpływu wg IszkowskiegoTable 1. Runoff coefficient by Iszkowski

Współczynnik odpływu Cs Grupa topograficzna zlewni

0,20 Bagna i niziny

0,25 Niziny i płaskie wysoczyzny

0,30 Częściowo niziny, częściowo pagórki

0,35 Pagórki o łagodnych stokach

0,40 Częściowo przedgórza, częściowo pagórki lub strome pagórki

0,55 Karkonosze, Sudety, Beskidy (średnie)

0,60 - 0,70 Wysokie góry

Tabela 2. Wartości współczynnika odpływu wg Byczkowskiego (1999)Table 2. Runoff coefficient by Byczkowski (1999)

Regionalne współczyn-niki odpływu c Zlewnie rzeczne

0,10 Noteć wschodnia

0,15 Tyśmienica z Piwonią, Wilga, Huczwa, Włodawka, cieki płynące w widłach Wisły i Bugu (jak Rządza, Długa, Czarna Struga), Bzura (dolna), Osa, Orla, Noteć (po Nakło)

0,20

Tanew, Kamienna, Iłżanka, Wieprz (Lubartowa), Wojsławka, Bystrzyca Lub., Bug (do Narwi), małe dopływy Bugu (jak Ubrodownica, Wełnianka itd.), Krzna (z dopływami), Nurzec, Liwiec (do Liwu), Bzura (Łęczyca), dopływy Bzury, Psina, Barycz (do Wąsoszy), Widawka, Prosna, Lutynia, Noteć (od Nakła po Gwdę)

0,25

Czarna Przemsza (po Będzin), Brynica, Rudawa, Wieprz środkowy (po Łęczną), dopływy Wieprza (jak Łabuńka, Wolica), Radomka, Świder, Bug (poniżej Narwi), Toczna, Liwiec (Krześlin), Kostrzyń, Wkra (Cieksyn), Drwęca (od Nowego Miasta), Łyna, Odra dolna (poniżej Warty), Ruda, Bierawka, Kłodnica z Dramą, Osobłoga, Barycz (Milicz), Warta od Neru do ujścia, Ner (od Poddębic), Noteć (od Gwdy do ujścia)

0,30

Wisła Dolna (od Bugu do ujścia), Czarna Przemsza (Radocha), Prądnik, Dłub-nia, Nowy Bieruń, Wschodnia z Czarną, Wieprz (Zwierzyniec), Pilica (od Przedborza), dopływy Pilicy, Narew, dopływy Narwi, Drwęca górna (Biała Gó-ra), Odra środkowa (od ujścia Warty), Mała Panew, Piława, Warta (od Widaw-ki po Ner), Liswarta, Ner (Chocianowice), Gwda, Ina

0,35

Wisła środkowa (od Sanu do Buga), Przemsza (połączona), Biała Przemsza (od Maczek), Nida (połączona), Łęg, Pilica (Szczekociny), Pasłęka, Nysa Kłodzka (dolna - poniżej Kopic), Biała Głuchołaska, Warta (od Mstowa po Widawkę), Wiercica, Drawa

0,40

Wisła górna (od Przemszy po San), Iłownica, Biała, Uszwica, Wisłoka (od Skurowej), Ropa, Jasiołka, Koprzywianka, San (poniżej Tanwi), Wisłok z Mleczką, Brda (po Świt), Odra górna (po Racibórz), Nysa Kłodzka (środ-kowa - Wójcice), Bystrzyca, Kwisa, Nysa Łużycka, Warta (Korwinów), Rega, Parsę-ta, Grabowa, Słupia


206

0,45

Biała Przemsza (po Sławków), Soła, Raba, Dunajec (od Popradu), Poprad (dolny), Wisłoka (Żółków), Wielopolka, San środkowy (od Tanwi), Brda górna (Drzewicz), Nysa Kłodzka (do zbiornika Otmuchów), Wieprz, Łupawa, Reda

0,50 Skawa (od Suchej), Poprad środkowy, dopływy Dunajca (Kamienica Nawo-jowska, Łososina), San górny, Wiar, Wda, Bóbr

0,55 Skawa (po Osielec), Poprad (górny)

0,60-0,70 Czarny Dunajec, Dunajec z dopływami (po Krościenko)

Przedstawione w tabelach 1 i 2 wartości współczynnika odpływu odnoszą się do okresów rocznych i reprezentują warunki typowe. Ich wartości służą jako orientacyjne w proponowanej procedurze kontroli.

Identyfikacja węzłów problematycznych

Wartości współczynnika odpływu znacznie odbiegające od wartości typowej dla odpowiedniego regionu mogą wskazywać na błędy w opracowaniu przepływu w profilach wodowskazowych tworzących węzeł hydrologiczny. Każde większe odstępstwo wartości współczynnika od wartości typowych, a także ujemny odpływ ze zlewni różnicowej węzła powinno być, tak jak w oryginalnej metodzie, sygnałem i powodem do wnikliwej analizy krzywych natężenia przepływu oraz wielkości redukcji przepływu związanej z pojawianiem się zjawisk sezonowych.

Przykład

Jako przykładowy wynik proponowanej modyfikacji metod kontroli przedsta-wiono obliczenie współczynnika odpływu dla zlewni różnicowych węzłów hydro-logicznych Wisły z jej dopływami. Obliczenia zostały wykonane na wartościach średniego rocznego przepływu w 2011 r. Wyniki przedstawia tab. 3 i rys.4. Na rysunku 5 przestawiono wynik bilansu odpływu prezentowanego wyżej węzła Wisły z Nidzicą i Dunajcem.


207

Tabela 3. Współczynnik odpływu ze zlewni różnicowych węzłów hydrologicznych Wisły i jej dopływówTable 3. Runoff coefficients for the nodes of the Vistula River and its tributaries

Wodowskaz zamy-kający węzeł Dopływ do węzła

Opad na zlewnię

różnicowąP (mm)

Odpływ ze zlewni różnico-

wejH (mm)

Współ-czynnik odpływuc=H/P

1 Skoczów Brennica 1115,0 418,9 0,38

2 Goczałkowice Iłownica 839,6 311,3 0,37

3 Jawiszowice Biała 808,0 384,3 0,48

4 Nowy Bieruń Pszczynka, Gostynia 751,3 474,6 0,63

5 Pustynia Przemsza 735,1 -157,1 -0,21

6 Las Soła 686,7 -155,0 -0,23

7 Smolice Skawa 702,5 -744,4 -1,06

8 Sierosławice Skawinka, Rudawa, Wilga 642,1 420,9 0,66

9 Popędzynka Raba 630,2 793,5 1,26

10 Jagodniki Szreniawa, Uszwica 627,6 433,3 0,69

11 Karsy Nidzica, Dunajec 619,9 -772,2 -1,25

12 Szczucin Nida 618,0 197,7 0,32

13 Sandomierz Czarna, Wisłoka, Koprzywianka 613,1 381,5 0,62

14 Zawichost San 647,3 -267,2 -0,41

15 Puławy-Azoty Wyżnica, Kamienna, Iłżanka, Kurówka 630,8 233,0 0,37

16 Dęblin Wieprz 708,8 1886,6 2,66

17 Gusin Radomka, Okrzejka, Wilga, Pilica 714,5 -115,3 -0,16

18 Warszawa-Nadwil. Świder, Jeziorka 738,8 368,6 0,50

19 Modlin Narew 756,4 346,6 0,46

20 Kępa Polska Bzura 730,9 938,8 1,28

21 Włocławek Skrwa Lewa, Skrwa 609,3 346,1 0,57

22 Toruń Zgłowiączka, Mień, Tążyna, Drwęca 607,3 -923,1 -1,52

23 Tczew Brda, Wda, Osa, Wierzyca 629,5 -165,9 -0,26

Dane przedstawione w tab. 3 wskazują, że wiele węzłów hydrologicznych wymaga przeprowadzenia szczegółowej analizy danych i wyjaśnienia przyczyn nieuzasadnienie wysokich i ujemnych współczynników odpływu ze zlewni róż-nicowych węzłów.


208

Podsumowanie

Dane hydrologiczne stanowiły i stanowią podstawę wielu opracowań o cha-rakterze naukowym i praktycznym. Pierwsze obserwacje stanów wody na zie-miach polskich pochodzą z końca XVII w. Rutynowe opracowania przepływów codziennych i charakterystycznych rozpoczęto w drugiej połowie XX w. Od tego czasu zmieniły się metody pomiarowe, wyposażenie stacji i techniczne możliwości przesyłania i analizy danych. O ile jednak o rozwoju metod pomiarowych mówi i pisze się dużo, to tematyka związana z opracowaniem danych rzadko gości na łamach pism naukowych, a przecież od jakości danych hydrologicznych zależy tak wiele i tak wiele jest jeszcze do zrobienia na tym polu. Przedstawione w artykule informacje o kontroli danych w węzłach wodowskazowych są jedynie niewielką częścią ogromu prac związanych z opracowaniem danych i staraniami zapewnie-

Rys. 4. Prezentacja wyników bilansu SQ w 2011 r. w węzłach hydrologicznych Wisły z jej kontrolo-wanymi dopływami

Fig. 4. Presentation of the results of the balance of SQ in 2011, at the Vistula river hydrologic nodes with its tributaries


209

nia ich odpowiedniej jakości. Być może czytelników Przeglądu Geofizycznego zdziwi prostota stosowanych metod w porównaniu do złożoności modeli matematycznych stosowanych w prognozach hydrologicznych, modeli symulacyjnych odwzorowu-jących dynamikę procesów hydrologicznych oraz metod statystycznych. Podstawą kontroli danych przyjmowaną na obecnym stadium organizacji ich pozyskiwa-nia i opracowania jest zasada zawarta w słowach prof. K l e m e š a, stanowiąca motto tego artykułu. Mimo doskonalenia metod obserwacji i pomiaru oraz metod opracowania i kontroli danych, nie da się całkowicie wyeliminować niepewności oszacowań przepływów rzek.

Materiały wpłynęły do redakcji 15 VI 2013.

Rys. 5. Prezentacja wyników bilansu obarczonych błędem. Zlewnia różnicowa węzła Wisły z Nidzicą i Dunajcem

Fig. 5. Presentation of water balance results with errors in runoff assessments. Hydrological node of rivers: Vistula, Nidzica and Dunajec.


210

L i t e r a t u r a

Atlas hydrologiczny Polski, 1987 (t. 1), 1986 (t. 2), red. J. Stachý, Wyd. Geol., Warszawa.Byczkowski A., 1996, 1999, Hydrologia. Tom I i II, Warszawa.Cetnarowicz M., 1968, Stosunki opadowe w Polsce w okresie 1951-1960. Materiały PIHM, Warszawa.Dane hydrograficzne do programu obliczania wskaźnika opadu w zlewniach wodowskazowych metodą regionów

opadowych, 1983, Praca zbiorowa wykonana w Pracowni Hydrografii Zakładu Hydrologii IMGW. Temat: 306,01, Maszynopis, Warszawa.

Herbst M., 1971, Zasady opracowania danych o odpływie rzecznym do publikacji „Przepływy charakterystyczne rzek polskich”, Maszynopis, Warszawa.

Lambor J., 1971, Hydrologia inżynierska. Arkady, Warszawa.Mapa podziału hydrograficznego Polski., 2005, Praca zbiorowa pod kierunkiem H. Czarneckiej, Warszawa.Rękosiewicz M., 1961, Metoda „regionów opadowych” obliczania wskaźnika opadu do bilansu wodnego.

Gospodarka Wodna, 21, 11, Biuletyn PIHM.Słota H., 1997, Zasoby wodne Polski na tle zasobów Europy. Gospodarka Wodna, 9.

S t r e s z c z e n i e

W artykule omówiono zagadnienie kontroli danych o przepływach w węzłach hydrologicznych stosowane na poziomie Ośrodka Głównego, po przygotowaniu danych przez oddziały IMGW-PIB. Przedstawiono modyfikację dotychczas stosowanej metodyki polegającą na rezygnacji z określania odpływu ze zlewni różnicowej węzła hydrologicznego na podstawie obserwacji w zlewni podobnej oraz analizy błędu bilansu wodnego węzła i wprowadzenia w to miejsce analizy wartości współczyn-nika odpływu. Wskazano wady i zalety obu metod i przedstawiono przykładowe obliczenia dla węzła Wisła, Nidzica, Dunajec oraz węzłów Wisły i jej dopływów.

S ł o w a k l u c z o w e: potencjał odpływowy zlewni, błędy oszacowań przepływu, GIS

S u m m a r y

The article discusses the issue of runoff data control in the hydrological nodes applied at the level of the Main Centre after the preparation of the data by the regional branches of the IMGW-PIB. A modification of previously used methods is presented. This modification involves the analysis of runoff coefficient in the node’s catchment in place of runoff assessment on the base of similar catch-ment runoff data and water balance error examination. The advantages and disadvantages of both methods were pointed out and an example of the calculation for the node the rivers: Vistula, Nidzica, Dunajec rivers and the hydrological nodes of the Vistula river and its tributaries were provided.

Ke y w o r d s: catchement runoff potential, errors in discharge valuation, GIS

Ewa Nasł[email protected] Meteorologii i Gospodarki Wodnej – Państwowy Instytut Badawczy


mailto:[email protected]

Documents

MODYFIKACJA PROCEDURY KONTROLI OPRACOWANIA …