E PERJAVSHME Çmimi 300 lekë, 3 EUROVITI i IX i BOTIMIT NR. 40 (500) - 17 TETOR 2011

www.monitor.al

raport progresi 2011Ekonomia kalon klasën

FAQE 10

prirjeNazet e konsumit

FAQE 20

çmime - ekonomiBurrat e “Nobelit”

FAQE 48

MASTERAT TREGU I PUNËS, KUNDËR RRYMËS

RREZIKU PËR

MADE INALBANIA

NAZET E KONSUMATORITCilat janë shkaqet e vërteta të rënies së konsumit? A kemi vërtet rënie të blerjeve nga konsumatorët apo riorientim, maturim apo mbingopje të disa sektorëve kryesorë në vend?

Autostrada Tiranë - Durrës, Km 8 (pranë City-Park)

www.autocity.al K Ë T U Ë S H T Ë M A K I N A P Ë R J U !

Jeep GrandCherokee

3.0 CRD / V6 /AT

Jeep GrandCherokee

3.0 CRD / V6 /AT

E juaja vetëm për

38.900€me çelësa në dorë

me financim vetëm për 535€/muaj

Cilindrata e motorit 2987 cc , 160 kw / 218 kf, Lloji i karburantit, Diesel, Konsumi karburantit i kombinuar 10.3 L/100 km, Sistem drejtimi hidraulik, Kutia e

shpejtësisë automatike me 5 raporte, Sistemi i frenimit ABS +ESP+EBD+BAS, Asitencë në zbritje të vështira (HDC), Asistencë frenimi në malore (HSA), Airbag

për drejtuesin e mjetit dhe pasagjerin, Airbag anësor, Quadra Trac II permanent 4x4 drive, Sistem ndriçimi halogjen, Cruise control (pilot automatic), Kondicioner

klima dhe dalje mbrapa, Komandimi i audios në timon, AM/FM DVD/MP3 radio, Bluetooth për lidhje me telefonin,Kompjuter bordi, Monitorimi presionit të komave

në kroskot me llamp, Dritare me komandim elektrik individuale dhe të shoferit, Pasqyra me komandim elektrik dhe me ngrohje, Hapje elektrike e dritares së

bagazhit, Imobilizier, Ndenjëset e para me komandim elektrike, Disqe alumini 17'', Xhamat mbrapa të errët

Modelet e fundit me motor Mercedes Benz

OKAZION

Në këtë numër do të lexoni:

editorial

7 Raport-progresi i BE-së, i lexuar mbrapsht

lajme nga vendi

8 BANKAT: Kreditë e këqija arrijnë në 950 mln dollarë

progres raporti 2011

10 Ekonomia kalon klasënPjesa e raport-progresit të vitit 2011 për ekonominë

shqiptare. Por problem mbetet niveli relativisht i

lartë i borxhit publik, i cili kufi zon hapësirat fi skale

dhe mbetet burim brishtësie, duke nënvizuar

rëndësinë e ndjekjes së një politike konsolidimi

buxhetor. Nga ana tjetër, mungesa e të drejtave

të pronësisë dhe zbatimi i dobët i ligjeve në këtë

drejtim mbeten shkak për shqetësim

12 Ekonomia shqiptare, e “zbuluar” përballë BE-së

euro debati

13 Europa nuk gjen qetësi15 Kriza e borxheve që po ndryshon

Europën

Në kontekstin e “presionit ndërkombëtar” dhe

efektet e rënda të krizës së borxheve sovrane, jo

vetëm të Greqisë, por dhe problematikës shqetë-

suese në Itali, Spanjë, Portugali, Irlandë, etj., të

dobësimit të tregjeve fi nanciare dhe mjaft bankave

në Europë, të një rritjeje ekonomike edhe më të ulët

se parashikimet “me rezerva” për Eurozonën, etj.,

duket se Europa ka fi lluar të projektojë ndryshimin

e saj të madh

NGA ADRIAN CIVICI

Liberalizimi MTPL

18 Kujdes nga rreziqetIntervistë me nënkryetaren e Autoritetit të

Mbikëqyrjes Financiare, Enkeleda Shehi

prirje konsumatore

20 Nazet e konsumitCilat janë shkaqet e vërteta të rënies së konsumit?

A kemi vërtet rënie të blerjeve nga konsumatorët

apo riorientim, maturim apo mbingopje të disa

sektorëve kryesorë në vend?

NGA LAURA ÇELA

negociata - tarifa

24 “Goditet” shpresa ‘Made in Albania’Marrëveshja e re e tregtisë së lirë “Pan-Euromed”,

që përfshin vendet e rajonit, Europës dhe Lindjen e

Mesme, është në fi nalizimin e saj. Industritë ekspor-

tuese shqiptare rrezikojnë të humbin treg, nëse hyn

në fuqi propozimi kroat për përfi timin e origjinës,

me një shkallë përpunimi në masën 70%.

NGA LAURA ÇELA

debati - taksat

28 Beteja politike e TVSH-sëKryeministri iu përgjigj negativisht propozimit të

PS për uljen e TVSH, me argumentin së dëmton

biznesin. Sakaq, shtohen zërat për rritjen e kufi rit të

pataksuar për të ardhurat

28 Të varfrit paguajnë më tepër taksa në përqindje se sa të pasuritErvin Mete, kryetar i G99: Sistemi aktual i taksave,

regresiv. Pagat deri në 300 mijë lekë, të mos tatohen

30 Ulja e taksave penalizon investimet: Nevojiten masa të tjeraGjokë Uldedaj, biznesmen, deputet i PD-së, anëtar i

Komisionit të Ekonomisë

amnistia fi skale

31 Individët, më të “shkathët” se biznesiMakinat janë zhdoganuar 1068 automjete, për të

cilat janë paguar 220 milionë lekë, duke përfi tuar

faljen e po kësaj shume

Disa centimetra më e madhe dhe një zvogëlim i motorit, sipas tendencës aktuale. Mund të duket si një restyling i

thjeshtë, por në fakt kjo Swift është tërësisht e re. Dhe madje shkon shumë mirë...

VIT I RI, FYTYRË E REVIT I RI, FYTYRË E RESuzuki Swift 1.2 VVT

4 • Monitor - 500

Me UPS mund ti keni të gjitha.

Nëse dëshironi të dërgoni letra, dokumenta ose pako në vende të ndryshme të botës, nëse dëshironi të mbërrijnë tek marrësi sikur ti dorëzoni me dorën tuaj, mjafton të lidheni me ne.

EKSPORTO NË MBARË BOTËNTë eksportosh, sot, kushton më lirë se asnjëherë më parë.

Ju kërkoni: CILËSI SHPEJTËSI SIGURI ÇMIME KONKURRUESE

TRANSPORTO MË TEPËR

Tel: +355 (4) 225 9742 Mob: +355 66 20 48 904 +355 (4) 235 7153 +355 67 20 48 904 +355 (4) 235 7976 +355 68 20 48 904 Fax: +355 (4) 225 9743 +355 69 20 48 904

email: alcustomersvc@unitrans.com.al aloperations@unitrans.com.al web: www.ups.com

United Transport Sh.p.kAuthorised Service Contractor for UPSRr. “Ismail Qemali” Nr. 32/1Tirana, Albania

Ne jemi këtu për të përmbushur kërkesat tuaja.

500 - Monitor • 5

bursa

32 Nafta shtrenjtohet32 Shtohet prodhimi i grurit

statistika

32 Normat e interesit të kredive34 Normat e interesit të depozitave66 Indeksi i çmimeve të konsumit,

shtator 2011

kosova

36 Lajme shkurt

rajoni

37 Maqedoni: Rruga për të dalë nga kriza

master - tregu i punës

40 Kundër rrymësShqipëria nuk i vlerëson programet e studimit mas-

ter si tregjet e huaja. Ndërsa studentët shpenzojnë

shpesh po aq sa në Perëndim, ai nuk shërben për

një pagë më të mirë. Më të preferuar, studimet në

teknologji informacioni, marketing, administrim

biznesi. Të “padobishme”: diplomaci, psikologji.

Flasin ekspertë të rekrutimit e të karrierës

NGA ALBANA MUÇAJ

menaxhim

56 Koha për veprime të zgjuara57 Të ndjekësh një bashkëpunëtor apo

shefi n te një kompani tjetër

tekno

58 Vit i ri, fytyrë e reSuzuki Swift 1.2 VVT. Disa centimetra më e madhe

dhe një zvogëlim i motorit, sipas tendencës aktuale.

Mund të duket si një restyling i thjeshtë, por në

fakt kjo Swift është tërësisht e re. Dhe madje shkon

shumë mirë...

64 Htc Sensation XL, smartphone që transformohet në hi-fi

65 Motorola, në treg tableti ET165 Qualcomm Snapdragon S465 Samsung rrit fi timet nga celularët

tendencë

60 Të fi tosh para dhe pas vdekjes

Mbreti i ndjerë i muzikës pop ka bërë më shumë

para gjatë vitit të fundit se cilido muzikant apo

aktor tjetër, gjallë apo vdekur

60 13 yjet që nuk jetojnë më, më fi timprurës

42 Kujdes në përzgjedhjen e fushësUniversiteti New York

44 Të punojmë më shumë me kurrikullatDr. Teuta Dobi, presidente e Universitetit Europian

të Tiranës

46 Studentët master, të punësuarIntervistë Adriana Berberi, Administratore e

Deleguar, Universiteti “Marin Barleti”

47 Laboratorë të zhvillimit njerëzor47 Si vlerësohen masterat jashtë

çmime - ekonomi

48 Burrat e “Nobelit”Profesorët Christopher Sims i Universitetit Princeton

dhe Thomas Sargent i Universitetit të Nju Jorkut

50 Përtej çmimit

bota

52 Itali-Francë: Prodhimi, tej pritshmërive

53 Gjermani, rritje e mëtejshme e eksporteve

53 BE, risk në rritje për ekonominë54 Kina, nën “akthin” e krizës54 Fao: Në rritje çmimet e ushqimeve55 Sfi dat e industrisë së modës së lartë

EUROPA NUK GJEN QETËSI

6 • Monitor - 500

500 - Monitor • 7

DEL DITËN E HËNË

Revistë ekonomike e përjavshme

Botim i “Media Union” sh.p.k.

Kryeredaktore:Ornela Liperi

Gazetarë:Elona BedalliLaura Çela

Albana Muçaj

Design & Layout:Orest Muça

Korrektore:Mira Leka

Fotografi a:Media Union Foto (MUF)

RedaksiaTel: +355 4 263 407

+355 4 242 813, Redaksia ext: 109

Email: revista@monitor.al

Reklama & Abonime: Tel: +355 4 263 407

+355 4 242 813, Marketing ext: 104

E-mail: revista@monitor.alE-mail: abonime@monitor.al

Mobil:+355 66 20 49 191+355 66 20 49 193

Faqe në internet: www.monitor.al

Adresa: Rruga: “Ismail Qemali” Nr. 32/1, Tiranë - Shqipëri

Shtypet në shtypshkronjën “AlbPAPER”

Tel&Fax: 04 2358937

Nr. 500, 17 Tetor 2011

Refuzimi i statusit të vendit kandidat për anëtarësimin në Bashkimin Europian nuk ishte

surprizë. Klasa politike në Shqipëri kishte gati dy vjet që e kishte për-gatitur vetë këtë “vakt” të servirur nga Brukseli, që pas zgjedhjeve të vitit 2009. Këtë të gjithë shqiptarët e prisnin. Edhe politika e dinte, në mos po e dëshironte një pjesë e saj.Ky është refuzimi i dytë, që nga koha kur provuam të kërkojmë statusin e vendit kandidat. Tanimë duhet të presim edhe një vit tjetër, të paktën deri në vjeshtën e vitit 2013, për një vlerësim të ri rreth kësaj çështjeje. Duket se gjërat nuk po ecin mirë. Pas refuzimit të fundit nga BE-ja, të vetmen gjë që qytetarët nuk duhet të dëgjonin nga klasa e tij politike, ishte se cili nga ata është “fajtorë”. Mazho-ranca akuzon opozitën se bllokoi lig-jet me dy të tretat në Kuvend, përmes bojkotit. Opozita bën përgjegjës të vetëm qeverinë. Kjo lojë politike është e lexueshme qartazi, e konsumuar plotësisht në këto vite demokracie. Asnjë palë nuk kërkon të marrë përgjegjësi, por përkundrazi, dështi-min përpiqet ta transformojë në kredo politike. Akuzat reciproke synojnë t’i ulin kredite politike secilës palë, që nesër në ballafaqim me publikun në zgjedhje, të mund t’i përkthejë në pak vota për kundërshtarin. Pra gjellën e keqe që gatuan, kërkojnë ta tresin të tjerët?! Pa diskutim, publiku shqiptar. Ky është leximi i keq që klasa politike shqiptare po i bën progres-raportit, ndaj dhe gjërat po ecin keq.Raport-progresi i këtij viti, ashtu si ata që kaluan, apo të tjerët që do të vijnë më pas, duhen lexuar ndryshe.

RAPORT-PROGRESI I BE-SË, I LEXUAR MBRAPSHT

editorial

Rekomandimet apo standardet për t’u arritur që i vendosen qeverisjes së shqiptarëve (pozitë-opozitë) gjatë rrugës së pakthyeshëm të integrimit drejt BE-së nuk janë gjë tjetër veçse praktika të qeverisjes së mirë, të një ekonomie të shëndoshë, të një de-mokracie funksionale dhe të një shteti të së drejtës. Ato europianët nuk i kanë prodhuar enkas për ne shqip-tarët, por janë funksionale në vendet e tyre dhe që kanë provuar se ato sjellin cilësi të jetës më të mirë për qytetarët e tyre. Ndaj çdo mosrealizim i tyre është një privim që u bëhet shq-iptarëve për të jetuar më mirë. Integrimi i Shqipërisë në Bashki-min Europian nuk është thjesht dhe vetëm një proces teknik apo politik, shoqëror apo historik, gjeopolitik apo proces interesash. Për shqiptarët është më shumë se kaq. Është një aspiratë, ndaj dhe standardet që kërkohen të arrihen nga BE nuk duhen parë si një detyrim i politikës, por një shans më shumë për t’u rritur e zhvilluar si komb. Ndaj politika duhet ta shikojë dhe përdorë raport-progresin si një instrument që ka në dorë, me të cilin krijon më shumë shanse për qytetarët e saj. Ai duhet të jetë pasqyra ku politika të shohë veten në raport me qytetarët e saj. Çdo rezultat i mirë për të rritur mirëqenien është një stan-dard i arritur që vetvetiu dhe pa sfor-co të çon drejt BE-së. Por kjo deri më tani nuk ka bërë sa duhet. Edhe pse qytetarët ia kanë deleguar vullnetin, kjo klasë politike, megjithëse artikulo-het pro integrimit, as konsensusin më të vogël brenda saj nuk ka mundur të arrijë, sepse edhe progres-raportin nuk e lexon sikundër ka emrin.

8 • Monitor - 500

Nga vendi

EKONOMIAInfl acioni, në shtator 2.8%Në shtator, pothuajse shumica e prodhimeve të shportës u shtrenjtuan, por në kontrast me këtë fakt, vlera e infl acionit e deklaruar nga INSTAT është relativisht e ulët, vetëm 2.8 për qind. Krahasuar me një vit më parë, infl acioni ka pësuar ulje, pasi për të njëjtën periudhë ai shënonte 3.4 për qind. Raporti i INSTAT për ecurinë e çmimeve të konsumit gjatë muajit të kaluar nxjerr në pah se pothuajse të gjitha grupet kanë pësuar rritje. Kështu, rritje pësoi grupi “Ushqime dhe pije joalkoolike”, me 0.6 për qind krahasuar me muajin e mëparshëm. Të tjera grupe që kanë pësuar rritje të çmimeve janë ato të veshjeve, të transportit, të qirasë, ujit dhe lëndëve djegëse, qiratë e banesave, ilaçet apo edhe nafta. E pavarësisht gjithë këtyre shtrenjtimeve, sërish shqiptarët ia kanë dalë të kenë infl acion të ulët, i cili me sa duket është balancuar vetëm nga rënia e çmimeve tek-tuk për ndonjë frutë.

VENDIMI“Sh.A”, rritet kostoja për hapjen e biznesitQë të krijosh një shoqëri aksionere me ofertë private duhet që të deklarohet një kapital minimal prej 35 milionë lekësh. Ky është propozimi që vjen në ndryshimin që i është bërë ligjit “Për tregtarët dhe shoqëritë tregtare”, një propozim i Ministrisë së Ekonomisë, Tregtisë dhe Energjetikës. Sikurse shpjegon edhe relacioni që bashkëshoqëron projektligjin, kjo nevojë për rritje të dyshemesë për kapitalin minimal të krijimit të një shoqërie aksionere bëhet në kuadër të përafrimit të legjisla-cionit me vendet e BE-së. Pas nënshkrimit të MSA-së, trajtimi në mënyrë të barabartë i shoqërive tregtare europiane me ato shqiptare është një kusht. “Ky projektligj synon të trajtojë në mënyrë të barabartë sh.a-të me ofertë private të VE-së dhe ato shqiptare. Rrjedhimisht, të gjitha këto lloj kompanish do të mund të krijohen me një kapital minimal prej 25 mijë eurosh në të gjithë BE-në, si dhe në Shqipëri”, thuhet në relacionin e projektligjit. Ndërkaq, ky nivel minimal kapitali, do të ketë vlerë edhe për shoqëritë aksionere të krijuara më herët, për të cilat është dashur një kapital më i ulët sipas ligjit në fuqi, i cili pranon një vlerë 20 milionë lekë apo 16 mijë euro si kapital minimal. Për këto shoqëri do të lihet afat deri në një vit nga hyrja në fuqi e ligjit për të rritur kapitalin, të paktën deri në shumën 35 milionë lekë apo 25 mijë euro. Projektligji parashi-kon sanksione ekstreme për ata që nuk do të respektojnë këtë kufi minimal kapitali.

BANKAT

KREDITË E KËQIJA ARRIJNË NË 950 MLN DOLLARËRritja e kredive me probleme është rikthyer me ritme më të shpejta në gusht, pas një stabilizimi në dukje gjatë muajit para-ardhës. Të dhënat e fundit nga Shoqata e Bankave raportojnë për rritje tjetër të madhe të kredive me probleme me një vlerë rreth 25 milionë dollarë vetëm brenda një muaji. Bankat kanë raportuar një nivel prej 17.1 përqindësh të këtyre kredive në fund të muajit korrik, ndërsa në gusht ato kanë arritur në 18 për qind ose rreth 950 milionë dollarë në total. Rritja është një ndër më të mëdhatë e shënuara gjatë këtij viti, duke rikthyer edhe një herë frikën e përkeqësimit të portofolit të bankave tregtare në vend. Në raportimet e tyre, bankat i ndajnë kreditë në pesë

BUXHETIShkurtohen shpenzimet, buxheti në sufi citQeveria ka shtrënguar në maksimum “rripin” gjatë shtato-rit sa u përket shpenzimeve dhe, si rezultat, ka marrë një shifër pozitive në raport me të ardhurat, duke dalë sufi cit. Treguesit fi skalë të 9-mujorit, të publikuara nga Ministria e Financave, tregojnë se gjatë shtatorit, në arkën e shtetit janë mbledhur më shumë të ardhura sesa para të shpenzuara. Në shifra, këto të ardhura janë 28,349 miliardë lekë, ndërsa shpenzimet 27,892 miliardë lekë, pra një tepricë prej 4.5 milionë dollarësh. Në rezultatin e gjithë këtij 9-mujori, vetëm në janar qeveria ka shënuar një gjë të ngjashme, kur ka mbledhur më shumë të ardhura sesa ka shpenzuar, me një tepricë prej 16 milionë dollarësh. Duke iu rikthyer edhe një herë analizës së shtatorit për raportin të ardhura/shpenzime, efekti është ndier men-jëherë te defi citi, i cili nga -31,189 miliardë lekë, ka shkuar -30,732 miliardë lekë. Përtej pozitivitetit të shifrave të qeverisë, krahasuar me vjet, në arkën e shtetit, për shtatorin kanë shkuar më pak para, por edhe janë investuar edhe më pak. Kështu, një vit më parë, në total shpenzimet kapitale kanë qenë 47,999 miliardë lekë për 9-mujorin, kurse për këtë vit janë 46,104 miliardë lekë, pra me ulje prej 1,895 miliardë lekësh, ose rreth 18 milionë USD. Vetëm në shtator, investimet në krahasim me vjet janë ulur me 4,143 miliardë lekë, ose 41 milionë USD.

Panairi Mbërrin modeli i ri Audi Q3Viti i dytë i panairit të organizuar nga Porsche Albania me rastin e gjashtë vjetorit të hyrjes në tregun Shqiptar, përkoi edhe me prezantimin e modelit më të ri të shtëpisë Gjermane me katër rrathë Audi Q3. Në ceremoninë e hapjes organizuar në Pallatin e Kongreseve më 12. Tetor, Ambasadori Austriak Z. Florian Raunig dhe drejtori i Përgjithshëm Z. Gentian Bushati zbuluan për herë të parë në Shqipëri Audi-n Q3. Ashtu si edhe disa modele të mëparshme, Audi Q3 prezantohet në Shqipëri njëkohësisht me tregjet më të zhvilluara perëndimore. ‘Ne kemi investuar vazhdimisht për ndërgjegjësimin e kon-sumatorit Shqiptar mbi përfi timet e makinave të reja,”- u shpreh drejtori i Përgjithshëm i Porsche Albania Z. Gentian Bushati.

kategori, duke fi lluar nga kreditë standarde, të cilat janë huatë e shëndetshme dhe përbëjnë burim të mirë të ardhurash për bankat, e deri te kreditë e humbura, para të cilat bankat nuk kanë shpresa t’i rimarrin mbrapsht. Nëse shlyerja vijon normal-isht, kredia konsiderohet e shëndetshme dhe kategorizohet si standarde. Në rastet kur kredimarrësi shfaq vonesa jo shumë të theksuara në shlyerjen e kredisë, ajo zbret nga kategoria e parë dhe konsiderohet si kredi në ndjekje, e cila gjithashtu nuk përbën problem për bankat dhe cilësohet si kredi e mirë. Problemi për bankat nis kur kredia kategorizohet si kredi nën standard. Që në këtë moment, ajo ka hyrë në kufi rin e kredive me probleme dhe raportohet si e tillë. Këto kredi nuk janë të mbuluara mirë me koleteral dhe kredimarrësi nuk ka mundësi të shlyejë në kohë këstet. Kategoria e katërt janë kreditë me dyshim të thellë, ku duke vlerësuar kushtet fi nanciare të kredimarrësit bankat i konsiderojnë thuajse të humbura paratë. Kategoria e pestë janë kreditë e humbura.

Lajme Shkurt në një javë

500 - Monitor • 9

10 • Monitor - 500

Ndryshe nga politika shqiptare, e cila ngeli në klasë në raport-progresin e radhës së Bashkimit

Europian, ekonomia e vendit vlerësohet me nota më të mira. Aktiviteti ekonomik shënoi rritje relativisht të fortë prej rreth 3.8% në 2010-n, sipas të dhënave paraprake, i orientuar kryesisht nga zgjerimi i shpejtë i eksporteve prej 63%. Megjithatë, raporti thekson se rritja e eksporteve i dedikohet kryesisht shtimit të shitjeve të energjisë jashtë vendit, ndërsa konsumi i brendshëm mbetet i ulët, për shkak të besimit të ulët të konsumatorëve, kushteve të ashpra të tregut të punës, rënies së prurjeve të emigrantëve dhe frenimit të kredisë për individë. Të dhënat paraprake tregojnë se aktiv-iteti ekonomik vijoi të zgjerohej dhe në gjysmën e parë të vitit 2011. Në përgjithë-si, vlerëson raporti, ekonomia shqiptare vijoi të rritet, ndonëse poshtë normave të mëparshme të larta të zgjerimit. Stabiliteti makroekonomik ka arritur të mbahet, teksa Shqipëria e përballoi mirë situatën problematike ekonomike në ra-jon e përtej. Politika monetare ka arritur me sukses që të ndihmojë në mbajtjen e infl acionit të qëndrueshëm. Niveli i lartë i euroizimit vazhdon të kufi zojë efektivitetin e kanaleve të transmetimit të politikës monetare. Borxhi relativisht i lartë publik kufi zon hapësirat fi skale dhe mbetet burim brishtësie, duke nënvizuar rëndësinë e ndjekjes së një politike kon-solidimi buxhetor.

Sistemi fi skal, ecuri e mirë, por...

Raporti vlerëson se në vitin 2010 është bërë progres i mëtejshëm në përmirësi-min e administratës së taksave, si në drejtim të mbledhjes së përgjithshme të të ardhurave, ashtu dhe reformave administrative. Deklarimet elektronike janë bërë të detyrueshme për taksap-aguesit e TVSH-së. Në vitin 2011 janë marrë masa të ndryshme për të zgjeruar bazën e taksapaguesve, duke përfshirë një TVSH prej 10% mbi barnat mjekë-sore, një sistem të ri fi skal për pullat e akcizës dhe të ilaçeve, zgjerimin e TVSH-së te shërbimet profesionale dhe shtimin e më shumë produkteve në taksën e akcizës. Qeveria ka deklaruar një amnisti fi skale që synon të legalizojë aktivet e padeklaruara dhe të ardhurat. Por sipas raportit, pavarësisht këtyre reformave, ka ende shumë për t’u bërë si në mbledhjen e të ardhurave, ashtu dhe te reformat administrative. Zbatimi i ligjit vazhdon të jetë i dobët, ndërsa mbledhja e të ardhurave nga qeveritë lokale është në nivele të ulëta.

Parashikime tepër optimiste për të ardhurat

Ndërsa në vitin 2010 u vu re një ten-dencë pozitive për përmirësimin e balancës fi skale, si rrjedhojë e kufi zimit

Por problem mbetet niveli relativisht i lartë i borxhit publik, i cili kufi zon hapësirat fi skale dhe mbetet burim brishtësie, duke nënvizuar rëndësinë e ndjekjes së një politike konsolidimi buxhetor. Nga ana tjetër, mungesa e të drejtave të pronësisë dhe zbatimi i dobët i ligjeve në këtë drejtim mbeten shkak për shqetësim

progres Raporti 2011

të shpenzimeve, sidomos atyre kapitale, situata u kthye në të kundërt në 2011-n. Në periudhën janar-korrik 2011, të ardhurat totale të qeverisë u rritën me 2.3%, ndërsa shpenzimet totale me 6%, krahasuar me të njëjtën periudhë të vitit të mëparshëm. Të ardhurat nga taksat për këtë periudhë ishin më të ulëta se planifi kimi, duke refl ektuar parashi-kimet tepër optimiste. Për më tepër, të ardhurat nga taksat ishin të ulëta për shkak të të ardhurave nga taksat indirekte, në një situatë ku kërkesa e brendshme mbetet e dobët. Shpenzimet më të larta qeveritare ishin

EKONOMIA KALON KLASËN

PJESA E RAPORT-PROGRESIT TË VITIT 2011 PËR EKONOMINË SHQIPTARE

500 - Monitor • 11

kryesisht rrjedhojë e një rritjeje në shpenzimet korente, veçanërisht ato për sigurimet shoqërore. Defi citi i qeverisë në periudhën janar-korrik u rrit me një të tretën, në krahasim me të njëjtën periudhë të vitit të kaluar. Këto zhvil-lime detyruan qeverinë të ribalancojë buxhetin në korrik, duke shkurtuar shpenzimet në përputhje me një nivel më të përballueshëm të ardhurash, me synim ruajtjen e defi citit të buxhetit në vitin 2011 në 3.5% të Prodhimit të Brendshëm Bruto (PBB). Niveli i borxhit publik prej rreth 58-59% të PBB-së konsiderohet nga

raport-progresi i BE-së si i lartë. Për më tepër që ai shfaq një shtrembërim, si rrjedhojë e fi nancimit afatshkurtër, çka kërkon rifi nancim të vazhdueshëm, megjithëse rreth tre të pestat e borxhit është i brendshëm. Megjithatë, në rast të rritjes së normave të interesit, hapësira fiskale do të kufizohet më tej, duke sugjeruar se në nivele të tilla të larta, borxhi publik mbetet burim i brishtësisë makrofi nanciare. Në tërësi, defi citi fi skal është reduktuar në mënyrë domethënëse, por mbetet parësore që të vazhdojë fuqizimi i konsolidimit buxhetor, në mënyrë që të sigurohet që reduktimi i vazhdueshëm i borxhit publik të mbetet prioritet.

Problem, e drejta e pronësisë Megjithëse janë marrë disa hapa në legjislacionin e pasurive dhe regjistri-min e pronësisë së tokës në zonat breg-detare dhe urbane, nuk është përshtatur ende një strategji gjithëpërfshirëse dhe plan-veprimi, që të zgjidhë problemin e tejzgjatur të të drejtave të pronësisë. Mungesa e të drejtave të pronësisë dhe zbatimi i dobët i ligjeve në këtë drejtim mbeten shkak për shqetësim. Për më tepër, komuniteti i biznesit vazhdon të përballet me vonesa në pro-cedurat e gjykatave dhe zbatim të dobët të kontratave dhe ekzekutimin e kolat-eralit. Metodat informale të zbatimit të kontratave, duke anashkaluar sistemin ligjor, vazhdojnë të jenë të përhapura. Janë ndërmarrë hapa drejt vendosjes së zyrave private të Përmbarimit, por trajnimi dhe kapaciteti administrativ mbetet i dobët. Për më tepër, shtyrja në krijimin e gjykatës administrative, për shkak të mungesës së konsensusit politik, mbetet pengesë për investimet.

Sistemi fi nanciar i qëndrueshëm, problem cilësia e portofolit të huave

Sistemi fi nanciar shqiptar vijon të domi-nohet nga sektori bankar që llogaritet të zërë rreth 95% të aktiveve totale të sistemit. Pavarësisht dominimit të bankave, pjesa e huasë bankare në sistemin privat dhe konsumatorët mbetet e ulët në 38.7% të PBB-së në 2010-n, në rritje nga 37.5% një vit më parë, duke treguar se ka ende hapësirë domethënëse për ndërmjetësimin fi nan-

ciar. Sektori bankar mbetet i mirëkapi-talizuar, me normën e mjaftueshmërisë së kapitalit, që ka arritur në 15.4% në fund të vitit 2010 dhe ka rënë lehtë në 14.8% në tremujorin e dytë të vitit 2011, shumë më lart se minimumi ligjor prej 12%, që është i vendosur nga Banka e Shqipërisë. Përfi tueshmëria e sistemit bankar ishte pozitive në vitin 2010, por treguesit e përfi tueshmërisë u përkeqë-suan në gjysmën e dytë të vitit 2011.Niveli i huave me probleme (NPL) mbetet shqetësim për sistemin bankar. Norma e NPL u vlerësua në 13.6% të totalit të huave në fund të vitit 2010 dhe u rrit në mënyrë domethënëse, në 16.6% në tremujorin e dytë të 2011-s.Shqetësimi lidhur me përkeqësimin e cilësisë së portofolit i frenoi bankat në dhënien e huave. Rritja e kredisë u ngadalësua në 8.6% në 2010-n, në rënie nga 20.5% një vit më parë. Portofoli i huasë së sektorit privat u rrit me një normë më të lartë prej 10.6% në 2010-n dhe ishte në pjesën më të madhe i drejtuar drejt bizneseve, ndërsa huaja për individët mbeti pothuajse e pandry-shuar në krahasim me vitin 2009. Rritja e huasë u gjallërua lehtë në gjysmën e parë të vitit 2011, duke arritur 12.5% në korrik. Normat e interesit që vendosin bankat për huatë për bizneset dhe in-dividët vazhduan që të orientohen nga interesat e paguara për letrat me vlerë të qeverisë. Pas rënies së shpejtë në vitin 2009, rritja e depozitave e mori veten në 2010-n, duke arritur mesatarisht 15.5% për të gjithë vitin, teksa besimi publik në sistemin bankar u kthye gradualisht, veçanërisht në gjysmën e dytë të vitit. Në gjysmën e parë të vitit 2011, rritja e depozitave ishte afërsisht 15.8%, me bazë vjetore. Huamarrja e jashtme nga sektori bankar arriti 4.9% deri në fund të 2010-s dhe u rrit në 6.4% deri në korrik 2011. Testet periodike të stresit të realizuara nga Banka e Shqipërisë tregojnë se rreziqet e kursit të këmbimit kanë pasur ndikim të moderuar, për shkak të pozicioneve të ulëta të hapura valu-tore të sistemit bankar. Porsa i përket rreziqeve të likuiditetit, sektori bankar duket të ketë një situatë shumë të mirë likuiditeti për veprimet në monedhën ndërkombëtare, ndërsa veprimet në euro kërkojnë monitorim të vazh-dueshëm. Në tërësi, raport-progresi vlerëson se sektori bankar mbetet i mirëkapitalizuar dhe likuid. Gjithsesi, niveli i lartë i huave me probleme është shkak për shqetësim.

12 • Monitor - 500

fi nancë Banka

Por sa e aftë është ekonomia shq-iptare për të përballuar presionet konkurruese dhe forcat e tregut

brenda Bashkimit Europian. Raporti vlerëson se pavarësisht qëndrueshmërisë makroekonomike dhe progresit që është bërë në vendosjen e një ekonomie tregu funksionale, Shqipëria duhet të angazho-het për më shumë reforma strukturore, duke nxitur qeverisjen ekonomike, rritur efi ciencën e tregjeve të punës dhe duke mbrojtur të drejtat e pronësisë. Nga ana tjetër, zhbalancimet strukturore në tregun e punës dhe llogaritë e jashtme mbeten të larta.

Kapitali human dhe fi zik

Në vitin 2010, shpenzimet e buxhetit për arsimin vlerëso-heshin në rreth 3.4% të PBB-së dhe për vitin 2011 kjo shifër është parashikuar në rreth 3%. Shpenzimet publike për kërkim dhe zhvillim llogariten në 0.05% të PBB-së në buxhetin e vitit 2011. Pavarësisht përpjekjeve të qeverisë për të konsideruar edu-kimin dhe shëndetësinë midis sektorëve prioritarë, mungesat e punonjësve të kualifikuar vazhdojnë, si rrjedhojë e prob-lemeve në edukim dhe sistemin e aftësive. Investimet arritën në 36.8% të PBB-së në 2009-n, pak më të ulëta se niveli prej 38.2% i 2008-s. I shprehur në përqindje ndaj PBB-së, investimet e sektorit privat arritën në 27.2%. Flukset e Investimeve të Huaja Direkte (IHD) llogaritet të jenë rritur me 17% në 2010-n, në një nivel prej 8.8% të PBB-së, duke refl ek-tuar investime më të larta, kryesisht në sektorin e hidrokarbureve. Investimet publike ishin të drejtuara kryesisht drejt infrastrukturës rrugore. Transporti hekurudhor mbetet i pazh-villuar. Duhet investim i mëtejshëm në përmirësimin e infrastrukturës dhe logjistikës në mënyrë që të tërhiqen investitorët dhe të nxitet turizmi. Mirëmbajtja e pamjaftueshme e rrugëve dhe ndërtimet ilegale përgjatë rrugëve mbeten shkak për shqetësim. Në sek-torin e energjisë janë miratuar një sërë marrëveshjesh koncesionare për ndër-timin dhe operimin e hidrocentraleve dhe humbjet në rrjet janë ulur në tërësi. Gjithsesi, norma e mbledhjes së faturave mbetet e ulët në rreth 77%. Në tërësi, BE vlerëson se shpenzimet për kapitalin fi zik dhe human janë rritur. Gjithsesi duhen investime të mëtejshme

për të përmirësuar konkurrueshmërinë e ekonomisë.

Struktura sektoriale dhe e ndërmarrjeve

Pesha relative e bujqësisë, industrisë dhe shërbimeve në përgjithësi qëndroi e pandryshuar në 2010-n në krahasim me vitet e mëparshme, me rreth tre të pestat e PBB-së së Shqipërisë që gjenerohet

nga shërbimet. Bujqësia zë rreth 19% të prodhimit, por mbetet punësuesi më i madh me 55% të punësimit total në tremujorin e dytë të vitit 2011. Pjesa e ndërtimit ra në 11% në 2010-n nga 14.4% në 2009-n, ndërsa pesha e industrisë u rrit në 11% në 2010-n nga 9.5% një vit më parë. Sektori i përpunimit aktiv pati ecuri të mirë në vitin 2010, duke i rritur eksportet në raport me një vit më parë.Politikat e dobëta të taksave dhe shpenz-imeve dhe zbatimi i dobët i ligjit, përf-shirë luftën kundër korrupsionit, kanë nxitur nivel të konsiderueshëm të eko-nomisë informale. Janë ndërmarrë disa hapa për të adresuar informalitetin gjatë vitit, si duke iu kërkuar taksapaguesve të mëdhenj të deklarojnë taksat online dhe vazhdimi me instalimin e kasave fi skale. Gjithsesi, duke qenë se vetëm gjysma e kompanive kanë instaluar pajisjet, ritmet

mbeten të ulëta. Niveli i lartë i humbjeve në sistemin e shpërndarjes së energjisë vijon të mbetet sfi dë për furnizimin me energji. Një licencë e dytë e gjeneratës së tretë (3G) në sektorin e telekomunika-cioneve u shit në shtator 2011. Kompania e katërt e telefonisë celulare fi lloi aktiv-itetin në vitin 2010. Çmimet në sektor vendosen nga një autoritet rregullues dhe një skemë e rishikuar e reduktimit të detyrueshëm të tarifave hyri në fuqi në mars 2011, duke synuar që të rregullojë

çmimet e tregut.Në tërësi, raport-progresi vlerë-son se nuk ka pasur ndryshime të mëdha në strukturën e eko-nomive. Ndërsa janë marrë disa masa për të luftuar nivelin e lartë të informalitett, ky i fundit vazhdon të mbetet një sfi dë.

Ndikimi i shtetit në konkurrueshmëri

Subvencionet në vitin 2010 vlerësohen të jenë ulur në 0.3% të PBB-së nga 0.4% të PBB-së në 2009-n. Ndërsa nuk ka asistencë specifi ke fi nanciare për kompa-nitë, subvencionet jepen për një numër të kufi zuar sektorësh, konkretisht hekurudhat dhe sektori i ujit. Ndihma shtetërore që jepet për sektorin e energjisë ka rënë që nga viti 2009. Në tërësi, ndërhyrja e shtetit mbetet e kufi zuar.

Integrimi ekonomik me BE-në

Hapja e ekonomisë shqiptare vazhdoi të rritej. Shuma e eksportit dhe importit të mallrave dhe shërbimeve ar-riti në pak më shumë se 86% të PBB-së në vitin 2010, në rritje nga 82% në vitin 2009. Si importet (7%) dhe eksportet (21%) e mallrave dhe shërbimeve u rritën me ritme më të shpejta se në 2009-n. Bashkimi Europian mbetet partneri kryesor tregtar i Shqipërisë, duke për-bërë rreth tre të katërtat e importeve dhe eksporteve së bashku në 2010-n, ndërsa pesha e kombinuar e Italisë dhe Greqisë llogaritet në rreth 70% të tregtisë totale. Në tërësi, BE mbetet partneri kryesor tregtar dhe i investimeve i Shqipërisë në vitin 2010. Tregtia me vendet e CEFTA-s u rrit. Gjithsesi, baza e prodhimit të Shq-ipërisë është e përqendruar në vetëm pak sektorë me vlerë të ulët të shtuar dhe pak tregje eksporti, duke e lënë Shqipërinë të brishtë ndaj goditjeve specifi ke.

Ekonomia shqiptare, e “zbuluar” përballë BE-së

500 - Monitor • 13

Pas kalimit të stresit se Sllovenia mund të pengonte zgjerimin e fondit shpëtues të Eurozonës,

në tregjet fi nanciare është rritur besimi se Europa mund ta përballojë krizën e borxheve. Bursat u rritën në fund të javës së kaluar, teksa tregtuesit vunë sërish bast se Eurozona mund ta frenojë krizën, ndërsa ndikimi i lajmit të uljes së renditjes së kreditit të Spanjës u kalua lehtë. Optimizmi u rrit dhe pas lajmeve se ekonomia amerikane po rimëkëmbej, teksa shitjet me pakicë në muajin shtator shfaqën ritmet më të shpejta të rritjes të shtatë muajve të fundit.Ndërsa Kryeministri italian, Berlusconi, arriti që të kalojë votën e besimit në Par-lament, yield-i i obligacioneve 10-vjeçare italiane nuk ndryshoi shumë. Ky i fundit ishte rritur me shpejtësi gjatë ditëve të fundit, duke arritur në 5.84, që është 40 pikë bazë më e ulët se rekordi që është arritur ndonjëherë në kohën e euros, pjesërisht nga frika se një krizë politike do të ndikonte në masat e rrepta që po

ndërmerren nga qeveria.Stresi lidhur me borxhet kombëtare ka mbetur i lartë dhe në vendet e tjera të Europës. Primi që investitorët kërkojnë nga letrat me vlerë franceze të kraha-sueshme me obligacionet gjermane ka arritur në 93 pikë bazë, niveli më i lartë që kur fi lloi të përdorej euro, si rrjedhojë e shqetësimeve në rritje se Parisi do të ketë nevojë të mbështesë bilancet e ban-kave të vendit. Euro, megjithatë, arriti në nivelin më të lartë të katër javëve, duke u këmbyer me 1.3869 dollarë.Aksionet europiane janë nxitur dhe nga perspektiva e një zgjerimi të mekan-izimit europian të stabilitetit fi nanciar (EFSF), që pritet të kryhet së shpejti, megjithëse ka ende debate nëse fondi duhet të përdoret për t’u marrë me prob-lemet e ekonomive të mëdha.Klaus Regling, kreu i EFSF, tha se fondi “kishte themel të mjaftueshëm për t’iu përgjigjur kërkesave të tregut”, duke argumentuar se Spanja dhe Italia do të kishin mjaftueshëm kapacitete për

të siguruar fonde nga tregjet, sipas “Reuters”.

Ulet renditja e kreditit të Spanjës

Spanja ka pësuar ulje të re të renditjes të borxhit të saj kombëtar nga “Standard & Poor’s”, për shkak të shqetësimeve rreth rritjes së ngadaltë ekonomike dhe të vazhdimit të problemeve në sistemin e saj bankar.“S&P” e uli renditjen e Spanjës me një gradë nga dyfi sh A në dyfi sh A minus, duke e sjellë në një linjë me “Fitch” që gjithashtu uli renditjen në të njëjtin nivel në fi llim të këtij muaji.Deklarata e “S&P” thoshte se pavarësisht “elasticitetit” në ekonominë e Spanjës gjatë këtij viti, kishte “rreziqe të shtuara në perspektivën e Spanjës këtë vit, për shkak të nivelit të lartë të papunësisë, kushteve më të rrepta fi nanciare, një niveli të lartë borxhi dhe një ngadalësim më të madh të Eurozonës.

euro Kriza

EUROPA NUK GJEN QETËSI Tregjet një ditë alarmohen, ndërsa ditën tjetër kanë besim se Eurozona do të kalojë krizën. Vendet e mëdha në zhvillim shfaqen të gatshme për të ndihmuar me fonde

14 • Monitor - 500

euro KrizaUlja në renditje, që u publikua të enjten e javës së kaluar, erdhi pas shqetësi-meve se sa kapital shtesë do të duhej të sigurohej nga bankat europiane për të kënaqur shqetësimet e tregut rreth ndikimit të humbjeve të reja të borx-heve kombëtare.Bankat e Spanjës, nga të cilat “Banco Santander” dhe BBVA janë ndër më të mëdhatë në Europë sa i përket aktiveve, në përgjithësi nuk kanë ekspozim të madh ndaj borxheve të shteteve të tjera periferike, por kanë një portofol të gjerë të obligacioneve qeveritare spanjolle, që do të shkaktonin humbje prej miliarda eurosh, në rast se do të detyrohej të kryhej i ashtuquajturi shkurtim i borxhit.Qeveria socialiste e Spanjës, e cila ka të ngjarë që të mundet bindshëm në zgjedhjet e përgjithshme të muajit të ardhshëm, ka luftuar që të vërë nën kontroll deficitin e buxhetit, duke vendosur një sërë masash të rrepta dhe duke u angazhuar për reforma ekonomike.Një program privatizimi, që synonte të siguronte të paktën 15 miliardë euro nga shitja e aktiveve në lotarinë shtetërore dhe aeroportet dhe do të përdorej për të reduktuar borxhin e Spanjës është shtyrë, për shkak të krizës në tregje dhe pas kritikave në rritje nga opozita politike.Ndërsa defi citi në raport me Prodh-imin e Brendshëm Bruto (PBB) është reduktuar nga 11% në vitin 2009 në rreth 9% për gjysmën e parë të këtij viti, vëzhguesit thonë se Spanja nuk ka të ngjarë që të arrijë objektivin për ta sjellë defi citin buxhetor në 6% këtë vit dhe 4.4% vitin e ardhshëm.“S&P” tha: “Ne besojmë se qeveria nuk do të arrijë që të plotësojë objektivin fi skal, për shkak të problemeve bux-hetore në nivele lokale dhe rajonale qeveritare dhe sigurimet shoqërore, pavarësisht një niveli më të mirë sesa

pritej të defi citit qendror të qeverisë”.“S&P” theksoi se norma e borxhit prej 70% të PBB-së është e favorshme në krahasim me vendet e tjera me prob-leme si Greqia dhe Italia, ku ky nivel i kalon 100%.Kostoja e huamarrjes së Spanjës për afat më të gjatë se 10 vjet, që këtë vit është rritur në nivele që nuk ishin parë që kur vendi hoqi dorë nga peseta, u rrit fare lehtë nga ky lajm. Tregu e kishte vlerësuar mundësinë e zhvlerësi-meve të reja në renditje, pasi këtë vep-rim e kishte marrë më përpara agjencia tjetër vlerësuese “Fitch”.Yield-i i obligacioneve 10-vjeçare span-jolle, që merren si referencë, është rri-tur me 122 pikë bazë që nga viti 2009, megjithëse gjatë muajve të fundit ka rënë nga niveli i lartë prej 6.52% që arriti këtë vit. Javën e kaluar, letrat me vlerë 10-vjeçare kishin një yield prej 5.22%.

Kontribut dhe nga vendet në zhvillim

Vendet në zhvillim po punojnë për gjetjen e rrugëve për të kontribuar me shpejtësi me para për të zgjeruar fuqinë efektive të Fondit Monetar Ndërkom-bëtar, me synimin për të rritur rolin e saj në luftën ndaj krizës së borxheve të Eurozonës.Diskutimet, paralelisht me bisedimet në Eurozonë rreth krijimit të një “arme” për të ndërhyrë në tregjet fi nanciare, synojnë të rrisin besimin në treg.Njerëzit, që janë të afërt me bisedimet, thonë se qeveritë po konsiderojnë ose fi nancimin e një mekanizimi special të FMN-së (SPV) ose t’i japin hua FMN-së, duke blerë obligacione speciale. Megjithëse detajet nuk janë bërë ende të ditura, rritja e kapaciteteve do të përdoret për të fi nancuar linja të reja krediti të FMN-së, që do të shërbejnë

për t’u mbrojtur nga infektimi nga përhapja e krizës greke në Itali dhe Spanjë, ose për të rikapitalizuar bankat europiane.Një zyrtar europian tha: “Ne gjithnjë e më shumë po arrijmë në pikëpamjen se kriza e Eurozonës është një problem shumë i madh për t’u zgjidhur nga vetë ajo. Nëse doni që ta zgjidhni atë në mënyrën e duhur keni nevojë për para kineze dhe amerikane, çka nënkupton FMN-në”.Vendet e të ashtuquajturit Bric (Brazil, Rusia, India, Kina) favorizojnë një pro-cedurë të përdorur në vitin 2009 kur qeveritë individuale u angazhuan të blinin obligacione speciale të emetuara nga FMN, tha një person që ishte në dijeni të këndvështrimit brazilian.Madhësia e planit të fi nancimit është ende në diskutim, por për çdo me-kanizëm huadhënieje do të duhet të jenë qindra apo miliarda dollarë. Një lëvizje e tillë do të kishte të ngjarë t’i jepte FMN-së një dorë të fortë në planet e shpëtimit të Eurozonës.Në praktikë, SHBA-të mund të kenë vështirësi në dhënien e kontributeve domethënëse, por njerëz familjarë me bisedimet thonë se Kina dhe Brazili – forcat kryesore pas planit – kanë treguar tashmë interes. Guido Mantega, ministri brazilian i Financave, foli për një asistencë nga vendet e Bric në ta-kimin e FMN-së në Uashington muajin e kaluar.Stafi i FMN-së ka hartuar një sërë opsio-nesh për qeveritë e tregjeve në zhvillim, nga të cilat dy janë më të mundshmet. Njëra është një SPV që mund të hua-zonte para nën bekimin e fondit, por do të merrte para në mënyrë të veçuar nga kontributet normale të qeverive te FMN. E dyta është një marrëveshje dypalëshe, që preferohet aktualisht nga vendet e Bric. Eswar Prasad, ish-kreu i FMN-së i divizionit të Kinës, tha se pro-pozimet do t’u mundësonin shteteve të mëdha në zhvillim të ndihmonin të shpëtohej Europa, pa blerë direkt ob-ligacione kombëtare të Eurozonës, që do t’i ekspozonte ato ndaj humbjeve. Plani gjithashtu mund të mos funksion-onte më pas disa vitesh. “Tregjet në zhvillim kanë gjetur tashmë mënyra për t’i dhënë para FMN-së në një mënyrë që mund të jetë e pran-ueshme nga politika vendase”, tha z. Prasad.Një tjetër person familjar me diskutimet tha se paratë mund të përdoreshin për rikapitalizimin e bankave publike. “Kjo zgjidh problemin e pronësisë në mo-mentin që Kina blen aksione të mëdha në një bankë europiane”, tha ai. “Në vend të kësaj, Kina do t’i japë paratë FMN-së; FMN-ja Francës dhe Franca bankave të saj”.

500 - Monitor • 15

euro Debati

KRIZA E BORXHEVE QË PO NDRYSHON EUROPËN

Në kontekstin e “presionit ndërkombëtar” dhe efektet e rënda të krizës së borxheve sovrane, jo vetëm të Greqisë, por dhe problematikës shqetësuese në Itali, Spanjë, Portugali, Irlandë, etj., të dobësimit të tregjeve fi nanciare dhe mjaft bankave në Europë, të një rritjeje ekonomike edhe më të ulët se parashikimet “me rezerva” për Eurozonën, etj., duket se Europa ka fi lluar të projektojë ndryshimin e saj të madh

Nga Adrian CIVICI

Europa është në qendër të vë-mendjes të mbarë botës. Nuk janë të pakët ata që mendojnë

se Europa dhe projekti i saj nuk kanë të ardhme. Pafuqia e saj për t’i dhënë një zgjidhje të shpejtë e bindëse krizës greke dhe gjithë dyshimet për dobësitë e saj në menaxhimin e krizës së borxheve dhe qëndrueshmërinë e euros ka bërë që mbi Eurozonën dhe vetë BE-në të hidhen mjaft hije dyshimi. Të gjithë me sytë nga Europa po kërkojnë pa reshtur që ajo të ndryshojë “mënyrën e organizimit, funk-sionimit, vendimmarrjes, po kërkojnë një europianizim të mëtejshëm të saj” etj. SHBA, Kina, India, Brazili, Anglia, Japonia, Rusia, FMN, Banka Botërore, etj., po insistojnë me ngulm që qeveritë europiane të gjejnë sa më shpejt një zgjidhje për krizën e borxheve sovrane dhe shëndoshjen e sistemit bankar e fi nanciar të tyre, të japin një përgjigje të saktë e të besueshme për euron dhe të ardhmen e saj, të tregohen në lartësinë që kërkon autoriteti, roli dhe imazhi ndërkombëtar i Eurozonës dhe vetë BE-së. Si rrallë ndonjëherë në historinë e ta-kimeve vjetore të FMN-së dhe Bankës Botërore, G20 apo OCDE, në rend të

ditës nuk ishte problematika e vendeve të varfra, atyre në zhvillim apo vendeve me ekonomi emergjente, por vetë “çështja europiane” që ka krijuar jo pak frikë e ankth për të gjithë ekonominë dhe fi nancat botërore. Vetë presidenti i BQE-së, Jean-Claude Trichet pohon se tashmë “kriza ka arritur një dimension sistemik… se tashmë tensionet mbi borxhet sovrane janë zhvendosur në ekonomitë më të rëndësishme të BE-së. Qeveritë kombëtare dhe institucionet eu-ropiane duhet të veprojnë shpejt, për të mos ta lënë situatën që të përkeqësohet edhe më shumë”. Aq i domosdoshëm është bërë veprimi i përbashkët dhe i koordinuar i drejtuesve të lartë të qeverive europiane, sa para disa ditësh, një nga editorialet e gazetës “Le Monde” hapej me titullin shokues “Schuman zgjohu – këta janë çmendur” duke ju referuar “baballarëve të Eu-ropës” Jean Monnet, Robert Schuman dhe Alcide De Gasperi, të cilët që në vitin 1952 nënvizonin se “sa më gjatë që Europa të rrijë e copëtuar, aq më e dobët dhe problematike do të jetë ajo....ne kemi krijuar bazat mbi të cilat duhet të ndërtohen Shtetet e Bashkuara të Europës...”. Pikërisht në këtë kontekst “presioni ndërkombëtar” dhe efektet e rënda të

krizës së borxheve sovrane, jo vetëm të “rastit shumë të rëndë grek”, por dhe problematikës shqetësuese në Itali, Spanjë, Portugali, Irlandë, etj., të dobësimit të tregjeve fi nanciare dhe mjaft bankave në Europë, të një rritjeje ekonomike edhe më të ulët se parashi-kimet “me rezerva” për Eurozonën, etj., duket se Europa ka fi lluar të projektojë ndryshimin e saj të madh. Shumë nga presidentët e Komisionit Europian si Walter Hallstein, Sicco Mansholt, Jacques Delors, Jacques Santer, Romano Prodi, José Barroso e kanë evidentuar faktin se “kur Europa gjendet në krizë..ajo është e aftë të bëjë ndryshime të mëdha...aq sa të krijohet përshtypja se pa u gjendur përballë një krize, Europa është e destinuar të rrijë në stanjacion”. Në njëfarë mënyre, gjithë historia 60-vjeçare e BE duket se ka kaluar në logjikën “shkak-pasojë”, “problem i lindur-zgjidhje e gjetur në favor të konsolidimit të saj”. Kështu duket se po funksionon dhe këtë herë, duke provuar vërtetësinë e shkrimit simbolik kinez, sipas së cilit fjala krizë pasqyrohet me dy simbole: “atë të një të sëmuri dhe atë të një ilaçi”. Disa nga elementet themelorë mbi të cilën funksionon Europa duket se kanë fi lluar të ndryshojnë rrënjësisht, duke ju përgjigjur në sensin e duhur sfi dave të krizës fi nanciare dhe vetë globalizimit.

Ndryshimet

Elementi i parë që dëshmon ndryshime rrënjësore në funksionimin e BE-së është roli i ri që po merr Banka Qendrore Eu-ropiane. Në traktatet apo marrëveshjet fondamentale institucionale europiane,

16 • Monitor - 500

objektivi qendror i BQE është përkufi -zuar “ruajtja e stabilitetit të çmimeve”, ose kontrolli rigoroz i infl acionit. Ky objektiv u kushtëzua ndjeshëm nga “veto” gjermane në momentin kur Gjermania duhej të braktiste monedhën e saj markën, një monedhë e fortë dhe mjaft e stabilizuar, në emër të euros për të cilën Gjermania kërkonte që të ishte jashtë çdo konteksti infl acionist. Dhe, në gjithë aktivitetin e saj, BQE e respektoi me fanatizëm këtë “dogmë”, ndërkohë që homologet e saj në botë, veçanërisht Banka Federa le Amer ikane (Fed) kishte në fokusin e saj nivelin e punësimit dhe rritjen ekonomike. Por, kr iza e borxhit sovran në Eurozonë bëri që BQE të dilte nga fi lo-zofi a e saj e “ortodoksisë monetare” dhe të merrte rol të ri, më të gjerë dhe më efi kas në luftën ndaj krizës së borxheve dhe stabilitetin ekonomik e fi nanciar të Eurozonës. BQE, me qëllim që të ulte normat e interesit të bonove të thesarit, bleu në tregjet sekondare ob-ligacionet spanjolle dhe italiane, pranoi obligacionet greke me risk shumë të lartë, garantoi kredi të konsiderueshme për bankat greke etj. Në këtë mënyrë, BQE tregon se po hyn në një dimension të ri, shumë më të gjerë se ai “tradicional” i deritashëm, duke i dhënë Eurozonës një “instru-ment” efektiv në absorbimin e krizës së borxheve dhe njëkohësisht, duke nxitur rritjen ekonomike, nivelin e punësimit dhe duke stimuluar një konvergjencë më të mirë ekonomike e financiare ndërmjet vendeve të BE-së.Elementi i dytë thelbësor është krijimi i Fondit Europian të Stabilitetit Financiar (FESF), i konceptuar si “dora europi-ane kundër spekulimeve me borxhet dhe defi citet e vendeve anëtare”. FESF tashmë mund të blejë direkt bono the-sari apo obligacione të vendeve anëtare në vështirësi buxhetore, si dhe mund të emetojë obligacione të garantuara nga shtetet anëtare të Eurozonës, duke shfrytëzuar me sukses vlerësimin e lartë prej AAA që kompanitë e vlerësimit i kanë dhënë asaj. Me miratimin e saj nga Parlamentet e vendeve anëtare dhe në kushtet kur buxheti i FESF është tashmë 440 miliardë euro, por me një perspektivë të qartë drejt 1000 miliardë euro, FESF dëshmon hapin e madh të Eurozonës drejt “solidaritetit fi nanciar ndërmjet shteteve anëtare”, element që nuk ekzistonte në asnjë nga parimet mbi të cilat u ngrit BE. Në përgjigje të sfi dave të krizës aktuale fi nanciare

dhe në kuadrin e transformimit të vetë BE, FESF pritet që brenda vitit 2013 të transformohet në “një mekanizëm euro-pian të stabilitetit” duke i europianizuar edhe më shumë fi nancat europiane dhe duke ndikuar pozitivisht në krijimin real të Europës monetare.Një nga pikat më delikate të Eurozonës përballë krizës ishte lehtësia me të cilën shumë vende anëtare devijuan nga kriteret e Manstricht-it dhe Pakti Euro-

pian i Stabilitetit në lidhje me masën e borxhit publik, defi citit buxhetor etj., duke i dhënë rrugë shpërthimit të krizës aktuale, të cilën e refl ekton më së miri rasti grek, italian, spanjoll, irlandez, etj. BE konstatoi se nuk kishte asnjë me-kanizëm apo instrument për ndalimin apo ndëshkimin e këtyre devijimeve me shumë pasoja të rënda për gjithë Eurozonën. Këtu e ka zanafillën dhe ndryshimi i tretë i madh që po realizon BE-ja. Tashmë është drejt konsolidimit me-kanizmi dhe politika e “disiplinimit buxhetor të vendeve anëtare”. Së fundi, Parlamenti Europian ka miratuar një paketë masash për “forcimin e paktit europian të stabilitetit” duke i shtuar masat kontrolluese dhe ndëshkuese për shkelësit e kritereve makroekonomike. Buxhetet e vendeve anëtare duhet të miratohen paraprakisht nga Komisioni Europian, përpara se të zbatohen nga vendet anëtare, ndërkohë që vendet e “padisiplinuara” do ndëshkohen në masën 0.2% të PBB për çdo devijim nga kriteret e përbashkëta ku më kryesoret janë “defi citi buxhetor në nivelin 3% dhe borxhi publik deri në 60% të PBB. Në këtë këndvështrim, në rrugën e solidaritetit fi nanciar duket se së shpejti Eurozona do të kalojë dhe një tjetër etapë të rëndësishme siç është ajo e emetimit të eurobondeve. Deri tani, vendet anëtare emetojnë individual-isht bono thesari, duke refl ektuar në

përqindjet e tyre të interesit situatën ekonomike dhe buxhetore të tyre. Me fjalë të tjera, sa më në vështirësi që të jetë një vend, aq më e lartë është norma e interesit që ai paguan për borxhin që merr nëpërmjet bonove të thesarit që emeton. Krijimi i “eurobondit” si bono thesari apo obligacione europiane, do të garantohet kolektivisht nga të gjitha vendet e Eurozonës, do t’i krijojë mundësi vendeve në vështirësi që të

plotësojnë defi citet e tyre me kosto më të ulët, duke qenë edhe më të mbroj-tur ndaj riskut buxhetor e fi skal, si dhe duke pasur mundësi më të mëdha që të mbështesin rritjen e tyre ekonomike. Këtij ndryshimi substancial në funksionimin financiar e monetar të BE duket se do t’i shtohet edhe konkretizimi së shpe-jti i postit të “ministrit europian të Financave”, që do të garantojë edhe më shumë solidaritetin, koordinimin dhe disipli-nën fi nanciare europiane. Qeverisja ekonomike, fi nanciare dhe monetare e Eurozonës dhe BE-së në përgjithësi duket se e

përktheu saktë domosdoshmërinë e kë-tyre ndryshimeve thelbësore, jo vetëm si ilaç antikrizë, por edhe si rrugë drejt një Europe më unitare dhe ndoshta në rrugën drejt federalizmit.

Kriza në këndvështrimin shqiptar

Duke e parë në këndvështrimin shqip-tar, si vend që aspiron anëtarësimin në BE, i gjithë ky ndryshim në qeverisjen ekonomike e financiare europiane, nxjerr në plan të parë “sfidën eko-nomike e fi nanciare, disiplinën bux-hetore e monetare” si kriteret më të rëndësishme të integrimit. Nëse realisht duhet një pakt kombëtar politik për in-tegrimin në BE, ai duhet të dominohet nga çështjet e zhvillimit ekonomik, stabiliteti fi nanciar e monetar, cilësia e biznesit dhe hapësirat e reja të rritjes ekonomike, nga standardet e konkur-rueshmërisë dhe masivizimin e inova-cioneve dhe ekonomisë së dijes. Me këto zhvillime që po ndodhin në Europë, kriteret ekonomike dhe kon-vergjenca ekonomike e fi nanciare ndër-mjet vendeve anëtare apo kandidatëve të rinj, do të jenë fi ltra shumë më fortë dhe më seleksionues se sa thjesht dia-logu i brendshëm politik i çdo vendi, marrëveshjet politike për ndarjen e posteve apo pushteteve, funksionimi “normal” i Parlamenteve, etj.

euro Debati

500 - Monitor • 17

18 • Monitor - 500

intervista Liberalizimi MTPL

Pak kohë nga fi llimi i procesit të liberalizimit të tarifave të sigurimit të detyrueshëm për automjetet,

Autoriteti i Mbikëqyrjes Financiare është duke përfunduar hartimin e një modeli, në bazë të të cilit, kompanitë e sig-urimit do të bëjnë llogaritjen e çmimit të primit të MTPL-ve. Deri tani, institucioni mbikëqyrës ka konstatuar se kompanitë nuk janë treguar plotësisht të kujdesshme dhe janë përpjekur më shumë që të ruajnë pozicionin në treg. Mosvlerësimi i drejtë i rreziqeve do të mund të çonte edhe në dalje nga tregu, sipas drejtuesve të AMF-së. Në një intervistë për “Monitor”, nënkryetarja e Autoritetit të Mbikëqyrjes Financiare, Enkeleda Shehi, tregon se çfarë masash po merren për të siguruar funksionimin e drejtë të tregut në këtë drejtim, si dhe për mbrojtjen e konsuma-torit. Parashikohet që në pranverën e vitit të ardhshëm, kompanitë të kenë në tryezat e tyre modelin shkencor, në bazë të të cilit do të bëjnë llogaritjen dhe për-caktimin e tarifave të primit të sigurimit të detyrueshëm motorik për automjetet.

Pas vendimit që qeveria e mori në një kohë të shpejtë për liberalizimin e tarifave të sigurimit të detyrueshëm, cilat janë masat që po merr AMF-ja?

Prej pak muajsh është aprovuar një ligj i ri, në bazë të të cilit u liberalizuan tari-fat e primit të sigurimit të detyrueshëm motorik. Në këtë kuadër, Autoriteti i Mbikëqyrjes Financiare mori masat për të

lores. Në kuadër të këtij projekti do të pu-nohet për hartimin e një modeli aktuarial që do të ndihmojë shoqëritë e sigurimit për mënyrën se si duhet t’i llogarisin këto prime. Për këtë, Banka Botërore paraqiti disa tregues dhe përvoja nga vende të tjera, kryesisht nga Italia, në lidhje me rreziqet që kompanitë duhet të marrin në konsideratë për të përcaktuar primin e sigurimit. Ai nuk mund të jetë i njëjtë, për shembull, për një qytet me trafi k të ngarkuar në krahasim me një zonë rurale ose për një shofer në moshë të re, në krahasim me një që është më i vjetër etj.. Të gjitha këto rreziqe sjellin domosdoshmërinë që primi të jetë i diferencuar dhe jo sikundër po vlerësohet aktualisht nga shoqëritë, vetëm në bazë kat-egorive dhe kapaciteteve të motorit. Përvoja botërore tregon se për të përcaktuar çmimet, duhet të merren në konsideratë disa faktorë rreziku. Këto aspekte janë diskutuar edhe me shoqëritë e sigurimeve. Modeli që do të zbatohet, do të zgjidhet nga studimi i të gjithë elementëve dhe rreziqeve dhe në këtë mënyrë, shoqëritë do të jenë më të mbrojtura.

Kur do të mund të jetë gati ky model?Ky është një projekt i cili parashikohet të përfundojë në pranverën e vitit të ardhshëm. Për këtë periudhë transitore, ne si autoritet kemi përgatitur një rregul-lore me tabelat përkatëse të primeve të rrezikut, mbi të cilën do të llogariten rezervat (provigjonet). Aktualisht jemi duke monitoruar procesin.

KUJDES NGA RREZIQET

Intervistë me nënkryetaren e Autoritetit të Mbikëqyrjes Financiare, Enkeleda Shehi

orientuar tregun se si do të operonte në këtë proces, por edhe për ta monitoruar, me qëllim fi nal mbrojtjen e konsumato-rit. U hartua një rregullore, në bazë të së cilës, pavarësisht çmimeve të caktuara, u kërkohet shoqërive të sigurimit të mbajnë rezerva (provigjione) në një nivel që përl-logarit autoriteti e që gjykon se është i mjaftueshëm në mbulimin e dëmeve. Kra-has kësaj rregulloreje, bordi i autoritetit përcaktoi tabelat e primit të rrezikut. Në të përcaktohet edhe çmimi më i ulët mbi të cilin do të llogariten rezervat.

Për të siguruar mbarëvajtjen e procesit dhe për të lehtësuar kompanitë në kalimin nga tarifat fi kse në ato të liberalizuara, ju po bashkëpunoni edhe me Bankën Botërore. Çfarë synohet të arrihet me këtë projekt?

Ligji u miratua në mënyrë të shpejtë. Ishin shoqëritë që nxitën përshpejtimin e këtij procesi. Autoriteti prej dy vjetësh kishte bërë një aplikim pranë Bankës Botërore për asistencë në këtë proces. Duke parë që edhe vendet e rajonit e kishin ndërmarrë liberal-izimin, ne synonim që të bënim përgatitjet e nevojshme për ta bërë kalimin nga tarifa fi kse në të liberalizuara, në mënyrë më të lehtë e më të studiuar. Pikërisht në momentin që aplikimi ynë u pranua, qeveria miratoi ligjin për liberaliz-imin e tarifave. Në takimin e parë, ekspertët e Bankës Botërore u njohën me perceptimet e tregut, përgatitjen e aspektit ligjor, rregul-

500 - Monitor • 19

Deri tani si i vlerësoni ju reagimet e tregut?

Ka kaluar një kohë relativisht e shkurtër, por në pamje të parë kemi vënë re se të gjitha shoqëritë kanë operuar pak a shumë me të njëjtin nivel çmimesh, rreth 50% më të ulët. I kanë llogaritur me të njëjtën metodologji të përdorur edhe më parë, por supozimet nuk kanë qenë aq të kujdesshme. Ata e justifi kojnë këtë me përvojën e fi tuar, ndërsa ne sipas tregut në tërësi.

Po për konsumatorin, çfarë ka sjellë?Konsumatori shqiptar është pak i vë-mendshëm në lidhje me informacionin që përmban polica e sigurimit. Paguan atë çmim që i kërkohet, edhe pse në pjesën e pasme të policës ka shpjegime. Ndërsa një konsumator më i kujdesshëm do të synojë të shkojë te një kompani që i adreson më mirë nevojat e tij.

A parashikohej që çmimet të preknin nivelin aktual?

Shoqëritë shqiptare të sigurimeve operuan me uljen e çmimeve, për arsye se synimi i tyre është të ruajnë prezencën në treg (market share). Në fakt, përvoja botërore (mund të sjellim shembullin e Italisë 15 vite më parë) ka treguar për një fenomen të kundërt. Menjëherë pas liberalizmit tarifat e primeve u rritën. Kjo shpjegohet me faktin se shoqëritë shqiptare janë më të interesuara që të ruajnë pozitat në treg, duke mos bërë llogaritje të kujdesshme

min e disa parametrave. Dikush që ka një historik të mirë pagesash primesh dhe nuk ka pësuar asnjë dëm apo aksident, ai favorizohet, pra merr një bonus, e kundërta ndodh nëse në historikun e një përdoruesi mjeti ka ndodhur një aksident, ai penalizohet duke paguar një prim më të lartë. Autoriteti ka përgatitur dy regjis-tra, atë të shitjeve të policave online e që furnizohet me të dhëna të drejtpërdrejta nga kompania që i shet dhe nga ana tjetër, kompanitë sjellin edhe të dhënat për të gjitha dëmet që kanë paguar.Autoriteti, në bashkëpunim me Bankën Botërore, është duke punuar për të bërë kryqëzimin e këtyre të dhënave. Nëse një subjekt i ri do të kërkohej në bankën e të dhënave, do të paraqitej historiku i tij, mbi bazën e të cilit do të vendosej nëse do të merrte një bonus ose një malus. Pra, në vlerësimin e rrezikut të primit, krahas kritereve si mosha, vendndod-hja gjeografi ke ku veprohet, kapaciteti i motorit të mjetit do të shtohej edhe ky minus ose plus.

Cilat do të ishin këshillat e AMF-së për kompanitë, për këtë periudhë transitore?

Shoqëritë nuk duhet të rendin pas pozi-cionimit në treg. Ato duhet të tregohen të kujdesshme me rreziqet që i vlerësojnë se janë më të mëdha. Pra, nëse dikush ka pasur shumë aksidente, ai duhet të shmanget si klient. Ato shoqëri që do të dinë të kapin rreziqet “më të vogla” do të arrijnë të jenë më të suksesshme sesa ato kompani që do të nxitojnë të marrin çdo rrezik. Ndërsa konsumatori do të duhet të tregohet i zgjuar, për t’u drejtuar tek ajo kompani që adreson më mirë nevojat e tij.

Kompanitë janë ende të paqarta për të ardhmen e këtij procesi. Ju si e shikoni atë, a do të mund të adoptohen praktikat europiane?

Ecuria e tij do të mund të shihet në vazh-dim, por në Shqipëri trendi nisi në drejti-min e kundërt me praktikat e disa vendeve europiane, ku pas liberalizimit çmimet u ulën. Në vendet e tjera, për shembull në Itali, liberalizimi i tarifave u shoqërua me rritje të mëtejshme të primeve. Ajo që parashikojmë është se tarifat do të shkojnë drejt një niveli të caktuar dhe pastaj do të shkojnë drejt rritjes.Kompanitë duke qenë se e kërkuan vetë liberalizimin e tregut, do të duhet të kishin marrë masat e duhura, që nënkupton të kishin gati disa skenarë, mesatar, optimist dhe pesimist.

Intervistoi: E. Bedalli

mbi bazë rreziqesh, duke menduar se këtë produkt mund ta riekuilibrojnë me produkte të tjera. Në rregulloren ku për-caktohen edhe rezervat minimale, iu kemi kërkuar shoqërive të sigurimit që të sjellin një plan biznesi, për të vlerësuar nëse do të jenë të afta të paguajnë dëmet dhe nëse situata e tyre paraqet vështirësi, ku do t’i gjejnë fondet, pra si do ta përmirësojnë strukturën e biznesit të tyre, në mënyrë që t’i përgjigjen kësaj uljeje. Iu kemi kërkuar plan biznesi për të parë se si do të jetë panorama e secilës shoqëri në kuadër të zbatimit të tarifave të liberalizuara.

Operim me çmime më të ulëta a mund të sjellë shërbime më pak cilësore?

Do të jetë tregu ai që do të tregojë për këtë, por AMF, si autoriteti mbikëqyrës do të monitorojë ecurinë e këtij procesi. Sigurisht, roli kryesor i autoritetit është mbrojtja e konsumatorit dhe këtë rol do të vazhdojë ta kryejë. Në këtë kuadër rregul-lorja e përgatitur për nivelin minimal të rezervave që duhet të kenë shoqëritë i shërben këtij objektivi. Autoriteti do të vazhdojë të monitorojë, në mënyrë që ulja e primeve të mos ndikojë në cilësinë e shërbimit ndaj konsumatorit.

Ky rrezik mund të jetë më i pranishëm për ato kompani që i sigurojnë kryesisht të ardhurat nga ky shërbim?

Shoqëritë ku ky shërbim zë një pjesë të konsiderueshme të të ardhurave, do të ndihen më të disfavorizuara në këtë mo-ment, ndaj duhet të rishikojnë politikat dhe të adresojnë me kujdes rreziqet që do të marrin. Për to mund të jetë një sfi dë ky moment i liberalizimit. Mund të themi se nëse shoqëritë do të mendojnë vetëm për pozitat e tyre në treg dhe nuk do të marrin në konsideratë të gjitha rreziqet, mund të ketë vështirësi që të qëndrojnë në treg për këtë lloj produkti. Shoqëritë, që e bazojnë kryesisht biznesin e tyre në këtë lloj produkti, sigurisht do të ndodhen përpara vështirësive të shumta.Ne si AMF, në momentin që u përgatit rregullorja, kemi bërë edhe informimin e të gjitha kompanive, për rreziqet që mund të shkaktojë ulja jo e menduar mirë e çmimeve. Për të informuar publikun ka shërbyer faqja e internetit, por edhe media.

Ju jeni duke përfunduar përgatitjet për vënien në punë të sistemit Bonus-Malus, si do ta ndihmojë ai këtë proces?

Ky sistem në vetvete konsiston në vlerësi-

DOMOSDOSHMËRIA

Të gjitha këto rreziqe sjellin domosdoshmërinë që primi të

jetë i diferencuar dhe jo sikundër po vlerësohet aktualisht

nga kompanitë vetëm në bazë të kapaciteteve të motorit.

20 • Monitor - 500

Nga Laura ÇELA

Rënia e konsumit dhe e kërkesës së brendshme është sot një nga fenomenet më shqetësuese në

të gjitha ekonomitë europiane, edhe në vendet në zhvillim të Europës Juglin-dore dhe Qendrore.Edhe në Shqipëri, ky fenomen është aq i dukshëm, sa e detyroi guvernatorin e Bankës së Shqipërisë, për të bërë thirrje publike në daljen e radhës, që shqiptarët duhet të nxisin konsumin.Por a është e mundur të arrihet kjo? Së pari duhen parë arsyet e reduktimit të konsumit, të cilat janë të shumta, disa që lidhen me ndryshimin e pashmang-shëm të koniunkturave të tregut të tranzicionit dhe të tjera me rrethanat e krijuara dy vitet e fundit, si rrjedhojë e prekjes së vendit nga kriza globale. Për disa ekspertë dhe sipërmarrës rënia e konsumit shpesh refl ekton in-direkt dhe riorientimin, maturimin apo mbingopjen e disa sektorëve kryesorë

në vend. Tregtia me pakicë është një nga sek-torët që i është nënshtruar një ndry-shimi thelbësor gjatë 5 viteve të fundit. Hapja dhe shtimi i qendrave të mëdha tregtare si dhe i rrjeteve të supermar-keteve ka orientuar konsumatorët drejt tyre duke i larguar nga dyqanet e vogla. Ndërkohë, tregjet të tjera janë duke “vuajtur” pasojat e mbingopjes. Sektori i tullave, ccimentos, ujit dhe lëngjeve të frutave, që numëron një numër mjaft të madh konkurrentësh, është sot në vështirësi të mëdha likui-diteti, që u nxitën më shumë edhe nga kriza.Të tjerë sektorë janë drejt maturimit, më “tipiku” është ndërtimi, i cili prej 3 vitesh po shënon rënie të ndjeshme në volume. Kërkesa e madhe për strehim që nisi në 2000 po zbehet ngadalë, pasi shumë individë kanë blerë shtëpitë e tyre. Ndërkohë, në Shqipëri është ende i ulët niveli i blerjes së

apartamenteve për investim. Elementi i dytë, që ka dhënë ndikim direkt është kriza globale, që ashpërsoi kushtet e tregut të punës dhe ngadalë-soi ritmet e rritjes së pagave, përsh-pejtoi rënien e të ardhurave të emi-grantëve dhe çoi në frenim të kredisë për individë.Sipas të dhënave të Bankës së Shq-ipërisë, në gjysmën e parë të këtij viti emigrantët kanë dërguar drejt vendit rreth 342 milionë euro, rreth 13% më pak se e njëjta periudhë e 2010-s. Ndërkohë edhe në kreditim individët nuk kanë qenë mjaft agresivë. Sipas të dhënave të BSH-së, ecuria e kredisë konsumatore është rritur me ritme të ulëta.

prirje Konsumatore

Cilat janë shkaqet e vërteta të rënies së konsumit? A kemi vërtet rënie të blerjeve nga konsumatorët apo riorientim, maturim apo mbingopje të disa sektorëve kryesorë në vend?

NAZET E KONSUMIT

BU

RIM

I: B

AN

KA

E S

HQ

IPËR

ISË

BU

RIM

I: B

AN

KA

E S

HQ

IPËR

ISË

500 - Monitor • 21

Tregtia me pakicë është një nga sek-torët që ka shkuar drejt riorientimit.

Tregu i qendrave tregtare është rritur me shpejtësi që nga viti 2008, çka ka sjellë përqendrimin e blerjeve në disa qendra të mëdha (të ushqimeve, veshjeve, elek-troshtëpiakeve e produkteve të tjera të përditshme). Kjo zgjeroi ofertën dhe “go-diti” shumë dyqane të vogla, të cilat u gjendën në vështirësi (në Shqipëri, sipas të dhënave zyrtare, rreth 92% e totalit të bizneseve janë me 1-4 punëtorë). Fakti konfi rmohet nga operatorët, por edhe agjencitë e menaxhimit të hapë-sirave tregtare. Sipas agjencisë “Col-liers International”, që nga gjysma së dytë e 2010-s, është vënë re një rënie e ashpër prej 20-30% në fuqinë blerëse nga blerësit potencialë të dyqaneve në rrugët kryesore. Këto qendra kanë marrë “tregun” e dyqaneve në rrugët kryesore, duke sjellë uljen e fuqisë blerëse në këtë segment. Në kontrast me tendencat e mëparshme të shopping-ut, ku rrugët kryesore dhe qendrat tregtare në qendër dominuan

KONKURRENCA MEQENDRAT UL SHITJET PËR DYQANET E VOGLA

22 • Monitor - 500

prirje Konsumatore

tregun, sot shumë konsumatorë shqip-tarë blejnë në hapësira tregtare si “City Park”, QTU, “Casa Italia”, “Megatek” dhe “Praktiker”, të gjithë të lokalizuara jashtë Tiranës. Një konkurrencë të fortë në këtë drejtim kanë edhe supermarketet e hapura në çdo “lagje”. Nga studimet e bëra nga drejtues të linjave të supermarketeve ka rezultuar se në dyqanet që ndodhen në një distancë me një perimetër prej 10 minutash larg nga supermarketet, ka rënie në shitje.Në një studim të kryer nga “Euromax” ka rezultuar se vetëm 32% e konsuma-torëve shqiptarë vazhdojnë të blejnë në dyqanet e vogla në zonat ku banojnë. Py-etje të mëtejshme të kryera kanë treguar se faktori numër një për këtë përzgjedhje është lehtësia e distancës, edhe pse vetë konsumatorët janë të vetëdijshëm se kjo

zgjedhje shoqërohet gjithnjë me çmime më të larta të produkteve. Një faktor tjetër që ka nxitur blerjen në supermarkete është edhe kriza, që ka bërë që konsumatori të drejtohet edhe më shumë drejt tyre në kërkim të uljeve të çmimeve.

Një tjetër degë interesante dhe me peshë në tregtinë me pakicë, janë

padyshim pajisjet elektroshtëpiake. Administratori i zinxhirit më të madh

të tregtimit të elektroshtëpiakeve “Nep-tun”, Julian Mane, konfi rmoi se vihet re një rrudhje e konsumit dhe rënie e blerjeve me para në dorë. Sipas tij, vihet re që paraja në qarkullim është ulur.Ndryshe nga 2-3 vite më parë, ky treg i ka humbur ritmet e larta të rritjes. Sipas operatorëve, shkaku kryesor nuk ka të bëjë vetëm me rënien e fuqisë blerëse.Karakteristika më dalluese e këtij tregu, sipas tregtarëve, ishte se te shqiptarët lindi nevoja e rinovimit të këtyre pajis-jeve për faktin se teknologjia po ndry-shonte me një ritëm shumë të shpejtë. Shumë individë nxituan të ndërronin televizorët tradicionalë “kolor” me tele-vizorë të fjalës së fundit, plazma, LCD etj., çka shtoi ndjeshëm shitjet e këtij lloj produkti.“Sot, shitjet e televizorëve janë ulur dhe kryesisht konsumatorët blejnë lavatriçe dhe frigoriferë”, thotë Mane.Gjithsesi edhe ritmet e shitjeve të tyre kanë rënë pas ndërrimit të lavatriçeve e frigoriferëve të vjetër me lavatriçet elektrike dhe me kapacitet më të madh dhe frigoriferët “me ajër”. Statistikat e fundit të INSTAT-it konfi rmojnë se në tre muajt e parë të këtij viti janë importuar rreth 9,000 lavatriçe.Një tjetër dukuri në këtë sektor ka qenë hyrja dhe zgjerimi i zinxhirëve të tregti-mit të elektroshtëpiakeve dhe si pasojë, konkurrimi i shumë dyqaneve të vogla nëpër rrethe të vendit. Ndërkohë që pjesa më e madhe e dyqaneve të vogla kanë raportuar rënie, deri edhe drastike të shitjeve, ndërsa kompanitë e mëdha kanë rritur të rezistojnë, të ndihmuara nga ekonomia e shkallës, duke qenë më agresive në marketing dhe duke pasur më shumë hapësira për të ulur çmimet. Sipas të dhënave tatimore, xhiroja e “Neptun” për vitin 2009 arriti në rreth 3 miliardë lekë, 70% më shumë se një vit më parë. Në vitin 2008, “Neptun” hapi pika të reja shitje, çka shkon në favor të zgjerimit të aktivitetit. Përveç zgjerimit në treg, “një faktor që ka ndi-kuar për t’u pozicionuar mirë në tregun e elektro-shtëpiakeve është edhe ulja e shpenzimeve për të ruajtur të njëjtin nivel efi cience”.

BU

RIM

I: B

AN

KA

E S

HQ

IPËR

ISË

BU

RIM

I: B

AN

KA

E S

HQ

IPËR

ISË

ELEKTROSHTËPIAKE, ULEN RITMET, JO VETËM NGA KRIZA

500 - Monitor • 23

Sektori i ndërtimit që zë rreth 11% të Prodhimit të Brendshëm Bruto, i ka

ulur ndjeshëm ritmet e rritjes dhe shumë kompani ndërtimi janë në vështirësi të ndjeshme fi nanciare. Shoqata e Ndërtuesve ka “fajësuar” kryesisht krizën globale dhe për pasojë, rënien e fuqisë blerëse, por a është ky motivi i vetëm?Një nga arsyet kryesore që ka vënë në vështirësi për “cash” kompanitë e ndërtimit është fenomeni i klering-ut, i shkëmbimit mall me mall. Ndërtuesit dhe të gjitha industritë e lidhura me të (furnizuese të lëndëve të para) kanë operuar duke mos blerë me para, por duke marrë shërbime e mallra të vlef-shme për ndërtim dhe duke i këmbyer me apartamente. Kjo bëri, që në mo-mentin e rënies së shitjeve, kompanitë e furnizimit me lëndë të parë të mos pranonin më klering-un duke “stopuar” ndërtuesit dhe duke dhënë sinjalet e para të vështirësisë.

Por për ndërtues të tjerë, ky ishte një pro-ces që pritej, sepse ndërtimi nuk mund të vijonte “pambarimisht” me ritme të larta rritjeje. 2008-a ishte i fundit vit me ritme rritjeje për sektorin. Sipas ndërtuesit Behar Male, situata aspak e mirë që po kalon sektori tani nuk ka asnjë lidhje me krizën fi nanciare, pasi kreditë për shtëpi kanë vazhduar dhe emigrantët gjithashtu kanë blerë apartamente. Arsyeja kryesore është maturimi i tregut. “Kjo fazë do të vinte natyrshëm për një sektor si ndërtimi, ku ritmet e rritjes ishin të larta, sidomos gjatë viteve 2000-2004. Tani emergjenca e individëve për banesa është ulur dhe tregu ka nisur të ndjejë ngopje. Gjatë dy-tre viteve të fun-dit është krijuar në total një stok te tregu i ndërtimeve dhe natyrisht që ritmet e rritjes nuk mund të jenë më të larta. Efekt negativ në tkurrjen e kërkesës patën edhe legalizimet që nga viti 2006, sepse blerësit, që i njohën ligjërisht banesat e tyre, nuk u drejtuan më tek apartamentet. Për këto arsye, ndërtimi nuk mund të vazhdojë të jetë sektori me norma të larta rritjeje dhe fi timi. Kapa-citetet që investohen nga sektori privat janë më të mëdha se fi nancimet që mund t’i mbulojnë ato. Kjo nuk ka asnjë lidhje me krizën fi nanciare, pasi do të vinte

gjithsesi dhe ishte e pashmangshme”, thotë Male. Në këtë situatë, efekt të madh negativ jep stoku i krijuar në ndërtim, sidomos te dyqanet dhe garazhet. Në të gjitha godinat e banimit, katet e para apo të nëndheshme ofrohen për dyqane dhe garazhe, kur në fakt tregu nuk është aq i madh për një ofertë të tillë. Stoku i krijuar ka ulur likuiditetet dhe fi timet për kompanitë, pasi këto dy produkte kanë dhe normat më të larta të fi timit në një godinë.

Ndërkohë sektorë të tjerë, si materi-alet e ndërtimit (kryesisht tullat dhe

çimento) dhe pijet freskuese dhe uji, po përballen me ulje të konsumit. Siç trego-jnë edhe operatorët e këtyre tregjeve sot janë duke vuajtur mbingopjen e tregut.Fenomeni i përhapur i pak viteve më parë i “kopjimit” të njëri-tjetrit duket se po penalizon shumë biznese vendase. Mjaft investitorë nxituan të investonin

NDËRTIMI - MATURIM APO RËNIE E FUQISË BLERËSE?!

MBINGOPJA E TREGJEVE ÇON NË RËNIE TË SHITJEVE

24 • Monitor - 500

prirje Konsumatorenë sektorë vetëm duke “parë” suksesin e disa operatorëve, pa studiuar më parë tregun, për të parë konsumin, kapac-itetet e prodhimit dhe shitjes. Një nga tregjet më tipikë është ai i ujit dhe lëngjeve të frutave, ku të gjithë op-eratorët “ankohen” për rënie të shitjeve. Sipas të dhënave nga operatorët, në vend ka dhjetë fabrika të prodhimit të lëngjeve të frutave dhe rreth shtatë-tetë kompani importuese të këtij produkti, ndërkohë që konsumi vendas është sa gjysma e një vendi europian.Sot numërohen edhe mbi 40 lloje të ndryshme formatesh, që nga të mëd-hatë, 5-7 litra, dhe deri te më të voglat, 0.5 litra. Në këtë situatë, shumë nga kompanitë që operojnë prej vitesh në këtë treg e shohin gjithnjë e më të vështirë vazhdimësinë, për shkak të një konkurrence të ashpër. Për shumë prej tyre është një “çudi” më vete që në treg vazhdojnë të hyjnë operatorë të rinj që kanë investuar shuma të mëdha për ngritjen e impianteve përpunues. “Nuk e di se si e kanë analizuar tregun, por investimi në tregun e ujit është joefektiv, sepse vështirë të arrish të për-fi tosh vlerën që ke derdhur”, thotë ad-ministratori i “Qafështama”, Luan Leka. Edhe për administratorin e “Uji Tepele-në”, Luciano Cirillo, tregu është i tejm-bushur për një numër konsumatorësh që arrin në 3.1 milionë. “Përgjithësisht operatorët e rinj po konkurrojnë me çmime më të ulëta, ku disa prej tyre shiten edhe 30 lekë/shishja në pakicë. Këto lloj paketimesh, në fakt po i bëjnë konkurrencë formateve me çmim të ulët dhe sidomos të atyre që deri dje janë importuar nga Greqia. Kjo duket edhe në rënien e formateve greke në tregun vendas”, shpjegon z. Cirillo. Ashtu si edhe z. Leka, edhe administra-tori italian i “Uji Tepelenë” është i bindur se kohët “e lumtura” për shumë kompani do të përfundojnë brenda disa viteve.“Me siguri brenda pesë viteve nuk do të kemi më shumë se pesë marka vendase të ujit të ambalazhuar. Konkurrenca do të eliminojnë një numër të madh opera-torësh”, thotë z. Leka i “Qafështama”Ky fenomen është vënë re edhe në ato sektorë ku investimet kanë qenë shumë më të mëdha. Sektori i tullave, që ndod-het sot në krizë të thellë, numëron 13 fabrika që prodhojnë tulla dhe shumica e fabrikave të vogla janë në krizë. Siç tregon Pastroressa, njëherësh president i Shoqatës së Prodhuesve të Tullave, nëntë fabrika janë në krizë, ku disa kanë ndaluar punën ndërkohë që të tjera kanë reduktuar prodhimin. Pasojat janë përkeqësuar edhe më shumë tani që kriza globale fi nanciare ka tkurrur kredinë bankare, duke zvogëluar më shumë paranë në qarkullim. Edhe në prodhimin e çimentos numëro-hen 5-6 kompani të mëdha, që janë në krizë likuiditetesh dhe jo vetëm nga

kriza. Sipas të dhënave nga operatorët në treg, kërkesa për çimento brenda ter-ritorit është rreth 2 milionë tonë çimento në vit, ndërkohë që prodhimi arrin 5-10 milionë tonë në vit. Shifrat konfi rmojnë që në treg do të mbeten rreth 6 milionë tonë në vit tepricë, sasi kjo që duhet të

KRIZA DHE VIZAT, GODITJA “FINALE”Një efekt të madh në reduktimin e konsumit ka dhënë edhe kriza, e cila u thellua

në vitin 2009. Duke nisur që nga blerja e apartamenteve apo dhe e veshjeve, operatorët konfi rmojnë rënie të vazhdueshme të shitjeve. Sipas tyre, konsumatori padyshim që ka një lloj “trembje”, për shkak të krizës ekonomike, por edhe krizave të ndryshme politike në vend, që padyshim e nxisin atë të konsumojë më pak, me idenë për të kursyer. Sipas ish-zëvendësministres së Financave, Adriana Berberi, tendenca e kursimit është refl ektim i pasigurisë së çdo konsumatori, që ka pasiguri nëse nesër do të ketë të ardhura të mjaftueshme, do të jetë në punë etj.Rënia e konsumit është vënë në dukje edhe nga bizneset e mëdha të tregtisë me pakicë në vend. Sipas tyre, shkaku kryesor që po nxit individët për të kursyer ka të bëjë kryesisht me reduktimin e të ardhurave, për shkak të rritjes së kostove në shumë shërbime. Por një faktor të rëndësishëm, sidomos tek shtresat e mesme, ka edhe liberalizimi i vizave.Drejtuesit e qendrave tregtare kanë konfi rmuar për “Monitor” se pas liberalizimit të vizave, vihet re interesi i konsumatorëve për të dalë dhe për të bërë shopping jashtë dhe kjo pritej të refl ektohej negativisht në muajt e parë të liberalizimit të vizave.Më shumë, efekti negativ në konsum nga liberalizimi i vizave u vu re në muajt e verës, ku operatorët konfi rmuan reduktimin e shitjeve në të gjithë artikujt.Kjo sepse ishin të shumtë shqiptarët që zgjodhën t’i bënin jashtë vendit pushimet këtë vit. Sipas të dhënave nga Drejtoria e Kufi rit të Policisë rezulton se në qershor-gusht 2011, raporti dalje shqiptarë-hyrje të huaj është 31% në favor të vendasve. Sipas të dhënave zyrtare, rreth 613 mijë shqiptarë kanë udhëtuar me rrugë tokësore drejt Greqisë, 32% më shumë se një vit më parë.Edhe në shifrat e Bankës së Shqipërisë rezulton se bilanci i të ardhurave nga turizmi në gjysmën e parë të vitit 2011 është më negativi i shtatë viteve të fundit, çka kon-fi rmon se të ardhurat që janë mbledhur nga hyrjet e udhëtarëve në vend janë më të ulëta se shpenzimet e shqiptarëve jashtë vendit. Gjatë janar-qershorit të këtij viti bilanci është -63.4 milionë lekë nga +6.3 milionë në të njëjtën periudhë të 2010-s. Një fenomen të ri që duket se ka nxitur liberalizimi i vizave është nisja e tregtisë “me çanta” nga ana e shumë individëve. Sot në Tiranë, por edhe në qytete të tjera të vendit, janë shtuar njësitë tregtuese që shesin veshje të markave europiane, të blera në dyqanet në Europë, duke shfrytëzuar periudhën e skontove. Në Itali dhe Greqi periudha e uljes së çmimeve është dy herë në vit, dhe uljet janë të mëdha. Edhe sot, njerëzit që kanë pasur mundësi të lëvizin lirisht kanë preferuar që të blejnë mjaft veshje të tyre jashtë dhe fakti që tashmë të gjithë do të kenë mundësinë të udhëtojnë, jo të gjithë, por një pjesë e mirë e njerëzve do të blejnë në vitrinat e Italisë, Greqisë apo Gjermanisë dhe jo vetëm për vete, por edhe për biznes. Dalina Troka e “Fashion Group” e vë në dukje këtë fakt, duke thënë se kjo është në thelb një konkurrencë e pandershme ndaj njësive të licencuara, që kanë të drejtën e shitjes së këtyre markave dhe që paguajnë të gjitha detyrimet fi skale.“Nëse gjatë gjashtë muajve të parë të këtij viti ne kemi pasur të njëjtin trend me 2010-n, pa shënuar rritje, kjo është për shkak të konkurrencës nga këto dyqane informale”, thotë Troka.

eksportohet e gjitha. Është e qartë që pjesa e tepricës duhet të eksportohet, por nëse vazhdojnë të mungojnë heku-rudhat që lidhin Shqipërinë me vendet e rajonit, kompanitë do ta kenë shumë të vështirë që të tregtojnë çimento jashtë tregut vendas.

500 - Monitor • 25

Nga Laura ÇELA

Kur pritet që brenda një muaji të rinisin negociatat e mar-rëveshjes së tregtisë së lirë

“Pan-Euromed”, që përfshin vendet e rajonit, Europës dhe të Lindjes së Mesme, qeveria shqiptare nuk ka detajuar ende propozimin e saj. Por “mospërgatitja” e saj mund të dëm-

tojë bizneset eksportuese vendase dhe sidomos planet e tyre për të rritur vlerën e shtuar të produkteve që ata eksportojnë. Në takimin e fundit, që është zhvilluar më 27 shtator, në Tiranë, ndërmjet vendeve të CEFTA (rajonit) në Tiranë, qeveria kroate ka kërkuar që çdo mall mund të përfi tojë origjinën preferenciale, nëse 70% e tij përpunohet brenda atij vendi.

Nga ky propozim, në industrinë e tekstileve, mund të përfi tojnë vetëm kompanitë kroate apo sllovake, që e kanë shumë të zhvilluar përpunimin e fi llit në pëlhurë.“Megjithëse biznesi shqiptar del tërë-sisht i humbur në këtë propozim, sepse në ndërmarrjet vendase materiali vjen i gatshëm dhe shkalla e përpunimit është e ulët, përfaqësuesit shqiptarë në takim ranë parimisht dakord, sepse nuk kishin përgatitjen e duhur për çështjen”, tregon drejtori i “BiznesAl-bania”, Bardhi Sejdarasi, i pranishëm në negociatat e ndërmarrja. Nëse më 16 nëntor, kur në BE do të rinisin negociatat për këtë aneks të konventës, do të pranohet shkalla e përpunimit në 70%, shanset e fasonit shqiptar për t’u shndërruar, nëse në një industri të mirëfi lltë tekstilesh dhe konkurruese do të reduktohen. Por e humbur nuk do të dalë vetëm indu-stria e tekstileve. Një mori industrish të tjera, kryesisht agroushqimore, që sot prodhojnë dhe eksportojnë, do të pësojnë gjithashtu “dëm” në aktivitetin e tyre. Alban Zusi, kryetar i Shoqatës së Eks-portuesve, thotë për “Monitor” se në listën e produkteve për të cilat fl itet në marrëveshje, përfshihet peshku, mishi, frutat, perimet, të gjitha këto zënë peshë të rëndësishme në agropër-punimin vendas.“Sot ka shumë industri përpunuese të frutave, peshkut, mishit apo perimeve që eksportojnë dhe nëse shkalla e përpunimit përcaktohet në nivelin e 70%, shitja e tyre do të shtrenjtohet dhe si pasojë do të humbasin tregje”, shpjegon Zusi. Marrëveshja, apo ndryshe “Konventa e Barcelonës”, është nismë e Bashkimit Europian për të nxitur prodhimin në

RREZIKU PËR

MADE INALBANIA

Marrëveshja e re e tregtisë së lirë “Pan-Euromed”, që përfshin vendet e rajonit, Europës dhe Lindjen e Mesme, është në fi nalizimin e saj. Industritë eksportuese shqiptare rrezikojnë të humbin treg, nëse hyn në fuqi propozimi kroat për përfi timin e origjinës, me një shkallë përpunimi në masën 70%. Kush rrezikohet dhe çfarë propozojnë bizneset?

negociata Tarifa

Së shpejti do të hyjë në fuqi marrëveshja e re e tregtisë së lirë “Pan-Euromed” që përfshin vendet e Europës, Lindjes së Mesme dhe Ballkanit. Përmes saj, kompanitë nga këto vende mund të importojnë, t’i përpunojnë, t’i origjinojnë këto mallra si të tyret dhe t’i eksportojnë me taksa 0 drejt tregjeve europiane

Situata

Qeveria kroate ka kërkuar që çdo mall mund të për-fi tojë origjinën preferenciale nëse 70% e tij përpunohet brenda vendit përkatës

Propozimi

Humbin shanset e fasonit shqiptar për t’u shndërruar në një industri të mirëfi lltë tekstilesh dhe konkurruese në Europë, sepse shkalla e përpunimit brenda vendit është mjaft e ulët, maksimumi 50%

Risku

26 • Monitor - 500

negociata Tarifa

vendet që përfshihen në pakt, për të “goditur” konkurrencën në rritje nga Kina. Përmes saj, kompanitë nga këto vende mund të importojnë, dhe më pas, me një shkallë të caktuar të përpunimit, t’i origjinojnë këto mallra si të tyret, për t’i eksportuar me taksa 0 drejt tregjeve europiane.

Çfarë kërkohet

Megjithëse përfaqësuesit e qeverisë janë duke punuar mbi draft-propozimin që do të dërgojnë në BE, përfaqësuesit e biznesit kanë renditur kërkesat e tyre.Presidenti i Dhomës Kombëtare të Prodhuesve të Veshjeve, Flamur Hoxha, thotë se kanë kërkuar që masa e për-punimit të jetë maksimumi në 40%, në rast se do të vendoset të ketë kuotë për përpunimin.“Në fakt ne kemi kërkuar që të mos ketë fare nivele apo përqindje të për-punimit dhe njëherësh lënda e parë, që duhet të jetë pëlhura, të marrë përqindjen më të madhe në përpunim”, thotë Hoxha.

Në situatën aktuale të industrisë ven-dase tekstile, shkalla e përpunimit mbetet shumë e ulët, sepse sektori është tërësisht fason, që punon me mostra të ardhura gati nga partnerët europianë, duke realizuar shumë pak prerje-qepje-hekurosje. “Nismat e importimit të lëndës së parë nga vetë fasonistët janë shumë të pakta dhe prandaj, edhe nëse hyn në fuqi 70%, sektori nuk do të cenohet për

momentin. Por kjo padyshim do të ulë potencialet konkurruese në të ardh-men, kur industrialistët do të detyrohen që ta importojnë vetë lëndën e parë dhe të ofrojnë një produkt të gatshëm për eksport”, shpjegon kreu i Dhomës së Prodhuesve të Veshjeve.Aktualisht, që produktet të marrin origjinën preferenciale të një vendi, duhet të kryejnë 45 për qind të pro-cesit të përpunimit brenda tij. Pra, një kompani që operon në fushën e konfeksioneve importon lëndën e parë pëlhurë dhe procesi që kryhet pas këtij momenti, e bën që në fund produkti të jetë me origjinim “Made in Albania”. Me propozimin e Kroacisë, i bie që Shqipëria të fi llojë që nga prodhimi i fi jes për të marrë origjinën. Interesi i këtij vendi për të fi lluar nga fi ja lidhet me faktin që në Kroaci industria tek-stile e prodhimit të fi jes dhe endjes së pëlhurës është prezente gjerësisht që para viteve ‘90.Nga ana tjetër, edhe industrialistët agroushqimorë po tregohen aktivë në propozimet e tyre. Alban Zusi tregon

ALBAN ZUSI:

Sot ka shumë industri përpunuese

të frutave, peshkut, mishit apo

perimeve që eksportojnë dhe nëse

shkalla e përpunimit përcaktohet

në nivelin e 70%, shitja e tyre do

të shtrenjtohet dhe si pasojë, do të

humbasin tregje

INDUSTRIA E TEKSTILEVE

470Nr. kompanive

48-50 MLD/LEKEksportet

100,000Të punësuar

INDUSTRIA E PËRPUNIMIT TË PESHKUT

15Nr. kompanive

2.7 MLD/LEKEksportet

3,000Të punësuar

INDUSTRIA E UJIT

50Nr. kompanive

38.4 MLD/LEKEksportet

1,000Të punësuar

INDUSTRIA E LËNGJEVE TË FRUTAVE

20Nr. kompanive

14.3 MLD/LEKEksportet

600Të punësuar

500 - Monitor • 27

se kanë dorëzuar në grupin e punës propozimin e tyre, ku është kërkuar që me një shkallë përpunimi prej 30-40%, produktet të mund të marrin markën “made in Albania”. Kërkesa e Kroacisë jo domosdoshmër-isht do të thotë miratim i saj, pasi të gjitha vendet kanë të drejtën e votës dhe, mbi të gjitha, operimi në shkallë globale i kompanive i lë pak mundësi që të marrë miratimin për 70 përqin-dëshin.

Shanse të reja...

Industria e fasonit pritet të marrë “spunto” të re pas miratimit të mar-rëveshjes së kumulimit triangolar Turqi-Shqipëri-BE. Marrëveshja është ratifi kuar nga Parlamenti turk dhe ka hyrë në fuqi prej dy muajsh. Lajmi bëhet i ditur nga përfaqësuesit e Dhomës së Prodhuesve të Veshjeve në vend.Për Gjergj Leqejzën, një nga prodhuesit më të mëdhenj të tekstileve në vend, ky është një lajm i mirë, pasi hap një faqe të re për këtë industri në Shqipëri.“Menjëherë pas hyrjes në fuqi, Shq-ipëria u bë 12.5% (vlera e taksës së doganore) më e lirë se më parë. Ne kemi nisur ta shfrytëzojmë tashmë dhe jemi duke importuar lëndë të parë nga Turqia, e përpunojmë atë në vend dhe më pas e eksportojmë drejt Bash-kimit Europian pa paguar asnjë taksë, ndërkohë që më parë duhet të paguaje taksë në eksport, sepse lënda e parë vinte nga një vend jo-BE”, shpjegon Leqejza, administrator i “Cotonella”-s.Sipas administratorit të “Cotonella”-s, Gjergj Leqejza, Shqipëria bëhet shumë konkurruese, madje në nivelet e Kinës, një nga ekonomitë me industrinë më të fuqishme të fasonit. Kina, duke mos qenë një vend i Bashkimit Europian, paguan automatikisht taksën doganore prej 12.5%, ndërkaq ka kohë më të gjatë për shkarkimin e mallit, koston e transportit më të lartë, magazinimin më të shtrenjtë, si dhe ndryshimin e kursit, pasi operon me dollar. Të gjitha këto disfavore pritet të shërbejnë në të mirë të ndërmarrjeve shqiptare, të cilat kanë afërsi gjeografi ke me Turqinë dhe me tregjet europiane.“Është e vërtetë se pambuku turk është më i shtrenjtë se pambuku kinez, por është dhe më cilësor dhe me hyrjen në fuqi të marrëveshjes, kostoja e përpunimit në Shqipëri del e njëjtë me atë në Kinë”, thotë administratori i “Cotonella”-s. Ky fakt mund të nxisë shumë ndërmarrje italiane të vijnë në Shqipëri për të krijuar partneritet, por do të shtojë edhe porositë nga ato që janë aktualisht në vend. “Ne si ndërmarrje kemi parashikuar

që pas kësaj marrëveshjeje ta bëjmë të gjithë prodhimin e ‘Cotonella’-s në Shqipëri dhe ta shkëpusim nga Kina. Tani që importojmë lëndën e parë nga Turqia planifi kojmë që ta bëjmë prodh-imin tërësisht në fabrikën në Shkodër”, thotë Gjergj Leqejza.Situata e mëparshme kishte rënduar më shumë partnerët italianë, që janë edhe më të shumtët në vend, të cilët detyroheshin ta merrnin lëndën e parë nga Turqia, ta çonin në Itali, më pas në Shqipëri ku edhe bëhej produkti fi nal dhe në fund ta eksportonin sër-ish drejt tregjeve italiane. Kjo ishte, në fakt, edhe mënyra e vetme që shmangte pagesën e taksës doganore prej 12.5% për mallra që nuk kanë origjinë të

Bashkimit Europian.Nga ana tjetër, marrëveshja pritet t’i japë nxitje “bashkëpunimit” Itali-Shqipëri në fason dhe largimit të ndër-marrjeve europiane nga Kina pritet t’i japë edhe rritja e vazhdueshme e kostos së kësaj industrie në këtë shtet. Kina, e cila prej shumë vitesh u bë konkur-rentja më absolute për shkak të kostos tepër të ulët të prodhimit, duke shkak-tuar mbylljen e ndërmarrjeve të tekstilit në Europë dhe në vende të ndryshme të Ballkanit, duket se ngadalë po e humbet pozitën e saj të fortë. Subvencionet nga qeveria kineze për shumë ndërmarrje janë ndërprerë në masën më të madhe dhe për këtë, ato kanë vendosur rritjen e çmimeve. Nga ana tjetër, ajo që ka lënë të pakënaqur sipërmarrësit europianë është jo vetëm cilësia më e ulët nga ndërmarrjet ki-neze, por edhe shpeshherë mungesa e korrektësisë nga ana e tyre. Ndonëse Shqipëria nuk ka potencialet e shtetit kinez, qoftë nga numri i punon-jësve, kapaciteti prodhues dhe numri i ndërmarrjeve, cilësia që ato ofrojnë dhe afërsia e madhe gjeografi ke pritet të nx-isë ndërmarrjet europiane që të lidhin partneritet me ndërmarrjet shqiptare, qoftë me sasi të vogla.

Drejt ciklit të mbyllur

Gjergj Leqejza nuk është i vetmi fa-sonist që ka nisur importimin e lëndës së parë dhe si rrjedhojë ofrimin e një produkti të plotë.Flamur Hoxha, administrator i kompa-nisë “Kler”, tregon se së shpejti do të nisë importimin e pëlhurave nga Italia dhe Gjermania dhe do të ofrojë veshjet e përfunduara në fabrikën e tij.“Jam duke përfunduar magazinën për këtë qëllim dhe së shpejti do të nis procesin. Kam vendosur që fi llimisht të importoj pëlhurë cilësore nga vendet europiane, me qëllim që produkti fi nal të jetë i një cilësie të lartë. Kjo do të bëjë të mundur që unë jo vetëm të shes artikujt, por edhe part-nerëve të mi t’jua ofroj si opsion, që mjaftojnë të bëjnë vetëm porosinë dhe unë u ofroj produktin final”, thotë Hoxha. Në të njëjtën linjë është Lin-dita Legisi, e cila punon për markat e njohura. “Ndonëse nuk kam nisur që të importoj lëndë të parë është në planet e mia”, thotë ajo.Këto nisma të fasonistëve shqiptarë janë sinjale të qarta se industria duhet të kalojë në një fazë tjetër zhvillimi, në kushtet e një konkurrence në rritje, sidomos në tregjet europiane. Prandaj, edhe nëse miratimi i propozimit të Kro-acisë nuk do ta dëmtonte sot industrinë tekstile, në një të ardhme shumë të afërt, efekti do të ndihej.

FLAMUR HOXHA:

Nismat e importimit të lëndës

së parë nga vetë fasonistët janë

shumë të pakta dhe prandaj, edhe

nëse hyn në fuqi 70%, sektori

nuk do të cenohet për momentin.

Por kjo do të ulë potencialet

konkurruese në të ardhmen, kur

industrialistët do të detyrohen që ta

importojnë vetë lëndën e parë dhe

të ofrojnë një produkt të gatshëm

për eksport

TekstiletPeshkuSallametLëngjet e frutavePërpunimi i perimevePijet e ndryshme alkoolike

INDUSTRITË QË PREKEN

Afërsia gjeografi keCilësia e mirëMagazinimi i shpejtëKostoja e lirë e transportitHyrja në fuqi e marrëveshjes së kumulimit triangolar Turqi-Shqipëri-BE dhe si pasojë, eliminimi i taksës doganore prej 12.5%

PËRPARËSITË E INDUSTRISË TEKSTILE

28 • Monitor - 500

Në javën e tretë të debatit mbi rishi-kimin e TVSH-së dhe diskutimit në tërësi të sistemit aktual të tak-

save, po del në pah gjithnjë e më shumë varianti tjetër, që ndoshta mund t’iu vijë në ndihmë të varfërve: rritja e kufi rit të pataksuar për të ardhurat. Tashmë kur Kryeministri e dha përgjigjen përfundimtare, kundër propozimit të PS-së për bërjen zero të TVSH-së për bukën, miellin, vezën, qumështin etj., me argumentin se dëmton biznesin prodhues vendas, tashmë debati është zhvendosur në të tjera variante. Javën e kaluar në “Monitor” ish-zëvendësministri i Financave, Florion Mima, tashmë anëtar i Komisionit Parlamentar për Ekonominë, tha se ulja e TVSH-së nuk i shkon në ndihmë të varfërve, pasi konsumon më pak, por të pasurve. “Si rrjedhojë, mund të gjenden hapësira ndihmese në rast se rishikohet kufi ri i pataksueshëm mbi të ardhurat”, deklaroi ai. Mima nuk bëri dallim mbi llojin e së ardhurës, por i përf-shiu të gjitha. Aktualisht, sipas sistemit tatimor, për pagat mujore deri në 20 mijë lekë, nuk mbahet tatim, kurse mbi këtë nivel aplikohet taksa 10 për qind (mbi të ardhurat personale - TAP-i). Një tjetër ekspert i fushës së taksave, po nga sfera e politikës, Ervin Mete, përforcon mundësinë e këtij varianti, pra i rritjes së kufi rit. Duke iu referuar shembujve të vendeve të tjera, Mete, i cili ka studiuar për të drejtën tatimore në Uni-versitetin e Harvardit, thotë se të varfrit ndihmohen më tepër në rast se për pagat deri në 30 mijë lekë nuk aplikohet TAP-i, dhe mbi këtë kufi të llogaritet diferenca.

Rekordi negativ i TVSH-së

Administrata tatimore nuk ka mundur të mbledhë në asnjë muaj të këtij viti më shumë se në 2010-n. Shifrat e paraqitura nga Ministria e Financave tregojnë se në periudhën janar-korrik, tatimet kanë dalë gjithnjë minus mesatarisht me 10 për qind, ku muaji prill dhe korriku shënojnë nivelin më të lartë, mbi 30 për qind defi cit (në raport me 2010-n). Duke iu mbetur të dhënave faktike, pra përfundimtare, në total nga TVSH-ja janë mbledhur gjithsej 63.6 miliardë lekë, ose 0.6 për qind më pak se një vit më parë dhe 0.1 për qind më shumë se parashikimi në buxhetin e rishikuar për vitin 2011. Administrata tati-more konsiderohet “delja e zezë” e TVSH-së, pasi deri në korrik janë mbledhur 14 miliardë lekë nga 14.2 miliardë lekë të

planifi kuara sipas buxhetit te rishikuar 2011, që do të thotë 1 për qind më pak se parashikimi dhe 16.7 për qind më pak se një vit më parë. Në këto kushte, ulja e TVSH në 10 për qind për vajin, sheqerin dhe orizin apo bërja zero % e miellit, bukës, qumështit, vezës dhe ilaçeve (propozime të PS-së), shikohet me ndrojë nga qeveria, pasi ul më tej të ardhurat në buxhet, që sipas socialistëve shkojnë deri në 3 miliardë lekë për mallrat e importit. Mimi Kodheli thotë se, defi citi nga ulja e TVSH të përballohet nga shitja e licencës 3G, kurse për zbatimin shton se “përsh-kallëzimi i TVSH-së me 0, 10 dhe 20%, teknikisht nuk duhet të sjellë probleme në zbatim, pasi vendosja e kasave fi skale duhej tashmë të kishte ulur në mënyrë të dukshme evazionin fi skal në të gjitha hallkat”.

BETEJA POLITIKE E TVSH-SËKryeministri iu përgjigj negativisht propozimit të PS për uljen e TVSH, me argumentin së dëmton biznesin. Sakaq, shtohen zërat për rritjen e kufi rit të pataksuar për të ardhurat

debati Taksat

ku i varfri tatohet në përqindje më shumë se i pasuri. Sot sistemi ynë tati-mor, në tërësinë e tij, është regresiv. Me regresiv, kuptoj që me rritjen e të ardhurave, përqindja e të ardhurave që shkojnë për pagim taksash zvogëlo-het. Si TVSH-ja ashtu edhe tatimi i sheshtë, dy tatimet tona kryesore, janë për nga natyra regresive. Kontributet e

Ervin Mete*, kryetar i G99: Sistemi aktual i taksave, regresiv

Të varfrit paguajnë më tepër tak

Si i gjykoni propozimet e PS për heqjen e TVSH-së 20% për disa produkte bazë të konsumit, si dhe bërjen me 10% për disa të tjera?

I konsideroj të drejta, por megjithatë jo të paplota, pasi ka mundësi për më shumë. Të drejta, sepse ne sot ndodhemi në një situatë absurde,

Pagat deri në 300 mijë lekë, të mos tatohen

BU

RIM

I: M

INIS

TRIA

E F

INA

NC

AV

E

500 - Monitor • 29

sigurimeve shoqërore janë gjithashtu thelbësisht regresive. Gjithashtu, ne taksojmë konsumin por jo kursimin, pra pasuria e akumuluar nuk taksohet në një kohë që të ardhurat e të varfërve thuajse taksohen të gjitha, sepse thuajse të gjitha konsumohen. Shto këtu edhe taksat fikse, si ajo mbi banesën, gjelbërimin, televizionin etj., të cilat si

përqindje rëndojnë më shumë të varfrit dhe kemi një situatë të padrejtë e të papranueshme. Në këto kushte është e

domosdoshme të bëhet një ndërhyrje, ndaj propozimet janë të drejta.Nga ana tjetër, them janë të paplota, sepse nuk mjafto-jnë as për t’i lehtësuar mjaftueshëm personat me të ardhura të pakta në vend dhe as për të ekuili-

bruar sistemin. Së paku, propozimet duheshin shoqëruar edhe me dy el-ementë të tjerë: përjashtimi nga tatimi për pagat e ulëta dhe taksimi i pasur-isë së akumuluar. Pagat deri në 30.000 lekë, unë mendoj duhen përjashtuar tërësisht nga tatimi. Kjo është një praktikë e ndjekur nga shtetet më të përparuara perëndimore. Anglia p.sh. përjashton nga tatimi të ardhurat vjetore deri 9.800 GBP, Shtetet e Bash-kuara deri në 10.500 USD e kështu me radhë. Kjo është një masë, që e shoqëruar me propozimin e PS-së do t’i lehtësonte realisht ata me të ard-hura të pakta. Nga ana tjetër, të dyja këto nisma do të sillnin mungesa në buxhet, ndaj të ardhurat e humbura prej tyre duhen kompensuar disi. Mendoj me vend do të ishte aplikimi i një takse të pasurish në Shqipëri. Të themi nëse dikush ka një pasuri prej 1 milion eurosh, ai duhet që një përqindje vjetore, p.sh. 0.5% ta paguajë si taksë. Kjo është një taksë që ekziston në shumë vende të botës dhe njihet si taksë e mirëqenies. Kjo do të rikuperonte të hyrat në buxhet, por edhe do të ndikonte disi në uljen e polarizimin që po bëhet gjithmonë e më i mprehtë në Shqipëri. Elemente të tjera si heqja e TVSH-së për energjinë elektrike, që është një shpenzim kryesor për qytetarët, gjithashtu mund të ishte konsideruar.

Megjithatë, Kryeministri ka dalë kundër kësaj teze, duke e lidhur me faktin se ulja e TVSH-së dëmton biznesin vendas. Çfarë rreziku shkakton kjo masë, nëse realisht kemi një të tillë?

Mendoj se prodhuesit vendas nuk ndihmohen, duke ngarkuar me taksa qytetarët e këtij vendi. Ndihma për ta duhet të jepet duke strukturuar e integruar tregjet e mallrave bujqësore, duke nxitur zgjerimin e fermave dhe ekonominë e shkallës, duke ju ardhur në ndihmë me trajnime e metoda bashkëkohore, duke integruar tregjet tona me tregjet rajonale me të cilat janë komplementare, duke aplikuar nyjën e grumbullim-distribuimit si ndërmjetësim mes prodhuesve ven-das e tregtarëve, etj., por jo nëpërmjet rritjes së taksave te qytetarët. Ne duhet të synojmë të bëjmë produktet tona më konkurruese, si brenda ashtu edhe jashtë vendit dhe jo të fokuso-hemi në politika proteksioniste. Për më tepër, nuk ka asnjë korrelacion mes tatimit të mbledhur nga taksimi i këtyre produkteve dhe ndihmës fi nan-ciare që ju jepet prodhuesve vendas. Thënë ndryshe, të ardhurat e kësaj takse nuk destinohen për prodhuesit vendas. Më tej akoma, për një pjesë të këtyre produkteve, si sheqeri apo

ksa në përqindje se sa të pasurit

SITUATA E TVSH SIPAS SEKTORËVE KRYESORË

Emërtimi 7-mujor 7-mujor ndryshimi Subjekte Subjekte Ndryshimi

2010 2011 % paguese paguese në %

(mln lekë) (mln lekë) 2010 2011

Prodhim 4,201 4,321 2.9 1,172 1,172 0

Ndërtim 4,588 2,961 -35.5 1,714 1,696 -1

Transport 225 268 18.9 293 288 -1.7

Tregti 2,298 2,314 0.7 3,089 3,181 3

Shërbime 5,544 4,175 -24.7 2,128 4,214 98

Burimi: Ministria e Financave

30 • Monitor - 500

debati Taksatorizi, nuk ka prodhim vendas.Sesa efi ciente ka qenë qeveria në ndihmën e saj ndaj prodhuesve ven-das e tregon fakti që ne sot kemi një raport 1:10 midis prodhimit bujqësor vendas dhe atij të importit. Nëse fi lozofi a e qeverisë ka qenë ndihma e prodhimit vendas nëpërmjet ngar-kimit të qytetarëve me taksa, kjo qartazi ka dështuar. Për të gjitha këto arsye ky argument më duket i pavend dhe thjesht mburojë për paaftësinë menaxhuese të qeverisë të një TVSH-je me disa shkallë tatimore.

Po mendimi juaj lidhur me tezën, se ulja e TVSH ndihmon më shumë të pasurit, pasi janë ata që konsumojnë më tepër, cili është?

Ky është një argument absolutisht i pabazë. Le të mbajmë parasysh fak-tin se për çfarë konsumi po fl asim. Bëhet fjalë për produkte bazike të jetës së përditshme, për të cilat të gjithë njerëzit kanë nevoja jetike thu-ajse të njëjta. Nuk mund të thuhet se një i pasur konsumon më shumë bukë apo kripë apo sheqer se një i varfër, përkundrazi. I pasuri mund të konsumojë më tepër për të blerë apartamente apo makina, apo për të shkuar me pushime, por nuk po diskutojmë këtë lloj konsumi.

Mazhoranca merr si shembull vendet e tjera, të cilat në kohë krizash, i kanë rritur taksat. Keni koment për këtë?

Nëse mazhoranca ka nevojë të rrisë taksat, kjo nuk mund dhe nuk duhet të bëhet në kurriz të të varfërve. Kjo është paradoksale në gjenezë. Vendet e tjera i rrisin taksat për ata që mund t’i paguajnë. Çdo sistem i drejtë tatimor bazohet mbi pari-min “ai që ka më tepër, paguan më shumë”. Ata që duhen tatuar janë të pasurit, qoftë duke iu rikthyer një tatimi progresiv apo duke vendosur taksa mbi pasurinë e akumuluar si ajo që fola më lart.

Nëse forcat politike nuk bien dakord, cila, sipas jush do të ishte masa më e duhur në mbrojtje të atyre konsumatorëve të varfër?

Forcat politike duhet domosdosh-mërisht të bien dakord që të ulin barrën tatimore ndaj personave me të ardhura të pakta në Shqipëri, pavarësisht nëse bien dakord për propozimet konkrete të PS-së apo jo. Përndryshe, ne e shtyjmë këtë shtresë të shoqërisë drejt infor-malitetit dhe kulturës së mospagimit të taksave.

*Autori ka Master në studimet mbi të drejtën tatimore në Universitetin e Harvardit dhe në “London School of Economics”

Tashmë, zyrtarisht PS-ja ka depozituar në Kuvend një projektligj mbi disa ndryshime te TVSH-ja. Si e vlerësoni ju këtë propozim?

Çdo lehtësim nga taksat është gjithmonë i mirëpritur nga biznesi, por më së shumti nga konsumatori. Mirëpo duhet të mos harrojmë faktin se ndryshimet gjithnjë duhet të kenë kohën e vendin e duhur, pasi taksat e kanë një funksion, e në të kundërt të gjithë do dëshironin të mos i kishin fare. Në këtë kuptim, edhe ky propozim i opozitës duhet lexuar me kujdes. Mirë se po ulim TVSH-në ose po e bëjmë zero për ushqimet, por impakti që marrim cili është? Mendoj se në kushtet që është ekonomia shqiptare, propozimi është më shumë një show populist se sa një alternativë e argu-mentuar. Përse? Sepse së pari, diferencimi i TVSH-së nxit cenimin e konkurrencës së lirë në treg. Kjo lëvizje, nëse realizohet ndonjëherë, duhet të jetë në sintoni me vendin e kohën e duhur. Me fjalë të tjera, kur legjislacioni dhe monitorimi fi skal të jenë në nivele të kënaqshme, vetëm atëherë mundësojnë impaktin e lehtësimit të efektit rëndues të TVSH-së në xhepat e qytetarëve. Në këtë moment kur po konsolidohet sistemi fi skal, nuk ka shumë garanci se do të shkojë në vendin e duhur dhe se do të përfi tojë nga kjo lëvizje, grupi i duhur i interesit. Hallka e sistemit fi skal, stabilizimi i kasave fi skale dhe amnistisë, të cilën PS nuk e votoi, duhet më parë të plotësohet në zinxhirin që ushqen ekonominë formale, me votimin e gjykatës administrative. Më pas, në kushtet e një ekonomie formale, në një masë mbi 85%, mund të bëhen edhe ndërhyrje të tilla si TVSH apo përshkallëzime të ndryshme të specifi kuara të taksave të ndryshme, të cilat domosdoshmërisht kërkojnë monitorim efi kas, përkatësisht në nivelin e administrimit dhe teknologjisë së informacionit. Së dyti, në një buxhet, zvogëlimi i të ardhurave pat-jetër duhet të balancohet me zvogëlimin e shpenzimeve, e në këtë moment një impakt p.sh. në rrogat dhe pensionet do të cenonte drejtpërdrejt interesat e qytetarëve. Apo nëse e mbështesin në uljen e investimeve publike të cilat kanë ndikim shumëplanësh, përsëri efektet do të jenë negative. Kurrsesi nuk mund të mbështetet ky zvogëlim i të ardhurave, me një të ardhur të përkohshme, siç është e ardhura nga shitja e licencës 3G të një operatori të telefonisë celulare apo me një të ardhur nga privatizimi. Mjafton vetëm ky argument që të kuptohet se propozimi opozitar bëhet vetëm për efekte popu-liste. Dhe së treti, kur shtyllat e parametrave makroekonomikë duhet të mbështeten dhe ushqehen për t’u mbajtur në këto kuota, një gur i lëvizur nga ky themel i shëndoshë që po funksionon, mund të lëndojë skemën ekonomike shqiptare që prezantohet stabile.

Ka një debat (edhe në rang botëror) lidhur me sistemin e taksave në tërësi. Si e gjykoni ju, cilën kategori prekin më shumë detyrimet fi skale, sa i takon familjeve dhe biznesit dhe a duhet bërë një ndarje në varësi të të ardhurave?

Në kushtet kur ekonomia botërore është futur në një cikël krizash, eksplorimi i të gjitha mundësive për të dalë nga kjo situatë është domosdoshmëri. Pjesë e këtij eksplorimi është edhe debati për ndërhyrje në sistemet fi skale, të cilat si gjithmonë, kanë vend për t’u përmirësuar. Mendoj se në këtë drejtim, ne duhet të ndjekim me vëmendje të gjitha zhvillimet ndërkombëtare. Përvoja e të tjerëve sigurisht që gjithmonë është e vlefshme. Ju shtroni pyetjen se cilën kategori prekin më shumë detyrimet fi skale? Sig-urisht që kur bëhet fjalë për taksa, më i rënduar është biznesi. Por kjo nuk do të thotë aspak se edhe konsumatorët nuk i kanë ngarkesë taksat, që njihen ndryshe si taksat e tërthorta. Në raport me tërësinë e sistemit fi skal, ekuilibrat sigurisht që nuk mund të ndryshojnë nga njëri kah në tjetrin. Megjithatë ndryshime në ngarkesën fi skale për kategori të caktuara gjithmonë janë bërë e mund të bëhen.

A nevojitet rishikimi i taksave në tërësi, në favor të familjeve të varfra, duke pasur parasysh ndikimin e tyre te produktet dhe çmimet?

Abuzohet shumë me këtë. Si mund të ulësh taksat, vetëm për familjet e varfra. Si mund të bëhet kjo ndarje. Në kushtet e këtyre vështirësive, buxhetet publike kanë krijuar skemat e mbështetjes për të varfrit. Ndërkohë sa i takon rishikimit të taksave, në fokus nuk janë të varfrit, por të pasurit. Besoj se e keni ndjekur debatin që po zhvillohet në SHBA, pas propozimit të Presidentit Obama, për taksimin e të pasurve. Atje sigurisht që është një realitet ndryshe nga ky që kemi në Shqipëri. Por megjithatë, argumentet që sillen mund të vlejnë edhe për ndryshime që ne mund të ndërmarrim në të ardh-men, ashtu siç kemi ndërmarrë dhe deri më tani. Ndërhyrja në taksa nuk është tabu, por kjo nuk do të thotë se ne mund të ndërhyjmë në to edhe “për qejf”.

Gjokë Uldedaj, biznesmen, deputet i PD-së, anëtar i Komisionit të Ekonomisë

Ulja e taksave penalizon investimet: Nevojiten masa të tjera

500 - Monitor • 31

Amnistia nuk po shfrytëzohet siç duhet, ose më saktë jo në ato nivele që priteshin. Kur kanë

mbetur më pak se tre muaj nga mbyl-lja e afatit, 31 dhjetor 2011, Ministria e Financave bën të ditur shifrat, nga ku mësohet se biznesi po tregohet gjithnjë e më shumë skeptik. “Është një shans që duhet shfrytëzuar”, thotë për “Moni-tor” zëvendësministri i Financave, Alfred Rushaj. Shifrat e paraqitura në gjysmën e periudhës së zbatimit të am-nistisë tregojnë se ka pasur lëvizje nga të gjitha kategoritë e përfi tuesve, por ajo që vihet re ishte ritmi tepër i ulët i bizneseve. “Biznesi duhet të shikojë përpara dhe të përfi tojë nga amnistia, mundësi kjo që nuk përsëritet”, thotë Rushaj. Ai shtoi se “nuk do të ketë një shtyrje të afatit”. Përgjigjja e zëvenës-ministrit vjen në një kohë kur bizneset, kryesisht ato të dhomës së Tregtisë së Tiranës kanë kërkuar shtyrje të periud-hës së zbatimit edhe për 6 muaj të tjerë.“Nuk shohim arsye për të shtyrë afa-tin. Bizneset kanë pasur kohë, dhe u kanë mbetur më shumë se dy muaj të tjerë”, shton më tej numri dy i Finan-cave. Zyrtarisht, deri më 15 tetor 2011, mësohet se janë falur rreth 14 miliardë lekë, në një kohë kur i gjithë potenciali është rreth 60 miliardë lekë, pra kemi më pak se 20 për qind shfrytëzim të amnistisë. Ajo që bie në sy është fakti se individët janë duke nxituar më tepër për të përfi tuar nga amnistia, si në pjesën e degazimit të të ardhurave të padeklaruara, ashtu dhe në rivlerësi-min e pronave të paluajtshme.

Tatimet, më dobët se doganat

Ritmi i ulët i zbatimit të faljes vijon të pasqyrojë punën jo të mirë nga admin-istrata tatimore. Në total, nga ana e komisioneve të faljes, janë falur 44,734 raste në vlerën 3.6 miliardë lekë, kurse nga biznesi është paguar shuma prej 35,3 milionë lekësh, për 448 raste. Sa i takon doganave, janë falur 10.7 miliardë lekë detyrime doganore, nga të cilat kanë përfi tuar 1,456 biznese dhe janë paguar 18,6 milionë lekë. “Sikurse duket qartë nga të dhënat, qëllimi ynë nuk është mbledhja e të ardhurave në buxhet, por falja për biznesin dhe pastrimi i bilanceve”, deklaron Rushaj. Sa i takon individëve, në banka kanë mundur të legalizojnë 400 milionë lekë, nga të cilat është marrë tatim në burim për legaliz-imin e shumës në të holla nga individët (3%) shuma prej 11,9 milionë lekësh. Kurse te pronat kanë bërë rivlerësim pasurie mbi 4 mijë individë, ku shuma totale e pasurisë së rivlerësuar është 30 miliardë lekë, për të cilat individët kanë paguar vetëm 300 milionë lekë, ndërsa 2.7 miliardë lekë u janë falur.

amnistia Fiskale

INDIVIDËT, MË TË “SHKATHËT” SE BIZNESI

MAKINAT

Janë zhdoganuar 1068 automjete,

për të cilat janë paguar

220 milionë lekë, duke përfi tuar

faljen e po kësaj shume

SELAMI XHEPA

Personalisht kam qenë në grupin e skeptikëve për rezultatet e amnistisë fi skale dhe kjo nuk përbën ndonjë befasi për mua. Sidoqoftë, për shumë kompani që kanë fshirë borxhet në llogaritë e tyre me autoritetet fi skale, borxhet e këqija dhe detyrimet e trashëguara që mund të ishin bërë pengesë për zhvillimin e veprimtarisë së tyre, kjo masë ka qenë me efekte shumë pozitive, megjithëse e vështirë që të kuantifi kohet.

Isha skeptik që në fi llim, duhej konsensus

KODHELI

Jemi shprehur gjithnjë me dyshim mbi rezultatet që mund të sillte amnistia fi skale. Kjo u vërtetua që në fi llim, pasi qeveria nuk i mori në konsideratë kërkesat e biznesit. Ne i paralajmëruam se projekti i propozuar nuk do të sillte efektin e duhur, për aq kohë se biznesit nuk iu dha e drejta e garancisë. PS kërkoi garanci që nëpërmjet amnistisë të mos ligjëroheshin “paratë e pista”.

Paralajmëruam dështimin, nuk u dëgjua biznesi

MIMA

Ajo që mund them është që “kuajt nuk mund të ndërrohen në mes të garës”. Kemi një ligj të iniciuar nga biznesi, pati debate, u miratua, kuptohet duke marrë në konsideratë pjesën më të madhe të kërkesave të tyre. Unë gjykoj se amnistia është një shans i mirë për ata që duan të pastrojnë historikun e tyre, llogaritë, librat kontabël nga detyrimet shumëvjeçare që kanë në marrëdhëniet me shtetin. Gjithnjë kam qenë i mendimit, që në mënyrë simbo-like, çelësat e amnistisë duhen hedhur në det, në kuptimin që askush të mos pretendojnë se mund të ketë sërish falje pas një apo dy vitesh. Mund të vijë koha pas 30 vitesh.

Shans i mirë që vjen një herë në 30 vjet

Biznesit të madh i është falur shuma 2.5 miliardë lekë për 4,870 raste Biznesit të vogël i është falur shuma 387 milionë lekë për 14,860 rasteIndividëve u janë falur 214,7 milionë lekë për 5,317 raste

PËR BORXHET E VITIT 2009:

Janë falur 2,013 raste në vlerën 70.8 milionë lekë dhe është bërë pagesa e tatimit për 39 raste në vlerën 812 mijë lekë

PËR BORXHET, DERI NË VITIN 2008:

PËR BORXHET E VITIT 2010:

Janë falur 3,446 raste në vlerën 87.8 milionë lekë dhe është bërë pagesa e tatimit për 149 raste në vlerën 15 milionë lekë

32 • Monitor - 500

Monedha shqiptare ka shënuar ulje në raportet e këmbimit me euron gjatë javës së kaluar, ndërsa dollari është nënçmuar në këmbimet e tij me lekun. Sjellja e monedhës shqiptare këtë javë ka reflektuar kursin euro-dollar në bursa. Në tregjet ndërkom-bëtare, euro shënoi rritje ndaj dollarit gjatë javës së kaluar.

BU

RIM

I: B

SH

BU

RIM

I: B

SH

BU

RIM

I: O

AN

DA

.CO

M

KURSI I KËMBIMIT

BURSAMALLRA32

32 Kredi për biznes32 Kredi për shtëpi32 Kredi për automjete33 Kredi konsumatore34 Interesat e depozitave në bankat e nivelit të dytë (%)66 Indeksi i çmimeve të konsumit, shtator 2011

Çmimi i naftës vijoi të rritej në Nju Jork për të dytën javë radhazi, si

rrjedhojë e spekulimeve se Europa mund të frenojë krizën e borxheve dhe

ekonomia e SHBA-ve do të rimëkëmbet, duke nxitur kërkesën për lëndë

të para. Në rritjen e çmimeve ndikoi dhe pritshmëria për kufizim të mëtejshëm të

NAFTA SHTRENJTOHET

ofertës. “Lëvizja në ulje apo në rritje në tregjet e naftës është në varësi të tregjeve

financiare dhe të aksioneve”, thotë Ken Hasegawa, një menaxher produktesh i

Newedge në Tokio. “Disa nga të dhënat e Shteteve të Bashkuara kanë qenë të mira

gjatë kohëve të fundit. Unë nuk mendoj se tregjet do të rriten me shpejtësi në rast

se ka shumë frikë”.

Nafta bruto amerikane arriti në 85.36 dollarë për fuçi në tregtimet elektronike

të Bursës së Nju Jorkut. Çmimet kanë rënë 7.4% këtë vit dhe janë rritur 2% gjatë

javës.

Treguesi Brent për dorëzimet e nëntorit arriti në 112.7 dollarë për fuçi në Bursën

e Londrës.

Inventarët më të ulët në Europë shihen nga analistët si faktori kryesor përtej

rritjes së treguesit Brent, veçanërisht kontratave për dorëzim të menjëhershëm.

Agjencia Ndërkombëtare e Energjisë tha se rezervat e naftës ishin më të ulëtat në

pothuajse nëntë vjet, pas një vale problemesh me furnizimet.

Ndërkohë ari fitoi terren, duke u rritur me 0.6 në 1,675 dollarë për troy onz. UBS

tha se ari i bardhë ishte shitur gjatë kohëve të fundit kur ka pasur rënie të tregjeve

të mallrave. Tërheqja e metalit të çmuar mbetet e lartë në këto kohë kur pasiguria

në tregje është shumë e madhe.

32 • Monitor - 500

Ecuria e çmimeve të naftës gjatë vitit të fundit

Ecuria e çmimeve të grurit gjatë vitit të funditEcuria e çmimeve të arit gjatë vitit të fundit

Prodhimi i grurit është rritur teksa fermerët po ndjekin çmimet më të larta, sipas shifrave të qeverisë amerikane, duke sugjeruar që pre-

sioni infl acionist i ushqimeve mund të ulet në muajt në vijim. Fermerët mund të korrin 681.2 milionë tonë dhe të realizojnë të mbjella rekord prej 860.1 milionë tonësh misër dhe 461.4 milionë tonë oriz në vitin ak-tual, bëri të ditur Departamenti i Bujqësisë i Shteteve të Bashkuara, i cili rriti parashikimin për të gjitha llojet e drithërave në raportin më të fundit.

Kjo panoramë më e mirë vjen pasi çmimet e grurit u kthyen në nivele që për herë të fundit ishin parë gjatë periudhës së krizës së ushqimeve të viteve 2007-2008. Fermerët e SHBA-ve u hasën me një mot të nxehtë në verë, por në vendet e tjera, prodhuesit e shmangën motin e pafavorshëm që goditi rendimentin vitin e kaluar. “Është një funksion i çmimeve të larta. Fermerët kanë rritur mbjelljet këtë vit”, thotë Erin Fitzpatrick, një analist i produkteve bujqësore në Rabobank.

Kontratat e së ardhmes u dobësuan nga ky raport, me treguesin CBOT për dorëzimet e dhjetorit për grurin që ra me 5.2% në 6.26¾ dollarë për shinik dhe indeksi CBOT për dorëzimet e dhjetorit i misrit që u reduktua 0.7% në 6.40¾ dollarë për shinik. Mistri ka rënë që nga niveli i lartë rekord prej 7.99¾ dollarë për shinik që u arrit në fi llim të qershorit. Edhe gruri është reduktuar, pasi Rusia dhe Ukraina hoqën kufi zimet për eksportet. Tregjet e grurit mund të rriten sërish në rast se feno-meni i motit në Paqësor, La Niña, forcohet dhe dëmton mbjelljet në vendet eksportuese si Argjentina dhe Brazili. Rusia bëri të ditur javën e kaluar se mund të vendoste disa kushte mbi eksportet e grurit, ndonëse këto nuk do të ishin kufi zime.

SHTOHET PRODHIMI I GRURIT

500 - Monitor • 33

Lek 1 muaj 3 muaj 6 muaj 9 muaj 12 muaj 24 muaj 36 muaj

Banka Alpha 2.8-3.3 4.6-5.0 5.5-6.0 - 6.5-7.0 6.7-7.1 -

Banka Intesa SanPaolo 1.75 4.2 5.0 - 5.9 6.55 -

Banka e Bashkuar e Shqiperise 4.7 5.8 7.0 - 8.0 8.5 -

Credins Bank 3.3-4.0 4.5-4.7 5.5-5.8 - 6.4-6.6 6.9-7.5 -

Banka Emporiki 3.1-3.3 4.4-4.6 5.4-5.6 - 6.2-6.4 6.6-6.8 6.8-7.0

Veneto Banka 3.4 4.5 5.7 6.1 6.8 7.0 7.2

Banka Kombetare e Greqise 3.5-4.1 4.8-5.7 5.6-7.0 - 6.7-7.6 7.4-8.2 7.7-8.3

Banka Kombetare Tregtare 2.7-3.3 4.1-4.7 4.5-5.2 - 5.7-6.2 6.0-6.7 6.2-7.0

Banka e Kreditit te Shqiperise 4.0 4.5 4.75 - 5.75 - -

Banka Nderkombetare Tregtare 4.5 5.25 6.25 - 7.25 7.5 -

Banka e Pare e Investimeve 3.8-4.5 4.7-5.0 5.5-6.0 - 6.5-7.0 7.5 -

Banka Societe Generale Albania 2.55 4.05 5.25 - 6.0 6.05 6.15

Banka ProCredit 1.9-2.0 3.6-4.0 4.3-4.7 4.7-5.1 5.4-5.8 6.5-6.8 6.7-7.0

Banka Raiffeisen - 4.0-4.5 4.3-5.1 4.5-5.4 5.4-6.4 5.5-6.7 5.6-6.9

Banka Tirana 2.5-3.5 4.3-4.8 5.0-5.7 - 5.7-6.4 6.0-7.0 -

Union Bank 2.9-3.0 4.6-4.7 5.5-5.6 - 6.5-6.6 - -

Euro 1 muaj 3 muaj 6 muaj 9 muaj 12 muaj 24 muaj 36 muaj

Banka Alpha 1.7-2.1 2.3-2.8 2.7-3.2 - 3.5-4.0 3.6-4.1 -

Banka Intesa SanPaolo 0.4 1.8 2.0 - 2.7 3.3 -

Banka e Bashkuar e Shqiperise 3.7 4.5 4.8 - 5.2 5.7 -

Credins Bank 2.1-2.3 2.5-2.8 3.0-3.3 - 3.5-3.8 4.0-4.5 -

Banka Emporiki 1.7 2.5 2.7 - 3.3 3.5 3.7

Veneto Banka 2.3 2.6 3.3 3.6 3.8 4.0 4.2

Banka Kombetare e Greqise 2.4-3.0 3.0-3.7 3.5-4.0 - 4.0-4.5 4.1-4.6 4.2-4.8

Banka Kombetare Tregtare 1.0-1.5 1.3-1.8 1.6-2.3 - 2.3-2.8 2.8-3.5 3.05-3.7

Banka e Kreditit te Shqiperise 2.25 2.5 2.75 - 3.25 - -

Banka Nderkombetare Tregtare 2.5 2.7 3.25 - 4.0 4.1 -

Banka e Pare e Investimeve 2.5 3.0 3.5 - 4.0 4.5 -

Banka Societe Generale Albania 2.0 2.5 3.0 - 3.5 3.95 4.05

Banka ProCredit 0.7-0.75 1.4-1.55 1.7-1.85 1.9-2.05 2.1-2.25 2.4-2.55 2.5-2.65

Banka Raiffeisen - 1.3-2.0 1.5-2.2 1.7-2.4 2.1-3.0 2.15-3.05 1.6-3.1

Banka Tirana 1.6-2.0 2.0-2.5 2.6-3.0 - 3.1-3.5 3.4-4.0 -

Union Bank 1.2-1.3 2.2-2.3 3.2-3.3 - 3.6-3.7 - -

USD 1 muaj 3 muaj 6 muaj 9 muaj 12 muaj 24 muaj 36 muaj

Banka Alpha 1.0-1.2 1.1-1.5 1.2-1.6 - 1.5-2.0 1.7-2.2 -

Banka Intesa SanPaolo 0.1 0.65 0.85 - 1.35 1.45 -

Banka e Bashkuar e Shqiperise 1.7 2.0 2.1 - 2.6 2.9 -

Credins Bank 1.1-1.5 1.3-1.5 1.7-2.0 - 2.0-2.3 2.5-3.0 -

Banka Emporiki 0.5 0.7 1.0 - 1.35 1.5 1.8

Veneto Banka 0.5 1.0 1.4 1.5 1.6 1.7 1.8

Banka Kombetare e Greqise 1.0-1.5 1.4-1.8 1.5-2.1 - 1.7-2.2 2.0-2.3 2.1-2.6

Banka Kombetare Tregtare 0.5-1.0 0.75-1.2 1.25-1.75 - 1.5-2.0 1.75-2.25 2.0-2.5

Banka e Kreditit te Shqiperise

Banka Nderkombetare Tregtare 1.5 1.75 2.0 - 2.25 2.5 -

Banka e Pare e Investimeve 1.0 1.3 1.6 - 1.9 2.0 -

Banka Societe Generale Albania 1.0-1.35 1.2-1.5 1.65-1.9 - 2.0-2.5 2.0-2.5 2.0-2.5

Banka ProCredit 0.2-0.25 0.4-0.55 0.7-0.85 0.9-1.05 1.2-1.25 1.5-1.55 1.6-1.65

Banka Raiffeisen - 0.5-0.9 1.0-1.45 1.2-2.0 1.4-2.3 1.6-2.4 1.8-2.5

Banka Tirana 0.5-1.0 1.0-1.4 1.4-1.8 - 1.8-2.4 2.0-2.6

Union Bank 0.2-0.3 1.1-1.2 1.6-1.7 - 2.2-2.3 - -

Financë PersonaleINTERESAT E DEPOZITAVE NË BANKAT E NIVELIT TË DYTË (%)

500 - Monitor • 33

34 • Monitor - 500

Banka AlphaBanka Intesa SanPaoloBanka e Bashkuar e ShqiperiseCredins BankBanka EmporikiVeneto BankaBanka Kombetare e GreqiseBanka Kombetare TregtareBanka e Kreditit te ShqiperiseBanka Nderkombetare TregtareBanka e Pare e InvestimeveBanka Societe Generale AlbaniaBanka ProCreditBanka RaiffeisenBanka TiranaUnion Bank

KREDI PËR BIZNES

Interesi vjetor (%) Lek USD Euro

BTH/4-6 L+3-7 E+3-7 BTH/12+3-5 L/12+3-7 E/12+3-7 10-13 7-10 7-10 BTH/12+3.5-5.5 L/12+7.0-8.5 E/12+7.0-8.5 - L+4-7 E+4-7 BTH/3M+ deri 8 L/1M+ deri 8 E/1M+ deri 8 - - - BTH+4 L+5 E+5 BTH+5-8 L+5-8 E+5-8 - 11.5 - BTH+2.5 L+4 E+3.7 BTH+4 L+6 E+6.5 Trib 3-12 ose 10-24 9-17 9-17 NB 4-6 NB 4-6 NB 4-6 BTH+2 L+4 E+4 BTH+3-7 L+3-7 E+3-7

Banka AlphaBanka Intesa SanPaoloBanka e Bashkuar e ShqiperiseCredins BankBanka EmporikiVeneto BankaBanka Kombetare e GreqiseBanka Kombetare TregtareBanka e Kreditit te ShqiperiseBanka Nderkombetare TregtareBanka e Pare e InvestimeveBanka Societe Generale AlbaniaBanka ProCreditBanka RaiffeisenBanka TiranaUnion Bank

Shuma Afati i Interesi vjetor (%) maksima shlyerjes Lek USD Euro në mijë në vite 100 Euro 5-25 Prime Rate+2 - Prime Rate+2 - 20 BTH+3 L+5 E+5 - 5 13 9 9 40.000 Lekë 20 Repo + 6.5-10 L+8.0-10.0 E+8.0-10 300 EUR-USD 10-20 - L+3-6 E+3-6 - - Repo 3M + deri 8 L/1M+ deri 8 E/1M+ deri 8 250 Euro 20 BTH+4 - E+4.5 500 USD 10-20 BTH+2.2 L+4.0 E+4.0 - - - - - - 10 14 8.5 8.3 - 360 muaj 7.9 viti i pare BTH+2.5 - E+6.4 - - BTH+2.5 L+5 5.9 viti i pare E+5.9 150 Euro 20 BTH+3-6 - E+ 4-8 - 0.5-20 13-14 - E+7-8 - - BTH+2.75 L+4.5 E+2.9 - 20 BTH+4.5 L+3.8-5 E+8-5

Banka AlphaBanka Intesa SanPaoloBanka e Bashkuar e ShqiperiseCredins BankBanka EmporikiBanka Kombetare e GreqiseBanka Kombetare TregtareBanka e Kreditit te ShqiperiseBanka Nderkombetare TregtareBanka e Pare e InvestimeveBanka Societe Generale AlbaniaBanka ProCreditBanka RaiffeisenBanka TiranaUnion Bank

Shuma Afati i Interesi vjetor (%) maksima shlyerjes Lek USD Euro në mijë në vite - 7 BTH+2.5 - E+6 30 Euro 40 muaj BTH+4 L+5 E+6 30 Euro 1-4 - - 8.5 7.000 Lekë 60 muaj BTH+6-8 L+6-9 E+7-9 30 Euro-USD 4 - L+5.5-6 E+5.5-6 60 Euro 4-5 14.83 7.25 9.0 30 USD 4 - - E+5.0 - - - - - 25USD 1-4 - 8 8.5 80% e vlerës 60 muaj BTH+5 L+5 10 - - BTH+6 L+8 E+8 30 Euro 1-7 15-16 10-11 10-11 0.4-4 mln Lek 6-60 muaj 12-15 - - - - - - - - 1-4 BTH+6 L+5.5-6 E+5.5-6

BTH/12 = BONO THESARI ME MATURIM 12 MUAJ; L=LIBOR NË USD; E=LIBOR NË EURO; NB= NORMA BAZË; TB=TRIBOR

BTH/12 = BONO THESARI ME MATURIM 12 MUAJ; L=LIBOR NË USD; E=LIBOR NË EURO; NB= NORMA BAZË; TB=TRIBOR. * PËR VITIN E PARË VETËM BONO THESARI

BTH/12 = BONO THESARI ME MATURIM 12 MUAJ; L=LIBOR NË USD; E=LIBOR NË EURO; NB= NORMA BAZË; TB=TRIBOR

34 • Monitor - 500

Financë Personale

KREDI PËR SHTËPI

KREDI PËR AUTOMJETE

500 - Monitor • 35

Banka AlphaBanka Intesa SanPaoloBanka e Bashkuar e ShqiperiseCredins BankBanka EmporikiVeneto BankaBanka Kombetare e GreqiseBanka Kombetare TregtareBanka e Kreditit te ShqiperiseBanka Nderkombetare TregtareBanka e Pare e InvestimeveBanka Societe Generale AlbaniaBanka ProCreditBanka RaiffeisenBanka TiranaUnion Bank

Shuma Afati i Interesi vjetor (%) maksima shlyerjes Lek USD Euro në mijë në vite 1,800 lekë 10 BTH+6 - - 10 Euro 5 19 - 16.5 30 Euro 1-4 - - 8.5 10.000 Lekë 84 muaj BTH+5.5-7 L+7-9 E+7.5-9.5 20 Euro-USD 5 - L+-5 E+5 - - Repo /3M+ deri 8 L/1M + deri 8 E/1M+ deri 8 6,000 Lekë 10 14.5-20.9 - - 500 Lekë 4-5 17.5-19.9 - - - - - - - 25 USD 1-4 - 8 8.5 1 000 lekë 84 muaj 17.5 - - - - BTH+4.0 L+6 E+6.5 10 Euro 1-3 18-20 16-18 16-18 100-1.100 Lekë 7 - - - - BTH/12+3.5 L/12+5.5 E/12+4 8 Euro-1.000 lekë 1-4 16-18 - 13-15

Union Bank

Banka Raif-feisen

Banka Intesa

SanPaolo

Banka Societe

Generale Albania

Banka Emporiki

Banka Tirana

Banka Alpha

Banka Kombëtare e

Greqisë

Banka Kombëtare

Tregtare

Banka e Parë e

Investimeve

Banka Ndërkom-

bëtare Tregtare

Banka e Kreditit e

Shqipërisë

Banka e Bashkuar e Shqipërisë

CredinsBank

Banka ProCredit

CBAVenetoBanka

Interesat LIBOR (London Interbank Offered Rate) 1 muaj 3 muaj 6 muaj 9 muaj 1 vjeçare LIBOR dollar 0.2400 0.3700 0.5500 0.6500 0.8500 LIBOR euro 1.3560 1.5540 1 .7530 1.9160 2.0840Burimi: www.rcb.at

NORMAT E INTERESIT

LIBOR-I: KREDITË NË EURO, PA NDRYSHIME

Euribori nuk ka ndryshuar gjatë javës së fundit. Euribor-i tremujor arriti në 1.55%, ndërsa ai vjetor ka arritur në 2.08%. Në këtë mënyrë, interesat minimale të kredisë në euro në tregun shqiptar (të llogaritura sipas formulës euribor 1 vjeçar +6%), janë rreth 8.06%. Për dollarin, tendenca ka qenë pa ndryshime. Interesat e kredisë në dollarë në tregun shqiptar (të llogaritura sipas formulës Libor USD 1 vjeçar +8%), janë rreth 7.05%.

Interesi aktual i kredive

(maturim 1 vjeçar)

Në euro*(Euribor+6%)

8.08%*Në dollarë

**(Libor+6%)

7.05%**

LekuFormula BTH/3+3-5, nënkupton që interesi i kredisë llogaritet duke marrë si bazë normën tre mujore të bonove të thesarit (BTH/3), duke i shtuar 3 deri në 5%. Psh, nëse norma e bonove të thesarit është 6%, atëhere interesi i kredisë luhatet nga 9% (6%+3%) deri në 11% (6%+5%). BTH/12 janë bonot 12 mujore dhe BTH/6 janë bonot 6 mujore. Interesat më të fundit të bonove të thesarit i keni në tabelën e faqes 77: “Interesat e bonove të thesarit në ankandin e fundit”. Interesat që llogariten mbi bazën e yield-it (interesit) të bonove të thesarit janë të

ndryshueshme çdo javë, në varësi të tendencës së bonove. Tribor është Interesi i ofruar për vendosjen e depozitave në tregun ndërbankar të parasë. Aktualisht, interesi 12 mujor i TRIBOR është 9.17%.

EuroFormula E+3-7 nënkupton që interesat e kredive në euro llogariten duke marrë për bazë Liborin e euros, që në formulë është i shënuar me E, duke i shtuar 3% deri në 7%. Psh, nëse norma e Liborit të Euros (E) është 4%, atëhere interesi i kredisë luhatet nga 7% (4%+3%)

SHPJEGIM PËR INTERESAT E KREDIVE

deri në 11% (4%+7). Interesat më të fundit të liborit të euros i keni në tabelën e mëposhtme: “Interesat LIBOR”. Interesat që llogariten mbi bazën e liborit të euros janë të ndryshueshme, në varësi të tendencës së liborit të euros.

DollariShpjegimi është i njëjtë si për euron, vetëm në bazë të liborit të euros (E) merret për bazë libori i dollarit (L), i cili gjithashtu gjendet në tabelën: “Interesat LIBOR” në tabelën emësipërme.

BTH/12 = BONO THESARI ME MATURIM 12 MUAJ; L=LIBOR NË USD; E=LIBOR NË EURO; NB= NORMA BAZË; TB=TRIBOR

500 - Monitor • 35

BONOT E THESARIT

BURI

MI:

BANK

A E

SHQI

PËRI

SË

Interesat e bonove të thesarit (27.09.2011) (%) Afati i Yieldi Yieldi Yield Shuma maturimit minimal maksimal ponderuar e pranuar (mld lekë)3-mujore 5.50 5.71 5.56 4,000.00 6-mujore 6.76 6.80 6.78 4,700.0012-mujore 7.62 7.69 7.67 9,900.00 Burimi: Banka e Shqipërisë

KREDI KONSUMATORE

TRIBOR* ‘Interesi i ofruar për

vendosjen e depozitave’ njëditor 5.74% njëjavor 6.27%1-mujor 6.98% 3-mujor 7.30%6-mujor 7.47% 12-mujor 8.18%

Tribor” (Tirana interbank offer rate)- norma fi kse e interesit e llogaritur bazuar në kuo-timet e bankave referencë për të vendosur depozita në tregun ndërkombëtar të parasë. Ky indeks ka fi lluar të përdoret nga bankat në Shqipëri si referencë për caktimin e interesave të kredisë në lekë.

36 • Monitor - 500

elektrike dhe shfrytëzimin e të ardhurave që sigurohen nga linjat e interkonjeksionit.

Në fuqi, masat e reciprocitetit me Bosnjën

Masat e reciprocitetit me Bosnjë–Hercegovinën janë ende në fuqi, edhe pse ka pranuar zyrtarisht vulat e doganave të Kosovës. Kjo ka ndodhur pasi zyrtarët e Bosnjës e kanë dërguar njoftimin në adresë të UNMIK-ut dhe tek institucionet e Kosovës. Në letrën që mban datën 21 shtator, të nënshkruar nga ministri për Tregti të Jashtme dhe Marrëdhënie Ekonomike, Mladen Zirojeviq, sqarohet se Bosnja pranon vulat që janë të pranuara edhe nga UNMIK-u dhe që shpreson se marrëdhëniet ekonomike do të rregullohen në bazë të marrëveshjes së CEFTA-s të vitit 2006. Për aq kohë sa Bosnja nuk do ta dërgojë këtë dokument në adresë të Ministrisë së Tregtisë dhe Industrisë do të vazhdojë të jetë në fuqi tarifa doganore prej 10%.

Sindikata, sërish kundër privatizimit të PTK-së

Federata Sindikale e Pavarur ka përsëritur qëndrimin kundër privatizimit të Postë Telekomunikasionit të Kosovës. Sipas dre-jtuesve të sindikatës nuk duhet të lejohet dëmtimi i imazhit të PTK-së dhe punonjësve të saj. Qëndrimi erdhi pas publikimit të lajmit se Telekomi Kroat u tërhoq nga gara për privatizimin

e PTK-së, pasi dyshonte për afera korruptive. Drejtuesit e sindi-katës ngrenë pretendimin se ky veprim është bërë me qëllim që të krijohen kushte që procesi i privatizimit të vazhdojë me një ofertues dhe në këtë mënyrë, PTK-ja të shitet me çdo çmim që do të ofrohet. Sindikata i kërkoi qeverisë që të ndalë veprimet që dëmtojnë imazhin e këtij institucioni dhe të sigurojë që PTK-ja të vazhdojë të funksionojë në kushtet që është.

Autostrada Prishtinë-Hani i Elezit, me paratë e buxhetit

Qeveria e Kosovës parashikon të nisë ndërtimin e “Rrugës 6”, që do të lidhë Prishtinën me Maqedoninë (në pikën kufi tare Hani i Elezit) në fi llim të vitit 2013. Sipas ministrit të Infra-strukturës, Fehmi Mujota, përgatitjet për nisjen e procesit do të përfundojnë nga fundi i 2012-s. Qeveria nuk e di ende se sa është kostoja e saktë e ndërtimit të këtij aksi rrugor, por është shprehur e gatshme ta fi nancojë me paratë e buxhetit. Në këtë mënyrë, qeveria shmang marrjen e kredisë nga Fondi Monetar Ndërkombëtar. Pak kohë më parë institucioni ndërkombëtar i tërhoqi vëmendjen qeverisë se nuk duhet ta nisë ndërtimin e një rruge të re, pa përfunduar autostradën Morinë-Merdar.

OEAK: Bizneset kosovare me probleme

Perspektiva e bizneseve kosovare nuk mund të jetë optimiste, nëse nuk hiqen barrierat me të cilat ato vazhdojnë të përballen. Problemet që ata shfaqin janë të shumta, që nga hyrja në dogana e deri te mungesa e energjisë elektrike, prokurimi, pagesat, ligji i punës, rimbursimi etj. Oda Ekonomike Amerikane në Kosovë, në

dokumentin e publikuar, me titull “Axhenda e biznesit të Kosovës 2011”, përmban çështjet me të cilat bizneset ballafaqohen çdo ditë. Drejtori i administratës tatimore, Behxhet Haliti, ai i doga-nave, Naim Huruglica, si dhe këshilltari i ministres së Tregtisë, Bernard Nikaj, thanë se një pjesë e këtyre çështjeve tashmë janë eliminuar, si p.sh. lejet komunale të punës. Ata thanë se pritet të zgjidhen shumë shpejt problemet e tjera pas zbatimit të masave të reja fi skale, të paralajmëruara nga institucionet qeveritare. Sektori i prodhimit gjendet më në vështirësi, për shkak të vështirësive që has, duke fi lluar nga mungesa e lehtësirave tatimore, e energjisë elektrike, e deri te problemet e shkaktuara nga moszbatimi i Marrëveshjes për Tregti të Lirë në Europën Qendrore (CEFTA). “Problemi më i madh me të cilin ballafaqohen prodhuesit në Kosovë është pagesa e detyrimeve doganore për lëndën e parë, veçanërisht për faktin se shtetet e tjera në rajon nuk kanë një detyrim të tillë. Kjo u jep produkteve të prodhuara në ato shtete përparësi konkurruese, sidomos kur ato produkte eksportohen te shtetet e tjera anëtare të Marrëveshjes për Tregti të Lirë në Europën Qendrore (CEFTA)”, thuhet në raport.

Opinioni i TKE-së, fi tore ligjore për Kosovën

Ministri i Zhvillimit Ekonomik, Besim Beqaj, e ka quajtur mo-ment të rëndësishëm opinionin e Traktatit të Komunitetit të Energjisë ku thuhet se Serbia po shkel rregullat në raport me Kosovën. Serbisë i është lënë afat që brenda dy muajve të kor-

rigjojë shkeljet e konstatuara. Përveç anës fi nanciare dhe teknike, ky opinion i sekretariatit të TKE-së ka rëndësi të veçantë, duke qenë se vlerësohet si fi tore ligjore e palës kosovare. Ministri i Zhvillimit Ekonomik tha se deri tani, Kosova ka përmbushur të gjitha detyrimet që dalin nga ky traktat, përfshi edhe ato legjisla-tive, ku bën pjesë miratimi i ligjeve si ai për efi ciencën, plani i veprimit, ndërsa është në fazën e përgatitjeve për marrëveshjen dypalëshe. Sipas sekretariatit, Serbia ka shkelur pikat 3 dhe 6 që kanë të bëjnë me kompensimin për transmetimin e energjisë

kosova Lajme shkurt

500 - Monitor • 37

rajon

Maqedonia do të vazhdojë të rrisë fondet për projektet e investimeve kapitale, për të

neutralizuar efektet e ngadalësimit ekonomik në Europë, tha ministri i Financave. Qeveria e qendrës së djathtë shpreson se, duke i gjetur më shumë punë industrisë kryesuese të ndërtimit, së bashku me degë të tjera të lidhura me të, kjo do ta mbajë shtetin e Ball-kanit jashtë recesionit.“Maqedonia është shumë e vogël për të ndikuar këto procese globale, por ne mund të përdorim buxhetin tonë për të mbështetur ekonominë e brend-shme”, tha ministri i Financave, Zoran Stavreski.Këtë vit, Maqedonia synon që të shpen-zojë rreth 270 milionë euro, 11% të buxhetit vjetor prej 2.6 miliardë eurosh në shpenzime kapitale. Kjo përbën 29% të investimeve që u realizuan në vitin 2010.Shifrat për vitin që vjen nuk janë bërë ende publike, pasi buxheti është në fazë përgatitjeje, por plani është për të pasur një tjetër rritje të shpenzimeve në punët publike.“Synimi ynë për vitin që vjen është një nivel më i lartë i shpenzimeve kapitale. Në këtë mënyrë, ne mbështesim indus-

RRUGA PËR TË DALË NGA KRIZA trinë e ndërtimit dhe rreth 25 degë të tjera industriale”, tha ministri.“Kjo është kyçe për rezultatet tona eko-nomike pozitive, pavarësisht të gjitha vështirësive në ekonomitë europiane”, shtoi Stavreski, duke iu referuar nor-mave të rritjes më të mëdha sesa pritej të Maqedonisë në vitin 2011.Ministri foli pas një takimi me këshillin ekonomik të vendit, një trupë qeveri-tare që ka si detyrë mbikëqyrjen dhe kanalizimin e politikave ekonomike.Në gjysmën e parë të këtij viti, Maqe-donia regjistroi një normë rritjeje prej 5.1% në tremujorin e parë dhe 5.3% në të dytin. Kjo e tejkaloi madje dhe parashikimin më optimist të qeverisë për këtë vit, i cili ishte në rreth 3.5%.Të dhëna nga Zyra Shtetërore e Statis-tikave tregojnë se pjesa më e madhe e këtij lulëzimi erdhi si rrjedhojë e rritjes së angazhimit të kompanive vendase të ndërtimit, të cilat përfituan nga kontratat e fi nancuara nga qeveria për rindërtimin e qendrës së kryeqytetit maqedonas, e njohur si “Shkupi 2014”.Më shumë se 15 muze, salla kon-certesh, teatro dhe ndërtesa zyrash po ndërtohen si pjesë e këtij projekti, që përfshijnë dhe 20 statuja të gjata dhe monumente.

500 - Monitor • 37

Maqedoni

Gjithsesi, ekspertët fi nanciarë këshillo-jnë që të bëhet kujdes dhe nuk po i ndryshojnë parashikimet e tyre bazë për një rritje vjetore prej 3.5%.“Parashikimet për gjysmën e dytë të vitit janë se ritmet e rritjes do të ngadalësohen”, ka pohuar guvernatori i Bankës Kombëtar, Dimitar Bogov.Kjo do të ndodhë për shkak se “kriza po përhapet në ekonominë europiane dhe shtetet europiane janë partnerët tanë më të mëdhenj tregtarë”, shpjegoi Bogov.“Ne duhet të jemi realistë”, pohon min-istri Stavreski, duke shtuar se përhapja e krizës në Europë do të ndihet me “njëfarë vonese në Maqedoni”.

Caktohet paga minimale

Për herë të parë, sindikatat dhe qeveria maqedonase ranë dakord që të caktojnë një pagë minimale për vendin. Sipas marrëveshjes, të njoftuar nga Kryemi-nistri Nikola Gruevski, punëtorët duhet të paguhen të paktën 130 euro në muaj. Marrëveshja do të rrisë të ardhurat e rreth 65,000 punëtorëve, pagat e të cilëve nuk janë në këtë standard. Ligji mbi pagën minimale duhet të hyjë në fuqi më 2012.

38 • Monitor - 500

rajon Lajme biznesi

bullgari

SA VËSHTIRË TË MARRËSH KREDI! Marrja e kredisë ishte një punë e lehtë për ndërmarrjet e vogla e të mesme jo-fi nanciare (SME-të) në Bullgari dhe 19 vende të tjera të BE-së katër vjet më parë, sipas një sondazhi të ri të Eurostatit. Por marrja e huasë u bë më e vështirë për to, pasi kriza ekonomike nisi të përhapet anembanë botës, ai arriti në përfundimin, mbështetur në rezultatet e kërkesave për hua të dërguara mes 2007-s dhe 2010-s nga ndërmarrje të tilla në 20 vende, për të cilat të dhënat ishin në dispozicion. Përqindja e kërkesave për kredi të SME-ve që është kundërshtuar përfundimisht u rrit pak a shumë ndjeshëm në të gjitha vendet e vëzhguara, me përjashtim të Suedisë. Rritja më e madhe në kërkesat e pasuksesshme të kredisë u regjistrua në Bullgari - nga 3% më 2007-n në 36% më 2010-n, tha Eurostati. Vendi ballkanik

kishte gjithashtu përqindjen më të lartë të kërkesave të mospranuara të kredive mes 20 vendeve të mbuluara në vëzh-gim. Për më tepër, pjesa e kërkesave

Ndërtimi i seksionit të Serbisë për gazsjellësin “Rrjedha e Jugut”, mund të nisë në fund të këtij viti, tha kreu i “Srbija-gas”, kompania shtetërore e gazit e shtetit ballkanik. Gjurma prej 400 kilometrash, që vlerësohet të kushtojë 1.38 miliardë euro, me kapacitet transiti prej 34 miliardë metrash kub gazi natyror në vit, mund t’i mundësojë Serbisë të ndërtojë dy deri në katër termocentrale që furnizohen me gaz. “Srbijagas” do të kërkojë miratimin e qeverisë dhe partnerëve për zhvillimin e termocentraleve, që do të sigurojë furnizim për ngrohjen e banesave, pasi “Rrjedha e Jugut” të përfundojë ndërtimin e pritshëm në vitin 2015.

serbi

SË SHPEJTI FILLON NDËRTIMI I “RRJEDHËS SË JUGUT”

të suksesshme, d.m.th e SME-ve që iu dhanë paratë që kërkuan dhe sipas kushteve të kërkuara, ra më shumë në Bullgari, nga 67% e të gjithave në vitin 2007, në 43% më 2010-n. Ivajlo Georgiev, pronar i ndërmarrjes me qendër në Sofje, “Metal M”, ishte mes atyre që kërkoi fi nancim bankar gjatë asaj periudhe për të siguruar kapitalin shtesë operacional që i duhej. Banka kryesore e tij, megjithatë, nuk e pranoi kërkesën për kredi, duke e parë atë si të rrezikshme. Atij iu dha përfundimisht fi nancim nga një bankë tjetër, por kjo nuk ishte e lehtë. “Patëm pesë takime me inspektorë të kredisë. Kërkesa jonë nuk u pranua fi llimisht, por pastaj u rishqyr-tua dhe kërkesa jonë përfundimisht u miratua”, tha Georgiev për “SETimes”. “Na u deshën rreth shtatë muaj që të siguronim fi nancimin”.

“Unë pres që, nga fundi i vitit, do të jemi në gjendje që të fi llojmë ndërtimin e projektit gjeostrategjik të energjisë”, tha drejtori i përgjithshëm i “Srbijagas”, Dusan Bajatovic. Serbia po kërkon të diversifi kojë importet e gazit, që aktu-alisht vijnë nga Hungaria, përmes Ukrainës, në mënyrë që të jetë më pak e varur nga ndërprerjet e furnizimit. Ai ishte ndër të parët që hartoi një studim fi zibiliteti për pjesën e vet të gazsjellësit.

Kryeqyteti bullgar, Sofja, do të ketë stacione karikimi të makinave elek-trike brenda pak javësh, sipas ministrit bullgar të Ekonomisë dhe Energjisë, Traicho Traikov.Traikov tha se ishte në favor që të zbatonte nxitës ligjorë për përdorimin e makinave elektrike.

Ministri shprehu zhgënjimin që shteti nuk ka bërë shumë në këtë drejtim.Sipas tij, masa dhe nxitës të tillë lidhen kryesisht me fonde që duhet të dalin nga buxheti. Ai listoi si incentiva të mundshme përjashtimin nga Tatimi mbi Vlerën e Shtuar (TVSH) për blerjen e makinave elektrike, eliminimin e tari-

fave të regjistrimit dhe privilegjet për parkim. Ministri theksoi se Sofja duhet të ndjekë shembullin e kryeqytetit francez, Parisit, që ka prezantuar një projekt në shkallë të gjerë, për të dhënë me qira përkohësisht makina elektrike dhe biçikleta të zakonshme për t’u përdorur në trafi kun urban.

bullgari

STACIONE PËR MAKINAT ELEKTRIKE

500 - Monitor • 39

turqiFUND KONTRATËS ME “GAZPROM”Ministri turk i Energjisë, Taner Jilldiz, njoftoi se vendi i tij ka vendosur t’i japë fund një kon-trate ekzistuese për furnizime me gaz natyror me gjigandin rus “Gazprom”. Vendimi erdhi pasi rusët nuk pranuan të ulin çm-imin e furnizimeve të tyre. Më 2010-n, furnizimet me gaz rus për Ankaranë arritën në 18 miliardë metra kub.

mali i ziRRITJE E TURIZMITMinistri malazez i Financave, Mil-lorad Katniç, tha se vendi i tij do të jetë destinacioni me rritjen më të shpejtë të turizmit në botë “me një mesatare rritjeje vjetore mbi 5% në dhjetë vitet e ardhshme”. Katniçi parashikoi gjithashtu se këtë vit, Podgorica do të regjis-trojë rritje ekonomike, që do të jetë njëlloj apo madje do të kalojë 2.5% të vitit të kaluar, kryesisht për shkak të bumit të turizmit që po përjeton.

bullgariTENDER PËR 3GRregullatori i telekomit i Bull-garisë njoftoi se po zhvillon një tender për një rrjet të telefonisë së lëvizshme 3G, për të hapur rrugën për një operator të katërt në tre-gun vendas. Ofertat do të pranohen deri më 4 dhjetor. Çmimi për një licencë 15-vjeçare është caktuar në rreth 25 milionë euro. Tani ekzistojnë tre operatorë të lëvizshëm në Bullgari, të gjithë në pronësi të huaj.

RRITEN EKSPORTETGjatë periudhës janar-korrik 2011, eksportet bullgare në Bashkimin Europian u rritën me 38.2% në krahasim me të njëjtën periudhë të vitit të kaluar dhe arritën në 13.8 miliardë leva, ndërsa impor-tet u zgjeruan me 20.2%, duke shkuar në 14.3 miliardë leva.Në korrik 2011, eksportet drejt BE-së u rritën me 15.5%, në kraha-sim me të njëjtin muaj të vitit të mëparshëm, ndërsa eksportet me 18.4%.Ndërsa për tetë muajt e parë të vitit, eksportet bullgare u rritën me 34%.

Vala e re e lajmeve ekonomike të këqija nga vendet europiane dhe Shtetet e Bashkuara gjatë disa muajve të fun-dit ka shkaktuar ankth në Serbi, ku njerëzit tashmë po ndeshen me një kombinim të dhimbshëm të pagave më të ulëta dhe çmimeve më të larta. Mes 2009-s dhe fi llimit të 2011-s, pagat në sektorin publik të Serbisë mbetën të ngrira, ndërsa në sektorin privat ato ranë me rreth 10%.Gjatë së njëjtës kohë, çmimi i ngrohjes qendrore në Beograd u rrit me 30%, ndërsa mallrat ushqimore dhe të tjera u bënë gjithashtu më të shtrenjta.

Shoqata e Konsumatorëve e Serbisë paralajmëron se standardet jetësore në vend po ulen gjithnjë e më shumë, me të ardhurat mujore që bëhen gjithnjë e më pak në gjendje që të mbulojnë kos-ton e shportës mesatare të konsuma-torit. “Infl acioni në rritje, i çiftuar me zvogëlimin e numrit të punonjësve dhe pagat mesatare, e bën gjendjen edhe më të keqe”, tha për “SETimes” një anëtare e komitetit drejtues të shoqatës, Branisllava Dezhanoviç. Konsumatorët në vendet fqinje, shtoi ajo, shijojnë çmime më të ulëta dhe priren të fi tojnë më shumë para.

serbi

KONSUMATORËT ULIN BLERJET

Në listën e këtij viti për kushtet më të mira për biznes, të publikuara nga revista amerikane “Forbes”, Bosnja renditej në vendin e 84-t nga 134 shtete, 17 vende më lart se vitin e kaluar, ndërsa Serbia ishte e 93-ta, 12 pozicione më poshtë se vitin e mëparshëm. Sipas “Forbes”, konkurrueshmëria e Sllovenisë ishte në vend të 25-të, e Maqedonisë në të 35-tin, Kroacia në vendin e 41-të dhe Mali i Zi në atë të 53-të. Bullgaria renditet në vendin e 47-të, Rumania në të 52-in dhe Shqipëria në të 64-tin.“Forbes”, në raportin e vet, shpjegon se menaxhimi jo efecient i politikave eko-nomike gjatë regjimit të Slobodan Milosevic, një periudhë e gjatë e sanksioneve ekonomike dhe shkatërrimi i infrastrukturës dhe industrisë gjatë bombardimeve të NATO-s në vitin 1999, bënë që ekonomia serbe të binte në nivelet e 1990-s.Serbia, pas ndryshimeve demokratike në vitet 2000, sipas “Forbes”, ka bërë progres në liberalizimin e tregtisë dhe ristrukturimin dhe privatizimin e ndërmarrjeve, por po e merr veten ngadalë nga kriza fi nanciare globale. Ndryshe nga Serbia, shtetet e tjera në rajon e kanë përmirësuar pozicionin, Kroacia me shtatë vende, Mali i Zi me gjashtë dhe Sllovenia dhe Maqedonia me një vend.

rajon

GARA PËR KUSHTET E BIZNESIT

Policia në Mal të Zi ka sekuestruar dokumente nga zyra e operatorit shtetëror të fl uturimeve në Podgoricë, në një hetim për korrupsion. Do-kumentet e sekuestruara lidhen me mënyrën se si “Montenegro Airlines” ka debituar taksat e aeroportit që nga viti 1994 deri në 2009-n. Për më tepër, policia po kërkon nëse për blerjen e një kompanie makinash gjatë kohëve të fundit është ndjekur rruga ligjore nga operatori ajror.

Nuk është hera e parë që operatori ajror dhe menaxhimi i tij është vënë nën hetim për korrupsion. Kompania po hetohet dhe për dhënien me qira para disa viteve të “Fokker F100” te kompania shqiptare “Albatros Air-ways”, që tashmë nuk funksionon më. Hetimi i fundit vjen disa ditë pasi shefi i “Montenegro Airlines”, Zoran Djurišic, kritikoi qeverinë për përpjekjet për privatizimin e opera-torit ajror.

mali i zi

“MONTENEGRO AIRLINES”, NËN HETIM

40 • Monitor - 50040 • Monitor - 500

Nga Albana MUÇAJ

Me fi llimin e vitit akademik, universitetet kanë hapur dyert edhe për studentët e programeve master. Dyndja e studentëve që duan të regjistrohen tregon se prirja e

vërejtur 4-5 vitet e fundit e të rinjve shqiptarë për të vazhduar studimet po theksohet. Si një treg i ri që zhvillohet shpejt, për këtë pjesë të studimeve ka shumë pikëpyetje. Cilat janë konkre-tisht programet master më të preferuar në Shqipëri? Nga cilat universitete ofrohen ato? Cilat prej këtyre programeve të stu-dimit ofrojnë më shumë mundësi pune dhe sa kohë shpenzohet mes përfundimit të këtyre studimeve dhe fi llimit të punës? Për tregun shqiptar, këto pyetje mbeten pa përgjigje, pasi mungojnë studimet e mirëfi llta të tregut si dhe vlerësimet e institucioneve publike.Edhe kompanitë e rekrutimit kufi zohen në përvojën e tyre me punëdhënës e punëkërkues kur fl asin për sjelljet e tregut. Pranvera Papadhimitri, menaxhere për Shqipërinë e “Pedersen&Partners” (kompani e rekrutimit të drejtuesve) tregon se “një kandidat me diplomë universitare dhe me pak përvojë pune është shumë më i preferuar nga kompanitë shqip-

tare krahasuar me kandidatin e diplomuar në master dhe pa përvojë pune”. Në tregun shqiptar, lidhja e studimeve me punësimin është shumë më e ndryshme krahasuar me Europën Perëndimore, apo Amerikën. Sipas Papad-himitrit, studimet master janë një kriter që vendosen si preferencë për punën por jo kriter i domosdoshëm. Dy janë arsyet përse kompanitë shqiptare nuk trego-jnë vëmendjen e kompanive perëndimore,

kur fl asim për studimet e thelluara. Për drejtuesit e

kompanisë së rekrutimit

“DM Consulting”, çështja e emërtimit “Master” është ende e pastabilizuar në vend. Për drejtuesit e “Pedersen&Partners”, një tjetër faktor lidhet me praninë e pakët të korporatave, të cilat bëjnë një vlerësim më të kujdesshëm të pozicioneve të punës, pagës dhe arsimit.Studimet master, të cilat kushtojnë nga 900-6000 euro (në varësi të universitetit dhe programit) shërbejnë për të ruajtur vetëm vendin e punës, në të shumtën e rasteve pozicione me

të ardhura mesatare e të larta.Përfaqësues të zyrave të karrierës, pranë disa universiteteve, tregojnë se 50-90% e studentëve që regjistrohen pranë tyre, janë të punësuar dhe kërkojnë të ruajnë pozicionin në punë e më vonë të mund ta përmirësojnë atë. Pjesa e tjetër janë shumë më të paqartë për vlerën e masterit.Shumë studentë vazhdojnë të tregojnë se po bëjnë një master thjesht për ta pasur,

ndërsa ngrenë supet kur pyeten se sa mendojnë se do t’u vlejë. E nisur me nxitjen që i dha vendimi i Këshillit të Ministrave për një shtesë në pagë prej 10 mijë lekësh punon-jësve të administratës shtetërore që kanë studimet master, tendenca e stu-dimeve vazhdon, pavarësisht se ky vendim nuk është më në fuqi. Më shumë se nevojë e tregut, ajo është një modë e të rinjve shqiptarë, vlerësojnë kompanitë e rekrutimit. Prirja e stu-dentëve për të ndjekur programe të masterave shken-

corë, në vend të atyre profesionalë (për të cilat ka më shumë mundësi pune) rrezikon të na çojë në

një infl acion doktorantësh e akademikësh. “Vendet e punës që ofrojnë kompanitë janë shumë më të kufi zuara nga ajo çka ofrojnë universitetet”, thotë

master Tregu i punës

KUNDËR RRYMËSShqipëria nuk i vlerëson programet e studimit master si tregjet e huaja. Ndërsa studentët

shpenzojnë shpesh po aq sa në Perëndim, ai nuk shërben për një pagë më të mirë. Më të preferuar, studimet në teknologji informacioni, marketing, administrim biznesi. Të “padobishme”: diplomaci, psikologji. Flasin ekspertë të rekrutimit e të karrierës

Punëdhënësit:

Masteri preferohet,

por nuk e rrit pagën

500 - Monitor • 41

42 • Monitor - 500

Papadhimitri. Ajo këshillon që, “pasi të kenë mbaruar studimet universitare, është më mirë që studentët të punojnë dhe pas dy-tre vitesh të zgjedhin një program master”.Oferta universitare tashmë është hed-hur në tregun e punës dhe pavarësisht nivelit ende të vakët të vlerësimit, disa perceptime nga tregu mbërrijnë përmes kompanive të rekrutimit dhe zyrave të karrierës pranë universiteteve. Sipas përfaqësuesve të Universitetit New York Tiranë, “Shqipëria po tregon se për studentët e marrëdhënieve ndërkom-bëtare dhe ata të psikologjisë, tregu është shumë i kufi zuar”. Më të preferuara janë

studimet e thelluara në teknologjinë e informacionit, administrim biznes dhe marketing. Sipas Papadhimitrit, “një diplomë në shkencat ekzakte dhe një studim i thellu-ar master, i profi lizuar, është zgjidhja më e mirë që mund të bëjë një student”. Te kesh një master në xhep nuk përbën ndryshim nëse mban emrin e univer-siteteve private, publike apo të huaja. Duke lundruar në ujëra të turbullta, përfaqësuesit e kompanive rekrutu-ese kanë një perceptim se programet master të universiteteve publike mund të jenë më të parapëlqyer. Dekani i Fakultetit Ekonomik pranë Universitetit

të Tiranës, Omer Stringa, tregon se, “vetë Universiteti i Tiranës nuk ka bërë ndonjë vlerësim lidhur me preferencat e kompanive, por një anketim i bërë nga organizma të huaja tregon se preferohen më shumë të diplomuarit në Universite-tin e Tiranës”. Nga programet e huaja master, te ne vlerësohen studimet e bëra pranë universitetit amerikan “Sheffi eld” dhe “Bled” Slloveni. Por kjo ndalet vetëm në përparësinë e përzgjedhjes së kan-didatëve. Përfaqësues të rekrutimit tregojnë se nuk përbën asnjë ndryshim për sa i përket pagesës së caktuar për vendin e punës.

Me programin master prej 9 vitesh në Administrim Biznes - Program Drejtues, Univer-

siteti New York i Tiranës, ka programin më të hershëm të studimeve master në sistemin privat të arsimit. “Studentët që janë përfshirë në këtë program kanë qenë në pjesën më të madhe të punë-suar dhe janë promovuar në karrierë, (duke gjetur punë më të paguar dhe në pozicione më të mira në kompaninë ku kanë qenë apo në të tjera në rast interesi të tyre)”, vlerëson drejtuesja e zyrës së karrierës pranë këtij universiteti, Elona Garo. Dy vitet e fundit, oferta e studimeve të programeve master është zgjeruar edhe në fusha të tjera. Duke treguar se po përpunojnë të dhënat e të diplomuarve të fundit (mbledhje dhe vlerësim) në këto muaj, ajo tregon se kanë tashmë një vlerësim para-prak të asaj çfarë po ndodh në tregun e punës me stu-dentët e tyre. “Disa vlerësime paraprake thonë që studentët e Marrëdhënieve Ndërkom-bëtare e kanë më të vështirë të gjejnë punë që lidhet me ekspertizën e tyre, si rezultat i shumë të kualifi kuarve në këtë fushë (brenda dhe jashtë vendit) si dhe të mundësive të kufi zuara për punë nga or-ganizatat ndërkombëtare dhe sektori publik ku ata aspirojnë të ndërtojnë karrierën e tyre”, thotë Garo. Ajo shton se, nga vlerësimet e katër-pesë viteve të fundit, rezulton se tregu ka nevojë për të rinj të diplomuar

me sukses dhe me njohuri në shkencat kompjuterike, fi nancë, menaxhim bizne-si, marketim, si dhe degë të afërta me to. “Vlerësimi ynë është mjaft pozitiv ba-zuar në ‘feedback’-un e tyre. Studentët e diplomuar nga universiteti ynë janë ambiciozë dhe të ndërgjegjshëm për përgjegjësinë e tyre në karrierë. Ata janë pozicionuar në tregun shqiptar, në pozicione të suksesshme (në sektorët publikë dhe privatë, organizata jofi t-imprurëse dhe në akademi, si dhe janë sipërmarrës), janë në kërkim të vetes duke provuar më shumë dhe një pjesë

e tyre vazhdon studime të mëtejshme në universitete prestigjioze në botë”, thotë përfaqësuesit e karrierës së UNYT.Një investim i vlefshëm është studimi në administrim biznesi, në të cilin përmen-den shumë raste të suksesshme. Nëse jeni një punonjës shumë i mirë dhe keni fi tuar vlerësimin e sipërmarrësit, mund të studioni në këtë fushë me shpenzimet e kompanisë dhe të ktheheni atje si dre-jtues i një dege të saj. Drejtues të këtij universiteti tregojnë se vetë kompanitë kanë shpenzuar për studimet master të punonjësve të tyre.

Ajo çka vëren departamenti i karrierës pranë Universitet New York, në takimet që bën me studentët e diplomuar çdo maj, është se studentët e pro-grameve master në marrëd-hëniet ndërkombëtare, përfun-dojnë të punojnë në sektorin privat. “Shqipëria po tregon se për studentët e marrëdhënieve ndërkombëtare dhe ata të psikologjisë tregu është shumë i kufi zuar”, tregon Garo. “Ajo çka do t’u këshilloja studentëve është që të lënë ëndrrat mënjanë dhe të shohin realitetin. Shken-cat kompjuterike, marketing, menaxhim biznesi janë fushat më të kërkuara”, thotë Elona Garo. Sipas të dhënave të UNYT, 3-4% e studentëve të diplomuar me programet master mund të mos kenë arritur të gjejnë punë brenda një viti pas diplomimit. Edhe në këto raste, ata shpjego-jnë se kjo ndodh për shkak të pritshmërive shumë më të larta të kandidatëve.

master Tregu i punës

Universiteti New York

Kujdes në përzgjedhjen e fushës

500 - Monitor • 43

44 • Monitor - 500

Qëllimi ynë është jo vetëm të arsimojmë studentë, por edhe t’i punësojë ata. UET nuk synon

vetëm numër studentësh në programet që ofron. Përkundrazi ne jemi në tregun e arsimit me plane afatgjata dhe po studiojmë tendencat e tregut të punës. Ajo që kemi ndërtuar në këto pesë vjet dhe që ka qenë synimi ynë krye-sor është rritja e aftësive profesionale të studentëve tanë, t’i drejtonim ata në fushat e tyre të studimit, por edhe për shkak të një tregu kaotik punësimi kemi bërë pak për t’i drejtuar dëshirat e tyre drejt dëshirave dhe mundësive që ofrojnë punëdhënësit. Mendoj se do ishte e gabuar të themi që punësimi i të diplomuarve në nivelin master sot bëhet vetëm në bazë të studimeve të tyre të larta dhe jo nëpërmjet prejardhjes së tyre socio–biografi ke.Ata shpeshherë janë të punësuar dhe kërkojnë të zhvillojnë akoma më shumë dijet në profesionin që kanë zgjedhur. Madje në këto njëzet vite, të rinjtë kanë rendur më shumë pas programeve të stu-dimit sesa pas universiteteve me emër dhe reputacion në arsimin e lartë, krejt e kundërta e asaj që ndodh në vendet e zhvilluara perëndimore. Gjithashtu, pabarazitë sociale dhe ekonomike ndikojnë në mundësitë e punësimit të

studentëve. Për këtë arsye, ne kemi afru-ar studentët më të mirë e të talentuar me anë të programit të bursave, pavarësisht etnicitetit, gjinisë apo rajoneve shqiptare ku ata bëjnë pjesë.Universiteti ynë ka konsoliduar tashmë traditën e ‘Bordeve të Punës’, të cilat janë konceptuar si struktura që qën-drojnë pranë fakulteteve me qëllim konsultimin për proceset e praktikave/ stazheve apo për cilësinë dhe mundësitë e punësimit të të diplomuarve nga UET-i; si dhe për të sugjeruar ndryshime në programet e studimit, të cilat duhej të refl ektonin në vitin pasardhës akademik më shumë afërsi dhe përshtatshmëri me tregun e punës. Idetë e sugjerimet nga këto borde merren parasysh në përditësimin e strategjisë sonë. Secili bord përbëhet nga 11 anëtarë, specialistë apo drejtues të institucioneve, fi rmave private, kompanive publike apo private, mediave, sipërmarrjeve të specializuara për zhvillimin e tregut të punës etj. Shohim çdo ditë e më shumë që t regu i punës në Shqipëri po pa raqe t nd ry -shime të mëdha. Po kërkohen të diplomuar në arsi-

min e lartë dhe në pozicione punësimi që më përpara nevojitej vetëm diploma e shkollës së mesme. Karriera nuk kon-ceptohet më vetëm në drejtimin vertikal me ngjitjen e shkallëve hap pas hapi, po gjithmonë e më shumë po shohim që karriera e individëve në Shqipëri ndryshon për mirë dhe në mënyrë hori-zontale, duke zgjeruar apo duke thelluar njohuritë në fusha dhe drejtime të pan-johura më parë. Po kërkohen gjithnjë e më shumë dije të përgjithshme dhe kom-petenca të tjera sociale, përveç fushës së specializimit të studentëve. Tashmë, për shembull, për një ekonomist është bërë e zakonshme të ketë njohuri të thelluara në kompjuter, në gjuhë të huaja apo në njohjen e legjislacionit kombëtar dhe ndërkombëtar krahas njohurive të fi nancës apo menaxhimit. Ne kërkojmë që marrëdhënia jonë universitare me tregun e punës të jetë afatgjatë pasi presupozohet që njohuritë që studenti merr gjatë studimeve të tij

master Tregu i punës

Dr. Teuta Dobi, presidente e Universitetit Europian të Tiranës

Të punojmë më shumë me kurrikullat

Ne synojmë që tregun kaotik të arsimit të lartë, sidomos

atë të studimeve master ta orientojmë drejt kërkesave

reale të tregut të punës. Jemi në projekte serioze me

operatorët më të mëdhenj të punësimit në vend

500 - Monitor • 45

46 • Monitor - 500

në universitet t’i vlejnë për profesionin që ka zgjedhur të bëjë në jetë. Tradita e shkollës shqiptare, e trashëguar dhe nga komunizmi, ka qenë që studenti në universitet merrte vetëm dije teorike dhe praktikën dhe profesionin e tij të vërtetë ai e merrte vetëm kur punëso-hej. Ne kërkojmë ndryshimin e kësaj tradite, studimet e larta nuk duhet të shërbejnë vetëm për të dhënë disa dije teorike fi llestare, për të fi lluar një punë por duhet të adresojnë dhe çështje të tjera që mund të dalin gjatë karrierës së ardhshme të studentit. Tendenca e punësimit deri tani në botë ka qenë që i diplomuari kalon nga një punë profesionale në një punë admin-istrative apo menaxheriale. Shpesh ky raport është i përmbysur në Shq-ipëri dhe gjatë studimeve të larta në lëndët profesionale, zakonisht vihet më shumë theksi tek administrimi apo te menaxhimi sesa te profesioni si i tillë. Kjo lidhet dhe me mentalitetin e përgjithshëm, si dhe me dëshirat

master Tregu i punës

për vetë faktin se në kryeqytet është e përqendruar jo vetëm administrata, por edhe biznesi. Përmes zyrës sonë të karrierës, kemi marrë një perceptim pozitiv të të diplo-muarve edhe pas një viti që ata kanë përfunduar studimet i programeve. Në procesin e rankimit, pavarësisht se nuk pati asnjë renditje, një nga pikat më të forta tonat ishte pikërisht cilësia në mësimdhënie.

Cilat programe studimi kanë akses më të shpejtë në treg dhe cilat sigurojnë mundësi për një pagë më të mirë?

Është e vështirë të bëj diferencimin e programeve, sepse ne kemi pasur studentë në të gjitha programet dhe diferencat nuk janë domethënëse. Nga ana tjetër, studentët gjithashtu kanë ardhur nga kompani apo institucione të ndryshme. Por, në kushtet kur ka diferenca, ka vend edhe për analiza. Programi i studimeve master në Financë & Kontabilitet vijon të jetë nga më të kërkuarit, dhe kjo jo thjesht për faktin se ekonomistët punojnë në çdo njësi, por për mënyrën se si është konceptuar programi dhe sa të domosdoshme janë ato njohuri për një drejtues zyre, por edhe për standardin shumë të lartë që ka stafi akademik i angazhuar në këtë pro-gram. Në vlerësimin tonë ka qenë dhe mbetet i kërkuar masteri në Administrim Publik, gjithashtu për paketën e lëndëve

dhe të formimit që studentët marrin, duke plotësuar apo ngritur në një nivel më të lartë njohuritë në administrim, menaxhim territori, shërbimet publike e deri në njohuritë për kontabilitetin publik. Studentë të këtij programi kanë qenë kryesisht individë të punësuar në administratën publike, në nivel qendror apo lokal, por edhe individë që e kanë parë përfundimin e këtyre studimeve si mundësi punësimi në njësitë e qeverisjes lokale. Një nga programet e tjera që po vlerësohet shumë është masteri Lider-ship & Menaxhim Burimesh Njerëzore. Këtë master e kanë ndjekur student, të cilët punonin aktualisht në zyrat e menaxhimit të burimeve njerëzore në kompani apo institucione të tjera, si në banka, kompani të mëdha biznesi, insti-tucione të pavarura etj. Por njëkohësisht është ndjekur edhe nga investitorë e administratorë biznesi, të cilët synojnë të përmirësojnë performancën dhe re-zultatet e tyre në biznes.Tek masterët shkencorë mbeten të kërkuara edhe në këtë fi llimviti aka-demik, programet e studimit në fi nancë kontabilitet, studime europiane e veça-nërisht në Politikat Europiane dhe Ad-ministrim Publik.

Cilat janë risitë e këtij viti në programet master. Çfarë po bëni për të përforcuar lidhjen me tregun?

E reja e këtij fi llimviti akademik është se UMB dhe Universiteti i Napolit për-

Cilat janë programet master më të preferuara nga studentët? Çfarë po kërkojnë ata?

UMB ka diplomuar 225 studentë të programeve master, pjesa më e madhe e të cilëve në financë kontabilitet, administrim publik e drejtë biznesi. Tri fushat tashmë të konsoliduara të programeve master janë: administrimi i biznesit, shkenca juridike dhe admin-istrim publik. Për herë të parë këtë vit akademik, UMB do të ofrojë programe master edhe në fushën e studimeve europiane. Studentët e regjistruar në këto programe do të fi llo-jnë studimet në datën 21 tetor. Studentët që ndjekin programet master në UMB, kryesisht janë të punësuar dhe synimi i tyre është specializimi për të kryer më mirë punën që ata kanë dhe për të qenë më të përgatitur për të konkurruar në mënyrë të suksesshme në tregun e punës. Një pjesë e tyre kanë ardhur nga kompani apo institucione me të cilat uni-versiteti ka marrëveshje bashkëpunimi dhe partneriteti. Me këto kompani kemi vendosur urat e bashkëpunimit për re-alizimin e konferencave të përbashkëta, për diskutimin dhe vlerësimin e kurriku-lave të programeve bachelor apo master, për ofrimin e programeve të dedikuara për kualifikime afatshkurtra e inter-ship. Studentët e programeve master në universitetin tonë kanë ardhur nga e gjithë Shqipëria, ndonëse peshën më të madhe e kanë zënë studentët nga Tirana,

apo perceptimet e studentëve apo familjarëve të tyre, por është detyra jonë si një institucion serioz dhe me reputacion t’i përgatisim studentët tanë për një karrierë profesionale sa më të suksesshme dhe me ndikim pozitiv në zhvillimet kombëtare. Për ta bërë këtë, sigurisht që nevojiten ndryshime

Intervistë Adriana Berberi, Administratore e Deleguar, Universiteti “Marin Barleti”

Studentët master, të punësuar

STUDIMET MASTER NË UET-PUNËSIMI

E drejta publike 75%

E drejta private 65%

Ekonomi dhe zhvillim i qëndrueshëm 90%

Financë 80%

Marrëdhënie Ndërkombëtare 85%

Menaxhim 90%

Shkenca Komunikimi 85%

Shkenca Politike 75%

Sociologji 70%

Burimi: Zyra e karrierës UET

edhe në vetë kurrikulat e programeve të studimit, të cilave nuk u është dhënë rëndësia e duhur gjatë këtyre viteve të tranzicionit. Janë konsideruar si më të rëndësishme: lloji i institucionit, niveli i diplomës, programi i studimit, por jo dhe aq të rëndësishme raporti midis pjesës akademike dhe asaj profesio-nale, raporti mes dijes së përgjithshme dhe dijes praktike dhe metodologjike, raporti i lëndëve të detyrueshme dhe lëndëve me zgjedhje, ndërdisiplinimi dhe diversifi kimi i kurrikulave. Pavarësisht vështirësive, nga mbledhja e të dhënave që disponon Zyra e Karrierës dhe Praktikave pranë UET-it për punësi-min e studentëve sipas programeve të studimit, na rezulton që të 55-90% e të diplomuarve në masterat shkencorë janë punësuar. Ndërkohë për masterat profesionalë, tregu i punës ka përthithur 55-70% të të diplomuarve. Ne synojmë me anën e politikave dhe strategjive të përmendura më sipër të rrisim më tej numrit e të punësuarve.

500 - Monitor • 47

funduan marrëveshjen për diplomën e përbashkët në drejtësi. Marrëveshja e nënshkruar me “Seconda Univer-sita degli Studi” të Napolit mundëson lëshimin e diplomave të studimit në Laurea Magistrale in Giursiprudenza (Diplomë e përfundimit të një cikli unik studimesh pesëvjeçare në Drejtësi) të lëshuar nga “Seconda Universita degli Studi” të Napolit dhe Diplomën “Master i Shkencave” të lëshuar nga Universiteti Marin Barleti Një program i veçantë që ofrohet nga universiteti ynë është “Masteri profesional (ekzekutiv)” për profe-sionistë me përvojë, të cilët kanë një vend pune. Këto programe mundë-sojnë aftësimin profesionalm, duke mbajtur parasysh përvojën e punës së studentëve dhe u zhvillojnë aftësi të reja ndërkohë që ata punojnë. Një tjetër ofertë është programi master në distancë. Falë infrastrukturës së shërbimeve në distancë, programet mundësojnë përfshirjen e studentëve nga zona të largëta me Tiranën.Për të krijuar më shumë mundësi në lidhjen me tregun, UMB ka një bashkë-punim me Prometric (agjenci lider për shërbimet e testimit dhe vlerësimit në mbarë botën). Falë këtij bashkëpunimi UMB ofron kurse përgatitore për testimin e gjuhës angleze, si dhe ka të drejtën për administrimin e testeve ndërkombëtare të gjuhës angleze dhe të teknologjisë së informacionit.

Forma të reja të zhvillimit të aftësisë dhe thellimit të njohurive po zhvillohen në vend përmes programit të PNUD-it ARTGOLD 2, i quajtur ndryshe “Laboratorë të

zhvillimit njerëzor”. Ato janë një partneritet midis ministrive, organizmave lokale dhe institucioneve arsimore. Sipas për-faqësuesve të këtij projekti, partnerët kanë identifi kuar për-voja potencialisht të reja të zhvillimit në të dyja rajonet dhe kanë rënë dakord t’i vënë ato në dispozicion të studentëve të interesuar, e të profesionistëve të rinj, në kontekstin e orientimit të politikave kërkimore dhe zhvillimin profe-sional. Partnerët e projektit kanë rënë dakord për të krijuar dy “laboratorët e zhvillimit njerëzor” në Shkodër dhe Vlorë. Procesi do të përfshijë një kombinim të punës në terren, leksionet profesionale dhe akademike, të mësuarit nëpërmjet

Laboratorë të zhvillimit njerëzor

shkëmbimit të përvojave mes profesionistëve dhe përvojave të ngjashme në vende të tjera europiane. Përfi tues direkt të këtij projekti janë studentët pasuniversitarë, Universitetet e Vlorës dhe Shkodrës, si dhe profesionistë e zyrtarë publikë të institucioneve vendore dhe organizatave të përfshira në procesin e zhvillimit lokal. Qëllimi i këtyre programeve është që profesionistët të mund të menaxhojnë më mirë për të nxitur proceset e zhvillimit lokal të integruar në rajone. Projekti parashikon një total 120 orë pune në klasë (module) dhe 240 orë pune të mbikëqyrur në terren. Përfun-dimi i gjithë ciklit të trajnimit do të lejojë pjesëmarrësit për të fi tuar 12 kredite europiane të transferueshme.

Si vlerësohen masterat jashtë

Në Europë vlerësimet e programeve të studimit master kanë kritere të qarta. Një program që siguron një pagë më të mirë, një pozicion më të mirë pune sa më shpejt, do të kryesojë në listat e vlerësimeve. Raporti i

fundit i Finacial Times për master në menaxhim rendit 65 programet kryesore në menaxhim të përgjithshëm për studentët që nuk kanë përvojë të mëparshme pune. I publikuar për herë të parë në vitin 2005, renditja vlerëson kurset që prezantohen nga shkollat e biznesit në mbarë botën. Ajo gjithashtu i vlerëson vetë shkollat si dhe ish-nxënësit. Të dhënat nga vëzhgimi me ish-nxënësit për-doren për të përcaktuar gjashtë nga 16 kriteret: paga mesatare, vlera për para, karriera, qëllimet e arritura (përqindja), vlerësimi i suksesit dhe lëvizshmëria ndërkombëtare. Dy grupe të dhënash përdoren për të hartuar rezul-tatet, në momentin që shkollat biznesit kanë plotësuar kriteret për aplikim. Vëzhgimi i parë kryhet nga shkollat dhe i dyti nga ish- nxënësit që u diplomuan tre vjet më parë. Në renditjen e këtij viti merrnin pjesë studentët e diplomuar në 2008-n. Që shkollat të jenë të vlefshme për të marrë pjesë në renditje, kërkohet një normë përgjigjeje 20% nga ish-nxënësit, me një minimum 20 përgjigjesh për shkolla me më pak se 100 ish-nxënës në klasën që është diplomuar. Shkollave u kërkohet që të njoftojnë ish-nxënësit përpara fi llimit të vëzhgimit. Gjithsesi, në momentin që procesi po zbatohet, ata nuk lejohen që të kontaktojnë direkt me ish- nxënësit ose t’i nxisin ata të marrin pjesë në një mënyrë apo tjetrën. Po vetë programet çfarë duhet të këtë. Sipas një vlerësimi të “Financial Times”, akreditimi luan rol të rëndësishëm. Jean Charroin, drejtor i programit MIM në “Audencia Nantes School of Management” në Francë, beson se ai është një faktor thelbësor. “Akreditimi siguron standardin e cilësisë në aktivitetet tona”, thotë ai. Sipas Charroin, akreditimi provon se një shkollë ka arritur një farë standardi kërkimi dhe cilësie akademike. Por, ka shumë më tepër në kurset e masterit (veçanërisht ato për menaxhim) sesa tradicionalja “shkruaj me shkumës dhe fol”. Internship-e, këmbime eksperiencash përtej detit, projekte kërkimore dhe udhëtime studimore midis opsioneve që iu ofrohen studentëve, merren parasysh nga studiuesit e tregut.

KRITERET KRYESORE

Paga mesatare, vlera për

para, karriera, qëllimet

e arritura (përqindja),

vlerësimi i suksesit

dhe lëvizshmëria

ndërkombëtare

48 • Monitor - 500

çmime Ekonomi

Dy ekonomistë, të njohur në punën e tyre për integrimin e pritshmërive në mënyrë më të

ndjeshme në modelet e ekonomisë, kanë fi tuar çmimin ekonomik në kuj-tim të Alfred Nobelit, në një vendim të guximshëm, që do të shihet si nderim i akademikëve, që shumë i fajësojnë si pjesërisht përgjegjës për krizën fi -nanciare. Akademia Mbretërore Suedeze e Shken-cave ia dha çmimin “Nobel” profe-sorëve Thomas Sargent, i Universitetit të Nju Jorkut, dhe Christopher Sims, i Universitetit Princeton, për punën e pavarur në “kërkimet empirike për shkaqet dhe efektet në makroekonomi”, kryesisht në vitet 1970 dhe 1980. Është e vështirë të imagjinohet se çfarë mund të jetë më e rëndësishme.Të dy të laureuarit shpenzuan pjesën më të madhe të karrierave të tyre së bashku në Universitetin e Minesotës — një nga bastionet e shkollës “së ujërave të ëmbla” të makroekonomistëve — në vitet 1970 dhe 1980 (megjithëse ata vetëm një herë kanë publikuar një punim së bashku). Citimi ishte specifik në nderimin e punës “empirike” ose praktike sesa të punës teorike të të dy ekonomistëve, duke qenë se prof. Sargent është më mirë i njohur për punën e tij në teorinë e pritshmërive racionale, që përforcon besimin se tregjet fi nanciare punojnë në mënyrë efi ciente.Prof. Sargent ka thënë prej një kohe të gjatë se pritshmëritë racionale nuk duhet të shihen si një shkollë mendimi ose një qëndrim ideologjik, por një mënyrë për të modeluar se si njerëzit mendojnë dhe reagojnë ndaj ndryshimit të politikave ose ngjarjeve. Koncepti, shkruan ai, është në të njëjtën linjë me konkluzionin e Abraham Lincoln: “Ju mund t’ia hidhni disa njerëzve gjatë gjithë kohës dhe të gjithë njerëzve për njëfarë kohe, por nuk mund t’ia hidhni të gjithë njerëzve gjatë gjithë kohës”.Prof. Sims, nga ana e tij, u vlerësua me

çmim për modelet e tij statistikore që përforcojnë shumë modele makroeko-nomie të sotshme. Puna e tij fi lloi me modelet statistikore të “autoregresionit vektorial”, që ka fuqi më të mira para-shikuese sesa shumë modele tradicio-nale të përdorura në vitet 1970. Ai i shtoi më tej këto modele, duke i bërë ato të funksionojnë në një ambient dinamik me përgjigje dhe reagime racionale ndaj goditjeve, të tilla si ndryshimet në normat e interesit. Profesor Marvin Goodfriend i Uni-versitetit Carnegie Mellon, tha se të dy fi tuesit i çuan kërkimet në nivele të reja. “Ishte Robert Lucas që bindi profesionistët se pritshmëritë racionale kanë vlerë, por Sargent dhe Sims ishin pionierë të punës empirike lidhur me atë se si të modelohen pritshmëritë, në një mënyrë praktike dhe statistikore”. Puna e Sargent për pritshmëritë dhe politikën monetare ka domethënie të re për ekonomitë perëndimore që janë zhytur në një territor të paeksploruar. Një pjesë e konsiderueshme e kërkimit të tij është përqendruar në mënyrën se si përfundojnë episodet infl acioniste. Në librin e tij “Pushtimi i infl acionit amerikan”, ai studioi rritjen e infl acionit në vitet 1960 dhe 1970 dhe “modelimin e madh”, që pasoi. Ai argumentoi se këto ndryshime reflektojnë mënyrën se si individët

në ekonomi përshtasin gradualisht pritshmëritë e tyre rreth asaj që poli-tikëbërësit ekonomikë po përpiqeshin të bënin, sesa duke reaguar ndaj politikave në vetvete. Siç konstatoi vetë Sargent, zhvillimet e sotme ekonomike si kriza e Eurozonës po orientohen në një masë të fortë nga pritshmëritë. Ndoshta zbatimi kryesor për teorinë e pritshmërive racionale është hipoteza e efi ciencës së tregjeve, që pohon se çmimi i një aktivi përmban të gjithë

BURRAT E “NOBELIT”

Profesorët Christopher Sims i Universitetit Princeton dhe Thomas Sargent i Universitetit të Nju Jorkut

SARGENT

Sargent argumentoi në vitin 1981 se pritshmëritë publike ishin

thelbësore për të luftuar infl acionin e lartë. Me kalimin e kohës,

shumë ekonomistë supozuan se do të duheshin muaj, madje dhe vite

me norma interesi të larta për të reduktuar infl acionin. Por Sargent

argumentonte se infl acioni mund të zbutej më shpejt, nëse bankat

qendrore do të vepronin me vendosmëri për të davaritur pritshmëritë

publike që çmimet do të rriteshin me shpejtësi.

500 - Monitor • 49

informacionin domethënës dhe nuk mund të nënvlerësohet ose mbiv-lerësohet në mënyrë sistematike. Ishte besimi i përhapur në këtë teori që çoi në pikëpamjen se fl luska e kreditit përpara krizës fi nanciare nuk ekzistonte.Prof. Sargent e rriti rëndësinë e tij në vitet 1970, duke treguar se në rast se pritshmërive racionale iu shtoheshin shumë modele standarde ekonomike të kohës, parashikimet për efektivitetin e qeverisë në kontrollimin e ekonomisë do të zhdukeshin. Ai gjithsesi, nuk besonte se qeveritë ishin në fakt të pafuqishme. “Ne përpiqemi që t’i eksperimentojmë modelet tona përpara se t’ia tregojmë botës, në mënyrë që të mos ia fusim asaj”, u shpreh ai në një intervistë me komitetin e dhënies së çmimeve. Në këtë, ai mbështetet nga prof. Good-friend. “Metodologjia e pritshmërive racionale do t’i mbijetojë çdo modeli aktual në ekonomi. Është më thelbë-sore në një lloj mënyre. Është një ide thelbësore e ndjeshme”, tha ai.

Modelet dhe kriza e sotme

Puna e nobelistëve të këtij viti nuk jep përshkrime për politikëbërësit se si t’i zgjidhin krizat e ditëve të sotme. Pak a shumë, arritja e tyre ka qenë krijimi i modeleve makroekonomike që banki-erët qendrorë dhe liderët e tjerë mund të përdorin për të bërë propozime të politikave.“Ne jemi vetëm tipa të librave që shi-kojnë te shifrat dhe përpiqen të gjejnë se çfarë po ndodh”, tha Sargent në një intervistë për faqen e internetit të “Nobel”.Sims tha se ai nuk kishte një këshillë të sigurt për t’ua ofruar politikëbërësve në SHBA dhe në Europë: “Nëse do të kisha një përgjigje të thjeshtë, do ta kisha përhapur atë përreth botës”.Megjithatë, Sims tha: “Unë mendoj se metodat që kam përdorur dhe Tom i ka zhvilluar, janë qendrore për të gjetur rrugëdaljen nga kjo rrëmujë. Mendoj se ato japin një orientim në përpjekjet për të gjetur, sepse zhvillohen prob-lemet tona serioze dhe kërkime të reja që përdorin këto metoda mund të na ndihmojmë që të dalim nga kjo”.

Sargent dhe Sims kanë qenë miq që nga vitet 1960, kur të dy ishin studentë të diplomuar të Harvardit. Ata më vonë dhanë mësim në të njëjtën kohë në Uni-versitetin e Minesotës. Këtë semestër ata po japin mësim së bashku në një kurs makroekonomiks në Princeton.Çmimi i tyre zgjeron dominancën amerikane në kategorinë e “Nobelit” për ekonominë. 13 nga 15 fi tuesit e fundit të këtij çmimi në ekonomi kanë qenë amerikanë.Robert Lucas, një ekonomist i Univer-sitetit të Çikagos, i cili fi toi çmimin “Nobel” në vitin 1995, tha se puna e Sargent dhe Sims është shumë aktuale, tani që politikëbërësit po debatojnë nëse duhet të bëjnë diçka për të nxitur ekonominë amerikane.“Ne duam të dimë se çfarë ndodh në rast se e bëjmë këtë, çfarë ndodh nëse nuk e bëjmë, cilat do të jenë pasojat afatgjata”, tha ai. Sargent dhe Sims “ndotën duart, duke përdorur të dhëna, duke u përpjekur për të parashikuar, çfarë funksionon dhe çfarë nuk funk-sionon”.

50 • Monitor - 500

Në citimin e tij, Akademia Mbretërore Suedeze e Shkencave tregoi se si mod-elet statistikore mund të ndihmojnë në analizimin e asaj se si konsumatorët dhe kompanitë i përshtatin pritsh-mëritë, teksa kushtet e politikave ndryshojnë.Duke përdorur modele të tilla, për shembull, Sargent argumentoi në vi-tin 1981 se pritshmëritë publike ishin thelbësore për të luftuar infl acionin e lartë. Me kalimin e kohës, shumë eko-nomistë supozuan se do të duheshin shumë muaj, madje dhe vite me norma interesi të larta për të reduktuar infl a-cionin.Por Sargent argumentonte se infl acioni mund të zbutej më shpejt nëse bankat qendrore do të vepronin me vendosmëri për të davaritur pritshmëritë publike që çmimet do të rriteshin me shpejtësi. Kjo është pak a shumë çka ndodhi pak më vonë: Paul Volcker, asokohe kreu i Rezervës Federale, i hodhi poshtë pritshmëritë për inflacionin, duke rritur normat ndjeshëm dhe shpejt. Pritshmëritë për infl acionin rezultuan të ishin edhe më të rëndësishme sesa vetë infl acioni, në formësimin e sjelljes ekonomike.Ekonomistët janë në dizavantazh kundrejt kërkuesve në shumë fusha. Ata nuk mund të eksperimentojnë mbi ekonomitë, ashtu siç eksperimentojnë shkencëtarët me minjtë e laboratorëve ose elementët kimikë. “Duhet të mjaftohemi me informacio-nin që ekziston për të kuptuar”, thoshte Art Rolnick, ish-drejtor i kërkimit në Bankën e Rezervave Federale në Min-neapolis.Përpara Sims dhe Sargent, shumë eko-nomistë e kishin nënvlerësuar komplek-sitetin me të cilin bizneset dhe njerëzit i përgjigjeshin ngjarjeve ekonomike dhe veprimeve e masave të qeverisë. Këta të dy treguan se sa e vështirë ishte të parashikoje reagimet e njerëzve ndaj ndryshimeve të politikave. “Njerëzit formojnë idetë e tyre mbi atë çka do të ndodhë, në mënyrë të pavarur nga ajo që parashikojnë ekonomistët”, thotë David Warsh, një autor i cili shk-ruan në blogun “Parimet Ekonomike”.Sims arriti në përfundimin befasues se ndryshimet e normave të interesit, të projektuara nga Bankat Federale dhe banka të tjera qendrore, tipikisht

kanë më pak efekt mbi ekonomi nga ajo që pritet. Nga ana tjetër, politikat që përfshijnë taksat dhe shpenzimet zakonisht luajnë rol më të madh nga sa kanë hamendësuar ekonomistët.“Ata kanë qenë vërtet gjigantë në këtë fushë, shprehet Rolnick. Teoritë thelbë-sore që ata kanë dhënë ndër vite, kanë ndikuar në mënyrë radikale mënyrën se si ne të Bankave Federale mendonim për politikat”.“Nuk është aspak ekzagjerim të thuash se metodat e Sargent dhe Sims përdoren në të përditshmen... në të gjitha bankat qendrore që di unë në botën e zhvilluar dhe në disa departamente fi nancash po ashtu”, u shpreh anëtari i komiteti të “Nobelit”, Torsten Persson për AP.Warsh tha se puna e tyre po ndihmon

politikëbërësit që përpiqen të vendosin nëse qeveritë duhet të shkurtojnë defi -citet apo të shpenzojnë më tepër për të ndihmuar rigjallërimin e ekonomisë globale. Në njëfarë mënyre, mesazhi i tyre është kthjellues për politikëbërësit dhe bankierët e bankave qendrore: duke qenë se njerëzit dhe bizneset shpesh nuk reagojnë ndaj ndryshimeve të poli-tikave sipas parashikimeve, “përpjekjet për të ndërhyrë në ekonomi janë më të komplikuara nga sa arrijmë të parashi-kojmë”, tha Rolnick, specialist i nivelit të lartë në departamentin e punëve publike “Humphrey School of Public Affairs”, të Universitetit të Minesotës.Çmimi për ekonominë vulosi kandida-turat e “Nobelit” për këtë vit. Çmimi do të dorëzohet më 10 dhjetor, në përvjeto-rin e vdekjes së themeluesit të çmimit, Alfred Nobelit.Çmimi për ekonominë nuk bën pjesë në çmimet e para që caktonte testamenti i Nobelit në vitin 1895, por ai u krijua në vitin 1968 nga Banka Qendrore e Zvicrës për nderim të kujtimit të tij.I pyetur se si do t’i investonte gjysmat e çmimit të tij prej 1.5 milionë dollarësh, në turbulencën e tregjeve fi nanciare të ditëve të sotme, Sims tha: “Si fi llim ajo që do të bëj, është t’i mbaj ato në para të thata dhe të mendohem”.

çmime Ekonomi

SIMS

Sims arriti në përfundimin befasues se ndryshimet e normave të

interesit, të projektuara nga Bankat Federale dhe banka të tjera

qendrore, tipikisht kanë më pak efekt mbi ekonomi nga ajo që pritet.

Nga ana tjetër, politikat që përfshijnë taksat dhe shpenzimet zakonisht

luajnë rol më të madh nga sa kanë hamendësuar ekonomistët

Akademia Mbretërore e Shkencave Suedeze ka një prirje djallëzore. Në një kohë, kur kushdo, përfshirë dhe Mbretëreshën e Anglisë, habitet se pse ekonomistët nuk e parashikuan krizën ekonomike dhe ende nuk mund të bien dakord për një kurë, akademia i dha çmimin Sveriges Riksbank (teknikisht nuk është një “Nobel”) dy profesorëve amerikanë, që janë sinonim i modelimit ekonomik.Është popullore të vësh në pikëpyetje linjën e punimeve të Thomas Sargent në ditët e sotme. Në vitet 1970, ai u mor me modelet më komplekse ekonomike, që ishin themeli i të ashtuquajturit modeli i papërcaktuar i ekuilibrit të përgjithshëm, që tani është shumë i përdorur në vendimmarrjen e bankave qendrore. Ajo që është më e rëndë-sishme, ai futi në këto modele idenë e pritshmërive racionale, një ide që sot është nën presion.Por t’ia vësh fajin për shqetësimet e sotme në Europë dhe SHBA mbështetjes së tepërt të politikëbërësve te modelet, kjo është e padrejtë. Pak besojnë se kërkimi neuroshkencor është pa vlerë, vetëm sepse ne njohim kaq pak rreth trurit. Në një fjalim vitin e kaluar, bashkëfi tuesi i çmimit, Christopher Sims, nënvizoi se shumë akademikë janë të përqendruar në përmirësimin e këtyre modeleve, për të kuptuar më mirë se si goditjet fi nanciare ndikojnë ekonominë. Pak vonë, por megjithatë ia vlen.Parashikimi do të mbetet i vështirë. Me çdo krizë, gjithsesi, ka gjithnjë e më shumë të dhëna për t’u analizuar. Prof. Sims, për shembull, fi toi për avancimin në teorinë se si të përdoren numrat për të nxjerrë në pah shkaqet dhe efektet e ndryshimeve ose goditjevAe në një ekonomi. Ky është një element i vlefshëm, cilado qoftë fuqia e tij parashikuese. Dhe të dy fi tuesit e kanë avancuar punën e mëparshme. Prof. Sargent tani e pranon se njerëzit hutohen nga koha në kohë, ndërsa prof. Sims modelon faktin që ne të gjithë e përpunojmë të gjithë informacionin që na jepet duke menduar për të ardhmen. Vetëm pse ekonomistët ndonjëherë e kanë gabim, nuk do të thotë që ata duhet të ndalojnë përpjekjet e tyre.

PËRTEJ ÇMIMIT

ëqë

linjënt e sotme.

më komplekseuquajturit modeli i

500 - Monitor • 51

info@uniontravel.al www.uniontravel.al

duke filluar nga 250Euro p/person

info@uniontravel.al www.uniontravel.al

në të gjitha agjencitë+355 (04) 22 34 979

Rumania27-31 Tetor

Dubrovnik 28-30 tetor …cmimi 119€ p/person

Paris 28-31 Tetor …cmimi 499€ p/person

Dubai 28Tetor-1Nentor …cmimi 780€ p/person

Rome-Firenze 28 -31 tetor …cmimi 429€ p/person

Budapest 28-30 Tetor …cmimi 359€ p/person

Union Travel ( Zyra qendrore)Rr. Durresit ( tek amb. Vatikanit )Tel : +355 4 222 8140/1Mob: +355 66 20 82 915Mail : Turizem@uniontravel.al

Union Travel Rr. Mine Peza Nr.2 TiraneTel : +355 2256558/9Mob: +355 66 20 82 915Mail : Turizem@uniontravel.al

0 tetor …cmmmimimimimimimi i i iii 1111111111199999€€€€ p/p/p pepepersrsr ononn

imi 499€ p/person

entor …cmimi 780€ p/person€-31 tetor …cmimi 429€ p/person

0 Tetor …cmimi 359€ p/person

Turet e Vjeshtës me Union Travel

52 • Monitor - 500

Prodhimi industrial, si në Itali, edhe në Francë, është rritur përtej pritshmërive në muajin gusht.

Sipas të dhënave të Institutit Italian të Statistikave, “rritja mujore ishte 4.3%”, shumë më tepër se pritshmëritë e anal-istëve, të cilët kishin parashikuar luhatje pothuajse të padukshme (+0,1%). Kjo është luhatja më e madhe e regjistruar që prej vitit 2000. Luhatja vjetore është 4.7%, ndërkohë që analistët e tregut parashikonin rënie prej 2.7%.

Rriten metalurgjia dhe makineritë

“Treguesit e fundit regjistrojnë rritje të qëndrueshme për grupet e mallrave të ndërmjetme (+8,3%) dhe makinerive (+6,9%). Sipas ISTAT-it, u rrit në mënyrë të dukshme edhe prodhimi i energjisë

“gushti është një muaj jo shumë i qartë për të vlerësuar ecurinë”. Këtë e ka vlerë-suar sekretari i Konfederatës Italiane të Sindikatës së Punonjësve (CISL) Luigi Sbarra, i cili vëren se, “sektori indus-trial është ai me të cilin mund të kapen ritmet e rritjes në Itali”. Ndaj shton se, “duhet të jetë në qendër të vëmendjes së qeverisë, rajoneve e të mbështetet nga politika të përshtatshme”. Sbarra bën të ditur se “pavarësisht një situate kom-plekse ristrukturimi me kriza të ndry-shme të hapura edhe pa mbështetjen e mjaftueshme në politikat industriale, industria tregon shenja të çmuara jete”.

Prodhimi francez, më mirë se vlerësimet

Më mirë se vlerësimet paraprake, është edhe prodhimi industrial francez. Në muajin gusht është rritur 0,5% kraha-suar me një muaj më parë, kur rritja ishte 1,8%. Pritshmëritë ishin për një rënie prej 0,8%.

Gjermani, eksportet rriten 3.5%

Gjermania konfi rmohet lideri i padiskutu-eshëm i eksporteve europiane. Në muajin gusht, eksportet gjermane tejkaluan importet me një vlerë prej 13,8 miliardë eurosh (nga 10,6 miliardë në korrik), në nivelet më të larta që nga muaji mars. Të dhënat e bëra të ditura nga Instituti i Statistikave së Wiesbaden – janë më të mira se pritshmëritë e ekonomistëve, të cilët prisnin respektivisht tepricë (eks-portesh/importeve) me 10 e 5,1 miliardë euro. Këto të dhëna konfi rmojnë aftësinë e ekonomisë më të madhe europiane për të përballuar ngadalësimin e rritjes globale.Eksportet janë rritur 3,5%, duke prekur 90,5 miliardë euro, ndërsa importet kanë mbetur të pandryshuara, në 76,6 miliardë. Rritja e fortë ka kompensuar rënien prej 1,2% të regjistruar në korrik. Në nivel vje-tor, eksportet u rritën me 14,6% në muajin gusht, duke arritur në vlerën totale 85,3 miliardë eurove, ndërsa importet u rritën me 12,6% në 75,3 miliardë.

REVISTAT E JAVËS

ITALI-FRANCË: PRODHIMI, TEJ PRITSHMËRIVE

Bota Tregje

(+3,5%), ndërsa është më e kufi zuar rritja e produkteve të konsumit (+0,6%). Në krahasimin mujor, sektorët e industrisë që shënuan rritjen më të madhe janë metalurgjia dhe fabrikimi i prodhimeve të metalit, duke përjashtuar makina dhe impiante (+16,8%); industri të tjera të prodhimit, riparimit dhe instalimit të makinave dhe aparaturave (+13,0%) dhe prodhimi i makinerive dhe pajisjeve (+12,9%). Sektori që shënon në gusht uljen më të madhe mujore është ai i industrisë tekstile, veshjeve, lëkurës dhe aksesorëve (-10,1%)”.

CISL: Më në fund, një luhatje. Tani duhet mbështetje

Të dhënat e prodhimit industrial të shpërndara nga INSTAT tregojnë se më në fund pati luhatje pozitive, edhe pse

500 - Monitor • 53

“Ndërvarësia e lartë e Sistemit Financiar në Europë ka çuar në rritje shumë të shpejtë të kontaminimit. Situata është kërcënim për stabilitetin fi nanciar jo vetëm të Europës, por përtej kufi jve të saj”, tha ai. Trichet u bëri thirrje qeverive të Europës të veprojnë bashkërisht për të dhënë një zgjidhje përfundimtare dhe paralajmëroi se çdo shtyrje mund të ketë efekte shkatërruese.“Kjo është një çështje emergjente dhe të gjitha autoritetet duhet të veprojnë në unison, për të garantuar stabilitetin fi nanciar”, tha ai. Trichet bëri thirrje gjithashtu edhe për një veprim dhe plan të qartë në rikapitalizimin e bankave, duke thënë se Fondi i Stabilitetit mund të luajë rol të rëndësishëm në këtë çështje. “Ka hapësira që Fondi i Përkohshëm i Stabilitetit Financiar të përdoret për të kredituar qeveritë, që ato të rikapital-izojnë bankat, duke përfshirë në rast nevoje edhe vendet që nuk janë pjesë e programit, tha Trichet, në fjalën përpara Parlamentit Europian.

Kriza e borxhit sovran është një krizë e sistemit dhe risku për eko-nominë është në rritje, ka thënë

Jean-Claude Trichet, i cili është jo vetëm kreu i Bankës Qendrore Europiane, por edhe kryetar i Bordit Europian për Risqet e Sistemit. Ky bord është institucioni i vëzhgimit për stabilitetin fi nanciar në Eurozonë. Trichet tha se Fondi i Stabil-

itetit të Eurozonës duhet të jetë fl eksibël në maksimumin e mundshëm, por ai bëri thirrje që Banka Qendrore Europi-ane të përjashtohet nga të gjitha skemat e rritjes së këtij fondi.“Kjo është një krizë e sistemit dhe duhet të zgjidhet me vendosmëri”, tha Trichet për Komitetin Parlamentar Europian për Çështjet Ekonomike dhe Monetare.

BE, RISK NË RRITJE PËR EKONOMINË

Pritshmëritë për ngadalësim me ritëm të shpejtë të ekonomisë së parë të Eurozonës janë rrëzuar

nga statistika zyrtare, që tregoi se në muajin gusht, eksportet e Gjerman-isë regjistruan nivelin më të lartë në histori, duke zgjeruar edhe sufi citin tregtar në nivel përtej çdo parashikimi. Të dhënat zyrtare treguan se eksportet u rritën 3.5% në normë mujore, në 90.5 miliardë euro. Në koment të kësaj statistike, analistët thanë se ajo shuan të gjitha hamendësimet se Gjermania mund të rihyjë në recesion dhe se tremujori i tretë do të regjistrojë rritje të Prodhimit të Brendshëm Bruto, në një normë përtej parashikimit.Të dhënat për analistët sugjerojnë qën-drueshmëri të eksporteve, që në muajit e mëparshëm u regjistruan në 1.2% për korrikun dhe 0.5% për qershorin. Sipas statistikave, masa më e lartë e eksporteve regjistrohet në vendet në zhvillim. Ndërsa importet nuk kanë ndryshuar. Bazuar në statistika, surplu-

GJERMANI, RRITJE E MËTEJSHME E EKSPORTEVE

si tregtar në Gjermani u zgjerua në 13.8 miliardë euro për gushtin, kundrejt 10.6 miliardë eurove në korrik. Me këto të dhëna, Gjermania konfi rmon statusin e ekonomisë më performuese në mesin e vendeve të industrializuara, që ka ringritur më shpejt se të tjerët ritmin e aktivitetit që nga recesioni i dy viteve më parë. Të dhënat e një grupi lobues për industrinë e autoveturave sugje-ruan se gjysma e shitjeve në Gjermani kanë qenë mallra të importit. Për anal-istët, të dhënat tregojnë për ribalancim brenda në Europë dhe për performancë të mirë të eksporteve gjermane jashtë Bashkimit Europian.Por ndërkohë, prodhimi industrial gjer-man u ul me 1% në muajin gusht të këtij viti, pas rritjes me 3.9% të korrikit. Të dhënat e Ministrisë së Ekonomisë, edhe pse negative, janë më të mira se pritsh-mëritë e ekonomistëve, të cilët kishin parashikuar një tkurrje me 2%. Në normë vjetore, prodhimi është ngadalë-suar nga 10.1%, në 7.7%, duke mbajtur

një shkallë rritjeje më se të pranueshme. Sipas Ministrisë së Ekonomisë, prodhimi i industrisë mbetet i orientuar në rritje. Një prej pesë instituteve të kërkimit në Gjermani, “Diw” ka rishikuar në rënie parashikimet për vijueshmërinë e Prod-himit të Brendshëm Bruto, nga 3.2%, në 2.8% për vitin 2011 dhe nga 1.8%, në 1% për vitin e ardhshëm.Ministri i Ekonomisë në Gjermani, Roesler, në forumin greko–gjerman u ka bërë thirrje kompanive gjermane të investojnë në Greqi, pavarësisht krizës që po përjeton vendi. Sipas tij, kompanitë duhet të kontribuojnë për të përmirësuar vijueshmërinë ekonomike të Greqisë.

54 • Monitor - 500

Tregjet globale kanë nisur të shqetësohen edhe nga mundë-sia që në Kinë të shpërthejë

një fl luskë në pasuritë e patundshme. Këto shqetësime kanë prekur tregun kinez të aksioneve dhe kanë ndikuar në sistemin e saj bankar. Për të shuar shqetësimet, qeveria e Kinës ndërhyri në treg, duke blerë aksionet e katër bankave kryesore në vend. Blerja u krye nga Fondi i Pasurisë Kombëtare, Huijin dhe aksioneri i parë në bankat: Banka e Kinës, Banka Kineze e Indus-trisë dhe Tregtisë, Banka Bujqësore e Kinës dhe Banka Kineze për Ndërtim.Analistët e cilësuan si planin më të mirë, pasi përçon një mesazh të qartë për vendosmërinë e shtetit në përkrahje të sistemit bankar. Por ata vlerëso-jnë se përpjekjet nuk do të shmangin problemet. Banka Qendrore në Kinë përballet me dy rreziqe. Problemi i

parë janë shanset e larta që në Kinë të ketë një shpërthim të fl luskës në asete dhe ndërtuesit të ngelen pa likuiditet dhe sidomos pas statistikës që tregoi se ka rënë shitja e shtëpive. Risku i dytë është sektori bankar në hije. Kushtet e shtrënguara të kreditimit kanë rritur numrin e kreditimit në kanale infor-male.Sipas vlerësimeve të “Credit Suisse”, ky treg informal në kreditim vlerësohet sa 8% e totalit të kredive në monedhë kineze. Risku për bankat kineze është i madh. Qeveria vlerëson kreditë e këqija në 1% të totalit, por tregjet vlerësojnë të jetë shumë më lart. Dhe në rast të shpërthimit të krizës së kreditit, bankat do të duhet të përfshijnë humbjet në bilancet e tyre, për të mos kaluar në kërcënim të sigurisë shoqërore. Dhe në rast se bankat marrin përsipër hum-bjet, vlerësohet se me trilionë juanë

të kursyer nuk do të depozitohen në banka, por do të mbahen të fshehura në shtëpi.

KINA, NËN “AKTHIN” E KRIZËS

Sipas raportit, në vitin 2010, ata që vua-nin nga uria u llogaritën në 925 milionë nga 850 milionë persona që u vlerësuan në periudhën 2006-2008. Tri agjencitë iu sugjerojnë vendeve të industrializuara që të sigurojnë mekanizma transparentë për të promovuar investimet dhe për të rritur prodhimin bujqësor.

Gjendja e vështirë vihet në pah edhe nga insti-tucione të tjera e OJQ, si “ActionAid”. Sipas tyre, të zbatosh për ushqimin rregullat financiare, do të thotë të lësh të vdesin njerëz nga uria. Lufta kundër spekulimeve dhe paqëndrueshmërisë së çmimeve u reklamua nga Presidenca franceze e G8-s e G20-s, por deri tani nuk ka rezultate. Sekretari i “ActionAid”, Marco De Ponte, do t’i kërkojë G20-s të vendosë me shpe-

jtësi në lidhje me rezervat ushqimore, eliminimin e biokarburantit, vendosjen e rregullave për tregun e derivateve ush-qimore dhe për të zhvendosur burimet drejt investimeve në bujqësi. “Action-Aid”, në raportin e fundit “Scorecard 2011”, liston si vendet që kanë punuar më fort në luftën kundër urisë Brazilin, Ruandën dhe Malavin.

Të vegjël, të varfër dhe gjithnjë e më shumë të uritur. E ardhme e zezë përgatitet për vendet e

vogla, që varen nga importi, që janë të përqendruara në Afrikën Subsahari-ane. Do të vazhdojnë të vuajnë rritjen dhe paqëndrueshmërinë e çmimeve. E thënë në shifra, do të jenë miliona njerëzit që nuk do të dinë si të ushqehen. Ky është parashikimi dramatik i raportit të fundit “The State of Food Insecu-rity in the World, (Sofi )” (Pasiguria e ushqimit në botë) që për këtë vit u përgatit nga FAO, Pam e Ifad dhe që u prezantua përpara Ditës Botërore të Ushqimit.Raporti përqendrohet më shumë te shkaqet që kanë çuar në rritjen e çmimeve dhe në paqën-drueshmërinë e tyre. “Një situatë, që siç është deklaruar edhe nga drejtuesit e të tria agjencive Jacques Diouf (FAO), Kanayo F. Nwanze (Ifad) e Josette Sheeran (Pam) po rrezikon arritjen e objektivave të vendosur për mijëvjeçarin, që është përgjysmimi i numrit të personave që vuajnë nga uria”. Në rrezik do të jenë edhe vendet e vogla, që varen nga importi e që po

vuajnë pasojat e rënda të krizës eko-nomike 2006-2008.Është bërë shumë pak ose pothuajse asgjë gjatë viteve të fundit për të për-mirësuar situatën. Kostas Stamoulis, drejtor i divizionit të zhvillimit bujqësor thotë se nuk janë minimizuar shkaqet që shkaktojnë rritjen e çmimeve të prod-

himeve bujqësore. “Popullsia botërore e po kështu edhe kërkesa për ushqime. Në rritje është edhe kërkesa për energji, që për një të tretën e popullsisë prodho-het nga prodhimet bujqësore nëpërmjet biokarburantit”, tha Stamoulis. Speku-limi fi nanciar, sipas raportit, është një nga shkaqet që kontribuon në rritjen e çmimeve, por nuk është kryesori.

FAO: NË RRITJE ÇMIMET E USHQIMEVE

Bota Tregje

500 - Monitor • 55

veshje që të bëjnë më shumë para. Por sa më shumë që shesin, aq më e vështirë bëhet që t’i bindësh klientët se ata po ble-jnë diçka “ekskluzive”: domethënë ndonjë gjë që vështirë se e ka dikush tjetër.“Burberry”, një fi rmë britanike që prod-hon kapota të shtrenjta kundër shiut, u lemeris pak vite më parë, kur shallet e saj dallues ngjyrë kafe u lidhën me një shtresë jo shumë të vlerësuar dhe të përgojuar të shoqërisë. Ajo e mbrojti markën e saj, duke i bërë këto shalle më të kushtueshëm dhe i rriti shitjet, duke u zgjeruar në Kinë, ku përgojimi për këtë shtresë nuk ekzis-tonte. Shitjet e saj globale u rritën me 27% për vitin që mbaron më 31 mars 2011, në 1.5 miliardë paund.Të gjitha kompanitë e mëdha po përpiqen që të zgjerohen në tregjet në zhvillim. Kina është objektivi kryesor i “Burberry”, ndërkohë që Koreja e Jugut po rritet me shpejtësi dhe Brazili duket premtues. Disa shtëpi po hapin dyqane në Arabinë Saudite. “Louis Vuitton” shet çanta në Mongolinë e pasur me minerale. “Ka shumë para atje”, shpjegon Antonio Bel-loni, drejtor menaxhues i grupit LVMH.Por a do të duan blerësit përbuzës të Perëndimit që të zotërojnë atë që po e veshim me mijëra kinezë? “Ju duhet gjithnjë ta ngrini markën lart dhe ta bëni atë më luksoze te konsumatori fundor”, thotë z. Belloni. Ai thekson se “Dior” dhe “Vuitton” po prodhojnë më shumë mallra

me porosi për klientët e tyre të pasur, që duan të

thonë fjalën në pamjen përfun-dim-

tare të produktit. Madje edhe këpucët gati për t’u veshur në dyqanet kryesore të “Dior” mund të shiten me pakicë, për më shumë se 1,000 euro.E gjithë kjo mrekulli varet nga shpirti kri-jues, që mund të jetë i çuditshëm. “Dior” ka nevojë që të zëvendësojë me urgjencë John Galliano, stilistin e saj krijues, i cili u demaskua si një antisemit në një bar të Parisit, në fi llim të këtij viti. Vlera e talenteve kryesorë krijues është e lartë. Negociatat midis “Dior” dhe Marc Jacobs, një stilist amerikan, i cili aktualisht punon te “Louis Vuitton”, thuhet se janë shumë komplekse, dhe zërat deklarojnë se z. Jacobs do midis 8-10 milionë dollarë në vit. Favoriti i ri për të zëvendësuar z. Galliano, një amerikan i ri që quhet Al-exander Wang, është pa dyshim më pak i njohur, por me siguri më i lirë.Jashtë treshes kryesore LVMH, grupi “Gucci” dhe “Burberry”, shumë kom-pani të pavarura mode kanë pasur kohë të vështira për t’u rritur. “Paule Ka”, një markë veshjesh franceze me një xhiro prej më shumë se 40 milionë eurosh, kohët e fundit lejoi “Change Capital Partners”, një kompani kapitali privat me bazë në Londër, që të merrte mbi 70% të biznesit.Themeluesi i saj, Serge Cajfi nger, pranon se kohët e fundit kanë qenë të pasigurta. “Kur goditi kriza në vitin 2008, ne ishim pak të stepur”, kujton ai. Shumë tregtarë humbën sigurimin e tyre të kredisë, duke e detyruar atë që të anulojë porositë. Për të mbajtur nivelin e shitjeve, ai uli çmimet. Ai gjithashtu u përpiq të afronte investitorë, me premtimin se do të zgje-rohej në Azi dhe Amerikë (SHBA ende shihen si tregu më i vështirë për t’u fi tuar nga markat europiane).Kompanitë që tregtojnë aspiratat duhet të mbahen te konsumatorët, që z. Bel-

loni me takt i përshkruan si “gjysmë pensionistë

aktivë” (p.sh, brezi që po plaket i të lindurve pas Luftës së Dytë Botërore), ndërsa në të njëjtën

kohë duhet të joshin të rinjtë. Është një bal-

ancë me spec për t’u mbajtur.

Znj. Ahrendts tërheq vëmend-jen se “klientët e shekullit të ri” janë

ndryshe nga adhuruesit e luksit të shekullit të 20. “Si fi llim, konsumatorët e nivelit të lartë janë shpesh 15 vjet më

të rinj sesa ishte brezi i mëparshëm”, thekson znj. Ahrendts. Ajo e ka bërë me shpejtësi marketingun e “Burberry” më dixhital. Shfaqjet e fi rmës jepen direkt në “Facebook” dhe ndonjëherë përdoret 3D-ja dhe hologramet.Kohët e fundit, znj. Ahrendts prenotoi “Keane”, një bandë roku, të fl uturonte në Pekin dhe ta kthente prezantimin e dyqa-nit të “Burberry” në një vend argëtues. Një nga këngët më popullore të bandës është “Kushdo po ndryshon”. Çka është e vërtetë, në rast se radhët jashtë dhomave të provës aziatike janë shtuar.

SFIDAT E INDUSTRISË SË MODËS SË LARTË

Shfaqjet e modës pothuajse kanë mbaruar. Kushdo tashmë e di se çfarë do të ketë në gardërobat e

spikatura pranverën e ardhshme: vari-etet ngjyrash, veshje të zeza dhe veshje geta ose çorape për këmbët (të njohura më parë si këpucë të këndshme). Por e ardhmja fi nanciare e industrisë së modës është shumë më e errët, shkruan “The Economist”. Një konfuzion tendencash shqetëson pjesën më të madhe të mar-kave: zhvendosja e shpejtë drejt lindjes e konsumatorëve të tyre bazë, një këm-bim gjeneratash, teksa ata që fi tojnë më shumë, bëhen më të rinj dhe sfi da për të bërë rrobat e reja luksoze të aksesueshme në tregjet e reja, përfshirë ato dixhitale, ndërkohë që duhet të mbajnë sensin e ekskluzivitetit, që i bën njerëzit të duan të paguajnë që t’i kenë ato.Së pari, lajmi i mirë. Markat luksoze po ecin mirë, pavarësisht zymtësisë eko-nomike globale. Kjo ndodh për shkak se numri i “individëve me pasuri ekstreme neto” (zhargoni i industrisë për njerëz me aq shumë para sa një çantë prej 8,000 dollarësh duket një marrëveshje e mirë) vazhdon të rritet, veçanërisht në Azi. Claudia D’Arpizio i konsulentes “Bain & Co”, parashikon se shitjet do të rriten 8% këtë vit, në 185 miliardë euro.Disa fi rma po gjenerojnë shumë para. LVMH, një grup francez që zotëron 60 marka - përfshirë “Louis Vuitton” dhe “Christian Dior”, dhe “Bulgari”, një prod-hues bizhuterish për tregun e lartë, i rriti shitjet me 13% në gjysmën e parë të këtij viti, në 10.3 miliardë euro. Analistët pranojnë se normat e fi timit e LVMH për markat e veta luksoze janë në një nivel të shëndetshëm prej rreth 40%, dy herë më shumë se disa nga rivalët e vet.Javët e ndryshme të modës janë si një matës për fuqitë dhe dobësitë e industrisë. Milano dhe Parisi janë eventet kryesore: ato bëjnë të bashku emrat e mëdhenj nga i gjithë globi. Ai i Nju Jorkut është më shumë në interes të blerësve, veçanërisht për departamentet amerikane të shitjeve. Londra e vlerë-son veten për ndjesinë e saj të “mprehtë”, duke shfaqur stilistë të rinj së bashku me disa nga emrat e mëdhenj, si p.sh Tom Ford.Një nga rebuset kryesore për industrinë e modës ka të bëjë me atë që Angela Ahrendts, shefja e “Burberry”, e quan “luks demokratik”. Firmat duan të shesin më shumë

thotë z. Belloni. Ai thekson se “Dior” dhe “Vuitton” po prodhojnë më shumë mallra

me porosi për klientët e tyre të pasur, që duan të

thonë fjalënnë pamjenpërfun-dim-

të mbahen te konsuloni m

si “akqlsn

kotë r

ancëmbajtur

Znj. Ahrendjen se “klientët e

ndryshe nga adhshekullit të 20. “Si fie nivelit të lartë jan

të rinj sesa ishte brthekson znj. Ahrendtshpejtësi marketingudixhital. Shfaqjet e finë “Facebook” dhe n3D-ja dhe hologrameKohët e fundit, znj. “Keane”, një bandë roPekin dhe ta kthente pnit të “Burberry” në Një nga këngët më pështë “Kushdo po ndrvërtetë, në rast se radtë provës aziatike jan

rancez që zotëron 60“Louis Vuitton” dhe

he “Bulgari”, një prod-ër tregun e lartë, i rritigjysmën e parë të këtijrdë euro. Analistëtt e fi timit e LVMHluksoze janë në

etshëm prej rrethhumë se disa nga

të modës janë siqitë dhe dobësitë no dhe Parisi janëato bëjnë të bashkuga i gjithë globi. Aimë shumë nëveçanërisht

amerikanee vlerë-

sinë e saj shfaqurshku me

mëdhenj,

yesore përs ka të bëjë

a Ahrendts, y”, e quan”. Firmatë shumë

56 • Monitor - 500

Menaxhim Këshilla

Të telefonon drejtori i shitjeve dhe kërkon që ta takoni menjëherë. Klientët janë duke u ankuar. Produktet, që janë shfaqur në reklamat televizive,

nuk janë dërguar te njësitë e shitjeve. Në këtë kohë ju menjëherë i telefononi drejtorit të operacioneve të kon-trollojë së bashku me zyrën e shpërndarjes këto produkte nëpër dyqane. Ju thonë se që të gjitha dërgesat janë kryer ashtu siç ishte planifikuar. Më pas zëvendësdrejtori i marketingut iu telefonon për t’ju thënë se menaxherët e shitjeve janë duke ngatërruar klientët në lidhje me faktin se cilat produkte janë në shitje apo jo. Zëvendësdrejtore-sha e financës telefonon për të thënë që është në pritje të objektivave të reja të shitjeve të produkteve. Menaxherja e një prej njësive të shitjes vjen në zyrën tuaj dhe ju thotë që ajo nuk ishte vënë në dijeni në lidhje me fushatën e re të reklamave në televizion. Në telefon është sërish nën-drejtori i operacioneve që ju thotë se qendra e shërbimeve telefonike (call center) është bllokuar nga mbingarkesa e telefonatave dhe nuk dihet sa kohë duhet të riparohet. Ky problem po ju kushton para.Është ende mëngjes dhe ju ndiheni i lodhur? Cili është problemi? A mund ta zgjidhni atë?Midis shumë stileve të menaxhimit, specialistët këshillo-jnë atë që ka në qendër të vëmendjes njerëzit. Dr. Jeffrey Pfeffer, profesor i sjelljes së organizuar në Universitetin e Biznesit të Stanfordit, ka bërë kërkime dhe ka shk-ruar gjerësisht për këtë temë. Librat e tij si: “Ekuacioni Njerëzor”, “Të krijosh fitime duke vendosur njerëzit të parët apo vlera e fshehur”, “Si kompanitë e mëdha arrijnë rezultate të jashtëzakonshme me njerëz të zakonshëm” tregojnë se si kompanitë krijojnë përparësi konkurruese afatgjata, duke përdorur praktikat e menaxhimit me fokus te njerëzit. Kompanitë që kanë strategji të bazuara në një seri vlerash thelbësore, që përçojnë energji te njerëzit dhe krijojnë besnikëri janë më fitimprurëse se analogët e tyre. Ekziston një lidhje e fortë midis kënaqësisë së stafit dhe atij të klientit. Menaxhimi që në qendër vë njerëzit është një biznes i mirë. Kjo na sjell te shembulli i më-sipërm, ai drejtorit të përgjith-shëm që është i shqetësuar. Ju mund të vini re që njerëzit në kompaninë tuaj nuk janë duke komunikuar mirë, nuk ndajnë informacione me njëri-tjetrin. Nuk ndjekin të njëjtën linjë për të njëjtat qëllime. Problemet nuk po zgjidhen. Ata janë të paqartë në lidhje me përgjegjësitë. Nuk kanë mundësi të përdorin fuqitë e njëri-tjetrit. Shembulli i përdorur më lart përf-shin drejtorin e përgjithshëm të kompanisë dhe nivelin e lartë menaxherial. Gjithsesi nëse kjo është duke ndodhur në këtë nivel, duhet të jeni i sigurt që nuk është duke ndodhur te të tjerët. Problemi ka të bëjë me mjedisin jo të shëndetshëm në kompani

që po dëmton efikasitetin dhe përfitimet. Ju keni të drejtë të jeni i shqetësuar.

Shkurtim kostosh

Biznesi po jeton në një ambient ekonomik sfi dues. Klientët kanë më pak para për të shpenzuar. Kostot janë në rritje dhe është e vështirë të kontrollohen. Presioni për të rritur kufi jtë e përfi timit është intensiv. Kompanitë kanë shumë pak aftësi të thithin kostot fi nanciare të vendimmarrjeve të këqija. Shpenzimet më të mëdha kanë të bëjnë me njerëzit, pagat, përfi timet, trajnimet etj. Kur shpenzimet duhet të redukto-hen, së pari preket fondi i pagave. Po çfarë mund të thuhet në këtë rast me argumentin se njerëzit janë kapitali më i çmuar në një kompani? Ky qëndron ende si argument, por të mos harrojmë se janë edhe aseti me më shumë kosto. Ekspertët thonë se në kohë të vështira fi nanciare, kom-panitë duhet të vazhdojnë të bëjnë atë që bëjnë përherë, por duhet ta bëjnë më mirë dhe në mënyrë më efektive. Për ta bërë këtë gjë, drejtuesit duhet të marrin vendime të mençura për sa i përket shpenzimeve të njerëzve.Zgjidhja është të fuqizohen njerëzit të punojnë bashkërisht dhe në mënyrë më frytdhënëse, të bëhet një punë grupi më i mirë. Puna në grup është tema e preferuar e shkrimtarëve të biznesit. Ka shumë libra që paraqesin “mënyrat më të mira” për të arritur një punë në grup. Këto ide shkojnë e vijnë dhe rrallë lënë ndikim afatgjatë në performancën e grupit. Kjo është e kuptueshme. Është një problem kom-pleks dhe shpesh mungojnë mjetet e nevojshme për të përmirësuar gjërat. Për shembull, nëse në një grup puno-jnë të gjithë si të barabartë, atëherë askush nuk duhet të ankohet për tjetrin. “Unë nuk kam asnjë mundësi për t’i thënë menaxheres që ajo më nervozon shumë, sepse ajo gjithmonë më thërret në zyrë pa më thënë temën pse do takohemi. Madje edhe menaxherja ime e ka të vështirë të

më thotë në një mënyrë konstruktive çfarë po bëj unë për të ndihmuar skuadrën apo si e dëmtoj atë. Këto

tema janë shumë të vështira dhe të sikletshme për t’u diskutuar. Ndjenjat mund të lëndohen.

Njerëzit mund të preken ose inatosen”. Situ-ata të tilla ndodhin rëndom në kompani.

Por, imagjinoni të punoni me një grup ku ju duhet të jeni më i

ndershmi dhe më i sinqerti. Sikur të gjithë kanë besim

te ju dhe anasjelltas. Sikur skuadra për-

dor një proces për vendimmarrje që është

zhvilluar dhe miratuar nga të gjithë anëtarët së bashku. Imagjinoni që

ju dhe të gjithë pjesëtarët e skuadrës jeni të aftë të përdorni konfl iktin në mënyrë konstruktive për të arritur zgjidhje më të mira. Sikur të gjithë t’i kenë të qarta rolet dhe përgjegjësitë e tyre. Që çdokush të pranojë kritikat dhe t’i bëjë ato për të përforcuar besimin reciprok dhe respektin. Do të kuptoni se skuadra do të nisë të jetë më produktive në këtë mjedis. Tani imagjinoni që nuk është thjesht një skuadër që punon në këtë mënyrë, por një kompani. Imagjinoni nivelin e efektivitetit dhe përfi timit që një kompani me këtë lloj kulture korporate mund të prodhojë.

KOHA PËR VEPRIME TË ZGJUARA

orur praktikat e menaxhimit me fokusitë që kanë strategji të bazuara në njëore, që përçojnë energjijnë besnikëri janë mëogët e tyre. Ekzistonidis kënaqësisë së

entit. Menaxhimierëzit është një

mbulli i më-të përgjith-

hqetësuar. Juë njerëzit nëuk janë duke nuk ndajnëëri-tjetrin. Nukinjë për të njëjtatnuk po zgjidhen.

të në lidhje mekanë mundësie njëri-tjetrit. r më lart përf-rgjithshëm tëvelin e lartëesi nëse kjo ur në këtëi i sigurt

ndodhuremi kan jo tëmpani

j gjankohet për tjetrin. “Unë nuk kam asnjë mundësi për t’i thënë menaxheres që ajo më nervozon shumë, sepse ajo gjithmonë më thërret në zyrë pa më thënë temën pse do takohemi. Madje edhe menaxherja ime e ka të vështirë të

më thotë në një mënyrë konstruktive çfarë po bëj unë për të ndihmuar skuadrën apo si e dëmtoj atë. Këto

tema janë shumë të vështira dhe të sikletshme për t’u diskutuar. Ndjenjat mund të lëndohen.

Njerëzit mund të preken ose inatosen”. Situ-ata të tilla ndodhin rëndom në kompani.

Por, imagjinoni të punoni me një grup ku ju duhet të jeni më i

ndershmi dhe më i sinqerti. Sikur të gjithë kanë besim

te ju dhe anasjelltas. Sikur skuadra për-

dor një proces përvendimmarrje që është

zhvilluar dhe miratuar nga tëgjithë anëtarët së bashku. Imagjinoni që

ju dhe të gjithë pjesëtarët e skuadrës jeni tëaftë të përdorni konfl iktin në mënyrë konstruktivepër të arritur zgjidhje më të mira. Sikur të gjithë t’i kenë të qarta rolet dhe përgjegjësitë e tyre. Që çdokush tëpranojë kritikat dhe t’i bëjë ato për të përforcuar besimin reciprok dhe respektin. Do të kuptoni se skuadra do të nisë të jetë më produktive në këtë mjedis. Tani imagjinoni që nuk është thjesht një skuadër që punon në këtë mënyrë, por një kompani. Imagjinoni nivelin e efektivitetit dhe përfi timit që një kompani me këtë lloj kulture korporate mund të prodhojë.

500 - Monitor • 57

TË NDJEKËSH NJË BASHKËPUNËTOR APO SHEFIN TE NJË KOMPANI TJETËR

me disa punonjës që kanë ndjekur shefat e bashkëpunëtorët e tyre, për të parë nëse kjo ishte një përvojë e mirë dhe nëse ua rekomandojnë këtë të tjerëve.

Ja çfarë thonë:

“I kam ndjekur disa herë shefat kur kanë shkuar te kompani të tjera. Shefi aktual më ka thënë se, nëse do të ketë një nisje, marrëveshja është e tillë: erd-hëm bashkë, pra do të ikim së bashku. Shefi më quan punonjësin model dhe thotë se do të donte edhe disa të tjerë si unë. Bashkë me shefi n tim kemi lëvizur tri herë në kompani të ndryshme. Në rrugën e përbashkët të karrierës na ka ndihmuar zhvillimi i besimit, një etikë e fortë pune dhe siguris. Asnjëherë nuk jam trajtuar si një punonjës tjetër. Jam trajtuar në formë shumë të favorshme dhe preferenciale. Përfi timet kanë qenë të paimagjinueshme. Ndihesh mirë kur puna jote paguhet e vlerësohet”. Chantay Bridges, specialist i real estate

në “Clear Choice Realty & Associates”

“Punova në një agjenci për marrëdhëniet publike për pesë vite e gjysmë dhe pata një përvojë të mirë atje. Një bashkëpunë-tore në të njëjtin nivel me mua u bë një

mikeshë shumë e mirë e imja. Tre muaj pasi la kompaninë për një agjenci më të madhe të marrëdhënieve me publikun, më kontaktoi për një vend të lirë pune në grupin e saj dhe më nxiti të aplikoj. Pas dy intervistash ata më ofruan punë. Ndërsa isha ende e lumtur në vendin tim të punës kjo ishte një mundësi e mirë për të provuar sfi da të reja, të punoj me kolegen dhe miken time e të marr një pagë më të mirë.“Në fi llim është e vështirë të përshtatesh me punën e re, por të njohësh pak njerëz në vendin ku punon, të ndihmon. Duke më nxitur për të aplikuar dhe për të bërë këtë punë, shoqja ime më nxori nga zona e komfortit dhe më ndihmoi të vazhdoja të rritesha në karrierën time. Asnjëherë nuk do t’i rekomandoja dikujt të ndiqte një bashkëpunëtor apo shefi n e tij, thjesht sepse ai është një mik i ngushtë. Vendimi duhet të fokusohet në zgjidhjen më të mirë të karrierës, aty ku keni mundësi rritjeje dhe ku do të jeni të lumtur. Shoqja ime nuk ishte arsyeja e vetme që ndërrova punë.

Dan Purdy, president i kompanisë “Daring Business Strategies”

punës me dikë të ri. “Java dhe muaji i parë në një kom-pani të re janë kritike për zhvillimin e reputacionit tuaj lidhur me aftësinë për produktivitet dhe rezultate. Nëse nuk doni ta shpenzoni këtë kohë duke mësuar, keni mundësinë të bëni përshtypje të jashtëzakonshme”, thotë Williams.Por ku ka përparësi, ka edhe rreziqe. E njëjta gjë vlen kur ndiqni shefi n apo një bashkëpunëtor në një organizatë të re. “Largimi nga puna e vjetër mund të mos jetë zgjidhja më e mirë. Mund të digjni një urë të rëndësishme”, thotë Williams. Kjo gjithashtu jep sinjale për kompaninë tuaj të re se, në qoftë se nuk funksionon për shefi n tuaj, kom-pania do të gjendet përballë një lënieje të dyfi shtë. Rreziku tjetër lidhet me faktin se nëse shefi juaj nuk performon siç pritej dhe dështon në pozicionin e ri të tij, rrezikoni të njolloseni edhe ju. Do të kuptoni gjithashtu se drejtues të tjerë në kompani nuk do të investojnë te ju”.Menaxherë të karrierës kanë biseduar

Çdo punonjës e di se të krijojë marrëdhënie më të forta me njerëzit e tjerë në punë, mund

ta forcojë ose mund ta dëmtojë vendin e tij të punës. Kjo ndodh kur një bashkëpunëtor ju lë për të ikur te një kompani tjetër. Nga njëra anë, ju jeni të lumtur për të, por nga ana tjetër, nuk doni ta humbisni mikun e bashkë-punëtorin tuaj.Por, mbase kjo nuk do të ndodhë. “Është e vështirë të gjenden shefat e mirë dhe kur e keni gjetur jeni të prirur ta ndiqni në pozicionet e tij të ardhshme. Nëse shefi juaj është frymëzues, motivues, sfi dues, - dhe nëse ndërmarrja e një rruge të re dhe interesante është aq e dobishme për ju sa edhe për atë, ky është padyshim një veprim që duhet marrë parasysh”, thotë Nicole Williams, ekspert i kar-rierës. Të ndjekësh një shef apo një bashkë-punëtor te një tjetër kompani ka ben-efi tet e saj. Kjo do të thotë se tashmë dini stilin e punës së njëri-tjetrit dhe nuk u duhet të mësoni dredhitë e

58 • Monitor - 500

bota e makinave

Nga anglezja është infl uencuar tavani i sheshtë, pjesa ballore e shkurtër dhe e fryrë dhe në përgjithësi proporcionet e karrocerisë. Fenerët e modelit të ri janë më të gjatë dhe përmbledhës ndërsa pjesa fundore është më e harkuar dhe e veçuar ndaj trupit të veturës. Me pak fjalë ka një personalitet mjaft të dallueshëm. Hapi rritet me pesë centimetra, ndërkohë që 9 centimetrat që janë shtuar duhen krahasuar me modelet më të fundit të prodhuara nga gjenerata e shkuar e Swift (kofano ishte zgjatur për shkak të normave evropiane për mbrojtjen e këm-bësorëve), por në krahasim me modelet e mëparshme centimetrat bëhen 15. Jo pak.

Brenda kabinësSurpriza e parë e bukur vjen kur ulesh në timon, pasi zbulon se timoni është i rregullueshëm edhe në thellësi, përveç se në lartësi. Pozicioni i drejtimit është i kënaqshëm dhe kushdo mund të gjejë distancën e duhur për të arritur lehtësisht

pedalet dhe për të pasur një shikueshmëri të mirë. Njësoj si tek karroceria, edhe në brendësi gjenden shumë risi, por asgjë që të tjetërsojë arredimin e modelit të shkuar, vetvetiu mjaft i mirë. Kroskoti për shem-bull ndjek evolucionin e shumë modeleve të tjera të kompanisë dhe tashmë prapa timonit janë vendosur dy instrumente rrethore të veçanta për takimetrin dhe xhiromatësin (më parë ishin të mbiven-dosur), dhe monitori i vogël i kompjuterit të bordit i vendosur ndërmjet tyre. E gjitha rezulton lehtësisht e lexueshme edhe gjatë udhëtimeve në mbrëmje ose në situ-ata me pak dritë. Paneli qendror është si gjithmonë shumë i rregullt: ka një moni-tor më të madh për radion (por që nuk shfrytëzohet për navigatorin satelitor, që nuk ofrohet as si opsion shtesë) dhe ofron edhe një prizë hyrëse USB pranë prizës prej 12V. Rritja e cilësisë së arredimit është evidente. Jo vetëm për shkak të pranisë së opsioneve të një farë rëndësie si për shembull klimatizatori automatik (në seri për versionet Top dhe Start&Stop), por

Nëntë centimetra më shumë, 20 kilo-gramë më pak, një motor 1.2 litra krejtësisht i ri me fazaturë variabël

të valvulave (që zëvendëson motorin e vjetër 1.3 litra me benzinë) dhe pamje thuajse identike në shikim të parë, por mjaft e ndryshme nëse e studion mirë. Modeli i shkuar i Swift ishte vetvetiu një makinë simpatike që kishte korrur edhe një sukses të kënaqshëm. Ndaj nga Ja-ponia menduan që të punonin me moton: “Asnjë revolucion, më shumë substancë”. Ne zgjodhëm të fl asim për versionin 1.2 VVT Start&Stop që është edhe versioni më i plotë dhe më i kushtueshëm (rreth 14.000 euro), por kush kënaqet me versionin “L” me të njëjtin motor (ver-sion bazë që përfshin 7 airbag, ESP dhe klimatizator manual), oferta fi llon nga rreth 9.500 euro. Swift-i i ri kalon thuajse pa u vënë re, pikërisht për shkak të vazhdimësisë stilistike me modelin e shkuar, por është një makinë dinake dhe e këndshme. Di-nake sepse të kujton Mini-n pa e kopjuar.

Disa centimetra më e madhe dhe një zvogëlim i motorit, sipas tendencës aktuale. Mund të duket si një restyling i

thjeshtë, por në fakt kjo Swift është tërësisht e re. Dhe madje shkon shumë mirë...

VIT I RI, FYTYRË E REVIT I RI, FYTYRË E RESuzuki Swift 1.2 VVT

500 - Monitor • 59

më në përgjithësi për shkak të materialeve të përdorura. Pjesët plastike nuk janë të buta, por gjithsesi janë të këndshme për tu prekur dhe të montuara në mënyrë të përsosur. Hapësira në kabinë është e mirë dhe katër të rritur mund të udhëtojnë në mënyrë shumë komode. Kur vjen puna te bagazhi, përmasat fl asin qartë dhe vjen momenti i kritikës së parë: 206 litra kundër 247 litrave të Swift-it të kaluar. Me pak fjalë kjo Suzuki ju mjafton për

Suzuki Swift 1.2 VVT Motori 1.242 cc, benzinëMotori 4 cilindra, 16 valvulaTraksioni I përparmëKutia e shpejtësisë Manuale 5 marsheFuqia max. 94 kf në 6.000 rpmMomenti motorik 118 Nm në 4.800 rpmShpejtësia max. 167 km/h0-100 km/h 11,7 sekondaKonsumi mesatar 5.29 l/100 kmShkarkime CO2 116 g/kmGjatësia 3,850 metraGjerësia 1,695 metraLartësia 1,510 metraPesha 1.035 kgÇmimi nga 9.500 euro

pazaret e fundjavës apo për udhëtime të shkurtra.

PerformancatËshtë e vështirë të gjesh një motor 1.2 litra (përjashto këtu versionet turbo) në gjendje të bëjë më shumë se ky mo-tor. Swift 1.2 VVT nuk ka një karakter sportiv, por lëviz me shkathtësi dhe në mënyrë brilante, aq sa rezulton një nga

makinat e vogla më argëtuese në timon. Ka një përshpejtim që nuk i trembet kundërshtareve (nga 0-100 km/h për 11,7 sekonda, më mirë se shumë 1.3 litra e madje edhe se disa 1.4 litra) dhe rimerr shpejtësi me marsh të pestë pa probleme. Shpejtësia maksimale është 167 km/h, por ajo që ka rëndësi është se mund të udhëtoni në gjithfarë rrugësh, falë edhe fuqisë maksimale prej 94 kf. Edhe kjo Swift rezulton të jetë një makinë shumë e manovrueshme, e lehtë dhe intuitive për tu ngarë, mjaft argëtuese dhe e sig-urt në çdo situatë (falë edhe pranisë së sistemit ESP në të gjitha versionet). Risi e këtij modeli është asistenca elektrike për sistemin e drejtimit e cila e ndryshon veprimin në bazë të shpejtësisë, duke e bërë timonin shumë të lehtë në manovra parkimi apo në shpejtësi të ulët dhe duke e rënduar në shpejtësi të lartë për ti dhënë qëndrueshmëri makinës. Makina futet e sigurt në kthesa dhe nuk vuan nga lëkundjet gjatë ndërrimeve të dyfi shta të drejtimit.

60 • Monitor - 500

Tendencë Sfidë

TË FITOSH PARA DHE PAS VDEKJESTË FITOSH PARA D

Nr. 1 Michael Jackson

275 milionë USD

MuzikantVdiq më: 25 qershor 2009

Mosha: 50Shkaku i vdekjes: Mbidozë droge

Mbreti i muzikës pop vdiq verën e kaluar, por gjatë vitit të fundit, ai ka fi tuar më shumë para se të gjithë muzikantët e tjerë, të gjallë apo të vdekur. Totali prej 275 milionë USD është më i madh se fi timi i dy grupeve të famshme aktuale të muzikës, U2 dhe AC/DC, të marra së bashku. Fitimet pas vdekjes së Jackson vijnë nga interesat e fi tuara prej investimit të tij në katalogun fi timprurës “Sony/ATV”, fi lmit hit të “Sony”,

“This is it”, i cili nxori një fi tim bruto prej 1 çerek miliard USD, interesit të rinovuar të fansave ndaj muzikës dhe videove të tij, dhe gjithçka tjetër që ka të bëjë me të.

Nr. 2 Elvis Presley

60 milionë USD

Këngëtar, aktorVdiq më: 16 gusht 1977

Mosha: 42Shkaku i vdekjes: Atak kardiak

Të ardhurat e mbretit të Rock ‘n’ Roll’s u ngritën në 60 milionë USD, 5 milionë më shumë nga viti i kaluar, në sajë të biletave të hyrjes në “Graceland” dhe spektaklit “Elvis

Mbreti i ndjerë i muzikës pop ka bërë më shumë para gjatë vitit të fundit se cilido muzikant apo aktor tjetër, gjallë apo vdekur

Michael Jackson asnjëherë nuk ka bërë pjesë në listën vjetore të njerëzve të famshëm të “Forbes”, “Celebrity 100”, gjatë jetës. Me vdekjen e tij,

mbreti i muzikës pop fi toi më shumë gjatë vitit të fundit se çdo yll tjetër në listë, përveç Oprah Winfrey.Jackson jo vetëm zuri vendin e parë në renditjen 10-vje-tore të të famshmëve të vdekur më fi timprurës, me fi tim bruto prej 275 milionë USD, por gjithashtu tejkaloi fi timet e të 12 yjeve të vdekur të kësaj liste të marrë së bashku. Një fakt edhe më mbresëlënës: Shtimi i fi timit të pasurisë së tij gjatë 12 muajve të fundit është më i madh se fi timet e grumbulluara të dy prej grupeve më të mëdha U2 dhe

AC/DC për këtë vit. Fitimet pas vdekjes së Jackson vijnë nga interesat e fi tuara prej investimit të tij në katalogun fi timprurës “Sony/ATV”, fi lmit hit të “Sony” “This Is It” dhe interesit të rinovuar të fansave ndaj muzikës, videove dhe të gjitha gjërave të Michael Jackson. “Vdekja e Michael Jackson vërtet ka tërhequr vëmendjen e njerëzve — dhe ka vërtetuar se sa vlen një artist pas vdekjes së tij”, thotë David Reeder, zëvendëspresident i “Corbis’ GreenLight”, i cili menaxhon të drejtat e person-alitetit për Albert Einstein dhe Steve McQueen, midis njerëzve të tjerë të vdekur e të famshëm. “Në një mënyrë më pozitive, ka ekspozuar konsumatorët me idenë se ka

aktualisht një treg dhe një trashëgimi të qëndrueshme për këta njerëz”.Për t’u vendosur në listën e këtij viti, të famshmit e vdekur do kishin nevojë të fi tonin të paktën 5 milionë USD midis 1 tetorit 2009 dhe 1 tetorit 2010. Në shumicën e rasteve, fi timet vijnë nga ikonat e muzikës si John Lennon, shitjet e librave si Dr. Seuss, ose licencimi i pëlqyeshmërisë dhe imazhit si McQueen. Për të përpiluar këtë listë, janë vlerësuar fi timet bruto të një ylli (para se të zbriten taksat, tarifat e menaxhimit dhe kostot e tjera) në bashkëpunim me agjentë, avokatë dhe burime të tjera për të.Vendin e dytë e zë Elvis Presley. Mbreti i muzikës Rock n’

13 YJET QË NUK JETOJNË MË, MË FITIMPRURËS13 YJET QË NUK JETOJNË MË, MË FITIMPRURËSQë nga Michael Jackson deri tek George Steinbrenner,

13 yjet e listës vjetore të Forbes kanë fi tuar 506 milionë USD që përtej varrit

500 - Monitor • 61

TË FITOSH PARA DHE PAS VDEKJESDHE PAS VDEKJESRoll’s ka fi tuar 60 milionë USD në 12-mujorin e fundit, në sajë të biletave të hyrjes në “Graceland” dhe në shfaqjen “Cirque du Soleil” në Las Vegas. Portofoli i pasurisë prej më shumë se 200 ujdive tregtare dhe licencuese, pësoi ngritje të madhe edhe nga festimi i 75-vjetorit të lindjes së mbretit të rokut.Stieg Larsson, autor i “Vajza me tatuazhin e Dragoit”, debuton në listën e këtij viti me pozicionin e gjashtë, me një fi tim prej 18 milionë USD. Shkrimtari suedez vdiq në moshën 50-vjeçare në vitin 2004, para se të botohej ndonjë nga librat e tij me titullin “Trilogjia e Mileniumit”. Këta libra, që atëherë janë shitur në 40 milionë kopje, janë përkthyer në 44 gjuhë dhe kanë krijuar 3 filma hit suedezë.Nuk është ndonjë surprizë e madhe që Hollivudi ka fi lluar versionin fi lmik të librit të parë “Vajza me tatuazhin e Dragoit”, i cili pritet të dalë në kinema dhjetorin e ardh-

shëm. Filmi do të xhirohet nga David Fincher i “The Social Network”, ku heroin kryesor Mikael Blomkvist, e luan aktori David Fincher. Një pjesë e fi timit të fi lmit amerikan (si dhe fi timi nga një libër i katërt i tij) do t’i shtohen pasurisë së Larsson-it, për të cilën janë duke luftuar e dashura e përhershme e Larsson me babain dhe të vëllanë e tij.Gjithashtu, në listën e Forbes ka hyrë për herë të parë ikona e skuadrës njujorkeze “Yankees” të futbollit ameri-kan, George Steinbrenner, i cili klasifi kohet i nënti në listë me fi tim 8 milionë USD. Pronari legjendar vdiq verën e kaluar në moshën 80- vjeçare, por pasuria e tij vazhdon të shtohet në sajë të suksesit të skuadrës. Skuadra “Yankees” ka një investim shumë fitimprurës në rrjetin rajonal sportiv YES dhe pasuria e Steinbrenner merr një pjesë nga shitjet e mallrave të skuadrës.Shumë prej të famshmëve të vdekur fitojnë në sajë të ujdive licencuese pas vdekjes së tyre. Ndryshe nga

homologët e tyre të gjallë, të cilët mund të bien papritur në telashe të shumta (si Lindsay Lohan, Mel Gibson), yjet që nuk jetojnë më, kanë imazhet e tyre — qoftë të lavdishëm, rebelë ose të ashpër — të cilët nuk mund të ndryshojnë më. Për arsye të sigurisë së imazhit të tyre, punonjësit e marketingut në mënyrë të vazhdueshme janë duke iu bashkangjitur atyre, thotë Mark Roesler, drejtor ekzekutiv i “CMG Worldwide”.Le të marrim Steve McQueen, i cili kthehet në listë në pozicionin e 11, me 6 milionë USD. Ylli i “Bullitt” vazhdon të personifi kojë tri dekada të lavdishme edhe pas vdekjes së tij dhe agjencitë e reklamave e kanë vënë re këtë fenomen. Imazhi i tij i është licencuar fi rmave të famshme si “Dolce & Gabbana” dhe syzeve “Persol”. Kohëve të fundit, imazhi i tij u përdor për koleksionin e vjeshtës së Tommy Hilfi ger dhe nga banka e fuqishme e investimeve UBS’, në fushatën e saj globale “Ne nuk do të ndalojmë”.

u përgatitur në Zelandën e Re. Gjithë vëmendja hollivudiane ka ndihmuar në lëvizjen e librave të tij. Sipas Nielsen, Tolkien ka shitur 500,000 kopje në vitin e fundit.

Nr. 4 Charles Schulz

33 milionë USD

KarikaturistVdiq: 12 shkurt 2000

Mosha: 77Shkaku: Kancer i zorrës së trashë

Marka “Peanuts” ndryshoi pronar përsëri këtë vit, me “Ico-nix” që bleu karikaturat dhe personazhet e kësaj marke për 175 milionë USD, duke formuar “Peanuts Worldwide, LLC”. Me këtë blerje, “Charles M. Schulz Creative Associates” do të mbajë investimin prej 20% në kompaninë e re. I ndjeri Schulz vazhdon të fi tojë nga personazhi i tij komik që shfaqet në 2,200 gazeta në 75 vende.

Presley Cirque du Soleil” që u hap herët vitin e kaluar në Las Vegas. Portofoli i pasurisë së tij prej më shumë se 200 marrëveshjeve licencuese dhe tregtare, pësoi ngritje të madhe edhe nga festimi i 75-vjetorit të lindjes së mbretit të rokut. Midis eventeve përkujtimore: shfaqjet e “Graceland”, ture dhe koncerte përkujtimore si dhe një tur me kroçerë dedikuar Elvisit për në Bahamas.

Nr. 3 J.R.R. Tolkien

50 milionë USD

AutorVdiq: 2 shtator 1973

Mosha: 81Shkaku: Hemorragji e ulcerës

Filmi i fundit “Mbreti i Unazave” doli në kinema para 8 vjetësh, megjithatë Tolkien është ende një temë e nxehtë në Hollivud. Një adaptim dyfi lmësh i librit të tij “The Hobbit” është duke

62 • Monitor - 500

Tendencë Sfidë

Nr. 5 John Lennon

17 milionë USD

MuzikantVdiq më: 8 dhjetor 1980

Mosha: 40Shkaku: Vrasje

Kanë kaluar thuajse 30 vjet që kur John Lennon i “Beatles” u vra në qytetin e Nju Jorkut. Në 70-vjetorin e tij, EMI organizoi fushatën “Gimme Some Truth”, duke ripublikuar shumicën e katalogut të Lennon, që rezultoi në klasifi kimet e 10-shes më të mirë të hit-paradave. Pasuria e tij ende shtohet nga videoloja “Beatles Rock Band”, dhe ujdive licencuese me fi rma të tilla si “Cisco” dhe “Mont Blanc”.

Nr. 6 Stieg Larsson

15 milionë USD

ShkrimtarVdiq më: 9 nëntor 2004

Mosha: 50Shkaku: Atak kardiak

Larsson vdiq para se të botohej “Vajza me tatuazhin e dragoit”, kështu që nuk jetoi për të parë suksesin e pabesueshëm të serisë së tre librave të tij, të njohura si “Trilogjia e Mijëvjeçarit”. (Thuhet se është gjetur edhe një libër i katërt). Më shumë se 40 milionë kopje të librave janë shitur në 44 gjuhë dhe “Sony” ka fi lluar të prodhojë fi lma amerikanë të bazuar në këto libra. Aktori Daniel Craig do të luajë rolin e personazhit Mikael Blomkvist.

Nr. 7 Dr. Seuss (Theodor Geisel)

11 milionë USD

AutorVdiq: 24 shtator 1991

Mosha: 87Shkaku: Shkaqe natyrale

Me projektin plot rimë që të gjithë e njohim, Dr. Seuss është autori më i shitur i lirave për fëmijë në histori. Horton, Grinch dhe të tjerë personazhe ikonike të tij, tani po vijnë te publiku nëpërmjet “iPhone” dhe një parku dëfrimi të “Universal Stu-dio” në Orlando. Sipas Nielsen, titujt e Seuss do të shesin 3 milionë kopje këtë vit.

Nr. 8 Albert Einstein

10 milionë USD

ShkencëtarVdiq më: 18 prill 1955

Mosha: 76Shkaku: Shkaqe natyrore

Duke e shoqëruar me të gjitha gjërat inteligjente, emri i Einstein-it vazhdon të përdoret për të shitur produkte bebesh, një sipërmarrje e “Disney”, dizajnuar që bebet të bëhen më të

zgjuara. Të tjera marrëveshje fi timprurëse përfshijnë fushatën “Face Value” të “Banca Profi lo” në Itali, reklamat e “Chrysler Ram”, si dhe një koleksioni syzesh nga “A.J. Morgan”. Pasuria e shkencëtarit gjithashtu është shtuar nga videoloja “Nintendo DS brain” që shitet me pakicë për rreth 50 USD.

Nr. 9 George Steinbrenner

8 milionë USD

Pronar ekskluziv sportiVdiq më: 13 korrik 2010

Mosha: 80Shkaku: Atak kardiak

Sporti profesional nuk ka parë ndonjëherë një fi gurë më ikonike dhe pronar ekskluziv se George Steinbrenner. Pronari i

500 - Monitor • 63

“Yankees” së Nju Jorkut e ktheu klubin prapa në trashëgiminë e kampionëve, solli një stadium të ri në Bronx dhe e bëri glo-bale logon e famshme të skuadrës së Nju Jorkut. Megjithëse Steinbrenner vdiq gjatë sezonit më të afërt të skuadrës, ai vazhdon të fi tojë për sa kohë fi ton skuadra “Yankees”.

Nr. 10 Richard Rodgers

7 milionë USD

Autor këngëshVdiq më: 30 dhjetor 1979

Mosha: 77Shkaku: Sëmundje kronike

Në 2009-n, grupi muzikor holandez “Imagem” bleu të dre-jtat e katalogut bashkëpunues të Richard Rodgers dhe Oscar

Hammerstein për 200 milionë USD. Pa këtë pasuri, Rogers ende ia del mbanë të mbetet në listën tonë, në sajë të punës së mëhershme me Lorenz Hart. Ai katalog mburret për stan-dardet e “My Funny Valentine” dhe “The Lady is a Tramp.”

Nr. 11 Jimi Hendrix

6 milionë USD

Vdiq më: 18 shtator 1970Mosha: 27

Shkaku: Mbidozë

Kanë kaluar 40 vjet që nga vdekja e Hendrix, po muzika e tij ende ndikon amatorët e muzikës rok. Debutimi i tij i 1967-s, “Are You Experienced” është licencuar në versionin e tretë të videolojës “Rock Band”, dhe së fundmi u nxor një grumbull incizimesh të tij që nuk ishin dëgjuar ndonjëherë. Fender

Guitars ka nënshkruar që të prezantojë turin “2010 Experience Hendrix”, ku merr pjesë edhe një nga yjet e grupit të Hendrix.

Nr. 12 Steve McQueen

6 milionë USD

AktorVdiq më: 30 nëntor 1980

Mosha: 50Shkaku: Komplikime gjatë një ndërhyrjeje kirurgjike

Tri dekada pas vdekjes së tij, ylli i përhershëm i “Bullitt” vazhdon të personifi kojë të njëjtin personazh. Imazhi i McQueen dhe pëlqyesh-mëria e tij janë licencuar si pre-zantues të koleksioneve të markave të famshme si “Dolce & Gabbana” dhe syzeve të diellit “Persol”. Kohëve të fundit ai u bë fi gura kryesore e koleksionit vjeshtor të Tommy Hil-fi ger dhe fushatës globale të UBS “Ne nuk do të ndalojmë”.

Nr. 13 Aaron Spelling

5 milionë USD

Vdiq më: 23 qershor 2006 Mosha: 83

Shkaku: Atak

Si një nga baballarët themelues të televizionit modern, Aaron Spelling shpenzoi pesë dekada, duke prodhuar seriale të zgja-tura që i rezistuan kohës si “Charlie’s Angels”, “Dynasty” dhe “7th Heaven”. Megjithëse rifreskimi i fundit i “Melrose Place” nga “Spelling Television” u anulua gjatë këtij viti, ringjallja e serialit “Beverly Hills 90210” sapo fi lloi sezonin e tretë në CW. Ndërkohë “Spelling Entertainment” zotëron të drejtat e arkivës së “Republic Pictures”, përfshirë fi lma klasikë si “High Noon” dhe “It’s a Wonderful Life”.

64 • Monitor - 500

tekno Informacion

HTC SENSATION XL, SMARTPHONE QË TRANSFORMOHET NË HI-FI

Sensation XL është smart-phone i ri i shtëpisë tajvane-ze, i realizuar në bashkëpun-

im me Beats Electronics, shoqërinë e krijuar nga artisti dhe producenti Dr. Dre, për të sjellë në treg risi. Kufje të veçanta që prodhojnë të gjithë spektrin e tingujve që mund të dëgjohet vetëm në një studio prodhuese profesionale. Super celulari i Htc-së, së bashku me një tjetër model (që është hed-hur në treg muajin e kaluar), Sen-sation Xe, përfaqëson një produkt që është krijuar për të pasionuarit e muzikës. Në Europë do të jetë në treg në muajin nëntor. Sikundër ka deklaruar edhe drej-tori ekzekutiv i kompanisë Peter Chou, një celular i tillë, që bën pjesë në tendencat e stilit të jetës, po fi ton simpatinë e gjithnjë e më shumë personave. Sot, smart-

SPECIFIKAT KRYESORE:

Të mirat: Te ky celular bien në sy

kufjet. Janë urBeats të dizenjuara

ekskluzivisht për Htc-në

Të këqijat: Për momentin nuk mund

të thuhet asgjë

Të përgjithshme: Kur merrni në

dorë këtë celular, do t’ju duket se keni

një sistem të vërtetë hi-fi , që mund të

mbahet në xhep.

Çmimi: Çmimi: 599 euro

phone-t janë kthyer në një mjet të domosdoshëm, për të pasur gjithnjë me vete video, këngë e argëtime të tjera multimediale. Sipas drejtuesve të kompanisë, Sesantion XL hap horizonte të reja në argëtimin dix-hital, ndaj edhe karakteristikat e tij janë në një linjë me motivin kryesor për të cilin u krijua, argëtimin. Kur merrni në dorë këtë celular do t’ju duket se keni një sistem të vërtetë hi-fi , që mund të mbahet në xhep. Ekrani është 4.7 polësh, me trashësi 9.9 milimetra. Fotokamera është 8.0 megapiksel dhe realizon regjistrime video në formatin Hd. Por mbi të gjitha, te ky celular bien në sy kufjet. Janë urBeats të dizenjuara ekskluz-ivisht për Htc-në. Elementë të tjerë si sistemi operativ 2.3 Gingerbread, por i gatshëm të azhurnohet me atë të “Google” që quajtur “Ice Cream” (akullorja) konsiderohen dytësorë.

ë mjet tëur gjithnjëgëtime tëdrejtuesve XL hap imin dix-stikat e tijvin kryesorimin. Kur ar do t’juë vërtetënë xhep.

me trashësia është 8.0 regjistrime r mbi tënë sy kufjet. a ekskluz-të të tjerëngerbread Sensation XL është modeli ideal

për ata që janë të pasionuar pas muzikës dhe pas një produkti që nuk është për masën e gjerë.

500 - Monitor • 65

Pritet që Qualcomm të prezantojnë gjeneratën e ardhshme të çipave Snap-dragon vitin e ardhshëm. Por kompania tashmë ka publikuar të dhënat për çipat e ardhshëm.Çipat do të jenë të punuar në proce-sin prodhues prej 28 nanometrash, e nivelet e punës do të jenë nga 1.5 deri në 2.5 GHz. Procesi i ri prodhues do të mundësojë zvogëlimin e nxehjes dhe shpenzimin e energjisë. Në krahasim me gjeneratën e mëhershme, procesori do të ofrojë performanca për 60% më të mira me 25-40% më pak energji të shpenzuar. Grafi ka Ardeno 225 në krahasim me atë të Ardeno 220 do të ofrojë performanca për 50% më të mira, dhe i integruar do

MOTOROLA, NË TREG TABLETI ET1

SAMSUNG RRIT FITIMET NGA CELULARËTSAMSUNG RRIT FITIMET NGA CELULARËT

si dhe vendin për kartat e memories microSD.Kamera e pasme ka rezolucionin 8 megapiksel, ndërsa aty është edhe kamera e përparme për videothirrje, tableti ka edhe GPS, akselerometër, konektor USB dhe HDMI si dhe lex-uesin e barkodeve. Është përfshirë bateria prej 4,620 mAh e cila mund të ndërrohet pa pasur nevojë për fi kjen e pajisjes.Dërgesat në tregun amerikan fi llojnë në dhjetor. Çmimi i propozuar i shitjes së pajisjes është 1,000 dollarë.

Samsung Electronics u ka thënë investitorëve të saj se në tremujorin e fundit, synimet e kompanisë i kanë tejkaluar edhe parashikimet e analistëve të tregut.I gjithë suksesi i kompanisë kryesisht mund t’i atribuohet njësisë së saj të pajisjeve mobile, përkatësisht linjës Galaxy, e cila në disa raste është dobësuar për shkak të kontesteve gjyqësore me kompaninë Apple, raporton WSJ. Samsung është kompania e parë e teknologjisë globale, e cila pret që udhëzimet për të ardhurat e këtij tremujori, të arrijnë fi timin e saj neto aq shumë sa 3.5 miliardë dollarë amerikanë.Krahasuar me tremujorin e kaluar, shitjet e Samsung janë rritur 12%. Në tremujorin e dytë të vitit, Samsung pati shitur vetëm 1 milion telefona më pak sesa Apple dhe tani pritet që kjo kompani ta tejkalojë rivalin e saj Apple, për nga shitja e telefonave mobilë, në mbarë botën.

Kompania “simotër” e Motorola Mo-bility, Motorola Solutions, prezantoi tabletin ET1. Bëhet fjalë për pajisjen 7 inç, që i dedikohet kryesisht për-dorimit ndërmarrës.Tableti vjen me Android 2.3.4 Gin-gerbread, me dimension 130 x 25 x

224 mm dhe peshon 630 gramë. Ekrani i ndjeshëm në prekje me rezolucionin 1,024 x 600 piksel është i mbrojtur me xhamin Gorilla, e nga specifi kat vihet në dukje se procesori është 1 gigaherc, me dy bërthama, pajisja ka 1 GB të memo-ries punuese dhe 4 GB memorie fl ash,

të jetë edhe modemi me përkrahjen për rrjetat 2G, 3G dhe 4G. Pajisjet e para të

QUALCOMM SNAPDRAGON S4

bazuara në SoC-në e ri pritet të paraqiten në muajt e parë të vitit të ardhshëm.

BURIMI: INSTAT

66 • Monitor - 500

Në muajin shtator të këtij viti, indeksi i çmimeve pësoi

ulje të ndjeshme krahasuar me një muaj më parë. Infla-

cioni paraqitet në nivelin 2.8%, nga 3.1% që ishte një

muaj më parë, sipas të dhënave të Institutit Shqiptar të

Statistikave (INSTAT).

Krahasuar me të njëjtin muaj të një viti më parë, norma

e inflacionit paraqitet në nivele më të ulëta. Në shtator

2010, indeksi i çmimeve të konsumit ishte 3.5%.

Inflacioni për grupin “Ushqime dhe pije joalkoolike” va-

zhdoi të pësojë rënie krahasuar me një muaj më parë. Në

shtator, indeksi i çmimeve ishte 3.3% nga 4.3% që ishte

një muaj më parë. Edhe krahasuar me një vit më parë,

indeksi paraqitet në nivele më të ulëta (3.3%). Nëngrupi

“Bukë dhe drithëra” ishte në rënie për të tretin muaj

radhazi. Indeksi i çmimeve të këtij nëngrupi ra në 10.4%

nga 12.1% që shënonte një muaj më parë. Në shtator të

një viti më parë, indeksi i këtyre mallrave ishte shumë

më i ulët (4.1%).

Gjatë muajit të fundit të vlerësuar nga INSTAT, pësojë një

rënie të lehtë indeksi i çmimeve për grupin “Pije alkoo-

like dhe duhan”. Sipas të dhënave të INSTAT-it, indeksi i

çmimeve për këtë grup ishte 10.6% nga 10.9% që ishte

një muaj më parë. Indeksi i këtyre çmimeve është shumë

më i lartë krahasuar me një vit më parë (kur shënonte

një rritje vjetore prej 6.5%).

Indeksi i grupit “Veshje dhe këpucë” paraqitet pothuajse

në të njëjtat nivele. Sipas INSTAT-it, ai ishte në nivelin

-2.3% nga -2.5% që ishte në muajin gusht. Në shtator të

vitit 2010 ky tregues ishte -1.8%.

Në të njëjtat nivele krahasuar me një muaj më parë

është indeksi i grupit “Qira, ujë, lëndë djegëse dhe

energji” (2.4%). Ky tregues është shumë më i ulët se ai i

shënuar në të njëjtën periudhë të vitit të kaluar (4.3%).

Një tendencë rritëse paraqet indeksi i çmimeve të

transportit. Në muajin shtator, ai arriti 6.3% nga 5.5% që

shënonte një muaj më parë. Ky tregues është shumë më

i lartë krahasuar me një vit më parë (kur shënonte rritje

vjetore prej 3%).

Statistika Indeksi i çmimeve të konsumit, shtator 2011

raym

on

d-w

eil.

co

m |

ma

est

ro c

olle

cti

on

Argjendari “Gjikondi” 1.Bul.Zogu I (përballë maternitetit), T.+355 4 2235349

2.Aeroporti “Nënë Tereza”3. Fa Cadoro Boutique, CityPark

www.argjendari-gjikondi.com