MORFOLOGIJA ZUBI S DENTALNOM ANTROPOLOGIJOM … · • Neonatalna linija je posebno naglašena Retziusova pruga koja nastaje zbog velikih fizioloških promjena koje se zbivaju u organizmu

stranica 1

MORFOLOGIJA ZUBI S DENTALNOM ANTROPOLOGIJOM

Histološka građa cakline

Naziv vježbe:

Histološka građa caklineSadržaj vježbe:

TEORETSKI DIO• Histološka građa cakline

PRAKTIČNI DIO• Mikroskopiranje i crtanje histoloških preparata cakline

1. Caklina na zubnom vratu2. Caklina na kvržici zuba3. Caklinsko-dentinsko spojište – slabo povećanje4. Caklinsko-dentinsko spojište – jako povećanje

o caklinske prizmeo aprizmatska caklinao Retziusove prugeo Hunter-Schregerove pruge

o caklinski grmićio caklinski vretenao caklinske lamele

CAKLINA

• caklina je najtvrđe tkivo u ljudskom organizmu, s preko 95 % anorganskog sadržaja

• caklina štiti strukturu zuba od jakih žvačnih sila, te daje vanjski oblik kruni zuba

• caklina je tvrdo zubno tkivo koje potječe od embrionalnog oralnog epitela (ektoderm)

• ameloblasti – stanice koje stvaraju caklinu nestaju nakon što zub iznikne, pa se caklina ne može regenerirati

caklina

ODNOS CAKLINE I CEMENTA U PODRUČJU VRATA ZUBA

60% 30% 10%

cement prekrivacaklinu

cement i caklinasu u kontaktu

cement i caklinanisu u kontaktu

(dentin je eksponiran)

cement

caklina

dentin

CAKLINA – fizikalna svojstva

BOJA• Caklina je poluprozirna. • Boja joj je siva ili plavkasto-bijela, dok na žvačnim bridovima

sjekutića ta boja može biti promijenjena u žućkasto-bijelu zbog podležećeg dentina. (Boja cakline ovisi o njenoj debljini)

• U mliječnih zubi je caklina mutnija, bjeljih nijansi.


DEBLJINA• debljina cakline varira od maksimalnih 2,5

mm na griznim plohama, do nekoliko desetinki milimetra na cervikalnom rubu

• debljina bočnih stijenki se kreće oko 1,3 mm

INDEKS LOMA• Indeks loma cakline je visok – prosječno 1,62.

TVRDOĆA• Tvrdoća cakline je velika što omogućava

otpornost na žvačne sile, te zaštitu dentina.• Caklina je najtvrđe tkivo u tijelu. • Površni slojevi su tvrđi od dubljih.


MODUL ELASTIČNOSTI• Caklina ima visok modul elastičnosti, rigidna je i krhka, te niske čvrstoće.

– zbog toga caklina mora uvijek biti poduprta dentinom, jer se u protivnom lako lomi (npr. kod karijesa ili nepravilne preparacije kaviteta)

PERMEABILNOST (propusnost)• Permeabilitet cakline je ograničen. • Sustav pora različitih dimenzija omogućuje protok vodenim

otopinama. – tekućine, bakterije i njihovi produkti mogu prodrijeti kroz caklinu kroz razne

mikroskopske pukotine između caklinskih prizama i kristala

GUSTOĆA• Gustoća cakline je približno 2,8 – 3,0 g/ml.

stranica 2



CAKLINA – kemijska svojstva

• potpuno zrela caklina ima visok stupanj mineraliziranosti i s obzirom na masene udjele sastoji se od:– 96% mineralne tvari (anorganski dio) – 1% organske tvari– 3% voda

• sastav cakline s obzirom na volumne udjele:– 89% mineralne tvari (anorganski dio) – 2% organske tvari– 9% voda


ANORGANSKI DIO CAKLINE• anorganski dio cakline tvore kristali kalcijevog fosfata

(hidroksiapatit)

• u kristalnu rešetku mogu biti ugrađeni:– karbonatni ioni– ioni stroncija– ioni magnezija– ioni olova– ioni fluora

• otpornost kristala hidroksiapatita na otapanje kiselinama ovisi o udjelu pojedinih iona u kristalnoj rešetci

– u kristalima cakline fosfatni ioni mogu biti zamijenjeni s ionima karbonata, kalcijevi sa natrijevim, te hidroksilni s fluoridnim ionima

– karbonatni ioni čine hidroksiapatit više topljivim, dok ga ioni fluora čine manje topljivim


KRISTAL HIDROKSIAPATITA• Kristali hidroksiapatita temeljni su i najmanji

građevni dijelovi cakline. • Kemijska formula hidroksiapatita:

Ca10(PO4)6(OH)2• Kristali su romboidni (heksagonalni) na

poprečnom presjeku, prosječno dugi 160 nm, široki 40 nm i debeli 25 nm.

• Čvrsti kristali poput kristala apatita kad se urone u vodenaste otopine, dobivaju hidratacijsku ovojnicu.

• Osim vode u hidratacijskoj ovojnici se nalaze slobodni ioni kalcija, fosfata, karbonata, bikarbonata, fluorida, magnezija.

• Hidratacijski sloj čini oko 4 % mase cakline te oko 15 % njezina volumena. kristal u

caklinikristal u dentinu

CAKLINA – kemijska svojstvaKRISTAL HIDROKSIAPATITA

veličina kristala na početku amelogeneze

veličina kristala uzreloj caklini

UZDUŽNI PRESJEK KRISTALA CAKLINE

MIKROPORE

MIKROPORE

KRISTALI

POPREČNI PRESJEK KRISTALA CAKLINE

MIKROPORE

KRISTALIheksagonalan oblik

stranica 3




ORGANSKI DIO CAKLINE

• organski matriks cakline tvore ne-kolageni proteini• organski dio cakline se sastoji od:

– proteina– ugljikohidrata– laktata– citrata– lipida

• organska komponenta cakline je u gel obliku


ORGANSKI DIO CAKLINE - proteini

• proteini cakline se dijele na:a) amelogenine (90%)

– nakupljaju se tijekom sekretorne faze amelogeneze– reguliraju debljinu i širinu cakline

b) ne-amelogenine (10%)– enamelin– ameloblastin– tuftelin

STRUKTURA CAKLINE

• Caklina se može proučavati na razini:

– svjetlosne mikroskopije - temeljna građevna jedinica cakline je caklinska prizma,

– elektronske mikroskopije – temeljna građevna jedinica je kristal hidroksiapatita

CAKLINSKA PRIZMA• Caklinska prizma je osnovna građevna jedinica cakline. Caklinske

prizme su ispunjenje kristalima hidroksiapatita.

• Promjer prizme je 4-5 µm. S obzirom da je vanjska površina cakline veća od unutrašnje onda je i promjer prizmi 6 µm na vanjskom, a 3 µm na unutrašnjem kraju.

• Pod svjetlosnim mikroskopom prizme su međusobno odijeljene interprizmatskim prostorima, a protežu se cijelom debljinom cakline od CDS-a do vanjske površine zuba.

• Većina prizama prolazi kroz cijelu debljinu cakline, a smjer im prati putanju ameloblasta u tijeku razvoja.

• U području kvržica i incizalnih dijelova prizme teku okomito na površinu zuba, a na bočnim stijenkama strmo su položene od CDS-a prema površini.

• Promjenom smjera prizama između različitih slojeva se povećava snagu cakline, osobito njena otpornost na lom i na trošenje.

CAKLINSKA PRIZMA

• Prizme imaju oblik ključanice na kojoj razlikujemo glavu i rep.

• Uvijek se između dva repa susjednih prizmi nalazi jedna glava, odnosno između dvije glave jedan rep.

glavaprizme

repprizme

CAKLINSKE PRIZME - vrste

• U ljudskome zubu postoje tri modela različitih prizmi na poprečnome presjeku.

– cirkularni model, javlja se u blizini CDS-a (tip I),

– prizme poredane u uzdužnim

redovima (tip II),

– uzdužni razmaknuti redovi, oblika ključanice (tip III)

tip II

tip I

tip III

stranica 4



CAKLINSKE PRIZME - poprečni presjek

glavaprizme

repprizme

CAKLINSKA PRIZMA – usmjerenost kristala• U području glave prizme kristali su

usmjereni usporedno s duljom osi prizme, a u području repa postupno čine od nje otklon za 40-65º.

• Usmjerenost kristala se razlikuje i između caklinskih prizama i interprizmatske cakline.

caklinskaprizma

caklinska prizma

interprizmatska caklina

INTERPRIZMATSKA CAKLINA

caklinska prizmauzdužni presjek poprečni presjek

interprizmatska caklina

• Interprizmatska caklina se nalazi između caklinskih prizama.

PRIZMATSKA OVOJNICA• Rubovi prizme omeđeni su prizmatskom ovojnicom.• Prizmatska ovojnica predstavlja granicu između caklinskih prizama i

interprizmatske cakline.• Građena je od organskog materijala (protein amelogenin).

caklinska prizmainterprizmatska

caklina

prizmatskaovojnica

APRIZMATSKA CAKLINA

• Bezprizmatska caklina nije poseban oblik cakline, nego su posrijedi poremećaji u funkciji Tomesovih nastavaka u završnom stadiju odlaganja caklinskog matriksa ili mineralizacije.

• Za tu pojavu je karakteristično da skupine prizama koje se protežu od caklinsko – dentinskog spojišta, promatrano na poprečnom presjeku, imaju pravilan izgled i građu sve do završnih 20 – 30 µm od površine.

• U tom području se vide samo gusto grupirani kristali, a više se ne vide prizme i interprizmatski prostori.

• Na površini zuba besprizmatska se caklina može očitovati u vidu otočića na svim dijelovima krune, ali je najčešća u području zubnog vrata.

• Apatitni kristali tog površinskog besprizmatskog sloja raspoređeni su gotovo pod pravim kutom, za razliku od ostalih kristala prizama koji su prema vanjskoj površini postavljeni pod kutom od 26,9˚.

• Debljina i raspored aprizmatske cakline razlikuje se u mlječnim i trajnim zubima, u trajnim zubima različitih vrsta i na različitim mjestima istoga zuba.

APRIZMATSKA CAKLINA

AMELOBLASTIBEZPRIZMATSKA CAKLINA

PRIZMATSKA CAKLINA

stranica 5



APRIZMATSKA CAKLINA RETZIUSOVE PRUGE

• Retziusove pruge (strije) ili inkrementne linije (linije rasta) cakline nastaju kao posljedica ritmičnog odlaganja cakline.

• Vide se kao nizovi neregularnih prostora, smeđih crta, koje se koso prostiru preko prizmi od CDS-a do površine cakline, ali obično ne dosežu incizalne bridove ni vrške kvržica. (Površinu dosežu jedino ukoliko se radi o atriciji.)

RETZIUSOVE PRUGE

• Pruge su međusobno udaljene 20 – 80 µm a mogu varirati od 4 – 15 µm debljine.

• Model pruga razlikuje se od osobe do osobe ali je sličan na različitim zubima iste osobe, što govori o sustavnom činitelju odgovornom za njegov nastanak.

• Mliječni zubi imaju manje pruga od trajnih.

• Jake vrućice i drugi sistemski poremećaji u fazi amelogeneze mogu izazvati pojavu naglašenih Retziusovih pruga.

RETZIUSOVE PRUGE

• Pruge se u demineraliziranoj caklini u zubu rezanom okomito na njegovu dulju os pokazuju kao koncentrični prstenovi, poput godova na drvetu.

RETZIUSOVE PRUGE NEONATALNA LINIJA• Neonatalna linija je posebno naglašena Retziusova pruga koja

nastaje zbog velikih fizioloških promjena koje se zbivaju u organizmu djeteta prilikom rođenja.

• Može se naći na svim mliječnim zubima i na većim kvržicama prvih trajnih kutnjaka.

stranica 6



HUNTER-SCHREGEROVE PRUGE

• To je optički fenomen koji nastaje zbog različitog stupnja zakrivljenosti susjednih caklinskih prizama.

• Vide se u reflektiranom ili polariziranom svjetlu na uzdužnim presjecima kroz unutrašnje dvije trećine cakline.

• Pojavljuju se kao 50 µm široke svijetle (dijazone) i tamne pruge (parazone) i nađu se na 25 – 50 % unutarnje cakline.

KVRGAVA CAKLINA• kvrgava ili čvorasta caklina• nastaje zbog spiralnih promjena smjera

caklinskih prizama na kvržičnoj i incizalnoj caklini

CAKLINSKE LAMELE

• Caklinske lamele su pukotine vidljive golim okom koje se pružaju od površine cakline prema caklinsko – dentinskom spojištu.

• Mogu nastati tijekom razvoja kao pukotine ili prostori između prizama.

• Također mogu nastati zbog temperaturnog stresa, konzumacije vrućih napitaka, udisanja hladnog zraka, kao utjecaj naglih temperaturnih promjena.

• Caklinske lamele su ispunjene organskim sadržajem.

CAKLINSKE LAMELE

CAKLINSKI GRMOVI

• Caklinski grmovi (pramenovi) su kao i caklinske lamele još jedan caklinski defekt ispunjen organskim materijalom.

• Nalaze se na caklinsko – dentinskom spojištu, na kojeg su okomiti i pružaju se od 1/10 do 1/5 udaljenosti do površine zuba.

• Nikad ih ne nalazimo u doba razvoja, nego samo u zreloj caklini. • Najvjerojatnije dolazi do poremećaja organskog matriksa koji

zaostaje u tim područjima i biva obuhvaćen mineraliziranom zrelom caklinom.

• Pod svjetlosnim mikroskopom izgledaju kao grmovi, ali pod elektronskim se vide tanke valovite trake nemineralizirane tvari. Njihov valoviti tijek odgovara promjeni smjera prizme u tri dimenzije.

CAKLINSKI GRMOVI

stranica 7



CAKLINSKO – DENTINSKO SPOJIŠTE

• Dodirna površina cakline i dentina sastoji se od gusto raspoređenih kupolastih uzdignuća koji na rezovima izgledaju valovito, a ta nepravilna površina je važna zbog čvrstoće međupovezivanja dva zubna tkiva.

• Elektronskim mikroskopom granica između cakline i dentina može se odrediti prema promjenama u veličini i rasporedu kristala.

• U području kvržica jače je izraženo prelaženje dentinskih tubulusa u caklinu iako na kratkoj udaljenosti od CDS-a, a to je posljedica događanja u ranom stadiju razvoja cakline kada su pojedini odontoblastični nastavci naglo obuhvaćeni mladom caklinom.

• Kada ti nastavci završavaju i tubulusima kao vidljiva zadebljana ispupčenja nazivaju se caklinskim vretenima koja se protežu pod pravim kutem od CDS-a prema površini i nisu povezana s prizmama.

CAKLINA

DENTIN

CAKLINSKO – DENTINSKO SPOJIŠTE

CAKLINSKO VRETENO

• Caklinska vretena nastaju u ranoj fazi razvoja cakline, kada pojedini odontoblastički nastavci bivaju obuhvaćeni mladom caklinom.

• U slučaju kad odontoblastički nastavci završavaju u caklini kao zaokružena, vidljiva, zadebljana ispupčenja nazivaju se caklinskim vretenima.

• Protežu se pod pravim kutom i nisu povezani s prizmama.

CAKLINSKO VRETENO

POVRŠINA CAKLINE

• Iako klinički izgleda glatka i sjajna, elektronskim mikroskopom vidi se nabranost površine cakline (perikimate).

• U području perikimata vidljive su brojne rupice i fisure koje predstavljaju razvojne defekte te hipermineralizirane tvorbe zvane caklinske kapice.

PERIKIMATE

• Perikimate predstavljaju vanjske završetke inkrementnih linija.• Pružaju se kao valoviti koncentričnih površinski prstenovi usporedni

s CDS-om. • Izbočeni dijelovi tih prstenova su poznati kao Pickerillove crte

(protežu se usporedno s površinom zuba kao trake ili valovi širine 30 – 100 µm), a između Pickerillovih crta se nalaze perikimate.

• Perikimate na mliječnim zubima nisu česte. • Atricijom ili abrazijom brzo nestanu, a može ih se naći u zaštićenom

vratnom području zuba gdje su gušće raspoređene.• Na površini perikimata nalaze se mala udubljenja (promjer 4-6 µm,

dubina 1 – 1,5 µm), a svako predstavlja završetak jednog Tomesova nastavka nakon prestanka stvaranja caklinskog matriksa.

stranica 8



PERIKIMATE

Retziusove pruge

caklina

dentin

pulpa

perikimate

PERIKIMATE

• Uz vratno područje gdje se zadržao reducirani caklinski epitel neko vrijeme nakon nicanja zuba, vide se male jamice unutar perikimata.

• Te jamice predstavljaju otiske Tomesovih nastavaka ameloblasta i duboke su 1 – 1,5 µm

PERIKIMATE

• Na ograničenim područjima površine cakline, posebno na bočnim područjima mogu se vidjeti male izbočine iregularne veličine i raspodjele.

• Izbočine su 10 – 15 µm široke i poznate su kao caklinske kape.

CAKLINSKE KAPICE

FOKALNE UDUBINE

• Fokalne udubine ili izolirane duboke jamice javljaju se nakon što se caklinske kape izgube abrazijom ili atricijom

DEMINERALIZACIJA CAKLINE

demineralizacijasredišnjih dijelova

prizama

demineralizacijaperifernih dijelova

prizama

demineralizacijaprizama neovisno o njihovoj morfologiji

Kada na caklinu djeluje kiselina (npr. kod jetkanja) dolazi do njene demineralizacije, odnosno otapanja anorganskih sastojaka. Demineralizacija može caklinske prizme zahvatiti na različite načine.

stranica 9



KRAJ

Documents

MORFOLOGIJA ZUBI S DENTALNOM ANTROPOLOGIJOM … · • Neonatalna linija je posebno naglašena Retziusova pruga koja nastaje zbog velikih fizioloških promjena koje se zbivaju u organizmu