Upload
others
View
5
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
Możliwości stworzenia w Polsce centralnej instytucji pieniądza elektronicznego, analiza rynku,
koszty, korzyści Dr Remigiusz W. Kaszubski Paweł Widawski
2
SPIS TREŚCI
1. Cel stworzenia centralnej instytucji pieniądza elektronicznego ............................ 3
2. Rynek elektronicznych instrumentów płatniczych w Polsce ................................. 3
3. Strategia rynkowa ................................................................................................. 9
4. Organizacja sytemu ............................................................................................ 10
5. Korzyści .............................................................................................................. 17
6. Koszty ................................................................................................................. 20
7. Analiza SWOT .................................................................................................... 23 Załącznik1 Zalety płatności przez interenet pieniądzem elektronicznym bazującym na karcie ...................................................................................................................... 26
3
1. Cel stworzenia centralnej instytucji pieniądza elektronicznego
Głównym celem stworzenia w Polsce centralnej instytucji pieniądza
elektronicznego jest chęć zagospodarowania dużego i szybko rozwijającego się
rynku mikropłatności dokonywanych zarówno w punktach usługowo-handlowych jak i
handlu elektronicznym. Celem pośrednim jest dążenie do zmniejszania masy
pieniądza gotówkowego na rynku, tak aby trafił do systemu bankowego w formie
pieniądza bezgotówkowego.
W dłuższej perspektywie centralna instytucja PE powinna stać się dostawcą całej
gamy instrumentów płatniczych zaprojektowanych do dokonywania transakcji o małej
wartości, zarówno w środowisku fizycznym, internetowym oraz mobilnym.
2. Rynek elektronicznych instrumentów płatniczych w Polsce
Potencjalny rynek instrumentów pieniądza elektronicznego w Polsce można
oszacować na podstawie analizy kilku kluczowych wskaźników:
• liczby i struktury wydanych kart płatniczych
• wolumenu transakcji zawartych przy użyciu kart płatniczych
• dostępności bankomatów postawionych do dyspozycji posiadaczy kart
• sieci punktów honorujących płatności kartami
• stopnia konkurencyjności rynku elektronicznych instrumentów płatniczych
• uwarunkowań kulturowych
Na koniec 2002 r. w proces wydawania kart zaangażowanych było 38
banków, które wydały do tego momentu ponad 16,9 mln kart. Kartami
zrealizowano w 2002 r. 465,9 mln transakcji o wartości 109 mld złotych. Powyższe
dane oznaczają wzrost w stosunku do 2001 r. odpowiednio o: 17,6% (w
odniesieniu do liczby kart), 17,9% (w odniesieniu do liczby transakcji kartami) i
23,6% (w odniesieniu do wartości transakcji kartami)1.
Uwzględniając podział kart ze względu na sposób realizowania nimi płatności, na
koniec 2002 r. struktura kart kształtowała się następująco: karty debetowe
stanowiły 89,1%, kart obciążeniowe 6,1%, a karty kredytowe 4,7% wszystkich
1 Dane:NBP
4
wydanych kart. Udział kart przedpłaconych w rynku stanowił jedynie 0,01%. W
posiadaniu użytkowników znalazło się 15 mln kart debetowych, ponad milion kart
obciążeniowych i 827 tys. kart kredytowych. Dominacja kart debetowych jest
aktualnie cechą charakterystyczną polskiego rynku. Cechą znamienną jest także
śladowa ilość instrumentów przedpłaconych, co świadczy o bardzo słabym rozwoju
tego segmentu rynku. Produktem, który to zmieni może być pieniądz elektroniczny
bazujący na karcie. Docelowo wszystkie karty debetowe powinny mieć
zainstalowaną aplikację pieniądza elektronicznego i to one powinny być podstawą
funkcjonowania systemu w dłuższej perspektywie. Ilość kart z aplikacją
elektronicznej portmonetki powinna być sumą wszystkich kart debetowych oraz kart
wydawanych przez dystrybutorów niebankowych w formie produktów niepołączonych
z rachunkiem bankowym.
źródło:NBP
Penetracja rynku kart płatniczych w Polsce jest na relatywnie niskim poziomie, co jest
pochodną także niskiego stopnia ubankowienia. Na 1000 mieszkańców przypadają
tylko 292 karty, dlatego należy równolegle rozwijać dystrybucję pieniądza
elektronicznego na innych nośnikach niż klasyczna karta płatnicza.
5
W 2002 r. kartami zrealizowano ogółem 465,9 mln transakcji. Na
wielkość tą składają się zarówno bezgotówkowe płatności w punktach handlowo-
usługowych, jak również operacje wypłaty gotówki za pośrednictwem
bankomatów i kas banków. W omawianym okresie posiadacze kart zrealizowali
347,8 mln transakcji w bankomatach i kasach banków, co stanowi ok. 74,7%
wszystkich transakcji kartami, oraz 118,1 mln transakcji w punktach handlowo-
usługowych (25,3% wszystkich transakcji). Sytuację tą obrazuje wykres .2
Wypłaty gotówki w bankomatach i kasach banków
Płatności w punktach usługowo-handlowych
Cechą wspólną rozwijających się rynków kart płatniczych jest dominacja
transakcji polegających na wypłacie gotówki z bankomatów . Wynika to między
innymi z pewnych barier psychologicznych. Konsumenci muszą przywyknąć do
nowego instrumentu płatniczego i na początku traktują go głównie jako instrument
ułatwiający im dostęp do gotówki z rachunku bankowego. Pieniądz elektroniczny
może odegrać bardzo ważna funkcję w rozwijaniu określonych przyzwyczajeń
płatniczych przez konsumentów. W wielu krajach systemy pieniądza elektronicznego
powiązane z komunikacją zbiorową lub systemami płatnego parkowania odegrały
rolę aktywatora podstawowych funkcji karty czyli dokonywania nią płatności i to nie
tylko przy pomocy aplikacji PE ale także aplikacji karty debetowej lub kredytowej.
2 NBP
6
Na koniec 2002 r. posiadacze kart mogli wypłacać gotówkę w 7145
bankomatach rozmieszczonych na terenie całego kraju, stanowią one podstawę
przyszłej infrastruktury do zasilania instrumentów pieniądza elektronicznego.
Żródło:NBP
7
Na koniec 2002 r. klienci mogli płacić kartami w ponad 112 tys. punktów
handlowo-usługowych, w których w okresie całego roku zrealizowano ponad 118,1
mln transakcji o wartości 17 mld złotych. Punkty handlowo-usługowe były
obsługiwane przez pięć centrów autoryzacyjno-rozliczeniowych. Liczba placówek
honorujących płatności kartami wzrasta w Polsce systematycznie od kilku lat.
Wszystkie obecnie działające terminale POS będą podstawą infrastruktury
akceptującej transakcje pieniądzem elektronicznym.
Rozwój systemu PE daje szanse na rozbudowę tej infrastruktury o punkty
usługowo-handlowe nie akceptujące dotąd płatności kartami z uwagi na zbyt duże
koszty. Ponieważ transakcje PE odbywają się off-line znacząco zmniejszają się
koszty obsługi takich operacji i dzięki temu na akceptantów nałożone są niższe
opłaty.
Pomimo tego, że rynek kart płatniczych w Polsce w porównaniu z rynkami
krajów Unii Europejskiej jest słabiej rozwinięty, należy podkreślić fakt, iż jest to rynek
najszybciej rozwijający się w Europie o niezwykle dużych możliwościach
wzrostowych. Z roku na rok w obiegu jest coraz więcej kart będących potencjalnymi
nośnikami aplikacji pieniądza elektronicznego. Także infrastruktura płatnicza jest
coraz lepiej rozwinięta.
8
Kluczowym faktem jest jednak brak na polskim rynku jakichkolwiek
instrumentów pozwalających na masowe dokonywanie mikropłatności. Potencjalny
rynek transakcji o niskich wartościach jest duży, składają się nań wszelkie płatności
codzienne, które są zwykle regulowane gotówką z uwagi na niemożliwość
realizowania ich za pomocą kart. W warunkach polskich chodzi głownie o transakcje
o wartości do +/- 10 PLN. W systemach europejskich średnia wartość transakcji
waha się od 1,5 EURO do 8 EURO.
Drugi segment rynku mikropłatności to handel elektroniczny, który cierpi na
brak instrumentów płatniczych do dokonywania tego rodzaju transakcji i zdaniem
wielu specjalistów powstrzymuje to rozwój handlu w sieci.
Pieniądz elektroniczny pozwala na dokonywanie transakcji o wartości poniżej
jednego grosza (milipłatności), na co nie pozwala tradycyjna gotówka ani karty
płatnicze. Zwykle w europejskich systemach pieniądza elektronicznego minimalna
wartość transakcji to 1 eurocent.
Np. BILETY KOMUNIKACJI MIEJSKIEJ
PLIKI MUZYCZNE, BILETY NA KONCERTY, ARTYKUŁY W PRASIE INTERNETOWEJ, INNE TREŚCI ELEKTRONICZNE, APLIKACJE DO TELEFONÓW (LOGA), LOTERIE, ZDJĘCIA
PŁYTY, KASETY, KSIĄŻKI (O MAŁEJ WARTOŚCI)
WSZELKIE PRODUKTY O MAŁEJ WARTOŚĆ (MAKSYMALNA WARTOŚĆ DOBRA TO 150 EURO) W PUNKTACH USŁUGOWO-HANDLOWYCH,ŻYWNOŚĆ I NAPOJE W AUTOMATACH SAMOINKASUJĄCYCH, KWITY PARKINGOWE, ETC.
W MIEJSCU SPRZEDAŻY NA ODLEGŁOŚĆ
DO
BR
A M
ATE
RIA
LNE
DO
BR
A N
IEM
ATE
RIA
LNE
9
Powyższa tabela ilustruje segmenty rynku mikropłatności zarówno w środowisku fizycznym jak i wirtualnym.
Często podnosi się argument o możliwej konkurencji elektronicznej
portmonetki z kartami debetowymi, jednak specyfika polskiego rynku wskazuje, że
pieniądz elektroniczny nie powinien stanowić konkurencji dla kart debetowych.
Będzie raczej aktywatorem częstszego korzystania z nich w punktach handlowo-
usługowych, bowiem obecnie karta debetowa jest najczęściej używana do wypłaty
gotówki z bankomatu.
Analizując polski rynek instrumentów płatniczych pod kontem przyzwyczajeń
konsumentów i uwarunkowań o charakterze kulturowym, należy podkreśli fakt, iż
Polacy posiadają bardzo silne przyzwyczajenie do posiadania gotówki. To w pewnym
stopniu ogranicza szybszy rozwój rynku kart płatniczych. Pieniądz elektroniczny
bazujący na karcie, podobnie jak pieniądz gotówkowy, daje poczucie fizycznego
posiadania wartości zapisanej na tym nośniku. Dzięki temu konsument może łatwiej
zaakceptować pieniądz elektroniczny jako środek płatniczy, niż inne elektroniczne
instrumenty obecne już na rynku. Posiadanie instrumentu pieniądza elektronicznego
nie będzie także uzależnione od posiadania rachunku bankowego, bowiem jednym z
produktów będzie instrument na okaziciela nie połączony z rachunkiem bankowym.
3. Strategia rynkowa
System PE w Polsce powinien być skierowany do jak najszerszej grupy
konsumentów, jako alternatywa dla płatności gotówką w fizycznych punktach
handlowo-usługowych. W późniejszej fazie projektu także w transakcjach przez
internet poprzez odpowiedni czytnik kart. Podstawowym nośnikiem PE powinny być
karty płatnicze wydawane przez banki oraz karty niebankowe oferowane przez
partnerów zewnętrznych. Akceptantami systemu w pierwszej kolejności powinny być
punkty obecnie wyposażone w terminale POS, strategicznymi akceptantami mają być
punkty gdzie dotąd nie były akceptowane płatności kartami, są to małe sklepy i
punkty usługowe, także automaty samoinkasujące, ewentualnie telefony publiczne.
10
Celem jest zwiększenie transakcji kartami w środowisku, gdzie nie były dotąd
akceptowane.
Kluczową grupą docelową produktu powinni być młodzi ludzie. Są oni bardziej
otwarci na nowości technologiczne i łatwiej ukształtować w nich określone
przyzwyczajenia płatnicze. Poza tym dokonują zwykle transakcji o niższej wartości,
a osoby poniżej 18 roku życia nie posiadają zwykle własnego konta bankowego a
także kart płatniczych. 4. Organizacja systemu
Istnieje kilka możliwych rozwiązań w zakresie architektury scentralizowanego
systemu pieniądza elektronicznego. Główne różnice wyrażają się w zakresie funkcji
pełnionych przez instytucję centralną. W zależności od tego czy wykonuje funkcję
wydawcy PE czy tylko operatora systemu, a także czy zajmuje się zarządzaniem
środkami uzyskanymi w zamian za pieniądz elektroniczny. Istnieją trzy podstawowe
modele stosowane w systemach europejskich: Model 1 Wydawcą PE jest centralna instytucja pieniądza elektronicznego, także środki
uzyskane w zamian za PE należą do tej instytucji i są przez nią zarządzane.
Pozostali uczestnicy systemu, głównie banki, pełnią role dystrybutorów PE. Taki
model występuje we Francji.
Model 2 Środki należą do banków – wydawców PE, lecz są zarządzane przez instytucję
centralną w imieniu banków. Takie rozwiązanie przyjęto belgijskim systemie Proton.
11
Model 3 Wydawcami PE są banki, do nich także należą środki będące zobowiązaniem z tytułu
wydanego pieniądza elektronicznego i są przez nie zarządzane.
Wyjątkiem są środki uzyskane przez instytucję centralną w zamian za PE
dystrybuowany na produktach wykreowanych przez tą właśnie instytucję. W takim
przypadku środkami zarządza centralna instytucja.
Rozwiązanie rekomendowane to model pierwszy, bazujący na centralnej instytucji pieniądza elektronicznego, będącej zarówno wydawcą PE jak i podmiotem zarządzającym środkami uzyskanymi w zamian za elektroniczną wartość.
Wykreowanie scentralizowanego systemu PE ukształtuje cały rynek sytuując
IPE w centrum, tworząc z niej rdzeń otwartej platformy do której będą mogli wejść
nowi uczestnicy. Podstawą filozofii systemu jest kooperacja banków z innymi
instytucjami uczestniczącymi w projekcie tak aby stworzyć warunki maksymalnego
wykorzystania istniejącej infrastruktury i wyeliminowania konkurencji na poziomie
kilku konkurencyjnych systemów PE i przeniesienia jej na poziom dystrybutorów
oferujących na bazie PE własne, bardzo różne produkty.
12
CENTRALNA INSYTYTUCJA PE:
• KREOWANIE PE • SPRZEDAWANIE PE DYSTRYBUTOROM • ROZLICZANIE TRANSAKCJI • WYKREOWANIE WSPÓLNEJ MARKI POD KTORĄ
BĘDĄ SPRZEDAWANE PRODUKTY BAZUJĄCE NA PE I JEJ PROMOWANIE
BANK (DYSTRYBU-
TOR)
NIEZALEZNY DYSTRYBU-
TOR 1
NIEZALEZNY DYSTRYBU-
TOR 2
KOMUNIKACJA MIEJSKIA (DYSTRYBU-
TOR)
OPERATORZY TELEFONII
KOMÓRKOWEJ(DYSTRYBU-
TOR)
CZYTNIK KART STYKOWYCH –
AKCEPTANT
CZYTNIK KART BEZSTYKOWYCH -
AKCEPTANT
13
Schemat ten obrazuje rolę instytucji centralnej polegającej na emitowaniu pieniądza elektronicznego, odsprzedaży wartości dystrybutorom, rozliczaniu transakcji (wraz z izbą rozliczeniową) oraz kreacji i promocji marki pod którą będą sprzedawane produkty wytworzone na bazie pieniadza elektronicznego przez dystrybutorów. Centralne instytucja pieniadza elektronicznego będzie także operatorem systemu określającym standardy technologiczne i zasady bezpieczeństwa. Do rozważenia jest również koncepcja, w której dystrybutorami wtórnymi będą wyłącznie banki.
Centralna instytucja pieniądza elektronicznego będzie prowadziła działalność
polegającą na kreowaniu PE i jego odsprzedaży na rzecz dystrybutorów (głównie
banków). Z drugiej strony będzie pełnić funkcje rozliczeniowe z akceptantami.
Zadaniem IPE będzie również prowadzenie działań ukierunkowane na rozszerzenie
liczby punktów akceptujących dokonywanie zapłaty przy użyciu PE. Ważną częścią
działalności będzie wykreowanie produktu i silne jego promowanie.
Strategiczną aktywnością instytucji będzie inwestowanie środków uzyskanych
w zamian za wyemitowany pieniądz elektroniczny w określone przez prawo
instrumenty finansowe. Takie instrumenty mogą być kreowane przez banki i zakup
ich przez instytucję wpływałby na zyski generowane przez instytucje kredytowe. Nie
można wykluczyć możliwości inwestowania środków tylko w instrumenty wykreowane
przez uczestniczące w systemie banki.
Instytucja co do zasady może być przedsięwzięciem typu non-profit
ukierunkowanym na możliwość osiągania jak największych zysków przez instytucje
uczestniczące, czyli dystrybutorów (bankowych i niebankowych) oraz centra
autoryzacyjno-rozliczeniowe dostarczające infrastrukturę akceptującą transakcje.
Instytucja pieniądza elektronicznego musi mieć jednak środki umożliwiające dalszy
jej rozwój.
14
Centralna struktura systemu pozwoli na dystrybucję i akceptację PE bez względu na
rodzaj podmiotu wchodzącego w skład systemu (banki, inne podmioty). Ważne by
podmioty te posiadały systemy informatyczne przystosowane do wdrożenia aplikacji
pozwalającej na zmagazynowanie zakupionego PE (w przypadku podmiotów
dystrybuujących) albo urządzenia pozwalające na odpisywanie PE z kart posiadaczy
oraz na komunikowanie się z instytucją pieniądza elektronicznego.
Tak więc, PE będzie kreowany przez instytucję pieniądza elektronicznego, a
następnie odsprzedawany bankom i ewentualnie innym podmiotom dystrybuującym
(np. sieci stacji paliwowych). Podmioty te następnie będą odsprzedawałyby PE na
rzecz posiadaczy, kreując jednocześnie ofertę instrumentów pieniądza
elektronicznego – nośników, które mogłyby mieć charakter jedno lub wielo funkcyjny.
Uczestnicy systemu bazując na pieniądzu elektronicznym dla którego
funkcjonowałaby jedna infrastruktura konkurowaliby produktami związanymi z PE.
Rozdystrybuowany PE gromadzony będzie przez akceptantów (punkty
handlowo- usługowe, parkometry, kasowniki komunikacji miejskiej itp.). Następnie
będzie przesyłany do instytucji pieniądza elektronicznego, która będzie dokonywać
odpowiedniego uznania rachunków akceptantów (wykupienie PE). Przesyłanie PE
mogłoby następować w formie zbiorczej (np. zebranie PE zgromadzonego w
autobusach komunikacji miejskiej, zagregowanie go w jednym terminalu i przesłanie
do instytucji pieniądza elektronicznego), bądź raz na pewien okres przez
pojedynczego akceptanta (np. raz dziennie za pośrednictwem łączy
telekomunikacyjnych przez terminal POS zainstalowany np. w kiosku z prasą).
Kwestia rozliczania wzajemnych należności pomiędzy podmiotami
uczestniczącymi w systemie PE występowałaby w następujących przypadkach:
rozliczeń należności wynikających z transakcji dokonywanych pomiędzy instytucją
pieniądza elektronicznego i instytucjami dystrybuującymi pieniądz elektroniczny oraz
pomiędzy instytucją pieniądza elektronicznego, a akceptantami. Do
przeprowadzania powyższych rozliczeń należałoby włączyć instytucję pieniądza
elektronicznego do systemu rozliczeniowego prowadzonego przez KIR S.A.
W skład systemu pieniądza elektronicznego powinny wchodzić następujące
elementy:
15
a. instytucja pieniądza elektronicznego- spółka akcyjna, powołana przez
podmioty- założycieli systemu. Przedsięwzięcie byłoby tym bardziej opłacalne
im więcej byłoby akcjonariuszy tworzących jednocześnie system obrotu PE.
IPE zajmowałaby się emisją PE, odsprzedażą PE na rzecz uczestników
systemu, skupem i rozliczaniem PE od akceptantów, pozyskiwaniem nowych
punktów akceptanckich jak również inwestowaniem pieniędzy pozyskanych z
tytułu wyemitowanego PE. b. izba rozliczeniowa za pośrednictwem której możliwe byłoby dokonywanie
wskazanych powyżej rozliczeń pomiędzy uczestnikami systemu- KIR S.A. c. podmioty dystrybuujące pieniądz elektroniczny- banki oraz inne podmioty
prowadzące w ramach swojej działalności np. programy lojalnościowe; wydaje
się iż w sytuacji tworzenia systemu pieniądza elektronicznego koniecznym
byłoby pozyskanie do projektu banków o dobrze rozwiniętej sieci oddziałów i
bankomatów oraz banki zrzeszające banki spółdzielcze, jak również innych
podmiotów np. Orlen S.A., prowadzący program lojalnościowy VITAY, w
ramach którego wydawane są karty mikroprocesorowe przygotowane do
zapisywania na nich PE. Do systemu powinien zostać włączony system
Warszawskiej Karty Miejskiej.
d. akceptanci- podmioty u których możliwe byłoby dokonywanie transakcji przy
wykorzystaniu PE- zarówno punkty w których znajdują się w chwili obecnej
terminale POS z zainstalowanymi czytnikami kart mikroprocesorowych, jak
również wszelkie podmioty, w działalności których można byłoby zastosować
PE- np. pojazdy komunikacji miejskiej oraz komunikacja publicznej – PKP,
PKS (opłaty za przejazdy), korporacje taksówkarskie, kioski z prasą, małe
sklepy spożywcze, itp.; kryterium dla tych podmiotów powinna być wartość
jednostkowej transakcji dokonywanej w tego rodzaju punkcie - wydaje się, iż
potencjalnymi akceptantami mogłyby być wszelkie punkty, w których wartość
dokonywanych transakcji jest na tyle niska, iż przeprowadzanie transakcji przy
wykorzystaniu innych elektronicznych instrumentów płatniczych, np. kart
płatniczych jest nieopłacalne ze względu na koszty z tym związane, co nie
wyklucza innych akceptantów z obrotu, ponieważ wartość PE na nośniku
może wynosić równowartość 150 euro.
Drugą grupą akceptantów byliby akceptanci internetowi. W ich wchodziłyby
sklepy internetowe sprzedające dobra materialne oraz różnego rodzaju
16
dostawcy treści elektronicznych np. serwisy informacyjne, portale, internetowe
wydania gazet, etc. W tym segmencie rynku PE może liczyć na szczególny
sukces, warunkiem jest dostarczenie użytkownikom odpowiednich czytników
kart. e. posiadacze- osoby fizyczne dla których wydawane byłyby nośniki PE w
postaci kart mikroprocesorowych. W dalszym etapie rozwoju systemu można
zaoferować konsumentom alternatywne instrumenty dokonywania płatności
pieniądzem elektronicznym. Takim instrumentem jest telefon komórkowy,
jednak z uwagi na brak powszechnego standardu i wygodnej technologii
obecnie wykorzystanie tego instrumentu jako nośnika PE może być zbyt
ryzykowne. Można również przyjąć, iż PE mógłby być przekazywany
posiadaczom i magazynowany na twardych dyskach ich komputerów, jednak
wydaje się, iż w pierwszym etapie projektowania systemu PE w Polsce
należałoby skupić się na stworzeniu systemu PE wykorzystującego karty
mikroprocesorowe Nie można także wykluczyć, że dostęp do PE
następowałby poprzez łączenie się z serwerem centralnym na którym
magazynowany byłby PE i dystrybuowany byłby w sieci. f. agenci rozliczeniowi, którzy już w tej chwili posiadają infrastrukturę
umożliwiającą realizowanie obiegu pieniądza elektronicznego (terminale POS
wyposażone w czytniki kart mikroprocesorowych)
Wykreowanie systemu pieniądza elektronicznego oprócz wypracowania koncepcji
jego funkcjonowania, wymaga podjęcia bardzo wielu uzgodnień dotyczących:
• charakterystyki systemu
- zasięg terytorialny
- etapy rozwoju
- planowana ilość wydanych kart
- planowana ilość aktywowanych kart
- rodzaje dostępnych kart
- ilość i rodzaje terminali
- ładujących (bankomaty, terminale miejskie)
- akceptujących (POS, telefon, automaty etc)
- możliwość płatności na odległość (internet)
17
- zastosowanie technologii płatności bezstykowych
- zgodność z EMV
- zgodność z CEPS
- dodatkowe usługi (transport miejski, elektroniczna identyfikacja etc.)
- zapewnienie anonimowości kupującego
- możliwość przesyłania wartości między użytkownikami
- monitorowanie wszystkich transakcji przez system
• uczestniczących w nim podmiotów
- administrator systemu
- wydawca pieniądza elektronicznego
- operator transakcji zasilania karty
- akceptanci
- operator techniczny transakcji akceptowania płatności
- dystrybutorzy
- agenci rozliczeniowi
- izba rozliczeniowa
• oferowanych produktów
- rodzaje kart (jednorazowe, wielokrotnie zasilane)
• zakresu usług oferowanych konsumentom
• usług świadczonych przez akceptanta
• użytych technologii (charakterystyki technicznej),
• bezpieczeństwa i zarządzania ryzykiem,
• strategii biznesowej (strategii marketingowej, polityki cenowej)
Wybór odpowiednich rozwiązań technologicznych jest kluczowy dla sukcesu
przedsięwzięcia. Każde rozwiązanie techniczne ma większy lub mniejszy wpływ na
efekty ekonomiczne systemu, dlatego doświadczenia systemów w innych krajach
Europy powinny być podstawą odpowiednich decyzji i implementacji określonych
technologii. Polski system powinien stanowić optymalną kombinację dostępnych opcji
zarówno o charakterze technicznym jak i biznesowym.
18
5. Korzyści
a. stworzenie ogólnokrajowego, unikalnego systemu dokonywana
mikropłatności, przy wykorzystaniu istniejącej infrastruktury technicznej i
technologicznej (zarówno w odniesieniu do podmiotów dystrybuujących,
akceptantów, jak również wykorzystanie KIR S.A.)
b. stworzenie systemu pieniądza elektronicznego spowodowałoby
zagospodarowanie „niszy mikropłatności”- w zakresie której nie są
wykorzystywane innego rodzaju elektroniczne instrumenty płatnicze (np.
karty płatnicze): wydaje się, iż stworzenie systemu pieniądza
elektronicznego nie spowodowałoby jednocześnie konkurencji dla innych
bezgotówkowych form płatności, z uwagi, iż PE „wchodziłby” na miejsce
gotówki używanej do regulowania płatności niskokwotowych - obszaru
rynku w zakresie którego niewykorzystywane są w chwili obecnej inne
elektroniczne instrumenty płatnicze (np. karty płatnicze), paradoksalnie
stworzenie systemu PE mogłoby spowodować wzrost transakcji
przeprowadzanych przy wykorzystaniu kart płatniczych z uwagi na
możliwość przeprowadzania procedury doładowania nośników PE przy
wykorzystaniu kart płatniczych (np. w bankomatach)
c. wydaje się, iż stworzenie systemu PE spowodowałoby rozwój sieci
mikropłatności w punktach handlowo - usługowych w których dotychczas
nie były instalowane terminale elektroniczne w związku z wysokimi
kosztami transakcji (np. kioski z prasą, korporacje taksówkarskie), należy
wskazać, iż koszty korzystania z systemu powinny być znacznie niższe niż
wykorzystania kart płatniczych - ze względu na brak konieczności
przeprowadzania autoryzacji transakcji, oraz możliwość przesyłania PE do
instytucji pieniądza elektronicznego w okresach dłuższych niż raz dziennie;
d. akcjonariusze instytucji pieniądza elektronicznego odnosiliby korzyści
finansowe z działalności tego podmiotu w postaci dywidendy
e. pozostałe podmioty uzyskałyby dostęp do taniego, bezpiecznego i
nowoczesnego instrumentu dokonywania płatności
f. banki uczestnicy systemu mogłyby zwiększyć płynność finansową poprzez
pozyskanie od klientów środków z tytułu sprzedaży PE, jak również
19
obniżenie poziomu rezerw obowiązkowych (na podstawie brzmienia 59 ust.
1 środki przyjęte od posiadaczy z tytułu pieniądza elektronicznego nie są
traktowane jako wkład pieniężny płatny na żądanie), pozyskanie środków z
tytułu wydawania PE byłoby również możliwe od osób nie będących
klientami banków, które zgłaszałyby się do banków ad hoc w celu
doładowania instrumentów pieniądza elektronicznego
g. stworzenie systemu PE nie spowodowałoby naruszenia zasady
konkurencji produktowej, ponieważ każdy z uczestników systemu mógłby
wykreować na bazie pieniądza elektronicznego własny produkt
h. możliwość stworzenia przez banki na podstawie odpowiednich umów z
instytucją pieniądza elektronicznego oraz innymi podmiotami (np. gminami)
instrumentów finansowych, które zapewniałyby możliwość inwestowania
przez instytucję pieniądza elektronicznego,
i. możliwość pozyskania przez banki środków pieniężnych i zaoferowania
klientom określonych produktów (np. obsługi obligacji komunalnych,
nabywanych przez instytucję pieniądza elektronicznego, albo wystawianie
na rzecz instytucji PE przez bank certyfikatów depozytowych)
j. stworzenie instytucji pieniądza elektronicznego w proponowanej formie
zapewniłoby również wyłączność funkcjonowania tej instytucji na rynku
polskim oraz mogłoby spowodować, iż powstające w późniejszym terminie
w regionie systemy pieniądza elektronicznego tworzone byłyby na
podstawie założeń i aplikacji funkcjonujących w polskim systemie,
natomiast rozliczenia dokonywane byłyby również za pośrednictwem
polskiego systemu - jest to szczególnie uzasadnione z punktu widzenia
wejścia Polski do strefy Euro
k. dla posiadaczy korzyścią jest uzyskanie bezpiecznego instrumentu
płatniczego o szerokim zastosowaniu, który w przyszłości może
wyeliminować wiele dotychczas funkcjonujących narzędzi dokonywania
zapłaty (np. karty telefoniczne, parkingowe, bilety komunikacji miejskiej)
instytucja pieniądza elektronicznego będzie mogła generować dochody
poprzez pobieranie opłat za wydawany PE, za skupowanie PE od
akceptantów, jak również będzie mogła inwestować środki pozyskane z
tytułu wydanego PE na zasadach które określone zostaną w
rozporządzeniu Ministra Finansów (delegację ustawową do podjęcia tego
20
rodzaju działań zawiera art. 48 pkt 2 ustawy o elektronicznych
instrumentach płatniczych), instytucja pieniądza elektronicznego będzie
również mogła pozyskiwać dochody z tytułu udziału w innych podmiotach
(przy założeniu, iż podmioty te będą wykonywać funkcje operacyjne lub
pomocnicze związane z pieniądzem elektronicznym wydawanym przez
instytucję pieniądza elektronicznego - na podstawie brzmienia art. 45 ust. 2
ustawy o elektronicznych instrumentach płatniczych).
Przy założeniu, że centralna IPE będzie funkcjonować na zasadach non-profit
największe zyski przypadną dystrybutorom (głównie bankom) oraz podmiotom
dostarczającym infrastrukturę potrzebną do akceptacji płatności instrumentami
pieniądza elektronicznego. Istniejąca infrastruktura jest wystarczającą podstawą do
rozpoczęcia przedsięwzięcia jednak należy ją bardzo szybko rozwijać z naciskiem
na sieć punktów akceptujących PE w miejscach gdzie dotąd nie akceptowano
płatności elektronicznych. Wydaje się także konieczne zbudowanie sieci
uniwersalnych terminali miejskich (takie jakie funkcjonują w ramach systemu
Warszawskiej Karty Miejskiej) potrzebnych do zasilania instrumentów PE,
uzupełniając sieci bankomatów, będących podstawą infrastruktury zasilającej karty.
6. Koszty
Koszty budowy platformy pieniądza elektronicznego jak i przyszłe zyski
powinny być podzielone na wszystkich uczestników.
Wbrew pozorom koszty jakie będą musiały ponieść banki nie będą wysokie. Będą
one głownie związane z wymianą kart na posiadające mikroprocesor, jednak
zważywszy na konieczność migracji na standard EMV od 2005 roku koszt ten będzie
konieczny do poniesienia bez względu na to czy banki zdecydują się na oferowanie
klientom elektronicznej portmonetki. Oczywiście istnieje wiele rodzajów
mikroprocesora w zależności od jego funkcji i dostępnej pojemności. Możliwość
dołączenia dodatkowych aplikacji, jak np. elektronicznej portmonetki, wymagać
będzie bardziej zaawansowanego technicznie mikroprocesora.
21
Możliwość zmniejszenia początkowych inwestycji w nowe przedsięwzięcie
może wynikać ze współpracy z sektorem telekomunikacyjnym lub przedsiębiorstwami
transportu publicznego. Szczególnie sektor transportu miejskiego wydaje się
niezwykle pożądany w takiej inwestycji. Jest on niejako aktywatorem instrumentów
pieniądza elektronicznego, gdyż użytkownicy środków transportu miejskiego są
zmuszeni do korzystania z tych instrumentów dość często. Konsumenci w ten
sposób nabywają przyzwyczajenia częstego używania karty co przekłada się na
częstsze dokonywanie płatności nie tylko pieniądzem elektronicznym ale również
instrumentami karty płatniczej. Innym aktywatorem całego systemu jest udział w nim
systemów miejskiego parkowania. W Holandii, Belgii i Francji płatności za
parkowania w wielu miastach możliwe są tylko za pomocą pieniądza elektronicznego.
Zaopatrzenie parkomatów w odpowiednie czytniki i oprogramowanie także będzie się
wiązać z pewnymi nakładami.
Końcowy koszt ekonomiczny systemu pieniądza elektronicznego zależy od 3
faktorów:
1. kosztów technologii
2. kosztów sieci telekomunikacyjnej
3. liczby dokonywanych transakcji
1. Koszt podstawowych technologii i komponentów wykorzystywanych w systemie
nie jest wysoki i stopniowo się mniejsza. Do kosztów technologii należy zaliczyć:
• Zakup licencji na wybraną technologię
•
• lub opracowanie własnej
• Wyposażenie konsumentów w odpowiednie karty posiadające mikroprocesor i
określoną specyfikacje techniczną wynikającą z zastosowanej technologii. Jest to
koszt, który będą musiały pokryć banki (i ewentualnie inni dystrybutorzy PE).
Wydatek ten będzie musiał zostać podjęty bez względu na to czy zostanie
wdrożony system pieniądza elektronicznego czy nie, z uwagi na konieczność
migracji na standard EMV od 2005 roku. Tak więc koszt wymiany kart będzie
mieścił się w kosztach migracji na EMV, a zainstalowanie na karcie aplikacji
22
elektronicznej portmonetki będzie szansą na odzyskanie środków
zainwestowanych w nowe karty.
• Z kosztami będzie się wiązać niewątpliwie dostosowanie oprogramowania w
bankomatach do nowych funkcji związanych z PE
2. Koszt sieci zależy od wyboru sposobów dokonywania transakcji. Jeśli transakcje
będą odbywały się off-line w terminalach POS koszty będą zdecydowanie niższe niż
w przypadku konieczności autoryzowania każdej transakcji poprzez sieć
telekomunikacyjną.
3. Trzecim warunkiem ogólnej dochodowości systemu jest potrzeba osiągnięcia
wysokiego poziomu liczby transakcji przypadających na kartę. Jest to warunek
najtrudniejszy do spełnienia. Patrząc z punktu widzenia systemu bankowego, jest
konieczne, aby tak szybko jak to możliwe osiągnąć efekt skali: niskie koszty
prowadzą do wysokiej liczby transakcji a wysoka ilość transakcji prowadzi do jeszcze
niższych kosztów.
Kluczowym elementem sukcesu systemu PE jest sektor handlowy. To czy
właściciele sklepów będą chcieli płacić za nową usługę (możliwość przyjmowania
płatności pieniądzem elektronicznym) ma zasadnicze znaczenie dla możliwości
osiągnięcia dochodowości przedsięwzięcia i jego szans na sukces rynkowy.
W tym zakresie wchodzą w grę dwa rozwiązania:
• Ujednolicona opłata za każdą transakcję
• Procent od wartości transakcji
Obie opcje maja swoje zalety i wady. Stała opłata za każą transakcję ma tą
zaletę, iż koresponduje z rzeczywistymi kosztami funkcjonowania systemu. Jednak to
rozwiązanie może zniechęcić do używania pieniądza elektronicznego przy
transakcjach o bardzo małej wartości. W rezultacie nowy instrument płatniczy stałby
się atrakcyjny jedynie dla konsumenta i efekt skali niezbędny do osiągnięcia
odpowiedniego poziomu dochodowości będzie trudniejszy do osiągnięcia.
Wydaje się, iż opłata prowizyjna jest lepszym rozwiązaniem. Opłata taka musi być
jednak niższa niż w przypadku płatności kartą debetową, tak by zmotywować
akceptanta do zainstalowania w jego punkcie uslugowo-handlowym odpowiedniego
terminala.
23
7. Analiza SWOT
Jako podsumowanie przedstawiona zostanie krótka analiza SWOT prezentująca
mocne i słabe strony planowanego przedsięwzięcia. Mocne strony
• możliwość wykorzystania istniejącej infrastruktury płatniczej (bankomaty,
POSy)
• nieuchronna migracja na standard EMV zapewni konieczność wymiany kart na
mikrorocesorowe pozwalające na zainstalowanie na nich aplikacji
elektronicznej portmonetki
• centralna, międzybankowa instytucja pozwoli na uniknięcie konkurencji kilku
systemów co pozwoli na szybsze osiągnięcie masy krytycznej
• brak konkurencyjnych instrumentów płatniczych zaprojektowanych do
dokonywania mikropłatności zarówno w środowisku sklepowym jak i
wirtualnym
• niższe koszty dla akceptantów
• podjęcie decyzji o zastosowaniu wspólnej struktury wydawcy PE pozwoli
bankom ograniczyć koszty rozliczania i nadzorowania przeprowadzanych
transakcji oraz koszty przeprowadzania ekspertyz dotyczących
bezpieczeństwa systemów
• pomimo wspólnego wydawcy PE nadal zostanie zachowana możliwość
konkurencji produktowej między dystrybutorami (głównie bankami) przez
stosowanie zróżnicowanych opłat i prowizji Słabe strony
24
• konieczność inwestycji w rozbudowę infrastruktury akceptującej pieniądz
elektroniczny (nowe POS i punkty zasilania kart)
• inwestycje w system komputerowy i oprogramowanie
• bariery psychologiczne polskiego społeczeństwa przed innowacjami
• słabo rozwinięte systemy płatnego parkowania i systemy biletowe komunikacji
miejskiej
• w przypadku transakcji przez internet konieczność posiadania przez
konsumenta czytnika kart
Szanse
• możliwość stworzenia unikatowej instytucji obsługującej cały sektor
mikropłatności w Polsce
• zmniejszenie masy pieniądza gotówkowego na rynku, który trafi do sektora
bankowego
• rozwinięcie i opanowanie nowego rynku mikropłatności w internecie
• możliwość generowania nowych produktów i nowych zysków dla sektora
bankowego
• poprzez pieniądz elektroniczny aktywowane są tradycyjne elektroniczne
instrumenty płatnicze co powoduje częstsze ich używanie
• możliwość zaoferowania elektronicznego instrumentu płatniczego osobom nie
posiadającym rachunku bankowego
• rozwój sieci płatności elektronicznych w punktach handlowo - usługowych w
których dotychczas nie były instalowane terminale elektroniczne w związku z
wysokimi kosztami transakcji
• banki uczestnicy systemu mogłyby zwiększyć płynność finansową poprzez
pozyskanie od klientów środków z tytułu sprzedaży PE, jak również obniżenie
poziomu rezerw obowiązkowych
25
Zagrożenia
• system może przez długi czas nie osiągnąć masy krytycznej i nie przynosić
zysków
• pieniądz elektroniczny może nie zostać zaakceptowany przez konsumentów
• mali akceptanci nie będą chętni do instalowania w swoich punktach usługowo-
handlowych terminali akceptujących PE
• możliwa konkurencja ze strony systemów dokonywania płatności przez telefon
komórkowy
26
Załącznik Zalety płatności przez interenet pieniądzem elektronicznym bazującym na karcie:
• Płatności o niskiej wartości: elektroniczna portmonetka pozwala na
dokonywanie transakcji o niskiej wartości, mikropłatności oraz milipłatności
(poniżej jednego grosza) przez interenet. Przedsiębiorcy prowadzący swoją
działalność przez internet coraz częściej zaczynają pobierać opłaty za dostęp
do swoich stron. Pojawia się postępująca tendencja szczególnie w przypadku
dostawców serwisów informacyjnych, gier, dóbr cyfrowych oraz plików
muzycznych do pobierania opłat za te produkty. Szczególnie w odniesieniu do
plików muzycznych w ostatnim czasie doszło do kilku znaczących zmian.
Wielki sukces rynkowy pierwszego serwisu płatnych plików muzycznych
iTunes uzmysłowił iż także w Polsce rynek płatnej muzyki z internetu będzie
się rozwijał, problemem są płatności za tego rodzaju produkty. Tradycyjne
instrumenty płatnicze są zbyt drogie do transakcji o małej wartości, poza tym
polski rynek jest słabo nasycony kartami, co jest dodatkową barierą dla
rozwoju e-commerce. Alternatywą jest elektroniczna portmonetka, która przy
pomocy odpowiedniego czytnika wydaje się być idealnym instrumentem do
płatności w sieci.
• Bezpieczeństwo: w przeciwieństwie do kart płatniczych, płatności pieniądzem
elektronicznym przez internet oferują wysoki poziom bezpieczeństwa.
Bezpieczeństwo to opiera się na użyciu karty czipowej i procesie wzajemnego
ustalenia autentyczności: terminal akceptanta sprawdza autentyczność karty,
a karta sprawdza autentyczność terminala. Transakcja płatności jest
dokonywana poprzez wymianę informacji między mikroprocesorem na karcie
a mikroprocesorem w terminalu. Użycie kryptografii podczas tego procesu
oferuje wysoki poziom bezpieczeństwa. Płatności pieniądzem elektronicznym
27
przez internet będą z pewnością preferowane przez osoby niechętnie
podające numer swojej karty obawiając się ryzyka oszustwa.
• Anonimowość: W procesie rozliczania transakcji jedynym elementem
ustalenia autentyczności jest numer karty. Tylko wydawca instrumentu
pieniądza elektronicznego może stwierdzić, po wyszukaniu w bazie danych,
do kogo dana elektroniczna portmonetka należy i jest to czynione tylko w
bardzo wyjątkowych okolicznościach. Identyfikacja jest niemożliwa jeżeli
elektroniczna portmonetka nie jest zainstalowana na karcie połączonej z
rachunkiem bankowym użytkownika (instrument pieniądza elektronicznego na
okaziciela). W przypadku elektronicznej portmonetki umieszczonej na karcie
połączonej z rachunkiem bankowym można ustalić do kogo należy ta karta,
lecz nie jest możliwe udowodnienie kto dokonał transakcji z uwagi na brak
konieczności podawania kodu PIN.
Istnieje bardzo wiele sytuacji gdy użytkownik nie chce, aby ktoś inny wiedział
jaki produkty kupuje. Bardzo często się zdarza, że użytkownik rezygnuje z
transakcji on-line tylko dlatego, że chce pozostać anonimowy. W przypadku
płatności elektroniczną portmonetką tego rodzaju przeszkody znikają i
zachowana jest anonimowość na poziomie zbliżonym do gotówki.
• Transakcje elektroniczną portmonetką przez internet są łatwe i wygodne. Aby
zapłacić wystarczy wsunąć kartę do czytnika i nacisnąć klawisz akceptujący
transakcję. Nie ma potrzeby wpisywania numeru karty albo numeru PIN.
• Elektroniczna portmonetka umożliwia dokonywanie transakcji przez internet
osobom, które nie posiadają karty płatniczej. Taką grupą konsumentów są na
przykład dzieci, ale też osoby które mają obawy przed posługiwaniem się
kartami lub mają zbyt niskie dochody by posiadać kartę umożliwiającą takie
transakcje.
• W przeciwieństwie do kart, płatności pieniądzem elektronicznym nie niosą
ryzyka dla akceptanta, że nie otrzyma środków w zamian za produkt, który
sprzedał. Nie istnieje także procedura podobna do operacji „chargeback”.
28