Upload
vodien
View
222
Download
2
Embed Size (px)
Citation preview
muÁaš m¿éaš
nkšãiy - Ïu©lh« M©L
jäœehL muR
Ïytr¥ ghlüš tH§F«
£l¤Â‹ Ñœ btëæl¥g£lJ
(é‰gid¡F m‹W)
Ô©lhik xU ght¢braš
Ô©lhik xU bgU§F‰w«
Ô©lhikkåj¤j‹ika‰wbraš
jäœehL ghlüš k‰W«
fšéæaš gâfŸ fHf«
fšÿç¢rhiy,br‹id-600006
ii iii
jäœehL muR
Kj‰gÂ¥ò -2005
ÂU¤ÂagÂ¥ò -2017
FG jiyt®
Kidt® nrh. R¥Ãukâa‹,
jiyt®,ghl¤Â£l¡FG,
K‹dhŸnguhÁça®k‰W«
Jiw¤jiyt®,muÁašJiw,
kJiufhkuhr®gšfiy¡fHf«.
ruRtÂÏšy«,87/25,br£o¤bjU,
ma‹òu«,br‹id-23.
nkyhŒths®fŸ
Kidt® t. eh. éRtehj‹ Kidt® v. fU¥g‹
Ïiz¥nguhÁça® éçÎiuahs®(nj®Îãiy)
muÁašJiw,khãy¡fšÿç, muÁašJiw,khãy¡fšÿç,
br‹id-5 br‹id-5
üyhÁça®fŸ
Kidt® nfh. Rªjuuhk‹ Kidt® f. gHå¢rhä,
KJãiyg£ljhçMÁça® jåéçÎiuahs®,
(muÁašm¿éaš),v«.v«.V. m©zhbghJthœéašika«,
muÁd®nkåiy¥gŸë, br‹id¥gšfiy¡fHf«,
gšyhtu«,br‹id-43 br‹id-5
ÂUk nfh. tRk Kidt® v‹. nf. Fknur‹ uhrh
cjé¤jiyikahÁçia, éçÎiuahs®,muÁašJiw,
nyhfehj‹jhuhó®nk.ã.gŸë, m©zhkiy¥gšfiy¡fHf«,
ma‹òu«,br‹id-23 m©zhkiyef®
éiy : %.
ghl§fŸjahç¥òjäœehLmuR¡fhfgŸë¡fšéÏa¡ff«,jäœehL
Ϫüš60í.v°.v«.jhëšm¢Ál¥g£LŸsJ.
M¥br£Kiwæšm¢Á£nlh®:
ii iii
K‹Diu
kåj‹ j‹Dila ÂwikfŸ k‰W« g©òfë‹ Jiz¡ bfh©L
Ïju cæ®thœ Ïd§fS¡F« nkyhd thœ¡ifia miltj‰F rKjha«
têtif brŒ»‹wJ. rKjha¤Âš V‰gL« rKjha nkhjšfis Ô®¤J it¤J
j‹Dl‹ thœ»‹w k¡fSl‹ xU§»izªJ, RKfkhf thœtj‰F muÁaš
cjλwJ. muR k‰W« murh§f¤Jl‹ bjhl®òila kåj‹ muÁaš m¿éaè‹
fU¥bghUshf ÏU¡»wh‹. mwbe¿, j¤Jt« k‰W« bghUëaš ngh‹wit
mšyhkš kåjDila thœéš muÁaè‹ Ïašig m¿tj‰F cjλ‹w fšé¥
Ãçthf muÁaš m¿éaš cŸsJ. rKjha, muÁaš k‰W« bghUshjhu Jiwfëš
V‰g£oU¡»‹w kh‰w§fis¡ fU¤Âš bfh©L 12« tF¥ò ghl¤Â£l« ÂU¤Â
mik¡f¥g£LŸsJ.Ï¥ghl¤Â£l«muÁaèšg§nf‰ò,k‰W«M£ÁæšV‰gl¡Toa
Ãu¢ridfnshLbjhl®òilafšéa¿ités¡F«tifæšjahç¡f¥g£oU¡»wJ.
21« ü‰wh©oš jhuhskakh¡fš k‰W« cyfkakh¡fš ngh‹w g‹dh£L
muÁaèš V‰g£LŸs òÂa kh‰w§fŸ Ï¥ghl¤Â£l¤Âš brhšy¥g£LŸsd.
gÂbdh‹wh« tF¥Ãš brhšy¥g£LŸs ghl¤Â£l¤njhL g‹åbu©lh« tF¥ò
ghl¤Â£l« bjhl®ògL¤j¥g£LŸsJ. nkšãiy fšé k£l¤Âš éU¥g¥ghlkhf
muÁaš m¿éaš f‰F« khzt®fŸ khãy k‰W« k¤Âa muRfë‹ gâ¡fhf
el¤J« bghJ¤nj®Îfëš Áwªj Kiwæš g§nf‰f C¡Fé¡F« tifæš
brhšy¥g£oU»‹wJ.
všiyfŸ k‰W« F¿¡nfhŸfŸ
m. všiyfŸ
muÁašfU¤JK‹ got§fŸ (fU¤J¡fŸ) k‰W«Kiwfism¿ªJmt‰¿‹
bghUs¿ªJÂwdhŒÎbrŒjš.
khzt®fisbghW¥òilaÁwªjFok¡fshfM¡Fjš.
muÁašm¿éaš,r£l«k‰W«brŒÂ¤Jiw¥g‰¿aca®fšé¡Fkhzt®fis
jah®brŒjš.
M. F¿¡nfhŸfŸ
cy»‹ gy ehLfëY« fhz¥gL«muÁaèš g§nf‰òM®t¤ijC¡Fé¤jš
k‰W« muÁaš f£Á KiwfŸ mt‰nwhL bjhl®òila j‹dy¡FG¡fŸ
ngh‹wt‰iwm¿ªJbfhŸSjš.
r£l¤Jiw, brayh¡f¤Jiw cwÎfŸ k‰W« mÂfhu¥ó®tkhf vL¡f¥gl
nt©oabfhŸiffisKoÎbrŒjš.mÂfhut®¡f«,Ú¤JiwÏt‰¿‹g§F
gâfistiuaW¤jš.
Foik¢ RjªÂu«, Fok¡fŸ ey‹ k‰W« njr ghJfh¥ò bjhl®òila
bfhŸiffisKoÎbrŒjš.
Ïa‰w¥gL« r£l§fŸ muÁaš mik¥ògo bršy¤j¡fitah, mšyitah
v‹gij c¢r ÚÂk‹w« KoÎ brŒtš v¤jifa g§F gâ M‰w nt©L«
v‹gjidbjëthfm¿ªJbfhŸSjš.
iv v
g‹dh£Lmik¥ÃšãiwªJŸsKiwfisf©l¿ªJmt‰iwétç¡»wJ.
cyfséšV‰gL«r¢ruÎfŸmt‰iwÔ®¤Jit¡F«KiwfŸ,ehLfŸx‹Wnr®ªJ
V‰gL¤J«ÏuhQtmik¥ò¡fhdNœãiyfŸk‰W«ehLfS¡»ilnaeilbgW«
ngu§fŸ, g‹dh£L mik¥òfŸ nkY« »H¡F k‰W« nk‰F k‰W« tl¡F k‰W«
bj‰FÏitfëilnaV‰gL« nt‰WikfŸM»at‰iw¤Ô®¤Jit¡F«KiwfŸ
M»adΫés¡f¥g£LŸsd.
Ϫüiy M¡Ftj‰F Jizòçªj FG cW¥Ãd®fŸ k‰W« MÁça®fŸ,
jäœeh£Lmurh§fnkšãiyfšé¤Jiw,mÂfhçfS¡F.ϪüiyÏa‰Wtj‰fhd
gâia mt®fël« x¥gil¤jj‰F mt®fSila ghuh£Ljiy bjçé¤J¡
bfhŸ»‹wd®.
jiyt® k‰W« cW¥Ãd®fŸ
ghl¤Â£l¡FG
iv v
ghl¤Â£l«
gh. ghl¤ jiy¥ò
v©
1. muÁ‹ ts®¢Á
1.1efumuR
1.2ãyÃuò¤JtmuR
1.3Ïd(njr)muR
1.4rkj®kmuR
1.5k¡fŸeymuR
2. muR¤ njh‰w bfhŸiffŸ
2.1bjŒÅf¤njh‰wbfhŸif
2.2rKjhax¥gªj¡bfhŸif
2.3tèik¡bfhŸif
2.4Ïa‰if¡bfhŸif
2.5gçzhkts®¢ÁbfhŸif
3. òJ muÁaš m¿éaš
3.1òJmuÁašm¿éaè‹bghUŸ
3.2muÁašmÂfhu¤Â‹ga‹ghLfŸ
3.3MSikæ‹j‹ikk‰W«K¡»a¤Jt«
3.4k‰wtiuftUjè‹Ïašò«ga‹fS«
4. muR Ïiwik¡F V‰gL« rthšfŸ
4.1njÁaÏiwikæ‹njŒkhd«
4.2cyfkakh¡fšbfhŸifahšnjÁaÏiwik¡FV‰gL«rthšfŸ
5. murh§fK« mj‹ tot§fS«
5.1x‰iwmurh§fKiw
5.2T£lh£Ámurh§f«
5.3ghuhSk‹wKiwmurh§f«
5.4jiyt®Kiwmurh§f«
vi vii
5.5FGKiwmurh§f«
5.6Ï¡fhyr®thÂfhumuRfŸ
5.7Xuitk‰W«<uitKiwr£lk‹wés¡f«
6. Ú¤Jiw
6.1Ú¤Jiwæ‹njitÍ«K¡»a¤JtK«
6.2ÚÂgÂfS¡FÏU¡fnt©oajFÂfŸ
6.3ÚÂkWMŒÎ¡bfhŸif
6.4Ú¤Jiwbrašntf«
6.5Ú¤JiwRjªÂu«
7. ϪÂa murh§fK« muÁaY«
7.1ϪÂamuÁayik¥Ã‹Áw¥ÃašòfŸ
7.2k¤Âamurh§f¤Â‹mik¥òKiw
7.2.1FoauR¤jiyt®
7.2.2Ãujkmik¢r®
7.2.3mik¢ruit
7.2.4k¡fsitk‰W«khãy§fŸmit¤jiyt®
7.2.5ehlhSk‹w«
7.2.6k¡fsit
7.2.7c¢rÚÂk‹w«
7.2.8ϪÂamuÁašf£ÁfŸ
8. khãy murh§f mik¥ò - jäœehL
8.1MSe®
8.2Kjyik¢r®
8.3mik¢r®fŸFG
8.4r£lk‹w«
8.5ca®ÚÂk‹w«
8.6khãy¢brayf«
8.7kht£lã®thf«
vi vii
9. jäœeh£oš cŸsh£Á murh§f«
9.1cŸsh£Ámurh§ff£lik¥ò
9.2ef®¥òw«
9.2.1khefuh£Á
9.2.2efuh£Á
9.2.3efça§fŸ
9.2.4ÏuhQtefça§fŸ
9.2.5gFÂefumik¥òfŸ
9.2.6F¿¥Ã£lefuFG¡fŸ
9.3Cuf«
9.3.1_‹wL¡FgŠrha¤Jmik¥ò
9.3.1.1kht£lmÃéU¤ÂfHf«
9.3.1.2gŠrha¤Jx‹¿a«
9.3.1.3»uhkgŠrha¤J
9.3.2mt‰¿‹gâfŸ
9.4gŠrha¤JKiw-gâ¢ÓuhŒÎ
10. 21« ü‰wh©oš ϪÂah
10.1j‰nghijaãytu«
10.2v®fhy¤Â£l§fŸ
viii 1
bghUsl¡f«
g¡f«
1. muÁ‹ts®¢Á 1
2. muÁ‹-njh‰w«-bfhŸiffŸ 19
3. òÂamuÁašm¿éaš 32
4. muRÏiwik¡FV‰gL«rthšfŸ 42
5. murh§fK«mj‹tot§fS« 52
6. Ú¤Jiw 64
7. ϪÂamurh§fK«muÁaY« 72
8. khãymurh§fmik¥ò-jäœehL 106
9. jäœeh£ošcŸsh£Ámurh§f« 133
10. 21M«ü‰wh©ošÏªÂah 162
viii 1
m¤Âaha« 1
muÁ‹ ts®¢Á
‘muR’ v‹gJ kåj rKjha¤Â‹ thœé‰F« tr¡F« V‰gL¤j¥g£l xU
Ï‹¿aikahjmik¥ghF«. ‘muR’Ïa‰ifahfnjh‰Wé¡f¥g£lm¤ÂahtÁakhd
mik¥ghF«.gšntWmuÁašm¿P®fŸ‘muRxUnjitahdJ‹g«’v‹wT‰iw
Mnkh¤JŸsd®.yh°», ‘‘muRv‹gJr_f«v‹wnjhuzthæè‹K¡»afš’’
vd F¿¥ÃL»wh®. kåjçš vënahiu tènahçläUªJ fh¥gh‰W« bghU£L«,
kåj rKjha¤Â‹ Mrhghr§fis xU f£L¡FŸ it¤ÂlΫ njh‰Wé¡f¥g£l
mik¥ghfmuRfUj¥gL»wJ.igd®v‹gt®,muRÏšiybaåšcy»šr¢ruΫ
FH¥g§fSnkäŠR«vdF¿¥ÃL»wh®.
Ï›t¤Âaha¤Âš, muÁ‹ ts®¢Á F¿¤J fh©ngh«. eh« fhQ« j‰fhy
muR,gyfhyf£l§fëšgythwhfcUbtL¤Jj‰nghijaãiyiamilªJŸsJ.
våD«,ÏJjh‹muÁ‹ gçzhkts®¢Á v‹WmWÂæ£LTwÏayhjmsé‰F,
muRgo¥goahfts®ªJtªJŸsJv‹gJkW¡fKoahjc©ikahF«.
muR v‹»w mik¥ò xnu khÂçahf Ïšyhkš Mu«g fhy¤Âš gHik¥
nguurhf, »nu¡f efu murhf j‰nghija k¡fŸ ey murhf khWtj‰F K‹
cU¥bg‰¿UªÂU¡»wJ. ÑnH Áy K¡»akhd tif muRfŸ g‰¿a és¡f§fŸ
ju¥g£oU¡»‹wd.
1. efumuR
2. ãy¥Ãuò¤JtmuR
3. njÁamuR
4. rkcilikmuR,k‰W«
5. k¡fŸeymuR.
1.1. efu muR
gHik¥ nguuR KoΡF tªj Ëd® »£l¤j£l ».K. 1000tJ M©L
rka¤Âš »nu¡f eh£oš efu muR njh‹¿aJ. efu muR njh‹¿a mnj fhy¤Âš
muÁaš nfh£gh£o‹ njh‰wK« V‰g£ljhf¡ fUj¥gL»wJ. »nu¡f r_f§fns
Kj‹KjèšmuÁašÁªjidæ‹,K¡»a¤Jt¤ijcz®ªJ eilKiw¥gL¤Âd.
»nu¡f®fŸ, ‘muÁaš’v‹gijbtW«j®¡f,j¤Jth®¤jãiyfënynait¡fhkš
thœ¡ifnahLÏiz¤Jmijnamurh§fkhfΫV‰gL¤ÂbgUikbg‰wh®fŸ.
Inuh¥ghéšòy«bga®ªj»nu¡f®fŸ,ÁWÁWFG¡fshfÃçªJ,M§fh§nf
kiy¥gFÂfëY« rkbtëfëY« Ïju Ãunjr§fëY« Fona¿d®. fhy¥ngh¡»š
mt®fë‹ x›bthU thœélK«, muÁ‹ ÏU¥Ãlkhf, K‹ÃUªj gHik¥nguuR¡F
K‰¿Y«khWg£L¤ÂfœªjJ.m›tifM£ÁKiw, gH§Foædç‹ã®thf¤Âid
x¤ÂUªjJ vdyh«. Ϥjifa cŸsh£Á ã®thfkhdJ fhy¥ngh¡»š cU¥bg‰W
efu murhf ÂfœªjJ. »nu¡f efu«, všyh tifæY«, eÅd muÁ‹ m¤jid
2 3
m«r§fisÍ« bfh©L c©ikahd murhf ÏUªjbjd¡ fUj¥gL»wJ.
k¡fSilamuÁaš,bghUshjhu,m¿th®ªj,xG¡fthœ¡ifKGtJ«efumuir¢
rh®ªÂUªjJ.
»nu¡f efu muÁ‹ m«r§fŸ
x›bthU efu muR« RjªÂu mik¥ghf brašg£lJ. m›thW RjªÂukhf
ÏU¥gij bgUikahf¡ fUÂaJ. »nu¡f efu muRfŸ mid¤J« mséš
Á¿aitfshfΫ k¡fŸ bjhifæš Fiwthd v©â¡ifÍ« bfh©litfshf
ÏUªjd. Ϥjifa muÁš k£Lnk r_f, bghUshjhu, m¿éaš rh®ªj thœ¡if
mikaKoÍ«vd¡fUj¥g£lJ.Ï¡fU¤ijmç°lh£oY«tèÍW¤ÂÍŸsh®.
tç brY¤JjY«, nj®jèš th¡fë¥gJ« k£Lnk Fokfå‹ flik
v‹gJ t‹ikahf kW¡f¥g£lJ. x›bthU FokfD« mt‹ rh®ªJŸs muÁ‹
nk«gh£o‰bfd thœjš nt©L«. mt‹ j‹DilamuR rh®ªj¥ gâfis jhnd
brŒjh‹.
efu¤Â‹ flΟfis mtDila flΟfshf ghé¤jh‹. mid¤J
éHh¡fëY« mt‹ g§F bg‰wh‹. muR« rKjhaK« ÏUntW mik¥g‹W, mit
x‹nwv‹wãiym¡fhy¤ÂšÏUªjJ.»nu¡fefu«muR,ÂU¢rig,gŸëv‹»w
mik¥òfë‹ x£Lbkh¤j mik¥ghf ÏUªJ kåj thœ¡ifia KGtJkhf
M¡uä¤jJ. ešthœ¡ifia bg‰W¤ jUtJjh‹ muÁ‹ F¿¡nfhshf ÏUªjJ.
Ïjid neh¡fkhf¡ bfh©l muÁ‹ elto¡iffŸ všyh« ãaha¥gL¤j¥g£ld.
muÁaš,xG¡f«, rka«k‰W«bghUshjhu«M»at‰¿‰»ilnav›éjghFghL«
2 3
fhz¥gléšiy. MafiyfŸ m¿éaš k‰W« xG¡f« M»at‰iw mila muR
g§fhëahfÏU¡»wJv‹D«v£k©Lg®¡»‹fU¤ijbah£oajhfnt»nu¡fefu
muRÂfœªjJ. Vbj‹° efumuR òfê‹c¢r¤ÂèUªj nghJ»nu¡f¤Â‹Áwªj
muÁašfU¤J¡fë‹ÃuÂëgkhf¡fUj¥g£lJ.
»nu¡f efu muRfëš neuo k¡fsh£Á eilbg‰wJ. k¡fŸ neuoahf
murh§f¤Âšg§nf‰wd®.ÏJk¡fŸr¡Â¡FvL¤J¡fh£lhf¤ÂfœªjJ.murh§f
mik¥òfŸ v‹gJ kh‰w¤Â‰F£g£lJ v‹gij »nu¡f muÁaš j¤JtPhåfŸ
fUÂd®.mj‹goKjèšKoah£ÁÃwFca®Foah£Ábadkh‰w«V‰g£lJ.ÃwF
ÁWFGth£ÁÃwFk¡fsh£Ábadkh¿kh¿R‰¿¢R‰¿muRfŸV‰g£ld.Mdhš
»nu¡f®fŸk¡fsh£Áiakh¡fsh£Áahf¡(Mobocracy)fUÂd®.
»nu¡f®fŸ j‹dh£Á, RjªÂu« ngh‹witfis mgçjäjkhf¥ Ëg‰¿d®.
m¢rka¤Âš, tl¡F Inuh¥ghéš, khÁnlhåahit rh®ªj Ãè¥ v‹gtç‹
jiyikæš tèikä¡f, Koah£Á Kiw muR vG¢Á bg‰w nghJ, efu muRfŸ
FiyªJ nghæd. f£L¥ghl‰w mÔj RjªÂu«, »nu¡f muR rKjha¤Âš gštif
V‰w¤jhœÎfisV‰gL¤ÂæUªjd.ÏU¥ngh®,Ïšyhnjh®,vënah®,tènah®k‰W«
Vbj‹RmšyJ°gh®lhM»at‰¿‹e©g®fŸvdrKjha«ÃsÎg£Lk¡fëilna
x‰Wikæ‹ikãyéaJ.j¤JtPhåa® gy®,xG¡f«v‹gJv‹d?e‰g©òfis
ngh¡F«KiwfŸvit?v‹gijg‰¿ÔéukhfÁªÂ¤jd®.m¥nghÂUªj k¡fŸ
f£L¥ghl‰w, xG§f‰w thœ¡ifia thœªjjhf¡ fUÂd®. Ϥjifa kd¥gh‹ik
cilat®fŸ, mt®fis fh£oY« nkyhd g©òilat®fël«, ÅœtJ jt¿šiy
vd¡fUÂd®.m›thnw,»nu¡f®fS«Åœªjd®.
»nu¡f efu muRfëš r_f mik¥ÃY« FiwghLfŸ ÏUªjd. Vbj‹°
efu¤Âš moikfŸ bgUkséš ÏUªjd®. moikKiw ehfßf nk«gh£o‰F
vÂuhdJ. k¡fsh£Á Kiw¡F khwhdJ. ghFghLfŸ Ïšyhkš všyh k¡fS«
cçikfŸ k‰W« rYiffis¥ bg‰WmDgé¡F«NœãiyfŸ k¡fsh£ÁKiwæš
ãyΫrnfhju¤Jt«mj‹m°Âthu«.mj‹cW¥Ãd®fŸvšnyhU«rkkhdt®fŸ.
khålthœ¡ifæ‹ všyhm«r§fisÍ«cŸsl¡»ajhf»nu¡f efumuR
és§»aJ.ϪjcŸsl¡»aãiy,murh§f«k‰W«mj‹gâfŸ,murh§f¤Â‰F«
Ïju fHf§fS¡FäilnaÍŸs ntWghLfŸ ngh‹w muÁaš bjhl®ghd
Ãu¢Áidfis»nu¡f®fŸm¿ahkšòw¡fâ¡F«gobrŒJé£lJ.
‘‘r_f¤Âå‹W«muirÃç¤j¿ajt¿ajhšm¤ÔåaRjªÂu«milahs«
fhzKoahj cilg£l Á‹dkh»é£lJ’’ v‹W kh¡It® (Maclver) v‹D« m¿P®
T¿ÍŸsh®.mt®nkY«TWtjhtJ,všyht‰iwÍ«cŸsl¡»a»nu¡fefumuR,
efu¤Â‰F« k¡fS¡FäilnaÍŸs ntWghLfë‹ j‹ik k‰W« r£l« k‰W«
tH¡fhW¡fS¡»ilnaÍŸs tiuaiwfism¿a¤jt¿aJ. r£l« k‰W« xG§if
ãiy eh£Ljš, g©ghLfis¥ ghJfh¤jš ngh‹w gâfŸ r®ttšyik gil¤j
muÁ‹ flikfŸ v‹gij czu¤ jt¿aJ. nt‰Wikæš x‰Wik, všnyhU¡F«
cçikfis¤ ju kW¤J j‹å¢irahf brašg£lJ všyhkhf¢ nr®ªJ efu muR
mêtj‰F¡fhuz§fsh»é£ld.
4 5
1.2 ãy¥Ãuò¤Jt muR
nk‰f¤Âa Inuh¥ghéš cnuhkhåamuÁ‹ Åœ¢Á, ‘muR’ v‹»wmik¥Ã‹
Åœ¢Áahfnt fUj¥g£lJ. m›Åœ¢Á¡F Ëd® v§F« bgU§FH¥gnk nkè£lJ.
cnuhkhåa muÁ‹ ÛJ tl¡»èUªJ gilbaL¤j ö¤njhåa MÂthÁfŸ
(Teutonic Barbarians), gH§Foæd® ãiyænyna thœªjd®. tèikä¡f, ika
mÂfhu¡ f£L¥ghL, tšyik bghUªÂa nk«g£likamÂfhumik¥ò ngh‹wit
mt®fS¡F¤ bjçªÂU¡féšiy. Ãunjr RjªÂu« k‰W« jåkåj RjªÂu«
v‹gitfns mt®fS¡F K¡»akhdjhf ÏUªjJ. mt®fSila mur®fŸ
bt‰¿fukhd gil¤jiyt®fŸ v‹gij¤ jéu, ntW vªj milahs§fS«
mt®fS¡FÏšiy.murh§fãfœ¢Áfëšrhkhåa®fŸmidtU«g§Fbg‰wd®.
Ϥjifa Fzey‹fis¡ bfh©l ö¤njhåa gH§FoædUl‹
cnuhkhåa murik¥Ã‹ xG§F, xUik¥ghL k‰W« ika¥gL¤j¥g£l
mÂfhuKiwnahLbjhl®òV‰g£lnghJnkhjšV‰g£lJ.
Ϫj Ïu©L Ku©g£l mik¥òfë‹ r§fk¤Âš xU òÂa muRKiw
njh‹¿aJ.FGKiwrKjhamik¥ig¡bfh©lgH§Foæd®k‰W«VfhÂg¤Âa
muR Kiw mik¥ig¡ bfh©l cnuhkhåa murik¥ò M»a bt›ntW KiwfŸ
nkh¡bfh©lnghJãy¥Ãuò¤JtmuRv‹wmuRKiwnjh‹¿aJ.ãy¥Ãuò¤Jt
muR,v‹gJxUmuRKiwnamšy,mJxUFH¥gkhdmik¥òv‹W«,Ï«Kiwia
muÁ‹ gçzhk ts®¢Áæš nr®¥gJ rça‹W v‹W« gy ék®rd§fŸ ÏU¥ÃD«,
ãy¥Ãuò¤Jt Kiwia xJ¡» éLjš rça‹W. cnuhkhåa M£Á Åœ¢Á bg‰w
fhy¤Âš,Inuh¥Ãak¡fS¡FghJfh¥ò«,mikÂahdthœ¡ifÍ«jªjJÏ«Kiw
murhF«. VfhÂg¤Âa cnuhkhåa¥ nguuÁ‹ Åœ¢Á¡F¥ ÃwF« eÅdfhy njÁa
muR njh‹Wtj‰Fkhd Ïil¡fhy¤Âš mitfS¡»ilna ghykhf¤ ÂfœªjJ
ãy¥Ãuò¤JtmurhF«v‹gJrçahdjhF«.
4 5
ãy¥Ãuò¤Jt muÁ‹ vG¢Á
cnuhkhåa rh«uh{ía« Åœªj Ëd®, mªeh£o‹ ãy¥gu¥ò, tèik
bg‰W és§»a Ãuò¡fë‹ KG¡f£L¥gh£o‰FŸ tªjJ. x›bthU ÃuòΫ
mtuJ f£L¥gh£oš ÏUªj F¿¥Ã£l ãy¥gu¥Ã‰F jiytuhf ÏUªJ mj‹
ã®thf¤ijÍ« ftå¤J tªjh®. mt® mtuJ bghW¥Ãš ÏUªj ãy§fis
mtiu¢ R‰¿æUªjt®fS¡F F¤jif¡F é£L F¤jifia bg‰W mt®fŸ
nkš M¡f« brY¤Âdh®. mtçläUªJ ãy¤ij neçilahf¥bg‰wt®fŸ
jiyik¡ F¤jifjhu®fŸ vd¥g£ld®. mt®fS¡F mL¤jgoahf ÏUªjt®fŸ
F¤jifjhu®fŸ vd¥g£ld®. mt®fS¡F« ÑnH ÏUªjt®fŸ Jiz¡
F¤jifjhu®fŸ vdΫ, F¤jifjhu®fë‹ ne®nk‰gh®itæš ãy¤ij rhFgo
brŒjÏju Áy®moikfŸmšyJ g©izah£fŸ vdmiH¡f¥g£ld®. Ït®fŸ
x›bthU tifædU« mt®fS¡F ne® nkš k£l¤ÂèUªjt®fS¡F F¤jif,
fhâ¡if k‰W« Ïju gâfis¢ brŒJ tªjd®. Ϥjifa mik¥Ãš éRthr«
v‹gJ cldo nkyhsU¡nfæšyhkš mtU¡F« nknyÍŸst®fS¡F »ilahJ.
vdnt Ãuò¡fŸ jiyik¡ F¤jifjhu®fis¤ jh©o Ïju®fŸ nkš mÂfhu«
brY¤jnth mšyJ f£lisfis ãiwnt‰W«gonah t‰òW¤j KoahJ. nkny
Tw¥g£LŸs g©izahŸKiw Ï¡fhy¤ÂY« bj‹dh£o‹ gy gFÂfëY«
eilKiwæèUªJtUtJF¿¥Ãl¤j¡fJ.
Ïnj nghy uhQtK« mtut®fshš V‰gL¤j¥g£L mtut® f£L¥gh£oš
Ïa§»aJ. vdnt ÏiwikaÂfhu« KGikahdjhf Ïšiy. x›bthU k£l¤ÂY«
ÏUªjt®fŸ mjid¥ bg‰¿Uªjd®. Ï¢Nœãiyæš muÁaš K‹nd‰w¤Â‰F
têæšyhÂUªjJ, Ï«Kiwæyhd éRthr« Éfhy¤Âš ϧ»yhªJ ngh‹w
ehLfëšnjÁamuRV‰gltifbrŒjJ.ãy¥Ãuò¤JtKiwmuÁ‹K¡»arhjid
k¡fS¡FmikÂia¥bg‰WjªjjhF«v‹gijkW¡fÏayhJ.
ãy¥Ãuò¤Jt muÁš moikfshd g©izah£fë‹ v©â¡if äfΫ
mÂfkhdjhf ÏUªjJ. Ïj‹ fhuzkhf mt®fŸ têg£l »¿°Jt kj« e‹F
ts®ªjJ. Ïjdhš cnuhkhåamuÁ‹ Åœ¢Á¡F ÃwF, ãy¥Ãuò¤Jtmurik¥ghš
ÃiH¤jkhbgU«ãWtdkhf,ÂU¢rigfUj¥gL»wJ.
ãy¥Ãuò¤Jt murik¥ò ÂU¢rigæ‹ M¡f¤Â‰F tY nr®¥gjhfnt
ÏUªjJ.kj¤jiyik¡bfÂuhfvªjxUbgçamik¥igÍ«,m¡fhy¤ÂaÂU¢rig
éU«géšiy. gštif goãiy¡F£g£L, vt® xUtU¡F«, mÂf K¡»a¤Jt«
juhj ãy¥ Ãuò¤Jt M£Á, ÂU¢rigæ‹ M¡f« nt%‹w K¡»a fhuzkhdJ.
Ï›th¡f¤Â‰F vÂuhf Éfhy¤Âš njh‹¿a kj¢Ó®¤ÂU¤j Ïa¡f«
(Reformation) ÂU¢rigæ‹ jiyikia tYéH¡f¢ brŒjJl‹, njr Koah£Á
njh‹¿lfhuzK«MdJ.
Ϥjifa FiwghLfŸ k‰W« gyÅd§fS¡»ilnaÍ«, ãy¥Ãuò¤Jt muR,
Inuh¥ÃamuÁaY¡Fgytifæšg§fë¤JŸsJ. nk‰f¤ÂaInuh¥ghéš,muÁaš
x‰WikiaÍ«, thœéašKiwfisÍ« njh‰Wé¤jcnuhkhåamuR, ehfßfKiw
gH§FoæduhšÅœ¤j¥g£L,Áij¡f¥g£lhY«jåkåjéRthr¤ÂdhY«,ãy¤ij
rh®ªj g‰¿‹ nguhš V‰gL¤j¥g£l ãy¥Ãuò¤Jt muR, r_f f£lik¥ò Ájwh
6 7
t©z«, FH¥g§fŸ V‰glh t©z« xU xG§if njh‰Wé¤jJ. Ïu©lhtjhf,
bgçaãy¢Rth‹jhu®fŸRakhf,jåkåjRjªÂu¤ijéU«Ãat©z«,j‹dh£Á
bg‰¿Uªjd®. mt®fSila RjªÂu« KGik bg‰¿UªjJ. Ïjid ‘ika®°’
v‹»wm¿P®, ‘‘ãy¥Ãuò¤JtmuRÏil¡fhy¤Â‹ÃªijagFÂæš,RjªÂu¤Â‹
kh£Áikiaf£ofh¤jJ’’v‹WF¿¥ÃL»wh®.
ãy¥Ãuò¤JtmuÁš, bghJ k‰W« jåcçikfŸ tiuaW¡f¥glhkèUªjJ.
tèik ä¡f Ïd murh§f« cUthf Ïilôwhf, ãy¥Ãuò¤Jt muR, gštif
Á¿a muRfshf ÃçªÂUªjJ. Inuh¥Ãa muÁaèš, ‘‘ãy¥Ãuò¤Jt muR, xG§f‰w
Kiwæš xU§»iz¡f¥g£lmik¥ò’’ v‹wMl«ì‹T‰¿š bgUksÎc©ik
cŸsJ.
ϪÂahéš ãy¥Ãuò¤Jt muR
Ïil¡fhyϪÂahéšãyéaãycilikk‰W«ãytçKiwfŸ,Inuh¥Ãa
ãy¥Ãuò¤Jt Kiwia x¤ÂUªjhY«, Ïu©ilÍ« rkkhf fUJtJ rçahdj‹W.
m›thwhfϪÂahéšãyéaãycilikmik¥ò‘‘#Û‹jhç’’Kiwvd¥g£lJ.
#Û‹jhç mik¥ò
g‹bdL§fhykhf, ϪÂahéš ãy¤Â‹éis¢rèš xUgF ãytUthahf
bgw¥g£lJ. Ï›tUthŒ muR mYty®fŸ _ykhf neçilahfnth mšyJ
Ïil¤juf®fŸ thæyhfnth bgw¥g£lJ. Ït®fŸ tNè¤j tçæ‹ xU gFÂia
j§fŸ g§fhf vL¤J¡ bfh©ld®. Ït®fns #Û‹jh®fŸ vd miH¡f¥g£ld®.
ãytçtNšbrŒjÏl§fëšmt®fS¡FÁyrka§fëšbrhªjãyK«ÏUªjJ.
Ãç£oõ® fhy¤Âš, Ϫj #Û‹jhç KiwahdJ. tl¡F k‰W« tlnk‰F
ϪÂahéš, kh‰¿aik¡f¥g£L kfšthç (Mahalwari) Kiwahf m¿Kf«
brŒa¥g£lJ. Ϫj Kiwæš »uhk« »uhkkhf, MÂd§fŸ thçahf, ãycilik
mkšgL¤j¥g£lJ. ãycilikahdJ, nk£L¡Fo FL«g¤Â‰FT£L cilikahf
M¡f¥g£lJ.
1.3 Ïd muÁ‹ njh‰w«
ãy¥Ãuò¤Jt M£ÁKiw, Inuh¥Ãa k¡fS¡F, j‰fhèkhd ghJfh¥ò
mik¥ghf ÏUªjnjašyhkš, k¡fëilna njÁa Ïd cz®¢ÁiaÍ«, thœ¡if
KiwiaÍ«mik¤JbfhŸtj‰Fv›tifæY«cjébrŒaéšiy.
ãy¥Ãuò¡fsh£Á Kiw rhjhuz k¡fis ml¡» mt®fŸ ÛJ, M¡f«
brY¤JtjhfntÏUªjJ.vdntÏj‰bfÂuhf,k¡fŸbrašg£lnjhLtèikä¡f
M¡f« brY¤j¡Toa muRfŸ njh‹wMu«Ã¤j nghJ mt‰iwMjç¤jh®fŸ.
Ïj‰F ntW Áy ãfœÎfis fhuâfshf F¿¥Ãlyh«. mt‰WŸ m¥nghJ
k¡fëilnaV‰g£l kWky®¢Á, kj Ó®ÂU¤jÏa¡f« ngh‹witfisF¿¥Ãlyh«.
Ïjid m¥nghJ, ϧ»yhªJ eh£il M£Á brŒj onahl® gu«giuia¢ nr®ªj
mur®fŸmÂfhuFé¥òk‰W«mÂfhu¤ijÂwikahfifahS«Kiwahšk¡fis
njÁa cz®Î cilat®fshf kh‰wyh« v‹gijÍ« mt®fis x‰Wik¥gL¤Â
muR¡FrhjfkhfbrašglbrŒaKoÍ«v‹gijÍ«vL¤J¡fh£odh®fŸ.
6 7
k¡fëilna bjhl®ªJ x‰Wik cz®it¥ ngh‰wΫ, Ïd cz®ÎfŸ
mo¥gilæšmt®fis¤Âu£o,ts®¢ÁV‰glcjtKoÍ«v‹gijÍ«mt®fŸÏju
Inuh¥Ãa ehLfS¡F òçÍkhW brŒjh®fŸ. Ϥjifa muÁaš kh‰w« ϧ»yhªJ
eh£oš V‰gLtj‰F mo¥gilahd k‰W« K¡»akhd fhuzkhf ϧ»yhªij
Inuh¥Ãa f©l¤Âå‹W« M§»y¡ fhšthŒ Ãç¤J mjdhš mJ jå¤j‹ik
cilajhfÏUªjnjahF«.fhy¥ngh¡»šF¿¥ghfgÂidªjh«ü‰wh©o‹Mu«g
fhy¤Âš M§»nya®fŸ Ãuh‹R ngh‹w ehLfëš M¡f« brY¤j Mu«Ã¤jd®.
Ϫjngh¡F,Ãuh‹R,°bgæ‹k‰W«ngh®¢RfšehLfëšnknyTw¥g£lnjÁaÏd
cz®ÎV‰glVJthæ‰W.ÏnjnghygÂdhwh«ü‰wh©ošbl‹kh®¡,k‰W«RÅl‹
k¡fëilnaÏ›Îz®itnjh‰Wé¤JxUik¥gh£ilnk«gL¤ÂaJ.
Ï›thwhf, òÂa muR x‹W njh‹¿aJ. muR g‰¿a giHa fU¤J¡fŸ
kiwªJ‘njÁa«’v‹wcz®¢Ánknyh§»k¡fëilnaV‰g£lx‰Wik,Ϥjifa
muRfis ghJfh¤jJ. mªj mo¥gilæš jh‹ gÂidªJ k‰W« gÂdhwh«
ü‰wh©oš muRfŸ njh‹wΫ, Ϫj muRfS¡»ilna rkãiy k‰W« Ïiwik
mÂfhu« V‰f¥g£L, ãiyeh£l¥gl nt©L« v‹wcWÂ¥ghLmuRfS¡»ilæY«
k¡fël¤ÂY«nknyh§»ÏUªjJ.Ï«kh‰w«,g‹dh£Lr£l«njh‹Wtj‰FJiz
ã‹wJ.
Ïd muÁ‹ ts®¢Á
Ïd muRfŸ tu«g‰w mÂfhu« brY¤J« Koah£Áfshf ÏUªjd.
ÂU¢rig mÂfhu« xJ¡f¥g£L Ãuò¡fsh£Á kiwa¤ bjhl§»a fhy¤Âš k¡fŸ
mt®fSila cæ®fS¡F ghJfh¥ò ju¤j¡f muRfŸ nkš e«Ã¡if bfh©L,
mt‰iwMjç¤jd®.òu£Á»¿°JtkjK«Tleh‹FvšiyfS¡F£g£lgF¡F
jh‹ mÂfhu« brY¤j mur®fS¡F cçik c©L v‹W T¿ tªj nghÂY«,
rka¤ij f£L¥gL¤Jtj‰F mÂfhu« mur®fS¡F c©L vd V‰W¡bfh©lJ.
vdnt jh‹ bjŒÅf njh‰w¡ bfhŸif mo¥gilæš, mur®fŸ tu«g‰w mÂfhu«
gil¤j Koah£Áfis Mjç¤jd®. ÏU¥ÃD«, Ϥjifa mur®fë‹ M¡f«
k¡fëilna bjhl®ªJ eilbgwKoaéšiy. mL¤j f£lkhf, Ïd muRfëš
murU¡F«k¡fS¡Fäilna,óršfŸV‰g£Lk¡fŸ,j§fSilacçikfS¡fhf
mt®fSilav©z§fŸ.thœ¡ifKiwfisÁwªjKiwæšmik¤J¡bfhŸs
nghuhodh®fŸ.k¡fS¡FÃuÂã¤Jt«jU«murh§f«ÁwªjbjdfUÂFoah£Á
Kiwnt©Lbkdt‰òW¤Âdh®fŸ.
Foah£ÁKiw_‹WK¡»anfh£ghLfist‰òW¤J»wJ.mitrk¤Jt«,
k¡fŸ Ïiwik k‰W« njÁa« v‹gdthF«. Kjèš brhšy¥g£l rk¤Jt
nfh£ghL, ÃbuŠR òu£Áahs®fŸ 1789-« M©L btëæ£l ‘kåj cçikfŸ
Ãufld¤Âš’ t‰òW¤j¥g£LŸsJ. m¥nghJ Kjš ViH vëa k¡fŸ Kjš
midtU«moikjd¤ÂèUªJéLg£Lr_f, rkak‰W«bghUshjhuJiwfëš
v›éj ghFghL« Ïšyhkš RjªÂukhf thHnt©L« v‹w fU¤J bjhl®ªJ
tèÍW¤j¥g£lJ. k¡fël¤Âš njÁa«, RjªÂu« k‰W« rk¤Jt cz®ÎfŸ
nknyh§» mt‰iw miltj‰F mt®fŸ c¤ntf¤Jl‹ elto¡iffŸ gyt‰iw
nk‰bfh©lh®fŸ. Ϥjifa cz®Îmt®fëilna V‰gLtj‰F ÃbuŠR òu£ÁÍ«
K¡»akhdfhuzkhF«v‹Wbrhšy¥gL»wJ.
8 9
tu«g‰w Koah£Á Kiw kiwªj nghJ mjDila eilKiwfS« kiwªJ
nghdnjhL v®fhy¤Âš m¤jifa M£Á KiwfŸ njh‹w Koahjgo gh®¤J¡
bfhŸs nt©oaJ äfΫ mtÁakhæ‰W. Ï›thwhf, Inuh¥Ãa f©l¤Âš
Foah£Á Kiwia ËtU« eÅd fhy njÁa Ïd muRfŸ V‰g£ld. Ï›tuRfŸ
bjhêš, t®¤jf« k‰W« éahghu« M»at‰¿š jilfŸ Ïšyhkš k¡fŸ
bghUshjhu elto¡iffis nk‰bfhŸsΫ, mt‰iw éçÎgL¤jΫ òÂadt‰iw
f©LÃo¡fΫ,RjªÂukhfÏitvšyht‰¿Y«brašglΫtêtifbrŒjd.Ïj‹
fhuzkhf ãy« k‰W« KjÄ£oš bjëthd mnj rka¤Âš cWÂahd K‰ngh¡F
elto¡iffŸnk‰bfhŸs¥g£ld.
Ï›tifahd njÁa Ïd muRfŸ cybf§»Y«, éiuéš V‰g£ld. Ïj‹
éisthfj‹id¤jhndM£ÁbrŒJ¡bfhŸsRjªÂu«nt©L«v‹w‘j‹dh£Á’
cWÂ¥ghLk¡fëilnanknyh§»ã‹wJ.k¡fŸvªbjªjmuRfëšthœªjh®fnsh,
mªj muRfë‹ všiy¡F£g£l gFÂfëš mt®fSila bjhêšfŸ k‰W«
éahghu« ngh‹witfis mik¤J K‹ndWtj‰F njitahd elto¡iffis
nk‰bfh©lj‹ fhuzkhf, »£l¤j£l IªJ ü‰wh©LfS¡F Ï«Kiw
Ëg‰w¥g£lJ. nk‰brhšy¥g£l bfhŸiffŸ mo¥gilæš V‰g£l Ïd muÁš
Fok¡fël¤Âšx‰WikiaV‰gL¤ÂanjhLmt‰¿‹ghJfh¥ÃidÍ«cWÂbrŒJ
bfh©ld®.
rkj®k muR
rkj®k bfhŸifia Ëg‰Wgt®fŸ muR e‹ik jU« ãWtd« v‹gjhf
fUJ»wh®fŸ. vdnt k¡fS¡F r_f ÚÂ »il¥gj‰F mÂf mséš bghUŸ
c‰g¤Â mjid g»®ªjë¤jš ngh‹wt‰¿š muR f£L¥ghL mtÁa« vd
fUJ»wh®fŸ. rkj®k muÁš bghUŸ cilik, bghUŸ c‰g¤Â rhjd§fŸ
k‰W« gçt®¤jid ngh‹witfS«, ju¥gL« ntiy¡fhd CÂaK« mtut®
njit¡FjFªjh‰ nghyÏU¡fnt©L«v‹W rkj®kthÂfŸfUJ»wh®fŸ.Ϫj
mo¥gilæšjh‹rkj®kmuRV‰g£lJ.
rkj®k muÁ‹ K¡»a Áw¥òfŸ tUkhW
J.W. fh®d® v‹gt® rKjha¤Âš cŸs FiwfŸ k‰W« bfLjšfis
Fiw¤J Ôéu kh‰w§fis rkj®k muR V‰gL¤J« v‹W T¿ÍŸsh®. mj‰F
mt® ËtU« fhuz§fis vL¤J¡fh£lhf brhš»wh®. gzK«, mÂfhuK«
Áyçl¤ÂšFéªÂU¡»‹wd. ciH¥ngh®mt®fSilaciH¥Ã‰nf‰wCÂa¤ij
bgWtšiy.KjyhëfnshLmt®fS¡FnghuhLtj‰fhdr¡Ânahngu«ngR»‹w
ÂwiknahÏU¡féšiy.Ï¥nghJŸsÏ«KiwÁyçl«mÂfkhfbršt«nru¡Toa
thŒ¥òfisjªJk¡fëilnaV‰w¤jhœÎfisV‰gL¤J»wJ.ÏšfhyjhkjK«,
njitæšyhj mYtšfS« mÂfç¡»‹wd. njÁa bghUshjhu« £läl¥glhkš,
f£L¥ghl‰w c‰g¤Â ngh¡F ÏU¥gjhš bghUŸfŸ kèthf »il¡»‹wd.CÂa«
Fiwthf ÏU¡»‹wJ. mnj rka¤Âš ntiy »il¡fhj ãiyÍ« V‰gL»‹wJ.
Ïit všyhK« ãahak‰w j‹ik, ne®ika‰w ngh¡F, bghUŸ nr®¤jèš mgçäj
éU¥g« ngh‹witfŸ nknyh§» jåkåj el¤ijæ‹ ju« Fiw»wJ v‹W«
fh®d®vL¤J¡fh£oÍŸsh®.
8 9
ÑnHrkj®kmuÁ‰nfcçaÁyK¡»akhdj‹ikfŸju¥g£oU¡»‹wd.
1. Kjyhë¤Jt Kiwia Ú¡F»wJ.
rKjha¤Âš bghUshjhu ßÂahf ‘‘gz¡fhu®’’ k‰W« ‘‘ViH’’, ‘‘bghUŸ
cilat®’’ k‰W« ‘‘bghUs‰wt®’’, ‘‘Ru©Lnth®’’ k‰W« ‘‘Ru©l¥gLnth®’’ v‹W
V‰w¤jhœÎfisC¡Fé¤Jk¡fisÏUtifahfÃç¡»‹wKjyhë¤JtKiwia
xê¤JV‰w¤jhœéšyhjrKjha¤ijV‰gL¤J»wJ.
2. ngh£ofis v®¡»wJ
všyh tifahd ngh£ofisÍ« xê¤J ntiy bfhL¥ngh® k‰W« ntiy
brŒnth®Ïilnax‰WikiaÍ«,x¤JiH¥igÍ«V‰gL¤jKaY»wJ.
3. midtU¡F« bghUshjhu rk¤Jt«
rKjha¤Â‹ gšntW ÃçÎfS¡»ilna cŸs bghUshjhu ßÂahd mÂf
mséyhd Ïilbtëia Fiw¤J bghUshjhu rk¤Jt« V‰gl cjλwJ.
bršt« F¿¥Ã£l Áyçl« Fé¡f¥gLtij v®¤J ViH k‰W« gz¡fhu® v‹w
ãiyikiamf‰¿všnyhU«rkthŒ¥òfŸbgwΫ,mjdhš»il¡F«e‹ikfë‹
gyid mDgé¡fΫ cjλwJ. nytè v‹w bghUëaš ãòz®, ‘‘rkj®k muR
V‰w¤jhœÎfismf‰¿všnyhiuÍ«rkkh¡F»wJ’’v‹WF¿¥ÃL»wh®.
4. jåah® cilikia v®¡»wJ
jå eg®fŸ brh¤J Fé¥gij rkj®k muR v®¡»wJ. mij Ú¡Ftj‰F
Ka‰Á¡»wJ. jåah® cilik v‹gJ ÂU£L¡F rkkhdJ v‹W«, rKjha¤Âš
Ô§Ffis njh‰Wé¡»wJ v‹W« fUJ»wJ. ãyK« _yjdK« všnyhU¡F«
bghJthdJv‹W«,F¿¥Ã£lÁyU¡Fcçajšyv‹W«étç¡»wJ.
5. c‰g¤Âæ‹ ÛJ rKjha¡ f£L¥ghL
jåeg® bghUŸ c‰g¤Â Ka‰Áfëš <LgLtij jL¤J munr mjid
njÁakakh¡» eilKiw¥gL¤jnt©L« v‹gJ rkj®k muÁ‹ nfh£ghLfëš
K¡»akhdJ. c‰g¤Â brŒa¥gL« bghU£fŸ bghJk¡fS¡nf ga‹glnt©L«.
vdnt muR mt‰iw njÁa kakh¡» k¡fŸ mDgé¡F« tifæš V‰ghL brŒa
nt©L«.
6. rKjha¤Â‰F K¡»a¤Jt« jU»wJ
jåeg® eyD¡F khwhf, r_fey‹ V‰f¥g£L rKjha¤Â‰F rkj®k muR
K¡»a¤Jt«jU»wJ.FW»ak‰W«Raeyngh¡FfS¡FvÂuhfbghJeyidr_f
muRfh¥gh‰Wtj‰FéU«ò»wJ.rKjha¤Â‰Fvitvitnjitnah,mitmit
murhnynac‰g¤ÂbrŒa¥glnt©L«v‹gJK¡»akhdF¿¡nfhshF«.
7. njit¡nf‰g ciH¥ghëfS¡F e‹ik jU»wJ
ciH¥ò¡nf‰wCÂa« k‰W« gy‹fŸciH¥ghëfS¡F»il¡f nt©L«.
xUtdJ ciH¥Ã‰nf‰wthW CÂakë¤jš v‹gJ rkj®k muÁ‹ Ãujhd
10 11
bfhŸifahF«. mj‹ Á¤jhªj« ‘‘xUtå‹ Âwik¡nf‰wh‰ ngh‹w gâ, mt‹
njit¡nf‰wh®nghšCÂa«’’.
8. KiwfŸ
#dehaf - k‰W« gçzhk ts®¢Áæidna nrhrè[ muR éU«ò»wJ.
j‰fhy¤Âš ãyλ‹w muÁaš k‰W« bghUshjhu mik¥òfëš, go¥goahfΫ,
#dehaf ßÂæYnk kh‰w¤ij bfh©Ltu Ka‰Á¡»wJ. nrhrè[ Á¤jhªj«,
muÁašßÂæyhdmikÂahdtêfisnae«ò»wJ.
kÂ¥ÕL (Evaluation)
Á¤jhªj ßÂæY«, bghUshjhu Ïa¡f« v‹w KiwæY« rkj®k muÁ‹
ãiwfŸk‰W«FiwfŸÃ‹tUkhW.
m. rkj®k muÁ‹ ãiwfŸ
cybf§»Y« gšntW tot§fëš rkj®k muRfŸ cŸsd. bghJ e‹ik
F¿¤j mid¤J elto¡iffëY« muR m§nf jiyæLtij fhzyh«. njÁa
K¡»a¤Jt« thŒªj bghUshjhu k‰W« bjhêš elto¡iffis munr j‹ tr«
vL¤J¡ bfh©L, mt‰iw f£L¥gL¤J»wJ. mid¤J muRfë‹ ngh¡FfS«,
nrhrè[Á¤jhªj¤Â‹ghijæšbrštjhf¤bjç»wJ.
1. muR jåkåjid¡ fh£oY«, kh£Áik bfh©ljhf¡ fUj¥gL»wJ.
c‰g¤Âæ‹K¡»am«rkhfk¡fŸey‹fUj¥gL»wJ.
2. r_fV‰w¤jhœÎfism¿éašó®tkhfés¡FtJl‹,m¤jifarkd‰w
ãiyfis ngh¡Ftnj nrhrè[ Á¤jhªj¤Â‹ jiyaha flikfshf
Tw¥gL»wJ. bghUshjhu V‰w¤jhœÎfŸ, ts§fë‹ gad‰w cgnahf«,
k‰W«Kiwa‰w£lälšngh‹wt‰iwmwntÚ¡F»wJ.
3. rKjha¤Âš ãyλ‹w bghUshjhu V‰w¤jhœÎfis mwnt ngh¡F«
tifæš, jå cilikæid monahL ngh¡f v¤jå¡»wJ. Ïjdhš
vënah®tènahuhš Ru©l¥gLtJ mwnt j鮡f¥g£L nk«g£l
rKjha«cUthftênfhy¥gL»wJ.
4. c‰g¤Âæ‹ nfh£ghL, r_f ga‹ghnl jéu, jåkåj yhg«
m‹W. bjhê‰rhiyfis yhg neh¡f¤Â‰fhf m‹¿, r_f
eyD¡fhfntKiw¥gL¤Âã®thf«brŒ»wJ.
5. ciH¡F« t®¡f¤Âdç‹ thœ¡if¤ ju¤ij ca®¤Â rKjha¤Âš K¡»a
mªj°¤ijV‰gL¤Â¤jUtJl‹,mt®fë‹gâ¢NHèidnk«gL¤jΫ
nrhrè[muRKa‰Á¡»wJ.
6. éU«ò« kh‰w§fŸ mid¤ijÍ« go¥goahfΫ, muÁaš ßÂahfΫ
k£Lnk V‰glnt©L« v‹gij tèÍW¤J»wJ. Ï›tifæš #dehaf«
bt‰¿¥ghijæšbršyΫcjλwJ.
10 11
7. Ïit mid¤Â‰F« nkyhf jåkåjid njitfëèUªJ«, gÁ¥Ãâ
g£oåfëèUªJ« éLé¤J mt‹ muÁaš k‰W« bghUshjhu
elto¡iffëšg§nf‰fgytiffëšcjλwJ.
M. rkj®k muÁ‹ FiwfŸ
nk‰Tw¥g£l rhjf¤ j‹ikfis bg‰¿U¥ÃD«, nrhrè[ murhdJ
Ñœ¡fhQ«fhuz§fëdhšfLikahfék®rd«brŒa¥gL»wJ.
1. jåkåjD¡Fnkyhdmik¥ghfmuRbrašgLtjhš, jåkåjRjªÂu«
gh¡f¥gL»wJ. muR v#khddhfΫ, Fok¡fŸ muÁ‹ nrtf®fshfΫ
M»él¡TL«.ÏJV‰òilaj‹W.
2. jåcilik k‰W« jåeg® Ka‰ÁfŸ òwªjŸs¥gLtjhš, mÂf g£r
ciH¥Ãidfh£lkåj®fŸK‰glkh£lh®fŸ.
3. Á¤jhªj ßÂæš gy e‹ikfŸ ÏU¥gjhf njh‹¿dhY«, eilKiw¡F
x›thj mik¥ghfnt ÏJ fUj¥gL»wJ. munr m¤jid mYtšfisÍ«
ftå¡f ÏayhJ. ÏJ fhy¥ngh¡»š, jhkj¤ijÍ«, CHiyÍ«,
anj¢rÂfhu¤ijÍ« njh‰Wé¤J éL«. Ï«Kiw muÁš bjhê‰rhiy
yhg¤ÂšÏa§fthŒ¥Ãšiy.
4. Ef®nth® M®t« k‰W« ÂU¥Â v‹gij nrhrè[ bfhŸif
m§Ñfç¡féšiy. Ïjdhš Ef®nth®fS¡F v›éjkhd nj®ªbjL¡F«
cçikfS« më¡f¥gLtšiy. muR më¡F« bghU£fis k£Lnk
ga‹gL¤J«ãiy¡FEf®nth®jŸs¥gL»wh®.
5. nrhrè[ Á¤jhªj¥go brašgL« ehLfis él, jiypL Ïšyhj tâf
KiwfŸ bfh©l ehLfŸ gy tifæš K‹nd¿ÍŸsd. cjhuz¤Â‰F
nrhrè[ uZah k‰W« Ódhit él mbkç¡fh g‹kl§F K‹nd‰w«
f©LŸsJ.
nrhrè[ muR v‹gJ FH¥g§fë‹ »l§F v‹W« fUj¥gL»wJ. mj‹
c©ikahd Ïy£Áa§fŸ vit v‹gij vtU« m¿ªÂy®. våD«, ÏJ cyf«
KGtJ« tunt‰ig bg‰WŸsJ. f«ôår¤ij ék®Á¥gt®fŸ nrhrèr¤ij xU
äjthj ghijahf ghuh£L»‹wd®. Ï‹iwa cy»š mid¤J ts®¢Á bg‰w
ehLfS«, nrhrè[ ghijænyna brš»‹wd. k¡fŸ j§fS¡F cjt K‹tU«
muirnatunt‰»‹wd®.
1.4 bghJey mšyJ k¡fŸ ey muR
bghJ ey muR v‹gJ Ï‹iwa ϪÂa eh£o‰F bghUªJ«. ϪÂa muÁaš
r£l¤Âš muR têfh£L« nfh£ghLfëš bghJ ey muÁ‹ ÁªjidfŸ éçthf
ju¥g£oU¡»‹wd.
muÁaš r£lé 98, ÚÂ, r_f, bghUshjhu muÁaš ßÂæyhd rKjha
mik¥bgh‹iw V‰gL¤Â vªjsé‰F KoÍnkh, mªj msé‰F mjid ghJfh¤J
ju¡ToaãWtd§fisV‰gL¤Â,k¡fë‹njÁathœ¡if¡FMjhukhfÏU¡F«
bghJey¤ijnk«gL¤jmuRKidÍ«v‹WTW»wJ.
12 13
muÁaš r£l é 39(m) thH njitahd Mjhu§fŸ (M) bghJey‹
fh¡F« Ïa‰if ts§fŸ g»®Î (Ï) brh¤J Fé¥Ã‰F v®¥ò (<) M©fŸ k‰W«
bg©fS¡F mtut® ciH¥Ã‰nf‰g ghug£rk‰wCÂa« (c) ciH¥gt® clšey‹
k‰W« ešthœÎ, ghJfh¥ò - F¿¥ghf bg©fŸ k‰W« FHªijfŸ nkY« (C)
FHªijfisntiy¡fk®¤JjšM»at‰iw¥g‰¿Í«vL¤J¡TW»wJ.
muÁaš r£lé 41 TWtjhtJ
ntiy¡F cçik, fšé¡F cçik, k‰W« ntiy Ïšyhnjh®, KÂnah®
nehædhš jh¡f¥g£lt®fŸ k‰W« clš CdK‰nwhU¡fhd cçikfis muR
bg‰W¤jU«.
é 41 ntiy thŒ¥òfŸ V‰gL¤Jjš, fšé më¤jš, KÂnah®,
nehŒthŒ¥g£nlh®, CdK‰nwh®¡F cjÎjš, cz®Î ó®t ãiyæš, kåj nea«
f£o¡fh¡f¥gl nt©L« v‹W TW»wJ. mt‰WŸ kfëU¡F ngW fhy rYif,
ciH¡F«t®¡f¤ÂdU¡FãahakhdTè, jhœ¤j¥g£lt®fŸ, gH§Foæd® k‰W«
eèΉw ÃçÎfë‹ fšé k‰W« bghUshjhu mÃyhiõfŸ, k¡fS¡F r¤JzÎ,
bghJ Rfhjhu nk«ghL M»ad ml§F«. Ïit mid¤J«, k¡fë‹ ey‹ fUÂ,
M£Áahs®fshš ãiwnt‰w¥glnt©oa Ïd§fŸ. Ït‰iw khãy muRfŸ
ãiwnt‰whkš nghdhY«, ÚÂk‹w« mit F¿¤j Ïd§fëš jiyæl KoahJ.
(muÁayik¥òr£l«:g¤Â37)
k¡fŸ ey muÁ‹ njh‰w« k‰W« ts®¢Á
Ï‹iwa ãiyæš, cy»š cŸs x›bthU muR«, j‹id ‘‘k¡fŸ ey
murhf’’K‹åW¤Â¡bfhŸtš,mÔjM®t«fh£L»‹wJ.Mdhšg¤bjh‹gjh«
ü‰wh©o‹ ÏWÂæš, ãiyik ntWéjkhf ÏUªjJ. bgU«gh‹ikahd muRfŸ,
‘‘fhtš’’ muRfshfnt ÏUªjd. r£l xG§F ngQjiyna muRfë‹ jiyaha
gâahf fUj¥g£lJ. ‘k¡fŸ ey‹’ v‹gJ jåkåj®fël¤J«, jåkåj
FG¡fël¤J« él¥g£lJ. nk‰go ‘fhtš’ muRfŸ, ‘k¡fŸ ey muRfshf’
khwnt©L« v‹W cyf¤Â‹ ftd¤ij <®¤j muÁaš j¤JtPhåaçš, yh°»
ãidÎ Tw¤j¡ft®. Kj‹Kjèš Ï§»yhªJ eh£oš, k¡fŸ ey muÁ‹ Áªjid
MœªJ nt%‹¿aJ. MæD«, vŠÁa gFÂfëš ãfœªjJ nghš mšyhkš,
ϧ»yhªJ eh£oš, k¡fŸ ey muR ntW tiffëš ts®ªjJ. ϧ»yhªJ eh£oš,
bjhê‰ r§f§fŸ, ngÃa‹fŸ Kjyhd nrhrè[ Áªjidahs®fŸ Ϫj Á¤jhªj«
jiH¤Jtsufhuzkhæd®.
ϧ»yhªJ Ãujk® M£èæ‹ jiyikæš cUthd muR, njÁa
Rfhjhu¥ gâfS¡F ÏWÂ tot« bfhL¤jJ. Ïuæšnt Jiw, ãy¡fç
Ru§f§fŸ, v~F bjhê‰rhiyfŸ, ϧ»yhªJ t§», ngh¡Ftu¤J Jiw
Kjèad eh£Llikah¡f¥g£ld. gHikthj f£Áæd® M£Á¡F tªjÎl‹,
eh£Lilikah¡fšbjhŒÎbg‰wJ.
ϧ»yhªÂš, äf¥bgça mséyhd r_f fh¥Õ£L £l« Ï‹wséY«
eilKiw¥gL¤j¥g£LŸsJ. Å£L¥ bg©kâfŸ Ú§fyhf, gâòçÍ« midtU«
mj‰fhd g§fë¥Ãid junt©L«. Ïj‹ _y«, taJ K®ªnjh® XŒñÂa«,
if«bg©fŸ ga‹bgU« t©z« cjé¤Â£l§fŸ, ntiya‰nwhU¡F ÃiH¥ò¤
12 13
£l§fŸ,ÏUFHªijfS¡FnkYŸsFL«g¤Â‰FgofŸ,gŸë¡FHªijfS¡F
ghš, f®¥Ãâ jhŒkh®fS¡F ghš k‰W« énrõ czÎ, Ïytr kU¤Jt nrit,
Ïytr nkšãiy¡ fšé k‰W« jhuhskhd fšé C¡f¤bjhif M»ad
brašgL¤j¥g£LtU»‹wd.
Ï«khbgU« £l«, gyKid tçéÂ¥òfshY«, k¡fë‹ Raf£L¥gh£L
xG¡f¤ÂdhY« ϧ»yhªJ eh£oš rh¤ÂakhdJ. Ïš éa¥ò jU« brŒÂ
ahbjåš,ϤjidfLikahdtçéÂ¥òfS¡FËdU«,eh£o‹c‰g¤Âts®¢Á
bg‰wJjh‹!mªeh£ošmÂfmsÎbghUshjhuj‹ãiwÎfhz¥gL»wJ.
I¡»a mbkç¡f FoauR, tèik bg‰w jåkåj¤Jt Á¤jhªj§fis
j‹ muÁaš mik¥Ãš tèÍW¤J»wJ. vdnt, ‘‘k¡fŸ ey‹’’ v‹gJ
bgU«gh‹iknahU¡FV‰òilafU¤jhfÏU¥gšiy.mt®fŸkåj‹KGikahf
j‹idna rh®ªÂU¡f nt©L« v‹gij tèÍW¤J»‹wd®. våD«, ‘‘k¡fŸ ey
muÁ‹’’ £l§fŸ bgUksÎmªeh£oš fhz¥gL»‹wd.éçthd r_f ghJfh¥ò
£l§fŸ,bghJ¥gâfŸ,ÁwªjrhiyfŸ,ntsh©c‰g¤ÂfS¡Fkhåa«,Ïytr
fšÿçfšé, ca® fšé¡F eLt©muÁ‹ ã cjéM»admt‰WŸml§F«.
Ïj‰Fcjhuzkhfbl‹dìgŸs¤jh¡FMiza¤Â‹gâfisbrhšyyh«.
°Ål‹, eh®nt, bl‹kh®¡ ngh‹w ehLfëš, mÂf tçé¥Ë thæyhf
éçthd mséš k¡fŸ ey¤Â£l§fŸ eilKiw¥gL¤j¥g£ld. Inuh¥Ãa eh£o‹
xU Áy ehLfëš ca®ªj k‰W« Fiwªj tUthŒfë‹ é¤Âahr« g¤Jkl§»‰F
FiwthfntcŸsJ.
nrhrè[ muRfS« k¡fŸ ey muRfŸ jh‹. Mdhš m§nf ey¤Â£l§fŸ
nkšãiyæštF¡f¥g£LbrašgL¤j¥gL»‹wd.jh®Ûfk‰W«M‹Ûfey‹fis¡
fh£oY«, bghUŸ Kjš thjnk ãiyeh£l¥gL»wJ. uZah, eÅd ehLfëš Kj‹
Kjèš, £lä£l bghUshjhu¤ij bfh©oUªjJ. bt‰¿fukhd Iªjh©L
£l§fëdhš,Ïu©lh«cyfnghç‹nghJ,ešytUthæiduZah<£oaJ.
ϪÂahéš k¡fŸ ey muR v‹gJ KGik bg‰wjhf Ïšiy. mnef
£l§fëš, KG ntiy thŒ¥ò v‹gJ v£lh¡ fdthfnt Ï‹D« cŸsJ. Ïytr
k‰W« f£lha¡ fšé F¿¥Ãl¤jFªj mséš K‹nd‰w« milªjhY«, Ï‹D«
F¿¥Ã£l Ïy¡»id mš eh« milaéšiy. Ïj‰F Áwªj vL¤J¡fh£L,
gÂdh‹FtaJtiuæšÏytr¡f£lhafšémë¡f¥gL«v‹gijÍ«,Fok¡fŸ
midtU¡F«ntiythŒ¥òju¥gL«v‹gdthF«.
k¡fŸ bjhifia f£L¥gL¤jΫ KG Å¢Áš elto¡iffŸ
bjhlu¥gléšiy. K‹nd‰w¥ghijæš ÏªÂah brštš K£L¡f£ilahf, mÔj
g‰wh¡Fiw, ÃâfŸ, m¿ahik, xG§»‹ik k‰W« nrh«gš M»ad Âfœ»‹wd
v‹whšmJäifæšiy.
ϪÂahéštF¡f¥g£lIªjh©L£l§fŸKGmséšgaidjªjJvd¡
fUjyh«. MWfë‹ FW¡nf mizfŸ f£oaJ, ghrd trÂfis V‰gL¤ÂaJ,
ÏU«ò k‰W« v~F bjhê‰rhiyfŸ ã®khz« brŒjJ, Ïuæš vŠÁ‹fŸ k‰W«
bg£ofŸjahç¥ò, jªÂk‰W«bjhiybjhl®òcgfuz§fë‹c‰g¤Â ngh‹wit
14 15
mš ml§F«. jåah® Jiw ãWtd§fis él, bghJ¤Jiw ãWtd§fŸ e‹F
C¡Fé¡f¥g£ld. ‘‘bghJ¤Jiw ãWtd§fŸ ts®¢Á bg‰W M¡f« brY¤j
nt©L«’’v‹gJg©ojneUé‹ms¥g¿aMirahF«.
k¡fŸ ey muR: tiuaiwÍ«, Ïašò«
MÃufh« v‹gt® ‘‘mid¤J Fok¡fS« rçahd rªij kÂ¥ò¡F£glhj
é»j¤Âš,Fok¡fS«, rçahdCÂa«bgw¤j¡ftifæšbghUshjhu r¡Âfis
kh‰¿ mšyJ ÂU¤Âmik¡F« ÂwDilamuirÍila r_f«’’ vd bghUshjhu
ßÂæštiuaW¡»wh®.
T.W.bf‹£,‘‘Fok¡fS¡Fgyju¥g£lr_fnritbrŒ»wmuR’’vdk¡fŸ
ey muir t®â¡»wh®. nkY« xU Fokf‹, j‹Dila rhjhuz tUthæid
ÏH¡F« g£r¤Âš mtD¡F cça ghJfh¥ò jUtJ, k¡fŸ ey muÁ‹ mo¥gil
neh¡f«vdΫmt®TW»wh®.
Ah¥nk‹ v‹gt®, k¡fŸ ey muir, f«ôår¤Â‰F« jåkåj
j¤Jt¤Â‰»ilnaV‰gL¤j¥g£lk¤Âa°jmik¥ghffUJ»wh®.jåah®¤Jiw¡F
khåa« tH§F« mnj rka«, kåj r_f¤Â‰FFiwªj g£r cjéfis brŒtJ
k¡fŸ ey muR jU»‹w c¤Âuthj« vdΫ F¿¥ÃL»wh®. mid¤J ju¥ò
k¡fS¡F«k¡fŸeymuRcjéfisbrŒ»wJ.
‘k¡fŸ ey muR’ v‹»w Áªjid, muÁaš nfh£gh£o‰F òÂJ mšy.
ÏJ F¿¤j Áªjid, muR v‹w mik¥Ã‹ neh¡f« k‰W« brašghLfS¡F,
òÂa gçkhz¤ij më¤JŸsJ vdyh«. k¡fSila eyid ngQtnj
muÁ‹ jiyaha flik vd Ãsh£nlh k‰W« mç°lh£oš ngh‹w nk‰f¤Âa
muÁaš j¤JtPhåa®fŸ fUÂÍŸsd®. Ïijna g©ila ϪÂa muÁaš
Áªjidahs®fS«T¿d®.muÁ‹flikk¡fŸeyidfh¥gnjv‹»wÏt®fsJ
ÁªjidbgUksÎeilKiw¡FV‰W¡bfhŸs¥gléšiy.
g¤bjh‹gjh«ü‰wh©o‹Ã‹gFÂæ‹jh‹k¡fŸeymuÁ‹K¡»a¤Jt«
e‹F czu¥g£lJ. bjhê‰òu£Áæ‹ éisthf mnef Ãu¢ÁidfŸ vGªjd.
gâahs®fS¡F nkhrkhd g⢠NœãiyfŸ, mÔj bršt« Xçl¤Âš Féªj
ãiy, efu§fŸ k‰W« Foir¥ gFÂfë‹ mÂfç¥ò, bjh‰WnehŒfë‹ gutšfŸ,
ntiythŒ¥Ã‹ik mÂfç¥ò, TLjyhd éiythÁ Kjèad m¤jifa
Ãu¢ÁidfëšxUÁythF«.
m¿éaš k‰W« bjhêšE£g ts®¢Áæ‹ fhuzkhfΫ Áy v®kiw
éisÎfŸ kåj rKjha¤Â‰F V‰g£ld. Ïjdhš g¤bjh‹gjh« ü‰wh©o‹
Ïu©lh«gFÂæšbgUksÎk¡fŸey‹fh¡fxG§FgL¤J«r£l§fŸbgUksÎ
Ïa‰w¥g£ld.bjhê‰rhiyr£l«Ãw¥Ã¡f¥g£lijk¡fŸeymuRÃwªjfhykhf
fUj¥gL»wJ.
14 15
bghJ ey muÁ‹ és¡f«
gšntWÁªjidahs®fshšÑœ¡f©lthWk¡fŸeymuRtiuaW¡f¥g£lJ.
1. mÂfmséšr_fnritfS«ghJfh¥igÍ«më¥gnjk¡fŸeymurhF«.-
T.W.bf‹£.
2. ‘‘g‰wh¡Fiw, ÃâfŸ, m¿ahik, xG§»‹ik, nrh«gš M»a k¡fë‹ IªJ
vÂçfSl‹nghç£L,mê¥gJk¡fŸeymuÁ‹neh¡f«’’-g©ojneU.
3. Fiwªj g£r thœ¡if¤juK«, thŒ¥ò« x›bthU FokfD¡F« c¤juthj«
më¥gJk¡fŸeymurhF«.-í.o.v¢.nfhš.
4. ntiythŒ¥ò, tUthŒ, fšé, kU¤Jt cjé, r_f ghJfh¥ò k‰W« mid¤J
Fok¡fS¡F«tÁ¡fÅLv‹gijtH§f¡Toamurh§f¤ijbfh©lmik¥ò
k¡fŸeymurhF«.-mk®¤ÂahFkh®br‹.
k¡fŸ ey muÁ‹ j‹ikfŸ
1. rKjha¤Âš jåkåjDila kÂ¥ÃidÍ« jFÂæidÍ« tèÍW¤Â, mt‹
k¡f¤j¡fthœ¡ifel¤jcjλwJ.midtiuÍ«rkkhfghé¡»wJ.
2. K‹nd‰w gâfis nk‰bfhŸ»wJ. ãy¢Ó®ÂU¤j«, ntsh©ikæš ts®¢Á,
éiyfë‹ f£L¥ghL, ãaha éiy, m¤ÂahtÁa czÎ¥ bghUŸ m§fho
Rfhjhuh«, fšé, bghJey thœÎ k‰W« bghUshjhu ãiyfis ca®¤JtJ
ngh‹wK‹nd‰wgâfisk¡fŸeymuRnk‰bfhŸ»wJ.
3. guªj mséš r_f nritfis nk‰bfhŸ»wJ. Fok¡fŸ ešyKiwæš
thH, nt©oa r_f nritfis k¡fŸ ey muR nk‰bfhŸ»wJ. Ô©lhik
xê¥ò, tuj£riz, FHªij ÂUkz«, cl‹ f£il VWjš ngh‹w r_f
mty§fisxê¤Jélcçaelto¡iffisnk‰bfhŸ»wJ.k¡fŸga‹bgw
gŸëfŸ, kU¤JtkidfŸ ngh‹wt‰iw mik¡»wJ. m¤Jl‹ ntiy Ïšyh
©lh£l¤Â‰fhd ãthuz«, ngW fhy rYiffŸ, KÂnah® guhkç¥ò ngh‹w
r_fnritfS«k¡fŸeymurhšbrŒa¥gL»‹wd.
k¡fŸ ey muÁ‹ brašghLfŸ
k¡fŸeymuÁ‹gšntWbrašghLfis_‹WÏd§fshfÃç¡fyh«.
1. xG§FKiw¥gL¤J«gâfŸ
2. ghJfh¥ògâfŸ
3. ey¥gâfŸ.
1. xG§FKiw¥gL¤J« gâfŸ
r£l xG§F guhkç¥ò, rkhjhd¤ij ãiyeh£lš, r_f énuhÂfŸ k‰W«
r_f énuhj elto¡iffis xL¡Fjš, tF¥ò thj fytu§fis ml¡Fjš,
bjhêyhs®fŸ Ru©l¥glhkš jL¤jš ngh‹wit xG§FKiw¥gL¤J« gâfëš
ml§F«.
16 17
2. ghJfh¥ò gâfŸ
cŸeh£L r£l« xG§F guhkç¥ò, ÃuhªÂa x‰Wikia fh¤jš, mo¥gil
ãWtd§fëš nkyh©ik, éçÎ¥gL¤j¥g£l bjhiy bjhl®ò k‰W« jiutê
ngh¡Ftu¤J, xG§FKiw¥gL¤j¥g£l tâf elto¡iffŸ, ÂU£L k‰W« Ïju
F‰w§fë‹jL¥ò,mašeh£LešYwÎ,ÚÂgçghyd«k‰W«eh£o‹kh£ÁikiaÍ«
Ïiwah©ikiaÍ«ngQjšngh‹witghJfh¥ògâfshffUj¥gL»wJ.
3. ey¥gâfŸ
knyçah,fhyuhngh‹wbfhŸisnehŒfisxê¤jš,fšéãWtd§fŸ_y«
fšyhikiangh¡Fjš,njÁatUkhd¤ijrk¢ÓuhŒg§»lš,jFÂcŸst®fS¡F
ntiy thŒ¥gë¤jš, Áiw¤Jiw Ó®ÂU¤j«, ãyÓ®¤ÂU¤j«, ÁW bjhêšfŸ
ts®¢Á, r_f ts®¢Á £l§fŸ, r_fmty§fismonahLmê¤jš ngh‹wit
ey¥gâfŸ vd fUj¥gL»wJ. RU§f¡T¿‹, k¡fŸ ey muR, k¡fSila
m¤ÂahtÁak‰W«m¿Îrh®ªjnjitfis¥ó®¤ÂbrŒ»wJ.
k¡fŸ ey muR g‰¿a ék®rd§fŸ
k¡fŸ ey muÁ‹ FiwghLfŸ vd Ñœ¡f©l Ïd§fŸ
R£o¡fh£l¥gL»‹wd.
1. mÂf bryÎ Ão¡F« mik¥ò
gštifæyhdr_fnrit¤Â£l§fS¡FmÂfãÂbrythF«.ÏjdhšViH
ehLfS¡FϤjifamurik¥òv£lh¡fåahfntÂfœ»wJ.
2. jåkåj Ka‰Á k‰W« RjªÂu¤ij xL¡» éL»wJ.
kåjå‹jåkåjRjªÂu¤ijÍ«,j‹id¤jhndrh®ªÂU¤jiyÍ«k¡fŸ
ey muR mDkÂ¥gšiy. kåjå‹ be¿rh®ªj ts®¢Áia, KG M‰wiyÍ«
Ï›tifmuÁšngzÏayhJ.mid¤Â‰F«kåj®fŸmuirrh®ªJthHnt©oa
gH¡f¤Â‰F Mshtjhš, k¡fŸ j§fis¥ g‰¿a xU jhœÎ kd¥gh‹ikia
ts®¤J¡bfhŸS«thŒ¥òŸsJ.
3. mÂfhut®¡f¤ÂdU¡F njita‰w K¡»a¤Jt«
muÁ‹ bfhŸiffis cUth¡FtÂY«, mt‰iw eilKiw¥gL¤JtÂY«
mÂfhu t®¡f¤ÂdU¡F mÂf g§»U¥gjhš, mt®fS¡F mÔj K¡»a¤Jt«
tH§f¥gL»wJ. Ïj‹ fhuzkhf, gštifæš eh£o‹ K‹nd‰w« ghÂ¥giltjhf
kh®¡°Kjyhdm¿P®fŸfU¤Jbjçé¤JŸsd®.
4. Âwd‰w ã®thf¤Âid njh‰Wé¡F«
äfmÂfkhdgâfismunrV‰WbrŒtjhš,Âwd‰wã®thf«njh‰Wé¡f
thŒ¥òŸsJ.kåjts§fŸk‰W«Ïa‰ifts§fë‹jtwhdnkyh©ik¡F«mJ
têtF¡F«.
16 17
5. j‹dh®t bjh©L ãWtd§fis kªjkh¡»éL«
muR rhuh j‹dh®t¤ bjh©L ãWtd§fisÍ« muR xG§FKiw¥
gL¤Jtjhš, m¤jifa ãWtd§fŸ Rz¡f ãiy¡F jŸs¥gL»‹w mgha«
vG»wJ.
k¡fŸ ey muÁ‹ K¡»a¤Jt«
k¡fŸ ey muÁ‹ ÛJ Tw¥gL»‹w ék®rd§fŸ rçahdit v‹W fUj
ÏayhJ.m¤jifamuÁ‹ÛJFiwghLfŸÏU¥Ã‹,m¡FiwghLfis¡fisªJ
mjid br«ik¥gL¤j Ka‰Á¡f nt©Lnk jéu, mjid m›thnw é£Lél
KoahJ.
Óça neh¡f§fŸ k‰W« F¿¡nfhŸfis C¡Fé¤jš, mrhjhuz ã®thf
jhkj§fis fisjš, ey¤Â£l§fis gUt Ïilbtëæš ÓuhŒÎ brŒjš,
M¡f«brY¤J«eg®fisf©l¿ªJmt®fisÚ¡Fjš,j‹dh®tmik¥òfis
C¡Fé¤jšngh‹welto¡ifshšk¡fŸeymuirbr«ik¥gL¤jÏaY«.
k¡fŸ ey muir ãWÎtš cŸs Á¡fšfŸ
br«ik¥gL¤j¥g£l k¡fŸ ey muR v‹gJ V£lséš midtiuÍ«
ft®ªjhY«, ãyλ‹w r_f, muÁaš k‰W« bghUshjhu Ãu¢Áidfshš,
V£lséš cŸs Á¤jhªj§fis eilKiw¡F bfh©L tUtJ äf fodkhdjhf
fUj¥gL»wJ.Ñœ¡f©lfhuâfŸmj‰Ffhuz«v‹W«Twyh«.
1. k¡fŸ bjhif¥ bgU¡f«
mÔj k¡fŸbjhifædhš, mid¤J tifæY« ts§fŸ g‰wh¡Fiwah»
éL»wJ.ã®thfK«Á¡fY‰wjh»éL»wJ.
2. mÂfhçfë‹ Mzt¥ ngh¡F
ey¤Â£l§fŸ ešyKiwæš bt‰¿ bgw mt‰iw mkš gL¤J« murh§f
mÂfhçfŸ j§fis KGikahf mš <LgL¤Â¡ bfhŸs nt©L«. m¤jifa
m®¥gâ¥òmçjh»éL»wJ.ÏjdhšÔ£l¥g£l£l§fŸ,gad‰wjh»éL»wJ.
3. bghUshjhu¢ Rik
ϪÂah ngh‹w tsU« ehLfëš, ts®¢Á k‰W« £l¥gâ¡fS¡fhf
bryél¥gL« bjhif, eh£o‹ tUthiaélmÂfkh»él thŒ¥òŸsJ. Ïjdhš
mªãa ãWtd§fëläUªJ ã fldhf bgWjš ngh‹w Ãu¢ridfŸ vH¡TL«.
Ïj‹fhuzkhfmÔjãÂbeU¡foV‰glΫÏlK©L.
4. k¡fSila FW»a kd¥gh‹ik
guªj ÁªjidÍ«, bjëªj neh¡F«, k¡fSila kd¥gh§»š kh‰wK« äf
mtÁa«. FW»a #hÂ, kj f©nzh£l¤Âš k¡fŸ j§fS¡FŸshfnt nt‰Wik
ghuh£l¡TlhJ.njreyidngh‰¿¥ghJfh¡fnt©L«.
18 19
5. r_f mty§fŸ
fhy«fhykhf,ekJr_f¤Â‹òiunaho¥nghŒcŸsÔ©lhik¡bfhLik,
bfh¤joik Kiw, ãy¢Rth‹jh®fë‹ anj¢rÂfhu« Kjèad murh§f¤Â‹
ey¤Â£l§fisbtFthfgh¤JŸsJ.
6. mwbe¿fS¡F K¡»aä‹ik
bghUŸ rh®ªj thœ¡ifna Ãujhd« v‹W M»é£l ãiyæš, k¡fŸ
mwbe¿fS¡F K¡»a¤Jt« jUtš ja¡f« fh£L»wh®fŸ. flik cz®Î«,
vL¤J¡ bfh©l gâæš KG m®¥gâ¥ò« mçjh»¡ bfh©L tU»UJ.
eh£o‹ ey£l§fŸ bt‰¿fukhf brašgL¤j, k¡fë‹ KG x¤JiH¥ò äfΫ
mtÁakhF«.ešyFok¡fshšk£LnkÁwªjk¡fŸeymuircUth¡»¡bfhŸs
ÏaY«.
gæ‰Á
gFÂ m
nfho£l Ïl« ãu¥òf.
1. eÅdmuR_________murhF«.
2. k¡fŸ ey muR F¿¤j Áªjid _________ eh£oš Kj‹Kjèš
nt%‹¿aJ.
3. °Ål‹,bl‹kh®¡,eh®nt_________ehLfshF«.
gFÂ M
4. efumuÁidtiuaW.
5. nrhrè[muÁidtiuaW.
6. k¡fŸeymuÁ‹rhjf¤j‹ikfisRU¡fkhfTWf.
gFÂ Ï
7. ÏdmuÁ‹ts®¢Áiaés¡Ff.
8. ãy¥Ãuò¤JtmuÁ‹vG¢ÁiaMŒÎbrŒf.
gFÂ <
9. k¡fŸeymuRF¿¤Jéçthdf£Liutiuf.
10. ‘muR’v‹wmik¥Ã‹gçzhkts®¢ÁiamyRf.
18 19
m¤Âaha« 2
muÁ‹ - njh‰w« - bfhŸiffŸ
muÁ‹njh‰w«g‰¿muÁašm¿P®fŸgytifahfétç¤JŸsh®fŸ.muR
v§Fv¥nghJ,v›thWnjh‹¿aJv‹gj‰fhdés¡f«tuyh‰¿š»il¡féšiy.
vdnt muÁaš m¿P®fŸ ôf§fŸ mo¥gilæš muR Ï¥go¤jh‹ njh‹¿æU¡f
nt©L« v‹W gytif¥g£l éthj¤Â‰Fça fU¤J¡fis brhšèæU¡»wh®fŸ.
m›thW brhšy¥g£LŸs fU¤J¡fŸ gy c©L våD« xU Áy k£L« ËtU«
g¡f§fëšétç¡f¥g£oU¡»‹wd.
1. bjŒÅfnjh‰wbfhŸif
2. r_fx¥gªj¡bfhŸif
3. jhŒtêk‰W«jªijtê¡bfhŸif
4. tèik¡bfhŸif
5. gçzhk¡bfhŸif
2.1 bjŒÅf njh‰w¡ bfhŸif
všyh¡ bfhŸiffëY« ÏJnt äfΫ gHikahdJ. Ïj‹go flΟ
muir¤ njh‰Wé¤JM£Á brŒtj‰F muriu ãaä¡»‹wh®. flÎS¡F¥ gÂyhf
mur® mtç‹ ÃuÂãÂahf M£Á brŒ»wh® v‹gJ Ï¡bfhŸifæ‹ fU¤jhF«.
kfhghuj¤Âš Ï¡bfhŸif F¿¥Ãl¥g£oU¡»wJ. Mu«g¤Âš k¡fŸ FH¥gkhd
Nœãiyæš thœªjjhfΫ, m¢Nœãiyia mf‰¿ mikÂahd Nœãiyæš
thœtj‰F cjé nf£L k¡fŸ Ïiwtid nt©o¡ bfh©ljhfΫ, mj‹go
Ïiwt‹mt®fS¡FmuriuM£ÁbrŒagâ¤jjhfΫnk‰Tw¥g£lÏÂfhr¤Âš
brhšy¥g£oU¡»wJ.
gÂndHh« ü‰wh©oš ϧ»yhªJ eh£il Kjyh« n#«° k‹d® M£Á
brŒjh®. mt® óäæš Ïiwtid nghy Ïiw mÂfhu¤ij mur®fŸ brŒj
fhuz¤Âdhšmt®fŸÏiwtD¡Fãfuhdt®fshf¡fUj¥g£lh®fŸ.ÏiwtD¡F
k£Lnkmt®fŸf£L¥g£lt®fŸv‹W«mt®fŸÔ§FbrŒa¡Tlhbj‹Wrhjhuz
k¡fŸ jL¡f KoahJ v‹gjhfΫ tuyh‰¿š brhšy¥g£oU¡»wJ. mnjnghy
»¿¤Jtrka¤ÂY« muR k‰W« ÂU¢rig¡F Ïilna fU¤J nt‰WikfŸ
fhuzkhfÃu¢ridfŸvGªjnghJÏiwtênjh‰w¡bfhŸifg‰¿aéthj§fŸ
eilbg‰wd.mÂfhu¤Â‹Ãw¥Ãl«Ïiwt‹jh‹v‹gšvšnyhU¡F«cl‹ghL
ÏUªjbjåD« m›tÂfhu¤ij eilKiwæš brY¤JtJ muruh mšyJ
ÂU¢rigah(ngh¥M©lt®)v‹wntWghLÏUªjJ.
mur®fŸÏiwtå‹ÃuÂãÂfshf¡fUj¥g£lh®fŸ.mt®fŸjfhjt®fshf
k¡fS¡F Ô§F brŒjhY« mt®fis v®¡f k¡fS¡F cçik Ïšiy. m›thW
v®¤Jòu£Áel¡FkhdhšmJÏiwtD¡FvÂuhdòu£Áv‹gjhf¡fUj¥g£lJ.
mur® Ïiwtdhš ãaä¡f¥g£l mtUila ÃuÂã v‹gjhš muriu v®¥gJ
rçahfhJ v‹W th¡f¥g£lJ. bjŒÅf tê¡ nfh£gh£o‹ K¡»akhd Áy
fU¤J¡fŸRU¡fkhfÑnHju¥g£LŸsd.
20 21
1. mur®Ïiwtdhšãaä¡f¥g£LM£ÁbrŒtj‰FmÂfhu«ju¥g£oU¡»wh®.
2. mur®gu«giugu«giuahfM£ÁbrŒtj‰FÏiwmÂfhu«bg‰¿U¡»wh®.M£Á
brŒÍ«cçikjªijæläUªJkfD¡F¢brš»wJ.
3. mt® brŒÍ« fhça§fS¡F mur® ÏiwtD¡F k£Lnk gš brhšy¡
flik¥g£oU¡»wh®.
4. murU¡F vÂuhf brŒa¥gL« òu£Á r£l ßÂahd mÂfhu¤ij v®¥gj‰F¢
rkkhF«.
Ï¡bfhŸif beL§fhy¤Â‰F k¡fëilna ãyétªjJ v‹whY« Ïju gy
fhuz§fshšÃ‰fhy¤Âšifél¥g£lJ.
ÂwdhŒÎ
Ï¡bfhŸif gy nfhz§fëš f©l¿ªJ FiwfŸ k‰W« ãiwfŸ
brhšy¥g£oU¡»‹wd. ãiwfŸ v‹W gh®¡F« bghGJ FH¥gkhd Nœãiyæš
k¡fëilna mikÂia V‰gL¤Jtj‰F bjŒÅf¡ nfh£ghL cjéæU¡»wJ.
Fok¡fŸ x‹Wg£L M£Á brŒgt®¡F ml§» el¡F« ngh¡F V‰gl cjé
brŒÂU¡»wJ. mur® k¡fS¡F e‹ik k£Lkšyhkš ÔikfŸ brŒj
nghJ« murU¡F vÂuhf òu£Á brŒtJ r£l« k‰W« xG§if guhkç¥gj‰F
M£Áahs®fS¡F mo¥gilahf mikªjJ v‹gJ F¿¥Ãl¤j¡fJ. Ï«Kiw
Koah£Á muÁ‰F g¡f gykhf ÂfœªjJ. våD« Éfhy¤Âš Ïjutif muRfŸ
V‰g£lnghJ bghJ k¡fëilna Ï¡bfhŸif¡F MjuÎ FiwªJ fhy¥ngh¡»š
ifél¥g£llJ.
FiwfŸ v‹W gh®¡F«nghJ flΟ k¡fS¡fhf muir njh‰Wé¤J
murU¡F KG mÂfhu« bfhL¤J Áy rka§fëš r®thÂfhu« brŒaΫ
mDk¤jh® v‹gJ V‰W¡bfhŸs¤j¡fjhf Ïšiy. gF¤j¿ths®fS¡»ilna
Ï¡bfhŸif¡F v®¥ò V‰g£lJ. Ï¡bfhŸif Ïju têfëš muR njh‹Wtj‰F
ghjfkhf beL§fhy« tiuæY« ÏUªJ tªjJ. muÁaèš ÏUªJ ÂU¢rig
Ãç¡f¥g£oUªjÂdhš Inuh¥Ãa gFÂfŸ všyht‰¿Y« Ï¡bfhŸif kiwªJ
rKjhax¥gªj¡nfh£ghLnjh‹¿aJv‹Wtuyh‰WMÁça®fŸF¿¥ÃL»wh®fŸ.
2.2 rKjha x¥gªj¡ nfh£ghL
muR njh‰w¡ bfhŸiffëš bjŒÅf njh‰w¡ bfhŸif nghy Ï¡bfhŸif
gHikahdJ« ÃuÁ¤Â bg‰wJkhF«. Ï¡bfhŸif k¡fëilna V‰g£l x¥gªj
mo¥gilæšmurh§f«njh‹¿ajhf¡TW»wJ.
Mu«g¤Âš k¡fŸ f£L¥ghLfs‰w xG§F KiwfŸ Ëg‰w¥glhj rKjha
mik¥Ãš RjªÂukhf thœªJ tªjh®fŸ. Ï¥go¥g£l ãiy Ïa‰if ãiy v‹W
brhšy¥g£lJ. Ï›tik¥Ãš x›bthUtU« mtut® éU¥g¥go thœªjd®. ϧF
gyä¡ft®fŸ gyk‰wt®fis ml¡»dh®fŸ. mt®fŸ éU¥g«nghy nt©oaij
bg‰W¡ bfh©lh®fŸ. k‰wt®fS¡F mitfŸ »il¤jdth v‹w m¡fiw
mt®fS¡F¡»ilahJ.Á§f«fh£ošv¥gofh£Luh#hv‹WfUj¥g£lnjh
20 21
mij¥nghy tèik cilat®fŸ mt®fS¡F nt©oaij bgw KoªjJ. tèik
cilnah®cçikcilnahuhfés§»d®.MdhšÏJk¡fSilaK‹nd‰w¤Â‰F
v›têæY« cjé brŒaéšiy. mJk£Lä‹¿ eèªjt®fŸ k‰W« Âwik
Ïšyhjt®fŸ thœ¡if el¤JtJ fodkhf ÏUªjJ. Ϥjifa ãiyikia
kh‰¿ všnyhU« K‹ndw mt®fis¡ f£L¥gL¤j¡Toa mik¥ò x‹W njit
v‹w fU¤J k¡fëilna V‰g£lJ. Ïj‹ éisthf mt®fŸ všyh« nr®ªJTo
ngÁ x¥gªj« x‹W brŒJ bfh©L Kjèš r_f¤ij njh‰Wé¤J mj‹ ÃwF
muir¤ njh‰Wé¤jh®fŸ v‹W és¡FtJjh‹ rKjha x¥gªj¡ nfh£ghL v‹W
brhšy¥gL»wJ.
gÂdhWk‰W«gÂndHh«ü‰wh©LfëšbghJk¡fëilnaMjuÎbgU»
Vw¤jhHvšnyhU«V‰W¡bfhŸs¤j¡fjhfÏUªjJ.A&¡f®v‹gt®Kj‹Kjyhf
Ïj‰Fm¿éašó®tkhdés¡f«jªjh®.ϧ»yhªJeh£ilnr®ªjjhk°Ah¥°
k‰W«#h‹yh¡v‹gtU«Ãuh‹°eh£ilnr®ªj%n[hv‹gtU«Ï¡bfhŸifæ‹
Óça Mjuths®fŸ. Ït®fŸ _tU« rKjha x¥gªj¡ nfh£gh£lhs®fŸ v‹W
miH¡f¥g£lh®fŸ. Ït®fŸ _tUila rKjha x¥gªj« g‰¿a bfhŸiffŸ x¥ò
neh¡Fmo¥gilæšÑnHju¥g£oU¡»‹wd.
Ah¥° yh¡ %n[h
1588-1679 1632-1704 1712-1778
1. Ït®fSila K¡»ahd
üšfŸ
byéahj‹(1651) Áéšmurh§f«(1690) rKjhax¥gªj«(1762)
2. Ïa‰if ãiy
Ïa‰ifãiyæškåj‹
ga«,mÂfhu«,muÁaš
rk¤Jt«rçahdJv‹W
m¿ahkšÏUªjh‹.ãaha,
mãaha§fŸv‹Wghuhkš
äUf§fS¡F¢rkkhd
thœ¡ifiael¤Âdh‹.
Ïa‰ifãiyæškåj‹
RKfkhdNœãiyæš
thœªjh‹v‹whY«muR
v‹wmik¥òmtDila
elto¡iffisxG§F
gL¤Âel¤Â¢bršy
njitv‹Wcz®ªjh‹.
Ïa‰ifãiyæškåj‹
j‹Dilanjitfis
bg‰W¡bfh©L
mikÂahdNœãiyæš
ešyKiwæšthœªjh‹.
ÏU¥ÃD«jd¡Fv‹W
ciliknt©Lbk‹W
nr®¡fMu«Ã¤jnghJ
rkãiykhWg£lJ.
22 23
3. Ïa‰if¢r£l«
Ïa‰ifãiyæš
kåj®fSila
elto¡iffis
xG§FgL¤Â
f£L¥gL¤Jtj‰FÁéš
r£l«Ïšiy.kåjDila
kdrh£Ájh‹mtDila
thœ¡if¡FMjhukhf
ÏUªjJ.x›bthUtU«
Ïa‰if¢r£l«kåj
cz®ÎfisÃuÂgè¡
fhkšmtDila
elto¡ifia
f£LgL¤J»‹wbe¿ia
ÃuÂgè¡F«r£lkhf
ÏU¡»‹wJ.
gF¤j¿Îmo¥gilæš
mšyhkškåjv©z«
k‰W«r_fcz®Î
mo¥gilæšÏa‰if
r£l«V‰gL»wJ.
4. Ïa‰if cçik
mtut®tèikia
bghU¤JÏa‰ifcçik
mik»wJ.
cçik kåjål«
ÏašghfntÏU¥gjhF«.
cæ®,RjªÂu«k‰W«
cilikah»at‰¿‰F
kåjD¡F
Ïa‰ifænynacçik
ÏU¡»wJ.
Ïa‰ifãiyæškåj‹
RjªÂukhdtdhf
ÏU¡»wh‹.kåj‹v‹w
mo¥gilæšmtD¡Fça
cçikfismt‹bg‰W
mDgé¡»wh‹.
5. rKjha x¥gªj«
RaghJfh¥òk‰W«
j‰fh¥òM»aitfS¡F
cŸsj‹Dila
cçikfŸÚ§fyhfÏju
všyht‰¿‰F«bghJthd
Ïiwik¡Fkåj‹
j§fSilacçikfis
é£L¡bfhL¤Jx¥gªj
mo¥gilæšÏiwik¡F
f£L¥g£Lel¡»wh‹.
Ïa‰ifr£l¤ij
eilKiwgL¤Jtj‰fhf
njit¥gL« braš
x‹iwV‰gL¤j
kåj‹x¥gªj«x‹iw
brŒJbfhŸ»wh‹.
ÁycçikfŸjéu
ÏjucçikfŸmªj
braY¡F¤juhkšmtnd
it¤J¡bfhŸ»‹wh‹.
muRv‹wmik¥ò
kåj®fŸj‹Dila
jå¥g£lKiwæY«
mt®fSilax£Lbkh¤j
T£Lmo¥gilæY«
V‰gL¤Â¡bfhŸS«
mik¥ghF«.cjhuzkhf
m,M,Ï,<v‹gt®fŸ
mtUilajå¥g£l
Kiwæšcçikfis
é£L¡bfhL¡»wh®fns
mšyhkšÏªjm+M+Ï+<
Ït®fŸvšnyhU«nr®ªJ
T£lhfcçikfis
é£L¡bfhL¡féšiy.
6. Ïiwik
Ah¥°Ïiwik
mst‰wJ.Ãç¡fKoahjJ
ntWahU¡F«ju
KoahjJ,
yh¡ÏiwikÍila
muRx‹iw¥g‰¿
brhšyéšiy.mtUila
murh§f« tiuaiw
x‹WÂu©lk¡fë‹
mik¥Ãlnk Ïiwik
ÏU¡»wJ.vdnt%n[h
22 23
KGikahdJr£l¤Â‰F«
nk«g£lJ.r£l«,
ÚÂ,cilikfë‹
Ãw¥ÃlkhtJ.muR,
ÂU¢rigM»at‰W¡F
nkyhdJ.mj‰FvÂuhf
òu£ÁbrŒaKoahjJ.
brŒa¥g£lJ.
Fok¡fS¡Fflikfis
ãiwnt‰wnt©oaJ.
kåjDilacæU¡F«,
RjªÂu¤Â‰F«,
clikfS¡F«ghJfh¥ò
jªJmitfis
mtD¡FcWÂbrŒa
nt©oaJ.yh¡bghJ
k¡fŸÏiwikiajh‹
F¿¥ÃL»whnumšyhkš
r£lÏiwikia¥g‰¿¡
F¿¥Ãléšiy.
k¡fŸÏiwikia
tèÍW¤ÂÍŸsh®.vdnt
k¡fŸr£ló®tkhd
ÏiwikÍilat®fshf
ÏU¡»wh®fŸ.
bghJfU¤Jx‹nw
ÏiwikahF«.Ϫj
Ïiwikæ‹K¡»a
m«r§fŸmjDila
x‰Wik,jå¤j‹ik,
ãuªju¤j‹ikÃwU¡F
bfhL¡fKoahjJ,
KGikahdJk‰W«
ntWahU«cçik
bfh©lhlKoahjJ.
murh§f«k¡fŸ
Ïiwikæ‹mo¥gilæš
Ïa§»aJMF«.
%n[hÏiwikÍila
muirÍ«mj‹Ñœ
Ïa§F«murh§f¤ijÍ«
ntWgL¤Âfh£oÍŸsh®.
7. RjªÂu«
Ïa‰ifãiyæš
RjªÂu« muir rh®ªJ
muÁdhštH§f¥g£L
cWÂaë¡f¥gL»wJ.
mjdhnynamJ
Ú¡f¥gL»wJ.muR¡F
vÂuhfmjidga‹gL¤j
KoahJ.
cæU¡Fcçik,RjªÂu«
k‰W«cilik¡Fcçik
v‹gbjšyh«kåjD¡F
Ïa‰ifahfnt
cŸsitahF«.
Ïitfismurh§f«
kW¡fKoahJ.
ÁéšmuÁšjåkåj
RjªÂu«v‹gJ
ÏiwikÍilamurhš
ju¥gLtJ.ÏWÂM£Á
mÂfhuKilamuR¡F
vÂuhfÏjidga‹gL¤j
KoahJ.muRl‹
ÏizªJmjidbgWjš
nt©L«.
24 25
8. jåkåjD« muR«
Ah¥°fU¤J¥go
jåkåjcçikfŸ
mid¤J«murhš
tH§f¥gLgitfshF«.
mjdhšmit
caçaitfshf
ÏU¡»‹wd.jåkåj‹
x›bthUtD«Ïiwik
mÂfhu¤Â‰Ff£L¥g£L
tçfisbrY¤j
nt©L«.jåkåj‹
mtD¡bfdÁéš
muÁšÁycçikfis
bg‰¿U¡»‹wh‹
mitfŸ
(m)Ïiwikahš
gâ¡f¥gL»‹wnghJ
j‹idkhŒ¤JbfhŸS«
cçik
(M)muRmtid
Ó©L»‹wbghGJ
mt‹cæiughJfh¤J
bfhŸS«cçik
(Ï)mtDilacæU¡F
c¤Âuthj«juKoahj
mšyJgjéæèUªJ
Ïw¡f¥g£lmurD¡F
vÂuhdcçik.
9. muR k‰W« murh§f«
muRk‰W«murh§f«
v‹WmšyJr£l¥goahd
k‰W«ãfœKiwæyhd
Ïiwikv‹WAh¥°
ntWgL¤jéšiy.
muRk‰W«murh§f«
nkY«muRk‰W«
rKjha«M»aitfis
yh¡ntWgL¤J»wh®.
mtUilabfhŸif
tiuaW¡f¥g£lr£l
ßÂahdmurh§f¤ij¥
g‰¿vL¤Jiu¡»‹wJ.
ÏiwikÍila
muirÍ«mj‰F
Ñœ¥goªJbrayh‰W«
murh§f¤ijÍ«%n[h
ntWgL¤Â¡fh£L»wh®.
24 25
Ah¥°, yh¡ k‰W« %n[h
Ϫj_tUilafU¤J¡fisx¥òtikmo¥gilæšfhzyh«.Ah¥ìUªJ
Áy fU¤J¡fisÍ« yh¡»‹ Áy fU¤J¡fisÍ« %n[h vL¤J¡bfh©L
rKjha x¥gªj¡bfhŸifia étç¡»wh®. %n[h k‰W« yh¡ M»a ÏUtU«
Ïa‰if ãiyæš kåj‹ k»œ¢ÁÍlD« RjªÂukhfΫ ÏUªjh‹ v‹w fU¤Âš
x‹Wg£LŸsd®. x¥gªj mo¥gilæš V‰gL« Áéš murh§f« mtÁakhdJ
vd Ït®fŸ fUÂdh®fŸ. ÏUtU« muR ntW murh§f« ntW v‹W fUÂdhY«
x¥gªj¤ij mo¥gilahf bfh©L murh§f« njh‹¿aJ v‹w fU¤ij %n[h
V‰W¡ bfhŸséšiy. ÏUtU« k¡fël« cŸs Ïiwik mÂfhu¤ij x¥gªj«
Ú¡féšiy v‹W fUÂdh®fŸ.%n[héDilaFuY« yh¡»DilaFuY« x‹nw
v‹whY«mt®fSilaiffŸAh¥[&¡Fbrhªjkhdit.
rKjha x¥gªj¡ nfh£ghL - xU kÂ¥ÕL
Ah¥°, yh¡ k‰W«%n[hM»at®fë‹ rKjha x¥gªj¡ nfh£ghLmuÁ‹
njh‰w«g‰¿étç¡féšiy.Ït®fSilabfhŸiffS¡FMjhu«Ïšiy.mj‰F
rçahdvL¤J¡fh£LfŸ»ilahJ.Ah¥°vnj¢rÂfhubfhŸifiaK‹it¤jh®.
yh¡ tiuaiw brŒa¥g£l murh§f« v‹w fU¤ij vL¤Jiu¤jh®. %n[h k¡fŸ
ÏiwikiavL¤Jiu¤Jmjidt‰òW¤ÂÍŸsh®.
rKjha x¥gªj nfh£ghL - ÂwdhŒÎ
gÂndHh«,gÂbd£lh«ü‰wh©Lfëšx¥gªjmo¥gilæšmuRnjh‹¿aJ
v‹w fU¤J äf Ãugykhf ÏUªjJ. Mdhš ÏJ btW« f£L¡fijna. tuyh‰¿š
Ï¥go¤jh‹muRnjh‹¿aJv‹gj‰FvªjMjhuK«Ïšiy.Mu«gfhy¤Âšthœªj
kåj®fŸ x¥gªj mo¥gilæš muR njh‹¿aJ v‹gj‰F vªj MjhuK« Ïšiy.
brŒJ bfh©l x¥gªj mo¥gilæš muR V‰g£lbj‹W brhšy¡Toa msé‰F
m¿th‰wš cilat®fshf mt®fŸ ÏUªÂU¡f KoahJ. vdnt ÏJ tuyh‰W¡F
òw«ghdf£L¡fijv‹gJãj®rdkhdc©ikahF«.
r£lmo¥gilæY«ÏjåšFiwfŸc©L.bršy¤j¡fr£lmo¥gilæyhd
x¥gªj« x‹W tYthdM£Á mÂfhuKila muR Ïšyhkš V‰g£oU¡f KoahJ.
x¥gªj« V‰g£lbghGJϤjifamÂfhuKilamuR eilKiwæšÏU¡féšiy
v‹gJ c©ikahF«. vdnt Ï¡bfhŸif tuyhW, r£l« k‰W« j¤Jt«
vd¥gL« ÏašfS¡F m¥gh‰g£L V‰W¡ bfhŸs Koahjjhf bra‰ifahdjhf¡
fUj¥gL»wJ.
2.3 jhŒtê¡ bfhŸif
k¡yd‹, kh®f‹, b#‹¡° M»a m¿P®fŸ Ï¡nfh£gh£il¥ g‰¿
mt®fSila fU¤J¡fis és¡fkhf¤ bjçé¤JŸsd®. m¡fhy¤Âš ÂUkz«
v‹w gªj¤jhš x‹Wg£l k¡fŸ ÏUªÂU¡féšiy. mjdhš xU bg©â‰F gy
fzt‹kh®fŸ ÏUªjh®fŸ v‹W« mjdhš mt®fS¡F Ãwªj FHªijfS¡F
jf¥g‹ ah® v‹W m¿aKoahj ãiyæUªj fhuz¤jhš jhŒtêKiw muR
njh‹¿æU¡fTL« v‹w fU¤J ãyéæUªjJ. FL«g« v‹gj‰F gÂyhf
26 27
m¡fhy¤Âš k¡fŸ FG¡fshfnth ÃçÎfshfnth thœªJ tªjd®. mt®fŸ
Éfhy¤Âš ÑnH brhšy¥g£LŸs mo¥gilæš muR njh‹Wtj‰F fhuzkhf
ÏUªÂU¡fTLbkd¡fUj¥gL»wJ.
1. bjhl¡f¤Âš gH§Fo mik¥bgh‹W ÏUªjJ. mJ gHikahd k‰W«
Kj‹ikahdr_fmik¥ghfÏUªÂU¡»‹wJ.
2. fhy«bršy¢bršygH§Fomik¥òfŸgythfbgU»Fy§fshfÃçªjd.
3. Ϫj Fy§fŸ x›bth‹W« gy ü‰W¡ fz¡fhd FL«g§fshf¥ bgU»d.
Ï¡FL«g§fŸ jå¤jå ÅLfshf kh¿ajhš mitbašyh« nr®ªJ murhf
kh¿d.
4. Ϫjmo¥gilæšj‰fhy¤ÂšFL«g«v‹Wbrhšy¥gL»‹wmik¥òV‰g£lJ.
ÂwdhŒÎ
Ï¡bfhŸifFL«g« v›thW njh‹¿aJ v‹Wétç¡»‹wJ v‹gjšyhkš
muR njh‰w¤ij g‰¿ brhšyéšiy. ÏJ xU rKjha bfhŸifna jéu muÁaš
bfhŸifmšy.Ï›thWjh‹r_fK«muR«njh‹¿æU¡fTL«v‹wMjhu§fŸ
»ilahJ.
2.4 jªijtê¡ bfhŸif
Ï¡bfhŸif jªijtê Kiwæš mjhtJ FL«g¤ jiyt‹ mšyJ
FL«g¤Â‰F jiyt® jªij v‹w mo¥gilæš muR njh‹¿ajhf étç¡»‹wJ.
FL«g¤Â‹ éçth¡fnk muR. Mu«g¤Âš FL«g¤Âš xU kåj‹ xU kidé
k‰W« FHªijfŸ ÏUªjd®. FL«g¤Â‹ jiytuhf jªij k‰w cW¥Ãd®fis
f£L¥gh£oš bfh©L tªJ mt®fŸ nkš mÂfhu« brY¤Âdh®. fhy¥ ngh¡»š
FL«g¤ÂèUªj FHªijfŸ bgçat®fŸ MdJ« ÂUkz« brŒJ bfh©L
mt®fS« FHªijfis bg‰wh®fŸ. bjhl®ªJ Ï›thW xU FL«g« gy
FL«g§fshf kh¿ mj‹ mo¥gilæš muR njh‹¿aJ v‹W fUj¥gL»wJ.
Ï¡fU¤ijr® bA‹¿ bkæ‹v‹D«M§»ym¿P®éçthfvL¤J¡T¿ÍŸsh®.
Ï¡bfhŸifæ‹K¡»akhdfU¤J¡fŸtUkhW
1. jªijtêFL«gmik¥ÃšjªijK¡»akhdt®.
2. thçR Kiw M©fis mo¥gilahf bfh©L mªj M©fë‹ K‹ndh®fŸ
mo¥gilæY« étç¡f¥g£lJ. bg©fŸ tê thçRfŸ Ϫj fz¡»š
FL«g¤Âš vL¤J¡ bfhŸs¥gléšiy. vdnt cwÎKiw v®kiwahdjhf
ÏUªjJ.
3. ãuªju ÂUkz« v‹gJ xU kidé mšyJ gy kidéa®fis bfh©l
mik¥ghfÏUªjJ.
4. nk‰Tw¥g£l FL«g¤Â‹ jiytuhf M©kf‹ xUt® ÏUªjh®. mt®
FL«g¤Âš cŸs midt® nkY« k‰W« mt®fŸ rªjÂæd® nkY« mÂfhu«
brY¤Âdh®.
26 27
5. mt®FL«gétfhu§fisf£L¥gL¤ÂanjhLk£LkšyhkšmªjFL«g¤Â‹
kj«r«gªj¥g£lvšyht‰iwÍ«f£L¥gL¤J«mÂfhu«bg‰¿Uªjh®.
mbkç¡f#dhÂgÂahfÏUªjc£nuh éšr‹ v‹gt®muÁašrKjha¤Â‹
éijahfΫ mÂèUªJ V‰g£l murh§f§fë‹ MântuhfΫ FL«g
mik¥ò ÏUªjJ v‹W F¿¥Ã£LŸsh®. xU FL«g« gy FL«g§fshfΫ, gy
mik¥òfshfΫ éçtilªj nghJ« mt‰¿‰»ilna cŸs bjhl®òfS« mj‹
cW¥Ãd®fS¡»ilna cŸs Ïu¤j gªjK« x‰Wik¡F Mjhukhf ÏUªjd.
ehnlhofshf thœªj k¡fŸétrha« ngh‹w bjhêšfŸ brŒaMu«Ã¤j bghGJ
F¿¥Ã£l VnjD« xU Ïl¤Âš j§»dh®fŸ. m›thW j§»a FL«g§fS«
m¡FL«g§fë‹ éçth¡fK« Éfhy¤Âš muR v‹w mik¥ig njh‰Wé¤jd.
Ïij tèÍW¤J« tifæš r® bA‹¿ bkæ‹ v‹gt® ϪÂahéš fhz¥gL«
T£L¡FL«g mik¥ò, nuhkhòçæš fhz¥gL« jªijtê mik¥ò mj‹ M¡f«
k‰W«»nu¡feh£ošcŸsVbj‹°efuk¡fëilnafhz¥gL«FL«gmik¥òfŸ,
m¡FL«g mik¥òfëilna ãyΫ rnfhju¤Jt« ngh‹wt‰iw cjhuzkhf
vL¤J¡fh£oÍŸsh®.
ÂwdhŒÎ
jªijtênjh‰w¡bfhŸifgutyhfgyjh¡FjšfS¡FcŸsh¡f¥g£lbjd
m¿P®fŸTW»‹wd®.jªijtêk‰W«jhŒtêbfhŸiffŸmuÁašbfhŸiffŸ
mšy. ÏU¥ÃD« °Og‹Äfh¡ v‹gt® Ï¡bfhŸiffŸ muR¡F« FL«g¤Â‰F«
cŸs bjhl®ig vL¤J¡fh£L»‹wd v‹W TW»wh®. nkY« Ïit Mu«g
fhy¤Âš ÏUªj rKjha mik¥òfis vL¤J¡fh£LgitfshfΫ mitfSila
eilKiwfis étç¥gitfshfΫ ÏU¡»‹wd v‹gJ V‰W¡bfhŸs¡Toa
fU¤jhF«.
2.5 tèik bfhŸif
Ï¡bfhŸif¥go vënah® nkš tènah® brY¤Âa M¡f« fhuzkhf
muR njh‹¿aJ vd¥gL»wJ. ngh®¡fhy§fëš tènah® mt®fSila ngh®¤
Âwikia btë¥gL¤Â vÂçfis Åœ¤Â bt‰¿ bgW»‹w nghJ mt®fŸ thG«
gFÂfS¡FRygkhfjiyt®fsh»éL»wh®fŸ.Ït®fnsehsiléšmur®fshf
M£ÁÍ« brŒnth®fsh»wh®fŸ. Ϫj mo¥gilæš gy Ïl§fëš gy muRfŸ
njh‹¿æU¡»‹wd.
mur®fshtj‰F ngh®fŸ cjλ‹wd v‹W A&ô«, x¥g‹ï«, b#‹f°,
Ãu‹Ah®o k‰W« oça£°» ngh‹w m¿P®fŸ fU¤J bjçé¤ÂU¡»wh®fŸ.
Ï«Kiwæš tèik cçikah»wJ v‹w fU¤J t‰òW¤j¥g£lhY« jå eg®
RjªÂu¤Â‰FvÂuhdJv‹gJbjëthF«.tèik¡bfhŸifmuRnjh‰w¤Â‹xU
m«r¤ij k£L« és¡F»wJ.Mdhš ntW Áy fhuâfS«muÁ‹ njh‰w¤Â‰F
MjhukhfÏUªjdv‹gJjh‹c©ikahF«.
28 29
ÂwdhŒÎ
muR njh‰w¤ÂštèikbfhŸifæDila g§FÏ‹¿aikahjJ. nguuRfŸ
vGªjJ« ÅœªjJ« tèikæ‹ fhuzkhf v‹gij KGtJkhf V‰f KoahJ.
Ï¡bfhŸif jFÂÍilat®fŸ k£Lnk thœtj‰F mUfij gil¤jt®fŸ v‹D«
bfhŸifia msΡF« mÂfkhf t‰òW¤J»wJ. vënah® ÅœtJ« tènah®
thœtJ« eilKiw¥gL¤j¥g£lhY« Ï«Kiw éntfkhdJ« ÁwªjJkhfhJ.
ÏJ V‰W¡bfhŸs¥g£lhš nghçLtJ bjhl®ªJ eil¥bg‰W¡ bfh©nlæU¡F«.
Ï›thW FH¥g« X§» mik FiwªJ, ghJfh¥ò Ïšyhj Nœãiy V‰g£LéL«
nghJ nghçLtj‰fhf MÍj§fŸ nkY« nkY« c‰g¤Â brŒa¥gLtnjhL k¡fS«
mj‰fhfntjah®brŒa¥glneçL«.
vdnt ehL k‰W« k¡fŸ vªj neuK« mêit neh¡» brštjhš c©ik
kiwªJ, xG¡f¡ FiwÎ V‰g£L r«gªj¥g£l midtU« koªJ nghtnjhL kåj
neaK« Ïšyhkš nghŒéL«. vdnt tèik¡ nfh£ghL V‰W¡bfhŸsj¡fjšy
vdyh«.
tuyhW mšyJ gçzhk¡ bfhŸif
Ïj‰FK‹IªJK¡»abfhŸiffŸg‰¿Ï¥ghl¤Âšbrhšy¥g£oU¡»wJ.
mt‰¿švJΫmuRnjh‰w¤ijg‰¿nghJkhdés¡f«juéšiy.Mdhštuyh‰W
mšyJ gçzhk¡ bfhŸif V‰W¡bfhŸs¤j¡f tifæš ÏU¡»wJ. Ï¡bfhŸif
muR Ïašghd Mdhš Óuhd Kiwæš gy fhy f£l§fëš njh‹¿ Ï¥nghija
ãiyiav£oÏU¡»wJv‹Wétç¡»wJ.
muR flÎshš cUth¡f¥g£lbj‹nwh mšyJ FL«g« bgçjh»
mjdhš V‰g£lbj‹nwh mšyJ tèik fhuzkhf V‰g£lbj‹nwh F¿¥Ãl
KoahJ. nguhÁça® fh®d® v‹gt® bra‰if mšyJ ÏaªÂu¤jdkhd Kiwæš
V‰g£oU¡f¡TL« v‹w fU¤ij kW¤J tuyhW TWtJ nghy Ïa‰ifahf
V‰g£l mik¥ò jh‹ muR v‹gjhf¡ F¿¥Ã£LŸsh®. muÁ‹ njh‰w¤Âš gy
_y¡TWfŸÏU¡»‹wd.mt‰¿šÏd¥g‰W,kj«,ngh®,Ïl«bga®jš,bghUshjhu
elto¡iffŸk‰W«muÁašéê¥òz®ÎM»aitK¡»akhditfshF«.
1. Ïd¥g‰W
bghJthf k¡fŸ FL«g mik¥ò, Fy mik¥ò ngh‹witfëš thœ»‹w
bghGJmt®fëilnacwÎKiwbjhl®òÏU¡»wJ.mt®fŸvšnyhU«xUtnuhL
xUt®gªj«ghr«v‹gitfshšÃiz¡f¥g£oU¡»wh®fŸ.ϤjifaNœãiyæš
nk‰g£l mik¥òfŸ v›tsÎ bgçaitfshf mÂf cW¥Ãd®fis bfh©ljhf
kh¿dhY« mt®fŸ všnyhU« VnjD« xU _¤j FL«g¤ij nr®ªj M©kfid
jiytdhfV‰W¡bfh©LmtD¡Ff£L¥g£Lmt‹f£lis¥goel¡»‹wh®fŸ.
Ï¡fU¤ij nguhÁça® kh¡It® (Mac Iver)äfΫ bjëthf
vL¤Jiu¤ÂU¡»wh®. mjhtJ gy jiyKiwfis nr®ªj k¡fŸ všnyhU« Ïd
mo¥gilæš x‹Wg£L mt®fS¡F Ïilna rnfhju¤Jt ghr¤ij ts®¤J¡
bfhŸ»wh®fŸ. xUt® k‰bwhUtiu é£L¡ bfhL¡fhkY« rh®ªJ« thœ»wh®.
28 29
Ϥjifamik¥òÏdmo¥gilæšÃ‰fhy¤ÂšmurhfV‰g£oU¡fyh«v‹Wmt®
fU¤Jbjçé¤JŸsh®.
2. kj«
Ïd¤ij¥nghykjK«k¡fisx‹WgL¤J«r¡ÂahfÏU¡»wJ.bghJthf
k¡fŸ v¥gFÂfëš thœªjhY« mt®fSila _jhija®fŸ vªj kj¤ij¥
Ëg‰¿dh®fnsh mªj kj¤ijna Ëg‰¿ thœªÂU¡»wh®fŸ. kj« mt®fis
miz¤Jx‹WgL¤ÂæU¡»wJ.kj¤jiyt®m›t¥gFÂk¡fS¡FjiyikV‰W
mt®fSila njitfis ãiwnt‰¿ jªÂU¡»wh®fŸ. bghJthf kj« g‰¿a ga«
k¡fëilnafhz¥g£lhY«Ïdmo¥gilæšmt®fŸmidtU«x‹Wg£Lmuir
njh‰Wé¤ÂU¡f¡TL«v‹wfU¤J«t‰òW¤j¥gL»wJ.
3. tèik
tèik mšyJ tšyik v‹gJ« cy»‹ gy gFÂfëš muRfŸ k‰W«
nguuRfŸV‰gl¡fhuzkhfÏUªÂU¡»wJ.ϧ»yhªJ,Ãuh‹R,Ϥjhèk‰W«Ïju
Inuh¥Ãa ehLfëšmuRfŸ gy kiwªJ òÂamuRfŸ njh‹¿æU¡»‹wd.Ïj‰F
K¡»akhdfhuz«tèikv‹gJjh‹MF«.
4. cilik k‰W« ghJfh¥ò
Ïit Ïu©L« muR njh‹Wtj‰F gH§fhy¤Âš fhuâfshf
ÏUªÂU¡»‹wd v‹W nguhÁça® yh°» ngh‹nwh®fŸ F¿¥ÃL»wh®fŸ.
k¡fŸ jk¡bf‹W bghUŸfisÍ« Ïju cilikfisÍ« nr®¡fΫ mt‰iw
ghJfh¡fΫk‰W«j§fisnr®ªjt®fS¡FmitfŸ»il¡f nt©Lbk‹Wgy
elto¡iffisnk‰bfh©lh®fŸ.Ïj‰Fg¡fgykhf,ghJfh¥ghfmikªjV‰ghL
ÃwFmurhfV‰g£lJv‹W«TW»‹wh®fŸ.
5. muÁaš éê¥òz®Î
muÁ‹ njh‰w¤Â‰F muÁaš éê¥òz®Î« K¡»akhd fhuâahf
fUj¥gL»wJ. F¿¥Ã£l ãy¥gu¥Ãš ãuªjukhf thœ¡ifia el¤j K‰g£l
nghJ cæ® k‰W« clikfS¡F ghJfh¥ò Ãu¢ridfŸ V‰g£ld. mnjhL
mt®fS¡»ilna jå¥g£l Kiwæš rKjha mik¥ò Kiwæš mik k‰W«
ghJfh¥ò r£l« r«gªj¥g£l Ãu¢ridfŸ V‰g£ld. Ïitfis Ô®¤J it¡fΫ
mitfŸ Û©L« Û©L« V‰glhkš jL¡fΫ njh‹¿a mik¥ng muR v‹gjhf
fUj¥g£lJ.
KoÎiu
nknybrhšy¥g£litfëšÏUªJvªjxUbfhŸifÍ«muÁ‹njh‰w¤Â‰F
KGikahd fhuâahf mikaéšiy. x›bthU fhuâÍ« VnjD« xU tifæš
jh‹muRnjh‹Wtj‰F«k¡fŸÂUªÂÁwªjFok¡fshfthœtj‰F«Jizahf
ÏUªÂU¡»‹wJ v‹gJ bjëth»‹wJ. Ï¡bfhŸiffŸ všyht‰¿Y« tuyhW
rh®ªj gçzhk¡ bfhŸif muR Ïa‰ifahf fhy¥ngh¡»š bkšy bkšy jilfŸ
gyt‰iw¡ flªJ njh‹¿abjd¡ F¿¥ÃL»wJ. ÏJ m¿éayo¥gilæš V‰W¡
bfhŸs¤j¡fjhfÏU¥gjhšÁwªjjhf¡fUj¥gL»wJ.
30 31
gæ‰Á
gFÂ - m
I. rçahd éilia nj®ªbjL.
1. rKjhax¥gªjbfhŸif¡FMjuÎbjçé¤jt®fŸ
m.b#‹¡° M.kh®f‹
Ï.%n[h <.r®bA‹¿bkæ‹
2. Ïa‰ifãiyiagl«Ão¤Jfh£oabfhŸif
m.bjŒÅfnjh‰w¡bfhŸif
M.tèikbfhŸif
Ï.jhŒtê¡bfhŸif
<.rKjhax¥gªj¡bfhŸif
II. nfho£l Ïl¤ij ãu¥òf.
3. ____________ÃuÂãÂahffUj¥gL»wh®.
4. FL«g¤Â‹____________muR.
5. mur‹____________M¡f¥gL»wh‹.
6. thœ¡if¡F Ï‹¿aikahjJ __________ vD« bfhŸif Ï¥nghJ
ãaha¥gL¤jKoahjJ.
7. Ïd¥g‰Wjh‹Kjš_________x‰Wik¡F¡fhuz«.
III. rçah mšyJ jtwh.
8. bjŒÅfnjh‰w¡bfhŸifxUeÅdbfhŸifahF«.
9. jªijtêFL«gmik¥ÃšjªijK¡»akhdt®.
10. gçzhk¡nfh£ghLm¿éašrh®ªjnfh£ghL.
IV. bghU¤Jf
11. bjŒÅfnfh£gh£ošflÎë‹ÃuÂã - mur®
12. r_fx¥gªj¡nfh£ghL - jhk°Ah¥°
13. jf¥g‹ahbu‹Wbjçahjãiy - jhŒtêKiw
14. gyFL«g§fë‹bjhF¥ò - muR
15. nguuRfë‹vG¢Ák‰W«Åœ¢Á¡F¡fhuz« - tèik
30 31
gFÂ M
16. bjŒÅfnjh‰w¡nfh£ghLés¡Ff.
17. tèikbfhŸifv‹whšv‹d?
18. muÁ‹njh‰w¤ijés¡F«bfhŸiffŸahit?
19. jhŒtê¡bfhŸifés¡Ff.
20. jªijtê¡bfhŸifés¡Ff.
gFÂ Ï
21. bjŒÅfnjh‰w¡bfhŸifæ‹nfh£ghLfŸahit?
22. rKjhax¥gªj¡nfh£gh£ilkÂ¥ÕLbrŒf.
23. r®bA‹¿bkæ‹bfhŸifiaés¡Ff.
gFÂ <
24.Ah¥°, yh¡, %n[hé‹ rKjha x¥gªj¡ bfhŸifæ‹ fU¤J¡fis
és¡Ff.
25. rKjhax¥gªj¡nfh£gh£ilC¡Fé¤jfhuâfŸahit?
26.muÁ‹gçzhkts®¢Á¡FMjhukhfÏUªjfhuâfŸv‹d?
32 33
m¤Âaha« 3
òÂa muÁaš m¿éaš
3.1 bghUŸ k‰W« K‹ fU¤J got¤Â‹ j‹ik
muR Ïa§F»‹w j‹ik g‰¿ m¿Í« Ïaš muÁaš m¿éaš v‹gjhF«.
murh§f¤Â‹f£Lkhd«k‰W«mj‹Ïa¡f¤ijgo¥gJ«ÏšcŸsl§»ajhF«.
mjdo¥gilæš muÁaš m¿P®fŸ Ñœ¡f©l r_f ãWtd§fis g‰¿ go¡f
K‰gL»‹wd®.
1.fHf§fŸ
2.T£lik¥òfŸ
3.njthya«
4.ã®thfmik¥òfŸ
#h‹ nghjh‹ (1530 - 1596) v‹w ÃbuŠR j¤JtPhå ‘‘muÁašm¿éaš’’
v‹w gj¤ij¥ ga‹gL¤Âdh®. KoÎ vL¥gš mÂfhu xJ¡ÑL k‰W« mÂfhu
Ïl¥bga®itg‰¿abrŒÂfismuÁašm¿éayhs®fŸf‰»‹wd®.
muÁaš m¿éaš v‹gJ ne®kiw v©z¡ fU¤Jfis K‹ ãW¤JtÂY«,
muÁaiy gF¥ghŒÎ brŒtÂY« nkY« bfhŸif cUth¡f¤Â‰F njit¥gL«
fU¤Jfis ÁghçR brŒtÂY« K‰gL«. ghu«gça muÁaš m¿éaš v‹gJ
kdjséš cUthF« v©z¡fU¤Jfis mo¥gilahf¡ bfh©L m¿it
ts®¥gjhF«. nkY« mitfŸ xG¡fyhW mo¥gilæyhdit. ghu«gça muÁaš
nfh£ghLfŸc¤njr«k‰W«MÁça®fë‹jå¥g£lK‹mDgt«k‰W«MuhŒ¢Á
nfŸé Phd¤jhš cUthFtjhF«. Mdhš, òÂa muÁaš m¿éaš v‹gJ òŸë
étu§fnshL rh®ªj m¿éaš mo¥gilæyhd nfŸé PhdkhF«. muÁaš
m¿éaè‹ m¿éaš njh‰w« v‹gJ 1950-fëš eilbg‰w el¤ij Ïa¡f¤jhš
V‰g£ljhF«.
m¿éaš ßÂahdmuÁaš v‹gJ 1950-fëš f©l el¤ij Ïaš òu£Áæ‹
_y« eh« f©ljhF«. Ï›éa¡f¤Â‹ Ãwnf Ï›éaè‹ gy cW¥Ãd®fŸ
muÁaš ghl¤Â‰F xUm¿éaš j‹ik ÏU¥gjhf cz®ªJ bfh©ld®. muÁaš
el¤ijfis cz®tÂY«, v©zsÎ mo¥gilæš muÁaš cz®Îfis
Jšèakhfv®gh®¥gÂY«,midtU«V‰W¡bfh©lkÂ¥òmo¥gilæšmšyhj
MuhŒ¢Á têKiwfëš, muÁaš m¿éaš el¤ij Ïaè‹ _y« ãiyãW¤ÂaJ.
el¤ij Ïa¡f¤Â‹ ÃwF Ït‰¿š Á¿J kh¿ ÏUªjhY« ne®kiw m¿éaš
khÂçia Ï‹wsΫ muÁaš m¿éaš Ëg‰¿tU»wJ. Ïj‹ fhuzkhŒ v©z
mo¥gilæšcUthF«muÁašnfh£ghLfŸXusÎk§f¤bjhl§»d.c©ikæš
btW« Áªjid mo¥gilia muÁaš nfh£ghLfŸ v©zsÎ mo¥gilæyhd
Mjç¡féšiy, v‹gjhš el¤ij Ïaš, v©z« mo¥gilæyhd muÁaš
nfh£ghLfS¡FK‰W¥òŸëit¤jJ.
gârh®FGk§fë‹MjuédhšmuÁašgo¥òv‹gJbjhêšßÂahdÏaš
v‹wmªj°ij¥bg‰wJ.
32 33
cjhuz§fŸ
1.eh£oilmuÁašm¿éašFGk«
2.ϪÂamuÁašm¿éašFGk«
3.ϪÂabghJã®thfãWtd«
4.mbkç¡fmuÁašm¿éašFGk«
öa m¿éaš ãiyia bgwnt©L« v‹w Ïy¡if neh¡» el¤ij Ïaš
bršY«nghJ,muÁašm¿éaY¡FxUbjhêšßÂahdmªj°J»il¡f¥bg‰wJ.
el¤ijÏaè‹ fhuzkhŒmuÁašm¿éanyhL j‹id I¡»a¥gL¤ÂaJ.
Ϥjifa I¡»a¥gLjš v‹gJ m‹W Kjš Ï‹W tiu vªjbthU kh‰wäšyhkš
bjhl®»‹wJ.
muÁaiy¥ g‰¿a c©ikahd m¿it bgwnt©L« v‹whš muÁaš
m¿éaš xU m¿éaš mo¥gilæyhd, jå¤j‹ikbg‰w Ïaš v‹W«,
bjhêšßÂahd I¡»a¥gL¤Jjš v‹w ãiyæš Ï›éaš j‹id¡ fh£o¡
bfhŸsnt©L«. m¿éaš mo¥gilæyhd têKiwfë‹ _y« muÁaš
M®ty®fŸ F¿¡nfhŸ mo¥gilæyhd, v©z§fë‹ mo¥gilæš éLg£l,
kÂE£g ßÂahf muÁaiy òJik¥gL¤Jtš j§fis <LgL¤Â¡ bfhŸt®.
kÂ¥Õ£oèUªJ éLg£l (Value-free) m¿éaèš v©z« mo¥gilæyhd
F¿¡nfhŸfŸ»ilahJ.
xU bjhêš ßÂahd gh®itæ‹ _y« muÁaš M®ty®fŸ òÂa muÁaš
m¿éaiy m¿Kf¥gL¤Âd®. muR mik¥òfëš muÁaš m¿Îfis¥
òF¤Âdh®fŸ. gF¤j¿Î ßÂahd muÁaš f£lisfŸ, òÂa muÁaš rKjha¤ij
cUth¡Ftš r_f bgh¿ahs®fshd rh®y° nkça« k‰W« bAuhšL yh°»
ngh‹nwh®K‰g£ld®.
òÂa muÁaš m¿éaš m¿P®fŸ Fok¡fis xU fUthf nkY«
c‰Wneh¡» m¿tš j§fŸ ftd¤ij¢ brY¤Âd®. RjªÂu k¡fsh£Á muir
C¡f¥gL¤Jtš òÂa muÁaš m¿P®fŸ eh£l« bfh©ld®. m¿éaš
mo¥gilæyhdmuÁaš rh¤Âabk‹W«mjdo¥gilæšcUthF«muÁašm¿Î
r_f k‰W« muÁaš Ãu¢ridfis ãuªjukhf Ô®¡ftšyJ v‹w mo¥gilæš
Ïa§»dh®fŸ.
E£gßÂahŒcUth¡f¥bg‰wmuÁašm¿éašm¿éidmuÁašm¿P®fŸ
murh§f¥gâfëšj¡ftêfëšbrY¤Âga‹bgw¢brŒjd®.
bkça« j‹Dila MuhŒ¢Á f£Liufëš muÁaš m¿éaš Mœªj
m¿éaštêKiwfisËg‰wnt©L«vdfUÂdh®.v®gh®¥òk‰W«nahrid
mo¥gilæyhd v©z§fiséL¤JmuÁašm¿éaš, m¿éaš E£g§fisÍ«,
têKiwfisÍ« ts®¤J¡ bfhŸs nt©L« v‹gij fhz¤ Jo¤jh®. kåj
ehfßf¤ijKGik gL¤Jtšv§‡d«m¿éašJizòçªjnjh,mnjtifæš
muÁaš m¿éaš kåj ehfßf¤ij fh¥gÂY«, brGik gL¤JtÂY« j‹id
<LgL¤Â¡bfhŸS«.m¿é‹gçzhkts®¢ÁæidÍ«k‰W«kåjcz®ÎfisÍ«
34 35
f£L¥gL¤J« Fok¡fŸ fšéæ‹_y« k¡fsh£Á kh©òfis ts®¡f K‰g£lh®.
Ïj‹_y«KGik¥bg‰wrKjha¤ijk‰W«kåjÏd¤ijfhzK‰g£lh®.
el¤ij Ïaš m¿P®fsh»a Ëd° ôyh (Heinz Eulau) k‰W« nlé£
<°l‹ (David Easton) el¤ijÏašMuhŒ¢ÁKiwfis f©l¿ªJ, ga‹gL¤Â
‘‘òÂa muÁaš m¿éaiy’’ ts®¡f K‰g£ld®. òÂa muÁaš m¿éaè‹
FzhÂra§fshŒÑœtUtdt‰iw¡F¿¥Ãlyh«.
1. K‹ m¿jš k‰W« és¡f§fis më¥gš muÁaš m¿éaš j¡f
be¿Kiwfis¡bfh©LmuÁašel¤ijfis¥ga‹gL¤JtjhF«.
2. jåkåj el¤ij k‰W« muÁaš FG¡fë‹ el¤ijfis v©â¡if
mo¥gilæšMuhŒ¢ÁbrŒJmuÁašò®fisés¡f¢brŒtjhF«.
3. K‹T£o m¿jiy JizbrŒÍ« tifæš òŸëaš étu§fŸ
msél¥glnt©L«.
4. xU nfh£gh£o‹ _y« MuhŒ¢ÁfŸ mika nt©L«. nkY« m›thuhŒ¢ÁfŸ
nrhjid¡FcŸsh¡f¥gL»‹wfU¤JK‹got¤Âidbg‰¿U¡fnt©L«.
5. c©ikahdm¿éašMuhŒ¢ÁKiwfismuÁašm¿P®fŸÃ‹g‰wnt©L«.
6. msélKoahjfU¤Jfsh»ak¡fsh£Á,rk¤Jt«k‰W«RjªÂu«M»at‰iw
v©â¡ifaséšMuhaKoaéšiyba‹whšmitfisxJ¡fnt©L«.
7. muÁašm¿éašxUgyÏašm¿thfcUthfnt©L«.
8. gšneh¡FgF¥ghŒÎ,r®ntMuhŒ¢Á,fz¡FkhÂçfŸJizbfh©LmuÁaš
m¿éašMuhŒ¢ÁtêKiwfëšmÂfK¡»a¤Jt«bfhL¡fnt©L«.
ôyhé‹ fU¤J¥go bgU msÎ gF¥ghŒÎ (Macro level analysis) v‹gJ
ãWtd§fisÍ«ÁWmsÎgF¥ghŒÎ (Micro level analysis)v‹gJjåkåjidÍ«
mo¥gilahf¡ bfh©L mikÍ«. m¿éaš ßÂahd muÁaš v‹gJ muÁaš
el¤ijfis bgU msÎ k‰W« ÁW msÎ gF¥ghŒé‹ _y« e‹F bjëÎ
gL¤JtjhF«. xUikj‹ik k‰W« Óuhd be¿fis ts®¥gš v©â¡if
mo¥gilæyhdm¿éašj‹neh¡»idbrY¤J«.ãWtd§fë‹jh¡f«jåeg®
el¤ijæY«, jåeg® jh¡f« ãWtd§fë‹ nkY« cŸst‰iw eh« m¿éaš
ßÂahŒm¿ayh«.
muÁaš m¿P®fŸ òŸëæaš étu§fisÍ«, mj‹ KoÎfisÍ« xG§F
gL¤jnt©L«vdôyhfUJ»‹wh®.mséLtJ,Ï‹iwaMuhŒ¢ÁtêKiwfŸ,
nrhjid¡Fça fU¤J K‹got§fŸ M»aitfŸ brašgh£o‰Fça nkY«
e«Ã¡if¡FçamuÁašm¿éidbgU¡F«.v©â¡ifmo¥gilæyhdmuÁaš
m¿éaš v‹gJ gy muÁaš fU¤JfS¡F MjhukhfΫ, e«Ã¡if j‹ikia
bfhL¥gÂY«K‹ã‰F«. el¤ijÏaš_y«m¿a¥gL«muÁašm¿éašv‹gJ
gF¤j¿thfÏU¡F«.
34 35
3.2 muÁaš mÂfhu¤Â‹ ga‹ghLfŸ
muÁašmÂfhu«v‹whšv‹d?
kh¡° Ågç‹ T‰W¥go muÁaš mÂfhu« v‹gJ tuyh‰W r_f§fëš
vnj¢rÂfhu t®¡f« j‹tr« cŸs xU gçrhF«, j‰fhy rKjha¤Âš mJ
bršt¤Â‹ gilfshF«. j‰fhy rKjha¤Âš muÁaš mÂfhu¤Âid miltš
r¢ruÎfŸ ÏUªjhY«, muÁaš mÂfhu¤Âid Ï‹W FG¡fë‹ r_f mªj°J,
muÁašFHh«, k‰W«muÁašf£ÁfŸM»aitfŸmuÁašmÂfhu¤Âidbg‰W
és§F»‹wd.
rKjha¤ÂšmuÁašk‰W«muÁašãWtd§fŸäfK¡»a¤Jt«thŒªjJ
MF«. fU¤J K‹gotkhf, muÁaš v‹gJ eh« m‹whl thœéš fhQ« mÂfhu
cwÎfisbjëÎ¥gL¤JtjhF«.cjhuzkhf,bg‰nwh®fëilnamÂfhucwÎfŸ
ÏU¥gij¡ fhzyh«. Mfnt rKjha¤Âš ÁW muÁaš (Micro Politics)k‰W«
bgU muÁaš (Macro Politics) cŸsJ. eh« m‹whl thœ¡ifæš fh©gJ ÁW
muÁayhF«.ãWtdmséšcŸsmÂfhucwÎfŸbgUmuÁašvdyh«.
muÁaš r_féaš v‹w ghl« muR k‰W« rKjha¤Â‰»ilna ãyΫ
cwÎfisg‰¿ago¥òfshF«.mÂfhu¤ij¥g‰¿bjçªJbfhŸsnt©L«v‹whš
eh«mk‰W«M¡fS¡»ilnacŸscwÎfism¿ªJbfhŸsnt©L«.Mv‹w
eg® xU fhça¤ij brŒant©lh« v‹W ãid¤ÂUªjhY« m mªj fhça¤ij
M æ‹ _y« brŒJ Ko¤jhš, m¤jifa brašghL m v‹w eg® M v‹gt® ÛJ
brY¤Âa mÂfhu« vd eh« fUjyh«. Ïjdo¥gilæš mÂfhu« v‹gJ xU
K¡»akhd K‹ fU¤J¥gotkhF«. k‰bwhU tifæš ãakd mÂfhu« v‹gJ
MSikahF« (Authority). cjhuzkhf, x›bthU muÁaš jiyt®fS« j§fŸ
k¡fŸÛJmÂfhu«brY¤jK‰gLt®.Ïj‹fhuzkhŒãakdmÂfhu¤ijk¡fŸ
ÛJϤjiyt®fŸbrY¤J»‹wd®v‹Wk¡fise«g¢brŒth®fŸ.
mÂfhu«, ãaha¤j‹ik k‰W« MSik x‹bwhL x‹W bjhl®òilaJ.
nkY« Ïizªnj brštjhF«. k‰wt® brŒa kW¥ÃD«, mij mt®fŸ bfh©nl
brŒtJv‹wmÂfhu«gytiffisbfh©ljhF«.MSikv‹gJmÂfhu¤ij¥
nghy¤jh‹. Mdhš MSik¡F ãWtd§fë‹ JizÍ©L. MSikæšyhkš
mÂfhu« k£Lnk ÏU¡Fäl¤Âš mÂfhu¤Â‰F ãaha¤j‹ik njit¥gL»wJ.
mÂfhu¤Â‰Fe«Ã¡ifk‰W«ãaha¤j‹ikæU¡FnkahdhšmJMSikahF«.
mÂfhu« (Power) k‰W«MSik(Authority) muÁašr_féašm¿P®fis
ÁªÂ¡f¢brŒÍ«ÏUmo¥gilahdK‹fU¤J¥gotkhF«.
jåkåjfU¤J,FG¡fë‹el¤ijFzhÂra§fŸk¡fë‹v©z«k‰W«
brašghLfisÏa¡ftšyJmÂfhukhF«. (cjhuz«: bg‰nwh® k‰W«FHªijfŸ
murh§f«k‰W«tçfŸ)
MSik v‹gJ mjndhL bjhl®òila ãWtd§fisÍ« F¿¥ÃLtjhF«.
ãWtd§fë‹brašghLfS¡»ilnajh‹MSikbtë¥ghLmilÍ«.
36 37
e« thœ¡ifæ‹ tê el¤j r_f mik¥òfŸ r£l« k‰W« têfh£ofis
cUth¡F»‹wJ. m¤jifa r£l« k‰W« éÂKiwfŸ MSikahF«. (cjhuz«:
gšfiy¡fHf«k‰W«nguhÁça®fŸ).
bgU« mséyhd ãWtd§fŸ Åœ»‹w nghJ (USSR) mÂfhu« mt‰¿id
if¥g‰W«. ãiy¤j j‹ikÍila MSikia cUth¡fnt©Lbk‹whš, mj‰F
ãaha¤j‹iknjit¥gL»wJ.
RU§f¡T¿‹, muÁ‹ _‹W K¡»a FzhÂar§fŸ v‹dbt‹whš,
mJ mÂfhu«, MSik k‰W« ãaha¤j‹ikahF«. mÂfhu« v‹gJ gšntW
tot§fis vL¤jhY« (J‹òW¤Jjš, jh¡f« k‰W« f£L¥ghL) MSiknahL
brašgL¤j¥gL« mÂfhu« mo¥gilæš xUtç‹ v©z¤ij k‰wtç‹ nkš
Ââ¤JbrašgL¤JtjhF«.
3.3 MSikæ‹ j‹ik k‰W« K¡»a¤Jt«
kh¡°Ågç‹fU¤J¥goMSikv‹gJ_‹Wtif¥gL«
ghu«gçaMSik
MSik jiyikg©òMSik
r£l-gF¤j¿ÎMSik
murh£ÁfŸ k‰W« nguuRfëš cŸs ghu«gça rKjha¤Âš eh« ghu«gça
MSikia¡ fhzyh«. ghu«gça ßÂahf mÂfhu¤ij Ï¢r_f§fëš fhzyh«.
jåkåj kh©òfë‹ _y« jiyik MSik mÂfhu« cUthF«. jiyik
MSik g©igÍilaxUjiyt‹äfvëšj‹k¡fnshLbjhl®òbfhŸth®.
xU Áy Áw¥ò FzhÂar§fë‹ Âwikæ‹ fhuzkhŒ jiyik MSik eg®fŸ
njh‹W»‹wh®fŸ.Ï‹iwacy»š,r£l¥gF¤j¿Îmo¥gilæyhdMSikiaeh«
muÁašrhrd¤Â‹_y«bgW»‹nwh«.
ca® tF¥ò nfh£ghL v‹whš v‹d?
xU rKjha¤Âš bršt«, mÂfhu«, K‹DçikfŸ k‰W« ca® jFÂfis¥
bg‰wt®fisca®tF¥Ãd®v‹WTW»nwh«.
kh¡°Åg®
1864-1920
36 37
ca®Foæd®v‹gijgç£nlhÑœ¡f©ltifæšés¡F»wh®.
1. x›bthUrKjha¤ÂY«rk¤Jtä‹ikv¥bghGJ«ÏU¡F«.
2. ÁWgh‹ikæduhd ca®Foæd® bgU«gh‹ikahd k¡fis
MŸth®fŸ. ca® Foædiu Ïu©L ÃçÎfshf Ãç¡fyh«. ‘‘M£Á
brŒÍ«’’ ca® Foæd® k‰W« ‘‘M£Á brŒah’’ ca® Foæd® Mth®fŸ.
Ï›éUca®Foæd®r_frk‹ãiyiabrŒ»‹wh®fŸ.
ca® Foæd® v‹w fU¤J K‹got«, ca®ªj jFÂfŸ, Âwik k‰W« Áw¥ò
rYiffisbg‰wt®fisF¿¥gjhF«.
gç£nlhé‹és¡f¥goca®FoiaÏu©Léjkhfgh®¡fyh«.
1. x›bthU rKjha¤ÂY« rYiffisÍila k¡fŸ cŸsd®. Mfnt r_f
thœéšrk¤Jtä‹ikj鮡fÏayhjJ.(r_ftifghLfŸ)
2. x›bthU rKjha¤ÂY« ca® Foæd® ÁWgh‹ikæduhfnt ÏUªJ
bgU«gh‹ikahdk¡fisM£ÁbrŒt®.
ca® Foæd® nfh£gh£lhs®fŸ TWtJ v‹dbt‹whš k¡fsh£Á
mik¥òfëš M£Á brŒ»‹w xU Áy ca® Foædnu bfhŸif Koéid
vL¡»‹wh®fŸ. gy FG¡fS¡»ilna eilbgW« g»u§f ngh£oæ‹ éisthŒ
V‰gL«bfhŸifKoÎfŸmšyv‹gij eh«m¿ayh«. uhg®£ik¡nfšT‰W¥go
Ñœ¡f©litfŸca®FotF¥Ãdiués¡F«bfhŸiffŸMF«.
• x›bthU rKjha¤ÂY« xUF¿¥Ã£lmÂfhu« cilat®fŸ rKjha¤ij
f£L¥gL¤Jth®fŸ. vªjéjkhd murh§fnkh mšyJ bghUshjhunkh,
mt‰¿š v‹W« ca®FoM£Ájh‹ nfhnyh¢R«. bgU«gh‹ikahd k¡fŸ
j§fisM£ÁbrŒakh£lh®fŸ.
• »il¡»‹w ts§fis j¡f mik¥ò ßÂahfΫ, T£L Ka‰ÁæY«
bgUkséš j§fŸ f£L¥gh£oš it¤ÂU¥g®. ca®Fo cW¥Ãd®fŸ
mÂfhu¤ijika¥gL¤ÂM£ÁbrŒth®fŸ.
• »il¡»‹w mid¤J têKiwfisÍ« ga‹gL¤Â ca®Fo tF¥Ãd®
j§fŸ mÂfhu¤ij ghJfh¤J«, éçÎgL¤ÂÍ« bfhŸt®. j§fS¡F
ga‹gL« v‹whbyhêa mÂfhu¤ij k‰wt®fnshL g»®ªJ bfhŸs
kh£lh®fŸ. j‹å¢irahf j§fŸ mÂfhu¤ij k‰wt®fS¡F
é£L¡bfhL¡fkh£lh®fŸ.
• j§fŸ rKjha¤ij M£Á brŒa gy E£g Kiwfis ca® Foæd®
Ëg‰Wt®. bghUshjhu¤ij f£L¥gL¤jš, fhtš k‰W« ÏuhQt¤ij
j§fŸ ey‹ fh¡f ga‹gL¤Jjš, fšé Kiw k‰W« k¡fŸ bjhl®ò
rhjd§fis j§fS¡F rhjfkhf Nœ¢Áahf el¤Jjš, j§fis
v®gt®fis jåik¥gL¤JtJ mšyJ Ô®¤Jf£LtJ, j§fŸ
mÂfhu¤ijÍ« M£ÁiaÍ« ãaha¥gL¤J« muÁaš bfhŸiffis
cUth¡FtJngh‹wtêfisËg‰¿j§fŸM£Áiaãiy¥gL¤Jt®.
38 39
• j§fŸ mÂfhu¤ij¥ ga‹gL¤Â j§fë‹ Raey¤ij ngzΫ, j§fë‹
mÂfhuÏl¤ijj¡fit¤J¡bfhŸtšm¡fiwfh£Lt®.
Ïu©L fhuz§fS¡fhf kh®ÑÁa nfh£gh£oid ca® nfh£gh£lhs®fŸ
kW¡»‹wd®.
r_f t®¡f nfh£ghL v‹gJ:
1. kh®ÑÁa« F¿¥ÃL»‹w ‘M¡f t®¡f«’ v‹gJ jtW, Vbdåš j‰fhy
bjhê‰Tl rKjha§fëš ca®Fo tF¥Ãdç‹ bjhl®¢Áahd RH‰Á
Kiwjh‹tH¡»šcŸsJ.
2. x›bthU rKjha¤ÂY« r_f goãiyfŸ ÏU¥gjhš t®¡f« v‹w ÃçÎ
K¡»a¤Jt«bgW»‹wJ.
k¡fsh£Ák‰W«ca®Foæd®nfh£gh£ošcŸsmo¥gilKu©ghLfŸ.
1. ca®Foæd® nfh£ghL v‹gJ x›bthU rKjha¤ÂY« rk¤Jtä‹ik
ÏU¥gij F¿¥ÃL»‹wJ. Mdhš k¡fsh£Á nfh£ghL rKjha¤Âš
rk¤jt«ÏU¥gjhf¡TW»wJ.
2.ca® Foæd® nfh£ghL v‹gJ xU Áy ca® Foædnu bgU«gh‹ikahd
k¡fŸ ÛJ M¡f« brŒtjhf¥ gf®»‹wJ. Mdhš k¡fsh£Á nfh£ghL
v‹gJbgU«gh‹ikahs®fnsM£ÁbrŒ»‹wd®vd¡fUJ»‹wJ.
uhg®£iknfšmÂfhut®¡fvnj¢rÂfhuM£Áia¥g‰¿TW»wh®.
j‰fhy k¡fŸ ey« ehL« muRfëšmÂfhu t®¡f¤Â‹M£ÁmÂfhu§fŸ
ts®ªJtUtjhf¡TW»‹wh®.
1. ÏuhQt¤Â‹ Jizbfh©L, ÁW FG jiyt®fŸ muÁaš ßÂahf M£Á
brŒtJ.
2. E£g gâahs®fis rh®ªJ M£Á brŒÍ« muÁaš jiyt®fŸÏ¤jifa
E£g gâahs®fŸ rKjha¤Â‹m‹whl elto¡ifia f£L¥gL¤ÂM£Á
brŒt®.
3. bghUshjhu kªjãiy V‰gL»‹w fhy§fëš rKjha¤Âš bghUshjhu
ts®¢Áæid¥bgU¡Fjš.
4. gy t®¡f§fë‹ ÛJ ml¡FKiwia¥ ga‹gL¤Jjš, F¿¥ghf k¤Âa
tUthŒt®¡f¤Âd®ÛJ.
fhuš kh®¡ì‹ ca®Fo tF¥Ãd® mšyh nfh£ghL
xU rKjha¤Âš muÁaš mÂfhu« v›thW Ãç¤jë¡f¥g£oU¡»wJ
v‹gij Mu«g fhy« Kj‰bfh©nl és¡»aJ kh®ÑÁa nfh£ghlhF«. kh®¡ì‹
T‰W¥go x›bthU ehfßfkilªj rKjha¤ÂY« muÁaš mÂfhu« v‹gJ
rkkhd mséš g»®ªjë¡f¥gléšiy v‹gij R£o¡fh£L»‹wJ. bghUŸ
c‰g¤Â brŒÍ« Kiwia j§fŸ trkh¡» bfh©LM£Áæš cŸst®fŸmuÁaš
38 39
mÂfhu¤ij xUKf¥gL¤Jt®. Mifahš muÁaš jiyt®fŸ M¡f t®¡f¤ij
ÃuÂã¤Jt« brŒgt®fŸ Mth®fŸ. muÁaš mÂfhu¤ij¥ g»®ªjë¡f r_f
bghUshjhufhuâfŸÔ®khå¡»‹wJ.Ms¥gLnthU¡F«,MŸnthU¡F«Ïilna
bjhl®¢ÁahfeilbgW«r¢ruÎfŸr_fKiwikfisãiyãW¤J»wJ.Ϥjifa
r¢ruÎfŸ c‰g¤Â r¡Âfis Ô®khd« brŒ»‹wJ. t®¡fßÂahf KjÄ£lhs®fŸ
k‰W«bjhêyhs®fŸvdÏUntWTwhfkhW«t®¡fntWgh£Ll‹t®¡fngj§fŸ
cUth¡F»‹wd. r¢ruÎfë‹ j‹ikfë‹ mo¥gilæš mÂfhu g»®ªjë¥ò
eilbgW»wJ. Mfnt bghUshjhu j‹ikia Ô®¡ftšyJ kh®¡ÑÁa nfh£ghL.
mJt®¡f nghuh£l¤ijö©ltšyJ. t‹Kiwmo¥gilæš òu£ÁiaMjç¥gJ.
Mfntk‰wÁªjidahs®fŸkh®¡Óanfh£gh£oidv®¡»‹wh®fŸ.
3.4 j‹ik k‰W« k‰wtiu ftUjè‹ e‹ikfŸ
muÁaš r_féaš v‹gJ v§‡d« k‰wtiu ftUjš, muÁaš mÂfhu«
k‰W« mj‹ g»®Î M»at‰iw¥ g‰¿ m¿tjhF«. j‰fhy rKjha¤Âš k‰wtiu
vªjsΡF eh« ftU»nwh« v‹w mo¥gilæš eh« tsik bgW»‹nwh«. Mfnt
mÂfhu« v‹gJ k‰wtiu ftU« éj¤Âš Ô®khå¡f¥gL»wJ. k‰wtiu ftUjš
v‹gJ xU egç‹ el¤ijia Ïašghf f£L¥gL¤JtjhF«. ÏJ mt®fŸéU«ò«
t©zkhf Ïšyhkš vÂuhfΫ ÏU¡fyh«. AuhšL yh°ntš k‰W« MÃufh«
f¥gyh‹ k‰wtiu ftUjš v‹w fU¤ij és¡f K‰gL« bghGJ ‘‘ftU»‹w
j‹ikæ‹ mo¥gilæš muÁaš j‹ikfŸ Ô®khå¡f¥gL»wJ’’ vd¡
TW»‹wh®fŸ. k‰wtç‹ el¤ijia ghÂ¥ò mila¢ brŒÍ« FzhÂar¤ij eh«
ftUjšvd¡TW»nwh«.Áyrka«k‰wtiuftU«j‹ikc¢rãiyæšÏU¡F«.
Ϥjifa jUz¤Âš mÂfhu¤ij it¤ÂU¥ngh® mÂf ftU»‹w j‹ikia
bg‰¿U¡fnt©L«.
_®¡fjd«
ftUjš v‹gj‰fhd <L bfhL¡F« j‹ikæš Á¿J FiwÍ« bghGJ
_®¡f¤jd¤njhL Toa mÂfhu¤ij eh« ga‹gL¤J»‹nwh«. Ïij eh«
_®¡f¤jdkhd ftUjš vd¡ TW»nwh«. m¢RW¤Jjš mšyJ f£L¥gh£Lfis
é¤jš v‹w éj¤Âyhd ftU»‹w j‹ikfis eh« ga‹gL¤J»‹nwh«.
Ϥjifa m¢RW¤JjšfŸ ghuh£LfŸ mšyJ bfhLik¥ gL¤Jjš v‹gt‰nwhL
JiztU«. j©lidfŸ v‹gJ v®kiwahd f£LghLfŸ vdΫ, ghuh£LfŸ
ne®kiwahdf£L¥ghLfŸvdeh«vL¤J¡bfhŸsyh«.
k‰wtiu ftU« j‹ikæ‹ msÎ
k‰wtç‹ el¤ijia jh¡f« brŒ»‹w tifæš ga‹gL¤J« v®kiwahd
mšyJ ne®kiwahd f£L¥ghLfis eh« mÂfhu« v‹w bghUŸ és¡f¤ij
më¡»‹nwh«.
bjhl®òilaJ
mÂfhu« v‹gJ jåegç‹ brh¤J m‹W. mo¥gilæš mJ k‰witnahL
bjhl®òilajhF«. k‰wt®fis bjhl®ògL¤Âna mÂfhu« ga‹gL¤j¥gL«.
40 41
Vidatç‹ el¤ijia gh¡f¢ brŒtJ mÂfhu« vd¡ TW»nwh«. xU
rKjha¤Âš mÂfhu« brY¤J»‹wt®, mÂfhu« brY¤j¥gL»‹wt®fŸ
v‹W cwÎfŸ mÂfhu¤Â‰F bjhl®òilatdthf cŸsJ. efu« k‰W« »uhk
rKjha§fëš Ï¤jifa mÂfhu cwÎfis eh« fhzyh«. muR k‰W« mj‹
ãWtd§fë‹ muÁaš mÂfhu« brayh¡f¥gL»wJ. muÁ‹ mÂfhu¤Â‹ _y«
muÁašÔ®khå¡f¥gL»wJ.rKjha¤Â‹gymL¡Ffëšfhz¥gL«mÂfhu¤ij¡
fh£oY« vªj éj¤ÂY« muÁ‹ mÂfhu« ntWg£lJ mšy. Mfnt rKjha
kh‰W fhuâfë‹gh®itæš mÂfhu« Ô®khå¡f¥gL»wJ. r_f brašgh£o‹
mo¥gilæš,muÁašmÂfhu«Ô®khd«brŒa¥gL»wJ. rKjha«brašgL«éj«
k‰W«muÁašmÂfhu§fŸkhW«j‹ikgil¤jJ.
gæ‰Á
gFÂ-m
I. rçahd éilia¤ nj®ªbjL¡f:
1. tUkhdtçiaf£L¥gL¤Jjšv‹gJvjid¡F¿¡»‹wJ?
m.ghu«gçaMSikia
M.gF¤j¿Î-r£lMSikia
Ï.Áw¥ÃašòfiscilajiyikMSikia
<.nk‰T¿avJÎäšiy
2. muÁašm¿éašv‹Wah®KjšKjèšga‹gL¤Âdh®?
m.mç°lh£oš
M.Ãsh£nlh
Ï.#h‹nghjh‹
<.Ml«°ä¤
II. nfho£l Ïl¤ij ãu¥òf:
3. jåeg®el¤ijæ‹muÁašgF¥ghŒÎv‹gJ___________
4. MSikæ‹tif¥gh£oidT¿at®___________
III. rçah mšyJ jtwh
5. v©z mo¥gilæyhd muÁaš m¿éaš v‹gJ v©z kÂ¥Õ£oèUªJ
éLg£lJ.
6. òÂamuÁašm¿éašv‹gJel¤ijgF¥ghŒthF«.
40 41
gFÂ M
7. el¤ijÏaiyés¡Ff.
8. ‘òÂamuÁašm¿éaš’v‹whšv‹d?
gFÂ Ï
9. mÂfhu¤Â‹bghUŸés¡f¤ÂidjUf.
10. MSikv‹whšv‹d?
gFÂ <
11. ca®FotF¥Ãd®rhuhjfhuškh®¡ì‹nfh£gh£oidÂwdhŒÎbrŒf.
12. mÂfhu« k‰W« MSik¡fhd ntWgh£oid òy¥gL¤Jf. MSikæ‹
tif¥ghLfŸv‹d?
42 43
m¤Âaha« 4
muR Ïiwik¡F V‰gL« rthšfŸ
xU muR¡F, Ïiwik jiyaha g©ò Twhf¡ fUj¥gL»‹wJ. Ï›Îy»š
RjªÂukhdx›bthUehL«Ïiwikbg‰WÂfœ»‹wJ.bghJthfÏiwikiaÏU
bgU«ÃçÎfshf¥Ãç¡fyh«.
1. cŸÏiwikk‰W«
2. btëÏiwik
cŸ Ïiwik v‹gJ xU ehL j‹åš cŸsl¡»a fHf§fŸ k‰W«
FG¡fis¡ fh£oY« jiyaha mÂfhu¤ij cilaJ. btë Ïiwik v‹gJ, xU
ehL g‹dh£L mik¥ò¡fshd I.eh. rig k‰W« g‹dh£L ÚÂk‹w« M»at‰iw
jéu k‰w vªj eh£o‰F«, mik¥ò¡F« r£l ßÂahf f£L¥gl nt©lh«. cŸ
Ïiwikia bghW¤j tiuæš xU muR¡F Ïiwik KGikahf cç¤jhdJ.
m¤jifaÏiwikcilamuRmj‹éU¥g¥gor£l§fisÏa‰wKoÍ«.
A.V. ilÁæ‹ fU¤J¥go Ïiwik¡F Ïu©L éjkhd všiy jilfŸ
cŸsd. Fok¡fŸ r£l¤ij k¤J el¤jY«, v®¡fhkY« ÏU¡F«nghJ
cŸ Ïiwik v‹gJ ãiyeh£l¥gL»wJ. btë mšyJ òw Ïiwik v‹gJ
Ïiwik¥g©òila mubrh‹W Ïju mašehLfSldhd bjhl®Ãš
mj‹ éU¥g¥goahd bfhŸifia Ëg‰W« JâitÍ« M‰wiyÍ«
bg‰¿U¥gbj‹gjhF«. Ï‹iw¡F mo¥gilænyna ehLfë‹ cŸ ÏiwikÍ«,
btë ÏiwikÍ« rthY¡F cŸsh¡f¥g£LŸsd. ehLfë‹ Ïiwik¡F Ï¥nghJ
bjhl®¢Áahfm¢RW¤JjšV‰g£L¡bfh©oU¡»‹wJ.Ϥjifam¢RW¤JjšfŸ
òÂa fhyå M¡f« mšyJ bghUshjhu, cyfkakh¡Fjš ngh‹wt‰whš
V‰gL»‹wJ. gymuÁašm¿P®fŸnjÁaÏiwikf©Q¡Fòy¥gL»‹wk‰W«
òy¥glhj fhuâfshš ghÂ¥ò¡F mšyJ RU¡f¤Â‰F cŸsh¡f¥g£oU¥gjhf¡
fUJ»‹wd®.
4.1 njÁa Ïiwik¡F V‰gL« ghÂ¥ò
jåkåj®fisÍ«, mik¥òfisÍ«, murh§f¤ijÍ« jftš bjhl®ò
tiy¥ Ëdèš Ïiz¡»‹w Ï›Îyf¤ij ‘‘cyf »uhk«’’ v‹W TWtJ
rhy bghW¤jkhF«. Ϥjifa cyf »uhk« ts®¢Á bgW»‹w brŒÂ bjhl®ò
E£g m¿éaš ßÂahf xU cyf fyh¢rhu¤ij V‰gL¤J« neh¡»š br‹W
bfh©oU¡»wJ. bjhêš E£g ts®¢Á k‰W« bghUshjhu r¡Âfë‹ cªJjè‹
fhuzkhŒ cyfkakh¡Fjš v‹gJ 1990 fëèUªJ tsu bjhl§»aJ.
c©ikæš G8 ehLfë‹ bghUshjhu Ï¢irfis¥ ó®¤Â brŒtÂY«, gy njÁa
fHf§fë‹ éahghu¢ rªijia éçÎ¥gL¤JtÂY« jh‹ cyfkakh¡Fjš
äf Kid¥ghf brašg£L tªJŸsJ. flªj 1990-M« M©L Kjš gy njÁa
fHf§fë‹ v©â¡if mgçäj ts®¢Áæid milªJŸsd. flªj 1990- M«
M©Lfëš3000gynjÁafHf§fŸv‹wv©â¡ifæšÏUªjJ.Ï‹W63,000
v©â¡ifia bjh£LŸsJ. nrhéa¤ ôåa‹ ÁijΡF¥ ËD« Inuh¥Ãa
42 43
ôåa‹ V‰g£lÂèUªJ gy gšnjÁafHf§fŸ éa¤jF ts®¢Áia bg‰W cyf
ehLfS¡»ilnathâg¤ijéçÎgL¤JæU¡»‹wd.
bghUshjhumo¥gilæš ehLfŸ gyΫÏiz¡f¥g£lJ nghymuR - rhuh
mik¥òfS«äfmÂfmséšnjh‹¿d.
cjhuz«: ÁiwthGe®éLé¥òcyfmik¥ò
brŠÁYit¢r§fcyfmik¥ò
všiyæšyhkU¤Jt®fŸ
gRik tê mik (Green Peace)
Á¡fdkhd bjhiybjhl®ò trÂfë‹ _y« nk‰T¿a mik¥òfŸ vëš
j§fS¡FŸ bjhl®òfis V‰gL¤Â xU eh£o‹ bghJ¡bfhŸifæ‹ ÛJ ghÂ¥ig
V‰gL¤ÂaJ. tèikF‹¿a ehLfëšÏ¤jifamuR rhuh ãWtd§fë‹ ghÂ¥ò
v‹gJ mªj eh£o‹ cŸ Ïiwikia ghÂ¥gjhf cŸsJ. g‹dh£L ã ãWtd«
k‰W« gyehLfis¢ nr®ªj ãÂãWtd§fŸ gyΫ ãgªjidfŸ k‰W« Ïju
gšntW f£L¥ghLfŸ mo¥gilæš ã tH§FtjhY« muÁ‹ cŸeh£L Ïiwik
ghÂ¥ò¡FŸsh»wJ.
rÛg¤Âšnjh‰Wé¡f¥g£lInuh¥Ãaôåa‹mik¥òghu«gçaÏiwikæ‹
brašgh£LéÂfS¡FK‰¿Y«bghU¤jk‰wJ.
Inuh¥Ãa ôåa‹ cW¥Ãd®fŸ njÁa muR¡F« nkyhd (Supra national) ãWtdmik¥òfiscUth¡»d®.
cjhuz«: Inuh¥ÃaÚÂk‹w«
Inuh¥Ãa Miza«
Inuh¥Ãamik¢r®fŸmit
njÁa¤Â‰F m¥gh‰g£l Ϥjifa ãWtd§fŸ cW¥ò ehLfŸ Ïa‰W»‹w
KoÎfis v®¡fyh«. cW¥ò ehLfë‹ gz¥òHf¤ij¡ f£L¥gL¤j k¤Âa t§»
k‰W« Inuh¥Ãa ã¡ fHf« V‰gL¤j¥g£ld. xU§»iz¡f¥g£l Inuh¥Ãa r£l«,
k‰W« kh°£ß£ cl‹go¡if M»ait (Maastricht Treaty) Inuh¥Ãa ehLfë‹
ÚÂk‹wRjªÂu¤ijgh¡f¢brŒtjhš,cW¥òehLfë‹ÏiwikghÂ¥giltjhf
cŸsJ.
njÁa Ïiwikia cyfkakh¡FjnyhL bjhl®ò gL¤j¥ gh®¡F« nghJ
gy fU¤J¥ gotkhf bj‹gL»‹wJ. bghUshjhu« k‰W« fyh¢rhu thœéš
x›bthU ehL« k‰w ehLfSl‹ rh®ªJ cŸsJ v‹gJ bjëthF«. bghUshjhu
jŠr¤njhL (éahghu«, ãÂ, k‰W« neuo KjÄL) fšé, bjhêšE£g«, muÁaš
bfhŸif, fyh¢rhu«, R‰W¢Nœãiy, r£l«,ÏuhQtk‰W«muÁašM»at‰¿Y«
k‰w ehLfël« jŠr« mil»‹w ãiy cyfkakh¡Fjš _y« eilbgW»‹wJ.
bghUŸ k‰W« nritfŸ ehLfë‹ všiyæèUªJ äf vëš flªJ bršy
Ko»‹wJ. Áw¥ò jFÂfis¥ bg‰w bjhêyhs®fŸ btë ehLfS¡F brštj‰F
44 45
r£l§fŸ js®¤j¥g£LŸsd. gy bk‹bghUŸ gâahs®fŸ mbkç¡fh br‹W
ãuªju bjhêyhs® mšyJ Fok¡fŸ jFÂia bg‰wd®. gy® ϪÂahéš tÁ¡fhj
ϪÂa®fŸ (NRI)Ïu£ilFoÍçikbgWtšM®tkhfcŸsd®.ϧ‡d«khWg£l
cy»š muRfŸ brašgLtJ v‹gJ äfΫ Á¡fšäFªjJ. cyf bghUshjhu¤ij
Ïiz¡F« Ka‰ÁÍ«, xU eh£o‹ všiyia flªJ k¡fŸ Ïl¥bga®Î brŒtJ«
njÁa Ïiwikia¥ ghÂ¥gjhf cŸsJ. njÁa Ïiwik v‹gJ Ï‹W njÁa
uh{ía k‰W« cyfmséš ÃsÎ¥g£LŸsJ. ehLfS¡F m¥gh‰g£l ãWtd
mik¥òfŸk‰W«eh£oiltâf¢r£lK«njÁaÏiwikiatèikF‹w¢brŒa
têtF¤jJ. cyfkakh¡Fjè‹ gyTWfŸ bkh¤j¤Âš jå¥g£l Ïiwik bg‰w
muRfŸbfhŸifcUth¡f¤ÂšjåftdK«f£L¥gh£ilÍ«brŒajt¿é£ld.
njr¤Â‰F m¥gh‰g£l mik¥òfshd cyf éahghu mik¥ò (WTO) Inuh¥Ãa ôåa‹ (EU) tl m£yh©o¡ éahghu cl‹go¡if T£lik¥ò
(NAFTA). cyf t§» (WB) k‰W« g‹dh£L ã¡fHf« (IMF) M»aitfŸ xU
eh£o‹ bfhŸifæš Ï‹W mÂf mséš jiyæ£L Ïiwik¡F xU rthyhf
Âfœ»‹wd.cyfkakh¡Fjšv‹gJmuÁ‹Ïiwik¡FgyÅd¤ijmë¡»‹wJ.
g‹dh£L r£l§fŸ k‰W« ãWtd mik¥òfŸ, g‹dh£L muR rhuh mik¥òfë‹
brašgh£L¤Âw«M»at‰whšnjÁaÏiwikäfΫghÂ¥ò¡FŸsh»aJ.v©z¡
fU¤J K‹gotkhd njÁa Ïiwik cyfkakh¡Fjè‹ _y« eètilªJ gy
rthšfisrªÂ¡fneçL»‹wJ.
njÁa Ïiwik mÂfhuKila muR ãahakhd t‹Kiwia ga‹gL¤J«
mÂfhu¤ijTl eètila¢ brŒÍ« tifæš g‹dh£LmuR rhuh mik¥òfŸ xU
rthyhfÂfœ»‹wd.
jåah® kakh¡Fjš k‰W« jhuhskakh¡Fjš M»a Ïu©L« cyf
kakh¡Fjè‹ Ïu©L Mânt®fshF«. ÏJ tiu murh§f« k¡fS¡F
brŒj nritfŸ Ïånkš jåah® tr« x¥gil¡F« ngh¡F Ï‹W gy ehLfëš
fhz¥gL»wJ. bj‹bfhçahéš nritfŸ jåah® tr« Mdjhš f©l
bt‰¿ædhš gy MÁa ehLfŸ Ï‹W tu«ò¡F£g£l murh§f¤ijÍ«, jhuhs
bghUshjhu¤ijÍ«V‰fKid»‹wd.jhuhskakh¡FjšÏªÂahéš1991«M©L
bfh©Ltu¥g£ljhšgybghJãWtd§fŸjåah®kakh¡f¥g£LŸsd.
ϪÂa murh§f« bghUŸfŸ c‰g¤Â k‰W« nritfŸ nkš é¤ÂUªj
f£L¥ghLfŸ Áyt‰iw js®¤Âajhš, RjªÂukhd g»u§f ngh£oæ‹ fhuzkhŒ
ϪÂahéšÏ‹Wgygšeh£LfHf§fŸ(MNC’s)éahghu«brŒaK‹tªJŸsd.
Ϥjifa gšeh£LfHf§fŸj§fŸéahghu¢brašghLfŸj§Fjilæ‹¿
eilbgw njÁa k‰W« khãy mséš bfhŸif KoÎfŸ nk‰bfhŸtš
jiyæL»‹wd.
cyfséš murh§f« brŒant©oa gâfŸ jåah® tr« M¡f¥gLtjhš
njÁa Ïiwik k§F« ãiy cŸsJ. cyfkakh¡Fjš v‹w mo¥gilæš bgU«
éahghu nkyh©ikahs®fŸ k‰W« Fok¡fŸ mšyhnjh® òÂa bfhŸifia
cUth¡Fgt®fŸ nghš cŸsd®. RU§F« j‹ikahd muÁ‹ bghW¥òfS«
éçth¡f« brŒa¥gL»‹w jåah® nritfëdhš murh§f¤Âš mÂfhu
44 45
t®¡f¤Â‹ K¡»a¤Jt« Fiw¡f¥gL»‹wJ. xG§FgL¤J« gâfnsmuR¡F
xJ¡f¥g£LŸsd. cjhuzkhf ϪÂahéš 1991 Kjš ‘iybr‹R uh{’ v‹gJ
f£L¥gL¤j¥g£LŸsJ.
cyfkakh¡Fjè‹ Kj‹ik¡ bfhŸifæ‹ K¡»a neh¡f« cyf
bghUshjhu¤ij xU§»iz¥gnj MF«. Mfnt ÏJ muÁaš k‰W« fyh¢rhu
Ïiz¥Ãš njhšéia f©lJ. Ïj‹ fhuzkhŒ gy fyh¢rhu FG¡fël«
j¤j« fyh¢rhu cz®ÎfŸ nknyh§» cyf bghJ fyh¢rhu¤ij (mbkç¡fh -
nk‰F fyh¢rhu«) v®¡f K‰g£lJ. rhKntš Ã.A©o§l‹ fUJtJ nghy,
cyfkakh¡Fjšv‹gJehfßf§fë‹nkhjšfisö©l¢brŒjjhF«.
ehfßf§fë‹ ‘ÃiHahd nfhLfŸ’ ehfßf nkhjšfS¡F Jiz ã‰F«.
ehfßfnkhjšfisf£L¥gL¤jcUth¡f¥gL«Ô®khd§fëdhšnjÁaÏiwik¡F
K¡»a¤Jt«Ïšyhkšngh»‹wJ.ϤjifaNœãiyfëšnjÁavšiynfhLfŸ
ÂU¤j¥glyh«k‰W«njÁaÏiwik¡fhdbghUŸés¡f«kh‰wkilayh«.
gyr_féašm¿P®fŸcyfkakh¡Fjè‹_y«njÁaÏiwikÑœ¡f©l
r¡Âfë‹_y«ghÂ¥igmilÍ«.
m.mo¥gilthjr¡ÂfŸ(kjthÂfŸ)
M.òÂafhyåM¡f«
Ï.ehfßfnkhjšfŸk‰W«
<.òÂamuÁaš.
4.2 cyfkakh¡Fjš k‰W« muR Ïiwik v®bfhŸS« rthšfŸ
cyfkakh¡FjY¡F« muR Ïiwik¡F« xU
bjhl®ò©L. Âwªjbtë, všiyæšyh cyf bghUshjhu¤ij
njh‰Wé¡f ehLfëilna fhz¥gL« éahghu¡
f£L¥ghLfis j鮤J jilæšyh thâg« el¡f¢
brŒtJ v‹gJjh‹ cyfkakh¡Fjš v‹gjhF«. Mfnt
cyfkakh¡Fjš v‹gj‰F r¡ÂthŒªj muÁaš, bghUshjhu
k‰W« r_f got§fŸ c©L vdyh«. xU cyfkakh¡f¥g£l
bghUshjhu¤Âš njÁa Ïiwik k‰W« njÁa všiyfS¡F
xUmsÎc©L.nkyh©ikÏaè‹FUbt‹WmiH¡f¥gL«
Õ£l® ou¡f®TWtJ nghš cyfkakh¡f¥g£l bgUshjhu¤Âš
njÁavšiyfŸbghW¤jäšyhkšnghŒéL»‹wd.
xU cyfkakh¡f¥g£l bghUshjhu¤Âš xU eh£o‹ Ïiwik Ñœ¡f©l
elto¡iffisnk‰bfhŸtj‹thæyhfghJfh¡f¥glyh«.
1. bjhê‰TlrKjha«Kj‹ikah¡f¥glnt©L«.
2. rçrkrKjha«
3. k¡fsh£ÁmuÁašãWtd§fŸ
4. cyfséšbghUshjhußÂahfngu«ngR«r¡Â
46 47
5. muRrhuhmik¥òfŸmik¡f¥gLjš
6. m¿itmo¥gilahfbfh©lrKjha«
7. ts®ªjbrŒÂbjhl®òrhjd§fŸ
8. cyfkakh¡f¥g£lbghUshjhu¤Â‹éisthšbgw¥g£le‹ikfisj¡f
Kiwæšg»®ªjë¡F«KiwikfŸ.
9. bjhêyhs®fS¡Fj¡fr_fghJfh¥òfŸ
10. mÂfhu t®¡f¤Â‰F tiuaiw brŒa¥g£l g§Fgâ k‰W« muÁ‹ ey‹
fh¡F«gâfë‹éçth¡f«.
nk‰T¿a g©òfŸ Ïšyhj ehLfëš cyfkakh¡f¥gLjiy
m¿Kf¥gL¤Jjš v‹gJ njÁa Ïiwikia gš njÁa fHf§fS¡F ru©
brŒtj‰Fx¥ghF«vdgym¿P®fŸfUJ»‹wd®.ϪÂahéšcyfkakh¡f¥g£l
bghUshjhu« xU nrhrèr js¤Âš jh‹ f£l¥g£LŸsJ. tWik, fšé,m¿ahik,
rk¤Jtä‹ikv‹wf£l¤ÂšjhuhsbghUshjhuh« v‹gJk¡fë‹ v®¥igÍ«,
bjhêyhs® mikÂæ‹ikiaÍ«jh‹ ts®¡F«. Ïj‹ éisthŒ njÁa¤Â‰F
m¥gh‰g£lmik¥òfisg‹dh£Lã¡fHf« (IMF) k‰W«cyft§» (WB)M»a
r¡ÂfS¡F njÁa Ïiwik têé£L¢ brš»‹wJ. nkY«, Ϥjifa khWjšfŸ
ehLfS¡»ilna brŒJ bfhŸs¥gL« cl‹go¡iffŸ k‰W« njÁa bfhŸifæ‹
_y«ãaha¥gL¤j¥gL»‹wd.
murh§f« Ï‹W cyf mséyhd kåj cçik r£l§fS¡F Xusé‰F
kh‰w¥g£LŸsJ.njr¤Â‰Fm¥gh‰g£lcyfnjÁamik¥òfŸgyehLfë‹kåj
cçikfisghJfh¡fK‰gLtjhšnjÁaÏiwikÍ«Fok¡fŸcçikÍ«btFthf
tYéHªJŸsd.
ntW eh£o‰F FobgaW« r£l§fŸ Ï‹W äfΫ js®¤j¥g£LŸsd. Ïj‹
éisthšKu©ghLilar£l§fŸnjh‹¿ÍŸsd.ts®¢ÁailªjehLfëšcŸs
bgU«éahghu¡FG¡fŸj§fS¡FrhjfkhdtifæšvšiyiaflªJbršY«
éÂKiw f£L¥ghLfis js®¤Â j§fë‹ ã k‰W« gâahs® njitfis¥
ó®¤Â brŒJ bfh©ld. ÏU¥ÃD« btëeh£od® j§fŸ ehLfS¡FŸ EiHtij
f£L¥gL¤ÂxG§FbrŒÍ«j§fë‹Ïiwah©ikmÂfhu¤ijgyehLfŸÏ‹W«
bjhl®ªJËg‰W»‹wd.
cŸeh£L ÚÂk‹w§fŸ cyf kåj cçik cl‹ghLfis ifæš bfh©L
jåkåjcçikfis ghJfh¡fK‰gL«brašghLfŸmuRÏiwikiabtFthf
ghÂ¥ò¡FŸsh»ÍŸsJ. Ïj‹ fhuzkhŒ muR Ïiwikæ‹ mo¤jsK«, njÁaK«
kWés¡f« bfhL¡f¥g£LŸsd. fhy¥ngh¡»š FoÍçik v‹gJ kiwa bjhl§»
Fok¡fŸ k‰W« btëeh£od® v‹gj‰F ntWghL Ïšyhkš nghŒéL«. xU
MuhŒ¢Áahs® TWtJ nghy njÁa Ïiwikæ‹ ts®¢Áia, njÁa njitfŸ,
K‹DçikfŸ v‹gij¡ fh£oY« rªij ãytunk Ô®khd« brŒ»‹wJ. Mfnt
ehLfë‹ Ïiwik bršy¤j¡fJ mšy v‹w ãiyikæš cŸsJ. njÁa r_f
cl‹go¡iffŸ K¿ao¡f¥g£L Ï‹W g‹dh£L cl‹go¡iffŸ brŒa¥g£L
brayh¡f¥gL»‹wd.
46 47
nk‰T¿agF¥ghŒé‹_y«eh«m¿tJv‹dbt‹whšnjÁaÏiwikæ‹
cyfkakh¡Fjè‹jh¡f«v‹gJts®¢ÁF‹¿ak‰W«ts®¢ÁbgW«ehLfis¡
fh£oY« ts®¢Á bg‰w ehLfnsmÂf e‹ikfis bg‰WŸsd. ts®¢Á F‹¿a
k‰W« ts®¢Á bgW»‹w ehLfŸ jhuhs bghUshjhu¤ij m¿Kf¥gL¤Âdhš
mJ njÁa Ïiwikia äfΫ gh¡f¢ brŒ»‹wJ. ts®¢Á bgW« ehLfë‹
Ïiwikæ‹ÛJcyfkakh¡f¥gLjè‹bghJthdjh¡f§fŸÑœtUtdthF«.
1. g‹dh£LnjÁa mik¥òfŸ gšntW Ïl§fëš cŸs r_f§fëš j§fŸ
jh¡f¤ij btë¥gL¤J«. Kjèš bjhl®ò rh®ªj brayh¡f¤Âš (c‰g¤Â,
nritfŸ k‰W« é‰gid) <LgLt®. nkY« m¥gFÂæš cŸs Fiwªj
CÂa¤Â‰FciH¡F«bjhêyhs®fŸk‰W«ts§fis¢Ru©Lt®.
2. g‹dh£L njÁa mik¥òfŸ tUtj‰F K‹ÃUªj bjhê‰rhiyfŸ
_l¥g£Lmšntiygh®¤jgyng® gâiaÏH¥gh®fŸ.Ϥjifangh¡F
ntiyæšyhãyikiacUth¡F«.
3. òÂak‰W«ÏJfhW«FiwªjmséšRu©l¥g£lrªijia¤njLth®fŸ.
4. g‹dh£LnjÁaf«bgåfŸÏuh{íaFG¡fŸk‰W«xUeh£o‹bfhŸif
cUth¡f¤ÂšmÂfmséšjiyæLt®.jåah®trkh¡f¥gLjèY«,Áwªj
nritbfhŸifæ‹_y«m›tik¥òfS¡Fyhg«»il¡F«.
5. cyfkakh¡Fjè‹ k‰bwhU jh¡f« v‹dbtåš g‹dh£LnjÁa
mik¥òfëš gâòçÍ« _¤j nkyh©ikahs®fŸ, fz¡f®fŸ, r£l
tšYe®fŸ k‰W« bghJ - bjhl®ò gâahs®fŸ cŸeh£L ngh£oahsiu¡
fh£oY«äfmÂfkhdCÂa¤ijbgWt®.
6. Ïj‹ éisthŒ V‰gL« ÏH¥ò v‹gJ xU eh£o‹ njÁa murh§f«
neçilahf j§fŸ bghUshjhu¤Â‹ ÛJ jh¡f¤ij V‰gL¤j ÏayhJ.
(F¿¥ghfguªjbghUshjhunkyh©ikiabghW¤jk£oš)
7. cæçaš k‰W« oílš bjhêšE£g ts®¢Áæ‹ _ykhf Ï‹W òÂa
c‰g¤ÂÍ« k‰W« khWjiyÍ« eh« f©LŸnsh«. òÂa f©LÃo¥òfshd
Ï©l®be£ _y« cyfmséš gy brŒÂfis m¿ªJ xU§»iz¥ò
brašghLfëškf¤jhdts®¢ÁailªJŸnsh«.
8. ãy«, cgfuz« k‰W« ciH¥ig¡ fh£oY« Ï‹iw¡F m¿Î
thœ¡ifju¤ijtF¥gšxUK¡»akhdfhuâahfcŸsJ.bjhêšE£g
ßÂahf ts®¢Ábg‰w ehLfŸ Ï‹iw¡F m¿it mo¥gilahf¡
bfh©LŸsd.
9. bgça g‹dh£L njÁa fHf§fŸ Ï‹W« bghUshjhu k‰W« fyh¢rhu
mÂfhu§fisbg‰Wés§F»‹wd.
cjhuhz«:nfh¡nfh-nfhyh,ie»,k¡nlhdhš£k‰W«èé°,
10. ϪÂa bjhêyÂg®fŸ MuhŒ¢Á k‰W« ts®¢Áæš KjÄL brŒtš
njhšé͉W, cyfkakh¡f¥gLjèš j§fis Ïiz¤J¡ bfh©L,
bgça gšnjr fHf§fnshL g§Fjhuuhf nr®ªJ ÅœªJ ngh»‹w j§fë‹
éahghu¤ijéçth¡f«brŒaK‰gL»‹wd®.
48 49
cyfkakh¡f¥gLjiy Mjç¡»‹w eg®fŸ Ïjdhš ϪÂa bjhê‰Tl§fŸ
eÁtiltšiyv‹W«khwhfmJòÂabjhê‰Tl§fisnjh‰Wé¡fΫ,ϪÂa
bghUshjhu¤ij äf éiuthf K‹ndw Jiz brŒ»‹wJ v‹W« gf®»‹wd®.
MdhšxUéçthdgF¥ghŒéšgh®¡F«nghJflªjgyM©Lfëšbtëeh£o‹
neuoKjÄ£o‹_y«òÂac‰g¤ÂKa‰ÁfŸnk‰bfhŸs¥g£ldvd¡TwÏayhJ.
cyfkakh¡f¥glš k‰W« ϪÂa fyh¢rhu«
nk‰F fyh¢rhu« c‹å¥ghf ftå¡f j¡fJ v‹dbtåš ÏªÂa®fŸ
bghJthfϪÂafyh¢rhu¤ijËg‰wv©Qt®.rhKntš. P.A£o§l‹TWtJ
nghšÏªÂafyh¢rhu«äfΫ‘‘gy«’’thŒªjjhF«.nkY«nt‰Wfyh¢rhu¤ÂèUªJ
gy elto¡if k‰Wk fU¤J¡fis bg‰whY«, ϪÂa fyh¢rhu¤Â‹ mo¥gil
j‹ikiamJé£L¡bfhL¥gšiy. btëeh£LbghU£fŸ k‰W« nritfŸ ÛJ
ϪÂahéš gy v®¥òfŸ vGªJŸsd. mj‹ _y« ϪÂa® j« fyh¢rhu¤ijÍ«,
jå¤j‹ikiaÍ« ghJfh¡f jtwéšiy. nk‰F eh£L nkyh©ik brašghLfŸ
e«eh£o‹ éahghu¤Âš, F¿¥ghf fâå bk‹bghUŸ bjhê‰Tl§fëš
äf éiuéš V‰W¡bfhŸs¥g£lhY« ϪÂa®fŸ Ï‹W«, cŸeh£L czÎ
tiffŸ, cŸeh£L bjhiy¡fh£Á k‰W« cŸeh£L Âiu¥gl« M»at‰iw
f©Lfë¡»‹wd®.ghu«gçacilfisnabgçJ«m⻋wd®.Ïj‹fhuzkhŒ
nk‰F eh£o‹ f«bgåfŸ ϪÂa rªijæš CLUÎtš gy r§fl§fis v®
bfhŸ»‹wd.
mk®¤Âah br‹å‹ fU¤J¡fŸ
mk®¤Âah br‹ TW»wh®, ‘‘rªij bghUshjhu«’’ j‹id¤jhnd
Ïa¡ftšyJ mšy. òÂa jhuhs bghUshjhu¡ bfhŸif ešy ts®¢Áæid¡
f©LŸsJ. Ïij Mjç¤jt®fŸ mbkç¡fhéš muÁašthÂahd ßf‹ k‰W«
ϧ»yhªÂ‹ jh£r® Mth®fŸ. kåjhÃkhd ts®¢Ána Ï‹iwa tsU«
ehLfshd ϪÂahé‰F njitahF«. cyfkakh¡f¥gLjèš muÁaš k‰W«
bghUsjhu RjªÂu¤ij eh« ÏHªJ él¡TlhJ. rªij¥ bghUshjhu« k‰W«
bghJey¥bghUshjhu«M»aÏu©LfS¡FäilnaxUrkåiyahdmQFKiw
njit¥gL»wJ.
g‹dh£LnjÁafHf§fŸÃbu£l‹Î£° (Bretton Woods) mik¥òfnshL
(cyf t§», g‹dh£L ã¡fHf khåa ã k‰W« cyf éahghu mik¥ò)
mk®¤Âah br‹
(Ãw¥ò 1933)
48 49
x‹¿izªJ fh£ (GATT) x¥gªj¤Â‹ _y« gy £l§fis Ââ¤JŸsd.
Ϥ£l¤Â‹ fhuzkhŒ Ï‹W gy g‹dh£L njÁa fHf§fŸ gy éahghu¤
jilfis¡flªJj§fŸthâg¤ijéçth¡f«brŒJŸsd.
g‹dh£L ã¡fHf« k‰W« cyf t§»æ‹ £l§fŸ
tuÎ-bryΣl¤Â‹muRkhåa¤ij¡Fiw¥gJ.
étrhac‰g¤Ârh®ªjbghU£fS¡FçamuRkhåa¤ijFiw¤jš.
czé‰fhdmuRkhåa¤ijÚ¡Fjš.
jhuhsbghUshjhubfhŸifia¥Ã‹g‰Wjš.
btëeh£LKjÄ£ilC¡Fé¤jš.
t§»fisjåah®tr¥gL¤Jjš.
Ïw¡Fk¡bfhŸifiavëikah¡Fjš.
cyf t®¤jf mik¥ò (WTO) muRkhåa¤ijFiw¤jš.
cŸeh£Létrha¤Â‰FçaMjuitFiw¤jš.
bghJéãnahfKiwiaÚ¡Fjš.
ts®¢ÁbgW»‹wehLfŸjilæšyhéahghu¤ijËg‰Wjš.
ga‹gL bjhê‰Tl§fis mik¥gš g‹dh£L njÁa fHf§fS¡F
vªjbthUjilÍ«ÏšyhÂU¤jš.
Ïw¡FkÂÛjhdjilfisÚ¡Fjš.
btëeh£LKjÄ£lhs®fŸÛjhdjilfisÚ¡Fjš.
ts®¢ÁbgW«ehLfë‹bghUshjhuts®¢Áiagh¡F«t©z«Ãbu£l‹
Σ° mik¥òfŸ bghUshjhu¡ bfhŸiffis ts®¢Á bgW« ehLfë‹ ÛJ
Ââ¡»‹wd.
ϪÂa bghUshjhu¤ij #&iy 1991 ¡F¥ ÃwF jâ¡if brŒa¥g£l nghJ
F¿¥ÃL«tifæšvªjbthUts®¢ÁiaÍ«v£léšiy.c‰g¤ÂJiwæšKjÄnlh
mšyJbjhêšE£gnkhÂwªjbghUshjhu¤Â‹_y«ÏªÂahéšbgUksÎtªjJ
vd¡TwÏayhJ.
brŒÂ cyf«
brŒÂ bjhl®òfëš eh« f©l òu£Á Ï‹W muRfis btW« Á¿a efu
muRfshfkh‰¿ÍŸsJ.bjhê‰òu£ÁxUika¥gL¤J«r¡Âahfés§»aJ.Mdhš
brŒÂbjhl®òòu£Águtyh¡F«r¡ÂahfcŸsJ.
50 51
ÂwdhŒÎ
giHa cyf tiugl¤Â‹ všiyfŸ M£l« f©LŸsd. bgça muRfŸ
ÁijªJŸsd, Áy bgça éahghu T£Lfis V‰gL¤Â bfh©LŸsd. gy nk‰F
ehLfŸ cyfkakh¡f¥gLjèš j§fŸ Ïiwikia rªij bghUshjhu¤Â‰Fé£L
bfhL¤JŸsd. gy r_f k‰W« bghUshjhu bghW¥òfŸ jåah® k‰W« muR rhuh
mik¥òfël«x¥gil¡f¥g£LŸsd.MdhšM¥Ãç¡fh,K‹dhŸnrhéa¤ôåa‹
k‰W« ônfhnrhnyhéah ehLfëš 19 M« ü‰wh©oš fhz¥g£l njÁa cz®Î,
FW»a njÁa« k‰W« r»¥ò¤j‹ika‰w kd¥ngh¡F ts®ªJ Ïd¥ gLbfhiy¡F
ö©oÍŸsJ. <uh¡»š FULfŸ (Kurds) Rjhåš Ï°yh« kj¤Âš mšyhjt®fŸ,
Âng¤ÂšÓd®fŸÏ¤jifaÏd¥gLbfhiy¡FMshF«ãiynjh‹¿ÍŸsJ.
gæ‰Á
gFÂ-m
I. rçahd éilia nj®ªbjL¡f.
1. ‘nfh¡nfh-nfhyh’v‹gJ
m.bghJãWtd«
M.jåah®ãWtd«
Ï.g‹dh£LnjrfHf«
<.tiuaiw¡F£g£lf«bgå
2. vt‰whšnjÁaÏiwikrthY¡Fc£gL¤j¥g£LŸsJ?
m.G-8ehLfŸ
M.Inuh¥Ãaôåa‹
Ï.eh£oilãÂãWtd§fŸ
<.G-77ehLfŸ
3. cyfkakh¡f¥glšvjidm¿ÎW¤ÂaJ?
m.bghUshjhuxU§»iz¥ò
M.muÁašxU§»iz¥ò
Ï.r_fxU§»iz¥ò
<.nk‰T¿amid¤J«
50 51
II. nfho£l Ïl¤ij ãu¥òf
4. ϪÂahxU__________ehlhF«.
5. rhKntšA©o§l‹__________r¢ruitg‰¿éthj«brŒ»‹wh®.
III. rçah jtwh.
6. G-8ehLfëšÏªÂahnr®¡f¥g£LŸsJ.
7. Inuh¥ÃaôåaåšÏªÂahxUcW¥òehlhF«.
gFÂ M
8. m¿Îrh®ªjrKjha«v‹whšv‹d?
9. brŒÂbjhl®òbjhêšE£g¤ijés¡Ff.
gFÂ Ï
10. ‘cyf»uhk«’v‹whšv‹d?
11. ‘ÂwªjbghUshjhu«’és¡Ff.
gFÂ <
12. cyfkakh¡f¥gLjyhšÏªÂahé‰FV‰g£ljh¡f§fisbtëbfhz®f.
13. cyfkakh¡FjèštsU«ehLfŸv®bfhŸS«rthšfŸahit?
52 53
m¤Âaha« 5
murh§fK« mj‹ tot§fS«
murh§f« muÁ‹ K¡»aTWfëš x‹whF«. muÁ‹ braèahf murh§f«
fUj¥gL»wJ. murh§f¤Â‹ njit k‰W« mj‹ gâfis g‰¿ j‰fhy¤Âš
k¡fŸ m¿ªÂU¥gnjhL mt‰¿‹ K¡»a¤Jt¤ijÍ« cz®ªÂU¡»wh®fŸ. muR
f©Q¡F¤ bjçahj khdÓf¤j‹ikÍilaJ. Mdhš murh§f« m›th¿šyhkš
k¡fŸ bjçªJ bfhŸS« tifæš mikªÂU¡»‹wJ. Ϥjifa murh§f«
gytif¥g£ljhF«. bjh‹Wbjh£L Ï‹W tiuæY« eilKiwæš ÏUªJ
tªÂU¡»‹w murh§f« gy khWjšfis rªÂ¤ÂU¡»wJ. m›thW mš V‰g£l
kh‰w§fŸÑnHcŸsgotif¥gL¤j¥gL»‹wd.
murh§f¤Â‹ tot§fŸ
r®thÂfhu« k¡fsh£Á
jiyt®Kiw ghuhSk‹wKiw
x‰iwauR T£luR x‰iwauR T£luR
ÑnHju¥g£LŸsitÁ.v¥.°luh§v‹gtuhšju¥g£lmurh§ftot§fshF«.
tçir
v©
tif¥gL¤jš
Mjhu§fŸ
m M
I murh§f¤Â‹mÂfhu
všiyfŸ
k¡fsh£Á r®thÂfhuM£Á
II m.muÁ‹Ïašò x‹¿amuR T£lh£ÁmuR
M.muÁayik¥Ã‹
Ïašò
be»G«
j‹ikÍilaJ.
ÏW»a
j‹ikÍilaJ
Ï.nj®jšbjhFÂæ‹
Ïašò
(i)midtU¡F«
th¡FilamuRKiw
tiuaW¡f¥g£l
th¡FçikÍila
muR
(ii) x‰iwcW¥Ãd®
bjhFÂfSila
muRfŸ
gycW¥Ãd®
bjhFÂfSila
muRfŸ
52 53
III r£lk‹w¤Â‹Ïašò <uitcilamuR XuitcilamuR
r£lk‹w¤Â‹mik¥ò nkyitæš
nj®ªbjL¡f¥g£l
cW¥Ãd®fŸbfh©l
muR
nkyitæš
nj®ªbjL¡f¥glhj
cW¥Ãd®fŸ
bfh©l muR
IV brayh£Á¡FGé‹
Ïašò
ghuhSk‹w«k‰W«
bghW¥òilamurh§f«
jiyt®Kiw
murh§f«
V Ú¤Jiwæ‹Ïašò r£lM£Á
Ëg‰w¥gL«muRfŸ
ã®thfr£l¤ij
Ëg‰W«muRfŸ
nk‰Tw¥g£l Á.v¥. °luh§»‹murh§ftot§fŸr£l¥gomikªjmurh§f
tot§fisg‰¿TWtdthF«.
5.1 x‰iw murh§f Kiw
x‰iwmurh§fKiwæšikamuÁšmÂfhu§fŸFé¡f¥g£LÏU¡»‹wd.
ika murh§f« khãy k‰W« gF murh§f§fis V‰gL¤Â mitfS¡F
mÂfhu§fis kh‰¿ jU»wJ. ÏJ ã®thf« Óuhf el¥gj‰fhd V‰ghlhF«. Ϫj
mik¥òfŸ Ãunjr murh§f« vd miH¡f¥gL»‹wd. x‰iw murh§f Kiw¡F
ϧ»yhªJ,Ãuh‹°,#¥gh‹,$y§fhehLfŸcjhuz§fŸMF«.
és¡f«
x‰iw murh§fKiw g‰¿a Áy m¿P®fSila és¡f§fŸ ÑnH
ju¥g£LŸsd.
fh®d® : k¤Âæš mikªJŸs murh§f mik¥ò¡F muÁaš r£l« rfy
mÂfhu§fisÍ«më¤jš.
v.é.ilÁ. : ‘‘k¤Âamurh§f« tH¡fhWmo¥gilæš caça r£l« Ïa‰W«
mÂfhu¤ijbrY¤JtJ’’
Á.v¥.°luh§:Ïu©LK¡»akhdjFÂfŸg‰¿F¿¥ÃL»wh®.mit
1. k¤Âamurh§f¤Â‹caçaj‹ik
2. ÏiwikmÂfhu«cilaÏjumik¥òfŸvJÎäšyhkšÏU¥gJ.
ÏiwikmÂfhu«ÏšyhjÏjumik¥òfSl‹ikamurh§f«cŸsKiw
x‰iwmurh§f tifia nr®ªjJ. k¤Âamurh§f« k‰W« khãymurh§f« r£l«
Ïa‰W«mÂfhu«bg‰wmik¥òT£lh£ÁKiwvd¥gL»wJ.
ãiwfŸ
1. x‰Wik,xnukhÂçahdr£lKiw,bfhŸifk‰W«ã®thf«.
2.M£ÁmÂfhu«k‰W«bghW¥òt»¥gt®fëilnar¢ruÎfŸÏšyhjj‹ik.
3.KoÎfŸéiuthfvL¡f¥g£LmitéiuthfeilKiw¥gL¤j¥gL»wJ.
4.bryÎFiwthdmik¥ò.
5.muÁašr£l¤ijvëškh‰w¡Toaãiy.
54 55
FiwfŸ
1. mÂfhuFé¥òk¤Âamurh§f¤Â‹r®thÂfhu¤Â‰FVJthF«.
2.k¤Âamurh§f«gyÁ¡fyhdÃu¢ÁidfisrªÂ¡fneçL«.nkY«Ãunjr
mYtšfisftå¥gj‰Fneu«ÏšyhkšnghF«.
3.k¤Âa murh§f¤Â‰F Ãunjr Ãu¢ÁidfŸ, mt‰¿‹ Jt¡f« k‰W«
mt‰¿š<LghLÏšyhkšnghF«.
4.mséšbgçaehLfS¡Fx¤JtuhJ.
5.2 T£lh£Á murh§f«
x¥gªj« v‹W bghUŸgL« Ïy¤Ôåa nghl° (Foedus) v‹w brhšèèUªJ
T£lh£Á v‹w brhš V‰g£lJ. Ïj‰F T£lh£Á murh§f¤Â‰F« khãy
murh§f§fS¡»ilnaÍ« x¥gªj« ÏU¡»wJ v‹W bghUŸ. njÁa x‰WiknahL
khãy cçikfis ghJfh¤J ju mik¡f¥gL« murh§f Kiw¡FT£lh£Á v‹W
nguhÁça®ilÁ v‹gt®és¡f«jªÂU¡»wh®.
T£lh£Á bfhŸif mšyJ T£lh£Á muÁaš Kiw v‹gJ k¤Âa muR
k‰W« khãy murh§f§fS¡»ilna mÂfhu« g»®ªjë¡f¥g£L muÁayik¥ò
ßÂahf brašgl¡Toa mik¥bg‹W Tw¥gL»wJ. Ï›tik¥ò x‰iwauR
Kiw¡F vÂuhdJ.ÏiwikmÂfhu«ÏUtifmurh§f§fS¡FnkF¿¥Ã£l Áy
Jiwfëš ÏU¡»wJ. Ϥjifa mik¥Ãš k¤Âa murh§f« njr ghJfh¥ò Ïju
ehLfSldhd bfhŸif njr« KGtj‰Fkhd ghJfh¥ò ngh‹w elto¡iffis
mj‰Fv‹WbfhL¡f¥g£LŸsmÂfhuvšiy¡FŸbrašgL»wJ.Ïnjnghykhãy
murh§f§fS«mt‰¿‰Fv‹Wju¥g£LŸsmÂfhuvšiy¡FŸbrašgL»‹wd.
T£lh£Á murh§f¤Â‹ TWfŸ:
1. muÁayik¥Ã‹c‹djãiyik.
2.k¤Âakhãymurh§f§fS¡»ilnamÂfhug§ÑL
3.muÁayik¥Ã‹ÏW»aj‹ik
4.Ú¤JiwRjªÂu«
Ït‰¿‹ és¡f« tUkhW
1. muÁayik¥Ã‹ c‹dj ãiyik: muÁayik¥ò vGj¥g£oU¡f nt©L«.
k¤Âakhãymurh§f§fS¡»ilnaÏU¡fnt©oamÂfhu§fŸv‹bd‹dv‹W
bjëthf brhšy¥glnt©L«. Ïu©o‰FäilnamuÁaš r£lnk caçaJmšyJ
nkyhdJ.
2. mÂfhu g§ÑL: T£lh£Á Kiw murh§f¤Âš k¤Âa murh§f¤Â‰bfd
ÁyÏd§fS« khãymurh§f¤Â‰bfdÁyÏd§fS«Ãç¤JxJ¡f¥gL»‹wd.
Ï›thW xJ¡f¥g£l Ïd§fŸ mšyJ Jiwfëš x›bthU tif murh§fK«
r£l« Ïa‰wΫ mt‰iw ãiwnt‰wΫ mÂfhu« gil¤jitfshf, RjªÂu«
cilaitfshfÏU¡»‹wd.
54 55
3. muÁayik¥Ã‹ ÏW»a j‹ik: nguhÁça® ilÁ v‹gt® fU¤J¥go
muÁayik¥Ãš brhšy¥g£oU¡»‹w éÂfŸ mt‰¿‹ mo¥gilæš Ïa‰w¥gL«
rhjhuz r£l§fŸmšyhjÏju r£l§fis vëš kh‰wKoahJ.mitfŸMjhu
r£l§fŸ vd¥gL»‹wd.muÁaš r£l« rhjhuz r£l§fisél nkyhdJ.mij
vëškh‰wKoahJ.
4. Ú¤Jiw RjªÂu«: T£lh£Á murh§f Kiwæš k¤Âa murh§f¤Â‰F«
khãymurh§f§fS¡FäilnamšyJkhãymurh§f§fŸk£l¤ÂšmitfS¡F
Ïilna r¢ruÎfŸ V‰gL«. Ϫj r¢ruÎfis Ô®¤Jit¥gj‰fhfΫ muÁayik¥ò
éÂfis njit¥gL« nghJ és¡Ftj‰fhfΫ Ú¤Jiw njit¥gL»wJ.
ϤJiwæDila MizfŸ k‰W« és¡f§fŸ r«kªj¥g£l murh§f§fshš
V‰W¡bfhŸs¥glnt©L«.ãiwnt‰w¥glΫnt©L«.
5.3 ghuhSk‹w Kiw murh§f«
ghuhSk‹w murh§f Kiwæš brayh£Á¡FG r£lk‹w¤Â‰F
bghW¥òilajhf és§F»wJ. m›tuR fhÃbd£ murh§f« mšyJ bghW¥òila
murh§f«v‹wiH¡f¥gL»wJ
r£lk‹w«
murh§f« brayh£Á¡FG
Ú¤Jiw
cjhuz«:ϪÂah,ϧ»yhªJ
K¡»a m«r§fŸ
1. brayh£Á¡FG Ïu©L tifahd g©òfis cilaJ. x‹W
bgauséyhdJ. k‰bwh‹W c©ikahdJ. bgauséyhd jiyt® muÁ‹
jiytuh»wh®. c©ikahd jiyt® murh§f¤Â‹ jiyt®. ϧ»yhªÂš muÁ‹
jiyt®uhâmšyJuh#h.murh§f¤Â‹jiyt®Ãujk®.
bgauséyhd bra‰FGΡF ϧ»yhªÂš mur® mšyJ muÁahU«
ϪÂahéš FoauR¤jiytU« cjhuzkhth®fŸ. Ït®fŸ r£l¥go všyh
mÂfhu§fS« cilat®fŸ. c©ikahd mšyJ ãfœKiw FGΡF
ϧ»yhªJ k‰W« ϪÂahéš Ãujk mik¢r® cjhuzkhth®fŸ. Ït®fŸ všyh
mÂfhu§fisÍ«bgauséyhdbra‰FGbgaçšbrY¤J»wh®fŸ.
2. eh£il M£Á brŒÍ« f£Á bjëthd k‰W« Âlkhd bgU«gh‹ik
r£lk‹w¤Âšbg‰¿U¡fnt©L«.
‘‘bjh§F«ghuhSk‹w«’’T£lâM£ÁV‰glthŒ¥òÏU¡»wJ.cjhuz«
ϪÂah ika murh§f¤Âš ÂU.njntbfslh Ãujkuhf ÏUªj nghJ (1996)
I.nf.F#uhš (1998)(bjh§F«ghuhSk‹w«)T£lâV‰g£lbghGJ.
3. Ï«Kiwæš k¡fŸ ÃuÂã¤JtKila k‹w¤Â‹ bgU«gh‹ik f£Á
jiyt® mik¢ruitæ‹ jiytuhf ÏU¡»wh®. mtnu Ãujk mik¢ruhfΫ
ÏU¡»wh®.
56 57
4. Ãujk mik¢rU« Ïju fhÃbd£ mik¢r®fS« ghuhSk‹w¤Âš ÏUªJ
nj®ªbjL¡f¥gL»wh®fŸ.
5.x›bthUmik¢rU«mt®nk‰gh®itæYŸsJiwæ‹elto¡iffS¡F
bghW¥ò V‰»wh®. mnj nghy murh§f¤ÂDila elto¡iffS¡F všyh
mik¢r®fS« T£L¥bghW¥ò bfhŸif mo¥gilæš ghuhSk‹w¤Â‰F
bghW¥òilat®fshfÏU¡»wh®fŸ.
ãiwfŸ
1. Ï«Kiwmurh§f¤Âšã®thfJiw¡F«r£lJiw¡F«Ïilnax‰WikÍ«,
x¤JiH¥ò«bgUkséšfhz¥gL»wJ.
2.mtÁa¥gL« nghJ é£L¡bfhL¤J el¡F« Kiw ãyλwJ. beU¡fo
fhy§fëšmikÂahdKiwæšmurh§fkh‰w«V‰gL»wJ.
3.v®¡f£ÁfŸ eilKiw¡F rh¤Âakhd MnyhridfŸ tH§FtnjhL
ãahakhdFiwfisvL¤J¡TW»‹wd®.
4.Ï«Kiwk¡fSilaéU¥g¤Â‰nf‰gbrašgL»wJ.
FiwfŸ
1. ÏJ mÂfhu¥ Ãçéid nfh£gh£o‰F vÂuhdJ. ã®thf¤Jiw
k‰W« r£l¤JiwfS¡F Ïilna x‰Wik mo¥gilæš gâfŸ
ãiwnt‰w¥gLtjhš Ãujk mik¢r® mÂfhu« nknyh§»atuhf
r®thÂfhçahfkh¿él¡ToaNœãiyÏU¡»wJ.
2.r£lk‹w¤ÂšvªjxUf£Á¡F«bgU«gh‹ik»il¡fhjnghJgyf£ÁfŸ
x‹W nr®ªJT£Lmurh§f« x‹iwmik¡»‹wd.Ϥjifamurh§f«
f£ÁfS¡»ilna fhz¥gL« Ãu¢ÁidfŸ fhuzkhf muÁaš ãiya‰w
j‹ikV‰gLtnjhLmurh§fK«tèikF‹¿fhz¥gL«.
3.M£ÁæèU¡F«f£ÁgjéæUªJéyF»‹wnghnjhmšyJr£lk‹w¤Âš
njh‰fo¡f¥gL« nghnjh v®¡f£Á M£Á brŒÍ« cçikia bgW»wJ.
Ϫj murh§f« K‹dhš ÏUªj murh§f¤ÂDila KoÎfis V‰fhkš
nghf¡TL«. Ϥjifa Nœãiyæš Ã‹g‰W« bfhŸifæš bjhl®¢Á
ÏšyhkšnghF«.
5.4 jiyt®Kiw murh§f«
Ï«Kiw murh§f¤Âš jiyt® r£lk‹w¤Â‰F bghW¥òilatuhf
ÏU¡fkh£lh®.Ïj‰FÁwªjcjhuz«mbkç¡fI¡»aFoauRMF«.
Ï«Kiwæ‹ Áw¥ò m«r§fŸ
1.FoauRjiyt® eilKiwæY«muÁayik¥òmo¥gilæY«c©ikahd
mÂfhu«cilatuhfÏU¡»wh®.
56 57
2. murh§f¤Â‹ ÃçÎfshd r£l¤Jiw, brašJiw k‰W« Ú¤Jiw
M»at‰¿‹ mÂfhu§fŸ Ãç¡f¥g£L x›bth‹W« mj‰bfd Áy mÂfhu§fis
bgU»‹wd.Ϫjmséšx›bth‹W«jå¤j‹ikÍlajhfÏU¡»wJ.
3. Ï›thW mÂfhu¥Ãçéid ÏUªjnghJ« xU Jiw ÿbjhU Jiwia
f©fhâ¤J jFªj elto¡ifia nk‰bfhŸS« tifæš rkãiy k‰W« jil
nfh£ghLËg‰w¥gL»wJ.vªjxUJiwÍ«vªjxUNœãiyæY«vnj¢rÂfhu«
brY¤jKoahJ.
4. FoauR jiytuJ gjé¡fhy« tiuaiw brŒa¥g£lJ. vªj fhuz¤ij
bfh©L« gjé¡ fhy¤ij mÂfç¡fnth mšyJ Fiw¡fnth mšyJ mtiu
gjéæèUªJnjr¤JnuhfF‰w¢rh£Lmo¥gilæšyhkšéy¡fKoahJ.
ãiwfŸ
1. ãiyahdmuRrh¤Âakh»wJ.
2. FoauR jiyt® éU¥g¥go f£Áia nr®ªjt®fŸ k£Lkšyhkš btëæš
cŸst®fS« murh§f¤Â‹ JiwfS¡F jiyik jh§f bghW¥ò
V‰f ãaä¡f¥glyh«. mtÁakhdhš v®¡f£Áia nr®ªjt®fŸ Tl
Ï¥bghW¥òfisV‰fãaä¡f¥glyh«.
3.bfhŸifbjhl®ªJËg‰w¥gLtjhšbrayh¡f«Ïz¡fkhfÏU¡»wJ.
4.njÁabeU¡fofŸV‰gL«nghJϤjifamurh§f«ÁwªjjhfÏU¡»wJ.
5.mÂfhuFé¥Ã‰FthŒ¥òÏšiy.
FiwfŸ
1. ã®thf¤Jiw r£l¤Jiw¡F bghW¥ò V‰fhkš ÏU¥gjhšmj‹éU¥g¥go
brašglKo»wJ.
2.ã®thf¤Jiw¡F« r£l¤Jiw¡F« Ïilna Ãu¢ridfŸ Ô®¡f¥glKoahj
NœãiyfŸmÂf«.
3.Ï«Kiwmurh§f«ÏW¡fkhdjhfÏU¡»wJ.
4.r£l¤Jiw¡F« ã®thf Jiw¡F« Ïilna R_fkhf Nœãiy Ïšyhkš
nghF«nghJRjªÂukhdbtëeh£L¡bfhŸifiaËg‰Wtj‰FKoahkš
ngh»wJ. ã®thf¤Jiw Ëg‰W« bfhŸif r£l¤Jiwahš V‰f¥glhkY«
nghfyh«.
5.5 FGKiw murh§f«
FGKiwmšyJg‹ikã®thfmik¥òKiwæšÏu©LmšyJÏu©o‰F
nk‰g£lt®fŸ rkjFÂÍ« mÂfhuK« cilat®fshf ÏU¡»wh®fŸ. Ï«Kiwæš
ghuhSk‹wKiwmurh§f«k‰W«jiyt®Kiwmurh§f¤Âšešym«r§fisÍ«
mnj rka¤Âš FiwfisÍ« bg‰¿U¡»wJ. Ïj‰F Áwªj vL¤J¡fh£L
Ré£[®yhªJmurh§fkhF«.
58 59
Ré£[®yhªJeh£ošT£lh£ÁKiwæšFGth£ÁKiwËg‰w¥gL»‹wd.
ϧFŸs bra‰FG cW¥Ãd®fŸ VGng® eh‹F M©L gjé fhy¤Â‰F
T£L¡T£l¤Âš nj®ªbjL¡f¥gL»wh®fŸ. x›bthU mik¢rU« xUJiw¡F
bghW¥ò V‰»wh®. Ï›to¥gilæš murh§f JiwfŸ VHhf ÏU¡»wJ.
f΋Áy® v‹W miH¡f¥gL« mik¢r® bghW¥Ã‰F nj®ªbjL¡f¥gLt®fŸ
T£lh£Á r£lk‹w cW¥Ãd® gjéæUªJ éyfnt©L«. Ït®fŸ v¤jid
Kiwnt©LkhdhY«ÂU«gÂU«g nj®ªbjL¡f¥glyh«.T£lh£Áf΋Ášv‹W
miH¡f¥gL«murh§f¤Âšjiyt®bghW¥ò,cjéjiyt®bghW¥ò,RH‰ÁKiwæš
x›bthUf΋ÁyU¡»ilnakh¿kh¿Xuh©Lfhy¤Â‰Fju¥gL»wJ.
ãiwfŸ
1. Ϫj eh£oš cŸs T£L bra‰FG ãiyahdjhfΫ bghW¥òilajhfΫ
ÏU¡»wJ.
2.jåmik¢r®xUtçl«mÂfhu§fŸFé¥gj‰fhdrªj®¥gnk»ilahJ.
3. bfhL§nfh‹ik k‰W« r®thÂfhu ngh¡F Ϫj brašJiwæš
V‰glthŒ¥Ãšiy.
4. eh£oš cŸs gFÂfŸ mid¤Â‰F« všyh k¡fSila fU¤J¡fis
ÃuÂgè¥gjhfΫϢbra‰FGgâah‰W»wJ.
5.Ϥjifabra‰FGbfhŸifk‰W«mjideilKiw¥gL¤Jjšbjhl®¢Á
ÏU¡fΫkuòfŸÃ‹g‰w¥glΫcjλwJ.
FiwfŸ
1. T£lh£Ák‹w¤ÂšgšntWf£Áfisnr®ªjt®fŸcW¥ÃduhfÏU¥gjhš
KoÎfŸvL¥gšjhkj«V‰gL»wJ.
2. Ïj‹ cW¥Ãd®fŸ bt›ntW f£Áia nr®ªjt®fshf ÏU¥gjhš
mik¢ruit KoÎfŸ ghJfh¡f¥glhkš btëah®fS¡F m›t¥nghJ
bjçªJéL»‹wd.
3. beU¡fo fhy§fëš k£L« jh‹ Ϥijifa murh§f« éiuªJ
brašgL»wJ.
4. g‹ikbfhŸifmo¥gilæšT£L¡FGcW¥Ãd®fŸ gy f£ÁfëèUªJ
ãaä¡f¥gLtjhšmt®fëilnax‰Wikk‰W«RjªÂu«ÏU¥gšiy.
5.6 Ï¡fhy r®thÂfhu muRfŸ
r®thÂfhç v‹D« brhš gH§fhy cnuhkhòç muR KiwæèUªJ
bgw¥g£ljhF«.Ï«Kiwmurh§f«k¡fsh£Á¡FvÂuhdJ.k¡fsh£ÁæšRjªÂu«
ãiyeh£l¥gL»wJ. Mdhš r®thÂfhu M£Áæš mJ xL¡f¥gL»wJ. ãôk‹
v‹D«m¿P® jåkåj®mšyJT£lhf nr®ªjÁy®muRmÂfhu¤ij jh§fns
vL¤J¡bfh©Lf£L¥ghošyhkšM£ÁbrŒa¡Toamik¥òr®thÂfhumuRv‹W
TW»wh®.j‰fhyr®thÂfhumuRfŸk¡fsh£Á¡FvÂuhfËtU«fhuz§fshš
V‰g£ldv‹Wbrhšyyh«.
58 59
1. 1914-1918 Kjyh« cyf¥nghçš bt‰¿ bg‰w ϧ»yhªJ k‰W« Ãuh‹R
ehLfŸnghçšnjh‰wb#®kångh‹wehLfisk¡fhkšvnj¢rÂfhu«brY¤Âd.
2. Ïu©lh« cyf¥nghU¡FK‰g£l 1919-39 fhy f£l¤Âš k¡fsh£ÁKiw
bt‰¿bgwhkšnjhšé͉wNœãiyæšr®thÂfhu«jiybaL¤jJ.
3. v¤Ânah¥Ãahit Kn[hèå jiyikæyhd Ϥjhè Ïiz¤J¡bfh©l
nghJ«, »H¡F Inuh¥Ãa ehLfis nrhéa¤ uZah jh¡»anghJ«, kŠNçahit
ÓdhéläUªJ #¥gh‹ if¥g‰¿a nghJ« Ït‰¿¡bfšyh« Áfu« it¤jh® nghy
b#®kåianr®ªjï£y®ÏjuehLfŸnkšgilbaL¤Jmitfisjh¡»anghJ«
k¡fsh£ÁKiwiafh¥gh‰wr®tnjrr§f«elto¡ifvL¡fhkšnghæ‰W.
Ï¡fhy r®thÂfhu muÁ‹ Áw¥g«r§fŸ
1. ϤjifamuRjåkåjvnj¢rÂfhuKilaJ.
2.xUf£ÁM£ÁKiw.Ïj‰Fcjhuz«Ódhé‹f«ôå°£f£Áæ‹M£Á.
3.jåkåjRjªÂu«»ilahJ.
4. ga« k‰W« ÕÂ fhuzkhf r®thÂfhç¡F« k¡fS¡Fäilna cŸs
Ïilbtë.
ãiwfŸ
1. r®thÂfhçfŸ kdcWÂÍl‹ vªj fhça¤ijÍ« Ko¡»wh®fŸ. mJg‰¿
éiuéšKobtL¡»wh®fŸ.
2.ã®thf¢bryÎFiwthfÏU¡»wJ.
3. xnu f£Á, xU jiyt®, xnu khÂçahd £läLjš eilKiwjh‹
r®thÂfhu¤Â‰FcçaJ.
4.njÁa x‰Wik k‰W« k¡fël¤Âš fhz¥gL« eh« všnyhU« x‹W v‹w
cz®¢Ár®thÂfhu¤ÂdhšV‰g£le‹ikfëšx‹whF«.
FiwfŸ
1. tèikk‰W«ga«r®thÂfhu¤Â‹MjhukhF«.
2.k¡fS¡FcçikfŸVJ«ju¥gLtšiy.
3. r®thÂfhçfŸ j§fSila Raey« rh®ªj F¿¡nfhŸfis miltj‰F
mt®fSilar¡ÂiabryéL»wh®fŸ.
4.r®thÂfhçfŸòu£Ámo¥gilæškhWjšfisnjh‰Wé¡»wh®fŸ.
60 61
ÏUgjh« ü‰wh©o‹ r®thÂfhçfŸ
fh°£nuh ï£y®, (1889-1945)
khn[ J§(1893-1976) Kn[hèå (1883-1945)
»ôghéš fh°£nuhΫ, Ϥjhèæš Kn[hèåÍ«, b#®kåæš ï£yU«,
Ódhéš khnrJ§F« Ï¡fhy r®thÂfhu¤Â‰F cjhuz« Mth®fŸ. Ϥijifa
r®thÂfhu¤Âš jåkåj éU¥g« k‰W« thœ¡if k¡f¥gLtšiy. khwhf
mt®fŸ nkš f£L¥ghLfŸ é¡f¥g£L RjªÂu fU¤J¡fŸ njh‹whkš jil
brŒa¥gL»‹wd.
5.7 Xuit k‰W« <uit Kiw r£lk‹w és¡f«
r£l¤Jiw murh§f¤Â‹ KjyhtJ ÃçthF« ϤJiw r£l§fis
Ïa‰W»wJ. r£l§fŸ Ïa‰w¥g£L eilKiw¡F tU«bghGJjh‹ mit g‰¿
vG« rªnjf§fŸ k‰W« Ãu¢ÁidfŸ Ô®¡f¥glnt©oa ãiyik V‰gL»‹wJ.
Ïa‰w¥gL« r£l§fŸ všyh« bgU«ghY« k¡fSila éU¥g§fis
ÃuÂgè¥gitfshfÏU¡»‹wd.
r£lk‹w§fŸÏUtif¥gL«.
1. Xuit Kiw
r£lk‹w«
2. <uit Kiw
Xuit Kiw: xnu xU r£lk‹wäU¡F« Kiw¡F Xuit Kiw v‹W bga®.
vL¤J¡fh£LÓdhéšcŸsnjÁak¡fŸkhehL.
60 61
ϪÂah:jäœeh£oYŸsr£lk‹w«
<uit Kiw: Ïy¤Ôåa bkhêæš nfäuh v‹w brhš ÅL mšyJ k‹w«
v‹W bghUŸgL«. v§F Ïu©L r£lk‹w§fŸ ÏU¡»‹wdnth mJ <uit Kiw
v‹wiH¡f¥gL»wJ.
ϪÂa ghuhSk‹w« k¡fsit k‰W« khãy§fŸ mitia bfh©lJ.
mbkç¡fehlhSk‹w¤ÂšÃuÂãÂfŸk‹wK«brd£L«ÏU¡»‹wd.ϧ»yhªJ
ghuhSk‹wšbghJk¡fŸrigk‰W«Ãuò¡fŸrigÍ«ÏU¡»‹wd.
bgU«ghyhdehLfëšr£lk‹w«ÏUmitfisbfh©ljhfÏU¡»‹wJ.
Áy ehLfëš k£L« xnu xU mit ÏU¡»wJ. m¿P®fŸ Ãiu°, fh®d® k‰W«
M¡l‹ Ãuò ngh‹wt®fŸ <uitKiwæ‹mtÁa¤ijétç¤ÂU¡»wh®fŸ. mnj
rka« yh°», bgŠrä‹ Ãuh§»ë‹, bg‹j« ngh‹nwh®fŸ Xuit nghJbk‹W
fU¤Jbjçé¤ÂU¡»wh®fŸ.
r®.b#.v.M®.nkça£ngh‹wt®fŸflªjfhytuyhW<uitKiwiat‰òW¤Jtjhf
ÏU¡»wJ. vdnt mjdhš V‰gL« e‹ikfis cjhÓd¥gL¤jKoahJ v‹W
T¿æU¡»wh®.
lh¡l®. Äfh¡ v‹gt® XuitKiw eilKiwæYŸs Ïl§fëš éU«g¤j¡f
brašghLfŸÏU¥gjhf¤bjçaéšiyv‹WF¿¥Ã£LŸsh®.
Xuitk‰W«<uitKiwfS¡»ilnacŸsntWghLfŸ.
Xuit Kiw <uit Kiw
1. bghW¥òilikãiyãW¤j¥gL»wJ. bghW¥òg§»l¥gL»wJ
2. mtrukhfr£läa‰w¥gL»wJ. mtrukhfÏa‰w¥gL«r£l§fS¡F
jilé¡f¥gL»wJ.
3. r®thÂfhu¤Â‰FtênfhY»wJ. r®thÂfhu«V‰gLtijjL¡»wJ.
4. r£l§fŸÏa‰w¥gLtšjhkj«
V‰gLtšiy.
r£läa‰Wtšjhkj«V‰gL»wJ.
5. r£läa‰WtšKl¡f§fŸ
V‰gLtšiy
r£läa‰WtšKl¡f§fŸ
V‰gL»‹wd.
6. ntiyÏu£o¥gšiy. ntiyÏu£o¥gh»wJ.
7. ntiygSV‰gL»wJ. ntiygSitFiw¡»wJ.
8. njÁabryéd¤ÂšÁ¡fd«
V‰gL»wJ.
bryÎmÂfkh»wJ.
9. ÁWgh‹ikædU¡FÃuÂã¤JtK«
k‰W«ntWgye‹ikfS¡fhd
neh¡f¤ijjilbrŒ»wJ
ÁWgh‹ikædU¡FÃçÂã¤Jt«
ntWgye‹ik¡fS¡fhdneh¡F
cŸsJ.
62 63
gæ‰Á
gFÂ-m
I. rçahd éilia nj®ªbjL¤J vGjΫ:
1. T£lh£Áv‹wth®¤ijv«bkhêæèUªJbgw¥gL»wJ?
m.Ïy¤Ô‹ M.ÃbuŠR
Ï.ïªÂ <.rk°»Uj«
2. nfäuhv‹wÏy¤Ô‹bkhêbrhšè‹bghUŸ
m.ÅL M.f£ol«
Ï.mik¥ò <.gl«
3. vªjeh£ošFGKiwmurh§f«Ã‹g‰w¥gL»wJ?
m.mbkç¡fh M.ϪÂah
Ï.Ódh <.°é£r®yhªJ
4. ÑœtU«ehLfëšvJjiyt®Kiwmurh§f¤ijËg‰W»wJ?
m.mbkç¡fh M.ϧ»yhªJ
Ï.ϪÂah <.Ãuh‹°
5. ϪÂahéš th¡Fçik bgWtj‰F ÑnH ju¥g£LŸsitfëš v¤jFÂ
Ëg‰w¥gL»wJ?
m.fšé M.tçbrY¤Jjš
Ï.bjhêš <.taJ
II. nfho£l Ïl¤ij ãu¥òf.
6. mÂfhug§ÑL__________Kiwmurh§f¤ÂšK¡»akhdm«r«.
7. muÁašr£l«__________ r£l§fisélnkyhdJ.
8. ϪÂanyh¡rig__________ k‹wbkdmiH¡f¥gL»wJ.
9. ϪÂaÏuh{arig__________ k‹wbkdmiH¡f¥gL»wJ.
III. rçah mšyJ jtwh
10. Ïu©Léjkhdr£lk‹w§fŸÏU¡»‹wd.
11. mbkç¡feh£o‹nkyitbrd£v‹wiH¡f¥gL»wJ.
12. murh§f«muÁ‹K¡»a¡TWfëšx‹whF«.
13. T£lh£Á murh§f Kiwæš ika muÁš mÂfhu§fŸ Fé¡f¥
g£oU¡»‹wd.
62 63
IV. bghU¤Jf.
14. ghuhSk‹w« - Ré£[®yhªJ
15. jiyt®Kiw - ϧ»yhªJ
16. FGKiw - mbkç¡fh
17. gyf£ÁKiw - Ódh
18. xUf£ÁKiw - ϪÂah
gFÂ M
19. x‰iwM£Á-bghUŸjUf.
20.T£lh£Á-étç¡f.
21. bgauséyhdbra‰FGv‹gijés¡Ff.
22.Mjhu¢r£l¤Â‹Áw¥bg‹d?
gFÂ Ï
23.Ï¡fhyr®thÂfhuM£Áæ‹g©òfŸahit?
24.FGM£ÁKiwiaés¡Ff.
25. Xuitk‰W«<uitKiwæYŸsntWghLfisvGJf.
26.muRk‰W«murh§f«bra‰FGcW¥Ãd®fŸg‰¿F¿¥bgGJf.
27. FGKiwmurh§f¤Â‹bra‰FGcW¥Ãd®fŸg‰¿F¿¥bgGJf.
gFÂ <
28. ghuhSk‹wmuRKiwæ‹Áw¥g«r§fisétç¡f.
29. jiyt®Kiwmurh§f¤Â‹Fiwk‰W«ãiwfisMŒf.
30. r®thÂfhuk‰W«k¡fsh£Ámurh§f§fë‹ntWghLfisétç¡f.
31. ÏUgjh«ü‰wh©o‹rçthÂfhçfis¥g‰¿ck¡Fbjçªjt‰iwétç¡f.
64 65
m¤Âaha« 6
Ú¤Jiw
K‹Diu
ÚÂ gçghyd« Ï¡fhy« v‹¿šyhkš všyh fhy§fëY« K¡»akhdjhf
ÏU¡»wJ. murh§f¤Â‹ ts®¢ÁæY« mj‹ brašKiwfëY« v§F v¥nghJ
v›thW ÚÂ¥gâfŸ V‰gL¤j¥g£L eilbg‰W tU»‹wd v‹gJ bjëthf
mWÂæ£L TwæayhJ. murh§f« _‹W mik¥òfis¡ bfh©ljhf ÏU¡»wJ.
mittUkhW
m.r£l¤Jiw
M.brašJiw(ã®thf¤Jiw)
Ï.Ú¤Jiw
Mu«g fhy¤Âš ϤJiwfë‹ gâfŸ bjëthf ÏU¡féšiy. Koah£Á
Kjš ca®Foah£Á, ÁWFG M£Á k‰W« bfhL§nfhš M£Á vd gytif¥g£l
murh§f mik¥òfŸ gšntW fhy§fëš gy ehLfëš Ïa§» tªÂU¡»‹wd.
Ïit vÂYnk mªj _‹W Jiwfë‹ gâfŸ tiuaW¡f¥g£L x›bthU
JiwÍ« mj‰bfd ju¥g£l gâfis brŒJ tuéšiy. bgU«ghyhd rka§fëš
brašJiw Ïju Jiwfë‹ gâfisÍ« mnj nghy r£l¤Jiw k‰W« Ú¤Jiw
mt‰¿‹ gâfnshL Ïju Jiwfë‹ mYtšfisÍ« brŒJ tªÂU¡»‹wd.
ÏUgjh« ü‰wh©o‹ ÉgF tiuæY« mªj ãiyna všyh ehLfëY«
eilKiwæš ÏUªÂU¡»wJ. fhy khWghLfshY« k¡fŸ Áªjidfëš V‰g£l
K‹nd‰w§fshY«, murh§f mik¥òfëY« gy khWjšfŸ V‰g£ld. ÏUgjh«
ü‰wh©oš Foah£Á Kiw bgU«ghyhd ehLfëš gutyhf V‰W¡ bfhŸs¥g£L
eilKiwæš Ã‹g‰w¥g£L tU»wJ. Foah£Á Kiwæš K¡»a mo¥gilfëš
Ú¤Jiw jåahf Ãç¡f¥g£L RjªÂukhf brašglnt©Lbk‹gJ« Ú¤Jiwia
rh®ªjt®fŸ éU¥ò btW¥ò Ïšyhkš j§fSila flikfis brŒa nt©L«
v‹gJ«tH¡FfëšéiuªJr£lmo¥gilæyhdÔ®¥òfŸju¥glnt©Lbk‹gJ«
K¡»akhd m«rkhF«. Ú¤Jiwia nghynt ã®thf¤Jiw (brašJiw) k‰W«
r£l¤Jiw jå¤J x›bth‹W« mj‹ gâfis k‰wnjhL rh®ªÂuhkš brŒa
nt©Lbk‹gJ« Ï‹bdhU m«rkhF«. Ï›thW ã®thf¤Jiw, r£l¤Jiw k‰W«
Ú¤Jiwjå¤jåahfbrašglnt©L«v‹gJmÂfhu Ãçéid bfhŸifv‹W
brhšy¥gL»wJ. Ï¡bfhŸifia Ãuh‹° eh£il nr®ªj kh‹bl°»ô v‹gt®
mtUila ‘‘r£l§fë‹ cæ®’’ (The spirit of laws) 1748 M« M©L btëæ£l
mtUila üèš étç¤ÂU¡»‹wh®. Ï¡bfhŸif mbkç¡f muÁayik¥ig
vGÂat®fshš V‰WbfhŸs¥g£lJ. mj‹ ÃwF Ïju Inuh¥Ãa k‰W« MÁa
ehLfŸ mt‰¿Dila muÁayik¥Ãš Ï¡bfhŸif mo¥gilæš murh§f«
brašgLtj‰fhd éÂfis všyh« nr®¤J mj‹go mitfë‹ murh§f§fŸ
eilbgW»‹wd.
64 65
6.1 Ú¤Jiwæ‹ njitÍ«, mtÁaK«
nkny brhšy¥g£lJ nghy ÚÂgçghyd« murh§f¤Â‹ gâfSŸ
K¡»akhdJ. ÚÂg xUt® tH¡bfh‹iw érhç¡»‹wnghJ eLãiyã‹W
r£l¤Â‹ mo¥gilæš Ú tH§f nt©L«. Ϫj mo¥gilæš jh‹ vGj¥g£l
muÁašr£l¤Â‹ghJfhtydhfÚ¤JiwfUj¥gL»wJ.
v›tsÎ éiuthf tH¡FfŸ KoΡF tªJ Ô®¥òfŸ ju¥gL»‹wdnth
m›tsÎ éiuthf tH¡»š r«gªj¥g£lt®fS¡F Ú »il¡f thŒ¥ÃU¡»wJ.
k¡fSila cçikfS«, cilikfS« ghJfh¡f¥gL«. Ϥjifa ãiy
mt®fSila RjªÂu¤Â‰F ghJfh¥ghfΫ, mJ bfL¡f¥glhkš RjªÂu« ãiy
eh£l¥glΫ, F‰w« ÏiH¤jt®fŸ j©lidæèUªJ j¥ghkš ÏU¡fΫ, jtW
brŒahjt®fS¡FÚ»il¡fΫtifbrŒ»wJ.
ehfßf Kiwfis V‰W mt‰iw bjhl®ªJ Ëg‰W« k¡fis bfh©l
ehLfëš Ú¤Jiw jå¤J RjªÂukhf Ïa§FtJ Vnj¢rÂfhu¤ij xê¤J
k¡fSilaRjªÂu«ghJfh¡f¥gLtj‰FJizahfÏU¡»‹wJv‹Wϧ»yhªJ
eh£il nr®ªj bg‹jh« v‹w r_f Ó®ÂU¤j m¿P® mtUila üšfëš
tèÍW¤ÂæU¡»wh®.
6.2 ÚÂgÂfS¡F ÏU¡f nt©oa jFÂfŸ
jåkåjDila RjªÂu« k‰W« rKjha¤Â‹ gytif¥g£l ÃçÎfë‹
mik¥òk‰W«mt‰¿‹Ïa¡f«Ú¤Jiwbrayh‰W«gh§ifbghW¤njmik»wJ
v‹w fU¤J j‰fhy¤Âš všyh ehLfëY« V‰W¡bfhŸs¥g£l x‹whF«. vdnt
ÚÂgÂfŸ ca®ªj neh¡f« cilat®fshf Phd« cilat®fshf, r£l¡fšéæš
nj®ªjt®fshf,Ïa‰w¥g£lr£l§fë‹neh¡f§fise‹Fm¿ªjt®fshfÏU¡f
nt©oaJmtÁa«.ÏitmšyhkšF¿¥Ã£lntWÁyjFÂfS«ÏU¥gJmtÁa«
vd x›bthU ehL« mjDila mik¥ò¡F« F¿¡nfhŸfS¡F« V‰wthW fUÂ
mj‹mo¥gilæšjFÂfisÔ®khå¡»wJ.
mbkç¡f Ú¤Jiw rh®ªj Áy fU¤J¡fŸ
mbkç¡f muÁayik¥ò ÚÂgÂfS¡F ÏU¡f nt©oa jFÂfis g‰¿
vJΫ F¿¥Ãléšiy. mš fhz¥gLtbjšyh« ÚÂgÂfŸ ‘‘e‹el¤ij’’
cilat®fshf ÏU¡f nt©L« v‹gJjh‹. Ïj‹ fhuzkhf kuò mo¥gilæš
mbkç¡fFoauRjiytuhšÚÂgÂfŸnj®ªbjL¡f¥g£Lca®k£lÚÂk‹w§fS¡F
ÚÂgÂfŸ ãaä¡f¥gL»wh®fŸ. Ϫj ãakd§fS¡F ËtU« jFÂfŸ bghJthf
vL¤J¡bfhŸs¥gL»‹wd.
(m) k¤Âa k‰W« khãymurh§f§fëš Ú¤JiwæšcŸsmDgt«, r£l«
r«kªj¥g£lg£ila§fŸmšyJca®fšéæšbg‰WŸsjFÂfŸ.
(M) muÁaš nfh£ghL F¿¥ghf x›bthU muÁaš f£ÁÍ« Ëg‰W«
bfhŸifæš<LghL«mijËg‰¿el¤jY«mjhtJ,m›t¥nghJgjéæèU¡F«
Foah£Á jiyt®fŸ vªj f£Áia rh®ªJ v¤jifa bfhŸifia F¿¡nfhŸfshf
bfh©oU¡»wh®fnshmt‰iwËg‰WtJ.cjhuzkhfgHikthjmšyJäjthj
66 67
bfhŸifia Ëg‰W« FoauR jiyt®fŸ m¡bfhŸifia V‰W¡bfhŸgt®fis
ÚÂgÂfshf ãaä¥g® vd v®¥gh®¡fyh«. Ϫj mo¥gilæš ãakd§fŸ
brŒa¥g£oU¡»‹wd.
(Ï) ÚÂgÂfshf ãaä¡f gLnth®fëš bgU«ghyhdt®fŸ f£Á rh®ò
cilat®fshfΫ FoauR jiyt® k‰W« mtuJ f£Áia nr®ªj jiyt®fis
Ëg‰¿el¥gt®fshfΫÏU¡»‹wd®.
(<) m©ik¡fhy« tiuæY« Ïd« k‰W« M©, bg© v‹w ghèd
mo¥gilæY« T£lh£Á ÚÂgÂfŸ M©fshfnt ÏUªjd®. bg©fŸ vtU«
ãaä¡f¥g£lšiy. Mdhš buhdhš£ ßf‹ Foah£Á¤jiytuhf ÏUªjnghJ
Ϫj bfhŸifæå‹W« khWg£L bg©fisÍ« ÚÂgÂfshf ãaä¤jh®. Ï¥nghJ
btŸisa®fŸ k£Lkšyhkš fW¥g®fS« M¥Ãç¡fh, k‰W« Ïy¤Ô‹ Ïd¤ij
nr®ªjmbkç¡f®fS«bgU«mséšÚÂgÂfshfãaä¡f¥gL»wh®fŸ.
bgU«ghyhd j‰fhy murh§f§fŸ ÑnH ju¥g£LŸs Áy bghJthd
bfhŸiffŸÚÂgÂahfãaä¡f¥gLt®fS¡FÏU¡fnt©Lbkdt‰òW¤J»‹wd.
m. Foikk‰W«njÁa«
M.taJtu«ò
Ï. VjhtJxUghl¤Âšg£lgo¥òjFÂ
<. r£lfšéæšg£l«
c. Ú¤Jiwæš mšyJ tH¡f¿P®fshf F¿¥Ã£l Áy fhy¤Â‰F cŸs
mDgt«
C.r£l«k‰W«ÚÂæaèšÁwªjòyikÍilatuhfÏU¤jš.
6.3 Ú kW MŒÎ bfhŸif
muÁaY¡F ÚÂkW MŒÎ mbkç¡fhé‹ Áwªj g§fë¥ghF«. Ïa‰w¥g£l
r£lbkh‹iwmuÁašr£l¤Â‰Fc£g£ljšyv‹nwhmšyJmj‰Fm¥gh‰g£lJ
v‹nwh m¿é¡F« Ú¤Jiw¡F cŸs mÂfhu« Ú kW MŒÎ (òduhŒÎ) v‹W
miH¡f¥gL»wJ. Ï«Kiw mbkç¡fh, fdlh, M°Ânuèah k‰W« ϪÂah
ngh‹w ehLfëš eilKiwæèUªJ tU»wJ. ϧbfšyh« nkšk£l¤Âš cŸs
ÚÂk‹w§fŸ r£l§fŸ bršy jfhjit v‹W m¿é¡F« mÂfhu« cilait.
MdhšÏ§»yhªJeh£ošk£L«Ï¡bfhŸifËg‰wgléšiy.
ϪÂahéš khãy§fëš (States ) cŸs ca® ÚÂk‹w§fS« ϪÂah
KGtj‰Fkhd Ú¤Jiw bghW¥ò t»¡F« c¢r ÚÂk‹w¤Â‰F« Ú kW MŒÎ
mÂfhu«ÑnHju¥g£LŸsÏd§fëštH§f¥g£oU¡»wJ.
m. k¤Âak‰W«khãymuRfS¡»ilnaV‰gL«r¢ruÎfŸ.
M.muÁaš mik¥Ãš cŸs é (ru¤J) VnjD« g‰¿ rªnjf§fnsh mšyJ
ntW¥g£lfU¤J¡fnshãyÎkhdhšmijés¡FtJmšyJék®Á¥gJ.
66 67
Ï. MjhucçikfŸghJfh¥ò.
<. khãyr£lk‹w§fshšÏa‰w¥gL«muÁašmik¥Ã‰FvÂuhdr£l§fŸ.
ãiwfŸ.
1. Phd« k‰W« mDgt mo¥gilæš ÚÂgÂfŸ ÚÂkW MŒÎ brŒa
jFÂÍilat®fŸ.
2. muÁaš mik¥Ã‹ ghJfhtydhf, T£lh£Á ÚÂk‹w« brašgl
tifbrŒ»wJ.
3. r£lk‹w§fŸ nghyšyhkš ÚÂk‹w§fŸ RjªÂukhf brašglΫ
xUjiyg£rkhfelªJbfhŸshkY«ÏU¡fcjλwJ.
4. k¡fSilaF¿¥ghfÁWgh‹ikædUilacçikfŸghJfh¡f¥gL»‹wd.
5. tu«ò¡F£g£lRjªÂukhdmurh§f«brašgLtj‰FtifbrŒ»wJ.
6. r£lk‹w§fŸ mtru mtrukhf r£l§fŸ Ïa‰WtÂå‹W« ghJfh¥ò
jU»wJ.
FiwfŸ
1. mÂfhu¥Ãçéid¡bfhŸif¡FvÂuhdjhfÏU¡f¡TL«.
2. ÚÂk‹w§fS¡F Ϫj mÂfhu« ju¥gLtjhš ã®thf¤ JiwÍ«
r£l¤JiwÍ«ÁwªjKiwæšgâah‰wKoahkšnghfyh«.
3. Áwªj rKjha¤ij cUth¡Ftj‰F njitahd bfhŸiffisÍ«,
£l§fisÍ«Ï¡bfhŸifgh¡fTL«.
4. bgU«ghyhd tH¡FfŸ k‰W« Ãu¢ÁidfŸ muÁaš, r_f k‰W«
bghUshjhu Ãu¢ÁidfŸ r«kªj¥g£litfshfnt ÏU¥gjhš Ú¤Jiw
r£l¤JiwiaäŠÁamÂfhu«bgwtifbrŒÍ«.
5. mbkç¡fhéY«, ϪÂahéY« tH¡FfŸ eh‹F mšyJ IªJ ÚÂgÂfŸ
bfh©lFGthférhç¡f¥gL«nghJ bgU«gh‹ikmo¥gilæšKoÎfŸ
brŒa¥gL»‹wd. ÏJ ÚÂgÂfS¡F Ïilna cŸs fU¤J nt‰Wikia
vL¤J¡fh£LtnjhLtH¡Ffë‹ju§fisÍ«gh¡»‹wJ.
6. ÚÂgÂfŸÁyrka§fëšfhy¤Â‰FjFªjh‰nghyΫ,khWg£lNœãiy¡F
V‰gΫelªJbfhŸshkšgHikthÂfshfÏU¡»‹wd®.
7. ÚÂgÂfŸ Áy rka§fëš r£l§fë‹cŸ neh¡f« v‹d v‹gij ghuhkš
mt‰¿YŸs brh‰fë‹ bghUS¡F V‰g Ô®¥ò tH§F»wh®fŸ. Ïjdhš
mt®fŸfodneh¡f«cilat®fshfΫkhW»wh®fŸ.
Ï›thW ÚÂkW MŒÎ gy ãiwfisÍ« FiwfisÍ« cilajhf
ÏU¡»‹wJ. Ïjdhš Áy rka§fëš Áy jilfŸ V‰gL»‹wd. K‹nd‰w§fŸ
V‰glhkš ngh»‹wd. jtWfS« eilbgW»‹wd. ÏU¥ÃD« ÏjDila ãiwfŸ
Fiwfisél äFªJ fhz¥gLtjhš Ï¡bfhŸif Ú¤Jiwæš Ã‹g‰w¥gLtJ
mtÁabkdvšnyhU«m¿ªJŸsd®.
68 69
6.4 Ú¤Jiw braš ntf« (Ú RWRW¥ò) (Judicial Activism)
Ú¤Jiw k¡fsh£ÁKiw murh§f¤Âš Ï‹¿aikahj x‹whF«.
mjDilaflikfS«bghW¥òfS«murh§f¤ÂDilaÏjuJiwfŸnghyntäf
K¡»akhdit.ehlhSk‹wFoah£ÁKiwæšmj‹gšntWmik¥òfS«rçahd
Kiwæšgâah‰Wtj‰FÚÂrh®ªjmik¥òfŸgytiffëšJiz㉻‹wd.
bghJ k¡fŸ éU¥g« k‰W« mt®fŸ ö©Ljš fhuzkhf ÚÂk‹w§fŸ
Ï¥nghJ ÚÂtH§FtÂY« bghJk¡fŸ r«gªjkhd tH¡Ffis Ô®¥gÂY« òJ¥òJ
Í¡ÂfŸ k‰W« eilKiwfis bghJ k¡fŸ ey‹ fU Ëg‰¿ tU»‹wd.
mt‰WŸK¡»akhdjhf Ú¤Jiw braš ntf« v‹w òJ¡bfhŸif eilKiw¡F
tªÂU¡»wJ. Ï¡bfhŸif murh§f¤Â‹ ehyhtJ m§f« v‹W miH¡f¥gL«
brŒÂ k‰W« és«gu¤Jiw elto¡iffis x£oÍ« Fok¡fë‹ éU¥g¤Â‰F
Ïz§fΫV‰g£lJvdyh«.Ú¤JiwæšcŸst®fŸÏjuJiwfëšcŸst®fŸ
nghynt fšé k‰W« Ïju elto¡iffŸ cilat®fshf ÏU¡»wh®fŸ.
Ït®fS« jtWfŸ brŒaToat®fŸ v‹gij kW¡fÏayhJ. vdntéê¥òz®Î
bfh©l k¡fŸ mt®fSila RjªÂu¤ijÍ« ghJfh¤J bfhŸ»‹w Kiwæš
nk‰bfhŸS« elto¡iffŸ Ú¤Jiw RWRW¥ò¡F k¡fsh£Á Kiw ehLfëš
mo¥gilfsh»‹wd.
k¡fsh£Á Kiw Ëg‰w¥gL»‹w ehLfëš Ú tH§Ftš jhkj«
V‰gL»wJ.mj‹fhuzkhfÚÂkW¡f¥gL«nghJmªjÚÂkoªJéL»wJ.vdnt
ÚÂéiuthftH§f¥glΫmªÚ ãahakhdjhfÏU¡fΫ Ú¤Jiw¡F RjªÂu«
më¡f¥g£oU¡»wJ.vdntÚ¤JiwbghJk¡fSilav®gh®¥Ã‰FV‰gMdhš
mnjrka¤Âšmurh§f¤Â‹ÏjuÃçÎfS¡FÔ§FÏiH¡fhjthWeLãiyã‹W
ÏUÃçédU¡F« ghJfh¥ò më¥gJ äf mtÁakh»wJ. Mdhš ÏJ Ú¤Jiw
Vnj¢rÂfhu¤ÂšKoªJél¡TlhJ.
ÚÂKiwæY« Ú¤JiwæY« mitrh®ªj mik¥òfëY« cjhuzkhf
ÚÂgÂfŸ, juf®fŸ eLãiya‰wt®fŸ, rh®òila muR tH¡f¿P®fŸ
ngh‹wt®fëilna yŠr« ngh‹w r_f¤Â‰F nfL éisé¡F« gy tH¡f§fŸ
ÏU¡»‹wd. ÏitfS« kh‰w¥gLtnjhL fhy¥ngh¡»š xê¡f¥gLtJ äf
Ï‹¿aikahjJ MF«. Ïit všyht‰iwÍ« brŒJ Ko¡f Toa thŒ¥òfS«
NœãiyfS« Ú¤Jiwia nr®ªjt®fS¡FmÂfkhf ÏU¡»‹wd. Ït®fŸ vªj
msé‰Fc©ikahfΫ, ãahakhfΫ,éWéW¥òlD«Ït®fSilaflikfis¢
brŒ»‹wh®fnsh m¥nghJ Ú¤Jiw RWRW¥ò k¡fshš tunt‰f¥gL«. r£l
mo¥gilæyhdelto¡iffS¡Fk¡fël¤Âše«Ã¡ifV‰gL«.
6.5 Ú¤Jiw RjªÂu«
Ú bjŒÅf¤j‹ik cilabjd k¡fŸ fUJ»wh®fŸ. ÚÂgÂfŸ tH¡»š
r«gªj¥g£lt®fŸ vt® g¡fK« rhuhkš rkãiyæš ÏUªJ ÚÂtH§f nt©L«.
j‰fhybghJeymuÁšÏ¤jifaRjªÂu«äfΫnjit¥gL»wJ.bghJeymuÁš
bghJk¡fS¡Fe‹ikfŸxUg¡f«ÏU¡fÔikfŸV‰glΫrªj®¥g§fŸc©L.
vdnt tH¡FfS« mÂf mséš ÚÂk‹w§fS¡F bfh©Ltu¥gL«. Ϥjifa
68 69
Nœãiyfëš ÚÂgÂfŸ j§fSila RjªÂu¤ij ãiy ãW¤J»‹w Kiwæš
g¢rhjhg« Ïšyhkš Ô®¥ò brhštJ mtÁakhF«. ËtU« fhuâfŸ Ú¤Jiw
RjªÂu¤ijãiyeh£L»‹wd.
1. ÚÂgÂfŸ ãakd Kiw
K‹nd‰wkilªjehLfëš_‹WKiwfëšÚÂgÂfŸãaä¡f¥gL»wh®fŸ.
mit
m.k¡fshšnj®ªbjL¡F«Kiw
M.Ré£[®yhªJeh£ošr£lk‹w¤jhšnj®ªbjL¡f¥gL«Kiw
Ï.ã®thf¤Jiwahšãaä¡f¥gL«Kiw.Ït‰¿‹és¡f«ÑnHju¥gL»wJ.
m. k¡fshš nj®ªbjL¡f¥gL« Kiw: Ï«Kiw Ãuh‹° eh£oš
Ëg‰w¥g£lJ.mj‹ ÃwF mbkç¡fh, Ré£[®yhªJ M»a ehLfëš Áy
kfhz§fŸ Ϫj Kiwia Ëg‰W»‹wd. yh°» k¡fshš nj®ªbjL¡F«
Kiw nkhrkhdJ. vdnt mt®fŸ tH§F« Ô®¥òfS« ãahakhditfshf,
c©ikahditfshf ÏU¡f KoahJ v‹W TW»wh®. fh®d® v‹gt® k¡fshš
nj®ªbjL¡F«KiwÚ¤Jiwæ‹bgUikiaju«jhœ¤Âfh£LtnjhLÚÂgÂfis
muÁaš rh®òilat®fshf fh£LtnjhL ÚÂgÂfŸ muÁaš rh®òilat®fshf,
r£l¤ijmo¥gilahfbfhŸshkšÚÂtH§ffhuzkh»wJv‹Wés¡F»wh®.
M. r£lk‹w¤jhš nj®ªbjL¡f¥gL« Kiw: Ï«Kiw Ré£[®yhªÂš cŸs
fh‹l‹fŸ (Cantons) v‹W miH¡f¥gL« khfhz§fëš Ã‹g‰w¥gL»wJ. ÏJ
xU Áwªj KiwahfhJ. mÂfhu¥ ÃçÎ nfh£gh£o‰F khwhdJ. Ï«Kiw Ú¤Jiw
r£lk‹w¤Â‹Vtyhshf¡fUj¥gL«.mšyhkY«m¥nghJM£ÁæèU¡F«muÁaš
f£Áfë‹ÃuÂãÂfshfÚÂgÂfŸbrayh‰Wth®fŸ.mjdhšmt®fŸRjªÂu¤ij
ÏH¥gh®fŸ.
Ï. ã®thf¤jhš ãaä¡f¥gL« Kiw: Ï«Kiw ϧ»yhªJ, mbkç¡fh,
fdlh, M°Ânuèah, #¥gh‹, bj‹ M¥Ãç¡fh k‰W« ϪÂah ngh‹w ehLfëš
Ëg‰w¥gL»wJ. cy»‹ Ïju gy ehLfS« Ï«Kiwiana bgU«ghY«
Ëg‰W»‹wd. Ϫj Kiwæš ãaä¡f¥gL« ÚÂgÂfŸ nj®ÎfŸ vGJtj‹
_ykhfΫ ne®fhzš _ykhfΫ Ïju jFªj nj®Î Kiw mo¥gilæY«
ãaä¡f¥gL»wh®fŸ. vdnt Ït®fSila RjªÂu¤Â‰F nfL V‰gLtšiy.
ÚÂgÂfS¡F ÏU¡f nt©oa jFÂfŸ, mDgt§fŸ všyh« gh®¤J mªj
mo¥gilæšmt®fŸ Ú¤Jiw bjhl®òilamik¢rf¤jhš gçªJiu brŒa¥g£L
ã®thf¤Â‰F¡ jiyikahf ÏU¥gtuhš ãaä¡f¥gLtjhš mt®fŸ RakhfΫ,
ne®ikahfΫ, Áw¥ghfΫ gâah‰wKoÍ«. Ï«Kiwia yh°» ngh‹wm¿P®fŸ
ÁwªjJv‹WT¿æU¡»‹wh®fŸ.
2. Ú©l gjé¡fhy«
Ú¤Jiw RjªÂukhfÏa§Ftj‰FÏ‹¿aikahjmL¤j fhuâÚ©l
fhy¤Â‰Fgjé¡fhy«ÏU¡fnt©L«v‹gjhF«.ÏjdhšFW»afhy¤Â‰F
ãaä¡fgLnth®fëilnafhz¥gL»‹wRaey«,yŠr«ngh‹w FiwfŸÏU¡fhJ
70 71
v‹W fUj¥gL»wJ. bgU«ghyhd ehLfëš ca®k£l Ú¤Jiwia nr®ªj
ÚÂgÂfë‹ gjé¡fhy« 60,65,70 taJ v‹gjhfÏU¡»wJ.Aäšl‹ ngh‹w
m¿P®fŸÚ©lgjéfhy¤Â‰Fãaä¡f¥gL«ÚÂgÂfŸnah¡»akhdt®fshfΫ
Áwªjm¿Îilat®fshfΫÏU¥gh®fŸv‹gnjhLmurh§f¤Â‰F«bgUikV‰gl
Ka‰Á¥gh®fŸv‹WTW»wh®.
3. gâ¡fhy cWÂ
Ú¤Jiw RjªÂu« ÚÂgÂfë‹ Ú©l gjé¡fhy«, gjéæš gâ ãuªju«
ngh‹wt‰iwÍ«mo¥gilahf¡ bfh©lJ.mjhtJmt®fŸ gjéæèUªJvëš
éy¡f¥glhkšÏU¡fnt©L«.ϧ»yhªJ,mbkç¡fhk‰W«bgU«ghyhdj‰fhy
murh§f§fŸÏ¤jifagâéÂfisV‰W¡bfh©oU¡»‹wd.ÏitfŸvëš
kh‰w KoahjthW muÁayik¥ò r£l¤Ânyna nr®¤J Ú¤Jiw RjªÂu¤ij
ãiyãW¤Jtj‰F ešy V‰ghLfŸ brŒÂU¡»‹wd. vdnt ÚÂgÂfis vëš
gjéæèUªJÚ¡fKoahJ.
4. nghJbk‹w msé‰F CÂa c¤Âuthj«
ÚÂgÂfS¡F mt®fSila fšé k‰W« Ïju jFÂfŸ mo¥gilæY«,
mDgt«, rKjha¤Âš mt®fS¡F ÏU¡f Toa mªj°J ngh‹witfis
fU¤Âšbfh©L«,jfhjtêfëšbghUÇ£lK‰glhkšÏU¡fΫnghÂaCÂa«
junt©L«.m¥nghJjh‹ÚÂgÂgjé¡FjFªjt®fS«,Áwªjt®fS«tUth®fŸ.
nkY« ÚÂgÂfŸ gjéæš ÏU¡F« nghJ v¡fhuz« bfh©L« mt®fSila
CÂa« k‰W« ÏjugofŸ nkY« c¤Âuthj« ju¥g£LŸs gâ brŒÍ« fhy«
Fiw¡f¥glnth kW¡f¥glnth TlhJ. mt®fŸ gjéæèUªJ XŒÎ bgW«nghJ
mikÂahf XŒÎ fhy¤ij bgWtj‰F V‰w tifæš XŒÎ CÂa« tH§f¥gl
nt©L«.Ïitfisbašyh«cWÂbrŒÍ«tifæšÚ¤Jiw¡fhdãÂfŸnjÁa
murh§f¤Â‰FmDk¡f¥g£lãÂMjhu§fëèUªJtH§f¥gL»wJ.
5. ca® jFÂ
ÚÂ, RjªÂu«, mj‹ K¡»a¤Jt«, ÚÂgÂfë‹ Áw¥ò, mt®fŸ rçahd
KoÎfis tH§Fjš, RjªÂukhf fU¤J¡fŸ brhšYjš M»ait ÚÂgÂfS¡F
ÏU¡fnt©oajFÂfshF«.
6. ã®thf¤Âå‹W« Ú¤Jiwia Ãç¤jš
Ï¥ghl¤Âš kh‹bl°»ô v‹gtuJ mÂfhu¥ Ãçéid bfhŸif
g‰¿ ntbwhU Ïl¤Âš brhšy¥g£oU¡»wJ. mj‹ mo¥gilæš Ú¤Jiw
ã®thf¤Jiwæå‹W« Ãç¡f¥g£L jåahfΫ RjªÂukhfΫ brašgLkhW
brŒa¥g£oU¡»wJ.vdntÚ¤Jiwiaf£L¥gL¤JtJmj‹RjªÂu¤Â‰FnfL
éisé¥gJ ngh‹w brašfëš ã®thf¤Jiw jiyæl KoahJ. vdnt ÚÂgÂfŸ
ga«ÏšyhkšRjªÂukhfÔ®¥òfŸtH§fyh«.
7. XŒÎ fhy¤Âš gâah‰Wtj‰F jil
ÚÂgÂfŸ mt®fŸ gjé¡ fhy« Koªj ÃwF ÚÂk‹w§fëš tH¡f¿P®fŸ
ngh‹w ÚÂ r«gªj¥g£l gâfëš <Lgl¡TlhJ. Vbdåš mt®fŸ
70 71
gjéæèUªjnghJ mt®fSl‹ gâah‰¿at®fŸ K‹ndna thÂl nt©oa
NœãiyV‰gL«.ÏJj鮡f¥glnt©L«.
KoÎiu
nk‰Tw¥g£l fU¤J¡fŸ mo¥gilæš Ú¤Jiw RjªÂukhf brašgl
ÚÂgÂfŸ ãakd Kiw Áwªjjhf ÏU¡fnt©L«. mt®fS¡F ju¥gL« CÂa«
mt®fŸ brŒÍ« gâ¡F V‰wjhf ÏU¡f nt©L«. gjé¡fhyK« F¿¥Ã£l
fhy¤Â‰bfdcWÂbrŒa¥g£oU¤jšmtÁa«.muÁašjiypLÏU¡f¡TlhJ.
gæ‰Á
gFÂ m
I. nfho£l Ïl¤ij ãu¥òf.
1. kh‹bl°»ôv‹gt®mtUila____________1748M«M©Lbtëæ£l
mtUilaüèšétç¤ÂU¡»‹wh®.
2. ____________eh£ošÚÂkWMŒÎeilKiwæšÏUªJtU»wJ.
3. ÚÂgÂfŸ r£lk‹w¤jhš nj®ªbjL¡f¥gL« tH¡f«____________ eh£oš
Ëg‰w¥gL»wJ.
II. rçah mšyJ jtwh.
4. ÚÂkWMŒÎv‹gšmbkç¡fhehLK¡»ag§Ft»¡»wJ.
5. murh§f«_‹WgFÂfshf¥Ãç¡f¥gL»wJ.
6. Ú¤Jiwk¡fsh£Áæ‹ö©v‹WfUj¥gL»wJ.
gFÂ M
7. Ú¤Jiwés¡Ff.
8. ÚÂgÂfshtj‰fhdjFÂfŸahit?
9. ÚÂkWMŒÎés¡Ff.
gFÂ Ï
10. Ú¤JiwÏU¥gj‰fhdnjitahJ?
11. ÚÂkWMŒé‹ãiw,Fiwfisétç¡f.
gFÂ <
12. Ú¤Jiwbrašntf«g‰¿F¿¥òvGJf.
13. Ú¤Jiwæ‹RjªÂu¤ij¥g‰¿és¡fkhfvGJf.
72 73
m¤Âaha« 7
ϪÂa murh§fK« muÁaY«
ÏiwikÍila k¡fsh£Á Kiw bfh©l eh£o‹ muÁaš r£l« k¡fŸ
ÃuÂãÂfisml§»amuÁašã®zarigahšÏa‰w¥gL»wJ.
ϪÂa muÁayik¥ò, muÁayik¥ò nguitahš (1946-49) cUth¡f¥g£lJ.
ϪÂa muÁayik¥ò nguitæ‹ (Constituent Assembly)jiytuhf lh¡l®
Ïuhn#ªÂu Ãurh¤ mt®fŸ brašg£lh®. lh¡l® B.R.m«ng¤fh® mt®fŸ
tiuΡFGé‹ (Drafting Committee) jiytuhf¥ bghW¥ng‰¿Uªjh®. ϪÂa
muÁayik¥ò,muÁayik¥ònguitcW¥Ãd®fë‹T£L¥gil¥ghF«.
7.1 ϪÂa muÁayik¥Ã‹ Áw¥ÃašòfŸ (SALIENT FEATURES OF THE INDIAN CONSTITUTION)
1.Kf¥òiu
2.vGj¥g£lmuÁayik¥ò
3.be»HhmuÁayik¥ò
4.T£lh£ÁKiw
5.kjrh®g‰wmuR
6.ghuhSk‹wk¡fsh£Á
7.mo¥gilcçikfŸ
8.muR¡bfhŸifæidbe¿¥gL¤J«nfh£ghLfŸ
9.mo¥gilflikfŸ
10.ÚÂ¥òduhŒÎ
11.taJtªnjh®th¡Fçik.
Kf¥òiu (PREAMBLE)
ϪÂa muÁayik¥ò Kf¥òiuæèUªJ Jt§F»wJ. muÁayik¥Ã‹
neh¡f§fis Kf¥òiu RU§f¡ T¿ és§f it¡»‹wJ. muÁayik¥Ã‹
F¿¡nfhŸfŸ ahΫ Kf¥òiuÍŸ ml§»ÍŸsd v‹W Twyh«. muÁayik¥Ã‹
tifa§fis (Provisions) és§f it¥gj‰F ÏJ Jizahf ÏU¡»wJ. Kf¥òiu
muÁayik¥Ã‹ xU gFÂahfhJ. vdnt ÏJ ÚÂk‹w§fë‹ ÚÂ¥ òduhŒÎ¡F
m¥gh‰g£lJ.
1976M« M©ila 42 tJ muÁaš r£l¤ ÂU¤j knrhjhΡF¥ ÃwF ÑnH
F¿¥Ã£LŸsgoÏU¡»wJ.
72 73
ϪÂa muÁayik¥Ã‹ Kf¥òiu
ϪÂa k¡fsh»a eh« ϪÂa eh£o‹ Ïiwik rk¢rKjha«, rkarh®Ã‹ik
k‰W«k¡fsh£ÁKiwbfh©lxUFoaurhfãWtgé¤jukhdKobtL¤J,
mj‹ Fok¡fŸ midtU¡F«
1.rKjha,bghUshjhu,muÁašÚÂ
2.v©z«,brhš,e«Ã¡if
3. rka e«Ã¡if k‰W« têghL Ït‰¿š RjªÂu« rKjha¥goãiy, thŒ¥ò
ey«Ït‰¿š rk¤Jt«M»at‰iwvŒÂl¢brŒaΫmt®fŸmidtçilnaÍ«
4. jåkåjå‹ kh©ò, eh£L k¡fë‹ x‰Wik, xUik¥ghL Ït‰iw
cWÂ¥gL¤J«cl‹Ãw¥òçikæidts®¡fΫ
cŸsh®ªjcWÂÍilatuhŒ,e«KilamuÁayik¥ò¥nguitæš1949et«g®
ÏUg¤jhwh«ehsh»aÏ‹W<§»jdhšÏªjmuÁayik¥ÃidV‰W,Ïa‰¿,ek¡F
ehnktH§»¡bfhŸ»nwh«.
rkj®k, rka¢rh®Ã‹ik, xUik¥ghLM»adKf¥òiuæš 1976M«M©L
42-tJmuÁašr£l¤ÂU¤j¤Â‹_y«nr®¡f¥g£ld.
vGj¥g£l muÁayik¥ò (WRITTEN CONSTITUTION)
vGj¥g£l muÁayik¥ò v‹gJ bghJthf vGj¥g£l ãiyæš
éÂKiwfsl§»a üš toéš »il¡f¡Toa muÁayik¥ig¡ F¿¡F«. ϪÂa
muÁayik¥òvGj¥g£lx‹W.ϪÂamuÁayik¥ò1950,#dtç26šeilKiw¡F
tªjJ. ÏJ äf éçthf vGj¥g£l MtzkhF«. Ãç£l‹, ma®yhªJ, fdlh
k‰W« M°Ânuèah ngh‹w ehLfë‹ muÁayik¥òfns ϪÂa muÁayik¥ò¡F
_yjhukhf ÏUªjd. ϪÂahé‹ njitiaÍ«, NœãiyiaÍ« kdš bfh©L,
muÁayik¥ig tF¤jt®fŸ k‰w ehLfë‹ muÁayik¥òfë‹ fU¤J¡fisÍ«
vL¤J¡bfh©ld®.
be»Hh muÁayik¥ò (RIGID CONSTITUTION)
nguhÁça®ilÁæ‹(Dicey)T‰W¥gobe»HhmuÁayik¥Ã‹éÂKiwfis¢
rhjhuz¢r£l§fis¤ÂU¤J«têKiwia¥ga‹gL¤Â¤ÂU¤jKoahJ.
muÁayik¥ò r£l« v‹gJ muÁayik¥Ãš ml§»ÍŸs tifa§fis¡
F¿¡F«. r£lk‹w¤Âš Ïa‰w¥gL« r£l§fŸ rhjhuz r£l§fŸ vd¥gL«.
muÁaiy¥ò¢ r£l« rhjhuz r£l¤Âå‹W« ntWg£lJ. ϪÂa muÁayik¥Ã‹
éÂKiwfëš ÂU¤j« bfh©L tUtj‰F¢ Áy Áw¥ò têtiffŸ
tiuaW¡f¥gL»‹wd.
ϪÂamuÁayik¥Ã‹Áytifa§fŸvëaKiwæšÂU¤j¥glyh«v‹W«,
Áy tifa§fŸ m›tsÎ vëjhf ÂU¤j« brŒa¥gl ÏayhJ v‹W« m¿ayh«.
Mfnt e«Kila muÁayik¥ò be»G« Ïašò«, be»Hh Ïašò« bfh©LŸsJ
v‹Weh«m¿»nwh«.
74 75
T£lh£Á Kiw (FEDERAL SYSTEM)
T£lh£Á Kiw v‹gJ, k¤Âa murh§f«, khãy murh§f§fŸ vd
ÏUtifahd murh§f§fis¥ bg‰W mt‰¿‹ mÂfhu tu«òfŸ tiuaW¡f¥g£L
brašgl¡ToaKiwahF«.
ekJmuÁayik¥òËtU«T£lh£ÁÏašòfis¡bfh©LŸsJ.
1.muÁayik¥Ã‹Ïiwik
2.be»HhmuÁayik¥ò
3.mÂfhu¥g§ÑL
4.RjªÂukhdÚ¤Jiw
kjrh®g‰w muR
ekJmuÁayik¥òkjrh®g‰wmuirãWéÍŸsJ.kj«muRjiyp£oèUªJ
éLg£lJ. muR vªj F¿¥Ã£l kj¤ijÍ« rhuhjJ. Fok¡fŸ midtU¡F«
RjªÂukhd bjŒt e«Ã¡if, flΟ têghL k‰W« mtut® kdrh£Áia Ëg‰w
KGRjªÂu« më¡f¥gL»wJ. kjrh®g‰w j‹ik¡F mo¥gilahdJ xG¡f
be¿ahF«.mJrKjha¤Âšrk¤Jt¤ijÍ«ÚÂiaÍ«ãiyeh£L«.
ehlhSk‹w k¡fsh£Á (PARLIAMENTARY DEMOCRACY)
ϪÂamuÁayik¥ò,xUehlhSk‹w«rh®ªjmurh§fKiwiatH§F»wJ.
mJ ehlhSk‹w¤Â‰F bghW¥òila murh§f« v‹W«, ‘‘fhÃbd£’’ murh§f«
v‹W«miH¡f¥gL»wJ.
ehlhSk‹w murh§fKiwæš brayh£Á¡FG r£lk‹w¤J¡F
bghW¥òilajhF«. ϪÂa brayh£Á¡FG ÏU ÃçÎfis¡ bfh©lJ. x‹W
bgauséyhdJ. k‰bwh‹W c©ik¤j‹ik thŒªjJ. ϪÂahéš bgausÎ
brayh£Á¤jiyt®ÏªÂaFoauR¤jiytuhth®.mt®th¡fhs®FHh« (Electoral College) _ykhf Iªjh©LfS¡F¥ gjé t»¥gj‰F¤ nj®ªbjL¡f¥gL»wh®.
c©ikahd brayh£Á¡FG v‹gJ mik¢riuÍ« k‰W« mtuJ Vida
mik¢r®fisÍ« bfh©ljhF«. ehlhSk‹w murh§f Kiwæš mik¢ruit
cW¥Ãd®fŸjå¥bghW¥ò«,T£L¥bghW¥ò«cilat®fŸ.
ϪÂa muÁayik¥ò ÏU mit bfh©l ehlhSk‹w¤ij
V‰gL¤ÂÍŸsJ. x‹W k¡fŸ mit k‰bwh‹W khãy§fŸ mit. k¡fŸ
mit cW¥Ãd®fŸ, taJ tªnjh® th¡Fçik v‹w mo¥gilæš k¡fshš
neuoahf¤ nj®ªbjL¡f¥gL»‹wd®. khãy§fŸ mit khãy¢ r£lk‹w§fshš
nj®ªbjL¡f¥g£lcW¥Ãd®fis¡bfh©lJ.
mo¥gil cçikfŸ (FUNDAMENTAL RIGHTS)
ϪÂa muÁayik¥Ã‹ _‹wh«gFÂæš mo¥gil cçikfŸ Ïl«
bg‰WŸsd. (m§f§fŸ 12 Kjš 35 tiu) Ïit jå kåj KG ts®¢Á¡F
74 75
Nœãiyfis tF¤J¡ bfhL¥gnjhL c©ikahd k¡fsh£Áia mDgé¥gj‰F«
cjéò绋wd.ϪjcçikfŸr£l¤Â‹K‹všyhFok¡fS¡F«rk¤Jt¤ij
tH§F»‹wd. mo¥gil cçikfŸ jåkåj eyD¡F«, bghJ eyD¡F« Ïilna
rkãiyiaV‰gL¤J»‹wd.
ϪÂa muÁayik¥ò bjhl¡f¤Âš VG mo¥gil cçikfis¡
bfh©oUªjJ. 1978-š 44-tJ muÁayik¥ò¢ r£l¤ÂU¤j¤Â‹go,
brh¤JçikahdJ mo¥gil cçikæèUªJ Ú¡f« brŒa¥g£ljhš, j‰nghJ MW
mo¥gilcçikfŸjh‹cŸsd.mitËtUkhW:
rk¤JtcçikRjªÂu¤Â‰fhdcçik
rka cçik
g©ghLk‰W«fšég‰¿acçikfŸ
muÁayik¥òtê Ô®ÎfS¡fhdcçik
Ru©liy¤
jL¥gj‰fhdcçik
76 77
m. rk¤Jtcçik(Right to Equality)
M.RjªÂu¤Â‰fhdcçik (Right to Freedom)
Ï. Ru©liy¤jL¥gj‰fhdcçik,(Right Against Exploitation)
<. rka¢RjªÂu¤Â‰fhdcçik(Right to Freedom of Religion)
c. g©ghLk‰W«fšég‰¿acçikfŸ(Cultural and Educational Rights)
C.muÁayik¥òtêÔ®ÎfS¡fhdcçik(Right to Constitutional Remedies)
muR¡ bfhŸifæid be¿¥gL¤J« nfh£ghLfŸ (DIRECTIVE PRINCIPLES OF STATE POLICY)
ϪÂamuÁayik¥Ã‹eh‹fh«gFÂæšmuR¡bfhŸifæidbe¿¥gL¤J«
nfh£ghLfŸ Ïl«bg‰¿U¡»‹wd. (m§f§fŸ 36 Kjš 51 tiu) eh£il M£Á
brŒtj‰F Ïit mo¤jskhf ÏU¡»‹wd. muR¡ bfhŸifæid be¿¥gL¤J«
nfh£ghLfŸmuR¡Ftêfh£oahfÏU¥gnjhLk£Lkšyhkšr£l§fŸÏa‰w¥gL«
nghJ«, mo¥gilfshf V‰W¡ bfhŸs¥gL»‹wd. ekJ eh£oš bghJey muR
mik¥gj‰F«Ïitfnstêfh£od.
muR¡bfhŸifæidbe¿¥gL¤J«nfh£ghLfisÑœ¡f©lthWÃç¡fyh«.
I. rk¤Jt¡bfhŸiffŸ(SOCIALIST PRINCIPLES)
II. fhªÂa¡bfhŸiffŸ (GANDHIAN PRINCIPLES)
III. g‹dh£L¡bfhŸiffŸ(INTERNATIONAL PRINCIPLES)
IV. Ï‹dÃwbfhŸiffŸ(MISCELLANEOUS PRINCIPLES)
I. rk¤Jt¡ bfhŸiffŸ
m. Fok¡fsh»a M©fS«, bg©fS« rçãfuhd thœ¡if¡F nghJkhd
têKiwfS¡Fcçikcilatuhjš.
M.xnukhÂçahdntiy¡FxnukhÂçahdCÂa«
II. fhªÂa¡ bfhŸiffŸ
1. Cuh£Á k‹w§fis mik¥gj‰F«, j‹dh£Á mik¥ò¡ TWfshf mit
Ïa§Ftj‰F«elto¡iffisnk‰bfhŸSjš.
2. Cuf¥ gFÂfëš jåkåj mšyJ T£LwÎ, mo¥gilæš Foir¤
bjhêšfists®¥gj‰FKaYjš.
3. g£oaèšf©lrhÂæd®,g£oaèšf©lgH§Foæd®,ÃweèªjÃçéd®
M»nahç‹fšé,bghUshjhuey‹fists®¤jš.
4. r¤jhd czé‹ ju«, thœ¡if¤ ju« M»at‰iw ca®¤Jjš, k¡fë‹
clšey¤ijnk«gL¤Jjš.
76 77
5. ntsh©ik,fhšeilngQjšM»at‰¿‰fhdmik¥ò.
6. gR¡fŸ, f‹WfŸ, Ãw fwit k‰W« ÏGit¡ fhšeil Ïd§fis¥
ngâ¡fh¤jš,nk«gL¤Jjš,mt‰iwt‹bfhiybrŒtij¤jilbrŒjš.
1.f£lhaÏytr¡fšé 2.xnukhÂçahdntiy¡FxnukhÂçahdCÂa«
3.»uhkrigfS¡FnghJkhdmÂfhu« 4.ešthœÎ¡fhdtrÂfŸ
III. g‹dh£L¡ bfhŸiffŸ
1.g‹dhLfëilnamikÂiaÍ«fh¥òz®itÍ«ts®¥gJ.
2.cyfehLfëilnane®ikÍ«,e‹kÂ¥òz®Î«njhŒªjcwÎfis¥ngQjš.
IV. Ï‹dÃw bfhŸiffŸ
1.rkÚÂÍ«Ïytr¢r£lcjéÍ«brŒjš.
2.Fok¡fS¡FxnuÓuhdcçikæašbjhF¥ò¢r£l«tH§Fjš.
78 79
mo¥gil¡ flikfŸ (FUNDAMENTAL DUTIES)
ϪÂa muÁayik¥Ãš mo¥gil flikfŸ 1976 š 42 tJ r£l¤ÂU¤j«
_y« gF IV-A š (m§f« 51A) nr®¡f¥g£ld. ËtUtdϪÂahé‹Fok¡fŸ
x›bthUtç‹flikfŸMF«.
m.muÁayik¥Ã‰F¡Ñœ¥goªJmj‹F¿¡nfhŸfŸ,mik¥òfŸ,eh£L¡bfho,
eh£L¥g©Ït‰iwk¤Jel¤jš.
M.ekJ eh£L éLjiy¥ nghu£l¤Â‰F cz®ñ£oa ca®F¿¡nfhŸfis¥
ngâ¥Ã‹g‰Wjš.
Ï. ϪÂa eh£o‹ Ïiwik, x‰Wik, xUik¥ghL M»at‰iw
ngâ¥ghJfh¤jš.
<. nt©L§fhšeh£oid¡fh¤jš,k‰W«eh£L¥gâM‰Wjš.
c. rka«, bkhê k‰W« t£lhu« mšyJ tF¥ò ntWghLfis¡ flªJ, ϪÂa
k¡fŸ midtçilnaÍ« ešèz¡f¤ijÍ«, bghJ cl‹ Ãw¥òz®itÍ«
ngâ ts®¤jš, kfë® j« kh©Ã‰F ÏG¡fhF« gH¡f§fis
é£blhê¤jš.
C.ekJT£Lg©gh£o‹tskh®ªjkuò¢bršt¤ijk¤J¥ghJfh¤jš.
v. fhLfŸ, VçfŸ, MWfŸ, tdéy§FfŸ Ïit cŸë£l Ïa‰if¢ NHiy
mêahJfh¤Jts®¤jš.cæçd§fŸghšÏu¡f§fh£Ljš.
V. m¿éayh®ªjcs¥gh§F, kåjnea«,MŒªJbjëªJÓ®¤ÂU¤J«M®t«
M»at‰iwts®¤jš.
I. bghJ¢brh¤ij¥ghJfh¤J,t‹Kiwiaéy¡Fjš.
X. jåkåjDila braš, T£LwÎ braš M»at‰iw Áw¥ghd Kiwæš
Ko¡F«tifæšbrayh‰WjšKjèadnjit.ÏjdhšehLv¥bghGJ«
M‰wèY«rhjidfëY«nk«gh£ilbjhl®ªJmilaKoÍ«.
ÚÂ¥òduhŒÎ (JUDICIAL REVIEW)
ekJ muÁayik¥ò RjªÂukhd Ú¤Jiwia tH§F»wJ. ϪÂa
c¢rÚÂk‹wK«, ca® Ú k‹w§fS« r£l§fis ÚÂ¥òduhŒÎ brŒÍ« mÂfhu«
bg‰WŸsd. xU r£l« muÁayik¥ò¡F c£g£lJ mšyJ òw«ghdJ v‹W Ô®¥ò
tH§f¤j¡f mÂfhu¤Â‰nf ÚÂ¥òduhŒÎ v‹W bga®. muÁayik¥Ã‹ fhtydhf
Ú¤Jiw és§F»wJ. ϪÂa Fok¡fë‹ cçikfisÍ«, RjªÂu§fisÍ«,
Ú¤JiwÏj‹_y«ghJfh¡»wJ.
taJ tªnjh® th¡Fçik (UNIVERSAL ADULT FRANCHISE)
ϪÂa muÁayik¥ò taJ tªnjh® midtU¡F« th¡Fçik tH§f
cWÂaë¡»wJ. gÂbd£L taJ ãu«Ãa x›bthU FokfD« rhÂ, kj«, ãw«,
ghèd¥ghFghLÏ‹¿nj®jèšg§Fbgwcçikbg‰WŸsh®.
78 79
7.2 k¤Âa murh§f¤Â‹ mik¥ò Kiw
k¤Âa murh§f«
k¤Âamurh§f«
FoauR¤jiyt®(bgauséšmÂfhu«)
Jiz¡FoauR¤jiyt®
Ãujkmik¢r®(c©ikahdmÂfhu«)
mik¢R¡FGehlhSk‹w«
k¡fŸmit khãy§fŸmit
k¡fŸmit khãy§fŸmit
FG¡fŸ FG¡fŸ
ÏUmitfë‹FG¡fŸ
7. 2. 1. FoauR¤jiyt®
ϪÂa¡ FoauR¤ jiyt® ϪÂahé‹ Kjš Fokf‹ Mth®. ϪÂa¡
FoauR¤jiyt®muÁ‹jiytuhth®.
ÂU. Ãuzh¥ Kf®ímt®fŸj‰nghijaϪÂa¡FoauR¤jiytuhf¥gjé
t»¤JtU»wh®.
jFÂfŸ.
1. mt®ÏªÂahé‹FokfdhfÏU¤jšnt©L«.
2.mt®35taJKoªjtuhfÏU¤jšnt©L«.
3.mt®k¡fŸmitcW¥ÃdU¡FçajFÂbg‰¿U¡fnt©L«.
4.mt®murh§f¤ÂšCÂa«bgW«gjéæšÏU¤jyhfhJ.
nj®jš
FoauR¤jiyt®Ã‹tU«cW¥Ãd®fŸml§»ath¡fhs®FHh«_ykhf¤
nj®ªbjL¡f¥gL»wh®.
1. ehlhSk‹w<uitfëYKŸsnj®ªbjL¡f¥bg‰wcW¥Ãd®fŸ.
2.khãy§fë‹r£lk‹w¥nguitfëYŸsnj®ªbjL¡f¥bg‰wcW¥Ãd®fŸ.
80 81
ϪÂa¡FoauR¤jiyt®é»jhrhuÃuÂã¤Jtmo¥gilæš,x‰iwkh‰W
th¡»‹ _ykhf nj®ªbjL¡f¥gL»wh®. FoauR¤ jiytiu¤ nj®ªbjL¥gš
ÏufÁath¡fë¥òKiwifahs¥gL»wJ.
ϪÂa¡ FoauR¤ jiyt® Iªjh©L¡ fhy¤Â‰F¥ gjé t»¥gh®. Û©L«
mªj¥gjé¡F¤nj®ªbjL¡f¥bgWtj‰F¤jFÂÍilat®Mth®.
gjé Ú¡f«
muÁayik¥igÛ¿ael¤ij¡fhf¡FoauR¤jiyt®ÛJgêTw¥g£Lmtiu
gÂéæèUªJ Ú¡fyh«. mj‰fhf ehlhSk‹w¤Â‹ ÏU mitfëš VjhtbjhU
mitahš bfh©Ltu¥gL« F‰w¢rh£LfŸ k‰w mitahš érhuiz brŒa¥gL«.
xU mit FoauR¤ jiytiu F‰w érhuiz (Impeachment) brŒant©L«
v‹W Ô®khd« bfh©L tu éU«Ãdhš gÂdh‹F eh£fshtJ K‹d¿é¥ò¡
bfhL¡f¥g£l Ëdnu m¤Ô®khd¤ij¤ jh¡fš brŒaKoÍ«. Ï«K‹d¿é¥Ãš
mitæ‹ bkh¤j cW¥ÃdUŸ eh‹»š xUgFÂæduhtJ ifbah¥gä£oU¡f
nt©L«. mitæ‹ Ô®khd« bkh¤j cW¥ÃdUŸ Fiwªj msÎ _‹¿š Ïu©L
gFÂæduJ x¥òjš bgwnt©L«. ehlhSk‹w ÏU mitfëš, x‹¿dhš
bfhzu¥gL« F‰w¢rh£il kW mit MŒÎ brŒjš nt©L«. m› mitæ‹
bkh¤j cW¥Ãd®fëš _‹¿š Ïu©L g§»‰F Fiwahj bgU«gh‹ikæduhš
ãiwnt‰w¥gl nt©L«. m¤Ô®khd« ãiwnt‰w¥gL« njÂæèUªJ FoauR¤
jiyt®gjéæèUªJÚ¡f¥gL»wh®.
ϪÂa FoauR¤jiytç‹ mÂfhu§fŸ (POWERS OF THE PRESIDENT OF INDIA)
1. ãUthf mÂfhu§fŸ (Executive Powers)
muÁayik¥Ã‹go FoauR¤ jiytU¡F tH§f¥g£l mÂfhu§fis mt®
neçilahfnthmšyJjd¡F¡Ñœ¥g£lmÂfhçfŸ_ykhfnth brašgL¤Jth®.
k¤Âa muÁ‹ ã®thf mÂfhu« FoauR¤ jiytçl« x¥gil¡f¥g£LŸsJ.
mtuJ gâæš mtU¡F JizòçaΫ, Mnyhrid TwΫ mik¢ruit
c©L. k¤Âa murh§f¤Â‹ mid¤J ãUthf mÂfhu§fS« mt® bgaçnyna
brašgL¤j¥gL»‹wd.
Ãujk®, FoauR¤ jiytuhš ãaä¡f¥gL»wh®. Ãujkç‹ Mnyhridæ‹
ngçšk¤ÂamuÁ‹k‰wmik¢r®fisÍ«FoauR¤jiyt®ãaä¡»‹wh®.FoauR¤
jiyt® ϪÂa¤jiyik tH¡f¿P®, ϪÂa fz¡fhŒt®-jiyik¤ jâ¡ifa®,
ϪÂahé‹öJt®fŸ,ÃuÂãÂfŸ,c¢rÚÂk‹w¤Â‹jiyikÚÂgÂ,k‰wÚÂgÂfŸ
ca®ÚÂk‹w§fë‹jiyikÚÂgÂfŸ,ÃwÚÂgÂfŸ,khãyMSe®fŸ,Jizãiy
MSe®fŸ, k¤Âa muR¥gâ Miza¤Â‹ jiyt® k‰W« cW¥Ãd®fŸ, jiyik
nj®jš Miza®fŸ M»nah®fis ãaä¡»‹wh®. FoauR¤jiyt® ghJfh¥ò¥
gilæ‹jiyik¤jsgÂahfés§Fth®.jiu¥gil,fl‰gil,ékhd¥gilM»a
K¥gilæ‹jiyt®fisÍ«FoauR¤jiyt®ãaä¡»‹wh®.
80 81
Ãujkç‹ gçªJiuæ‹ ngçš mik¢r®fis¥ gjé Ú¡f« brŒtj‰F¡
FoauR¤jiytU¡FmÂfhu«c©L.c¢rÚÂk‹w¤Â‹m¿¡if¡»z§f, k¤Âa
nj®thiz¡FGé‹ jiytiunah, m§f¤Âdiunah gjéæèUªJ Ú¡fyh«.
ehlhSk‹w ÏUrigæY«, Áw¥ò mWÂ¥ bgU«gh‹ik _y« KobtL¤jhš mj‹
mo¥gilæš,c¢rÚÂk‹w¤Â‹ÚÂgÂianah,nj®jšMizaiunahgjéæèUªJ
Ú¡fyh«.
mid¤J ãUthf mÂfhu§fS« Kiwahf FoauR¤ jiytçl«
x¥gil¡f¥g£oUªjhY«, mt® mt‰iw Ãujkiu¤ jiytuhf¡ bfh©l
mik¢ruitæ‹ Mnyhridæ‹ mo¥gilæš brašgL¤Jth®. Mu«g fhy¤Âš,
mik¢ruit m¿Îiu¡F¡ FoauR¤ jiyt® f£L¥gl nt©Lbk‹w f£lha«
ÏUªjšiy. Mdhš, 1976š bfh©Ltu¥g£l r£lÂU¤j« FoauR¤ jiyt®
mik¢ruitæš Mnyhrid¡F¡ f£L¥g£lt® v‹gij tèÍW¤J»wJ. 44tJ
r£l¤ÂU¤j« xU knrhjhit mik¢ruit¡F Û©L« kWgçÓyid¡F¤ ÂU¥Ã
mD¥gFoauR¤ jiytU¡FmÂfhu«tH§»aJ.mik¢ruitmij kWgçÓyid
brŒJ FoauR¤ jiytU¡F mD¥g ne®ªjhš mt® mij V‰W¡ bfh©L x¥òjš
më¡fnt©L«.
FoauR¤jiyt®
mik¢ruit
k¡fŸmit550+2
khãy§fŸmit250
MSe®
mik¢ruit
r£l¥nguit r£lk‹wnkyit
th¡fhs®fŸ
c¢rÚÂk‹w«
ca®ÚÂk‹w«
th¡fhs®fŸ (taJ tªnjh® k¡fŸ bjhif)
2. r£lk‹w mÂfhu§fŸ (Legislative Powers)
FoauR¤ jiyt® FiwªjJ, M©o‰F ÏUKiwahtJ ehlhSk‹w¤ij¡
T£lnt©L«. FoauR¤ jiyt® ehlhSk‹w¤Â‹, ÏU mitfisnah,
mšyJ VjhtJ xU mitianah x¤Â¥nghlth mšyJ T£l§fis KoΡF
bfh©Ltunth mÂfhu« bg‰¿U¡»wh®. k¡fŸ mitia fiy¥gj‰F« FoauR¤
jiytU¡FmÂfhu«c©L.
82 83
FoauR¤ jiyt® khãy§fŸ mit¡F¥ g‹åu©L (12) cW¥Ãd®fis
ãakd« brŒth®. Ïy¡»a«, m¿éaš, fiy k‰W« r_f nrit M»a
JiwfëèUªJÏt®fŸnj®ªbjL¡f¥g£Lãaä¡f¥gLth®fŸ.M§»nyh-ϪÂa
r_f¤ÂdU¡F¥nghJkhdÃuÂã¤Jt«k¡fsitæš»il¡f¥bgwéšiyv‹W
FoauR¤ jiyt® fUÂdhš, m¢r_f¤ÂèUªJ Ïu©L m§f¤Âd®fis k¡fŸ
mit¡Fãakd«brŒth®.
FoauR¤ jiyt® ehlhSk‹w¤Âš ciu ãfœ¤Jth®. mt® Ïu©L
mitfisÍ«x‹whf¡T£onahmšyJjåahfxUmitænyhciuãfœ¤Jth®.
ÏU mitfëilna fU¤J ntWghL njh‹Wkhæ‹ ÏU mitfisÍ« x‹whf¡
T£o r®¢iria¤ Ô®¤J it¡f Kašth®. FoauR¤ jiytç‹ m§ÑfhuK«,
ifbah¥gK«ÏšyhkšvªjknrhjhΫr£lkhfhJ.
ehlhSk‹w« Tlhj fhy§fëš mtru¢ r£l« (Ordinance) Ãw¥Ã¡f¡
FoauR¤jiytU¡FmÂfhu«c©L.
3. ã¤bjhl®ghd mÂfhu§fŸ (Financial Powers)
FoauR¤ jiytç‹ K‹ mDk ϋ¿ ã knrhjhit ehlhSk‹w¤Âš
jh¡fš brŒa KoahJ. ϪÂa muÁayik¥ò v®ghuh¢ bryÎ ãÂia FoauR¤
jiyt® bghW¥Ãš x¥gil¤JŸsJ. mt® ehlhSk‹w ÏW x¥òjiy v®neh¡»
mtrukhf V‰gL« bryéd§fS¡F ϤbjhF¥ÃèUªJ K‹gz« tH§Fth®.
FoauR¤ jiyt® ã Miza¤ij (Finance Commission) ãaä¡F«
mÂfhu¤ijÍ«bg‰WŸsh®.
4. ÚÂ bjhl®ghd mÂfhu§fŸ (Judicial Powers)
F‰wthëfis k‹å¡fnth, j©lidia ãW¤Âit¡fnth, Fiw¡fnth
FoauR¤jiyytU¡FmÂfhu«c©L.muÁayik¥òF¿¤J«,r£l§fŸF¿¤J«,
rªnjfnkh,Á¡fnyhV‰g£lhšFoauR¤jiyt®c¢rÚÂk‹w¤Â‹Mnyhridia¡
nf£fyh«.
5. beU¡fo ãiy bjhl®ghd mÂfhu§fŸ (Emergency Powers)
beU¡fo ãiy bjhl®ghd mÂfhu§fŸ FoauR¤ jiytçl«
x¥gil¡f¥g£LŸsd.mt®ÑœfhQ«neu§fëšbeU¡foãiyiam¿é¡fyh«.
m.ngh®mšyJmašeh£LM¡»uä¥òmšyJMÍj«jh§»nahç‹»s®¢Á
M»aneu§fëšbeU¡foãiyiam¿é¡fyh«.(m§f«:352)
M. khãy§fëš muÁayik¥ò Ïa§FKiw bray‰W¥ nghF« ãiyæš
beU¡foãiyiam¿é¡fyh«.(m§f«:356)
Ï. ãÂãiy beU¡fo V‰gL« nghJ« beU¡fo ãiy m¿é¡fyh«
(m§f«:360)
82 83
ϪÂa¤ Jiz¡ FoauR¤ jiyt®
ϪÂa¤ Jiz¡ FoauR¤ jiyt® jkJ gjéæ‹ têahf khãy§fŸ
mitæ‹jiytuhf¥ bghW¥ng‰gh®. FoauR¤ jiyt® gjé,mtuJ kuz¤jhnyh,
gjé éyfyhnyh, gjéæèUªJ Ú¡f¥g£ljhnyh fhèælkhFkhdhš Jiz¡
FoauR¤ jiyt® FoauR¤ jiytuhf¥ bghW¥ng‰W òÂa FoauR¤ jiyt®
nj®ªbjL¡f¥gL« tiu gjé t»¥gh®. k‰W«, FoauR¤ jiyt® nehŒ mšyJ
Ãw fhuz¤jhnyh j«Kila gâia M‰w Ïayhj nghJ Jiz¡ FoauR¤
jiyt® bghW¥ng‰W, FoauR¤ jiyt® Û©L« flikfis nk‰bfhŸS« tiu
m¥bghW¥òfisV‰gh®.
jFÂfŸ
1. mt®ÏªÂahé‹FokfdhfÏU¤jšnt©L«.
2.mt®35taJKoªjtuhfÏU¤jšnt©L«.
3.khãy§fŸmitæ‹cW¥ÃdU¡FçajFÂfis¥bg‰¿U¡fnt©L«.
4.murh§f¤ÂšCÂa«bgW«gjéæšÏU¤jyhfhJ.
nj®jš
Jiz¡FoauR¤ jiyt® ehlhSk‹w ÏU mitfëš m§f¤Âd®fis¡
bfh©lth¡fhs®FHh«_ykhf,é»jhrhuÃuÂã¤Jtmo¥gilæšx‰iwkh‰W
th¡»‹ _ykhf nj®ªbjL¡f¥gL»wh®. Jiz¡FoauR¤ jiyt® nj®ªbjL¡f
ÏufÁath¡fë¥òKiwËg‰w¥gL»wJ.
gjé¡fhy«
Jiz¡FoauR¤jiyt®Iªjh©Lfhy¤Â‰F¥gjét»¥gh®.Û©L«mªj¥
gjé¡F nj®ªbjL¡f¥bgWtj‰F jFÂÍilat®Mth®. Jiz¡FoauR¤ jiyt®
Iªjh©L¡ fhy¤Â‰FŸ j« gjéiaé£Léy»¡ bfhŸsyh«. Jiz¡FoauR¤
jiyt®, khãy§fŸ mitæ‹ mid¤J cW¥Ãd®fëš bgU«gh‹ikæduhš
ãiwnt‰w¥g£l gjé Ú¡f« brŒÍ« Ô®khd«, k¡fŸ mitahY« V‰W¡
bfhŸsgLnkahdhš gjéæèUªJ mt® mf‰w¥gLth®. Mdhš gÂdh‹F
eh£fS¡F¡FiwahkšK‹d¿é¥ò¡bfhL¤jšnt©L«.
7.2.2. Ãujk mik¢r® (PRIME MINISTER)
Ãujk mik¢r®jh‹ murh§f¤Â‹ jiyt®. mt®jh‹ ãUthf¤ Jiwæ‹
jiytUkhth®. mt® FoauR¤ jiytuhš ãaä¡f¥gL»‹wh®. FoauR¤ jiyt®
k¡fŸmitæšbgU«gh‹ikahdf£Áæ‹jiytiumiH¤JÃujkuhfãaä¤J
mik¢ruitiamik¡FkhWnf£L¡bfhŸth®.Ãujkmik¢r®
1. bgU«gh‹ik¡f£Áæ‹jiyt®
2.fhÃbd£o‹jiyt®
3.ehlhSk‹w¤Â‹jiyt®
84 85
4.FoauR¤jiytU¡F«,mik¢ruit¡F«Ïiz¥òghykhf¤Âfœgt®.
5.FoauR¤jiytU¡F«,ehlhSk‹w¤Â‰F«Ïiz¥ò¥ghykhf¤Âfœgt®.
6.eh£o‹Kj‹ikahdÃuÂãÂahfÂfœgt®.
7.eh£o‹ã®thf¤ijel¤ÂbfhL¡F«bghW¥òilat®.
8.g‹dh£Lcwitel¤JtšbghW¥òcilat®.
Ãujk mik¢r® ‘‘mik¢rf tiséš mo¥gil¡fš’’v‹W«‘‘rkkhdt®fëš
Kjyhdt®’’ v‹W« étç¡f¥gL»wh®. ‘‘murh§f KGik mik¥Ã‰F« Ãujk
mik¢r® X® m¢rhâ’’v‹WnguhÁça®bAuhš£yh°»F¿¥ÃL»wh®.‘‘Ãujk® xU
PhæW ngh‹wt® v‹W« mŠPhæiw k‰w »uf§fŸ v§‡d« R‰¿ tU»‹wdnth
m§‡dnk Vida mik¢r®fŸ midtU« Ãujkiu¢ R‰¿ RHš»‹wd®’’ v‹W r®
It®b#‹å§°v‹wmuÁašm¿P®F¿¥ÃL»wh®.
fhÃbd£o‹ m«r§fŸ
ehlhSk‹w murh§f Kiwæš fhÃbd£ v‹gJ ehlhSk‹w¡ FG vd
miH¡f¥gL»wJ. fhÃbd£ brayh£Á¡ FGitÍ«, r£lk‹w¤ijÍ« nr®¤J
it¡»wJ. fhÃbd£ brayh£Á¡ FGitÍ«, r£lk‹w¤ijÍ« Ïiz¡F« xU
r§»èngh‹wJv‹Wthšl®ng#h£v‹gt®F¿¥ÃL»wh®.fhÃbd£o‹m«r§fŸ
ËtUkhW:
1. fhÃbd£jh‹c©ikahdbrayh£Á¡FG.
2.c©ikahdbrayh£Á¡FGehlhSk‹w¤jhšnj®ªbjL¡f¥gL»wJ.
3.c©ikahdbrayh£Á¡FGitÍ«r£lk‹w¤ijÍ«Ïiz¡»‹wJ.
4.Ãujkmik¢r®fhÃbd£o‰Fjiyikjh§F»wh®.
5.muÁaèšx¤jj‹ikbg‰wJ.
6.fhÃbd£r£lk‹w¤J¡FbghW¥òilaJ.
7.brayh£Á¡FGr£lk‹w¤Â‰FÑœ¥g£lJ.
8.f£Ámurh§f«brašgL»‹wJ.
9.mik¢r®fŸjå¤jåahfΫk‰W«T£L¥bghW¥òilat®fŸ.
10.v®¡f£ÁbrašgL»‹wJ.
11.fhÃbd£ÏufÁa«fh¡f¥gL»‹wJ.
fhÃbd£o‹ gâfŸ:
1. bfhŸif KobtL¡F« gâfŸ
fhÃbd£ éthj§fëš <Lg£L bfhŸiffis tF¡f xU FGthF«.
eh£ilv®neh¡F«cŸeh£Lk‰W«mašeh£L¥Ãu¢ÁidfŸF¿¤J«éth¤J
KobtL¡F«.
84 85
2. äf ca®ªj njÁa brayh£Á¡FG
fhÃbd£äfca®ªj njÁabrayh£Á¡FG, ehLKGtJ« gâah‰W«muR
Cêa®fë‹gâiaf©fhâ¤J,nk‰gh®itæ£Ltêel¤J«.
3. xU§»iz¡F« ãWtdkhf fhÃbd£
fhÃbd£ gy mik¢r®fisÍ« mšyJ murh§f Ïyhfh¡fisÍ«, mt‰¿‹
gâfisÍ«xUKf¥gL¤Âtêel¤Â¢bršY«.
4. ãÂæ‹ ÛJ f£L¥ghL
eh£o‹všyhtifahdbryéd§fS¡F«tUthŒ <£L, bryélfhÃbd£
bghW¥òilaJ.
5. gjéfëš mk®¤Jjš bghW¥ò
bghJthfgjéæšmk®¤J«gâfhÃbd£éthj¤Â‰FŸtuhJ.MdhšÁy
ca®gjéfshdMSe®fŸ,öj®fŸngh‹wK¡»a¤Jt«thŒªjgjéfisãu¥ò«
nghJfhÃbd£ošmJF¿¤Jéth¤JKoÎvL¤jšnt©L«.
7.2.3 mik¢ruit (Council of Ministers)
Ãujk mik¢ruJ jiyikæyhd xU mik¢ruit¡F ϪÂa muÁayik¥ò
tif brŒ»wJ. mJ FoauR¤ jiytU¡F mtUila gâia M‰Wtš Jiz
òçªJ Mnyhridia¡ TW«. mik¢r®fŸ, k¡fŸ mit¡F jå¤jåahfΫ,
T£lhfΫbghW¥òilat®fŸ.
rhjhuzkhf,mik¢r®fŸÏu©Ltifahf¥Ãç¡f¥gL»wh®fŸ.
1.fhÃbd£mik¢r®fŸ
2.khãymik¢r®fŸ
fhÃbd£ v‹gJ Á¿a FGthæD« mJ murh§f¤Âš mÂfhu«
ä¡f cW¥ghF«. äf K¡»akhd JiwfŸ fhÃbd£ mik¢r®fŸ bghW¥Ãš
x¥gil¡f¥gL«. mik¢ruitæš xU ‘‘c£FG’’ thf¢ brašgL»‹wJ. fhÃbd£
mik¢r®fŸ fhÃbd£ T£l§fëš fyªJ bfh©L K¡»a bfhŸif KoÎfis
vL¥gh®fŸ. khãy mik¢r®fŸ mL¤j ãiy t»¥gh®fŸ. khãy mik¢r®fëš
Áy® ÁyJiwfëš jå¤J¥ bghW¥ò t»¡»wh®fŸ. bghJthf,mt®fŸ, fhÃbd£
T£l¤Âš fyªJ bfhŸs KoahJ. ÏU¥ÃD« mt®fŸ bghW¥Ãš ÏU¡F«
Jiw g‰¿a éthj«, gçÓyid eilbgW« nghJ T£l¤Âš fyªJ bfhŸs
miH¡f¥gLth®fŸ.
Ãujk mik¢r®
fhÃbd£mik¢r®fŸ
khãymik¢r®fŸ khãymik¢r®fŸ
86 87
Ãujk mik¢rç‹ mYtyf«
Ãujk mik¢rç‹ mYtyf« xU jiyik brayhsç‹ Ñœ Ïa§F»wJ.
Ï›tYtyf« Ãujk mik¢ruU¡F mYtyf bjhl®òila gâfŸ r«gªjkhd
gâfis nk‰bfh©L ÃujkU¡F cjéahf ÏU¡»‹wJ. Ï›tYtyf¤ÂšCHš
xê¥òÃçÎk‰W«bghJk¡fŸFiwfŸÔ®¡F«ÃçÎM»aitÍ«brašgL»‹wd.
Ãujk mik¢rç‹ gh®it¡F mD¥g¥gL« gÂntLfŸ vit vit v‹gJ
Ãujk mik¢rç‹ ne® gh®itæYŸs mšyJ fhÃbd£ mik¢r® xUtç‹
nk‰gh®itæYŸs mšyJ mik¢rf¤njhL (fhÃbd£) Ïiz¡f¥glhj jå
mik¢r® xUtç‹ nk‰gh®itæYŸs bghUŸ g‰¿ajh v‹gij bghU¤ÂU¡»wJ.
mjhtJ Ãujk mik¢rç‹ gh®it¡F bfh©L bršy¥gl nt©oa bghUŸfŸ
g‰¿a gÂntLfŸ ah® nk‰gh®itæ‹ Ñœ ÏUªjhY« mt‰iw Ãujk mik¢rç‹
gh®it¡F it¡f¥gL»wJ. bgU«ghyhd mYtšfŸ mik¢rf mªj°J cila
mik¢ruhnyhjåmik¢ruhfcŸstuhnyhigršbrŒa¥gL»‹wd.äfK¡»akhd
F¿¥ghf bfhŸiffŸ r«kªj¥g£l mšyJ Ô®¡fKoahj Ãu¢ridfŸ ÏU¥Ã‹
mitk£LnkÃujkmik¢rç‹ftd¤Â‰Fbfh©Lbršy¥g£Lmijg‰¿mt®
KoÎ vL¥gj‰F njitahd elto¡iffis Ãujk® mYtyf« nk‰bfhŸ»wJ.
Ïju mik¢r®fS¡F xJ¡f¥glhj Jiwrh®ªj bghUŸfŸ g‰¿a KoÎfS¡F
gÂntLfŸ Ãujk mik¢rU¡F mD¥g¥gL»‹wd. cjhuzkhf Ãujk mik¢r®
tH¡fhW mo¥gilæš th‹ btë, mQr¡Â, muR mYty®, bghJ k¡fŸ Fiw
Ô®¤jš k‰W« XŒÎCÂa« r«gªj¥g£lJiwfis j‹ nk‰gh®itæ‹Ñœit¤J
bfhŸtJeilKiwæèU¡»wJ.Ãujkmik¢r®Â£l¡FGjiytuhfΫÏU¡»wh®.
vdntϤJiwfŸr«gªj¥g£lgÂntLfŸmtUilaKoΡFmD¥g¥gL»‹wd.
nk‰Tw¥g£lit mšyhkš Ïju gy mYtšfisÍ« Ãujk® ftå¡f nt©o
ÏU¡»wJ.mitËtUkhW,
m. ghJfh¥òr«gªj¥g£lÃu¢ridfŸk‰W«ãfœÎfŸ.
M. K¡»akhdéõa§fëšvL¡f¥glnt©oabfhŸifKoÎfŸ.
Ï. mik¢rfbrayç‹r«gªj¥g£lKoÎfŸ.
<. M£Á¤Jiw Ãu¢ridfŸ Ô®¤Jit¡F« Ô®¥gha«, k¤Âa gâahs®
nj®thiza«, nj®jš Miza«, r£l¥go mik¡f¥g£LŸs FG¡fë‹
cW¥Ãd®ãakd«,k‰W«Ïjumik¢rf§fnshLbjhl®òilaFG¡fS¡F
cW¥Ãd®fŸãakd«.
c. ã®thf Ó®ÂU¤j« k‰W« Óçaš gâfŸ bjhl®òila bfhŸiffisKoÎ
brŒjš.
7.2.4 k¡fsit k‰W« khãy§fsit - jiyt®, Jiz¤jiyt®
ϪÂa muÁayik¥Ã‹go, k¡fsit¡F mªj mitæ‹ cW¥Ãd®fŸ
ÏUtiu Kiwna mj‹ jiytuhfΫ, Jiz¤jiytuhfΫ nj®ªbjL¤jš
nt©L«. k¡fsit¤ jiytç‹ gjé fhèahf ÏU¡Fkhdhš, m¥gjé¡Fça
flikfismit¤Jiz¤jiyt®òçªJtUjšnt©L«.
86 87
ϪÂa¡ FoauR¤ Jiz¤jiyt® j« gjé têæš khãy§fsit¤ jiytuhf
ÏU¥gh®.khãy§fsit,mªjmitæ‹cW¥Ãd®xUtiumj‹Jiz¤jiytuhf
nj®ªbjL¤jšnt©L«.
ϪÂahé‹ k¡fsit¤ jiyt® gjé »£l¤j£l fhk‹°mit (House of commons) jiyt® ngh‹wJ. k¡fŸ mit¤jiyt® gjé mÂfhuK« bfsutK«
cilax‹whF«.
k¡fsitæ‹jiyt®th¡bfL¥Ã‹Koéšth¡FfŸrkdhfmikÍ«nghJ
k£L«th¡fë¥gh®.Ïj‰FKoÎbrŒÍ«th¡F(costing X£L) v‹Wbga®.
ÏU mitfS¡»ilna r£läa‰Wtj‰fhd fU¤J ntWghL njh‹W«nghJ
ÏUmitfŸTL«nghJ,k¡fsit¤jiyt®jiyikjh§Fth®.
k¡fsit¤ jiyt®, Jiz¤jiyt® M»nah® gjé t»¡F« cW¥Ãd®
k¡fsitæ‹cW¥ÃduhfÏU¥gJm‰W¥nghŒéo‹,mt®j«gjéiaé£lfYjš
nt©L«. mªj cW¥Ãd® mit¤ jiytuhf ÏU¥Ã‹, Jiz¤jiytU¡F«, mªj
cW¥Ãd® Jiz¤jiytuhf ÏU¥Ã‹ mit¤jiytU¡F«, j« ifbah¥gä£L
vG¤Jtêna bjçé¤J, j« gjéia é£L éy»¡ bfhŸsyh«. k¡fsitæ‹
m¥nghija mid¤J cW¥Ãd®fëš bgU«gh‹ikæd®, mªj mitæš
ãiwnt‰¿Í« mf‰w¥glyh«. m¤Ô®khd¤ij K‹bkhêaéU¡F« fU¤Âid¤
bjçé¤J¥ gÂdh‹F eh£fS¡F¡ Fiwahkš K‹d¿é¥ò¡ bfhL¤ÂU¤jš
nt©L«.
k¡fsitfiy¡f¥g£lËò,mL¤jk¡fsitæ‹KjšT£l«bjhl§F«
tiuæš,mit¤jiyt®j«gjéiaé£Lmfynt©oašiy.
7.2.5. ehlhSk‹w« (PARLIAMENT)
khãy§fŸ mit (RAJYA SABHA)
ϪÂa ehlhSk‹w«,ϪÂaFoauR¤jiytiuÍ«khãy§fŸmit, k¡fŸ
mitvd¥gL«Ïu©LmitfisÍ«bfh©LŸsJ.
khãy§fŸmit250¡FäfhjcW¥Ãd®fis¡bfh©lJ.Ïšg‹åUtiu
(12), Ïy¡»a«, m¿éaš, fiy k‰W« r_f nrit Ït‰¿š Áwªj m¿Î« mšyJ
mDgtK« bfh©lt®fis FoauR¤ jiyt® cW¥Ãd®fshf ãaä¥gh®. ÛjKŸs
238 cW¥Ãd®fŸ bt›ntW khãy§fëèUªJ« ôåa‹ Ãunjr§fŸ cŸgl
mªjªj khãy§fë‹ k¡fŸ bjhif¡F V‰g nj®ªbjL¡f¥gLth®fŸ. khãy§fŸ
mit¡fhdnj®jškiwKfkhdJ.khãy§fë‹rh®ghfcW¥Ãd®fŸkhãy§fëš
nj®bjL¡f¥g£l r£lk‹w nguit cW¥Ãd®fshš nj®ªbjL¡f¥gLth®fŸ.
Ït®fŸ é»jhrhu ÃuÂã¤Jt Kiwia¥ Ëg‰¿ x‰iw kh‰W th¡fë¥ò _y«
nj®ªbjL¡f¥gLth®fŸ. ôåa‹ Ãunjr§fŸ rh®ghf cW¥Ãd®fŸ ehlhSk‹w«
m›t¥nghJ é¡F« éÂfë‹go nj®ªbjL¡f¥gLth®fŸ. khãy§fŸ mit
fiy¥Ã‰F cŸshtšiy. _‹¿š xU g§F cW¥Ãd®fŸ Ïu©lh©LfS¡F
xU Kiw éyf, fhèahd Ïl§fS¡F Û©L« nj®jš eilbgW«. Mf Ïj‹
cW¥Ãd®fŸMWM©Lfhy«gjét»¥gh®fŸ.
88 89
ϪÂaJiz¡FoauR¤jiyt®j‹Dilagjéæ‹mo¥gilæškhãy§fŸ
mitæ‹ jiytuhf¥ bghW¥ng‰gh®. nkY« xU Jiz¤jiyt® mªj mit
cW¥Ãd®fshš nj®ªbjL¡f¥gLth®. Jiz¡FoauR jiyt® Ïšyhj fhy§fëš
Jiz¤jiyt®khãy§fŸmit¡Fjiyikjh§Fth®.
7.2.6 k¡fŸ mit (LOK SABHA)
k¡fŸ mit 552¡F äfhj cW¥Ãd®fis¡ bfh©lJ. 530 cW¥Ãd®fŸ
khãy§fëèUªJ«, 20 cW¥Ãd®fŸ ôåa‹ Ãunjr§fëèUªJ«
nj®ªbjL¡f¥gLth®fŸ. k‰W«M§»nyh ϪÂa r_f¤ÂdU¡F k¡fŸ mitæš
nghJkhdÃuÂã¤Jt«»il¡f¥gléšiyv‹WFoauR¤jiyt®fUJthuhæ‹
mt® m¢r_f¤Âdçš ÏUtiu cW¥Ãd®fshf ãaä¥gh®. khãy§fë‹ k¡fŸ
bjhif¡FÏz§fcW¥Ãd®fŸfz¡»l¥g£Lnj®ªbjL¡f¥gLth®fŸ.j‰nghJ
k¡fŸmit545cW¥Ãd®fis¡bfh©LŸsJ.
Ïilæš fiy¡f¥gléšiybaåš, k¡fŸ mitæ‹ gjé¡fhy« IªJ
M©L fhy« MF«. ÏU¥ÃD«, beU¡fo ãiyik (Emergency) Ãufld¥gL¤J«
fhy§fëšk¡fŸmitæ‹fhy¤ijX®M©L¡Fnk‰glhkY«beU¡foãiyia
KoΡFbfh©LtªjÃwFMWkhj¤Â‰Fnk‰glhkY«r£l¤ÂdhšÚ£o¡fyh«.
k¡fŸ mitæ‹ jiyt® (Speaker) ehlhSk‹w Kjš T£l¤Âš mit
cW¥Ãd®fshš nj®ªbjL¡f¥gLth®. k‰W« mit, xU Jiz¤jiytiuÍ« (Deputy Speaker) nj®ªbjL¡F«. jiyt® Ïšyhj fhy§fëšmit¤ jiytuhf¥
bghW¥ng‰W¤Jiz¤jiyt®mitiael¤Â¡bfhL¥gh®.
ehlhSk‹wcW¥Ãduhtj‰FxUt®ÏªÂa¡FokfdhfÏU¤jš nt©L«.
khãy§fŸ mitæ‹ cW¥Ãd®fŸ K¥gJ taJ¡F¡ FiwahkY«, k¡fŸ mit
cW¥Ãd®fŸÏUg¤ijªJtaJ¡FFiwahkY«ÏU¤jšnt©L«.TLjšjFÂfŸ
m›t¥nghJehlhSk‹w¤Âdhšr£l¤Â‹_y«m¿é¡f¥gL«.k¡fŸmit¡Fça
cW¥Ãd® eh£o‹ vªj¤ bjhFÂæèUªJ« ngh£oæ£L nj®ªbjL¡f¥glyh«.
khãy§fŸ mitæ‹ m§f¤Âduhtj‰F xUt® vªj khãy¤Â‰F nj®ªbjL¡f¥
gL»whnuhmªjkhãy¤ÂšgÂÎbrŒa¥g£lth¡fhsuhfÏU¤jšnt©L«.
ehlhSk‹w¡ T£l¤bjhl®fŸ (SESSIONS OF PARLIAMENT)
muÁayik¥Ã‹go ehlhSk‹w« xU M©oš FiwªjJ Ïu©L Kiw
T£l¥gl nt©L«. Ïu©L T£l§fS¡F« Ïilæš MW khj§fS¡F äfhkš
Ïilbtë ÏU¡F« tifæš FoauR¤ jiyt® ehlhSk‹w T£l¤ij¡ T£l
MizæLth®.eilKiwæšehlhSk‹w«M©o‰F_‹WKiwT£l¥gL»wJ.
1.tuÎ-bryÎm¿¡ifT£l¤bjhl®-bghJthfÃ¥utçkhj¤ÂšTL«.
2.gUtfhy¡T£l¤bjhl®-bghJthf#&iykhj¤ÂšTL«.
3.Fë®fhy¡T£l¤bjhl®-bghJthfet«g®khj¤Âšbjhl§»eilbgW«.
Kjš T£l¤bjhlçš mjhtJ tuÎ - bryÎ m¿¡if (g£b#£)
T£l¤bjhlçš, ehlhSk‹w ÏU mitfisÍ« T£o, FoauR¤ jiyt® ciu
88 89
ãfœ¤Jth®.ϪjT£l¤bjhlçnyna,ÏuæšnttuÎ-bryÎk‰W«bghJtuÎ-
bryÎÛJéthj«el¤ÂmitV‰W¡bfhŸs¥gL«.
ehlhSk‹w¤Â‹ gâfŸ (FUNCTIONS OF PARLIAMENT)
ehlhSk‹w« gyju¥g£l gâfŸ òçªJtU»wJ.
1. r£l«Ïa‰Wjš.
2.ãUthfnk‰gh®it.
3.tuÎ-bryÎm¿¡ifãiwnt‰Wjš.
4.bghJk¡fë‹Fiwfisngh¡Fjš.
5.K‹nd‰w£l§fiscUth¡Fjš.
6.g‹dh£LcwÎfis¥guhkç¤jšngh‹wgâfisM‰¿tU»wJ.
muÁayik¥Ã‹go mÂfhu¥ Ãçéid mo¥gilæš r£l§fŸ Ïa‰Wtš
ehlhSk‹w¤Â‰nf mÂfhu§fŸ tH§f¥g£LŸsd. Áy Nœãiyfëš
khãy§fS¡FxJ¡f¥g£oU¡F«mÂfhu¤ÂY«ehlhSk‹w«r£l«Ïa‰w¡TL«.
FoauR¤jiyt®ÛjhdF‰w¢rh£LfisérhuizbrŒtj‰F«,c¢rÚÂk‹w¤Â‹
ÚÂgÂfisÍ«, ca®ÚÂk‹w ÚÂgÂfisÍ« gjé Ú¡f« brŒaΫ, jiyik nj®jš
MizaiuÍ« k‰W« ϪÂa¡ fz¡fhŒt® - jiyik¤ jâ¡ifa® (Comptroller and Auditor - General of India) M»nahiu muÁayik¥Ã‹ tiuaW¡f¥g£l
têKiw¥gogjéÚ¡f«brŒaΫehlhSk‹w¤J¡FmÂfhu«tH§f¥gLŸsJ.
r£läa‰wehlhSk‹wÏUmitfë‹x¥òjiy¥bgwnt©L«.ÏU¥ÃD«,
ãÂknrhjhit¥bghW¤jtiuk¡fŸmitæ‹x¥òjnyKothdJ.ãÂknrhjh¡fŸ,
khãy mitædhš 14 eh£fŸ k£Lnk jhkj¥gL¤j¥glyh«. ju¥bgW« r£l«
brŒÍ« cçik ehlhSk‹w òduhŒÎ¡F« f£L¥gh£o‰F« c£g£lJ. r£l§fŸ
Ïa‰W«mÂfhu§fnshL ehlhSk‹w¤Â‰FmuÁayik¥ò ÂU¤j« bfh©LtU«
mÂfhuK«tH§f¥g£LŸsJ.
ehlhSk‹w«brayh£Á¡FGé‹ÛJnfŸéfŸ,Jiz¡nfŸéfŸnf£gj‹
_ykhfΫ, x¤Âit¥ò¤ Ô®khd« _ykhfΫ, Ô®khd§is éth¤J mt‰iw
ãiwnt‰Wtj‹_ykhfΫ,f©ld¤Ô®khd«ãiwnt‰Wtj‹_ykhfΫmšyJ
e«Ã¡ifæšyh¤Ô®khd«bfh©LtUtj‹_ykhfΫf£L¥gh£oidbrY¤jyh«.
ehlhSk‹w¤Â‹gâfŸgyj‹ikbfh©litk£Lkšy,äFÂahditÍ«
Tl. mjdhš x›bthU r£l¤Â‰F« mÂf neu« xJ¡fnth, T®ikahf¡ ftd«
brY¤jnth Kotšiy. m›thnw ÃwgâfS¡F« nghÂa ftd« brY¤j
Kotšiy. vdnt knrhjh¡fŸ gçÓyid¡fhf ehlhSk‹w FG¡fS¡F
mD¥gL»‹wd.
90 91
k¡fsit, khãy§fŸ mit - ntWghL:
1. k¡fsit cW¥Ãd®fŸ neuoahf k¡fŸ _y« (taJtªnjh® th¡Fçik)
nj®ªbjL¡f¥gl khãy§fŸ mit cW¥Ãd®fŸ r£lk‹w cW¥Ãd®fŸ _y«
nj®ªbjL¡f¥gL»wh®fŸ.(é»jhurÃuÂã¤JtKiwia¥Ã‹g‰¿x‰iwkh‰W
th¡fë¥ò_y«)
2. k¡fŸ mitæ‹ gjé¡fhy« 5 M©LfshF« khãy§fŸ mit fiy¥Ã‰F
cŸshtšiy.
3. mik¢ruit k¡fŸ mit¡F bghW¥òilajhf. ÏU¡»wJ. ã knrhjh¡fŸ
k¡fŸ mitæš jh‹ m¿Kf¥gL¤j¥gl nt©L«. eh£o‹ ãUthf¤ij
el¤Jtj‰FnjitahdãÂiak¡fŸmitjh‹tH§F»wJ.
4. ôåa‹ murh§f§fS¡F« khãy§fS¡F« bghJthd x‹W mšyJ mj‰F
xnu mid¤ÂªÂa gâfis cUth¡FtJ eh£o‹ eyD¡F¤ njitahdJ
mšyJ cfªjJ vd khãy§fŸmit fUJkhdhš ehlhSk‹w« r£l¤Âdhš
m›thnwbrŒayh«.
7.2.7 c¢rÚÂk‹w« (SUPREME COURT)
c¢rÚÂk‹w¤Â‹ mik¥ò
ϪÂa c¢rÚÂk‹w« xU jiyik ÚÂgÂiaÍ« k‰W« ÏUg¤ijªJ
ÚÂgÂfisÍ« bfh©oU¡F«. jiyik ÚÂgÂÍ« k‰w ÚÂgÂfS« FoauR¤
jiytuhšãaä¡f¥gLth®fŸ.ÚÂgÂfisãaä¡F«nghJFoauR¤jiyt®c¢rÚÂ
k‹w¤Â‹jiyikÚÂgÂiafyªJMnyhÁ¤JKobtL¥gh®.
muÁayik¥Ã‹go c¢rÚÂk‹w ÚÂg¡F ËtU« jFÂfŸ mtÁabkd
fUj¥gL»wJ.
1. mt®ÏªÂahé‹FokfdhfÏU¤jšnt©L«.
2. X® ca®ÚÂk‹w¤Ânyh Ïu©L mšyJ mt‰¿‰F nk‰g£l ÚÂk‹w§fënyh
bjhl®ªJIªjh©LfS¡FFiwahkšÚÂgÂahfÏUªjtuhfÏU¡fnt©L«.
mšyJ
3. X® ca®ÚÂk‹w¤Ânyh, Ïu©L mšyJ mt‰¿‰F nk‰g£l ÚÂk‹w§fënyh
FiwªjJg¤jh©LfŸtH¡f¿PuhfÏUªjtuhfÏU¡fnt©L«.mšyJ
4. FoauR¤ jiyt® fU¤Â‹go jå¢Áw¥ò thŒªj r£léaš ãòzuhf ÏU¤jš
nt©L«.
c¢rÚ k‹w¤Â‹ ÚÂgÂfŸ mWg¤ijªJ taJ ãiwÎ bgW«tiu gjé
t»¥gh®fŸ.
c¢r ÚÂk‹w¤Â‹ jiyik Ïl« ošèæš cŸsJ. ÏU¥ÃD« ϪÂahé‹
jiyikÚÂgÂϪÂaFoauR¤jiytç‹x¥òjšbg‰WÚÂk‹w¤ijÃwÏl¤Ânyh
mšyJÏl§fënyhj‰fhèfÏU¥Ãlkhf¡bfh©LbrašgL¤jyh«.
90 91
c¢r ÚÂk‹w¤Â‹ mÂfhu tu«ò (JURISDICTION OF SUPREME COURT)
1. Kjny‰òmÂfhutu«ò
2.nk‹Kiwp£LmÂfhutu«ò
3.MnyhridmÂfhutu«ò
4.ÚÂ¥nguhizmÂfhutu«ò
5.Ï‹dÃwmÂfhutu«ò
1. Kjny‰ò mÂfhu tu«ò (Original jurisdiction)
ϪÂa muÁayik¥ò c¢rÚÂk‹w¤Â‹ Kjny‰ò mÂfhu tu«Ã‰F£g£l
tH¡FfisÑœ¡f©lthWTW»wJ.
m. ϪÂa murh§f¤Â‰F«, xU khãy« mšyJ gy khãy§fS¡F« Ïilna
vG«tH¡F,mšyJ.
M. xUòw«, ϪÂa murh§fK« VnjD« khãy« mšyJ khãy§fS« kWòw«
ÿbjhUkhãy«mšyJkhãy§fŸÏt‰¿‰»ilnavG«tH¡FmšyJ
Ï. Ïu©LmšyJmt‰¿‰Fnk‰g£lkhãy§fS¡FÏilnavG«tH¡F
mo¥gil cçikfŸ brayh¡FtJ bjhl®ghd tH¡FfŸ c¢rÚÂk‹w¤Â‹
Kjny‰òmÂfhutu«ò¡Fc£g£lit.
2. nkšKiwp£L mÂfhu tu«ò (Appellate Jurisdication)
c¢rÚÂk‹w« jh‹ÏªÂahénynaÏWÂahd nkšKiwp£L ÚÂk‹wkhF«.
khãy§fë‹ ca®Ú k‹w§fë‹ Áéš (cçikæaš) k‰W« »çädš (F‰wéaš)
tH¡Ffë‹ Ô®¥òfS¡F vÂuhf c¢rÚ k‹w¤Â‰F KiwpL brŒayh«.
F¿¥Ã£l tH¡Ffëš muÁayik¥Ã‹ bghUŸ F¿¤J bjëthd r£l¥ Ãu¢Áid
cŸsJ vd ca®ÚÂk‹w« rh‹W tH¡»dhy‹¿ c¢rÚÂk‹w« mªj tH¡if
V‰W¡ bfhŸshJ. ca®ÚÂk‹w« Ϥjifa rh‹WfŸ tH§féšiy v‹whY«
c¢rÚÂk‹w«ÏªÂavšiy¡F£g£lvªjÚÂk‹w«mšyJÔ®¥gha¤Â‹ (Tribunal) j©lid¡bfÂuhfΫ,f£lis¡bfÂuhfΫjåmDkÂtH§fyh«.
Áéš tH¡F bjhl®ghfΫ ca®ÚÂk‹w¤Â‹ Ô®¥ò¡F vÂuhf
c¢rÚÂk‹w¤Â‰FnkšKiwpLbrŒayh«.F‰wéaštH¡Fbjhl®ghfΫ,ϪÂa
všiy¡F£g£lvªjca®ÚÂk‹w¤Â‹ÏWÂc¤juΤbfÂuhfΫmšyJF‰wéaš
tH¡»š tH§f¥g£l j©lid¡F vÂuhfΫ c¢rÚ k‹w¤Â‰F nkš KiwpL
brŒayh«.
3. Mnyhrid mÂfhu tu«ò (Advisory Jurisdiction)
xU tH¡F r£lés¡f« bjhl®ghd mšyJ ntW vªj m«r« F¿¤J«
bghJ K¡»a¤Jt« thŒªjJ v‹W FoauR¤ jiyt® fUÂdhš mJ bjhl®ghd
c¢rÚÂk‹w¤Â‹ fU¤Jiuia¥ bgWjt‰fhf mD¥gyh«. mªj mÂfhu¤ij
muÁayik¥òFoauR¤jiytU¡FtH§»ÍŸsJ.
92 93
4. ÚÂ¥nguhiz mÂfhutu«ò (Writ Jurisdiction)
ϪÂamuÁaiy¥Ã‹ é 32š tH§f¥gL«cçik kåjå‹ÏUjaK«
cæ®r¡ÂÍ« MF«. Ï›Îçik _y« jåkåjå‹ cçikÍ« RjªÂuK«
ghJfh¡f¥gL»‹wd. c¢rÚÂk‹w« Ñœ¡f©l ÚÂ¥nguhizfŸ Ãw¥Ã¥gj‰F
mÂfhu«cilaJ.
1)M£bfhz®é¥òÚÂ¥nguhiz
2)braYW¤JÚÂ¥nguhiz
3)jilÍW¤JÚÂ¥nguhiz
4)be¿Kiw¡nf£òÚÂ¥nguhiz
5)jFÂédÎÚÂ¥nguhiz
1) M£bfhz®é¥ò ÚÂ¥nguhiz (WRIT OF HABEAS CORPUS)
jtwhf xUt® fhtèš it¡f¥g£lhš mtU¡F ÚÂ tH§F« ÚÂk‹w«
fhtèš it¤j mÂfhç¡nfh mšyJ murh§f¤Â‰nfh Miz tH§» fhtèš
it¡f¥g£ltiuÚÂk‹w¤Â‹K‹bfh©Ltu¢brŒtjhF«.fhtèšit¡f¥g£lJ
rçvdãaha¥gL¤jnt©oaJfhtšJiwæ‹flik.ÏšiynašmtiuéLjiy
brŒant©L«.
2) braYW¤J ÚÂ¥nguhiz (WRIT OF MANDAMUS)
brŒa¤jt¿a xU F¿¥Ã£l braiy cldoahf brŒa¡nfhç ÚÂk‹w«
MizÃw¥Ã¥gjhF«.Ï›thizÃw¥Ã¡f¥g£lJ«F¿¥Ã£lmYty®m¢braiy
cldoahf¢brŒant©oatuh»wh®.
3) jilÍW¤J ÚÂ¥nguhiz (WRIT OF PROHIBITION)
ÚÂk‹w« X® mÂfhç¡F Miz Ãw¥Ã¤J, mtuJ všiy¡F£glhj xU
braiybrŒahÂU¡FkhWMizÃw¥Ã¥gjhF«.
4) be¿Kiw¡nf£ò ÚÂ¥nguhiz (WRIT OF CERTIORARI)
ÚÂk‹w« jdJ Ñœ¥g£l xU mÂfhç¡nfh mšyJ ÚÂk‹w¤J¡nfhMiz
Ãw¥Ã¤J, F¿¥Ã£l ÚÂk‹w brašKiwfisÍ«, mJ bjhl®ghdMtz§fisÍ«
jd¡nfh mšyJ cça mÂfhç¡nfh kh‰w¢ brŒJ ãahakhd gçÓyid¡F
mD¥g¢brŒtjhF«.
braYW¤J ÚÂ¥ nguhiz elto¡if vL¡f nt©L« v‹W«, jilÍW¤J
ÚÂ¥nguhizelto¡ifvL¡fnt©lh«v‹gJ«MF«.braYW¤JÚÂ¥nguhiz
Ú¤Jiw v‹W k£Lkšyhkš ã®thf¤Jiwæ‹ mÂfhu¥bghW¥Ãš ÏU¥gt®fŸ
nkš elto¡if vL¡f tê brŒ»wJ. Mdhš jilÍW¤J ÚÂ¥nguhiz k‰W«
be¿Kiw nf£ò ÚÂ¥nguhiz Ú mšyJ Ú¤JiwnahL bjhl®òila mÂfhu«
brY¤JnthU¡FvÂuhfga‹gL¤j¥gL»wJ.
92 93
5) jFÂédÎ ÚÂ¥nguhiz (WRIT OF QUOWARRANTO)
gh¡f¥g£lxUegç‹ãahakhdnfhç¡ifæ‹mo¥gilæšmurh§f¤Â‹
mYty® xUtiu mt® vªj mo¥gilæš F¿¥Ã£l gjéia t»¡»wh® v‹gij¤
bjëÎ¥gL¤j¡nfhU«ÚÂk‹w¤Â‹c¤juthF«.
m. m›tYty® murh§f mYtuhfΫ mtUila gjé r£l mo¥gilæš
mšyJmuÁašr£lmo¥gilæšV‰gL¤j¥g£oU¡fnt©L«.
M. m›tYty®, k‰wtUila éU¥g¤Â‰F Ïz§fnth mšyJ mt®
brhšYgt‰iw ãiwnt‰W« ntiy Mshfnth Ïšyhkš rh®Ãšyhj cWÂahf
V‰gL¤j¥g£lmYtyuhfÏU¡fnt©L«.
Ï. m›tYty® ãaä¡f¥g£lJ muÁayik¥ò mšyJ r£l« mšyJ r£l«
rh®ªjÃu¢Áidr«gªj¥g£ljhfÏU¡fnt©L«.murh§fmYtšfŸM¡»uä¥ig
v®¤JghJfh¡F«mÂfhu«ä¡fjhfjFÂédÎMizfUj¥gL»wJ.
5. Ï‹dÃw mÂfhu tu«ò (Miscellaneous Jurisdiction)
m. ‘c¢rÚÂk‹w«’ xU gÂÎ (Court of record) ÚÂk‹wkhf ÏU¡F«.
nkY« mj‹ Mizfis mtkÂ¥nghiu¤ j©o¡F« mÂfhu« mid¤ijÍ«
cilajhfΫÏU¡F«.
M. c¢rÚÂk‹w¤jhš m¿é¡f¥g£l Ô®¥òfŸ ϪÂa všiy¡F£g£l všyh
ÚÂk‹w§fisÍ«f£L¥gL¤J«.
Ï. FoauR¤ jiyt® x¥òjš bg‰W ÚÂk‹w elto¡iffisÍ«
brašKiwfisÍ« xG§FgL¤Jtj‰fhf éÂfis Ïa‰w c¢rÚÂk‹w« mÂfhu«
bg‰WŸsJ.
<. c¢rÚÂk‹w« jd¡F¡ Ñœ¥g£l mYty®fŸ, gâahs®fŸ M»nahiu
f£L¥gL¤jtšyJ.
r£l mYty®fŸ k‰W« k¤Âa r£l braè (Law Officers and the Central Law Agency)
k¤Âa muR jiyik tH¡FiuP® (Attorney General)
nk‰Tw¥g£l mYty®fŸ midtU« muÁaš r£l é 76æ‹ go
FoauR¤jiytuhš ãaä¡f¥gL»‹wd®. Ït®fŸ x›bthUtU« mtut® Jiwia
rh®ªjmYtšfŸ,flikfŸeilKiwfŸk‰W«mit¥g‰¿ar£ló®tãiyik¥g‰¿
njit¥gL« nghnjh mšyJ nf£L bfhŸS«nghnjh, FoauR¤ jiytU¡F
MnyhridTW«gâia¢brŒ»wh®fŸ.
bghJ tH¡f¿P® ϪÂa ôåaåš r£l« r«gªjkhd Jiwæ‹ äf ca®ªj
mYty®Mth®.mtUilagâfisãiwnt‰Wtj‰FmšyJgâfŸr«gªj¥g£l
tH¡FfŸ ÚÂk‹w§fëšérhuiz eilbgW« nghJmit v¤jifa ÚÂk‹wkhf
ÏUªjhY«m§FjhndneçšM#uh»tH¡FérhuizæšcjÎtj‰FmDkÂÍ«
cçikÍ«cilat®.
94 95
bghJ tH¡f¿P® FoauR¤ jiytUila éU¥g« cŸstiu gjéæš
ÏU¥gh®. mt® mDk¡F« CÂa¤ij m›t¥nghJ bgWth®. bghJ tH¡f¿Piu
mL¤JÏ‹D« xUϪÂamuR tH¡FF¿¥òfŸ jahç¥gt® (Solicitor General of India) cŸsh®.
7.2.8 ϪÂa muÁaš f£ÁfŸ
gÂndhwh« tF¥ò ghlüèš muÁaš f£ÁfŸ njh‰w«, njit, és¡f«,
tiffŸ vL¤Jiu¡f¥g£LŸsd. nkY« nj®jš Miza«, mj‹ mÂfhu§fS«,
gâfS«vL¤J¡Tw¥g£LŸsd.Ϫj¥ghlüèšnjÁa¡f£ÁfŸ,khãyf£ÁfŸ
M»at‰¿‹mik¥òk‰W«Ïy¡FfS«,F¿¡nfhŸfS«éçthf¡Tw¥g£LŸsd.
muÁaš f£ÁfŸ goãiy mik¥Ãyhd f£lik¥ig¥ bg‰WŸsd. f£ÁfŸ
jd¡Fça mo¥gilahd r£l¤ij¥ bg‰WŸsd. m¢r£l¤Â‰F£g£L f£Áæ‹
f£lik¥ò cUth¡f¥gL»‹wJ. mj‹ nkš ãiyæš, jiyt® xUt® ÏU¡fyh«.
mtU¡FJizòçabrayhs®fŸk‰W«bghUshs®fŸÏU¥gh®fŸ.eh£o‹gšntW
ãiyfëY« muÁaš f£ÁfŸ jkJ khehLfŸ cça fhyf£l§fëš el¤J»‹wd.
Ϥjifa khehLfŸ f£Á¤ bjh©l®fŸ f£Á¡fhf ãÂÂu£lΫ, k¡fë‹MjuÎ
Âu£lΫ cgnahf¥gL¤j¥gL»wh®fŸ. ϪÂahéš »£l¤j£l, všyh muÁaš
f£ÁfS«ÏªjKiwia¥Ã‹g‰W»‹wd.
x›bthU eh£oY« gy muÁašf£ÁfŸ brašgL»‹wd. m›thW gy
muÁaš f£ÁfŸ brašgLtj‰F mt‰W¡F Ïilna cŸs fU¤ÂašfŸ k‰W«
Ïy¡FfŸ MF«. fU¤ÂašfŸ k‰W« Ïy¡FfŸ muÁaš f£ÁfŸ Ïa§Ftj‰F
K¡»akhditahF«.
ϪÂahmÂfk¡fŸbjhifbfh©läf¥bgçaehlhF«.k¡fëilna Ïd,
bkhê, kj«, tUthŒãiy, r_f ãiy ntWghLfŸ cŸsd. vdnt bghJthd xU
mik¥òcUthtJfod«. ÏJf£ÁfS¡F«bghUªJ«.ϪÂahéšnjÁa ,khãy
muÁašf£ÁfŸcŸsd.mt‰iw¥g‰¿fh©ngh«.
ÃbuŠR m¿Puhd onuÁ (1754 - 1836) v‹gtuhš fU¤Âaš v‹gJ
brhšyh¡f« brŒa¥g£lJ. k¡fSila Ïy£Áa§fŸ, cWÂ¥ghLfŸ, e«Ã¡iffŸ
k‰W« fU¤J¡fŸ M»at‰¿‹ bjhF¥Ãid¡ fU¤Âaš F¿¥ÃL»‹wJ.
murh§f¡ nfh£ghL x‹iwÍ«, muÁaš elto¡if¡Fça ãfœ¢Á¤ £l¤ijÍ«
cUth¡Ftj‰F¡ fU¤Âaš brašÂwid tH§F»‹wJ. muÁaš nfh£ghL k‰W«
muÁaš j¤Jt« M»at‰iw¥ nghš mšyhkš, elto¡if¡FçabjhU ãfœ¢Á¤
£lkhŒfU¤ÂašÂfœ»‹wJ.
muÁaš rh®ªj fU¤ÂašfŸ gythF«. mitfSŸ njÁa«, k¡fsh£Á,
rkj®k«, kj¢rh®Ã‹ik¤Jt«, äjthj«, bghJÎilik, Kjyhë¤J« ngh‹wit
F¿¥Ã£l¤j¡fjhF«. gytifæyhdmuÁašf£Áfë‹Ïy¡FfŸ,F¿¡nfhŸfŸ,
bfhŸiffŸ k‰W« gšntW ãfœ¢Á¤ £l§fëš thæyhf fU¤ÂašfŸ
bra‰gh£il¥bgW»‹wd.
94 95
ϪÂa¤ njÁa¡ fh§»u°
ϪÂa¤njÁa¡fh§»u°äf¥gHikahdmuÁašf£ÁahF«.mJV.X.ïô«
v‹gtuhš 1885 M« M©L or«g® §fŸ, 28 M« ehëš ãWt¥g£lJ. fh§»u°
f£Áæ‹tuyhWRjªÂu¥nghuh£l¤Â‹tuyhwhfcŸsJ.muÁašRjªÂu«v‹D«
bghJthdF¿¡nfhismilÍ«bghU£LgšntWgFÂfëèUªJ«k¡fŸfh§»u°
f£Áæ‹ Ñœ mâÂu©ld®. vdnt, Ãç£oZfhu®fŸ 1947 M« M©L Mf°L¤
§fŸ 15M« ehs‹W eh£ilÍ«mÂfhu¤ijÍ«fh§»uìl«x¥gil¤jd®.mªj
ehŸ Kj‰bfh©L, Ïu©L Ïilbtëfis mšyJ FW»a fhy všiyfis¤
j鮤JV‰w¤jhHI«gJM©LfshŒ¡fh§»u°ikamurh§f¤ÂšmÂfhu¤Âš
ÏUªJtU»‹wJ. 1967M«M©LtiuVw¤jhHmid¤JϪÂakhãy§fëY«
mÂfhu¤Âš ÏUªjJ. fhªÂí, #tA®yhš neU, Ïuhrnfhghy¢rhça®, F. fhkuhr®,
ÂUkÂ. ϪÂuh fhªÂ, uhÉ› fhªÂ, Ã.é. euÁ«kuh› k‰W« gy® fh§»u° f£Á¤
jiyt®fŸ Mt®. ϪÂa¤ njÁa¡ fh§»u° f£Á¥ ÃsÎfŸ gyt‰iw¢ rªÂ¤J
cŸsJ.mj‹nj®jšÁ‹d«‘if’MF«.
fh§»uì‹ mik¥ò
fh§»u°f£Áæ‹j‰nghijamik¥ò 1920M«M©Leh¡óçšeilbg‰w
T£l¤bjhlçštotik¡f¥g£lJ.mšTw¥g£LŸsj‰FÏz§f (1) fh§»uì‹
ca®k£l mik¥ghf mid¤J ϪÂa¡ fh§»u° fä£o (FG) mikªJŸsJ.
(2) Ïj‰F mL¤j mik¥ghf¡ fh§»u° bra‰FG cŸsJ. Ïj‹ cW¥Ãd®fŸ
mid¤J ϪÂa¡ fh§»u° FGédhš nj®ªbjL¡f¥gL»‹wd®. Ϫj mik¥ò
mik¢ruitia¥ nghš cŸsJ. bghJthf, äf _¤j¡ fh§»u°fhu®fŸ Ϫj
mik¥Ã‰F¤ nj®ªbjL¡f¥gL»‹wd®. (3) ehlhSk‹w¡ FG v‹w jå¥g£l
mik¥ò x‹W« cŸsJ. fh§»u° jiytiuÍ« nr®¤J MW cW¥Ãd®fis mJ
bfh©LŸsJ. (4) fh§»u° bra‰FGé‹ Ñœ x›bthU khãy¤Â‰bfd, Ãunjr¡
fh§»u°FGx‹WmikªJŸsJ.Ϫjmik¥ò,jd¡bfdxUjiytiuÍ«,braš
cW¥Ãd®fisÍ« bg‰WŸsJ. (5) x›bthU kht£l¤Â‰Fbkd, kht£l¡ fh§»u°
FG¡fŸ (khãy fh§»u° FGé‹ Ñœ mikªJŸsd. Ïj‰F¡ Ñœ ãiyæš Áy
FG¡fS« k‰W« (6) k©ly¡ fh§»u° FG¡fS« cŸsd. gÂbd£L mšyJ
mj‰Fnk‰g£ltaij¡bfh©lvªjxUegU«fh§»uì‹mo¥gilcW¥Ãduhf
Koͫ.
fh§»uì‹ fU¤Âaš
RjªÂu¤J¡F K‹d® njÁa¢ RjªÂu« miltij¡ fh§»u° jiyaha
F¿¡nfhshf¡ bfh©oUªjJ. våD«, RjªÂu¤Â‰F¥ Ëd® fh§»uì‹
bfhŸifæY« brašÂ£l§fëY« xU kh‰w« V‰g£lJ. tF¥ò mšyJ
t®¡f ngjk‰w, k¡fsh£Á¢ rKjha« x‹¿id mik¡F« F¿¡nfhŸ 1955š
m¿é¡f¥g£lJ.Ï¡F¿¡nfhS¡bfd, fh§»u°f£Áæ‹Mto¡T£l¤ bjhlçš
‘‘rkj®k¥gh§»yhdrKjha«’’v‹D«Ô®khd«x‹WV‰W¡bfhŸs¥g£lJ.eh£oš
ãyΫ khWgL« njitfS¡F¥ bghU¤jkhd ntW gy bfhŸiffisÍ« braš
£l§fisÍ«fh§»u°f£ÁjGéaJ.
96 97
ÏU¥ÃD« f£Áæ‹ bfhŸiffëš 1990 M« M©L Kjš Ôéu kh‰w§fŸ
V‰g£ld. Ãujk mik¢r® ÂU.Ã.é.euÁ«kuh› jiyikæyhd murh§f«
K¡»akhd Áy bghUshjhu Ó®ÂU¤j§fis Mu«Ã¤ÂUªjJ. ÏitÍ« Ïju
kh‰w§fS«rkj®krkjha¡bfhŸif¡FK¡»a«juéšiy,tçé¤jš,bjhêš
KjèaitfŸ brŒtj‰F mDk jUjš ngh‹wt‰¿‰F Ëg‰w¥g£l fLikahd
éÂKiwfŸjs®¤j¥g£ld.RU¡fkhf¢brhšynt©Lbkåšjåah®kakh¡Fjš,
jhuhskakh¡Fjšk‰W«cyfkakh¡Fjšv‹WÃugykhfÏUªjKiwfisϪÂah
Ëg‰wMu«Ã¤jJ. 1996«M©L¡FÃwFtªjfh§»u°f£Ámurh§f«mšyhj
všyh f£Á murh§f§fSnk Ï«Kiwfis Ëg‰wnt©oaJ mtÁakhæ‰W.
2004 M«M©L nk khj« Kjš gjé¡F tªÂUªj Ãujk® lh¡l® k‹nkhf‹Á§
jiyikæyhdmurh§fK«nknybrhšy¥g£lbfhŸiffis¥Ã‹g‰¿tªjJ.2009
M«M©Lnkkhj«elªjghuhSk‹wbghJ¤nj®jèškWgoÍ«lh¡l®k‹nkhf‹
Á§ jiyikæyhd murh§f« gjé V‰W brašg£L tªjJ. Ï›thW khWjšfŸ
V‰g£l nghJ« fh§»u° f£Á k‰W« Ïju f£Á murh§f§fŸ všyhnk Iªjh©L
£l§fŸmo¥gilæšK‹nd‰w«V‰gL¤J«Kiwia¥bjhl®ªJ¥Ã‹g‰¿d.
RjªÂu« bg‰wJKjšÏ‹WtiuæY« fh§»u° f£Á jiyikæyhdmuR
ÃujkkªÂç#tA®yhšneUmt®fŸfhy«KjšÏªÂahitR‰¿ÍŸsehLfSl‹
e£òwÎ bfhŸifna Ëg‰¿ tU»wJ. c¢r mÂfhu« cila mbkç¡f murh§f«
k‰W«nrhéa¤ôåa‹ngh‹wehLfSl‹fh§»u°f£Ámurh§f«eLãiyik¡
bfhŸifiaÍ«mânruhbfhŸifiaÍ«fil¥Ão¤JtªÂU¡»wJ.
ϪÂa¥ bghJÎilik¡ f£Á
ϪÂahéš äf¥ gHik thŒªj Ïu©lhtJ f£Áahf¥ bghJÎilik¡ f£Á
Âfœ»‹wJ. 1924 M« M©oš mJ ãWt¥g£lJ. Mdhš, mJ ãWt¥g£l ÃwF,
cldoahf, Ãç£oZ ϪÂa murh§f¤jhš jil brŒa¥g£lJ. Ïj‹ éisthf,
bgUthçahd bghJÎilik¡ f£Á¤ bjh©l®fŸ, fh§»uì‹ thæyhf¤ jkJ
gâæid¤ bjhl®ªJ M‰¿d®. 1942š eilbg‰w ‘‘btŸisand btënaW’’
vD« Ïa¡f¤ij v®¤jjhY«, Ïu©lh« cyf¥nghiu Mjç¤j fhuz¤jhY«
bghJÎilik¡ f£Áæ‹ ÛJ é¡f¥g£oUªj jil 1943-š Ú¡f¥g£lJ.
mJtiu, bghJÎilik¡ f£Á r£l¤Â‰F¥ òw«ghd X® mik¥ghf ÏUªjJ.
RjªÂu¤J¡F¥Ã‹, jdJ ãiyia¥ bghJÎilik¡ f£Á kh‰¿aJ. mçthSl‹
Toabe‰f®fŸÏªÂa¥bghJÎilik¡f£Áæ‹nj®jšÁ‹dkhF«.
mik¥ò« fU¤ÂaY«
ϪÂa¥ bghJÎilik¡ f£Á cyf¥ bghJÎilik Ïa¡f¤Â‹ xU cW¥ò
MF«. njÁa¡ f£Áfëš x‹bwd mJ m§Ñfç¡f¥g£LŸsJ. våD«, nfus«,
nk‰Ft§fhs«,ÂçòuhM»akhãy§fëšk£L«mJbršth¡F¡bfh©LŸsJ.
ϪÂa¥ bghJÎilik¡ f£Áæ‹ mik¥ò 1958š mä®jruÁš eilbg‰w
kheh£oš Ô®khå¡f¥g£lJ. ngh®, òu£Á k‰W« Ôéu¡ fU¤Âaiy¡ iféL«
bghU£L f£Áæ‹ muÁayik¥ò kh‰w« brŒa¥g£lJ. f£Áæ‹ F¿¡nfhŸfis
miltj‰bfd r£l k‹w tifæyhd k¡fsh£Á Kiw V‰W¡ bfhŸs¥g£lJ.
96 97
f£Áæ‹ f£lik¥ò, k¡fsh£Á Kiwæyhd ika mÂfhu xUä¥ò¡ bfhŸifæ‹
ÛJ mikªJŸsJ. cŸ f£Á #dehaf«, ika¤ jiyik M»a ãaÂfë‹ ÛJ
nk‰brh‹d bfhŸif ãyλ‹wJ. f£Á¡FŸ mj‹ elto¡ifia¤ jL¤J
ãW¤Jtj‰bf‹WãyΫth¡Fthj¢RjªÂu¤ijcŸf£Á¢#dehaf«vdbghUŸ
F¿¡»‹wJ. thj§fis mL¤J, brašÂ£l« x‹iw¤ jiyik Ô®khå¤jÎl‹,
f£Áæ‹cW¥Ãd®fŸxG§F¡ f£L¥gh£il¡ fil¥Ão¤J, têfh£L be¿fS¡F
c£g£LbrašgL»‹wd®.
f£Áæ‹ Jt¡fãiy, mik¥ò ‘»is’ v‹W miH¡f¥gL»‹wJ. »uhk«,
gŠrha¤J, efuh£Á¥ ÃçÎ, bjhê‰rhiy ngh‹w gyt‰¿‹ mo¥gilæš mJ
mikªJŸsJ. f£Áæ‹ bfhŸif üšfis é‰gid brŒjš, f£Á cW¥Ãd®
f£lz§fis tNè¤jš ngh‹wit mj‹ gâfshF«. f£Á¡ »isæ‹ nkš
ãiyfëšt£lhuk‹w«,kht£lk‹w«,khãyk‹w«k‰W«njÁak‹w«M»ait
cŸsd.f£Áæ‹muÁayik¥ig¢brašgL¤Jjš,f£ÁkhehLfis¡T£Lé¤jš
k‰W« ika ã®thf¡ FGé‰F¤ nj®jiy el¤Jjš ngh‹w x›bthU K¡»akhd
gâæidÍ«njÁak‹w«el¤Âit¡»‹wJ.ikaã®thf¡FGjdJgâfis¡
ifahŸtj‰F¤ njitahd mik¥òfis mik¤J¡ bfhŸsyh«. f£Áæ‹ nkš
ãiyæš jiytU« bghJ¢ brayU« cŸsd®. Ï›tifahd f£Áæ‹ mik¥ò
jåeg® têghL vGtij¤ jil brŒ»‹wJ. mJ mÂfhu¤ij¥ gutyh¡»,
k¡fsh£Á Kiwæš f£Á brašgLtj‰F tèikô£L»‹wJ. jdJ ghku¤
j‹ikia¤j¡fit¤J¡bfhŸsÏ›tik¥òf£Á¡F¤Jizò绋wJ.
ϪÂa¥ bghJÎilik¡ f£Á kh®¡»Áa byåDila Áªjidia
KGikahf¡ fil¥Ão¡»‹wJ. mnj rka« mJ ehlhSk‹w Kiwæyhd
bghJÎilik¤ j¤Jt¤ÂY« e«Ã¡if bfh©LŸsJ. bghJ k¡fë‹
m¡fiw¡F¥ òw«ghdmšyJvÂuhdÉngh¡F¢r¡ÂfisK¿ao¥gJmjDila
F¿¡nfhshF«. Kjyhë¤Jt k¡fsh£Áæ‹ X® cW¥ghÍŸs ehlhSk‹w¤ij
k¡fŸéU¥g¤Â‹c©ikahdxUfUéahfcUkh‰w«brŒtijéU«ò»‹wJ.
ϪÂa¥ bghJÎilik¡ f£Á ËtU« bfhŸiffëY« brašÂ£l§fëY«
e«Ã¡ifbfh©LŸsJ.
1. t§»fis¤njÁakakh¡Fjš.
2. ϪÂaK‰WçikfisÍ«,jåah®trKŸsmašeh£LbjhêšãWtd§fisÍ«
mê¤jš.
3. muR¥bghJ¤Jiwæ‹všiyiaéçth¡Fjš.
4. muRtâf¤ijnk‰bfhŸSjš.
5. mašeh£L_yjd¤ij¤jL¤JãW¤Jjš.
6. mÂuoahdntsh©ik¢Ó®¤ÂU¤j§fisnk‰bfhŸSjš.
7. mânruhmašeh£L¡bfhŸifia¡filÃo¤jš.
8. fhyåM¡f«,VfhÂg¤Âa«Ïdbt¿M»at‰iwv®¤jš.
98 99
kh®¡»Áa ϪÂa¥ bghJÎilik¡ f£Á
ϪÂa¥ bghJÎilik¡ f£Á 1964 M« M©oš ÃsΩlJ. Ód - uZa
cwÎfë‹cŸf£Á¥ ÃsÎϪÂa¥ bghJÎilik¡ f£Ácilªjj‰F¡ fhuzkhŒ
ÏUªjJ. bghJÎilik mšyJ f«ôår¤ jiyt®fŸ eh£oš ãyéa muÁaš,
bghUshjhuãytu§fiskÂ¥ÕLbrŒtšfU¤Jnt‰Wikfis¡bfh©oUªjd®.
nkY«, X®mâia¢ nr®ªj¤ jiyt®fŸ neUé‹murh§f¤Â‰F¤ jkJMjuit
tH§féU«Ãd®.Mdhš k‰wmâæ‹jiyt®fŸ, fh§»uir Éngh¡fhd f£Á
v‹W T¿ mj‰F fLikahd v®¥Ãid¡ nfhçd®. mt®fSila fU¤Âayhd
ntWghLfëš v›Îl‹ghL« njh‹wéšiy. ÏWÂahf, kh‰W fU¤J¡ bfh©nlh®
jå¥g£lxUkheh£ilbjdhèv‹D«Ïl¤Âš1964M«M©L#&iy¤Â§fëš
el¤Âd®. mt®fŸ ϪÂa¥ bghJÎilik¡ f£Áæ‹ lh§nf mâæèUªJ j«ik
éLé¤J¡bfh©ld®.
n#hÂghR, <.v«.v°. e«óÂç¥ghL ngh‹w jiyt®fS«, k‰wt®fS« ϪÂa
(kh®¡Áa)bghJÎilik¡f£Áv‹wbgaçšòÂabjhUf£Áiamik¤jd®.
kh®¡»Áa f£Áæ‹mik¥ò,K¡»a¡F¿¡nfhŸfŸ, bfhŸiffŸM»ait,
ϪÂa¥ bghJÎilik¡ f£ÁnahL bgU«ghY« x¤J¡ fhz¥gL»‹wd. »is
k£l¤ÂèUªJ nkš ãiy tiu, f£Áæ‹ f£lik¥Ã‰F Mjhu§fshŒ k¡fsh£Á¢
rkj®k«, cŸf£Á #dehaf« M»a be¿fŸ mikªJŸsd. ghku k¡fSl‹
c殥ghd Ïiz¥ig¡ »is bg‰WŸsJ. ϪÂahé‹ òu£Áfukhd Ïa¡f«,
jd¡nf cç¤jhd braštêia¥ Ëg‰w nt©L« v‹gš kh®¡»Áa¡ f£Á
g‰WWÂbfh©LŸsJ. Ódhé‹mšyJ uZahé‹cUkhÂçvJΫϪÂahé‰F¥
bghU¤jKilajhf ÏU¡f KoahJ v‹W mJ e«ò»‹wJ. kh®¡»Áa¡ f£Áæ‹
Á‹d«xUR¤Â,mçthŸk‰W«e£r¤Âu«M»at‰iw¡bfh©LŸsJ.
ϪÂa¥ bghJÎilik¡ f£Á, kh®¡»Áa¡ f£Á M»at‰¿‹ fU¤Âaš
ntWghLfŸ
xU Áy bghJthd Ïy£Áa§fisÍ« braš £l§fisÍ« jéu, ϪÂa¥
bghJÎilik¡ f£ÁÍ«, ϪÂa kh®¡»Áa f£ÁÍ« ËtU« fU¤Âayhd
ntWghLfis¡bfh©LŸsd.
1. bjhêyhs® t®¡f¤Â‹ jiyt®fshš k£Lnk ϪÂahéš òu£Áia¡
bfh©LtuKoÍ«v‹Wkh®¡»Áa¡f£ÁfUJ»‹wJ.Mdhš,Vidak¡fsh£Á¢
r¡ÂfnshL beU¡fkhd cwéid¡ bfhŸtj‹ thæyhf rKjha cUkh‰w¤ij
milaKoÍ«v‹WϪÂabghJÎilik¡f£Áe«ò»‹wJ.
2. j‰bghGJ brašgh£oš cŸs muir mf‰WtÂY«, mj‹ Ïl¤Âš
bjhêyhs®t®¡f¤Âdhštêel¤Â¢bršy¥gL«k¡fSila#dehafmuRx‹iw
Ïl§bfhŸSkhW brŒtÂY«, kh®¡»Áa¡ f£Á e«Ã¡if bfh©LŸsJ. ϪÂa¥
bghJÎilik¡ f£Á, njÁa k¡fsh£Á K‹dâ x‹W mik¡f¥gL« fU¤Â‰F
Mjuthf cŸsJ. j‰nghija murh§f Kiw mf‰w¥gLtij mJ v®¡féšiy.
fhy¥ ngh¡»š Éngh¡F¢ r¡ÂfŸ Ú¡f¥g£L, f£Áæ‹ if¥Ão¡FŸ mÂfhu«
tªJéL«v‹WmJfUJ»‹wJ.
98 99
3. MS« t®¡f¤Âd® jhkhf K‹ tªJ xUnghJ« mÂfhu¤ij¡
ifélkh£lh®fŸv‹gškh®¡Áa¡f£Áe«Ã¡ifit¤JŸsJ.vdntnjitæ‹
bghU£L tèikia¡ ifahs mJ éU«ò»‹wJ. ϪÂa¥ bghJÎilik¡ f£Á
t‹Kiwa‰wrhjd§fëše«Ã¡ifbfh©LŸsJ.bghJk¡fSilaéU¥g¤Â‹
mo¥gilæšxUöŒikahdfUéahfehlhSk‹w¤ijcUkh‰w«brŒtJmj‹
F¿¡nfhshF«.
ghuÔa #djh¡ f£Á
ghuÔa #djh¡ f£Áæ‹ K‹ndhoahf¥ giHa ghuÔa #d r§f« cŸsJ.
#d r§f¤Â‹ _y¤njh‰w«, g¤bjh‹gjh« ü‰wh©oš ϪJ¤ njÁa« bg‰w
njh‰w¤Jl‹ ÏizªJŸsJ. 1875š Rthä jahdªj ru°t Mça rkh#¤ij
ãWédh®. tl ϪÂa ϪJ¡fëilna òÂabjhU C¡f¤ij mJ cUth¡»aJ.
ϪJkj¥ ò¤Jæ® Ïa¡f¤Â‰F¤ ö©LjiyÍ« mJ tH§»‰W. Ëd® ϪJ
kfhrig, #d r§f« M»at‰¿‹ mo¥gilahd ãaÂfshf¥ òÂa fU¤J¡fŸ
mikªjd. 1925š nfr› bA£nfth® v‹gt® uhZoça Ra« nrt¢ r§f¤ij (M®.
v°.v°)xUfyh¢rhumik¥ghfmik¤jh®.ϪJrKjha« ò¤Jæ®bgWtJmj‹
neh¡fkhæUªjJ. îahk Ãurh¤ Kf®í v‹gt® 1951 M« M©oš #dr§f¤ij
mik¤J¡bfhL¤jh®.#dr§f«ÏªJkfhrig,M®.v°.v°M»at‰¿‹Mjuit¥
bg‰wJ.1952Kjš1971tiuÏ¡f£Áãiyahdts®¢Áia¥bg‰wJ.
1977 M« M©L kh®¢ §fëš k¡fsit¤ nj®jšfŸ el¤j¥g£ld.
#dr§f«, fh§»u° (mik¥ò) k¡fsh£Á¡fhd fh§»u°, ghuÔa nyh¡js« k‰W«
rkj®k¡ f£ÁM»ait#djh f£Á v‹D«xUbfhoæ‹Ñœtªjd. #djh f£Á
170 Ïl§fëš bt‰¿ bg‰W bkhuh®í njrhia¥ Ãujk mik¢ruhf¡ bfh©L
murh§f¤ij mik¤jJ. V.Ã.th{ghŒ ngh‹w #d r§f¤ jiyt®fŸ fhÃbd£
jF bfh©l mik¢r®fshæd®. #dr§f¤Â‹ jiyt®fŸ jkJ f£Áia¥
òduik¤J¥ ghuÔa #djh f£Áahf¥ bga® kh‰w« brŒjd®. ‘‘#dr§f«’’ v‹w
brh‰fŸ ifél¥g£ld. mJKj‰bfh©L jdJ jå¥g£l milahs¤ij¥ ghuÔa
#djh¡f£Ábtë¥gL¤ÂtU»‹wJ.ÂU.V.Ã.th{ghŒk‰W«ÂU.vš.nf.m¤thå
jiyikæš njÁa f£ÁahdJ. ghuÔa #djh¡ f£Á Ãw muÁaš f£ÁfSl‹
nr®ªJ 1998Ïšk¤Âæšmurh§f«mik¤jJ.Û©L«Ï¡f£Á2014-M«M©L
V¥uškhj¤ÂšelªjghuhSk‹wbghJ¤nj®jèšbt‰¿bg‰W,ÂU.enuªÂunkho
jiyikæyhdmurh§f«k¤Âæšgjéna‰Wbrašg£LtU»wJ.
fh§»u° f£Á¡F cŸsij¥ nghy, mjDila mik¥ò«, k¡fsh£Á¤
j‹ikia¥bg‰WŸsJ.jhkiuky®ghuÔa#djh¡f£Áæ‹nj®jšÁ‹dkhF«.
ghuÔa #djh¡ f£Áæ‹ fU¤Âaš be¿fŸ
1. ghuÔa #djh¡ f£Á k¡fsh£Áia xU murh§f tifahfΫ, thœ¡if¥
ngh¡fhfΫ Mjç¡»‹wJ. ϪJ k¡fsh£Á muÁš mJ e«Ã¡if ó©LŸsJ.
ghuÔark°»Uj«k‰W«kçahijM»at‰¿‹ÛjhdmuÁašbghUshjhu«r_f
k¡fsh£ÁiamJfil¥Ão¡»‹wJ.
100 101
2. tèikahdxU njr¤ijã®khâ¡F«bghU£L,mid¤J¡Fok¡fë‹
rkthŒ¥òk‰W«RjªÂu«M»at‰W¡FmJcWÂaë¡»‹wJ.
3. njÁa xUik¥gh£o‹ K¡»a¤Jt¤ij mJ tèÍW¤J»‹wJ. muÁaY«
bghUshjhuK«g‹Kf¤Jl‹gutyh¡f¥gLtijmJm‹òl‹Mjç¡»‹wJ.
4. ghuÔa #djh¡f£Á RnjÁ¥ bghUshjhu¤ij Mjç¡»‹wJ.
mo¥gilahdJ«, ÏuhQt¥ ghJfh¥Ã‰F« cça bjhê‰rhiyfŸ njÁa
kakh¡f¥gL«be¿æidmJfil¥Ão¡»‹wJ.
5.mašeh£L¡bfhŸifæš,fh§»uR¡Fv®¥òilajhŒghuÔa#djh¡f£Á
cŸsJ. ‘‘mânruh¡ bfhŸif v‹D« bgaçš eh£o‹ m¡fiwfis¡ fh§»u°
Âahf«brŒJŸsJ”v‹wcz®éidmJbg‰WŸsJ.é£L¡bfhL¡F«gu°gu«
mšyJ ÏUju¥ò m¡fiwæ‹ ÛJ mašeh£L¡ bfhŸif mikªÂU¡f nt©L«
v‹gijÍ«, eh£o‹ Ra m¡fiwia nk«gL¤Jtj‰Fça njitæidÍ« mJ
tèÍW¤J»‹wJ.
6. bghJ thœ¡ifæš öŒik, ghJfh¥ò, bghUshjhu¤ njÁa« k‰W«
ϪJ¤Jt« M»at‰iw¤ jdJ bfhŸif¤ £l§fshf¥ ghuÔa #djh¡ f£Á
m¿é¤JŸsJ.
#djh js«
#djhjs« 1988M«M©Lm¡nlhg®Â§fëšmika¥bg‰Wk¡fsh£Á¤
j‹ikia¡bfh©LŸsJ.Ï¡f£Áæ‹mik¥ò,giHa#djhf£Áæ‹mik¥Ã‰F
Ïizahdjhfnt cŸsJ. #djh js¤Â‹ bfhŸif¡ nfh£ghLfŸ k‰W« braš
£l§fŸM»at‰¿š e«Ã¡if bfh©l vªj xUtU«, f£Áæš cW¥Ãduhfyh«.
Mdhš, mt® 18 taÂid milªjtuhf ÏU¤jš nt©L«. fh§»u° f£Áæš
cŸsij¥ ngh‹W, #djh js¤ÂY« rhjhuz cW¥Ãd®fS«, Jo¥òä¡f
cW¥Ãd®fS« cŸsd®. x›bthU cW¥ÃdU« f£Á¡F ne®ikahf ÏU¡F«
bghU£LcWÂbkhêx‹¿idvL¤J¡bfhŸsnt©L«.#djh¤js¤Â‹ã®thf¡
FGthf mj‹ bra‰FG mikªJŸsJ. f£Áæ‹ vªj xU gjé¡Fbkd, braš
Jo¥ghd cW¥Ãd® xUtnu nj®jèš ngh£oæl KoÍ«, t£lhu«, kht£l«, khãy«
k‰W«njÁaãiyfëšf£Á¡FG¡fŸcŸsd.
#djh js¤Â‹ fU¤Âaš be¿fŸ
#djh js¤Â‹ K¡»akhd fU¤Âayhd cŸsl¡f¥ bghUŸfSŸ Áy Ë
tUgitahF«.
fhªÂíæ‹ Ïy£Áa§fS¡F«, kh©òfS¡F« #djh¤ js« kÂ¥ò
bfhL¡»wJ. ϪÂahéš, k¡fsh£Á¢ rkj®k muR x‹¿id ã®khâ¡f mJ
éiH»‹wJ. kj¢rh®g‰w k¡fsh£ÁÍlD« RjªÂukhd Ïy£Áa§fSlD«
Ï¡f£Á¤ j‹id Ïiz¤J¡ bfh©LŸsJ. m¢rbkD« moik¤jisæèUªJ
k¡fiséLé¡f#djhjs«éU¥g«bfh©LŸsJ.yŠr«CHšmê¤Jkh©òW
muÁaiy nk‰bfhŸsmJMjuÎ jU»wJ. (1) nj®jš Ó®ÂU¤j§fŸ (2) r£l¤Â‹
M£Áia ãiyãW¤jš (3) mo¥gil cçikfis¥ ghJfh¤jš (4) Ú¤Jiw¡F kW
100 101
cæ®C£l« bgWkhW brŒjš (5). k¡fSila gytif RjªÂu§fis¥ ghJfh¤jš
(6) eh£o‹moãiyahd k¡fsh£Áia ãiy ãW¤jš (7) khãy§fS¡FmÂfkhd
mséš mÂfhu« tH§f¥g£L, tèikahdbjhU T£lh£Á eh£il¥ bgWjš (8)
muÁaš, r_f¥ bghUshjhu ÚÂiaãiyeh£lš ngh‹wÏ‹dÃwmj‹k¡fsh£Á
Kiwkh©òfSŸÏl«bg‰WŸsd.
#djh js¤Â‹ bghUshjhu¡ bfhŸif fhªÂa¡ fU¤Âašfis¢
rh®ªJŸsd. ntsh©ik,Foir k‰W«ÁWmsΤbjhêšfëšc¢r¤ j‹ikia
mJ tèͤJ»wJ. ntiy thŒ¥ò cçik, ntiyæšyh¤ ©lh£l xê¥ò,
bjhê‰rhiyæš bjhêyhs®fë‹ g§nf‰ò, xU njÁa tUkhd«, TèfŸ k‰W«
éiythÁfis¥ g‰¿a bfhŸif k‰W« bghUshjhu V‰w¤jhœÎfis¤ jâ¤J¡
Fiw¤jš ngh‹w Ïy£Áa§fisÍ« mJ V‰W¡ bfh©LŸsJ. Rakhd bjhêš
rh®ÃY«mJe«Ã¡ifbfh©LŸsJ.mašeh£LbfhŸifiabghW¤J,fh§»ui[
él#djhjs«btFthf ntWg£oU¡féšiy.Mdhš, ekJbjhê‰rhiyfS¡F
ÏH¥òV‰glhjtifæš,mašeh£LKjÄLfismJtunt‰»‹wJ.
khãy muÁaš f£ÁfŸ
Âuhél K‹nd‰w¡ fHf«
1916 š ÃuhªÂa muÁaš jäœeh£oš czu¥g£lJ. m¢rka«, j‰nghija
jäœehLm‹iwabr‹idkhãy¤Â‹xUÃçthf¤ÂfœªjJ.br‹idkhãy¤Âš
thœªj k¡fSŸ Ãuhkz®fŸ mid¤J ãiyfëY« bršth¡F cilat®fshf
ÏUªjd®. vdnt Ãuhkzušyhjt®fë‹ cçikfŸ ãiyeh£l¥glnt©L« v‹W
czu¥g£lJ. Ϫneh¡f¤Â‰bfd enlr Kjèah® k‰W« Áyuhš 1912 š Âuhél¢
r§f« mik¡f¥g£lJ. Ëd® Âuhél¢ r§f« Ú¡f£Á v‹W bga® bg‰wJ.
mJ Âuhél¡ f©nzh£l¤ijÍ« F¿¡nfhŸfisÍ« bfh©ljhŒ ÏUªjJ.
1944š bgçah® ÂU.<.bt.uhkrhä jiyikæš Âuhél® fHf« mik¡f¥g£lJ.
ÂU.Á.v‹.m©zhJiuÍ«mšnr®ªjh®.
Âuhél¡fHf« xU rKjha¢ Ó®ÂU¤j Ïa¡fkhF«. ϪÂah RjªÂu«
milªjÃwF, bgçahU¡F«, m©zhΡF« Ïilna fU¤JntWghL njh‹¿aJ.
mj‹éisthf1949M«M©Lbr¥l«g®Â§fŸ17«ehs‹WÂuhélK‹nd‰w¡
fHf¤ijm©zhJt¡»it¤jh®. 1949Kjš 1957Â.K.f. xU rKjhamik¥ghf
k¡fS¡FgâM‰¿aJ.
eh‹F bj‹ khãy§fŸ c£bfh©ljhŒ, jå¥g£l xU Âuhél eh£il
cUth¡F«F¿¡nfhis¤Â.K.f bfh©oUªjJ.Mdhš Ãçéidthj¤ij¤ jil
brŒÍ«bghU£LmuÁayik¥ò¤ÂU¤j«brŒa¥g£ljhš,1963M«M©Lm¡nlhg®
§fŸ23«ehs‹WÂuhélehLv‹D«bfhŸiffU¤Âaiym©zhifé£lh®.
Â.K.fé‹ tuyh‰¿š ÏJ xU ÂU¥òKidahf mikªjJ. cjaNça‹ Â.K.fé‹
nj®jšÁ‹dkhF«.
1957 š Kj‹ Kiwahf¤ Â.K.f nj®jèš ngh£oæ£lJ. Ïj‰fL¤J tªj
nj®jšfëš Â.K.f. ãiyahd ts®¢Áia¥ bg‰wJ. 1967 š eilbg‰w eh‹fhtJ
bghJ¤nj®jèšÂ.K.fM£ÁmÂfhu¤ij¡if¥g‰¿aJ.
102 103
1967M«M©o‹nj®jšbt‰¿¡F¥Ã‹d®m©zhKjyik¢ruhdh®.mt®
1969M«M©LÃ¥utç¤Â§fŸ3M«ehŸtiugjéæšÚo¤ÂUªjh®.
m©zhé‹kiwΡF¥Ã‹ÂU.K.fUzhãÂjäœeh£o‹Kjyik¢ruhdh®.
mtUilajiyikæ‹Ñœnj®jšfëšÂ.K.f.bt‰¿bg‰WM£Ámik¤JŸsJ.
mid¤ÂªÂa m©zh Âuhél K‹nd‰w¡ fHf«
f£Á¤jiyt® v‹w Kiwæš ÂU.K.fUzhã 1972 M« M©L m¡nlhg®
§fŸ 13« ehs‹W fU¤J ntWghL fhuzkhf ÂU.v«.í.uhk¢rªÂu‹ mt®fis
f£Áæ‹mo¥gilcW¥Ãd®gjéæèUªJÚ¡»dh®.
Â.K.féèUªJbtëna‰w¥g£lÃwF, 1972M«M©Lm¡nlhg®Â§fŸ18
M« ehs‹W, jdJ brhªj f£Áia v«.í.M® ãWédh®. mj‰F m©zh Âuhél
K‹nd‰w¡ fHf« v‹W mt® bga® N£odh®. 1976 M« M©L br¥l«g® §fŸ
12M« ehs‹W, v«.í.M®, jdJ f£Áæ‹ bgaiu mid¤ÂªÂa m©zh Âuhél
K‹nd‰w¡fHf«v‹Wkh‰¿dh®.
v«.í.M® mt®fŸ jdJ f£Á ÂU.Á.v‹. m©zhJiu bfhŸiffis
Ëg‰W« vd m¿é¤jh®. f£Á bjhl¡f¤ÂèUªJ j‰nghJ tiu jäœeh£L
k¡fëilnakÂ¥igÍ«tunt‰igÍ«bg‰WŸsJ.v«.í.M®mt®fŸor«g®Â§fŸ
1987M«M©Lkiwªjh®.mt®kiwΡFË,f£Ábršé.b#.b#ayèjhmt®fŸ
jiyikæ‹ÑœgyK«,tunt‰ò«bg‰WŸsJ.
m.Â.K.f.é‹ mo¥gil fU¤Âaš ‘‘m©zhær«’’ MF«. VœikiaÍ«
Ô©lhikiaÍ« xê¥gnj m©zhær¤Â‹ mo¥gil bfhŸif MF«. nkY«
Rakçahij,gF¤j¿Î,nrhrèr«,r_fnritÍ«mj‹bfhŸiffshF«.f£Ákhãy
r£lrig¡F«, ghuhSk‹w¤Â‰F« el¡F« nj®jšfëš g§F bfh©L j‹Dila
bfhŸiffS¡F M¡ftot« bfhL¡f nt©L« v‹W e«ò»wJ. Kjš Kiwahf
m.Â.K.f 1973M«M©L nk §fŸÂ©L¡fš ehlhSk‹w bjhFÂæš nj®jiy
rªÂ¤jJ. bkh¤j¤Âš 52 rjé»j th¡Ffis bg‰wJ. ÂU.fhkuhí‹ fh§»u°
(X) Ïu©lhtJ, Â.K.f _‹whtJ Ïl¤ij bg‰wJ. Ϫj¤ nj®jš jäœeh£oYŸs
Ãujhdf£Áfë‹nj®jšKoitã®zæ¡f¡ToaÂU¥òKidahfÏUªjJ.
bjY§F njr«
Â.K.fngh‹WÏJxUkhãymuÁašf£ÁahF«.v‹.o.uhkuh›bjY§Fnjr¡
f£Áia 1982 M« M©L, kh®¢R¤ §fŸ 29« ehŸ njh‰Wé¤jh®. Âiu¥gl¤Âš
gšntW ntl§fëš eo¤J òfœbg‰wh®. Ïjdhš gyju¥ò k¡fisÍ« j‹ g¡f«
<®¤J¡bfh©lh®.mtiuk¡fŸxUbjŒtãf®ÂUkfdhf¥ngh‰¿elªjd®.
bjY§Fnjr« f£Á 1983, 1985, 1994 M»a M©Lfëš eilbg‰w MªÂu
khãy¢ r£l¥nguit¤ nj®jšfëš bt‰¿ailªjJ. MªÂu¥ Ãunjr¤Â‹ Kjš
mik¢ruhfÂU. v‹. o.M®mt®fŸm«khãyk¡fS¡FVœikiamf‰WtÂY«,
thœ¡if ju¤ij ca®¤JtÂY« ghLg£lh®. ÏtU¡F Ë 1995 š ÂU. v‹.
rªÂughòehÍL bjhl®ªjh®. Ït® MªÂu¥Ãunjr khãy¤ij K‹nd‰w gy K¡»a
Ka‰Áfis nk‰bf©lh®. jftš bjhêš E£g¤Âš ÏtuJ Ka‰Á všnyh®
102 103
ftd¤ijÍ« <®¤jJ. ÂU.V.Ã.th{ghŒ muR¡F ÏtUila muR btëæèUªJ
MjuÎ më¤jJ. 2004 M« M©L k¡fsit¡F nj®jš eilbg‰wJ. mnj
rka«, MªÂu¥Ãunjr khãy r£lk‹w nj®jš eilbg‰wJ. ÂU.rªÂughòehÍL
jiyikæ‹Ñœ Ïa§F« bjY§F njr« f£Á njhšé milªjJ. ϪÂa njÁa
fh§»u° 2004 M« M©L nk khj« eilbg‰w nj®jèš bt‰¿ bg‰W M£Á
mik¤jJ.
Ïy¡FfS« F¿¡nfhŸfS«
1. k¤Âa,khãymuRfëilnaešYwÎ
2. k¡fŸK‹nd‰w£l§fŸ
3. £läLjè‹nghJkhãy¤Â‹<LghL
4. nj®jšÓ®ÂU¤j§fŸ
5. f£ÁjhtšjilbrŒjš.
6. nj®jš bryéd§fŸ muÁdhš V‰W¡bfhŸs¥glš nt©L« ngh‹witfŸ
MF«.
mfhè js«
ÏJrka«rh®ªjmuÁašf£ÁahF«.bjhl¡f¤Âškh°l®.jhuhÁ§v‹gt®
Ïj‰F jiytuhf ÏUªjh®. Ï¡f£Á gŠrhà bkhê ngR« k¡fŸ bfh©l gŠrhÃ
Rgh v‹w RjªÂu khãy« nt©L« v‹W t‰òW¤Â tªjJ. Ïj‰F ÃwF gŠrh¥,
mçahdhv‹w1996šgŠrhÃbkhêngR«gŠrh¥k‰W«ïªÂbkhêngR«mçahdh
khãy§fŸeilKiw¡Ftªjd.
Ïju Ãunjr f£ÁfŸ nghy mfhèjsK« 1967 M« M©L Kjš nj®jèš
g§nf‰W r£lk‹w«, k‰W« ehlhSk‹w¤Â‰F ngh£oæ£L tU»wJ. Ï¡f£Á
ghuÔa #d r§f« mšyJ #djh f£Á mšyJ ghuÔa #djh f£ÁnahL T£L
it¤J nj®jèš bt‰¿ bg‰W T£lâ murh§f« mik¤J M£Á brŒJ
tU»wJ. Ï¡f£ÁÍilaK¡»akhd nfhç¡if r©of® efiu gŠrh¥ khãy¤Â‹
jiyefukh¡fnt©L«v‹gjhF«.gŠrh¥k‰W«mçahdhkhãy§fS¡»ilnaué
k‰W« Ãah° eÂfë‹ Ú®g§ÑLÏUmurh§f§fS¡F« V‰wjhf ÏU¡f nt©L«
v‹gJ k‰WbkhU K¡»akhd nfhç¡if MF«. Ó¡»a®fSila uhQt g©ghL
eilKiwfS¡F V‰g ϪÂa uhQt¤Âš ãahakhd v©â¡ifæš mt®fS¡F
gjéfŸbfhL¡f¥glnt©L«v‹gJÏ‹D«xUÁw¥ònfhç¡ifMF«.ÏjuÁW
ÁWnfhç¡iffŸÃ‹tUkhW
1. »¿¤Jt®fSila òåj jiyefukhd thof‹ efU¡F¤ ju¥gL« mnj
K¡»a¤Jt«mä®ju°efU¡F«ju¥glnt©L«.
2. cŸeh£oš thdbtëæš bršY« ékhd§fëš Ó¡»a®fŸ mt®fS¡nf
cçajiy¥ghifÍ«»çgh‹v‹D«f¡Ângh‹wMÍj¤ijvL¤JbršymDkÂ
nt©L«.
104 105
3. mçahdh khãy¤Âš gŠrhà bkhê Ïu©lhtJ murh§fbkhêahf
m¿é¡f¥glnt©L«.
4. mçahdh f£L¥gh£oYŸs g¡uh miz¡f£o‹ ã®thf« gŠrh¥
murh§f¤Â‰Fkh‰w¥glnt©L«.
1980« M©L Kjš mfhè muÁaš mj‹ c¢r¡f£l¤Âš ÏUªjJ. mJ
k¤Âa murh§f¤Âš gŠrh¥ khãy« r«kªjkhd bfhŸiffis eilKiwæš gy
ghÂ¥òfis V‰gL¤ÂaJ. 20M©LfS¡F ÃwF« Ï‹D« Ô®¡f¥gl nt©oa gy
nfhç¡iffŸÏUªJtU»‹wdv‹gJftd¤J¡FçaJ.
Ãunjr muÁaš f£Áfëš ntW Áy f£ÁfS« K¡»akhditfshf
ÏU¡»‹wd.mitfëšm°[h«fdjªÂu gçõ¤,fhZÛçšnjÁakheh£Lf£Á
k‰W«k¡fŸéU¥gf£ÁF¿¥ÃljFªjitfshF«.
KoÎiu
nknyju¥g£LŸsnjÁak‰W«Ãunjrthçahdf£ÁfŸg‰¿amik¥òk‰W«
bfhŸiffŸ m¡f£Áfshš Ëg‰w¥gLgitahF«. v¥nghJ vªj Nœãiyfëš
ÏitfŸ nj®jèš ngh£oæ£L bt‰¿bg‰W murh§f« mik¤jd v‹w étu§fŸ
Ï¥gFÂæšju¥gléšiy.Ïit g‰¿aés¡f§fS¡Füš g£oaèšju¥g£LŸs
muÁašf£Ár«gªj¥g£lò¤jf§fëèUªJgo¤Jm¿aΫ.
gæ‰Á
gFÂ m
I. rçahd éilia¤ nj®ªbjL¤J vGJf.
1. ϪÂamuÁayik¥òeilKiw¡FtªjM©L
m.26#dtç1950 M.15Mf°L1947
Ï.26#dtç1947 <.15Mf°L1945
2. 42tJr£l¤ÂU¤j«eilKiw¡FtªjM©L
m.1947 M.1976
Ï1967 <.1950
3. khãymitæ‹bkh¤jcW¥Ãd®fŸv©â¡if
m.220 M.230
Ï.250 <.200
4. k¡fŸmitæ‹bkh¤jcW¥Ãd®fŸv©â¡if
m.552 M.545
Ï.500 <.550
104 105
II. nfho£l Ïl¤ij ãu¥òf.
5. ϪÂa¡FoauR¤jiyt®ÏªÂahé‹________Fokf‹Mth®.
6. ϪÂa¡FoauR¤jiyt®_________jiyt®Mth®.
7. ϪÂa¥Ãujkmik¢r®__________________jiyt®Mth®.
8. ϪÂa c¢r ÚÂk‹w« xU jiyik ÚÂgÂiaÍ« k‰W« _________ÚÂgÂfisÍ«bfh©oU¡F«.
9. ϪÂa¤jiyikÚÂgÂÍ«k‰wÚÂgÂfS«________ ãaä¡f¥gLth®fŸ.
III. bghU¤Jf.
10. k¡fŸmit - 25M©LfŸ
cW¥ÃduhftaJ
11. khãy§fŸmit - 30M©LfŸ
cW¥ÃduhftaJ
12. Jiz¡FoauR¤jiyt® - 35M©LfŸ
Mtj‰F taJ
gFÂ M
13. fhªÂa¡bfhŸiffŸg‰¿étç.
14. mik¢ruitg‰¿ÁWF¿¥òtiuf.
15. k¡fŸmitjiytç‹gâfŸahit?
gFÂ Ï
16. fhÃbd£o‹m«r§fŸk‰W«gâfŸahit?
17. ϪÂa¥Ãujkç‹g§Fgâæidétç¡f.
18. khãy¡f£Áfë‹K¡»a¤Jt«g‰¿étç.
19. k¡fŸmitæ‹mik¥òg‰¿étç.
20. ehlhSk‹w¤Â‹gâfŸahit.
21. ϪÂac¢rÚÂk‹w¤Â‹mÂfhutu«òg‰¿f£Liutiuf.
22. ÂuhélmuÁašf£Áfë‹F¿¡nfhŸfŸg‰¿étç.
gFÂ <
23.ϪÂamuÁayik¥Ã‹Áw¥ÃašòfŸahit?
24.ϪÂa¡FoauR¤jiytç‹mÂfhu§fŸahit?
25.ϪÂanjÁafh§»u°njh‰w¤ijtiuaW.
106 107
m¤Âaha« 8
khãy murh§f mik¥ò - jäœehL
K‹Diu
ϪÂahé‹ muÁayik¥ò k¤Âa muÁ‰F« khãy muRfS¡F jåahd
ã®thf Kiwia më¤J xU T£lh£Á murh§f Kiwia V‰gL¤ÂÍŸsJ.
ϪÂahéš 29 khãy§fS«, jiyef® Ãunjrkhd òJošè cŸgl 7 ôåa‹
Ãunjr§fS« cŸsd. muÁayik¥ò, k¤Âa k‰W« khãy§fë‹ MSik¡fhd
gFÂfis¥ bg‰WŸsJ. muÁayik¥ò é 370‹go #«K k‰W« fhZÛ® khãy«
mj‰bf‹W jå muÁayik¥ig¥ bg‰¿U¥gij¤ jéu, muÁayik¥Ã‹ VI tJ
gFÂæšéÂ152èUªJéÂ237tiuvšyhkhãymurh§f§fS«xnukhÂçahd
mik¥ig¥bg‰WŸsdv‹gijmJF¿¥ÃL»wJ.éçthf¡T¿dhš k¤ÂamuR
bg‰WŸs ghuhSk‹w murh§f Kiwna všyh khãy§fëY« cŸsJ. MSe®,
Kjyik¢r®, mik¢ruit, r£l¤Jiw, Ú¤Jiw, brayf«, kht£l ã®thf«
k‰W«mj‰F¡ ÑGŸsmik¥òfŸ ngh‹witfisés¡Ftj‹_y« eh« ϧnf
jäœeh£o‹murh§f¤ijm¿ayh«.
8.1 MSe®
khãy¤Â‹ brašJiw mÂfhu« MSeçl¤Âš cŸsJ. k‰W« khãy¤Â‹
všyh brašJiw elto¡iffS« MSeç‹ bgaçš brašgL¤j¥gl cŸsd.
Mdhš,ghuhSk‹wKiw¡»z§f.mt®khãy¤Â‹bgausΤjiytuhfbrašgl
flik¥g£LŸsh®.bghJthf,muÁayik¥òéÂ153¡»z§f,x›bthUkhãy¤ÂY«
xUMSe®ÏU¥gh®.Mdhš,1956M«M©o‹muÁayik¥ò¤ÂU¤j«xUMSe®
Ïu©LmšyJÏu©o‰Fnk‰g£lkhãy§fS¡F«gjét»¡fyh«v‹Wtêtif
brŒjJ.MSe® v‹gt® nj®ªbjL¡f¥gLtšiy.Mdhš, #dhÂgÂahš ãakd«
brŒa¥gL»wh®.#dhÂgÂæ‹éU¥g«cŸstiugjét»¡»wh®. 35taJãu«Ãa
vªjϪÂa¡FokfD«mªj¥ gjé¡F¤ jFÂÍilat®.Mdhš,é 158¡»z§f
mt® v›éj tUthŒjU« gjéia t»¤jš TlhJ k‰W« k¤Âa mšyJ vªj
khãy¢ r£l¤JiwæY« cW¥Ãduhf ÏU¤jš TlhJ. Mdhš, MSeuhf ãakd«
brŒa¥glnt©oa xU eg® ËtU« j‹ikfëš ÂU¥Â gL¤jnt©L« v‹W
r®¡fhçahMiza«T¿ÍŸsJ.
1. thœ¡if¥gaz¤ÂšÁwªjtuhfmt®ÏU¡fnt©L«.
2. k‰wkhãy¤ÂèUªJtU«xUtuhfmt®ÏU¡fnt©L«.
3. khãy¤Â‹ muÁaèš beU§»a bjhl®ò Ïšyhjtuhf mt® ÏU¡f
nt©L«.
4. bghJthf,muÁaèšmÂf«g§bfL¤ÂuhjxUtuhfmt®ÏU¡fnt©L«.
F¿¥ghfrÛgfhymuÁaèšg§bfL¡fhjtuhfÏU¡fnt©L«k‰W«
5. nk‰Tw¥g£lj‹ikfS¡nf‰gxUMSeiunj®ÎbrŒÍ«nghJ,ÏJtiu
ÏUªj ÁWgh‹ik¡ FG¡fS¡F thŒ¥ò¤ ju nt©Lbk‹gJ bjhlu
nt©L«.
106 107
muÁayik¥Ã‰»z§f,MSe®#dhÂgÂahšãakd«brŒagL»wh®.Mdhš,
eilKiwæš, Ãujk kªÂçæ‹ gçªJiuæ‹ngçš #dhÂgÂahš ãaä¡f¥gL»wh®.
MSe®gjéæ‹Ïašghdfhy«IªJtUl§fŸMF«.mtU¡FkWgjé¡fhyK«
bfhL¡f¥glyh«. mtç‹ gjé¡fhy« Kotilªj nghÂY«Tl Ëd® tUgt®
gjéna‰F« tiu gjéæš bjhl®»wh®. MSeç‹ gjé¡fhy« IªJ tUl§fŸ
v‹WÏU¡»‹wnghÂY«,mtUilaÏuhídhkhthnyhmšyJ#dhÂgÂahšgjé
Ú¡f«brŒtjhnyhmt®gjéÏH¡fyh«.khãy¢r£l¤Jiwæšth¡bfL¥ò¥bgwhj
bjhF¥òãÂæèUªJmt®jdJr«gs¤ij¥bgW»wh®.
MSeç‹ mÂfhu§fS«, gâfS«
MSe® khãy brašJiwæ‹ jiytuhf¤ Âfœ»wh®. k‰W« mÂfkhd
mÂfhu§fisÍ«mt® bg‰WŸsh®. é 163-¡»z§f,MSe® jdJ gâfisÍ«
mÂfhuh§fisÍ« brašgL¤J»‹wnghJ, Áy F¿¥g£l éÂéy¡Ffis¤jéu,
Kjyik¢riu¤jiytuhf¡bfh©lmik¢ruitæ‹cjék‰W«Mnyhridahš
têel¤j¥gL»wh®. khãy mséyhd brašJiw¤ jiytuhfMSe® ËtU»‹w
gâfisÍ«mÂfhu§fisÍ«bg‰WŸsh®.
m. brašJiwmÂfhu§fŸ
M.r£l¤JiwmÂfhu§fŸ
Ï. ãÂmÂfhu§fŸ
<. Ú¤JiwmÂfhu§fŸ
c. j‹éU¥gmÂfhu§fŸ,k‰W«
C.ÏjumÂfhu§fŸ.
m. brašJiw mÂfhu§fŸ.
1. khãy murh§f¤Â‹ mid¤J brašJiw elto¡iffS« MSeç‹
bgauhšvL¡f¥gL»‹wd.
2. mt® Kjyik¢riuÍ« k‰w mik¢r®fisÍ« ãaä¡»wh®. mt®fŸ
MSeç‹éU¥g«cŸstiugjét»¡»‹wd®.
3. mt® khãy¤Â‹ jiyik tH¡f¿Piu ãaä¤J mtç‹ r«gs¤ij
ã®zæU¡»wh®.
4. mt® khãy¤ nj®jšMizaiu ãaä¤Jmtç‹ gâãiyiaÍ« gjé¡
fhy¤ijÍ«Ô®khå¡»wh®.
5. mt® khãy¥ bghJ¥ gâ Miza¤Â‹ jiytiuÍ« cW¥Ãd®fisÍ«
ãaä¡»wh®. ÏU¥ÃD«,mt®fŸMSeuhšmšyhkšÏªÂa #dhÂgÂahš
gjéæèUªJéy¡f¥glyh«.
6. mt®Kjyik¢rçläUªJkhãyétfhu§fŸbjhl®ghdvªj¤jftiyÍ«,
r£läa‰WjY¡fhdK‹tiuÎfisÍ«nf£fyh«.
108 109
7. mt® vªj éthj¤Â‹ Ûjhd mik¢ruitæ‹ KoitÍ« j‹ål«
rk®¥Ã¡F«goKjyik¢riunf£fyh«.
8. mt®, jdJbgauhšmKšgL¤j¥gL»‹wMizfŸbjhl®ghdéÂfis
V‰gL¤jyh«.Mdhš, mit ãahkhdjhf Ãu¢Áid¡F Ïl« juhjitahf
ÏU¤jšnt©L«.
9. murh§f brašghLfë‹ Ó®gh£o‰fhfΫ, m¢brašghLfis
mik¢r®fëilnag»®ªjë¡fΫmt®éÂfisV‰gL¤jyh«.
10. é 356- ‹go, khãy¤Âš #dhÂg M£Áia V‰gL¤j #dhÂg¡F
mt®gçªJiubrŒayh«.Ï›éjM£Á¡fhy¤Âš,#dhÂgÂæ‹Kftuhf
ÏUªJbfh©LéçthdbrašJiwmÂfhu§fisMSe®brY¤J»wh®.
M. r£lJiw mÂfhu§fŸ
MSe®khãy¢r£l¤Jiwæ‹xUxU§»izªjgFÂahfcŸsh®.Mdhš,
mt® r£l¤Jiwæ‹ vªj mitæY« cW¥Ãd® mšyhjt®. Ϥj‹ikæš, mt®
ËtU»‹wr£l¤JiwmÂfhu§fis¥bg‰WŸsh®.
1. mt® khãy¢ r£lk‹w T£l§fis¡ T£lnth mšyJ jŸë¥nghlnth
k‰W«ÑHitahdkhãyr£lrigiafiy¡fnthcçikbg‰WŸsh®.
2. mt® bghJ¤nj®jš KoªJ Kjš T£l¤bjhlç‹ Mu«g¤ÂY«
x›bthU tUl¤Â‹ Kjš T£l¤bjhlç‹ Mu«g¤ÂY« r£lk‹w¤Âš
ciuah‰W»wh®.
3. mt®r£l¤Jiwæ‹ãYitæšcŸsknrhjhbjhl®ghfÏUrigfS¡F«
brŒÂfŸmD¥gyh«.
4. rghehaf® k‰W« Jiz rghehaf® gjéfŸ fhèahf cŸsnghJ,
r£lrigæš cŸs vªj cW¥ÃdiuÍ« rig¡F jiyik t»¡f mt®
ãaä¡fyh«.
5. m¿éaš, fiy, T£LwÎ Ïa¡f« k‰W« r_f¥gâ ngh‹wt‰¿š Áw¥ò
m¿Î mšyJ eilKiw mDgt« bg‰WŸst®fis khãy r£lk‹w¤Â‹
nkyit¡F M¿š xU g§F cW¥Ãd®fis mt® ãaä¡»wh®. (r£lk‹w
nkyit1986M«M©LÚ¡f¥g£lJ).
6. M§»nyh - ϪÂa r_f¤ÂèUªJ khãy r£lk‹w¤Â‹ ÑHit¡F xU
cW¥Ãdiumt®ãaä¡fyh«.
7. nj®jš Miza¤Jl‹ fyªjhnyhÁ¤J khãy r£l¤Jiw cW¥Ãd®fë‹
jFÂæ‹ikÃu¢Áidiamt®Ô®khå¡»wh®.
8. khãy¢ r£l¤Jiwahš Ïa‰w¥g£l x›bthU knrhjhΫ mtç‹
ifbah¥g¤Â‰F¥ Ëdnu r£lkhF«. Mdhš, r£l¤Jiwahš Ïa‰w¥g£L
xU knrhjh MSeU¡F mD¥g¥gL«nghJ, m«knrhjhé‰F mt®
r«kj« bjçé¡fyh« mšyJ ãW¤Â it¡fyh« mšyJ r£l¤Jiwæ‹
kWgçÓyid¡fhfmªjknrhjhitÂU«gmD¥gyh«.
108 109
9. khãyca®ÚÂk‹w¤Â‹ãiyiagh¡F«tifæšr£l¤Jiwahšknrhjh
Ïa‰w¥gLkhdhš,#dhÂgÂæ‹gçÓyid¡fhfm«knrhjhitmt®xJ¡»
it¡fyh«.
10. é 213-‹go khãy r£l¤Jiw T£l¤bjhlçš ÏšyhjnghJ mt®
Ïil¡fhy¢ r£l§fis Ïa‰wyh«. Mdhš, MW khj§fS¡FŸ m›éj
Ïil¡fhy¢ r£l§fŸ r£lk‹w¤Â‹ x¥òjiy¥ bgwnt©L«. xU
Ïil¡fhy¢r£l¤ijvªjneu¤ÂY«mt®éy¡»¡bfhŸsyh«.k‰W«,
11. khãymuÁ‹fz¡FŸbjhl®ghdkhãyãÂMiza«,khãybghJ¥gâ
Miza«, jiyik¡ f£L¥gh£lhs® k‰W« jâ¡ifahs® M»nahç‹
m¿¡iffis khãy r£lk‹w¤Â‹ K‹it¤Âl mt® flik¥g£ltuhf
cŸsh®.
Ï. ã mÂfhu§fŸ
1. tUlhªÂu ãÂãiy m¿¡if vd¥gL« khãy¤Â‹ tuÎbryΤ£l«
r£lk‹w¤Â‹ K‹ it¡f¥gL»wjh v‹gij¡ ftå¡f mt®
flik¥g£LŸsh®.
2. mtç‹ K‹gçªJiubg‰w Ëdnu khãy r£lk‹w¤Âš gz knrhjh¡fŸ
m¿Kf¥gL¤j¥glKoÍ«.
3. vªj xU khåa¡ nfhç¡if¡F« mtç‹ gçªJiu éÂéy¡F
më¡f¥glkh£lhJ.
4. v›éj v®ghuhj bryéd¤ij¢ rªÂ¥gj‰F« khãy T£L ãÂæèUªJ
K‹gz¤ijmt®V‰gL¤jyh«.k‰W«,
5. gŠrha¤JfŸ k‰W« efuh£Áfë‹ ãÂãiyikia MŒÎ brŒtj‰fhf
x›bthUIªjh©o‰F«xUãÂMiza¤ijmt®mik¡»wh®.
<. Ú¤Jiw mÂfhu§fŸ
1. MSe® v›éj F‰w¤Â‹ j©lidæèUªJ« xUtç‹ j©lidia
Fiw¡fnth, jŸëit¡fnth mšyJ k‹å¥ò tH§fnth KoÍ«. Mdhš,
MSeç‹ k‹å¥ò tH§F« mÂfhu« #dhÂgÂæ‹ k‹å¥ò tH§F«
mÂfhu¤ÂèUªJËtU«têfëšntWgL»wJ.
m. kuzj©lid¡F#dhÂgÂk‹å¥òtH§fKoÍ«.MdhšMSeuhš
KoahJ.
M. fl‰JiwÚÂk‹wj©lidia#dhÂgÂk‹å¡fKoÍ«.Mdhš
MSeuhšKoahJ.
2. bjhl®òila ca®ÚÂk‹w¤Â‹ ÚÂgÂfis ãakd« brŒ»‹wnghJ,
#dhÂgÂahšmt®fyªjhnyhÁ¡f¥gL»wh®.
3. ca®ÚÂk‹w¤Jldhdfyªjhnyhridæš,kht£lÚÂgÂfë‹ãakd§fŸ,
gâak®¤Jjš,gjéca®të¤jšngh‹wt‰iwmt®brŒ»wh®.
110 111
4. ca®ÚÂk‹w« k‰W« bghJ¥gâ Miza« M»aitfSldhd
fyªjhnyhÁ¥Ãdhš, khãy¤Â‹ Ú¤Jiw¥ gâ¡F¥ gâahs®fismt®
ãaä¡»wh®.
c. j‹éU¥g mÂfhu§fŸ
1. #dhÂgÂæ‹gçÓyid¡fhfvªjknrhjhitÍ«MSe®mD¥Ãit¡fyh«.
2. khãy¤Âš#dhÂgÂM£Áæ‹mKyh¡f¤Â‰fhfmt®gçªJiu¡»wh®.
3. khãy¤Â‹ ã®thf« k‰W« r£l éra§fŸ bjhl®ghd¤ jftiy
Kjyik¢rçläUªJmt®nf£»wh®.
4. bghJ¤ nj®jY¡F¥ Ëò r£l rigæš vªj¡ f£Á¡F« bjëthdmšyJ
jå¥bgU«gh‹ikÏšyhjnghJvªj¡f£Áæ‹jiytiuÍ«mik¢ruit
mik¡fmt®miH¡fyh«.
5. mik¢ruit e«Ã¡ifia mj‹ Ûjhd r£l rigæš ã%áf
Koaéšiybaåš,mt®mik¢ruitiaÚ¡f«brŒayh«.k‰W«
6. mik¢ruit jdJ bgU«gh‹ikia ÏHªjhš, mt® r£l rigia
fiy¡fyh«.
C. Ïju mÂfhu§fŸ
nkny Tw¥g£l gâfŸ k‰W« mÂfhu§fSl‹, MSe® ËtU»‹w Ïju¥
gâfisÍ«brašgL¤J»wh®.
1. khãy bghJ¥gâMiza¤Â‹tUlhªÂum¿¡ifiaMSe® bgW»wh®
k‰W« mt‰iw mik¢ruit, khãy r£lk‹w« ngh‹witfël«
éthj¤Â‰fhf¢rk®¥Ã¡»wh®.
2. khãy murh§f¤Âš gšntW Jiwfshš nk‰bfhŸs¥g£l tuÎ k‰W«
bryéd« bjhl®ghd bghJ¡ f£L¥gh£lhs® k‰W« jâ¡ifahsç‹
m¿¡ifiamt®bgW»wh®.
muÁayik¥ò ãiy
ϪÂa muÁayik¥ò k¤ÂæY«, khãy§fëY« ghuhSk‹w murh§f
Kiwia V‰gL¤ÂÍŸsJ. mj‹ éisthf, xU bgausÎ ã®th»ahf k£Lnk
MSe® M¡f¥g£oU¡»wh® k‰W« Kjyik¢riu¤ jiytuhf¡ bfh©l
mik¢ruit c©ikahd brašJiwahf mik»wJ. Mfnt, Kjyik¢riu¤
jiytuhf¥bg‰WŸsmik¢ruitæ‹cjék‰W«MnyhridÍl‹,MSe®jdJ
mÂfhu§fisÍ«, gâfisÍ« brašgL¤j¡ flik¥g£lt®. c©ikæš, ϪÂa¡
T£lh£ÁKiwæškhãy¤Â‹muÁayik¥ò¤jiyt®,k¤ÂamuÁ‹ÃuÂãÂM»a
Ïu£il¤j‹ikahdg§»idMSe®gjé¡FmuÁayik¥òtH§fÍŸsJ.1952M«
M©oèUªJjäœeh£o‹MSe®fŸbga®k‰W«gjé¡fhy«ÑnHju¥g£LŸsJ.
110 111
t.v© MSe®fë‹bga® gjé¡fhy«
1. ÂU.$.Ãufhrh 1952-56
2. ÂU.V.b#.#h‹ 1956-57
3. ÂU.éZQuh«nk¤Â 1958-64
4. ÂU.n#.é.gAö® 1964-66
5. ÂU.r®jh®c{#šÁ§ 1966-71
6. ÂU.nf.nf.õh 1971-76
7. ÂU.nkhf‹yhšRfhÂah 1976-77
8. ÂU.Ãuòjh°g£thç 1977-80
9. ÂU.rh¡mè 1980-82
10. ÂU.Rªj®yhšFuhdh 1982-88
11. ÂU.Ã.Á.mby¡rh©l® 1988-90
12. ÂU.R®É¤Á§g®dhyh 1990-91
13. ÂU.ÕZkehuha©Á§ 1991-93
14. ÂU.v«.br‹dhbu£o 1993-96
15. ÂU.»UZzfhª¤ 1996-97
16. bršé.gh¤ÂkhÕé 1997-01
17. ÂU.Á.u§fuh#‹ 2001-02
18. ÂU.uhknkhf‹uh› 2002-04
19. ÂU.R®É¤Á§g®dhyh 2004-11
20. ÂU.nf.nuhirah 2011-2016
21. ÂU.Á.é¤Âahrhf®uh›(bghW¥ò) 2016-ÏJtiu
8.2 Kjyik¢r®
ϪÂa muÁayik¥ò¡»z§f, khãy¢ brašJiwæš bgausΤ jiytuhf
MSeU« c©ikahd jiytuhf Kjyik¢rU« cŸsd®. ghuhSk‹w murh§f
KiwãyÎtjhš,Ïu©Ltifahdjiyt®fiseh«fh©»‹nwh«.Ï›thWkhãy
mséš Kjyik¢rç‹ ãiy k¤Âæš Ãujk kªÂçæ‹ ãiyia¥ ngh‹wJ. éÂ
163-‹ go, j‹éU¥g mÂfhu§fis¤ jéu, k‰w mÂfhu§fisÍ« gâfisÍ«
MSe® brašgL¤Jtš cjéÍ« MnyhridÍ« TWtj‰F, Kjyik¢riu¤
jiytuhf¥ bg‰WŸs xU mik¢ruitia x›bthU khãyK« bg‰¿U¡F«.
Kjyik¢r® MSeuhš ãaä¡f¥gL»wh®. eilKiwæš, khãy r£lrig¡fhd
bghJ¤nj®jšfŸelªJKoªjÎl‹,khãy¤Âšmik¢rf«mik¡fbgU«gh‹ik¡
112 113
f£Áæ‹jiytiuMSe®miH¡»wh®.MSeç‹éU¥g«cŸstiuKjyik¢r®
gjé t»¥gh®. ÏU¥ÃD«, Kjyik¢r® gjéæ‹ Ïašghd gjé¡fhy« IªJ
tUl§fŸ MF«. Mdhš, ÏuhídhkhthY«, é 356-‹go khãy mtruãiy
mKyh¡f¤jhY«mt®gjéÏH¡fyh«.
Kjyik¢rç‹ mÂfhu§fŸ
Kjyik¢r® khãy ã®thf¤Â‹ jiytuhf ÏU¡»wh®. mt® mÂfkhd
gâfisÍ«,mÂfhu§fisÍ«bg‰WŸsh®.Kjyik¢rç‹gâfS«mÂfhu§fS«
ËtUkhW
m.mik¢ruitbjhl®ghdit
M.MSe®bjhl®ghdit
Ï.khãyr£l¤Jiwbjhl®ghdit
<k‰wgâfS«mÂfhu§fS«
m. mik¢ruit bjhl®ghdit
mik¢ruitæ‹ jiytuhf, Kjyik¢r® ËtU« gâfisÍ«
mÂfhu§fisÍ«brašgL¤J»wh®.
1. MSeuhš mik¢r®fshf ãaä¡f¥gL« eg®fis Kjyik¢r®
gçªJiu¡»wh®.
2. mt®mik¢r®fëilnaÏyh¡fh¡fis¥g»®ªjë¡»wh®.
3. mt®mik¢ruitiakh‰¿aik¡»wh®k‰W«kWkh‰wK«brŒ»wh®.
4. fU¤J ntWgh£o‹ fhuzkhf mt® xU mik¢riu uhídhkh brŒa
nt©L»wh®mšyJmtiumik¢ruitæèUªJgjééy¡fMSeU¡F
Mnyhrid¡TW»wh®.
5. mt® mik¢ruit T£l§fS¡F¤ jiyik t»¡»wh® k‰W« mj‹
KoÎfëšbršth¡F¢brY¤J»wh®.
6. mt®jdJgjéiaÏuhídhkhbrŒtj‹_y«mik¢ruitiaKoΡF¡
bfh©Ltuyh«.k‰W«
7. mt®mid¤Jmik¢r®fë‹brašghLfistêel¤J»wh®,Ïa¡F»wh®,
f£L¥gL¤J»wh®k‰W«xU§»iz¡»wh®.
M. MSe® bjhl®ghdit
1. é 167-‹go MSeU¡F« mik¢ruit¡F« Ïilæyhd bjhl®Ã‹
ÃujhdtêahfKjyik¢r®cŸsh®.k‰W«
2. ËtU« mYty®fë‹ ãakd« bjhl®ghf MSeU¡F mt® Mnyhrid
TW»wh®.
112 113
m. khãyjiyiktH¡f¿P®
M. khãynj®jšMiza®
Ï. khãybghJ¥gâMiza¤Â‹jiyt®k‰W«cW¥Ãd®fŸ.
<. khãy£lMiza¤Â‹jiyt®k‰W«cW¥Ãd®fŸ
c. khãyãÂMiza¤Â‹jiyt®k‰W«cW¥Ãd®fŸ.
Ï. khãy r£l¤Jiw¤ bjhl®ghdit.
1. khãy r£lk‹w¡ T£l¤ij¡ T£LtJ k‰W« jŸë¥nghLtJ bjhl®ghf
Kjyik¢r®MSeU¡FMnyhridTW»wh®.
2. rigæšmurh§f¡bfhŸiffismt®m¿é¡»wh®.
3. r£lrigæšmt®knrhjh¡fism¿Kf«brŒayh«.k‰W«
4. vªj neu¤ÂY« r£l rigia¡ fiy¥gj‰fhf MSeçl« mt® gçªJiu
brŒayh«.
<. k‰w gâfS« mÂfhu§fS«
1. MS§f£Áæ‹ jiytuhf, f£Áia¡ f£L¥gL¤jΫ, e‹bd¿fis
ts®¡fΫ,Kjyik¢r®flik¥g£LŸsh®.
2. khãy¤Â‹ jiytuhf, gšntW ÃçÎ k¡fë‹ nfhç¡iffis¡ ftdkhf
gçÓè¡fΫmt®flik¥g£lt®.
3. gšntW gâfë‹ muÁaš jiytuhf, khãy mséš cŸs gšntW
Jiwfë‹ bray®fis nk‰gh®itælΫ, f£L¥gL¤jΫ k‰W«
xU§»iz¡fΫmt®flik¥g£lt®.
4. khãymuÁ‹ ÓuhdbrašghL k‰W«Áwªj k¤Âa - khãycwÎfS¡fhf,
k¤Âamurh§f¤Jl‹xUešYwitts®¡fmt®flik¥g£lt®.k‰W«
5. mik¢ruitæ‹ msÎ Kjyik¢ruhš Ô®khå¡f¥gL»wJ. våD«,
rÛg¤Âa muÁayik¥ò¤ ÂU¤j¤Â‰»z§f, r£lrig cW¥Ãd®fë‹ 15
rj黤ijk£Lnkmt®mik¢r®fsh¡fKoÍ«.
Ï›thwhf, khãy ã®thf¤Âš äf K¡»akhd k‰W« ca®ªj g§»š
Kjyik¢r® brašgL»wh®. ÏU¥ÃD«, MSe® Áw¥ò ãiyia¥ bg‰WŸs
khãy§fëš mtç‹ j‹éU¥g mÂfhu§fŸ Kjyik¢rç‹ g§F k‰W«
K¡»a¤Jt¤ij Á¿jsÎ Fiw¤JŸsd. Mdhš, jäœehL ngh‹w mik¢ruit
cWÂ¥ghLŸskhãy§fëšm›thWÏU¡fKoahJ.
114 115
1952 èUªJ jäœeh£o‹ Kjyik¢r®fŸ étu« tçirahf ÑnH bfhL¡f¥g£LŸsJ.
t.v© Kjyik¢r®fë‹ bga®fŸ f£Á gjé¡fhy«
1. ÂU.Á.Ïuhrnfhghy¢rhça® fh§»u° 1952-54
2. ÂU.nf.fhkuh{ fh§»u° 1954-63
3. ÂU.v«.g¡jt¢ry« fh§»u° 1963-67
4. ÂU.Á.v‹.m©zhJiu ÂKf 1967-69
5. ÂU.K.fUzhã ÂKf 1969-76
6. ÂU.v«.í.Ïuhk¢rªÂu‹ mÏmÂKf 1977-87
7. ÂUkÂ.#hd»Ïuhk¢rªÂu‹ mÏmÂKf #d1988
8. ÂU.K.fUzhã ÂKf 1989-91
9. bršé.b#.b#ayèjh mÏmÂKf 1991-96
10. ÂU.K.fUzhã ÂKf 1996-2001
11. ÂU.X.g‹Ü®bršt« mÏmÂKf 2001-2002
12. bršé.b#.b#ayèjh mÏmÂKf 2002-2006
13. ÂU.K.fUzhã ÂKf 2006-2011
14. bršé.b#.b#ayèjh mÏmÂKf 2011-2014
15. ÂU.X.g‹Ü®bršt« mÏmÂKf 2014-2015
16. bršé.b#.b#ayèjh mÏmÂKf 2015-2016
17. ÂU.X.g‹Ü®bršt« mÏmÂKf 2016-ÏJtiu
jäœeh£oš x›bthU Kjyik¢rU« k¡fŸ k¤Âæš j§fS¡bf‹W
jåæl¤ij¥ bg‰WŸsd®. khãy¤Âš rkj®k rkjha¤ij¢ rh¤Âl mt®fë‹
ÁªjidfŸ k‰W« bfhŸiffS¡F V‰wthW r_f ey¤Â£l§fisÍ«, nk«gh£L¤
£l§fisÍ«, mt®fŸ m¿Kf¥gL¤ÂÍŸsd®. F¿¥ghf, »uhk¥òw vënah®,
ÉgL¤j¥g£l tF¥Ãd® k‰W« gH§Fo tF¥Ãd® ngh‹nwhç‹ ey« k‰W«
nk«gh£o‰fhf, gšntW £l§fë‹ _ykhf mt®fŸ gšntW Ka‰Áfis
vL¤JŸsd®. mid¤J¤ JiwfS¡»ilna, khãy¤Âš k£Lkšyhkš njÁa
mséY« Tl ngh¡Ftu¤Jiw Kjèl« t»¡»wJ. jäœeh£oš gšntW gjé¡
fhy§fëšKjyik¢r®fë‹ÓçaKa‰ÁfshšÏJrh¡f¥g£oU¡»wJ.
8.3 mik¢ruit
x›bthU khãy¤ÂY« MSeU¡F cjé k‰W« Mnyhrid TWtj‰F
Kjyik¢riu¤ jiytuhf¡ bfh©l mik¢ruit ÏU¡F« v‹W ϪÂa
muræyik¥Ã‹ éÂ-163 TW»wJ. mj‰»z§fnt, jäœeh£oš MSe®
114 115
bgausΤjiytuhfÏU¡»wh® k‰W«khãymurh§f¤Â‹c©ikahdmÂfhu«
mik¢ruitæl« cŸsJ. MSe® j‹ éU¥g mÂfhu§fis¥ bg‰WŸs nghÂY«,
mt® v¥nghjhtJ mitfis¢ brašgL¤J»wh®. V‰fdnt F¿¥Ã£lij¥
nghy, MSe® Kjyik¢riu ãaä¡»wh® k‰W« mtç‹ gçªJiuæ‹ngçš k‰w
mik¢r®fŸ ãaä¡f¥gL»‹wd®. mik¢r®fS¡fhd ã®zæ¡f¥g£l gjé¡fhy«
Ïšiy. nkY« mt®fŸ MSeç‹ éU¥g« cŸstiu¥ gjé t»¥g®. ÏU¥ÃD«,
mik¢r®fë‹ Ïašghd gjé¡fhy« IªJ M©LfŸ MF«. m›t¥nghJ khãy
r£l¤Jiwahšmik¢r®fë‹r«gs§fS«gofS«ã®zæ¡f¥gL»‹wd.
k¤Âamurh§f¤ÂšcŸsij¥nghykhãy§fëšghuhSk‹wmurh§fKiw
Ëg‰w¥gLtjhš,mik¢r®fŸjå¥g£lKiwæY«T£lhfΫkhãy¢r£lrig¡F
bghW¥òilat®fshf cŸsd®. mik¢r®fŸ r£l rigæš cW¥Ãd®fshfΫ
cŸsd®. mj‹ éisthf, mik¢r®fŸ xU FGthf brašgL»‹wd®.
‘‘xUtU¡fhf midt® k‰W« midtU¡fhf xUt®’’ v‹w bfhŸif
mik¢ruitæ‹ brašgh£oš gâòç»wJ. mik¢ruitæ‹ T£L KoéèUªJ
xUmik¢r®j‹id¥Ãç¡fKoahJ.r£lrigæ‹e«Ã¡ifia¥bg‰¿U¡F«tiu
mik¢ruit mÂfhu¤Âš ÏU¡»wJ. r£l rigæš xU e«Ã¡ifæšyh¤
Ô®khd« ãiwnt‰w¥g£lhš, Kjyik¢ruhš jiyik t»¡f¥gL« mik¢ruit
Ïuhídhkhitrk®Ã¡fflik¥g£LŸsJ.Ïj‰F¡T£L¥bghW¥òv‹Wbga®.
mik¢ruitæ‹ msÎ bjhl®ghf, ϪÂahéš všyh khãy§fëY«
xnukhÂçahfÏšiy. ã®thf¢ Ó®ÂU¤jMiza« (ARC) ËtUkhWT¿ÍŸsJ.
‘‘gšntW khãy§fëš cŸs ã®thf¤ njitfis¥ guªj neh¡»š fz¡»š
vL¤J¡bfh©L, c¤Âu¥Ãunjr«, Õfh®, k¤Âa¥Ãunjr« k‰W« kfhuhZou«
ngh‹w bgça khãy§fëš»£l¤j£l 20 eg®fismik¢ruitæš bg‰¿U¡fyh«
v‹W eh§fŸ fUJ»nwh«. kjuh° (j‰nghJ jäœehL), f®ehlfh k‰W«
MªÂu¥Ãunjr«ngh‹w eL¤jumséyhdkhãy§fŸ14Kjš18tiumik¢r®fŸ
ÏU¡fyh«. nfush, Açahdh k‰W« gŠrh¥ ngh‹w Á¿a khãy§fŸ 8 Kjš
12 tiu mik¢r®fis¥ bg‰¿U¡fyh«’’. ÏU¥ÃD«, mik¢ruitæš msÎ,
bjhl®òila khãy Kjyik¢riu¢ rh®ªJŸsJ. Mdhš, rÛgfhy muÁayik¥ò¤
ÂU¤j‰»z§f,khãyr£lrigæ‹bkh¤jcW¥Ãd®fë‹15rjé»j¤Â‰Fnkš
mik¢r®fë‹v©â¡ifbršy¡TlhJ.x›bthUmik¢rU«khãyr£lrigæš
cW¥Ãduhf ÏU¤jš nt©L«. Ïšiyba‹whš, MW khj¤Â‰FŸ mj‹
cW¥Ãduhf. jäœeh£oš r£lrig gy¤Â‰nf‰g (234 cW¥Ãd®fŸ) mik¢r®fë‹
v©â¡if 36 tiu, mjhtJ 234‹ 15 rjé»j« ÏU¡fyh«. jäœeh£oš,
mik¢ruitæ‹gâfS«mÂfhu§fS«Ã‹tUkhW,
1. khãy¤Âšr£l«k‰W«xG§F,k¡fë‹ghJfh¥òk‰W«k¡fë‹brh¤J¥
ghJfh¥òM»at‰iw¥guhkç¤jš.
2. khãy¤Â‹ bfhŸiffis cUth¡FtJ, Ô®khå¥gJ k‰W« mitfis
Áw¥ghfmKšgL¤JtJ.
3. r£lrigæ‹ r£läa‰W« £l§fis mJ Ô®khå¤jš k‰W« mid¤J
K¡»aknrhjh¡fisÍ«m¿Kf¥gL¤Jjš.
116 117
4. ã¡bfhŸifia KoÎ brŒjš k‰W« khãy¤Â‹ bghJ ey¤Â‰fhd
tçaik¥igtotik¤jš.
5. r_f¥ bghUshjhu kh‰w§fS¡fhd £l§fis Ô£Ljš, gšntW
Jiwfëškhãy¤ij¤jiybaL¡f¢brŒtJ.
6. Jiw¤jiyt®fë‹K¡»akhdãakd§fis¢brŒjš.
7. k‰w khãy§fSldhd Á¡fšÛJ éth¤J Ka‰ÁfŸ nk‰bfh©L
KobtL¥gJ.
8. JizÚÂk‹wÚÂgÂfë‹ãakd«g‰¿MSeU¡FMnyhrid¡TWjš.
9. Iªjh©L¤ £l§fëš khãy¥ gâæ‹ g§if gçÓè¤J k‰W« mj‹
flik¥ghLfisÔ®khå¤jš.
10. khãy ã ÏU¥òfëèUªJ brŒ»‹w bryéd¤Â‰fhf K‹tiuit
cUth¡FtJ.
11. r£lrigæš m¿Kf¥gL¤j¥glΟs rhjhuz knrhjh¡fŸ mšyJ gz
knrhjh¡fŸM»amid¤JknrhjhfisÍ«Ô®khå¤jš.
12. mik¢ruitæ‹ x›bthU mik¢rU« bjhl®òila Jiwia
nk‰gh®itæL»wh®,f£L¥gL¤J»wh®,k‰W«xU§»iz¡»wh®.k‰W«
13. tuÎbryΤ£l« vd miH¡f¥gL»‹w tUlhªju ãÂãiy m¿¡if
mik¢ruitahšÏWÂbrŒa¥g£LãiygL¤j¥gL»wJ.
khãy¤Âš r£l¤Jiwæ‹ F¿¥ghf r£lrigæ‹ têfh£oahfΫ,
v#khdhfΫmik¢ruit ÏU¡»wJ. mJjéu, khãy¤Â‹ bghJ¡ bfhŸiffis
cUth¡Fgt®fshfΫ, mKšgL¤Jgt®fshfΫ mik¢r®fŸ cŸsd®. ÏU¥ÃD«,
mik¢ruit¡FvÂuhfxUe«Ã¡ifæšyh¤Ô®khd¤ijÏa‰W«cçikiakhãy
r£lrig¥ bg‰W¤Âfœ»wJ. vdnt, khãy r£lk‹w¤Âš nfŸé neu¤Â‹nghJ
Óça ék®rd¤Â‰F mik¢r®fŸ c£gL¤j¥gL»wh®fŸ. jäœeh£oš, ÏJ tiuæš
vªjmik¢ruit¡FvÂuhfΫe«Ã¡ifæšyh¤Ô®khd«vJΫÏa‰w¥gléšiy.
Mdhš, 1963-šfhkuh{£l¤Â‰FÏz§fKjyik¢r®gjéæèUªJnf.fhkuh{
ÏuhídhkhbrŒjh®.éÂ356-‹gokhãymtruãiy¥Ãufld¤Â‰»z§f 1980-š
v«.í.Ïuhk¢rªÂu‹mik¢ruit fiy¡f£l¥g£lJ. Ïnjnghy, 1991šK.fUzhãÂ
mik¢ruit fiy¡f¥g£lJ. RU¡f¤Âš, Kjyik¢riu jiytuhf¥ bg‰WŸs
mik¢ruit khãy¤Âš k¡fë‹ eyD¡fhf vijÍ« mšyJ x›bth‹iwÍ«
Ô®khå¡»wJ.
8.4 jäœeh£oš r£lk‹w«
xU khãy r£lk‹w« MSe® k‰W« x‹W mšyJ Ïu©L rigfis¥
bg‰WŸsJ. xU khãy r£lk‹w« Xuitia cilajhfnth mšyJ <uitia
cilajhfnth ÏU¡fyh«. j‰nghJ Õfh®, f®ehlf«, kAuhZ£u«, c¤Âu¥Ãunjr«,
#«Kk‰W«fhZÛ®ngh‹w5khãy§fŸk£L«<uitr£lk‹w¤ij¥bg‰WŸsd.
116 117
xU khãy¤Âš r£lrig v‹gJ ÑHit mšyJ Kjyit v‹W« nkyit
mšyJÏu©lh«mitv‹W«ÏUmitfis¡bfh©oU¡fyh«.mšyJKjyit
mšyJ Ñœ mitia k£LnkÍilajhfΫ ÏU¡fyh«. Xuit Kiwæš r£lrig
v‹w bga® ãyλwJ. 1986-tiu jäœehL r£lk‹w« <uitia¥ bg‰¿UªjJ.
mªj M©L Kjyk¢ruhd v«.í.Ïuhk¢rªÂudhš jiyik t»¤j mÏmÂKf
murh§f¤Âš,nkyitv‹wÏu©lh«mitu¤JbrŒa¥g£lJ.vdnt,jäœeh£oš
xU rig k£Lnk ÏU¥ÃD«, jäœehL r£lk‹w¤Â‹ Ïu©L mitfis¥ g‰¿Í«
bjçªJbfhŸtJešyJ.
1. nkyit
nkyitxUmy§fhurigahfk£LnkcŸsJ.nkY«mj‹äFªjãiy¥ghL
ÑHitæ‹éU¥g¤ij¢rh®ªÂU¡»wJ.muÁayik¥Ã‹éÂ169-‹go,bjhl®òila
khãy¤Â‹ gçªJiuæ‹ ÛJ ghuhSk‹w¤Â‹ xU rhjhuz¢ r£l¤jhš nkyit
V‰gL¤j¥glyh«. mšyJ xê¡f¥glyh«. Mdhš, nkyitia cUth¡Ftj‰F
mšyJ xê¥gj‰F¢ r£lrigæ‹ gçªJiumtÁa«.Ï¥gçªJiu_‹¿šÏu©L
g§FcW¥Ãd®fshšMjç¡f¥g£Lãiwnt‰w¥glnt©L«.
mik¥ò
nkyitæ‹ cW¥Ãd®fŸ r£l rigæ‹ bkh¤j cW¥Ãd®fë‹ _‹¿š
xU g§»‰F äfhkY« Mdhš eh‰gJ¡F¡ FiwahkY« ÏU¥gh®fŸ. jäœeh£o‹
nkyit fiy¡f¥g£lnghJ f΋Áš 63 cW¥Ãd®fis¥ bg‰¿UªjJ. Ïašghfnt,
neuo¤ nj®jš, kiwKf¤ nj®jš k‰W« ãakd« ngh‹wit ml§»a xU fy¥ò
ÃuÂã¤Jt¤jhš mJ mik¡f¥gL»wJ. nkyit¡fhd nj®jšfŸ é»jh¢rhu¥
ÃuÂã¤Jt Kiwahš x‰iw kh‰W th¡F. Kiwæš Ã‹tU»‹w tifæš
el¤j¥gL»‹wd(éÂ-171).
m.1/3cW¥Ãd®fŸr£lrigahšnj®ªbjL¡f¥gLt®.
M. 1/3 cW¥Ãd®fŸ ghuhSk‹w¢ r£l¤jhš F¿¥Ã£lij¥ nghy, efuh£ÁfŸ,
kht£l thça§fŸ k‰W« Ãw cŸsh£Á Miza§fŸ ngh‹wt‰whš
nj®ªbjL¡f¥gLt®.
Ï.1/12cW¥Ãd®fŸg£ljhçfŸbjhFÂfshšnj®ªbjL¡f¥gLt®.
<. 1/12cW¥Ãd®fŸMÁça®fŸbjhFÂfshšnj®ªbjL¥gLt®.k‰W«
c. 1/6 cW¥Ãd®fŸ Ïy¡»a«, fiy, m¿éaš, r_f¥gâ k‰W«
T£LwÎ Ïa¡f« ngh‹wt‰¿š ÁwªJ és§F« eg®fŸ MSeuhš
ãaä¡f¥gL»‹wd®.
jFÂfS«, gjé¡fhyK«
muÁayik¥ò¡»z§f, nkyit cW¥Ãduhtj‰F xU eg® ËtU»‹w
jFÂfis¥bg‰¿U¡fnt©L«.
118 119
1. mt®ÏªÂa¡FokfdhfÏU¤jšnt©L«.
2. mt®30taJãu«ÃatuhfÏU¤jšnt©L«.k‰W«
3. ghuhSk‹w¤jhš tiuaW¡f¥g£LŸs k‰w jFÂfisÍ« mt® bg‰¿U¡f
nt©L«.
nkyitæ‹ fiy¥Ã‰F c£glhj xU bjhlU« mik¥ghf cŸsJ.
ghuhSk‹w¤Â‹ Ïuh{a rigia¥ nghy, mj‹ _‹¿š xU g§F cW¥Ãd®fŸ
x›bthU Ïu©L tUl§fS¡F¥ ÃwF XŒÎ bgW»‹wd®. nkyit cW¥Ãd®
MW tUl gjé¡fhy¤ij¥ bg‰WŸsh®. nkY« mt® f΋ÁY¡F kWKiw
nj®ªbjL¡f¥glyh«.
gâfŸ k‰W« mÂfhu§fŸ
1. rhjhuzknrhjh¡fŸm¿Kf¥gL¤j¥glyh«.
2. r£lrigahšÏa‰w¥g£lgzknrhjh¡fS¡FmJx¥òjšmë¡»wJ.
3. r£l rigahšÏa‰w¥gL»‹w gzknrhjh¡fis 14 eh£fS¡F«rhjhuz
knrhjh¡fis30eh£fS¡F«mJjhkj¥gL¤jyh«.
4. mj‹ jiytU« Jiz¤ jiytU« mj‹ cW¥Ãd®fëèUªJ
nj®ªbjL¡f¥gL»‹wd®.
5. gšntWtifahdelto¡iffS¡fhdgšntWFG¡fismJmik¡»wJ.
k‰W«
6. MSeuhš Ãufld¥gL¤j¥g£l Ïil¡fhy¢ r£l§fS¡F mJ x¥òjš
më¡»wJ.
bghJthfnt, nkyit xU my§fhu mitahf k£Lnk Âfœ»wJ. mjdhš,
mJxUeèªjmitahf¡fUj¥gL»wJ.#dhÂgÂnj®jèšmšyJmuÁayik¥ò¤
ÂU¤j knrhjh¡fë‹ x¥òjyë¥Ãš mJ g§nf‰gšiy. RU¡f¤Âš,ÑHitÍl‹
bjhl®ò¥ gL¤Jifæš, nkyit mÂfhuk‰wjhf cŸsJ. khãy r£lk‹w¤Â‹
Ïu©lh« mit mšyJ nkyit v‹W mij miH¥gJ bghU¤jk‰wjhf cŸsJ.
K‹d®F¿¥Ã£lij¥nghš,jäœeh£ošnkyitj‰nghJÏšiy.Mfnt,jäœehL
Xuitr£lk‹w¤ij¥bg‰WŸsJ.
2. r£lrig
x›bthU khãy¤ÂY«, bghJthf r£l¤Jiw v‹gJ r£lrig vd
bghUŸgL«. nkyitÍŸs khãy¤Âš Tl Ïnj ãiyjh‹. jäœehL r£l¤Jiw
r£lrigv‹wxnuxUmitiak£Lnkbg‰WŸsJ.
mik¥ò
muÁayik¥Ã‹ é 170-¡»z§f, xU khãy r£lrig 500-¡F äfhkY«
50-¡F FiwahkY« cW¥Ãd®fis¥ bg‰¿U¡F«. våD«, muÁayik¥ò¤
ÂU¤j¤Â‹_ykhfxUr£lrigæ‹Fiwªjg£rgy¤ijã®zæ¡F«mÂfhu¤ij
118 119
ghuhSk‹w« bg‰WŸsJ. jäœeh£L r£lrig 235 cW¥Ãd®fis¥ bg‰¿U¡»wJ.
Ïš 234 cW¥Ãd®fis taJ tªnjh® th¡Fçik mo¥gilæš nj®jš
bjhFÂfëèUªJ k¡fshš neuoahf nj®ªbjL¡f¥gL»‹wd®. k‰WKŸs xU
cW¥Ãd®M§»nyh-ϪÂaÏd¤ÂèUªJMSeuhšãaä¡f¥gL»wh®.ÏU¥ÃD«,
jhœ¤j¥g£ltF¥Ãd®k‰W«gH§Foæd®fS¡fhfmitæšÏl§fŸxJ¡f¥gL«.
jFÂfŸ
r£lrigcW¥Ãd® gjé¡fhf ngh£oæL«xU eg® ËtU»‹wjFÂfis¥
bg‰¿U¤jšnt©L«.
1.mt®xUϪÂa¡FokfdhfÏU¤jšnt©L«.
2.mt®25taJmilªÂU¡fnt©L«.k‰W«
3.ghuhSk‹w¢r£l¤jhštiuaiwbrŒa¥g£lk‰wjFÂfisÍ«mt®bg‰¿U¡f
nt©L«.
gjé¡fhy«
Ïašghfnt, r£lrigæ‹ gjé¡fhy« IªJ M©LfshF«. Mdhš, #«K
k‰W«fhZÛ®khãy¤Âšmj‹gjé¡fhy«MWM©LfŸv‹gJéÂéy¡fhF«.
ÏU¥ÃD«,é 356-‹go khãymtruãiy v‹WmiH¡f¥gL»‹w#dhÂgÂæ‹
Ãufld¥gL¤J« Mizæ‹ éisthf, vªj neuK« MSeuhš r£lrig
fiy¡f¥glyh«. é 352-‹go njÁa mtruãiyæ‹ fhuzkhf, r£lrigæ‹
gjé¡fhy« ghuhSk‹w¤jhš Ú£o¡f¥glyh«. Mdhš mJ xU tUl¤Â‰F äf¡
TlhJ.ÏU¥ÃD«,mtruãiy¥ Ãufld«thg°bg‰wÃwFMW khj¤Â‰FŸ òÂa
nj®jšfŸ el¤j nt©L«. Ïitjéu, gjé¡fhy« Kotj‰F K‹ng r£lrigia
fiy¥gj‰fhdgçªJiubrŒtj‰F,MSeçl«Kjyik¢r®jhdhfK‹tuyh«.
mÂfhu§fS«, gâfS«
jäœeh£oš r£lrig gšntW gâfis¢ brŒ»‹w xUmuÁaš ãWtdkhf
cŸsJ.mJËtU»‹wmÂfhu§fisÍ«gâfisÍ«brašgL¤J»wJ.
1. muÁayik¥ghšé¡f¥g£ltiuaiufis¤jéu,khãym£ltizk‰W«
bghJm£ltizM»at‰¿‹vªj¥ÃçéY«r£l«Ïa‰Wjš.
2. murh§f¤ijcUth¡Fjšk‰W«xê¤jš.
3. khãy¤Â‹ãÂfis¡f£L¥gL¤Jjš.
4. gzknrhjh¡fism¿Kf¥gL¤Âmitfisãiwnt‰Wjš.
5. ghuhSk‹w¤jhš ãiwnt‰w¥g£l muÁayik¥ò¤ ÂU¤j knrhjh
x¥òjY¡fhftªjhšmj‰Fx¥òjšmë¤jšmšyJkW¤jš.
6. jäœehL bghJ¥gâ Miza«, bghJ¡ f£L¥gh£lhs® k‰W«
jâ¡ifahs®k‰W«Ãwuhšrk®¥Ã¡f¥gL«m¿¡iffis¥gçÓè¤jš.
7. gšntWelto¡iffS¡fhdgšntWFG¡fismik¤jš
120 121
8. rghehafiuÍ«JizrghehafiuÍ«nj®ªbjL¤jš.
9. MS»‹w murh§f¤Â‰F vÂuhf e«Ã¡ifæšyh¤ Ô®khd«
bfh©LtUjš.k‰W«
10. ϪÂa#dhÂgÂæ‹nj®jèšg§nf‰wš.
nknyTw¥g£lmÂfhu§fŸr£lrig¡Fk£Lnkcç¤jhdjhF«.Ï›thwhf,
nfh£ghL k‰W« eilKiw ßÂæš r£lrig äFªj mÂfhu§fis¥ bg‰WŸsJ.
vdnt, r£lrig cW¥Ãd®fŸ (M.L.A) nkyit cW¥Ãd®fisél (M.L.C)mÂf
mÂfhu§fS«gâfS«bg‰WŸsd®.
r£l¤Jiwæ‹ k‰w K¡»a mYty®fŸ bjhl®ghf r£lrig mj‹
rghehafiuÍ«, Jiz rghehafiuÍ« nj®ªbjL¡»wJ. Ïnjnghy, nkyit mj‹
jiytiuÍ« Jiz¤ jiytiuÍ« nj®ªbjL¡»wJ. všyht‰W¡F« nkyhf
k¤Âa murh§f¤Â‹ jiyik tH¡f¿Piu¥ nghy, khãy jiyik tH¡f¿P®
r£l¤Jiwæ‹ cW¥Ãduhf Ïšyhkš r£l¤Jiw elto¡iffëš g§nf‰F«
cçikiaÍ«mÂfhu¤ijÍ«bg‰WŸsh®.
jäœeh£oš r£lrigæ‹ mik¥ò
1951-52èUªJ jäœehL r£lrig¡F cW¥Ãd®fŸ nj®Î¡fhd bghJ¤
nj®jšfŸ el¤j¥g£ld. nj®jšfëš bt‰¿bg‰w f£Áfë‹ étu§fŸ ÑnH
bfhL¡f¥g£LŸsd.
tçir v© tUl« MS§f£Á
1. 1952 fh§»u°
2. 1957 fh§»u°
3. 1962 fh§»u°
4. 1967 ÂKf
5. 1971 ÂKf
6. 1977 mÏmÂKf
7. 1980 mÏmÂKf
8. 1985 mÏmÂKf
9. 1989 ÂKf
10. 1991 mÏmÂKf
11. 1996 ÂKf
12. 2001 mÏmÂKf
13. 2006 ÂKf
14 2011 mÏmÂKf
15. 2016 mÏmÂKf
120 121
8.5 ca®ÚÂk‹w« k‰W« Jiz Ú¤Jiw
brašJiw k‰W« r£l¤JiwM»at‰iw¤ bjhl®ªJ, jäHf murh§f¤Â‹
_‹whtJ»isahfÚ¤JiwÏU¡»wJ.jäœeh£o‹ÚÂKiwca®ÚÂk‹w«k‰W«
Jiz ÚÂk‹w§fŸM»aÏu©LÃçthd ÚÂk‹w§fis¥ bg‰WŸsJ. rÛg¤Âš,
br‹id ca®ÚÂk‹w¤Â‹ »is kJiuæš 2004« M©L bjhl§f¥g£LŸsJ.
jäœeh£oš ca®ÚÂk‹w¤Â‹ mikél« br‹idæš cŸsJ k‰W« Jiz
ÚÂk‹w§fë‹ mikél§fŸ kht£l¤ jiyefu§fëY« mitfS¡F
ÑœãiyæY« cŸsd. ϧnf, bghJthf jäœeh£L Ú¤Jiw g‰¿a égu§fŸ
mL¤J¤ju¥g£LŸsd.
ca®ÚÂk‹w«
jäœeh£oš Ú¤Jiwæ‹ jiyikahf ca®ÚÂk‹w« Âfœ»wJ. mJ xU
jiyik ÚÂgÂiaÍ« k‰W« gy ÚÂgÂfisÍ« bg‰WŸsJ. jiyik ÚÂg ϪÂa
#dhÂgÂahš ãaä¡f¥gL»wh®. k‰w ÚÂgÂfŸ c¢rÚÂk‹w¤Â‹ jiyik ÚÂgÂ,
khãy MSe® k‰W« ca®Ú k‹w¤Â‹ jiyik ÚÂg M»nahUl‹ fyªJ
MnyhÁ¤jËò #dhÂgÂahš ãaä¡f¥gL»‹wd®. Ïij¤jéu ca®ÚÂk‹w¤Âš
ãYit¥ gâfis Ko¥gj‰fhf Ïu©L tUl§fS¡F äfhkš j‰fhèf¥
gjé t»¡f¡Toa TLjš ÚÂgÂfis ãakd« brŒtj‰F #dhÂg mÂfhu«
bg‰WŸsh®. nkY«, ca®ÚÂk‹w¤Â‹ xU ãuªju ÚÂg j‰fhèfkhf gâ¡F
tuhkèUªjhnyh mšyJ mtç‹ flikfis¢ brŒa KoahÂUªjhnyh mšyJ
j‰fhèfkhf¤ jiyik ÚÂgÂahf ãaä¡f¥g£lhnyh mªj Ïl¤Âš xU braš
ÚÂgÂiaãaä¡f#dhÂgÂmÂfhu«bg‰WŸsh®.ca®ÚÂk‹w¤Â‹xU ÚÂg 62
taJKoÍ«tiugjét»¥gh®.ãuªju,TLjšmšyJbrašÚÂgÂx›bthUtU«
gjé¡fhy«Kotj‰FK‹òËtU«têfëšgjéiaé£Léyfyh«.
1. #dhÂg¡FvGÂrk®¥Ã¤JÏuhídhkhbrŒtjhš.
2. #dhÂgÂahš c¢rÚÂk‹w ÚÂgÂahf ãaä¡f¥g£lhš mšyJ xU
cŒ®ÚÂk‹w¤ÂèUªJ ntW ca®ÚÂk‹w¤Â‰F Ïl kh‰w« brŒa¥g£lhš,
k‰W«
3. J®el¤ijmšyJÂwikæ‹ik fhuzkhf¥ ghuhSk‹w¤Â‹ <uitfëš
#dhÂgÂciu¥gogjééy¡f¥g£lhš.
jFÂfŸ
ca®ÚÂk‹w ÚÂg ãakd¤Â‰F muÁayik¥Ã‹ ËtU»‹w jFÂfŸ
tiuaW¡f¥g£LŸsd.
1.mt®xUϪÂa¡FokfdhfÏU¤jšnt©L«.
2.mt®62taJKoªjtuhfÏU¤jšTlhJ.
3. ϪÂaãy¥gu¥ÃšÚ¤JiwæšÚÂ¥gâiamt®bg‰¿UªÂU¡fnt©L«;
mšyJ
4. FiwªjJ 10 tUl§fshtJ xU ca®ÚÂk‹w¤Âš X® tH¡f¿Puhf
ÏUªÂU¡fnt©L«.
122 123
ÚÂgÂfë‹ RjªÂu«
c¢rÚÂk‹w¤Â‹ ÚÂgÂfis¥nghy, ca®ÚÂk‹w ÚÂgÂfë‹ RjªÂu¤ij
ãiyãW¤jËtU«têfëdhšmuÁayik¥òehL»wJ.
1. ca®ÚÂk‹w ÚÂgÂfŸ K¡»akhd muÁayik¥ò MizÍçikahs®fshf
cŸsd®.
2. khãy¤Â‹ bjhF¥ò ãÂæèUªJ ÚÂgÂfë‹ r«gs§fS«, gofS«
tH§f¥g£L»‹wd.
3. muÁayik¥òéÂ360-‹goãÂmtruãiy¡fhy¤Âšjéu,xUÚÂg¡F
tH§f¡Toa r«gs¤ijÍ«, gofisÍ« k‰W« mtç‹ gâ XŒé‰F¥
Ëd® cŸs cçikfisÍ« rYiffisÍ« ghuhSk‹w¤jhš Fiw¡f
mšyJntWgL¤jKoahJ.
4. c¢rÚÂk‹w ÚÂgÂæ‹ gjé Ú¡f¤ij¥ nghy, ca®ÚÂk‹w ÚÂgÂæ‹
gjéÚ¡fK«xUfodkhdtêKiwahšÃ‹g‰w¥gL»wJ.k‰W«
5. xU ÚÂg jdJ gâ XŒÎ¡F¥ Ëd® v›éj tUthŒ jU« gjéiaÍ«
t»¤jšTlhJ.
mÂfhutu«ò« mÂfhu§fS«
muÁayik¥Ã‹go br‹id ca®ÚÂk‹w« ËtU»‹w mÂfhu tu«igÍ«,
mÂfhu§fisÍ«bg‰WŸsJ.
1. Mu«g Kiwp£L mÂfhutu«ò
K«ig, bfhšf¤jh k‰W« br‹id M»a _‹W khãy efu§fS«
j§fSila khãy efu§fëš cUthF« Áéš k‰W« F‰w tH¡Ffëš Mu«g
Kiwp£L mÂfhutu«ig¥ bg‰¿Uªjd. ÏU¥ÃD«, 1973 M« M©o‹ F‰w
têKiw¢ r£l¤jhš ca®ÚÂk‹w¤Â‹ Mu«g Kiwp£L F‰w mÂfhu tu«ò
KGtJ« vL¡f¥g£lJ. Áéš tH¡Ffis el¤Jtj‰F efu Áéš ÚÂk‹w§fŸ
mik¡f¥g£LŸs nghÂY«, ca®ÚÂk‹w¤Â‹ Mu«g Kiwp£L Áéš
mÂfhutu«òxê¡f¥gléšiy.mjhtJ,tH¡»‹kÂ¥ÕLca®é‹fhuzkhfmJ
xê¡f¥gléšiy.
2. nkš Kiwp£L mÂfhutu«ò
jäœeh£oš ca®ÚÂk‹w« jiyaha ÚÂk‹wkhf cŸsJ. Áéš k‰W« F‰w
tH¡FfŸÏu©oY«nkšKiwp£LmÂfhutu«igmJbg‰WŸsJ.ÁéšgFÂæš,
kht£l ÚÂgÂæ‹ KoéèUªJ«, ca® kÂ¥Õ£o‹ fhuzkhf¤ Jiz ÚÂgÂæ‹
KoéèUªJ«neuoahfnkšKiwpLfŸca®ÚÂk‹w¤Â‰FtU»‹wd.
3. ÚÂ¥nguhiz mÂfhutu«ò
ϪÂa muÁayik¥ò totik¥ò¡ FGé‹ jiytuhd Ã.M®. m«ng¤fç‹
fU¤Â‰»z§f, éÂ-32 muÁayik¥Ã‹ cæU« ÏjaK« MF«. Vbd‹whš,
ÚÂ¥nguhizfŸ_ykhf x›bthU ϪÂa¡ Fokfë‹cçikfŸ, RjªÂu« k‰W«
122 123
rYiffŸngh‹wt‰iwmJghJfh¡»wJ.mnjnghy,éÂ226-‹goca®ÚÂk‹w«
ÚÂ¥nguhizmÂfhutu«ig¥bg‰WŸsJ.M£bfhz®nguhiz,f£lis¥nguhiz,
jL¥ò¥nguhiz, rh‹Wnguhiz k‰W« jFÂédh¥ nguhiz ngh‹w IªJ
nguhizfŸcŸsd.
4. f©fhâ¡F« mÂfhu«
ca®ÚÂk‹w« ÏuhQt¤ Ô®¥gha§fis¤jéu, jdJ mÂfhu tu«Ã‹
gu¥ÃYŸs mid¤J ÚÂk‹w§fisÍ« k‰W« Ô®¥gha§fisÍ« f©fhâ¡F«
mÂfhu¤ij¥bg‰WŸsJ.c©ikæš,mJguªjmÂfhu¤ij¥bg‰WŸsJ.
5. khãy Ú¤Jiwæ‹ jiyikaf«
khãy Ú¤Jiwæ‹ jiyikafkhf, ca®ÚÂk‹w« jdJ nkšKiwp£L
k‰W« nk‰gh®it mÂfhu tu«ig¤jéu, Áy F¿¥Ã£l étfhu§fëš Jiz
Ú¤Jiwæ‹ ÛJ ã®thf¡ f£L¥gh£il¥ bg‰WŸsJ. Ï›thwhf, ca®ÚÂk‹w«
mÂfhu« bghªjjhf cŸsJ. nkY«, mJ gÂÎ ÚÂk‹wkhfΫ brašgL»wJ.
všyht‰W¡F« nkyhf, khãy¤Â‹ äfK¡»akhd tH¡Ffis¤ Ô®¤Jit¥gj‰F
mk®ÎmÂfhutu«igÍ«mJbg‰WŸsJ.
Jiz ÚÂk‹w§fŸ
Áéš têKiw r£l¤Jl‹ bjhl®òŸs Áéš ÚÂk‹w§fŸ k‰W« F‰w
têKiw¢ r£l¤Jl‹ bjhl®òŸs F‰wéaš ÚÂk‹w§fŸ ngh‹w Ïu©L
tiffshf¤ Jiz ÚÂk‹w§fŸ Ãç¡f¥gL»‹wd. m»y ϪÂa ÚÂgÂfŸ
r§f¤Â‹ tH¡»‰»z§f, (1989) ehL KGtJ« Jiz Ú¤Jiwæ‹ ÚÂ
mYty®fëš xnukhÂçahd gjéãiy bfh©Ltu c¢rÚÂk‹w« tèÍW¤J»wJ.
mjhtJ, Áéš g¡f¤Âš kht£l ÚÂgÂ, TLjš kht£l ÚÂgÂ, Áéš ÚÂgÂ
(KJãiy¥ ÃçÎ) k‰W« Áéš ÚÂg (Ïsãiy¥ ÃçÎ) v‹w goãiyÍ«, F‰wéaš
têKiw¢r£l«tiuaW¤jgoF‰wéašg¡f¤Âšbrr‹°ÚÂgÂ,TLjšbrr‹°
ÚÂgÂ, Kj‹ik Ú¤Jiw eLt® k‰W« Ú¤Jiw eLt® v‹w goãiyÍ« ÏU¡f
nt©Lbk‹W c¢r ÚÂk‹w« tèÍW¤ÂaJ. ÑnH tU»‹w m£ltiz Jiz
ÚÂk‹w§fë‹goãiyia¡fh©Ã¡»wJ.
Jiz ÚÂk‹w§fë‹ goãiyia¡ fh£L« m£ltiz
Áéš g¡f« F‰wéaš g¡f«
1.kht£lÚÂg brr‹°ÚÂgÂ
↑ ↑
2.TLjškht£lÚÂg TLjšbrr‹°ÚÂgÂ
↑ ↑
3.ÁéšÚÂgÂ(KJãiy¥ÃçÎ) Kj‹ikÚ¤JiweLt®
↑ ↑
4.ÁéšÚÂgÂ(Ïsãiy¥ÃçÎ) Ú¤JiweLt®
124 125
ϤJl‹, ÁW fhuz ÚÂk‹w§fS« cŸsd. ÃuhªÂa ÁW fhuz§fŸ
r£l¤Â‹go Ï›tifahd ÚÂk‹w§fŸ kht£l msényh mšyJ khãy ÁW
fhuz§fŸÚÂk‹wr£l¤Â‹gokhefu§fënyhmik¡f¥gL»‹wd.
khãy ca®ÚÂk‹w¤Â‹ MnyhridÍl‹ MSeuhš xU kht£l ÚÂgÂ
ãaä¡f¥gLth®v‹W«,gâãakd«,Ïlkh‰w«k‰W«gjéca®Îngh‹witfS«
Ïnj tifæš ÏU¡F« v‹W« muÁayik¥ò TW»wJ. khãy ÚÂ¥ gâæ‹
Ãw vªj¥ gjéæ‹ gâãakd« bjhl®ghf, khãy bghJ¥gâ Miza« k‰W«
ca®ÚÂk‹w¤Jl‹ MnyhÁ¤J cUth¡»a éÂfë‹go MSeuhš ãakd«
brŒa¥gL« v‹W muÁayik¥ò TW»wJ. é 235¡»z§f, Jiz ÚÂ¥gâ
cW¥Ãd®fŸÛjhdã®thf¡f£L¥ghLca®ÚÂk‹w¤Jl‹cŸsJ.
FL«g ÚÂk‹w§fŸ
Kiwahd ÚÂk‹w§fë‹ goãiyfSl‹, ϪÂahéš gšntW khãy§fëš
FL«g ÚÂk‹w§fS« mik¡f¥gL»‹wd. 1984M«M©o‹ FL«g ÚÂk‹w§fŸ
r£l¤Â‰»z§f,mÂf¢bryéd«ÏšyhkštH¡Ffis¤Ô®¥gJk‰W«Kiwahd
ÚÂk‹w§fëš mÂf¢ bryÎ V‰gLtJ ngh‹wt‰iw¡ fU¤Âš vL¤J¡bfh©L,
ÂUkz§fŸ k‰W« FL«g étfhu§fŸ bjhl®ghd tH¡Ffis érhç¥gj‰F
Ï›tifahd ÚÂk‹w§fŸ mÂfhu§fisÍ«, mÂfhu tu«igÍ« bg‰WŸsd.
FL«g«, éthfu¤J, tuj£riz ngh‹wt‰¿‹ Ãu¢ÁidfŸ bjhl®ghd
étfhu§fS« Ï›éj ÚÂk‹w§fshš ftå¡f¥gL»‹wd. Ï›éj ÚÂk‹w§fŸ
ÁéštêKiw¢r£l¤ij¥Ã‹g‰W»‹wd.
8.6 brayf«
ϪÂahéš x›bthU khãyK« mj‹ brhªj brayf¤ij¥ bg‰WŸsJ.
mJ khãy ã®thf¤Â‹ eu«ò k©lykhf ÏU¡»wJ. mJ murh§f¤Â‹ gšntW
Jiwfis¥bg‰WŸsJ.xUJiwæ‹muÁašjiytuhfmik¢rU«,m¤Jiwæ‹
ã®thf¤ jiytuhf¢ brayU« cŸsd®. xU bray® x‹W mšyJ Ïu©L
JiwfS¡F¤ jiytuhf ÏU¡»‹w ntisæš, jiyik¢ bray® x£Lbkh¤j
brayf¤Â‹ jiytuhf ÏU¡»wh®. bray® v‹gt® tH¡fkhf xU _¤j m»y
ϪÂa¥gâmYtyuhfΫbghJã®th»ahfΫcŸsh®.Ϫjé¡FéÂéy¡fhf
bghJ¥g⤠Jiw xU Áw¥ò ã®th»ahd jiyik¥ bgh¿ahsuhš jiyik
t»¡»¥gL»wJ. jäœeh£oš brayf« jiyik¢ brayf« v‹WmiH¡f¥gL»wJ.
mJbr‹idòåj#h®{nfh£ilæšmikªJŸsJ.
JiwfŸ
bghJthfnt, brayf¤Âš Jiwfë‹ v©â¡if khãy¤Â‰F khãy«
ntWgL»wJ.mJ15JiwfëèUªJ35JiwfŸtiucŸsJ.jäœeh£ošjiyik¢
brayf¤ÂšcŸsl§»ÍŸsJiwfŸÃ‹tU»‹wd.
1. bghJã®thf«
2. cŸJiw
124 125
3. ãÂ
4. gâahs®k‰W«ã®thf¢Ó®ÂU¤j§fŸ
5. tUthŒ
6. Áiw
7. td«
8. étrha«
9. bjhêyhs®k‰W«ntiythŒ¥ò
10. gŠrha¤Juh{ía«
11. bghJ¥gâfŸ
12. fšé
13. £lälš
14. Ú®¥ghrd«k‰W«ä‹rhu«
15. r£l«
16. r_fey«
17.Å£LtrÂ
18. Áéšéãnahf«
19. ngh¡Ftu¤J
20.cŸsh£Ámurh§f«
21. tçéÂ¥ò
22. bjhêšfŸ
23.és«gu«k‰W«jftš
24.T£LwÎ
25. Rfhjhu«
gâahs®fë‹ goãiy
jäœeh£o‹jiyik¢brayf«ãiyahdgjé¡fhy¤Â‰Fãaä¡f¥gL»‹w
mYty®fis¥bg‰WŸsJ. jäœeh£ošmurh§fCêa®fë‹XŒÎtaJ 58MF«.
m»y ϪÂa¥ gâahs®fisÍ«, jäœehL bghJ¥gâMiza¤jhš gâãakd«
bra¥gL»‹w mYty®fisÍ« brayf« bg‰WŸsJ. xU Jiwæš cŸs brayf
mYty®fë‹goãiyËtUkhWcŸsJ.
126 127
bray®
↑TLjšbray®
↑Ïiz¢ bray®
↑Jiz¢ bray®
↑cjé¢bray®
↑rh®ò¢ bray®
↑ÃçÎmYty®
↑cjé¥ÃçÎmYty®
↑cjéahs®fŸ
↑RU¡bfG¤j®k‰W«j£l¢r®fŸ
↑mYtyfcjéahs®fŸ
brayf¤Â‹ gâfŸ
brayf«xUMnyhrid¢braèahfÏUªJbfh©LbghJ¡bfhŸiffë‹
mKyh¡f¤Âš brašJiwfS¡F Mnyhrid tH§f¡ flik¥g£LŸsJ. mj‹
mo¥gil¥ gâahf ÏU¥gJ mik¢r®fŸ j§fsJ flikfis ãiwnt‰Wtj‰F
cjéòçtjhF«.mJËtU»‹wgâfis¢brŒ»wJ.
1. khãy murh§f¤Â‹ bfhŸiffisÍ« £l§fisÍ« brayf«
cUth¡F»wJ.
2. khãy murh§f¤Â‹ bfhŸiffisÍ« £l§fisÍ« mJ
xU§»iz¡»wJ.
3. khãytuÎbryΤ£l¤ijmJjahç¡»wJ.k‰W«bghJ¢bryéd¤Â‹
ÛJf£L¥ghLé¡»wJ.
4. r£l§fŸk‰W«éÂfismJjahç¡»wJ.
5. fs Kfikfshš mKyh¡f« brŒa¥gL»‹w bfhŸiffisÍ«
£l§fisÍ«mJnk‰gh®itæL»wJ.
6. bghJ¡bfhŸiffë‹mKyh¡fKoÎfismJMŒ»wJ.
7. k‰wkhãymurh§f§fSl‹mJbjhl®òfisãiyãW¤J»wJ.
8. mik¥òk‰W«Kiwfë‹_ykhfmik¥òKiwK‹nd‰w¤ijts®¡fmJ
Mu«gelto¡iffisvL¡»wJ.
126 127
9. r£lrig cW¥Ãd®fŸ nf£f¡Toa nfŸéfS¡F gÂyë¥gJ ngh‹w
r£l¤Jiw¡Fmik¢r®fŸbrŒÍ«bghW¥òfS¡FmJcjéòç»wJ.
10. Jiwfë‹ jiyt®fis mJ ãaä¡»wJ k‰W« r«gs« ngh‹w
mJbjhl®ghdgâfis¡ftå¡»wJ.
11. gâéÂfŸk‰W«mitfë‹ÂU¤j§fS¡FmJx¥òjšmë¡»wJ.
12. khãy¤Â‹ ãÂãiyia nk«gL¤Jtj‰fhd rh¤Âa¡ TWfis mJ
MuhŒ»wJ.
13. khãymurh§f¤Â‹xUÁªjid¡fsŠÁakhfmJgâòç»wJ.
14. brayf¤Â‹Kiwahdbrašgh£ošjiyik¢brayU¡FmJcjλwJ.
k‰W«
15. k¡fëläUªJ òfh®fŸ, é©z¥g§fŸ k‰W« KiwpLfis¥ bg‰W
mitfismJÔ®¤Jit¡»wJ.
jiyik¢ bray®
jiyik¢bray®khãy¢brayf¤Â‹brašJiw¤jiytuhfcŸsh®.khãy
ã®thf¤Â‹ ã®thf¤ jiytuhf mt® cŸsh® k‰W« khãy ã®thf¥ goãiyæ‹
c¢r¤Âš ㉻wh®. c©ikæš, mt® mid¤J bray®fë‹ jiytuhf ÏUªJ
mid¤J¤ JiwfisÍ« f£L¥gL¤J»wh®. mt® khãy¤Âš äfΫ _¤j Áéš
gâahsuhf ÏU¡»wh®. khãy murh§f¤jhš jahç¡f¥g£l braš éÂfëš
F¿¥Ãl¥g£LŸs mÂfhu§fisÍ« gâfisÍ« mt® bg‰WŸsh®. nkY«,
kuòfëèUªJ« Áy mÂfhu§fis mt® bgW»wh®. mt® ËtU»‹w Ãujhd
gâfisÍ«,k‰wgâfisÍ«brŒ»wh®.
Ãujhd gâfŸ
1. Kjyik¢rU¡F xU Mnyhrfuhf, khãy mik¢r®fshš mD¥g¥gL«
K‹tiuÎfë‹ã®thfcŸsl¡f§fisjiyik¢bray®és¡F»wh®.
2. mik¢r®FGé‰Fbrayuhf,mik¢r®FGT£l§fS¡fhdãfœ¢Áãuiy
mt®jahç¡»wh®.k‰W«mj‹brašghLfë‹gÂÎfis¥ghJfh¡»wh®.
3. Áéš gâæ‹ jiytuhf, _¤j khãy Áéš gâahs®fë‹ ãakd«,
Ïlkh‰w«k‰W«gjéca®Îbjhl®ghdt‰iwmt®ftå¡»wh®.
4. jiyik xU§»iz¥ghsuhf, JiwfS¡F Ïilnaahd xU§»z¥ig
neh¡» mt® gâòç»wh®. JiwfS¡»ilnaahd Á¡fšfis¥
ngh¡Ftj‰F mik¡f¥g£LŸs xU§»iz¥ò¡ FGé‹ jiytuhf mt®
ÏU¡»wh®.
5. ÁyF¿¥Ã£lJiwfë‹jiytuhf,mitfisnk‰gh®itæL»wh®k‰W«
f£L¥gL¤J»wh®.k‰W«
6. Á¡fš Ô®¡F« ã®th»ahf, btŸs«, tw£Á, Ïd¡ fytu§fŸ ngh‹w
Á¡fyhdneu§fëšäfΫK¡»ag§»šmt®brašgL»wh®.
128 129
k‰w gâfŸ
1. JiwfS¡FŸ ml§fhj mid¤J étfhu§fisÍ« jiyik¢ bray®
ftå¡»wh®.
2. x£Lbkh¤jbrayf¤Â‹ÛjhdbghJnk‰gh®itk‰W«f£L¥gh£ilmt®
brašgL¤J»wh®.
3. bjhl®òilakhãycW¥ÃduhfcŸsk©ly¡f΋Áè‹brayuhfRH‰Á
Kiwæšmt®brašgL»wh®.
4. brayf¡ f£ol«, mik¢r®fSl‹ bjhl®òila gâahs®fŸ, brayf
üyf« k‰W« brayf¤Jiwfë‹ gâahs®fŸ Ûjhd ã®thf¡
f£L¥gh£ilmt®bg‰WŸsh®.
5. khãy murh§f«, k¤Âa murh§f« k‰W« Ãw khãy murh§f§fŸ
ngh‹witfS¡»ilnajftè‹Ãujhdtêahfmt®ÏU¡»wh®,
6. r£l«k‰W«xG§F,£lälšngh‹wã®thf¤ÂšxUK¡»ag§»šmt®
brašgL»wh®.k‰W«
7. khãymurh§f¤Â‹xUng¢rhsuhfmt®brašgL»wh®.
8. njÁats®¢Á¡f΋Áè‹T£l§fëšmt®fyªJbfhŸ»wh®.
9. khãy murh§f¤Â‹ jiyik bghJk¡fŸ bjhl®ò mYtyuhf mt®
brašgL»wh®.
10. muÁayik¥òé 356-‹go khãy¤Âš #dhÂgÂM£ÁmKšgL¤j¥gL«
nghJ, k¤Âa Mnyhrf®fŸ ãaä¡f¥glhkš ÏU¡F«nghJ MSeU¡F
Kj‹ikMnyhrfuhfmt®brašgL»wh®.
Ï›thwhf, bkh¤j¤Âš jäœeh£o‹ jiyik¢ brayf« khãy ã®thf¤Â‹
eu«ò k©lykhf ÏU¡»wJ. Ïnjnghy, jäœeh£oš mid¤J¢ bray®fë‹
jiytuhfcŸsjiyik¢bray®F¿¥ghf¢brayfã®thf¤Â‹eu«òKiwikahf
ÏU¡»wh®.
8.7 ÑœãiyæYŸs »uhk mYty® (VAO) tiuæyhd kht£l ã®thf mik¥ò« mitfë‹ gâfS«
ϪÂahéš ã®thf¤Â‹ mo¥gil myfhf kht£l« cŸsJ. ‘‘jå ã®thf
neh¡f¤Â‰fhf xJ¡f¥g£l ãy¥gu¥ng kht£l«’’ v‹W M¡°ngh®L M§»y¢
brhšyfuh Ïy¡fz¥gL¤J»wJ. xU kht£l« bghJthf bgça efu¤Â‹ ÛJ
bgaçl¥gL»wJ. Mjyhš, goãiy ã®thf¤Â‹ xU ã®thf myfhf kht£l«
cŸsJ.mªj¥ goãiyã®thfkhdJ»uhk§fŸ,ÁW efu§fŸk‰W«bgUefu§fŸ
ngh‹w ónfhs¥ gu¥gsÎ fs§fë‹ v©â¡ifia¥ bg‰WŸsJ. vdnt, xU
kht£lkhfr£l¥goahfm¿KfkhdxUfskhfÏU¥gjhš, `kht£lã®thf«’v‹w
th®¤ijmurh§f¥ gâfë‹ nkyh©ik vd¥ bghUŸgL»wJ. ϪÂahéš Cuf
kht£l«, efu kht£l«, bjhêš kht£l«, Ëåiy kht£l« k‰W« kiy kht£l«
v‹WIªJtiffŸcŸsd.
128 129
kht£l ã®thf¤Â‹ j‹ikfŸ
bghJthfnt,kht£lã®thf«Ã‹tU»‹wj‹ikfis¥bg‰WŸsJ.
1. kht£lmséšjh‹khãymurh§f«k¡fSl‹bjhl®òbfhŸstU»wJ.
2. Mnyhrid¢ braèmšyJbrayf¥ gâfS¡F gÂyhf kht£l ã®thf«
xUfs¥gâahfcŸsJ.
3. kht£l mséyhd Ãu¢ÁidfŸ kht£l« bjhl®ghd °jyRa
j‹ikahditfshfcŸsd.
4. kht£lmséšbfhŸifcUth¡f«KotilªJmKyh¡f«bjhl§F»wJ.
5. khãymurh§f¤Â‹ÏWÂKftuhfΫ,kht£l¤Âšvªj¢brašghLmšyJ
ãfœÎ¡fhd‘m›élkåj‹’v‹W«kht£lmYty®ÏU¡»wh®.k‰W«
6. kht£l¤Âš myFfë‹ gâ¢brašghL x£Lbkh¤jkhf cŸsJ. mÂf
v©â¡ifÍŸs JiwfŸ kht£l mséš j§fsJ fs Kfikfis¥
bg‰WŸsd.
kht£l mséyhd gâahs®fŸ
kht£l ã®thf¤Â‹ jiytuhf kht£lM£Áahs® cŸsh®. 1772š tUthŒ
tNè¤jš k‰W« Ú tH§Fjš M»a Ïu£il neh¡f¤Â‰fhf, KjšKjèš
thu‹nA°o§° v‹gtuhš kht£l M£Áahs® gjé cUth¡f¥g£lJ. rçahf¡
T¿dhš, Mu«g¤Âš ãytUthŒ tNè¥gj‰fhf k£Lnk kht£l M£Áahs®
ÏUªjh®. Mdhš, j‰nghJ kht£l M£ÁahsU¡F äFÂahd gâfŸ cŸsd.
kht£lM£Áahsç‹bghJthdg§FfS«gâfS«Ã‹tUkhW.
1. kht£lM£Áahsuhf,ãytUthiatNè¥gj‰Fmt®flik¥g£lt®.
2. kht£l ÚÂgÂahf, kht£l¤Âš r£l« k‰W« xG§if guhkç¡f mt®
flik¥g£LŸsh®.
3. kht£l mYtyuhf, kht£l¤Â‰FŸ r«gs«, Ïlkh‰w« ngh‹w gâahs®
éra§fisftå¡fmt®flik¥g£lt®.
4. nk«gh£L mYtyuhf, Cuf nk«gh£L¤ £l§fë‹ mKyh¡f¤Â‰F
bghW¥òilatuhfmt®cŸsh®.
5. nj®jš mYtyuhf, kht£l¤Âš ghuhSk‹w«, khãy¢ r£lrig k‰W«
cŸsh£Á murh§f« M»aitfS¡F el¤j¥gL« nj®jšfS¡F mt®
jiytuhf ÏU¡»wh®. vdnt, kht£l¤Âš nj®jš gâfis mt®
xU§»iz¡»wh®.
6. kht£lk¡fŸbjhiffz¡bfL¥òmYtyuhfg¤JtUl§fS¡FxUKiw
k¡fŸbjhiffz¡bfL¥òbrašghLfismt®el¤J»wh®.
7. jiyik¥ghJfh¥òmYtyuhf,kht£l¤ÂšäfK¡»akhdt®fë‹R‰Wyh
k‰W«j§FjèšghJfh¡fmt®flik¥g£lt®.
130 131
8. xU§»iz¥ghsuhf, kht£l mséyhd k‰w gâahs®fisÍ«
JiwfisÍ«mt®nk‰gh®itæL»wh®.
9. kht£l£lmKyh¡fFGé‰Fmt®jiyikt»¡»wh®.
10. kht£l¤Âš bghJ éHh¡fë‹ nghJ khãy murh§f¤Â‹ mYtyf¥
ÃuÂãÂahfmt®brašgL»wh®.
11. khãymurh§f¤Â‹bghJk¡fŸbjhl®òmYtyuhfmt®brašgL»wh®.
12. Ïa‰if¢ Ó‰w¤Â‹ nghJ« k‰w mtru ãiyfë‹ nghJ« Á¡fš Ô®¡F«
jiyikã®th»ahfmt®brašgL»wh®.
13. cŸsh£Á murh§f ãWtd§fis mt® nk‰gh®itæL»wh® k‰W«
f£L¥gL¤J»wh®.
14. Áéš,ghJfh¥ò¤bjhl®ghdgâfismt®nk‰bfhŸ»wh®.k‰W«
15. czÎ k‰W« m¤ÂahtÁa¥ bghU£fë‹ Áéš éãnahf§fS¡F mt®
bghW¥òilatuhfÏU¡»wh®.
vdnt, kht£l mséš kht£l M£Áahs® gšntW gâòçÍ« gâahsuhf
cŸsh®.c©ikæš,k¡fS¡fhfmÂfv©â¡ifÍŸs£l§fismKšgL¤j¡
flik¥g£LŸs murh§f¤Â‹ bghJey muR¡ bfhŸif¡nf‰g, xU kht£l
M£ÁahsU¡F mÂfkhd gâ¥gS¢ brašghLfŸ cŸsd. eilKiwæš, kht£l
M£Á¤jiyt®gjéäfmÂfkÂ¥òŸsjhfcŸsJ.kht£lã®thf¤Â‹ehafdhf
kht£l M£Á¤jiyt® cŸsh®. kht£l mséyhd k‰w K¡»a gâahs®fŸ
ËtU»‹wd®.
1. fhtšf©fhâ¥ghs®
2. kht£lkU¤JtmYty®
3. kht£lRfhjhumYty®
4. kht£ltdmYty®.
5. T£LwÎr§f§fë‹Jiz¥gÂths®
6. kht£létrhamYty®
7. kht£lbjhêšfŸmYty®
8. kht£lÚÂgÂ
9. ËåiytF¥òeymYty®
10. ÁiwfŸf©fhâ¥ghs®
11. kht£lbjhêyhs®mYty®
nfh£l msÎ
jäœeh£oš, F¿¥ghf tUthŒ ã®thf¤Â‰F« r£l« k‰W« xG§if
guhkç¡fΫ nfh£l ã®thf¤ jiytuhf tUthŒ nfh£l mYty® cŸsh®.Mdhš,
nfh£lmséyhdnk«gh£Lã®thf«cjéÏa¡Fd®(nk«ghL)v‹gtuhšjiyik
130 131
t»¡f¥gL»wJ. (K‹d® nfh£l nk«gh£L mYty® - DDO). cjé Ïa¡Fd®
(nk«ghL) v‹wmYtyç‹Ñœétrha«,T£LwÎ,bjhêš, fšé,éy§Fguhkç¥ò
k‰W« Rfhjhu« ngh‹witfS¡fhd éçth¡f mYty®fŸ gâahs®fshf
cŸsd®.
jhYfh msÎ
jäœeh£oš jhYfh mséyhd ã®thf¤Â‹ jiytuhf¤ jhÁšjh®
v‹w t£lh£Áa® cŸsh®. ϧnf, jhYfh v‹gJ t£l« v‹W bghUŸgL«.
t£l mséš t£lh£ÁaU¡F cjé òçtj‰F¤ Jiz t£lhÁa®fŸ cŸsd®.
nk«gh£L ã®thf¤Â‰fhfCuh£Á x‹¿a§fŸ cŸsd.Cuh£Á x‹¿aMiza®
mšyJ Ãsh¡ nk«gh£L mYty® (BDO) mj‹ jiytuhf ÏU¡»wh® k‰W«
mtU¡F¡Ñœétrha«, Rfhjhu«,T£LwÎ,éy§F guhkç¥ò, fšé k‰W« bjhêš
ngh‹witfS¡fhdéçth¡fmYty®fS«cŸsd®.
î¡fh msÎ
î¡fhmséyhdtUthŒã®thf¤Â‹jiytuhftUthŒMŒths®cŸsh®.
î¡fh v‹gJ Jiz t£l« v‹W bghUŸgL«. jäœeh£oš x›bthU jhYfhΫ
gy î¡fh¡fshf¥ Ãç¡f¥gL»wJ. Mdhš,Ïj‹ bga® khãy¤Â‰F khãy«
ntWgL»wJ.
»uhk msÎ
»uhk mséyhd ã®thf¤Â‹ jiytuhf »uhk ã®thf mYty® ÏU¡»wh®.
fs¤Âš F¿¥ghf »uhk¤Âš äf K¡»akhd gâahsuhf mt® cŸsh®.
mtU¡F¡Ñœ»uhkk£l¤Âyhdgâahs®fŸcŸsd®.tUthŒ,fhtšk‰W«bghJ
ã®thf¡ flikfis mt® brŒ»wh®. »uhk mséš murh§f¤Â‹ ÃuÂãÂahfΫ
mt®brašgL»wh®.
gæ‰Á
gFÂ m
I. nfho£l Ïl§fis ãu¥òf.
1. ϪÂa muÁayik¥Ã‹ __________ gFÂæš khãy murh§f«
és¡f¥gL»wJ.
2. MSe®khãybrašJiwæ‹__________ jiytuhfcŸsh®.
3. khãy¤Âšmik¢ruit__________ ¡FbghW¥òilajhfcŸsJ.
4. 1963š nf. fhkuh{__________ ¡»z§f jdJ Kjyik¢r® gjéia
ÏuhídhkhbrŒjh®.
5. khãyr£l¤Jiwæ‹nkyitahf__________ cŸsJ.
6. ca®ÚÂk‹wÚÂgÂfŸ__________ Mšãaä¡f¥gL»‹wd®.
132 133
7. r£l¡f΋ÁšcW¥Ãd®fë‹gjé¡fhy«___________ MfcŸsJ.
8. brayf¤ÂšxUJiwæ‹ã®thf¤jiyt®__________ Mth®.
9. ÚÂ¥nguhizfë‹v©â¡if___________ MF«.
10. kht£lã®thf«__________ ã®thfkhfcŸsJ.
II. ËtUgt‰iw bghU¤Jf.
11. éÂ370 - MSe®
12. éÂ153 - Kjyik¢r®
13. éÂ163 - nkyit
14. éÂ170 - #«Kk‰W«fhZÛ®
15. éÂ171 - njÁamtruãiy
16. éÂ352 - r£lrig
gFÂ M
17. MSeç‹muÁayik¥òãiyiavGJf.
18. mik¢ruitæ‹gâfisés¡Ff.
19. r£lrignj®jèšngh£oæLnthU¡FÏU¡fnt©oajFÂfŸahit?
20.»uhkã®thfmYty®g‰¿F¿¥bgGJf.
gFÂ Ï
21. jäœeh£o‹r£l¤Jiwia¥g‰¿vGJf.
22. ca®ÚÂk‹w¤Â‹mÂfhutu«òfŸahit?
23. jiyik¢brayç‹gâfŸv‹d?
gFÂ <
24.MSeç‹mÂfhu§fisÍ«gâfisÍ«éth¡f.
25.Kjyik¢rç‹g§»idÍ«gâfisÍ«és¡Ff.
26. kht£lM£Á¤jiyt®g§»idÍ«gâfisÍ«étç¡f.
132 133
m¤Âaha« 9
jäœeh£oš cŸsh£Á murh§f«
(Local Self Government)Áw¥ò m«r§fŸ
cŸsh£Á murh§f¤Â‹ jªij vd¥ ngh‰w¥gL« ç¥g‹ Ãuòthš m¿Kf«
brŒa¥g£l »uhk¥òw k‰W« Cuf cŸsh£Á murh§f§fŸ ËtU« Áw¥ghd
m«r§fis¡bfh©LŸsd.
1. cŸsh£Ámurh§f«e‹whftiuaiwbrŒa¥g£LŸsX®mÂfhuvšiyia¥
bg‰WŸsJ.mJ»uhk«mšyJkht£l«ngh‹wcWÂahdnjh®ãiytiuia¥
bg‰WŸsJ. mjDila F¿¡nfhŸ, mªj ãy¥gF¡FŸ mšyJ všiy¡FŸ
ãyΫjå¥g£lj‹ikthŒªjÃu¢Áidfis¤Ô®¥gjhF«.
2.cŸsh£Á murh§f«, m›t£lhu¤Â‰FŸ nj®ªbjL¡f¥gL« ÃuÂãÂfshš
M£Á brŒa¥gL»‹wJ. mt®fŸ t£lhu¤J th¡fhs®fS¡F¥
bghW¥ghdt®fŸ. ika khãy murh§f§fë‹ njita‰w jiypo‹¿
t£lhu¤JmYtšfis¤nj®ªbjL¡f¥g£lÃuÂãÂfŸã®thf«brŒ»‹wd®.
3.t£lhu k¡fë‹ njitfis nk«gl¢ brŒtJ cŸsh£Á murh§f¤Â‹
jiyaha¡flikahF«.
4.cŸsh£Á murh§f« jdJ ã ãiy m¿¡ifæid jahç¥gÂY«, ãÂ
Mjhu§fis¤Âu£LtÂY«RjªÂu«bg‰WŸsJ.
ϪÂa muÁayik¥ò 1950 M« M©L #dtç §fŸ 26« ehs‹W
eilKiw¡F tªjJ. bjh‹ik Rah£Á Kiwia¥ òJ¥Ã¥gj‰bfd, ekJ
muÁayik¥ò 40« m§f« ‘‘muR »uhk gŠrha¤Jfis mik¥gj‰F«, j‹dh£Á
mik¥ò TWfshf mit Ïa§Ftj‰fhf njit¥gL« mÂfhu§fisÍ« mÂfhu
miltilÍ« mt‰W¡F tH§Ftj‰F« elto¡iffis nk‰bfhŸSjš nt©L«
vd é¤JŸsJ. Ïj‰»z§f 1956-š gštªjuhŒ nk¤jh FG mik¡f¥g£lJ.
Ï¡FGjdJm¿¡ifia1957šrk®Ã¤jJ.
gštªjuhŒ nk¤jhé‹ m¿¡if gŠrha¤J Ïuh¢Áa Kiwæ‹ kfh rhrd«
v‹W òfHhu« N£l¥g£LŸs mÂfhu¥ gutyh¡f¥g£LŸsJ. k¡fsh£Áia cWÂ
brŒÍ«bghU£L_‹wL¡FKiwahd»uhk¥òwcŸsh£Ámurh§f¤ijgštªjuhŒ
nk¤jhFGgçªJiubrŒjJ.Ï«_‹WmL¡FKiwæš»uhkk£l¤ÂšgŠrha¤J«
t£lhu mséš gŠrha¤J räÂÍ« mšyJ gŠrha¤J x‹¿aK« kht£l ãiyæš
íšyhgçõ¤J«(kht£lgŠrha¤J)Ïl«bg‰WŸsd.
gŠrha¤JÏuh¢Áa« 1959-«M©Lm¡nlhg®Â§fŸ 2-« ehs‹W g©oj®
#tA®yhšneUédhšJt¡»it¡f¥g£LŸsJ.gŠrha¤JÏuh¢ÁaãWtd§fis
m¿Kf« brŒj Kjš khãy§fŸ MªÂu ÃunjrK«, uh#°jhD« MF«. nkfhyah
än#hu«k‰W«ehfyhªJkhãy§fS«x‹¿aãy¥gu¥òfëY«gŠrha¤JÏuh¢Áa
ãWtd§fŸ ãWt¥g£ld. Ï›thW gŠrha¤J Ïuh¢Áa« Muthuk‰w Jt¡f¤ij
nk‰bfh©lJ.
134 135
1977-š mnrh¡ nk¤jh jiyikæš gŠrha¤J Ïuh¢Áa ãWtd¤Â‹ Ûjhd
xU FG murh§f¤jhš ãakd« brŒa¥g£lJ. gŠrha¤J Ïuh¢Áa ãWtd§fë‹
brašgh£il érhç¥gj‰F« mitfis tèikah¡Ftj‰F« elto¡iffis
nk‰bfhŸs Mnyhrid tH§fΫ mJ ãWt¥g£lJ. Ï¡FG jdJ m¿¡ifia
1978-šrk®Ã¤jJ.
Ï¡FG¡fë‹ m¿¡iffŸ, gŠrha¤J Ïuh¢Áa ãWtd§fë‹ _ykhf
Cufts®¢Á¡FK¡»a¤Jt¤ijtH§»d.mitts®¢Á£l§fŸbrašgLtij
tèÍW¤Âd. j‹dh£Á ãWtd§fshf¥ gŠrha¤J¡fis cUth¡f mit
Kayéšiy. nkY«, ef®¥òw Cuh£Á murh§f§fë‹ v®fhy m¡fiwfis¥
g‰¿ gštªjuhŒ k‰W« mnrh¡ nk¤jh FG¡fŸ ftiy bfh©oU¡féšiy.
Ï¢brŒÂfis¡ fU¤Âš bfh©L«, »uhk¥òw k‰W« ef®¥òw k£l§fëš
c©ikahd ‘‘k¡fŸ r¡Âia’’ ãWΫ bghW£L«, muÁayik¥ò 64 k‰W« 65-
tJ r£lÂU¤j K‹tiuÎfŸ 1989-š k¡fŸ mitæš m¿Kf« brŒa¥g£L
ãiwnt‰w¥g£ld.Ï«knrhjh¡fŸéçthditahF«. njitahdmÂfhu§fSl‹,
xnukhÂçahdmik¥òfSl‹mok£lãWtd§fisÓuik¡fmittêtF¤jd.
k¡fsitahš ãiwnt‰w¥g£l nghÂY«, nghÂa bgU«gh‹ik Ïšyjhjjhš
khãy§fë‹mitæšÏ«knrhjh¡fŸ njh‰fo¡f¥g£ld. ϤjifaNœãiyæš,
khãymurh§f§fë‹beU¡fkhdf£L¥gh£o‹ÑœÏUªj»uk¥òwk‰W«ef®¥òw
cŸsh£Ámurh§f§fŸ,bt‰¿fukhf¢brašglKoaéšiy.mitãÂtifæyhd
Ï‹dšfis¥ bg‰¿Uªjd. gyM©Lfshf¤ bjhl®ªJmitfS¡F¤ nj®jšfŸ
Tl el¤j¥gléšiy. Ï¡Fiwfis¢ rçbrŒÍ« bghU£L, muÁayik¥ò (73-tJ
k‰W«74tJÂU¤j§fŸ)r£l§fŸehlhSk‹w¤jhš1992-šãiwnt‰w¥g£ld.
muÁayik¥ò¢ (73tJ k‰W« 74 tJ ÂU¤j§fŸ) r£l§fŸ, 1992
muÁayik¥Ã‹ 73-tJ k‰W« 74 tJ ÂU¤j§fŸ 1992-« M©L
or«g® §fëš Ïa‰w¥g£ld. 1993M« M©L, V¥uš §fŸ 24-« ehŸ Kjš
ϤÂU¤j§fŸ eilKiw¡F tªjd. mit gŠrha¤J¡fisÍ«, efuh£Á
mik¥òfisÍ«muÁayik¥òKiwikfsh¡»cŸsd.
Rah£Á murh§f ãWtd§fshf¢ brašgL« MizÍçikfis cŸsh£Á
mik¥òfS¡F tH§F« bghU£L«, 73-tJ k‰W« 74-tJ ÂU¤j§fŸ khãy
r£lk‹w§fS¡FmÂfhu¤ijtH§»ÍŸsd.bghUshjhuts®¢Ák‰W«r_fÚÂ
M»at‰W¡fhd£l§fisjahç¤jš,muÁayik¥Ã‹ 11 k‰W« 12-tJÏiz¥ò
g£oašfëšf©LŸsm«r§fë‹mo¥gilæšbghUshjhuts®¢Ák‰W«rKjha
Ú g‰¿a £l§fis ãiwnt‰Wjš M»a fL«gâfŸ mitfël« x¥òilÎ
brŒa¥glyh« vd bjçé¡f¥g£LŸsJ. Ï›éiz¥ò¥ g£oašfŸ xU òw« khãy¢
r£lk‹w§fS¡F«kWòw«gŠrha¤J¡fŸk‰W«efuh£Ámik¥òfS¡F«Ïilna
mÂfhu¥ g»®éid brŒJŸsd. 73-tJ ÂU¤j‹ Ñœ 11-tJ Ïiz¥ò g£oaš
29 tif mÂfhu§fis¡ bfh©LŸsJ. mt‰¿‹ ÛJ KGikahd mÂfhu¤ij¥
gŠrha¤J¡fŸ bg‰WŸsd. 12-tJ Ïiz¥ò g£oaš 18 tif mÂfhu§fis
ef®¥òw cŸsh£Á mik¥òfS¡bfd bfh©LŸsJ. Ïit mt‰¿‹ r«gªj¥g£l
gâfisÍ«R£ofh£L»‹wd.
134 135
x›bthU»uhk¤ÂY«xU»uhk rig¡F«k‰W«»uhk« gŠrha¤JCuh£Á
x‹¿a« k‰W« kht£l ãiyfëš gŠrha¤JfŸ mika¥ bgwΫ 73-tJ ÂU¤j«
tifbrŒ»‹wJ.ef®ghè¡r£l«v‹W«m¿a¥gL«74tJÂU¤j«_‹Wtifahd
efuh£Ámik¥òfŸmika¥bgWtj‰FtifbrŒ»‹wJ.mit,efugŠrha¤J¡fŸ,
efuh£Á k‹w« k‰W« khefuh£Á k‹w§fŸ v‹gitahF«. xU »uhk¥òw
všiyæèUªJ ef®¥òw všiy¡F Ïl«bga®thd gF¡F xU efu gŠrha¤J
mik¡f¥gL»wJ. efuh£Á k‹w§fŸÁ¿a ef®¥òw¥ gFÂfS¡F« bgça ef®¥òw¥
gFÂfS¡Fkhefuh£Ák‹w§fS«ãWt¥gL»‹wd.
73-tJ k‰W« 74-tJ ÂU¤j§fshš cUth¡f¥g£LŸs òÂa Kiwæ‹
K¡»akhdk‰W«bghJthdm«r§fŸÃ‹tUkhW.
70km
1. Óuhd Iªjh©L¥gjé¡fhy¤Jl‹ mid¤J »uhkòw k‰W« ef®¥òw
mik¥òfS¡Fne®Kf¤nj®jšel¤Jjš.
2. jhœ¤j¥g£l rhÂahs®, kiythœ Foæd® Ëj§»a tF¥Ãd®
M»nahU¡bfdÏlxJ¡ÑL brŒjš, jhœ¤j¥g£l tF¥Ãd® k‰W« kiythœ
gH§Foæd®k‰W«bg©fŸM»nahU¡fhdÏl§fŸxJ¡ÑLbrŒjš.
3. bg©o®fS¡F_‹¿šÏu©Lg§F¡FFiwéšyhjÏlxJ¡ÑLbrŒjš.
4. nk‰brhšy¥g£lgo, jiyt®fS¡Fça gjéfS¡F Ïizahd ÏlxJ¡ÑL
brŒjš.
5. cŸsh£Ámik¥òfS¡F¤nj®jšfisel¤Jtj‰bfdxUnj®jšMiza«
V‰gL¤Jjš.
136 137
6. ϪãWtd§fë‹ ã tèikia cW brŒÍ« bghU£L xU ãÂMiza«
mik¡f¥glš, Ϫj Miza« IªJ M©L¡F xUKiw cŸsh£Á
mik¥òfë‹ãÂãytu¤ijMŒÎbrŒjšnt©L«.
7. cŸsh£Á mik¥òfë‹ fz¡Ffis¤ jâ¡if brŒtj‰bfd V‰ghL
brŒjš.
8. VnjD« cŸsh£Á mik¥ò fiy¡f¥gLnkahdhš MWkhj fhy¤Â‰FŸ
f£lhakhf¤nj®jiyel¤Jtj‰fhdV‰ghLbrŒjš.
9. f£Ánt£ghs®fshfnthmšyJRna¢ireg®fshfnthcŸsh£Ánj®jšfëš
ngh£oælyh«.
9.2 ef®¥òw cŸsh£Á murh§f§fŸ
ef®¥òw mšyJ Cuf k¡f£bjhif äf ntfkhf e« eh£oš bgU»
tU»‹wJ. mj‹ Ãu¢ÁidfS« Á¡fš äFªjitahŒ cŸsd. mitfis¤
ãiwnt‰W«bghU£L,ef®¥òwmšyJCufcŸsh£Ámik¥òfŸãWt¥g£LŸsd.
Ï›tik¥òfŸefuh£Ámik¥òfŸv‹W«m¿a¥gL»‹wd.
mik¥ò, mÂfhu§fŸ k‰W« Ãwt‰iw ϪÂa muÁayik¥ò cWÂ
brŒJŸsJ. mitfSila gâfŸ 12 tJ Ïiz¥ò¥g£oaèš Tw¥g£LŸsd.
muÁayik¥ghdJ khefuh£ÁfŸ, efuh£ÁfŸ k‰W« efu¥ gŠrha¤J¡fŸ muÁaš
mik¥ghšm§Ñfç¡f¥g£LŸsd.Ïitjéuefça§fŸ,ÏuhQt¡Tlthça§fŸ,
F¿¡f¥g£l gFÂfë‹FG¡fŸ ngh‹w ntW Áy ef®¥òw cŸsh£Ámik¥òfS«
cŸsd.
9.2.1 khefuh£Á
efuh£Ámik¥Ãškhefuh£Áäfca®ªjtifia¢rh®ªjjhF«.khehfuh£Á
mÂf¥goahd mÂfhu§fis¥ bg‰WŸsJ. Vida t£lhu mik¥òfSl‹
x¥ÃL«nghJ, mJ éçthd gâfisÍ«, mÂf ã¤j‹dh£ÁiaÍ«
mDgé¡»‹wJ.khãy¢r£lk‹w¤jhšÏa‰w¥gL«Áw¥òefuh£Á¢r£l§fë‹Ñœ
khefuh£ÁfŸ bgça efu§fëš ãWt¥gL»‹wd. ehlhSk‹w¤Â‹ r£l¤Âdhš
ôåa‹Ãunjr§fë‹khefuh£ÁfŸmik¡f¥gL»‹wd.
rhjhuzkhf10y£r«mšyJmj‰Fnk‰g£lk¡f£bjhifia¡bfh©LŸs
bgça efu§fŸ khefuh£Áfshf mik¡f¥gL»‹wd. mitfSila M©L
tUkhd« bghJthf xU nfhoahF«. cjhuhzkhf br‹id, K«ig, bfhšf¤jh,
ošè,iAjuhgh¤,bg§fS®khefuh£ÁfŸÏªÂahé‹äf¥bgçakhefuh£ÁfshŒ
cŸsd. mit mÂf k¡f£bjhifiaÍ« Óça tUthiaÍ« bg‰WŸsd.
våD« Ïu©L Ïy£r¤Â‰F« Fiwthd k¡fŸ bjhifia¡ bfh©LŸs
efu§fëY« khefuh£ÁfŸ mik¡f¥g£LŸsd. mitfë‹ M©L tUkhd«
%50,000 nk‰gLtšiy. rªj®¥g¢ NHiy¥ bghW¤J, khefuh£Áia ãWt munr
KobtL¡F«.fhy«khW«nghJ,mj‹K¡»a¤Jt«khwyh«.br‹idiaÍ«nr®¤J,
kJiu, nfha«ò¤ö®, ÂU¢Á, ÂUbešntè, ÂU¥ó®, ©L¡fš, <nuhL, jŠrhñ®,
ntÿ®,nry«k‰W«ö¤J¡FoM»a12khefuh£ÁfŸjäœeh£ošcŸsd.
136 137
khefuh£ÁfŸmid¤J«ÁybghJ¥gilahdÁw¥g«r§fis¥bg‰WŸsd.
1. khãy¢ r£l k‹w¤Âdhš ãiwnt‰w¥gL« r£l« x‹¿dhšjh‹
khefuh£Ábah‹WãWt¥gL»‹wJ.
2. khefuh£Á ã®thf¥gâahš jå¥g£l mtÁakhd¥ gâfis Mjhukhf
bfh©LŸsJ.
3. khãy murh§f« efuh£Ák‹w¤ij nk‰gh®it brŒaΫ, f£L¥gL¤jΫ,
fiy¡fΫmÂfhu§fis¥bg‰WŸsJ.
4. bghJthf, xU khefuh£Á mÂf k¡f£ bjhifia¡ bfh©LŸs ef®¥òw¥
gFÂfëšmik¡f¥gL»‹wJ.
5. xUkhefuh£ÁF¿¥Ã£lmÂfhutu«Ã‰FŸgâah‰W»‹wJ.
khefuh£Á gâfŸ
»uhk¥òw cŸsh£Á mik¥òfis¥ ngh‹W efuh£Á mik¥òfŸ Rah£Á
murh§f ãWtd§fshf¢ brašgl nt©o cŸsd. bghUshjhu nk«ghL k‰W«
rKjhaÚÂM»at‰W¡fhd£l§fis¤jahç¡F«bghW¥Ãidmitbg‰WŸsd.
g‹åu©lhtJ Ïiz¥ò¥ g£oaèš F¿¥Ã£LŸs 18 m«r§fŸ F¿¤J gâfis
nk‰bfhŸtnjhL, braš £l§fisÍ« mit ãiwnt‰w nt©oÍŸsJ. Ïj‹go
khãy¢ r£lk‹w¤Â‹ r£l§fshš ËtU« gâfŸ efuh£Á mik¥òfël«
x¥gil¡f¥glnt©L«.
1. efu£lälYl‹Cuf¤Â£l¤ijÍ«Ô£Ljš.
2. f£ol§fŸ f£Ljš k‰W« ãy¤ij¥ ga‹gL¤Jjš mt‰iw xG§FKiw¥
gL¤Jjš.
3. bghUshjhuk‰W«r_fnk«gh£o‰F¤Â£läLjš.
4. rhiyfŸk‰W«ghy§fŸM»at‰iw¥ngh®¡fhymo¥gilæšguhkç¤jš.
5. FoÚ®éãnahf«brŒjš.
6. bghJ¢Rfhjhu«k‰W«J¥òuÎgâfisnk‰bfhŸSjš.
7. Ôaiz¥ò¥gil(gâfŸ)
8. Cuf¡fhLk‰W«R‰W¥òw¢NHiy¥ghJfh¤jš.
9. CdK‰nwh® k‰W« Áªij kªjK‰nwh®M»nahiu cŸsl¡»a, rKjha¤Â‹
eèΉwtF¥òdç‹ey‹fŸghJfh¤jš.
10.nrçK‹nd‰w«brŒjš.
11. CuftWikÚ¡f«brŒjš.
12.fšék‰W«fyh¢rhum«r§fë‹ts®¢Á¡FghLgLjš.
138 139
13.ó§fh¡fŸ, njh£l§fŸ,éisah£Likjhd§fŸ ngh‹w ef®òwtrÂfS¡F
V‰ghLbrŒjš.
14.ÏLfhLk‰W«RLfhL,ikjhd§fŸguhkç¤jš.
15.fhšeil¡F£ilfismik¤jšk‰W«äUftijia¤jilbrŒjš.
16.Ãw¥ò, Ïw¥òM»at‰¿‹ gÂÎl‹Toa äfK¡»akhd òŸëétu§fis¤
Âu£lš.
17. ngUªJ ãW¤Jäl§fŸ, fêtiw, rhiy és¡F ngh‹w bghJ trÂfis¢
brŒJbfhL¤jš.
18.Ïiw¢Á¤bjh£ofŸ,njhšgjålšM»at‰iwxG§FKiwgL¤Jjš.
nk‰f©l m«r§fŸ r«gªjkhf, khefuh£ÁiaÍ« c£bfh©l efuh£Á
mik¥òfŸmid¤J«gygâfisM‰W»‹wd.Ït‰nwhL,njh¥ò,g©izk‰W«
rhiynahu ku§fŸ M»at‰iw ftå¤jš, cilikahs® Ïšyhj ehŒfŸ, R‰¿¤
ÂçÍ«g‹¿fŸk‰W«bjhªjutë¡F«éy§Ffis¤jL¥ò¡fhtšit¤jšmšyJ
bfh‹Wmê¤jš,R‰Wyh¡fisÍ«,f©fh£ÁfisÍ«mik¤Jnkyh©ikbrŒjš
ngh‹wj‹éU¥g¥gâfŸÁyt‰iwÍ«mitbrayh‰W»‹wd.
khefuh£Áæ‹ tUthŒ Mjhu§fŸ
khefuh£Áæ‹tUthŒMjhu§fŸ(m)tçéÂ¥ò_y«bgw¥gL«tUthŒ(M)
tçé¥Úyhj tifæèUªJ tU« tUkhd« vd ÏU j‹ikfis ciladthf
cŸsd. tç éÂ¥ig¢ rhuhj tUthŒ f£lz§fŸ, j©lid¥ gz§fŸ khãy
murh§f¤ÂèUªJbgw¥gL«cjé khåa§fŸ k‰W« fl‹fŸM»at‰¿‹_y«
»il¡»‹wd. tçfë‹ _y« »il¡f¥bgWtJ jiyaha tUthŒ MjhuhkhF«.
bghJthf¡ ÑnH g£oaš brŒa¥g£LŸsthW tç é¤J tNè¤J¡ bfhŸs X®
khefuh£ÁmÂfhu«bg‰WŸsJ.
1. f£ol§fŸk‰W«ãy§fë‹Ûjhdtç.
2.thfd§fŸk‰W«fhšeilfŸÛjhdtç.
3.bfh£lif(ehlf«,Áåkh)tç.
4.efu¤Â‰FŸ k¡fS¡F¡ fh£Áaë¡F« bghU£L brašgL« és«gu§fŸ
Ûjhdtç.
5.bjhêš,t®¤jf«k‰W«thœ¡if¥gâÛjhdtç.
6.nfë¡iftç.
7.ä‹rhuEf®Îk‰W«é‰gidÛjhdtç.
8.ãykÂ¥òfŸca®t‹ÛJé¡f¥gL«nk«gh£Ltç.
9.rªijtçmšyJghijtç.
138 139
khefuh£Áæ‹ tUthŒ bgWjšfŸ ahΫ khefuh£Á (bghJ) ãÂæš
brY¤j¥gL»‹wd. ϪãÂæèUªJ mj‹ bryéd¤Â‰F¤ njitahd gz«
éLé¡f¥gL»‹wJ.
khefuh£Á k‹w«
khefuh£ÁK¡»am§fkhfkhefuh£Ák‹w«cŸsJ.ãy¥gu¥òk¡f£bjhif
M»at‰¿‹ mo¥gilæš, xU khefuh£Á gy t£l§fshf¥ Ãç¡f¥gL»‹wJ,
x›bthUt£l¤ÂèUªJ«,taJtªnjh®th¡Fçikæ‹mo¥gilæšxUÃuÂãÂ
nj®ªbjL¡f¥gLth®. Ï¥ÃuÂãÂfŸ mšyJ cW¥Ãd®fŸ, ‘f΋Áy®fŸ’ v‹W
miH¡f¥gL»‹wd®. m›thW nj®ªbjL¡f¥gL« f΋Áy®fis c£bfh©lJ
jh‹ khefuh£Áæ‹ k‹w«, gŠrha¤J Ïuh¢Áa mik¥òfS« cŸsij¥ngh‹W,
khefuh£ÁfëY« jhœ¤j¥g£l rhÂæd®, gH§Foæd®, bg©fŸ M»nah®fS¡F
Ïl§fŸ xJ¡f¥g£LŸsd. k‰w Ëj§»a tF¥Ãd®fS¡F« Ïl xJ¡ÑL
brŒa r£lk‹w« mÂfhu« bfh©LŸsJ. gŠrha¤J Ïuh¢Áa mik¥òfë‹
cW¥Ãd®fS¡F c©lhd taJ, jFÂfŸ k‰W« bjhl®ghditfŸ khefuh£Á¡
f΋Áy®fS¡F« bghUªJtdthŒ cŸsd. neuoahf¤ nj®ªbjL¡f¥gL«
cW¥Ãd®fis¤ j鮤J, khefuh£Á gFÂia¢ nr®ªj ehlhSk‹w cW¥Ãd®fS«
khãy¢ r£lk‹w cW¥Ãd®fS« khefuh£Á k‹wT£l§fëš fyªJ bfhŸsyh«.
Mdhšth¡fë¡F«cçik»ilahJ. efuh£Áã®thf¤ÂšmDgt« bfh©LŸs
eg®fis khefuh£Á k‹w¤Â‰F khãy murh§f« ãakd« brŒayh«. Mdhš
k‹w¤Âšth¡fë¡F«cçikmt®fS¡F¡»ilahJ.
khefuh£Á k‹w¤Â‹ cW¥Ãd®fë‹ v©â¡if khãy¤Â‰F khãy«,
ntWg£L¡fhz¥gL»‹wJ.br‹idkhefuh£Á200cW¥Ãd®fis¥bg‰¿U¡»wJ.
jFªj fhuz§fS¡fhf khefuh£Á k‹w« K‹T£o¡ fiy¡f¥gLkhæ‹, MW
khj§fS¡FŸ nj®jšfŸ el¤j¥gl nt©L«. khefuh£Á k‹w« x® éthj
mik¥ghf¤ Âfœ»‹wJ. cŸq® r£l¥nguitia¥ ngh‹w mJ brašgL»‹wJ.
k¡fë‹éU¥g¤ijefu¤Â‹r£l§fshfmJkh‰Wé¡»‹wJ.
nka® k‰W« Jiz nka®
nka® khefuh£Áæ‹ muÁaš ßÂæyhd jiyt® Mth®. mt® efu¤Â‹
Kj‰Fokf‹ k‰W« jªij vd miH¡f¥gL»‹wh®. nkaiu k¡fns neuoahf¤
nj®ebjL¡»‹wd®. f΋Áy®fŸ jk¡FŸëèUªJ xUtiu Jiz nkauhf
nj®ªbjL¡»‹wd®mt®fSila gjé¡fhy«IªJM©LfshF«. khefuh£Áæ‹
nka® khefuh£Á r£l£l§fS¡F Kuzhf brašglneç£lhš, khefuh£Áæ‹
bkh¤j cW¥Ãd®fëš IªÂš _‹W gFÂæd® vG¤J_ykhf khefuh£Á
MizaU¡F¤ bjçé¤J, mj‹ ÛJ IªÂš eh‹F gFÂæd® nkaU¡F vÂuhf
Ô®khd« ãiwnt‰¿muR¡FmD¥glnt©L«. nk‰go Ô®khd¤ijmuR gçÓè¤J
nkaç‹és¡f¤Âid¥ bgw nt©L«. nkaç‹ és¡f« muR¡F V‰òilajhf
Ïšiy våš, muR nkaiu Ú¡Ftj‰F Mizælyh«. Ïš muÁ‹ Kont
ÏWÂahdJ.
140 141
nka® xU éHh¤ (my§fhu) jiytuhf¤ Âfœ»‹wh®. éHh¡fëš mt®
khefç‹ rh®Ãš g§nf‰»wh®. k‹w¡T£l§fS¡F¤ jiyik jh§», xG§ifÍ«,
mikÂiaÍ« guhkç¡»‹wh®. Ôa el¤ijæ‹ bghU£L mt® cW¥Ãd®fis rig
Ú¡f« brŒayh« mšyJ btëna‰wyh«. k‹w¤Â‹ elto¡iffëèUªJ jil
brŒa¥gLt‰Fça v¥gFÂæidÍ« mt® xJ¡fyh« mšyJ Ú¡fyh«. k‹w¤Â‹
Áw¥ò¡T£l§fis¡T£Lé¡fnka®mÂfhu«gil¤JŸsh®.khefu¤Â‹ã®thf«
g‰¿a v¥bghUŸ ÛJ«mt®Mizaçl«ÏUªJ jftiy¡ nfhuKoÍ«. k‹w¤Â‹
KoÎfŸ rçtu ãiwnt‰w¥g£L tUtij mt® ftå¤J¡ bfhŸ»wh®. vG¤J
_ykhf nka®, Jiz nkaU¡F jdJmÂfhu§fŸ Áyt‰iw x¥gilÎ brŒayh«.
khãy murh§f¤Â‰F« khefuh£Á¡F« Ïilæyhd ‘jftš bjhl®ò’ mid¤J«
nkaç‹thæyhfbršynt©L«.våD«,nka®mijãW¤Âit¡fKoahJ.
FG¡fŸ
khefuh£Áæ‹ FG¡fŸ k‹w¤Â‹ gšntW elto¡iffis¡ ftå¤J¡
bfhŸtš K¡»akhdnjh® g§F¥gâia M‰W»‹wd. khefuh£Áæ‹ gâfë‹
Âwikahd brašgh£o‰F mit Jiz ò绋wd. Ï¡FG¡fshd ãiy¡FG,
gŸëfŸ FG, kU¤JtkidfŸ FG, ä‹ éãnahf« k‰W« ngh¡Ftu¤J¡ FG,
khefu nk«gh£L¡FG, RfhjhuFG, tçéÂ¥ò k‰W« ãÂFG, khefu Ú® kuhk¤J¡
FG k‰W« Ï‹D«Ãw. FG¡fŸmid¤ÂY« jiyahaJ ãiy¡FGthF«. Ï¡FG
brayh¡f nk‰gh®it, ã k‰W« gâahs® FHh« M»at‰¿‹ ÛJ njitahd
mÂfhu§fis¥bg‰WŸsJ.
khefuh£Á Miza®
Miza® khefuh£Áæ‹ jiyik ãUth» Mth®. khefuh£Á k‹w¤jhš
Ïa‰w¥gL« bfhŸiffis¢ brašgL¤JtJ mtUila jiyaha¥ bghW¥ghF«.
Miza®bgU«ghY«ÏªÂaM£Á¤Jiwgâahs®.xUF¿¥Ã£lfhy¤Â‰Fmt®
khãymurh§f¤Âdhšãakd«brŒa¥gL»‹wh®.
Mizahsç‹ mÂfhu§fŸ
khefuh£Á r£l¤Â‹goÍ« khefuh£Á f΋Áš k‰W« ãiy¡FG¡fë‹
Mnyhridæ‹ goÍ« mt® brašgL»wh®. khefuh£Á¥ gâah£fŸ ÛJ
nk‰gh®itæidÍ« f£L¥gh£ilÍ«mt® brY¤J»‹wh®. ã ãiym¿¡ifia¤
jahç¥gJ Mizaç‹ bghW¥ghF«. 74-tJ, muÁaš mik¥ò¢ r£l¤Â‰FK‹
nj®jšel¤J«gâfismt®bg‰¿U¡féšiy.
khefuh£Áæ‹ ã®thf¤Âš m¢rhâahf Miza® Âfœ»‹wh®.
khefuh£Áæ‹ k‹w¤ÂY« gšntW FG¡fë‹ T£l§fëY« fyªJ bfh©L
ciuah‰W« cçikia mt® bg‰WŸsh®. f΋Áy®fS¡F njitahd
jftšfisÍ« és¡f§fisÍ« mt® tH§F»‹wh®. mt®fŸ thj§fŸ òçtj‰F
tê¤Jizahf ÏUªJ khefuh£Áæ‹ Ï‹¿aikah g§F¥ gâæid Miza®
M‰W»‹wh®.
140 141
9.2.2 efuh£ÁfŸ
efucŸsh£Ámik¥òfëšmL¤JtUtJefuh£ÁfshF«. ‘efuh£Á’vD«
brhš, Rah£ÁÍŸs efu¤ij F¿¥ÃL»wJ. khãy¤Â‰F khãy« efuh£Áfë‹
v©â¡if ntWgL»‹wJ. ekJ eh£oš 1500¡F« mÂfkhd efuh£ÁfŸ cŸsd.
khãymuRfŸÏa‰W«efuh£Á¢r£l§fshšefuh£ÁfŸã®t»¡f¥gL»‹wd.vªj
xU Á¿aCuf mšyJ ef®¥òw gFÂæidÍ« efuh£Ábad m¿é¡F« cçikia
khãymuRbg‰WŸsJ.xUefuh£Áiamik¥gj‰F¡Fiwªjg£rkhfk¡f£bjhif
5000 ¤ÂèUªJ 50,000 ¡F Ïil¥g£ljhf ÏU¤jš nt©L«. efu§fëš k¡fshš
nk‰bfhŸs¥gL« gšntWg£l bjhêšfŸ bgU«ghY« étrha¢ rh®g‰witahf
cŸsd. k¡f£bjhif k‰W« M©L tUkhd¤Â‹ mo¥gilæš efuh£ÁfŸ 3
mšyJ4tifahdghFghLbrŒa¥g£LŸsd.
gâfŸ
efuh£Áfë‹ gâfŸ Vw¤jhH khefuh£Á¥ gâfS¡FÏizahf cŸsd.
mit muÁayik¥Ã‹ g‹åu©lhtJ Ïiz¥ò¥g£oaè‹ mik¥ò¡ T£o‹ Ñœ
tU»‹wd. våD«, efuh£Á¥ gâfis¡ f£lha¥ gâfŸ, j‹ éU¥g¥ gâfŸ
vdΫtif¥gL¤jyh«.
f£lhakhd gâfŸ.
1. öŒikahdFoÚ®éãnahf«brŒjš.
2. bghJ¢rhiyfŸmik¤J¥guhkç¤jš.
3. bjU¡fëšés¡Fk‰W«FoÚ®trÂfis¢brŒjš.
4. bjU¡fisR¤j«brŒJfêÎ¥bghU£fismf‰Wjš.
5. mghaä¡ft®¤jf§fisÍ«brašfisÍ«xG§FKiw¥gL¤jš.
6. kU¤JtkidfisÍ«gŸë¡Tl§fisÍ«guhkç¤jš.
7. Ãw¥ò,Ïw¥òfis¥gÂÎbrŒjš.
8. bghJ¢ rhiyfŸ, ghy§fŸ k‰W« Vida bghJ Ïl§fëš njh‹W«
jilfisÍ«,Ú£o¡bfh©oU¥gitfisÍ«mf‰Wjš.
9. rhiyfS¡F¥bgaç£L,Ïšy§fS¡Fv©tH§Fjš.
10. bghJ¢ Rfhjhu«, J¥òuÎ, Mg¤jhd éahÂfis¤ jil brŒjš k‰W«
gšntW tifæyhd Ïw¥Ãd§fis ml¡f« brŒtj‰Fça Ïl§fis
xG§FKiw¥ gL¤jš ngh‹wit r«gªjkhd mid¤J¡ fhça§fisÍ«
brŒjš.
11. Ôaiz¥ò¥gilfS¡fhdV‰ghLbrŒjš.
142 143
éU¥g¥ gâfŸ.
1. efu¥gFÂfistF¤Jmik¤jš.
2.bg©o® fh¥ò Ïšy§fŸ, mdhij Ïšy§fŸ, bjhGnehahëfë‹
Ïšy§fŸ, XŒél§fŸ, üyf§fŸ, bghJ ó§fh¡fŸ, njh£l§fŸ
Kjyhdt‰iwãWéguhkç¤jš.
3.rhiynahu§fëšku§fiseLjš.
4.ãymsitfisnk‰bfhŸSjš.
5.eèΉwÃçédU¡FÅLfŸf£o¡bfhL¤jš.
6.efuh£Á¥gâahsç‹bghJey¤ij¥ngâ¡fh¤jš.
7.efuh£Á¥ gF¡FŸ ngh¡Ftu¤J trÂfis V‰gL¤Â k¡fS¡F fyh¢rhu«
k‰W«Ãwãfœ¢ÁfisV‰ghLbrŒjš.
tUthŒ Mjhu§fŸ
efuh£Áæ‹K¡»atUthŒMju§fshtd.
1. brh¤Jtç.
2.bjhêštç.
3.bghUŸfŸÛjhdtçfŸ-R§ftçfŸ.
4.fhšeilk‰W«thfdtç.
5.nfë¡iftç.
6.FoÚ®k‰W«és¡Ftç.
7.murh§f«tH§F«khåa§fS«fl‹fS«.
bghJ ã®thf«, kU¤Jt« k‰W« bghJ¢ Rfhjhuh«, fšé, bghJ kuhk¤J¥
gâfŸ,Ú®éãnahf«,és¡FfŸmik¤jšk‰W«ÃwtrÂfisbrŒJbfhL¤jš
ahΫ efuh£Áæ‹ bryÎ Ïd§fŸ MF«. efuh£ÁfŸ jkJ tUthia¢ brY¤Â
bryé‰bfdgz¤ij¥bg‰W¡bfhŸsefuh£ÁãÂfis¡bfh©LŸsd.
efuh£Á k‹w«
x›bthU efuh£ÁÍ« xU ã®thf mik¥ig¥ bg‰WŸsJ. efuh£Á
k‹w«, efuh£Á¡ FG, efuh£Á thça« vd gštifahf gšntW khãy§fëš
bgaçl¥g£LŸsJ. mJ efuh£Áæ‹ r£l M¡f« brŒÍ« mik¥ghF«. gšntW
t£l§fëèUªJ nj®ªbjL¡f¥gL« f΋Áy®fis efuh£Á k‹w« bfh©LŸsJ.
Vida cŸsh£Á mik¥òfS¡F cŸsij¥ nghš, jhœ¤j¥g£l rhÂæd®,
gH§Foæd®, bg©fŸ M»nahU¡fhd Ïl xJ¡ÑLfŸ cŸsd. efuh£Áfë‹
jiyt® gjéfS« nk‰f©lt®fS¡bfd xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsd. ehlhSk‹w
cW¥Ãd®fŸ, khãy¢ r£lk‹w cW¥Ãd®fŸ, t£l¡ FG¡fë‹ jiyt®fŸ
142 143
M»nahU«efuh£Ák‹w§fëšfyªJbfhŸsV‰ghLcŸsJ.efuh£Áã®thf¤Âš
mDgt« mšyJ Áw¥ghd m¿Î bfh©l eg®fis efuh£Á ã®thf¤Âš khãy
murh§f« ãakd« brŒayh«. Mdhš, Ï›ÎW¥Ãd®fŸ k‹w¤Âš th¡fë¡F«
cçikia¥ bg‰¿U¡féšiy. efu k¡f£ bjhifæ‹ mo¥gilæš efuh£Á
k‹w¤Â‹ msÎ mikªJŸsJ. x›bthU f΋ÁyU«, ãakd cW¥ÃdU«, jdJ
ÏU¡ifæš mk®tj‰F K‹, ϪÂa muÁayik¥Ã‰F ne®ik mšyJ g‰Wl‹
ÏU¡fΫ, ϪÂahé‹ Ïiwik k‰W« xUik¥gh£il cW brŒaΫ, jdJ
flikia ne®ikÍl‹ M‰wΫ X® cWÂbkhêia vL¤J¡ bfhŸs nt©L«.
efuh£Ák‹w¤Â‹gjé¡fhy« 5M©LfŸ.mJK‹T£ona Ú¡f¥gLkhæ‹MW
khj§fS¡FŸ nj®jš el¤j¥gl nt©L«. mnjngh‹W, Ïuhídhkh, gjé Ú¡f«
mšyJ jF ÏH¥ò ngh‹w fhuz¤jhš xU cW¥Ãd® Ïl« fhèahæ‹mJMW
khj§fS¡FŸ ãu¥g¥gl nt©L«. jdJ gâfis nk‰bfh©L brayh‰Wtš
ãiy¡FGk‰W«ÃwFG¡fŸefuh£Ák‹w¤ÂY«JizbrŒ»‹wd.
efuh£Áæ‹ jiyt®
x›bthU efuh£Á k‹wK« xU jiytiuÍ«, xU Jiz¤jiytiuÍ«
bg‰WŸsJ. efuh£Á k‹w¤jiyt® k¡fshš neçilahf nj®ªbjL¡f¥gL»‹wh®.
Jiz¤jiytiu f΋Áy®fŸ nj®ªbjL¡»‹wd®. efuh£Á¤ jiytU«,
Jiz¤jiytU« 5 M©LfS¡F gjé t»¡»‹wd®. jiyt® mšyJ
Jiz¤jiyt®, khefuh£Áæ‹ nka® k‰W«Jiz nkaiu¥ ngh‹W gjéæèUªJ
mf‰w¥glyh«. jiyt® efuh£Á k‹w T£l§fis¡ T£Lé¤J T£l§fS¡F¤
jiyikt»¡»‹wh®. gšntW elto¡iffis xG§f¥gL¤J»‹wh®. efuh£Áæ‹
ã k‰W« brayh¡f ã®thf¤ij mt® nk‰gh®it brŒ»‹wh®. efuh£Áæ‹
gÂÎfŸ mšyJ Mtz§fŸ mid¤ijÍ« mt® gh®itæL« cçikfis
bg‰WŸsh®. efuh£Á ã®thf« r«gªjkhd vªj jftiyÍ« mt® nfhu KoÍ«.
RU¡fkhf¡T¿‹, efuh£Á¢ r£l¤Âdhš mt® ÛJ Rk¤j¥g£LŸs mid¤J¥
gâfisÍ«mÂfhu§fisÍ«mt®brašgL¤jnt©L«.jiyt®Ïšyhjneu¤Âš,
Jiz¤jiyt®jiytU¡Fçamid¤J¥gâfisÍ«brŒjšnt©L«.
ã®thf mYty® Miza®
x›bthU efuh£Á¡F« xU ã®thf mYty® cŸsh®. mt® Miza®
v‹W miH¡f¥gL»‹wh®. mt® khãy¥ gâ¤Jiwia¢ nr®ªjt®. mt® khãy
murh§f¤Âdhš ãakd« brŒa¥gL»‹wh®.Miza® v¤jUz¤ÂY«Ïl¥bga®Î
brŒa¥glyh«. gšntWefuh£ÁfëY«bgUksé‰FMiza®fë‹mÂfhu§fS«
gâfS«x¤ÂU¥gitahfcŸsd.RU¡fkhf¡T¿‹k‹w¤Â‹Ô®khd§fisÍ«
KoÎfisÍ« efuh£Á Miza® brayh¡f« brŒ»‹wh®. r«gªj¥g£l
mÂfhçfS¡F Ô®khd§fë‹ efšfis mt® mD¥Ã it¡»‹wh®. mt®
x¥gªj§fis¢brŒ»‹wh®.Áym¿é¡iffŸ,cçk§fŸ,mDkÂfŸngh‹wt‰iw¥
Ãw¥Ã¤Jãfœ¢Áãuiy¤ jahç¥Ãš jiytU¡FJizòç»wh®.mt® efuh£Áæ‹
ãiy m¿¡ifia jah®brŒJ brayh¡f« brŒ»wh®. ca®jâ¡if¡F ã®thf
m¿¡ifiamD¥Ãit¡»wh®.efuh£Áæšnk‰bfhŸs¥g£LŸsãÂÏH¥òfŸk‰W«
ifahlš g‰¿a mid¤J¢ brŒÂfisÍ« mt® jiytç‹ ftd¤Â‰F vL¤J¢
144 145
brš»wh®mšyJbfh©LtU»‹wh®.mt® k‹wT£l¤ÂY« fyªJbfhŸsyh«.
k‹w¤jiyt®k‰W«Miza®M»nahçilnae£ò«RKfkhfΫÏirthdJkhd
cwÎfis¥bgçJ«rh®ªJjh‹efuh£Áæ‹bt‰¿fukhdgâ¢brašghLmikÍ«.
efu¥ gŠrha¤J
1992 M« M©o‹ muÁayik¥ò¢ (74tJ ÂU¤j«) r£l« òÂanjh® Cuf
cŸsh£Ámik¥ò Kiwia e« eh£ošm¿Kf« brŒJŸsJ. ÏJ efu¥ gŠrha¤J
vd m¿a¥gL»wJ. Ϫj cŸsh£Á mik¥ghdJ xU »uhk¥òw všiyæèUªJ
Cuf všiy¡F Ïl¥bga®éYŸs xU gF¡bfd mika¥bgW»‹wJ.
Ï¡F¿¡nfhS¡bfd x‹WmšyJÏu©LtUthŒ»uhk§fiscŸsl¡»ÍŸs
xU cŸq®¥ gF gŠrha¤J efukhf mik¡f¥gL»‹wJ. xU gŠrha¤J
efu« FiwªjJ 5000 ng®fis k¡f£ bjhifahf¡ bfh©oU¤jš nt©L«.
mj‹ bgUthçahd k¡fŸ ntsh©ik¢ rhuhj brašfëš <Lg£LŸst®fshŒ
ÏU¤jšnt©L«.xUgŠrha¤Jefu¤Â‹M©LtUkhd«xUÏy£r%ghŒ¡F
FiwthfÏU¤jšTlhJ.
x›bthU gŠrha¤J efu¤ÂY« xU efu¥ gŠrha¤J ãWt¥gL»‹wJ.
Ïj‰bfd, gŠrha¤J efu« gy th®Lfshf¡ bfh©ljhŒ Ãç¡f¥gL»‹wJ. xU
cW¥Ãd®x‹W¡Fnk‰g£lefu¥gŠrha¤ÂšcW¥ÃduhŒÏU¤jšKoahJ.k‰wgo,
efu¥gŠrha¤Â‹cW¥Ãd®fŸefuh£Á¡f΋Áy®fŸbfh©LŸsj‰FÏizahf
jFÂfŸ,gâfŸ,rYiffŸM»at‰iw¥bg‰WŸsd®.
efu¥ gŠrha¤Â‹ cW¥Ãd®fŸ jk¡FŸëUªJ, xU Jiz¤ jiytiu
nj®ªbjL¡»‹wd®. mt® 5 M©LfS¡F¥ gjé t»¡»‹wh®. efuh£Á¤
jiyt® bfh©LŸs mÂfhu§fŸ, rYiffŸ ngh‹wt‰iw mDgé¡»‹wh®.
Vida cŸquh£Á mik¥òfS¡F cŸsij¥ ngh‹W efu¥ gŠrha¤Â‹ tUthŒ
Mjhu§fŸ,bryéd§fŸ,k‰W«ÃwbrŒÂfŸ,efu¥gŠrha¤Â‰F«mikªJŸsd.
bghUshjhu nk«ghL k‰W« rKjha Ú¡Fça gâfis M‰Wtj‰F jd¡F
njitahdFG¡fismJmik¤J¡bfhŸsyh«.
9.2.3. efßa«
bgUthçahd bghJ¤Jiw t®¤jf ßÂæyhd ãWtd§fŸ jkJ
gâahs®fS¡bfd efßa§fŸ (Township) ãWéÍŸsd. bghJ¤Jiw
ãWtd§fë‹ bkh¤j KjÄ£oš gÂndhU éG¡fhL efßa§fS¡bfd
xJ¡f¥g£LŸsd. »uhk¥òw gFÂfëš mšyJ mUfhikæYŸs efu¥gFÂfëš
Ϫefßa§fŸãWt¥g£ld.efßa§fë‹K¡»am«r§fshtd.
1. efßa§fŸKGikahf¤Â£läl¥g£lit.
2.efuh£Ámik¥òfshšbghJthftH§f¥gLtijélca®ju¤ÂyhdFoæaš
gâfisÍ«ÏittH§»guhkç¡»‹wd.
3.k¡fS¡F gytifæyhd ntiy k‰W« Ãw thŒ¥òfis tH§f xU efßa«
trÂfis¥ bg‰WŸsJ. vdnt bgU« mséyhd k¡fŸ mij eho¢
brš»‹wd®.
144 145
efçacŸsh£Ámurh§f«bjhêšãWtd¤Â‹Ïašghdã®thf¥bghW¥ghf
mDrç¡f¥gL»‹wJ. beŒntè ngh‹w Áy efu§fëš, bjhêš ãWtd§fshš
ãakd« brŒa¥gL« ã®thf mYty®fŸ cŸsd®. Ϫã®thf mYty®fS¡F
mit¤jiyt®fŸ, bgh¿ahs®fŸ k‰W« gy® cjé brŒ»‹wd®. efuh£Áia¥
nghy‹¿, efßa§fŸ mÂfhuca®j‹ikia¡bfh©LŸsd.Foæašã®thf¤Âš
muÁaš jiyp£o‹ m¢r¤Â‹ fhuzkhf, efßa« k¡fsh£Á mik¥ò vjidÍ«
bfh©oU¡féšiy. nkY«, efßa§fë‹ FoæU¥ghs®fŸ j‰nghJŸs V‰ghLfŸ
k‰W«trÂfŸF¿¤Jkdãiwit¥bg‰wt®fshfcŸsd®.
9.2.4 ÏuhQt¡ Tl thça§fŸ (Contonment Boards) ika muÁ‹ ã®thf¤Â‰F c£g£l gFÂfshF«. mit ghJfh¥ò
mik¢rf¤Â‹ neuo ã®thf¡ f£L¥gh£o‹ Ñœ it¡f¥g£LŸsd. 1924 M«
M©o‹ ÏuhQt¡ T£l§fŸ g‰¿a r£l¤Â‹ Ñœ ÏuhQt¡ Tlthça§fŸ
mik¡f¥gL»‹wd.ÏuhQt¥gilfŸãW¤j¥gLtj‰bfdmšyJj§Ftj‰bfd
xU efu¤Âš cŸs Ïlnk ÏuhQt¡ TlkhF«. ÏuhQt¡ Tl¥gFÂæ‹ cŸ
Ãu¢Áidfis¢rkhë¥gj‰bf‹WÏuhQt¡Tlthça«mik¡f¥gL»wJ.
ÏuhQt¡ Tl thça¤Â‹ jiyt® ãiya¡ f£L¥gh£L mšyJ f£lis
mÂfhçMth®.mtU¡Fthça¤ÂšéU¥gth¡F¢ Ó£LtH§f¥g£LŸsJ. k‰wgo,
nj®ªbjL¡f¥gL«cW¥Ãd®xUt®IªJM©LfS¡Fgjét»¡»‹wh®.gjéæ‹
ãä¤jkhd cW¥Ãd® jdJmÂfhu¥ ó®tkhd gjé t»¡F« fhy« tiu gjéæš
Úo¡»‹wd®. nj®ªbjL¡f¥gL« cW¥Ãd®fŸ jk¡bf‹W xU Jiz¤jiytiu¤
nj®ªbjL¡»‹wd®.mt®_‹WM©LfS¡F¥gjét»¡»‹wh®.
efuh£Á¥gâfŸÏuhQt¡Tlthça¤Âl«x¥gil¡f¥gL»‹wd.efuh£Á
k‹w¤Âšfhz¥bgWtij¥ ngh‹WÏ¥gâfŸf£lhakhdit, j‹éU¥gkhdit
vd ghFghL brŒa¥g£LŸsd. thça¤Â‹ tUthŒMjhu§fŸ tçrh®ªj tUthŒ,
tçrhuhj tUthŒ v‹W Ãç¡f¥g£LŸsd. ika murh§f¤Â‹ K‹ mDkÂÍl‹
v¤jifatçiaÍ«thça«é¡fyh«.ãiya¡f£L¥gh£LmÂfhçthça¤Âdhš
jahç¡f¥gL« ãÂãiy m¿¡ifia mDk¡»‹wh®. ÏuhQt¡Tl thça§fë‹
ãiy¥ghL, jå¥g£l mik¥òfŸ M»ait bghU¤jk‰wjhŒ cŸsd. vdnt
fhy¥ngh¡»šmitm©ilefuh£Ámik¥òfë‹cW¥òfshfÏl«bgwyh«.
9.2.5 efu všiy¥ gFÂ FG¡fŸ
mrh«, nfush,k¤ÂaÃunjr«,c¤ÂuÃunjr«, nk‰Ft§fsh«,#«KfhZÛ®,
Ïkhry¥Ãunjr« M»at‰¿š cUth¡f¥g£LŸsd. efu všiy¥ gF FG¡fŸ
khãy murh§f¤Âdhš Ïa‰w¥gL« jå¥g£l r£l§fshš ã®t»¡f¥gL»‹wd.
efu všiy¥ gF¡FGé‹ÛJkht£lM£Áahs®mÂf¥goahdf£Lgh£oidÍ«
mÂfhu¤ijÍ« bfh©LŸsh®. efu všiy¥ gF¡ FGé‹ cW¥Ãd®fŸ
nj®ªbjL¡f¥gL»‹wd® mšyJ murh§f¤Âdhš ãakd« brŒa¥gL»‹wd®.
mšyJ xU g§»d® nj®ªbjL¡f¥g£nlhuhfΫ k‰bwhU g§»d® ãakd«
brŒa¥g£nlhuhfΫ cŸsd®. Ï¡FGé‰F¤ bjUés¡F, tofhš k‰W« J¥òuÎ
ngh‹w f£L¥gL¤j¥g£l v©â¡ifæyhd gâfŸ tH§f¥g£LŸsd. våD«
Ï¡FG¡fŸefu¥gŠrha¤Â‰FŸc£gL¤Â¡bfhŸs¥glyh«.
146 147
9.2.6. F¿¥Ã£l všiy¥gF FG¡fŸ (Notified Area Committee) Ï¡FG¡fŸ Õfh®, F#uh¤, mçahdh, k¤Âa¥Ãunjr«, f®ehlf«, #«K
fhZÛ®, c¤ÂuÃunjr« k‰W« Ïkhry¥Ãunjr« M»a khãy§fëš cŸsd. xU
efuh£Ámika¥ bgWtj‰Fça njitahd ãgªjidfis ãiwnt‰w Koahj xU
všiy¥gF¡bfdF¿¥Ã£lvšiy¥gF¡FGmik¡f¥gL»‹wJ.nk«gh£oid¥
bg‰WtU« òÂanjh® efuf¤Â‰F« mJ mik¡f¥gL»‹wJ. Ï¡FGé‹ mik¥ò
mÂfhu¥ó®tkhdmuÁjêšmurh§f¤Âdhšm¿é¥òbrŒa¥gL»‹wJ.vdntjh‹
mJ m¿é¥ò brŒa¥g£LŸs všiy¥ gF¡FG vd miH¡f¥gL»‹wJ. Ï¡FG
khãy efuh£Á r£l¤Â‹ mo¥gilæš brašgL»‹wJ. Mdhš mÂfhu¥ó®tkhd
muÁjêš F¿¥Ãl¥g£LŸs mšyJ m¿é¡f¥g£LŸs efuh£Á¢ r£l V‰ghLfŸ
k£Lnkmj‰FbghU¤jkhditahŒÏU¡F«.
m¿é¡f¥g£l všiy¥gF¡FG efuh£Á k‹w¤Â‹ mÂfhu§fŸ
mid¤ijÍ«bg‰¿U¡»‹wJ.Mdhšefuh£Ák‹w¤ij¥nghy‹¿,mJxUãakd
mik¥ghF«.Ï¡FGé‹jiytU«cW¥Ãd®fS«khãymurh§f¤Âdhšãakd«
brŒa¥gL»‹wd®.
Ï›tik¥òj‰nghijar£lmo¥gilæšÏšiyv‹Wkhãynj®jšMiza
mÂfhçxUt®bjçé¡»wh®.
9.3.1 _‹W mL¡F gŠrha¤J Kiw
muÁaš ã®thf«
kht£l¥gŠrha¤J kht£lCufts®¢ÁJiw
gŠrha¤J Kiw Cuh£Áx‹¿a« Cuh£Áx‹¿amYtyf«
»uhkgŠrha¤J »uhkã®thfmYtyf«
9.3.1.1 kht£l gŠrha¤J¡fŸ
kht£l gŠrha¤J v‹gJ gŠrha¤J Ïuh¢Áa f£Lkhd¤Â‹ nkšk£l
mL¡fhF«. ÏJ kht£l« KGtJ« mÂfhu všiyia¡ bfh©LŸsJ. våD«,
efuh£Áæš nr®¡f¥g£LŸs kht£l¥gFÂfŸ, mšyJ efu¥ gŠrha¤J mšyhj
bjhêš efça« mšyJ khefu¥ bghW¥òfŸ Ñœ cŸs gFÂfŸ mšyJ ÏuhQt¡
Tl thça« ngh‹wit mjDŸ ml§fhJ. kht£l¥ gŠrha¤J ËtUnthiu
cW¥Ãdu®fshŒ¡bfh©LŸsJ.
m.kht£l gŠrha¤J t£l§fëèUªJ neçilahf¤ nj®ªbjL¡f¥gL«
cW¥Ãd®fŸ, kht£l¥ gŠrha¤J všiyæš cŸs Vw¤jhH 50,000
k¡fS¡bfd x›bthU t£lK« mik¡f¥gL»‹wJ. x›bthU
t£l¤ÂèUªJ« xnu xU cW¥Ãd® neçilahf¤ nj®ªbjL¡¥gL»‹wh®.
Mdhš x‹W¡F nk‰g£l kht£l gŠrha¤Â‹ cW¥Ãduhf xUt®
nj®ªbjL¡f¥glKoahJ.
146 147
M.kht£lgŠrha¤JgFÂæ‹k¡fsitcW¥Ãd®fŸk‰W«khãy¢r£lk‹w
cW¥Ãd®fŸ.
Ï. kht£l¤Â‰FŸ X® th¡fhsuhf¥ gÂÎ brŒa¥g£LŸs khãy§fë‹mit
cW¥Ãd®.
<. gŠrha¤J x‹¿a¤ jiyt®fëläUªJ IªÂš xU g§»d® kht£l¥
gŠrha¤Â‰Fnj®ªbjL¡f¥gL»‹wd®.
m,Ï,< M»at‰¿‹ ÑœtU« cW¥Ãd®fŸ kht£l¥gŠrha¤Â‹
elto¡iffëšg§nf‰fyh«.Mdhšth¡fë¡fKoahJ.
jhœ¤j¥g£l rhÂæd® k‰W« gH§Foæd® M»nahU¡F kht£l
gŠrha¤J¥ gFÂæš cŸs bkh¤j k¡f£bjhifæš mt®fë‹ v©â¡if
bg‰WŸs é»jhrhu¤Â‰nf‰g Ïl§fŸ xJ¡f¥gL»‹wd. jhœ¤j¥g£l rhÂæd®
k‰W« gH§Foæd® M»nahiu¢ nr®ªj bg©o®fisÍ« c£bfh©l tifæš,
kfë®fS¡bfd_‹¿šxUg§FÏl§fŸxJ¡f¥gL»‹wd.xUth¡fhsU¡Fça
taJ jF 18 MF«. kht£l gŠrha¤Â‰F neçilahf¤ nj®ªbjL¡f¥glΟs
xU cW¥ÃdU¡F taJ¤ jF 21 MF«. Mdhš, m›éUrhuhUila
bga®fS« r«gªj¥g£l th¡fhs®g£oaèš Ïl« bg‰¿U¡f nt©L«. ika,
khãy murh§f§fŸ k‰W« cŸsh£Á mik¥òfë‹ Ñœ gâòçnth®, kht£l¥
gŠrha¤Â‹cW¥Ãd®fshf¤ nj®ªbjL¡f¥glΫmšyJv¥gjéiaÍ«t»¡fΫ
jFÂa‰wt®fŸMt®. kht£l¥ gŠrha¤Â‹ gjé¡fhy« IªJM©LfshF«.mJ
K‹T£o¡ fiy¡f¥gLkhæ‹, MW khj§fS¡FŸ nj®jš el¤j¥glnt©L«.
Vida mid¤J¥ ÃuÂã¤Jt mik¥òfS¡F cŸsij¥ ngh‹W, r£l¤Â‹ Ñœ
jF¡ nflhd vªj egU« kht£l¥ gŠrha¤Âš th¡fsuhf mšyJ cW¥Ãduhf
ÏU¤jšKoahJ.
jiyt® k‰W« Jiz¤ jiyt®
x›bthU kht£l¥ gŠrha¤J« xU jiytiuÍ«, Jiz¤jiytiuÍ«
bg‰WŸsJ. mt®fŸ nj®ªbjL¡f¥g£LŸs cW¥Ãd®fshš, jk¡FŸëUªJ
nj®ªbjL¡f¥gL»‹wd®. jF ÏH¡f¥g£lhy‹¿ mšyJ gjéæèUªJ
Ú¡f¥g£lhy‹¿, mt®fŸ IªJ M©LfS¡F« gjéæš ÏU¥g®. tH§f¥g£LŸs
mid¤JrYiffisÍ«mt®fŸmDgé¡»‹wd®.
jiytç‹ gâfŸ
kht£lgŠrha¤Â‹muÁaš ßÂahd jiyik ã®th»mj‹ jiyt®Mth®.
mj‹go, kht£l gŠrha¤Â‹ T£l§fis¡ T£Lé¤J¤ jiyik jh§», mj‹
brašelto¡iffisel¤J»‹wh®.mt®gŠrha¤JräÂfŸk‰W«gŠrha¤JfŸ
brašgLtij MŒÎ brŒJ, jdJ m¿¡ifia kht£l¥ gŠrha¤Â‰F¢
rk®¥Ã¡»‹wh®. kht£l¥ gŠrha¤Â‹ brayhsç‹ ntiy¥gh£o‹ ÛJ jdJ
fU¤ÂidvGJ»wh®.ÏJkht£lM£ÁahsuhšvGj¥bgW«kªjdm¿¡ifnahL
Ïiz¡f¥gL»wJ. jkJ gâfSŸ vjidÍ« Jiz¤jiytU¡F mt® x¥gilÎ
brŒayh«. beU¡foahd rka¤Â‹ nghJ, kht£l¥gŠrha¤J¤ bjhl®ghd
148 149
v¥gâæidÍ« ãiwnt‰w mt® c¤juélKoÍ«. Mdhš kht£l¥ gŠrha¤Â‹
mL¤j T£l¤Âš m¤jifa braiy, mt® m¿¡if m¿é¥ò¢ brŒant©L«.
kht£l¥ gŠrha¤Â‹ gÂÎfŸ mšyJMtz§fŸ mid¤ijÍ« gh®itæl mt®
mÂfhu«bg‰WŸsh®.Ï›thW,xUjiyt®k‰W«xUnk‰gh®itahs®M»nahç‹
g§F¥gâæidj‹Dl‹Ïiz¤J¡bfh©ltuhfkht£l¥ gŠrha¤J¤jiyt®
cŸsh®. murh§f¤Â‰F« kht£l¥ gŠrha¤Â‰F« Ïilna mt® jftš bjhl®ò
ghykhfmikªJŸsh®.
kht£l¥ gŠrha¤J mšyJ íšyh gçõ¤Â‹ mÂfhu§fS« gâfS«
khãy¢ r£lk‹w¤jhš Ïa‰w¥g£LŸs r£l¤Âš Tw¥g£LŸsd. kht£l¥
gŠrha¤J X® xU§»iz¥ò k‰W« nk‰gh®it òçÍ« g§F¥ gâæidM‰w
nt©oÍŸsJmittUkhW.
1. gŠrha¤JräÂfë‹ãÂãiym¿¡iffisMuhŒªJx¥òjšmë¡»wJ.
2. jkJ gâfis¤ ÂwikÍl‹ nk‰bfhŸSkhW gŠrha¤J räÂfS¡F mJ
c¤juÎfis¥Ãw¥Ã¡»‹wJ.
3.gŠrha¤J räÂfshš jahç¡f¥g£l ts®¢Á¤ £l§fis mJ
xU§»iz¡»‹wJ.
4.kht£l¤Â‹ts®¢Á¥gâfŸr«gªjkhfmJkhãymurh§f¤Â‰Fm¿Îiu
tH§F»‹wJ.
5.kht£l¤Â‹ cŸq® MizÍçik gil¤j ãWtd§fë‹ gâfŸ F¿¤J
mJòŸëétu§fis¢nrfç¡»‹wJ.
6.kht£l¤Â‹ cŸs gŠrha¤J räÂfS¡bfd khãy murh§f¤jhš
xJ¡f¥gL«ãÂfismJg»®ªjë¡»‹wJ.
7.kht£l¤Â‹ gŠrha¤J¡fŸ, gŠrha¤J räÂfŸ M»at‰¿‰F¢
brŒa¥glnt©oa gâxJ¡f« ÛJmJ khãymurh§f¤Â‰FMnyhrid
tH§F»‹wJ.
8.jd¡F Ñœ mikªJŸs gŠrha¤J Ïuh¢Áa mL¡F Kiw
mik¥òfS¡»ilæyhdešcwÎfisxG§FKiwgL¤J»‹wJ.
9. khãy murh§f¤Âdhš më¡f¥gL« všyh mÂfhu§fisÍ« mJ
brašgL¤J»‹wJ.
ãiy¡FG¡fŸ
íšyh gçõ¤ mšyJ kht£l¥ gŠrha¤J jdJ ãiy¡FG¡fë‹
thæyhf¥gâah‰W»wJ. Ϫãiy¡ FG¡fŸ ËtU« brašghLfS¡bfd
mik¡f¥g£LŸsd.
1. r_fnk«ghLmšyJK‹nd‰w«
2. étrha«,T£LwÎ,ghrd«k‰W«fhšeil¥guhkç¥ò.
148 149
3. Foir,»uhkk‰W«Á¿amséyhdbjhêšfŸ.
4. fšék‰W«rKjha¥bghJey‹.
5.ãÂk‰W«tçéÂ¥ò.
6. bghJ¢Rfhjhu«.
Ï¡FG¡fë‹ jiyt®fS« cW¥Ãd®fS« j«khš jk¡FŸëUªJ
nj®ªbjL¡f¥gL»‹wd®. kht£l¥ gŠrha¤Â‹jiyt® xU FGé‹ cW¥ÃduhŒ
ÏU¥ghuhæ‹,mtnumj‹jiytuhfÏU¤jšnt©L«.
tUthŒ Mjhu§fŸ
bghJthf¡ Tw nt©Lkhæ‹, jdJbrayh¡f¥ gâfis¢ rªÂ¡F«
bghU£L,xUkht£l¥gŠrha¤JËtU«tUthŒMjhu§fis¥bg‰WŸsJ.
1. bjhêš,t®¤jf«k‰W«thœ¡if¥gâÛJé¡f¥gL«tç.
2.bghJ¡nfë¡iffŸk‰W«Ú®ÛJé¡f¥gL«tç.
3.gaâfŸÛjhdtç.
4.khãymurh§f«tH§F«khåa§fŸk‰W«fl‹fŸ.
5.gâahs®FHh«k‰W«Óuik¥òg‰¿khåa§fS«ãytUthÍ«.
6.£l«k‰W«t£lhu«F¿¤jkhåa§fŸ.
7.Ïiw¢Áé‰gidahs®fŸbrY¤J«cçk¡f£lz«.
8.rªijæšé‰gidahF«fhšeilfŸk‰W«bghUŸfŸÛJé¡f¥gL«tç.
9.jdJbrh¤ÂèUªJtU«tUkhd«.
x›bthU kht£l gŠrha¤Â‰bfd, kht£l¥ gŠrha¤J ã x‹W
mik¡f¥g£LŸsJ. ËtU« Ïd§fŸ kht£l¥ gŠrha¤J ãÂæDŸ
brY¤j¥gL»‹wd.
1. khãy¤Â‹ Âu©l ã¡Fé¥ÃèUªJ kht£l¥ gŠrha¤Â‹ ã¡bf‹W
xJ¡f«brŒa¥g£lbjhif.
2. murh§f¤Âdhš tif brŒa¥bgW«mid¤J khåa§fŸ, <£L¤bjhiffŸ,
fl‹fŸk‰W«g§fë¥òfŸ.
3. kht£l¥ gŠrha¤Â‹ ãy§fŸmšyJ k‰w brh¤J_y« bgw¥gL« thlif
mšyJF¤jif¤bjhif.
4. jåeg®fëläUªJ mšyJ ãWtd§fëläUªJ kh‰w« brŒa¥gL«
mšyJ khåa§fshŒ¥ bgw¥gL«, mid¤J t£ofŸ, Ïyhg§fŸ k‰W«
e‹bfhilahšÂu©LŸsÃwtUkhd§fŸ.
5.kht£l¥gŠrha¤Âdhšé‰gidbrŒa¥g£lãy«k‰W«brh¤J¡fë‹_y«
tU«mid¤JtUkhd§fŸ.
150 151
6.kht£l¥ gŠrha¤Âdhš é¡f¥bgW« mšyJ mj‰F¢ brY¤j¥gL«
mid¤J¡f£lz§fŸk‰W«j©lid¤bjhiffŸ.
x›bthU kht£l¥ gŠrha¤J ã¡F«, j‹dhš Ô®khå¡f¥g£l mséš,
khåa«x‹¿idmurh§f«tH§Fjšnt©L«.
jiyik ã®thf mYty®
x›bthU kht£l gŠrha¤Â‰F« xU jiyik ã®thf mYty®
murh§f¤Âdhš ãakd« brŒa¥gL»‹wh®. gšntW khãy§fëš mtUila
gjé¥bga® khWgLtjhŒcŸsJ. jäœeh£ošÏªjmYty®»uhkts®¢ÁÏiz
Ïa¡FdU¡F©lhd ãiyæid t»¡»‹wh®. jiyik ã®thf mYtyç‹
M£nr®¥òKiw,CÂa«k‰W«gofŸ,xG§Fk‰W«el¤ijk‰W«gâtiuaiwfŸ
ahΫmurh§f¤ÂdhšxG§FKiw¥gL¤j¥gL»‹wd.
kht£l¥gŠrha¤Â‹jiyikã®thfmYtyç‹gâfŸ,mÂfhu§fŸk‰W«
flikfŸ.
1. jiyik ã®thf mYty® khãy¢ r£lk‹w¤jhš j‹ ÛJ Rk¤ÂÍŸs
mÂfhu§fŸmid¤ijÍ«brašgL¤J»‹wh®.
2.kht£l¥gŠrha¤J¥gâfŸmid¤Â‹brayh¡f¤ijmt®nk‰gh®itÍ«
f£L¥ghL«brŒ»‹wh®.
3.kht£l¥ gŠrha¤J k‰W«mj‹FG¡fë‹T£l§fëš fyªJ bfhŸsΫ,
mitfëšvªjxUÔ®khd¤ijK‹it¡fΫmt®cçikbg‰WŸsh®.
4.kht£l¥gŠrha¤Â‹Ô®khd§fismt®brašgL¤jnt©L«.
5.kht£l¥gŠrha¤Â‹Ô®khd§fë‹brayh¡f«g‰¿Í«tçtNè¥òg‰¿Í«
fhym¿¡iffismt®tH§Fjšnt©L«.
6.kht£l¥ gŠrha¤Â‹ mYty®fisÍ« gâah£fisÍ« mt® f£L¥ghL
brŒ»‹wh®.
7.kht£l¥ gŠrha¤Â‹ c¤juÎfisÍ« f£lisfisÍ« mt®
brašgL¤J»‹wh®.
8.kht£l¥ gŠrha¤Â‹ vªj x® mYtyU¡F« mšyJ gâahs®fS¡F«,
vG¤J _ykhd c¤juédhš, jdJ gâfSŸ vjidÍ« mt® x¥gilÎ
brŒayh«.
9.3.1.2 gŠrha¤J ôåa‹ / Cuh£Á x‹¿a«
gŠrha¤J Ïuh¢Áa Kiwaik¥Ãš eL mL¡fhf¥ gŠrha¤J räÂ
mikªJŸsJ. mJ xU Ïilãiyahd mL¡fhfΫ fUj¥gL»wJ. gŠrha¤J
ôåa‹mšyJCuh£Áx‹¿a«vdmJgytifahf¥bgaçl¥g£LŸsJ.
150 151
mik¥ò« msΫ
njÁa éçth¡f¡ F¿¡nfhshf mika¥ bgW« gŠrha¤J ts®¢Á¡F
t£lhu¤Jl‹ bghJthf Kotijèš gŠrha¤J räÂæ‹ v‹W mikªJŸsJ.
xU gŠrha¤J x‹¿a« 112 »uhk§fis¡ bfh©LŸsJ. x›bthU gŠrha¤J
x‹¿a¤Â‹ã®thf«,gŠrha¤Jx‹¿ak‹w¤Âl«tH§f¥glnt©L«.
gŠrha¤JräÂmšyJgŠrha¤Jôåa‹Cuh£Áx‹¿a«.
1. gŠrha¤J x‹¿a«cŸst£lhu§fëèUªJ neçilahf nj®ªbjL¡f¥gL«
cW¥Ãd® x›bthU t£lhu¤Â‰F« xU cW¥Ãd® k£Lnk
nj®ªbjL¡f¥gL»‹wh®.
2.gŠrha¤J x‹¿a¥ gFÂia¢ nr®ªj (k¡fsit) cW¥Ãd®fŸ k‰W« khãy¢
r£lk‹wcW¥Ãd®fŸ.
3.gŠrha¤J x‹¿a¤Â‹ th¡fhsh®fshf¥ gÂÎ brŒa¥g£LŸs khãy§fŸ
mitcW¥Ãd®fŸ.
4. gŠrha¤J x‹¿a k‹w¤Â‹ nj®ªbjL¡f¥g£l cW¥Ãd®fŸ bkh¤j
v©â¡ifæšIªÂš xU g§F v‹wtifæš»uhk¥ gŠrha¤Jmitæš
Ïl«bgW»‹wh®. gŠrha¤J x‹¿a¥ gFÂæš cŸs »uhk¥ gŠrha¤J
jiyt®fŸjk¡FŸÏ›ÎW¥Ãd®nj®ªbjL¡f¥gL»‹wh®.
jiyt® k‰W« Jiz¤jiyt®
gŠrha¤J räÂæ‹ jiyt® ÃuKf®, Ãujh‹ v‹W gy khãy§fëš
bgaçl¥g£LŸsd®. jäœeh£ošmt® nr®k‹ (jiyt®) v‹WmiH¡f¥g£gL»wh®.
Ïtiu¤ j鮤J xU Jiz¤jiytU« ÏU¡»wh®. mt® gŠrha¤J x‹¿a¤Â‹
cW¥Ãd®fshš jk¡FŸnsna nj®ªbjL¡f¥gL»wh®. jF ÏH¡f¥g£lhy‹¿ (m)
gjéæèUªJ Ú¡f¥g£lhy‹¿ mt®fŸ IªJ M©LfS¡F gjé t»¡»‹wd®.
gŠrha¤J x‹¿ak‹w¤Âdhš jil brŒa¥g£lhy‹¿ vG¤J _ykhf c¤jué‹
_y«, jiyt® mtU¡F©lhd v¥gâfisÍ« Jiz¤jiytU¡F x¥gilÎ
brŒayh«. våD« jiyt® gjé fhèahf ÏU¡F« nghJ jiytU¡F©lhd
gâfis¤ Jiz¤jiyt® M‰w nt©L«. jiyt® k‰W« Jiz¤jiyt® M»a
ÏUgjéfS«fhèahfÏU¡Fkhæ‹t£lhutUthŒmÂfhç (Revenue Divisional Officer) gŠrha¤Jx‹¿ak‹w¤Â‹mYtšrh®ghdcW¥ÃduhfΫjiytuhfΫ
ÏU¥gh®.
jiytç‹ mÂfhu§fŸ k‰W« gâfŸ
gŠrha¤J ôåaå‹ jiyt® muÁaš ßÂahd brayh¡f¤ jiytuhth®.
mtUilamÂfhu§fS«gâfS«Ã‹tUtdthF«.
1. gŠrha¤J räÂæ‹ T£l§fis¡ T£o¤ jiyik jh§FtnjhL mj‹
brašKiwfismt®el¤J»‹wh®.
2. gŠrha¤J rä k‰W« mj‹ ãiy¡FG M»at‰¿‹ KoÎfŸ k‰W«
Ô®khd§fisbrašgL¤J«nghJt£lhuts®¢ÁmYty®k‰W«mtUila
gâahs®fŸÛJf£L¥gh£oidmt®brY¤J»‹wh®.
152 153
3. £l§fis Ô£LtÂY« c‰g¤Â¢ brašÂ£l§fis brašgL¤JtÂY«
gŠrha¤J¡fisC¡Fé¤JmitfS¡Ftê¤Jizahfmt®Âfœ»wh®.
4. gŠrha¤J x‹¿a k‹w¤Â‹ Mtz§fŸ k‰W« mÂfhu¥ó®tkhd jftš
gçkh‰w«mid¤J«jiytç‹_ykhfnk‰bfhŸs¥glnt©L«.
5. x‹¿a«k‰W«murh§f«M»at‰iwmÂfhu¥ó®tkhf gh®itælmÂfhu«
bg‰WŸsh®.
6. vªj xU K¡»akhd ntiyiaÍ« cldoahf brašgL¤Jtj‰F mt®
c¤juÎfisÍ«Ãw¥Ã¡fyh«.
7. jh‹xUcW¥Ãduhf¤ÂfG«g£r¤ÂšmYtšrh®òKiwæšãiy¡FGé‹
jiytuhfmt®Âfœ»‹wh®.
gŠrha¤Jx‹¿a¤Â‹Kiwikæ‹K¡»akhdmik¥ghf gŠrha¤J räÂ
Âfœ»wJ. mJ r_f nk«gh£L¤ £l§fis brašgL¤j jiyaha¢ brayh¡f
mik¥ghf cŸsJ. jd¡bfd F¿¥Ã£l tifæš xJ¡f¥gL« bghW¥òfis
brašgL¤Jtš khãy murh§f¤Â‹ xU Kftuhf mJ brašgL»‹wJ. jdJ
mÂfhu všyif¡FŸ mikªJŸs »uhk gŠrha¤J¡fë‹ ÛJ gŠrha¤J räÂ
f£L¥ghLk‰W«nk‰gh®itM»at‰iwbrY¤J»‹wJ.midtU¡F«njitahd
bjhêšE£g« k‰W« ãÂÍjéia tH§F»‹wJ. ÏWÂæš jdJ všiy¡FŸ cŸs
gŠrha¤Â‹ ãÂãiy m¿¡iffis MuhŒªJ mDk¡F« bghJ¥gilahd
mÂfhu¤ijÍ«bg‰WŸsJ.
gŠrha¤J räÂæ‹ gâfŸ
gŠrha¤JräÂæ‹gâfŸÏUtif¥gL«.mitFoæaštrÂfŸnk«gl¢
brŒtJk‰W«ts®¢Á£l§fisãiwnt‰wjY«MF«.
FoæašbghW¤jk£ošgŠrha¤JräÂËtU«bghW¥òfis¥bg‰WŸsJ.
1. »uhk¥ gŠrha¤J¢ rhiyfis¤ j鮤J räÂæ‹ mÂfhu všiy¡FŸ
rhiyfŸmik¤J¥guhkç¤jš.
2. FoÚ®tH§fš.
3. tofhšFHhŒfisguhkç¤jš.
4. jhŒnrŒeyÏšy§fisÍ«Mu«gRfhjhuika§fisÍ«ãWÎjš.
5. kU¤Jt«k‰W«Rfhjhu¥gâfisV‰gL¤Jjš.
6. Mu«gk‰W«Mjhu¥gŸëfS¡fhdV‰ghLbrŒJKÂnah®fšéika§fis
ãWÎjš.
7. C£L¥ghijfshfcŸs»uhk¢rhiyfS¡F¤Jizòçjš.
8. üyf§fisãWÎjš.
9. ÏisP®mik¥òfŸ,kfë®,cHt®Fok¡fŸngh‹witfisãWÎjš.
10. fyh¢rhuelto¡iffS¡FC¡fkë¤jš.
152 153
jdJ všiy¡FŸ r_f ts®¢Á £l§fis¥ gŠrha¤J räÂ
ãiwnt‰W»‹wJ.mj‹gâfŸ,
1. r_fnk«gh£o‹Ñœmid¤J£l§fisÍ«brayh¡Fjš.
2. Åçaé¤J¡fis¥bgU¡»,éånah»¤jš.
3. nj®¢Áahdcu§fis¢nrfç¤jš,éånah»¤jš,Ãugykh¡Fjš.
4. k©ts«,ãy¤ijnk«gL¤Jjš.
5. ntsh©ik¡fhdfl‹tH§Fjš.
6. »zWfis bt£oÍ«, Fs§fis¥ gGJgh®¤J« ghrd trÂfis¢ brŒJ
bfhL¤jš.
7. ku§fiseLjš,ku§fists®¤jš.
8. nj®¢Á thŒªj ÏdéU¤Â MLfŸ, khLfŸ, gwitfŸ ts®¥ò m¿Kf«
brŒjš.
9. nj®¢ÁthŒªjfhšeilÔtd¤ijm¿Kf«brŒjš.
10. fhšeilfS¡FéahÂtuhkšjL¤jšk‰W«cçaãthuz«më¤jš.
11. ghšg©izmik¤jš,ghšéånahf«brŒjš.
12.T£Lw΢r§f§fisJt§»nk«gL¤Jjš.
13.Û‹fh¥gf§fis¥guhkç¤jš.
14.Foir,»uhkk‰W«Á¿amséyhdbjhêšfisnk«gL¤Jjš.
15.c‰g¤Âk‰W«gæ‰Áika§fisãWé¥guhkç¤jš.
ãiy¡FG¡fŸ
gŠrha¤J rä ãiy¡FG¡fis mik¤J¡ bfh©L jdJ gâfis
M‰W»‹wJ. Ï¡FG¡fŸ r£lKiwæyhd mik¥òfshF«. Ñœ¡fhQ«
gâfisah‰W«bghU£LIªJFG¡fŸcŸsd.
m.ãÂk‰W«tçéÂ¥ò.
M.ntsh©ikc‰g¤Âfhšeil¥guhkç¥òk‰W«ghrd«.
Ï.fšék‰W«khj®ey‹cŸë£lrKjhabghJey‹.
<. bghJ¢Rfhjhu«k‰W«J¥òuÎ.
c.jftš,bjhl®òk‰W«T£LwÎ.
ãiy¡FGé‹ cW¥Ãd®fŸ gŠrha¤J räÂæ‹ cW¥Ãd®fshf¤
jk¡FŸëUªJ nj®ªbjL¡f¥gL»‹wd®. gŠrha¤J räÂæ‹ jiyt® ãÂ
k‰W« tçéÂ¥ò¡ FGé‹ jiytuhth®. gŠrha¤J räÂædhš jk¡F x¥gilÎ
154 155
brŒa¥gL«mÂfhu§fisÏ¡FG¡fŸbrašgL¤J»‹wd.t£lhuts®¢ÁmYty®
ãiy¡FG¡fë‹brayhsuhf¥gâò绋wh®.
tUthŒ Mjhu§fŸ
bghJthfxUgŠrha¤JräÂËtU«tUthŒMjhufis¡bfh©LŸsJ.
1. gŠrha¤J rä é¡F« tçfŸ, f£lz§fŸ, M»at‰¿š »il¡F«
tUkhd§fŸ.
2.íšyh gçõ¤ (m) kht£l¥ gŠrha¤ÂèUªJ bgw¥gL« ãy tUthŒ k‰W«
cŸq®Ô®it¥g§F¤bjhif.
3.khãymurh§f¤ÂläUªJbgw¥gL«khåa§fŸ.
4.khãymurh§f¤ÂläUªJbgw¥gL«fl‹bjhiffŸ.
5.gŠrha¤J räÂædhš mDk¡f¥gL« bghJ¥ gâ¤Jiwæš rªijfŸ,
Ï‹dgyt‰¿‹F¤jiffëèUªJ»il¡F«tUkhd«.
6.kht£l gŠrha¤Â‹ thæyhf (m) kht£l¥ gŠrha¤ÂèUªJ bgw¥gL«
j‰fhèfkhåa§fŸ.
7.g§fë¥òfŸk‰W«e‹bfhil¤bjhiffŸ.
8.brayh¡fbraèv‹wtifæšgŠrha¤Jrä¡Fmurh§f¤Âdhškh‰w«
brŒa¥gL«Â£l§fëèUªJtU«ãÂfŸ.
ÏitfSl‹ gšntW tUthŒ Mjhu§fŸ gŠrha¤J rä bg‰WŸsJ.
1994 M« M©o‹ jäœeh£o‹ gŠrha¤J¡fŸ r£l¥go x›bthU gŠrha¤J
x‹¿a¤J¡F« gŠrha¤J x‹¿a bghJ ã v‹W« gŠrha¤J (fšé) ãÂ
x‹W« mik¡f¥glnt©L«. r£l¤Âš F¿¥Ã£lthW bghJ ã 27 Ïd§fëš
»il¡f¥bgW« bjhiffis¡ bfh©LŸsd. k‰w khãy§fëš cŸs gŠrha¤J
räÂfS«gŠrha¤JräÂãÂit¥òfis¡bfh©LŸsd.
ã®thf ÏaªÂu«
jdJgâfisM‰W«bghU£LgŠrha¤JräÂã®thfÏaªÂu«x‹¿id¥
bg‰WŸsJ.mJt£lhuts®¢ÁmYtyuhšjiyikjh§f¥gL»wJ.t£lhuts®¢Á
mYtyU¡F cjé òça éçth¡f mYty®fŸ cŸsd®. Ï›ts®¢Á mYty®fŸ
khãymurh§f¤ÂdhšCÂa«tH§f¥gL« gâahs®fŸMt®.mt®fŸétrha«,
fhšeil guhkç¥ò, bghJ¢ Rfhjhu« ngh‹w r«gªj¥g£l Jiwfëš tšYd®fshŒ
cŸsd®.mt®fS¡FÑœ k‰w gâahs®fŸcŸsd®. t£lhu ts®¢ÁmYty® X®
všiy mšyJ t£l¤Â‹ ã®th»ahf cŸsh®. mt® Miza® v‹W jäœeh£oš
gjé¥bga®bg‰WŸsh®.
t£lhu ts®¢Á mYty® bghJthf khãy tUthŒ¤ Jiwia rh®ªjtuhf
cŸsh®. mt® (m) mYtyf¤ jiytuhfΫ (M) éçth¡fmYty®fis¡ bfh©l
xU mâæ‹ jiytuhfΫ (Ï) gŠrha¤J ôåaå‹ brayhsuhfΫ gâ
154 155
M‰W»‹wh®. éçth¡f mYty® mâæ‹ X® jiyt® v‹w tifæš t£lhu¤Âš
gšntW bjhêšE£g« thŒªj gâfismt® xU§»iz¤J gytifahd ts®¢Á
£l§fisbrašgL¤J»‹wh®.
t£lhu ts®¢Á mYty® Cuh£Á x‹¿a¤Â‹ brayhsU« jiyik¢
brayh¡fmÂfhçÍ«Mth®.mt®Ã‹tU«gâfisM‰W»‹wh®.
1. gŠrha¤Jôåa‹gytifahdÔ®khd§fisãiwnt‰w«brŒ»‹wh®.
2.t£lhu¤ÂYŸs gŠrha¤Jfis nk‰gh®it brŒ»‹wh®. gŠrha¤J ôåa‹
k‰W«mj‹ãiy¡FG¡fŸM»at‰¿‹T£l§fS¡Fmt®m¿¡iffis
Ãw¥Ã¡»‹wh®.m¡T£l§fë‹elto¡iffis¥gÂÎbrŒJguhkç¡»‹wh®.
3. th¡fë¡F« cçikia bgwhj tifæš ôåa‹ T£l éthj§fëš mt®
g§nf‰»‹wh®.
4.ôåa‹ãÂfëèUªJgz¤ijjUé¤J¥g£LthlhbrŒ»wh®.
5.gz¤ÂU£L, ifahlš nkhro ngh‹wt‰iw mt® ôåaå‹ jiytU¡F«
kht£lM£ÁahsU¡F«òfh®brŒ»‹wh®.
6.bghU¤jkhdmÂfhçfshšV‰W¡bfhŸs¥g£lmid¤J£l§fisÍ«,£l
brašfisÍ«brayh¡f«brŒ»‹wh®.
7.jdJ t£lhu¤Â‰FŸ cŸs gŠrha¤Jfë‹ ã ãytu¤ij mt® MŒÎ
brŒ»wh®.
8.gŠrha¤J ôåaå‹ gâah£fŸ k‰W« Vida mYty®fis mt®
nk‰gh®itÍ«f£L¥ghL«brŒ»‹wh®.
9.ôåaå‹K‹mDkÂÍl‹ôåaD¡fhfmt® x¥gªj§fis¢ brayh¡f«
brŒ»‹wh®.
9.3.1.3 »uhk rig
gŠrha¤J Ïuh¢Áa KGikahd f£Lkhd¤Â‹ mo¤jskhf¡ »uhk¢ rig
cŸsJ. mJ xU bghJthd mik¥ghF«. mJ xU r£lKiwæyhd mik¥ghf
V‰f¥g£LŸsJ. »uhk¥ gŠrha¤Â‹ jF bg‰WŸs mid¤J th¡fhs®fis¡
bfh©L mJ mika¥ bg‰WŸsJ. ruhrç 500 k¡f£ bjhifÍl‹ Toa x‹W
mšyJ Ïu©L¡F nk‰g£l »uhk§fis xU »uhk gŠrha¤J mÂfhu všiyahf
bfh©oU¡fyh«. Ñœk£l ãiyæš X® mok£l mik¥ghf ÏU¥gjhš, mJ neuo
k¡fsh£Áæ‹mo¥gilmyfhf¥gâah‰W»wJ.vdntk¡fsh£Áf£L¥gh£L¡F
cçaKid¥ghdnjh® rhjdkhfmJfUj¥gL»‹wJ.»uhk rigahdJ,FiwªjJ
_‹W T£l§fisnsD« xU ãÂah©oš el¤jnt©L«. »uhk¥ gŠrha¤Â‹
jiyt®,»uhkrigæ‹T£l§fis¡T£Ltj‰F¥bghW¥Ãid¥bg‰WŸsh®.
156 157
»uhk rig
gâfŸ.
1. »uhkriggŠrha¤JM‰W«gâfisÓuhŒÎbrŒ»‹wJ.
2.mJrigvšiy¡Fçats®¢Á¤Â£l¤ijtiu»‹wJ.
3.mJ gŠrha¤Â‹ fz¡FfŸ k‰W« jâ¡if g‰¿a J©L m¿¡ifia¥
gçÓyidbrŒ»wJ.
4.mJ flªj M©o‹ ã®thf m¿¡ifæidÍ«, v®bfhŸS« M©L¡Fça
brašÂ£l¤ijÍ«gçÓyidbrŒ»‹wJ.
5.mJ»uhk¥gŠrha¤Â‹ts®¢Á¤Â£l§fŸk‰W«M©LãÂãiym¿¡if
M»at‰W¡Fx¥òjštH§F»wJ.
»uhkrigÏiwikbfh©lX®mik¥ghF«.vdntmJÁybrašghLfis¢
brŒaÍ«bghU£L»uhk¥gŠrha¤Â‰FmÂfhu§fŸk‰W«cçikiatH§fyh«.
»uhk¥ gŠrha¤J
gŠrha¤JÏuh¢ÁaÏiwikæ‹KjyhtjhfΫ,jiyahamyfhfΫ.»uhk¥
gŠrha¤J cŸsJ. Fiwªjg£r« 500 k¡fŸ bjhifia¡ bfh©LŸs x›bthU
gŠrha¤J»uhk¤Â‰F«mJmik¡f¥gL»‹wJ. »uhk¥ gŠrha¤Â‹cW¥Ãdç‹
Fiwªjg£r v©â¡if IªjhfΫ, mÂf¥g£rkhf¥ gÂidªjhfΫ mj‹ k¡fŸ
bjhifia¢ rh®ªJ ÏU¡F«. »uhk¥ gŠrha¤J »uhk rigæ‹ brayh¡f FGthf
cŸsJ.mj‹cW¥Ãd®fŸÏufÁath¡fë¥ò_y«»uhk rigædhš neçilahf
nj®ªbjL¡f¥ gL»‹wd®. »uhk« KGtJ« t£l§fshf¥ Ãç¡f¥gL«. x›bthU
t£lK«x‹WKjš_‹WcW¥Ãd®fis¤nj®ªbjL¡»wJ.jhœ¤j¥g£lrhÂæd®
kiythœk¡fŸk‰W«bg©fŸM»nahU¡F_‹¿šxUg§FÏlxJ¡Ñ£o‰fhd
V‰ghLcŸsJ.
156 157
»uhk¥gŠrha¤JxUjiytuhšjiyikna‰f¥gL»wJ.»uhk¥gŠrha¤Â‹
jiyt® »uhk rigæ‹ cW¥Ãd®fshš neçilahf¤ nj®ªbjL¡f¥gL»wh®. »uhk
rigæ‹_‹¿šxUg§»dç‹bgU«gh‹ikÍl‹mtU¡FvÂuhdxUe«Ã¡if
Ïšyhj Ô®khd« ãiwnt‰w¥gLkhæ‹ mt® gjéæèUªJ Ú¡f« brŒa¥glyh«.
x›bthUgŠrha¤Â‰F«xUJiz¤jiytU«ÏU¡»wh®.18tajilªjFok¡fŸ
midtU« th¡fë¡f cçik¥ gil¤JŸsd®. 21 taij ãiwÎ brŒjt®fŸ
k£Lnk gŠrha¤Â‹ jiytuhfΫ Jiz¤jiytuhfΫ nj®ªbjL¡f¥gl KoÍ«.
»uhk¥gŠrha¤Â‹ gjé¡fhyK« mj‹ cW¥Ãd®fë‹ gjé¡fhyK« IªJ
M©LfshF«. K‹ T£ona gŠrha¤J fiy¡f¥gLkhæ‹ MW khj§fS¡FŸ
nj®jšfŸel¤j¥glnt©L«.
jiytç‹ mÂfhu§fŸ k‰W« gâfŸ
»uhk¥gŠrha¤Â‹muÁašrh®brayh¡fmÂfhçahf¤jiyt®Âfœ»‹wh®.
mt®Ã‹tU«mÂfhu§fisÍ«gâfisÍ«bg‰WŸsh®.
1. »uhkrigk‰W«»uhk¥gŠrha¤Â‹T£l§fis¡T£Lé¡»‹wh®.
2.gŠrha¤Â‹T£l§fS¡F¤jiyikna‰»wh®.
3.gŠrha¤Â‹Mtz§fis¥guhkç¡»wh®.
4.gŠrha¤J¥gâahs®fŸÛJã®thf¡f£L¥gh£ilbrY¤J»‹wh®.
5.gŠrha¤Â‹Ïa‰w¥g£lÔ®khd§fë‹brayh¡f¤ijgh®itbrŒ»‹wh®.
6.»uhk¥ gŠrha¤Âš vL¡f¥gL« KoÎfŸ brašgL¤j¥gLtj‰fhd
bghW¥Ãidmt®bg‰WŸsh®.
7.gŠrha¤Â‹ ãÂfis nkyh©ik brŒtj‰F cWÂahd mÂfhu«
më¡f¥g£LŸsh®.
8.jdJ gŠrha¤Â‹ ÃuÂãÂahf gŠrha¤J rä (m) gŠrha¤J x‹¿a¤Â‹
T£l§fëšfyªJ¡bfhŸ»wh®.
9.khãymurh§f¢r£l¤Âdhš (m)m¢r£l¤Â‹ÑœbrŒa¥g£LŸséÂfshš
jd¡FtH§f¥g£LŸsmÂfhu§fŸmid¤ijÍ«mt®brašgL¤J»‹wh®.
jiyt®ÏšyhÂU¡F«neu¤ÂšJiz¤jiyt®Ï¥gâfisM‰W»‹wh®.
»uhk¥ gŠrha¤Â‹ gâfŸ
»uhk¥ gŠrha¤Âl« gytifahd bghJey¥gâfS«, ts®¢Á
elto¡iffS« x¥gilÎ brŒa¥g£LŸsd. mªj mo¥gilæš, »uhk k£l¤Âš
£l§fis¤ jahç¤J rKjha Ú k‰W« bghUshjhu ts®¢Á¡fhd braš
£l§fis brašgL¤JtjhF«. khãy murh§f¤Â‹ r£l¤Âš tH§f¥g£LŸs
mid¤JgâfisÍ«»uhk¥gŠrha¤JM‰wnt©L«.mitf£lhakhdgâfŸ
k‰W«j‹å¢irahdgâfŸvdghFghLbrŒa¥g£LŸsd.
158 159
f£lhakhd gâfŸ
»uhk¥gŠrha¤JËtU«f£lhakhdgâfis¥bg‰WŸsJ.
1. ntsh©ikK‹nd‰w«
2. Foirbjhêšfë‹ts®¢Á
3. bghJ¡»zWfŸk‰W«Ú®¤bjh£ofŸguhkç¤jš.
4. FoÚ®éånahf«brŒjš.
5. J¥òuÎ,k‰W«tofhY¡FV‰ghLbrŒjš.
6. »uhk¤J¢rhiyfëY«k‰wbghJÏl§fëY«és¡FfŸmik¤jš.
7. ÏLfhLk‰W«RLfhLfis¥guhkç¤jš.
8. Ãw¥òfŸ,Ïw¥òfŸ,ÂUkz§fŸM»at‰iw¥gÂÎbrŒjš.
9. fhšeilÚ®¡F£ilfis¥guhkç¤J,cæ®eilfisg‰¿bghJthdm¡fiw
bfhŸSjš.
10. »uhk¥gŠrha¤Â‹brh¤J¡fis¥ghJfh¤jš.
11. ÁWmséyhdghrdntiyfis¡f£Lé¤J¥guhkç¤jš.
12. bghJ¢rªijfisÍ«,m§fhofisÍ«xG§FKiwbrŒjš.
13.fêÎ¥bghU£fis¡Fé¥gj‰FÏl§fisxJ¡Fjš.
14.rKjha¡fšéæ‹nk«ghLk‰W«gŸëfë‹nk‰gh®it.
15. òŸëétu¢brŒÂfis¢nrfç¤J¥guhkç¤jš.
16.Åçaé¤J¡fisÍ«cu§fisÍ«éånah»¥gj‰fhdV‰ghLfis¢brŒjš.
17. jhŒnrŒey(Ãurt)éLÂfisÍ«Ïiw¢Á¡bjh£ofisÍ«guhkç¤jš.
18.ãy¢Ó®ÂU¤j«,£l§fë‹bra‰gh£ošcjéæidtH§Fjš.
19.m«ikCÁ,fhyuhCÁk‰W«bfhŸisnehŒfS¡bfÂuhdelto¡iffis
nk‰bfhŸSjš.
j‹ éU¥g¥ gâfŸ
»uhk¥ gŠrha¤Â‹ j‹ éU¥gkhd gâfSŸ K¡»akhd Áy gâfŸ
ËtUgitahF«.
1. rhiyXu§fëšbrofise£L¥ngâts®¤jš.
2. j®krhiyfŸ,XŒél§fŸ,éisah£Likjhd§fŸ,üyf§fŸ,go¥giwfŸ,
ó§fh¡fŸngh‹wÃwt‰iwãWé¥guhkç¤jš.
3. Rfhjhuk‰wt£lhu§fisÛ£òbrŒjš.
158 159
4. r_f¡Tl§fisnkyh©ikbrŒjš.
5. ViHfS¡Fãthuz«më¤JbghJ¢Rfhjhu¤ij¡ftå¤J¡bfhŸSjš.
6. be‰fsŠÁa§fisÍ«,jhåa¥gæ®»l§FfisÍ«ãWÎjš.
7. T£LwÎ¥ g©iz, FL«g ey¤Â£l«, fhšeil ntsh©ik M»at‰iw¤
nj®¢ÁÍWkhWbrŒjš.
8. g‹¿ts®¥igxG§FKiwbrŒjš.
9. Ô©lhikiaÚ¡Fjš.
10. »uhk¥ gŠrha¤Â‹ J¥òwÎ¥ gâahs®fS¡F Ïšy§fis¡ f£o¥
guhkç¤jš.
tUthŒ Mjhu§fŸ
nk‰F¿¥Ã£LŸs gâfis M‰¿ »uhk¥ gŠrha¤J brašgLtj‰fhd
eg®fŸ, brh¤J k‰W« t®¤jf¤Â‹ ÛJ tçfis éÂ¥gj‰F mJ mÂfhu«
ju¥g£LŸsJ. xU »uhk gŠrha¤J ÑœtU« Mjhu§fë‹ _ykhf tUthia
bgW»‹wJ.
1. fhšeilÛjhdtç
2. f£oltç.
3. gŠrha¤J¢r£l§fisÛ¿afhuz¤jhšé¡f¥gL«mguhj§fŸ.
4. gŠrha¤J K‹ rk®¥Ã¡f¥gL« r£lKiwæyhd tH¡»‰F¢ brY¤j¥gL«
f£lz§fŸ.
5. jdJvšiy¡FŸfhšeilfŸé‰gidbrŒtj‰Fé¡f¥gL«f£lz§fŸ.
6. »uhk¢brh¤JilikæèUªJbgw¥gL«thlif
7. t£lhut®¤jftç
8. kh£Lt©ofŸngh‹wC®ÂfŸÛjhdtç
9. khãymurh§f¤ÂdhštH§f¥gL«cjékhåa§fŸ
10. khãymurh§f¤ÂdhštH§f¥bgW«Jizkhåa§fŸ.
»uhk¥ gŠrha¤Â‹ tUthŒ »uhk¥ gŠrha¤J ãÂæš brY¤j¥gL»‹wJ.
mj‹ gytifahd gâfis¢ brŒJ Ko¡f njit¥gL« bryéid Ϫj
ãÂæèUªJjh‹bgwnt©L«.
x›bthU »uhk¥ gŠrha¤Â‹ xU braš mÂfhçahf »uhk ã®thf
mYty® ÏU¡»wh®. mt® khãy murh§f¤Âdhš ãakd« brŒa¥gL»wh®. mt®
»uhk gŠrha¤Â‹ Ô®khd§fis brašgL¤J»‹wh®. mt® »uhk¥ gŠrha¤Â‹
mYty®fŸ k‰W« gâah£fis¡ f£L¥ghL brŒ»wh®. jdJ flikfis
M‰Wtj‹ thæyhf mt® jdJ mÂfhu všiy¡F£g£L »uhk¥ gŠrha¤Â‹
m‹whlã®thf¤ijÍ«ftå¤J¡bfhŸ»wh®.
160 161
kÂ¥ÕL
1992 M« M©o‹ muÁayik¥Ã‹ (73 tJ k‰W« 74 tJ ÂU¤j§fŸ)
r£l§fŸ bgU«ghyhd gu«giu¡ FiwghLfis mf‰¿ÍŸsd. ekJ eh£oš khãy
murh§f§fŸ »uhk òw k‰W« ef®¥òw cŸsh£Á mik¥òfis ãWt nt©L«
v‹gij muÁayik¥ò f£lhakh¡»ÍŸsJ. mitfë‹ mik¥ò, nj®jšfŸ,
gjé¡fhy«, gâfŸ Kjyhdt‰iw muÁayik¥ò cWÂ brŒJŸsJ. nkY«
RjªÂukhd ã Miza§fŸ, nj®jš Miza§fŸ, £l mik¥òfŸ ngh‹wit
khãy§fë‹ gy ãiyfëš cUth¡f¥gLtj‰F« muÁayik¥Ãš Kiwahf
cW brŒa¥g£LŸsJ. ϪÂa jiyik¡ fz¡F k‰W« jâ¡ifahsuhš
cŸsh£Á mik¥òfë‹ fz¡Ffis¤ jâ¡if brŒtj‰F xU V‰ghL«
cŸsJ. Ï›nt‰ghLfŸ mid¤J« ϪÂahéš »uhk¥òw k‰W« ef®¥òw
cŸsh£Á mik¥òfë‹ v®fhy¤Â‹ ÛJ ešynjh® jh¡f¤ij V‰gL¤Â
bfhL¡f¡ToajhfΫ cŸsJ. Ït‰¿‹ éisthf khãy murh§f§fŸ jkJ
gŠrha¤Jk‰W«efuh£Ár£l§fis¥bghU¤jkhdtifæšÂU¤j«brŒJŸsd.
KiwahfΫÓuhfΫcŸsh£Ánj®jšfŸeilbg‰WtU»‹wd.
kht£l gŠrha¤JfŸ, Cuh£Á x‹¿a§fŸ k‰W« Cuh£Áfë‹ bkh¤j
v©â¡ifM»aégu§fŸÃ‹tU«m£ltizæšju¥g£LŸsd.
kht£l gŠrha¤JfŸ, Cuh£Á x‹¿a§fŸ k‰W«
Cuh£Áfë‹ bkh¤j v©â¡if
tçir
v©
kht£lgŠrha¤JfŸ Cuh£Á
x‹¿a§fŸ
Cuh£ÁfŸ
1. fhŠÁòu« 13 648
2. ÂUtŸq® 14 539
3. flÿ® 13 681
4. éG¥òu« 22 1104
5. ntÿ® 20 753
6. ÂUt©zhkiy 18 860
7. nry« 20 385
8. ehk¡fš 15 331
9. j®kòç 8 251
10. »UZz»ç 10 337
11. <nuhL 20 343
12. nfha«ò¤ö® 19 389
13. Úy»ç 4 35
14. jŠrhñ® 14 589
15. ehf¥g£od« 11 434
160 161
16. ÂUth%® 10 430
17. ÂU¢Áuh¥gŸë 14 408
18. f%® 8 158
19. bgu«gÿ® 10 22
20. òJ¡nfh£il 13 498
21. kJiu 13 431
22. njå 8 130
23. ©L¡fš 14 306
24. Ïuhkehjòu« 11 429
25. éUJef® 11 450
26. Átf§if 12 445
27. ÂUbešntè 19 425
28. ö¤J¡Fo 12 408
29. f‹åahFkç 9 99
bkh¤j« 385 12618
gæ‰Á
gFÂ - m
nfho£l Ïl§fis ãu¥òf:-
1. 73tJÂU¤jr£l«ãiwnt‰w¥g£lM©L___________.
2.cŸsh£Ámurh§f¤Â‹jªij__________.
3.ϪÂa muÁayik¥Ã‹ __________ÃçÎ Cuh£Á mik¥ò g‰¿a r£l¤ij
és¡F»wJ.
gFÂ - M
4.efça«v‹gijés¡Ff.
5.efuvšiy¥gFÂFG¡fŸg‰¿étç¡f.
6.všiy¥gFÂFG¡fŸg‰¿étç¡f.
gFÂ - Ï
7.efuh£Ág‰¿ÁWF¿¥òtiuf.
8.ÏuhQt¡Tlthça§fŸg‰¿étç¡f.
9.cŸsh£Ámurh§f¤Â‹gâfŸahit?
10.cŸsh£Ámurh§f¤Â‹K¡»a¤Jt¤ijétç¡f.
gFÂ -<
11. »uhk¥ gŠrha¤Â‹ f£lhakhd gâfŸ k‰W« j‹ éU¥g¥ gâfŸ g‰¿
f£Liutiuf.
162 163
m¤Âaha« 10
21 M« ü‰wh©oš ϪÂah
ϪÂah20-tJü‰wh©L¡fhy¤ÂšF¿¥ghfmªjü‰wh©o‹Ïu©lhtJ
gFÂæš r_f¥ bghUshjhu¡ fs§fëš äfΫF¿¥ghfétrha« k‰W«muÁaš
fs§fëš gy nk«ghLfis¡ f©LŸsJ. ϪÂa®fŸ xUik¥gLtš bršth¡F
brY¤jΫ, mt®fë‹ njÁaãiy k‰W« RjªÂu¤ij miltij neh¡»¥ gšntW
elto¡iffis Jt¡fΫ g‹ikæš x‰Wik v‹gJ K¡»akhd fhuâahf
ÏUªjJ.mJ»£l¤j£lbtëeh£lt®fiseh£oèUªJéu£L»‹wnghuh£l¤Â‹
cUéY«, F¿¥ghf 1947 èUªJ äfΫ F¿¥ghf muÁaè‹ FoauR khÂç
bjhl§f¥g£lÂèUªJ gy nfho¡fz¡fhd k¡fS¡fhf thœÎ k‰W« ghJfh¥ig
tH§F« ãyλ‹w KiwikfŸ k‰W« ãWtd§fis kh‰¿aik¡F« cUéY«
ÏUªjJ.
ϪÂa k¡fsJ thœé‹ x›bthU gFÂÍ« äf Ú©l j‹ikÍilajhf
ÏUªjJ. mt®fS¡F K‹ò bghUshjhu nk«gh£o‹ äf¥bgça gâ ÏUªjJ.
ghJfh¥òl‹ Toa bghUshjhu tsik, r_f Ïz¡f« k‰W« muÁaš
°Âu¤j‹ikia neh¡» eilnghLtj‰F, gy jiyt®fS¡»ilna g©oj
#tA®yhš neU, Ïuhn#ªÂu¥Ãurh¤, g£nlš k‰W« m«ng¤f® ngh‹w Áwªj
kåj®fŸ k‰W« v®fhy neh¡f®fŸ 50 k‰W« 60-fëš bjhl§» mt®fshš
KoªjmsÎk¡fS¡fhf¥gy£l§fisÔ£oãiwnt‰¿d®.Mdhš,mitfis¢
rh¡F« Ka‰Áæš äf¡ fodkhd rthšfis mt®fŸ rªÂ¡f ne®ªjJ. Fiw
TWgt®fë‹ fU¤JfŸ ÏUªJ« m®Zltrkhf mt®fŸ mij rçbrŒjh®fŸ
k‰W« xU °Âukhd ts®¢Á rfh¥j¤Â‰F têfh£oahfΫ ÏUªjh®fŸ.
ÏU¥ÃD«, RjªÂu ϪÂahé‹ Ïªj¡ fhy« Ú©l ehŸ Úo¡féšiy. njr¤Â‹
°Âu¤j‹ik¡F« k¡fë‹ xUik¥gh£o‰F« äfΫ fodkhd Nœãiyfë‹
_y« bghW¥ò k‰W« têfh£liy¥ bg‰¿Uªj eèªj jiyt®fSl‹ Toa
ãiya‰w fhy¤jhš mJ bjhlu¥g£lJ. Mdhš, äf¢ rÛg¤Âš, mlš Ãfhç
th{ghahš jiyikt»¤j njÁa #dehaf T£lâmurh§f¤Âš ϪÂa muÁaš
Kiwik k‰W« mj‹ ãWtd§fë‹ nk‹ik ÏUªjJ. Ϫj¡ fhy¤Âš, cŸehL
k‰W« g‹dh£lséš brašgh£o‹ gy fs§fëš mid¤J¥ gF ts®¢Áia
ϪÂah f©lJ v‹W Tw¥g£lJ. ϪÂahé‹ m©il ehLfSl‹ beU¡fkhd
x¤JiH¥igÍ«, mbkç¡fh, ϧ»yhªJ, uZah k‰W« Ódh ngh‹w ehLfSl‹
neh¡f« brçªj ne®kiwahd cwitÍ« njÁa #dehaf T£lâ murh§f¤Â‹
btëÍwΡbfhŸifV‰gL¤ÂaJv‹WnkY«Tw¥g£lJ.
Ãujk kªÂçahf Kidt® k‹nkhf‹ Á§»‹ Óça jiyikæY«, gšntW
njÁa k‰W« ÃuhªÂa muÁaš f£Áfis nr®ªj gy Áwªj cW¥Ãd®fS«
Ïl«bg‰WŸs MSnthç‹ xU òÂa mik¥Ãš ϪÂa th¡fhs®fë‹
e‹d«Ã¡ifia nk-2004š k¡fsit¡F elªj nj®jšfŸ f©ld. ÃuhªÂa¡
f£Áfë‹ M¡f« el¡»‹w k‰W« btëæèUªJ njr¤ij MŸtÂY«
murh§f¤ij¡ f£L¥gL¤JtÂY« ÏlJ k‰W« tyJrhç¡ f«ôår¡ f£Áfë‹
Mtyhd xU g§if¥ bg‰¿U¡»‹w fâ¡fKoahj mšyJ v®ghuhj nk«ghlhf
162 163
ÏJ cŸsJ. njÁa murh§f¤ij vªãiyæY« Fiw TW»‹w gyç‹ Ïašghd
fU¤jhf ÏJ cŸsJ. ÏU¥ÃD«, mik¥ò¡ TWfë‹ x¤JiH¥ò tH§f¥g£l
j‰nghija I¡»a K‰ngh¡F murh§f« ÁwªJ brašgL« vd¤ njh‹W»wJ.
tU»‹w tUl§fëš xU Áwªj ϪÂahit¢ rh¤J ϪÂa®fS¡F cjÎtj‰F
21-M« ü‰wh©oYŸs murh§f« K‹ndw KoÍ«. bghU¤jkhd £l§fis
Jt¡fKoÍ«. k‰W« £lt£l¤Jl‹ mitfis ãiwnt‰w KoÍ« v‹W
x›bthUtU«e«gKoÍ«.
10.1 j‰nghija ãiy
cWÂahd rhjidfŸ _ykhf ÂU¥Âfu« mšyJ mÂf ÂU¥Âfukhd
KoÎfis milªJŸs ϪÂahéš cŸs Áy fs§fŸ ËtU»‹wd. ÏitfŸ,
Ï¢Áwªj eh£o‹ v®fhy¤Â‰fhd xU têfh£oahf cjtΫ gâòçaΫ KoÍ«.
r_f nk«ghL, bghUshjhu ts®¢Á, muÁaš kh‰w« k‰W« ã®thf¢ Ó®ÂU¤j«
ngh‹witfŸ fz¡»š vL¡f¥g£l k‰W« Muha¥g£l fs§fshF«. ÏitfŸ
x›bth‹W«xUbjëthdòçÂwD¡fhfÁyJiz¡fs§fëdoæšés¡f¥g£L
gF¤jha¥gL»wJ.
1. r_f nk«ghL
bghJthfnt, gšntW j‹ikfëš gšntW #hÂfŸ, kj§fŸ, bkhêfŸ,
fyh¢rhu§fŸ k‰W« Ïd§fŸ ãyλ‹w xU g‹ik¢ r_fkhf ϪÂah cŸsJ.
cy»š k¡f£bjhif ßÂahf Ódhé‰F mL¤J Ïu©lhtJ bgça ehlhf ϪÂah
ÏU¡»wJ.1872-šKjyhtJm»yϪÂak¡fŸbjhiffz¡bfL¥òKo¡f¥g£lJ.
1881-èUªJ x›bthU g¤J tUl¤Â‰F xUKiw k¡fŸbjhif fz¡bfL¥ò
vL¡f¥g£L tU»wJ. 1920-tiu ϪÂahé‹ k¡fŸbjhif bkJthf ts®ªjJ.
1911-èUªJ 1920 tiuæyhd g¤JM©LfëY« k‰W« 1921-èY« guΫ nehŒfŸ
ãyéaj‰»z§f k¡fŸbjhif ts®¢Áæš rçÎ ÏUªjJ. m£ltiz 1š
fh£oÍŸsij¥ nghy RjªÂu¤Â‰F¥ Ëò k¡fŸbjhif ts®¢Á äf mÂf msÎ
ÏUªÂU¡»wJ.
nkY«, 2001‹ k¡fŸbjhif fz¡bfL¥Ã‰»z§f, ϪÂahé‹
k¡fŸbjhif 102.7 nfhoahf ÏUªjJ. mJ 1991-‹ k¡fŸbjhif ÛJ 21.34
rjÅj« mÂfç¤ÂUªjJ. mnj fhy¤Âš Ïw¥ò é»j« FiwªÂUªjjhY« thœÎ
v®gh®¥ò mÂfç¤ÂUªjjhY« Ï›tÂfç¥ò ÏUªjJ. 2001-‹ k¡fŸbjhif
fz¡bfL¥Ã‹go,ftd<®¡F«étu§fŸÁyËtU»‹wd.
m. eh£o‹ x£Lbkh¤j¤Â‰fhd ruhrç k¡fŸ bjhif beU¡f« xU rJu
»nyhÛ£lU¡F324eg®fŸMF«.
M.xU rJu»nyhÛ£lU¡F 9294 eg®fSl‹äfmÂfkhdk¡fŸbeU¡f¤ij
blšèbg‰WŸsJ.
Ï.khãy§fS¡»ilna,904eg®fë‹äfmÂfkhdbeU¡f¤ijnk‰Ft§f«
bg‰¿U¡F« ntisæš, mUzh¢ry¥ Ãunjr¤Âš xU rJu »nyhÛ£lU¡F
mJ13eg®fshfcŸsJ.
164 165
m£ltiz1-g¤jh©LfS¡FxUKiwϪÂak¡fŸbjhifÍ«ts®¢Áé»jK«
tUl« k¡fŸbjhif
(äšèaåš)
g¤JtUlts®¢Á
é»j«(%)
ruhrç tUlhªÂu
ts®¢Áé»j«(%)
1921 251.3 -0.31 -0.031931 278.9 11.00 1.041941 318.6 14.22 1.331951 361.0 13.31 1.251961 439.2 21.51 1.961971 548.1 24.80 2.201981 683.3 24.66 2.221991 846.3 23.85 2.142001 1027.0 21.34 1.902011 1210.19 17.64 1.64
<. efu§fS¡»ilna fšf¤jh, br‹id, K«ig, iAjuhgh¤, blšè, r©of®
k‰W« bg§fq® rJu »nyhÛ£lU¡F 2000 eg®fS¡F mÂfkhf k¡fŸ
beU¡f¤ij¥bg‰WŸsd.
c. eh£o‹ ruhrçahd M© bg© é»j« 1000 M©fS¡F 933 bg©fshf
cŸsJ. 1000 M©fS¡F 1058 bg©fë‹ mÂf é»j¤ij nfush
bg‰WŸsJ. 1000M©fS¡F 861 bg©fë‹Fiwªjé»j¤ijAçahdh
bg‰¿U¡»wJ.
C.eh£o‹ x£Lbkh¤j¤Â‰fhd ruhrç go¥g¿Î 65.38 rjé»jkhf cŸsJ.
go¥g¿Î é»j« 90.92 rjé»j¤Jl‹ nfushéš äf mÂfkhf cŸsnghJ,
47.53 rjé»j¤Jl‹äf¡FiwªjijÕfh®bg‰WŸsJ.jäœeh£oš go¥g¿Î
73.47rjé»jkhfcŸsJ.
k¡fŸbjhif¡ bfhŸifia C¡Fé¡F« neh¡f¤Jl‹ lh¡l®. v«.v°.
Rthäehj‹ v‹gtiu¤ jiytuhf¡ bfh©l xU ãòz® FGit ϪÂa
murh§f« ãaä¤jJ.m¡FG 1994-M«M©L nk khj« 21M« ehŸ ËtU»‹w
gçªJiufis¢brŒjJ.
1. k¡fŸbjhif°Âu¤j‹ikv‹gJbfhŸifæ‹neh¡fkhf¤bjhluéU¡F«.
Mdhš,gutyh¡f¥g£lãWtd§fë‹<Lgh£Ll‹r_fnk«ghLÛjhdxU
gykhdtèÍW¤jè‹_y«mJbt‹bwL¡f¥glnt©L«.
2. FL«g f£L¥gh£L¤Â£l Í¡ÂfŸ Fiwªjg£r njitfë‹ gFÂÍl‹
Ïiz¡f¥glnt©L«.
3.FHªij¤ÂUkz«,tuj£rizk‰W«Ãwr_f¡bfhLikfisxê¥g‹ÛJ
ÁwªjtèÍW¤Jjš.
4. F¿¥Ã£l Ïy¡FfŸ k‰W« buh¡f C¡Fé¤jšfis njÁa KiwÍl‹
g»®ªjë¤jš.
164 165
5. k¡fŸbjhifÍl‹ fyªj r_f nk«gh£L Ïy¡Ffis totik¥gj‰F
nj®ªbjL¡f¥g£lcŸsh£Ámik¥òfisV‰W¡bfhŸsš.k‰W«
6.Rfhjhu« k‰W« FL«gey¤Jl‹ bjhl®òŸs Jiwfis kh‰¿aik¡f¡Toa
é©btëMiza« k‰W«mQr¡ÂMiza« nghy k¡fŸbjhif k‰W«
r_fnk«gh£LMiza«v‹wxUca®ªjmik¥igãWÎjš.
ËtU»‹w neh¡f§fSl‹ njÁa k¡fŸbjhif¡ bfhŸifia (NPP) Ã¥utç2000-šÏªÂamurh§f«m¿é¤jJ.
1. f®¥g¤jil, Rfhjhu ey¡f£Lkhd«, mo¥gil kWc‰g¤Â k‰W« FHªij
Rfhjhu¡ ftd¤Â‰fhd ãiwnt‰whj njitfis ãt®¤Â brŒtJ
cldoahdneh¡fkhfcŸsJ.
2. 2010š 2.1% é»jkhf kh‰W« msé‰F bkh¤j kf¥ngW é»j¤ij (TFR)bfh©LtUtJeL¤ju¡fhyneh¡fkhfcŸsJ.k‰W«
3.ÓuhdbghUshjhuts®¢Á,r_fnk«ghLk‰W«R‰W¢NHšghJfh¥òngh‹w
njitfSl‹ ãiyahd mséš 2045-š xU °Âukhd k¡fŸbjhifia¢
rhÂ¥gJÚ©lfhyneh¡fkhfcŸsJ.
mj‹ éisthf Ãujk kªÂçia¤ jiytuhfΫ, khãy Kjyik¢r®fŸ,
k¤Âa mik¢r®fŸ, muRrhuh ãWtd§fŸ, k¡f£bjhif ãòz®fŸ k‰W« bghJ¢
Rfhjhu gâahs®fŸ ngh‹nwhiu cW¥Ãd®fshfΫ bg‰WŸs k¡fŸbjhif
Ûjhd xU njÁa Miza« mik¡f¥g£LŸsJ. Ϫj Miza¤Âš 100¡F«
nk‰g£l cW¥Ãd®fŸ mªj¡ bfhŸifia mKyh¡f¤ij nk‰gh®itæ£L MŒÎ
brŒ»‹wd®. nkY«, m¡bfhŸifia mKšgL¤Jtš ef®¥òw k‰W« »uhk¥òw
cŸsh£Ámik¥òfë‹Ãujhdg§»idÍ«tèÍW¤J»wJ.Áwªjbrašgh£o‰fhf
cŸsh£Ámik¥òfS¡F¥gçrë¤jš,FL«g¡f£L¥ghLbrŒ»‹wjhŒkh®fS¡F«
k‰W«n#hofS¡F«buh¡fC¡f§fŸk‰W«ÏJngh‹witfŸmªj¡bfhŸifæš
Tw¥g£LŸsÁyÁwªjk‰W«C¡Fé¡F«brašghLfshfcŸsd.
rhjidfŸ
c©ikæš, flªj I«gJ M©Lfëš k¡fŸbjhifia¡
f£L¥gL¤Jtj‰F¤ njÁa FL«gey¤ £l¤Âš xU F¿¥Ãl¤j¡f bt‰¿ia
ϪÂahrh¤JŸsJ.cjhuz§fŸ.
1. 1951-š40.8MfÏUªjnjhuhaÃw¥òé»j«2000-š25.8Mf¡FiwªJŸsJ.
2.1951-š 1000¡F 146MfÏUªjFHªijÏw¥òé»j« 2000-š 1000-¡F 68-
Mf¡FiwªJŸsJ.
3.1951-š25MfÏUªjnjhuhaÏw¥òé»j«2000-š8.5Mf¡FiwªJŸsJ.
4. 1951-š 37tUlkhfÏUªjxUruhrçϪÂaç‹thœÎv®gh®¥ò 2000-š67
tUlkhfca®ªJŸsJ.k‰W«
166 167
5.1951-š 6.0 Mf ÏUªj bkh¤j kf¥ngW é»j« (TFR- xU bg©â‹
thœ¡if¡ fhy¤Âš Ãw¡F« ruhrç v©â¡ifæyhd FHªijfŸ) 2000-š
2.8Mf¡FiwªJŸsJ.
tWik xê¥ò
1997-M« M©o‹ kåj nk«gh£L m¿¡if¡»z§f, ‘‘tWik v‹gJ
xU Ú©l, Rfhjhukhd k‰W« M¡f¥ ó®tkhd thœit el¤Jtj‰F«, ãahakhd
thœ¡if¤ju«, RjªÂu«, kh©ò, Rakçahijk‰W«k‰wtiuk¤jšngh‹wt‰iw
mDgé¥gj‰F« cça thŒ¥òfis kW¤jš MF«’’. KGikahd tWik k‰W«
bjhl®ò tWik vd Ïu©L tiffŸ c©L. tH¡fkhf tUkhd« _ykhf
fz¡»l¥gL« Fiwªjg£r¤ njitfë‹ F¿¥Ã£l KGikahd ju§fis xU
kåj‹ bgw KoahjJ KGikahd tWik vd¥gL«. xU eg® k‰wt®fS¡F
Ëj§FtJ bjhl®ò tWik vd¥gL«. Ï›thwhf, tUkhd V‰w¤jhœé‹msthf
mJ cŸsJ. vdnt, tWikæ‹ xnu msthf k£L« tUkhd« ÏU¡»wJ. xU
kåj‹ jdJ mo¥gil¤ njitfis ãiwnt‰w Koahjnj tWik v‹W TW«
m£ltiz 2 - 1999 - 2000š ϪÂahéš F¿¥Ã£l khãy§fëš tWik¡ nfh£o‰F
ÑGŸs k¡fŸ
t.v© khãy« »uhk¥òw« ef®¥òw« bkh¤j«
1. MªÂu¥Ãunjr« 11.06 26.63 15.77
2. m°[h« 40.04 7.47 36.09
3. Õfh® 44.30 32.91 42.60
4. F#uh¤ 13.17 15.59 14.07
5. Açahdh 8.27 9.99 8.74
6. f®ehlfh 17.38 25.25 20.04
7. nfush 9.38 20.27 12.72
8. k¤Âa¥Ãunjr« 37.06 38.44 37.43
9. kfhuhZ£uh 23.72 26.81 25.02
10. xç°[h 48.01 42.83 47.15
11. gŠrh¥ 6.35 5.75 6.18
12. Ïuh#°jh‹ 13.74 19.85 15.28
13. jäœehL 20.55 22.11 21.12
14. c¤Âu¥Ãunjr« 31.22 30.89 31.15
15. nk‰Ft§fhs« 31.85 14.86 27.02
m»y ϪÂah 27.10 23.60 26.10
166 167
mo¥gil¤ njitfŸ mQFKiw k‰bwhU mQFKiwahf cŸsJ. £l
Miza¤Â‹ gâ¡FG tWikia ‘‘thœé‹ Fiwªjg£r ãiy’’ _ykhf
Ïy¡fz¥gL¤ÂaJ. mJ Ef®é‹ jåahd Mjhu§fis k£Lkšyhkš Rfhjhu«
k‰W« fšé ngh‹w bghJ Mjhu§fisÍ« cŸsl¡F»wJ. 1999-2000-š tWik¡
nfh£o‰F¡ÑGŸseg®fë‹rjé»j¤ijÁyF¿¥Ã£lkhãythçahfm£ltiz
2fh£L»wJ.
ϪÂa tWik Ãujhdkhf¡ »uhk¥òw« rh®ªjjhf ÏU¡»wJ. 1972-73 š
51.5 rjé»jkhf ÏUªj tWik¡nfh£o‰F¡ ÑHhd k¡fŸbjhif 1993-94š 18.90
rjé»jkhf¡FiwªjJv‹W£lMiza«k¥ãlJ.Mdhš, 1999-2000šmJ
26.10rjé»jkhfÏUªjJ.rçahf¡T¿dhš,1971èUªJ»£l¤j£l30tUl§fëš
m£ltiz 3 ϪÂa murh§f¤jhš m¿Kf¥gL¤j¥g£l tWik xê¥ò¤ £l§fŸ
t.v© £l« m¿Kf
tUl«
1. xU§»izªjCufts®¢Á¤Â£l«(IRDP) 19782. Ra ntiythŒ¥Ã‰fhd »uhk¥òw ÏisP®fë‹ gæ‰Á
(TRYSEM)1979
3. njÁa»uhk¥òwntiythŒ¥ò¤Â£l«(NREP) 19804. »uhk¥òw§fëšbg©fŸk‰W«FHªijfë‹
nk«ghL(DWCRA)1982
5. »uhk¥òw ãyk‰nwh® ntiythŒ¥ò c¤Âuthj¤ £l«
(RLEGP)1983
6. ϪÂuhmth{nah#dh(IAY) 19857. #tA®nuh{fh®nah#dh(JRY) 19898. ÃujkkªÂçæ‹nuh{fh®nah#dh(PMRY) 19939. äšèa‹»zWfŸÂ£l«(MWS) 1996
10. f§fhfšah©nah#dh (GKY) 1997
tWik¡ nfh£o‰F¡ ÑGŸs k¡fŸbjhif 300 äšèaåèUªJ 260 äšèadhf
rçªJŸsJ. m£ltiz 3š F¿¥Ã£LŸsij¥ nghy, ϪÂa murh§f« gšntW
£l§fiscUth¡»mKšgL¤ÂÍŸsJ.
Ï›thwhf, bghU¤jkhd bfhŸiffŸ k‰W« £l§fë‹ cUth¡fš
k‰W« mKyh¡f¤Jl‹ r_f¥Ãu¢Áidfis¥ ngh¡Ftj‰F k¤Âa k‰W« khãy
murh§f§fŸKa‰Á¤J¡bfh©LtU»‹wd.
II. bghUshjhu ts®¢Á
ϪÂa¥ bghUshjhu« bghJ¤JiwfisÍ« jåah® JiwfisÍ«
cŸsl¡F»‹w fy¥ò¥ bghUshjhukhF«. xU rkj®k rKjha¤ij¢ rhÂ¥gJ
K‹dhŸ neh¡fkhf ÏUªjJ. ÏU¥ÃD« rÛg ngh¡FfŸ jhuhska«, cyfka«
k‰W« jåah®ka¤ij neh¡»cŸsd.mÂfg£rts®¢Áia rhÂ¥gj‰fhdÏ›éj
168 169
Kiwfë‹ ÛJ fyªJŸs ntisæš Ïªj kh‰w« j鮡fKoahjjhf tªJŸsJ.
ϧnf,ϪÂahéšbghUshjhuts®¢Áæ‹Áyfs§fiseh«éth¡fyh«.
étrha«
bghUshjhu nk«gh£o‹ KJbfY«ghf étrha« cŸsJ. f¢rh¥
bghU£fSldhd mÂf v©â¡ifÍŸs bjhêšfis étrha« V‰gL¤ÂaJ.
mjdhšmJeh£o‹bjhêšnk«gh£o‰FK¡»akhdjhfcŸsJ.ϪÂahéš64% rjé»j ciH¥ò¢ r¡Â¡F mJ neuo thœtë¡»wJ v‹gJ ϪÂa étrha¤Â‹
Ïašghdj‹ikahF«.ϪÂaV‰WkÂæ‹bkh¤jk¥Ú»£l¤j£l 18 rjé»j«
mJ cŸsJ. njÜ®, fh¥Ã, òifæiy, KªÂç¥gU¥ò, eWkz¥bghU£fŸ, gU¤Â
k‰W«r®¡fiungh‹witfŸml§»a 13K¡»a¥bghU£fëšétrhaV‰WkÂfŸ
cŸsd. Âl¢ R‰W¢NHèš cŸs ntWghLfS¡»z§f, ϪÂahéš gšntW
gæ®fŸgæçl¥gL»‹wd.beš,nfhJik,k¡fh¢nrhs«,gh®è,fU«ò,gU¤Â,rzš,
gæ®tiffŸ, njÜ®, fh¥Ã, u¥g®, g£L k‰W« òifæiy ngh‹witfŸ K¡»akhd
gæ®fshfcŸsd.
Kjyh« Iªjh©L¤ £l¤Â‹ éisthf étrha¤Âš gRik¥òu£Á
rh¡f¥g£lJ. Éiy 2000-š ϪÂa murh§f« mj‹ òÂa étrha¡ bfhŸifia
(NAP) m¿é¤jJ. el¥ÃYŸs 1.5 rjé»j étrha ts®¢Áia 2005-š 4
rjé»j¤Â‰F nkš mÂfç¥gj‰F mJ neh¡f« bfh©LŸsJ. x¥gªj¥ g©iz
k‰W«ãy¡F¤jifV‰ghLfŸ_ykhfjåah®Jiwg§nf‰ignk«gL¤Jtj‰FmJ
ehL»wJ.nkY«,cŸeh£Létrha¢rªijfë‹Ûjhdmid¤Jf£L¥ghLfisÍ«
Á¡fyhdr£l§fisÍ«ngh¡Ftj‰FmJehL»wJ.mjdhšétrhæfŸj§fë‹
c‰g¤Â¥bghUŸfS¡Fyhgfukhdéiyia¥bgwyh«.
njÁa tUkhd«
xU eh£o‹c©ikahdtUkhd«v‹gJmªj eh£ošc‰g¤Âahdbkh¤j
bghU£fŸ k‰W« gâfis¡ F¿¡F«. Ï›éj¥ bghU£fS« gâfS« gšntW
msitfëštUtjhš,x£Lbkh¤j¤ijÍ«xUbghJmsitæšms¥gJÏayhkš
cŸsJ.Mjyhš, kÂ¥òfŸ gz ßÂahf btë¥gL¤j¥gL»‹wd. Ï›thwhf, njÁa
tUkhd«v‹gJxUtUl¤ÂšxUeh£ošc‰g¤ÂbrŒa¥g£lmid¤JÏWÂahd
bghU£fŸ k‰W« gâfë‹ gzkÂ¥ghf cŸsJ. ϪÂahéš xU mo¥gil
tUl¤Jl‹ ãiyahd éiyfëš njÁa tUkhd« fz¡»l¥gL»wJ. mo¥gil
tUl«1993-94MF«.
bjhêš, m¿éaš k‰W« bjhêšE£g«
eilKiwæš ÏªÂahéš gy bjhêšfë‹ nk«gh£o‰fhd mo¤js¤ij¥
gytifahdétrhak‰W«Ru§ff¢rh¥bghU£fŸV‰gL¤ÂÍŸsd.bjhêšfë‹
nk«gh£oš brašgLtj‰F xU Áwªj g§if muR bg‰¿UªjJ v‹w fU¤J
#tA®yhš neUit jiytuhf¡ bfh©l njÁa £l¡FGé‹ (1950) m¿¡ifæš
fhz¥g£lJ.ÏJbjhêšbfhŸifæ‹(1945)m¿¡ifæštèÍW¤j¥g£lJ.RjªÂu
ϪÂahéšbjhêšãfœÎfismik¤jšÁyÃujhdJt¡f§fŸÃ‹tU»‹wd.
168 169
1. bjhêšbfhŸif¤Ô®khd«,1948
2.bjhêšfŸnk«ghLk‰W«Ô®khdr£l«,1951
3.bjhêšbfhŸif¤Ô®khd«,1956
4.bjhêšbfhŸifm¿¡if,1973
5.bjhêšbfhŸifm¿¡if,1977
6.bjhêšbfhŸifm¿¡if,1980k‰W«
7.òÂabjhêšbfhŸif,1991.
ϪÂah m¿éaš k‰W« bjhêšE£g¤Âš m¿éaš MŒÎ bjhêšE£g
ika§fis ãWÎjš, fUéfis eÅd¥gL¤Jjš, iA£lu#‹ k‰W« ie£u#‹
F©Lfis¤ jahç¤jš, é©btë MŒÎ k‰W« nk«ghL, Ï‹D« ÏJ ngh‹w
gyt‰¿‹_ykhfnk«ghLmilªJŸsJ.
£lälš
muÁašKiwik,muÁašk‰W«MSikæ‹Áw¥òfŸbjhl®ghfÃç£lå‹
cjhuz¤ij ϪÂah Ëg‰¿aJ. ÏU¥ÃD«, ÏJtiuæyhd bghUshjhu k‰W«
étrhank«ghLbjhl®ghf,K‹Dçik¤Â£lälšk‰W«KiwahdmKyh¡f¤ij
tèÍW¤Âa nrhéa¤ K‹ khÂçia mJ Ëg‰¿aJ. £lä£l nk«gh£o‹ uZa
Kiwæ‹ Mjuthsuhf¢ rkj®kthÂahd g©oj #tA®yhš neU ÏUªjh®.
mtç‹ Ka‰Áahš ϪÂahéš Â£lKiw m¿Kf¥gL¤j¥g£lJ. ÏJtiu x‹gJ
£l§fŸ brašgh£oš ÏUªjd. k‰W« j‰nghJ g¤jhtJ £l« eilKiwæš
cŸsJ. Iªjh©L¤ £l§fisÍ«mitfë‹K‹DçikfisÍ«m£ltiz -4
fh©Ã¡»wJ.
m£ltiz 4 - Iªjh©L¤ £l§fS« K‹DçikfS«
Iªjh©L¤Â£l§fŸ K‹DçikfŸ
KjyhtJIªjh©L¤Â£l«1951-56 étrha«, Ú®¥ghrd« k‰W« ä‹rhu¤
£l§fŸ
Ïu©lhtJIªjh©L¤Â£l«1956-61 bjhêš
_‹whtJIªjh©L¤Â£l«1961-66 mo¥gil¤bjhêšfŸ
eh‹fhtJIªjh©L¤Â£l«1969-74 g§Ñ£LãÂÍl‹ts®¢Á
IªjhtJIªjh©L¤Â£l«1974-79 tWikxê¥òk‰W«Rarh®ò
MwhtJIªjh©L¤Â£l«1980-85 tWikxê¥ò
VHhtJIªjh©L¤Â£l«1985-90 ntiythŒ¥igcUth¡Fjš
v£lhtJIªjh©L¤Â£l«1992-97 2000-š KG ntiythŒ¥ig rh¡F«
ntiyiacUth¡Fjš
x‹gjhtJIªjh©L¤Â£l«1997-2002 r_fÚÂÍl‹ts®¢Ák‰W«rk¤Jt«
g¤jhtJIªjh©L¤Â£l«2002-07 tWik k‰W« k¡fŸ bjhif
ts®¢Áia¡Fiw¤jš
170 171
1966-èUªJ1969tiuæY«k‰W«1990-èUªJ1992tiuæY«Â£léLKiw
ÏUªjJ.£l§fë‹nrhjidahdmDgt¤Â‰F¥Ã‹d®,_‹WtUl§fshf£l
éLKiw m¿é¡f¥g£lJ. mªj¡ fhy¤Âš tUlhªÂu¤ £l§fŸ cUth¡f¥g£L
mKšgL¤j¥g£ld v‹gJ mj‹ bghUshF«. gRik¥ òu£Á, gzth£l¤ij¡
Fiw¤jš k‰W« t§»fis njÁakakh¡Fjš ngh‹witfŸ mªj¡ fhyf£l¤Âš
Ãujhdts®¢Á¥gofshfÏUªjd.
III. muÁaš kh‰w«
ϧnf, muÁaš kh‰w¤ij F¿¥ghf muÁayik¥ò kh‰w§fë‹ _ykhf
eh« go¡fyh«. Mf°£ 15, 1947 tiu ϪÂah Ãç£oõhuhš Ms¥g£lJ. Ãç£oZ
M£Á¤ j‹ikæ‹ étu§fŸ tuyh‰¿èUªJ ã®zæ¡f¥gl KoªjJ. xU òÂa
muÁayik¥ig tiuÍ« gâ ϪÂa muÁayik¥ò¢ rigahš nk‰bfhŸs¥g£lJ.
g©oj neU, m«ng¤f®, g£nlš, »UZzkh¢rhç k‰W« gy Áwªj cW¥Ãd®fis
mJ bg‰¿UªjJ. mj‹ jiytuhf Ïuhn#ªÂu¥Ãurh¤ ÏUªjh®. mJ ÏWÂahf
et«g®, 26, 1949-š òÂa muÁayik¥ig V‰W¡bfh©lJ. m¥òÂa muÁayik¥ò
#dtç26,1950-šeilKiw¡FtªjJ.m¥nghÂUªJ,T£lh£Ák‰W«x‰iwah£Á¤
j‹ikfSl‹ ϪÂah xU Ïiwikahd, rkj®k, kj¢rh®g‰w, #dehaf k‰W«
FoauRehlhf¤ÂfœªJtU»wJ.
ϪÂa muÁayik¥ò äfΫ bgçajhF«. muÁayik¥Ã‹ brašgh£L¡
fhy¤Âš, ÂU¤j§fŸ _ykhf gšntW kh‰w§fŸ m¿Kf¥gL¤j¥g£LŸsd.
m«kh‰w§fëš äfΫ K¡»akhdJ, ϪÂahé‹ všyh khãy§fëY«
gŠrha¤Juh{k‰W«efuh£ÁKiwfism¿Kf¥gL¤JtJf£lha¤njitv‹gij
tèÍW¤J« 73 k‰W« 74-tJ muÁayik¥ò¤ ÂU¤j¢ r£l§fshF«. F¿¥Ã£l
gFÂk¡fŸjh§fŸbjhl®òŸsfs§fë‹ã®thf¤ÂšÁw¥ghf g§nf‰gj‰FÏJ
C¡fkë¡»wJ.ËtUtdÁymuÁašk‰W«muÁayik¥òkh‰w§fshF«.
1. muÁayik¥Ã‹ bgçjh¡f«
ϪÂahé‹Mu«gmuÁayik¥òxUKfÎiu,22gFÂfŸ,395éÂfŸk‰W«
8m£ltizfis¥bg‰¿UªjJ.j‰nghJ,mJxUKfÎiu,22gFÂfŸ,444éÂfŸ
k‰W« 12m£ltizfis¥ bg‰WŸsJ.mJ k£Lkšyhkš,é 368-¡»z§f, 100
KiwfS¡F nkšmJÂU¤j¥g£LŸsJ. vdnt, cy»šäfΫés¡fkhd k‰W«
bgçamuÁayik¥òeknjv‹Weh«bgUikahf¡TW»nwh«.
2. KfÎiuæš kh‰w§fŸ
Mu«g muÁayik¥Ã‹ KfÎiuæš Ïiwik, #dehaf« k‰W« FoauR
ngh‹w Ãujhd bfhŸiffŸ k£Lnk Ïl«bg‰wd. Mdhš, 1976-M« M©o‹
eh‰g¤J Ïu©lhtJ muÁayik¥ò¤ ÂU¤j¢ r£l« rkj®k« k‰W« kj¢rh®Ã‹ik
M»a mL¤j Ïu©L Ãujhd¡ bfhŸiffis KfÎiuæš òF¤ÂaJ. vdnt,
ϪÂah xU Ïiwikahd, rkj®k, kj¢rh®g‰w, #dehaf k‰W« FoauR ehL v‹W
eh« brhš»nwh«. Ïnj nghy, 42-tJ ÂU¤j¤jhš muÁayik¥Ã‹ KfÎiuæš
‘ϪÂahé‹x‰Wikk‰W«xUik¥ghL’nr®¡f¥g£LŸsJ.
170 171
3. mo¥gil mik¥òfë‹ guhkç¥ò
Mu«g muÁayik¥Ã‹ cŸsij¥ nghy bfhŸiffë‹ mo¥gil
mik¥òfŸ v›éj FsWgoÍä‹¿ Kiwahf guhkç¡f¥g£L tU»‹wd. Ïiwik,
kj¢rh®Ã‹ik, rkj®k«, k¡fsh£Á, FoauR, ghuhSk‹w murh§fKiw, r£l¤Â‹
M£Á ngh‹witfŸ muÁayik¥Ã‹ Áy mo¥gil mik¥òfshF«. nfrthdªj
ghuÂv®nfuskhãy«v‹wtH¡»š(1973),KfÎiuÍ«cŸsl¡fmuÁayik¥Ã‹
vªj¥ gFÂiaÍ« ghuhSk‹w« ÂU¤jyh«. Mdhš, muÁayik¥Ã‹ mo¥gil
mik¥òfŸv¥nghJ«kh‰w¥glhkšãytnt©L«.
4. mo¥gil¡ flikfŸ
42-tJ ÂU¤j¤jhš, muÁayik¥Ã‹ xU òÂa gF IV m-éš mo¥gil¡
flikfŸcŸsl¡f¥g£ld.k‰W«xUòÂaéÂ51-mòF¤j¥g£lJ.muÁayik¥ig
k¤J el¤jš. mj‹ bfhŸiffŸ k‰W« ãWtd§fŸ njÁa¡bfho, njÁa
x‰Wik k‰W« ϪÂahé‹ xUik¥gh£il k¤jš, bghJ¢brh¤ij¥ ghJfh¤jš
M»at‰iw¥nghy10mo¥gil¡flikfismJés¡F»wJ.
5. gŠrha¤J¡fŸ
1992-‹ 73-tJ muÁayik¥ò¤ÂU¤j¢ r£l« muÁayik¥Ã‹ gF IX-š
gŠrha¤J¡fisÏl«bgw¢brŒJŸsJ.Ϫj¥gFÂϪÂahéš»uhkòwcŸsh£Á
mik¥òfshd gŠrha¤J uh{a¤Â‹ mik¥ò k‰W« gâfis és¡F»wJ.
nkY« gŠrha¤Jfë‹ 29 gâfis tçir¥ gL¤J»‹w muÁayik¥Ã‹ 11-tJ
m£ltizia73-tJÂU¤j«V‰gL¤ÂÍŸsJ.
6. efuh£ÁfŸ
1992-‹74tJmuÁayik¥ò¤ÂU¤j¢r£l«muÁayik¥Ã‹xUòÂagFÂ
IXm-itcUth¡»ÍŸsJ.Ï¥gFÂef®¥òwcŸsh£Ámurh§f§fë‹mik¥igÍ«
gâfisÍ« éth¡»wJ. ÏlxJ¡ÑL k‰W« g§nf‰ò¥ ngh‹witfS«
Ï¥gFÂæšés¡f¥g£LŸsd. nkY«, ef®òwcŸsh£Ámik¥òfë‹ 18 gâfis
tçir¥gL¤J»‹w muÁayik¥Ã‹ 12-tJ m£ltizia 74-tJ ÂU¤j«
V‰gL¤ÂÍŸsJ.
7. T£LwΡ T£lh£Á
Mu«g¤ÂnynaT£lh£Ák‰W«x‰iwah£Ámurh§fKiwfë‹j‹ikfis
cŸsl¡»a xU miuFiw¡ T£lh£Áia ϪÂa muÁayik¥ò V‰gL¤ÂÍŸsJ.
ϪÂahgykhãy§fis¥bg‰¿U¥gjhY«k‰W«khãy§fS¡»ilnak£Lkšyhkš
k¤Âa muR k‰W« khãy§fŸ M»aitfS¡»ilna gy Ãu¢ridfis¥
bg‰¿U¥gjhY«, khãy§fS¡»ilnaahd f΋Áiy muÁayik¥ò
cUth¡»ÍŸsJ. r®¡fhçah Miza¤Â‹ gçªJiufë‹ go nk 1990-š jh‹
mJ V‰gL¤j¥g£lJ. mªj¡ f΋Áš Ãujk kªÂç, mid¤J khãy§fë‹
Kjyik¢r®fŸ k‰W« r£l rigfis¥ bg‰WŸs ôåa‹ Ãunjr§fë‹
Kjyik¢r®fisÍ« bg‰WŸsJ. TLjyhf, k¤Âa mik¢ruitæèUªJ
mik¢r®FG ju¤Â‹ MW mik¢r®fis Ãujk kªÂç Ϫj¡ f΋ÁY¡F
172 173
ãaä¡fyh«. f΋Áè‹ T£l§fŸ Ãujk kªÂçahš jiyik t»¡f¥gL»‹wd.
c©ikæš, Ϫj¡ f΋Áè‹ brašghL ϪÂahéš xUT£LwΡT£lh£Áia
cUth¡»ÍŸsJ.
8. nj®jš Ó®ÂU¤j§fŸ
ϪÂahéš nj®jš Ó®ÂU¤j§fS¡fhf gy FG¡fS« Miza§fS«
ãaä¡f¥g£ld. mitfëš, gy gçªJiufis tH§»ÍŸs lh®F©nl FG (1974)
k‰W« ÂndZ nfh°thä FG (1990) M»a Ïu©L« K¡»akhd FG¡fshF«.
TLjyhf m›t¥nghJ nj®jš MizaK« F¿¥Ã£l nj®jš Ó®ÂU¤j§fis¡
T¿ÍŸsJ. cjhuzkhf, muÁaš f£ÁfŸ j§fsJ gjéahs®fis eh‹F
khj¤Â‰FŸ nj®ÎbrŒa nt©oa xU m¿é¥ig nj®jš Miza« 1994-š
btëæ£lJ.f£Ákhwhjil¢r£l«(1985),18tajilªjmidtU¡F«th¡fë¡F«
cçikia tH§»a 61-tJ muÁayik¥ò¤ ÂU¤j« ngh‹witfŸ ϪÂahéš
K¡»akhdnj®jšÓ®¤ÂU¤j§fshF«.
9. nj®jšfŸ
RjªÂu¤ÂèUªJ, ϪÂahéš ghuhSk‹w¤Â‰F« khãy r£lrigfS¡F«
gy nj®jšfŸ el¤j¥g£LŸsd. rÛg¤Âš 14-tJ k¡fsit nj®jšfis eh«
rªÂ¤JŸnsh«.c©ikænyna,muÁaèšg§bfL¥gj‰Fk¡fS¡fhdjUz¤ij
nj®jšfŸtH§»ÍŸsd.k‰W«k¡fëilnaéê¥òz®itÍ«cUth¡»ÍŸsd.
ÏJtiu, ϪÂahéš bghJthf gšntW j‹ikfëš muÁaš kh‰w¤ij¡
F¿¥ghfmuÁayik¥òkh‰w§fiseh«éth¤JŸnsh«.ÏU¥ÃD«,ÏdmuÁaš,
kj muÁaš ÃuhªÂa«, muÁaèš gz¤Â‹ g§F, ghu«gça¡ fhuâfŸ, nj®jš
Ãu¢ÁidfŸ, k¡fë‹ fglk‰w j‹ik, muÁaèš k¡fë‹ g§nf‰ò¥ g‰wh¡Fiw
ngh‹wÃu¢ridfŸÏªÂamuÁaèšãfœ»‹wd.
IV. ã®thf¢ Ó®¤ÂU¤j§fŸ.
bghJthfnt, ϪÂa ã®thf¤Â‹ gy fs§fŸ Ãç£oZ é£L¢ br‹wj‹
mo¥gilahfcŸsd.RjªÂu¤Â‹nghJ,VfhÂg¤Âamur§f¤Â‹tiuaW¡f¥g£l
gâfë‹ brašgh£o‰fhf Kj‹ikahf totik¡f¥g£oUªj k‰W« ϪÂahé‹
xU kj¢rh®g‰w, RjªÂukhd, #dehaf k‰W« rkj®k¡ FoauÁ‹ njitfis
ãiwnt‰Wtj‰F Ïa‰ifænyna bghW¤jk‰w xU fhyå ã®thf¤ij ϪÂah
bg‰¿UªjJ. vdnt, ϪÂa RjªÂu¤Âid¡ f©l jªijfŸ ϪÂa ã®thf¤ij
Ó®brŒtj‰F gy Ka‰Áfis nk‰bfh©ld®. c©ikænyna, ϪÂahéš,
ã®thf¤Â‹ nk«ghLfŸ ã®thf¡ Ó®ÂU¤j§fshf cŸsd. ϧnf, ϪÂa
ã®thf¤Â‹ Ó®¤ÂU¤j§fŸ k‰W« nk«gh£o‰fhf gçªJiu¤j gy FG¡fis eh«
éth¡fyh«.
1. mŒa§fh® FG, 1949
mik¥òKiw kh‰w§fŸ, gâahs® Âwåš K‹nd‰w« k‰W« murh§f
elto¡ifKiwfëšK‹nd‰w« ngh‹wt‰iwés¡»a nfhghyRthämŒa§fh®
FG, 1949-M« M©o‹ ÏWÂæš k¤Âa murh§f vªÂu¤Â‹ xU guªj fU¤ij
172 173
nk‰bfhŸs mik¡f¥g£l Kjš FGthF«. xU mik¢rf¤Â‰F« xU Jiw¡F«
ÏilnaÍŸs ntWgh£il mªj¡FG gçªJiu¤jJ. 28 JiwfŸ, 8 k¤Âa ã®thf
mYyf§fŸ k‰W« xUmik¢r®FG¢ brayf« ngh‹witfŸml§»amik¥Ã‹
37 Ãujhd myFfshf k¤Âa¢ brayf« Ãç¡f¥gl nt©L« v‹W mªj¡FG
gçªJiubrŒjJ.nkY«x›bthUJiwæY«xU ‘mik¥òk‰W«KiwfŸ’Ãçit
mik¥gj‰fhfm¡FGgçªJiu¤jJ.
2. nfh®thyh FG, 1951
1950-š ϪÂa murh§f« £l Miza¤ij mik¤jJ bghJ ã®thf¤Âš
gy Ãu¢ridfŸ cŸsd v‹gij mªj Miza« cz®ªjJ. vdnt, bghJ
ã®thf¤Âš F¿¥ghf k¤Âa k‰W« khãy murh§f§fë‹ nk«gh£L¤Â£l
mKyh¡f« bjhl®ghdt‰¿š Ó®ÂU¤j§fis¡ bfh©L tUtj‰fhf, xUMŒit
nk‰bfhŸsΫ k‰W« têKiwfis¡ TwΫ xU XŒÎ bg‰w m»y ϪÂa¥ gâ
mYtyuhd nfh®thyh v‹gtiu mªj Miza« nt©oaJ. gâahs®fë‹
be¿Kiw¤ju«Ïšyhé£lhšÃç£oZkhÂçahdxUmik¢r®FGKiwÍl‹Toa
ghuhSk‹w murh§f« ϪÂahéš Áw¥ghf ÏU¡f KoahJ v‹W mt® F¿¥ghf¥
gçªJiu¤jh®.
3. m¥èà m¿¡if, 1953 k‰W« 1956
1952-M« M©o‹ ÏWÂæš, ϪÂahéš bghJ ã®thf¤Â‹ X® MŒit
nk‰bfhŸtj‰F mbkç¡fhéš bghJ ã®thf¤Âš ÁwªjMizahsuhd ghš. v¢.
m¥èà v‹gtiu m¥nghija ãÂaik¢r® Á. o. njZK¡ miH¤jh®. #dehaf«
têahf nk«gh£il bfh©LtUtj‰F cy»š Áwªj Ka‰Áia ϪÂah brŒJ
bfh©oUªjJ v‹W m¥èà cz®ªjh®. x‰Wik k‰W« nt‰Wikia cUth¡F«
fhuâfis mt® gF¤jhŒªjh®. £l§fë‹ ã®thf¤Â‰fhf xU gykhd
k¤Âa murh§f¤ij mt® tèÍW¤Âdh®. ϪÂa ã®thf¤Âš braš - Áªjid¥
g‰wh¡FiwÍ« Nœãiyfëš elto¡if vL¥gj‰F Âwik¥ g‰wh¡FiwiaÍ«
mt®FiwT¿dh®.gâahs®fŸgæ‰Á¡fhfxUm»yϪÂaãWtd«ãWt¥g£l
nt©L«v‹Wmt®F¿¥ghf¥gçªJiu¤jh®.ã®thf¥goãiyæšcŸsk£l§fë‹
v©â¡if mÂfç¡f¥gl nt©L« v‹W mt® nkY« gçªJiu¤jh®. mj‹
éisthf,k¤Âabrayf¤ÂšxU‘Xk‰W«v«’ÃçÎmik¡f¥g£lJk‰W«1954-š
òJblšèæšÏªÂabghJ¤JiwM£ÁæašfHf«ãWtdK«V‰gL¤j¥g£lJ.
4. ã®thf¢ Ó®ÂU¤j Miza« (1966-70))
ϪÂahéš ã®thf¢ Ó®ÂU¤j§fë‹ tuyh‰¿š xU K¡»akhd všiyahf
ã®thf¢ Ó®ÂU¤jMiza¤Â‹ãakd«cŸsJ. IªJcW¥Ãd®fSl‹bkhuh®í
njrhæ‹ jiyikæ‹ Ñœ #dtç, 5, 1966-š mªj Miza« mik¡f¥g£lJ.
mªjMiza« 578 gçªJiufŸ ml§»a 20 m¿¡iffis k¤Âa murh§f¤Âl«
rk®¥Ã¤jJ,ϪjMiza«Ã‹tU»‹wbghJã®thf¤Â‹Ãujhdg¤Jfs§fis
MuhŒªJŸsJ.
174 175
1. ϪÂamurh§fÏaªÂu«k‰W«mj‹gâtêKiwfŸ
2.mid¤Jk£l§fë‹Â£lälY¡fhdÏaªÂu«
3.k¤Âa-khãycwÎfŸ
4.ãÂã®thf«
5.gâahs®ã®thf«
6.bghUshjhuã®thf«
7.khãyã®thf«
8.kht£lã®thf«
9.étrhaã®thf«,k‰W«
10.Fok¡fë‹Fiwfis¡fistj‰fhdã®thf«.
nkšF¿¥Ã£LŸsitfis¤jéu,ϪÂaã®thf¤ijÓ®ÂU¤Jtj‰Fk¤Âa
k‰W«khãymurh§f§fŸgyv©â¡ifÍŸsÃwFG¡fisÍ«Miza§fisÍ«
mik¤JŸsd. ÏU¥ÃD«, yŠr«, fhyjhkj«, xUjiy¥g£r«, muÁaš FW¡ÑL,
Ïd¡bfhŸifÏ‹D«gyãfG«ã®thf¥Ãu¢ridfshfcŸsd.ÏitfŸã®thf¥
Ãu¢ÁidfŸ k£Lkšyhkš ã®thf nehŒfshfΫ cŸsd. CHš, mik¢r® v®
Áéšgâahs®, bghJ¥gâahs® v® Áw¥ò¥gâahs® k‰W« ã®thf¥ bghW¥ò
M»adϪÂaã®thf¤Âšeh‹FÃujhdÃu¢ÁidfshfcŸsd.
10.2 v®fhy¤Â‰fhd £l§fŸ
Ϫj m¤Âaha¤Â‹ nkny bfhL¡f¥g£l òŸëégu§fSldhdégu§fS«
jftY« xU bjëthd j‹ikiaÍ« k‰W« ÏJtiuæš njr« nk‰bfh©LŸs
ts®¢Á ãiyiaÍ« tH§F»‹wd. Ϫj m¤Âaha¤Â‹ Ï¥gF v‹d
brŒa¥glΟsij xU RU¡fkhd Mdhš bjëthd fU¤ij¤ jU»wJ. ÏJ
bjhl®ghf,njÁajiyt®fŸ,mt®fë‹v®fhyneh¡FfŸk‰W«têfh£lY¡fhd
mt®fë‹ g§fë¥ò ngh‹witfë‹ cjhuz§fis fz¡»š vL¤J¢bfhŸtJ
rçahf cŸsJ. jhk° _® v‹gtç‹ ‘cnlh¥Ãah’ k‰W« Áwªj jäœ m¿Puhd
Kidt® K.tujuh#å‹ ‘».Ã.2000’ ngh‹w ò¤jf§fë‹ Ûjhd Áy tçfis
M®tKŸsk‰W«go¤j¿ªjkhzt®fŸgo¤ÂU¡fKoÍ«.
kfh¤khfhªÂnjr¤jªijbadrçahdmiH¡f¥g£L
Phgf¥gL¤j¥gL»wh®.ahuhfmt®ÏUªjh®k‰W«v‹dthf
mt® ÏUªjh® ngh‹wt‰¿‹ xU KGikahd és¡f¤ij¡
bfhL¥gJ fodkhf cŸsJ. Mdhš, xU Áwªj rkhjhd¤
öJtuhf v›éj éÂéy¡Fä‹¿ x£Lbkh¤j kåj
rKjhaK«mtiu¡fUÂaJv‹WbrhšyKoÍ«,gy«thŒªj
M§»nya®fSl‹nghuhoRjªÂu¤ijbg‰wJmtnu.Mdhš,
Á¡fyhd fhy§fŸ têahf eh£il Ó®gL¤Jtj‰F mt®
Ú©lfhy« thHKoaéšiy. mt® #dtç 30, 1948-š R£L¡
bfhšy¥g£lh®.
kfh¤khfhªÂ
(1869-1948)
174 175
kfh¤kh fhªÂæ‹ bfhŸiffS« g§fë¥ò¡fS« fhªÂa¡ bfhŸifahf
m¿a¥gL»‹wd. äjthj« mšyJ mï«ir, r¤Âah»uA« k‰W« r®nthja«
ngh‹witfŸ fhªÂa¡ bfhŸifæ‹ mo¥gilahd ika¡ fU¤J¡fshF«.
mikÂahd v®¥ò, A®jhš k‰W« òw¡fâ¥ò ngh‹wit neh¡f§fis¢
rhÂ¥gj‰fhd mtç‹ têKiwfshf ÏUªjd. mtç‹ thœ¡if¡ fhy¤Âš
bg©fŸ, FHªijfŸ ciH¥ghs®fŸ k‰W« x›bthUtU« mikÂahf thH¡Toa
xU rk¤Jt rKjha¤ij bt‹bwL¥gij neh¡» brašgl eh£L k¡fis mt®
fLikahfö©odh®.mt®rkj®k¤ij¢rkãiy¡bfhŸifÍl‹xU§»izªjh®.
mtç‹ äf¥bgça gâahd ‘r¤Âa nrhjid’ k‰w vG¤J¡fŸ k‰W«
ciuahlšfëšmtuJbfhŸiffŸcŸsl§»ÍŸsd.
#tA®yhš neU eÅd ϪÂahé‹ Á‰Ãahf fUj¥gL»wh®. ‘cyf
tuyh‰¿‹ RU¡f§fŸ’ k‰W« ‘ϪÂahé‹ f©LÃo¥ò’
ngh‹w mtç‹ Áy ò¤jf§fëš, RjªÂu ϪÂah
k‰W« njr¤ij cUth¡Ftj‰F bfhŸiffS«
r£l§fS« fhz¥gL»‹wd. RjªÂu ϪÂahé‹ Kjš
Ãujk kªÂçahf, étrha« k‰W« bjhêš fs§fëš
j‹åiwÎ ehlh¡Ftj‰F njitahd r£l§fisÍ«
£l mik¥òfisÍ«, Ïuhn#ªÂu¥Ãurh¤, r®jh®
tšy¥ghŒg£nlš,nf.fhkhu{,yhšgfö®rh°Âçk‰W«Ãw
Áwªjjiyt®fSl‹nr®ªJmt®Jt¡»dh®.ϪÂahé‹
m©il ehLfSl‹ xU e£òwΡ bfhŸiffisÍ«
cy»‹ k‰w ehLfSldhd cwéš eLãiyiaÍ« mt®
Ëg‰¿dh®.
fhªÂí, neUí k‰W« tšyghŒ¥ g£nlš M»a _«_®¤ÂfS« eh£o‹
v®fhy¤Â‰fhd mo¤js¤ij eh£odh®fŸ. mt®fSl‹, òÂa bfhŸifiaÍ«
Ó®ÂU¤j¤ijÍ« bjhl®tj‰F v®fhy¤ jiyik f£lha¥gL¤j¥gL»‹w
cyfka¤ij neh¡»a j‰nghija nk«gh£o‰F mo¥gilahd bghUshjhu«,
t®¤jf« k‰W«thâg¡bfhŸiffis 1991-1996-¡fhy¤ÂšJt¡»ak‹nkhf‹
Á§if x¥Ãlyh«. bjhêš, t®¤jf« k‰W étrha« ngh‹w Jiwfëš nkY«
bjhl®gL»‹wéj¤Âš eh£o‹v®fhy«cŸsJ.cŸeh£o‹Ef®Î¡fhfΫ k‰w
ehLfS¡F V‰Wk brŒtj‰fhfΫ c‰g¤Â brŒa¥gL»‹w bghU£fë‹ ju«
k‰W«j‹ikæ‹Ûnjbt‰¿rh®ªJŸsJ.
K‹dhŸ #dhÂg V.Ã.n#.m¥Jš fyh« v‹gt® ϪÂahéš gyJiwfëš
brŒa¥gL»‹w Áwªj rhjidfë‹ mÃkhåahf m¿a¥gL»wh®. ϪÂah
ÏJtiuæš rh¤j rhjidfisÍ« v®fhy¤Âš rh¡f nt©oaitfisÍ«
‘m¡»å¢ ÁwFfŸ’ (1999) k‰W« ‘ϪÂah 2020 òÂaü‰wh©o‰fhd xU gh®it’
(1998)M»amtuJÏu©Lò¤jf§fS«TW»‹wd.2020šxUÁwªjbghUshjhu
r¡Â k‰W« gykhd muÁaš T‰Wl‹ xU Áwªj r¡Âæ‹ mªj°ij ϪÂah
milÍ« v‹W mt® fâ¤JŸsh®. mtuJ fU¤J¡»z§f, Ïu©L v®fhy¥
gh®itfŸcŸsd.fhªÂí,neUí,g£nlšk‰W«gyU¡»z§f,RjªÂu¤ij¥bg‰W
ϪÂahitgykhdehlh¡FtJv‹gJKjšgh®itahF«.ekJK‹dhŸ#dhÂgÂ
g‹oj#tA®yhšneU
(1889-1964)
176 177
m¥Jš fyhkhš ngr¥gLtJ Ïu©lhtJ v®fhy¥ gh®itahF«. ϪÂahé‹
cŸeh£L¥gy¤ijnk«gL¤JtJ,bghUshjhu¤ijK‹nd‰WtJk‰W«k¡fS¡F
r_f¥bghUshjhutsikiamë¥gJngh‹witfŸmtuJv®fhy¥gh®itahF«.
m¥Jšfyhä‹fU¤Â‰»z§f,K‹DçikfŸk‰W«rhjidfŸbjhl®ghf
F¿¥Ã£lrthšfisrªÂ¡fϪÂahflik¥g£LŸsJ.mitfŸ,
1. Kj‹ikk‰W«nkšãiy¡fšéæšK‹nd‰w«
2.bg©fë‹mÂfhu¤Jt«
3.m¿éašk‰W«bjhêšE£g¤ÂšKjÄL
4.bjhêšKidÎnk«ghL
5.kåjtsnk«gh£L-jåah®KfikfŸk‰W«muRrhuhãWtd§fë‹g§F
6.murh§fKfikfŸk‰W«ãWtd§fshšbrašgh£LK‹nd‰w«.k‰W«
7.R‰W¢NHY¡fhdrh®ò.
Ï›thwhf, ϪÂahé‹ nk«gh£o‰fhf xU F¿¥Ã£l fhy¤Â£l¤ij
m¥Jš fyh« bfhL¤JŸsh®. c©ikænyna xU eilKiw k‰W« f£Lkhd
mQFKiwahf mtuJ gh®it mšyJ v®fhy ϪÂahé‰fhd £l« cŸsJ.
eh£o‹nk«gh£ošmuRrhuhãWtd§fëšg§ifÍ«mt®tèÍW¤ÂÍŸsh®.r_f¥
bghUshjhu nk«gh£o‰fhdmo¥gilahf bjhêšE£g nk«ghLcŸsJv‹Wmt®
KoΡFtªJŸsh®.mtuJ gh®it¡»z§f, 2020-š nk«ghLmilªj ehL k‰W«
Áwªjr¡Âæ‹ãiyiaϪÂahrh¡F«.
V.Ã.n#.m¥Jšfyh«
(Ãw¥ò1931)
176 177
gæ‰Á
gFÂ m
I. nfho£l Ïl§fis ãu¥òf.
1. ___________šÏªÂamuÁyik¥òeilKiw¡FtªjJ.
2. ϪÂahxU___________ rKjha«MF«.
3. xU§»izªjCufts®¢Á¤Â£l«___________šbjhl§f¥g£lJ.
4. ϪÂa¥bghUshjhu«xU_________ bghUshjhu«MF«.
5. _________ ϪÂa£lälè‹jªijahfmiH¡f¥gL»wh®.
6. g¤jhtJIªjh©L¤Â£l«fhy«_________ MF«.
7. 73-tJmuÁayik¥ò¤ÂU¤j«_________ cl‹bjhl®òilaJ.
8. ã®thf¢Ó®ÂU¤jMiza¤Â‹jiytuhf_________ ÏUªjh®.
9. kfh¤khfhªÂrkj®k¤ij_________ cl‹xU§»iz¤jh®.
10. m¥JšfyhkhšvGj¥g£lÏu©Lò¤jf§fŸ _________,_________MF«.
II. bghU¤Jf.
11. 1938 (m)òÂabjhêšbfhŸif
12. 1991 (M)njÁa£l¡FG
13. 1992 (Ï)14-tJk¡fsit¤nj®jšfŸ
14. 2000 (<)74-tJmuÁayik¥ò¤ÂU¤j«
15. 2004 (c)njÁak¡fŸbjhif¡bfhŸif
gFÂ M
16. ϪÂak¡fŸbjhif¡bfhŸifiaéth¡f.
17.ϪÂaétrha¡bfhŸifiaés¡Ff.
18.ã®thf¢Ó®ÂU¤jMiza«g‰¿aégu«jUf.
gFÂ Ï
19.ϪÂahé‹muÁaškh‰w¤ijéth¡f.
20.ϪÂahé‹Iªjh©L¤Â£l§fisétç¡f.
21.ϪÂahé‹ã®thf¢Ó®ÂU¤j§fisés¡Ff.
22.ϪÂahé‹v®fhy¤Â£l§fŸahit?
gFÂ <
23.20-M«ü‰wh©ošÏªÂahé‹rhjidfiséth¡f.
24.ϪÂahé‹bghUshjhunk«gh£ilétç¡f.
178 179
1. lh¡l® Ïuhn#ªÂu Ãurh¤ (1884 - 1963) fhªÂath RjªÂu ϪÂahé‹ Kjš
FoauR¤jiyt®.gjét»¤jfhy« (1950-62) 1962«M©Lghu¤u¤dhéUJ
bg‰wt®.
178 179
2. lh¡l® v°. Ïuhjh»UZz‹ (1888 -1975) m¿P®, j¤JtPhå, vG¤jhs®.
ϪÂahé‹KjšJiz¡FoauR¤jiyt®.Ïu©lhtJFoauR¤jiyt®(1962
- 67) Ïj‰F K‹ò M¡°ngh®L gšfiy¡fHf¤Âš nguhÁça®. jiyt® I. eh.
fšér_fk‰W«g©gh£L¡fHf«,1954šghuju¤dhéUJbg‰wt®.
180 181
3. lh¡l® #hÑ® cnr‹ (1897 - 1969) njÁath k‰W« fšéahs®. Ïu©lhtJ
Jiz¡ FoauR¤ jiyt®. _‹whtJ FoauR¤jiyt®. (1967-69). 1963 š ghuj
u¤dhéUJtH§f¥g£Lbfsué¡f¥g£lh®.
180 181
4. é. é. »ç. (1894-1980) bjhê‰r§fthÂ, _‹whtJ Jiz¡ FoauR¤jiyt®.
eh‹fhtJ FoauR¤jiyt®. (1969-1974) FW»a fhy« (nk-#]iy 1969)
FoauR¤jiyt®(bghW¥ò)ghuju¤dh1975šbg‰wh®.
182 183
5. v«. ïjaJšyh (1905-92) r£l tšYd®. Jiz¡FoauR¤ jiyt® (1979-84)
c¢rÚÂk‹w jiyik ÚÂgÂahfΫ ÏUªjh®. FW»a fhy« (#]iy -Mf°L
1969)FoauR¤jiyt®.
182 183
6. g¡UÔ‹ mè mfkJ (1905-77) IªjhtJ FoauR¤jiyt® (1974-77) ϪÂa
RjªÂu¥nghuh£l¤ÂšK¡»ag§Ft»¤jt®.
184 185
7. Ã. o. #h£o (ÃwªjJ 1912)Jiz¡FoauR¤ jiyt® (1974-79) FoauR¤
jiyt®(bghW¥ò)-(Ã¥utç - #]iy 1977) Kjš mik¢r® ikN® k‰W«MSe®
xç°[h.
184 185
8. Úy« rŠÓt bu£o (1913-96) FoauR¤ jiyt® (1977-82) Kjš mik¢r® MªÂu
Ãunjr«. k¤Âa mik¢r® k‰W« k¡fsit¤ jiyt®. RjªÂu¥ nghuh£l¤Âš
K¡»ag§Ft»¤jt®.
186 187
9. »ahå b#æš Á§ (1916-94) FoauR¤ jiyt® (1982 -87) RjªÂu nghuh£l Åu®.
Kjšmik¢r®gŠrh¥.
186 187
10. M®.bt§f£uhk‹ (ÃwªjJ 1910) FoauR¤jiyt® (1987-92). Jiz¡FoauR¤
jiyt®(1984-87).bjhê‰r§fthÂghJfh¥òk‰W«ã¤JiwfhÃbd£mik¢r®
Mfgâah‰¿at®.
188 189
11. lh¡l®. r§f®jahŸ r®kh (ÃwªjJ 1919) m¿P®. RjªÂu nghuh£l Åu®, FoauR¤
jiyt®(1992-97)Jiz¡FoauR¤jiyt®(1987-92)
188 189
12. nf. M®. ehuhaz‹ (ÃwªjJ 1921) #]iy 1997š FoauR¤ jiyt® gjé
bghW¥ng‰wh®. Jiz¡FoauR¤ jiyt®(1992 -97) y©l‹, bghUëaš g£l«
bg‰W ϪÂa btë cwÎ gâ¤Jiwæš nr®ªjh®. muÁaš Phå k‰W«
fšéahs®mašeh£LöJt®MfÓdh-mbkç¡fhéšgâah‰¿dh®.
190 191
13. ÂU.lh¡l®.v.Ã.n#.m¥Jšfyh«
190 191
14. ÂUkÂÃuÂghnjéÁ§g£Oš
192 193
15. ÂU.Ãuzh¥Kf®í
192 193
BIBILIOGRAPHY
1. Agarwal, Political Theory, (Principles of Political Science), S Chand & Company Ltd., New Delhi, 2000.
2. Arora Ramesh. K, and Goyal, Rajni, Indian Public Administration - Institutions and Issues, WisNew Delhi 1996.
3. Basu, D.D., Introduction to the Constitution of India, Wadhwa and Company, Nagpur, 2000.
4. Basu, D.D., Constituted Law of India, Prentice Hall of India Pvt. Ltd., New Delhi, 1983.
5. Bhattacharya, D.C, PoliticalTheory, Vijoya Publishing House,Calcutta, 2001.
6. Bhattacharya, D.C Indian Government and Politics, Vijoya Publishing House, Kolkatta, 2001.
7. Bhushan, Vidya and Bhagawan, Vishnoo, Indian Administration, S. Chand & Company Ltd, New Delhi 2000.
8. Dahl, Robert, Modern Political Analysis, Prentice Hall India (P) Ltd, 1978.
9. Das, P.G, Modern Political Theory New Central Book Agency (p) Ltd, Calcutta, 1996.
10. Das, Harihara, Political System of India, Anmol Publications (P) Ltd, New Delhi, 1998.
11. Datt, Ruddar and Sundharan, K.P.M, Indian Economy S.Chand & Company Ltd, New Delhi - 2003.
12. Ealu, Hans, Political Behaviour, Harber and Collins, London, 1976.
13. Gettel. R.G., Political Science, The World Press Pvt. Limited, Calcutta, 1950.
14. Gokhale, B.K. Political Science (Theory of Government Machinery) A.R. Sheth Company, Bombay, 1972.
194 195
15. Gupta, R.C, Indian Political Thought, Lakshmi Narain Agarwal, Agra, 1998.
16. A.R J. Abdul Kalam, and Raj an ,Y.S., India 2020-A Vision for the New Millennium, Penguin Books, New Delhi, 1998.
17. A.P.J. Abdul Kalam, and Tiwari, Aran, Wings of Fire,Universities Press (India) Private Limited, Hyderabad, 1999.
18. Laxmikanth, Public Administration, Tata McGraw Hill Publishing Company Ltd, New Delhi, 2002,
19. Maheshwar, S.R., Local Government in India, Vimal Composing House, Agra, 1984.
20. Manorama, Year Book (2004), Malayala Manorama, Kottayam, 2004.
21. Prasad, Ravindra, Administrative Thinkers, Edited, Sterling Publications Pvt. Ltd., 1991
22. Ray, Kamal and Bhattacharya, Mohit, Political Theory, Ideas and Institutions, The World Press (P) Ltd, Calcutta, 1983.
23. Ray, Kamal and Bhattacharya, Mohit, Political Theory, Ideas and Institutions, The Worl,d Press (P) Ltd, Calcutta, 1983.
24. Tata McGraw-Hills Year Book - 2004, Tata McGraw- Hill Publishing Company Ltd., New Delhi, 2004.
25. Vanaik, Achin, (Ed) Globalsation and South Asia Multi Dimensional Perspectives, Academy of Third World Study, Monohar Publishers, New. Delhi, 2004.
26. Varma V.P., Modern Indian Political Thought, Lakshmi Narain, Agarwal Educational Publishers, Agra, 1980.
194 195
196 PB