Mübahat S. Kütükoğlu - Lütfi Paşa Âsafnâmesi (Yeni Bir Metin Tesisi Denemesi).pdf

STANBUL NVERSTES EDEBYAT FAKLTES

TA R H A R A T IR M A M ERKEZ

LTF PAA SAFNMES(Yeni Bir Metin Tesisi Denemesi)

Mbahat S. KTKOLU

EDEBYAT PAKL.TESI BASIMEV S T A N B U L . 1 9 9 1

Prof. Dr, Bekir Ktiilcctluna Armaan'dan indeks ilve edilmi ayr basm.

Anadolu sahasnda ilk devirlerden itibaren yazldn grdmz siyset-nmeler, bilindii 'gibi, Osmanl messeseleri ve tekilt bakmndan son derecede nemli eserlerdir. lerinde Necmd- din Rznin MirsdUibdmm beinci bbnm tercmesi olan eyholu Mustafann, bata padiah olmak zere bey, vezir, ni'b, kad vs. hallerinden bahs eden Kenzl-hiibers ; padiaha tler ihtiva eden ve Sultan n. Murada sunulmu olan Kasm t>. eydi el- Hafz Ankaravnin Emsv/l-oelsi, Ibn Isa Saruhan- Akhisrnin, yine padiah ile vezirlere tler veren Rumzl-knz'u ve Ltfi Panm safnmesi ilk kaleme alnanlardandr.

Bunlardan safnme, isminden de anlalaca gibi, veziriazamn vazife ve selhiyetleriyle mnsebetlerinden ibahs eden bir eserdir. Yazarnn, Sultan Kann Sleyman devrindeki ksa sren sadreti esnasmda musibet icrt olan bir vezirizam olmas ise, esere ayr bir nem kazandrmaktadr.

Devirme olarak saraya gelen ve uhadarlk, anigirlik, kap- cbasilk ve mr-l alemlik, vazifelerini yaparken Yavuz Selimin yaknnda bulunan,_Sultan Kann Sleyman saltanatnda sancaa i-j kanlan Ltfi Faa. esidli kademeleriraiaraE^IH^^rJHr^mTrg^ kadar ykselmi, ayn zamanda Padiahn kzkardei ah Sultan ile evlenmiti. Bu evliliin bozulmasyla Mays 1541de, iki yl kadar sren sadaretten de uzaklatrlm ve yerine getirdii hac farizas dnda, mrnn sonuna kadar Dimetokadaki iftliinde eserlerim yazmakla gnlerini geirmiti1.

1 Ltfi Paanm tafsiltl biyografisi in bk. Rudolf Tschudi.Das Asafnme des Lutf Pasa, Lelpzlg 1910; Frat Kprl, Ltfi Paa Tarihi, Trkiyat Mec-

VI

Eserlerinin en mhimi saylan safnmeyi sn yllarnda kaleme alm olup banda vezr-i azam olduunda db, erkn, kann ve dvn eskisine nazaran perian grd iin 'bu makama geleceklere ibir ydgr olmak zere yazdn ifade etmektedir.

Drt bbdan ibaret olan eserin birinci bb veziriazamn ahlk ve dbmn nasl olmas icaib ettii ve padiah-sadrazam mnsebetlerini konu olarak almaktadr ki, bJblarn en uzunu budur. kinci bb, sefer; nc .bb, hazine; drdnc bb, rey ile ilgilidir.

safnmenin nemi, XX. yzyln balarnda gerek Trk, gerekse Avrtipal ilini adanilannm dikkatlerini zerime ekmi ve hemen ayn yl 'biri Leipzig (1910), dieri stanbul (1326 R/191'-1911 M)'da2 olmak zere iki (basks yaplmtr.

Bunlardan birincisi Rudolf Tschudi tarafndan doktora tezi olarak hazrlanan bir edition critiquedir. Nir, eserin nsznde Liit- fi Paa ve eseri hakknda ksa bilgi verdikten sonra bu lm neirde Viyanada bulunan ii yazmadan ikisi ile Dresden ve stanbul Ve- liyddin Efendi Ktibhanesindeki yazmalar nere esas aldn, Mnih nshasnn' faydalanlamayacak kadar harab olduunu, Viya- nadaki nc yazmay ise incelemee imkn bulamadn 'belirtmektedir.

Ali Emir Efendinin nszn ihtiva eden -bunun iin de genelde Ali Emir neri olarak anlan- stanbuldaki neir ise, Prof. F. Kprlnn de belirttii gibi, lm bir neir olmak vasfm hiz olmad gibi, hangi yazmadan alndna da iaret edilmemitir.

Hal 'byle olunca, lm bir neir olan R. Tschudi nerinin esas aJnmafc ve dierine ehemmiyet verilmemesi gerektii dnlebilir. Ancak, stanbul (nerinde, Leipzigdekinde bulunmayan iki b- ^ lc l!p^a]iri mCTcdiyeti, Tschudi nerine esas olan nshalarn ek- sikla&ilecei fikrini dourmu ve onun iindir ki dieri de 'bugne kadar kullanla gelmitir. Hatta bu esas alnarak yeni Trk harflerine evrilinek suretiyle hazrlanan bir mfnme, Adalet Vekleti taraf hdan 'bastrlmtr.

muast, I (1925), 119-150; M. Tayyib Gkbiigin, Lutfd Faa, t&lm Ansiklopedisi, vn (195S), 96-101. ,

2 Ltfi, Paa; safnme, Ma.tbaa-1 mire, stanbul 1326.

VII

Daha sonra safnme'nin, Tschudi nerini esas almak zere birka defa daha yeni yaz ile ve transkripsiyonlu neri yaplmtr. Bunlardan Yurd Oca yaynlarndan olan3, Tschudi nerinin yeni yazya aktarlmdr. Prof. Dr. Ahmet Uur tarafndan hazrlanan ise Leipzig ve stanbul neirlerinin edition critiqueiidir4.

Eserin, Osmanl tekilt tarihi bakmndan nemi ve ayn zamanda hl, az da olsa birbirinden farkl iki safnme metninden hangisinin aslma daha yakn olduunun bilinememesi, 'bize yazmalarnn yeni bir incelemeye tbi tutularak salam bir metin tesis edilmesi gerektiini dndrd6. stanbul ktphanelerinde yaplan alma sonunda yle bir durum ortaya kt :

Siileymaniye Ktphanesinde yedi (Esad Efendi, nr. 1803; Halet Efendi, nr. 352, 366; Lleli, nr. 1608, 3737; Haan Hsn Paa, nr. 678; Reid Efendi 468);

Arkeoloji Mzesi Ktbhanesinde iki (TY, nr, 510, 1407);Nuruosmaniye Ktphanesinde iki (nr. 2634, 4221);Millet Ktphanesi, Ali Eimir Kitablar arasnda drt (Tarih,

nr. 3, 4, 5, 6 );Topkap Saray Mzesi Ktbhanesi'nde bir (Hazine, nr. 1052)tf Efendi Ktbhanesinde bir (nr. 2790);niversite Ktbhanesi Ndir Eserler Ksmndaki alt nsha

dan bei (TY, nr. 819, 1671, 2759, 3239, 6961) veKprl Ktphanesi Fazl Ahmed Paa Kitablanndaki ns

hadan biri (nr. 359), baz ufak farklara ramen Tschudi nerine benzemektedir. Yalnz Fazl Ahmed Paa Ktb.deki iki nsha (nr. 202 ve 203) stanbul nerindeki fazla pasajlar hvidir. Hatta bunda olma-

3 sfnme (Devlet Adamlarna tler), Ankara 1977.i .Saf-nme-t Vezir Ltfj Paa, slm limleri Enstits Dergisi, IV,

Amloam 1980, s. .243-258.5 Bu konudaki almalarmzn haglta.ragc 1970H yllara, kadar dayanr.

Kaynak eserlerin nerinin dnld o yllarda safnme zerindeki alnmalara ilk defa Prof. Dr. Bekir Ktkolunun tevikleriyle .balam; ara- tnmalanmzm sonularm se n . Mill Trkoloji KongTeeln-de (5-9 ubat 1979)Ltf Paa safnmeainin Blarkl Bir Nshasna Dair adyla sunmutuk.

v m

yan;baz [fazlalklar dahi vardr6. niversite Ktb., TY, nr. 786daki nsha:ise dierlerinden hayli farkldr.

safnme, sade bir Trke ile yazlm olduundan, nshalar arasndaki ufak aptaki baz deiikliklerde, Prof. V. L. Meriage'm7 Trke' teliflerde mstensihler tarafndan tasarrufda bulunulduu hakkmdaki grne katlmak mmknse de, bu nshadaki farkllklarn mstensihe id olduunu sylemek gtr. Kanaatimizce safnme, mellif tarafndan birka defa ilveler yaplmak suretiyle deiiklie uratlmtr., Bu suretle de ayr tipte safnme ortaya kntr.

1. Tschudi nerine uyanlar ki, bunlar ounluktadr.2. stanbul nerine uyanlar ki, sadece iki tane tesbit edilebil

mitir.

.3. Ve imdilik benzerine rastlamadmz niversite Ktb;, TY, nr. 786daki isha. Bir mecmuann 50a - 78a varaklar arasnda bulunan bu nshada yaz ereveli 73x140 mm. eb'adnda ve harekeli bir.nesihtir; balklar krmz ile yazlmtr. lk sahifelerde bir ksm satr aralarnda, bir ksm ise kenarda olmak zere ilveler vardr. Her ne kadar bu ilveler, mstensihin kopya ederken baz atlamalar yaptn gsteriyorsa da dier tiplerdeki nshalarla olan farkllklarn sadece dikkatsizlikten kaynaklanmad aktr.

safnme yazmalarnn bir iki tanesi hari, dierlerinde istinsah tarihi yoktur ki bu, Tschudiyi hibirinde tarih bulunmad yolunda bir neticeye gtrmtr8. Ancak niversite nshasnn sonunda'Bvhr- ehr-i Safer 1015 kayd bulunmaktadr, yani te- lifindn hemen hemen yarm asr sonra yazlmtr ki, tarih tayai nshalarn eri eskisidir.

6 Bu iki' nshan m. birbirine ok benzemelerine namen, hazan biri, aaan dierimde haba bulunmas, nc bir nshadan kopya edildiklerini, ve hataiam mstensiMertn dikkatsJellklerindea kaynakland'm gstermektedir. Bu se- beble metin tesis edilirken biri tercih dilemeyerek her kisi 'birden, kullanlmtr.

_7 OsmanlI Tarihiliinin Balangc, Tasrih Enstits Dergisi, say 9 (1978), 227-28.

8 Tschudi nerinin nsz, a. XVIII.

IX

(stanbul nerine esas olan nshadaki9 pasajlar bunda da yoktur,, bu 'bakmdan Tschudi neri grubuna girenlerle ortak yan varsa da dier ksmlarda farkllklar gstermektedir. Halbuki stanbul ve Tschudi neirleri arasnda, iaret edilenler dnda ok byk farkllklara rastlarmamaktadr.

niversite Ktb., TY, nr. 786daki nshada grlen farkllklar birka grupta toplamak mmkndr10.

1. Btn nshalarda grlen ve mny bozmadan yaplan ufak tefek deiiklikler ki, bunlar mstensihin tasarrufu olarak grebiliriz.

2. Baz cmle Veya pasajlarn dp yerini baka pasajlarn almas.

Mesel, 'birinci b)bda kimin kime takaddm edecei faslnda T nerinde baz ksmlar den pasajn yerini bunda ayn konu ile ilgili daha tafsiltl bir ksm almtr.

K ve Fde Evvel vezirler, vezr-i azam altnda duralar ve be- lenbeiler vzer-y. izm hazertnn altndadur. Anlara kimesne tasaddur eylemez, sihib-i sancak olup erbJb- cihatdan olduklan iiin. Ve kad'askerler belerbeilerin altndadur.11 eklinde ksa olan bu bahis de Vzer-y izm birbirine varmak kann deildr. cmlesiyle balamakta ve Rivayet bal altnda Sultn Se- lme id kadaskerlerin, Rumeli ve Anadolu 'beylerbeyilerinin kendilerine tasaddur etmelerini teklif ettikleri, fakat Padiahn kanna uygun bulmad iin reddettii hikyesi ile devam etmekte, daha sonra padiah hocalarnn eyhlislmlara tasaddur edecei; vezirler ve kadaskerlerin dvndaki vazifeleri ile kimseyle konumamalar gerektiine temas eden ksm yer almaktadr12.

9 Ktbhanelerde stanbul nerine esas olan nsha maalesef bulunamamtr:

10 stanbul neri grubuna girenlerden Kprl Fazl Aimed Paa K- tbhartestu-cteki nshalar kullanlm olup nsha fa rk la .n n .T n gsterilmesinde bu nshalardan nr. 202 in K, nr. 203 in F; Tsohudl neri tn T ve niversite Ktib. nshas ttn rumuzlar kullanlmtr.

11 vr. 10b.12 vr. 59a-b.

Grlyor ki burada ilve edilen ksm, dene nazaran fazladr. Ayrca, eserin eidli yerlerinde grlen Sultan Selim zamanna id bir rivayet de nakl edilmektedir.

Narh konusunda da iki yerde farkllk vardr. Birincisi sadece bir cmleden i-bret olduu halde dieri Bakkallk ve ne'zbillh sarraflk eylemek gibi. Narh meslih-i fukardur. cmlesinin yerini alan daha uzun ve misl de bulunan bir pasajdr.

Hnkr kulu nmna olan kimesne terz ucuna yapmaya. Vezr-i-a'zam narh ahvline takayyd itmek lzlmdur. yle ki, hnkr kulu terz tuta, ahvl-i narh muhtell olur. Her kim hnkr .kulu olup terzye yapa, telef itmek kanndur. Aalarn ve kethdalarn bile thkren ma'zul itmek kanndur.

Ve et ahvli dahi umr- lzmedendr. Yenieri narh ne ise arularda,,

XI

n i. BJb- slisde tedbr-i hazne bahsinde irad ve masraftan bahs edilirken 'baz pasajlar dmekte, buna karglk defterdar, ulfe ve hazine hakknda dala uzun pasajlar yer almaktadr16. Bu fazlalklarda defterdarlarn vazifeleri mufassal olarak anlatlmaktadr. Ancak brahim Paa ile skender elebi arasndaki anlamazlktan bahs Edilmeyip defterdarlarn mukataalara dikkat etmeleri gerektii, bu yzden bahe seyrine gitmeyip mal- mrnin tahsiliyle yakndan ilgilenmeleri, sadrazamlarn ise bu konuda da defterdar kontrol ettirmesi gerektii zerinde durulmaktadr17.

Tekad bahsinin sonunda Ziyde virilmemek lmdur cmlesi ve sonra da Sultan Selimle ilgili bir hikye ilve edilmitir18.

Bunu takiben, mukataalarm emnetle idaresinin tercihi ile ilgili ksmdan sonra T nshasndaki Mahall olan mukataalar ol vezir ile defterdar mavere idp arz itmek gerekdr19 cmlesinin yerini de Amma, aadr- azam ile badefterdr mrye evl olan ile amel eyleyeler, ma'kul olur20 cmlesi almtr.

3. Bir iki yerde, yerine her hangi bir ey gelmeksizin 'baz pasajlarn dt de grlmektedir.

Mesel, blb- snde sefere giderken padiaha kimlerin yaklaabilecei, otann nasl bekleneceini anlatan pasajlar21 dmtr.

Bb- rbi'de ise ilk paragraf tamamen kayb olmu; ok ksa bir pasaj ayn kalm, mtekb pasaj yeniden kayb olmutur22.

4. Deiikk suretiyle deil, fakat dorudan doruya yaplan ilveler de vardr.

Mesel bb- evvelde tasaddur bahsinin sonuna yle bir ilve yaplmtr : Ba'dehu ir kttb yolu ile dururlar. Ve eer seg- bariba veyhud yenieri kethdas tebdil lzm gelse anlara san

16 vr. 71a - 72a.17 vr. 72b-74a.18 vt. 75a - 76a.19 s. 39.20 vr. 76a.21 K, vr. 13b - 14a; T, s. 27.22 K, vr. 18a, vd.; T, s. 40 vd.

XII

cak virmek kanrtdur. Eer crmle karsa yirmi bin ake ze'met virmek knndur. Ve ulfe mteferrikalar anigr ve kttba tasaddur knndur.23

Ulfeli mteferrikahm luuicden olanlara verilmemesi gerektii, ancak saraydan kan yahut beylerbeyi vs. oullarnn bunun dnda tutulaca ifadesinden sonra Sair ciz deildir, vzer oullan knndur. Seksen ake ile, eer sultndan ise yz ake ile k- nndur. Vezr-i a'zam olan ,ulfe itmekde kll dayanmak gerek dr24 ifadesi yer almaktadr.

Bb-i shde ise timar sahibinin sefere itiraki bahsinden sonra Mhimmat bal altnda, sefere padiah gitmeyip serdar gittii takdirde sadrazamn neleri gz nnde bulundurmas gerektii pasaj yer almaktadr25.

5. Baz ciimle ve piasajlar arasnda ise takdim - tehirler yaplmtr.

Bunlardan biri, birinci bfoda birbirinden pek fazla uzak olmayan Mmleler arasnda yer almaktadr. Mesel, nshasnda vr. 57ada, haftada iki gn fukara, vs. hin davet edilip mavere edilerek hayr dualarnn alnd bildirilen pasaj T, K ve F nshalarnda, , vr. 58adaki ehl olanlara virilmek gerekdir cmlesinden sonra gelmektedir.; kincisi, ikinci ,ve drdnc 'bblar arasndadr. Avrz akesi

ve.peksimed-baha ile ilgili ksmlar dierlerinde drdnc bbda oldu ^ halde Ude ikinci bbda anlatlmtr.

nc bbda tekad verme srasnda da deiiklik vardr. Taht kadlaryla defterdar yer deitirmilerdir26.

Sori olarak denilebilir ki, gerek ilvelerin mfitni tamamlayc mahiyette olmas, gerekse sk sik rastlanan Sultan Selimden foahs edilmesi keyfiyeti ve hazine hakkmdaki ilvede sadaretten ayrld srada Yedikule ve Hazine-i mirede yirmi yl yetecek kadar para

23 , 6 la-61b .24 , 61b.25 , vr. 68a.26 vr. 74a-b.

xnbulunduunu ifade ederken kulland bu fakr tabiri, fazla pasajlarn Ltfi Paanm kaleminden ktnn delili olmaldr. u halde safnme, bizzat mellifi tarafndan ya yeniden yazlm veya zerinde deiiklik yaplmtr. Fakat bu deiik safnmeler, msten- sihlerin pek dikkatlerini ekmemi olacak ki, bize pek az nsha ulaabilmitir.

zellikle U nshas, hayli geni bilgi ihtiva eden ksmlar bulunmasna ramen, imdiye kadar ancak birka aratrc tarafndan kullanlmtr27, ite 'bu husus gz nnde bulundurularak bu nsha esas alnmak zere yeni bir safnme metni tes'sine teebbs edilmitir. Dier gruplara girenlerdeki fazlalklarn mnda deiiklik yapmamas halinde fazla ksmlar notlarda gsterilmekle yetinilmi, manay tamamlayc olmas veya 'bilgi fazlal bulunmas halinde ise, keli parantez iinde olmak zere metne ilve edilmitir. Dier iki tip safnmede olmayp sadece nshasnda bulunan fazlalklar ise kolaylkla grlebilmesini temin maksadyla italik olarak dizilmitir. Metin iinde yajplan ilveler tek yldz (* *), kenarlara yaplanlar ise ift yldz (** **) arasnda gsterilmitir.

27 Bu nsha, narh ve fcajdaskerltk measeseleri hakknda dier safn- melerden hayli geni bilgi ihtiv edinden ilk -defa tarafmzdan Osmanclarda Narh Messesesi ve 16IfO Tarihli Narh Defteri adyla y&ym&ajdmz Mtetbda; daha sonra Prof. Dr. Metumed Iptrld. tarafndan Osma/nlla^da KadasJcerlik M- essesesi adl doentlik tezinde (stanbul 1982) -kullanlmtr.

S A F N M E

Hamd sena ol perverdigr- b-hemtya. olsun1 ki, mukaddes ^ni-ebli'ven-nazrdr. Ve bir2 sultn- b-vezrdr. Ve salavt u

tafiijryt ol server-i enbiyya #ve serdr- asfiyya*3 olsun4 ki, 'be- fr iezrdr. Ve dahi l B ashlbma olsun ki her biri ihy-y dn *ii* shib-i tedbirlerdr6, sallallhu7 aleyhi8 ve lihi9 [51a] ve ashbihi10 m-dmetis-semevtu vel-arzn.

Amma11 ba'dehu12 bu rislenn mellifi ezaf- ibdullah13 LT- FTjPA *bin ABDL-MU'N*14 vakt ki harem-i hass^- Sult- ne bu hakr16 merhm ve magfrn-leh17 cennet-mekn u firdevs- aiyri18 Sultn Ryezd19 Han hazretleri20 zamanndan beri21 per- #6rdfe-i nimet-i sultn22 olup b sitne-i Osmniyyeye lillh23

1 hemtya olsun , T : hemtyadr K, F.2 bir , T: K, F.3 enbiyya ve serdr- asfiyya , T: eribiyyyadr K, F.4 olsun , T : K, F.5 , K, T : F.6 shib-i tedbTerdr , T : mdebbirler idi K, F.T sallaUhu , T : + te'l K, F.8 aleyhi , T: + ve selml ve al K, F.9 lihi , T: al llhi K, F.

10 ashbihi , T: + treti ve sellemt K, F.11 amma t: K, F, T.12 ba'dehu : ba

2hayrhh olup *ve harem-i hassda iken nie zaman24 tahsl-i ma'rif idp* ve cls- Hazret-i Sultn Selm Hn haytnda25 ukadarlk- dan elli ake mteferrikalk28 ile tara27 kup [5ib] ba'deh anigr-balk28, ba'deh kapucu-balk29, ba'deh mr-i alemlik, ba'he- h Kastamonu Sanca, andan sonra. Kar aman Belerbeisi30, andan nra Anadolu Belerbeisi3*, andan sonra vizret inayet olundu. #Badch pdihmz Sultan Sleymn Hn zamannda sadret-i uzm* ( inayet) olundu32. Bu hakr-i kesrt33-taksr tara34 k- dkda35 nie ulem vii u'ar v zref36 ile muhabet ve mnsebet37 idp *al kadrit-tka* nie38 marif tahsl-i ulm39 itmekle taltf-i ahlk itmi idim.

Hl Pdihmz olan, a'zamiis-seltn ve ekrem [52a] l- havkn, **nsr- ibdllh, hmi-i bildullh el-gaz f seblillh hdiml-Haremeyni-erfeyn**, mlikl-berrn vel-bahrn Sultn Sleymn Hn aleyhir-rahmetu vel-gufrn hazretleri40 vakt ki,*bu hakre* vezr-i 'zamlk41 mansbn ferman42 buyurduklarnda43 za-

24 zaman : gne K, F; giin T.25 Hn haytmda : Hnda. K, F, T.26 mteferrikalk , F, T: mutasarrflk K.27 tara , T : taraya K, F.28 aaigr-balk , T: + 41e K, F.29 ba'deh kapuc-baLk , T : K, F.30 belerbeisi : belerbeglilgl K, F, T.31 andan sonra Anadolu belerbeisi : AnadoU K, F ; T.32 Ba'deh ... olumdu : K, F, T.33 keart , T: pr K, F.34 tara , T: K, F.35 kdika , T: kdkdan sonra K, F.36 zref , T: etrf K, F.37 ve mnsebet : K, F, T.38 nde : K, F, T.39 ma'rif taihsl-i ulm : tahsl-i ma'rlf- K, F ; ;tahsl-i ulm T.40 aleyhi rahmeti vel-gufrn hazretleri : edmallJu te'l lzzetehu

K, F, T.41 vezr-i la'zamlk : vizret-i 'uzm K, F, T.42 ferman U, T: ihsn K, F.43 buyurduklarnda : itdikde K, F ; itdli T.

3mnede ba'z db u erkn44 ve knn- dvnyi45 evvel .grdklerime..muhalif perian grdm in vizret-i uzm 'hdmetine tasaddur, iden46 karndalarma ydgr olman47 db- vizret-i *uzm*48 ; mhimmtn dere ve49 bu risaleyi telf idp ismini S A F - N M E kodum. T ki vizret50 ile [52b] riyet olunan ihvanm51 nazar itdiklerinde52 bu hakre *hayr u*53 du ideler54. Bi- izniTlh- t&l bu, mmvi zere hareket iden thvn sadr- vizretde safdetM Pdiha lem-penh hasbilerim in havf u, batarndan etmn r ve haUcun lisnndan beri ola. Rahle subhneh ve tel hasreti herkesi tama- hamdan saJdayu vire ve yaramas mushib- den emin eyleye. Ve dn-i devlete lzm olan istikmet dr65.

Ve bu risaleyi drt bb zre *tertb* itdm56. B'b- evvel57, [53a] etvr uBS ahlk- vezr-i a'zam ne resme gerekdr? Ve Pdih ile nie mu'mele itmek gerekdr [re'y ile nie mu'mele gerekdr]69, an bildirr. Bb- sn60, tedbr-i sefer beynndadur. Bb- slisel, tedbr-i hazne beynndadur. Bb- rbi'62, tedbr-i re'y beynndadur.

4i erkm , T: erkn K, F.45 dvniyi : dvn K, F; Dvn- humynu T.46 tasaddur iden : gelen K, F, T.47 otaafln : olmak iiin K, F, T.48 db- vizret-i uam : vizret-i uzm dabn ve levzm- sad

ret-! kttbr K, F, T.49 dere ve : dere idp K, F, T.50 Vizret , T: ol riitbe-i vly- vizret K, F.51 fflvnm , T : + olan vzer-y 'izim K, F.52 ; itdiklerinde , T: itdikde K, F.53 hayr u , K, F : T.54 d' ideler , T : du'lar ile yd u ziltr eyleyeler K, F.55 Bl-iznillh ... istikmetdr : K, F, T.56 itdm , T: eyledttm K, F.

,.5T .Bb- evvel ,. T:, Evvelki bb K, F.58 u , K, F : T.59 ve re'y ... gerekdr T: ki re'y ... gerekdr K, F; .60 Bb- sn , T: ikinci bb K, F.61 Bb- slis , T : nc bb K, F.62 Bb- rbi' , T : Drdnc bb K, F.

4B u bak ir mansub- vizrete vusul buldukdafi3 ahvlM-i Dvn-1 * l n * hayli m uhteU 66 perian66 'bulmu idm . M m kin olan*7 m ertebe yedi y l68 m k d n 69 tedbr70 ile nizm buldurdum 71. Ba'deh sa 'detl Pdihm uza: ba z m nfkn72-i ehl-i garaz kim 73 [53t>] el-lezne f kulbihim m razun riifk idp ba zx hussla74 harem i- mihse m te'allik malib- iis o lm ayup anlarn *keyd u *75 m ekrin- den em n olm an76 sadr-1 a-zam lkdah77 fri- olm a7* evl grm ein79 E d irn eye iftli im e gidp ke-i inzivda fer - 'billk80 cenb- izzete81 du'da82 olmugdum. D evlet- dnyy fn83 bilp cm leden el ekdm 84. V allah l-m u n v e l^-m ste'ri86 hk subh-1 neh ve te ' l yn87-i * l-i* 88 O sm nyi89 **rzgrn h a v f u h ata -

63 vusl bulduka :. g'eld'imde K, F; g-ekfflc-e T-64 ahvl , T : eyvnK, F.65 muhteli : - K, F, T.66 perian , T: + ve ekser silfeh ve mechla-ibeseb b&'z mrtekiMn

ellerinde K, F.67 olan , T: ol

5rndan-;,ve admn** bed nazarlarndan90 emn91 eyleye92, min y Rabb [54a] el-lemn93.

B B - I E V V E L

**Ahlk u db- vezr-i a'zam ne resme94 olmak gerekdir ve P- diah- lem-penh ile ne yzden95 mu'mele9 itmek gerekdir, ann beynnda**dur97.

Evvel vezr98-i a'zam olanda, garaz99 olmamak gerekdr. Ve100 her hussu101 lillh [fillh ve li-vechillah]102 itmek gerekdr. Zr Ve2r-i a'zamdan yukar103 bir mansb104 yokdur ki ana vsl ola. Ve hak sz105 Pdiha hicb itmeyp dimek106 gerekdr. **Ve erkn- devleti107 cev)b103- hakka ihd itmek gerekdr**109. Ve110 Pdihile olan mklemesin** ve rda mte'allik maveresin**111: hricden

90 nazarlarndan : nazarndan K, P, T.91 emn t, T : hfz K, F.92 eyleye , K, F: ide T.93 y Rabbel-lemin : b-yedlh melekts-semavt vel-arzfne K, F;

- T .94 ne resme : nice K, F, T.95 ne yzden : saf- a'zam nioe T; K, F:96 m'mele , T : + nice K, F.97 beynmda-dur K, F, T: beynnda .98 vezr : sadr K, F, T.99 garaz , T: kat' garaz- dnyevsi vehen mirieI-vcl K, F.

100 Ve : BelM olmamas v.dt>dttr. K, F;' T. '101 hussu , T: hussda K, F.102 li'llh fi'llh ii-vechillh. K, F : lilli ve fillJ ... T ; [ ...] .103 vezr-i.a'zamdan yukar : ann fevkinde K, F, T.Hi mansb , K, F; + dah T. .105 sz , T: + ve beyne'n-ns ma'yb oluncak gayri mstafisen iler)

K, F.106 dimek : sylemek T; maa vaka'a olan sylemek K, F.107 erkn- davleti : erkn T.108 cevb : cenb T.109 Ve erkn. ... gerekdr : K, F.110 Ve : + vezr-i a'zam m K, F, T.111 mklemesin ... maveresin : mu'ameleyi ve esrarn K, F ; esrarn

T

6deil *belki*112 ir113 viizer114 bile115 bilmemek **ve116 vkf olmamak** gerekdr.

H i k y e t : 117 *Bir kere*118 merhm Sultn Selim Hn hazretleri115, **ki seltnin adi gaz120 ve ma'rifet seh121 ile mmtaz ve meydn- saltanatn pr122 serefrzdur123, ann124 zamn- saltanatnda Pr Paa merhm125 mal defterdar126 iken** [54b] 'akl127 ve idrkine i'timd idiip vezr-i a'zam itdi128. Bir129 mahf huas mushabetiyn130 bir gn131 Pdiha vardukda, [ol vakt-i ferhnde-netda132 Pdih ile nie mavere itmilerdi133. Vzerdan]134 Mesih Paa dn dvnda135 Padiahile ne mkleme

112 belki : K, F, T.113 Slr , T: mevcd bulunan K, F.

, 114 vtizer ,' T : vzer-y izm K, F.115 bile , T: dah K, F.116 bilmemek ve t ) : - K, F, T.117 hikyet : K, F, T.118 kere , T: giin K, F.119 Merhm Sultn Selim Hn hazretleri : Sultn Selm Hn- merhm

K, F ; Sultn Selm-i menhmun T.120 'adi gaz , T: eca' ve e

7olundu? didiyn136 Pr Paa137 Mesih Paamn138 rzn ikest idpt39 ma'zl ide yazd140.

Ve Pdih nedimler ile141 ihtilt142 itmemek gerekdr. [Mlk Dedmsz143 ve mushibsiz144 olmaz amma]145 nedm146 [ve mushib babden ve147 hil'atden behredr olup] meslih-i halka148 karmamak gerekdr. Matlab- mhimdr149.

Ve Pdiha150 vezrn itdi rey makbl olup ve161 arz [55a] itiigi uitir dnmemek gerekdr. Ve152 vezr-i azam163 gice ile164 ten- Haifd b-garaz kimesneler ile156 mensba mstahkk166 f akr n- tuvn olanlar yoklayup157 ber-murd itmekle mukayyed olmak158 ge-

V;:}''i'!

136 Pdih ... dedliylin : ne sylemdiniz diy sordu^ytln K, F, T.137, Pr Baa : ba'zr-i Lisn ile gy K, F; T.138 Mesih Paaam : K, F, T.139 tdp , T: eyleyp K, P.4 lira'zl ide yazd : azlini telhis itmi idi. Nice ldmesmelerin ef'a-

tiyfe ve efi:' ile gle'hals olmudur. K, P; 'azlini (telhis eylemtgdi. Nie efi' ile'gsle hals olmudur T.

141 nedimler le , T: nedimleriyle K, P.142 "m m /t U : ak ihtilt K, P; ok ihtilt T.143 nedmsiz T: + olmaz K, F.144 mushibaiz T : -f -dahi K, P.145 Mlk ... amma K, F, T : .146 nedim K, F, T: nedimler .147 ve K, Fr T.148 halka K, F, T : ksmna .149 mnatlab- mhim mdiir : - K, F, T.150 Pdiha : Pdih K, P; Pdigh- lem-peh T.151 veztrn ... ve : vezr-i ekberime ekser 'arz- ddr pea- perdede it-

dirmemek gerekdr. Ve Pdh- zllullh hazretlerine K ; F; vezr-i ekber ekser arz- ddr itdlrip pes-i1 perdede ihtif itdtrmemek gerekdr. Ve Pdiha vezr-i ekber T.

153 ve , T : K, F.153 'zam : ekber K, F, T.154 ile : K, F, T.155 b-garaz kimesneler ile : mahremleri olan b-garaz msltimanlardan

K, F; mahremlerinden b-garazlardan T.156 mstahkk : + olup K, F, T.157 yoklayup U : yokl&drup T; yokladrup v butap K, F.158 ber-murd itmekle mukayyed olmak : mensto vtrfip ayaklandrmak

K, F, T.

8rekdr.1* **Niteki[m]( vezr ma'nen16? hakm-i shib-i tedbr gibi? dir**161. Vesr-i azam hkmde shib-i tedbr gerekdr12.-. Maraz- fakr-i fkadan163 b-mecl164 olanlar hala itmek165 gerekdr166. [Zr lillhil-hamdu vel-minne devletde mehm emken vs'at var dr. Ve cmle ns alel-hss ki vzer-y izm-zdeler ve Devlet-i Aliyye emekdrlar ve zdeleri kaynlmak lzni- ddir. Vezr-zdeeri167 isti'ddlarma gre kimesneye muhtc itdirmeyp Devlet-i Aliyye anlar hallerine gre168 kayrup muhtc itmemek gerekdr. Zr babalar sye-i devletde ol makam- vl-y vizreti bulmulardm Hyaneti bir/vehile devlete idemeyp ancak sadkat ile vakti gzern idecei erbb- basirete zahirdir. Ve vzerdan zdelerinden biri isti'ddma gre vizret ile kayrlsa kimesne an istiksr itmezler. Huss ki, an-asl baJbalan. veyhud akrabalarnn devlet sayesinde nk-nmlar169 ola170, bunlar seferlerde memr olsa171 halk kendlere ziyde inkyd ideler. Haseb nesebe binendir.

Ve mahll olan ze'metleri her birler ini birer shib-i kudret ec' cesr olan kiilere vireler. Mahall-i cengde liv-y Reslullh civarnda ve ir umurlara istihdama lyk olup yaraya.]172 Vezirler173 kend tevbi'ine ze'met174 virmemek gerekdr. [Adamlar t-

159 gerekdiir. , T: Ma'zallah rlvet He Kimseye virmemek gerekdr K; + Ma'zallhu te'l rlvet... F.

160 vezr ma'nen : ma'n-y vezr K, F, T. .161 tedbr gibidir , T: tedbr -didikleri hakknda sahh ola K, F.162 Vezr ... gerekdr (yazlp izilmi); K, F, T.163 fakr-i fkadan : fakr fkadan K, F, T.164 b-mecl , K ,' F : bt-tka T..165 hiaJs tmek : (ayMandrmak K, F, T.166 -gerekdr , T: lzundur K, F.167 zdeleri F : zadeler K.165 hallerime gve F : K.169 'nkjn.mlan; K ; ve + F.170 ola -K: olsa F.171 olsa K : olsalar F.172 yaraya F : berya K; ; Bir shib-i kudret klgi olup mahall-i

cengde istihdama. yaraya T.173 vezirler , K, F : vezir T.174 ze'mot , T: z in h a r ze'met K, F.

9mar ile kansVat itmek gerekdr. Virire dahi pek175 az ve seyrek176 gerekdr177. Ve iki klc bir yere getrp178 kat'an hilf- knn, bry- hatr ibtl-i knn- kadm itmemek gerekdr179. T ki as- kire kllet gelmeye. Birka klcn bir yere getirmesi sadkat deildir. Zr evvelden gelen ukal birka klc bir yere getrmei180 tecviz itmedikleri mcerred akllarndan gelmidir. Kllet-i askere bundan byk bel yokdur. Ve 'bundan byk bir fena mihnet .olmamak gerekdr181. Meer mal182 def terdr yhud efendilik ile13 nianc haslarndan ola. |!!i4

Eer sehven [55b] virse reis-i kttb otan tahvnl hkmn virmeye ve defter emni iki klc bir mahalle ka/yd eylem eye, gir ve- 3r4 a>&amia arz eyleye. Knun deildr dimek gerek. Zr sel- tvA m liye iki klc bir Mmesn&ye virene lanet itm iler dr. Vezir-i af sam oban devletl, M klc bir deme virmeye. Dvnda, reis-i kttb ve. defter emini ken ihtiyar ve knn-ins kknesneler gerekdr. Eer veer-i af zam meslih arasnda sehven hasta idetse ankvr knn budun diyeler.

Ve olur olmaz, yire ulak emri185 virmeyeler186. [56a] Meer rmr- saltanata mhim nesne ola. [Ulak gibi Memlik187-i Os- mniyyede bir188 n-hemvr zulm yokdur. Ulak hkm189 kat m-

175 dah1 pek K, F: T.176 ve seyrek K, F: T.177 ; gepeikdr T :: gerek K, F.178 yere getrip K, F : yerde ferriikdirnernek gerekdr T.179 gerekdr K, T: ger F.180 getrmei K : getrrree'eF.181 kat'an ... gerekdr K, Fv T.182 imal K, F: T.183 efendilik He K, F : T.r84 V iki ... gerakdr K, F: [..] yerine Vezr-1 'zam hajt. ile iki

klc Mr kimesnoye vtrmcye ."185 emri U : iin hkm T; barglriygn ztahr lkiim emirleri K, F.186 vimueyeler : virmemek gerek T; vlrilmemek gerekdr. + Zr ulak

tOa menzU virroek tahrbi bilda bu ne ms'ade kadar iber-h&rb imi. Bilmem pek zulm mstelzem.' eydir, el-hazer. F ; + Bir .... el-tharor. K.

187 memlik T: memleket K, F.188 bir K, F; T. .189 hkm T: hkmn K, F: -

10

h im m 190 olup um r- sa lta n ata zarar ih tim li191 olur192. Y ird e193 vir- m ek'gerekdr. Olur olm az yirde194 ciz deildir. Fukary h als iiin sadretim zam annda m enzil bargirleri195 ba z kuelerde196 vaZ it- d im .]197

V ezr-i a zam 198 Pdih199 m eyl-i m ldan ve200 m l21 takribi > ile202 yeblden h fz eyleye203. V e204 b eyt l-m l nm na olan205 akey i206 B'b- H u m ynda207 vrisi208 gelince saklayalar209. M erhm 210 Sultn Selm 211 H n hazretleri212 zam n- eriflerinde213 yedi yla

190 mhlmm T: + eyler K ,.F.191, htimli T: olucak + K, F.192 olur T: olan K, F.193 yirde T : yirlerde K, F.194 yirde T: yire K, F.195 bargirleri T : Ibargiri K, F.196 ;kelerde T : yollarda K, F.197 [] K, F, T : XJ.198 Vezr-i a'zam : ve vezr T : vezir ol ki, vezr-i ekber dah fcabir olu

nur K; ve + K F.199 Pdih , T : Ve zinhr Pdih hazretlerinin K, F.'200 ve , T : + M vech edn bahane ile vezirlerin ve ir merhm olan

hakk- eytm fcerettb Men nml ahz sevdsma gtrmeye. K ; -f- b ... hakk- eytm tertb dldem ... F

201 mal , T: + ahz K, F.202 He , T : birle K, F.203 hfz eyleye : saklamak gerekdr T; gayet saklamak gerekdr K, F.204 Ve U : nice T; Zr pek hilf- ger' bir btl zulmdr ve hilf- nasa-

ktMr. Netce-i lcelm K, F.205 nmma olan : nmnda K, F; nmma T..206 akeyi : ake dse T; akeler dse K, F.207 Bb- Humyada : K, F, T,208 vrisi : veresesi T; T t ki K, F.209. saklayalar : Bb- Humynda emnet vaz olunma bu hakir it-

dlrdlm T; Bb- Humynda t shi'bi zuhr idince hfz okunma bu hakir sadretimde .byle tedbr itdirdim idi. Hakk sttbhnehu ve te'l hilf- ger* olup bu jnJsll zuLm-i kaibShden Deviet-i Aliyyeyl saklaya. Bi-hiimeti men ensele rahmeten lil-'lemM. F; Bb- Humynda t eahlbi zuhr i dince olunma

210 Merhm: V Pdihmz K, F, T.211 Selm : Steym&n K, F, T.212 hazretleri : adfiJt-mvn T; mehbet-mvn K, F.213 zamn- eriflerinde : K, F, T.

11

dein214 tevakkuf iderlerdi215. Zr yle emr itmi idi. 01 zamane dein?16 vris217 gelmez218 ise hazieye zabt olunurdu219. [Zr emvl-i haJk220 b-vech dhil-i ml- pdi olmak221 feny-l devlete daldr222. Ve belki btn hasne-i beytl-mlin itlf ve pern ve b- bereketve 'belki nizm-r devlete dah muhtell ve ibdullah devlete sokulmaa b'isdir. Zr ekser hakk- eytm terettb ider maldan hazer itmek vcibdir.]223

Vezr-i a'zam224 kul tifesine mdebbir shib-i akl225 [56b] aalar221 ve [ehl-i fikr kil ve tama'sz olup ehl-i idrk olanlar]^ 227 ktibler223 itmek229 gerekdr. Kul *mazbut* olmaynca230 sadr- a'zam251 istirJatde olmaz.

Ve232 Pdiha, umr- dn devlete lzm olan b-tevakkuf233 sylemek gerekdr. [Ve ns- devleti ta'yb idp beynen-ns gft-i

214 i dein K, F : dek T.215 tevakkuf iderlerdi : Bb- Hmynda emnet vaz olunup yedi

yla dok riakl ile yahud ir tark ile bir T; Bb- Humynda emnet vaz oltBlup nn

12

endeye ve devleti dillendirecek ileri itdirmeyp birvech-i ms- tahsen ile, def itmek : lzmdur. Zr abes yire vzery Veyhud sair ricl-i Devlet-i Aliyyeyi msadere ildirmeden gyet ihtirz gerekdr. Ve tara vrez hazertlarmn birinden teekk olundukda birden i'timd idp tekdr. itmeyp crmiivki' ise itmemesini m'ir eymir-i laJiyye ile crmne gre muheie eyleye?84. Pek iktiz ider ise toir kta hatt- hmyn irsal idp byle hareketden keff-i yed idesiz, sonra ceza tertb olunursuz diy tahvf eyleye. Yohsa arza binen yhud lin eye tr vezirden edn crm sudruyla azl yhud ma'zallh idm gibi yhud ref-i vizret gibi byle hareket itmeden be-gyet23B ihtiraz lzmdur. Zr - men h af er e biren li-ahihi fe-kad vakaa fihi-olduundan gayr 'bu takrb zabt- memlik asr lp :edn ey in re'y bu keyfiyeti yle grd gibi teekk ile Islmbol23Gu doldurup mcerred kaht- sitneye sebeb ve tez- hmne237 b'isdr. Ve rz238- devleti dah ikest itmeye bddr.]239 Ve240 endn azlden vehm itmemek gerekdr241. * *Bir hdmet242-i n-hemvr grlmekden243 azille244 beyne'n-ns karn-pesend245 olmak yedir** [ve evldr. Encm- dny fn ve bunda hayr err iden elbette246 dnyda ve hretde bulsa gerekdr. Nitekim nass- kermle sbitdir. -Men yamel miskale zerratin hayran yereh, ve men ya'mel miskale zerratin erran yereh247- sadakaIlhul-azm. ]248

234 eyleye K : eyleyeler F.235 be-gyet K : gayet F.236 slmbol K: stanbul F.237 tezhmne K: mzhemete F.238 rz K : garezi F.239 [ ...] K, F: , T.240 Ve , T: Ve vezr-i a'zamlar K, F.241 itmemek gerekdr , T : eylemeyp K, F.242 hdmet , T : K, F.243 grlmekden : grmeden T; huss grp K, F.244 'azille : azl ile T; dstn. olmadan azlini ihtiyar idp f, F.245 kBin-pesemd : pesendde T; yle yolsuz bir ii itmedi, 'azlini ihtiyar

itdi dimek.ptesenddeK; yle yolsuz i F.246 elbette K : helbetbe F.247 Kur'an, 99 (Zilzl); 7-8. Kim zerre kadar iyilik yapmsa onun (kar

ln) grr, kim de zerre kadar ktlk yapmsa onu (karglm) grr.248; : ] i K, F: , T.

13

Vezr-i a'zam249 [salvt- hamseyi250 cem'at ile251 hanesinde252 edidip25? ve]254 kapusu ak255 gerekdr. Ve rz-giken256 olmamak267 gerekdr258. Taty'b-i htra say itmek lzmdir859. Ve harami-zde- yi260 hals261 itraeyp hakkndan gelmek262 gerekdr263. Ve2C4 rivet ki265 bir206 maraz- b-ilcdur2CT [ve devletin ihtilline b'isdir268. Meer ki kiinin kend dostlarndan hedy getrmee mu'td olanlardan269, kudreti' olup muhtc olmayir- demlerden270 lnftak271 cz ola;.yohsa rivetten]272 hazer eyleyeler27*. -Allahmme neccin 57a] ve fiyet- mhimmatdandur274.

249 ve^r-i a'zam , T : vezr-l evvel ve ir vzer-y 'izam dahi beher hl ,K; ve + K F.

,250 salv&t- hamseyi T : be vakit namz F; vakit namaz K.251 cemat ile T: K, F..252 hanesinde T: hanelerinde K, F.253 idp T : deler K, F.254 [ ...] T : + yzeninin K, F; .255 ak : 4 - olup bulumas sn olmal T; + ... lb&dullha.sn olmak

K, F.256 rz ikem , T : dahi rz ikest K, F.257 olmamak : olmayup K, F, T.258 gerekdr : mmkn olan mertebe T; mehrft eirtkei mmkinl mer

tebe halk K, F.259 lzm dur : gerekdr K, F, T.260 haram-zdeyi : haram-ze ve hrszdan zhttr ideni hedy ile T;

haram-zde ve hrrsuza zuhr ideni hedy ile shib kup K, F.261 hals : halsdan K, F, T. ' . ,262 tmeyp hakkndan gelmek : hazer itmek, K, F,.T.263 gerekdr , K, F: gerek T.264 Ve : AShb-l devlette T; 4- T -j-

14

V ezr-i a 'zam hass275 on iki ykdr276. [V e217 bir buuk yazu- sn278 dzer, senede]279 yirm i yk280 ake olur. [V e iki yklk et* r f rnda olan281 m ery- ekrddan v e kav m erdan akm ie ve a t- dan282 dah gelrse283 senelii yirm i284 drt yk ake olm ak lzm gelr. B i-h a m d illhi te 'l D evlet-i O sm niyyede bu ihsn286'k fi d ir .]286 H ele287 tou b ak r on 'be288 ykn289 ylda m atbahm ve k u lum m him m tm a290 virirdm 291 ve b e ykn29? haznem de kordum 293, ve b e ykn tasadduk idp294 haftada295 iki gn296 hazret297-! rislet-penhun298 sa lv tullhi 'aleyhi299 ve selm uhu rh- erfleriynSM' ta m idp fu k arya ve m eyih sulehy301 da'vet

276 VezT-i 'zam hasa : Vlzret-i uzmda olanlarn K, F, T.276 on iki ykdr : on ikl kenre yiiz bin ake hass vardr K, F ; on iki

yz bin ake hass vardr T.277 Ve K, P: T.278 yaznsn T, F : bazusrn K.279 dzer, senede K: ... senelii F;dzerse T; [...] .280 yk : yke karb K, F, T.281 etrfnda olan T: K, F.282 atdan T : andan K, F.283 gelrse T: geir ise K, F.284; ytemi T : dahi + K, F.285 bu hsan K, T: Bsn bu P.286 [ ...] K , F, T : .287 Hele K F, T: senede .288 on be K, P, T : on .289 ykn : yk akesin K, F, T.290 mhimmatma , T : nmnda olanlara K, F.291 virirdm : K, F, T.292 ykn : yk ake dahi K, F; yk akesi dahi T.293 kordum : kalmiu T ; bk kalur idi K, F.294 ve be ... idp t: ve beg yttk akesin tasaddukata sarf tdp drt beg

yk akesi, dajhi hzinemde kalurdu. T; ve beg yk akesi tasaddukata.sarf idp drt be yk a&e dahi haznemde bk kalur idi. K, F.

295 haftada. : Ve vezr-i a'zaun edan + K, P, T.296 gn : -V mahsusa. K, F, T.297 liaaret : cento K, F, T.298 penhn : penh K, F, T.299 sal&vafcuIlhl aleyhi : sallallhu te'l aleyhi K, F: aleyhi eal-

vatullhl T.300 erfleiyn , K , F; erftyn Ti301 fukarya ve meyh-i suteh&y : suteh&an ve ukaldan K, P ; su-

leh ve ukaldan T.

15

itdmzde302 nie umr mavere idp303 nasihat ve du'larun alurdum304. [Ve gazalarda ml- ganimden ve belerbeiliimizde305 hell i'tibr olan rsm- a'rdan nice mahsl saklanmdur, am tsaddukata306 ve hasenata bezi iderdim.]307 [57b] -Elhamdlillhi 1-ez308 en'amen ve ekremen309 el-yet-310.

Tama'311 bir kabh vddr312, kan'at kenz-i l-yefndur. [Me- nfi'i okdur313. Allahmme erzakna minel-kana'ati ve yesurru Ie- na minel-efaati.1314. Ve315 vezr-i azam evkatm316 mhimmata317 ve umr- saltanata sarf itmek318 gerekdr319. [Takayyd-i tnga320 v Saz321 u sz ve ma'zallah322 y iret mnsib .deildr. Mdebbir bunlar itdi vakitde sair ns zabt g olur23. Ol makama geldikden sonra mnsib olan]324 skt326 u takvdr326. [Mmkin

302 Kia'vet itdmzde : nice kimseyi arup + ba'z ukaldan ol takrb ile T ; T + ba'z ukal tifeainden ol takrb He K, F.

303 umr mavere idp : ahvle vkf otamak gerek. T; ahval ve nice hussa vkf olmak gereikdlr. K, F.

304 nasihat ve

16

lan m ertebe n e fs in i]827 salha37,8 ve lem i slha sa y itm ek gerekdr329.

M .h , i m m . t : V e?30 ehl-i dvn331 ve ir332 m nsba333 ehl olanlara334 rabet335 ii iltifa t idp33s m ar337 b il-benn idp338 [istim let virm ek gerekdr. V e ehl-i- m ensb339 ve ehl-i dvn ken- diden gayriye340 m ahkm itm em ek gerekdr. j 3?1 V e 342 m derrisin ye kuzt ve b il-cm le3,13 ulem 344 birbirlerine345 hased zre [5 8a ] dr- ler34ti. [A n larn birbirinin347 hakknda ayledne inanm ayup]348 m nsblarrda taharri idp34 re is-i ulem olanlar, ile m avere it- riiek lzm dur350.

327 [...] K, F, T : .328 salha T: v salh ; semt-t salha K, F.329 gerekdr , T: gerek, K, F.330 ; Ve : + iadr- a'aam lan K, F, T.331 dvn : dvndan oian K, T; dvn oltam F.332 ve slr : K, F, T.333 mensba : rbb-,mensba T ;. K, F.334 ehl olanlarla : ve ulemdan olam erbb- ma'rifete T ; erbb- ma'ri-

fete ve ehl olanlarn eylerine ve mu'temed olanlarma hline gre K, F.335 rabet U : iti/yet K, F, T.336 idp : le K, F, T.337 intir K, F, T: tniirrL-lleyh .338 dp K, F, T : tmek gerekdr U.339 mensb K, F : mensb T.340 gayriye K , F : gayri T.341 gerekdr K, F: gerek T; [ ...] .342 Ve : K, F, T.343 kuzt ve fon-ctiml 13:. K, F, T.344 'ulem : utemd tifeai T ; T + ekserisi K, F.345 birbirlerine : birbirine K, F, T. . ...346 zredtirler U : zeredir T ; zerelerdir, byle elenrler. K, F . ,347 birbirinin T: birbiri; K, F,348 najnmyup T: kat'an inanmayup K, F; [ ...] L;;:349 majsblarmda taharri idp : (K, F vc T * ; mvere eyleytipS'den

sonra). '-'7'' 35'iJtittek' 4femctur : idp men&stb- lfemda, taharri tmek gerek,

yoklamak gerek T; cyleypi mensb- ulemda gyet taharri tmek gerekdr ve yoklamak gerek. K, F.

17

M h i m m t 361 : Rz-nme v 362 muhasebe353 ve gayr364 kitabet355 mensb356 ehl-i kalem357 ve ihtiyar ve ehl olanlara358 Yitilmek369 gerekdr360/

Bir c&mfiyyet vikf olsa vzer ile mpKl-istm hazretleri nice oiurivrarr? Vezir A af zam hazretleri mdr htr; bir canibinde eyhlislam hazretleri, ba'deh hadtaskerler, bafdeh stanbul Kads ve bir cnibe vzer, ba'deh RumMi beler [58b] beisi, stanbulda ise bafdeh bcadefterdr; badeh yenieri aas> badeh Anadolu ve kk- sn defterdarlar, bafdeh zengi aalan.

. . Vezr-i azam evvel etyhl^ srlm okm. iki iydri erifde gelmek - Jcnndur. Ve eyhl-islm hazretlerinim m-fedc-t erifleri hoaolmasalar sadr^ k af zam. hazretleri htvr- eriflerin sormaa, varmak lzmdr. Ve HA gayn zoemKmda bilim ine vatrnmk knn de-W f" "

Ve sadr- a'zam361 meclisinde mertib-i ehl-i [59a] memsb362fe ;' . bilinmek363 lzmdur364. [Her birinin makam nedr, ikram ne tarz- dir36B anlayup bilmek gerekdr.]366 Vzer-y izam, birbirine varmak kimn deildiir. [Evvel, vezirler vezr-i azam altnda duralar ve37 lbelerbeiler vzer368 altundadur, anlara kimesne tasaddur it-

'351 Mtthtomt : manmb- kfctb, eer K, F, T.; 352 vii U : ve eer K, F, T.

353 muhsebe : mkbele T; T + bamuhsebe ve alel-huss mal defter drlvm K, F.

354 gayr : ir T; T + bu .misilli K ; misiHi F.355 lldtibet : K, F, T.356 mensb : hdmetlerriiir, ihaaer idp K, F, T.357 ehl-i kalem : ahvl-i kalemden b-haber dan T ; + olmayup K, F.358 ve ihtiyar- ve ehl olanlara : ehl->i taalem olmayana, K, F ; n-ehle T.359 Virmek : dikmemek K, F, T.360 gerekdr , T : gerek K, F.361 sadr- a m m tJ: + olan T ; + olann K, F.362 memsb : mensb K, F, T.363 MLtnmek t: blmek K, F, T.364 lzm dur : gerekdr K, F ; gerek T.365 kram ne tarzdur K, F : T.366 gerekdr K, F : gerek T ; [ ...] .367 vezirler ... duralar ve K, F : --T.368 vzer T : vzer-y 'izm hazertnn F ; vzer-y izrn hazeratla-

rmn K.

18mez3G9. Shito-i sancak olup erfo&b- cihatdan370 olduklar iin. Ve kad'askerler belerbeilerin altndadur.]371

R i v a y e t : Bir gn merhum Sultn SeUm Hn hasretleri' ne vezr-i afzmn arz ider Jci: Pdihm, kadasker durcCarm Rurmli ve Anadolu, belerbeeri bize tasaddur itsnler, ir beler- beiere tasaddur ide&m dey rec iderler diyicek buyurmular M : Seltn-i maziye cimde belerbeiHeri kadnfaskerlere tasaddur itmei rm'kl grmler, ben knunu tebdile Jcdir deilem dey emr itm iler.

[59b] Ve sadetl Pdih hocas olaritar ehar olmak myesser olmadn ki, ahvl etvrlan ana binen beyn olumdu,. Amma eyhl-islm hazretlerime hooaA Pdih kmlar tasaddur knundur.

Vzer^y izm Dvn- Humynda shib-i vakar gerekdr. Ehl-i dvndan ve ir ns He tekellm ciz dedr.

Ve kadt(aherler dahi dvnda, er* dv greler. Anlar dahi dvnda ir ns ile tekellm knn dedr.

Mal372 defterdarlar sancak foel erine [60a] ve zengi aalarna tasaddur iderler373. Ve zengi aalarnda ba, yenieri aasdur. Ba'deh374 mr375-i alemdr, ba'deh376 kapucubalardur377, ba'deh378 byk379 mr-i hrdur380, ba'deh381 akrcba382, andan393 ani-grba384, andan385 blk aalardur.

369 itmez T : eylemez K, P.370 cihatdam K, T : cihanda F.371 Shib ... altndadur K, F: T; [ ...] .372 Mal : Ve imal K, F, T.373 iderler : ider T; idemezler K, F.

' 374 Ba'deh : Anrtan sonra K, F, T.375 mr , T : emir K, F.376 ba'deh : andan sonra K, F, T.377 kapucbalardur : kapucbaiardur K, F ; kapuebadur T.378 ba'deh : andan sonra. K, F, T.379 byk : K, F, T.380 Ve zengi aalarnda ... mr-1 hrdur Kde derkenar olarak lve

edilmibir.381 ba'deh : andan sorara. K , F, T.382 akrcba : a.krcb^ Lidur K, F, T.383 mdan : vb K, F, T.384 andgtriba , T : ajnigrhadr K, F.385 mtian : w K, F, T.

19

Ve defterdarlar niancya tasaddur iderler; meer nianc38e eski387 ola388. Ve389 mal defterdrlar390 ve nianc391 taht kadlar ile berberdr392. Cmle mderrislere, eer elli ve eer altm pyesin- dedr393, tasaddur ider394. Ve badefterdr Bild- Selse kadlar ile 160b J berberdr.

Ve defter kethdas, mteferrika ve anigrlere tasaddur k- nndur395.

Ve sancakbelerine sahn mderrisleri396 tasaddur iderler. Amma.397 dhil ve hri sancak'belerinin398 altmdadur. *

Ve seltn tevliyyetleri399, anigr ve mteferrikadan takdm ve takaddm400 olunur. Seltn mtevelMleri olunlar sanoakdan m- tek&id ihtiyar veyhud yz etti terke hazdan mMekrfid ola. Veya defterdrlkdan mtekefid Jdmesneye gerehdir.

Vezr-i amm olan her Tekne bir manstb virir ise mstakim 161a j ve ehl-i rz ve ehl-i vuhf Mmesnelere virmek lzmdur. T&v- liyyet bu makule demlere virile.

[Ve avudan ktb takdm olunur, mu'azzez ve muhterem- dr.]401

386 nianc : + defterdarlardan T; tevki' vizret ile ola yahd efendi ola; amma K, F.

387 esM , T : efcist K, F.388 ola , T : + min haynl-Mtabet K, F.389 ve , T : + efendilik ile K, F.390 jfefiterdxlan , T : deterdr K, F.391 nianc , T: efendilik ile tevki' rtbede K, F.392 berberdr , T: + hi fark yokdur K, F.393 aitmi pyesndedlir : altmgldur T.394 ider : iderler T.395 kantodur t: Cmle ... knndur - K, F ; ider T.396 mderrislenu , T : + meclisinde K ; mderrisler meclisinde F.397 Amma t: K, F, T.398 bejlerimin : beginin K, F, T.399 tevliyetleri : tevliyetin hdmetin idenler K, F, T.400 ve takaddm : K, F, T.401 Ve avudan ... muhteremdir K, F: Ve avudan ktib mnu'azzeadir,

ktib takdm olunur T ; [...] .

20

H i k y e t : [Sultn Selm merhm zamnmda teirgn avu ile ktib niz itdiler.]402 Sultn Selm. Hn -nevverallhu merkadeh-403 hazretlerine arz olundukda [ Ktib takdm olunmak gerekdr J4*, kttb405, esrr- saltanata hdmet ider; avular406 zahirde olan meslihe hdmet iderler407 dey buyurmular. Ve kttb iinde408 yenieri ktibi badur409. Andan sonra410 rznmeci411, ba'deh ir kttb yolu, ite dururlar. Ve eer sekbanbat veyhud yenieri TcetJmds tebdil lzm. [61b] gelse, anlara sancak virtnek kmmdur. Eer crme ciharsa yirmi bin aike zefmet virmetk kd- nndur. Ve ulufe m teferrikalan am grve kttba twsaxMur kr nndur. Amma412 ulfeli mteferrika413 hricden olmamak414 gerekdr. Harein41B-i hasdan416 veya417 'belerfbeiler veya418 beler veya aitne419 defterdarlar420 oullar la. Sair ciz deildr. Vzer oullan knundur. Seksen ake ile, eer sultandan ise yz ake ile knundur.

Vezr-i af zam olan ulfe itmekde MLU dayanmak gerekdr. [62a | Ve seksen bin ake ze'meti olmayan ancaile kmaz421, ve sancan nihayeti drt yz elli422 toindiir423. Mal defterdr sancaa

402 [...] T: , K, P.403 nevverallhu merkadeh : merhm K, F; T.404 [ ...] T : , K, F.405 kttb : ktibler K, F; ktib T.406 avnlar : avular ise K, F ; avu T.407 iderler , K, F : ider T.408 inde : + mukaddem K, F, T.409 ktibi hadur : 'ktibidir K, F, T.410 Andan sonra : ve K, F, i T.411 rznmeci : rznnecidtr E, F, T:412 amana : ve K, F, T. .413 ulfeli mteferrika : uife mteferrikab K, F, T. .414 olmamak : olanlara virHmemek K, T; oJainlaira venflmek F.415 Harem : Meer telini + K , F; ill + T.416 hasdan. : + ca F, T ; haseadam uka K.417 veya : yatvud K, F, T.418 veya : ve K, F, T.419 beler veya sitne : K, F, T.420 defto.rdrlar t)': defterdr K, F, T.421 sancalle (,'ik.rnaz : sancaa Tmista.hi-kJc olmaz K, F, T.422. drt yz elli : drt yz K, F, T.423 Mdr : bin akedir K, F, T.

21

ksa drt yiz bin ile kar. Ve zengi aalar yz elli bin. ile kar.

Ve zame vezir424 kalkmak knndur. Ze'metile426 mteferrikalarn yz bindr nihayeti. Ve426 ktibn427 ze'meti428 elli bindr nihayeti429. Ve avuun430 krk bindr431 nihayeti, ziyde karnin deildir. Bmdam, ziyde terakd hrumk knn deildir. [Ziyde birik- drmek432 kl azlna sebeb olur433, birikdrmekden ihtiraz434 gerek.]435

Eer clsda olsa [62b] vezr-i afzamm avu ve ba/ptclar kethdam Dvn- Hum/yunda her biri bir huZatdtr. YaYar ve ehl~i vukuf Mmtesneter gerekdr. avularn Utiyrndan olmak knundur. Hricden olmamak gerekdr. avu drt yzden ziyde olmak knn deildir. Ve avu ulfe e olmak milmkm deildir. Sadr-4, af mm virnemek gerekdr. Ulfe He avu bir padiah devrinde olmu deildr. avu zerrwtsiz durmak knn deildir. Cmle mjde [63a] mnlarmdur. Ve dfeli rrmt&ferrika ve anigrlerndr. ir kimesnelere virmek knn deildir. Ve kapueikvr kethdas ihtiyar anigrlerden veya vlfeli mteferrikalardan olup hricden lmayup haremA hasdan Jcnu olmak lzvmdur. avuba sadr-t af zamdan ayn yere varmamak gerekdr. Karpucar kethdas hod bir yere varmak knn deildir. avubta ve kapucar kethdas nie umura vkflardr. Bir cevab sdhr olmamak gerekdr. [63b] Eer birinden bir cevab sdvr olursa rnafzl idp haMarmdan gel

424 vezr : viiaer T; vzer-y izm K, F.425 Ze'metile : Ze'metin K, F, T.426 Tnteferrtkafarm ... ve : K, F, T.427 ktibn : ktibde K, F, T.428 ze'meti : nihyeti T; K, F.429 bindr nihyeti : bin ake K, F, T.430 avuun : avua K, F, T.431 bindr : bin ake mkdn oem' olmak cizdiir. T; Bb ... olmak

gerek K, F.432 Mrikdiirmek T : tdrikdiirrnede K, F.433 sebeb olur T : sebebcHr K, F.434 ihtirz T: gayet ihtirz itmek K, F.435 gerek T: lzmdr K, F; [ . . . ] .

22

mek gerekdr. Vezr436-! a'zam pdiha437 ekser sznde Pdihm, ben. boynumdan yk438 ayrdum439, [dorusun syledm]440; imden gir rz- cezda441 cevb442 size'Izmdur443 dey sylemek444 gerekdr445. Ve biz-zat kyi pdih istim* itmek knndur446.

[Ve etrf u447 eknfdan ili gelse okluk ahvle vkf olmamak in stne448 beki koyalar449 ve smarlamak450 gerekdr ki451 okluk452 gizdirmeyeler. ]453

Ve ahvl-i narh umr- mhimmedendr454: muhkem takay- yd455 gerekdr456. Evvel, muhtesib dan nice umrda hidhneti sebk itmi bir ihtiyr ve istknmete mevsf dindar Mmesne [64a] gerekdr. Ve457 erbb- devletin458 kimi pirin bzirgn ve kiminn hanesi attr dkkn [ve kends bakkallk ve nezbillhi tel sarrflk eyleyp 'bu mrtekibt ricl-i devlet bunlardan]459 olmamak gerekdr460. [Narh461 meslih-i fukardur.]462 Hnkr kulu n-

436 Vezr U : Ve + T, K, F,437 pdiha : + lem-penha T; + lem-penh hazretlerine K, F.438 boymmdam yk , K, F : yk boynumdan T.439 ayrdum , K, F: giderdm T.440 dorusun, syledm K, F, T : .441 imden gir rz- cezda : rz- cezda d-rruden gir K, F, T.442 cevb , T: cevbn K, F.443 size Izmdur : sen V4r K, F, T.444 dey sylemek U : SmEk T; dimekdtr K, F.445 gerekdr , T : K, F.446 tiz-zt ... knndur : Dvnda k istima'mda biz-zt mukay-

yed1 olmak gerekdr T; Dvnda ... biz-zt kendler ... gerek K, F.447 u T: K, F.448 stne T: ili + K, F.449 koyalar T : konulamlara K, F.450 ve smarlamak T: gyet smarlamak K, F.451 ki T: K, F.452 okluk T, F : okulak K.453 [...] K, F, T : .454 mhimmedendr : mhimme-i lemdtir, annla K, F, T.455 taikayyd : mukayyed olmak K, F, T.456 gerekdr U : gerek K, F, T.457 Ve : K, F, T.458 devletlin : mansbm T ; mensbm K, F459 [ ...] K, F : t, T.460 gerekdr : gerek K, F, T.461 Nanh T : raarl ile K, F.462 [ ...] K, F, T : .

23

rnna olan kimesne terz vuruma yatmaya. Vedr-i af zam narh ah- vMne takayyt itmeik Tzvmdur. yle M, hnkr kulu terz tuta, ahvl-i narh vmhteM cihar. Her kim McnJcr kulu olup terzye yapa, telef itmek knndur. Aatevrm ve kethdalarn be tahkren mafzl itm ek knndmr.

Ve et ahvli [64b] dahi umr^ lzmiedendr. Yenieri narh ne ise arclarda dahi ol minval zre gerekdr. Badr-n 'afsam taka/yyd eylem eyecek olursa sonra ok nedamet olur.

, R i v y e t : Sultn SeMm Hn hazretleri zamn- eriflerinde et ahvli arz lundukda yem eri eti bozarda satlan narhdan bir ake eksie virmek lzvm geldi dey vezr-i af mm i'lm eyle- dihde safetl Pdih buyurmular ki : Cmle narh birdir, eer yem eri ve eer ir ns. yle M, narhm [65a] Mtf zuhur ide vezr-i afzama buyurmular M, seni kati iderim. Hemn tedrik zre olasn. dey kelm itm iler.

Sadr- ofaam lan kmvesne rmrhdam, gfil olmamak gerekdr. MstaMm adamlar IstanbuTu ve Ckataf y gez/p ehrim, narh nice olur haber a&mah TtMndur.

Ve ehl-i mensb bir iki akiler ile ma'zl463 itmemek gerekdr464. [Bir iki kere ikyetisi olsa, eer merdr ve eer kuzt- dr, sakmup birden azl itmeyeler]465; sadr- a'zam466 nasihati467 m'ir468 mektufo gndere469. Eer470 mtenassh. olmaz ise471 'ba'de- h472 ma'zl [65b] ide473.

463 gkffler ile ma'zl : ^kyetci sebebiyle azl K, F, T.464 gerekdr , K, F : gerek T.465 [ ...] K, F: sakmup ... itmeyeler T; belki .466 sadr- a'za.m. : + olan bir T ; vezr-i a'zam mezbrlara bir K, F.467 masbati , K, F : nasihat T.468 m'ir , T : + mubazajmmn K, F.469 gndere : gnderp nasihat itmek gerek T; gnderp nasihat-1

bamm itmek gerek. Zr yukarda zifcr olunmu idi, yalnz bir iki ikyeti ile vzer ve oir ikkm azl itmek ha/t-y azimdir. K, F.

470 Eer : mektb- mezkr ile K, F ; annla T.471 olmaz ise : olmayup akileri stelerse T; olmayup kMeri gene

birka kerre stelerse ve vki* ise K, F.472 baVleh : K, F, T.473 rua'zl de : azl olunmak gerek K, F, T.

24

. Vezr-i a'zam474 mekdir-ins /gerekdr475. Herkestin kadrini476 bilmek lzmdur. Ve47? eer; hasb ve eer riesb478 ve eer479 ina'rifet iledr, Ve eer hdmet iledr, bilmek gerek480. Ve herkes kang mansba lykdur bilmek lzmdur481. Ana gre tevch itmek gerekdr482. N-ete mcmsib vmlrruemeh gerekdr.

Siph-zdeler Hakknda MUhimmt- Lzmedendr :

Vezr-i a'zam483 ra'iyyet olu ra'iyyet olana ibtid emri virilmemek gerekdr484. Siph [66a] -itmekde48B~ziydE486^ layaiHtta,k l- zmdur4^7. M eer swh-2da ra. Zr488 herkes ra'iyyetlikden489 - kup490 siph olmaa491 sa'y ider492. Re'y493 az olcak494 rd- pdih de az496 olmak lzm gelr. Sadr-

25

.[Allahu te'l]496 -Tebrekel-lez biyedehil-mlk ve: hiive al1 klli .eyin JeaiMnulS2-ve-el-yet-T-

B A b - i s n

Tedbr-i Sefer498 Beynudadur

Evvel 'bir canibe499 sefer lzm gelse500 [vzer-yi izmdan601 biri ser'asker veyhd502 belerbeilerden birini serdr itmek gerekdr503. Ve lkin mmkin olduka vzerdan gayriyi604-ser'asker itmeyeler. Belerbeilerine it'at endn vzer-y izm gibi olmaz, fark okdur605. Ve606 ba'z yerlerde507 sancakbeleri508 serdr dahi609 ola gelmidir. Ol sefere ne kadar hazne ve ne kadar zahre lzmdur]510 kula, belerbeMere> [66b] ve yarar samcdkbeierine mukaddem zahre hkmleri irsal idp ba'deh sadr-t of zam, ve ba defterdar hazne tedrk idp ba'deh kmak gerekdr511. [Eer pdih kends kmak512 lzm gelr ise613 sadr- a'zam olan defterdarlar614 ve ir erkn- dvn cem* idp ne mkdr hazne gerek ve515

496 Allatu tel JK: Ve + K F ; Allahu alem T; .497 ve tairsne ... kadtrun , T : K, F.498 tedbr-i sefer , T : sefer tedbri K, F.

-499 btr cnibe : K, F, T.500 gelse U : gelen yerlerde K, F, T.501 vzer-y ^zmda K, F : vzerdan T.502 biri ser'ajsker veyhd K, F : T.503 gerakdiir K, F : gerek T.504 gayny F: gayri K.505 Ve lkin. ... okdur K, F : T.506 Ve K, F : T.507 yerlerde K, F : yerde T.508 sanoakbeleri K, F : sancakbei T.509 serdr dairi. K, F : dahi serdr T. .510 [ ...] K, F, T : .511 gerekdr : gerek K, F, T.512 kmak K, F : kalkmak T.513 geliir se K, F : geliree T.514 defterdaton K, F: defterdar T.515 ne mkdr hazne gerek ve T : K, F.

26

ne m kdr asker gerek ve ne ted'br ve616 ne yere517 zahireler618 konulm ak519 gerekdr520, tedrk idp ve pdiha lzm o la n ]521 deve ve katr522 [ve at m him m tn m r-i hr ile grm ek523 ve pdih iin yolda524 toir a ra b a ]626 dahi526 tedrk itm ek lzm dur ve m - him m dr527. [V e 528 sadr- a 'zam olan konuldukda pdihdan bir m k- dr racak konm ak gerek. V e pdih ortalkda konm ak g erek .]529 V e530 pdihn otan531 asker532- ! Islm 533 ihta itm ek gerekdr534. [V e pdih haym esinden535 halk bir m il mrkdr foa'd gerekdr.]536 V e o ta k 537 nnde538 hazne639 adr kurulup defterdarlar640 anda dvn ideler641.

516 ve ne tedbr K, F : T.517 yere K, F; mahalde T.518 zaMreler K, zahre T.519 konulmak T: komak K, F.520 . gerekdr K, F : -gerek T.521 [ ...] K, F, T: .

: 522 katur , T : + ve emsalini K, F.523 ' gtmek K, F: grp T.524 yolda K, F : yola T.525 [ ...] K, F, T : .526 dah , T : + be K, F.527 tedrk ... mhimmdr : getrp gitmek gerekdr K, F: getttrp

gtmek gerek T.528 Ve T : evvel. K, F.529 Ve pdih ... gerek T: K, F; [ ...] .530 ve : zlr K, F; T.53 pdihn otam : etrafn K, F; ebrfm T.532 'asker , T : 'askere K, F.533 slm : K, F, T.534 itmek gerekdr : ide T ; K, F.535 haymesinden T: haymesirade K, F.536 gerekdr K, F : gerek T; [ ...] .537 otak : pdih ota K, F, T.538 nnde , K, F : nne T.539 hazne t, T : + hmyn K, F.540 defterdarlar : defterdar olan T; mal defterdr olan K, F.541 ideler : itmek gerek K, F, T.

27

M h i m m a t 512: Ve pdih tarafndan543 kad'askerle- reE ve defterdarlara ve niancya ve defter eminine545 mr546 deve547 [67a] ve katr548 virilmek knundur549. [Hatt550 Sultn Selm Hn hazretlerinin551 aldran seferinin defterinde mastrdur.

Ve yollarda at zerinde^52 istediii zamanda ver-i azam553 yanamak gerek. Ve ir vzer-y izm dah yanamak caizdir854. Ve sair erkn- dvn arldkda yanlarna varmaa beis yokdur655. Ma'zl sancakbeleri dahi yanamak cizdir556.

Ve her gice bir sancakbei557 karavol beklemek gerekdr558. Ve otak nn bir blk aas nevbet559 beklemek gerekdr560. Sultn561 Selm Hn562 merhm zamannda bir kerre feth-i Diyr- Bekre gider iken563 otak nnde564 birka css harm-zdeler ki, h Is- m'il tarafndan irsl olunmular, hayme-i Pdih tee urup gice ile Pdih565 bekleyp tara666 kar ise567 haner568 ile urmak ni-

542 mhimmat : K, F, T.543 tarafndan -: + vzerya T; + vizer hazretlerime K, F.544 kad'askerlere , T : kadtoskere K, F.545 emndne , T : 4- dek K, F.546 mir : K, F. T.547 deve , T : K, F.548 ve katur : ta'ymat K, F ; T.549 knndur U, T: gerekdr K, F.550 haltta K, F : T.551 hazretlerinin T: hazretleri K, F.552 zerinde K, F : stmde T.553 vezr-i 'a'zam T : vezr bulunan' K, F.554 izm ... cjizcBr K, F : T.555 varmaa beis yokctur K, F: yanamak caizdir T.556 ; Ve ma'zl ... cradir T: K, F.557 her gice bir sancakbei T : her sancakbe4 bir gice K, F.558 gerekdr K, F : gerek T.559 nevbet K, F : T.560 gerekdr K, F : gerek T.561 Sultan. F, T : Ve + K.562 Hn K, F: T.563 gider iken K, F : giderken T.564 nmle K, F : nne T.565 pdiih K, F : pdih. T.566 ;tara K, F : taraya T.567 kar ise K, F : karsa T.568 haner T: bak K, F.

28

yetine birka feda669 gelm i im iler670; tutulup haklarndan gelinm i idi; O l zam andan ber nevbet ile 'bir 'blk aas beklem ek em r olunm udur.]871 V e pdih cen g m ahallinde672 gayet de673 geride askerle574 durup575 nnde676 toplar677 zincirlenp [ve pdihn at aya678 bukalanm ak678. lzm dur680. Bukadan m urd681 istihkm zre durm akdur. H a v f itm e Pdihm , fu rsa t bizim dr dey yanlarnda olan vezirler byle tesliyeden m urd682 takviyyet583- ! kuvvet indr. C eng ile tefrka684-y htr itm em ek gerekdr. V e ceng iinde]686 ask ere h il f- knn ta fra 686 virgiler687 virilm em ek gerekdr. [V e askere1588 bir m stakim nzl em ini gerekdr. ] 589 V e690 pdih tarafndan591 yenieriye592 ve sipahiye alt gnlk693 zahire virilm ek694 knndur. gn serhdde dhil oldukda ve gn k-

569 birka fed K, F : T.570 imigor K, F : mi T.571 [ ...] K, F, T: .572 p&diah ceng- mahallinde : pdih mahall-i cengde T; pdihlar

mahall-i cengde K, F.573 - -de : K, F, T.574 askerle : K, F, T.575 durup : durmak gerek T; olmak gerek K, F.576 nnde : Pdihn + T; ve + T K, F.577 toplar : top ve zincir gerekdr K, F; top ve zincir durmak gerek T.578 aya K, F : ayama T.579 bukalanmak K, F : buka T.580 lzmdur K, F : uratmdur. Atnrrna T.581 murd T: K, F.582 Havf ... murd K, K: Tannda bir aziz klmesne durup ... dey T.583 takviyyet kuvvet K : kuvvet takviyyet T; takviyyet-i 'kuvvet F.584 tefrha T : ta'zbe- F;. tagziye K.585 [ ...] K, F, T: .586 tafra : K, F, T.587 vttrgller : v4rgi -dahi K, F; vrgi T.588 'askere T: asker halkma K, F.589 [...] K, F, T: .590 Ve , K, F: T.591 tamftnidan : K, F, T.592 yenieriye , K, F : yenieri T.593 gnlk : giin K, F, T.594 virmek : balamak K, F, T.

29

dukda595 virile gelm idr596. V e fe tih ' ki597 myesser- 'ola698, bi- avnillh pdihn599 eli plp600 vzerya601 ve kad'askerlere602 ve defterdarlara603 k aftan 604 giyilm ek605 [67b ] ve tarada m ansbda olanlara606 eer belerbeilere607 ve608 sancakbelerine609 k a fta n 610 giyilm ek knndur611. Pdihla cenkde hzr olana ve zuamadan cebel veyhd bedel alm ak knndur612. A lt bin ake tm r olandan613 iki cebel614 v e615 on bin616 ake tm r olandan617 618 cebel619 ve yirm i bin620 ake ze m eti. olandan621 be622 cebel623 alm ak gerekdr624. V e bedel viricek625 bin akesine bin ake virm ek kann-*

595 kdukda : dahi karken K, P; karken T.596 virile gelmidr t: Sultn Selim Hn virmidr K, F, T.597 k : l, P, T.598 myesser ala : vki' olsa K, F, T.599 bl-'avnlll&h pdihn t: mbrek bayram gibi K, P; yd gibi T.600 eli plp ,: el plr K, F, T.601 vzerya U : ve vzer T; T + serser sammur krkler giyerler K;

T..+ serser sammur krk giyerler F.602 Icartir'askerteTe : kad'askerler K, F, T.603 defterdarlara. : defterdarlar K, F, T.604 kaftan , T: yalnz + K, P.'605 giyilmek : giyerler K, F, T. 606 ve tarada mansbda olanlara, t: tarada mensb olinl-T K, F;

tarada mensb sahibi olanlar T (K, ,F ve Tde sancakbelerfomdett sonra).. 607 beglertegilefre : belerbeiteidir K, F : beLerbeerdir T.

608 ve t: + eer K, F, T.609 sancakbelerine t: sancakbeleridir K, F, .T.610 kaftan t : dah + T; dah kaftanlar K, P.611 giyilmek'knndur t : giyerler K, F, T.612 ' Pdihla ... knndur t: Ve eebelde knn'K; F. T. .613 olandan, t : olan K, P, T.614 cebel t: cebeldr K, F ; + virr T.615 ve : K, F, T.616 on bin t: on btnl K, F, t .617 ' aite thrnn olandan : K, F, T.

. 618 t, T : + drt K, F.619 cebel t: cebeldr K, F; + virr T.620 yirmi bin : yirmi binli K, F ; yirmi binl T. 621 aite ze'meti olandan t: ze'met K, P; T,622 be t : dt K, F, T.623 cebel t, T : cebeldr F.624 Boak gerekdr t: virr T ; K, F.625 Ve bedel viricek : byle virir K, T ; T. .

30

dur626. Amma, cebel ve bedel virmekden ise627 tmr [68a] shibi628 kends629 gitmek630 evldr631. Meer hasta ola veyahud sab ola632 yine cebel veya, bedel virirler; iMsi de knundur.

[Ve sefere hazne, pdihla633 iki kat gitmek gerekdr634. Ciz ki bahi ziyde636 lzm gele636.

Ve637 serhaddleri mdebbir hkimlere smarlayup 'gayet peki- driip638 gitmek gerek. Ve serhaddlere ftht bildirmek lzm- dur639.

Ve pdih adrda iken arza girilmek lzm gelse saray k- nnu gibi girilmek lzmdur.]640

M h i m m a t : Bir diyara sefer ctiz eylese pdih git- meyp serdr gitmek lzvm, otsa vezr-i afzama lzm ve rmiMmm cilan budur M : Vzer-y izmdam bir shib-4 tedbr ve maHcvl-i fehm ve Taadr^ ms vezr-i ak serdr nasb oluna. Amma nie d efa istihdam, olunmu umr-dde gerekdr. Ve kul taifesi ile imtiza ve m- drta [68b] kdir kimeme gerekdr. V e mdr-t a/sfari. otan taeyn ailunan serdr gzetmek knndr. Ve tafym olumm "askeri defter mcebince esmisi mevcd cilam, kulu serdra sl ideler. V e kulun mevcibm bVt-tamm testim ideler. Zamanyla mevcib T kula virtle serdr nmlb tmaz, bi-'avnVUh. Ve pdiha lem-penh hazretleri tarafndan serdra MiM ittift lzmdlar. Hep bunlar

626 bin ... knndur : K, P,'T.627 ve bedel virmekden ise U : almLkdan viizer gyet ihtiraz ve hazer-i

tamm, gerekdr K; olmakdan ... gerekdr F ; almakdan htiraz itmek gerek T.628 -tmr shibi : sefere- shib-i tmr K, F, T.629 -kends : toiz-zt K, F, T.630 gitmek : gelmek K, F, T.631 evldr : gerekdiir K, F; gerek T.632 Meer ... ola : Meer sab olup yhud hasta ola K, F ; Meer sabt

ola yh/d tasfca ola T.633 hazine pdihla, T : hazme-1 pdih ile K ; hazne-i pdSh dle F.634 gerekdiir K, F : gerek T.636 ziyde K, F: T.636 gele T: ola K, F.657 Vte K : F.638 gayet peJdgdrp K, F : bekletdirp T.639 lzmdur K, F: gerek T.640 lzmdur K, F : gerek T ; [ ...] .

31

sadr-t a'zam olan safdetl pdiha iTk itmek gerekdr. [69a] Ve stadr- a'zam olan, serdr ola/nkunm kapu mthuds gibi terbiye itmek gerekdr. Hakk sbhneh ve tef l serdra feth zafer myesser iderse sadr- ammm hsn-i tedbridir dirler. Eer Hakle tel fursat te tarafa virse vedr-i afzamm s-i tedbridr dirler. Her ne vki- olsa, cmle cavnum u havass, vezr-i izam dan bi- lrler. Hemn lzm tem her umurda basiret zre olmakdur.

M h i m m a t : Ve kara seferinden641 derya seferine642 ihtimam643 dah644 ziyde olmak gerekdr645. [Birgn Sultn Selm Hn merhm646 seltnin akl iz'n647 ve adi 648 ihsn ile649 ek- remidr. Hdiml-haremeyni-erfeyn650 olmak sa'detine vsl ve azz-i Msr olmaa nil661 olmu652 shib-krandur. Keml Paa- zde653 merhma654 dimi ki : Tersneyi yz aded yapdrmak655 istenim, t Galata Hisan656ndan Kdhneye dek olmak gerek657 diy buyurmu658. Niyyetim659 feth-i Efrencedr diy buyurduk- da660 merhm661 monla dahi evketl Pdihm662, siz 'bir ehir-

641 seferinden. : ahvli tedrk nice mhimm ise K, F, T.642 seferine : ahvli K, F, T.643 ttmm : K. F, T.644 dah : andan K, F, T.645 olmak gerekdr : mhimindir K, F, T.646 Sultn Seltn Hn merhm K, F : merhm Sultn Selm Hn k T.647 z'n. T : iz'n ile K, F.648 adi T: adle mdl K, F.649 ile T : K, F.650 hdim'l-haremeymi-gerfeyn K, F : gerfeyn T ..651 nll T : mll ve ol sa'dete nil K, F.652 olmu T : K, F.653 Paa-zde T : Paa K, F.654 rnertma T : merhm K, F.655 yapdrmak K, F : yapmak T.656 Galata Hlsn T: Hisr- Cedd K, F,657 gerek T: zre gerekdr K, F.658 diy buyurmu T : diy 'her br byle olmas mnslbdr diy bu

yurur imiler ve niyyetleri dahi byle itmek imig. mr vef. tmedinden by- lec kalm K ; diy ... buyururmular ... ve niyyetleri bir dahi ... mr vef ... kalm. F.

659 niyyetim T : -1- inallhu te'l K, F.660 diy buyurdukda T : didklerlnde K, F.661 msnhm T: K, F.662 evketl Pdihm K, F : Pdihm T.

32

de663 mukmsiz ki . ann vel-nimeti bahrdri/'bahr4 emn665 olina- yunca gemi gelmez666, gemi gelmeynee slmbol667 ma'mr olmaz diyii buyurmular. Merhm Sultn. Selm Hnn63 fitb- mr ser'z-zevl669 ve670 htr- .eriflerinde671 t olan 'hayr-672 niyyetleri myesser mukadder673 olmad. Amma hliy674 Pdihmz olan hibl-adl vel-ihsn Sultn675 Sleyman Hn hazretleri dah derya mhimmatnda muhkem mukayyed olup ahvl-i bahr muntazam olup her cihetle676 guzt- berr 677 bahri liIlhiJ-hamd ad-y dn ola/n678' kefereye; glib olmaa679 himmeti680 ve,,pazar gibdir681, ftatt :b hfer sebeb olmudum ki deryaya mstakil beler ve ka- pdanlrdan nice 'hkim nasb olunup6*2 saltanat ve68? Devlet-i l i Osmann684 bir cenhidur, ma'mr olsun685 dey kat686 ok say it- midim6817. Ve Pdihmz dah .byle658 olmasn ms'adev istihsli dp byle itdirdiler idi689. "Ve90 benim dah Pdihm Sultn

663 bir ehirde T: sadetle bir sarayda ve -f- K" F.664 .hahr T : ve hem ( K, F.665 mim T : feth K, F.666 gemi gelmez T: ve K, F.667 slmbol K : stanbul F.668 Selm Hnm K, F : Selmin T.669 serz-zevl K, F : zevle karb olup *F.670 ve K, F : T.671 oriflerlnde K, F: erifinde T.672 foayr K, .F: T.673 mukadder K, F: T.674 hliy K, F : hl T.675 Sultn T : + bin es-sltn Sultn K, F.676 cihetle K, F : vehile T;677 besr K, F : T.678 UllhTUamd ... odan K, F: T.679 olmaa T : olmala K, F.680 hdmnmeti K, F : himmet T.681 nazar gibdir K : nazari aldir F ; naaandf T.682 olunup T, K : olurnr F.683 - ve T : K; F.684 Devlet-i il-i Osmmn T : Dcvlct-4 Osmnlyyemin K, F.685 olsun T : ola K ,F .686 kata K, F : T.687 itmidlm. K, F : etmiimdir T.688 byle K : bylece F.689 Ve ... idi K, F : T.690 Vte T : K, F.

33

Sleyman Hn hazretlerine arz u inh eyledm691 bu vehile ol- mudu ki : Seltn-i selefde berre mlik pdih692 okdur, bahre mliki693 azdur. Ve bahr seferi tedbrinde kfir bizden694 artukdur. Biz anlara glib olmak gerekdr695 didimde696 cevbnda697 S- zn hakkdr, yle gerekdr buyurmulardur69R. Szmn sefer hakknda neticesi699 ve kelmmn gzidesi foudur ki derya masrafnda cnib-i pdihden bir emn nasb itdirdim700. Eer mhimmt- berr ve eer meslih-i bahrdr ve eer nizm u intizm ve vzer-y l- makamdur701 v merdur, vezr-i a'zamn702 bunlar703 yzi dur ve bis-i zikr-i cemldr704. Lzm olan mertebe sa'y u ti705 itmek lzm ve mhimmdr.]706[69b] Sadr- amm olan bir M iyar ve korsan ve deryada nie umr grp ve nie furtna savm ve nie yeEhen skndrm bir mdebbir ka^udn itm ek gerekdr. Deryada. zaihre gemilerini ve tevend firketelerin hfz u h/rset ide. Madam bunlar hfz olmaya kapudn kcupudnlk idemez. Bir hisr dmefc lzm gelse iki yz pre kadrga kanundur. Ve yirmi pre mavna ve be alt pare bara lzm/hur. Eer Msr dmeyrp hemn deryy nmhfa&a murd ise elli [70a] pre kadrga gerekdr. htiyar reislere vetr-i af zam haftada bir kere Tersaneye varmak gerekdr. htiyr reislere vezirden iltifat lzmdur. Tersane crnbarm yoklamak gerekdr. Her nesnesi hzr ii rrmheyy gerekdr. Sefer lzm geMtijUode hzr ola.

69>1 'arz ... eyledrn K, F : arzm T.692 pdih K, F : T.693 mliki K, F : mlik T .,694 bizden T, F : hrden. K.695 anlara ... gerekdr K : anlara ... geregz F; ana glib gerez T.696 didimde K, F :

34

Ve re'ydan707 drt 'be ylda 'bir yirmier ake alma708. Sultn700 Selm Hn aleyhi rahmetu vel-gufrn710 zamannda711 donanmaya giden asker-i Islma beksimad 'bah dey almlar712 amma) her yl olmaya; eyii nesne deildr713. [T ki714 anlara715 g olmaya ve re'yya g716 gelmeye.]717 Avnz denMeri m/d- [70b] hays okhr. Vezr-i afzama lzm, olan budur T, avnz nmma lan afo- eyi hazneye koymaya, tersneden sarf olma. Ve ldk nesne dah hsl olmazd. Ancak cmle memMilcden be ve alt yuh ake hsl olurdu,. -Allhmme tevekkelt aleyke718-

B B - I S L S

Tedbr-i Hazne Beynndadur

Ol dahi719 mr- mhimmedendr. Zr720 saltanat hazne ile olur. [Ve cem-i721 hazne tedbr ile olur, zulm sitemle722 olmaz. Bu

707 re'yd'am : + avnz alnmak K, F, T.708 alma : ihdas olundu K, F ; de olunup T.709 Sultn , T: merhm + K, F.710 , ^aleyhi rahmeti vel-gmfrn : K, F, T.711 zam&mDida , T: zamn- eflennde K, F.712 donanmaya ... atmlar : bir Jcerre oldu. Be ylda Mr yirmier

ake almmdr. Mukabele-i istirhat-i askere peltsimat bahs ey re'y olunmu K, P; bir kerre cem oldu. Ba/deh drt be ylda bir yirmier ake aln- rndur. Mukbele-i istirhatlarmda askere peksimad in foah dey rey itmiler T.

713 amma ler yl olmaya, eyii nesne deildr : ma kl nesne deildr, amma her yl olmamak gerekdr K, F ; amma makl nesne deildr ve her yl olmamak gerek T.

714 T ki K, F : T.715 anlara K, F : anlam da T.716 olmaya ve re'yya g K, F : T.717 gelmeye F, T : olmaya K ; [...] . '(Avnzta. ilgili paragraf K, F

vt* T nahaJarmda drdnc bbda yer almaktadr.)718 Allhmme tevekkelt aleyke U : Allhmme inn tevekkelt 'aleyke

ve kavvamfa emr ileyke. Inneke al killli eyin kadir (Allahm sana tevekkl ettim, ilerimi sana havale ettim. bhesiz sen hereye kadirsin.) K, T ; AUhmme tevekkelt ... kadir T.

719 Ol dahi t : Evvel tedbr-i hazne K, F, T.720 Zr : K, F, T.721 cem'-i K, F : T,722 zulm sitemle K , F : zufanle T.

35

hakr vizretimde723, hazneyi mevve ve noksn zre buldum. C- ls- Sultn Sleymn Hnda rd masraf ile beraber olmu idi. Gh yetismeyp tarada mevcd olan eski hazneden virilr idi. Bu sebeb-i ihtilldir724 diy elbette rd masrafa glib gerekdr. T ki725, yn-i saltanata noksn gelmeyecek kadar tedbr itdim.]726 rd727, masrafa glib gerekdr728. Ve kul tifesini729 oaltmamak730 gerekdr731. Asker az732 ve deftr733 mazbut ve esm [71a] mevcde ve mukayyed gerekdr734. Ve ulfeli yenieri on iki bin olmak knundur73. On iki bin asker ok askerdr736. Sl be-sl eksilmeyp737 ulfeleri virile738. Ve svpM ve shdr ve drt blk cimde att blk olur. Cebeci ve topu, bu cimde dahi on be bin asker olur. Bu zikr hmm cmle yirmi yedi bm ulfeli kul olur. B-ijzniUhi tef l, her hande varsalar Milli yz akl ola. Bi-cmmifTlM tef l bir ylda iki sefer vMf olsa [71b] kam ve dery seferleri yine ikisine de ms- tevf yeter. M dm ki zikr olunan kulun ayda bir mevciibi virile ve doomnma vak# olsa ve matbah^ mire ve hr ve ehremini bu cmleye rd masrafkunn ihta ider. Her senede nice mal dhi hzinede bM kalwr idi. Bu faJr vezretden fri oldukda Yedikulede ve Haznemi mire?de yirmi ylkk 'kifayet vmikdn hazine mmrufdan

723 vezrebimde T : zamnmda, vezir oldum K, F.724 ihtilldir F, T : ihtillden K.725 T ki K, F: T.726 [ ...] K, F, T : .727 rd : Sadr- a'zm olan evvel rd K, F, T.728 gerekdiir : itdirp F; itxrdp K; itcMmek gerek T.729 taifesini : .taifesin K, F, T.730 oaltmamaJc : klanmadan gyet hazer K ; oklatmadan gayet

hazer F; oaltma-kdan hajzer itmek T.731 gerekdr : gerek T; T + t ki yn-d saltanata. noksn gelmeyp

K, F.732 az tf: + gerek, z gerek T; gerekdr K, F.733 ve deftr : cmle defteri T; Halik bu ki cmlesinin gayet ile def

teri K, F.734 esmi ... gerekdr .: ve kend mevcd ve esmisi K, F ; ve .kends

mevcd ve esmisi deftere muvfk gerek T.735 yenieri ... knndur : K, F, T.736 on iki bn ... askerdr : on foe bin ... 'askerdr T ; K, F.737 sl be-s.1 eksilmeyp : hi eksilmeyp sl be^sal T; K, F.738 ulfeleri virile : on be bin adama mevcib yetitirmesi pehlivam-

lkdur K, F ; on be bin ... yetimesi ... T.

36

ziyde kakr. H sm/me h yirmi yl bir yerden hazine [72a ] gelmese maMafo kifyet Merdi. Cmle knun mevctbine ve saray-; lar ve matbah- mire ve ir masmflmu ve donawm-y hmyna vef iderdi. , cAe?l-huss safdetl PdiMrl mwktaraZan her senede zi-yde olmakda, amma vez&r-i azamda, Mill tahayyd, ve ikdm itmek gerekdr. Ve defterdarlar ziyde He vmkta"* arz eylediMe- rmde amel eylemeyp baz ehl-i vukfdan sual ide. Fln rra- ktaaya tlib otan adaman kudreti var madr? [72 b] sadr- af zam bilmek gerekdr.

Vezr-i a 'zam 740 olanlar741 D vna742 kabil ve743 m debbir ve744 ehl- kalem den746 shib l-vekar746 defterdrlar getrm ek747 gerekdr748. V e anlara istikll virp lim r- hazneyi749 anlara tefviz760 l - zm dur751. A m m a anlar d a kend havlann da762 olm ayup m l- p- dihiyle763 tak ayyd itm ek gerekdr.

[B yle o lm az m s'ade olunm aya, byle ider ise istiklline754 m s'ade gerekdr766. Pdihm z, zam annda V ezr766 brahim Paa ve skender elebi ki, iltifa t ve unvan ile m ehr- zam n olup P-

739 ve siph ... ziyde kalur : Ve eer rd- haznedr ve eer kul mevcibidr ve eer mhirnmt- saraydur veya mafebah ve hr mhlmmt- dur yettgp bir mikdr artmak gerekdr. T ; eer hazne ve eer kul mevcibidr, eer mlrimmt- saray ve matbaih ve hr ve derya ahvli mhimm- tdur ... F ; eer ... hur ve der ahvli ... K.

740 vezr-i a'zam , K, F : ve + T.741 olanlar : o t a K ,-F , T . 1742 Dvma- , T: Dvn- Hmynda K, F.743 kabil ve : K, F, T.744 ve'i: kil K, F, T.745 ehl-4 kalemden : haberdr K, F: tahsl-i emval lulmakdan haber

dr T. 746 shibl-vekr : ehl-i vekar K, F, T.747 getrmeJt , T : bulup iatiKd'm itmek K, F.748 gerekdr t), K, F : gerek T.- 749 umr- hazneyi : umn K, F, T.750 tefvte , K, F: + .tmek,T. r.v751 Izmdur : gerekdr K, F; gerek T.752 havlarmda : sevdasnda ve ba fcavsmda K, F, T.753 pdighiyle tt": pdigh birle K, F; pdih le T.754 istiklline K : itigline F.755 Byle .. gerekdr K, F : T.756 Vezr F; K, T.

37

dihmz757 biz-zt kend758 saraylarna ve baelerine varup cmle lemin kendi gzne759 batan yani760 diken olmular idi. hrI- emr feth-i Badadda birisi serdr oldukda ba'z isnaddan ve birin761 hazne ve nzli762 kusr zre tedrknden mazhar- gazab olmulardr.]763

Radefterdr olan kimesne gyt efoL-i vucf ve basret zre ola. Asla bir ake rd ve masraf olmamak gerekdr. yle M, evvel hazneye TcM ihtill [73a] getir. Sadr^ a'zam. badefterdr zerine nazardr. yle Jci, r&nrruede rd ve masraf buluma. Eer defterdarn buymddusu var ise defterdar ve rznmedyi bil t af cz ikisini de ma'zuf' itmek gerekdr. kisini de YedMculede veya yeni hisar'da nie rnmLdet haJbs k&ndur.

Bir defterdar daM rd ve masraf buyurmaya rznmeci kayd eylem eye. Amma vez/r-i a'zam her hiafta bir rznmeye mukayyed olup yoMaya, bir hat olmaya. Ve badeftevdra [73b] lzm budur ki, Dvna gelen akeyi yakmadn aHmaya. Kula ulufe vkiMikde zyf ake buhma, badefterdr mvJkem itb ohmur. Ve darbh- nede kesilen ake ve ltuna defterdar elcser H'z-zt mukayyed alwp shibl-'ayra iftimd iimeyp hufyeten haftada bir gn Darbh- neyi yoklamak lzmdur. Devlete zarar sikkeden gelr, umr^ rn- himanedendr, muhkem takayyd gerekdr.

Ve macta'mylknn zabt d&fterdrlmu lzmdur. Ve defterdarlar [74a] bae seyrine gitmemek gerekdr. Giderler ise muktafacrlar dahi her biri bir cmbe seyre gider, mM- mr tahsilden katur. Sadr- af zam bunlar el altndan yaktadjup seyre gidlenoelerin gh mafzl itmek gerekdr. irler dahi ha/of eyleyeler.

[Tedbr-i haznede say budur ki okluk mevcib izdiydna say itmeyeler. Huss ki76* tek'd virmede ihtimam idp765 virmeye-

757 Pdihmz K, F; Pdih T.758 kend K, F: T.759 kemdi gzme K, uymoa T.760 batan ya'ni K, F : T.761 binin K, F : biri T.762 nzli K , F: nzl' T.763 [ ...] K, F, T: .764 HOss W. K, F : T.765 idp K, F : ideler T.

38

ler. Tekrar yazlmak gerek. Ve eski defterler ile tatbik olunup re'y eski defterden ; ioksn olmamak gerek. Ziyde takayyd lzmdur.]766 Ve767 tek'd lzm gelse belerbeilere yz elli768 ste ve cad'askerlere yz yirmier769 ake ve stanbul kadsna yz ake ve Edime kadtsma ve Burum hficdmam doksanar ake, ir770 taht kadlarna [74b] seksener ake ve mal defterdrna dah seksener ake771, vzerya ikier772 yz ake, saneakbelerine yetmier773 ake olmak knundur774. Vezr-i aczam vvrmekde kiM dayanmak gerekdr. Amma Haibetmde mahrum itmek ciz deildir. Her birine hline gre mahstb vvntmek ewtaxr.

Hazneden tektfde vazfe ciz deildir. Geri tekd knundur, amma mmkvt olduka dayanmak ve gayri tarkle ri'yet oluna, evvel budur. Byle olmaynca, hazne ziyde [75a] olmaz. Ve sadrd azam olan dmfamrmk gerekdr.

Tmr775 ile tek'd olursa776 vzerya yiiz yirmi bin ake7,77 [ve belerbeilere seksen 'bin ake]778 ve defterdrlara altm bin ake779 ve saneakbelerine ellier780 bin ake knndur781. Ziyde virilmemek gerekdr,

H i k y e t : Sultn Byetdd Hn -mewera>Uhu merkadefm- zamn-t eriflerinde vzerya yirmi bin irlere onar bin bery-t tek'd terakki carz ohmdukda asla nz-y% erifleri olmamu. Bu-

766 v>lrmjeyeir lzmdur K, F: T; [...] .767 Ve : - - T.768 elit t?: altm T.769 yirmier : eUi T.770 slr t): T.771 taht ... aJce : -defterdrfaTa seksen ake, taht kadlarna seksen

ake T. '772 kier : diki' T.773 yatmier : yetmi T.774 olmak knndur : olrudar T.775 .tmr : ze'met T.776 olunsa. : iderlerse T.777 ake : T.778 [ ...] T : .779 ake U :: T.780 ellier : elli T.781 knndur : viriltir T.

39

yurtmular ki : Ne kadar [75b] kl noksn zre olmak lzm ge- lwr? Knundan ziyde nesne arz eylem e, yoksa sana hatm irir. dey vezr-i afzamm Mtb itm iler M, la'net ol vezr-i afzama M, hilafkm in iki kho bir deme vine. Ve knundan ziyde ulfe virmeye ve ztamya terkki virmeye. mdi, lzm olan budur ki, vezr-d af zam kimesneye kcrtf terakki virmeye. Zeyd-i kil, Amr in lini kaimi ider m i? Ve knn-n, Osmm budur ki, seltn-i maziye zamannda gelen vzer-yt shitrft-tedbr ikindi dvnnda [76a] asl virgi virmek knun deildir.

Ancak sadr-, af zam evinde meslih grr, knun zre virgi vir- mekdr. Lzm gelen, Dvn- Hmyndm virrilr ve budur ki, vezr-i azam olmdar buralar felvm itmek gerekdr. Hat bir yerden olur, cmleye siryet ider.

Ve mukta't iltizmdan ise782 emaneten783 ey kimesneye784 virmek evldr. Amma sadr- a'zam ile badefterdr mrye evl olan ile amel eyleyeler, ma'kul odur785.

Ve diyr7RG- Msr [70b] haznesi ki, her787 senede yz elli ibin altm gelr, sa'detl pdiha788 ceyb harl789 ta'yn olmudur790. [Ve bil-cmle hazne ahvlinde szm rd ile masraf her senede yoklanup ana gre amel itmek gerek:]791 Allhmme yessir len792l- berekete f s-seferi vel-hazeri793 bi-hrmeti794 seyyidil-beer795.

782 iltizmdan ise : iltizm ile vipmekden T.783 emneben : emjet ile T.784 eyii kimesneye : T.785 Autuna ... odur : Mahall olanlara raultba'alar defterdar arz it

mek gerekdr T.786 diyr : T.787 her : T.788 sa'detl pdiha : pdih- lem-penha blz-zt T.789 harl : + olmak in T.790 olmudur : ohnmudur T.791 [ ...] T : .792 AUhmmne ... len : T.793 hazeri : + min T.794 hrmeti : hakk T.795 beer : mrseln T; Ve tekd lzm gelse ... beer K, F.

40B B - I R B *

Tedbr-i Re'y Beynndadur

[Evvel lzm olan budur ki, re'ydan ekinci ve ellici ve aknc lzmdur. Tatar tifesi geri atabe-i Osmniyyeye mnkaddr, amma , d tifedr ve anlara teklif-i sefer olmaz. Aknc zahire in askere karakollkcu ta'yn olunmudur.]796

Re'ynn797 defterleri798 Dvnda799 mazbut olup800 otuz ylda bir tahrr olunup mrdesi801 ve marizi kup tekrar yazlmak k- nndur302. Amma re'yy siphler gibi libs- fhire giyiip atlara bindirmeyeler803. Amma804 eski defter [ile tatbik olunup re'y eski defterden]805 noksan getrmemee say itmelc [gerek]806.

[Ve307 bir yerin reys zulmden kaup ne'zbillhi808 te'l809 bir har yere kauup gitseler810, yine811 ol yerin hkimi anlan812 eski meknlarna813 irc. itdiriip814 gndermek gerekdr! T ki memleket re'ysz815 har'b olmaya816.

796 [ ..:] T : t, K, F.797 Ra'yimn ty: Ve 4- T.798 defterleri': deftrl T.799 Dvnda : DeJterhne-i 4- T.800 olup : .gerekdr T.801 mrdesi1 : milrde T.802 kantodur : gerek T.803 re'yy ... bindirmeyeler : libsda ve esbbda ve atda ve emlikde

siph gibi tezyin, itdirmemek gerekdr T; . . . : gerek K, P. (Bu cmle K ve T nshalarnda sona, doru, yer almaktadr.)

804 amma : ve T.805 [ ...] T : .806 getrmemee sa*y itmek : zere olmamak gerek T; Evvel ... ge

rek K, F.807 ve T : evvel K, F.808 ne'zbimh K, F : T .!809 te'l K, F : T.810 kauup gitseler K, F : gelse T.811 yine K, F : T.812 anlan K, F: an T.813 meknlarna K, F : yerine T.814 irc' ttdiriip K, F : T.815 re'ysz K, F: T.816 .(de ktncl bbn sonundaki avnz le lgili ksm K, F ve T ns

halarnda .burada yer almaktadr.)

41Ve kreki gemiler in ola gelmidr. Yarar ve gen yiitler

den817 drt hneden818 bir kreki gnderp819 ka ay hdmet ider ise hazneden820 gnde onar ake virilmidir.

Ve re'ydan821 'biri822 kll hdmetde bulunup823 mezd 'inyet- den tmra mstahkk olup824 siph olsa akrabasn ve babasn ve anasn825 synet826 itmemek gerek'. Veyhud827 dnimend olsa ken- d828 ra'iyyetlikden829 kurtulur, amma tevbi'i yine ra'iyyetdr.

Ve cins-i sdt- kiram ki rf-i mutahhara-y Himiyyedr, anlara dah ok hricden karmdur. nlara nakbs-sdt vaz olunmudur. Ve*'10 defter-i kadmleri ki ecere-i tayyibedirler anda mevcd olmayan831 ihrc itmek gerek.]832

Belki [77a] refymn nie oullan mhra gelr ve hri refy gelr. Defterden ziyde refy yazmak knndtr. l refy ki ata bine, siphsi mmhkem, cerime ala. Refy bir karyeden pir karyeye merheb He gideler. Bmdam ziyde ruhsat refyya ciz deildir.

Ve r&y elimde ToZ ve ok ve yay ve tfenik ve ir cenge mtefaMk let-i harb buluna, evimde veya, elinde, siyset knundur, Hemn Teati ideler. Ve ol karye ahlsi de MUl cerim eye mstahkk olurlar. [77b] Bu makle leti grv/p ehl-i rfe gelp nM diy- virmediniz dvy ahU-yi karyeden muhkem, cerim e alnmak Tcnn- dur. Ya/t ve yarak refydm olmamak gerekdr. Yzyldan sonra kabahati zuhur ider. Althu tel H>em. refyya. ruhsat ciz deildir,

817 yiitlerden T: yiit ki kree kdir olanlardan :K ,:F .818 hileden T : haneye K, F.819 gnderp T: geftrdp K, F. 820 ka ay ... hazneden K, F : hzineden birka ay htdrtet iderse T.821 re'ydan T : re'ymn K, F.822 biri T: Mrisi K, F. 823 kll __ bulunup T : gayet hdmet itse Ve yoldaltfcda bulunup K, F.824 olup K, F : olunup T.825 anasm K, T : atasm F.826 synet T : gayet ile + K, F.;827 . veyhud T : yhud K, F.828. kendii T: kmds K, F.829, ra'iyyetlikden F, T : ra'lyyetlikdr K.830 vr T : K, F.831 olmayan T : olmayanlarn K, F.832 gerek K, F : gerekdr T; [ ...] .

42

V e re 'yya833 kat834 y z virilm eye835. M al ok olursa kim se838 de ta 'arruz itm eye837. Refy arkalu gerefodr.

Bu hakr-i pr-taksr838 seltn-i selef-i kirm un839 her birlerin840 adi tak va ile m ctehidn-i izm a841 takld842 iderler843, grdk-ve iitdiik844. [7 8a ] O l m inval845 zre846 bu risaleyi tahrr itdm 847. H akk te ' l848 hazret-i azze ve celle849 m shilis -si'b 850 ve m lhim is- sevbdr851. H er kavlini852 h ayra ird ve ahlk- hasene ile yd ey- lfeye863. .mn854 bi-hrm eti seyyidil-m rseln855.

Tahriren f Evhvr- ehr-i Saferl-rmzaffer sene 1015

Temime

833 re'yya : rattyyete K, F, T.834 kat : ak K, F, T.835 virilmeye U : virmomek gerekdr K, F, T.836 kimse : kimesne T; K, F.837 Mineye : itmemek gerek K, F, T. (Libsla lgili cmle K, F ve T

nshalarnda bu piragrafm sonundadr.)838 ' HeiknSd:pr-tak6r : iabd-i hakr-d pr-kesrUt-taksr K, F; abd-1

kesrt-takBr T. ,839 kirmun .: kiram ki K, F, T.840 birlerin : biri K, F, T.841 izma : zm K, F, T.842 takld : taklidin K, F, T;843 iderler : iderlerdi K, F, T.844 grdk ve iitdiik : anlardan grdm ve ditdm K, F, T.845 ol mtavl : K, F, T.846 zre , T: K, F.847 tahrr itdm U, T : yazdum K, F.848 be'l : ' abhnehu ve + K, F, T.849 ihazret-1 (metinde hazreti) azze ve celle : K, F, T.850 mtishiIis-sTb , T: rulshdii'l-umris-si'b K, F.851 mlhimrf&'Sevbdr , T: mlhlmi'l-umris-sevbdr K, F.852 kavldnl , K, F: kavlin T.853 yd eyleye : yd itdire T : dld itdtLre K, F.854 min : K, F, T.855 bl-hrmeti seyydil-mrseln : + ve htemn-nebiyyn sallallhu

al seyyldin ve nehiyyln Muhammedin ve lihl ve saibihl ecma'n vel-ham- dliUhi Rabbil-lemn. T; -(- ... Muhammedln luabb-i Rabbl-lemin ne- biyyln Muhammed ve llhl ve sahhihi ve zzete ecmia'it-tayylbnd'l-thlrn ve sellem teslmen kearen l yevniid-dn vel-hamdu 111-lhi Rabbil- "lemn K, F.

n d e k s *

A

ABDLMU'N (Ltfi Paanm babas), 1.

ake, zyf , 37.aknc, 40.l-i Osman, 4.AMR, 39.Anadolu, belerbeisi, 17, 18. s a f n m e (Ltfi Paann ese

ri), 3.sitne, defterdn, 20; I Os-

mniyye, 1; kaht- , 12.a At, rsm- , 15.avarz (Divn kararyla olaanst

hallerde alman vergi), in hzineye konmamas, 34.

B

Bb- Hmyn, beytl-ml akesinin da saklanmas, 10, lln .

Badad, n fethi, 37.bara, 33.BTEZtD HAN, Sultan II. , 1;

in tekadlkte terakkiye muhalefeti, 38.

belerbei, ler, 20; lerden serdar tayini, 25; lerin tekadl, 38; Anadolu sinin kazaskerlere tasaddur ettirilmesi teklifi, 18; Anadolu sinin terifattaki yeri, 17; fetihte lere kaftan giydirilmesi, 29; Rumeli sinin kazaskerlere tasaddur ettirilmesi tek

lifi, 18; Rumeli sinin terifattaki yeri, 17.

beytl-ml, 10.Bild- Selse (Eyb, skdar, Ga

lata kadlklar), kadlarnn terifattaki yeri, 19.

blk aalar, 18.Bursa, kadsnn tekadl, 38. Burua, bk. Bursa.

C,

cebeci, 35. cebel, 29, 30.ceb harl (padiahn), 39. akrc-ba, 18.aldran seferi, mhimmat def

teri, 27.anigir, ba, 18; ler,'21; le

rin terifattaki yeri, 19, 20. avu, lar, 20; larm Dvn-

Hmyndaki vazifesi, 21; lann terifattaki yeri, 19; larn zemeti, .21.

D

dnimend, 41.Darbhne, nin yoklanmas, 37. defter emni, 9, 27. defter kethuds, nin terifattaki

yeri, 19.defterdar, lar, 25, 27, 36; larn

hazne adrnda dvn akdi, 26; larn niancya tasaddur etmesi, 19; Anadolu mm terifattaki

* indeks, safnme metnine iddir.

44

yeri, 17; sitne , 20; ba , 19, 25, 39; ba da aranan zellik, 37; ba m terifattaki yeri, 17; fetihte lara kaftan giydirilmesi, 29; mal , 9, 26n; mal mm sancaa kmas, 20; mal lan- nm tekadl, 38; mal larnn terifatta taht kadlaryla eit olduu,. 19; mal mm tasadduru, 18; kk- sn mn terifattaki yeri, 17.

Devlet-i l-i Osman, bk. OsmanlI Devleti.

Devlet-i Allyye, bk. Osmanl Devleti. i

Devlet-i Osm&niyye,. . bk. Osmanl Devleti.

Dvn, ehl-i , 16-. dvn, erkn- , 25. ..Dvn, bk. Dvn- Hmyn. Dvn- ln, bk. Dvn- Hm

yn. ' , _ .Dvn- Hmyn, a gelen ake

nin yaklmadan alnmamas, 37, 40; 'da avu ve kapucular kethdasnn vazifeleri, 21; -da ka- nuninas kimseler gerektii, 9, 18, 36, 39; L.iltfi Paann ahvalini perian bulduu, 4.

Diyr- bekr, bk. Diyarbekir. Diyarbekir, 27. donanm-y hmyn, 36.

E ,G

Edirne, kadsnn tekadl, 38;Ltfi Paann .. deki .iftliine

. . ekilmesi, 4. ellici, 40.emnet, mukataalarm le idare:

edilmesi, 39. ekinci, 40. evmir-l aliyye, 12.Galata, hisar, 31; da narhn

kontrol, 23.

H

hkim, lerin azli, 23. harem-i hass (enderun), Ltfi Pa-

a'mn da yetitii, 2. Haremeyni-erfeyn, 2. has hr, 35.hass, vezr-i zam , 14. Himiyye, 41.hatt- hmyn (pdihn el yaz

s), 12. hayme, bk. ota.hazne, i mire, 35; seferde

adrnn yeri, 26; tedriki, 25; den tekadlk verilmemesi, 38; cemi , 34; Msr si, 39; sefere gitmesi, 30; tedbir-i , 3, 34, 36, 37, 41.

hkkm, bk. hkimler, hkm, zahire, , 25..

BRAHM PAA (sadrzam,, sad.1523-1536), 36.

ibtid, emri, 24. iltizam, mukataalann la idaresi

ne rabet edilmemesi, 39. s k e n d e r e l e b i (Kann dev- , ri badefterdarlarndan, def. 1525-

1534), 36.Islm, asker-i m padiahn ota

n evirmesi,; 26. slmbol, bk. stanbul. s m a il , a h , 27.stanbul, kadsmn tekadl,. 38; - kadsnm terifattaki yeri,

17; da narhn kontrol, 12,: 23, 32.

K

kad, lar; 16; larn azli, 23; Bursa s, 38; Edirne s, 38; stanbul s, 38; taht lan, 38.

45

kadaskey ler, 27; lerin Dvn da ger' dv grdkleri, 18; lerin tekadl, 38; lerin terifattaki yeri, 17; Anadolu ve Rumeli belerbeilerinin lere tasaddur teklifi, 18; fetihte lere kaftan giydirilmesi, 29.

Kthne, 31. kalem, ehl-i , 17. kapcba, 18.kapclar kethdas, nin Dvn-

Humyn'daki vazifesi, 21. karakollukcu, aknclarn zahire iin

tayin olunduklar, 40. ktib, lerin terifattaki yeri,. 20. KEML PAA-ZDE (Knn dev

ri eyhlislmlarndan, eyh. 1525- 1534), 31.

kethud, 23.klt (timar rejiminde), azl, 21;

birka n bir iaraya getirilmemesi gerektii, 9, 39.

kuzat, bk. kad.-" kreki, alnmdsi, i l . kttb, bk. ktlb.:

]_>

L.TPI PAA bin Abdlmu'in ( s a f n m e yazar), nn Anadolu beglerbegilii, 2; nn anigir bal, 2; nn uka- darl, 2; nn Edirnedeki iftliine ekilmesi, 4; un kapucu- bal, 2; nn Karaman be- erbeilii, 2; mn Kastamonu sancakbeilii, 2; nn mr-i alemlil, 2; -nri mteferrk'al- , 2; -'nin sdrzaml, 2; 1'nin vezirlii, 1, 2.

M

mal defterdar, bk. defterdar. ml- 1 ganim, 15. matbah- mire, 35, 36.

mavna, 33.Memlik-i Osmaniyye, 9. menzil bargiri, 10.MESH PAA (Yavuz Selim devri

vezirlerinden), 6, 7. mevcib, kul , 36.Msr, haznesi, 31, 39. mr-i hur, byk , 18. mr-i alem, 18.MUHAMMED, Hz. , 42n. muhsebe, 17.muhtesib, olacakta aranan va

sf lar, 22. mukataa, larn emnetle idaresi

nin tercih edilmesi, 39; padiah lan, 36.

mushib, in lalk ine karmamas gerektii, 7.

mderris, n, bak. mderrisler; ler, 16; lerin terifattaki yeri, 19; sahn, lerlnin terifattaki yeri, 19.

msdere, devlet rlcllnin malnn : yok yere edilmemesi, 12.

mteferrika, lann zemeti, 21; mu terifattaki yeri, 19; lfeli , 21; ulfell larn terifattaki yeri, 20.

mtevelli, seltin lerinin terifattaki yeri, 19.

' N

narh, m umr- tnhimmeden olduu, 22; sadrazamn a dikkat edecei, 23; yenieri , 22, 23.

nianc, nin terifatta taht kadlaryla eit olduu, 19; defterdarlarn ya tasaddur

Documents

Mübahat S. Kütükoğlu - Lütfi Paşa Âsafnâmesi (Yeni Bir Metin Tesisi Denemesi).pdf