müze mekanı ve görsellik

8/7/2019 mze mekan ve grsellik

1/22

mze mekn ve grsellik


2/22

AYEN SAVA

Do. Dr. Ayen Sava, Yksek Lisansalmalarn, ODT ve Londra niversitesindetamamlam, doktora derecesini MITden 1994

ylnda almtr. Dzenledii kltr ve sanatetkinliklerinin yansra, temsil kuram ve mzetasarm ile ilgili yaynlar yapm, bu alandakialmalarn ODT Bilim ve Teknoloji Mzesive Sabanc niversitesi-Sakp Sabanc Mzesinintasarm srelerine yanstma olanan bulmutur.Halen Trkiyede, ilerinde nn Mze Evi,Antalya Kent Mzesi, Kadri Has niversitesi-Rezan Has Mzesi ve Sultanahmet MzeMahallesinin de yer ald, zel mzelerinkurulma aamalarnda danmanlk greviyapmaktadr. Kazand dller arasnda, 1994Schlossman dl, 1993 AAUW UluslararasAratrma dl, 1993 Londra Sir John SoaneMzesi Aratrma dl, 1994 Kanada MimarlkMerkezi Aratrma Bursu ve 1990 AmerikanMimarlk Enstits (AIA) dl yer almaktadr.Halen, Orta Dou Teknik niversitesinde RektrDanman ve Mimarlk Fakltesinde retim

yesi olarak grev yapmakta, mimari stdyoderslerinin yansra, Yksek Lisans programnda,Mimari Aratrma Metod ve Mimarlk TemsilOrtamlar zerine dersler vermektedir.


3/22

mze mekn

ve grsellikayen sava

antalya kent mzesi projesi yayndr


4/22

Do. Dr. Ayen Sava, 28 Haziran 2008,

Kent-Mze-Tarih Syleileri.


5/22

1

mzemeknv

eg

rsellik

Yaklak son 30 yldr, mzebilimcilerin ve sergi tasarmclar-

nn ortak aratrma konular arasnda, nesnenin arkasnda gizli

kalan bilginin grselletirilmesi yer almaktadr. Bu aratrmalarn

sonunda, mze meknnn tasarmnda, grselliin kuramsal ve

uygulamaya ynelik aralar yaygn olarak kullanlmaya balanm-

tr. Bir mzenin, zellikle sergileme iin ayrlm meknlar, nesne-

nin kendisini ve nesneye ait bilgiyi grnr klmak zere kurgulan-

maktadr. Bugne kadar yaptmz kuramsal aratrmalar ve ger-

ekletirdiimiz uygulama projeleri, mzecilik asndan bilginin

aktarlmas iin tasarlanan meknn, nesnenin sergilenmesi iin

tasarlanandan daha karmak olduunu gstermitir.Nesnenin en uygun koullarda sergilenmesi iin gerekli vitrin ya

da baza dzenei ve buna bal olarak tasarlanan aydnlatma detaylar

ile ilgili standartlar olumutur. Ancak nesne ile ilgili hangi bilginin

nasl aktarlaca konusu olduka karmak bir tasarm srecini de

beraberinde getirmektedir. Bu karmakl artran dier bir unsur da

ziyaretilerin beklentileri ve bilgi birikimlerinin eitliliidir.

Say

lar

h

zla artan ve koleksiyonlar

yeni yeni oluturulan Trkiyekent mzelerinde farkl bir almdan sz etmek olasdr. Nesnenin

kendisinin karmak ve tanmsz olduu bu mzelerde, bilginin gr-

selletirilmesi ile ilgili konu farkl bir boyuta tanmaktadr. yle ki,

baz yeni kurulan kent mzelerinde, bilginin aktarlmas iin geliti-

rilen grsel malzeme, mze nesnesinin kendisini oluturmaktadr.

Bu durumda bir kentin mze ortamnda temsili, zellikle sanat kura-

mnn ve gsterge bilimin ilgi alanlarndan biri olan reprezantasyonu

gndeme getirmektedir. Reprezantasyon szc Trkede karl-


6/22

2

mzemeknv

eg

rsellik

n temsil ve yeniden sunum olarak bulmu olsa da, szcn

tercmesinde glkler yaand bir gerektir. Burada temsil sz-

cn bir Aydnlanma terimi olarak ele almay neriyorum. Bir

baka deyile, bugnk konumann ana erevesini oluturacak

dncenin, mzelerin 16. yzyl Aydnlanmasnn en renkli kurum-

lar olduunun vurgulanmas olacann altn izmek istiyorum.

bakma biimleriReprezantasyon szcn mzecilik ynnden irdelemek

adna yaplacak bir aratrmada ilk gndeme gelecek konu bakma

biimlerindeki dnmlerdir. Hi phesiz bir arkeoloji mzesinde,bir antik vazoya, ya da gzyaiesine, bir tasarmcnn bakmasyla,

bir arkeoloun bakmas arasnda byk farklar vardr. Benzer biimde,

antik bir vazoya bir yetikinin bakyla, bir ocuun bak da ayn

olamayacaktr. Bakma biimleri arasndaki farkllklar, zellikle sanat

felsefesinin yapsalclk sonras tartmalarnn oda olmutur. Son

yllarda bu konu akademik bir aratrma alan haline gelmitir.

Bugn ziyaretilerin farkl

gemileri ve dnyay

alg

lama biim-leri olabileceini kabul etmek ve btn bunlar dikkate alarak, her

izleyici grubuna gre farkl yntemlerle bilgi aktarmak, mzeciliin

kurumsallam grevleri arasndadr. Ancak yukarda da sz ettii-

miz gibi, bu durum sergi meknnn fiziksel tasarm asndan,

karlanmas olduka zor bir beklenti yaratmaktadr. Szn ettii-

miz zorluk kk bir ocuun nesneyi grmesi iin tasarlanacak

dzenekle, ayn anda yetikin bir izleyicinin de nesneyi grebilmesi-

nin salanmasndan biraz farkldr. Bu farklamadan ne kast ettii-

mizi anlatabilmek iin bir ka rnek vermek istiyorum. Bu grsel

dzenekler mimarlk fakltesi yksek lisans program rencileri ile

gelitirilmitir ve amac farkl bakma biimlerini kavramsallatra-

rak, allm mimari mekn tasarmna yeni bir boyut kazandrmak-

tr. Aratrmann ilk adm, allm grme biimleri dnda

kalan bakma biimlerinin dzeneklerinin tasarlanmasdr. Ele ald-

mz ve gelitirdiimiz dzeneklerin temelinde, bildik optik enstr-


7/22

3

mzemeknv

eg

rsellik

manlar yatmaktadr. Size bugn tantacam kamera obskuralar,

kaleydoskoplar, peep show kutular, bu optik neselerden sadece bir

kadr.

Burada hatrlamamz gereken varsaymmz, grsellii kuramsal-

latrmamza yarayan optik nesnelerin tasarmnda bize yol gsteren

dncenin kkeninde de, 16. yzyl Aydnlamasnn yattdr.

Eer, 16. yzylda, insann kendine bak ile evresine bak kkten

deimise, biz aratrmalarmzda bu deiimin nasl olup da,

btn bir paradigmay veya dnyay anlama biimini deitirdiini

sorguluyoruz. Bu sorulamann aralar da grsel nesneler oluyor.

mze mimarisi ve grsellikMzenin tm meknsal kurgusu ve tasarm girdileri, nesneleri

grnr klmak zere oluturulmutur. eylerin grnr olmalar

iin ncelikle var olmalar gerekir. Mzeler doalar gerei koruma

kurumlardr, barndrdklar nesnelerin sonsuza dek korunaca

varsaym ile yola karlar ve bu bak as ile koleksiyonlarn geni-

letirler. Oluturduklar koleksiyonlar zerine yaplan aratrmalarsonucunda hazrladklar sergiler, derlenen bilginin halka aktarld

ortamlar yaratr. Ksacas, mzelerde dzenlenen kalc ve geici

sergilerin amac, salt nesnelerin sunulmas deil, derlenen bilgi-

lerle birlikte yeniden sunulmasdr. Bu yeniden sunum srecinde

nesnenin arkasnda gizlenen bilgi de grnr klnabilecektir.

Mzenin kurumsal gc, bilginin grnr klnmas ile ilikilidir.

Bir temsil ortam olarak, rnein ideoloji ile ilikisi bu noktada

kurulmaktadr.

Antalya Kent Mzesi, kenti mze meknlarndanasl temsil edecei sorusunun yant ararken,

farkl temsil konular gndeme gelecek ve hiphesiz,ideolojik temsiliyet bunlarn en nemlilerinden biri

olacakt

r.


8/22

4

mzemeknv

eg

rsellik

Mze bir kurum olarak, 19. yzyl banda toplumsal gcn

hissettirmeye balam ve kendisini ideolojik tartmalarn odan-

da bulmutur. Avrupada, 19. yzyl banda kurulan yeni devletler,

kendi kimliklerini oluturmaya alrken, mzeleri birer ara ola-

rak kullanmlardr. Mze, kurulmakta ya da yeniden yaplanmakta

olan Avrupa devletlerinin ideolojik temsiliyet ortam haline gelmi-

tir. rnein, Avusturya-Macaristan mparatorluunun ikiye ayrl-

ma srecinde karlalan sorunlarn arasnda, fiziksel ortam kadar,

kltr nesnelerinin paylam da yer almaktadr. Asrlarca, kltrel

gelimenin en iyi rneklerini veren bu iki Avrupa devletinin, hangi

heykelin Avusturyaya ait olduunu, hangi resmin Macar kltrneait olduunu saptamas uzun yllar sren aratrmalara konu olmu-

tur. Yzyl ba milliyetiliinin glgesinde oluan mzeler, lkele-

rin kendi tarihleri ile yzlemelerinin temsil meknlar olarak ele

alnmtr. Bugn bizim ilgilendiimiz alan, ideolojik, politik ve

ekonomik temsiliyetle dolayl olarak ilgilidir. rnein, model olu-

turacak bir kurulma sreci yaayan Antalya Kent Mzesinin,

Antalyay

tasar

m sreci tamamlanmakta olan mze meknlar

ndanasl temsil edecei sorusunun yant verilirken, farkl temsil konu-

lar gndeme gelecek ve ideolojik temsiliyet, hi phesiz bunlarn

en nemlilerinden biri olacaktr.

Grsellik ve grselliin kltr zerine son yirmi ylda saysz

aratrma yaymlanmtr. Benim en sk referans verdiim kitapla-

rndan biri Trkeye de evrilmitir. Jonathan Crary tarafndan

yazlan ve mzelerin kurumlat 19. yzylda, dnyann alglan-

masnn da deitiini vurgulayan kitabn anahtar szc

grmektir. Gzlemcinin Tekniklerinde sz edilen zaman dilimi,

modern dnyann kurgulanmas ile de akt iin, grmekle

modern bilincin nasl rttn anlamak asndan bu ok yarar-

l bir kitaptr. Jonathan Crarynin iddasna gre, grmeye ve bak-

maya ilikin konular kanlmaz olarak bedenle -gzle, baklan nokta

ve bak as ile- ve sosyal iktidarn ileyii ile dorudan ilikilidir.

Crary, bakmak fiziksel bir olaydr, bir baka deyile gzle ilgilidir,


9/22

5

mzemeknv

eg

rsellik

ancak ayn zamanda da son derece ideolojik bir olgudur derken,

bakmann eylem olarak sosyal biimlenmenin ve ideolojik yaplan-

mann dnda var olamayacann, her eyin tesinde tarihsel bir

olgu olduunu vurgulamaktadr.

Aydnlanma dnrleri, ki aralarnda Leonardo Da Vinci de

saylabilir, insann nasl grd ile ilgili saysz aratrma yapm,

gz nesne olarak ele almak, kesmek ve iine bakmak ve bu byl

topun nasl olup da grmemizi saladn anlamak iin sonsuz

aba harcamlardr. Gz hi phesiz bakmann aracdr, ancak

grmek iin bundan daha fazla aracya gereksinim duyduumuz da

bir gerektir. Hepimiz ayn nesneye baksak da ok azmz ayneyigrrz. Elimizde tuttuumuz kaleme, bir mimarla bir plastik re-

ticisinin baknn ayn olmas olduka gtr. Mimar kalemin kesik

ucu ile izim tekniini gelitirebileceini dnrken, plastik reti-

cisi retim detaylarndaki kusurlar grecektir. Bugn bu kaleme

bakmakla bundan yzyl sonra ayn kaleme bakmak arasnda da fark

olacaktr. Ksacas grme biimleri kiiden kiiye ve zaman iinde

deimektedir.


10/22

6

mzemeknv

eg

rsellik

Bakma noktas ve bak as (ODT Mimarlk Fakltesi Arch 513,

2005, O. Turan).

Burada Craryye gnderme yaparak altn izmek istediimiz

nokta, grme biimlerinin tarihinin, kltr tarihine bal olarak

yazlm olduudur. Crary tarafndan sorulan sorular: -alg ya da

grme biimleri gerekten tarih iinde deiti mi? deiti ise, hangi

dnemlerde bu deiimin izleri okunabilir?- bugnk konumam-

zn kapsamna giremeyecek kadar geni konularn gndeme gelme-

sini gerektirebilir. Ancak, klasik dnemden modern dneme geite,


11/22

7

mzemeknv

eg

rsellik

ok belirgin bir sramann yaand yadsnamaz bir gerek olarak

ortaya konmaktadr. Bugn kurulmakta ya da dnmekte olan

mzelerimizin mimari meknlarnn, nasl olmas gerektiini anla-

mak iin bu ok nemli bir saptamadr.

Bakma biimlerindeki dnmlerin ve sramalarn aratrl-

masnda sk sk referans verilen grsel aralardan biri de perspek-

tif izim tekniidir. Perspektif, doadaki bir nesneyi en gereki

hali ile kanvas zerine aktarmak, bir baka deyile, boyutlu bir

nesneyi, iki boyutlu bir yzey zerinde temsil etmek iin gelitiril-

mi bir tekniktir. Byle deerlendirildiinde perspektifin kefi ile

Aydnlanma dneminin akmas da artc olmayacaktr.Perspektifin geometrik kurgusunun ok net bir yaps vardr.

Kusursuz bir persektif izimi iin bak noktas ile, baklan

nesnenin yerlerinin sabit olmas zorunludur. rnein, tamamlan-

mas saatler, hatta gnler sren bir tablonun yaplabilmesi iin,

seilen nesnenin ya da kiilerin hep ayn pozda, aynkta ve ayn

yerde durmas gerekir. Perspektifi izen de bak noktasn sabitle-

mek zorundad

r.Bu sabitlenen bak noktas, 19. yzyl mze meknnn tasar-

mnda nemli bir rol oynamtr. zellikle

izgisel ve srekli bir tarih anlay ile

dzenlenen period odalarnda milattan

nce 3000 ylna ait bir nesnenin, milattan

nce 2500den nce gelmesi ile ilgili en

ufak bir tereddt yaanmamtr. Milattan

nce 3000 ylnda yaplm bir mlein,

ad geen bin yl temsil etme gc olup

olmad da sorgulanmamtr. Ancak, 16.

yzylda perspektifin sabitledii bak a-

snn, 400 yl sonra anlam tamamen

deimitir. Fotoraf, film, televizyon ve

bilgisayar ekran, bu sramann farkl aa-

malarnn izlendii ortamlar olarak ele

Perspektif (Albert Drer

Ressamn Elkitabndan,

1525)


12/22

8

mzemeknv

eg

rsellik

alnmaktadr. Crary, grme biimlerindeki bu deiimin bir dn-

m deil, bir srama olduundan sz eder. Kitabnda, bu sra-

mann, bakan ve bakma biimini de dntrdn savunur. Yeni

bakma biimleri ile, sabit bir noktadan bakmak zere pasif klnm

seyirci (spectator)nin yerini aktif, sorgulayan ve farkl bakma biim-

lerini zorlayan gzlemciye (observator) brakr.

Szcklerin anlamlarnn kurgulanabiliyor olmas,nesnelerin yerlerinin belirlenmesi asndan yaratclaolanak tanyan, ayn nesnenin farkl yklerin arac

olabileceini artran dzenlemeleri olanaklklmaktadr.

Reprezantasyon/temsil/yeniden sunum, mzecilikle ilikisini,

tarih yazmyla ve Trkeye gstergebilim olarak geen semiyoloji

ile kurmutur. Gstergebilim, azmzdan kan szckle, referans

verdiimiz nesne arasndaki ilikinin rastlantsal olduunu syler.

Yani az

m

zdan

kan kedi szc ile, ak

lda imgelenen drtayakl hayvan arasna hi bir iliki yoktur. Ancak, bu sabah nm-

den kara bir kedi geti cmlesi gne nasl baladnz hakknda bir

ipucu tamaktadr. Kedi szcnn imgelenen anlam farkl bir

boyut kazanmtr. Her szcn anlamnn, bulunduu cmlede

ald yere gre deiiyor olmas (synchronic), mze tasarmclar iin

nemli bir veridir.

Benzer biimde gstergebilimin savlarndan biri olan, her sz-

cn zaman iinde anlamnn deiiyor olmas (diachronic) da

mze bilimini ve tasarmn dorudan ilgilendirmektedir. Szckle-

rin anlamlarnn kurgulanabiliyor olmas metafor olarak ele alnd-

nda, nesnelerin yerlerinin belirlenmesi asndan yaratcla ola-

nak tanyan, ayn nesnenin farkl yklerin arac olabileceini a-

rtran dzenlemeleri olanakl klmaktadr. ounlukla iyi niyetli

olan bu kurgularn, kt ellere dtklerinde pek de masum olma-

yan aralar haline gelebilecekleri aktr.


13/22

9

mzemeknv

eg

rsellik

Bir mze nesnesi olarak toprak altndan karlm bir su kab-

nn, Bizans Dnemini temsil ettii varsaymndan hareket edildi-

inde, izgisel bir tarih dizimi iinde (kronoloji) nesnenin hangi

dnem nesnelerinden nce ve hangi dnem nesnelerinden sonra

konaca ile ilgili belirsizlik ortadan kalkacaktr. Ancak, su kabnn

neyi temsil ettii, kime sunulduu, zerindeki bezemelerin neyi

anlatt gibi farkl okumalar, yeni meknsal dzenlemelerin yapl-

masn zorunlu klacaktr. Bak asnn sabit olmamas, ayn nes-

neye farkl alardan baklabilmesi tartmalar ile, gstergebilimin

aratrmalarnn akt noktada, mze meknnn tasarm gn-

deme gelecektir.

Mze mekn tasarmnda nesnenin nasl gsterildiininkontrol kadar, meknn grsel algsnn dakurgulanmas olasdr. Tek bir nesne bile, tm mekndntrebilir.

Mekn tasar

m

nda bak

noktas

n

n nemini arat

rmak ad

na,mimarlk yksek lisans rencileri ile birlikte gelitirdiimiz dze-

nekler arasnda bir tanesi, hem perspektifin, hem de sabit bak

asnn, mze tasarm asndan yorumunda nemlidir. Peep

show kutular, 18. yzyl sonunda yaygn olarak, gizli grntlerin,

plak kadn vcudu gibi yasaklanm imajlarn sergilenmesi iin,

ok zel durumlarda ise, bilimsel aratrmalar iin gelitirilmi gr-

sel dzeneklerdir. Elde tanacak kadar kk boyutlarda hazrlanan

bu kutularn yzeylerinde yer alan gz delikleri, ieride sakl imajla-

r grnr klmaktadrlar. Kutunun bir yznden baktnzda bir

grnt, baka bir yznden baktnzda farkl bir grnt izlene-

bilmektedir. Bu grntlerin, kutunun yan yzlerinin birletii

kenarlarda bozulmasn ortadan kaldrmak iin kullanlan teknik,

anamorfik betimlemedir. Bak asnn nemi kefeden ressam-

lar tarafndan gelitirilen anamorfik imajlarn zellii, ilk bakta

anlalamayacak biimde bozulan imajlarn, sadece bir tek noktadan


14/22

1 0

mzemeknv

eg

rsellik

bakldnda doru alglanabilmesidir. Ayna, metal gibi yanstc

yzeyler, farkl alglara neden olan renk ve k kullanmlar bu kutu-

lar iinde grnen imajlar nc boyuta tayabilmektedir.

Mze meknnn tmnn bir kutu gibi alglanabilecei ile ilgili

varsaymla gerekletirdiimiz sergilerde kullanlan teknik, sz edi-

len optik dzeneklerden yararlanmaktadr. Mze meknnn, optik

bir illzyon meknna dnmesini kavramsallatrarak tartan

aratrmalarmz srmektedir. ki boyutlu nesnelerin, boyutlu

grntlerinin elde edilebilmesi ile ilgili, uzay aratrmalarndan,

DNAnn grselletirilmesine kadar eitlenen alanda gelimeler kay-

dedilmekte, bu da, sanatta ve mimarlkta alg zerine yaplan aratr-malar dorudan etkilemektedir. Mze mekn tasarmnda nesnenin

nasl gsterildiinin kontrol kadar, meknn grsel algsnn da

kurgulanmas olasdr. Aratrmalarmz, tek bir nesnenin bile tm

mekn dntrmesinin mmkn olduunu gstermitir.

Leonardo Da Vincinin, silindir yzeye yanstlan

anamorfik portresi (Arch 513, 2004).

nesneyi grnr klmakMze meknnn tasarmnda, nesnenin grnr klnmas ile

ilgili zorluklar, koleksiyonun zenginlii, koleksiyonu oluturan nes-

nelerin fiziksel yaps, malzemesi, rengi, nesne, ziyareti ve gvenlik

dolam altyaps gibi konularla dorudan ilikilidir. Mzelerde nes-


15/22

1 1

mzemeknv

eg

rsellik

nenin azl kadar okluu da tasarm gletirir. Ayn anda yirminesnenin sergilenmesi ile, ayn meknda yz nesnenin sergilenme-

si arasnda tasarm farkllklarnn olmas kanlmazdr. rnein,

ou kent mzesinin sabit bir koleksiyonu yokken, arkeoloji mze-lerinde eserlerin depolanmasnda bile byk mekn skntlar

yaanmaktadr. Kent mzeleri, arkeoloji, etnografya ve sanat mze-lerinden farkl olarak, orijinal nesnenin sergilenmesini n koul

kabul etmezler. Bu durumda, nesnenin retilmesi, meknn tasar-

m ile dorudan ilikilidir. Nesnelerin boyutlar da nemli bir tasa-

rm girdisidir. rnein bir sikke ile bir lahitin yanyana sergilenmesi,

grnrlk asndan farkl yorumlar gerektirecektir.Mimarlar iin mze tasarmnn vazgeilmezlii, bu elikilerin

zorlad yaratclk beklentisidir. Tasarmn, yaratcln, gncelteknolojinin yaratt olanaklarla desteklenmesi zorunludur.

rnein, aydnlatma teknolojisindeki son gelimeler, nesneleringrnr klnmalar ile ilgili snrlar geniletmitir. Son yllarda

mze tasarmn zgn bir aratrma alan haline getiren etmenler-den bir dieri de tematik sergilerdir. Serginin temasnn mekn

tasarm ile de desteklenmesi, iletilen mesajn gcn artrmakta-dr. Mimar, betimlenen hikayenin anlatmn kolaylatracak detayla-r, mze alanlar ile birlikte gelitirmekte, nesnelerin konumlar,

aydnlatmalar ve yerletirmeleri ile ilgili kararlar, disiplinlerarasortak almalarla alnmaktadr.

Mzeye gelen izleyicilerin ilk kez geldiklerini varsaymak, zel-

likle yzyl aan tarihe sahip mzeler iin olanakszdr. Yeni mze-

cilik yakla

mlar

, ziyaretilerin, tekrar tekrar mzeye gelmelerinisalamak adna birok yntem gelitirmitir. Bu durumda, mzenin

kalc koleksiyonunu ok iyi tanyan bir ziyaretinin, en ksa zaman-

da ve en verimli yoldan varmak istedii noktaya ulamn salamak,nemli bir mimari tasarm girdisi olarak karmza kmaktadr.

BLGY GRNR KILMAKBilginin grnr klnmas ile ilgili en anlatc rnein satran

tahtas olduunu dnyorum. Kurallar bilmeyen birisi iin sade-


16/22

1 2

mzemeknv

eg

rsellik

ce iki ynde, sekiz karenin bld bir matrisin tesinde geeme-

yen, ama bilenler iin, ok farkl bir dnyann anlatld satran

tahtas, nemli bir soyutlama aracdr. Satran tahtas, oyunun ince-

liklerini bilmenizle orantl olarak renklenen bir dnce ortamdr.

Ayrca, birok yneticinin, idarecinin ve sanatnn kulland bir

metafordur. Bu oyunda, karnzdakinin ne yapacan nceden kes-

tirip hareket etmek ya da hi tahmin edemediimiz bir noktada

gelen saldrnn okunu abucak atlatp, bir karar vermek gerekmek-

tedir. Bir temsil ortam olan satran, her meslek iin retici olabilir.

Ama zellikle sanat tarihi ve mzecilik temsil aratrmalarnda geli-

en sylemin, en ok kullanlan anlatm aralarndan biridir.


17/22

1 3

mzemeknv

eg

rsellik

Satran tahtas ve santran oynayanlar

Mzenin en nemli ilevlerinden biri bilgiyi kalc klmaktr.

Bunun en yaygn yntemi, dzenlenen sergiler ve yaynlardr.

Mzenin kurum olarak ilevi, nesneyi mzede grnr klmak,

bilgisini soyutlamak, iletmek ve bilgiyi kalc klmaktr. Bilginin

nesilden nesile aktarlmas, ne yazk ki, dier kaltmsal zellikler

gibi, doal yntemlerle olamamaktadr. Her bireyin kendi bilgi

daarcn oluturmas ve grdklerini bu temel zerinde yorumla-

mas, olduka uzun zaman alan ve emek gerektiren bir sretir.

Mzenin, kurum olarak en nemli ilevlerinden biri de bilgiyi kalc

klmaktr. Bilgiyi kalc klmann ve daha geni kitlelere ulatrma-

nn en yaygn yntemi, dzenlenen sergiler ve yaynlardr. Mzelerin


18/22

1 4

mzemeknv

eg

rsellik

kalc ve geici koleksiyonlar ile ilgili derledikleri ve yaymladklar

eserler, bunlarn eletirilerine yer verdikleri sreli yaynlar ve derle-

dikleri grsel malzemeler, gelecekteki aratrmaclar iin vazgeil-

mez bilgi kaynaklar olacaktr.

mzeyi grnr klmakMimarlkta zellikle son yllarda gzlenen gelimeler, stiller

tesi biim araylarnn nn aar niteliktedir. Mimari formun,

matematiin aralar ile retilmesi ve tasarmcnn beenisine bir-

den fazla seenein sunulmas, mze tasarmn da dorudan

etkilemitir. Birer ulusal temsil ve prestij yaplar olan mzeler,genellikle bulunduklar lkenin mimari standartlarn amaya ve

en iyisini retmeye ynelik olarak tasarlanrlar. Son yllarda kull-

lanma alan ve Frenk Gehry tarafndan tasarlanan, Bilbao Gzel

Sanatlar Mzesi, Zaha Hadid tarafndan tasarlanan ve Bakde

yapm sren Heydar Aliyev Mzesi, bunun en iyi rnekleridir.

eriinden bamsz olarak tasarlanan bu kabuklar, salt barndr-

d

klar

nesneleri deil, bulunduklar

kentleri ve corafi blgeleride, uluslararas platforma tayacak niteliktedir. Yap retim tekno-

lojisinin snrl olduu, rnein Barok gibi bir dnemde, sfrdan

binalar retmek veya var olan bir yapy yeni ilevler iin dntr-

mek, bugn olduu kadar kolay gerekle-

tirilebilecek projeler deildi. Grsellik ve

daha nce deindiimiz optik ilzyonlar,

yaplarn dntrlmesinde sk sk kulla-

nldlar. Barok dnemin iki merkezli, elip-

tik kubbelerinin klasik tek merkezli kub-

belere ya da tonozlu yaplara uygulanma-

snn en ekonomik ve sorunsuz yntemi,

kubbenin kendisini deil temsilini yarat-

makt. Hepimizin tand Michelangelo

ve Leonardo gibi ustalarn yansra, tann-

maya deer Andrea Pozzo gibi sanatlar,Andrea Pozzo quadratura.


19/22

1 5

mzemeknv

eg

rsellik

bu optik illzyonalar (quadratura-tromp loil) bir sanat haline getir-

meyi baarmtr.

Tarih boyunca, mimari cepheler de yapnn grnrln tem-

sil ortamna tamann etkin aralar olarak kullanlmtr. Olduka

mtevazi bir yapnn bir prestij meknna dntrlmesi ilemi,

ounlukla cephelerden balar. Yine Barok dnemde yaplarn

aynen korunarak sadece cephelerinin deitirilmesi sk raslanan bir

uygulamadr

Barok faade (Ayen Sava Arivi).

Kalc malzemelerden retilmi, zengin bezemelerle ilenmi

cepheler, arkalar

nda basit retim teknolojisini, yap

n

n retimindekullanlan malzemelerin geiciliini ve zensizliini gizlerler. lk

bakta grnen al sva ile kaplanm, tek katl bir yap deil, tatan

retilmi, bezemeli yksek bir yapdr. Tarihle ilikimiz, gemie

bakmz, gemile kurduumuz iliki srekli deiiyor olsa da,

bunlarn mimaride temsiliyeti, ounlukla cephede kalcdr. Mekn

olmayan bir mzenin de grnr klnabileceinin en iyi rnei

Antalya Kent Mzesidir. Yapnn yokluunda gerekletirilen sergi-


20/22

1 6

mzemeknv

eg

rsellik

lerin, konserlerin, dzenlenen sempozyum ve syleilerin ve bunla-

r belgeleyen yaynlarn yaratt grnrlk, model oluturacak

niteliktedir.

Grnrln bir baka arac da mzelerin kent iindeki konum-

lardr. Yapnn kendini ifadesi da vurumcu olmasa da, grnrl-

n salamas iin, kenti dzenleyenler, ana ulam alarn bu bina-

lara ulam kolaylatracak ekilde dzenlemektedirler. rnein

Paris Metrosunda, Louvre Mzesi durann olmas bir rastlant

deildir. Benzer biimde Londra metrosu knda sadece mzeler

ibaresi olmas, ilk duranzn mze olmasn zorunlu klar nitelikte-

dir. Viyana mze mahallesi, Berlin mze adas gibi ilevi mzeyedntrlm yaplarn bir kentsel blge tanmlamas ve adnn

mze ile anlmas bilinli bir yaklamdr. Tabii mimaride grnr-

lk, daha niceliksel aralarla da salanabilir. Mimarlar, kentin iinde

mzenin kendisini grnr klmakla ilgili ok byk aba harcamak-

tadr. Binann zerine uak ya da tren konulmas bile denenmitir.

Kent girilerinde ya da merkezlerinde yer alan yazl ve grsel ynlen-

dirme panolar

da mzelerin grnrl a

s

ndan nemlidir.

Londra metro k (Ayen Sava Arivi).


21/22

1 7

mzemeknv

eg

rsellik

Yapnn grnmesi ancak ulalamamas sorunu lkemiz iin

geerlidir. Ankarada, restorasyon ve yenileme almalar tamamla-

nan Etnografya Mzesi, kentin ana dolam akslarnn dm nok-

tasnda, eimli bir arazinin st kotlarna konumlandrlm, evrede-

ki yaplarla tezat oluturan, bembeyaz bezemeli, neo-klasik bir yap-

dr. Birok adan kolayca algnabilmektedir. Ancak, ulam hemen

hemen olanaksz klan trafik dzenlemeleri nedeniyle, mzenin

ziyareti says her geen gn azalmaktadr. Kentsel gvenlik ve ula-

m sorunu ok byk olan, Los Angeles ve Bilbao gibi kentlerde yer

alan mzelerde, bu konular baar ile ele alnm, kentsel yaklam,

rayl tama, ara ve yaya trafii bir btn olarak tasarlanmtr.rnein Bilbao Gzel Sanatlar Mzesini evreleyen ve mzeye

farkl kotlardan giriler salayan meydanlar, ayn zamanda, kentin

eitli blgelerini de birbirine balamaktadr. Bir mahalleden baka

bir blgeye geite, en ksa yolun mzeden gemesi, baarl bir n

karardr. Benzer bir yaklamla, Amsterdamda yer alan NEMO

Bilim ve Teknoloji Mzesi, endstriel bir alana skm gibi grn-

se de, ula

m

her ynden ve her trl arala salanabilmektedir.Sanal ortamdaki gelimeler de, mzenin, koleksiyonun ve etkin-

liklerinin grnrln salamak asndan nemlidir. New York

Kent Mzesine gidenler teknolojinin son gelimeleri ile gerekleti-

rilimi sunumlarla karlama beklentisinde olabilirler, ancak, inter-

net sayfalarnn, tanm yerinde ise, olduka nostaljik bir grsellii

bulunmaktadr. Londra Kent Mzesi ise, sanal ortamdaki temsilin-

de, beklenenin aksine, gen, her an deiime hazr, bir son teknolo-

ji imaj sergilemektedir. Mzenin kendisini nasl temsil ettii, neyi

temsil ettii ile ilgili ipularn gizleyebilmektedir.

Doal ve tarihi deerlere sahip kmak, salt bir kurumun ykle-

nebilecei bir sorumluluk deildir. Kentlilerin de, bir kent mzesin-

den bekledikleriyle ilgili dnce retmeleri gerekir.

Mzenin bir kurum olarak, ziyaretilerinin ya da ariv ve kolek-

siyonlarnda alan aratrmaclarn beklentilerini karlamas,

pragmatik adan olduu kadar dnsel adan da zorunludur.


22/22

1 8

mzemeknv

eg

rsellik

Bunun iin, her paydan beklentilerinin net olmas gerekir. Jonathan

Craryin szlerini anmsarsak, klasik dnemden modern dneme

geerken yaanan sramann en nemli aktr izleyicinin kendisi-

dir. Pasif, tek bir noktadan bakan izleyici, yerini, sorgulayan, yorum-

layan ve eletirebilen bir gzlemciye braktysa, bundan sonraki aa-

mann grmeyi ve grneni nasl dntrd de aratrlmaldr.

Marsta gerekleen bir frtnann grntlerinin ilkokulda snfta

izlenebildii yeni yzyl insannn bakma biimlerinin tartmaya

almas gerekir.

Documents

müze mekanı ve görsellik